You are on page 1of 760

wmida da patiosani wigni

winaTqma

RmerTo da yovelno wmidano misno da wmidao giorgi alaverdisao, mTavarmowameo, mcvel da mfarvel, mxarsa mdgomel da ganmmarjuebel eqmneniT orTa cxovrebaTa Sina patronTa: dedofalTa dedofalsa nestandarejans, da Zesa maTsa, RmrTiv-g rg nosansa mefesa aleqsandres, da dedofalsa anas, romlisa mier guebrZana patiosanTa amaT wignTa aRwera~. qarTlis cxovreba~, ana dedofliseuli nusxa daicev ... dedofalTa dedofali mariam da Ze misi pirmSo otia, romlisa brZanebiTa iwereba wmida ese wigni~. qarTlis cxovreba~, mariam dedofliseuli nusxa

saqarTvelos, qarTvelebis istorias mniSvnelovani adgili ukavia msoflio istoriis konteqstSi. saqarTvelos miwa-wyalze uZvelesi droidan arsebobs adamianTa sazogadoeba, romelmac kulturuli cxovrebis grZeli gza ganvlo da mdidari istoria Seqmna. istoriuli kvlevis Sedegebi (arqeologiuri aRmoCenebi, eTnografiuli masala) aSkarad asabuTebs, rom saqarTvelo msoflioSi uZvelesi miwaTmoqmedebisa da mesaqonleobis qveyanaa. aq ZvelTagan ganviTarda saxvneli iaraRi, eziarnen borblis principsa da adridanve SeiTvises vazis (Sesabamisad Rvinis) kultura. saqarTvelos teritoriaze pirveli saxelmwifoebi ori-sami aTaseuli wlis win warmoiqmna. qarTvelma xalxma Tavisi cxovrebis grZel gzaze Seqmna maRali TviTmyofadi kultura da adridanve daimkvidra Tavisi adgili msoflio civilizaciaSi. civilizacia umaRlesi rangis kulturuli erTobaa, adamianTa kulturuli identurobis yvelaze maRali donea. igi ganisazRvreba zogadi obieqturi monace-

mebiT, rogoricaa ena, istoria, religia, tradiciebi, aseve adamianTa TviTidentifikacia. dResdReobiT istoriis~ definicia gamoisaxeba rogorc mecniereba adamianisa da sazogadoebis warsulis Sesaxeb an rogorc mecniereba socialuri realobis warsulis Sesaxeb. es erT-erTi mniSvnelobaa am terminisa, romlis Sinaarsi drodadro icvleboda da sxvadasxva azrs iZenda. amitom sifrTxiliT unda gamoviyenoT Zvel avtorTa gamonaTqvamebi istoriis Sesaxeb, radgan am sityvas Zvelad gansxvavebuli mniSvneloba hqonda, vidre dRes. agamemnonisa da perikles saxebani dRevandelobas SemorCa homerosisa (Zv. w. daaxl. VIII s.) da Tukidides (Zv. w. V s.) nawarmoebebis (iliada~, istoria~) wyalobiT. herodote halikarnaseli (Zv. w. V s.) Tavis istoriebs (muzebi~) imisTvis werda, rom STamomavlobis mexsierebidan ar aRgviliyo berZen-sparselTa omebi da maTi Sedegebi. amgvarad, Zvel mweralTa Tu istorikosTa winaSe garkveuli amocana iyo da isinic pasuxobdnen mas. gasaTvaliswinebelia, rom yovel epoqasa Tu yovel sazogadoebaSi istoriis Seswavla Tu Semecneba, ise rogorc yovelgvari socialuri saqmianoba, eqvemdebareba mocemuli droisa da adgilis gabatonebul tendenciebs. istoria adamianTa sazogadoebis ganviTarebas ganixilavs rogorc erTian kanonzomier process mTeli Tavisi mravalmxrivobiTa da winaaRmdegobriobiT. ilia WavWavaZe xmamaRla acxadebda: ra aris istoria? igi mTxrobelia misi, Tu _ rani viyaviT, rani varT da rad SeiZleba viyoT kvlavadac~. Tavis mxriv, warsuli adamianTa gverdiTaa. materialuri kulturis Zeglebi, xelovnebis nimuSebi, legenda-Tqmulebebi, xalxuri Cvevebi, tradiciebi, ena warsulis Rrma anabeWds atarebs. adamiani dabadebidanve ukavSirdeba samSobloqveynis istoriul beds, urTierToba uxdeba sazogadoebasTan, romelic, Tavis mxriv, istoriis gavlenas ganicdis. mis TvalsawierSi eqceva qveynis istoriuli ganviTarebis sakiTxi. Cndeba sakuTari damokidebuleba warsulis memkvidreobasTan. TavisTavad istorias aqvs warsuli, awmyo da momavali. igi, rogorc sazogadoebrivi ganviTarebis procesi, yvela adamianis beds exeba met-naklebad da, amdenad, swrafva misi Semecnebisadmi ganusazRvrelia. istoriuli azrovnebis ganviTarebisaTvis aucilebeli iyo empiriuli monacemebis sakmao raodenobiT dagroveba. mxolod amis Semdeg xdeba SesaZlebeli WeSmariti istoriis Seqmna. vaxuSti bagrationi (1696-1757 ww.) flobda kolosalur wyaroTmcodneobiT bazas: winamorbedi istorikosebis naSromebs, uzarmazar masalas kavkasiis (ZiriTadad qarTvelTa) mosaxleobis zne-Cveulebebis Sesaxeb, geografiul, eTnografiul monacemebs. swored amis wyalobiT Seqmna
6

man unikaluri fundamenturi naSromi aRwera samefosa saqarTvelosa~. sanimuSoa Teodor momzenis (1817-1903 ww.) moRvaweoba, romelmac Seqmna istoriuli azrovnebis Sedevri romis istoria~ (gamoqveynda 1854-1856 ww.), Semdeg ki Seadgina laTinur warweraTa sruli korpusi da gamosca enciklopediuri krebuli romis konstituciuri samarTlisa. unikaluri movlenaa ivane javaxiSvili, romelmac araadamianuri, TavauRebeli Sromis Sedegad Seqmna da mtkice mecnierul CarCoSi moaqcia saqarTvelos istoriis TiTqmis yvela dargi (qarTveli eris istoria, ekonomikis istoria, samarTlis istoria, saistorio mwerloba, musikis istoria, numizmatika, paleografia da sxv.). ingliseli istorikosi arnold toinbi (1889-1975 ww.) miiCnevs, rom samyaros Secnobis mraval xerxTa Soris gamorCeulia istoria, romelic xsnis mniSvnelovan aspeqts _ kacobriobis arsebobas mis mierve samyaros TviTganxorcielebaSi xedavs. istoriis arsi cxovrebaa, moZraobaa, Tanac moZraoba, romelic xSirad araprognozirebadia. istoriis Seqmnis procesi ganpirobebulia adamianisa da kacobriobis arsebobiT. istorikosi ki, romelic swvdeba istoriis siRrmeebs, TviTonac am SemoqmedebiTi procesis Tanamonawile xdeba. zemomoyvanil sakiTxebze Segnebulad gavamaxvileT yuradReba, radgan Cvens amocanas Seadgens, mkiTxvels warvudginoT saqarTvelos istoriis umniSvnelovanesi naratiuli Zeglis _ qarTlis cxovrebis~ axali gamocema da qveynis istoriaca da es wyaroc saerTo-istoriul da wyaroTmcodneobis konteqstSi warmovadginoT. WeSmaritad, qarTul civilizacias Tavisi adgili aqvs saerTo-civilizaciur procesebSi da qarTlis cxovrebac~ Tavisi maRali doniT pirvelxarisxovan istoriul wyaroebs miekuTvneba. saqarTvelos istoria gamorCeulia, erTi mxriv, sxvadasxva saxis mZime brZolebiT, zneobrivi da fizikuri Zalebis mZafri daZabulobiT, Rrma dramatizmiT; meore mxriv _ mniSvnelovani warmatebebiT, garkveul periodSi qveynis politikuri gaerTianebiTa da teritoriuli mTlianobiT, qalaqebisa da saqalaqo cxovrebis dawinaurebiT, mecnierebisa da ganaTlebis, zogadad kulturis maRali ganviTarebiT. qarTvelTa winaprebis brZola, Sroma da Semoqmedeba gadmocemulia xalxur zepirsityvierebaSi _ poeziasa da Tqmuleba-legendebSi. Taobidan Taobas gadaecemoda da vrceldeboda Tqmuleba amiranze, miTi argonavtebis Sesaxeb, Tbilisis daarsebis legenda da sxv. saqarTvelos warsulze mogviTxroben materialuri kulturis Zeglebi (eklesia-monastrebi, cixe-qalaqebi, sasaxleTa nangrevebi, nasoflarebi, naqalaqarebi da sxv.), magram qveynis Tav7

gadasavlis, misi istoriis srulyofili warmoCena ZiriTadad werilobiTi wyaroebiTaa SesaZlebeli. qarTuli istoriuli xasiaTis Txzulebebi axali welTaRricxvis V saukunidan mogvepoveba. qarTuli saistorio mwerlobis brwyinvale Zeglia saistorio TxzulebaTa krebuli qarTlis cxovreba~, romelic saqarTvelos istoriis erTaderTi gabmuli werilobiTi wyaro, da amasTan, qveynis oficialuri istoriaa. saxareba~, vefxistyaosani~ da qarTlis cxovreba~ Sua saukuneebis saqarTvelos saxelmwifos ideur-politikur sayrdens warmoadgenda. qarTlis cxovreba~ ZvelTagan patiosan~ da wmida wignad~ iyo miCneuli da vefxistyaosanTan~ erTad patarZlebs mziTevSi atandnen. qarTlis cxovrebaSi~ sxvadasxva avtoris istoriuli Txzulebani qronologiuri TanamimdevrobiTaa Setanili, rac erTiani istoriis suraTis warmoCenis saSualebas iZleva. qarTlis cxovrebis~ mniSvneloba izrdeba imiT, rom masSi uSualod saqarTvelosa da qarTvelebis istoriis garda gadmocemulia cnobebi sxvadasxva qveynisa da xalxis (somxebis, azerbaijanelebis, osebis, yabardoelebis, lekebisa da daRestnis sxva xalxebis, berZnebis, romaelebis, sparselebis, arabebis, bizantielebis, osmalebis, monRolebisa da sxv.) warsulis Sesaxeb. qarTlis cxovrebis~ Seswavlas didi amagi dasdo vaxtang VI-m (1675-1737 ww.), romlis mier Seqmnilma swavlul kacTa~ jgufma (komisiam) mniSvnelovani Sroma gaswia. maT SeZlebisdagvarad daadgines teqsti, moaxdines misi redaqtireba da Sevseba-gagrZeleba. qarTlis cxovrebis~ nusxebi XVIII s-is meore naxevarsa da XIX saukunis dasawyisSi araerTgzis iqna gadawerili (upiratesad, vaxtangiseuli redaqciisa), ris Sedegadac Cvenamde moRwulia ocamde xelnaweri. 1849 wels akademikos mari broses mier momzadebuli qarTlis cxovreba~ gamosca ruseTis mecnierebaTa akademiam. mecnierma es wigni frangulad Targmna, dabeWda da praqtikulad msoflio sazogadoebisaTvis xelmisawvdomi gaxada. m. broses xelT hqonda XVIII saukunis sami xelnaweri, romlebic vaxtangiseul redaqtorTa mier iyo gadamuSavebuli da Sevsebuli. qarTlis cxovrebis~ Semdgomi kvleva ki kvlav grZeldeboda. XIX -XX saukuneebSi aRmoCnda vaxtangiseuli redaqciis axali nusxebi da, rac mTavaria, XV-XVII saukuneebis, e. i. vaxtangamdeli xuTi xelnaweri. cnobilma qarTvelma istorikosma dimitri baqraZem 1884 wels aRmoaCina XVII saukunis qarTlis cxovrebis~ mariam dedofliseuli (qarTlis mefis, rostomis
8

meuRlis) nusxis piri (xelnaweris dedani 1633-1646 wlebSi unda yofiliyo gadawerili, xolo piri XVI I I s-is 30-iani wlebisaa), romelic eqvTime TayaiSvilma 1906 wels gamoaqveyna. xelnaweri inaxeba xelnawerTa erovnul centrSi (S-30). mariam dedofliseul nusxaSi Setanilia: ganZTa qvabi~ (`dabadebisaTs cisa da queyanisa...~), romelic, rogorc mecnierebi (J-p. mae, c. qurcikiZe) miiCneven, arabulidan unda iyos Targmnili; leonti mrovelis mefeTa cxovreba~; juanSeris vaxtangis cxovreba~; matiane qarTlisa~; cxovreba mefeT-mefisa daviTisi~; sumbat daviTis Zis qronika~ (bagrationTa mokle istoria V-XI ss.); Tamaris pirveli istorikosis Txzuleba istoriani da azmani SaravandedTani~, JamTaaRmwerlis Txzuleba (misi pirobiTi saTauria aswlovani matiane~). 1913 wels ivane javaxiSvilma sofel lamisyanaSi, a. jambakur-orbelianis saxlSi aRmoaCina xelnaweri, romelic cnobilia `anaseulis~ saxeliT, radgan mis anderZSi naTqvamia, rom igi gadaiwera kaxTa mefis aleqsandres (1476-1511ww.) meuRlis, dedofal anas brZanebiT. xelnaweri, romelic 1942w. gamosca simon yauxCiSvilma, ana dedofliseuli nusxis gviandel pirs warmoadgens (XVI I s.), daculia xelnawerTa erovnul centrSi (Q-795). ana dedofliseuli nusxa Seicavs: leonti mrovelisa da juanSeris Txzulebebs, matiane qarTlisas~, daviT aRmaSeneblis istorias, laSa giorgis droindel matianes. 1923 wels ivane javaxiSvilma aRmoaCina da Seiswavla qarTlis cxovrebis~ is xelnaweri, romelic dRes `WalaSvilisulis~ saxeliT aris cnobili (Q-207). xelnaweri ori nawilisagan Sedgeba. Zveli teqsti XVII saukunis dasawyisisaa. xelnaweris daklebuli da dakarguli nawilebi (dasawyisi da bolo) eraj WalaSvils gadauweria vaxtangiseuli redaqciis nusxidan (1731w.). eraj WalaSviliseul nusxaSi Setanilia: leonti mrovelis `mefeTa cxovreba~ da `arCilis wameba~, juanSeris `vaxtang gorgaslis cxovreba~, matiane qarTlisa~, daviT aRmaSeneblis istoria, Tamaris meore istoria (gansxvavebuli istoriani da azmani SaravandedTanisagan~). iv. javaxiSvilma mis avtorad basili ezosmoZRvari miiCnia, Txzulebas ki cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi~ ewoda. xelnaweris bolos (axali nawili) Semonaxulia vaxtangis swavlul kacTa mier Sedgenili `qarTlis cxovrebis~ gagrZeleba (XIV-XVIII ss.). `maCabliseuli~ nusxa s. yauxCiSvilma Seiswavla (1942 w). igi giorgi maCabels gadauweria 1736 wels. mas xelSi Cavardnia mefe arCilis naqoni `qarTlis cxovreba~
9

(me friad codvilma giorgi maCabelman davwere wmida ese qarTlis cxovreba, diaR Zveli iyo, mefe arCilis naqoni~). xelnaweris nakluli adgilebi gadamwers Tavsa da boloSi Seuvsia `qarTlis cxovrebis~ sxva xelnaweris mixedviT (rogorc dadginda, es yofila WalaSviliseuli nusxa). xelnaweri inaxeba xelnawerTa erovnul centrSi (H-2135). maCabliseul nusxaSi Sesulia: vaxtang VI-is brZanebiT Seqmnili swavlul kacTa~ komisiis mier Sedgenili qarTlis cxovrebis~ Sesavali; nusxas uZRvis fsevdodoroTes qronografis (XVI-XVI I ss.) dasawyisi nawili, Tavidan vidre noes ambamde; mefeTa cxovreba~; wm. ninos mier qarTlis moqceva~; vaxtang gorgaslis cxovreba~; arCilis wameba~; matiane qarTlisa~; daviT aRmaSeneblis istoria; istoriani da azmani SaravandedTani~; JamTaaRmwerlis Txzuleba. nusxis boloSi moTavsebulia qarTlis cxovrebis~ gagrZeleba (XIV-XVIII ss.). 1959 wels akaki klimiaSvilma zemo imereTSi, olRa maWavarianis ojaxSi aRmoaCina qarTlis cxovrebis~ nusxa, gadawerili 1697 wels. anderZis mixedviT, misi dedani yofila mcxeTaSi, sveticxovelSi daculi xelnaweri (`ara ipoeboda sanaxebsa qarTlisasa, aramed mcxeTas oden isxnes eklesiasa Sina... suetsa RmrTiv aRmarTebulsa~ ). savaraudod, swored es xelnaweria naxsenebi 1546 wlis mcxeTur gujarSi. nusxis anderZi gvauwyebs, rom xelnaweris SemkveTi nikoloz samebeli samebis episkoposi iyo (samebis taZari gare kaxeTSia, sofel ujarmis maxloblad). igi erTaderTia `qarTlis cxovrebis~ vaxtangamdeli redaqciis xelnawerebs Soris, romelic nusxuriTaa gadawerili. daculia xelnawerTa erovnul centrSi (Q-1219). klimiaSviliseul qarTlis cxovrebaSi~ Setanilia: mefeTa cxovreba~; wm. ninos mier qarTlis moqceva~; vaxtang gorgaslis cxovreba~; arCilis wameba~; matiane qarTlisa~; daviT aRmaSeneblis istoria~; cxovreba da uwyeba bagratonianTa~; istoriani da azmani SaravandedTani~; JamTaaRmwerlis Txzuleba. qarTlis cxovrebis~ zemomoyvanili xuTive nusxa `Zveli ciklis~ Txzulebebs Seicavs. XVI I I saukuneSi, rogorc zemoTac aRiniSna, vaxtang VI-is TaosnobiT, sxvadasxva nusxaze dayrdnobiT Sesworda da Seivso qarTlis cxovreba~ da daiwera misi gagrZeleba _ axali qarTlis cxovreba~. garda am naSromisa, qarTlis cxovrebis~ `axali ciklis~ pirobiTad miCneuli Txzulebebi vaxuSti bagrationisa (s. yauxCiSvilma misi Sroma qarTlis cxovrebis~ IV tomSi moaqcia), sexnia CxeiZisa, papuna orbelianisa, oman xerxeuliZisa (vaxuStis SromasTan erTad) 1854 w. qarTlis cxovrebis~ II wignis saxiT peterburgSi gamosca daviT CubinaSvilma.
10

qarTlis cxovreba~ Tavisi pirvandeli saxiT XI-XII ss-Sia Sedgenili. rogorc Cans, feodaluri qveynis politikurma gaerTianebam, ekonomikurma da kulturulma aRmavlobam dRis wesrigSi daayena saqarTvelos warsulis erTiani da sruli aRnusxva. aq igulisxmeboda ara marto ubralo aRwera istoriisa, aramed saqarTvelos politikuri erTianobisa da bagrationTa mefobis ideologiuri dasabuTebac. qarTlis cxovreba~ TandaTan iqmneboda, drodadro mas emateboda axali nawilebi: xolo wigni ese qarTvelTa cxovrebisa vidre vaxtangisamde aRiwereboda JamiTiJamad. xolo vaxtang mefisiTgan vidre aqamomde aRwera juanSer juanSerianman, Zmiswulis qmarman wmidis arCilisman, naTesavman revisman, mirianis Zisaman. mieriTgan SemdgomTa momavalTa naTesavTa aRweron viTarca ixilon da winamdebareman Jamman uwyebad mosces gonebasa maTsa RmrTiv ganbrZnobilsa~. es ganmarteba Tan erTvis leonti mrovelis Txzulebas: wameba wmidisa da didebulisa mowamisa arCilisi~. ivane javaxiSvilma daasabuTa, rom pirvelad qarTlis cxovrebaSi~ Seitanes is masala, romelSic saqarTvelos istoria uZvelesi droidan VIII saukunemde iyo mocemuli. Semdeg saukuneebSi JamiTi-Jamad~ daemata jer VIII-XII saukuneebis, Semdeg ki XIII-XIV saukuneTa istoria. swored esenia e. w. `Zveli ciklis~ Txzulebebi: leonti mrovelis cxovreba qarTvelTa mefeTa da pirvelTaganTa mamaTa da naTesavTa~, `ninos mier qarTlis moqceva~; juanSeris cxovreba da moqalaqoba vaxtang gorgaslisa~; leonti mrovelis wameba wmidisa da didebulisa mowamisa arCilisi~; matiane qarTlisa~; cxovreba mefeT-mefisa daviTisi~; sumbat daviTis Zis cxovreba da uwyeba bagratonianTa~; laSa giorgis droindeli matiane~ (cxovreba demetre mefisa, cxovreba giorgi mefisa, cxovreba didisa mefeT-mefisa Tamarisi, cxovreba giorgi mefisa, Tamaris Zisa); Tamaris pirveli istorikosis istoriani da azmani SaravandedTani~; basili ezosmoZRvris cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi~; JamTaaRmwerlis aswlovani istoria~ (saTauri pirobiTia). es ukanaskneli Txzuleba XIV saukunis dasawyisiT, giorgi brwyinvalis gamefebiT, mTavrdeba (aqa iwyo aRmociskrebad Zeman mefisaman giorgi, romel aRezarda papasa missa didsa beqasa~). JamTaaRmwereli gadmogvcems giorgi mefis pirvel nabijebs da ambobs: ... iwyo mTiebma aRmociskrebad, xolo me ena ver miZravs sakvirvelisa da saSinelisa Tqmad~. aq wydeba Txroba da gamocanad rCeba is sakvirveli~ da saSineli~ ambavi, romlis Sesaxebac mematiane enas ver sZravda. amiT mTavrdeba qarTlis cxovrebis~ `Zveli cikli~. rogorc Cans, JamTa siavis, Tu sxva garemoebaTa, gamo qarTlis
11

cxovrebis~ gagrZeleba ver moxerxda, Tumca am epoqis zogierTi movlenis Sesaxeb iwereboda. zogi xelnaweri albaT daikarga, amis gamoa, rom XIV-XVII ss-is gabmuli istoria ar mogvepoveba. vaxtang VI-is brZanebiT Seqmnil komisias Seukrebia sxvadasxva istoriuli masala, dauweria XIV-XVII saukuneebis istoria da qarTlis cxovrebaSi~ Seutania. ase Seiqmna qarTlis cxovrebis~ axali cikli. axali qarTlis cxovrebis~ Seqmnas oc welze meti dro mondomebia. vaxtang VI-is droindeli nusxebi (rumianceviseuli, Teimuraziseuli, janaSviliseuli, sxvitoruli) aSkarad miuTiTeben im did Sromaze, romelic mecnier kacebs~ ganuxorcielebiaT. niSandoblivia is garemoebac, rom qarTlis cxovreba~ imdroindeli qarTveli sazogadoebis yuradRebis arealSi moeqca. gaCndnen am Zeglis gadaweris damkveTebi da Semsruleblebi. vaxuSti bagrationi sagangebod aRniSnavda qarTlis cxovrebis~ nusxebis simravles: dedani igi matianisa Seuryevlad hgies, ara erTi, aramed mravali~. niSandoblivia, rom mecnier kacebs~ axali qarTlis cxovrebis~ Sesaqmnelad sxvadasxva wyaro gamouyenebiaT. isini wuxan, rom garkveul periodSi saqarTvelos istoria arRara werebul iyo~. masala moupovebiaT ZuelTa wignTa Sina~, zogierTi ambavi gujarTa da sparsTa da somexTa cxovrebisagan~ gadmouRiaT, zogierTi qoronikonTa da gujarTagan~ aRuweriaT, zogic TT TualiTa mnaxvelTa da misTa omebTa Sina myofTa kacTagan~ SeugrovebiaT. mecnier kacTa~ mier gaweuli saqmianobis Sefaseba TviT Zeglis SesavalSia mocemuli: patiosanno da didebulno qarTvelno! JamTa viTarebisagan qarTlis cxovreba ganryunil iyo, romelime mweralTa mier da romelime JamTa viTarebisagan arRara werebul iyo. xolo mexuTeman vaxtang, Zeman leonisaman da Zmiswulman saxelovnis giorgisaman, Sekribna mecnierni kacni da moixuna, saca ram qarTlis cxovrebaebi povna da kualad gujarni mcxeTisani, gelaTisani da mravalTa eklesiaTa da didebulTani Seamowmes da romelime ganryunil iyo, ganmarTes da sxuanica werilni moixunes, romelime somexTa da sparsTa cxovrebisagan gamoixunes da esreT aRwernes~. amgvarad, vaxtang VI-m da mis mier Seqmnilma mecnier kacTa~ komisiam mniSvnelovani amagi dasdes qarTlis cxovrebas~ _ maT Seiswavles, Seavses da axlad redaqtirebuli farTod gaacnes sazogadoebas da Cvenc Semogvinaxes. 1955-59 wlebSi akademikosma simon yauxCiSvilma gamosca im dros cnobili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT kritikulad dadgenili qarTlis cxovrebis~ te12

qsti. am publikaciam didi roli Seasrula rogorc saerTod saqarTvelos istoriis kvlevis saqmeSi, aseve sakuTriv Zeglis teqstologiur-wyaroTmcodneobiT SeswavlaSi. amiT dasrulda im droisaTvis cnobili nusxebis Seswavlisa da teqstis dadgenis xangrZlivi etapi, Sejamda ivane javaxiSvilisa da sxva qarTvel mecnierTa mier gaweuli didi Sromis Sedegebi. ukanaskneli ormocdaaTwleulis manZilze qarTlis cxovreba~, rogorc saqarTvelos istoriis upirvelesi wyaro, kvlav mecnierTa yuradRebis centrSia. daiwera araerTi specialuri gamokvleva saqarTveloSi da sazRvargareTac. i. anTelavam da n. SoSiaSvilma gamosces Zveli `qarTlis cxovreba~, romelic, gamomcemelTa TqmiT, gankuTvnilia mkiTxvelTa farTo sazogadoebisaTvis sakiTxav wignad. ucxour enebze iTargmna qarTlis cxovrebaSi~ Sesuli calkeuli Txzulebani [rusul (vl. axvlediani, g. wulaia, mz. SaniZe, m. lorTqifaniZe, k. kekeliZe, v. dondua da sxv.), frangul (m. brose), germanul (g. peCi) da inglisur (k. vivieni) enebze]. `qarTlis cxovrebis~ X I I saukunis somxuri Targmani gamosca il. abulaZem 1953 w. amasTan, rogorc aRiniSna, aRmoCnda vaxtang VI-is winadroindeli, e. w. `Zveli ciklis~ daTariRebuli (1697 w.) nusxurad Sesrulebuli xelnaweri. yovelive aman, gansakuTrebiT qarTlis cxovrebisadmi~ mecnieruli interesis zrdam, am unikaluri Zeglis kritikulad dadgenili teqstis axali gamocemis aucilebloba Seqmna. saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis saqarTvelos istoriis wyaroebis komisiam am mimarTulebiT muSaoba gasuli saukunis miwuruls daiwyo. qarTlis cxovrebis~ teqstologiur kvlevasa da teqstis kritikul dadgenaSi monawileobdnen k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis, iv. javaxiSvilis saxelobis istoriisa da eTnologiis institutisa da iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis mecnierebi _ istorikosebi da filologebi. realurad Zeglis gamosacemad momzadebisa da gamoqveynebis saqme farTod gaiSala 2004 wlidan. qarTlis cxovrebis~ da masSi Semaval calkeul TxzulebaTa gamocemebisaTvis gamoyenebuli xelnawerebi sxvadasxvagvarad aris SerCeuli. m. broses gamocema eyrdnoba vaxtangiseuli redaqciis sam xelnawers, radgan frang mecniers, rogorc zemoT aRvniSneT, im dros mxolod maTze miuwvdeboda xeli; e. TayaiSvilis publikacia `mariamiseuli~ xelnawerisa (1906 w.) da s. yauxCiSvilis publikacia `anaseulisa~ (1942 w.) miznad isaxavda am ori mniSvnelovani, `Zveli ciklis~ xelnawerebis samecniero mimoqcevaSi Semoyvanas; s. yauxCiSvilis gamocema ( I t., 1955 w., I I t., 1959 w.), rogorc zemoT aRiniSna, efuZneba im droisaTvis cnobil yvela ZiriTad xelnawers. calkeul Txzu13

lebaTa gamocemebSic SerCeva gansxvavebulia (iv. javaxiSvili, k. kekeliZe, m. lorTqifaniZe, mz. SaniZe, c. qurcikiZe, r. kiknaZe, g. araxamia da sxv.). winamdebare gamocemis safuZvlad aRebulia qarTlis cxovrebis~`Zveli ciklis~ TxzulebaTa Semcveli nusxebi (mariam dedofliseuli, ana dedofliseuli, WalaSviliseuli, maCabliseuli, klimiaSvilis aRmoCenili _ pirobiTad `mcxeTuri~). gansakuTrebul SemTxvevebSi ki gaTvaliswinebulia vaxtang VI-isa da misi momdevno xanis moRvaweTa Sromac. teqstis dadgenisas mxedvelobaSia miRebuli yvela teqstualuri varianti, romelsac Sinaarseuli mniSvneloba aqvs, aseve _ konieqturebi, romlebic ama Tu im adgilis Sesaxeb iyo gamoTqmuli samecniero literaturaSi. aseTi muSaobis Sedegad, winamdebare gamocemis teqsti xSir SemTxvevaSi sagrZnoblad gansxvavdeba wina gamocemebisagan. qarTlis cxovrebis~ calkeuli sakiTxebis Seswavlas araerTma qarTvelma da ucxoelma istorikosma (d. baqraZe, m. brose, T. Jordania, e. TayaiSvili, iv. javaxiSvili, k. kekeliZe, s. kakabaZe, g. meliqiSvili, n. berZeniSvili, k. grigolia, il. abulaZe, m. lorTqifaniZe, S. mesxia, mz. SaniZe, a. novoselcevi, z. sarjvelaZe, p. ingoroyva, n. SoSiaSvili, c. qurcikiZe, r. kiknaZe, g. wulaia da sxv.) dasdo amagi. winamdebare gamocemas erTvis istoriis mecnierebaTa doqtoris, v. silogavas mier Sedgenili qarTlis cxovrebis~ bibliografia. cxadia, avtorebs Soris sxvadasxva sakiTxis Sesaxeb azrTa sxvadasxvaobac arsebobs. Tanamedrove qarTulma istoriografiam ZiriTadad (garkveuli dazustebiT) qarTlis cxovrebisadmi~ tradiciuli (ivane javaxiSviliseuli) midgoma gaiziara (k. grigolia, g. meliqiSvili, m. lorTqifaniZe, r. kiknaZe, n. SoSiaSvili da sxvani). amasTan, arsebobs gansxvavebuli poziciebic: leonti mrovelisa da juanSeris gaigiveba (k. kekeliZe, a. bogveraZe), qarTlis cxovrebis~ memorialuri Canawerebisadmi garkveuli undobloba (g. araxamia), juanSeris, rogorc vaxtang gorgaslis istorikosis, cxovrebis droisa Tu arCil I I-is pirovnebis gagebis eWvqveS dayeneba (v. goilaZe) da sxv. qarTlis cxovrebis~ calkeuli Semadgeneli nawilebis moculobis, dasaTaurebisa da avtorebis sakiTxSi ZiriTadad gaziarebulia ivane javaxiSvilis Tvalsazrisi. qarTlis cxovrebis~ winamdebare publikaciaSi warmodgenilia Zeglis Sedgeniloba (struqtura) tradiciuli (iv. javaxiSvilis mier SemuSavebuli da s. yauxCiSvilis mier ganxorcielebuli) saxiT, zogierTi aucilebeli dazustebiT, rac bolo drois gamokvlevaTa safuZvelzea damyarebuli; kerZod, leonti mrovelis mefeTa
14

cxovreba~ miCneulia warmarT mefeTa istoriad mirianis mefobis CaTvliT (masSi CarTuli nino kapadokielis mier qarTlis moqcevis Sesaxeb TxrobiT); juanSeris Txzulebad ganxilulia sakuTriv vaxtang gorgaslis cxovreba da moRvaweoba; vaxtangis momdevno xanis istoria CaTvlilia fsevdojuanSeriseulad arCilis cxovrebis dasawyisamde (arabTa Semosevebis Sesaxeb Txrobamde); arCilis cxovreba da wameba gamoyofilia calke nakveTad (avtori _ leonti mroveli); datovebulia pirobiTi saTaurebi: matiane qarTlisa~; cxovreba mefeT-mefisa daviTisi~; sumbat daviTis Ze _ cxovreba da uwyeba bagratonianTa~; istoriani da azmani SaravandedTani~; JamTaaRmwerlis Txzuleba dasaTaurebulia rogorc aswlovani matiane~. leonti mrovelis Txzulebis teqsti gamosacemad moamzades saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondentma zurab sarjvelaZem, folologiis mecnierebaTa doqtorma mixeil qavTariam da istoriis mecnierebaTa doqtorma elene cagareiSvilma. teqstis dadgenisas ZiriTadad gamoyenebulia qarTlis cxovrebis~ vaxtangamdeli redaqciis nusxebi. rogorc zemoTac aRiniSna, qarTlis cxovrebis~ vaxtangamdel xuTive xelnawerSi TvalSi sacemia araerTgvarovneba, gadamwerTa da mkiTxvelTa Carevis faqtebi, Secdomebi. gamomcemelTa mier gaziarebulia mosazreba, rom es Txzulebebi VI I-IX saukuneebSi arsebobda da safuZvlianadaa gadamuSavebuli XI saukuneSi leonti mrovelis mier. am gadamuSavebis kvali amCnevia rig enobriv formebs, romlebic mogviano periods ganekuTvneba. gvxvdeba iseTi leqsikuri erTeulebi, romlebic Zveli qarTuli klasikuri xanisaTvis ucnobia (sue, bumberazi, gora, dasadgureba da a. S.). aqve unda aRiniSnos, rom qarTvel mefeTa cxovrebidan~ amoRebulia ori mcire monakveTi, romelic gviandelad iqna miCneuli. cxovreba vaxtang gorgaslisa~ da wameba arCil mefisa~ gamosacemad moamzades saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondentma zurab sarjvelaZem da misma Svilma filologma sofio sarjvelaZem ( man gansakuTrebiT didi muSaoba Caatara mamis gardacvalebis Semdeg). es teqstebi dadgenilia vaxtangamdeli xuTive nusxis mixedviT. winamdebare gamocemaSi warmodgenili es Txzulebebi (cxovreba vaxtang gorgaslisa~, wameba wmidisa arCilisa~) ramdenadme gansxvavdeba wina (maT Soris s. yauxCiSvilis) gamocemebisagan. magaliTad, gansxvavebuladaa warmodgenili pirveli teqstis saTauri. s. yauxCiSvilis gamocemaSi igi ase ikiTxeba: cxovreba vaxtang gorgaslisa, mSobelTa da Semdgomad TT mis didisa da RmrTismoyuarisa mefisa, romeli umetes saxelganTqmuli gamoCnda yovelTa mefeTa qarTli15

saTa~. winamdebare gamocemaSi saTauri asea mocemuli: cxovreba vaxtang gorgaslisa, mSobelTa da TT mis didisa da RmrTismsaxurisa mefisa, romeli umetesad sxuaTa ganTqmulad gamoCnda yovelTa mefeTa qarTlisaTa~. matiane qarTlisa~ da sumbat daviTis Zis cxovreba da uwyeba bagratonianTa~ gamosacemad moamzada akademikosma mariam lorTqifaniZem. axal gamocemaSi gaTvaliswinebulia is mosazrebebi, romlebic aRniSnul TxzulebaTa mimarT wina gamocemis (1955 w.) Semdeg gamoiTqva. wina gamocemebTan SedarebiT, dadgenil teqstebSi Setanilia garkveuli cvlilebebi, dazustebulia zogierTi wakiTxva, romelTac arsebiTi mniSvneloba aqvs saqarTvelos istoriuli regionebis, maT Soris afxazeTis istoriis calkeuli sakiTxebis obieqturi gaSuqebisaTvis. cxovreba mefeT-mefisa daviTisi~ gamosacemad moamzada saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr-korespondentma mzeqala SaniZem. es Txzuleba erT-erTi umniSvnelovanesia qarTlis cxovrebaSi~. igi calke saxiT mz. SaniZem jer kidev 1992 wels gamoaqveyna. winamdebare gamocemaSi gamoyenebulia vaxtangamdeli nusxebi (a. klimiaSvilis mier aRmoCenili (Q) ukve mz. SaniZis 1992 w. gamocemaSi iyo gaTvaliswinebuli), zog SemTxvevaSi, saWiroebisamebr, warmodgenilia vaxtangiseul nusxaTa ikiTxvisebi. `qarTlis cxovrebis~ wina gamocemasTan SedarebiT am Txzulebis teqstSi bevri sxvaobaa. Sesworebulia mcdari an Txzulebis daweris droisaTvis ararsebuli (SeuZlebeli) enobrivi formebi, romlebic xSirad gaugebars xdis azrs an cvlis Txrobis Sinaarss. mravalricxovan variantul wakiTxvaTagan SerCeulia wina gamocemisagan gansxvavebuli, enobrivad da Sinaarsobrivad ufro misaRebi; daviT aRmaSeneblis istorikosis stilisaTvis damaxasiaTebeli enobrivi formebisa da leqsikis Sesabamisad, istoriuli faqtebisa Tu realiebis gaTvaliswinebiT teqstSi Setanilia (Zvel gamocemebTan SedarebiT) mravali Sesworeba da konieqtura. mag., sasovanqmnili _ saxovanqmnili; ganwiruliTa _ ganwiluliTa; maslaTa _ miseuliTa; Tavadga _ Tavsmdebi; dasrulebad da udebebad mzidvelTa _ dasulebad da udebebad damzidvelTa. didgoris brZolis epizodisaTvis teqstis Tanamimdevroba misdevs ara A (anaseuli) nusxas, rogorc es s. yauxCiSvilis gamocemaSia, aramed MQm (mariamiseuli, mcxeTur-klimiaSviliseuli, maCabliseuli) jgufisas, riTac Tavidan aris acilebuli wyvetili Txroba da teqstis sxvadasxva monakveTis aRreva. winamdebare gamocemaSi (rogorc mz. SaniZis 1992 w. gamocemaSi) es epizodi iRebs erTi mTliani vrceli winadadebis saxes, romelic sinonimuri paralelizmis princips eyrdnoba.
16

gansakuTrebuli yuradReba eqceva literaturul paralelebs, romlebic mniSvnelovania teqstis struqturis TvalsazrisiT da gasaRebs iZleva adre gaugebari adgilebis gasarkvevad. aseTi adgilebi ki uxvadaa TxzulebaSi (yvela maTgani miTiTebulia SeniSvnebSi). istoriani da azmani SaravandedTani~ [teqsti gamosacemad moamzades filologiis mecnierebaTa doqtorma guram kartoziam (xelmZRvaneli) da filologiis mecnierebaTa kandidatma cotne kikviZem] winamdebare gamocemaSi warmodgenilia yvela im cvlilebiT, romlebic xelnawerTa damaxinjebul wakiTxvaTa, gvian gamovlenili klimiaSviliseuli ( Q) nusxis monacemTa Tu Tanadrouli enobrivi normebis gaTvaliswinebis Sedegad iqna Setanili. am cvlilebebis Setanis aucilebloba g. kartozias, c. kikviZis Tu sxvaTa publikaciebSia dasabuTebuli. ase magaliTad, xelnawerTa marTebuli wakiTxvisa da enobrivi Taviseburebebis gaTvaliswinebis safuZvelze axal gamocemaSi, s. yauxCiSviliseulisagan gansxvavebiT, miviReT: zahmi-s nacvlad zma, mkileni-s nacvlad mkleni, wamarTebuli-s nacvlad waRmarTebuli, gandidebaTa-s nacvlad _ gadidebaTa da a. S. Q nusxis monacemTa gaTvaliswinebiT: maSuqebeli sxuaTa-s nacvlad _ maSuqebeli sxivTa, isris msrolelni da qvis msrolelni-s nacvlad _ isrismsrolelni da qvismtyorcnelni, angelozebisa-s nacvlad _ anagebobisaTa, ver iyevde-s nacvlad _ ver ivltodes, Sekribnian Soris misa ZRuenni-s nacvlad _ Seukrebian Soris missa Zalni da a. S. zog SemTxvevaSi aRdgenilia nusxebSi dadasturebuli sityvis mniSvnelobis an formis araadekvaturi gagebis gamo dawunebuli wakiTxva; Setanilia sxva cvlilebebic. Txzuleba, romlis pirobiTi saxelwodebaa `cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi~ (gamosacemad moamzada mecnierebaTa akademiis wevr-korespondentma mzeqala SaniZem), damoukidebeli calke saxiT Semonaxulia erTaderT xelnawerSi. es aris e.w. WalaSviliseuli nusxa (inaxeba xelnawerTa erovnul centrSi Q207), romelic iv. javaxiSvilma aRmoaCina 1923 wels. xelnaweris Zvel nawilSi, romelic XVII s-is dasawyisSia gadawerili, daculia Tamaris cxovrebis mxolod pirveli nawili. danarCeni SemorCenilia mxolod vaxtangiseuli redaqciis nusxebSi (maT Soris TviTon WalaSviliseulSic), magram ara calke, aramed vaxtangis komisiis mier gadamuSavebuli saxiT _ Tamaris e.w. pirvel istoriasTan (`istoriani da azmani SaravandedTani~) Serwymuli. winamdebare gamocemaSi Txzulebis meore nawilSi ori Txzulebis teqsti SeZlebisamebr gamocalkevebulia erTmaneTisagan da gansxvavebuli SriftebiTaa dabeWdili. winamdebare gamocemaSi CanarTebiani teqsti Txzulebis meore
17

nawilSi dabeWdilia mTlianad, WalaSviliseuli xelnaweris mixedviT, SeniSvnebSi miTiTebulia broses gamocemis Sesabamisi monakveTebi, agreTve, saWiro SemTxvevebSi, iv. javaxiSvilis (`cxoreba Tamarisi~), k. kekeliZis (`istoriani da azmani~) da s. yauxCiSvilis (qcBba, I I, `istoriani da azmani~) gamocemaTa saTanado adgilebi. Sesabamisi teqstualuri monakveTebi miTiTebulia agreTve winamdebare gamocemis mixedviTac. es saSualebas iZleva gaviTvaliswinoT teqstis Seswavlis realuri mdgomareoba, erTi mxriv; meore mxriv, amgvari kritikuli aparati xels Seuwyobs teqstis momavali kvlevis saqmes. zogierTi Seryvnili da gaugebari adgilis Sesasworeblad mocemulia konieqturebi: miayvna myvanebelsa _ miapyra araarsisagan arsad momyvanebelsa; mevireTa _ medarTa; spilenZebiTa trTulad _ sapalnebiTa trTulad. laSa giorgis droindeli istorikosis Txzuleba (teqsti moamzada filologiis mecnierebaTa doqtorma ciala qurcikiZem) qarTlis cxovrebis~ vaxtangamdeli nusxebidan daculia anaseul da WalaSviliseul (am ukanasknelSi nakluli saxiT) xelnawerebSi. winamdebare gamocemaSi, s. yauxCiSvilis publikaciasTan SedarebiT, Setanilia zogierTi cvlileba. zemoxsenebul orive xelnawerSi gvxvdeba sityva suqmeTni~ ( ... didman daviT Sirvans gagzavna Svili demetre. da qmnna omni da brZolani ... aiRo cixe quelaZori da aRivso alafiTa da ty Ta uricx Ta. gaaqcivna suqmeTni. odes suqmeTni gaaqcivna demetre, qronikoni iyo samasormeocdaaTi...~). wina gamocemaSi (s. yauxCiSvili) suqmeTni~ Secvlilia suqmaneTni~-T da gagebulia rogorc eTnikuri saxeli. suqmeTni~ (Sesabamisad, suqmaneTni~) qarTlis cxovrebis~ xelnawerebSi sxvagan arsad gvxvdeba. rogorc Cans, igi eTnosis aRmniSvneli sityva ar unda iyos. specialistTa varaudiT, aq SeiZleba gvqondes sparsuli suqaT~ Ziris Semcveli sityva, romelic qveSevrdoms, ubralo xalxs niSnavs. konteqsti mxars uWers amgvar varauds: demetrem rigiTi meomrebi gaaqcia, sparsTa meTaurebi ki daxoca. amitom winamdebare gamocemaSi xelnaweriseuli suqmeTni~ darCa. gaimarTa aseTi fraza: ... da asuli mamis misisa giorgisi, rusudan dedofali, iyo tkbili da mowyale, nugeSinismcemeli da Semxueweli daWirvebulTa...~ (s. yauxCiSvili). winamdebare gamocemaSi es winadadeba asea dazustebuli: ... da Tamar mefisa da asuli mamisa misisa giorgisi, rusudan dedofali, iyo tkbili da mowyale, nugeSinismcemeli da Semxueweli daWirvebulTa...~ aRniSnuli konteqstis amgvarad gamarTvis safuZvels iZleva is, rom Tamar me18

fisa~-s win xelnawerSi kavSiri da~ ki araa, aramed daa~, rac aqac da qarTlis cxovrebis~ xelnawerebSi yvelgan naTesaobis aRmniSvneli sityvaa (Sdr. da daa demetresi Tamar, TiRsa amaSenebeli ... da daa misi, kata dedofali, saberZneTs gaTxovil iyo~; agreTve: ... daa maTi rusudan iTxoves xlaTs dasasmelad didman sultanman meliqman~). daa~ igivea, rac da~. gasworda xelnaweriseuli (da yauxCiSvilis gamocemis) Semdegi adgili: ... sibrZne simdidrisa da sibrZnisa RmrTisa~; ibeWdeba: ... siRrme simdidrisa da sibrZnisa RmrTisa~ (gasworeba moxda bibliuri wyaros safuZvelze). axal gamocemaSi Setanilia sxva Sesworebebic. axal gamocemaSi danarTis saxiT qveyndeba filologiis mecnierebaTa doqtoris, ciala qurcikiZis mier momzadebuli apokrifuli Txzuleba, e. w. ganZTa qvabi~ (`dabadebisaTs cisa da queyanisa...~) _ samyaros Seqmnis Sesaxeb bibliur Txrobaze damyarebuli Txzuleba (igi pirvelad 1906 wels gamosca eqvTime TayaiSvilma rogorc damateba-Sesavali mariamiseuli~ nusxisa. calke es teqsti ramdenime xelnaweris mixedviT gamoaqveyna ciala qurcikiZem). winamdebare gamocema emyareba xelnawerTa institutis S-30 (literiT M) da peterburgis erovnuli biblioTekis xelnawerTa fondis ioane batoniSvilis koleqciis #10 (m1) xelnawers. radgan ganZTa qvabi~ Zveli Targmania (XI saukunes ar gadmoscildeba), gamocemaSi SeZlebisdagvarad aRdgenilia marTlweris Zveli normebi, xolo teqstobrivad damaxinjebuli adgilebi gasworebulia. JamTaaRmwerlis aswlovani matianis~ (gamosacemad moamzada istoriis mecnierebaTa doqtorma giuli alasaniam) teqsts safuZvlad daedo revaz kiknaZis gamocema (1987 w.) zogierTi sxvaobiT. winamdebare gamocema ZiriTadad emyareba qarTlis cxovrebis~ mariamiseul S-30 (M) , mcxeTur Q-1219 (Q) , maCabliseul H-2135 (m) da agreTve e. w. Teimuraziseul (T) nusxebs. arc erT am xelnawerSi CvenTvis saintereso monakveTs ar gauvlia vaxtangis komisiis redaqcia. gamoyenebulia agreTve vaxtangiseuli redaqciis yvelaze adrindeli, rumianceviseuli (R) nusxa. Zveli redaqciis zogierTi nawilis nakluli teqsti aRdgenilia XVIII saukunis meore naxevris nusxebis safuZvelze. winamdebare gamocemisaTvis `qarTlis cxovrebis~ xelnawerebis kidev erTxel Seswavlis dros istoriis mecnierebaTa doqtorma valeri silogavam yuradReba miaqcia `qarTlis cxovrebis~ orfurclian fragments, romelic xelnawerTa centris
19

fondebSi miqel TamaraSvilis biblioTekidan moxvda (H-1067). fragmentis pirveli furclis marjvena kideze e. TayaiSvilis xeliT, ganivad, miwerilia: `nawyveti qarTlis cxovrebisa. Seadare broses gamocema, ix. I, gv. 409-419, tore del grekos wignTsacavidan. e.T.~ 1953 w. miqel TarxniSvilma gamoaqveyna cnoba, romlis mixedviT kapuCinel misioners bernardo maria Cofis 1680 wels neapolSi Cautania `qarTlis cxovrebis~ xelnaweris 40-gverdiani nawyveti `1250 wlis ambebis istoria~. savaraudoa, rom es orfurcliani fragmenti, romelic dRes xelnawerTa institutSi inaxeba, Cofis mier neapolSi Catanili qarTlis cxovrebis xelnaweris nawilia, romelsac mogvianebiT miqel TamaraSvilis xelSi gauvlia. 1948 w. H koleqciis xelnawerTa aRwerilobis morig tomSi (t. I I I ) qr. SaraSiZem gamoaqveyna am fragmentis pirveli mecnieruli aRweriloba, romelSic gamoTqva varaudi, rom `nawyveti SeiZleba XVI I s-is, vaxtangamdeli redaqciis teqsts warmoadgendes~. xelnaweris paleografiuli analiziT irkveva, rom igi XVI I s-is I I naxevriT SeiZleba daTariRdes. fragmentis teqsti JamTaaRmwerlis `aswlovani matianis~ nawyvetia, masSi gadmocemulia mefe demetre I I -is (1271-1289) istoria gamefebidan urdoSi gamoZaxebamde. am nawyvetSi mocemulia iseTi cnobebic, romlebic `aswlovani matianis~ sxva xelnawerebSi ar gvxvdeba. ase magaliTad: rodesac demetre mefed dasamtkiceblad urdoSi waiyvanes qarTvelma didebulebma, amis Sesaxeb aqamde cnobil teqstSi naTqvamia: `maSin Sekrbes Tavadni qarTvelni da didebulni da wariyvanes mefisa Ze, dimitri, urdosa~, xolo axali teqstis mixedviT: `maSin Sekrbes Tavadni qarTlisani _ bega qarTlis erisTavi da msaxurTuxucesi, orbelni da sxuani didebulni da wariyuanes mefisa daviTis Ze dimitri... urdos~. axal teqstSi vxvdebiT cnobas imis Sesaxeb, Tu sad wavida saqarTvelos sapatriarqos taxtidan gadadgomis Semdeg kaTalikos-patriarqi nikoloz I I I (12501282). aq naTqvamia _ `warvida mamulad Tuisad moxileTad moxucebuli, da savse dRiTa mun iyofeboda... savse RmrTisa <mimarT> miicvala~. sofeli muxileTi (rac, cxadia, Zveli moxileTia _ teqstSi o-s da u-s monacvleoba sxvaganac gvxvdeba) dResac arsebobs qarTlSi. nawyvetis teqsti sxva siaxleebsac Seicavs. amitomac, gadawyda winamdebare gamocemaSi misi calke gamoqveyneba erT-erTi danarTis saxiT.
20


istoriis~ (cxovrebis~) warmateba damokidebulia mematianis mier ambis mwyobrad gadmocemisa da ganmartebis efeqtze. am efeqtis misaRwevad mematiane sxvadasxva xerxs mimarTavs: cdilobs realurad gadmogvces movlena, mimzidvelad agebs siuJets, warmoadgens formalur mtkicebulebebs da moxerxebulad iyenebs ideologiur qveteqstebs. ivane javaxiSvili kritikulad ganixilavda qarTlis cxovrebis~ Txzulebebs da maRal Sefasebas aZlevda maT. mas sando pirvelwyaroebad miaCnda matiane qarTlisa~, daviT aRmaSeneblis istorikosis Txzuleba, istoriani da azmani SaravandedTani~, basili ezosmoZRvris cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi~, laSa giorgis droindeli mematianisa da sumbat daviTis Zis Txzulebebi, JamTaaRmwerlis aswlovani matiane~. mecnieri kritikul SeniSvnebs gamoTqvamda leonti mrovelisa da juanSeris Txzulebebis mimarT da miiCnevda, rom maTi amgvari saxiT gamocema saWiro iyo. qarTlis cxovrebis~ avtorTa Soris sanimuSodaa miCneuli daviT aRmaSeneblis istorikosi, friad ganswavluli pirovneba, dasavleTisa da aRmosavleTis kulturebis kargi mcodne. mas mematianis movaleoba friad sapasuxismgeblo saqmed miaCnia, Tvlis, rom ama Tu im movlenis an pirovnebis moRvaweobis srulyofilad asaxvisaTvis aucilebelia ritorobis~ maRali xelovneba, e. i. unari masalis mwyobri, marTebuli gadmocemisa. amasTan, igi mematianeTagan moiTxovs, ar gaazviadon (ganavrcelon~) raime ambavi da nivTni saqmeTani~ (arsebuli masala) ar daamaxinjon. daviTis mematianes vaebis Rirsad~ miaCnia homerosi da aristobule, romelTagan erTma Seaqo troas omis gmirebi, xolo meorem _ aleqsandre makedoneli. igi mianiSnebs, rom maT (homerossa da aristobules) ar hqondaT sakmarisad nivTni saqmeTani~ da amis gamo iZulebulni iyvnen gadmosacemi ambebi ganevrcoT xelovnebiTa ritorobisaTa~. daviT aRmaSeneblis istorikoss miaCnia, rom aqilevsi `didsa memTxvia maqebelsa umiross~. igi dananebiT ambobs, kargi iqneboda, rom berZen avtorebs `hqonebodesmca... TxrobaTa nivTad saqmeni daviTisni, da maTmca aRwernes jerovnad maTisaebr ritorobisa, maSinaRmca Rirs qmnil iyvnes jerovansa qebasa~. daviT aRmaSeneblis istorikosis cxovreba mefeT-mefisa daviTisi~ dawerilia kargi qarTuliT, mxatvrulad, didi gulwrfelobiT. igi mraval mniSvnelovan qronologiur cnobas Seicavs, romelTa sandooba sxva wyaroebTan SejerebiT mtkicdeba. yovelive es am matianes saqarTvelos istoriis pirvelxarisxovani wyaros mniSvnelobas aniWebs. igive SeiZleba iTqvas am krebulSi Setanil sxva Txzulebebzec.
21

qarTlis cxovreba~ saqarTvelos istoriis SeswavlisaTvis erT-erTi ZiriTadi wyaroa. rogorc zemoTac vTqviT, qarTlis cxovrebis~ mniSvneloba Zveladac kargad esmodaT da swored aman ganapiroba, rom misma ramdenime aTeulma nusxam Cvenamde moaRwia. saredaqcio kolegia iTvaliswinebs moTxovnilebas qarTlis cxovrebis~ kritikuli teqstis axal gamocemaze da ganaxlebuli saxiT warudgens mas mkiTxvel sazogadoebas.

P. S. Cvens movaleobad migvaCnia madlierebiT movixsenioT aw gansvenebuli akademikosi ediSer xoStaria-brose, romelmac didi amagi dasdo winamdebare gamocemas. gansakuTrebiT minda aRvniSno filologiis mecnierebaTa doqtoris, ciala qurcikiZis roli `qarTlis cxovrebis~ teqstis gamosacemad momzadebaSi. man mTeli teqsti guldasmiT waikiTxa da sagulisxmo SeniSvnebi mogvawoda.
roin metreveli

22

teqstisaTvis winamdebare gamocemaSi teqsti ibeWdeba ZiriTadad Zveli, vaxtang VI-is redaqciis nusxebze adrindeli xelnawerebis mixedviT: A anaseuli (XV s.), Q-9751. M mariamiseuli (1633-1646 ww.), S-30. C WalaSviliseuli (XVI s.), Q-207. m maCabliseuli (1731 w.), H-2135. Q akaki klimiaSvilis mier 1959 wels aRmoCenili nusxa (1697 w.), Q-1219. saWiroebis SemTxvevaSi, rodesac amas teqstis dadgena moiTxovda, gamoyenebulia vaxtangiseuli redaqciis nusxebic: R rumianceviseuli (1703 wlamde), H-2080. T Teimuraziseuli (XVIII s.) #13, amJamad aRmosavleTmcodneobis institutis peterburgis ganyofilebis (10 ) #90. c WalaSviliseuli nusxis axali nawili (1731 w.), Q-207. D janaSviliseuli (XVIII s.), S-4770. p falavandiSviliseuli (1761 w.), H-988. b baraTaSviliseuli (1761 w.), S-25. d dadianiseuli (XVIII s.), S-354. s sxvitoruli (XVIII s.), sxvitoris muzeumisa. B broseseuli (1843 w.), aRmosavleTmcodneobis institutis peterburgis ganyofilebis #6. V aRniSnavs vaxtangiseuli redaqciis nusxaTa saerTo ikiTxvisebs. ZiriTad teqsts mohyveba sqolioTa sami rigi. pirvelSi warmodgenilia teqstis variantebi; meoreSi moTavsebulia sxvadasxva xasiaTis SeniSvnebi, cnobebi `qarTlis cxovrebis~ xelnawerebisa Tu TviTon teqstis Sesaxeb da a. S.; mesame rigSi naCvenebia bibliuri paralelebi da citatebi. variantebi warmodgenilia ZiriTadi teqstis striqonTa saTvalavis Sesabamisi numeraciiT. variantebi mocemulia SerCeviT: naCvenebia yvela varianti, romelsac SeiZleba hqondes mniSvneloba teqstis gasamarTavad. is variantebi, romelTac Sinaarsis TvalsazrisiT naklebi mniSvneloba aqvT, sqolioebSi miTiTebuli ar aris. gamomcemelTa teqstualuri konieqturebi (damaxinjebul enobriv formaTa da leqsikur erTeulTa Sesworebuli formebi, Camatebuli sityvebi da a. S.) Casmulia kvadratul frCxilebSi ZiriTad teqstSi, xolo variantebSi moyvanilia xelnawerTa Cvenebani. TxzulebebSi, romlebic dawerilia adre, VIII-XI saukuneebSi (leonti mrovelis `cxovreba qarTvelTa
nusxaTa nomrebi (BTs xelnawerTa garda) miTiTebulia Tbilisis xelnawerTa erovnuli centris nomrebis Sesabamisad. CamonaTvalSi aRniSnulia xelnawerTa tradiciulad miRebuli saxelebi.
1

23

mefeTa~ da `ninos mier qarTlis moqceva~, juanSeris `cxovreba vaxtang gorgaslisa~, `matiane qarTlisa~, `cxovreba mefeT-mefisa daviTisi~, sumbat daviTis Zis `cxovreba da uwyeba bagratonianTa~), teqsti gamarTulia klasikuri Zveli qarTuli enis normaTa Sesabamisad (gasworebulia aRrevebi _ x fonemaTa, difTongTa dawerilobebSi, u _ o, u _ v, ui _ dawerilobebSi. msgavsi Sesworebebi variantebSi naCvenebi ar aris. gamonaklisia Q-s Cvenebebi, radgan am xelnawerma rig SemTxvevaSi Zveli formebi Semoinaxa. Semdegi periodis ZeglebSi (`istoriani da azmani SaravandedTani~, basili ezosmoZRvris `cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi~, laSa giorgis droindeli mematianis, demetre I-is, giorgi III-is, Tamarisa da laSa giorgis `cxovrebebi~ da JamTaaRmwerlis `aswlovani matiane~), romlebSic asaxulia saSualo qarTulisaTvis damaxasiaTebeli enobrivi siWrele, nairgvari formebi gasworebuli aRar aris (garda u _ o, u _ v, ui _ dawerilobebisa, romlebic unificirebulia). aqac, rogorc adreuli periodis TxzulebebSi, teqstSi Setanili yovelgvari cvlileba (aSkara SecdomaTa gasworeba, sityvaTa konieqturuli Camateba da sxv.) Casmulia kvadratul frCxilebSi ZiriTad teqstSi, xolo variantebSi moyvanilia xelnawerTa Cvenebani. CanarTebad miCneuli nawilebi teqstebisa ZiriTad teqstSi dabeWdilia gansxvavebuli SriftiT. saWiroebis SemTxvevaSi mocemulia sxvadasxva mosazreba ama Tu im adgilis Sesaxeb. gansxvavebul SesworebaTa da konieqturaTa avtorebis gvarebi warmodgenilia SemoklebiT: berZ. n. berZeniSvili br. _ m. brose gamy. a. gamyreliZe gorg. f. gorgijaniZe Tay. e. TayaiSvili ing. p. ingoroyva kart. g. kartozia kek. _ k. kekeliZe kikv. c. kikviZe lol. i. lolaSvili on. S. oniani Jord. T. Jordania San. _ a. SaniZe yauxC. _ s. yauxCiSvili jav. _ iv. javaxiSvili

24

leonti mroveli

M52r

| saxeliTa mamisa Ta da Zisa Ta da sulisa wmidisa Ta viwyo miTxrobad cxorebasa qarTvelTa mefeTasa da pirveliTganTa mamaTa da naTesavTa

m19v

M52v m20r

M53r

pirvelad vasenoT ese, rameTu |^somexTa da ^qarTvelTa, ^ranTa da movaknelTa, herTa da lekTa, da megrelTa, _ amaT TsTa _ erTi iyo mama, saxeliT Targamos. ese Targamos iyo Ze TarSisi, Ziswuli iafeTisi, noes Zisa. da iyo ese Targamos kaci gmiri. da Semdgomad ganyofisa enaTasa, odes aRaSena nebroT babilons godoli, da ganeyvnes mun enani, da ganiSennes muniT yovelsa queyanasa, warmovida ese Targamos naTesaviTurT misiT, da daemkdra orTa maT mTaTa Sua kacTSeuvalTa, araratsa da masi[si]sasa. da iyo naTesavi misi didi da uricx, rameTu esxnes col mraval, Zeni da asulni, da Svilni da S|vilisSvilni ZeTa da asulTa misTani. rameTu cxovnda igi equsas wel. da verRara itevda queyana ara|ratisa da masisisa. xolo queyana igi, romeli wiliT xudomoda, ese ars sazRvari queyanisa misisa: aRmosavaliT _ zRua gurganisa, dasavaliT _ zRua pontosa, da samxriT _ mTa oreTisa, da CrdiloT _ mTa kavkasia. xolo SvilTa Soris TargamosisTa gamoCndes kacni rvani, gmirni, Zlierni da saxelovanni, romelTa saxelebi ese ars: pirvelsa erqua haos, meoresa _ qarTlos, mesamesa _^bardos, meoTxesa _^movakan, mexuTesa _ lek[an], meequsesa _ heros, meSdesa _^kavkas, mervesa _^egros. ese rvani iyvnes gmirni, xolo haos umetes gmiri iyo yovelTasa, rameTu egeviTari araodes yofil iyo, arca wylisrRunis winaT da arca Semdgomad, taniTa da ZaliTa da simniTa. xolo verRara itevda queyana araratisa da masisisa. ganuyo Targamos queyana da naTesavi Tsi rvaTa amaT gmirTa: naxevari naTesavisa misisa da naxevari da umjobesi queyanisa misisa misca haoss, xolo SdTa a|maT misca xuedri maTi arZangebisaebr maTisa.
2 qarTuelTa M. 3 pirvelTaganTa M. 4 vaxsenoT M. qarTuelTa M. 5 TuisTa M. mama M. 6 Targamaos M. Targamaos M. TarSisi] Tarbisi M. Zisa M. Targmaos M. 7 aRaSenes M. nebroT M. 8 ganeyunes M. Targamoz m. 9 da M. kacSeuvalTa M. kacsSeuvalsa m. 10 masisas M. 11 uricxui M. uricxvi m. 12 da2 m. cxonda m. 14 romeli M. wil m. xdomoda Mm. sazRuari M. 15 aRmosavliT M. zRua M. zRva m. gurganisa + romelsa aw gilanis zRvad saxelsdeben m. gurgenisi M. dasavliT M. zRua M. zRva m. pontosa Mm] + romelsa aw Sav zRvad saxel sdeben m. 16 mTa] zRua M. oreTisa] Terisa M. oreTisa + romel ars qurTTa queyanas, pirispir midiisa, midia Tavrizia m. kavkasia + romelsa sparsni ialbuzs uwodeben m. 17 TargamozisTa m. misTa M.18 saxelovani m. pirvelis m. erqua m. hamos M. 19 lek[an]] lekos m. lek M. 20 meSvidesa Mm. 21 iyunes Mm. 22 wylis rRvnis m. 23 ZaliTa] ariTa M. da m. 24 ganyo M. Targamos queyana M. Tsi + Targamos M. amTa amaT m. 25 misca M. havossa M. hos m. SvidTa Mm. amaT] maT M. 25

10

15

20

25

juanSeri leonti mroveli warmoiyvanna Sdni igi CrdiloT kerZo da ganuyvna queyanani Rirsebisaebr maTisa: misca qarTloss da uCina sazRvari: aRmosavaliT _ hereTi da mdina|re berdujisi, dasavliT _ zRua pontosa, samxriT _ mTa, romeli mihyvebis berdujis mdinaris Tavsa, da mTa, romeli mihyvebis dasavliT kerZo, romlisa wyali gardamodis CrdiloT kerZo da mierTvis mtkuarsa, romel mihyvebis mTa Soris klarjeTsa da taosa vidre zRuamdis; da CrdiloT _ sazRvari Rado mTa mcire, romeli gamovals Stod kavkasiisgan, da mohkidavs wueri dasasrulsa Radosasa, romelsa hqan lixi. da amaT sazRvarTa saSual misca yoveli qarTloss. xolo bardoss misca mtkuarsa samriT, berdujis mdinariTgan vidre zRuadmde, sada Sekrbebian mtkuari da arasi. da aman bardos aRaSena qalaqi bardavi da daeSena mun. xolo movakans misca mtkuarsa CrdiloT, mcirisa alaznisa SesarTaviTgan vidre zRuamde. da aman aRaSena qalaqi movakne|Ti, da daemkdra mun. xolo heross misca queyana mtkuarisa CrdiloT, mcirisa alaznisTaviTgan vidre tye-tbadmde, romelsa aw hqan gulgula. da aman heros aRaSena pirvelad qalaqi SesakrebelTa Soris orTave alazanTasa, da uwoda saxeli Tsi hereTi. da mis gamo hqan hereTsa hereTi, da aw mas adgilsa hqan xoranTa. xolo egross misca queyana zRsyurisa da uCina sazRvari: aRmosavliT _ mTa mcire, romelsa aw hqan lixi, dasavliT _ zRua; mdinare mcirisa xazareTisa, sada warswudebis wueri kavkasiisa. xolo aman egros aRaSena | qalaqi da uwoda saxeli Tsi egrisi. aw mas adgilsa hqan bedia. xolo kavkasiaTa CrdiloT ara iyo xuedri Targamosisi, aramed ara iyo kaci kavkasiasa CrdiloT. da umkdro iyo queyana igi kavkasiiTgan mdinaredmde didad, romeli Sesdis zRuasa darubandisasa. amisTs gamoiyvanna mravalTa gmirTagan orni
1 warmoiyuanna Mm. Svidni Mm. ganuyuna M. gunubunna m. 2 sazRuari M. aRmosavliT M. hereTi] haerTa M. 3 berdujisi] Serdaojisi M. berdujisi + debedaa m. dasavliT M. zRua M. samxrisa M. mihyuebis M. miyvebis m. 3-4 berdujis] Serdaojis M. 4 mTa Mm. mihyuebis M. miyvebis m. dasavliT M. dasaval m. 5 CrdiloT M. kerZo] kerZi M. mierTuis M. mihyuebis M. 6 klarjeTs M. zRvamdis m. sazRuari M. mTa M. mcire m. 7 gamovlis M. hStod M. kavkasisagan m. mokidavs m. 8 romelsa + aw m. hquian M. hqvian m. sazRuarTa M. 9 xolo M. bardos Mm. mtkuars M. samxriT M. mdinarisgan m. vidre + sada m. 10 mtkuari M. araxsi M. araRsi m. bardaos M. 11 xolo] da m. movakans] movans M. SesarTaviTgan] Tavidgan M. 12 daemkuidra M. 13 mtkurisa Mm. alaznisa Tavidgan M. TaviTgan] SesarTavTagan m. 14 tyetbamden M, tyebabamde m. gulgula] golgoTa M. 15 orTave + mtkuarTa da m. alazansa m. da _ m. Tuisi M. Ts m. hereTisa M. 16 hqvian M. 17 xolo _ m. egriissa m. sazRuari M. 18 hquian M. 19 waswulebis M. warswvdebis m. 20 Tvisi M. mas] amas m. hquian M. bediaa M. 21 kavkasianTa m. ara] arca m. xvedri m. Targmoosisa M. Targamosisa m. ~ iyo ara M. kavkasianTa m. 22 da umkvidro Mm. iyo _ m. kavkasiidgan M, kavkasTaganTagan m + vidre m. 23 zRua M. gamoiyuanna M. gamoiyuana m. 26

m20v

10

M53v

15

m21r

20

leonti juanSeri mroveli gmirni: lekan da kavkasi, da misca lekans zRuaTagan darubandisaTa vidre mdinaremde lomekisa, | CrdiloT vidre mdinaredmde didad xazareTisa. da misca kavkass lomekis mdinariTgan vidre dasasruladmde kavkasiisa, dasavaliT. xolo haos daemkdra sayofelTa TargamosisTa da ipyra queyana CrdiloT, viTa damiweria, samxriT _ vidre mTamde oreTisa, aRmosavliT _ vidre zRuadmde gurganisa, dasavliT _ vidre zRuadmde pontosa. da amaT SdTave gmirTa zeda iyo ganmgebel da ufal haos. da ese yovelni iyvnes morCil haosis. da amaT yovelTa iyo erTi ena _ somxuri. da ese rvanive erTobiT hmonebdes nebroT gmirsa, romeli iyo mefe yovlisa queyanisa. Semdgomad amisa mciredTa weliwadTa mouwoda haos SdTa maT gmirTa, Semokribna da hrqua maT: `moguca RmerTman maRalman Zali da simravle naTesavisa Cuenisa. aw SewevniTa RmrTisa dambadebelisaTa viyvneT aravisa mona da aravis vhmsaxuroT Tnier RmrTisa dambadebelisa~. ewamnes didni igi gmirni, da daumtkices ganzraxva igi, da ganudges nebroTs, da arRara misces xarki, da ezraxnes sxuaTa vi|eTme naTesavTa, | da Seuorguldes sxuanica naTesavni. maSin ganuwyra nebroT da Semokribna gmirni misni da yovelni, romelni erCdes, spani misni, da mohmarTa TargamosianTa. xolo haos mouwoda SdTave gmirTa da yovelsa naTesavsa Targamosissa. da Seewivnes sxuanica vinme naTesavni dasavleTisani. Sekribna haos ese yovelni da dadga Zirsa masisisasa. xolo viTar moadga nebroT queyanasa adarbadaganisasa da dadga mun, waravlinna gmirni sameocni da maT Tana spani Zlierni wyobad TargamosianTa. xolo viTarca moiwivnes spani igi nebroTisni, maSin miegebnes Sdni igi gmirni, Zmani haosisni, spiTa ZlieriTa, xolo haos spiTa uZlieresiTa daudga ukuaniT, zurgiT.
1 lekaa M. avkasi M. kavkas m. da _ m. zRvidgan m. darubandisagan m. mdinaredmde m. 2 lomeks M. CrdiloT Mm. xazareTisaTa Mm. da _ m. kavkasis Mm. ~ kavkasis misca m. 3 mdinareTagan M. ~ mdinareTagan homekis M. kavkasisa Mm. dasavliT M. dasavali m. 4 daemkuidra Mm. sayofelTa + mamisa Tuisisa m. TargmaosisaTa M, Targamozisasa m + da m. ipyra] daipyra m. 5 dagviweria m. samxriT] muniTgan M. mTamde] zRua M. mTiT m. oreTisi M. oreTisagan m. zRuadmde + pontosa m. 6 gurgenisa M. dasavali M. vidre _ M. zRuadmde] zRuamdin M. da _ m. SvidTave Mm. gmirTa] ZmaTa m. 7 haos _ m. iyunes Mm. haossa M. haosisa m. 8 enaa M. rvani m. monebdes M. nebroTs M. iyo + pirveli m. 10 amissa M. amis m. mcired M. SvidTa Mm. 11 hqua M. hrqva m. 12 SewevniT M. viyuneT M. aravis m. mona _ M. vmsaxuroT M. msaxuroT m. 13 Tuinier M. Tvinier m. dambadebelisaTa M. ewamnes] ewien M. [didni] Svidni m. 14 gandges M. arRara m. 15 uorguldes M. daurguldes m. 17 momarTa M. TargamosanTa M. TargamozianTa m. haos] haros M. haoz m. SvidTave Mm.18 yovlisave m. Targamossa M. Targamosiansa m. 19 Sekriba m. dadga] daga M. masisisasa] missa M. 20 xolo] da m. adarbadgisasa M. adrabadganisasa m. mun + muniT warmoavlina m. 21 gmirni + misni m. Zlierni] uricxuni m. TargamosanTa M. 22 igi _ m. nebroTisani m. Svidni Mm. haosisani Mm. 23 ukaniT Mm.

M54r

10

M54v m21v

15

20

27

juanSeri leonti mroveli iqmna maT Soris brZola sastiki, romeli emsgavsa sastikebasa haerisasa, rameTu mtueri ferisa maTisa _ viTarca Rrubeli zrqeli, elva abjrisa maTisa _ viTarca elva cisa, ma pirisa maTisa _ viTarca ma quxilisa, simravle isarTa da tyorca qvisa maTisa _ viTarca sety|ua Siri, da daTxeva sisxlisa maTisa _ viTarca Ruari setyuaTa. gangrZelda brZola maT Soris da moswyda orgniTve uricx. xolo haos udga zurgad gmirTa misTa, Zal-scemda da nugeSinis-scemda miTa sazareliTa, romeli msgavs iyo mexistexisa. maSin sZles TargamosianTa da mosrnes sameocni igi gmirni nebroTisni da spani maTni. xolo Sdni ese | gmirni Targamosianni: qarTlos, bardos, movakan, heros, lekan, kavkasan, egros, _ eseni darCes cocxlebiT Tnier wylulebisa, da ZlevaSemosilni hmadlobdes RmerTsa. xolo viTarca esma nebroTs, ganwyra da warmoemarTa maT kerZo ZaliTa misiTa yovliTa, xolo haoss ara hyves spani nebroTis spaTa odenni. ganmagrda igi RirRalTa Sina masisisaTa. miudga queSe kerZo nebroT, da iyo igi Wurvili rkiniTa da rvaliTa terfTagan vidre Txemamde, da aRda gorsa erTsa zraxvad haosisa damorCilebasave missa, raTa sTndes miqceva misa. xolo haos hrqua gmirTa misTa: `ganmimagreT zur|giT kerZo da miveaxlo nebroTs~. da warvida da mivida pirispir maxlobelad nebroTisa, da styorca isari, da hkra mkerdsa nebroTissa, ficarsa zeda rvalisasa, da ganavlo zurgiT. maSin daeca nebroT da iota banaki misi, da ganTavisufldes naTesavni Targamosisni. da man haos yo Tavi Tsi mefed ZmaTa TsTa zeda da sxuaTaca naTesavTa, maxlobelTa sazRvarTa misTasa. xolo Sdnive ese Zmani warvides Ts-Tsad queyanad da iyvnes morCil haosisa. aqamomdis davwereT ambavi ese rvaTave ZmaTa: xolo aqaTgan viwyoT da warmovTquaT ambavi | qarTlosisi da naTesavisa misisa vidre dReTa CuenTamde. da viTar-igi ganuyo queyana Targamos naTesavsa missa, rvaTave SvilTa misTa*, da misca qarTloss queyana, romeli zemo aRvwereT.
2 sqeli Mm. 4 isarTa] erisa M. tyorcna m. quisa M. 5 Ruari _ M. 6 gangrZelda] ganZlierda M. uricxui M. uricxvi m + suli m. 7 Zal-scemda] romel scemda M. cemad M. 8 msgavsi M. TargamosanTa M. TargamozianTa m. 9 nebroTisani m. Svidni Mm. Targamosanni M. 10 kavkasan + da m. darCnes m. 11 wylulebasa M. madlobdes M. RmerTsa + dambadebelisa m. 12 maT] miT M. 13 ~ yovliTa ZaliTa misiTa m. hyues M. nebroTisni M. odeni m. gamagrda Mm. RirRalTa] RarRaT M. 14 misisisTa M. masisaTa m. queSo Mm. 15 da _ m. axaxda m. gorasa Mm. ~ erTsa gorasa + zeda m. haossa M + da etyoda m. 16 misa] misdave m. haaos M. hqua M. misTa M. 17 zurgiT + kerZi Cemi m. wavide M. mivide M. 18 nebroTisasa m. nebroTisasa2 m. 19 ganavlo] ganvlo m. 20 naTesavi Mm. Targamosisi M. Targamosisani m. hyo M. Tuisi M. TuisTa M. da _ M. 21 naTesavTa + ze M (zeda m). sazRuarTa Mm. 22 Sdnive M. ese _ M. Tssa M. queynad m. iyunes M. morCil] mosarCle M. haosisa + xolo m. 23 davswereT M. 24 qarTlosisi] qarTlisa Mm. misisa] maTisa M. maTisa m + cxovreba maTi m. 25 ganuyo] gananuyo Targmaos M. naTesavisa Mm. missa] misda Mm. 26 qarTlos M. aRvswereT Mm. * minaweri: `RmerTo, warmarTe dedofali mariam da sasufeveli daumkvidre~. 28

M55r

5 5

m22r

10 10

15 15

M55v

20 20

m22v

25

leonti juanSeri mroveli da ese qarTlos movida pirvelad adgilsa mas, sada SeerTvis arag mtkuarsa, da ganvida mTasa mas zeda, romelsa ewodebis armazi, da pirvel|ad Seqmna mun zeda simagre da iSena mun zeda saxli, da vidre aRmarTebadmde mun zeda kerpi armazisi, erqua mTasa mas qarTli. da mis gamo ewoda yovelsa qarTlsa qarTli _ xunaniTgan vidre zRuadmde sperisa. Semdgomad misave qarTlos aRaSena cixe orbisa, romelsa aw hqan samSlde, da kualad aRaSena mtueriscixe, romelsa aw hqan xunani. cxovnda igi mravalTa welTa da ganmravlda naTesavi misi. xolo SvilTa Soris misTa gamoCndes xuTni gmirni, romelTa saxelebi ese ars: pirvelsa erqua mcxeTos, meoresa _ gardabos, mesamesa _ kaxos, meoTxesa _ kuxos, mexuTesa _ gaCios. ese xuTnive iyvnes gmirni, aramed mcxeTos ugmire iyo sxuaTa maT. mokuda qarTlos da dahfles igi Tavsa qarTlisasa, romelsa aw ewodebis armazi. da Semdgomad amisa colman misman aRaSena dedacixe, da manve aRaSena bostanqalaqi, romelsa aw hqan rusTavi. da ganyvna colman qarTlosisman xuTnive igi gmirni, Svilni misni: gardaboss misca xunani da uCina sazRvari: aRmosavliT _ mdinare | berdujisi, dasavliT _ qalaqi gaCiani, da | samxriT _ mTa pirvel senebuli, da CrdiloT _ mtkuari. xolo gaCioss misca orbiscixe da skreTisa mdinariTgan vidre Tavadmde abocisa. da aman gaCios aRaSena qalaqi gaCiani, romelsa maSin erqua sanadiro qalaqi. xolo kuxoss misca bostanqalaqi, romelsa aw hqan rusTavi, da misca aragTgan vidre hereTamde, Tavadmde mTisa kaxeTisa, da mtkuarsa Sua. xolo kaxoss misca kavkasiasa da kaxeTisa mTasa Soris, aragTgan vidre tyetbadmde, romel ars sazRvari hereTisa. da aman kaxos aRaSena CeleTi. da kuxos Seewia Senebasa missa, rameTu ^dedacixe kaxosis xuedri iyo. da misca kaxos SewevnisaTs, da Seewia Senebasa CeleTisasa, romelsa ber erqua pirvel, Senebulsa kaxosissa.
1 SeerTuis M. aragvi Mm. 2 zeda] ze M. 2-3 mun zeda simagre] simagreni mas zeda m. 3 saxli + uwoda mTasa mas saxeli Tsisa qarTli m. da2 _ M. kerpi + iyo M. 6 missave M. amissa m + amave m. hquian M. samSvilde M. 7 da m. mtueriscixe] mtueri m. hquian M. 9 SvilTa] SvilTagan m. ese ars _ M. 10 pirvelsa erqua mcxeTos _ M. meoresa gardabos] sagardabos M. 11 iyunes M. erqua _ m. sxuaTa] xuTTave m. maT + da amis Semdeg m. 12 dafles Mm. Tavsa + zeda Mm. aw _ M. 13 amisa _ M. 14 hquian M. ganyuna M. colman + misman M. qarTlosman M, qarTlosisaman m. 15 xunni M. sazRuari Mm. 16 xsenebuli Mm. 17 skreTis] skoreTis M. 19 xolo] da m. kuxoss] kaxoss M. hquian M. quian m. da _ Mm. aragTgan] egriTgan M. 19-20 aragvidgan m. 20 hereTamde _ M. hreTamde m. mTasa Mm. kaxeTisasa Mm. 21 xolo _ m. kaxos m. kavkasisa m. kaxeTis m. aragvidgan M. aragviTgan m. 22 romeli M. sazRuari M. aman] man M. da2 _ M. kuxos] kaxoss M. 23 missa] CeleTissa m. kaxos2 M, kaxosi m. xvedri m. 24 SewevnisaTuis Mm. Seewia] Seswia M. CeleTissa m. romelsa] romel ars m. 25 kaxosissa] kaxeTisasa Mm. 29

M56r

10

M56v m23r

15

20

25

juanSeri leonti mroveli xolo ^mcxeTos, romeli ugmire iyo ZmaTa, ese darCa sayofelTa mamisa maTisa qarTlosisTa, romelsa aw hqan armazi. da manve aRaSena qalaqi Sesakrebelsa Soris mtkuarisa da aragsasa, da uwoda sa|xeli Tsi mcxeTa. da daipyra queyana tfilisiTgan da aragTgan dasavliT vidre zRuamde sperisa. da ese iyo ganmge da ufal maT oTxTave ZmaTa zeda da ese oTxnive iyvnes morCil misa. ese arian ganyofani qarTlosis ZeTani, da romelni ganyvna dedaman maTman Semdgomad sikudilisa qarTlosisa. xolo mravalTa welTa da mravalTa JamTa cxovnda Ze qarTlosisi da ganmravlda | naTesavi misi. xolo SvilTa Soris mcxeTosisTa gamoCndes samni gmirni saxelovanni, romelTa saxelebi ese ars: pirvelsa uflos, da Semdgomsa _ oZros, da mesamesa _ javaxos. ganuyo maT queyana da naTesavi maTi yoveli: oZross misca tasiskariTgan vidre zRuamde sperisa queyana kldovani. aman oZros aRaSenna orni cixe-qalaqni: oZre da Tuxarisi. javaxoss misca fanvariTgan vidre Tavadmde^mtkuarisa. aman javaxos aRaSenna orni cixe-qalaqni: wunda da qalaqi artanisa, romelsa maSin erqua qajTa qalaqi, xolo aw hqan hu|ri. xolo uflos darCa sayofelTa mamisa maTisa mcxeTosisTa mcxeTas, da epyra queyana aragTgan da tfilisiTgan vidre tasiskaramde da fanvaradmde. da aman aRaSena ufliscixe, urbnisi da^kaspi. aragTgan da armaziTgan vidre tasiskaramde. uwoda amas queyanasa zenasoflisa, romelsa aw hqan Sida qarTli. xolo vidre sikudilamde mcxeTosisa ese yovelni naTesavni Targamosisni iyvnes siyuarulsa zeda erTmanerTisasa. da SiSi aqunda nebroTianTa, da hgonebdes
1 ZmaTa + misTa m. maTisaTa M. 2 qarTlosisaTa Mm. hquian M. hqvian m. 3 mtkurisa Mm. araguisaTa M, aragvisasa m. Tuisi Mm. 3-4 tbilisidgan m. 4 aragviTgan Mm. zRvadmde m. 5 ufali m. da3 _ M. iyunes Mm. 6 missa m. 7 arian] aT M. ganyofilni M, ganayofni m. da _ m. ganuyuna m, ganyuna M. dedama m. 8 qarTlossa M. 9 xolo _ M. mravlTa1,2 m. cxonda m. 10 misi + da maT yovelTa m. cxeTosisaTa M, mcxeTosisTa m. 11 pirvels m. da Semdgomsa] meoresa m. oZroxos M. 12 da _ m. 13 oZros M, oZraos m. tasiskariTga M, tasiskarisagan m. 14 zRvamde m. speris M, spersis m. ozraos M, oZraos m. aRaSena Mm. cixeni M. 15 oZrae m. Tuxarisi + xolo m. 16 javaxos M. fanvaridgan M, fanvaridam m. mtkurisa m + da m. aRaSena Mm. 17 qalaq m. artanisi m. 18 hquian M, quian m. 19 ufalos m. sayofeli m. mcxeTossa M, mcxeTosisa m. mcxTas m. epyra] daipyra m. 20 aragviTgan M, aragvTagan m. tfiliTgan m. fanvaradmden M, fanamramde m. da aman + ufalos m. 21 urbnisi da _ M. da1 _ m. aragTgan] agviTgan M, araguTagan m. armazisgan M. tasiskarTamde M. 22 hquian M, quian m. Sida qarTli] Sina qarTli M. 23 mcxeTeosisa M. Targamoosisni M, Targamosisani m. 24 iyunes Mm. siyvarulsa M. erTmaneTisasa m. aqunda M, aqundaT m. hgonebdnen m. 30

M57r

m23v

10

15

M57v

20

leonti juanSeri mroveli igini nebroTianTagan Zebnasa sisxlsa nebroTissa da iswrafdes igini magrebasa cixeqalaqTasa SiSisaTs nebroTianTasa. xolo viTarca mokuda mcxeTos, Ze qarTlosisi, | STavarda Suri Soris SvilTa qarTlosisTa, iwyes brZolad da domad urTierTas, rameTu ufloss, Zesa mcxeTosissa, ara erCdes, arca xadodes uflad, romeli datevebul iyo saydarTa qarTlosisTa, rameTu mamisa misisagan micemul iyo ufleba qarTlosianTa. iwyes brZolad da domad urTierTas da ganagrZeles | maT Soris brZola, romel Jam same aRdgian maTganni orni naTesavni erTsa zeda, da sxuani Seeweodian: romelnime _ mas da romelnime _ mas, da kualad sxuani aRdgian erTmanerTsa zeda, da sxuani Seeweodian. da romelsame Jamsa iqmnis mSdoba maT Soris da SeiSalnian da ibrZodian. da gangrZelda maT Soris eseviTari saqme, da ara vin iyo maT Soris uwarCinebules da usaxelovnes, aramed adgiliTi-adgilad Tavadni iCinnian. xolo vinca iyvis mcxeTas reca Tavadi, igi iyvis sxuaTa zeda, da arca saxel-edeboda mefed, arca erisTvad, aramed mamasaxlisi ewodeboda da igi iyvis mazavebeli da bWe sxuaTa qarTlosianTa, rameTu qalaqi mcxeTa gandidebul iyo umetes yovelTasa, da uwoddes dedaqalaqad. da mas Jamsa daiviwyes RmerTi, dambadebeli maTi, da iqmnnes msaxur mzisa da mTovarisa da varskulavTa xuTTa. da mtkice da ufrosi maTi saficari iyo saflavi qarTlosisi. mas Jamsa Sina ganZlierdes xazarni da uwyes brZolad naTesavTa lekanisTa da kavkasisTa. da ese naTesavni Targamosisni yovelni mas Jamsa iyvn|es siyuarulsa erTm|anerTisasa mSdobiT. xolo SvilTa zeda kavkasisTa iyo ufal durZuk, Ze tireTisi. ezraxnes eseni equsTave naTesavTa TargamosianTa da iTxoves Suela xazarTa zeda.
1 nebroTianTagan m. sisxlsa Mm. nebroTisasa Mm. iswrafdes] ixarebdes M. magrebsa M. 1-2 cixeqalaqTagan m. 2 SiSisaTuis Mm. 3 mcxeTeos M. qarTlosi M, qarTlosisaTa m. 4 qarTlosTa M, qarTlosisaTa m. urTierTars M. rameTu _ M. ufos M, ufaloss m. 5 mcxeTeossa M. ara m. xadodes] xades m. datevebul] datyuebul m. saydarTa + zeda m. 6 qarTlosisaTa m. rameTu _ M. mamisgan m. misisagan _ m. ufloba m. 7 brZola M. brZolad m. 8 romel] romelsame m. samed m. aRadgian m. amaTganni Mm. 9 romelime m. romelime2 m. mas2 _ Mm. aRdges M. erTmaneTsa m. 10 da1 _ M. sxvani m. da2 _ M. mSuidoba M. mSvidoba m. da3 + kualad m. SeeiSalnian M. 11 ebrZodian Mm. gagrZelda M. 12 uwarCinebles M, uwarCinebul m. usaxelovanes M, usaxelovanesi m. aramed] da M. adgiliTi adgilad] adgilTa M. Tavadi M. iCiniian M, iCnia m. 13 vinaca M], vinca] romelica m. iys M, iyunis m. mcxeTasa M. iyuis Mm] + yovelTa maT m. arca + igi M. 13-14 saxel ... ewodeboda da _ M, saxeldebodaT m. 14 ewodebodaT m. iyuis Mm. mazavebel m. brWe M. 15 gadidebul M. 16 uwodes M. 17 iqmnes Mm. 18 mTvarisa m. mtkices m. ~ saficari maTi m. saflavi _ M. 19 qarTlosisa m. 20 uwyes] da iwyes m. brZola m. naTesavsa m. lekisaTa Mm. 21 kavkasiosTa M, kavkasisaTa m. naTesavni _ Mm. TargamosianTa M, Targamozianni m. 21-22 iyunes Mm. ~ mSvidobiT siyuarulsa zeda ermaneTissa m. mSvidobiT M. 22 kavkasisaTa Mm. iyo ufal _ M. durZuk] da urZuk Mm. 23 eseni] ese Mm. TargamosanTa M, TargamozianTa m. xazaraTa M. 31

m24r

M58r

10

15

20

m24v M58v

juanSeri leonti mroveli xolo Sekrbes yovelni naTesavni Targamosianni da gardavles mTa kavkasisa da motyuennes yovelni sazRvarni xazareTisani da aRaSennes qalaqni pirsa xazareTisasa da warmovides. amisa Semdgomad xazarTa iCines mefe da daemorCilnes yovelni xazarni mefesa mas, Cinebulsa maTsa, da warmoiZRuanes igi da gamovles zRskari da darialan, romelsa aw hqan darubandi; da ver wina-aRudges Targamosianni, rameTu iyo simravle uricx xazarTa, da wartyuennes queyanani TargamosianTani da Semusrnes yovelni qalaqni araratisa da masisisa da Crdilosani. da daurCes cixe-qalaqni: Tuxarisi, samSlde da mtueriscixe, romel ars xunani, SidaqarTli da egrisi. da iswaves xazarTa ornive ese gzani, romel ars zRskari, darubandi, da aragskari, romel | ars darialan. da ganamravles xazarTa gamoslva da tyuenva maTi, da verRara winaaRudges. mieriTgan iqmnnes ese yovelni Targamosianni moxarke xazarTa. xolo odes pirvel gamovida xazarTa mefe da motyuenna queyanani, romelni zemoT damiwerian, da gardavlo mTa kavkasisa, iyo mis Tana Ze misi, saxeliT uobos. da Zesa missa misca tyue somxiTisa da qarTlisa, da misca queyana, kavkasisa nawili, lomekis mdinaris dasavliT dasavleTamde mTisa. da daeSena uobos. da maTni naTesavni | arian ovsni. da igi ars ovseTi, romeli nawili iyo kavkasisa. xolo durZuk, romeli uwarCinebules iyo SvilTa Soris kavkasisTa, mivida da dajda napralsa Sina mTisasa, da uwoda saxeli Tsi durZukeTi, da miscemda xarksa mefesa xazarTasa. xolo masve gzobasa misca mamis Zmiswulsa missa xazarTa mefeman nawili lekanisi aRmosavaliT, zRTgan darubandisiT, mdinaremde lomekisa, da misca tyue ranisa da movaknisa. da daeSena igi mun, romeli nawili iyo | lekanisi. xolo xozonix, romel uwarCinebules iyo naTesavTa Soris lekanisTa,
1 Targamosiani M, Targamozianni m. gardaavles M. kavkasa M, kavkasia m. 2 sazRuarni Mm. aReSennes M, aRaSenes m. qalaqi m. 4 amissa Mm. Semdgom m. 5 maTsa] mTasa m. warmoiZRvnes m. igi _ m. zRuiskari M. da darialan _ Mm. 6 hquian M. da _ Mm. Targamosanni M, Targamozanni m. 7 uricxui M. ~ xazarTa uricxvi m. xazareT M. da1 _ Mm. wartyuenes Mm. TargamosanTa M, TargamozianTa m. Semusres Mm. 8 araratisani m. masisani Mm. CrdiloeTisani m. da2] xolo m. 9 Tuxarisisi M, Tuxarisisa m. samSvilde Mm. xunni M. SidaqarTli] Sida M. 10 xazarT m. zRvisa Mm. 11 araguiskari M. darialan] darRala M, dariela m. xazarT m. gamosula M. 12 winaaRudges + da m. iqmnas M, iqmnes m. Targamosanni M. 14 xolo + xazarTa M. moatyuenna m. 15 dagviweria m. kavkasia Mm + da Mm. mis Tana _ Mm. 16 da1 _ M. misca Zesa Tssa m. 17 kavkasis M. lomekis] Romikisa M, lomekisa m. dasavliT M] m. 18 maTi m. romel Mm. 19 durZok M, durZuki m. uwarCinebles M, uwarCinebulesi m. 20 kavkasisaTa m. mTisasa] maTisasa Mm. missa m. Tuisi M. urZukeTi M. 21 da _ M. gzobas M. Zmiswulisa misisa M. 22 leeknisa M, lekanisa m. aRmosavliT M. zRuiTgan M, zRdgan m. mdinaredmde m. 23 lomekisa] Rumekis M. da1 _ Mm. romel Mm. 24 uwarCinebles M. lekanisaTa m. 32

10

M59r

15

m25r

20

M59v

leonti juanSeri mroveli mivida da dajda napralsa Sina mTisasa, aRaSena qalaqi da uwoda saxeli Tsi xozanaxeTi. da gardades mas Sina Jamni mravalni. da ese yovelni naTesavni iyvnes moxarke xazarTa. mieriTgan ganZlierdes sparsni mzisa aRmosavliTgan, naTesavni nebroTisni. da gamoCnda naTesavTa Soris nebroTisTa kaci erTi gmiri, romlisa saxeli afridon, romelman Sekra jaWTa bevrasf, guelTa ufali, da daaba mTasa zeda, romel ars kacTa Seuvali. ese, viTar weril ars cxorebasa sparsTasa, afridon eufla yovelsa queyanasa sparsTasa, romelTame queyanaTa Sehgzavnna erisTavni, eladni misni, da romelime queyana moxarkeyo. aman warmohgzavna erisTavi misi spiTa didiTa, romelsa saxeli erqua ardam, Svili nebroTis naTesavTa. movida qarTlad da Semusrna yovelni qalaqni da cixeni qarTlisani, da mosra yoveli, raodeni xazari | pova qarTlsa Sina. aman aRaSena qal|aqi zRskars da uwoda saxeli darubandi, romeli iTargmanebis `daSa kari~. da manve mozRuda mcxeTa qalaqi qviTkiriTa. da aqamomde ara iyo qarTlsa Sina saqme qviTkirisa. amis gamo daiswavles qviTkiri. amanve ardam mohkida kiriT zRude cixesa armazissa da aqaT mtkuaramdis, warmozRuda cxri armazisi vidre mtkuaramde. da erisTvobda afridon^mravalTa welTa. xolo odes ganuyo afridon yoveli queyana samTa ZeTa misTa, maSin, romelsa Zesa misca saxlad sparseTi, masve xuda wilad qarTli, romelsa saxelad erqua iared. xolo Semdgomad ardam erisTvisa gardaicvalnes d erisTavni. mieriTgan ucalo iqmnes Zeni afridonisni, rameTu iwyes brZolad urTierTas, da mokles orTa ZmaTa iared, Zma maTi. maSin poves Jami marjue qarTlosianTa*, | xolo egriswyals quemoT darCa berZenTa, rameTu mkdrni mis adgilisani ezraxnes ovsTa da gardamoiyvanes ovsni,
1 mTisasa] maTisasa M. Tuisi M. 2 xozonxeTi m. 3 Jami mravali M. iyunes Mm. 4 xazarTa + xolo m. mierTgan M, mieridgan m. mzis m. nebroTisani m. 5 gamouCnda M. mebroTisTa M, nebroTisaTa m. 6 afridon] arfimo M. Sekrao m. jaWviTa M, jaWviT m. Sevrasf M. ufalio m. daaba] dideba M, daba m. 7 Seualio m. viTari m. werili m. cxovrebasa m. sparsTasa + xolo m. 8 Segazavnna M, Segzavna m. xeladni m. 9 -yo] eyo Mm. warmougzavna M, warmogzavna m. misi] Tsi m. spiTa] suliTa M. 10 saxeli _ m. nebroTisi M, nebroTisa m. qarTls m. mosra] mora M, mosrna m. 11 yovelni m. raodenni m. xazarni m. 12 aman + ardam erisTavman m. zRvis M, zRskarsa m. saxelad m. 13 daxSa m. quitkiriTa M. aqamamdis M. 14 qvitkirisa + da m. amis] da mis m. quitkiri M. 15 adar M. kiri M. ardamazissa M. armazisa m. mtkuramdis M + da M. 16 cxuiri M, cviri m. mtkuramde m. 17 erisTavobda M, erisTaobda m. agadon M, ardam m. 18 romelsa Zesa] romel sZles M, romelsaca Zesa m. saxelad] saxlad M. 20 ardam] adarima M. erisTuisa M. gardicvalnes M. d] da Mm. 21 afridonisni] aridonisni M. urTierTas] urTierTa ars M. 23 povis M. qarTlosianTa + berZenTasa m. 24 brZenTasa M. mkdrTa Mm. mis] mas M. adgilisaTa Mm. zraxnes M. ovsT m. da _ Mm. gardamoiyuanes M, gardmoiyuanes m. * aqedan M-Si teqsti sxvagan (61v-64r) aris Cawerili. 33

10

m25v M60r

15

20

M65v

juanSeri leonti mroveli da poves erisTavi sparsTa velsa gare, da knisobda, da m|okles igi. da romeli poves sparsi, yoveli moswydes ovsTa da qarTvelTa, da ganTavisufldes qarTvelni, xolo rani da hereTi darCa sparsTa. da Semdgomad amisa mravalTa weliwadTa kualad ganZlierdes sparsni, da gandidna mefe sparsTa, romelsa erqua qekapos. xolo mas Jamsa iyo vinme lekeTs kaci mgrZnebeli,* naTesavi zanizixisi. da man grZnebiTa TsiTa daabrmo qekapos mefe da spa misi, da ver Sevida lekeTs, ukumoiqca da maSinRa ganunaTlda Tualebi. aman kualad moxarke-yvna qarTvelni da warvida kualad. [Semdgomad] amisa raodenTame weliwadTa movida ambavi, viTarmed mose ganvlo zRua israelTa da izrdebian igini udabnosa mananaTa. gankrdes yovelni da maT yovelTa warmarTTa aqes RmerTi israelTa. da Semdgomad amisa raodenTame weliwadTa ucalo iqna qekapos, mefe sparsTa, rameTu iwyo brZola TurqTa. poves Jami marjue somexTa da qarTvelTa, da ganudges sparsTa da ganamagrnes cixeni da qalaqni maTni, da SeerTnes yovelni naTesavni Targamosianni. Semdgomad amisa raodenT|ame weliwadTa gamogzavna qekapos, sparsTa mefeman, Ze misi, romelsa erqua farborot, spiTa didiTa somexTa da qarTvelTa da yovelTa TargamosianTa zeda. xolo Sekrbes yovelni Targamosianni, miegebnes da ewyvnes adarbadagans, sZles da iotes farborot, da mosres spa misi. Semdgomad amisa mciredTa welTa kualad gamogzavna amanve qekapos Zmiswuli misi, Ze SioS bednierisa, romeli moikla TurqeTs, viTarca weril ars wignsa sparsTa cxorebisasa. warmoemarTa ese Ze SioSisi, saxeliT qaixosro, da ver winaaRudges mas somexni da qarTvelni, rameTu didi iyo Zali misi, movlo yoveli somxiTi da qarTli, motyuena yovelive, iavar-yvna yovelni cixeni da qalaqni, da dautevna erisTavni, da aRaSena adarbadagans saxli salocveli sjulisa maTisa, da warvida.
1 knisobad m. romel Mm. 2 yovelive m. moswyuides M, moswyudes m. qarTuelTa M. 3 da hereTi] erTi M. amissa Mm. weliwadTa + da M. 4 mefobasa M. qekapos M. 4-5 xolo mas Jamsa ... zanizixisi] iyo mgrZnebeli naTesavi, xolo zanixizsi M. 6 TuisiTa M. daabrmo] abrmo M. qelkapos M. 7 yuna M. qarTuelni M. 8 Semdgomad _ M. amissa M. 9 igi M. mananaTa M. gankuirdes M. 11 amissa Mm. iqmnes M. qekapos] kepos M. 12 iwyo] iyo M. TurqTa] TurquTa M. qarTuelTa M. 14 Targamosanni M. 15 amissa M. qekapos] qesapos M. 15-16 Ze misi _ M. 16 farborot] faraborot M. spaTa M. didTa M. 17 TargamosanTa M. Targamosanni M. ewyvnes] daewyunes M. 18 adarbadagans] adargadgas M. farborot] farborit M. spaa M. 19 amissa M. mogzavna M. Zmiswuli] diswuli M. 20 SioS] biob M. wignTa M. 22 SioSisi] biobisi M. qeixosro M. da _ M. 23 da1 _ M. qarTuelni M. 24 motyuenva M. iavaryuna M. 25 aRaSenna M. adarbagans M. * aqedan m-s aklia. 34

M66r

10

M66v

15

20

25

leonti juanSeri mroveli da Semdgomad amisa raodenTame weliwadTa ucalo iqmna qaixosro mefe, da iwyo brZolad TurqTa da eZiebda sisxlsa mamisa maTisasa. da poes Jami somexTa da qarTvelTa, ganudges sparsTa, da mosrnes eris|Tavni sparsTani da ganTavisufldes. masve Jamsa movides Turqni, otebulni misve qaixosrosgan, gamovles zRua gurganisi, aRmohyves mtkuarsa, da movides mcxeTas saxli ocdarva da ezraxnes mamasaxlissa mcxeTisasa, aRuTques Sewevna sparsTa zeda. xolo mamasaxlisman mcxeTelman auwya yovelTa qarTvelTa, inebes damegobreba maT TurqTa, rameTu aqunda SiSi sparsTa, da SemweobisaTs daimegobrnes Turqni igi gamosxmulni da ganiyvnes yovelTa qalaqTa Sina. xolo umravlesni maTganni movides da poves adgili erTi mcxeTas, dasavaliT kerZo, kldeTa Soris gamokueTili Rrma, da moiTxoves adgili igi mcxeTelTa mamasaxlisisagan, misca da aRaSenes* | igi da mozRudes mtkiced. da ewoda mas adgilsa sarkine. da iyvnes ese Turqni da qarTvelni nebismyofel erTmanerTisa, moelodes moslvasa sparsTasa, da amagrebdes cixeTa da qalaqTa. mas Jamsa, sadaTca vin movidis ZrismoqmedTagani _ saberZneTiT, gina asureTiT, | gina xazareTiT _ otebuli, yovelnive daimegobrnian qarTvelTa SemweobisaTs sparsTa zeda. da gamodes amas Sina Jamni mravalni. maSin nabuqodonosor mefeman warmotyuena ierusalemi, da muniT otebulni huriani movides qarTls da moiTxoves mcxeTelTa mamasaxlisisagan** | queyana xarkiTa. misca da dasxna aragusa zeda, wyarosa, romelsa hqan zanavi, da romeli queyana aqunda maT xarkiTa, aw hqan xerk xarkisa misTs. aqamomdis qarTlosianTa ena somxuri iyo, romelsa zraxvides. xolo odes Semokrbes ese uricxuni naTesavni qarTlsa Sina, maSin qarTvelTaca dauteves ena somxuri. da amaT yovelTa naTesavTagan Seiqmna ena qarTuli. da ipyres sjuli uborotesi yovelTa naTesavTa, rameTu colqmrobisaTs ara uCnda naTesavoba da yovelsa naTesavsa suliersa Wamdes, saflavi ara iyo da mkudarsa SesWamdes.
1 amissa M. qeixosro M. 2 da1 _ M. 3 qarTuelTa M. 5 gurgenisi M. aRmohyavs M. 7 qarTuelTa M. damegobroba M. 8 gamosxmuln M. ganiyuanes M. 9 Sina] Sigan M. 10 dasavliT M. gamokueTili] mokueTili M. 11 mamasaxlisiTgan M. aRaSena M. da2 _ MQ. 12 iyunes M. qarTuelni M. 12-13 erTmanerTis M. 13 moilodines M, moelodnes Q. mosavalsa M. sparsTas M. da1 _ MQ. 14 Jamsa + Sina MQ. ZvirismoqmedTagan M, ZrismoqmedTagani Q. asuriT MQ. 15 otebuli, gina xazareTiT MQ. yovelive MQ. daimegobrnian] megobar arian M, da megobar arian Q. qarTuelTa M. 15-16 SemweobisaTuis M. 17 nabuqodosor M. nabuqudonor Q. warmostyuena M, warmotyuQna Q. 18 iQrusalemi Q. uriani M. moiTxoes Q. 19 queyana M, quQyana Q. xarkiT M. xarkiTa + xolo mamasaxlisman mcxeTelman m. daasxna m. argusa Qm. 20 hquian M. hquian2 M. misTuis M. 22 qarTuelTaca M. 23 yovelTa _ M. naTesavTagani M. da _ M. 24 naTesavTasa m. col-qmrobisaTuis M, colqmrobisaTvis Q. uCnda] unda MQm. naTesavsa _ m. 25 SWamdes Q. ara] ar m. da _ MQm. mkudars m. * aqedan iwyeba Q. ** aqedan grZeldeba m26r. 35

M67r

10 10

Q1r

M67v

15 15

m26r

20 20

25

juanSeri leonti mroveli Semdgomad amisa raodenTame weliwadTa aRmovida Ze sparsTa mefisa vaSta|Sabisi, saxeliT spandiat rvali, goliaTi da saxelovani. xolo ver wina-aRudges somexni da qarTvelni, aramed ganamagrnes cixeni da qalaqni da moelodes moslvasa missa. xolo movida ra igi adarbadagans, ewia ambavi sparsTa, rameTu mokles mama misi TurqTa, da Semovides Turqni sparseTad. maSin dauteva spandiat brZola somexTa da qarTvelTa, Seiqca TurqTa zeda Ziebad sisxlsa mamisa misisasa; da ganTavisufldes somexni da qarTvelni. Semdgomad amisa raodenTame weliwadTa mefe iqmna sparseTs Ze spandiatisi, romeli ars saxeliT bahram, romeli icnobebis ardaSirobiT. ese gandidna ufros yovelTa mefeTa sparsTasa. aman daipyra babilovani da asureTi, moxarke-yvna berZenni da hromni. da maSin qarT|velni moxarke iyvnes misdave. da iyvnes qarTlsa esreT aRreul ese yovelni naTesavni. da izraxeboda qarTl|sa Sina equsi ena: somxuri, qarTuli, x|azaruli, asuruli, ebrauli da berZuli. ese enani icodes yovelTa mefeTa qarTlisaTa, mamaTa da dedaTa.

M68r

10

Q1v m26v M68v

15

Tavi, Semoslva

aleqsandresi*

15

M60r

M60v

ese aleqsandre gamoCnda queyanasa saberZneTisasa, queyanasa, romelsa hqan makedoni, Ze kacnobisi, megptelisa, viTarca weril ars hambavi misi wignsa** | berZenTasa. aman aleqsandre daipyrna yovelni kideni queyanisani. ese gamovida dasavaliT da Sevida samxriT, Semovida CrdiloT, gardamovlna kavkasni da movida | qarTlad
1 amissa MQm.raodenTame m. welTa m. mefisa _ QM. vaSTa SiSisi MQ, vaSta Sabisa m. 2 spanda tarvali M, spandia tarvali Q. goliaTi + igi M. 3 ganamagres m. da3 _ m. mosulasa M. mosvlasa m. 4 ra _ MQ, ra m. ardarabadgans M, ardarabadgans Q, adrabdgansa m. anbavi m. rameTu _ m. mama] mamis mama M. 4-5 ~ anbavi kualad Semovides Turqni sparseTaT da mokles mama misi m. 5 dauteves m. spandiati m, spandat M. 6 qarTuelTa Mm. Seiqca] Seiqna m. Ziebad] Zebnad MQ, Ziebad m. sisxlisa m. misisasa] maTisasa M, misisa m. 7 ganaTavisuflden m. 8 amissa MQm. raodenTame Q. spandiatrvalisa m. 9 romeli ars saxeliT bahram] romelisa erqua saxelad baman m. baram M. ardaSioSobiT Mm. ganadidna m. 10 babiloni Q. yvna] yuna Mm. 11 hromi m. qarTuelni M. iyunes Mm. iyunes2 Mm. qarTls Q. 12 equs M, equsi vQ. 13 da _ m. icoden m. 13-14 yovelTa] saxlTa qarTvelTa mamaTa da dedaTa m. da _ Q. 15 Tavi _ m. Semosula M, Semoslva Q. 16 queyanasa2 + mas m. hquian Mm. 16-17 makedonia m. Zeni MQ. Ze + filipesi m. 17 kacnobisa m. megvibtelisa M. ambavi M. wignTa m. 17-18 brZenTasa M. 19 aleqsandrem m. daipyra m. yoveli m. dasavliT Mm. 20 Crdilod m. gardavlna M, gardmovlno m. * `RmerTo, akurTxe dedofali mariam, romlisa brZanebiTa iwerebian ese wignni~ (M). ** aqedan M-Si teqsti wina furclebzea, xolo Q-s aklia. 36

20

20

leonti juanSeri mroveli da povna yovelni qarTvelni uborotes yovelTa naTesavTa sjuliTa, rameTu colqmrobisa da siZvisa Tsoba uCnda, yovelsa suliersa Wamdes, mkudarsa SesWamdes. da ukrda ese aleqsandres, rameTu araromelni naTesavni iqmodes amas. da povna cixe-qalaqni ese Zlierni SuaqarTls: wunda, xerTvisi mtkuarisa, oZre, mokidebuli kldesa Radosasa, Tuxarisi mdinaresa zeda sperisasa, romelsa hqan Woroxi, urbnisi, kaspi da ufliscixe, qalaqi didi mcxeTa da ubanni misni: sarkine da cixedidi, zanavi, ubani huriaTa, da rusTavi da dedacixe, samSlde da mtueriscixe, romel ars xunani, da kaxeTisa qalaqni. amaT yovelTa cixe-qalaqTa Sina povna kacni sastikad mbrZolni, da ganyo laSqari misi, | da yovelTa amaT cixe-qalaqTa garemoadginna. da TT dadga mcxeTas da daudginna laSqarni imier da amier, zemoT da quemoT. da TT dadga qsans zeda, adgilsa, romelsa hqan nastagisi. mtueriscixes da Tuxarissa ara | hbrZoda, rameTu ver SeuZlebda dapyrobad. xolo sxuani ese cixeni da qalaqni daipyrna equs Tue. xolo sarkinelTa bunTurqTaganTa agines mefesa, ganuwyra aleqsandre da arRara ineba zavi, vedreba maTi da hrqua maT: `vinaTgan magineT me, ese ars nawili Tqueni, raTa dagocne yovelni~. da moicva qalaqi sarkine da verasadaT ganepara erTica kaci. xolo sarkinelTa SesWirda, rameTu hbrZoda aTerTmet Tue, iwyes farulad kldesa kafa da ganurites klde igi, romeli lbil iyo da advilad saureteli, da gankrbes urelsa mas sarkinelni Rame da Seivltodes kavkasiad da dauteves calierad qalaqi. daipyra aleqsandre yoveli qarTli da mosrna yovel|ni igi naTesavni aRreulni, qarTls myofni, da ucxoni igi naTesavni mosrna da datyuevna dedani da yrmani ucebni, aTxuTmetisa wlisa umcrosni. da dautevna naTesavni qarTlosianni,
1-2 colqrmobisa M. 2 da _ M. Tsoba] siZvisaTvis m. uCndaT m, uCnda + naTesaoba m. sWamdes m. SesWamdes + ixila ra naTesavni sastikni warmarTni, romelsa aw buTurqad, yivCayad uwodaT, msxdomareni mdinaresa zeda mtkurisasa moxveviT m. 3 da1 _ m. ara M. amas] mas Mm. 4 ese _ m. SuaqarTl M. xerTuisi M, xerTvisi m. 5 Tuxaris Mm. hquian Mm. 6 Waroxi m. orbnis M. misi m. da2 _ m. 7 zavni M. dedacixes M. samSvilde Mm. 8 mturis M, mtkuris m. kaxeTi saqalaqne M, kaxeTis m. 9 cixe-] cixeTa da m. ganuyo Mm. 10 misi] Tsi m. ama M. dgaa M. 11 daudgina M. laSqari M. da amier _ M. TuiT M. qasans M, qsansa m. 12 hquian M. nastarigi M, nastakisi m, nastagisi + xolo m. mtueriscixesa m. Tuxrisasa M, Tuxariss m. 13 daipyres m. 14 sarkinelTa + Suaa M. bunTurqTaganTa] naTqurTaganTa M, buTurqTaganTa m. agines _ M. 15 aRara m. ineba _ M. da _ Mm. ara Seiwynara _ M. hqua Mm. me _ m. 16 dagocen m. vera sadeT M, vera sadeT m. 18 SesWirdaT m. TerTmet m. 19 kldes m. da1 _ m. ganurides M, ganurites] gakuirdes m. 20 kavkasad M. 22 yoveli qarTli da _ M. ~ naTesavni igi m. 23 datyuenva M, daatyuevna m, datyuenva + da M. 24 aTxuTuTmetisa M, TxuTmetis m. umcrosni M, umcrosni] umciresni m. qarTlosanni M. 37

m27r

10

M61r

15

20

C2r

juanSeri leonti mroveli da dauteva maT zeda patrikad, saxeliT azon, Ze iaredosisi, naTesavi misi, queyaniT hromiT, romelsa hqan fro|taTos. ese frotaToselni iyvnes kacni Zlierni da mneni da ekirTebodes queyanasa hromisasa. da moiyvanna qarTlad, da miscna azons patriksa. | da dauteva azon qarTls erisTvad da mis Tana spani igi mpyrobelad ^qarTlisa. da ubrZana aleqsandre azons, raTa pativ-scemden mzesa da mTovaresa da varskulavTa xuTTa, da hmsaxurebden RmerTsa uxilavsa, dambadebelsa yovlisasa; rameTu mas Jamsa a|ra iyo winaswarmetyueli da moZRuari sjulisa WeSmaritisa, romelmanmca amxila, aramed TT moigona sjuli ese aleqsandre mefobasa Sina missa, yovelsa queyanasa sjuli ese daudva, da warvida aleqsandre. xolo aman azonman moarRvna zRudeni qalaqsa mcxeTas safuZveliTurT, da dautevna oTxni igi cixeni, romelni mosdgmides pirsa qarTlisasa: Tavadi cixe, romel ars armazi, da erTi cixe dasasrulsa armazisisa da cixe erTi Tavsa zeda mcxeTisasa, meoTxe cixe dasavliT mcxeTa, mtkuarsa zeda. da eseni moimtkicna da ganavsna igini laSqriTa. da yo|velTa qarTlisa qalaqTa da moarRvna zRudeni da daipyrna yovelni sazRvarni qarTlisani hereTiTgan da berdujiTgan vidre zRuadmde sperisa. da daipyra qarT|lsa zeda egrisica, da moxarke yvna ovsni, lekni da xazarni. da viTar warvida aleqsandre egpted da viTarca aRaSena qalaqi aleqsandria, da Tormet wlamdis movlo yoveli queyana, da aTormetsa welsa Sina daepyrnes yovelni kideni queyanisani, da meTormetesa welsa aleqsandriasa Sina mokuda igi. da viTar mokudeboda igi, sicocxlesave Sina missa ganutevna yovelni mTavarni,
1 patrikad] patriaqad M. saxeliTa m. iardosisi M, iaredosi m. misi + misi M. queyniT Mm. queyaniT + makedoniT da misca asiaTasi kaci queyniT m. 2 hromi M. hquian M. frodatos m, frotaoselni m. iyunes Mm. 2-3 da mneni _ M. 3 da + eseni m. miiyuanna M, moiyuana m. da3 _ M. misca m. aznos M, azon m. 4 patriksa] patriaqsa Mm. azno M. qarTls] qarTlos M. erisTavad da] viTarmed M. ~ qarTls erisTavad azon m. 6 da1 M. azonsa m. pativscemdes C, pativscemdeT m. mTvaresa Cm. 7 msaxurebden Mm. uxilavsa + da m. 9 romelmancaa M, romelmanc m, romelmanca C + aswava da C. TuiT M. aleqsandrem C, aleqsandreman m. 10 missa] misisasa M. Sjuli C. 11 azovaman M. moarRuivna M, moarRvivna Cm. safuZvliTurT Cm, safuZueliTurT M. 12 dautevnna C. oTxi M. mosdgomides Cm. Tavad Cm. 13 armazisasa M, armazisa Cm. da1 MmC. cixe1] cxvirisasa Cm. + da MC. 14 momtkicna MCm. 15 qarTlis Mm. da2 _ Cm. moarRvivna C, morRuna M. 16 sazRvarni] zRudeni M. haeriTiTgan M, hereTiTgan da _ mC. berdujiTgan] berdujismdinariTgan Cm. 16-17 zRvamde m, zRuamde C. 17 speris m. daipyra m. moxark M. yuna Mm. osni M. 19 viTarca1 M. egvipted Mm. viTarca2] viTar M, viTarca _ m. 19-20 aleqsandre M. 20 Tormetsa M, Tormet m. wlamdin m. Tormet m. daipyres m. 21 yoveli m. ~ queynis kideni m. meTormetesa] meToTxmetesa M, meTormetes m. welsa + Sina M. welsa] welsSina m. aleqsandrias m. mokuda + da m. igi _ M. igi + usworo didi elmwife m. 22 igi + misve m. sicocxlesa m. mis M. missa _ m. yovelni _ m. mTavarni + igi m. 38

M61v

m27v

C2v

10

M62r

15

C3r

20

leonti juanSeri mroveli romelni damonebul iyvnes misgan. da igini | warvides Ts-Tsad queyanad. da moiyvanna oTxni kacni, tomni misni, romelni iyvnes saxeliT: antioqos, hromos, bizintios da platon. da misca antioqoss asurastani da somxiTi da kerZo aRmosavleTisa uCina mas. da man aRaSena qalaqi saxeliTa misiTa antioqia, xolo hromoss misca Trimikosi da uCina kerZo dasavalisa. da man aRaSena qalaqi hromi. da bizintioss misca saberZneTi da qarTli, da uCina kerZo Crdilosa. da mouwera wigni _ anderZi azon patriksa, erisTavsa qarTlisasa, raTa hmsaxurebdes igi bi|zintioss. da man aRaSena qalaqi bizintia, romelsa aw hqan kostantinepole. xolo platon dauteva aleqsandrias. da viTarca mokuda aleqsandre, aman azon dauteva sjuli, aleqsandres mocemuli, iwyo kerpTmsaxurebad, da Seqmnna orni kerpni vecxlisani _ gaci da gaim. da hmonebda igi bizintioss, mefesa berZenTasa, da | iyo kaci Zneli da mesisxle. da ese daawesa da amcno spaTa misTa, viTarmed: `yovelman qarTvelman, romelman povos saWurveli, mokalT igi!~ da hyofdes esreT hromni qarTvelTa zeda. da vinca-vin gamoCndis qarTvelTagani qmnulkeTili da hasakovani, moklian. da iyo Wiri didi naTesavsa zeda qarTvelTasa. da ese azon maT hromTaca zeda iyo mesisxle da moesrnes maTganni mravalni.

m28r

M62v

10

C3r

15

20

1 romelni + Sepyrobil da m. iyunes M. misgan] misda M. da igini warvides Ts _ M. Tuisad M. queynad M] qalaqad m. qalaqad + viTarca brZanebul yo m. da2 + merme maSin m. 2 moiyuanna Mm. kacni _ M. romelni iyvnes saxeliT _ M, romelni iyvnes saxeliT] romelTa saxelad ewodeboda, erTsa m. antioqoz Mm. antioqos + meoresa hroz m. hromos + mesamesa m + meoTxesa m. 2-3 hromos, bizantios da platon da _ M. 3 misca] da M. antioqoz M. asurostani M. 4 qalaqi _ M. saxeliTa misiTa _ m. andioqia m. xolo _ m. 5 hromoss] roms M, hros m. Trinikosi M, Trimikozi m. dasavleTisa m. ~ hromi qalaqi m. 6 bizintios Mm. 7 mouwera ... qarTlisasa _ M. erisTavs m. msaxurebdes Mm. 8 bizintias M, bizintiossa m. man] aman m. qalaqi _ m. hqan] ewodebis m. kostantipole m. 10 viTarca m. mokuda ... dauteva M. aleqsandre1 + xolo m, aleqsandresi M. Seuli m. 11 Seqmna Mm. vercxlisani m. gaci da gaim] ganwmedad M. 12 monebad M, monebada m. bizintiossa M. xolo m. da2 _ M. da] saberZneTisasa m. iyo + ese azon Cm. Zneli] bneli C, Zeli m. mesisxle] mrisxane Cm. 13 da _ mC. viTarmed _ M, viTarmed] kualad Cm. yovelTa Cm. qarTuelman M, qarTvelTaganman Cm, qarTvelman + erman M. povos] iqonios mC. 14 mohkaliT M, mohkalT Cm. esreT _ mC. romni M] + igi esreT Cm. qarTuelTa M. 15 gamoCndda Cm. qarTuelTagani M. qmnul-] qmna M. qmnulkeTil Cm. keTil M. da1 _ Cm. asaki M. moklian + igi Cm. 16 naTesavsa _ Cm. naTesavsa zeda qarTvelTasa] da mouTmeneli yovelsa qarTvelTa zeda Cm. qarTuelTasa M. 17 ese] aman Cm. azon + patrikman Cm. hromTa CMm. zedaca Cm. zedaca + moawia risxva daucadebeli, rameTu Cm. iyo _ Cm. mesisxle + maTica mC. ~ mravalni maTgannica (maTganica m) Cm. 39

juanSeri leonti mroveli

cxovreba
m28v

farnavazisi,

romeli iyo pirveli mefe | qarTlisa O

C3v

M63r

C4r

M63v m29r

mas Jamsa Sina iyo Wabuki erTi mcxeTas qalaqsa Sina, romelsa erqua saxeli farnavaz. ese farnavaz iyo mamulad qarTveli, naTesavi uf|los mcxeTosis Zisa, da dedulad sparsi aspaneli. da iyo igi Zmiswuli samarisi, romeli moslvasa mas aleqsandressa mcxeTel mamasaxlisi yofil iyo. ese samar da Zma misi, mama far|navazisi, moklul iyo aleqsandresgan. xolo dedasa farnavazissa wareyvana farnavaz, samisa wlisa yrma, da Sevltolil iyo kavkasiad, da mun aRzrdil iyo; da mosrul iyo mcxeTasa, mamulsa Tssa. xolo ese farnavaz iyo kaci gonieri, medari SemmarTebeli da monadire elovani, da imalvida igi sikeTesa Tssa azonis SiSisagan, xolo monadirebiTa iqmna mecnier azonisa da Seiyuara igi azonman monadirobisaTs. evedreboda farnavazs deda misi: `Svilo Cemo, ekrZale azons da nuras iCineb Tavisa Senisa sikeTesa, nu|ukue mogklan Sen~. da iyo SiSi da Zrwola mis zeda. da viTar ganmravlda SiSi azonisi maT zeda, hrqua farnavazs: `Svilo Cemo, dauteve sayofeli mamaTa SenTa da warmiyvane mamulsa Cemsa, aspans, ZmaTa CemTa Tana, da ganere Sen cocxali elisagan azonisa~. da daamtkices ganzraxva ese _ warslva aspans. Wir uCnda farnavazs dateveba sayofelsa mamaTa misTasa, aramed SiSisaTs didisa daamtkica warslva. | maSin ixila farnavaz sizmari, reca iyo igi saxlsa Sina ukacursa da egulveboda ganslva | da ver ganvida. maSin Semovida sarkumelsa missa Suqi mzisa da moertya welTa misTa, ganizida da ganiyvana sarkumelsa mas. da viTar ganvida velad, ixila mze quemdebared, miyo eli misi, da mohoca cuari pirsa missa
1 cxovreba ... qarTlisa _ M. 2 pirvel mC. qarTlisa qarTlosiani Cm. 3 Sina1 _ Cm. saxelad Cm. 4 fanvaraz1 M, fanvaraz2 M. qarTveli] qarTleli M. uflosi Cm] ufos M. mcxeTesi M, mcxeTos Cm. 5 Zmiswuli] diswuli M. 6 aleqsandriessa Cm. samar] saram M. 7 aleqsandrisgan M, aleqsandresagan C. farnaozissa M, farnavazisasa Cm. wareyuana MCm. 8 farnaoz M. samis m. Seltolvil M, Sevltolvil C, Seultolvel m. kavkasad Cm. aRzdil M. 9 mosul Cm. mcxeTas Cm. 10 xolo] da M. farnavoz M. medari + da Cm. 11 Tuissa M. monadirebiT M, monadirebiTa m] + misiTa mC. 12 azonissa M. igi mC. 12-13 farnavaz M. ~ deda misi farnavazs Cm. 13 nuraras Cm. iCemeb mC. Senisasa Cm. 13-14 ~ sikeTesa Tavisa Senisasa mC. 14 ukve m. mis] mas MmC. 15 hqua MmC] + dedaman misman Cm. farnavaz M, farnavazas m. 16 wariyuane M, warmiyuane m. ispans mC. CemTa M. 17 damtkices m. 18 wasula M. aspanisa MmC. Wiri M. farvazas m. sayoflisa mC. aramed C. 19 SiSisagan M. damtkica mC. 20 farnavoz M. ~ sizmari farnavaz Cm. igi m. 20-21 eguleboda MC. 21 gavida C. maSin Semovida M. sarkmelsa Cm. 22 ganizida] gazidini M, ganizda Cm. gamoiyuana M, ganiyuana Cm. sarkmelsa Cm. da3 M. 23 quemdebared] quemdablad M. mihy Cm. da C. cvari C, cuari] cxviri m. pirsa missa] pirisa misisa Cm. 40

5 5

10 10

15 15

20 20

leonti juanSeri mroveli da | icxo pirsa missa. ganiRZa farnavaz da ganukrda sizmari igi da Tqua: `sizmari igi ese ars: me warval aspans da mun keTilsa mivecemi~. xolo mas dResa Sina ganvida farnavaz da nadirobda marto, da devna uyo iremTa velsa diRmisasa. da ivltodes iremni RirRalTa Sina tfilisisaTa, misdevda farnavaz, styorca isari, hkra iremsa, da mcired warvlo iremman da daeca Zirsa kldisasa. mivida farnavaz iremsa zeda, da dRe igi iyo mwuxri, gardahda da dajda iremsa mas Tana, raTamca dayo mun Rame igi da dileulmca warvida. xolo kldisa mis Zirsa quabi iyo, romlisa kari aRmoqmnul iyo qviTa Zuelad, da Sehqmnoda darRueva Senebu|lsa mas. maSin daasxa wma mZafri, xolo farnavaz aRmoiRo Cuglugi da gamoarRa kari qua|bisa mis, raTamca mun Siga daimSrala wmisa misgan. da Sevida quabsa mas da ixila mun Sina ganZi miuwdomeli da samsaxurebeli _ oqro da vecxli miuwdomeli. maSin farnavaz gankrda, da aRivso sixaruliTa, da moegona sizmari igi, da dahkrZala kari quabisa egreTve. mswrafl warmovida da uTxra dedasa Tssa da orTa daTa misTa. masve Ramesa warmovides samnive igi saedrebiTa | da WurWlebiTa, da iwyes gamoRebad ganZisa mis da daflvad simarjuesa Tssa. da viTar ganTendebodis, kualad egreTve aRmoqmnian kari quabisa mis. da esreT gamokribes ganZi igi xuT Rame, da daigules simarjuesa maTsa mravalgan. maSin farnavaz wargzavna mona Tsi qujis Tana da hrqua: `me var naTesavi uflosisi, mcxeTosis Zisa da Zm|iswuli samara mamasaxlisisa, da ars Cem Tana xuastagi didZali. aw ukueTu inebo, raTa movide Sen Tana da viyvneT Cuen Zma, da vimaroT Cuen xuastagi igi orTave, da gamouCndeT mterad azon erisTavsa, da | sueman
1 misisa + da C. ganiRviZa MCm. fanavaz m. ganukuirda MCm. sizmari igi Cm. 1-2 da Tqua sizmari igi M. 2 keTilsa] sikeTesa Cm. 3 farnavaz M. 4 diRomisasa M. iremi C. RrRalTa M, RriRalTa C. 5 hstyorca M. isari + da Cm. wavlo C. 6 movida M. zedan m. iyo M. gardada C. da2 m. 7 dayo] da iyo Cm. da m. 8 ~ iyo quabi mC. amqmnil M. quiTa MC, quiT m. Zuelad] da + siZueliTa Cm. 9 Sehqonda M, Seqmnoda mC. Sinebulsa M. maSin] mun M. dasxna m, dasxa C. wvima C. mZafri] mZlavri m, mZlafri C. 10 Cuglogi M. gamoarRuia M, gamoarRvia m. Sin mC. daimSrala] damaSurali M, daimaSvrala m. 11 wuimisa M, wvimisa mC. Seravida mC. qvabsa m. da2 _ Cm. Sina M, Sina] Sig mC. miuwdomeli + oqro da vercxli m. 11-12 da samsaxurebeli M. oqrosa da vecxlisa C. verclisa m. 12 farnaoz M. ganhkuirda M, gankuirda Cm. aRivsnes M. 13 igi M. egreTve + da mC. 14 warmovida + Sina mC. Tuissa MC. daaTa M. misTa + da m. Rames m. 15 da WurWlebiTa M, WurWlebiT Cm. iwyes] daiwyes Cm. gamoRebad] gamokrebad M. dafles M. 16 simarjvesa Cm. Tuissa M, Tvissa C. da M. da] xolo mC. gaTendebodis Cm. aRmoqmnian] amohqonan M. 17 ganZi M. dagules C. simarjvesa Cm. 18 mravalgan mC. 19 Tuisi M. hqua MCm. 20 uflosi M, uflos Cm. mcxeTosi M, mcxeTos Cm. da1 M. Zmiswuli] diswuli M. Cem Tana] Cemda Cm. 21 xostaki M, xustagi Cm. didZali] didZal da Cm. ukueTu MCm. raTa + miT xustagiTa Cm. viyuneT MCm. Cven Cm. 22 Cuen m. xostaki M, xustagi C, xvastagi m. da1 _ M. gamouCndeT + Cven Cm. Cuen M. mter M. azoven M, azons Cm. erisTavsa] evasa M + qarTlisasa Cm. 41

C4v

M64r C5r

10

m29v

15

C5v

20

M64v

juanSeri leonti mroveli Cuenman guces Cuen Zleva keTili~. maSin ganixara quji sixaruliTa didiTa da hrqua: `aRdeg da moved Cem Tana, da nu hSurob xuastagsa Sensa, da xuastagiTa SeniTa gangimravlne spani Senni, vidre gamovCndeT mterad azonisa. maSin ganixaron yovelTa qarTvelTa, awyuedilTa misgan da miwyudeulTa. da vhgoneb, romel hromTa maTgannica gamoguerTnen, rameTu uricxuni awyuedil arian maTgannica azonisgan~. maSin farnavaz farulad warvida sixaruliTa | da, romeli SesaZlebel iyo, ganZisa misgan waritana Tana, da dedaca da dani misni mis Tana, da mivida qujis Tana. da hrqua mas quji: `Sen xar Svili TavTa maT qarTlisaTa, da Sen gmarTebs ufleba Cemi. aw nu hSurob xuastagsa Sensa, raTa ganvamravlneT spani Senni. da ukueTu mogueces Zleva, Sen xar ufali Cemi, da me var mona Seni~. maSin SeierTnes da ezraxnes ovsTa | da lekTa, xolo maT ganixares, rameTu ara sTnda xarkisa micema azonisa, da gamoyves ovsni da lekni, da ganimravlnes spani egrisiT. da Sekrbes uricxuni spani da mohmarTes a|zons, xolo azonman mouwoda spaTa TsTa da Semokribna. maSin aTasi medari rCeuli hromTa maTgani, romelTa boroti warhkideboda azonisgan, ganudges | azons da movides winaSe farnavazisa. maSin yovelni qarTvelni ganudges azons, xolo spani, romel darCes, verRara miendo maT, rameTu yovelTa zeda borotismoqmed iyo. warvida azon da mivida klarjeTs, da ganmagrda igi simagreTa Sina klarjeTisaTa. xolo movida farnavaz mcxeTas, da daipyrna oTxni igi cixeni mcxeTisani da masve weliwadsa Sina daipyra yoveli qarTli Tnier klarjeTisa. aman farnavaz waravlinna mociqulni winaSe mefisa antioqos asurastanisasa, da warsca ZRueni didZali, da aRuTqua mas msaxureba, da iTxova misgan Sewevna
1 Cuen2 M. Zleva + da m. ganexara M. qujis M, qujim Cm. 2 hqua M, rqua m. Cem] Cuen Tana M. Surob MCm. xuastaksa M, xvastagsa1 Cm, xostakiTa M, xvastagiTa Cm. 3 gangimravleb m. gamoCndeT Cm. azinissa Cm. 4 qarTuelTa M. vagone M, vgoneb m. romTa M. 5 maTganica m. maTganica + mravalni Cm. gamogurTnen M, gamogverTnen Cm. uricxvni C. awyuetil Cm. azorisagan C, azonisagan m. 6 sixaruliT C. 7 ganZisa misgan _ M. Tana] Tan C. da edaca M. daani M. 8 hqua MCm. qujim Cm. maTTa M. 9 ufloba Cm. Surob MCm. xostaksa M, xustagsa Cm. ganvamravle M. Senni _ mC. 10 Cemi] Cueni C, Cveni m. 11 da1 _ M. osTa M. gaixares C. 12 ara Cm. sTndaT Cm. xarkisa _ M. da1 _ m. gamohyues M, gamoyues Cm. osni M. ganimravles Cm. 13 da1 _ Mm. momarTes MmC. aznis M, azonsa Cm. 14 TuisTa M. 15 aTasni Cm. hrmiT M. wahkideboda MmC. 16 azonisagan Cm. movides + da movides m. farnavazissa Cm. qarTuelni M. 17 xolo M. darComil (iyunes C) iyvnes Cm + azons mC. miendo + azon Cm. 18 zeda M. borotis moqmedi MmC. movida] mivida M. kalarjeTs m. gamagrda MmC. igi _ M. 19 kalarjeTisaTa m. daipyra C, daipyro m. 20 igi _ M. cixen M. Tuinier M. 21 klarjeTisa] karjeTisa Cm. 22 waravlina Cm. mociquli C. ~ winaSe mociquli m. antioqoz Cm. asurastanisa MmC. 23 warca M. 42

C6r

10

m30r

M65r

15

C6v

20

leonti juanSeri mroveli berZenTa zeda. xolo antioqos Seiwynara ZRueni misi da uwoda Svilad Tsad, da warmosca grgni, da ubrZana erisTavTa somxiTisaTa, raTa Seeweodian farnavazs. | xolo welsa meoresa azon moirTna spani saberZneTiT, gan|Zlierda friad da mohmarTa farnavazs. xolo farnavazs ganemravlnes qarTvelni medarni, mouwoda maT da umo qujis da ovsTa. da Sekrbes ese yovelni da moerTnes erisTavni antioqosisni somxiTiT. da ese yovelni Sekribna farnavaz da miegeba na|qalaqevsa Tana artanisasa, romelsa erqua maSin qajTa qalaqi, romel ars huri. da ewyvnes mun da iqmna brZola didZali, da moswydes orgniTve uricxuni. xolo iZlivnes berZenni farnavazisgan da ivltoda banaki maTi. da mokles azon, da uricxuni spani maTni mosrnes da tyue qmnnes. da warvida farnavaz da motyuena sazRvari saberZneTisa anZianZorisa da ekeleciT Semoiqca, movida klarjeTs, daipyra klarjeTi da warmovida mcxeTad sixaruliTa didiTa, xolo | simdidresa zeda missa daerTo xuastagi azonisica; da iqmna simdidre gardareuli farnavazs. xolo egriswyals quemoT darCa berZenTa, rameTu mkdrTa mis adgilisaTa | ara* inebes gandgoma berZenTa. maSin farnavaz misca da misi ovsTa mefesa colad, da meore da misi misca qujis colad. da misca [qujis] queyana egriswyalsa da rionsa Sua, zRTgan mTamde, romelsa Sina ars egrisi da suaneTi, da daamtkica erisTavad mun. da man quji aRaSena cixe goji. maSin farnavaz uSiS iqmna yovelTa mterTa misTagan da mefe iqmna yovelsa qarTlsa da egursa zeda, da ganamravlna yovelni medarni qarTlosianni, ganawesna erisTavni rvani da spaspeti. er|Ti gagzavna margs erisTavad da misca mciriT mTiTgan, romel ars lixi, vidr|e zRuadmde rions zemoT. da amanve farnavaz aRaSenna orni cixeni: Sorapani da dimna.
1 berZenTa] brZenTa M. Seiwynaros M. Tuisad M. 2 gvirgvini M. erisTavTa] erTa M. Seewevodian M, Seeweoden Cm. farnavozs M. 3 azonam M. 4 momarTa MmC. qarTuelni M. ~ medarni qarTlisani Cm. 5 moirTnes Cm. erisTavni] evani M. 6 antioqozisi MmC. da2 _ m. 7 romeli M. uwynes Mm, ewyvnes C. 8 orTaveganni M. uricxvi C. 9 farnavazisagan Cm. mohkles M. azona M. uricxvni C. 10 qmnes M. 11 sazRuari M. anZanZora M. 12 ekleciT MmC. klarjeTsa + da C. 13 xustaki M, xustagi m. azonisca M, azonisaca Cm. 14 eqmna Cm. gardareuli + farnavazs Cm. 15 mkuidrTa MC. mis] mas M. 17 farnavoz m. da] daa M, da Q. osTa MQ, ovsT mC. meore] erTi C. da2] daa M, da Q. misca] mieca MQ. 18 qujis ... qujis _ MQ. misca MQ. queyana] _ Cm. egrisi MQ. wylisa Q. rions M. zRvidgan MmC, zRdgan Q. 19 da2 _ m. damtkica C, daamtkica + igi Cm. erisTvad m. mun + qujim Cm. da man _ Cm. 21 yovelTa m. 22 egurs M. zedaT M. ganmravlda Cm. qarTlosanni M, qarTlosisanni C. 23 erisTavni] evani MQ.] + rvani MQmC. spaspetni C, spaspeti m. erTi _ MQ. margus MQm, marguis C. erisTavad m] evad MQ. 24 mTiTgan] maTgan MQ. zRuamde MC. 25 aRaSena MC. cixe C. * aqedan M-Si 68v-zea. aqedanve grZeldeba Q. 43

C7r M65v

m30v

10

C7v

M68v

15

20

M69r C8r

25

juanSeri leonti mroveli

Q1v m31r

| da gagzavna erTi kaxeTisa erisTavad da misca aragTgan vidre hereTamde, romel ars kaxeTi | da kuxeTi.
erTi gagzavna xunanisa erisTavad da misca berdujis mdinariTgan vidre tfilisamde da gaCianTamdis, romel ars gardabani. erTi gagzavna samSldisa erisTavad da misca skreTisa mdinariTgan vidre mTamde, romel ars taSiri da aboci. erTi gagzavna wundisa erisTavad, da misca fanavariTgan vidre Tavadmde mtkuarisa, romel ars javaxeTi da kola da artani. erTi gagzavna oZris erisTavad, da misca tasiskariTgan vidre arsianTamdis, nostisTaviTgan zRuamdis, romel ars samcxe da aWara. | erTi gagzavna klarjeTisa erisTavad da misca arsianTiTgan zRuamde. da quji iyo erisTavi egrisisa. xolo erTi daadgina spaspetad, da misca tfilis|iTgan da aragTgan vidre tasiskramde da fanavaradmde, romel ars Sida qarTli. da ese spaspeti iyo yovl|adve winaSe mefisa da mTavrobiT ganagebdis yovelTa erisTavTa zeda. xolo amaT erisTavTa queSe, adgilTa da adgilTa, ganaCinna spasalarni da aTasisTavni, da maT yovelTagan movidoda xarki samefo da saerisTvo. esreT ganawesa ese yoveli farnavaz mimsgavsebulad samefosa sparsTasa. da verRara iZies Suri berZenTa mis zeda, rameTu ucalo iyvnes berZenni brZolisagan hromTasa. aman farnavaz mozRuda qalaqi mcxeTa mtkiced da yovelni qalaqni da cixeni qarTli|sani, moorebulni aleqsandresgan, aman | aRaSenna.
1 erTi] meore Cm. kaxeTisa Cm. erisTavad] evad MQ. da2 _ MQ. aragviTgan MCm. 2 romel ars _ M. da kuxeTi _ MQ. da _ m. 3 erTi] mesame Cm. erisTavad] evad M, evd Q. 4 gardabani] garbni M. 5 erTi] meoTxe Cm. samSvildes M, samSvildisa C, samSldes Q. erisTavad] evad MQ. skoreTisa MQ, skuireTisa C, skereTisa m. 6 taSiri da aboci] xaSiri da goci MQ. 7 erTi] mexu Cm. wundas MQCm. erisTavad] evad MQ. fanvariTgan M, fanavriTgan C, fanavridan m. 7-8 mtkurisa MQC. 8 da2 _ M. artan MQ. 9 erTi] meequse Cm. erisTavad] evad MQ. tasiskaridgan M, tasiskrTgn Q. arsianTamdis C. 10 nostisTavidgan Mm] + vidre Cm. zRuamde Cm. 11 erTi] meSvide Cm. klarjeTs MQCm. erisTavebi MQ + da MQ. 13 xolo _ m. erTi] merve m. aragvidgan Mm, aragviTgan C. 14 tasiskaramde Cm, Tasiskaramde MQ. fanvaradmde MQ, fanavramde C, fanavaramde m. Sida] Siga MQ. 14-15 yovladve Semdgomadve MQ. 15 mefis C. da _ QmC. yovelTa MQ. erisTavTa] evaTa MQ. 16 erisTavTa] evaTa MQ. ganaCina m. 17 sameufo MQ. saerisTo Mm, saerisTvo Q, saerisTao C. 18 sameufosa MQm. da _ MQ. 18-19 da verRara iZies Suri ... hromTasa] da moiyuana coli durZukelTa (durZukeTl m) naTesavi kavkasisi (kavkasis m) Cm. 19 iyunes M. 20 hromTasa MQ. 21-22 aleqsandresagan QmC.] + da Cm. aRaSena MQ, aRaSenna _ m. aleqsandresgan + da aman farnavaz (+ aRaSena C) da verRara iZies Suri berZenTa farnavazsa (farnavazisa m) zeda, rameTu ucalo iyunes igini uflebisagan hromTasa Cm.

10

C8v

Q2r

M69v

15

20

C9r m31v

44

leonti juanSeri mroveli da amanve farnavaz Seqmna kerpi didi saxelsa zeda Tssa, ese ars armazi, da farnavazs sparsulad armaz erqua; aRhmarTa kerpi igi armazi Tavsa zeda qarTlisasa, da mieriTgan ewoda armazi kerpisa misTs, da qmna satfureba didi kerpisa misTs aRmarTebulisa. ocdaSdisa wlisa mefe iqmna da sameocdaxuT wel mefobda nebierad da hmsaxurebda igi antioqoss, mefesa asurastanisasa, da yovelni dReni misni, ra dajda, mSdobiT dayvna, da aRaSena da ganavso qarTli. xolo Tueni gazafxulisa da sTulisa da arisani | dayvnis mcxeTas, sameufosa qalaqsa, da Tueni zamTr|isani dayvnis gaCianTa, xolo Tueni zafxulisani _ wundas, da JamiTi Jamad mividis egriss da klarjeTs da moikiTxnis megrelni da klarjni da ganagis yoveli saqme daSlili. xolo igi hromni aTasni medarni, romelni azonisgan moerTnes farnavazs, romeli zemoT vaseneT, igini ganyvna evTa da queyanaTa Sina da ipyrna igini keTilad, rameTu brZolasa mas azonissa mned iyvnes, da uwoda maT saxelad aznaurni. da raTgan warvida aleqsandre, arRara Wamdes kacsa Tnier, romeli Seswirian kerpsa msxuerplad. da iyo gansueneba da sixaruli | yovelsa* qarTlsa zeda mefobisaTs farnavazisa, da ityodes amas yovelni: `vhmadlobT suesa Cuensa, rameTu moguca Cuen mefe naTesavTagan mamaTa Cuen|Tasa** da aRgueada xarki da Wiri ucxoTa naTesavTagan~.

M70r C9v

10

15

m32r

Q2v

20

1 manve MQ. farnavaz _ MQ. saxelsa] saxlsa MQm. Tuissa M, Tvissa Cm. ese ars] eseve ars Cm. da1] rameTu mC. 2 farnavaz MQmC. erqva m. amarTa MQmC. armazs Cm. 3 mieridgan M. misTuis Mm, misTvis C. ~ mis kerpisaTs Cm. misTuis M. 5 ocdaSvidisa M, ocdaSdis Cm., kz Q. wlis mC. da1 _ MQ. sameocdaxuTs m. wels Cm. nebier MQ. 6 msaxurebda M. antioqos MQ, antioqioz Cm. raa M, ra] rm. ra] ra C. 7 mSvidobiT MmC. dayvna _ MQ, dayuna Cm. da1 _ MQ. 8 TuQni Q. gazafxulis M, zafxulisani Q. sTulisa] sTvlisa Cm. da2 _ MQCm. arisani] arsni MQ. dayunes M, dayvnes Q, dayuis Cm. 9 TuQni1 Q, Tveni m. dayunes M, dayvnes Q, dayunis C, dayuis m. TuQni2 Q. zafxulisni M. 10 JamiT Jamad C, Jami Jamad m. egris MQ. moikiTxnes MQ. megrni Q, kalarjni m. 11 yovelni saqmeni m. 12 romni MQ. azonisagan m. moerTvnes Cm. 13 zeomT Q. vaxseneT MCm. ganyuna MmC. da1 _ m. da2 _ MQmC. 14 azonisasa Cm. iyunes Mm, iyvnes C. saxelad _ m. 16 da] xolo m. aradgan M. araTgan Q. aRara m. sWamdes m. Tuinier M. romel MQm. 17 msxuQrplad Q, msxuerplsa m. da1 _ MQm. gansuQneba Q, gansveneba m. 18 mefobisaTuis M, mefobisaTvis Cm. farnavazissa MQ, farnavazisasa Cm. madlobdeT Cm. suesa] spasa MQ. 19 mogvca m. mefe _ Cm. CuenTasa MQC. aRgvida M, aRgueda C, aRveda m, aRgda Q. da2 _ QM. 20 naTesvTagan m. * C-Si `iyo ... yovelsa~ Semdeg aris Cawerili imave xeliT. ** fraza `rameTu ... CuenTasa~ merea Cawerili imave xeliT. 45

juanSeri leonti mroveli da ese yoveli aRasrula farnavaz sibrZniTa da siqveliTa da simniTa da simdidriTa,* esua Ze da uwoda saxeli | saurmag.** da ese farnavaz iyo pirveli mefe qarTlsa Sina qarTlosisa naTesavTagani. aman gana|vrco ena qarTuli da arRara izraxeboda sxua ena qarTlsa Sina Tnier qarTulisa, da aman Seqmna mwignobroba qarTuli.*** da mokuda farnavaz da dafles winaSe armazisa kerpisa. da mis wil mefe iqmna Ze misi, saurmag. mas Jamsa Sina zraxva-yves erisTavTa qarTlisaTa da Tques: `ara keTil ars Cuenda, raTamca vhmsaxurebdeT naTesavsa Cuensa, aramed viyvneT erTad, da movklaT Cuen saurmag da viyvneT Cuen Tavisufal, viTarca viyveniT pirvel, da mivscemdeT xarksa, vincavin gamoCndes mZle, rameTu esreT yofiTa ufros ganvisuenebT~. daamtkices ganzraxva da mo|klva saurmagisi. xolo igrZna saurmag da warvida farulad, da ivltoda, da waritana Tana deda misi, da mivida durZukeTs dedisZmaTa misTa Tana. maSin hromTa igi aznaurni warvides, da mivides durZukeTsve | da hrques saurmags: `didi keTili dgas Cuen zeda mamisa Senisa. amisTs varT Cuen erTgulebasa Sensa~. maSin saurmag ezraxa ovsTa mefesa, mamisa diswulsa missa, da iTxova Sewevna. xolo igi sixaruliT warvida Suelad misa. da saurmag Sekriba durZukeTica da warmoemarTa qarTvelTa ze|da, da vervin wina-aRudga mas. da daipyra yoveli qarTli da mosrna gandgomilni misni, da romelTame Seundo, xolo daamdablna qarTlosianni
1 siqveliTa] siqaduliTa MQm, da siqveliTa _ m. da3 _ Cm. 2 simdidriTa + siqaduliTa TsiTa m. saxeli MQ. 3 pirvelad C. qarTlisa Cm, qarTlosis Cm, qarTlosissa M. naTesavTagani m. 4 ena MQCm. qarTuli] qarTlisa Mm. arRara C. iZraxeboda m. qarTlis mC. Tuinier Mm, Tvinier C. 5 qarTulisa] qarTlisa Mm. aman] maSin C. 6 ~ kerpisa armazisa Q, ~ kerpisa mis armazisa Cm. mis] amis MQ. 7 sarmag M, surmag m, saurmag + meore mefe surmag, Ze farnavaz mefisa qarTlosiani. aqa mwignobroba daiwyes qarTvelTa qarTuli Cm. mefe iqmna Ze misi saurmag] xolo dajda ra mefe surmag m. 8 zraxva Q. yues MmC. erisTavTa] evaTa M, evTa Q. 9 vmsaxurebdeT MQmC. viyoT MQ. 10 Cuen Cm. surmag Mm. da2 C. viyuneT MmC. Cven C. viyueniT MmC, viyveniT + Cven Tavisufal viTarca viyveniT C. 11 yofiT m. ufro MQmC. ganvisuQnebT Q. 12 daamtkices] ganamtkices MQ. ganZraxva m] + ese m. mokula MQ, moklva Cm. surmagisi Cm, surmag m. 13 da2 MQ. da3 MQm. urZukTas M, urZukTasa Q. 15 romTa MQm. urZukeTsve MQ, durZukeTsave m. hques M, hqs Q, hrqves m. 16 sarmags M, surmags m. Cuen zeda M. amisTuis M. Cuen + mtkice Cm. 16-17 erTgulobasa Cm. 18 surmags m. ovsT m. mamis Cm. iTxova Sewevna] Seewia MQ, Sewevna m. 19 warvida] warmoemarTa Cm. SuQlad Q. missa MQCm. da] maSin Cm. saurag M, surmag m. Seikriba Q, Seikriba MCm. urZukeTica MQ. 20 qarTuelTa M. yoveli MQ. 21 damdabla m. qarTlosanni M. * `simniTa simdidriTa~ Cawerilia Semdeg imave xeliT. ** aqedan C-Si paginacia swordeba. *** aSiaze imave xeliT: `aqa mwignobroba daiwyes qarTuelTa qarTuli~. 46

C12r

M70v

10

C12v

m32v

15

M71r

20

leonti juanSeri mroveli da warCinebul yvna aznaurni, xolo ganmravlebul yvna durZukni, naTesavni kavkasisni. | xolo tyuenvasa mas xazarTasa yovelnive mSdobiT darComil iyvnes simagrisagan queyanisa, da verRara itevda maT durZukeTi. maSin aman saurmag warmoiyvanna igini, yovelTa kavkasisa naTesavTa naxevarni, da romelnime maTganni warCinebul yvna, da sxuani dasxna mTiuleTs^didoeTiTgan vidre egrisamde, romel ars suaneTi. da eseni | ipyrna misandobelad Tsad, dedulni. da dajda saurmag mcxeTas mefed da umata yovelTa simagreTa mcxeTisa da qarTlisaTa, da man Seqmnna orni kerpni: ainina da danana, da ahmarTna gzasa zeda mcxeTisasa. da hmsaxurebda igi mefesa asurastanisasa. da moiyvana coli sparsi, asuli bardavelisa erisTvisa, da esxnes mis Tana orni asulni, da ara esua Ze. maSin moiyvana sparseTiT | Svili nebroTis naTesavTagan, co|lisa misisa dedis diswuli, da daiWira igi Svi|lad, romelsa erqua saxeli mirvan. da misca asuli Tsi colad, qalaqi gaCiani da saerisTvo samSldisa. da meore asuli misca Zesa qujissa, mamisa diswulsa missa. mefobda saurmag bednierad mravalTa welTa, da mokuda saurmag. da mefe iqmna mis wil Svili misi^mirvan. ese mirvan iyo taniTa sruli, Suenieri, Zlieri, mne da qveli. amissa mefobasa durZukTa daiviwyes siyuaruli farnavazisi da saurmagisi, da gardamovides durZukeTs myofni da gaerTnes Tana WarTaleTsa msxdomni kavkasianni, motyuennes kaxeTi da bazaleTi. maSin mirvan mefeman mouwoda yovelTa erisTavTa qarTlis|aTa, da Semokribna yovelni spani _ medarni da queiTni. da yovelni kavkasianni iyvnes sarwmunod morCilebasa mirvanissa, romelni gardamovlinebul iyvnes saurmag
1 yuna MmC. yuna MmC. urZukni MQ, durZukni + da m. 1-2 kavkasisani C, kavkasiani m. 3 tyuQnvasa Q. mSvidobiT MmC. iyunes Mm. 4 queyanisa + maTisa Cm. maT MQ. urZukeTi MQ. surmag m. warmoiyuanna MCm. 5 kavkasiis M, kavkasis m. romelni MQ, romelime m. 6 yuna MmC. dasxna] miiTvales M. 7 daipyrna QmC. misandobad m, misandoblad C. deduli m] didebulni Q. 8 surmag m. 8-9 ~ qarTlisa da mcxeTisaTa M. 9 Seqmna MQmC. inina Q, danana] dana MQ. amarTna MQ, amarTa Cm. 10 msaxurebda Mm. moiyuana MCm. 11 bardaelisi M, bardavelisi Q, bardavelis C, bardvelis m. erisTavisa Cm] evisa M, evisi Q. ara QmC. 12 moiyuanna M, moiyuana m. nebroTisa M, nebroTisi Q. naTesaviTgan MQ. 13 ~ saxeli erqua QmC. 14 Tsi] misi M. colad + da m. saerisTao C, saerisTo MQm. meore] erTi M. 15 qujisasa Cm. mamis Q. diswulisa misisa M. 17 Svili] Svilebuli Cm. mirvan + mesame mefe mirvan, Svilebuli surmag mefis nebroTiani m. 18 ~ iyo mirvan MQ. taniT m. SuQnieri Q. mne _ MQ. queli Cm. 19 daurZukuTa M, daurZukTa Q. daiviwyes siyuaruli] da daiwyes siyuaruliTa M. gardmovides m. 19-20 urZukeTs MQ. 20 gaaerTnes M. WarTaTvis M, WarTaleTs Qm. kavkasanni M. motyuQnnes Q, motyuenes m. kaxeTi] kuxeTi Cm. 21 da1 _ Q. mirvan] mirian MQ. ~ mefeman mirvan Cm. erisTavTa] evaTa M, eTa Q. qarTlisa MQ. 22 Semoikribna Cm. spani + Tsni Cm. medari Q. da1 + spani Mm. queiTi M, quQiTi Q. da2 Q. iyunes Mm. 23 morCilebas m] + zeda QmC. mirianissa MQ, mirvanisasa Cm. romeli iyunes MmC. surmag m. 47

C13r

Q3r

10

m33r C13v M71v

15

20

C14r

juanSeri leonti mroveli mefisa, Tnier WarTalTasa. Semokribna ese yovelni da waremarTa durZukeTs, Sekrbes durZukni da daudges simagreTa zeda gardasavalTa gzasa mas. maSin mirvan gardada cxenisagan, mivida queiTTa Tana TsTa da waruZRua wina, queiTTa zurgi|T Semoadginna medarni da mivida karTa maT Sina, viTarca jiqi sificxliTa, viTarca | vefxi simniTa da viTarca lomi zaxiliTa. iqmna maT Soris brZola Zlieri, xolo mirvans ver hkueTda maxli durZukTa, viTarca kldesa sipsa, da dadga uZravad, viTarca koSki mtkice. da gagrZelda maT Soris brZola da moswyda | orgniTve uricx. xolo iZlivnes durZukni da ivltodes, miudges ukuana qarTvelni, mosrnes da | tyue qmnes. da Sevida mirvan durZukeTs, da moaora durZukeTi da WarTali. da Seabna karni qviTkiriTa, da uwoda saxelad darubal. da dajda mirvan mcxeTas, da mefobda nebierad da uSiSad, iyo kaci uxuad mimniWebeli keTilisa. Seiyuares igi yovelTa mkdrTa qarTlisaTa da hmsaxurebda igi mefesa asurastanelTasa. amis ze miicvala antioqis mefoba babilons, da mas Jamsa Sina mefe iqmna somxiTs, romelsa erqua arSak. da emzaxa mirvan arSaks, da misca asuli Tsi Zesa arSakissa, arSaks. da mokuda mirvan da mefe iqmna mis wil Ze misi, farnajom. aman farnajom umata yovelTa cixe-qa|laqTa Seneba, da aman aRaSena cixe za|deni, da Seqmna kerpi, saxeliT zaden, da aRhmarTa zadens, da iwyo Senebad kaxeTs qalaqsa nelqarisasa, romel ars nekresi.*

M72r m33v

C14v Q3v

10

15

C15r M72v

20

1 mefisa Q, mefisagan m. Tvinier Mm. WarTalTasa] WaurWelTasa MQ. da _ m. ~ waremarTa da MQ. 2 urZukni MQ. da _ MQ. gardaslvaTa MC, gardasvlTa m. mas _ QmC. mirian MQ. 3 cxenisagan + da Cm. quQiTTa1 Q, qveiTTa m. TvisTa Mm] Q. quQiTTa2 Q] + da m. 3-4 Semadginna m. 4 da + TT mC. movida QM. sificxiTa C, sificxiT m. 5 zaxiliTa] + da m. zaziliTa m. 6 Zlieri Q. mirvans] mirians MQ. hkuQTda Q. maxvili MQ] + da M. 6-7 urZukTa MQ. sipsa] spasa MQ. 7 uZravad] uZrvad Q. mtkiced M. 8 uricxu M, uricxvni m. durZukni] drkuni MQ. 9 ukana MQ, ukan m. 10 Sevides M. ~ durZukeTs mirvan m. mirvan] mirian MQ. WarTali] WarTli MQ, WarTaleTi Cm. 11 kari m. qtkiriT Q, quitkiriTa MCm. da uwoda _ MQ. darubalda M, darula Cm. 12 da1 _ M. mirvan] mirian MQ. da mefobda _ MQ. da3 _ MQCm. 13 keTilisa] + da Cm. ~ mimniWebeli keTilisa uxuad M. mkuidrTa Mm, mkvidrTa C. msaxurebda m. 14 asuristanisasa m] + xolo Cm. 15 miicuala M. antioqisa QCm. Sina Cm. 16 somxiTis m. arSak1] arbak MQ. da1 _ MQCm. ezraxa MQm. mirvan] mirian MQ. arbaks2 MQ. da misca ... arSaks _ MQ. 17 arSakissa] arsakisasa m. 18 mirian MQ. farnajuom M] + meoTxe mefe farnajom, Ze mirvan mefisa nebroTianni Cm. 19 xolo aman C. farnajom MQ, farnajom + mefeman m. umeta M. Senebad Cm. 20 saxeliTa m. amarTa MQmC. Senaebad C. 21 qalaqsa] qalaqi m. nelqarissa MQ, nel qarisasa Cm. * aSiaze mxedruliT: `farnajom aRaSena nekresi qalaqi saepiskopozo~ (Q3v). 48

leonti juanSeri mroveli amisa Semdgomad Seiyuara sjuli sparsTa, _ cecxlismsaxureba, _ moiyvanna sparseTiT | cecxlismsaxurni da moguni, da dasxna igini mcxeTas, adgilsa mas, romelsa aw hqan moguTa, da iwyo cxadad gmobad kerpTa. amisTs moiZules igi mkdrTa qarTlisaTa, rameTu didi sasoeba aqunda kerpTa mimarT. maSin SeiTqunes erisTavni qarTlisani umravlesni, da waravlines mociquli winaSe somexTa mefisa da hrques: `mefe Cueni gardahda sjulsa mamaTa CuenTasa, arRara hmsaxurebs RmerTTa, mpyrobelTa qarTlisaTa, da SemoiRo sjuli mamuli, da dauteva sjuli | deduli. aw arRara Rirs ars igi mefed Cuenda. moguec Ze Seni arSak, romelsa uzis colad naTesavi farnavazianTa, mefeTa CuenTa, guaSuele Zali Seni da vaotoT farnajom, SemomRebeli axlisa sjulisa. da iyos mefed Cuenda Ze Seni arSak da dedoflad Cuenda _ coli misi, Svili mefeTa CuenTa~. maSin sTnda somexTa mefesa ganzraxva ese, gagzavna mociquli maTi pasuxiTa keTiliTa da hrqua | maT: `ukueTu WeSmaritad ubiwoTa guliTa gnebavs mefed Tquenda Ze Cemi, Tquen, yovelTa erisTavTa, momeciT me mZevali da migce Ze Cemi mefed Tquenda da yovliTave niWiTa aRgavsne~. maSin erisTavTa qarTlisaTa umravlesTa misces mZevlebi da ganacxades gandgoma farnajomisi. maSin so|mexTa mefe yovliTa ZaliTa misiTa warmoemarTa q|arTls, xolo farnajom mefeman mouwoda sparsTa, da moiyvanna | sparsni Zlierni da, romelnime darComodes, Semokribna qarTvelnica. xolo erisTavni qarTlisani gandgomilni miegebnes somexTa mefesa taSirs. da mun Sekrba simravle somexTa da qarTvelTa, xolo farnajom miegeba munve, taSirs. iqmna maT Soris brZola Zlieri da moswyda orgniTve uricx, rameTu iZlia farnajom somexTa da qarTvelTagan, da moikla farnajom, da mosres spa misi.
1 amisa m. moiyuanes M, moiyuana Cm. 2 daasxna m. mcxeTas _ MQ. 3 hquian M. da iwyo ... kerpTa MQ. gmobad] gamobada m. amisTuis M. moiZulves M. 4 mkuidrTa MC. aqundaT Cm. mimarT] maTTa Cm. 5 erisTavni] evani MQ. 6 hques M, rques m. gardada MQmC. SjulTa C. 7 msaxurebdes M. SemoiRes MQ. mamuli] deduli M. 8 da dauteva sjuli deduli _ MQ. Sjuli C. arRa C. moguQca Q. 9 arbak MQ. farnavazianTi C. CuenTa] + da m. guaSuQleT Q, gvaSvele Cm. 10 da1 _ MQ. vavotoT MQ. farajuom M. SemamRebeli M. axlis m. Sjulisa C. Cvenda C. 11 arSak] arbak MQ. Cuenda] Cvenda C, CvenTa C. 13 rqua M. ukeTu MQ. ubiwoTa MQC, ubiwod m. gnebavsT C. mefed] mefobad MQ. 14 Cemi + mefed Tquenda M. Tquen M. erisTavTa M. momeciT] mocemiT MQ. mZevali] mravali M. migce] migec M. 14-15 Ze Cemi mefed Tquenda M. 15 yovliTave] yovelTave Qm. erisTavTa] evaTa MQ. 15-16 umravlebTa M. 16 Zevlebi Q. da MQ. gancxades C. 17 somexT m. qarTlsa Mm. 18 moiyuanna MmC. 19 qarTuelnica M. erisTavni] evani MQ. ~ qarTvelni Semokribna iginica (igica m) Cm. qarTlisni M. gandgomilni MQ. 20 taSirsa Cm. qarTuelTa M. 21 miegeba Q. 22 da _ MCQm. orTaganve M, orTagnve Q. uricxvi MC. rameTu _ Cm. 23 fanajom Q. qarTuelTagan M. moikla Q. farnajo MQ. spaa M.

m34r

C15v

10

M73r

15

Q4r C16r m34v

20

49

juanSeri leonti mroveli xolo Ze farnajomisi, saxeliT mirvan, erTisa wlisa yrma, wariyvana mamamZuZeman misman da ivltoda sparseTs, xolo somexTa mefeman mosca Ze misi, saxeliT arSak. dajda mefed arSak da daipyra yoveli qarTli, | da mefobda igi nebierad, da umata yovelTa sima|greTa qarTlisaTa, da umetes moamtkicna zRudeni javaxeTs, qalaqsa wundas. mokuda arSak da mefe iqmna Ze misi, artag. da ese mefe artag or wel oden mefobda, da meoresa welsa mefobisa misisasa movides erisTavni sparsTani spiTa didiTa Ziebad sisxlisa farnajomisa da spaTa maT sparsTasa, romelni aRwyuedil iyvnes farnajomis Tana. ver wina-aRudga maT artag, mefe qarTvelTa, rameTu did iyo Zali sparsTa, aramed ganamagrna cixeni da qalaqni. da movles | sparsTa yoveli qarTli da moaornes velni, aramed cixeqalaqi vera romeli wariRes, da warvides. mokuda artag da dajda mis wil Ze misi, bartom. | aman umata zRudeTa mcxeTisaTa da yovelTa simagreTa qarTlisaTa. da aRzardes sparsTa Ze farnajomisi, mirvan, romeli sikudilsa mas farnajomissa wareyvana mamamZuZesa missa, romeli vaseneT pirvel. ese mirvan iyo kaci qveli, mne medari. da mravalgzis gamoicada igi brZolasa TurqTa da arabTasa. aman Sekribna spani Zlierni sparseTs, waremarTa qarTls, miugzavna mociquli erisTavTa qarTlisaTa da hrqua maT: `moiseneT siyuaruli mamismamisa Cemisa | mirvanisi da keTili misi Tquenda momarT. daRacaTu | mamaman Cemman SemoiRo sjuli ucxo Tquen
1 saxeliT _ MQ. mirvan] mrian M, miran Q. ~ wariyvana yrma M, ~ weliwadisa erTisa yrma wariyvana Q, ~ weliwadsa erTsa yrma Cm. 2 da _ M. mosca + qarTvelTa mefed Cm. misi] Tsi Cm. saxeliT _ MQ, saxeliTa m. arSak] arbak MQ. arSak + mexuTe mefe arSakuniani (arSakiani m) Cm. 3 dajda mefed arSak da MQ. mefed] mefe m. daipyra Q. igi Cm. 4 umetesad Cm. momtkicna M. javaxeTs] bavaxeTs M. 5 ~ wundas qalaqsa Cm. wunda + da m. 6 arSak] arbak MQ. Ze misi M. mokuda + mefe C. iqmna + mis wil Cm. artag + meequse mefe artag, Ze arsak mefisa, arSakiani Cm. 7 ese mefe artag MQ. 8 erisTavni] evaTni MQ. sisxlisaTvis Cm. spaTa] spisa Cm. maT] mis Cm. 9 awyuedil MCQ, awyuetil m. iyunes MCm. farnajoms C, farnajomsa m. wina aRudga Q. Tana + xolo Cm. winaaRudges m. maT + mefe Cm. 9-10 mefe M. ~ mefe artag m, artag] arca M] + gaamefes M. 10 qarTvelTa Cm. ~ Zali iyo MQ. Zali + maT Cm. 11 moaores Cm.] movles M. velni] yovelni m. 11-12 cixeqalaqni MQCm. 12 vera Q. romelni Cm. warvides + da Cm. 13 mokuda + mefe Cm. bartom + mefed. meSvide mefe bartom Ze artag mefisa arSakuniani Cm. 14 aman + mefeman bartom Cm. umeta M. zRudeTa] zRude Cm. mcxeTisa Cm. 15 da] xolo Cm. farnajomisa C. mirvan] mirian MQ. mas _ M. 15-16 farnajomisasa Cm. 16 mamama mZuZesa m. vaxseneT M, ~ pirvel vaxseneT Cm. mirvan] mirian MQ. 17 queli MC. gamoicada] gamocdili Cm. igi _ Cm. brZolasa _ M. TurquTa M. arabTasa + xolo Cm. 18 aman + mirvan Cm. sparseTsa C. waremarTa qarTls _ Cm. 19 erisTavTa] evaTa MQ, erisTavsa m. hqua M, rqua m. moisena M, movixseneT Cm. mamismamisa] mamisa mis Cm. Cemisa _ M. mirvanisi] mirianisi MQ. 20 momarT] mimarT Cm. Cemman] Ceman farnajom Cm. uxco _ MQ.

C16v M73v

10

m35r

C17r

15

M74r Q4v

20

50

leonti juanSeri mroveli Soris, da misganca gaqunda keTili. samarTlad moikla mama Cemi, rameTu ver keTilad ipyra sjuli mamaTa TquenTa. | da aw nu ars sauravi da SiSi gulsa Tquensa sikudilisaTs mamisa Cemisa, rameTu sjulisa datevebisaTs mohklven mamani SvilTa da Zmani _ ZmaTa. da ara iZiebis sisxli sjulisa datevebisaTs moklulTa. me var Svili mamaTa TquenTa farnavazianTa, daRacaTu aRzrdil var spars|Ta Tana, aramed var me sjulsa zeda mamaTa TquenTasa da vesav me RmerTTa, mpyrobelTa qarTlisaTa, da sasoebiTa maTiTa warmarTebul var Ziebad mamulisa Cemisa. da aw miiTualeT Cemgan dideba da keTili~. xolo erisTavTa qarTlisaTa ara Seiwynares brZaneba mirvanisi, aramed yovelni mivides winaSe bartom mefisa. xolo mciredni vinme qarTvelni arawarCinebulni warvides da mierTnes mirvans. xolo mefeman bartom Semoikribna yovel|ni qarTvelni da moirTo Zali somxiTiT d|a moegeba igi xunans da ipyra zurgad qalaqi xunani. da movida mirvan da dadga mdinaresa zeda berdujisasa. da iwyes brZolad da gamoCndes orTave Soris bumberazni. iyvnes Tuesa erTsa yovelTa dReTa bumberazTa brZolani, odesme maT sZlian da odesme maT sZlian. xolo amas Tuesa Sina erTsa aman mirvan Tavis-TaviTa mokla cameti bumberazi qarTvelTa da somexTagani, da aravin gamoCnda qarTvelTa da somexTagani mZle mirvanisi, da vercaRa TT bartom mefe hbrZoda mas, rameTu ara iyo bartomis Tana Zali goliaTobisa. maSin bartom mefeman ganawyvna spani misni da mohmarTa yovliTa spiTa. da iqmna
1 da misganca gaqunda keTili _ Cm. samarTlad + da M. 2 epyra Cm. da1 _ MQ. TqunTa Q] + romlisagan gaqvsT mravali keTili Cm. ~ SiSi da sauravi Cm. 2-3 sikvdilisaTs Q, sikudilisaTvis M. 3 sjulisa Q. datevebisaTuis M. mohkulen M, moklven Q, mokulen Cm. 4 da _ mC. ara Q. iZebnebis MQ. sisxliT C. sjulis M. datevebisaTvis M. moklulTa] mwikulTa M. 5 mamaTa] mefeTa Cm. farnavazianTa MQm. aRzrdili Qm. 6 RmerTTa] aTTa MQ. 6-7 mpyrobelTa qarTlisaTa] mamaTa TquenTa Cm. 7 sasoebaTa M. maTiTa] maTTa M. warmarTebul var] moval Cm. Cemisa] Tquenisa MQ. da1 mC. aw _ Q. 8 miiTualeT] miiReT Cm, iTualeT M, aRiTvaleT Q. keTili + Tquen yovelTa qarTvelTa Cm. erisTavTa] evaTa M. ara Cm. 9 brZanebuli Cm. mirvanisi] mirianisi MQ. ~ mivides yovelni Cm. 10 ar warCinebulTagani Cm. warmovides MQ. mirvans] mirians MQ. 11 Semokribna m. yovelni + myofni AQ, myofni myofni M. qarTvelni] spani qarTlisani Cm. 12 da1 _ Cm. miegeba Q, miegeba Cm. da2 _ Cm. ipyra CQ] + igi MQ. qalaqi] qarTli MQ. da3 _ Cm. mivida MQC. mirvan] mirian MQ. 13 zeda _ M. berjudissa Q. 14 da1 _ MQ. brZola Cm. orTave] orgnive Cm. Soris + mun M. iyunes M] da iwyes brZola Cm. 15 ~ yovelTa dReTa bumberazTa brZolasa Tuessa erTsa MQ. dReTa + iyo Cm. odesme1] odes Cm. da odesme maT sZlian _ MQ. odesme2] odes Cm. 16 amas] ama C, amaT m. ~ erTsa Sina QCm. mirvan] mirian MQ. Tavis-TaviTa Mm, TavisTaviT C, TviTa Q. bumberezi M. 17 qarTuelTa M. arvin Cm, aravin Q. qarTuelTagani M. somexTagani] somexTa Soris Cm. 18 mirvanisi] mirianisi MQ. vercaRa] verc Cm. ~ mefe bartom Cm. ebrZoda MQ. bartomis] mis Cm. 19 Zali _ MQ. goliaToba M, goliaToba Q. 20 ganawyvna] ganiyuanna M, ganiyvanna Q. ganawyuna C. misni] Tvisni C, Tsni m. mohmarTa] mimarTa Mm, mihmarTa QC. spiTa + misiTa C, spiTa + mirvans da muniT mirvan moegeba yovliTa spiTa misiTa (TsiTa m) Cm. qmna MQ. 51

C17v

m35v

10

C18r M74v

15

20

juanSeri leonti mroveli


C18v m36r

| brZola Zlieri, moswyda orgniTve u|ricx, da iZlivnes somexni da qarTvelni


sparsTagan, da mokles bartom, mefe qarTvelTa. xolo amas bartoms ara esua Ze, aramed asuli erTi. da sicocxlesave missa moeyvana egrisiT Ziswuli qujisi, saxeliT qarTam, romelsa | Sesdgmida* farnavazianoba farnavazis disa, qujis colisagan, da dedisa mis|isa, saurmagis asulisa, qujis Zis colisagan. da amis qarTamisda mieca asuli misi colad bartom mefesa da aReRo ese Svilad. da ese qarTvelTa saTnoebisaTs eqmna bartoms, rameTu qarTvelTa didi saTnoeba aqunda farnavazianTa mimarT da ara unda sxsa naTesavisa mefoba, romelsamca ara Sesdgmida farnavazianoba.** ese qarTam, Zed Svilebuli bartom mefisa, masve wyobasa Sina moikla bartomis Tana, xolo coli misi, asu|li bartomisi, uZlebi darCa, ivltoda da warvida somxiTs, da mun Sva yrma, da uwoda saxelad aderki, da izardeboda igi mun. xolo viTar mokla mirvanman bartom da Semovida qarTlad, daipyra yoveli qarTli, da, romelni daSTomil iyvnes erisTavni qarTlisani cixeTa da simagreTa Sina, misca maT fici da aRTquma, da gamoiyvanna yovelni, da mZlavrebiT gamoiyvana coli bartomisi samSldiT, da SeirTo colad, romeli Svili iyo arSakunianTave, da dajda mcxeTas. da nebierad mefobda mcired Ja|m da mokuda. da dajda mis wil Ze misi arSak, | dediT arSakuniani da mamiT nebroTiani da far|navaziani.
1 brZola MQCm. Zlieri + maT Soris Cm. uricxvi MC, uricxuni Q. da2 _ C. ~ qarTvelni da somexni m. 2 sparsTagan _ MQ. ~ mefe bartom Cm. qarTvelTa MQ] Cm. 3 xolo Cm. bartoms + mefesa Cm. bartom C. ara Q. esva MC, esua Q. sicocxlesve Cm. 4 moeyuana C. qujisa Q, qujisis m. saxeliTa m. Sesdgomida m. 5 farnavazisi M. disa] da M, dis Cm. saurmagisagan M. asulisagan M. 6 Zis _ M. colisagan] colisa M. da amis qarTamisda _ M, qarTamisda] qarTamisaTs egrisi mieca Cm. mieca] da M. misi] Tsi Cm. bartam Cm. mefisa M. 7 aeRo M. ese1 _ M, ese] es m, da ese2 _ MCm. saTnoebisaTuis M. bartams M. 7-8 bartoms ... aqunda _ Cm. saTnooba M. 8 farnavazianT Cm. mimarT] marT Mm. da] rameTu C. unda] nebvida M. sxvisa MC, sxvis m. naTesavis m. unda + qarTvelTa Cm. 9 romelmaca m. farnavazianoba] + xolo Cm. 10 qarTam] qarTuelTa M, qrTam Cm. Zed] mZed M] Cm. Svilebeli M. Sina _ M. 10-11 bartomisTa1 M, bartomis Tana C. bartemisi2 M, bartam mefisa C. 12 Sva] Sua M. uwodes C. aderki] adreki Mm. igi _ Mm. 13 viTar] viTarca Cm. mirvanman] mirianman M. bartami M. viTarca mokla mefe bartom mefeman mirvan C, mirvan mefeman m. qarTlsa C. 13-14 daipyra yoveli qarTli _ M. da] xolo C. 14 romelnime Mm. iyunes MCm. erisTavni] evani M. 15 aRTqma Mm, aRTqma C] + mefeman mirvan Cm. gamoiyvanna] moiyuana m. mZlavrebiTa M. gamoiyuana M. 16 bartamisi M. samSvildiT Cm] simSvidiTa M. arSakunianTave] arSakonianTave C, arbakunianve M, arSakunianTve m. 17 da _ Mm. jda M. 18 mokuda + mefe mirvan Cm. da dajda] mefe iqmna C. arSak] arbak Mm. 19 arSakuniani] arbakuniani M. dediT arSakuniani ... farnavaziani C] xolo ese mefe arSak iyo dediT arSakiani da mamiT nebroTiani da faravaziani m. * aqedan aklia Q-s. ** aSiaze singuriT miwerilia: `merve mefe mirvan, Ze farnajom mefisa, nebroTiani~ m. 52

Q5r M75r

10

C19r

15

M75v C19v m36v

20

leonti juanSeri mroveli aman* ganaSuena nelqari, qalaqi kaxeTisa, romel ars nekresi, da hmata simagresa ufliscixisasa. da iyo ese Zlieri ZaliTa, didi da goliaTi. xolo ese aderki, Ze qarTamisi, asuliswuli bartom mefisa, romeli vaseneT zemoT, aRzardes somxiTs, da iyo kaci hasakiTa Suenieri, taniTa didi da goliaTi, mravalgzis gamocdil iyo brZolasa somexTa da asurTasa, da mas moekla mravali bumberezi, da saxelovan qmnil iyo igi. aman moiTxovna spani somexTa mefisagan, da moscna mas da warmoemarTa arSaks, qarTvelTa mefesa zeda, dedisZmasa missa. xolo arSak | Semokribna yovelni erisTavni qarTlisani da raniTca moirTo Zali sparsTa, da miegeba wina. da Sekrbes ornive spani TrialeTs da daibanakes maxlobelad erTmanerTisa. iTxova brZola arSak a|derkisa. xolo aderki sixaruliT aRiWura saWurveliTa SuenieriTa, da aRjda taiWsa da hrqua spaTa misTa: `ganmimagreT zurgiT kerZo Cemi, da nu SesZrwundebiT!~ da ganvida. egreTve arSak SeiWura da ganvida ganwyobilTa Soris. aRizaxnes orTave miTa sastikiTa da mietevnes urTierTas, da | iwyes orTave gumerad oroliTa, da ver hkueTdes saWurvelsa erTmanerTisasa. da brZolisa sigrZesa Sina ganutyda orolebi, da aRmoiRes Cuglugebi da iwyes brZolad CuglugebiTa. odes uxeTqnian Cuglugebi igi saWurvelsa zeda maTsa, hgvandis ma igi | masa mas urosasa, romeli ecemis mWedlisagan gurdemlsa, da ma zaxilisa maTisa msgavs iyo quxilisa. maSin ver sZles erTmanerTsa, daSures da uku-dges imier da amier. SeRamda dRe igi da ganisuenes orTave, da dileul kualad gamovides da aRiRes mSldebi da
1 ganaSora M, ganaSvena m. nelqari] nenqar M, nelqar Cm. nekrisi M. mata M. 2 ese + arSak Cm. did Cm] + mne Cm. 3 xolo ese adarki] xusaderki M. qarTamisi + surmagis asulis** wulisa da TviT aderki (ardeki m) bartom mefis asulis wuli Cm. bartam M. vasene M, vaxseneT C, vaxsene m. 4 zomoT M, zemo Cm. aRizard M. da1 _ m. iyo + ese aderki Cm. asakiT MCm. Svenieri Cm. taniT M. 5 mravalgziT m. gamocdili m. iyo + igi C. brZolaTa Cm] + mas C. maT m. 6 bunberazi Cm. qmnilni m. igi] xolo Cm. aman + aderkim Cm. moiTxova Cm. da1 _ Cm. 7 mosca Cm. mas] man Cm. warumarTa M. arSaks] arbaks M. 8 arSak] arbak M. erisTavni] evani M. da raniTca _ Cm. sparsTa] spaTa M, sparseTiT Cm. 9 win m. da1 _ m. TrialeTsa C. erTmaneTisa C. 10 sTxova Cm. brZola] + Tavis Tavsa Cm. arSak] arbak M. aderkisa] adorkisa M, aderkis Cm, aderki2] adorki M. sixaruliTa MQ. 11 SvenieriTa Cm. da1 _ Cm. daRjda M. hqua MCm. 12 kerZi Cm. da2 _ M. arSak] arbak M. aRiWura Cm. 13 urTierTasa C. 14 gurema M, gvremad Cm. orori M, ororiTa Cm. vera M. hkueTes M, kueTdes Cm. saWurvelTa Cm. erTmaneTisasa C. da2 _ M. 15 sigrZes m. ganutydaT Cm. ororebi M, oroliebi C, orkebi m. da1 _ Cm. 16 brZola Cm. Cuglugi2 Cm. ~ maTsa zeda Cm. 17 hgvandis ... uroisasa] msgavs iyvis masa urosasa Cm. uros M. urosasa + mWedlisasa M. icemis Cm. mWedlisagan _ M. gurdemlsa + zeda Cm. 18 msgavsi MCm. 19 sZlies Cm. erTmaneTsa Cm. 20 dileul] dilas M. da3 _ m. mSvildebi MCm. * singuriT: `mecxre mefe arSak, Ze mirvan mefisa, nebroTiani~. `xolo ese mefe arSak iyo dediT arSakiani da mamiT nebroTiani da farnavaziani~ Cm. ** sityva `asulis~ C-Si Camatebulia vaxtangis xeliT. 53

C20r

M76r

10

m37r

15

C20v

20

juanSeri leonti mroveli iwyes rbevad da sisr|ad erTmanerTisa. hkra aderki isari mkerdsa arSakissa, da verRara ufara simagreman saWurvelisaman, da ganvida zurgiT, da Camovarda arSak cxenisagan. Semoiqca aderki mswrafl, da mivida spaTa Tana somxiTisaTa da hrqua maT: `gafuceb RmerTTa TquenTa, nu ganhmartebT maxlTa TquenTa qarTvelTa zeda, rameTu mamulnia Cemni. da aw me var mefe maTi ZaliTa da SewevniTa TqueniTa~. ismines somexTa | vedreba misi da daadgres adgilsa zeda. movida aderki maxlobelad qarTvelTa spisa da ma-uyo miTa maRliTa: `me var Svili mefeTa TquenTa, da suesa Cemsa moucemia mefoba Cemda. aw miiReT Cemgan keTili da sixaruli. | aha, esera, ara mouSuen spani somxiTisani Tquen zeda~. maSin hrques qarTvelTa: `Sen | gamosCndi umjobesi yovelTa Soris naTesavTa farnavazisTa. raTgan mokuda mefe Cueni, Sen xar mefe Cueni. da vhmadlobT suesa Cuensa, rameTu mogueca sazRaurad mefisa Cuenisa Svi|live mefeTa CuenTa, goliaTi da saxelovani~. da gardades yovelnive qarTvelni, dacves pirsa zeda Tssa da Tayuanis-sces aderkis, da mSdobiT Sekrbes erTad somexni da qarTvelni da spar|sni ranisani. da moiRes qarTvelTa grgni arSakisi da daadges aderkis da warmoiyvanes qarTlsa.*
1 sisrad] srvad M. erTmaneTisa m] + da m. aderki] adreki Mm. ~ isari aderkim (adreki m) Cm. arSakissa] arbakissa M, arSakisasa Cm. verRara] vera C, ver m. 2 saWurWlisaman C, saWurvlisaman m. da1 _ Cm. ganvida] ganvarda M. da2 _ Cm. arSak] arbak M, arSak _ Cm. cxenisagan + da mokuda arSak mefe qarTvelTa Cm. 3 aderki] adreki M. mswrafl Cm. movida M. hqua MCm. 4 ganamartebT M, ganmartebT Cm. maxvilTa MCm. TquenTa C, TqvenTa m. 5 rameTu M. mamulni M. Cemni] Cvenni Cm. 6 da _ M. dadres Cm. adgilsave Cm. zeda + xolo aderki Semoiqca da Cm. 7 aderki _ Cm. ~ mivida maxlobelad adrek qarTvelTa M. qarTvel m. spaTasa M. ma-yo Cm. maRliTa + da Tqua Cm. 8 suQsa m. moscemia m. mefoba] mefobad M + Tqueni Cm. Cemda + da Cm. 9 ara] aRara M. miuSne M, mouSven C. ~ spani somxiTisani ara mouSven Tquen (Tquensa m) zeda Cm. somxiTisani] somexni M. 10 hques M, hrques] miuges Cm + yovelTa Cm. qarTuela M. gamosCnde M, gamoCndi Cm. Soris Cm. naTesavisaTa M. 10-11 farnavazisTa] farnavazinTa M, farnavazianTa m] A. 11 radgan AM, radgan m. mefe + ese M. Cueni + da A. Cveni C + aw Cm. ~ da vmadlobT ... Sen xar mefe Cueni A. Cveni C + da vamdabloT M, vmadlobT mC. svesa Cm. Cvensa C. 12 rameTu] romel M. mogvca Cm, mogue ... A, mogueci M. sazRaurad _ A, sazRurad M, sazRvrad Cm. mefisa + amis M. ...fisa A. Cvenisa C, CuenTa AMm. 12-13 goliaTi da saxelovani A. 14 da1 _ Cm. yovelni Cm. qarTuelni M. dacuive... A, dacuives M, dacvivnes Cm. ...ssa A, Tuissa MC. Tayuanis-ces MC. 15 adrekis M. mSuidob... A, mSvidobiT MC. ...Tad A, erTgan Cm. da3 _ A. sparsni] spani M. ranisani _ m. . ...es A. 16 guirgni M] A. guirguini C. arSakisi] arbakisi AM, arSak mefisa Cm. da dadges m. daadges + Tavsa Cm. ...es A, adrekis M, aderki mefisa Cm. wariyuanes M, warmoiyuanes Cm. qarTlsa _ AM. meaTe mefe aderki, asulis wuli bartam mefis Svilobilisa arSakiani C. meaTe mefe aderki, asulis wuli bart mefisa da Ze qarTamisi bartam mefis Svilobilisa, arSakiani m. * `meaTe mefe aderki, asulis wuli bart mefisa, Svilobili da Ze qarTamisi, bartom mefis Svilobilisa, arSakiani~. (m 37v). 54

M76v

C21r

m37v A1r

10

M77r

C21v

15

20

leonti juanSeri mroveli da aman aderki daipyra yoveli qarTli da egrisi, _ da mosca somexTa mefeman asuli Tsi colad, _ da dajda mcxeTas, da mefobda keTilad. ocdaaTisa wlisa mefe iqmna da ormeocdaaTCdmet wel mefobda.* xolo pirvelsave welsa mefobisa misisasa iSva ufali Cueni iesu qriste beTlems huriastanisasa, da movides misa moguni ZRunisa Sewirvad. da Semdgomad moguTa Seslvisa ierusalems movida hambavi mcxeTas, viTarmed sparsTa ierusalemi warmot|yueneso. da huriani, romelni mcxeTas iyvnes, iqmna maT Sor|is glova da tirili. da Semdgomad meoresa w|elsa, sxua movida hambavi, viTarmed: `sparsni igi ara tyuenvad movides ierusalems, aramed aqunda ZRu|eni yrmisa visme SobilisaTs~. da ganixares huriaTa mcxeTelTa. Semdgomad amisa viTar gardades welni ocdaaTni, movides mociqulni huriaTasani ierusalemiT huriaTa Tana mcxeTelTa, viTarmed: `igi, romlisaTs movides moguni da Sewires ZRueni, aRzrdil ars da itys igi Tavsa Tssa Zed RmrTisa. da aw warmogvlenian Cuen mociqulni yovelTa huriaTa Tana, raTa moviden mecnierni Sjulisani da ganvikiTxoT da ganvbWoT mis zeda. da aw Tquenganca Sjulisa mecnierni warmoviden~. da warvides mcxeTiT^elioz mcxeTeli | da longinoz karsneli da mun daxudes juarcumasa uflisasa. da moiRo muniT kuarTi uflisa elioz mcxeTelman, viTarca weril ars ese gancxadebulad `moqcevasa Sina qarTlisasa~.
1 aman] man M] + mefeman Cm. adreki M, aderkim Cm. qarTli] que ... A, ...risi A. somexT m. so ... A. 2 Tuisi M, Tvisi Cm. ... ad A da mefobda] mefed M. ocdaaTi wlis M, ocdaaTis wlisa Cm. 2-3 ~ iqmna mefe A. 3 da _ M. ormocda C... A, ormeocdaCvidmet M, ormeocdaCvidmeti weli Cm. 4 pirvelsa ACm. mi ... A. 5 ur ... A, uriastanisasa M. da _ m. movida Cm. misa _ m, missa Cm. d... A. Semdgomad] maT M, Semdgomad _ Cm. 6 Seslvasa M, Sesulisa C. ielusalemad M, ierusalims Cm. ambavi AM. v ... A. viTarmed] kualad m. sparsTa _ AM. ielusalimi M, ierusalimi Cm. 7 ...armtyuen... A, wartyueneso Cm. uriani M. iyunes MCm. 8 meorisa A, meores M. sxva C. ...vida A. ambavi AM. viTarmed] kualad m. igi _ ACm. 9 tyuenvad] warty... A, wartyuenvad C, ara warwtyuenad visime m. ielusalimsa A] Mm, ierusalims C. aqunda] hqonda M, aqundaT C. yrmisaTuis A. 9-10 visime Cm. SobilisaTvis M, visme SobilisaTvis da _ A. 10 da _ Cm. uriaTa AM. mcxeTelTa + da M. 11 Semdgomad amisa _ A, amissa MCm. viTar _ Cm. gardades] gamodes m] + ra Cm. ocdaaTi Cm. movida ACm. moc ... A, mociquli Cm. 11-12 huriaTasani] uriaTa M] C. 12 ielusalemiT A, ielusalems M, ierusalimiT Cm] + mcxeTeliT Cm. uriaTa AM, huriaT C, ~ mcxeTelT huriaTa Tana Cm. viTarmed] kualad m. ...Tuis A, romelisaTuis M, ~ romlisaTs igi mogni (moguni m) movides Cm. 13 ZR... A, ZRueni + igi Cm, ZRveni C. ars + igi A. ityuis AMC, ityvis m. igi _ Cm. Tuissa AM. da2 _ m. 14 wagvivlenia M, warmogvivlenies A, wargvivlenian Cm. Cven Cm. mociquli A] M. ~ Tana uriaTa (huriaTa C) ACm. sjulisani AM. 15 da1 _ A. gav... A, ganvprWoT M, ganvapWoT m. mis] mas m. Tquenganca] Tquenisa M, ...nganca A. sjulisa M] A. ~ aw Tquenganac warmoviden mecnieri sjulisani (Sjulisani m) Cm. ~ warmoviden mecnierni A. 16 mcxeTiT] mandiT M. aqaT Cm. eliom M, karsneli] kana ... A, karsaneli m. 17 jvarcmasa C, juarcmas m. uflisa m. 18 da moiRo] maT moiRes A. ~ da muniT moiRes Cm. mcxeTelman] mRudelman C, mRdelman m. ese _ Cm. 19 gancxadebulad _ A. moqcevasa Sina qarTlisasa _ A. Sina _ Cm. * M-Si aSiaze: `amis aderkisa mefobaze iSva ufali Cveni iaso qriste~ (M73r). 55

C22r A1v m38r M77v

10

15

C22v

20

juanSeri leonti mroveli da aman mefemanve aderki umata yovelTa cixe-qalaqTa qarTlisaTa simagre da umetes moamtkicna zRudeni qalaqisa mcxeTisani wylisa imier da amier. da amisve aderkisa mefobasa Sina movides | aTormetTa mociqulTaganni andria da | smeon kananeli afxazeTs da egriss. da mun aResrula wmida smeon kananeli qalaqsa nikofssa, sazRvarsa berZenTasa, xolo andria moaqcina megrelni da warvida gzasa klarjeTisasa. xolo viTarca esma mefesa aderkis megrelTagan sjulisa dateveba, ganuwyra da waravlinna erisTavni misni da iZulebiT kualadve miaqcivna megr|elni, da damalnes juarni da xatni. da Serisxna mefe | erisTavTa klarjeTisaTa, romel mSdobiT ganuteves andria mociquli. da amisve aderkis mefobasa gamoCnda kualad mefoba sparseTisa, rameTu, raTgan Sesrul iyo aleqsandre da ganeryuna sparseTi, aqa Jamamde arRara dajdomil iyo mefe sparseTs, rameTu adgilTa da adgilTa iyvnes erisTavni sparseTsa. maSin Sekrbes erisTavni sparseTisani da dasues mefed aJRalan brZeni. maSin somexni da qarTvelni iyvnes morCil aJRalanis, sparsTa mefisa. da vidre aderkis mefobadmde erTi dajdis qarTvelTa mefed, razomca mraval iyvnian Svilni mefeTani. da amas aderkis esxn|es or Ze, romelTa | ganuyo qalaqi mcxeTa da queyana mtkuarsa, SidaqarTli, mcxeTa, muxnariT kerZi qalaqi | da
1 da1] xolo Cm. aman] man AM. mefemanve] aderki mefeman Cm. yovelTa _ Cm. yovelTa cixe-qalaqTa _ ACm. ~ simagreTa qarTlisaTa A. qarTlisaTa + qalaqsa da cixeTa Cm. 2 umetesi C, umetesni m. wyalsa Cm. 3 amisve] misve M. aderkis AC. Sina _ A. mivides AMQm. aTormetTa + wmidaTa AC, wmindaTa m. mociqulTagani M. 4 simon AmC, svimon M. kananeli _ mC. egris AM, afxazeTsa da egrissa m. simon AmC, suimon M, si ... A. kananeli _ M. 5 qalaqsa] qarTlisa M. ...kofisisasa A. nakofissa M, nikofsisasa Cm. sazRuarsa M, sazRvarTa Cm. moaqcia MmC. 7 xolo + ese M. adrekis M. megrTagan A. sjulis m. dateoba A. 8 erisTavni] evani M. da2 _ AmC. iZulvebiT M. kualad Am. 9 ~ xatni da juarni AC, xati da jvarni m. Serisxda AmC. mefe + aderki AmC. erisTavTa] evaTa M, erisTavsa Cm. klarjeTisasa AmC. romeli M. 10 mSvidobiT M, mSuidobiT A. ganutev ... A, ganutes M, ganuteva Cm. 11 da] xolo Cm. amis mC. aderkisa Am, adrekis M. ...u A. 12 radgan C. ganiryuna M. Jamadmde AM. arRara] ara M. 12-13 jdomil M. 13 adgil-adgil M, adgilTa A, adgilTa da adgilTa Cm. iyunes AMmC. erisTavni] evani M. sparseTsa AM, sparseT Sina Cm. 14 erisTavni] evani M. aJRalan] wina M. brZeni] berZeni M. 15 qarTuelni M. iyunes AMmC. aJRal ... A, aJRalan mC, Jian M. mefisa mC. 16 adrekisamde M. mefobadmde M. mefobamde Cm. dajdes Cm. qarTuelTagani M. razomca M. mravalni AmC. 17 iyunian AMmC. da] xolo AmC. orni Zeni Cm. romelTa + erqua saxelad erTsa bartom da meoresa qarTam da amaT Cm. romelTa] da amaT C. ganuyo + yoveli queyana Tsi misca Cm. da + yoveli qarTli A. 18 queyana mtkuarsa, SidaqarTli, mcxeTa, muxnariT kerZi qalaqi _ A. mcxeTa _ Cm. muxraniT Cm. da vidre aderkis mefobadmde ... misca qarTams, Zesa Tssa || da amaT ganuyo yoveli queyana Tsi. misca qalaqi mcxeTa da queyana mtkuarsa Sida qarTli muxraniT kerZi qalaqi da 56

A2r M78r

C23r m38v

10

15

M78v C23v A2v

20

leonti juanSeri mroveli yoveli qarTli mtkuarsa CrdiloT, hereTiTgan vidre Tavadmde mtkuarisa da egrisisa, ese misca bartoms, Zesa Tssa, xolo armaziT kerZi qalaqi mtkuarsa samxriT, qarTli xunaniTgan vidre Tavadmde mtkuarisa, da klarjeTi, misca qarTams, Zesa Tssa. da mokuda ra aderki, mefobdes Semdgomad misa Svilni misni. xolo amaTsa mefobasa vespasianos, hromTa keisarman, warmotyuena ierusalemi, da muniT otebulni huriani movides mcxeTas da dasxdes Zueladve mosrulTa huriaTa Tana, romelTa Tana-erTnes Svilni barabasni, romeli juarcumasa uflisasa ganuteves huriaTa uflisa Cuenisa iesus wil. xolo mo-ra-kudes aderkis Zeni: bartom da qarTam, da mefe iqmnnes Semdgomad maTsa Svilni maTni: armazs _ farsman da Sidaqalaqsa _ kaos. | xolo aderkisiTgan vidre aqamde ese mefeni iyvnes morCilebasa Sina somexTa mefisasa, da umetes arm|azelni mefeni Seeweodian somexTa yovelTa mterTa maTTa zeda.
1 CrdiloeTi ACm, Crdilo M. ereTiTgan A, reTiTgan C, huriTgan M. mtkuarisa] qarTlisa Cm. 2 egrisa A, egrisisa + da C. ese + yoveli Cm. bartams A, bartos M. Tuissa M. 3 samriT m. xunanidgan M] yoveli A. klarjeTi + ese yoveli Cm. 4 Tuissa M] + da Semdgomad amissa mokuda mefe aderki da mefe iqmna mis wil Ze misi (misni C). mcxeTas dajdas bartom da armazs qarTam Cm. 5 da M. ra A. ader M, aderki + TerTmeti A. missa M. da mokuda ra ... misni _ Cm. 6 xolo _ A. amaTsa] misni. maTsa A. mefobasa + ze M + Sina Cm. sparsianos AM, ospasianos C, oespasianosa m. romTa M. kaisarman M. wartyuena M, warmostuena Cm. ielusalimi A, ieluslemi M, ierusalimi Cm. 7 uriani M, ur ... A. Zveladve C, Zueladve mosrulTa] romelTave A. 8 uriaTa AM. Tana + da A. romelTa _ A. Tana-erTnes] da erTi A. romelni A. juarcmasa A, cmasa MCm. 9 ganu ... A. uriaTa M. oesos AMCm] + qristes Cm + da mokudes bartam ... [me]fe iqmnne Svilni A. 10 da2 _ M. iqmna M. 11 maTsa + mefe iqmnnes Svilni A. maTni A. Sinaqalaqsa M. kaos M. 12 xolo _ A. aderkiTgan A, adrekisidgan M. vidre aqamde _ A. mefeni iyvnes] mefobdes M. 13 mefeTasa M. da _ A. armazelin M. maTTa _ A.

10

C24v M79r

15

20

yoveli qarTli mtkuarsa CrdiloeTiT breTiTgan vidre Tavadmde qarTlisa da egrisisa da ese yoveli misca bartoms Zesa Tuissa. xolo armaziT kerZi qalaqi mtkuarsa samxriT, qarTli xunaniTgan vidre Tavadmde mtkurisa, da klarjeTi. ese yoveli misca qarTams Zesa Tuissa, da Semdgomad amissa mokuda mefe aderki da mefe iqmna mis wil Zeni misni. mcxeTas dajda bartom da armazs qarTam.* da mefobden Zeni (+ mefis m) aderkisani mcxeTiT bartom mefe da armaziT qarTam mefe Cm. xolo aderkisiTgan vidre aqamde ... azork da SidaqarTlsa _ armazel || da mefobda ese bartom da qarTam mSvidobiT da siyuarulsa zeda erTmaneTisasa. esua (esva m) Ze bartoms, romelsa erqua kaos. da qarTamos esua Ze saxeliT (saxeliTa m) farsman. da Semdgomad amissa mokudes mefeni bartom da qarTam. da maT wil dasxdes mefed mcxeTas Ze bartomisi kaos, da armazs Ze qarTamisi farsman Cm. * meaTerTmete (meTerTmete m) mefeni mcxeTiT bartom da armaziT qarTam Zeni aderki (aderkis m) mefisani arSakunianni (arSakuniani m) Cm. 57

juanSeri leonti mroveli maSin mefe iqmna somxiTs didi igi mefe iarvand, da daiviwya man keTili qarTvelTa, emZlavra* | farsmans armazelsa da miuRo sazRvarsa qarTlisasa qalaqi wunda da artani mtkuaradmde. da dasxna wun|das Sina kacni mecni, naTesavni devTani, da uwoda saxelad qajatuni, romeli-ese iTargmanebis `devTa saxlad~. da ver Zebnnes mefeTa qarTlisaTa sazRvarni, da mokudes mwuxarebasa Sina didsa farsman da kaos. da dasxdes Semdgomad maTsa Svilni | maTni: armazs _ azork da SidaqarTlsa _ armazel. iyvnes kacni ese mneni da SemmarTebelni, da SeiTqunes eseni da ganizraxes Ziebad sazRvarTa qarTlisaTa. da mas Jamsa mokla sumbat bivritianman iarvand, somexTa igi mefe, da dasua mefed Zma iarvandisive, artaSan. maSin amaT mefeTa qarTlisaTa _ azork da armazel _ mouwodes ovsTa da lekTa, da gardamoiyvannes ovsTa mefeni, Zmani orni | _ bazuk da abazuk _ spiTa | ovseTisaTa, da maT gardamoitannes Tana paWan|ikni da jiqni, da gardamovida mefe lekTa da gardamoitanna durZukni da didoni.
1 iaravand A, iarend M, ~ iarvand mefe C. man] mun A. da + aman iarvand mefeman C. 2 farsman A, farsamans C. mouRo ACm. sazRuarsa M, sazRvarsa Q, sazRuari Cm. qarTlisa C. 3 mtkuaramden AM, mtkuramde CmQ. da2 _ MQ. daasxna A. 4 devTani _ MQ. qajatuni] sajatuni A, qajatoni M, qajtuni Q, qaijatun Cm. ese _ ACm. saxli Cm. 5 Zebnes] iZebnes ACmQ. sazRvar ... A, sazRuarni MCm] + maTni Cm. mokudes + mefeni kaos da farsman C. ... arebasa A. 6 kaos] kaspos MQ] + cam... A. da2 dasxdes Semdgomad maTsa _ ACm. armaz M. sazuk M. 7 Siga qalaqsa M, Sida qarT ... A, Siga Q. qarTlsa] qalaqsa MQ. armazel] armaz zeda Q. 8 xolo ese mefeni armazel da azork iyunes Cm, iyunes MC. ese _ ACm. mneni] mecni AMQ. SemamarTebelni A, SemarTebelni m.] SemZlebelni M, SemmarTebeli CQ. da2 _ ACm. ...axes A, ganiZraxes Mm, ganizraxnes C. 9 Zieba AMQ. sazRuarTa MCm. da _ Cm. mas Jamsa] maSin ACm. sambat M. ... vritianman A, bavratianman MQ, bivritianman Cm. iaravand A, arvan da MQ. 10 somexTa igi mefe] iarvand mefe somexTa Cm, iarvand + mefisa, romelsa ewodeboda saxelad artaSn C, ~ mefe somexTa A, ... avandisi A, arvandisave M, arvandisive Q, iarvand mefisa (mefis m), romelsa ewodeboda saxelad Cm. artaSan] artabg M, artaSt Q. 11 mef ... A. azork] ...rzol A, azok MQ. armazael A, ~ armazel da azork Cm, da armazel Q. armazel] mazvar MQ. 12 gardamoiyuannes M, ...nes A, gardamoiyuanes C, gardmoiyuanes m. gardamoiyvanes Q. ovsni MQ. mefeni + da Qm. orni + g... A, goliaTni Cm + saxeliT C, saxeliTa m. bazuki MQ. abazok A, ambazuk MQ. bazuk da abazuk Cm. 13 maT] amaT Am. gardamoatannes MQ, gardmoitanes Cm. ...na A, Tana _ m. paWanakni A, paWanigni MQ. 13-14 gardamovides MQ, gardmovida Cm. l ... A. 14 da + gan C. ... amoitanna A, gardamoatanna M, gardmoitanna Cm] gardamoagnna Q.

Q5r A3r

C25r

10

C25v m40r M79v

15

20

da ver iZebnes mefeTa qarTlisaTa sazRuarni maTni. da mokudes mefeni kaos da farsman mwuxarebasa Sina didsa. da dauteves Svilni mefeman kaos, dauteva (dauteve m) Ze saxeliT armazel da farsman mefeman dauteva Ze, romelsa erqua saxelad azork. da Semdgomad sikudilisa kaosisa da farsamanisa, dasxdes mefed Sida qarTls armazel da armazs _ azork.** * aqedan grZeldeba Q. ** meaTormete mefeni Sida qarTliT armazel, Ze kaos mefisa, da armaziT azork Ze farsman mefisa, arSakianni Cm. 58

leonti juanSeri mroveli da amaT mefeTa qarTlisaTa Semoikribnes spani Tsni, da Sekrba* ese yoveli simravle uricx. da simarjT farulad Sekrbes, vidre Sekrbebodes spani somexTani. da Sevides eseni somxiTs da ugrZnulad warmostyuenes | Sirakuani da vanandi bagrevanadmde da basianamde, da Seiqces da Catyuenes daSti vidre naxWevanamde, da aRiRes tyue da natyuenavi uricx, da aRivsnes yovliTave xuastagiTa da gamovles gza farisosisa. maSin sumbat bivritianman mouwoda spaTa somxiTisaTa, da Sekrbes somexni mswrafl | da devna uyves. xolo ese Crdiloni yovelni gansrul iyvnes mtkuarsa da misrul iyvnes kambeCoansa, da daebanaka iorsa zeda, da ganiyofdes tyuesa da natyuenavsa. maSin sumbat waravlina mociquli da hrqua: `romeli aRgiRia natyuenavi somxiTiT: piruty, oqro da vecxli da naqsovi, _ yoveli miminiWebies Tquenda. da romeli daTxeul ars sisxli somexTa Tquen mier, igica uZiebel iyos Tquen zeda, garna romeli awve gyavs kaci tyued, ganut|eveT da warvediT mSdobiT ganmdidrebulni~. | xolo maT pasux-uges esreT, viTarmed: `ara sxuad | SemovediT somxiTs, aramed Ziebad Senda, da ver gpoveT Sen. xolo aw moved Cuenda da miiRe nawili Seni, da Tu ara, movideT Cuen, sadaca iyo, da ver ganere elTagan CuenTa cocxali~. | maSi|n sumbat bivritianman ganvlo mtkuari**, da bazok, ovsTa mefeman, sTxova muqara, miugzavna mociquli da sTxova Tavis-Tav brZola.
1 amaT] maT Cm. Semoikribnes] Sekribnes A. Tuisni AM, Tvisni CmQ. da _ ACmM. Sekrbes m. ese _ m. y ... A. 2 icxvi A, uricxvi Cm, uricxu M. simarjuiT AM, simarjviT Cm. ...bes A, Sekrbes M] + xolo Cm. ...es A. spani _ A. 2-3 somexT ... A, somexTana Cm. 3 da _ Cm. Sevidnen m. ugrZneblad AMQ, ugrZnevelad C, ugrZneulad m. Sirakuani] SiraeTi A, SireTi MQ. 4 bagrevanamde A, bagreuanamde Cm, Sagrevanamde M. da1 _ MQ. da3 _ A. CatyuQnes Q] + da m. Catyuenes + Sirakuani da daSti C. naxCevanamde m, naWevanamde A, 4-5 daSti ... natyuenavi _ MQ. 5 tyue C. uricxui AM, uricxvi Cm. aRivses m. xostakiTa M, xuastakiTa Q. 6 farisisisa Am, fososisa MQ. 7 bevretianman M, bevritianman Q. Semokribes C, Semokribnes m. 7-8 ~ mswrafl somexni ACQm. 8 uyues CM. ese + yovelni ACm, ~ yovelni Crdiloni ACm, Crdilovani M, Crdiloelni Q. gansrul] gauyrel A, gayril M, ganyria Q. 8-9 iyunes MCm. mtkuarsa da misrul _ MQ. iyunes2 AMC. 9 kamebeCans MQm. da2 _ A. daebanakaT Cm, daebanaka Q. ganuyofdes MQ, ganiyofdis A. tyueTa Cm, tyuQsa Q. 10 natyuenavTa Cm, natyuQnavsa Q. hqua CMm, rqua A. romelni Cm. aRgiRiaT Cm. natyuQnavi Q. 11 somxiTiT piruty _ Cm, pirutyui AM. vercxli Cm. miminiWebia MQ. 12 uZiebel] uZebnel AMQ. iyos] ars A. 13 garna] aramed ACm. awve _ Cm. awe AM. gyavsT Cm. kacni Cm. tyuQ Q. gauteveT MQ. SvidobiT mCM] A. 13-14 ganmdidrebulni + da aRavseni yovliTve C, aRsavseni yovliTave m. 14 pasuxi CMQm. miuges A. esred MQ] A. viTarmed _ ACm. 15 aramed ... Sen _ MQ. vera A. gpoeT ACm. xolo _ ACm. Cemda MQ, Cvenda Cm. 16 da1 _ Cm. ara] ar m. movediT MQ. Cuen] Senda ACm. sadac m. ver] ara CM. arc m. elisagan MQ. Cuenisa MQ, CvenTa Cm. 18 mtkvari Q. bazuk Q. hovsTa MQ, ovsT Cm. da _ m. 19 iTxova Cm. * `Sekrba~ C-Si Camatebulia vaxtangis mier. ** aqedan A-s aklia ramdenime furceli. 59

A3v

C26r

10

M80r m40v Q5v

15

C26v A3v

20

juanSeri leonti mroveli xolo sumbat aRiWura da aRjda varsamatsa missa da ganvida ganwyobilTa Soris. da muniT gamoda barzok, da aRizaxnes orTave, da mietevnes. da sca sumbat horolni sartyelsa zeda da ganavlo zurgiT wyrTa erTi, aRiRo cxenisagan da dasca queyanasa zeda. maSin mieteva ambazuk Suelad Zmisa Tsisa, da moswuadna sumbat horolni igi da miegeba da egreTve masca sca da ganavlo, da aRiRo da dasca queyanasa zeda da Tqua: `ese somexTa dedaTa da mamaTa da yrmaTa CClTaTs, romelni Tquen mosreniT~. maSin spaTa m|aT yovelTa _ ovsTa, lekTa da qarTvelTa da yovelTa maT CrdiloTa naTesavTa, _ erT|pirad aRizaxnes da Tques: `vinaTgan moklnes Zmani ese orni, Tavni goliaTobisa yovlisani, sikudili Cueni arad Sesaracxel ars~, da ufrosad ganborotnes da Sekrbes yovelni spasalaroba|sa queSe arzok da armazelissa, qarTvelTa mefeTasa, da yovelni mietevnes sumbats da spaTa somxiTisaTa. maSin iqmna brZola didZali maT Soris da gangrZelda maT Soris brZola sam JamiTgan vidre mecxred Jamadmde. da moswyda orgniTve uricx, da aRda mtueri da dRe bnel iqmna, viTarca Rame, da aRreul iqmnnes erTgan da verRara icnobdes erTmanerTsa mtuerisa misgan. maSin iZlia banaki Crdilosa somexTagan, meot iqmnnes da daifanCnes yovelnive. miudga sumbat mravalgan mowyluli, da sdevna Ramemdis da mosrna yovelni ovsni da lekni, romelTagan mciredni d|aurCes. xolo qarTvelni ufro darCes sameotoTa gzaTa mec|nierebisagan. da Semoixuewnes ornive mefeni qarTlisani mcxeTas, mowylulni.
1 aRiWurva m. varsamatsa] varzantsa M, varzamtsa Q. wyobilTa Q. 2 gamohda CmQ. bazuk AMQ, bazok Cm. scna M. 3 hrolni M, orolni Cm. sartyelisa Q. ganvlo Cm. mwyrTa Cm. 4 anbazuk AMCQ. Svelad ACm, Svilad M, SuQlad Q. Zmasa Tuissa AM, Zmasa Tssa Q. 5 hrolni MQ, orolni Cm. igi _ Cm. da1 _ MQ. da2 _ Cm. masca] masaca C, mas AMQ. scna M. ganvlo Cm. da aRiRo _ AM. da3 _ MCm. 6 zeda _ Cm. ese _ AM. da2 _ MCm. CvilTaTuis AM, CvilTaTvis Cm, ClTaTs Q. 7 mosreniT] aswyuideniT C, aswyuiteniT m. moseniT M. 8 qarTvelTa + maT Cm. da2 _ Cm. yovelTa _ Cm. 9 naTesavTa AMQ. erT pirad] viTarca erTiTa piriTa Cm. vinadgan C, vinaTga m. moiklnes m. ese] isi MAQ. 9-10 ~ orni is Zmani C, ~ Zmani is orni m. ~ yovlisa goliaTobisani C, goliaTobisani AMm. 10 yovlisni AM. sikvdili Q. Cveni C. arad] ara rad C. Seracxil AMQm. 11 ufros C] AMm. spasilarobasa Mm. quQSe Q. arzok] arZuk AM, arzuk Q, azork Cm. 11-12 amazerissa AM, amzerisa Q, armazel C, armazeli m. 12 sumbatsa m. somxiTisaTa] misTa Cm. 13 gagrZelda M. gangrZelda] ganZlierda Q, da gangrZelda maT Soris brZola _ Cm. 14 sam] mas m. mecxred] cxra Cm. Jamamde Cm. uricxui AM, uricxvi C, uricxi Q. da2 _ Cm. aRda] aRdga m. 15 mtuQri Q, mtueri Cm. bnel] naTeli Cm, bneli Q. iqmnes M. Rame + bneli Cm. da2 _ m. aRreulni Cm. iqmnes AMQ] iyunes Cm. erTgana m. verRara] ver Cm. 16 icnobodes Q. erTmaneTsa Cm. mtuerisagan Cm, mturisa MQ. misgan _ m. 17 banaki _ m. CrdiloTi] AMQ. iqmnes AMQmC. daifanCnes] daifarnes C, dafarnes AMQ. 18 mravalTagan ACmM. mravalTgan Q, mravalTagan + mravalTa A. Ramemde C, Ramedmde m. 19 romelTagan _ Cm. daurCnes Cm, darCnes m. qarTuelni M. sameotoTa] somexTa AMQ. 20 mecnierobiTa C, mecniarobiTa m. da _ AMQ. Semoixvewnen Cm. 60

M80v C27r

10

m41r

15

C27v M81r

20

leonti juanSeri mroveli maSin sumbat ganmarjuebuli Semovida qarTlad da moaora qarTli, romeli | arRara pova cixeTa da qalaqTa garegniT, aramed cixe-qalaqTa ara hbrZoda, rameTu ara mzad iyo mswrafl gamoslvisagan. aramed aRaSena cixe queyanasa oZrisasa, romelsa ewodeboda samcxe, adgilsa, romelsa hqan demoTi, mokidebulad mTasa Radosasa, da dautevna mas Sina laSqarni Semwed wundelTa, da brZolad oZrelTa warvida. mefeni ese qarTlisani, azork da armazel, sificxliTa gulisa maTisaTa ara SeuSindes, aramed ganamagrnes cixeni da qalaqni maTni, da ganwirnes yovelni ve|lni qarTlisani da ara dascxres kirTebisagan somexTa zeda. da iwyes ovsTa Zebna sisxlisa | maTisa somexTa zeda, gardamovides qarTlad, daemegobrnes qarTvelTa, da maradis hkirTebdes somexTa. da iyo oZres qalaqsa Sina erisTavi mefisa armazel|isi, aznaurTagani. da igi dadgromil iyo sarwmunoebiT erTgulebasa zeda armazelissa, da mas Seewevodes megrelni. xolo wundelni da demoTelni Seeweodes erTmanerTsa da daucxromelad ibrZodes. da ufrosi brZola maTi iyvis mdinaresa zeda, romelsa hqan noste. da iyo klarjeTs erisTavi azork mefisa, aznaurTaganive, da igi avnebdis sazRvarTa somxiTisaTa, queyanasa parxlisasa, romel ars tao. da vervin Seuvido|da mavne klarjeTs, rameTu Seuvali da magari iyo tyiTa da kldiTa. da mkdrni klarjeTisani iyvnes mkrcxlni da mnenica. xolo TT mefeni qarTlisani mcxeTiT gaemarTvodian somxiTs, gzasa abocisasa, da maradis esreT hkirTebdes qarTvelni da ovsni.
1 gamarjvebuli MCm, gamarjuQbuli Q. da _ Cm. moaora Q. romelni Cm. 2 aRara Q] Cm. pova Q. garegniT] gare CQm. cixeTa da qalaqTa m. hbrZoda] ebrZoda AMQ. rameTu] romel AMQ. 3 mzad] mza Cm. gamosulisagan AM. aramed _ Q. cixe + erTi Cm. queyanas Q] Cm. oZrevisasa AM, oZres Cm, oZrevisasa Q. 4 hquian ACMm. ewodebis CQ. demoTi] domTa AMQ. 5 mas Sina] Sigan Cm. wundelTa] wundaT AMQ. da] rameTu Cm. mabrZolad AM, mbrZolad Q, brZoda m. oZrevelTa AMQ] + da AMQm. warvida + xolo Cm. 6 ~ eseni mefeni m. arzuk AMQ, azor m. armazael Cm, amzaer AMQ. ara Q. 7 ganmagrnes C. cixe Cm. da1 _ Cm. da2 _ AMQ. ganiwirnes AMQ, ganwires Cm. 8 qarTlisni AM. ara Q. kirTebisgan m] krebulisagan AM. da2 _ Cm. 9 maTisa + Ziebad Cm. zeda + ovsni C. 8-9 ~ ovsTa sisxlisa maTisa Ziebad m. 9 gardamovidodes Q, gardmovides m + ovsni Cm. qarTlad + da Cm, qarTvelTa] qarTuelTa M + da aRerivnes erTgan ovsni da qarTvelni Cm. 10 erTgan hkirTebdes] hkrTebda M, hbrZodes Cm. somexTa _ AMQm. 11 da1] xolo Cm. ~ erisTavi oZres qalaqsa Sina Cm. erisTavi] eva M, evi Q. mefisa Q. amzaherisi A, amzaherisa Q, armazelisa m. da2 _ m. 12 dadgomil m. sarwmunovebiT m. erTgulobasa CmQ, erdgulebasa M. amzaerissa AMQ, armazelisasa C, armazelelissa m. Seeweodes CQm. 13 erTmaneTsa Cm. 14 maTi _ Cm. iyuis AMm. mdinaresa Q. hquian AMCm. 15 azork] arZuk AM, arzuk Q. aznaurTavegni AQ. aznaurTavegani M. da2 _ mC. 16 somxisaTa C. qveyanasa m. parxlissa A, partlissa M. taao M, tao Cm. veravin AM, veravin Q. 17 Seuali Cm, Seuvida AM, Seuvidoda C, Seuididoda m. tyuiTa ACm, tyuiTa M. mkuidrni ACMm. 18 iyunes Cm, iyvnes + kacni Cm. mkuircxni A, mkuircxlni Cm, mkrcxni MQ. da _ AMQ. mnenica] medarnica Cm. 19 TuiT M, TiT C. mcxeTi C. gaemarTodian Cm] gaRmarT evnebodian MQ. somxiTis Qm. 19-20 abocissa MQ. 20 hkirTebdes] hkrTebodes MQ, hkrTebodis Cm. qarTuelni MQ. da ovsni _ Cm. 61

Q6r

C28r

m41v

10

M81v

15

C28v

20

juanSeri leonti mroveli maSin warmoemarTa ZaliTa misiTa yovliTa artaSan, mefe somexTa, da spaspeti sumbat bivritiani. xolo qarTvelTa ganamagrnes cixeni da qalaqni, da moirTes Zali ovseTiT da ganavsnes cixeni da qalaqni. da movides somexni, da dadges mcxeTas, da hbrZodes xuT Tu|e, da dReTa yovelTa iyvis brZola bumberezTa. maSin SesWirda qarTvelTa da ovsTa da iTxoves mSdoba, da aRuTques morCileba da arRara Zieba sisxlisa da zRvarisa. maSin ismina somexTa mefeman vedre|ba maT|i, qmnes fici | da aRTquma. da daimonna igini, qarTvelni da ovsni, somexTa mefeman da warvida. xolo gardades amas Sina welni raodennime da aRSenda qarTli, moorebuli somexTagan. maSin ucalo iqmnnes somexni da iwyes brZolad sparsTa da berZenTa. da poves mas Sina Jami marjue qarTvelTa da ovsTa, iwyes kirTebad somexTa, rameTu spani somexTani yovelni da orni Zeni mefisani da sumbat iyvnes brZolad sparsTa. | da viTarca ganamravles qarTvelTa da ovsTa vneba somexTa, maSin artaSan mefeman Sekribna spani, romelni Sina darComodes, da miscna Zesa Tssa zarens, da warmogzavnna qarTvelTa zeda da ov|sTa. xolo Sekrbes qarTvelni da ovsni, da miegebnes queyanasa javaxeTisasa, ewyvnes da sZlies qarTvelTa da ovsTa da aotes zaren, | Ze somexTa mefisa, da mosres spa misi yoveli, da sdevnes sazRvaramde somxiTisa, queyanasa parxrisasa, romel ars tao, miewivnes zarens Zesa mefisasa da Seipyres zaren, Ze mefisa, tbisa mis pirsa, romelsa celi saxel-edebis, da ukmoiyvanes.
1 wamoemarTa MQ. yovelTa MQ, ~ yovliTa ZaliTa misiTa C. artaban MQ, artarSan C. ~ somexTa mefe C. ~ artaSan mefe yovliTa ZaliTa misiTa m. somexTa _ m. spaspeti Q] + misi Cm.2 bavritiani MQ. ganamagres Cm. 2-3 da moirTes ... qalaqni _ MQ. 4 da Cm. movidnes m. Tve C, TuQ Q. 5 iyois M, iyuis C. bunberazTa m. 6 SesWirdaT Cm. qarTuelTa M. da2 _ Cm. mvidoba M. da3 _ CQm. 6-7 aRuTques morCileba da _ mC. aRuTquQs Q. morCileba M. 7 arRara] ara Cm. Ziebad Cm. sisxlisa mC. zRuarisa M, zRvrisa C. somexT Q. 8 qmnes fici] maSin iqmnna (iqmna m) safici Cm. aRTqma M, aRTqma CQm. daimona Q. igini _ Cm. 10 amasa m. raodennime Q. da _ m. 11 iqmnes MQm. da] rameTu Cm. brZola MCm. 12 da] maSin Cm. mas Sina Cm. marjuQ Q, marjve Cm. qarTuelTa AM. kirTeba Cm. 13 iyunes AMCm. 15 viTarca] viTar MCQm. qarTuelTa M. da2 _ MQ. somxiTisa MQ. artaSan] artab M, artaS Q. 16 Semokribna Cm. da1 _ MQ. misca MQ. Tuissa M] missa A. zarnes A, zarenas M. 17 warmogzavna AMCQm. qarTuelTa M. da ovsTa _ ACm. 18 queyanasa Q. javaxeTisasa + da Cm. ewyunes MQCm. 19 dasZlives M, dasZlies Q, sZles A. + zarens A, sZlues M, sZlies + zarens ACm. qarTvelTa da ovsTa da _ ACm, qarTuelTa M. aotes] utevs MQ. Ze somexTa mefisa _ ACm. somexT Q, mefisa MQ. da3 _ Cm. mosrnes Cm. 20 spani Cm. misi] misni C, misi _ m. sdeunes m. sazRuramde ACm, sazRuarTamde M, sazRvarTamde Q. somxiTisasa Q. 20-21 queyanasa parxrisasa, romel ars tao _ MCQm. 21 zaren Ze mefisa _ Cm, zaren _ ACm. miewivnes zarens, Zesa mefisasa da _ mQ. mis _ MQ. 22 pirsa ACm, pirs C. saxel-edebis] hqvian Cm. rquian A, ~ rquian celi ACm. ukmoiyuanes MCm. 62

M82r

Q6v C29r m42r

10

A4r

15

M82v

C29v

20

leonti juanSeri mroveli xolo ovsTa hnebvida moklva zarenisi sisxlisaTs mefeTa maTTasa, aramed qarTvelTa daicves cocxlebiT ZiebisaTs sazRvarTa maTTasa, da dasues pyrobilad cixesa darialanisasa, da ver Zebnes somexTa, rameTu ucalo iqmnnes sparsTagan. maSin welsa mesamesa, movida sumbat bivritiani da Zeni mefisani _ artavaz da tigran _ yovliTa spiTa somxiTisaTa. maSin qarTlisa mefeTa ubrZanes queyanasa maTsa Sevltola cixeTa da qalaqTa | da mTiuleTTa, da ganamagrnes cixeni da qalaqni. xolo movides somexni da dadges Trial|eTs. aRdges maT Soris mociqulni | da daizavnes. misces qarTvelTa Ze mefisa Sepyrobili da aRuTques | Sewevna esreT, viTarmed: `ukueTu vinme aRdges mteri Tquen zeda da moRmarT gbrZodis, Cuen, ornive mefeni, TaviTa CueniTa da spiTa CueniTa Tanamdgom da Semwe geqmnneT. da ukueTu kualad miRmarT visme hbrZodiT, aTas-aTasiTa medriTa WurviliTa SegeweodiT. da | vqmneT qalaqsa amas Cuensa qarTvelTasa drama artaSan mefisa xatiTa~. da amisTsca uk-mosces somexTa sazRvari qarTlisa: qalaqi wunda da cixe demoTisa, javaxeTi da artani. da mieriTgan iqmnnes moyuare somexni da qarTvelni da ovsni, da samnive erTobiT hbrZodes mterTa.

5 5

A4v M83r C30r m42v

10 10

Q7r

15 15

20

1 ovsTa Cm. nebevda A. nebvida M. mokula MCm] + mis A. sisxlisaTuis A, sisxlTaTs MQ, sisxlisaTvis Cm. maTasa M, maTiTasa Q. 2 qarTuelTa M. daicues M. cocxlebiTa Q. ZiebisaTuis AM, ZiebisaTvis Cm. sazRuarTa M. 3 pyrobilad] patimrad Cm. daralanisasa A, darialassa M, darielasa Cm, darialssa Q. da _ QA. da ver] vidre M. ...xTa A. somexTa + Ze mefisa Cm. rameTu] xolo MQ. iqmnnes] iyunes CmQ, ~ iyunes ucalo Cm. iqmnes M. 4 sparsTag... A. 5 maSin] xolo Cm. bivritia ... A, bavritiani MQ. da + orni Cm. artvaz C. 6 tigrini M, tigrani Q. somxiTianiTa MQ. mefe ... A. qarTlis M, ...Ta A, ~ mefeTa qarTlisaTa Cm. ubZanes Cm. quey ... A, queyanaTa MCQm. 7 maTTa MQ. Seltolva MQCm. cixe Cm. da1 _ mC. mTeuleTa A, mTiuleTa MQ. da2 _ A. ganamagres Cm, gaamagrnes A. 8 xolo _ ACm. TrialeTs + da Cm. aRdges] aRadgines MQ. 8-9 mociquli M. da _ MQ. 9 daazavnes A. qarTuelTa M. SepyrobiT A. uTques M. 10 viTarmed _ ACm. ukeTu CAMQm. vinme] vin A. Tquen zeda _ ACm. 11 gebrZodes A, gebrZodesT C, gbrZodesT m, ebrZodes M, ebrZodis Q. Cven C] + igi MQ. CueniTa1 _ MQ. CveniTa2 C. 12 geqmneT] TanadagidgeT ACm] Semwe SeqmnneT] + da giSveloT Cm, giSueloTa A. da ukueTu kualad miRmarT visme hbrZodiT (hbrZodeT MQ)] da Tu visme miRma (miRmarT C) (brZodeT A) hbrZodeT ACm. 13 Wurvili Cm. ...weodeT A, SegeweodeT MQ] + Tquen (Tqven m) Cm. 13-14 da vqmneT qalaqsa amas Cuensa qarTvelTasa (qarTuelTasa M)] da eseca uqmnes qalaqsa Cuensa A. da eseca aRuTques qarTvelTa, viTarmed qalaqsa Cuensa drama, artaSan mefisa xatiTa davsceTo Cm. drama A, drama] da-Zma M, da-Zma Q. 14 artaban M, artaSin Q. xatiTa + davsceT A. 15 da1] xolo ACm. amisTuis A, amisTvis Cm, amisTuisca M. ~ somexTa ukmosces ACm. sazRuari M. 16 da moTisa A. iqmnes AMQm, iqmnnes C. ~ moyuare iqmnnes m. qarTuelni M. 17 da1 ACm. erTobiT] erTad A, erTgan Cm. brZodes AM. mterTa + maTTa Cm.

63

juanSeri leonti mroveli da aResrulnes azork da armazel, nugeSiniscemulni didad, rameTu simniTa maTiTa uku-moixunes sazRvarni qarTlisani. da Semdgomad maTsa mefobdes Svilni maTni: armazs amazasp| da Sidaqalaqsa derok. da Semdgomad maTsa mef|obdes Svilni maTni: armazs _ far|sman qveli da Sidaqalaqsa mirdat. xolo aqamomde ese mefeni yovelni or-orni iyvnes moyurobasa zeda erTgan da mterobasa vissame zeda. | maSin aman mirdat, qarTvelman mefeman, moiyvana coli sparsi, naTesavi mefeTa, da wueviTa sparsTaTa mter eqmna farsman qvelsa | armazelisa, da moxada mirdat saxlsa Sina Tssa farsman qvelsa reca mijliSad
1 da1] xolo Cm. arzok A, azuk MQ. armazaeli A, amazer MQ. 2 ukue (ukuQ Q) moixunes MQ. sazRuarni M. qarTlisani] qarTulisani M. 1-2 da aResrulnes ... qarTlisani] xolo mefeTa qarTlisaTa esxnes Zeni, armazelsa esua Ze, romelsa ewodeboda saxelad amzasp ... C. 3 amazasp] amzap A, amazsa M. Sidaqalaqsa] SinaqarTlsa AMQ. derok] derku MQ. 4 quveli A. queli M. 5 Sida qalaqsa] Sida qarTls A, Sina qarTls MQ. mirdaat A. 6 xolo A. or-orni] orni A, orolni MQ. iyunes AM. 6-7 da mterobasa vissame zeda] erTgan moyuareni visme da erTgan mterni visme A. 7 qarTuelman M, qarTvelman + mefeman m. moiyuana Mm. 8 wuevniTa M. wevniTa Q. sparsTa Tana M, sparsTTa Q. eqmnnes A, iqmna MQ. farsman m. quvelsa A, quelsa M. 9 armazelsa MQm. armazelisa da moxada mirdat _ A. da + ganizraxa muxTlad sikudili farsman quelisa. da dResa moxada m. mirdat + mefeman m. da moxada _ MQ. Sina _ Am. Tuissa AM. farsman qvelsa _ A. quelisa M. ~ farsman qvelsa saxlTa Tssa m. mejlisad m.

C30v A5r M83v

m43r

C31v

10

15

20 C30v

C31r

da aResrulnes azork da armazel ... mterobasa vissame zeda. || xolo mefeTa qarTlisaTa esxnes Zeni armazelsa, usua (usva m) Ze, romelsa ewodeboda saxelad amzasp. | da mefesa azoks esua (esva m) Ze saxeliTa derok. da Semdgomad amissa raodenTame weliwadTa aResrulnes ese mefeni qarTlisani armazel da azork, nugeSinis-cemulni didad, rameTu simniTa da siqueliTa maTiTa ukmoixvnes sazRvarni qarTlisani, javaxeTi da artani, qalaqi wunda da cixe demoTisa. ese yovelni ukmoixvnes somexTa mefisagan, romelni wahmda (waxumoda) mamaTa maTTa mefeTa farsmansa (farsmans) da kaossa somexTa mefis iarvandisagan. da Semdgomad armazel da azork mefisa mefobdes Zeni maTni, mcxeTiT amazasp (amzasp) Ze armazel mefisa da armaziT derok _ Ze azork mefisa. | xolo* mefobdes qarTls ese amzasp (amzas m) da derok mSvidobiT da uSfoTvelad. esxnes Zeni. mefes amazasps esua Ze, romelsa ewodeboda saxelad mirdat. da mefesa deroks esua Ze saxeliT farsman qveli. da Semdgomad JamTa raodenTame mokudes mefe amzasp da derok. maT wil mefe iqmnes Sida qalaqsa mirdat, Ze amzasp mefisa da armaziT farsman qveli, Ze derok mefisa. xolo** amaT farsman qvelisa da mirdatis mefobamde yoveli iyunes moyrobasa (moyurobasa C) zeda, erTgan moyuareni visnime da erTgan mterni visnime m. * meaToTxmete mefeni Sida qalaqsa amzasp, Ze armazel mefisa da armaziT derok, Ze azork mefisa arSakuniani Cm. ** meaTxuTmete mefeni Sida qalaqsa mirdat _ m, Ze amazasp (armazel m) mefisa da armaziT farsman qveli _ m, Ze derok (+ azork m) mefisa arSakunianni m. 64

leonti juanSeri mroveli da gancxromad. romeli-ese auwya vinme farsmans da ganakrZala, xolo igi arRara mivida. mieriTgan iqmnnes igini mter urTierTas, da mirdats Seeweodes sparsni, xolo farsmans _ somexni. da ese mirdat iyo kaci urvili da mesisxle, xolo farsman qveli kaci uxuad mimniWebeli da keTili da Semndobeli; hasakiTa Suenieri, taniTa didi da Zlieri, mne medari da SemmarTebeli brZolasa, |uSiSi, viTarca uorco | da yovliTave umjobesi yovelTa mefeTa qarTlisaTa, romelni gardacvalebul iyvnes | uwinares missa, romlisaTsca uyuarda ese mirdatiskerZTaca qarTvelTa da sZulda mirdat mesisxleobisa da medgrobisa misisaTs. da gamoerTnes umravlesni mirdatis kerZnica. emZlavra farsman | qveli da aota, da warvida mirdat sparseTs. xolo iyo maSin spaspeti farsman qvelisa, egreTve qveli da goliaTi, saxeliT farnavaz. ese farnavaz ZuZusmte iyo farsman qve|lisa, sarwmuno, da erTguli. da igi daadgina Sidaqalaqsa, adgilsa mirdatissa. da yovladve iyvis farnavaz spaspeti qalaqsa Sina, xolo mefe farsman iarebodis da ganagebdis samefosa maTsa. maSin mirdat gamoiyvanna sparsni, spani Zlierni, da mohmarTa farsmans, xolo farsman Semokribna | spani qarTlisani da moirTo Zali somxiTiT da miegeba iwroTa rkinisevisaTa. da iwyes brZolad bumberezTa dReTa mravalTa | da, romeli gamoCndis bumberezi sparsTa Soris mZled bumberezTa zeda qarTlisa da somxiTisaTa, mas zeda ganvidis TT farsman mefe, anu spaspeti misi farnavaz, da esreT ajobian
1 romeli-ese auwya] uTxra Am. auwya Q. farsman m, farsmans + qvelsa armazelsa m. 1-2 ganakrZala ... mivida] da ara mivida A. gankrZala Mm, ganhkrZala Q. xolo igi m. arRara m. 2 mivida + xolo m. 3 mieridgan M. iqmnes Am, iqmna MQ. igini _ Am, igi MQ. mter urTierTas da _ A. 4 da1 _ A. kaci _ MQ. urvili] Wurvili MQ. mosisxle A, mesisxle] misi saxeli MQ. xolo _ MQ. queli M, quQli Q, qveli + iyo m. 5 kaci keTili da uxuad mimniWebeli da Semndobeli A. ~ queli uxuad mimniWebeli da kaci keTili da Semandobeli (Semndobeli Q) MQ. ~ kaci keTili da uxuad mimniWebeli m, kaci1 _ Q. asakiTa QA, asakiT M, hasakiTa + iyo m. SuQnieri Q. taniTa + Suenieri M. taniT m. 6 mne + da MQ. da2 _ A. SemmarTebeli] mimarTebeli MQ. 7 da _ M. yovelTa A, yovelTave Q. gardacualebul M. 8 iyunes AM. romlisaTsca _ A. romlisaTsca] Tuissa M. ~ ese uyuarda A. qarTuelTa A. 9 mesisxloobisa MQ. misisaTuis M. 10 quelsa MQ. da1 _ A. sparseTad A. 11 xolo A. maSin A. spaspeti] sparseTi A. quelisa Cm, qvelisa Q, qveli] queli AMCm. 12 farnaz A. ese farnavaz A. ZuZusmte ACQm, ZuZuismte M, ~ ZuZusmte iyo ese farnavaz Cm. iyo A] + ese Cm. farsman] farnavaz Cm] + farsmanis Cm. qvelisa ACm, quelisi M, qvelisi Q. farsman qvelisa] farsmanisi Cm. da1 + misandobeli Am. 13 Sida qalaqsa] qarTlsa A, Siga qarTlsa M, Siga qalaqsa Q, Sida qalaqs C] + romel ars mcxeTa m. mirdatisasa Cm. da _ AMQ. iyuis m. 14 farsman + qveli Cm. ganagebdis + yovelsa Cm. maTsa] missa A, Tssa Cm. 15 gamoiyuana MCm. da _ Cm. momarTa AMCmQ. 16 Semokribna] Sekribna MQ. somxiTiT] samxreTiT M. miegeba Q. 17 da1 _ ACm. bumbarezTa A. 17-18 gamoCndes Q. 18 mumbarezi A, bumberazni C, bumberezni m. Soris + romelsa ver ebrZodian mumbarezni (bumberazni Cm) qarTlisani Am. mZled bumberezTa zeda ACm. qarTlisa da somxiTisaTa ACm. qarTlisaTa MQ. somxisani Cm. 19 ganvides MQ. TuiT A, TiT M. ~ mefe farsman A, farsaman Cm. esreT _ ACm. 65

m43v M84r C32r

A5v

10

Q7v

15

C32v M84v

20

juanSeri leonti mroveli da sZlian. xolo mokla farsman aCdmeti bumberezi sparsTa, xolo spaspetman | farnavaz mokla bumberezi ocdasami. maSin iyo sparsTa Soris kaci erTi goliaTi, saxeliT juanSer, romeli lomsa | eliTa Seipyrobda. da man sTxova brZola mefesa farsmans. xolo farsman qveli sixaruliT aRiWura da ganvida. da aRizaxnes orTave miTa sastikiTa da mietevnes urTierTas, da iwyes | brZola rmliTa. da Jami brZolisa maTisa emsgavsa Jamsa quxilisa da texisasa. ajoba farsman, Camoagdo da mokla, da miiqca spisa misisa kerZo da ma-yo miTa didiTa: `aha, lomno mZnvareno, cxovarni dasetylni!~ maSin mietevnes qarTvelni da somexni sparsTa zeda, aotnes da moswydnes, da | tyue yvnes uricxuni, da mirdat warvida sparseTadve. da welsa meoresa kualad movida mirdat spiTa uZlieresiTa, xolo farsman qvelman Semoikribna spani Tsni, medarni da queiTni, da dadga mcxeTas qalaqsa Sina, rameTu ara hyves spani mirdatis spaTa odenni. movida mirdat da dadga jaWus, da egreT yovelTa dReTa ibrZodian bumberezni. da brZolasa mas Sina mokla farsman mefeman | TavisTav aTormeti bumberezi, xolo spaspetman farnavaz _ aTequsmeti. maSin sificxliTa gulisa TsisaTa farsman, mefeman qvelman, | arRara ganaxa simravle sparsTa, aramed ganvida Jamsa ganTiadisasa spiTa TsiTa, da daesxa. da
1 xolo] mas brZolasa Sina ACm. farsman + mefeman A. Cuidmeti A, aCvidmeti M, aTCvidmeti Cm, aCuidmeti Q. mumbarezi A, bumberazni C, bumbarezni m. sparsni Cm. spasmetma M] + misman Cm. 2 farnavaz _ A. ~ ocdasami buberazi Cm. 3 maSin] xolo Cm. saxeli A, saxeliTa m. juanSer] jonberi A, jumber M, junber Q. 4 eliT C. da ACm. man] aman AmC. brZola AMCmQ] + Tav ... A. Tavis-Tav Cm. farsamans Cm. farsaman Cm. quveli A, queli MCm, quQli Q. 5 aRisaxnes A. orTave m. orTave] ornive C. da2 A. 6 urTierTas] ...manerTsa A, urTierTsa m. da1 _ m. ~ rmliTa brZola A, brZolad Cm. da2 Jami] rameTu Cm, da Jami] ma A. 7 quxilisasa AMCmQ. da texisasa A, texasa MQ. ajoba Q. da mokla A. moaqcia A. moiqca Cm. mis m. 8 da _ A. ma Q. uyo Q. didiTa] maRliTa ACm] + da hqua M. da hqva m. lomno + da m. mZnvareno] brZuinvaleno A, mZuinvareno M, mZvinvareno Q. cxovarni] cxrani MQ. dasetyuilni AMCm, dasetyvilni Q. 9 ~ somexni da garTvelni A, qarTuelni M. sparsTa] maT M. aotes mC. moswyuidnes AMC. amoswyvites m. 10 tyuQ Q, yunes AM, tyue C, yues mC. uricxvni C, uricxni Q. ~ warvida (mirtad C) mirdat CAQ, mirdat] ~ meoti M, meot m. mirdat + meoti QC, mirdat + mefe A. 11 da] xolo Cm. meores M. mirdati m, mirtadat C. spiTa + metad Cm. 11-12 farsaman Cm. quelman CMQ] A. Semokribna AQC. spani Tsni] qarTvelni medarni A. spani Tsni _ Cm. 12 quQTni Q. da1 _ AQ. dadga A. dadga Q. mcxeTa A. 13 yues Cm. mirdatisa A. odeni CQm. dadga Q. jaWos M. jaWvs m. 14 egreTve Q] mC. ~ dReTa yovelTa A. ibrZoda A. ibrZolian C. bumberezni A. bumberazni C. bunbarazni m. ~ mas brZolasa A. mas _ m. mas] amas Cm. ~ amas brZolasa Cm. ~ farsman mokla A. ~ farsaman mefeman mokla mC. mokla Q. mefeman _ A. 15 Tavis-TaviTa ACm. TuisisaTa M. ~ mumbarezi Tormeti A. Tormeti Cm. bunberazi m. buberazi C. spaspetma C. spaspetman + misman Cm. xolo ... aTequsmeti _ A. farnavaz + mokla C. aTeqvsmeti bunberazi m. aTequsmeti + bumberazi C. 16 maSin + farsman mefeman ACmQ. sificxiTa AQmC. gulisaTa AQ. gulisa Cm. TsisaTa] misisaTa Cm. farsman mefeman qvelman _ ACmQ. ganaxa] ganasx ... A. 17 simravle sparsTa _ A. sparsTa] spaTa Mm. sparsTa QC. gavida Cm. TuisiTa AM. misiTa m. TsTa] misiTa Cm. daesxa + Tavsa sparsTa maT mC.

m44r

A6r

C33r

M85r

10

C33v Q8r

15

20

66

leonti juanSeri mroveli mosca sueman misman | Zleva, aota banaki maTi da moswyda uricx. da warvida mirdat meoti sparseTadve. da mieriTgan | ganiTqua saxeli farsman qvelisa da spaspetisa misisa farnavazisi. da winamZRuar eqmna igi spaTa qarTlisa da somxiTisaTa, da iwy|o brZolad sparsTa da Seslvad sparseTs, da verRara odes vin wina-aRudga farsman qvelsa. maSin sparsTa geba yves marjue ese: rameTu moiyvanes mzarauli erTi, da aRuTques mas keTili didi, da hrques: | `warved da Seewynare farsman qvelsa, da waritane Sen Tana wamali sasikudine da Seuzave saWmelsa Tana missa da SeaWame mas~. xolo warmovida mzareuli igi da yo egreT, viTarca emcno sparsTa maT, da esreT mokla farsman mefe qveli. maSin iqmna glova da tirili da tyeba yovelTa zeda qarTvelTa warCinebuliTgan vidre glaxakadmde. da ityebdes yovelni TavTa TsTa yovelTa Sina qalaqTa da dabnebTa, rameTu dasxian mgosanni glovisani, da Sekrbian yovelni, da isenebdian siqvelesa da simnesa da siSuenieresa da saxierebasa farsman qvelisasa da ityodes esreT: `va | Cuenda, rameTu mogZina sikudilman borotman da mefe Cueni, romlisagan snil viyveniT monebisagan m|terTasa, moikla igi kacTagan mgrZnebavTa. da aw miveceniT wartyuenvad naTesavTa ucxoTa~. maSin gamovides sparsni da | gamoitanes Tana mirdat, da daipyres qarTli, da misces mirdats nawili misi, xolo nawili farsmanisi TT daiWires, da dauteves erisTavi armazs.
1 suQman Q. moswyuidna m, moswyo A. mowyuida M. uricxuni A. uricxi M. 2 meoti _ m. 3 amieriTgan A. mieridgan M. ganiTqua Q + hambavi da m. quelisa Mm. da] xolo m. 3-4 farnavazisa m. da1 + mieriTgan m. da1 _ A. 4 qarTlisa _ A. ~ somxiTisa da qarTlisaTa m. uwyo m. 5 vera odes A. vin _ A. winaaRudges Am. wina aRudga Q. farsman qvelsa] sparsni A. qvelsa _ A. quelsa M. 6 gangeba m. yues M. simarjuiT m. simarjuQ Q. ese] da A. rameTu _ A. miiyuanes M. mzuareuli A. mzareuli MQm. 7 aRuTquQs Q. rques A. hques m + esreT kualad m. Seiwynare MQ. farsmans m. quelisa _ m. quelsa A. quelisa M. quQlisa Q. 8 Sen _ Am. sasikudine] saklavi A. da _ m. da ... mas da CaurTe saWmelisa missa da SeaWame Am. mas _ m. 9 xolo A. warvida MQ. mzuareuli A. egre Cm. emcno] uTxres ACm. maT _ ACm. 10 esreT _ ACm. ~ mefe (farsaman m) farsman Cm. mefe _ Q. queli MQ] ACm. da1 _ A. tyueba Cm. 11 ~ qarTvelTa zeda ACm. qarTuelTa M. warCinebulTagan Am. glaxakTamde ACmQ. glaxadmde M. 12 da1 _ ACm. ityebden m. yovelni _ A. ~ TavTa maTTa yovelni Cm. TsTa] maTTa A. TuisTa M] + da A. Sina _ ACm. da dabnebTa] ubanTa da dabaTa A. dabanebTa m. da2 _ Cm. 12-13 rameTu _ ACm. dasxdian Am. dasxnan M. glovisani] grovisani M. da1 _ Cm. 13 asenebdian ACm. ixsenebdian M. ~ simnesa da siquelesa ACm. 14 siSuniQssa Q, simSuenieresa Cm. quelisasa MCm, quQlisasa Q. da3 _ Q. ity... A, ityodian Cm. esred M. 15 Cuenda] Cvenda Cm. Cuen A. rameTu _ A. moguZina Cm. mogiZivna MQ. mogZina _ A. sikudilman] Cuen sueman A, sueman Cm. borotman _ Cm. Cveni Cm. romlisagan] romlisa mier A. 16 viyueniT MCm. monebisagan] monisagan Q. mterisa m. igi _ ACm. kacTa ACm. mgrZnebavTa] grZneulTagan A, mgrZnobelTagan Cm, mgrZnebelTa Q. 17 miveceniT + Cuen A. Cven Cm. wartyuenad M, wartyuQnvad Q. ~ ucxoTa naTesavTa A. ucxoTa] uricxuTa MQ. 18 gamovidnes m. Tana] Tan Cm. da2 _ ACQ. 19 farsmanisa Cm. TT] TuiT AM, TviT Cm. 20 armazisi M, armzisi Q. 67

A6v

m44v M85v

C34r

10

A7r M86r

15

C34v

20

juanSeri leonti mroveli xolo farnavaz spaspetman wariyvana coli da | Ze mefisa farsmanisi, ivltoda da mivida somxiTs, rameTu somexTa mefisa asuli iyo coli igi farsmanisi. da daipyres qarTli mirdat da erisTavman sparsTaman. xolo megrelni agnes erTgulebasa farsmanis Zisasa. xolo mas Jamsa Sina moyuare iqmnnes urTierTas somexni da berZenni. maSin somexTa mefeman moirTo Zali saberZneTiT, | da warmoemarTnes brZolad sparsTa, da megrelni mierTnes qarTvelTa, da Sekrba simravle didi. maSin mirdat da erisTavman sparsTaman moirTes Zali sparsTagan, xolo somexni da berZenni da megrelni STavides Sida| qar|Tls, da mun miegebnes qarTvelni da sparsni mdinare|sa zeda, romelsa hqan liax. da mun iqmna brZola maT Soris adgilsa, romelsa ewodebis rei. da moswyda orgniTve uricx, iZlivnes sparsni da qarTvelni, mokles mirdat da erisTavi sparsTa, da mosrnes spani maTni, da dasues mefed Ze farsman qvelisa, saxeliT adami. da imefa ra sam wel, da mokuda, da darCa Ze misi erTisa wlisa yrma da vidre aRizardeboda yrma igi, mefobda deda adamisi, coli farsman qvelisa,
1 ~ spaspetma (farnaz m) farnavaz Cm. wariyuana Mm, wariyvana Q. mefisa _ QACm. mefisa + quelisa M. farsmanisi] farsman quelisa AmQ. farsaman C. 2 da _ A. mefisa Q. ~ coli iyo A. igi _ ACm. farsamanisi Cm. 3 daipyra A. erisTavman] erman A. megrni A. agnes] dadges ACm, egnes MQ. 4 erTgulobasa ACm. erdgulebasave M, erTgulobasave Q. farsmanissa M. 5 xolo _ ACm. Sina _ ACm. moyuared A. iqmnnes] iyunes ACm, iqmnes MQm. urTierTas _ A. 6 Zali saberZneTiT _ MQ. saberZneTiT] berZenTagan A. warmoemarTa ACm. 7 megrelni mierTnes _ A. qarTvelTa mierTnes megrelni Cm. qarTvelTa eSuelnes megrni A. Sekrba Q. didi] uricxui A. Sekrba simravle didi] Sekrbes spani uricxuni Cm. 8 sparsTaman _ M. sparseTiT Am. 9 da1 _ Cm. Cavides Cm. Sida] Siga AMQ. qarTlsa m. moegebnes CmQ. 9-10 ~ sparsni da qarTvelni ACm. qarTuelni M. 10 hrquian M, hquian Cm. liaxui AMC, liaxvi m. 11 adgilsa Q. ewodebis] hrquian A, hquian Cm. reaa A. da _ ACm. moswyuQda Q, amoswyda m. orgniTve] orTaganve AM. iricxuini A, uricxvi MCm. iZlines A. 12 qarTuelni M] + da A. mokles + mefe Cm. sparseTisa Cm. maTni + Tequsmeti A. da3 _ A. dasuQs Q. 13 mefed _ Cm. quelisa MCm] + mefed Cm. saxeliT adami] romelsa erqua (+ saxelad Cm) adami ACm. adami + meaTequsmete mefe adami, Ze farsman quelisa arSakuniani (arSakianni m) Cm. da imefa ra sam wel ... amazasp] da sam wel oden mefobda da mokuda mefe adami. da dauteva Ze wlisa erTisa yrma, romelsa ewodeboda saxelad farsman. da vidre aRizrdeboda yrma farsman, mefobda mis wil mamis deda misi, coli farsman quelisa, romelsa erqua saxelad Radan. da viTar aRizarda Zis wuli farsman quelisa da Ze adamisa, saxeliTa farsmanve, dajda TviT mefed. meaTSidmete mefe farsman, Ze adamisi, arSakuniani (arSakianni m). xolo mefobda ese farsman yovelsa qarTlsa zeda. da esva Ze da uwoda saxelad amzap. da Semdgomad amissa mokuda mefe farsman da mefed iqmna mis wil Ze misi, romelsa ewodeboda saxelad amzap (amzasp m). meaTvramete mefe amzasp, Ze farsmanisi arSakuniani (arSakianni m) Cm. 14 da imefa ra sam wel] sam wel oden mefobda A. imefa romeli sam wel Q. ra _ M. da2 _ A. erTisa wlisa] weliwdisa (weliwadisa Q) erTisa AQ. yrma AMQ. 15 aRizrdeboda MQ. igi] farsman Cm. deda] mis wil mamis deda Cm. adamisi] amisi MQ. coli farsman qvelisa (quelisa Q) saxeliT Radana] romelsa saxeli erqua Radan Cuidmeti A. qvelisa A. qvelisa + saxeliT farsmanve. Turameti. da Semdgomad missa mefobda A. 68

m45r

Q8v

M86v C35r A7v

10

15

20

leonti juanSeri mroveli sax|eliT Radana. da viTar aRizarda Ziswuli farsman qvelisa, mefe iqmna amazasp. | da mefobda igi, da misa Semdgomad mefe iqmna Ze misi, amazasp. da iyo ese amazasp kaci Zlieri, didi da goliaTi, mimsgavsebuli farsman qvelisave. da amissa mefobasa Sina gardamovides ovsni, didni spani, gzasa dvaleTisasa. xolo ver cna amazasp mefeman gardamoslva ovsTa vidre gardamoslvamde mTisa. | da movi|des ra ovsni igi, dadges liaxusa zeda rva dRe gansuenebad, da arasada ganvida marbieli, rameTu qalaqsa mcxeTisasa Semusrvad mosrul iyvnes. maSin mouwoda amazasp yovelTa erisTavTa qarTlisaTa, da movides | erisTavni aRmosavalisani: erisTavi kaxeTisa, erisTavi xunanisa, da erisTavi samSldisa, da Semokrbes medarni spaspetisani. vidre moslvadmde dasavleTisa erisTvisa, movides ovsni Crdilosa karTa qalaqisaTa, romel ars muxnari. maSin amazasp mefeman ganavsna cixeni da karni mcxeTisani laSqriTa. da iyo simravle queiTTa mcxeTelTa, romelni karTa da zRudeTa scvides maTgan kide, romelni gare meomrad ganvidodes, ocdaaTi aTasi queiTi yovladve, da maSin sxua, romeli hyva medari, aTi aTasi. da ganvida ama|zasp da ganawesna | queiTni | igi aragusa imier da amier simagreTa Sina karTasa. xolo medriTa laSqriTa ganvida adgilsa, romelsa hqan safu|rcle, da aRiRo zurgad qalaqi da queiTni igi, romelni daedginnes karTa maT Sina.
1 mefe iqmna amazasp _ A. amazasp _ MQ. 2 da mefobda igi _ A. misa] amissa M. ~ da Semdgomad missa A. mefe iqmna] mefobda A. 3 da] xolo Cm] A . ese amazasp _ A. amzasp Cm + iyo Cm. Zlieri + da Am. da2 _ ACm. mimsgavsebuli] msgavsebiT A , msgavsi Cm. 4 qvelisa A, qvelisave M, quelisa Cm. da _ ACm. Sina _ ACm. gardamovides] gamovides A, gardmovidnes m. ~ spani didni AMCmQ. 4-5 doleTisasa M, davleTisasa m. 5 xolo _ ACm. cna M.] igrZna ACm. amzasp ACm. mefeman gardamoslva ovsTa _ A. gardamosulva M, garamoslva Q, moslva Cm. gardamoslvamde] gamoslvadmde A, gardmovlamde m, gardamovlamde C. 6 mTisa] maTisa ACmM. 7 da1 _ ACm. ra M] ACm. igi] da ACm. ovsni + da ACm. liaxvsa Qm. gansuQnebad Q. da2 _ A. 8 arsad Cm. gavidoda Cm. rameT... A. Semusurvad M. mosrul] gamosrul A, gardamosul C, gardmosvl m. iyunes AMCm. 9 ~ amzasp mouwoda Cm. am... A. amazasp + mefeman Q . erisTavTa] evaTa M. qarTlisaTa _ Cm. da _ A . erisTavni] evani M. 10 aRmosavleTisa A , aRmosavlisani MC, aRmosavleTisani mQ, erisTavi] e vi MQ. erisTavi _ MQ. da erisTavi _ MQ. da _ ACm. samSvildisa M] + erisTavi A . 11 spaspetisani] sparseTisani ACm + da ACm. moslvadmde (mosuladmde M)] movidodes A, movides Cm. dasavleTisa _ ACm. erisTavisa] erisTavni ACm. evani M] + movides ovsni A. 12 CrdiloT Am, CrdiloTa C, Crdilos Q . muxrani Am. 13 amzasp ACm. mcxeTisani] qalaqisani Cm. laSqarTa Cm. 14 simravle _ Cm. quQTTa Q . 15 romelni _ ACm. ganvidodes] gamavali laSqari queiTi iyo ocdaaTi aTasi yovladve A. meomrad ganvidodes...] ganmavali queiTi meomari iyo ocdaaTi aTasi yovladve Cm. quQTi Q. da _ A. sxua _ ACm. 16 romel ACm. hyua M, hyuanda Cm. medari + iyo Cm. 17 da _ A. gavida Cm] + amsa A] + medari da Cm. amzasp ACm. quQTni Q. igi _ A . argusa Q. 18 karTa A. ganvida + amzasp A. hrq...an A, hquian Mm, qvian C. 19 da aRiRo] ipyra ACm. quQTni Q . romel A. daedginnes] daeyennes ACm. maT _ ACm. 69

C35v m45v

C36r M87r

A8r

10

15

C36v Q9r m46r M87v

20

juanSeri leonti mroveli da iwyes brZolad bumberezTa. da ganvida amazasp mSldiTa da iwyo brZolad guliTa ficxeliTa da mklaviTa ZlieriTa, ezom SoriT isroda, romel damarTebiTa mdgomTa ovsTagan ara | Seetyoboda, da arca inaxvoda siSoriTa, Tu yovlad aqus mSldi. da man hkris isari, romelsa ver daudgis simagreman saWurvelisaman. da mas dResa mokla amazasp TavisTaviT aTxuTmeti rCeuli da cxeni mravali. da sxuaTaca bumberezTa amazaspisTa moklnes bumberezni mravalni ovsTani da dasdves didi vne|ba ovsTa zeda. mas dResa Semovida amazasp medriTa qalaqad, xolo queiTni igi dges adgilsave Tssa, karTa Sina. da Ramesa mas moematnes medarni, romelni ver moetannes Tana erisTavTa maT siswrafiTa. da viTar ganTenda, ganvida Semdgomad amazasp munve, da aR|ixuna orolni, da gamovida ovsTagan kaci erTi, saxeliT xuanxua; urCeulesi spaTagan ovsTasa*. aRizaxnes orTave da mietevnes urTierTas, da pirvelsave mislvasa sca orolni amazasp da ganavlna zurgiT da mokla igi, da aRmoiada rmali da mieteva sxuaTaca bumberezTa, da moklna sxuani. Semoiqca da | Semovida qalaqad medrebiTurT, da dadges queiT|ni munve, karTa | Sina, da masve Ramesa kualad moematnes medarni. xolo ganizraxa dasxma ovsTa, da ganvida da daesxa ovsTa ganTiadisa Jamsa medriTa da queiTiTa yovliTa, sZlia da aota banaki maTi da mokla mefe ovsTa da mosra yoveli simravle maTi.
1 da1 _ A. da] xolo Cm. iwyo Cm. mumbarezTa A, buberazTa C, bunberazTa m. ~ bumberezTa brZola Cm. brZola Cm. da2 _ ACm. amzasp ACm. mSuildiTa A, mSvildiTa MCmQ. da3 _ A. brZolad] sr...lad A, srola Cm. 2 ficxliTa A. ezom] uzomod C. uzomos m. SoriT] ...ors A, Sors Q, Soris Cm. dahmarTebiTa Q. 3 mdgomTa _ Cm. Seityueboda M, SeityuQboda Q. inaxveboda A, inaxoda MCm. Tu] anu A. 4 mSuildi A, mSvildi MCm, mSildi Q. man] mun ACm. kris Q. ver] ara Cm. daudgnis ACmQ. saWurvlisaman m. 5 dRes + Sina ACm. ~ amzasp mokla A. TavisTaviT] _ mumbarezi A. ~ amzasp TavisTaviTa mokla Cm. mokla + mumbarezi A. buberazi C, bunberazi m. TxuTmeti AQCm. rCeuli _ Cm. sxuaTaca Q. 6 mumberezTa A, buberazTa C, bunberazTa m. amzaspisaTa Am, amazaspisaTa M, amzaspisTa C. mravalni _ ACm. dadva A, dasdva Cm. 7 vneba AM, vneba _ Cm, vneba] wyluleba Cm. 8 dResa + Sina A. Semovida] movida A] + amzasp A. ~ qalaqad medriTa A + spiTa A. ~ qalaqad amzasp medriTa spiTa Cm. quQTni Q. dges] dadges munve A. 8-9 adgilsa A. 9 Tssa] zeda ACm, Tuissa M. ~ mas Ramesa A. romelTa Cm. 10 Tana] Tan Cm. 11 ganTenda + kualad A . ganvida + kualad Cm. Semdgomad _ ACm. ~ munve amzasp ACm. 12 ovsTagan] ovsTa Q. saxeliT xuanxua] romelsa erqua saxeli (saxelad Cm) xanxua (xuanxua C) AmC. urCeulesi spaTagan ovsTasa] igi gamorCeuli iyo spaTa Soris ovsTasa AmC. hovsTasa Q, ovsTasa M. 12-13 aRizaxnes] aRizraxnes C. 13 urTierTsa Am. pirvelsa A. misulasa AM, misvlasa Cm. moslvasa Q. sca] hkra A, scna M. amzasp A] _ mC. da3 _ m. 14 ganavlo AM, ganvlo QmC. zurgTa Cm. igi] sxuanica m. aRmohada M. mali m. sxuaTaca Q, sxvaTaca Cm. buberazTa C. bunberazTa m] + rmliTa A. 15 moklna m. moklna + orni ACm. sxvanica Cm. Semoiqca da _ A. Seiqca Cm. Sevida Cm. da1 _ mC. da3... Sina] xolo queTni (quQTni Q) ganvides munve karTa zeda A. queiTni] quelni M. 16 masve] mas AMm. medarni + amzasp Cm. xolo _ Cm. xolo] da A. ganizraxes A, ganezraxa MQ. 16-17 dasxma ovsTa _ MQ. 17 ovsTa + zeda Cm. da1 _ A. gavida Cm. daesxa Q] + Jamsa ganTiadisasa Cm. ovsTa _ AmC. ganTenebis A, ganTiadsa M. quQiTiTa Q] + da A. 18 sZlia] ZaliTa AmC] + TvisiTa C. misiTa m. da, iota Q, iota M.

A8v

C37r

10

M88r

A9r C37v m46v

15

20

* A-Si sxva xeliT miwerilia: `Ze misni yadandi~. Semdeg gadauSliaT.


70

leonti juanSeri mroveli da welsa meoresa moirTo Zali somxiTiT, da Seikribna spani misni yovelni da gardavida ovseTs da vervin winaaRudga. da motyuena ovseTi, da movida Sina ganmarjuebuli. da Semdgomad amisa Seeqmna silaRe da | iwyo mesisxleobad, da mos|wydna mravalni warCinebulni. da amisTs moiZula igi erman qarTlisaman, da mter eqmna igi somexTa da Seiyuarna sparsni. | maSin gandges erisTavni dasavleTisani xuTni: orni erisTavni egrisisani, erTi oZrisa, erTi klarjeTisa da erTi wundisa. ezraxnes eseni somexTa mefesa da iTxoves Ze misi mefed, rameTu diswuli iyo amazaspisi. maSin somexTa mefe ZaliTa mravliTa warmoemarTa qarTlad da moirTo Zali saberZneTiTca, da ezraxnes ovsTaca. xolo o|vsni sixaruliT warmovides, rameTu mesisxle iyo amazasp maTi, da gardamovles gza Takuerisa da movides erisTavTa Tana megrelTasa. maSin amazasp mouwoda sparsTa, da movides spani Zlierni, da Sekribna qarTvelnica, romelni darComodes. maSin ovsTa da megrelTa gardamovles mTa mcire, da Sekrbes igini da erisTavni qarTlisani gandgomilni, da movid|es ese yovelni winaSe somexTa mefisa. xolo warmoemarTa amazasp, da moegeba igi | guTisevs da aravin ipova egeodenTa spaTa Sina berZenTa | da somexTa, ovsTa da megrelTa da qarTvelTa martod mbrZoli, amazaspisi, aramed ewyvnes urTierTas spani igi, da iqmna brZola maT Soris. iZlia amazasp, da ivltoda spa misi. daipyres qarTli da mokles amazasp, da mosres spa misi.
1 da1] xolo m] A. somxiTiT + amzasp Cm. Sekribna A. 2 gardavida] ganvida A. da2 _ A. motyuQ na Q. 3 gamarjuebuli M, gamarjuQbuli Q. ~ gamarjuebuli Sina Cm. 4 da _ A. amissa AMmC, amissa Q. Seeqmna A, Seiqmna QM, Seqna m. mesisxlebad M. moswyuidna AMC, moswyueta m. 5 mravali m. da1 _ A. amisTuis AM. moiZules MQmC. qarTlisaman] qarTvelisaman Q. iqmna A] + amzasp mC. 6 igi] amzasp Cm. Seiyuarna] Seiyara m. 7 gandges] aRdges MQ. erisTavni 2] erisTavi m. 8 erTi klarjeTisa] MQ. wondisa A. wundisa MQ, wundis m. eseni] ese AMQ. 9 iTxoves] sTxoves C. Ze misi mefed] somexTa mefisa Ze A. amzaspisi ACm.10 mravliTa] misiTa A. moirTo] moirTna C. 11 saberZneTiT A, saberZneTiTaca Mm. ovsTaca Q. sixaruliTa AMm. 12 ~ maTi amzasp AC. gardamovles] gamovles A, gardmovles m. TakuQrisa Q, TakueTisa M. 13 megrelTasa] egrisaTa A, megrisaTa MQ, megrelisaTa m. 14 amzasp ACm. spani] sparsni MmC. Semokribna A. qarTuelnica M. 15 ovsT C. megrelTa] megrTa AQ, megrelT C. gardmovles m. 16 igini + erTad A. erisTavni] evani M. qarTlisa m. ~ ese yovelni mivides A. 18 amzasp ACm. miegeba A, moegeba Q. igi _ A. evsa A. ipova] pova M, poa Q, pova Cm. egodenTa Cm] + maT AmC. 19 Sina _ MQ. da1 _ AmC. da2 _ CAm. megrTa AQ. qarTuelTa M] + Soris Qm. martombrZoli m. 20 amzspisi ACm. amazaspisi aramed ewyvnes _ MQ. ewyuenes m. erTerTas M, erT ars Q. igi _ A. da qmna MQ. iZliva Cm. 21 amzasp AC, amzaspni m. ivltoda] iZlia AM. misi + da A. daipyres qarTli da Cm] + cxrametsa A. da mokles amazasp da mosres spa misi _ A. mokles + mefe Cm. misi + da daipyres yoveli ese qarTli Cm. da2 _ A. 71

Q9v M88v C38r

10

A9v

15

C38v

M89r m47r

20

juanSeri leonti mroveli da dauteva somexTa mefeman Ze Tsi mefed qarTlsa, saxeliT rev, diswuli amazaspisi. da aman rev moiyvana coli saberZneTiT, asuli loRoTeTisi, saxeliT | sefelia. da aman sefelia moiRo Tana kerpi, saxeliT afroditos, da aRmarTa Tavsa zeda mcxeTisasa. ese rev mefe daRacaTu iyo warmarTi, aramed iyo | mowyale da Semwe yovelTa WirveulTa, rameTu smenil iyo misda saxareba uflisa Cuenisa iesu qristesi da aqunda rame siyuaruli qristesi. da man mefobasa Sina missa arRaravis uteva qarTlsa Sina yrmaTa klva, romelsa-igi amisa uwinares da pirvel kerpTa mimarT| Seswirvides msxuerpla|d yrmaTa, aramed cxovrisa da Zroxisa Sewirva ganuwesa. amisTs ewoda mas rev marTali. | da mokuda rev, mefe iqmna Ze misi vaCe | da Semdgomad amisa mefe iqmna Ze vaCesi bakur. da Semdgomad bakurisa mefobda Ze bakurisi, mirdat. da Semdgomad mirdatisa mefobda Ze misi, asfagur.
1 Tsi] misi A, Tuisi M. ~ qarTlisa mefed A. qarTls Q, qarTlad m. saxeliT rev] romelsa saxeli erqua rev A. qarTlad + diswuli amzasp mefisa, romelsa erqua saxelad rev Cm. 1-2 amzaspisi A] + meaTcxramete mefe rev, diswuli amzasp (amazasp m) mefisa arSakuniani Cm. 3 da] xolo Cm] A. aman + mefeman Cm. rev _ A. moiyuana M. saberZneTiT] berZenTa A. loRoTeTisa AMm, loRoTelisa Q. saxeliTa m. 4 aman] man A. sefelia _ ACm. moiRo] moita... A, moiyvana m, moixuna CMQ. afrodistos A, afrodidos M, afrodistos Q. zeda _ A. 5 mcxeTisasa + da uSva Ze da uwoda saxeliT vaCe, xolo Cm. 6 ~ mefe rev Cm. mowyalea A. 7 smeni A. misda _ A, misda] mcired rame A, mcire rame Cm. uflisa Q, uflis Cm. Cvenisa C, Cueni m. ieso AQ, iesos MmC. 9 da _ A. man] aman ACm] + mefeman rev Cm. mefobasa] mefeman m. Sina _ m. uteva] akriba A. qarTls A. ~ klva yrmaTa A. klva _ MQ. 9-10 romelsa-igi ... mimarT _ A. romelsa-igi] romelsa-igini Cm. 10 amissa MCmQ. Seswirevdian A, Seswirviden Cm] + kerpTa A. yrmaTa + vidre iyo igi mefed, arRaravin klvida yrmaTa kerpTa (Tuis A) mimarT ACm. 11 cxovarsa A, cxurisa MCmQ. zroxasa A, zroxisa Q. ganuwesa + kerpTaTvis Cm] + da Q. amisTuisca A. amisTuis M. uwoda Q. mas _ ACm. reva Q. marTali _ Q. marTali + iyo A. 11-12 da mokuda rev _ Q. da + mefobda ese rev keTilad yovelsa qarTlsa zeda mSvidobiT da uSfoTvelad aRasrula cxovreba misi Cm. mokuda + ocsa A. 12 ~ mefe rev Cm. mefe iqmna Ze misi vaCe _ A. iqmna + mis wil Cm. vaCe + meoce mefe vaCe, Ze mefisa revisa arSakuniani. 13 da mefobda ese vaCe yovelsa qarTlsa Sina da esva Ze da uwoda saxelad bakur Cm. 11-15 da mokuda rev da ... asfagur] da Semdgomad amissa mefobda Ze misi vaCe. ocdavorsa. da Semdgomad vaCessa mefobda Ze vaCesi bakur ocdaorsa da Semdgomad bakurissa mefobda Ze A. bakurisi midrat ocdasamsa. da Semdgomad midratisa mefobda Ze misi asfagur A. amissa + mokuda mefe vaCe da dajda mefed Ze misi, romelsa ewodeboda saxelad bakur. meocdaerTe mefe bakur _ Ze mefis vaCesi arSakuniani. xolo imefa aman bakur mefeman yovelsa qarTlsa Sina mSvidobiT. da uvnebelad, viTarca mamaman misman _ vaCema. da hyuanda Ze, romelsa ewodeboda saxelad mirdat. da Semdgomad amissa mokuda mefe bakur. da mefe iqmna mis wil Ze misi mirdat. meocdaore mefe mirdat _ Ze bakur mefisa arSakuniani. da dajda mefed ese mirdat da daipyra yoveli ese qarTli, viTarca mamaman misman bakur. da esua Ze da uwoda saxelad asfagur. da Semdgomad amissa mokuda mefe mirdat (Semdgomad ... mirdat _ m.). dajda mefed Ze misi, romelsa ewodeboda saxelad asfagur. meocdasame mefe asfagur _ Ze mirdat mefisa arSakuniani Cm. da1 _ A. amissa CMQ] vaCessa A. mefe iqmna] mefobda A. 14 bakurissa AM. midrat A. 15 midratisa A. asfagor MQ. 72

C39r

A10r

Q10r M89v C39v m47v

10

15

20

leonti juanSeri mroveli

C40r

| da aman asfagur aRaSena cixe-qalaqi ujarma. xolo aleqsandres mefobiTgan


ese yovelni mefeni mefobdes qarTls da iyvnes kerpTmsaxur. da ese asfagur iyo ukanaskneli mefe farnavazianTa naTesavisa. da amis ze mefe iqmna sparseTs qasre anuSirvan sasaniani, romelman mosrna mefeni aJRalanianni, romel icnobebis ardaSirobiT, viTarca weril ars | cxorebasa sparsTasa. | xolo somxiTs mefe iqmna kosaros. da man kosaros, somexTa mefeman, uwyo brZolad qasre mefesa sparsTasa, da Seeweoda mas asfagur, mefe qarTvelTa. da aman asfagur ganuxunis karni kavkasianTani, da gamoiyvanni|s ovsni, lekni da xazarni da mividis kosaros mefisa Tana somexTasa brZolad sparsTa. da pirvelsave Seslvasa sparseTad ewyo ra mefe sparsTa, aotes igi da mosres spa misi kosaros da asfagur spiTa maTiTa. da mieriTgan verRara wana-aRudga amaT mefe igi sparsTa. da ganamravles Seslva sparseTad da tyuenva sparseTisa. xolo daesrulnes mefeni qarTlisani farnavazianni. | Tavi
qarTls Semoslva

A10v m48r

C40v

M90r

10

15 C42r

15

sparTa da mefoba mirianisi


20

xolo viTar iotes somexTa da qarTvelTa da Crdilos naTesavTa mefe sparsTa da ganamravles Seslva sparseTs da oreba misi, da verRaraodes wina-aRudga sparsTa mefe, maSin mefeman sparsTaman, mwuxarebiTa Sepyrobilman, mouwoda mTavarTa
1 da _ M. asfagur _ A. xolo _ A. 2 qarTlsa m] A. iyunes Mm. kerpTmsaxurni ACm. afsagur A. iyo + afsagur A. 3 unkanasknel A. 4 da _ A. amis] mis Cm. ze] Ze M. qaser MQ. anuSarvan AMQ. 5 aJaRaniani QM. 7 xolo] maSin A. kosaros1 romelsa saxeli erqua kosaruo. aman A. kasro1-2 M. 8 asfagor M. da2 _ A. aman + aman A. man M. 9 asfagor M. ganaxunis A. gamoiyuannes M, gamoiyvannes Q, gamoiyuanis Cm. 10 kosaro AC, kasro MQ, kosro m. mefesa MQ, mefesTana Cm. somexTasa] AmC. pirvelsa A. Sesulasa AM, Sesvlasa C. 11 ra M] _ A, ra] mefe m, sparsTa Q, qasre C. mefesa sparsTasa da A. sparsTa + da C. 11-14 igi da mosres ... farnavazianni] amaT mieriTgan vera odes wina aRudga da ganamravles Sesula sparseTad wartyuenvad A. 11 spa MQ. 11-12 kasro MQ. kosaros ... maTiTa _ mC. 12 verRara Cm, verara Q. winaaRudga Q. sparsTa CMmQ. 13 Seslua M. sparseTs Cm. tyuQnva Q, tyuevna Cm. xolo + amieriTgan Cm. 14 farnavazianni + da somexT mefis Zeni Cm. 15 Tavi meoTxe. Semosula sparsTa qarTls. mefoba mirianisi qasres Zisa A. q. Tavi. sxva Semosula sparsTa qarTlad. mefoba mirianis qasres Zisa C. qarTlisa Sesula (Seslva m) sparsTa da mefoba mirianisi Mm*. 16 qarTlisa Seslva sparsTa da mefoba mirianisi Q. 17 xolo _ AC. aotes C. da _ A. qarTuelTa M. Crdilos Q] qarTlos M. naTesavi MQm. 18 aoreba m. misi] sparseTisa A. verRaraodes] veraodes C. verara Q] + odes Q. wina aRudga Q. 19 ~ mefe sparsTa AC. sparsT m. sparsTaman + mwuxarebiTa Sepyrobilman + savseman mwuxarebiTa AC. Sepyrobilman _ A. mouwoda _ m. * minaweri: `RmerTo, akurTxe dedofali mariam dReTa Sina sigrZisa misisaTa, amin~. 73

juanSeri leonti mroveli


M90v Q10v m48v A11r

C42v

M91r A11v

C43r

soflebisaTa, pitiaxSTa da erisTavTa so|flebisaTa, da yo ganzraxva da eZiebda | Ronesa borotisa mis mowe|vnulisasa. | da aRuTqumida niWsa didsa da pativsa, romelman uZlos da uZios Rone Surisgebisa. xolo iyo krebulsa mas Soris warCinebuli mTavari, saxeliT anak, naTesavisagan kosaros somexTa mefisa. aRdga igi, warmodga da Tqua: `otebul ars spa Cueni kosaros somexTa mefisagan, awyuedil arian medarni Cuenni, da dasdebia SiSi da Zrwola maTi sparsTa zeda, da ganZlierebul | arian igini, da ver Zal-gc winaaRdgomad maTda. da aw ese ars ganzraxva Cemi, raTa mSdobiTa da vedrebiTa da xarkisa micemiTa davamSdoT kosaros mefe~. xolo ese, romel Tqua anak, ara guliTa Tqua, aramed simravlesa mas ufarvida gulisa misisa ganzraxvasa, mieaxla mefesa da hrqua Tsagan, viTarmed: `ara ese ars ganzraxva Cemi, romel vTqu, aramed Rirs-myav martod Sen winaSe zraxvad, da vauwyo mefobasa Sensa gulisa Cemisa ganzraxva~. maSin warCinebulTa maT izraxes T|s-Tsad winaSe mefisa da warvides. da Semdgomad misaRa mouwoda farulad | mefeman anaks, da hrqua mefesa anak: `cxovndi, mefeo, ukunisamde, me giZio Rone Surisgebisa kosaros zeda esreT, raTa warvide me mis Tana deda-wuliTurT CemiT, da momendobis igi naTesavobisaTs. da sueman Senman moavlinos keTilad, movkla mefe igi da davdva Tavi Cemi SenTs~. sTnda | ganzraxva ese mefesa.
1 soflisaTa A. pitiaxSTa _ A, pitiaxSTa MQ] patiosanTa m, patrTa C. soflebisaTa2 _ A. eZebda Q. 2 Ronesa] Ronebasa m. borotsa AC. mis _ A. mowevnulsa A. aRuTqmida MQ. 3 romel A. da uZios _ AC. iyo _ Am. Soris + iyo A. 4 warCinebuli + erTi AC. mTavari _ C. anak] anka MQm. kosorisa A, kasor C, kasro MQm. somexT Mm. mefis M. aRdga _ C. aRdga Q. 5 warmodga Q. kosor AC, kasro MQm. somexT m] Q. awyuQdil Q. 6 Cvenni Cm. da1 _ M. ~ Zrwola da SiSi C. maT m. da2 _ C. 7 ganZlierebl A. igi C. gvic MmC. winaaRdgoma Mm. da2 _ AC. 8 mSuidobiTa A, mSvidobiTa MmC. vedrebisa A. xarkis Am. davamSuidoT A, davamSvidoT MmC. 9 kosor AC, kasro MQm. 10 xolo _ AC. anka MQm. 11 misisasa Mm. ganzraxva Mm, ganzraxva Q. miiaxla Mm. Tqua A, Tqva C, hqua Mm. Tsagan viTarmed _ ACm. Tsgan Qm, Tuisgan M. viTarmed] uwyodeT, uwyodeT, mefeo, rameTu C. ara Q. 11-12 ara ese ars ganzraxva Cemi] ara ese uwyode, rameTu ese ars ganzraxva Cemi A. 12 romel vTqu _ C. marto C. Cemi ... vauwyo] gauwyo C. mefobasa Sensa gulisa Cemisa ganraxva _ C. martod _ AQm. aramed] viTarmed A. ~ zraxvad (ganzraxva Mm) Sen (Sens m) winaSe AC. 13 Sensa Q. gulis zraxva Cemi A. izraxnes m. 14 ... Tuisad A. Tvis-Tuisad M, Tuis Tuisad C, Tuis Tavisad m. da _ C. 15 da Semdgomad misaRa mouwoda farulad _ A. da Semdgomad misaRa] maSin C. missaRa MQm. misaRa _ C. ~ farulad mouwoda C. ankas MmQ. rqua A, hqua M, hrqva C, qua m. mefesa anak] anak mefe A. mefesa] mefeo Cm. anak _ C. anka m. 16 cxondi Cm. ~ mefe cxovndi A. mefeo _ AC. giZio] giZo Q. Surisgebisa _ C. kosors A, kasros MmQ, kasors C. esreT _ AC. 17 raTa AC. warved Mm. me mis Tana _ A. me _ C. misTa Q. dedawuliT CemiTurT A. CemiT] CemiTurT C. da + me CQm. mamendobis Cm. 17-18 naTesaobisaTvis A. naTesaobisaTuis Cm.18 sveman C, suQman Q. moavlinons m. keTilad + da AC. moekla Q. mefe _ C. davadva m. 19 SenTuis AM. SenTvis Cm. sTnada m. 74

10

15

20

leonti juanSeri mroveli da mokleTa dReTa warmovida anak da Zma misi deda-wuliTurT reca gandgomilad sparsTa mefisagan da | movida sazRvarTa somxiTisaTa, qalaqsa, romelsa saxel-edebis xixala, sazamTroTa adgilTa somexTa mefisaTa. xolo ixila ra mefeman kosaros, didiTa pativiTa Seiwynara igi, rameTu yovliTave simarjTa moslvasa missa aCuenebda sarwmunod, da xedvida mefe yovelTa saxleulTa misTa mis mimarT. maSin misca mefeman pativi, meored misa sayda|rsa aRiyvana. sixaruliT da gansuenebiT dayvnes ra dReni zamTrisani, da moiwivnes dReni zafxulisa arisani, da gandidnes mdinareni, warvida muniT mefe da movida | qalaqsa araratsa da gan|mzadebul iyo kosaros mefe Seslvad sparseTad. maSin dResa erTsa ganvida mefe nadirobad, da ganhyves anak da Zma misi da ipyrnes maxlni lesulni farulad sawmarsa queSe stoedsa, da poves Jami da mokles mefe da ivltodes. xolo devna uyves mTavarTa somxiTisaTa, da mo|uswres vieTme idsa zeda da romelTame _ fonsa zeda, da mosrnes iwrosa mas Sina yovliT naTesaviT misiTurT. da verRara warvides Tnier maTsa. xolo daSTes orni Svilni maTni da ganarines mamamZuZeTa maTTa, rameTu wariyvana erTman saberZneTs, xolo meoreman _ sazRvarTa sparseTisaTa.
1 mokle dReTa] Semdgomad mciredisa Jamisa C. anka MmQ. deda-wuliTa maTiTa A. raeca m. 1-2 gandgomad AC, gandgomlad Q. 2 sazRuarTa M. somexTasaTa A] + da m. 3 saxel-edebis] rquian A, hquian C. saxeldebis m. xixala] xilaxila A, xlixila C, xalxaaiTa Mm. xalxTa Q. mefeTasa A. 4 xolo _ AC. ixila Q. kosoro A, kasor M, kasro mQ. Seiwynara Q. igi _ C. 5 yovliTa A. simarjuiTa AM, simarjviTa m. mislvasa A. mosulasa MC, mosul ars m, moslvasa Q. missa Q. ~ sarwmunod aCuenebda AC. aCuQnebda Q. mefe + rameTu AC. yoelTa C. 6 saxleuliTa Q. mis] misda C. mis mimarT] miemarTa A. misTa misad C. mimarT] moemarTa C. misca + mas C. ~ mefeman misca A. ~ pativi mefeman C. missa Cm. meored] meore didi A. missa AMQ. saydarTa A, saydarsa Q. 7 aRiyuana M, aRiyvana Q. 8 sixaruliTa m. gansuenebiT + da C. gansvenebiT m, gansuQnebiT Q. dayunes A, dayves C, da iyunes Mm, da iyvnes Q. ra] mun moiwines C. 9 zafxulisa arisani] zafxulisani AQ. arsisani MQm. warvida muniT] warmovida mefe A. ~ mefe muniT C. movida] mivida C. qalaqsa Q. 9-10 ~ aratsa qalaqsa AC. 10 araratsa] aratsa AC, araratisasa m, araratsa Q. kosor A, kasro M, kasros mQ. mefe + kualad AC. Seslvad] da Sevida Mm. sparseTs A. 11 maSin _ C. mefe _ C. gahyves AC, ganiyues M, ganiyvanes m] + Tana AC. anka MmQ. 12 ipyres MQ. maxuilni AC, maxvilni Mm. sawuimarsa AMC. sawvimarsa m. queSe] Sina A. steodes MmQ, steodsa C] A. poes C. Jami] dro AC. da2 _ C. 13 devna Q. uyues Mm. da2 _ AM. miuswres AC. 14 vieTme] viTme MQm. zeda1 _ AC. romelTame + mouswres AC. zeda2 _ AC. mosrnes] daiwyudines A, awyuidnes C. iwrosa] iwyos Mm. mas _ AC. 14-17 yovliT naTesaviT misiTurT ... sparseTisaTa] da vervin wauvida da moklnes iginica. da mosrnes yovelni naTesavni misni, Tuinier daSTes orni Svilni maTni, aRixunes mama-mZuZeTa maTTa. erTi Seivltoda sazRvarTa saberZneTisaTa, meore sazRvarTa sparseTisaTa A. da verRara wauvides. moklnes igini da moswyuidnes yoelni naTesavni maTni, Tuinier daSTes orni Svilni maTni, aRixunes mama-mZuZeTa maTTa. erTi Seivltoda saberZneTsa sazRvarTa da meore sazRvarTa sparsTasaTa C. 15 misiTurT M. verara Q. Tuinier M. maTisa M. xolo] romel MQ. 16 ganrinnes Q. mama Q. wariyuana Mm. erTman + man Q. xolo _ Q. 17 sazRuarTa M.

m49r

M91v

A12r Q11r

10

C43v

15

20

75

juanSeri leonti mroveli da viTarca esma hambavi ese sparsTa mefesa qasres | sasaniansa, aRivso sixaruliTa da warmoemarTa yovl|iTa ZaliTa TsiTa da movida pirvelad somxiTs da daipyra somxiTi, mosra da tyue-yo yoveli naTesavi somexTa mefisa, xolo erTi Ze kosaros mefisa, yrma mcire, Seivltoda sazRvarTa saberZneTisaTa, saxeliT Trdat, da izardeboda mun. maSin viTarca daipyra somxiTi sparsTa mefeman, da Semovida qarTlad. da warvida asfagur, | qarTvelTa mefe, ovseTs, raTamca moimatna ovseTiT spani da ganamagrna cixe-qalaqni. xolo raJams Sevida asfagur ovseTs, ewia sikudili da mokuda mun. da ara esua amas asfagurs Ze, aramed esua asuli erTi. maSin Sekrbes erisTavni yovelni qarTlisani mcxeTas qalaqsa Sina spaspetisa Ta|na, romelsa ewodeboda saxelad maiJan, zraxva-yves savseTa mwuxarebiTa da Tques: `ara vaufloT gulTa Sina CuenTa mwuxareba, raTa ara mogueRos goniereba, garna viZioT Rone WirTa da gansacdelTa Cuen|TaTs~. maSin Tqua maiJan spaspetman: `ukueTumca iyo Cuen Tana Zali ezomi, romel Cuenmca measedTa sparsTa SevesworebodeT, da-mca-vsxeniT Tavni Cuenni sikudilad da wina-aRudegiT maT, da Tumca darComil iyo mkdri mefobisa Cuenisa, anumca naTesavi mefeTa CuenTa, romelimca Rirs iyo mefobasa, davdegiTmca cixe-qalaqTa Sina, | da-mca-vsxeniT Tavni Cuenni sikudilad, da vWameTmca orci kacisa, viTarca pirvel mamaTa CuenTa, aramed Jamsa mowevnadsa esreT mouvlenies, rameTu sparsTagan moikla didi igi mefe somxiTisa, da waRebul | ars somxiTi,
1 da _ AC. ambavi M. anbavi m] AC. ese _ AC. qasers M. sasaniansa] sasnesa Mm. sasnensa Q. sasnainsa C. 1-2 aRivso sixaruliTa _ A. 2 warmoemarTnes MmQ. TsiTa] misiTa AC. TuisiTa M. da _ AC. somxeTs MQ. da3 _ A. 3 daipyra Q. tyuQ Q. yoeli C. yoveli _ Q. mefeTa MCmQ. 4 kosor A. kosaro C. kasro MmQ. ~ mcire yrma AC. mcired Mm. mciredi Q. sazRuarTa M. 5 ~ da mun izardeboda (izrdeboda C), romelsa erqua Trdat AC. saxeliT Trdat (Tardat Q) mefe ( Q) da izrdeboda mun MQ. 6 sparseTi somexTa mefeman A. ~ sparsTa mefeman somxiTi C. da Semovida qarTlad _ AC. 7 asfagor ACMmQ. qarTuelTa M. qarTvelT m. moematna Q. ~ spani ovseTiT AC. 8 gaamagrna AC. ganamagra m. xolo _ AC. asfagor MmQ] AC. ovseTad A. 10 da _ AC. ~ amas asfagurs ara esua Ze AC. asfagors MmQ. esua _ AC. ~ asuli esua Q. 10-11 ~ yovelni erisTavni AC. 11 romelsa _ Q. ewodeboda] erqua AC, ewoda Q. 12 saxelad _ A. maeJan AC. maizan Mm. zraxva Q. yues M + erTbamad A. 13 Sina _ AC. CuenTa A. Cvenmca m] + zeda CQ. moguiRos A] + Cuen C. gonieroba A. garna Q. 14 CuenTaTuis AC, CuenTa MmQ. maeJan AC. ukeTumca AQ. Cuen Tana _ A. 14-15 ~ Zali Cuen Tana C. ese odeni A. ese ezomi M.15 romel _ AC, romelsa MmQ. Cuenca A, Cvenmca m. mesamedTa AC. ~ sparsTa mesamedTa A. Sevesworebodi A, SevscudebodiT C. davmcavsxeniT A, da-mimcavseniT C, damcavisxeniT MmQ. 16 da wina-aRudegiT ... sikudalad _ C, wina-aRudgebiT Mm. darComil _ A. darComil iyo mefisa Cuenisa AC. 17 Cvenisa m. anumca] anu AC. romel A, romelica Q. 17-18 davdegiTca A, davdgebiTmca C, davdgiTmca MQ, daviTgiTmca m. 18 davsxeniTmca AC, damcavisxeniT Mm, da davisxneT Q. Cuenni _ A. 19 pirvelad A. Jamsa _ A] aramed JamTa mowevnisa esreT mouvline Q. ~ Jamsa mowevnadsa C. JamTa mowevnisa MmQ. esreT _ C. mouvlenia AC, mouvline MmQ. 20 rameTu _ AC. ~ moikla sparsTagan A. moikla Q. somxiTs C. da _ A. 76

m49v M92r

A12v

10

C44r

M92v

15

Q11v

A13r

20

leonti juanSeri mroveli romelsa ekida samefo Cueni, da aRuRia piri misi sparsTa mefesa STanTqmad yovlisa queyanisa. da aravin ars Cuen Tana winaaRmdgomi misi, da darComil ars eri Cueni oblad, viTarca cxovarni | umwyemsoni. xolo aw ese ars ganzr|axva Cueni, raTa mivegebodiT wina| mefesa Cuensa da vevedrneT, raTa SehrTos colad Zesa missa asuli asfagur mefisa Cuenisa, da vauwyoT qalisa mis naTesaoba nebroTianTa da didebulTa arSakunianTa da mefeTa CuenTa farnavazianTa, da viTxovoT misgan damWirva sjulsa zeda mamaTa CuenTasa da ara aRreva Cuen Tana sparsTa da warCinebulad pyroba Cueni. da nuukue Seiwynaros vedreba ese Cueni da yos ese yoveli Cuen zeda. xolo ukueTu sjulsa mamaTa CuenTasa migRebdes da Cuen zeda sparsTa warCinebul-hyofdes da naTesavsa mefeTa CuenTasa aRmoswyueddes, sikudili umjobes ars TavTa CuenTaTs, vidre mowevna amisi Cuen zeda. aramed davsxneT Tavni Cuenni ci|xeTa da qalaqTa Sina da movswydeT yovelni~. maSin sTnda ganzraxva ese maiJan spaspetisa erisTavTa maT da wargzavnes mociquli winaSe sparsTa mefisa da moasenes | ese yoveli, romeli ganezraxa. xolo gamoikiTxa sparsTa mefeman pirvelad qalaqisa | mcxeTisa, da uTxres sivrce da sigrZe misi da maxlobeloba xazarTa da ovsTa. da kualad gamoikiTxa guar-naTesavoba asfaguris asulisa, da auwyes naTesaoba nebroTianTa da arSakunianTa da farnavazianTa, romeli-ese keTilad sTnda sparsTa mefesa da Seiwynara vedreba igi qarTvelTa, rameTu TTca umjobesad da ukeTesad gamoirCia mcxeTas dasuma Zisa misisa mefed. rameTu yovelTa qalaqTa somxiTisa da qarTlisa, ranisa
1 misi _ CMQ. misi sparsTa mefesa] mefisa STanTqmad Qm. STanTqmad + sparsTa QM. mefeTa A. 2 da1 _ AC. Cuen Tana _ AC. ars eri] varT AC. Cuen AC. 3 cxvarni m. umwysoni Mm. xolo _ AC. Cueni] Cemi AC. 4 mivegebodiT] movagoT A, mivegeboT C, mivegebodeT MQm. wina + sparsTa C. wina + mefeTa sparsTasa morCileba da viTxovoT misgan wyaloba da Ze misi mefed Cuenda A. Cuensa _ C. vevedrneT] viTxooT misgan wyaloba da viTxooT Ze misi mefed Cuenda C. SerTos AMm. 4-5 ~ Zesa missa colad A. 5 ~ mefisa Cuenisa asfagurisi (asfagorisi C) AC. asfagor MQm. da _ AC. qalisa C. mis] mas C. 5-6 nebroTianTa] qarTlosianTa da nebroTianTa C. nebroTanTa A. 6 didebulobiT C. arbakunianTa MQ. da mefeTa CuenTa farnavazianTa A. viTxooT C. 7 damWirveloba Mm, damWirveloba Q. ~ Cuen Tana ara aRreva AC. da2 _ AC. 8 nu kuQ Q. ese _ A. Cveni m. 9 yoeli C. xolo] da AC. ukeTu ACMQ. miguiRebdes AC, migviRebdes Mm. 10 sparsTa _ C. naTesavTa M. CvenTasa m. moswyuddes A, amoswyuddes C, aRmoswyuQddes Q + maSin AC. 11 CuenTaTuis ACM, CvenTaTvis m. mowevna] monaxvasa ese viTarisasa AC. amisi Cuen zeda. aramed _ AC. davsxneT] visxneT MQm. 12 Cvenni m. cixe C. da1 _ C. da2 _ MQm. movswydeTa A. yoelni C. 13 maSin _ C. sTnda ... erisTavTa maT] ewamnes yovelni erisTavni zraxvasa maeJanissa A. maSin sTnda... erisTavTa maT] zraxvasa maeJan spaspetisasa C. ganzraxva MQm. spaspetisa MQm. 14 moaxsenes MQm. romel AC. 15 gamoikiTxa m. 16 sigrZe] simagre AMC. da2 MmQ. gamokiTxa Q. 17 guar-naTesavoba] guari AC, guarnaTesaoba Mm, guarnaTesavoba Q. asfagurisa A, asfagoris MC. auwyes] uTxres AC. 17-18 arSakonianTa ACm, arbakonianTa M. da1 _ A. 18 romeli-ese AC. keTilad] kualad M. 19 vedredreba A. igi AC. qarTuelTa M. TuiTca AMCm. umjobesi MmQ] AC. gamoarCia ACQ, gamoerCia Mm. 19-20 mcxeTas dasuma] da mas Jamsa dasma A, dasma AMm, dasuma CQ. 20 misisa AMmQ] Tuisisa C. somxiTisa] sparseTisa A, somxiTisaTa MmQ. da A. qarTlisaTa C] + da AM. ranisa] aranisa MQ. 77

m50r C44v M93r

10

A13v

M93v C45r

15

20

juanSeri leonti mroveli da miskerZosa yovlisa ufrosad da umagresad gamoarCia, da | maxlobelad CrdiloTa mterTa | raTa hbrZodis muniT da ipyrobdes yovelTa kavkasianTa. aRusrula yoveli saTxoveli qarTvelTa da misca yovelsa zeda fici da aRTquma, da movida mcxeTas. da miegeba maiJan spaspeti d|a yovelni erisTavni qarTlisani. maSin moiyvanes asuli asfagur mefisa, saxeliT abeSura, da SehrTo| igi Zesa Tssa sparsTa mefeman, romeli-igi Tana hyva wlisa Sdisa, Sobili mevlisagan Tsisa, romelsa saxel-edeboda sparsulad mihran, qarTulad mirian. ese | mirian igi ars, romelman Jamsa siberisa misisasa icna RmerTi dambadebeli da Seiwynara saxareba mociqulTa wmidisa ninos mier da iqmna aRmsarebel samebisa da Tayuanismcemel juarisa patiosnisa. xolo aw vasenoT cxovreba mirianisi, Zisa qasre ardaSirisi. da viTarca Seiwynara mefeman qasre vedreba qarTvelTa, da SehrTo Zesa missa, mirians, asuli qarTvelTa mefisa da misca mefed. da dasua mcxeTas da misca qarTli, somxiTi, rani da movakani da hereTi. da iyo mirian maSin wlisa Sdisa, da Tana hyva maSin mefesa deda mirianisi, da ara dauteva igi mi|rianis Tana, rameTu friad uyuarda deda igi mirianisi, viTarca Tavi Tsi. aramed dauteva mamamZuZed da ganmgebelad warCinebuli erTi, saxeliT mirvanoz. da dauteva ormeoci aTasi | medari sparsi rCeuli. da ara dasxna qarTlisa sazRvarsa sparsni igi | ficisa misTs, romel hfuca qarTvelTa, aramed dasxna hereTs da movakans da somxiTs. xolo ubrZana mirvanozs, raTa sparsTa maTgan rCeuli Sdi aTasi | yovladve qalaqsa Sina ipyras mcvelad Zisa misisa. da esreT daezava qarTvelTa, raTa karni, cixeni da qalaqni yovelni ipyrnes
1 da1 A. kerZoTa A. yovlisa + da MmQ. yulasa C. da3 A. 2 brZodes A] + maT A. yoelTa C. kavkasiaTa Q. 3 aRasrula AC. yoeli C] + igi C. qarTvelTa Q. aRTqma Q, aRTqma A. 4 mivida C. miegebaO Q. maeJan AC. yoelni C. 5 moiyuanes Mm. asfagor MCmQ. saxeliT] samSuil A. samSuildiT C. abeSura] abebura M, abeSora mQ. saxeliT] samSuildiT, romelsa erqva abebuora C. 5-6 ~ igi sparsTa mefeman Zesa Tuissa (Tssa Q) ACQ. 6 romel A. igi C] + maSin Q. hyva muniT A. Suidisa A, Svidisa M, ~ Suidisa wlisa AC. Sobili] naSobi AC. mevalisa A, mevlisa C]. 7 Tsisa A. saxel-edeboda] erqua AC. miran A, mihran C, mirihan Mm] + da A. mirian Q] + xolo C. 8 icna Q. 9 da1 C. Seiwynara Q. da2 AC. aRmsarebel + wmidisa A. 11 xolo AC. vaxsenoT Mm. cxoreba AC. mirianis AMmQ. Zisa Q. ardaSirisa AC, ardabirisi] + sasanianisa AC. sasnanisi Q. 12 da] xolo Q] AC. qarTuelTa M. SerTo Mm. 13 mirians C. qarTvelT m. mefisa AMCmQ. da1 C. da2 C. ~ da dasua mefed A. misca + qarTvelTa C. mefed + Ze misi C. dasua Q. 13-14 da misca qarTli C. somxiTi MQ. misca qarTli, somxiTi Q. hereTi] ereTi A] reTi MmQ. da1 A. 15 maSin AC. Suidisa ACm, Svidisa M. Tanahyua Mm. hy v Q. maSin + qasre C. 16 dauteva Q. mirians A. rameTu] romeli C. friad _ AC. deda AMmQ] C. mirianisi _ C. 17 Tuisi AMCm. dauteva] daayena C. ganmgeblad C, gamgeblad m. 18 saxeliT mirvanoz] romelsa erqua (+ saxelad C) mirvanoz AC. mirvanozs M, mirvanos mQ. ormoci ACQ. ara Q. 19 sazRvarTa C. misTuis AC. romeli C. fuca MmQ] ficebul iyo AC. qarTvelad A. qarTuelTa M] + da C. 20 hereTs] hqareTs A. ereTs MQ, movkans AC. xolo] da AC. miravanozs M, miravanos Q. 21 maTgani AMC. Suidi AC, Svidi Mm. Sda Q. aTasi + medari AC. yoladve C] A. qalaqsa Q. Sina] Sigan C] Q. ipyrna Mm, ipyrna Q. mcuelad M. 22 daezav A, dezava m. qarTveTa A, qarTuelTa M] + da AC. raTa MQ] AC, raTa] + da A. karni] da A. da2 _ A. ipyrnis C. 78

m50v Q12r

M94r A14r

C45v

10

15

M94v

m51r A14v

20

C46r

leonti juanSeri mroveli laSqriTa sparsiTa, da sxua simravle sparsTa ara iyos queyanasa Sina qarTlisasa aRreulad. `da iyos Svili ese Cemi orsave sjulsa zeda: mamaTa CuenTasa cecxlismsaxurebasa da TquenTasa kerpTasa~. rameTu pirvel amas zeda moeca fici. da warvida mefe da aRixuna da daimorCilna yovelni evni kavkasianTani, da dasxna yovelgan mTavarni, da ubrZana | maT yovelTa, raTa iyvnen morCil Zisa misisa mirianis, da ub|rZana mirians, Zesa Tssa, da mirvanozs, mamamZuZesa mirianissa, raTa hbrZodian xazarTa, da warvida TT sparseTadve. xolo aman mirvanoz, mamamZuZeman mirianisman, hmata yovelTa simagreTa qarTlisaTa da umetes yovelTasa moamtkicna zRudeni qalaqisa nekresisani. da aRizarda mirian msaxurebasa mas Sina SdTa maT kerpTasa da cecxlisasa. xolo Seiyuarna qarTvelni, da daiviwya ena sparsuli da iswava qarTuli, da hmata Semkoba | kerpTa da bomonTa. da keTilad ip|yrna qurumni kerpTani da yovelTa mefeTa | qarTlisaTa umetes aRasrulebda msaxurebasa maT kerpTasa, da Seamko saflavi farnavazisi. xolo ese yoveli qmna saTnoebisaTs qarTvelTasa, da keTilad ipyrna qarTvelni niWiTa da yovliTave didebiTa. Seiyuares igi qarTvelTa umetes yovelTa mefeTasa. da mefobda esreT mirian mcxeTiTgan aRmarT qarTls, somxiTs, rans, hereTs, movakans da egriss. xolo iqmna ra mirian wlisa aTxuTmetisa, moukuda | coli, asuli qarTvelTa mefisa, da daesrula amas zeda mefoba da dedofloba farnavazianTa mefeTa.
1 sparsTa MmQ. da] xolo A. da sxua] rameTu C. sxva m. iyo A. qarTlisasa _ AC, qarTlissa M. 2 aRreulad] TanaaRreulad A. 3 iyo C. ese _ AC. mamaTa CuenTasa] mamaTasa da cecxlisa msaxurebasa A. mamaTa CuenTasa _ C. 4 TquenTa AMCQ. pirvelve C. amazeda A. moeca Q. 5 warvida + qasre C. aRixuna] warixuna AC + ~ yovelni (yoelni C) warixuna A. da daimorCilna _ AC. 5-6 da dasxna yovelgan mTavarni _ MmQ. dasxna] dascna A. 6 ~ yovelTa maT C. iyunen AMCm. morCili Q. 7 mirianis] mirianissa A, mirvanissa MCQ. ubrZana mirians, Zesa Tssa mirmanozs, mamamZuZesa mirianissa _ A. ubrZana + mamamZuZesa missa mirvanozs A. mirvans da mamamZuZesa missa mirvanozs C. da _ Q. mirianissa] mirvanissa Mm. 8 brZodian A, hbrZoden MQ, hbrZodes m. warvida + mefe AC. TuiT M, Ts m] AC. sparseTadve _ AC. 9 mamamZuZesa mirianisaman Mm] _ AC. mata A. 10 momtkicna Q. nekres qalaqsa A, nekris qalaqisani C. 11 da1 _ AC. mirian] mirvan A. mas _ ACQ. SuidTa AC, SvidTa Mm. cecxlisa MmQ. 12 xolo] da AC. qarTuelni M. iswavla Q] + ena A. mata A, hamata m. da2 _ AC. 13 da1 _ A. keTilad] kualad MmQ. ipyrna] daipyrna MmQ. 14 maT _ AC. 15 xolo _ AC. ~ qarTvelTa saTnoebisaTuis qmna AC. saTnoebisaTuis Mm. da _ AC. 15-16 keTilad] kualad MmQ. 16 daipyrna Mm, daipyrna Q. yovliTa AMCQ. didebiTa] vedrebiTa MmQ. didebiTa + da AC. Seiyuar m. 16-17 qarTvelTa Q. ~ yovelTa qarTvelTa umetes yovelTa (+ qarTlis C) mefeTasa AC. 17 esreT] igi Mm] AC. mcxeTiT AC. aRmarT] gaRmarT AC. 18 ereTs A, hreTs MQ, hereT m. movkans AC, moakans MmQ. egrs A, egris MCmQ. 19 xolo] da viTar A, viTar C. ra _ AC. mirian] mirvan A. ~ TxuTmetisa wlisa AC. mokuda Q. qarTuelTa M. 20 da daesrula ... mefeTa] da amas zeda amoswyda mefoba da dedofloba qarTlsa Sina farnavazianTa mefeTa A. da amazeda amoswyda qarTls Sina mefoba da dedofloba farnavazianTa mefeTa C. mefeTa Q. dedofloba Mm] Q. mefeTa MmQ. 79

Q12v M95r

10

A15r C46v m51v

15

M95v

20

juanSeri leonti mroveli da didad mwuxare iqmnnes yovelnive qarTvelni sikudilsa dedoflisa maTisasa, aramed daadgres erTgulebasa zeda mirianissa, rameTu arRara vin iyo yovladve naTesavi farnavazianTa, raTamca Rirs qmnil iyo igi mefobasa qarTvelTasa. da esreT Seitkbes amis mizezisaTs mefoba mirianisi maT zeda. xolo mirian mefeman ufrosadRa hmata keTilisyofasa qarTvelTasa, da moiyvana coli saberZneTiT, pontoT, asuli oliRotosisi, sa|xeliT nana. iwyo brZolad xazarTa da | hbrZoda igi maradis. xolo gandgomil iqmnnian odesme mirianisgan lekni da maT gamoiyvanian ra xazarni TanaSemwed maTda, miegebis maT wina mirian hereTs anu movakans, da mun ewyvis maT. da odesme du|rZukTa da didoTa moirTnian da gamoiyvannian xazarni, | da ewyvis ra|, yovladve sZlis mirian xazarTa. da esreT mravalgzis yo wyoba xazarTa. da ufrosi laSqroba misi iyvis darubands, rameTu movidian xazarni da moadgian darubands, raTamca warvles da ganaRes kari farTo, da muniT iwyesmca ganslva sparsTa zeda. xolo odes movidian xazarni darubands, maSin warvidis da Seewiis mirian darubands, da odesme uhomrad mihridian xazarTa maT mirians, da odesme brZoliTa aotnis. xolo viTar iqmna mirian wlisa ormeocisa, maSin mokuda mama mirianisi, mefe sparsTa, da dajda Semdgomad misa mefed sparsTa Zma mirianisi umrwemesi, saxeliT bartam.
1-2 da ... maTisasa] Sewuxdes yovelni qarTvelni sikudilsa zeda dedoflisa maTisasa AC. 1 sikvdilsa Q. dedoflisaTuis Mm, dedoflisaTs Q. 1-2 maTiTa Mm, maTisa Q. 2 dadgres C. erTgulobasa CQ] erTobasa A. arRara vin iyo Q. 2-3 rameTu ... farnavazianTa] arca Zal edva, arca vin iyo farnavazianTa naTesavi AC. 3-4 raTamca ... maT zeda] romel Rirs iyo mefed da ehamebodaca (mefobdaca A) mefoba mirianisi AC. raTamca Mm] romelmca Q. 4 Seitkbes] Seikriba Mm, Seikriba Q. mizezisaTuis Mm. maT zeda _ A. 5 xolo + aman A. ufrosRa m] AC. mata A. keTil-yofa Mm, keTilis-yofa Q] keTilsa AC. qarTvelTasa] saqarTuelosa Mm, saqarTvelosa Q. 6 saberZneTiTa MQ. pontoiT C. pontoT C. uhlatosisi C. nana + da A. 7 ~ da maradis hbrZodis. odesme gaadgian mirians lekni da maT gamoiyvanian xazarni AC. ~ odesme gandgomil iqmnian Q. odesme] iwyo brZolad xazarTa QM. mirians AC. 8 gamoiyuanian Mm. ra Mm] AC. TanaSemwed maTda _ AC. maT wina mirian _ AC. 9 ereTi anu movkan A, movkans C. da1 _ C. ewyuis M, ewys Q. maT _ AC. da2 _ A. odesme + gaagdian mirians A. 9-10 durZukTa ... xazarTa] gamoiyvanian durwukTa (durZukTa C) da didoTa, da (_ C) maSin ewyvis (+ da C), veraodes sZles xazarTa yovlad (yovladve C) mirian sZlis AC. 10 gamoiyuanian Mm. ewyuis M. ra Mm. sZles m. 11 yo wyoba] gardaiada wyoba AC, wyoba] wyaloba Mm. iyuis Mm. rameTu + mun C. 12 rameTu ... darubands _ A. warvles] wariRes AC. 13 da + mun A. iwyesmca] iwyes AC. ganslva] gasulad A, gasula C. gansulva m, ganslva Q. movidian ACmQ. 14 maSin _ AC. wavidis m. warvidis ... darubands] warvidis mirian Suelad darubandisa AC. Seewiis] Seewivis Mm. odes Q. uomrad AC. 14-15 miridian A. ~ odes miiRo mirdat mihridian xazarTa maT mirians da odesme brZoliTa aotnis MmQ. maT _ A. maT] da C. mirians _ C. 15 brZolad daatanis C. 16 xolo] da C. ~ ormeocisa wlisa A, ormocisa MQ. maSin _ A. mama mirianisi] mama misi AC, mama AMCm. 16-17 ~ mefe sparsTa AC. 17 dajda + mefed AC. Semdgomad missa mefed sparsTa _ AC. missa MmQ. mirianisi + sparseTs C. umrwamesi MQ. umrwemesi _ C. 17-18 saxeliT] romelsa erqua AC. 80

C47r A15v

m52r Q13r M96r

10

15

20

leonti juanSeri mroveli da viTarca esma ese mirians, mouwoda yovelTa spaTa misTa, Sekribna da waremarTa baRdads, raTamca dajda saydarTa mamisa misisaTa. | maSin Zmamanca misman Sekribna spani uricxuni da miegeba | brZolad evsa zeda nasibinisasa. da viT|arca ixiles moxucebulTa da marzapanTa sparseTisaTa, viTarmed maxli daecemis urTierTas, aRdges maT Soris mociqulad da bWed, da dasjerdes ornive mefeni bWobasa maTsa. da dasxdes ra bWobad, maSin mirian | ityoda esreT sarClad: `Svili pirmSo me varo mamisa Cemisa, da saufliswulod eboZnes queyanani ucxoni, mklaviTa warxmulni, da mun dReni Cemni mravalni brZolasa Sina damiyofian xazarTasa, da mravalgzis sisxliTa CemiTa damicavs sparseTi xazarTagan. da amisTs Cemi ars saydari mamisa Cemisa~. xolo bartam ityoda amas esreT, viTarmed: `Tuca pirmSo mirian ars, aramed naSobi ars mevlisa, da naSobsa mevlisasa eyofis sued, romel mas mixudomian samefoni. xolo me naSobi var hindoTa mefisa asulisa da sparsTa dedoflisa. da mogismenia anderZi mamisa Cemisa da moginaxavs, romel eliTa misiTa damadga grgni Tavsa Cemsa~. xolo maT gan|bWes da misces m|efoba sparseTisa bartams, xolo mirians misc|es bartamisgan gulissadebad jazireTi da naxevari Samisi da adarbadagani. da ese yoveli qarTls, somxiTs, rans da hereTs da movak|ans zeda mourTes, da warmovida mirian. xolo vidreRa jereT munve yofasa Sina mirianissa gardamovles ovsTa feroS da kavtia da ganryunes qarTli. xolo mirian garesgar gardavida ovseTs, motyuena
1 da1 _ AC. esma Q. ese _ AC. miriansa m. spaTa] sparsTa Q. Seikribna Mm. 2 misisaTa _ A. maSin] xolo A. Zmamanca] Zmaman MC, Zmama A. misman + bartam C. 3 Sekribna] Seikribna Am, Seikriba M. uricxvni m, uricxni Q. moegeba A, miegeba Q. brZoda + da Sekrbes A. nisibinisasa] nisbanissa A, nisibanisasa C, nasibisasa MmQ. 4 maxuili AC, maxvili Mm. 5 urTierTsa A. da2 _ A. orni Q. 6 mefeni _ m. bWobasa Q] bWed AC, da1 _ AC. ra Mm] _ AC. maSin _ AC. ityoda esreT _ A, esreT _ C, ityoda] iota MQ. sarCla Am, isarCla MQ. 7 ~ me ( _ C) pirmSo Svili var (+ me C) mamisa Cemisa AC. deda Svili pirmSo me varo MQ. Cemisa MmQ. saufliswulod eboZnes _ MmQ. 7-8 ~ ucxoni queyanani AC. 8 warxmulni] asmulni C, waxmulni MmQ. mun + yovelni A. Cemni] Cuenni A. mravalni _ AMCm. ~ damiyofian brZolasa Sina A. 9 damicavs] damitevs MmQ. da2 _ AC. amisTuis AC, misTuis MQ, misTs Qm. 10 saydari _ MQ. 11 xolo _ M. esreT _ AC. viTarmed _ ACm. Tumca MmQ. pirmSo AMCmQ. mirian] igi C] A. aramed _ A. 12 suQd Q, sueT Mm. xudomian C, mixdomian MQ, midomia m. 13 xolo _ AC. indoTa A, hindoT m. da1 _ AC. dedoflisa MCmQ] mefisa A. 14 mogsmenia A. romel] rameTu A. elTa m. 15 guirguini AC, gvirgvini Mm. Cemsa _ A. 16 maT _ AC. gabWes A, gabrWues M, gabrWves Qm. sparseTisa] sparsTa A. bartemas C. 17 bartamisagan M. ~ gulis sadebelad (gulis sadebad C) misces bartamisgan AC. ~ Samis naxevari A. Samisi] SimaSisa C, bamisi Mm. ~ SimaSisa naxevari C. adrabadagani C, ardabadagani MQ. da2 _ AC. yoveli _ AC, yovelni Q. 18 qarTlisa, somxiTsa, ransa AC. da1 _ AC. ereTsa A, hereTsa C. movkansa AC. zedamourTes] daurTes C. warvida MQ. 19 xolo _ A. jereT _ A. munve] iyo mun AC. Sina mirianissa _ AC. mirians MQ. ferub C, faeroS MQ. 20 kavatia A, kavcia MQm. xolo _ A. garesgare C. gardmovida C, gardvida Q. ovseTiT A] + da A. motyuQna Q. 81

C47v A16r M96v

m52v

10

15

C48r M97r A16v Q13v

20

juanSeri leonti mroveli ovseTi da miiwia xazareTamde, rameTu gardamovlo gza dvaleTisa da movida Sina. da Semdgomad amisa raodenTame weliwa|dTa Cueulebisaebr movides xazarni brZolad darubandisa. da vidre igi mun iyo wyobad xazarTa, maSin ukue mefe guTTa spiTa uricxTa Sevida saberZneTs, xolo mefe berZenTa Sekrba spiTa didiTa da wina-aRudga. maSin mefeman guTTaman sTxova TavisTav brZola keisarsa, da ver Zal-edva keisarsa brZola misi, aramed iyo Ze kosaros somex|Ta mefisa, saxeliT| Trdat, romeli zemoca vaseneT da aRzrdil iyo igi saberZneTs, da iyo igi goliaTi. da mas Jamsa daxuedrebul iqmna igi spasa mas Tana berZenTasa. da gamoarCies igi yo|velTa maT spaTa berZenTa da Semoses igi SesamoseliTa da saWurveliTa keisrisaTa, da saxed keisrisa gaugzavnes brZolad mefesa mas guTTasa. da gamo-ra-vida muniT mefe guTTa, mietevnes urTierTas brZolad. da sZlo Trdat da elad Seipyra, da iotes banaki guTTa. xolo keisarman miscna spani Trdats da gamogzavna somxiTs, mamulsa Tssa, da gamo-ra-vides somxiTs, gamoasxnes sparsni, erisTavni mirianisni. maSin mirian Seiqca wyobisa misgan xazarTasa da moiyvana sparseTiT Ts-tomi misi, naTesavi mefeTa, saxeliT feroz. da aman feroz moitana Tana spa didi. da | misca mirian asuli Tsi ferozs colad da misca queyana xunaniTgan bardavamde, mtk|uarsa orive kerZi, da daadgina igi erisTavad mun. sxuaca Zali moirTo
1 miiwia] mouwia AC, moiwia MmQ. xazareTamde] xazarTa A, xazareTamdi C, xazarTamde MmQ. rameTu] da C] A. 2 amissa AMCmQ. weliwadTa] welTa A. CuQulebisaebr Q, Cveulebisaebr m. 3-4 da vidre ... Sevida saberZneTs] xolo mirian warvida Suelad darubandisa da vidre igi srul (mun C) iyo wyobad xazarTa, maSin mefe guTTa spiTa sparseTisaTa uricxuiTa AC. ukuQ Q. saberZneTad A. 5 didiTa] misiTa A. da _ Q. winaaRudga] aRudga Q. ~ guTTa mefeman C. guTeTman MmQ. hsTxova M, sTxova Q. ~ brZola TavisTav keisarsa A. ~ Tavis Tav Zula MQ. ~ brZola keisarsa TavisTav C. brZola] Zula MQ. 6 da] xolo A. ver Zal-edva keisarsa brZola misi _ MQ. aramed] da A. aramed] xolo maSin mun iyo spaTa Tana berZenTasa C. kosoro A, kasro MmQ. somexT Q. 7 saxeliTa m. Tardat MQ. zemoca _ A. ~ vaseneT zemo C. da1 _ A. igi _ A. 7-8 da iyo ... berZenTasa da _ C. 8 da1 _ A. daxuedrebul iqmna _ A] iyo A. daxuQdrebul Q, daxvedrebul m. spasa] spaTa A. mas _ A] mis Q. da2] maSin C. 8-9 ~ igi gamoarCies AC. 9 gamoarCives m. maT _ AC. spaTa + Tana A. berZenTa] berZenTasa A. SesamoseliTa] samosliTa A, SesamosliTa MCm. da _ A. 10 ~ keisrisa saxiTa A. keisris saxed, kaisrisa mQ. gaugzavnes] gagzavnes A, gamougzavnes C. ~ guTTa mefisa A. mas _ A. 10-11 brZolad mefesa mas guTTasa _ C. guTTasa] goliaTsa MmQ. 11 da1 _ A. gamoravida] gamovida ACQ. muniT] mun Q. ~ guTTa mefe AC. guTTa MmQ] + da AC. urierTsa A, urTierTsa m. da _ A. 12 Tardat MQ. iotes] aotes A, iota MQ. guTTa AMCmQ. keisarma m. misca Mm. 13 Tardats MQ] A. ~ mamulsa missa somxiTs C. Tuissa AM. da _ A. da] Semovides A, Semovida C. gamo-ra-vides somxiTs _ AC. gamorvides Q. 13-14 gamosxnes] gamoasxna C + somxiTiT C. 14 sparsni _ AC. 15 Semoiqca A. wyobisagan A, wyobisa Q, wyobis m. misgan _ A. moiyuanna Mm] + Tuisi misi A. Tstomi] Tsi MA] C. 16 mefeTa AMmQ] misi C. aman] man AC] m. feroz2 AC. Tana _ A. spa AMCmQ. 16-17 da misca ... colad _ A. da] amas ferozs A. miran M, mirean m, Tuisi M, misca1 + ferozs C. 17 xunanidgan Mm, xuananiTgan A. bardavamde] ardavamdin A. 18 orive kerZi mtkurisa A, orisave C. ori m. da daadgina igi erisTavad mun _ A. ~ mun erisTavad Q. mun + da moirTnes MQ. ~ Zali sxuaca Q. moirTo] misca A. moirTo _ QM. 82

m53r

M97v C48v

A17r

10

15

m53v M98r

20

leonti juanSeri mroveli sparseTiT da uwyo brZola Trdats. xolo odes moirTis Zali Trdat saberZneTiT da momarTis mirians, da mas ver Zal-edvis winaaRdgomad, ganamagrnis cixeni da qalaqni, da movlis| Trdat queyana mirianisi. da o|des ganZlierdis mirian sparseTiT, maSin ver wina-aRudgis Trdat da movlis mirian somxiTi. da esreT daucxromelad iyvis SfoTi maT Soris welTa mravalTa. da ara vin | ipova odes sparsTa Soris martod mbrZoli Trdatisi. da saxelovan iqmna Trdat yovelsa queyanasa zeda da sZlo yovladve mbrZolTa misTa, viTarca weril ars hambavi misi cxorebasa Sina somxiTisasa. xolo amisa Semdgomad mefe iqmna sparseTs mesame Zma mirianisi da bartamisi, mouvlina mirians da hrqua: `raTa SevkrbeT da gardavloT somxiTi da SevideT s|aberZneTad~. maSin gamovida sparsTa mefe da miegeba mirian da Sekrba simravle uricx, viTarca Tivani velTani da furcelni xeTani, simravliTa, gardavles somxiTi da ver winaaRudga Trdat, aramed ganamagrna cixe-qalaqni, da wartyuenes somxiTi da Sevides saberZneTad, da ver winaaRudga maT mefe berZenTa kos|tantine, romlisaTs STavarda didsa mwuxarebasa. da viTar iwyes maT tyuenvad saberZneTisa, | maSin arwmunes mefesa kostantines kacTa vieTme RmrTismsaxurTa da hrques: `ixile sakrveleba qristesi da Zleva mterTa mosavTa misTagan, viTar yovelni mosavni qristesni warZRuanebiTa juarisaTa sZleven mterTa maTTa~. xolo kostantine mefeman irwmuna maTi, viTarca weril ars ese | gancxadebulad cxorebasa berZenTasa. naTel-iRo kostantine da warmoiZRuana saxe juarisa
1 brZolad C. Trdats] Tardats MQ. xolo _ A. moerTis MQ. Tardats MQ. 2 mohmarTis C, moerTis Q. mirian Mm. da mas _ AC. Zal-edvis + mirians A. winaaRdgomad + da A. gaamagrnis AC. cixe-qalaqni AQ. 3 Tardat MQ. mirianisi] misi A. odesme MQ. ganZlierdis] moirTis C. mirian + Zali C. 4 maSin _ AC. Tardat MQ. da1 _ C. mirian _ A. da2 _ AC. 5 iyuis M. welTa mravalTa _ A. 6 aravin Q. ~ odes ipoa C. odes sparsTa Soris _ A. Tardatisi MQ, Trdatisa A. 7 saxeloan C, saxelovani Q. iqmnis A. Tardat MQ] igi AC. yoelsa C, yovelTa Q. zeda _ AC. mbrZolaTa Q. 8 hambavi ... somxiTisasa] somxiTisa Sina A. ambavi Mm. Sina _ Cm. somxiTisasa] somexTasa C. 9 xolo _ AC. ~ Semdgomad amissa ACMQ. sparseTs ... bartamisi] Zmiswuli mirianisi, Ze bartamisi A. sparseTs _ A. da] Ze C. bardamisi Mm. 10 miuvlina C. mirians + mociquli A. mouvlina + mociquli winaSe mirianissa C. rqua A, hqua MmQ. SekrbeT M. da _ AC. 12 miegeba Q. Sekrba Q. simravle _ A. uricxui AMC. 13 simravliTa + da A. 14 Tardat MQ. gaamagrna AC. da1 _ AC. wartyuQnes Q. 15 da _ C. winaaRudga Q. maT _ Q. ~ berZenT mefe AC. berZenTa Q + da M. romlisaTs] da A] C. 16 didsa _ A. mwuxarebasa + Sina A. ~ mwuxarebasa Sina didsa mwuxarebasa Q. 17 viTar _ A, da viTar _ C, viTar] ver Q. maT _ AC. tyuQnvad Q, motyuenvad AC. saberZneTisa + spaTa C. 17-18 maSin ... hrques] maSin arwmunes kacTa RmrTis msaxurTa mefesa kostantines da Tques A, maSin arwmunes kacTa RmrTismsaxurTa da Tques C. 18 da1 _ MQ. hques Mm, hrquQs Q] + viTarmed AC. vixileT AC, ixiles MQ. da2 MQ. 19 mosavTa _ AC. misTagan _ C. viTar] viTarmed C. 21 xolo] maSin C] A. ~ mefe kostantine A. ~ irwmuna maTi kostantine mefeman C. 21-22 cxorebasa] moqcevasa AC. ~ moqcevasa berZenTasa gancxadebulad A. 22 jvarisa m. 83

C49r Q14r

A17v

10

M98v

m54r

15

C49v

20

A18r

juanSeri leonti mroveli da ewyo mterTa, sparsTa maT uricxuTa, spiTa mciriTa, da ZaliTa | qristesiTa aota banaki maTi, da mosra simravle maTi. da ivltodes ornive igi Zmani mcirediTRa medriTa. da miudga ukuana kostantine, da Sevida sazRvarTa maTTa, da sparsTa mefe Sevida sparseTad meoti, xolo mirian dadga qarTlad da ganamagrna cixe-qalaqni. uRono iqmna mirian da SeeSina otebisaTs qarTliT, rameTu momwydar iyvnes wyobasa mas Sina yovelni warCinebulni misni, sparsni da qarTvelni. da amisTsca wargzavna mociquli winaSe kostantine mefisa da iTxova misgan mSdoba, da aRuTqua mas msaxu|reba da | gand |goma sparsTagan da Sedgoma misda, romeli-ese sTnda kostantines, rameTu SiSi aqunda kualadca sparsTa mefisagan, da TanaSemweobisaTs daezava mirians. da aRiyvana Svili mirianisi mZevlad, saxeliT bahqar, da mirian da Trdat amzaxna urTierTas, rameTu mosca Trdat asuli Tsi, saxeliT salome, colad Zesa mirianissa, romel|sa ewoda saxelad rev, da uCina sazRvari mirians da Trdats | esreT: romelTa queyanaTa mdinareni dian samxriT da mierTvian rassa, ese queyanani Trdatis kerZad dayarna, da romlisa queyanisa mdinareni CrdiloT dian da mierTvian mtkuarsa, ese queyanani mirianis kerZad dayarna. da ese ra ganugo kostantine mefeman da Suamdgomel eqmna maT da warvida Tsad samefod. da mefobda mirian qarTls, rans, hereTs da movakans da aqunda egrisica egriswylamde. da misca Zesa missa, revs, saufliswulod kaxeTi da kuxeTi, da dasua igi ujarmas. rev da coli misi, salome, asuli Trdatisi, cxovndebodes ujarmas.
1 da1 _ A. mterTa _ AC. sparsTa] spaTa A. sparsTa + spaTa C. 2 da2 _ AC. ornive] orni MQ. igi Zmani] mefeni A. 2-3 mcirediTa AMm. da1 _ C. 3 moudga AC. ukana AQMC. sazRuarTa M. da3 _ A. 4 ~ meoti sparseTad AC. sparseTad + mefe MQ. meoti] maoti Q. dga C. gaamagrna AC. 5 SeeSina otebisaTs qarTliT] otebasa srulad qarTli A, sruliad otebas qarTliT C. otebasa AC, otebisaTuis M. qarTli A. rameTu] xolo C. 5-6 momwydar] awyuedil AC. 6 iyunes ACMm. misni] maTni A. qarTuelni M. 6-7 da amisTsca _ AC. 7 mociqulni Q. kostantinesa A. da _ A. iTxoa C. 8 gandgoma m] moswyda A, mowyveta C. sparsTagan] sparsTa AC. da3 _ AC. 8-9 Semdgoma misda, romeli ese _ AC. 9 kualad AC. 10 SemweobisaTuis A, TanaSemweobisagan Mm, Semweobisagan C, TanaSemweobisaTvin Q. daezava] ezraxa A. mirian C. da2 _ AC. aRiyvana] aRiRo A. mzevlad A. 10-11 saxeliT] romelsa erqua AC. 11 baqar A, bahraq MmQ. da + daemoyurna AC. ~ Trdat da mirian AC. Trdat _ MQ, Trdat + da AC. Tardat Q. amzaxa MQ. urTierTas _ AC. rameTu] da AC. misca A. Tedrat A, Tardat MQ, Trdat _ C. 12 Tsi] misi AC, Tuisi Mm. saxeliT] romelsa erqua AC. ~ Zesa mirianissa colad A. ewoda] erqua AC. saxelad _ A. da _ A. 13 uCina] ganuCina C. sazRuari M. uCina sazRvari] sazRvrians Q. mirians da Trdats _ AC. mirians _ Q. Tardats MQ. romelsa queyanasa C. dian + da QM. 14 da1 _ Q. mierTian M. raxssa AC. Tardatis MQ. kerZod A, kerZo C. dayarnes MQ. da2] xolo AC. 14-15 romelTa queyanaTa A. queynisa Q. 15 ese queyanani _ ACQM. 16 dayarnes MQ. da ese ra] esreT AC. ganugo] gaugo A. da2 _ AC. Suamdgom MQ. maT _ A. da3 _ Q. 17 Tsad samefod AC. 18 da1 _ AC. qarTls + mun MQm. hrans C, ereTs A, dereTs MQ. movkans AC. da3 _ MQm. ergasica Mm, egrisic C] + vidre A. 19 egriswylamdis C. revs + sofeli Q. da2 _ MQm. dasva m, dasxna C. 20 igi _ C. ujarmos CQ. rev ... Trdatisi _ A. misi] + revisi C. Tardatisi CMQ] + da ACMmQ. Tardagisi + da Q. cxondebodes A, cxovndeboda MQm] + igini AC + mun C. ujarmos Q. 84

M99r

C50r Q14v m54v

10

M99v A18v

15

20

leonti juanSeri mroveli xolo ferozs, siZesa mirianissa, aqunda queyana, romeli zemoT vaseneT, micemulad mirianisgan, da igi mun iyo erisTavad. | mas Jamsa mosrul iyo wmida da netari deda da | embazi Cueni nino, da daeyo mcxeTas Sina sami weli da ganecxada qadageba | qristes sjulisa, da iqmoda kurnebasa Tnier wamalTa xmarebisa da mamaRlad iwyo qadagebad qristes sjulisa, WeSmaritisa mis RmrTisa Cuenisasa.

C50v m55r M100r

C50v

moqceva

mirian mefisa da mis Tana yovlisa qarTlisa wmidisa da


netarisa dedisa Cuenisa nino mociqulisa mier*
10

A19r

Q15r M100v C51r

pirvelad ukue vasenoT cxoreba | wmidisa da netarisa dedisa Cuenisa da yovlisa qarTlisa ganmanaTlebelisa nino mociqulisa, romeli-ese TT manve netarman mogTxra Jamsa aRsrulebisa misisasa, romeli aRwera morwmuneman dedofalman salome ujarmelman, Zis colman mirian mefisaman da asulman Trdat mefisaman. da iyo maT JamTa Sina, odes wmida giorgi kabadukieli iwama qristesTs, kabadukias qalaqsa kaci vinme mTavarTa | Sesabami, mona RmrTisa, saxeliT zabilon. da ese warvida hromed winaSe mefisa msaxurebad | da niWisa moRebad misgan. da maTve dReTa Sina kaci vinme iyo kolastras Sina, da es|xnes mas or Svil: Ze da asuli, da saxeli Zisa misisa _ iobenali, xolo asulisa _ sosana. da aResrulnes meuRleni igi, da darCes da-Zmani igi oblad. da aRdges da warvides
1 ~ siZesa mirianissa ferozs A. zemoTavsa MQm. zemo AC. vaseneb m. 2 micemuli A. mirianisagan MmQ. igi _ AC. mun _ m. ~ da iyo igi mun Q. ~ da iyo erisTavad A. erisTaobda igi mun C. 3 mosul A. Cveni m. nino + da C. nino + mcxeTas Sina A. 3-4 ~ mcxeTas Sina da dayo sami weli A. 4 ganacxada MQm. qeba A. qristesi A. 5 kurnebaTa AC. Tuinier CM, Tvinier m. wamlisa AC. xmarebisa _ A. da _ A. ma maRlad Q. qadagebad] qebad AC, qadageba m. 5-6 sjulisa WeSmaritisa qristes RmrTisasa A (RmrTisa Cuenisaa C). sjulisa QM. mis + qristes RmrTisa Cuenisa QM. mis _ A. Cuenisasa _ A. 7 mis Tana _ AC. qarTlisa + da A. 8 Cvenisa m. mociqulis ACMm. mier _ MQ. 9 ukue _ AC. ukuQ Q, ukve m. vaxsenoT Mm. cxovreba m. wmidisa _ A. netarisa] netareba A + wmidisa A. Cvenisa m. ~ da netareba wmidisa A. 10 -ese _ AC. TuiT ACM, TviT m. manve] man C. 11 moguiTxra ACMm, mogTxra Q. aRsrulebisa] aRsarebisa misisa Q. 12 mis colman] Zis wulman Mm. mirianis C. da _ AC. Trdatisaman A, Terdat C, Tardat MQ] + somexTa C. mefisagan _ A. 13 da _ AC. iyo _ AC. Sina _ A. giorgi] igi AC. kabadukeli AQM. qristesTuis AC, qristesTvis M, qristesaTvis m. 14 kabadukias qalaqsa] iyo kabadukiaT qalaqiT AC, kabadukelTa qalaqTa MQm. zabulon MmQ. 15 da ese _ AC. romed A. niWis AMm. misgan _ AC, misgan] maTve A. 16 da1 _ AC. dReTa] JamTa AC. Sina _ AC. kolastasa A, kilastras C, kolastars MQ, kolastarsa m. ori CQ. Svili C. 17 da2 _ AC. iobaneli A, iobneli C, iobeneli Mm. asulsa AMm. sosanna A, sosan Mm. da3 _ AC. 18 meuRleni] qmari da coli C. da1 _ AC. da-Zmani] Zmani CMQ. igi _ A. da2 _ AC. * M-Si vkiTxulobT: `RmerTo, akurTxe dedofali mariam dRegrZelobiTa~. 85

10

15

15

20

juanSeri leonti mroveli igini qalaqad wmidad ierusalemad, da imed yves i|medi igi yovelTa qristianeTa _ wmida aRdgoma. da mievedrnes eseni mun, vinaca Zma ese iobenali miemTxa devtalarobasa, xolo da igi misi sosana hmsaxurebda miaforsa sara beTlemelsa. xolo ese Wabuki kabadukieli, saxeliT zabilon, romeli vaseneT Sesavalsave, miiwia hromed winaSe mefisa. da aRdgomil iyvnes branjni mas Jamsa brZolad hromTa velsa zeda pitalanisasa. da mosca | ufalman Zali zabilons, Wabuksa mas kabadukielsa, uZleveli da qmna uzomo winaaRdgoma mterTa mimarT, da aotna branjni igi, da Seipyra mefe branjTa da yovelni igi mTavarni maTni, da | miiyvanna igini winaSe mefisa. xolo mefeman ganaCina maT yovelTave sikudili. da maSin iwyes tirilad branjTa maT, evedrebodes zabilons da etyodes, viTarmed: `pirvelad ukue moguec sjuli Tqueni da Segyvanen taZarsa RmrTisa Tquenisasa, da maSin|Ra iyavn sikudili Cueni, rameTu Sen mier Sepyrobil varT, da Senve yav ese Cuen zeda, da ubralo iqmne sisxlisagan Cuenisa, axovano~. xolo zabilons viTarca esma ese, mswrafl auwya mefesa da patriaqsa sityua ese. da mosces naTeli elsa queSe zabilonissa, da Seiyvannes taZarsa Sina uflisasa, da aziarnes saidumloTa, orcsa da sisxlsa qristessa, da uCue|nnes maT didebani igi wmidaTa mociqulTani. da Semdgomad amisa aRimsTues ganTiad branjTa maT
1 igini _ AC. ierusalimad A, ielusalemad QMmC. 1-2 imed-yves ... vinaca] mievedrnes A. 2 wminda aRdgomad MQm. da _ Q. mevedrnes Q] Seevedrnes C. eseni _ C. vinaca _ C, vinca MQm. ~ ese Zma AC, Zma MmAC. iobaneli ACMm. miemTxuia ACM, miemTxvia m. 3 devltrobasa MmQ, devtalobasa A. da igi misi _ AC. daa Mm. sosan MmQ. msaxurebda ACMm. niaforsa AC, namforsa Mm, niamfrosa Q. xar MC. beTlemelsa] efTemelsa C. beTvlemelsa MQ. 4 Wabuki] WeSmariti MQm. kabadukeli AMQm. saxeliT _ AC. zabilon _ C, zabulon Mm. romeli vaseneT Sesavalsave _ AC. Sesulasave M, Sesvlasave Q. 5 miiwiva M. hromed _ A. 6 iyunes AMm. ~ mas Jamsa branjni AC. romTa A, hrmsa M. velsa Q. patalanisasa AC, patalanissa Q, pitalanissa Mm. 7 da1 _ AC. misca C. zabulons Q, sabilon A. Wabuksa] WeSmaritsa MQm. mas kabadukielsa _ A, kabadukelsa MQm. uZleveli _ AC. 8 uzomo MQ] AC.winaSe aRdgoma A. mimarT] uricxuni A, maT uzomoTa C. iotna MQm. igi _ AC. 8-9 Seipyra Q. branjTa ACM. 9 yovelni igi mTavarni maTni] misni mTavarni mravalni A, da misTana mTavarTa mravalni C. maTni _ AC. moiyvana AC, miiyuanna Mm. igini _ AC. igini winaSe _ C. mefisa _ C. mefisa + mefe branjTa da yovelni igi mTavarni AC. 10 ganaCina] ganawesa AC. maT yovelTave sikudili] sikudili maTi AC. da1 _ AC. maT _ A. maT + da AC. 11 da etyodes, viTarmed AC. ukue _ AC, ukuQ Q. moguQca Q, mogveca M, mogvec m. ~ moguec pirvelad AC. 12 Tqueni] Seni AC. Seguiyvanen AC, Segviyuanen M. Segviyvane m. taZarsa + Sina MQ. RmrTisa Tquenisasa] Sensa A. da2 _ C. maSin AC. 12-13 sikudili Cueni, rameTu Sen mier Sepyrobil varT _ MQm. Sen mier] Senve AC. Sepyrobil varT] gipyried A, gipyries C. 13 ese _ A. da2 _ Q. iqmna A. iqmen MQ] iyavn m. 14 sisxlisagan] sikudilisa A. Cuenisa] Cuenisagan A. 15 ~ viTarca esma zabilons C. zabulons Mm. ese _ A. patriaksa MQ. 16 ese] maTi AC. misces AC. elsa queSe] elTa Sina A. zabilons C, zabulonissa m, zabilonisa Q. Seiyvanes AC, Seiyuannes M. Sina _ C. uflisasa] RmrTisasa AC. 17 aziarnes] aRizardnes A] + wmidaTa A. da2 C. uCuenes A, uCuQnnes Q, uCvennes m. maT _ AC. 18 wmidaTa _ AC. da Semdgomad amisa aRimsTues _ A. amiss MmQ. aRmosTquQs Q, aRimsTves m. ganTiad branjTa maT] da dileul adre aRdges (adges C) branjni igi AC. 86

m55v

A19v

M101r

10

C51v

15

m56r

20

leonti juanSeri mroveli da Seimoses samoseli samkudro, da ganvides adgilsa mas kacis samklvelosa da sisxlis dasaTxevelsa, da hmadlobdes RmerTsa naTlis-RebisaTs da ziarebisa, romeli miiRes maT, da ityodes esreT, viTarmed: `Cuen sikudilsa ama|s Sina u|kudav varT, rameTu Rirs guyvna RmerTman eseviTarsa didebasa xilvad | da miRebad sagzalsa mas daulevnelsa _ orcsa da sisxlsa qristes, RmrTisa ukudavisasa, romeli umaRles ars yovelTa maRalTa da uqueskneles yovelTa ufskrulTa, quesknelTa, romeli-igi ars kurTxeul ukunisamde. xolo va naSobTa CuenTa, nayofTa simwarisaTa da mkdrTa bnelisaTa~, da mobdes: `movedin mermle | ege da aRaxuenin Tavni Cuenni Cuengan!~ xolo amas xedvida ra zabilon, aRiZra gonebiTa da tiroda mwared, rameTu, viTarca cxovarTa, Tavni maTni warkueTad moedriknes da mosikudid miepyrnes, da viTarca kravTa, SvilTa maTTa sawyalobelad iglovdes. maSin mowyaleqmnuli maTTs Sevida zabilon winaSe mefisa, gamoiTxovna igini mefisagan, da niWiTa ganutevna. xolo igini evedrebodes zabilons, raTa warhyves igi queyanasa maTsa da misces sjuli | qristesi da naTlisReba wyliTa yovelsa ersa maTsa. xolo man ismina vedreba maTi da moiTxova mRdelni patriaqisagan. da brZaneba moiRo mefisagan; da warvides sixaruliT. da viTar mieaxlnes dRisa erTisa savalsa, mivida wina | hambavi maTi, | viTarmed mefe cocxali movals da yovelni mTavarni mis Tana. maSin SeiZrnes aTni saerisTvni: xolam da xozab, xlaWa da xeneSgi, timgarago, zaqa, gza, zarga, zarda, zarma da Tmogoni samefo.
1 da2 A. samklvelosa] saklavsa AC + sasisxlesa C. kacisa Q. kacisa mkvlelosa Mm. 2 sisxlis dasaTxevelsa _ A. sisxlsa m. dasaTxevelsa + ilocvides AC. madlobdes AMm. naTlisRebisaTuis ACM, naTlisRebisaTvis m. 2-3 ziarebisa, romeli miiRes maT _ AC. ityodes] iotes Mm. 3 esreT, viTarmed _ AC. viTarmed] vidremd Q. Cuensa Q. sikudilsa Q. amas _ AC. 4 rameTu Rirs varT, rameTu (+ Rirs Q) gyuna MmQ, guyuna A. RmerTman _ Q. xilvad da _ AC] moRebad AC. 5 qristessa A] + Zisa AC. RmrTisasa C, RmrTisa Q. ukudavisa A, ukudavissa Q. 6 uqueskneles] ukanasknelisTa quesknelsa A, quesknelsa M, quQsknelsa Q, quesknelTa _ ACQ. 7 va] viTarca M, vai AC. CvenTa m] Q. nayofTa] naSobTa A. mkuidrTa ACMm. 8 mermale Q, merme A. ege _ AC. aRixuen AC, aRaxuen M, aRaxuQn Q. 9 xolo _ AC. ~ ra xedvida AC. zabulon Cm. aRizra Mm. da tiroda] tirilad A. mwared _ AC. 10 ~ cxovarTa viTarca A. warkueTad ... miepyrnes] klvad waripyrnes A, klvad qedni maTni warupyrnes C. warkuQTad Q. moidriknes MmQ. da] MmQ. 11 sawyalobelad iglovdes] swyalobdes AC. 12 maSin ... mefisa _ AC. mowyaleqmnuli Q. maTTuis M. zabulon Mm. igini _ AC. 13 niWTa M, niWiT m. da niWiTa ganutevna] da Sekazmulni ganutevna AC. ganutevna Q, ganutevna] ganuxna Mm. zabulons mC. waryves AQ, warhyues M, waryues m. 14 igi _ AC. da1 _ A. wyliTa C. yoelsa C. 15 maTisa A. 16 xolo + igi A. moiTxoa C. mRdelni] xucesi A, mRudeli M, mRdeli CQ, mRvrdeli m. 17 moiRes Q. sixaruliT _ AC. miieaxlnes A, moiaxlnes m. ~ erTisa dRisa A. 18 ambavi AC. maTi _ AC. cocxali + aris A. movalsa A, movlis MmQ. 19 maSin _ AC. aTanisa erisTavni C, aTinis erisTavni Mm, saerisTavoni Q. 19-20 xolam ... samefo] xozama, xoza gaaxilaja, tenebaga, xingaragi, zija, zaga, zada, zarma, Tmonidi da A. xlaWa _ A. gaaxlaja, xlWa MQ, xalWa m. xenebaga C, xenbagi m, xenabagi MQ. xingaragi C, timgragizqa M, timgragiz-ai Q. zaga, zaja, zarda, zamra da TamoniT samefo C. gzaa, zarga, zarda da Tmogoni sameufo M. sameufo Q. zarma _ MQ. Tmongoni Q. sameufo Q. 87

M101v A20r Q15v

C52r

10

M102r

15

A20v m56v

20

juanSeri leonti mroveli da miegebodes mdinaresa zeda didsa Rrmasa, da ganyo mefeman eri igi da daadgina wyalsa imier da amier, da akurTxes mRdelTa maT mdinare igi. da STada yoveli eri igi wyalsa mas, ganibanebodes da aRmovidodes aRmosavalsa erTsa, da dasdebda zabilon elsa Tssa yovel|sa mas ersa da iyo aT dRe. mun yofasa missa mdinaresa mas zeda aRhmarTna karavni, da Sewires mRdelTa usisxlo igi msxverpli, dautevna mRdelni da ganuwesa yoveli wesi qristianobisa. da amisa Semdgomad ijmna maTgan, daut|eva mSdoba da warvida niWiTa didiTa hromedve, da ganizraxa gonebasa Tssa ierusalemad warsvla. da viTar miiwia ierusalemad, ganuyo yoveli igi monagebi Tsi glaxakTa mcnebisaTs RmrTisasa. da ixila, rameTu pirvelsenebuli igi devtalari patriaq qmnil iyo: da friad daimegobrnes urTi|erTas zabilon da patriaqi igi. maSin hrqua sara miaforman patriaqsa esreT, viTarmed: `ese zabilon, mama da embazi branjTa, kaci sruli sibrZniTa da RmrTismoSiSobiTa ars yovladve, da miec | da Seni sosana colad misda.~ vinaca sTnda wmidasa patriaqsa ganzraxva ese sara miaforisa, da misca sosana colad zabilons da warvida Tsad qalaqad kolastrad.
1-8 miegebodes ese yovelni mdinaresa zeda didsa da Rrmasa. da daayenna mefeman imier da amier da akurTxa wyali igi da STada yoveli igi eri da gamovides aRmosavalsa erTsa da dasdebda elsa yovelsa mas ersa. iyo mun aT dRe da aziarna saidumlosa qristessa, dautevna mRdelni da ganuwesa wesi yoveli. amisa Semdgomad misca mSuidoba yovelTa da warvida niWiTa didiTa romed da ganizraxa gonebasa Tuissa, warvide ielusalimad, davmarxo niWi ese Cemi adgilsa RmrTisasa A. miegebodes (miegeboda C) ese yovelni (yoelni C) mdinaresa zeda didsa da Rrmasa ( C) da daayenna (daayena C) mefeman (+ eri igi C) imier da ( C) amier da akurTxa (akurTxes C) wyali igi da STada yoveli (yoeli C) igi eri da (+ ganibannes + da C) gamovides (aRmovides C) aRmosavalsa (didsa C) erTsa da ( C) dasdebda (+ zabulon C) elsa yovelsa (yoelsa C) mas ersa. iyo mun aT (aTi C) dRe da aziarna saidumlosa (saidumloTa C) qristessa (qristesTa C), dautevna mRdelni da ganuwesa wesi yoveli (~ yoeli wesi C). amisa (amissa C) Semdgomad misca (dauteva C) mSuidoba yovelTa ( C) da warvida (warmovida C) niWiTa didiTa romed (hromed C) da ganizraxa gonebasa Tuissa, warvide ielusalemad davmarxo (da vamsaxuro C) niWi ese Cemi adgilsa (adgilTa C) RmrTisasa AC. 1 moegebvodes Q, moegebodes Mm. Radmarsa Mm, Radmasa Q. 2 wyalsa _ M. da1 _ Q. 3 aRmoslvasa MQ. erTsa _ M. 4 da iyo _ MQ. erTsa _ M. 5 zeda + da MQ. hmarTna M. da _ MAQ. Seswirnes M. mRudelTa M. 5-6 msxu Qrpli Q + da aziarnes erni igi yovelni qristes saidumloTa MQ. 6 ganuwessa Q. qristianobisa MmQ. amissa MmQ. 7 wavida m. ganiZraxa m. 8 gonebasa _ MmQ. ielusalemad M. warslva MQ. 9 da viTar miiwia ierusalemad] warvida da A + ierusalems da C. yoveli igi _ C. Tsi] misi AC. 10 mcnebisaTs RmrTisasa da ixila rameTu _ AC. devxalari M, devtalari + igi A. patriak M. 11 qmnul M. da1 _ A. igi _ C. patriaki M. 12 maSin] da A, maSin _ C. rqua A, Tqua M, hqua C. sarniaforman M. niaforman AC. esreT, viTarmed _ AC. ase AC. 13 ~ RmrTis-moSiSebiTa da sibrZniTa AC. ars yovladve _ AC. 14 miec + ukue AC] metyuis M. misda] misa A. _ C. vinaca] da AC, vinaca Q. 14-15 ganzraxva ese sara miaforisa _ AC. 15 zabilon A. da2 _ A. da misi C. 15-16 da warvida Tsad qalaqad kolastrad] warvida zabilon Tuisad qalaqad kolastrad A. ~ zabilon colad C. Tuisad C. 16 kulastrad C. 88

C52v

M102v

10

Q16r

A21r

15

20

leonti juanSeri mroveli da | ese wmida nino, moZRuari qarTlisa, maTgan iSva oden mxolod, Tnier sxsa Svilisa. da aRzarda dedaman misman sosana msaxurebasa mas Sina glaxakT|asa. xolo viTar iqmna nino wlisa aTormetisa, maSin ganyides mSobelTa misTa yoveli, raca aqunda, da warvides ierusalemad. xolo mi-ra-iwivnes ierusalemad, mas Jamsa zabilon daiwera | juari patriaqisagan da ijmna colisagan Tsisa, da Seitkbo mkerdsa Tssa asuli Tsi, wmida ese nino, daalto piri ninosi nakaduliTa cremlTaTa, romelni-igi gardamosTxivna TualTagan TsTa, da rqua: `Sen, mxoloo asulo Cemo, esera, dagiteob oblad Cemgan da migiTualav mamasa zecaTasa da yovelTa mzrdelsa RmerTsa, rameTu igi ars mama obolTa da msajuli qurivTa, da nu geSinin Sen, Svilo Cemo! xolo Sen mariam magdanelisa Suri aRiRe qristes siyuarulisaTs da daTa maT lazaresTa. da ukueTu Sen egreT Seiyuaro igi, viTarca maT Seiyuares, man egreTve mogces Sen yovelive, raca iTxovo misgan~. xolo ese ra Tqua, dauteva amborisyofa saukuno da warvi|da wiaR iordanesa, kacTa maT Tana | velurqmnilTa da kacTagan ganSorebelTa, romlisa-igi sada yofa uwyis RmerTman, yovlisa mecnierman da dambadebelman. xolo deda igi ninosi misca patriaqman msaxurad glaxakTa, dedaTa uZlurTa. wmida nino hmsaxurebda miaforsa dvinelsa or wel, | da hkiTxvida yovladve vnebaTa maTTs qristesTa, juarcumisa, daflvisa da aRdgomisa misisa da samoslisa mis da tiloTa da sudarisa da juarisa da sxsa yov|lisave, SemdgomiTi Semdgomad gamoeZiebda,
1 da _ AC. wminda m. moZRvari m. maTgan] amaTgan A. iSva _ A. oden _ C. 1-2 mxolo C. iSva oden ... Svilisa _ A. Tnier sxvisa Svilisa _ AC. sxvisa Mm. 2 sosan Qm. mas _ AC. 3 xolo] da AC. ~ aTormetis(a) wlis(a) AC. maSin _ AC. ~ mSobelTa misTa ganyides AC. yovelive A, yoeli C. 4 da _ C. ielusalimad AC, ielusalemad Mm. iQrusalemad Q] + da ganuyves glaxakTa C. 5 xolo mi-rawivnes ierusalemad, mas Jamsa] maSin AC. 5-6 jvari m. patriakisagan MQ. 6 Tsisa _ AC, Tuisisa Mm. da] C. mkerdsa _ A. Tssa _ AC, Tvissa M] missa m. Tsi _ A, Tuisi CMm, Tsisa Q. 7 ese _ AC. 7-8 daalto ... TualTagan TsTa] da dayarna (daRuarna C), viTarca wyaroni, cremli TualTagan pirsa missa AC. ninosi MQ. cremlaTa M, cremliTa Q. TuisTa M. 8 rqua] Tqua AC, hqua Mm, rqua + maSin Q. mxolo A. ese ra Q. 9 migaTualav AC] + Sensa A. da2 _ AC. rameTu] romelsa A, romel C. 9-10 igi ars mama] egulebis zrda yovelTa A. mama CMm] Q. 10 qrivTa M. da2 _ A. geSinis m. Sen _ A. 11 siyuarulisaTuis AC] survilisaTuis Mm. daTa Q. 12 da ukueTu Sen] da Tu egreT AC. maT] maTman AC. Seiyuares _ AC. ~ mogces egreTve A. Sen _ A. 13 iTxoo C. misgan _ AC. xolo ese ra Tqua _ AC. dauteva Q. 14 iordanes ACQ. Tana + RmrTisaTs MQ. velurTa AC. 14-16 da kacTagan ... igi] sada yofa misi AC. ganSorebulsa MQm. romlisa Q. yovlisa mecnierman da _ AC. mecnierad M. deda ACMm. deda + wmidisa A. igi _ AC. igi] wmidisa A. igi ninosi] misi C. ninosi MQmA. 16 patriakman MQm. dedaTa + da MQmAC. 17 uZlurTa _ AC. 18 msaxurebda ACMQ. niaforsa CQ, niamfors A, naforsa M, nafrisa m. miaforsa + somexsa AC. dvinelsa] danielsa Mm. kiTxvida A. 19 maTTs] maT AC, maTTuis M. juarcmisa AMQ, jvarcmisa m. juarcmisa + da C. daflisa m. aRdgomisa + da samoslisa A. misisa _ A. samoslisa + misisa A. mis _ A. da3 _ A. 20 sudrisasa A. sudarisaTa C + da juarisa da sxvisa yovlisave] miwyebiT yovelsa A. miwyobiT yovelsa C. SemdgomiTi Semdgomad gamoeZiebda _ A. 89

m57r M103r

C53r

10

M103v A21v

15

m57v

C53v

20

juanSeri leonti mroveli rameTu ara vin yofil iyo da arca vin iyo Soris ierusalemisa swor misa mecnierebiTa sjulisa gzasa, Zuelsa da axalsa, yovelsave zedamiwevniT. xolo | iwyo uwyebad misa: `vxedav, Svilo Cemo, Zalsa Sensa, viTarca Zalsa lomisa mdedrisasa, romeli izaxebn yovelTa zeda oTxferTa, gina viTarca orbi dedali, romeli aRvidis simaRlesa haerTasa ufros ma|mlisa da yoveli queyana gugasa Sina Tualisa misisasa mcirisa margalitisa sworad Seayenis da ganixilis da ganicadis saWmeli misi cecxlebr, xolo ixilis ra, miutevnis frTeni da miiwiis mis zeda. egreTve saxed iyos cxovreba Seni winamZRurebiTa sulisa wmidisaTa. xolo aw viwyo da migiTxra Senve, rameTu odes-igi ixiles RmerTi ukudavi kacTa mokudavTa queyanasa zeda, romeli mokuda da mosrul iyo | mowodebad warmarTTa, viTarca TT ineba sna soflisa, iwyo keTilis-yofad huriaTa, mkudarTa aRdginebad, brmaTa axilvad, sneulTa gankurnebad, _ romeli-ese SeiSurves, da Seizraxnes, da waravlines stratiotni yovelsa queyanasa mswrafl moslvad huriaTa da Tques, rameTu: aha esera, wa|rvwymdebiT, movediT da Semo|krbiT yovelni!~ maSin moiwivnes yovliT queyaniT da sofliT kacni uricxuni, swavlulni da mecnierni sjulsa mosessa, romelni-igi ant|akrad wina-aRudges sulsa wmidasa, da raigi jer-iyo yofad qristesa, maT aRasrules: rameTu juars-acues da samoselsa missa zeda wil-igdes, da mieca da xuda wiliTa miT CrdiloelTa, mcxeTelTa moqalaqeTa. xolo dafles maT huriaTa qriste, dakrZales da dabeWdes saflavi misi, aramed igi aRdga, viTarca Tqua pirvelad, da tiloni igi povnes saflavsa mas Sina
1 vin2 AC. ara vin Q. Soris _ AQ. ierusalims A, ielusalemisa C, ielusalems Mm. swori AC. missa CMm. mecnierebiT A. 2 gzasa _ MQm. Zuelisa MQm. axlisaTa MQm. Zuelisa da axlisaTa Sina vidre Q. yuelasa C. zedamiwevniT _ A. 3 xolo _ AC. missa CMQm] + da rqua A, da hqua C. Zalsa2] Zilsa Mm. Zalsa2 _ C, 4 mdedrisasa] Zuisasa AC] mdidrisasa MQm. izaxeben M. yovelsa A. oTxfersa A. viTarca _ A. 5 mamlisa] mamulisa Mm. queyana Mm] meli AC. 6 Sina _ AC. Seayenis] Seiyuanis Mm, Seiyvanis Q. da1 _ AC. ganaaxlis M. 7 cecxlisaebr MQ] cocxlebr A. xolo ixilis ra] dainaxis A. ra _ A. ra M. ra dainaxis C. moutevnis AC. miiwiis] mietevis AC, miiwis M. 8 mas AC. egreTve saxed iyos] egreT iyos AC. cxovreba m, cxoreba ACM, cxoreba Q. Seni] misi AC. winamZRurebiTa sulisa wmidisaTa _ AC, winamzRurebiTa M. wmidisaTa MQm. 9 xolo _ AC. viwyoT MQm. giTxra AC. migiTxraT MQm] + yoveli AC. Senve, rameTu _ AC. -igi _ AC. romeli]Zali M. 10 mokuda da _ AC. 10-11 warmarTa A. 11 TuiT ACMm. ineba] unda AC, ineba Q. soflisa] soflisa CMQ] sulisa A. uriaTa AC. mkudarTa] mkuidrTa A. 12 gankurnebad] aRdginebad A. romeli _ AC. 13 da _ A. waravlinnes M. waravlnines m. mswrafl] swrafiT A, swrafaT C, swrafl MQm. uriaTa ACMQm. 14 Tqves m. rameTu aha _ C. esera Q. warvswymdebiT A. SemokerbiT AC. 15 moiwines C. yovelni A, yovelTa m. queyani A, queyniT Cm. da sofliT (_ C) kacni _ A. uricxuni] ricxuiT A, ricxuni C. ricxniT MQm. mswavlulni M. da2 _ AC. 16 mecnierni _ AC. sjulisa Q. romeli igi Mm. antavrad _ A, antarakad CMQ. da _ AC. ra] ara MQ. 17 qristessa C. rameTu _ AC. acuQs Q, acves m. 18 zeda _ AC. wili ACMmQ. igdes] ganagdes A. ganigdes C. da mieca _ AC. wiliTa miT _ A. miT _ AC. CrdilovelTa A. 19 dahfles C. maT uriaTa _ AC. uriaTa Mm. qriste] ieso AC. ieso + da A. dahkrZales C. da dabeWdes _ AC. misi _ AC. misi] igi misi MQ. 20 ~ aRdga igi C. aRdga Q. igini Q. igi + maSin C. povnes] ipovnes A. mas _ AC. 90

Q16v

M104r

A22r

10

m58r C54r

15

M104v

20

leonti juanSeri mroveli qristessa ganTiad. da movida pilateca da coli pilatesi qristes saflavad, da tiloni igi viTar povnes, moiTxovna colman pilatesman, da warvida mswrafl pontod, saxlad Tsad, da iqmna morwmune qristesi. xolo Semdgomad JamTa raodenTame mivides elTa luka maxareblisaTa tiloni igi, da dasxna man, sadaca TT igi uw|yis, xolo sudari ara ipova, daRacaTu Tques vieTme petresTs, viTarmed el-iwifa axumado, da aqus maso, aramed gancxadebulad ara miu|T|xres, viTar sxua igi. xolo juarni igi amasve qalaqsa Sina ierusalemsa damarxul arian, garna | adgili maTi ara vin uwyis, da odes inebos RmerTman, gamoCnden iginica.~ xolo viTarca ese esma wmidasa ninos | sara miaforisagan, maSin Sewira RmrTisa madloba da kurTxeva, da kualad hkiTxa mas, Tu sada ars Crdilosa igi queyana, sadaT-igi mosrulTa maT huriaTa wil-xuda da wariRes samoseli igi uflisa Cuenisa iesu qristesi. miugo da hrqua sara miaforman, viTarmed: `ars aRmosavleTiT kerZo qalaqi, romelsa hrqan saxelad mcxeTa, da queyana qarTlisa da somxiTisa mTeuleTi, da sawarmarTo ars igi Jamsa amas da saelmwifo berZenTa da uJikTa~. xolo maT dReTa Sina movida dedakaci vinme efesoT, Tayuaniscemad wmidisa aRdgomisa, da hkiTxvida dedakacsa mas sara miafori, viTarmed: `elene dedofali jereTca egeviTarsa cTomasa da bnelsa Sina arsa?~. x|olo man hrqua
1 ~ ganTiad qristesa MQm. qristessa Q. qristessa ganTiad] viTar ganTena, ese yoveli warmoica A. viTar ganTenda da mivides saflavad da povnes tiloni igi, maSin C. ~ pilateca mivida A. coli pilatesi qristes _ AC. 2 moiTxovna] moixuna A. 3 Tuisad AMm. iqmen Q. qristesa A, qristessa MQ. 4 xolo] da AC. JamTa raodenTame _ AC. mivides] movides A. eliTa C, elTa Q. luka Q. 4-5 tiloni igi _ AC. 5 man] igini AC. sadaca] viTarca C. sadaca + man A. TuiT ACMm. sudara Q. ipova Q. daRacaTu] aramed A, viTarca C. TquQs Q. 6 vieTme + viTarmed A. petresTs] petres A, petresTuis C] pilatesTuis Mm. viTarmed _ A. el-ewifa MACQ. axumado] axmad A. aqus] aqundes AC] hques Mm. 7 ara Q. miuTxres] guiTxres AC. viTar sxua igi _ AC. sxva m. igi2 _ AC. amasave Q. 8 ierusalQmsa _ AC, ielusalemsa Mm, iQlesalemsa Q. garna] aramed AC. maTi _ C. aravin] ara Q. uwyis] icis C. da _ AC. 9 gamoCnden] gamoCndes AMQm, gamoCinebad C. iginica] igica C. 10 xolo _ AC. ~ esma ese AC. ese + yoveli A. ninos + yovelive C. sara _ A, sara miaforisagan] sar niaforisgan MQm, niaforisagan A, niaforisgan C. 10-11 maSin Sewira ... kurTxeva] misca kurTxeva da madli RmerTsa da AC. akurTxa Mm. RmrTisa Q. 11 mas _ AC. Tu _ AC. sada] sadaT A. Crdilos m. 12 queyana ACMQm. sadaT-igi] sadaT ars A, sada ars C, sadaT Q. mosrulT Q. 13 uflisa Q. uflisa Cuenisa + rqua (hrqua C) niaforaman A. sarniaforman MQ. 14 kerZo _ M. 14-15 `qalaqi mcxeTa, queyana qarTlisa, somxiTisa A. 14 saxeliT, romelsa hqvan MQ. 15 mTeuleTisa (mTiuleTi ars C) sawarmarTo aramed (rameTu C) 15-16 Jamsa amas uJikTa saxelmwifod Seqmnil ars AC. ieso Q. niaforman QM. qalaqi + saxeliT Q. hquian M, hqvian m. saxelad _ Q. mcxeTa MQ. queyana MQm. qarTlisa MQm. mTiuleTi QM. sawarmarToT Mm. ars + aw Q. da3 _ MQ. 17 xolo _ A. dedaa kaci M, deda kaci Q. vinme _ A. efesoT A, efesod MQm. wmindisa m. 18 aRdgomisa Q. sara _ AC. niafora AC, sarniafori MQ, nifori m. viTarmed _ AC. 19 jereTca _ AC, jerTca Q. egeTsave AC, egreTca Mm. cTomasa] cTomilobasa A, cTomilebasa C. ars ACMQm. rqua A, hqua CMQm. 91

A22v

C54v M105r Q17r

m58v

10

15

M105v

20

juanSeri leonti mroveli esreT, viTarmed: `var mevali maTi da maxlobeli ganzraxvasa maTsa yovelsa, cxadsa da dafarulsa. da uwyi me misi, rameTu aqus mas didi wadiereba qristes sjulisa da naTlisRebisaTs~. xolo esma ra ese dedakacisa misgan | wmidasa ninos, hrqua niaforsa esreT, viTarmed: `warmgzavne me da mivide winaSe dedoflisa elenesa, nuukue miveaxlo sitysgebad qristesTs winaSe misa~. xolo | miaforman auwya patriaqsa wadiereba ese da saqme ninosi. xolo dedisZmaman mouwoda wmidasa amas ninos, diswulsa Tssa, da daadgina igi aRsavalsa wmi|disa sakurTxevelisasa, da daasxna elni misni wmidani marTa zeda misTa, sulT-iTquna cad mimarT siRrmiT gulisa misisaT da Tqua: `ufalo RmerTo saukuneTao, elTa SenTa Sevhvedreb obolsa amas Svilsa disa Cemisasa, da warvavlineb qadagebad RmrTeebisa Senisa, raTa axaros aRdgoma Seni. sadaca saTno-iyo srba amisi, eqmen, qriste RmerTo, amas mog|zaur, navTsadgur, moZRuar, enamecnier, viTarca uwinares amisa moSiSTa saxelisa SenisaTa~. da ujmna dedisagan Tsisa amboris-yofiTa ganSorebisaTa da gamosaxa mas zeda saswauli juarisa. da esreT locviTa RmrTisa mimarT da kurTxeviTa ganute|va wmida nino dedakacisa mis Tana, efesoT mosrulisa. da viTarca miiwivnes samefos hroms, saxid dedakacisa, romlisa-igi Tanamogzaur iqmna, ixiles mun dedofali vinme da tomi mefeTa, saxeliT rifsime, da dedamZuZe misi gaiane, romelni-ese
1 esreT viTarmed _ AC. ~ mevali var A. me var mevali C, meveli m. da _ A. maxlobeli] mecnieri A, mxelobeli Q. mecnieri + maTi A. yovelTasa Mm] AC. 2 cxadsa AC. da1 _ AC. da2 _ AC. me misi _ A. ~ rameTu didi wadiereba aqus A. aqus mas _ A. mas + mas Q. da uwyi me misi, rameTu aqus mas _ C. ~ wadiereba aqus A. 3 naTlis RebisaTuis ACM. 4-5 xolo esma ... viTarmed] ese yoveli moismina wmidaman nino da rqua (hqua C) niaforas (niafors C) AC. raa M. wmidisa M. hqua Mm. 5 warmgzavna Mm. me _ A. elenessa ACMQ. nu ukuQ Q. A. 5-6 miviaxlo AQ. sityuisgebad AC. ~ mis winaSe sityois gebad qristesTuis sitysgebad] sitkboebad MQm. 6 qristesTuis C. ~ mis winaSe AC. missa MQm. niaforman AMQ, niafor C. patriaksa Q. 6-8 wadiereba ... igi] xolo (maSin C) patriaqman mouwoda wmidasa ninos AC. ninosi MQm. xolo _ MQ. dedisZmaman] dedisaman Mm, Zmaman dedisaman Q. Tuissa M. diswulsa Tssa _ AC. igi _ A. 8 wmidisa _ AC. sakurTxevlisasa CMmQ. dasxna Q. 9 wmidani _ AC, wmidaman _ Q. ~ marTa misTa zeda A. zeda misTa] ninosTa C. siRrmiT gulisa misisaT _ AC. siRrmiTa MQm. misisaTa MQm. 10 Sevvedreb ACMQm. 11 disa Cemisasa] Cemsa AC. 12 sadaca + Sen A. sadaca] sruliadca Sen C. amisi] misi AC. RmerTo _ AC. amas] wmidasa C. mogzaur] Tanamogzaur A. 12-13 navTsadgur] TuiT sadgur AC. 13 moZRuar + da AC. mecnier _ AC. uwinares amisa] igi winaTa maT (wina maT C) moSiSTa AC. 14-16 Tsisa amboris-yofiTa ... wmida nino] da misca juari da kurTxeva. waremarTa wmida nino A. misca juari da kurTxeva da waremarTa dedakacisa mis Tana C. Tuisisa M. gamosaxa] gamosca MQm. mas] mis Q. mas zeda _ M. saswaulman juarisaman MQ. jvarisaman m. RmrTisa Q. ganuteva Q] + da waremarTa MQ. 16-17 efesoT mosrulisa ... ixiles mun] da hpoves dedofali vinme, mefeTa naTesavi, saxeliT rifsime, da dedamZuZe misi gaiane, monastersa qalwulTasa, romelTa qristes aRsarebisaTuis suroda da elodes ielusalemelTa naTlis Rebisa A. 17-18 hpoes dedofali vinme, mefeTa tomi saxeliT rifsime da dedamZuZe misi gaiane, monastersa qalwulTasa, romelsa qristes aRsarebisaTuis suroda da elodes ielusalimelTa C. 16 efesoT MQ. viTar MQ. 18 mefeTa MQm. 92

A23r

C55r

m59r

10

M106r

Q17v

15

20

leonti juanSeri mroveli iyofodes monastersa Sina qalwulTasa, da hsuroda qristes aRsarebisaTs da momlode iyvnes ierusalemiT naTlisRebasa. maSin dedakacman man warudgina | wmida nino da auwya saqme misi dedofalsa rifsimes, romeli-igi ixila ra | qristes moyuareman rifsime, sixaruliT Seitkbo da Seiwynara saxid Tsad winaSe misa wmida ni|no elTagan mis dedakacisa | Tanamogzaurisa. da esreT iyofvoda ra mis Tana wmida nino, masve Sina weliwadsa naTel-iRo rifsime, romlisaTs-igi surviel iyo, da mis Tana gaianeca, dedamZuZeman misman, da sxuaTa maT saxleulTa misTa, ricxT ormeocdaaTTa sulTa, elsa Sina wmidisa ninossa, da iyofodes monastersa Sina Tssa da maT Tana wmida nino or wel. maT dReTa Sina waravlina keisarman Ziebad qalisa qmnulkeTilisa da Suenierisa, raTamca upoves Rirsi colad misa. da viTar moiwines meZiebelni igi monastersa qalwulTasa, da ixiles da ganicades rifsime, da cnes mefeTa naTesavoba misi, romlisa friad sTnda Sueniereba misi, romlisa verasada exilva msgavsi xilviTa da SuenierebiTa, da gamosaxes saxe Suenierebisa da xatisa misisa ficarsa zeda, da wargzavnes winaSe keisrisa, romeli ixila keisarman, friad sTnda da sixaruliTa aRivso da ganawesa aRsruleba | qorwilisa mravliTa sixaruliTa, romlisaTsca mswrafl waravlinna mociqulni da gamgebelni yovelTa Sina
1 suroda m. aRsarebisaTs] aRsrulebisaTs Mm. 2 molode Mm. iyunes Mm. ielusalemiT Mm, irusalemiT Q. 3 warudgina] moiyvana AC. 3-4 nino da + misca AC. + misca wmidasa rifsimes A + misca elTa wmidasa rifsimesTa C. maSin dedakacman man ... saxe Suenerebisa da] maSin dedakacman man moiyvana nino da misca (+elTa wmidisa rifsimesTa C) wmidasa rimsimes da auwya gza misi. da Seiyuara wmida nino qristes moyuareman wmidaman dedofalman rifsime. da masve weliwadma moiRo (+ naTeli C) rifsime naTlis-Reba (_ C), romlisaTuis suroda da mis Tana gaiane _ dedamZuZeman misman, ormocdaTman sulman sxuaman. da umravlesTa maTganTa elsa queSe wmidasa ninosa (ninossa C) naTel iRes da warvides ese yovelni monastersa Tuissa da iyo maT Tana wmida nino or wel. maT dReTa Sina gamogzavna keisarman Zebnad qalisa Suenierisa, Rirsi colad misa. miewivnes monastersa mas qalwulTasa meZiebelni igi da ixiles rifsime da ganicades xati misi. da gamoikiTxes guari misi, rameTu aravin iyo msgavsi rifsimesi. xatiTa gamoxates AC. 4 ixila Q. qristesmoyuarem Mm. 5 Tuisad Mm. missa MQm. wminda m. dedakacisaTa Q. 5-6 Tanamogzaurisa] mogzaurisa Q. 7 wminda m. 8 romlisaTuis M. survil MQm. 9 sxvaTa m. ricxvTa M, ricxuTa Q. 10 ninossa Q. Tuissa M. wminda m. wel + maSin C. 11 waravlina] gamogzavna A, gamogzavnna C. Ziebad] Zebnad AC. qmnulkeTilisa da _ AC. qmnilkeTilisa MQm. 11-12 SuQnierisa Q, Svenierisa m. 12 raTamca upoves _ A, raTamca poes C, raTamca MmQ. colad] wmidad M, wmindad m. missa MQm. miewivnes A, miiwines C. 12-13 moiwivnes Q] + monastersa mas qalwulTasa AC. monastersa + mas C. 13 da ganicades _ A. rifsime + da ganicades xati misi da gamoikiTxes guari misi, rameTu aravin iyo msgavsi rifsimesi xatiTa (saxiTa C). gamoxates xati misi ficarsa zeda AC. 14 romlisa + saxeli MQm. exilva Q. 15 SuQnierebiTa Q. SuQnierebisa2 Q, Svenierebisa m. xati AC. misi AC. 16 wargzavnes] warsces AC. romeli ixila keisarman friad _ AC. sTnda + keisarsa AC. 17 ~ aRivso sixaruliTa AC. sixaruliT Qm. aRsrulebad] qorwili sixaruliT aRsrulebad A. ganawesa qorwili sixaruliT C. mravliTa _ AC. sixaruliTa _ MQ. 18 romlisaTsca _ AC. romlisaTuisca M + da AC. waravlina A. mociquli A. ganmgebelni AC. Sina _ AC. 93

A23v M106v C55v m59v

10

15

M107r

20

juanSeri leonti mroveli sabrZanebelTa misTa, raTa yovelni didiTa six|aruliTa moviden brZanebiTa amas qorwilsa sameufosa. | xolo ixiles ra yovlad wmidaTa maT dafaruli igi manqaneba mterisa da isarni misni ganurvebulni, romliTa-igi i|swrafda sisrad wmidaTa qristesTa, iurvodes, rameTu Wuri risxvisa ipova mefe. viTarca gueli, samoTxesa Sina msaxrval eqmna, egreTve a|qa msgavsad misa usjulo ese, romelsa aqunda Seginebuli Tayuaniscema bilwTa da SeginebulTa kerpTa. xolo ixiles ra netarman rifsime da gaiane da sxuaTa maT wmidaTa dedaTa gansacdeli ese maT zeda mowevnulad, maSin moisenes maT ubiwo igi aRTquma da Rirsi qebisa martoebiT cxoreba, romelsa-igi iyvnes ganswavlul, da godebiT tirodes Seswavebisa misTs winaSe mefisa u|sjulosa Suenierebasa wmidisa rifsimessa, romeli-igi gamoxatviT wargzavnes, da miscnes Tavni Tsni ficxelisa moRuawebisa kanonsa locviTa da vedrebiTa RmrTisaTa, daucadebeliTa da murvaliTa. da erTobiT ganzraxviTa urTierTas yovelTave dauteves queyana igi farulad or|meocdaaTcametman sulman, da moiwivnes ltolvilni areTa da sanaxebTa somxi|TisaTa, adgilsa mas, romelsa hrqan axalqalaqi, uaRres Senebulsa, romel ars dvini,
1 yovelni + ZRuniTa Semokrben da A + sixaruliTa ZRuniTa Semokrben C. didiT A. brZanebasa A. amas] mefisasa da A. 2 ~ qorwilsa samefosa brZanebisaebr mefisa C. qorwilisa QMm. samefosa A. 3 xolo _ AC. yovlad] yovelTa A. maT _ A. igi _ AC. da _ AC. 4 ganurebulni Mm. romelTa A. igi _ CA. wmindaTa Qm. wmidaTa + maT C. qristesTa qalwulTa A, qalwulisaTa Q. 5 iurodes M. ipoa C. viTarca + igi AC. guelman A, guQli Q, guli Mm. gueli + romel A. samoTxes A. 6 msaxvrel AC, mzraxel Mm, mzraxvel Q. eqmnnes A. ~ msgavsad aqa AC. misa _ AC, missa MQm. aqunda + msajuli A. 7 Tayuanis-cema _ A, cema CMm. SeginebulTa] saZagelTa A. kerpTa ACMQm. 8 da Q. 8-16 xolo ixiles ra netarman rifsime da gaiane ... moZiebad maTda] ixila ra netarman rifsime gaiane (_ C) da sxuaTa maT wmidaTa da ( didTa C) yovlad (_ C) qebulTa (+ da C) wmidaTa (_ C) moisenes yovlad (_ C) ubiwo igi aRTqma (aRTquma C) da qebuli cxoreba martod cxorebisa, romelsa igi iyunes ganswavlul. maSin godebdes da tirodes gamoxatvisa TuisaTuis (Tuisisa Tuis C) usjulosa mefisa (+ Tuis ilocvides daucxromelad C) [ilo] cvides da uficxelesTa kanonTa Seyarnes (Seayennes C) Tavni maTni, evedrebodes RmerTsa yovlad mowyalesa (~ yovlad mowyalesa RmerTsa C) mravliTa vedrebiTa. da ganizraxvides (ganizraxes C) erTobiT yovelTa (yoelTa C) maT datevebasa (dateveba C) queyanisa mis da warvltola (wartolva C) farulad yovlad ( raTa C) ubiwod daicven (daicvnen C) orcni ( Tavni C) maTni (+ da orcni Tuisni C). da warvida (warvides C) ormocdacameti (ormeocdacameti C) suli da mivides areTa somxiTisaTa, romelsa rquian (hquian C) axalqalaqi, uaRres Senebulsa, romel ars divini (dvini C) sayofeli somexTa mefeTa (myofTa C) (mefeTa _ C). da Sevides sawnexelTa (sawnexelsa C) venaisaTa (venaTasa C) romeli Senebul ars ( iyo C) CrdiloT da aRmosavaliT (aRmosavliT C) da izardebodes (izrdebodes C) elTsaqmrisagan vaWrobiT. (+ xolo C) keisari aRivso mwuxarebiTa da waravlina (waravlinna C) yovelTa (yoelTa C) adgilTa Zebnad (Ziebad C) AC. 9 moisxnes MQ, moixsenes m. 10 qebisa MQ. cxovreba MQm. iyunes Mm. ganswavlul _ Mm. 11 SeswavebisaTs Q. misTuis Mm] Q. uSjulosa Q. SuQ nierebisa Q, Svenierebasa m. wmidasa M, wmindasa m. 11-12 rifsimesa MQm. 12 gamovxatavT Mm. Tuisni M. ficxelis MmQ. 13 RmrTisaTa] locvaTa Q. 14 urTierTars m. queyana Mm. 15 ltolvili m. 16 mas _ m. hquian Mm, hqvan Q. romel _ Q. 94

A24r

C56r m60r

Q18r

10

M107v

A24v C56v

15

20

leonti juanSeri mroveli sayofeli somexTa mefisa. da Sevides mun talavarTa maT Sina sawnexelTasa, romelni-igi iyvnes Senebul CrdiloT kerZo da aRmosavaliT, da izardebodes mun Sina eliTsaqmrisa Tsisa ganvaWrebiTa. xolo ixila ra keisarman, rameTu ganernes elTagan misTa da trfialebisagan misisa borotisa wmida rifsime da sxuani igi misTanani, aRivso unugeS|iniscemoTa mwuxarebiTa, da | waravlinna kacni yovelTa adgilTa moZiebad maTda. maSin moiwivnes mociqulni keisrisani winaSe Trdat somexTa mefisa da moarTues wigni keisrisa, romelsa weril iyo esreT: `TTmpyrobeli keisari sayuarelsa Zmasa da megobarsa da Tanamosaydresa Cemsa, Trdats, gikiTxav! uwyebul iyavn Zmoba Seni da TanaSemweoba, romlisaTs-igi pirvelad guevnebis SecTomilisa mis qristianeTa naTesavisagan, rameTu yovladve Seuracx iqmnebis Cueni ufleba maTisagan krebulisa, da sawunel ars Cueni elmwifeba maTgan, rameTu igini juarcumulsa visme da momkudarsa hmsaxureben, da Zelsa Tayuanis-scemen, da Tavisa maTisa sikud|ilsa uf|lisa maTisaTs didebad Sehracx|en, da ara eSinis huriaTagan, da moklulisa misgan huriaTasa da juarcumulisa eSinis, da SecTomil arian, mefeTa agineben, | RmerTTa Seuracx-hyofen, da Zalsaca mzisa da mTovarisasa da varskulavTa naTelsa arad Sehracxen, aramed Seqmnulad ityan maT juarcumulisa mis mier. da esreT miaqcies queyana, vidremdis mamani dedaTagan da dedani mamaTagan cocxliv ganaSornes, da daRacaTu didiTa qadebiTa da friadiTa satanjveliTa movswydneT, aramed kuladca ufrosad ganmravldes.
1 sawnaxelTasa Mm. mun + Sevides Q. 2 iyunes Mm. kerZ Q. aRmosavliT Q. izrdeboda MQm. 3 elTsaqmrisa Q. Tuisisa M. ganvaWrebiT Q. 4 xolo ixila ... maTda] keisari aRivso mwuxarebiTa da waravlina (waravlinna C) yovelTa adgilTa Zebnad A (Ziebad maTda C) AC. ra Mm. rameTu] romelni Q. 5 wmida Mm. sxua m. misTanani] maTTanani Q. unugeSiniscemoTa MQ, unugeSiniscemiTa m. 6 moZiebad] moZRurebad Mm. 7 Trdat] Tardat MQ. 7-8 moarTves Mm, moarTuQ s Q. 8 esreT _ Mm. TuiTmpyrobeli ACMm. 9 da2 _ AC. Tardats MQ. gkiTxavn A, gkiTxav MQ. iyav MQ. 9-10 ~ Seni Zmoba AC. da + Cem A. 10 romlisaTuis ACM, romlisaTvis m. pirvelad] yovladve AC. guevnebis] Seuracx iqmnebis A. SecTomili C. mis] misgan A, amisgan C, maTgan Mm. 10-11 qristianTa Mm. qsaniTa Mm. 11 naTesavisa ACMQ. yovladve] esreT C. Seuracxis C. iqmnebis _ A. maTisagan] maTgan C, maTisa Mm. 12 krebulisagan Q] C. Cueni] Cuenda A. maTgan] maTi A. juarcmulsa ACMmQ. 13 da1 _ AC. msaxureben AC. da2 + Zelsa Tayuanis scemen. da Zualebsa kacTasa pativ-scemen AC. maTisa] maTi C. cemen Q. sikudilsa] sikudili AC. 14 maTisaTuis AC] maTisa Mm. Seuracxies A, Seuracxia C, Seiracxeben MQm. eSinis Q. uriaTagan AC. da2 _ AQC. 15 misgan huriaTasa _ A. uriaTa C. juarcmulisa AMC, jvarcmulisa m. eSinis] eSinian AC. da1 _ C. 16 mzisa] naTlisasa A, mzisasa MQ. da2 _ A. varskulavTasa A. naTelsa] naTlisas MQ] A. 17 arad Sehracxen ... ityan _ Q. aramed] da A. ~ Seqmnulad juarcmulisa ityuian A. maT A. mis mier _ A. 18 miiqces M, miiqcis Q. vidremdis] viTarmed A. ~ dedani mamaTagan da mamani dedaTagan A. cocxlebr Mm, cocxlive Q. 18-19 ganeSornes A. 19 da1 A. daRaTu A. qadagebiTa M, qadgaebiTa m. friadiTa] ferad-feradiTa A. movswyuideniT AM, movswyvidneT Q. 20 aramed kualadca _ A. ganmravlden A. 95

M108r m60v

10

C57r A25r Q18v M108v

15

20

juanSeri leonti mroveli xolo aw SememTxa xilva naTesavisa maTisaganisa, qalisa erTisa Wabukisa, da ganvizraxe moyvaneba misi colad Cemda, xolo mas arca RaTu, viTarca mefisa, eTqua gulman misman | survilad Cemda, aramed saZulelad da arawmidad Semracxes me, romelnica meot iqmnnes farulad Cemgan da kerZoTa queyanisa SenisaTa warmosrul arian. uwyebul iyavn Senda, Zmao Cemo, moiZien igini, da hpovne ra misTanani igi, sikudiliTa moakudinen, xolo, romeli-igi maT SeacTunes, Suenieri xatiTa, | da saxeliT rifsime, Cemdave warmoavline, da ukueTu Sen gTndes igi, Tavisa SenisaTs igule, rameTu ara ipova sxua | msgavsi misi | ionTa sofelsa Sina; da cocxlebiTmca iyofvi Sen msaxurebasa Sina RmerTTasa~. xolo aRmoikiTxa ra Trdat brZaneba ese keisrisa, myis iwyo moswrafebiT Zieba maTi, da povna ra sawnexelTa maT Sina pirvelsenebulTa, da ixila rifsime, aRivso trfialebiTa gulisTqumisaTa da sixaruliTa didiTa da daamtkica miyvaneba misi colad misda. xolo urC eqmna ra Trdats saqmisa amisTs wmida rifsime, maSin iwama igi mis mier wamebisa RuawliTa, da mis Tana gaianeca, dedamZuZe igi misi, da sxuani mravalni maTTanani, viTarca-igi weril ars wignsa mas wamebisa maTisasa, da gueuwyebian saswaulni igi, romelni iqmnnes Jamsa wamebisa maTisasa, moqcevasa Sina somexTasa, rameTu Trdat mefe gangebiTa RmrTisaTa eSuad Seicvala. xolo romelnime | maTganni daimalnes, da ivltod|es, romelTa Tanave maSin Rirsi nino damalul iqmna ekalTa Soris vardisaTa, romeli-igi jereT arRara gamomRebel qmnil iyo yuavilisa. |
1 xolo aw _ AC. SememTxuia AC, SememTxua M. SememTxa + me ACQ. xilvad C. maTisagan AC. ~ Wabuki erTi qali AC. 2 ~ misi moyvaneba C. moyuaneba misi _ Mm. Cemda AC. xolo mas arcaRaTu] da ara Tu AC. 3 uTqua Q. ~ guli uTqmida A. guli uTqumida C. misman _ AC. survielad C. saZulelad] sZuldaca A, saZuleladca C, sZuleld M. ara wmindad m. 4 me _ AC. romliTaca A, romliTa C. farulad Cemgan _ AC. 4-5 wamosul C. 5 Senda Q. hpovne ra _ AC. 6 igi _ C. sikudiliT AC. xolo _ AC. romeli-igi] romelni A, romeli C. maT _ AC. SeacTunnes AMQm. SuQnieri Q. 7 da saxeliT rifsime _ AC. Cemda A, Cemad C. da2 _ A. ukeTu A. Sen gTndes igi] saTno iyos AC. igi _ AMC. 7-8 Tavsa Senisa A. SenisaTuis AC. 8 ara ipova] aravin ipovo A. ipoa C, ipovo MQ. sxua m] _ AC. soflsa A, sofelsa Q. 9 cocxlebiT AC. iyofvi] iyavn AC, iyofi M, iyofebi Q. Sen ... RmerTTasa] RmerTTa msaxurebiT AC. RmerTTas M, RmrTisasa m. 10 ra Mm. Tardat MQ. 11 ra Mm. sawnaxelTa Mm. maTa M. ixila _ MQ. 13. Tardats MQ. 14 RvawliTa MQm. da2 _ Q. 15 sxvani m. maTissa Q. 16 guQuwyebian Q. iqmnes M. 17 Tardat MQ. RmrTisaTa MQ. eSvada Q. eSuada Seicvalaa M. Seicvala Q + romel ars Rori m. 19 Rirsi] wmida Q. 20 gamomRebel] gamomeZiebel MQm. qmnili m. yuavilsa + Jamsa MQm. 10-20 xolo aRmoikiTxa ra Trdat ... arRara gamomRebel qmnil iyo yuavilisa] da (xolo C) viTarca warikiTxa (Terdat brZaneba C) Soba (_ C) igi keisrisa, mswrafl iwyo Ziebad maTda da povna igini sawnexelTa (sawnexelsa C) maT (mas Sina C) pirvel senebulTa (senebulsa C). ixila ra (_ C) rifsime (+ da C), aRivso sixaruliTa da gulisTqumiTa (gulisTqumiTa da ganixara sixaruliTa didiTa C) da ganazraxa (ganizraxa C) colebada misi (colad moyvaneba misi C). xolo ara erCda wmida rifsime (wmida rifsime ara daemorCila da elima C) mravalTa saswaulTa igi (+ da C) dedamZuZe misi gaiane da sxuani mravalni maTTanani, viTarca weril ars wameba maTi (maT C) da (+ yoelTa C) saswauli (saswaulni maTni C) moqcevasa somexTasa. rameTu 96

m61r

M109r

A25v C57v

10

15

Q19r M109v

m61v

20

leonti juanSeri mroveli da esreT damalul ra iqmna wmida nino, ixila muniT gamo saxiTa mTavardiakonisaTa STamomavali zeciT naTlisa olariTa mosili da mpyrobeli sasakumevelisa elTa misTa, romlisa kuamlisa saxe da sulneleba dahfar|vida caTa. da kualad iyo mis Tana simravle erTa zecisaTa, rameTu mas Jamsa ganeyofvodes orcTagan su|lni wmidaTa maT mowameTani, romelni-igi SeerTnes brwyinvaleTa maT zecisa ZalTa, da esreT cad mimarT aRiweoda, romeli-ese ixila ra esreT wmidaman nino, RaRad-yo: `ufalo, ufalo, rad damiteob me Soris aspitTa da iqedneTa?~ maSin ma esma zegardmo, romeli etyoda, viTarmed: `esreTve iyos Senica waryvaneba sasufevelad winaSe RmrTisa Jamsa, odes-ege | ekali, romel ars garemos Sensa, yovelive iqmnes vardisfurceli sulneli, aramed aRdeg da vidode CrdiloT kerZo, sada-igi friad ars samkali, xolo muSaki _ yovlad ara~. amisa Semdgomad warmovida muniT wmida nino da movida orbanTad, sazRvarTave somxiTisaTa. da Tuesa meoTxesa martiTgan, romel ars ivnisi, warmoemarTa da moiwia mTaTa javaxeTisaTa, sada-igi miemTxa tbasa didsa gardamomdinaresa, romelsa ewodebis faravna. xolo mixedna ra muniT da ixilna mTani Crdilosani dReTa maT zafxulisaTa savseni TovliTa da haeriTa sastikiTa, SeZrwunda wmida nino da Tqua: `ufalo, ufalo, miiRe suli | Cemi Cemgan~. da dayo mun ori dRe da iTxova sazrdeli meTevzurTagan, tbasa mas Sina monadireTasa. da mwyemsnica iyvnes | adgilsa masve da umilvides ra saumilavsa Ramisasa samwysosa
madliTa RmrTisaTa iqmna mefe Trdat (Terdat C) eSuad. da romelnime maT (_ C) wmidaTagani (wmidaTaganni C) daimalnes da ivltodes. maSin ese wmida nino daimala ekalTa Sina vardisaTa, rameTu ... ra (vardi ara C) yuaoda mas Jamsa AC. 1 raa Mm. wmida M, wminda m. 3 misTa Q. eliTa misiTa m. saxe] sx Q. da _ MQ. 4 ganeyovodes MQ. 5 SeirTnes MQ. 6 ZaliTa Q. aRiweoda + da Q. 7 wmida Mm, wmida Q. RaRadyo + esreT MQm. ufalo2 + Cemo Q. rad Q. da _ MQ. 8 esma Q. zegardamo Q. 9 wayuaneba Q. sasufevlad M. odes _ MQm. 10 yoveli Q] + vidre Q. surneli MQ. aRdga Mm, aRdga Q. vidoda] mividoda Mm. 11 samkali] samkauli Mm. 12 amissa MQm. Semdgomad] yovlad Q. wminda m. movida] moiwia MQ. orbanTad] urbniTad MQ. urbnis m. 12-13 sazRuarTave M. 13 TuQsa Q. 14 miemTxvia Mm. 15 faravana MQm. 15-16 Crdilosani MQm] + rameTu AC. 16 maT _ AC. zafxulisaTa + iyvnes AC. heriTa MQ, aeriTa A. sastikisaTa Q. 16-17 da SeZrwunda AC. 17 wmida M. wminda m] A. Tqua Q, hrqua AC. Cemi _ A. 18 ~ ori dRe mun AC. monadireTasa MQm. da + rameTu MQm. 19 iyunes Mm. masve] mas M. milvides MQm. ra MQm. 19-98,16 da mwyemsnica iyvnes adgilsa masve ... kacTa maT ucxoTeslTa] da mwyemsni iyunes (iyvnes C) masve adgilsa ( ] munve C) da (_ C) umilvides umilvasa (saumilavs C) Ramisasa samwysosa maTTa (maTsa C) zeda da xadodes RmerTTa maTTa: armazs da zadens da aRuTqmides (aRuTqumides C) SesawiravTa, odes movideT mSuidobiTo (mSuidobiT C). xolo wmida nino mecnier iyo mcired ( ] da mcired mecnier iyo somxursa enasa C) enasa, rameTu pirvelve (pirvel C) eswava (eswavla C) niaforisgan. da pova (poa C) mwyemsTa maT Soris somxurad mzraxveli (mzraxvali C) da hkiTxa mas (maT C) _ romlisa soflisani xarT? da man rqua (hqua C): dabiT elarSniT (eruSniT da C) safurcliT (+ da C) qinjarelni, rapatelni da (_ C) didisa qalaqisa mcxeTisani. sada RmerTni xedven da mefeni mefoben. (+ da C) hkiTxa (+ Tu C): sadaT ars mcxeTa? xolo mwyemsman man (_ C) esreT oden auwya: romel (romeli C) mdinare gasdis (gardasdis C) tbasa amas, mcxeTas (mcxeTad C) mislvad ars. 97

C58r

A26r

M110r

10

15

m62r

C58v

20

juanSeri leonti mroveli zeda maTsa, xadodes igini Semwed da mfarvelad maT | da RmerTTa maTTa: armazs da zaden|s, da aRuTqumides maT Sesawiravsa, odes movideT winaSe Tquensa mSdobiTo. da amas ityodes igini eniTa somxuriTa, romeli-ese eswavla mcir|ed rame ninosca pirvelve miaforisa misgan. da hkiTxa erTsa mwyemsTa maTgansa da hrqua eniTa somxuriTa, viTarmed: `romlisa soflisani xarT~? xolo man miugo da hrqua, viTarmed: `varT Cuen dabiT elarbiniT da safurcliT, da qinZarelni da rabatelni, da didisa qalaqisa mcxeTisani~. da hkiTxa: `sadaT ars mcxeTa?~ xolo man miugo, viTarmed: `gardamdinare ese tbisa Tana-warvals qalaqsa mas mcxeTasa~. xolo wmidasa ninos SeuZnda sigrZe gzisa mis da sibrtye mTaTa maT, romeli ixila, da amisTs SeZrwunebulman sulT-iTquna, daidva lodi erTi sasTunal da esreT miiZina gardasadinelsa mas tbisasa. da viTar eZina, movida kaci erTi CuenebiT, hasakiTa zomieri, xolo TmiTa naxevarTmosani, da misca man wigni dabeWduli wmidasa nino|s da hrqua: `miarTues ese mswrafl qalaqsa Sina mcxeTas mefesa mas warmarTTasa~. | xolo wmidaman nino iwyo tirilad da hrqua mas vedrebiTa, viTarmed: `me, ufalo, dedakaci var ucxo da umecari, arRa mravlisa metyuelad mecnier, viTar mi|vide ucxosa queyanasa da kacTa maT ucxoTeslTa~? maSin kacman ganusna wigni igi, romelsa zeda | iyo beWedi iesu qristesi, da weril iyvnes mas Sina aTni sityuani msgavsadve ficarTa maT qvisaTa moses ze, da misca kiTxvad wmidasa ninos. da iyo dasabami sityuaTa maT ese:

M110v A26v Q19v

10

M111r m62v

15

C59r A27r

20

xolo wmidaman nino daidva lodi sasTulad (sasTunal C), dawva da daiZina gardasadinelsa mis tbisasa. da movida kaci erTi (~ erTi kaci C) asakiTa (hasakiTa C) zomi da TmiTa naxevar Tmosani da mosca wigni dabeWduli da rqua (hqua C): miarTui ese mcxeTas mefesa warmarTTasa. xolo wmidaman nino iwyo tirilad (tiriliT C) da (_ C) vedrebad misa (missa C) ufalo, me (~ me ufalo C) dedakaci var ucxo (+ da umecari C) da arca vici ena viTar (da ver C) mivide ucxosa queyanasa da (_ C) ucxoTa naTesavTa (~ Tana naTesavTa C) AC. 1 ~ maTda RmerTTa Q. 2 SesawiravTa Q. 3 amis Q. rame M. 4 niaforosa M, niaforisa Q, miamforsa m. hkiTxa Q. hqua QMm. 5 hqua Q, hrqua _ Q. 6 da3 _ MQ. rabateln Mm. 7 mcxeTisani] somxiTisani MQm. da hkiTxa ... mcxeTa _ MQm. 8 tbisa MQm. Tanawarvlis MQm. 9 wmida Q. SeuZinda Q, SeuZina da Mm. 10 amisTuis Mm, amis Q. sasTumal Mm, sasTumelad Q. da2 _ Q. 11 garsadinelsa M. eZina + igi MQm. CuQ nebiT Q. 12 zomier MQm. man] mas Q. 13 wmida Q, wmindasa m. hqua Q. miarTuQ s Q. ese] es Mm. ese _ QM. mefesa Q. 14 wmindaman m. ninom m. iwyo _ Q. hqua QM. vedrebiT Q. 15 umecari + var Mm. metyued Mm, metyuQ d Q. 16 viTar] var QMm. mived MQ. 17 kacman _ AC. gansna AC, gausna m. iesos MQ. qristesni MQ. 17-18 romelsa zeda ... moses ze _ AC. iyunes Mm. quisaTa Mm. ze] zeda Q. da _ Q. 19 kiTxuad M. wmidasa ninos da iyo dasabami sityuaTa maT ese] da weril iyo romelebr (hromaelebr C) da beWdul (beWedi C) iyo iesosi wignsa mas dawerilsa (dawerili C ) iyunes aTni sityuani AC. wmindasa m.

98

leonti juanSeri mroveli a `sadaca iqadagos saxareba ese, munca iTqmodis dedakaci ese~; b `arca dedakaceba ars, arca mamakaceba, aramed Tquen yovelni erT xarT~; g `warvediT da moimowafeniT yovelni warmarTni, da naTel-scemdiT maT saxeliTa mamisaTa, ZisaTa da sulisa wmidisaTa~; d `naTeli gamobrwyinvebad warmarTTa zeda da dideba erisa Senisa israelisa~ e `sadaca iqadagos sax|areba ese sasufevelisa, munca iqadagos yovelsa sofelsa~; v `romelman Tquen Segiwynarnes, me Semiwynara; da romelman me Semiwynaros, Seiwynaros momavlinebeli Cemi~; z `rameTu friad uyuarda mariam ufalsa, rameTu maradis ismenda missa sibrZnesa WeSmaritsa~; Q `nu geSinin maTgan, romelTa moswydnen orcni Tquenni, xolo sulisa ver SemZlebel arian mowyuedad~; T `hrqua mariams magdanelsa iesu: `warved, | dedakaco, da uTxar ZmaTa CemTa;~ i `sadaca hqadagebdeT saxeliTa mami|saTa da ZisaTa da sulisa wmidisaTa~. viTarca warikiTxna sityuani ese wmidaman nino, iwyo vedrebad RmrTisa mimarT da gu|lisma-yo, viTarmed zeciT iyo Cueneba ese, | da aRixilna Tualni zecad, da iTxova maRalTa Sina damkdrebulisa da yovlisa gareSemcvelisa RmrTisagan Sewevna misi. da waremarTa da mihyva wiaR kerZo mdinarisa mis, tbisagan gardamomdinarisa, romeli-igi warmdinareobs dasavaliT, merme kualad iwyebs aRmosavaliT dinebasa, sada-igi SeemTxa si|Znelesa gzaTa da sificxle. SeeSina mecTagan da naxna friadni Wirni vidre miwevnadmde adgilsa mas, romelsa iwyebs wyali igi aRmosavaliT dinebasa.
1 a] b C*. ese C. iTqmodis] iTquas AC, iqmodis MQm. 2 b] g C. ~ arca mamakaceba ars ( C), arca dedakaceba AC. 3 g] d C. yoelni C. maT] Tquen AC. 4 mamisaTa ACMQm] + da A. ZisaTa ACMQm] + da A. 5 d] e C. gamobrwyinda C, gamobrwyinebad Mm. da _ CQ. didebad A] dideba CM, dideba Q. Senisa Q. 7 e] v C. iqadagos] iTqmodis AC. yoelsa C. 9 v] z C. Tqueni A] + isminos da A. Segiwynarnes + man A. me Semiwynara da romelman _ A. Semiwynarna ACMm] Semiwynara Q. 10 Seiwynaros] Seiwynarebs C. momavlinebelsa C. Cemi] Cemsa C. 11-12 z. rameTu ... WeSmaritsa _ C. misa A. sibrZnesa] sityuasa A. 13 moswyuidnen AC, mogwyuidnen Mm, moswyuQdnen Q. sulisa] sulTa AC. 14 mowyuQdad Q, mowyuetad C. 15 T] i C. hqua CMm, rqua A. mariam AC. ieso ACMm. da _ C. uTxar] axare AC. 16 i _ C. qadagebdiT A. da _ CQ. sadaca ... wmidisaTa _ M. 17 ~ ese sityuani warikiTxna AC. warikiTxon m. wmindaman Q. mimarT] mier MQm. 18 gulisma Q. viTarmed] rameTu AC. CuQneba Q. ese] igi C] A. da1 + xvalisagan A. 19 damkuidrebulisa M. RTisagan m. 20 mihyua M, mihyav Q. tbisgan Q. 21 warmdinarebibisa Q. dasavliT MmQ. iwyebis MQ. aRmosavliT m. dinebasa _ MQ. 22 SeemTxua M, SeemTxvia m. siZnele Q. gzaTa MQ. naxna _ MQ. 23 iwyebis MmQ. aRmosavliT mQ. dinebasa + kerZ MQ. 19-23 iTxova maRalTa Sina ... dinebasa] da xvalisagan iTxova Sewevna misi. da Semdgomad amisa waremarTa mdinaresa mas tbisasa, da iyo * A-Si nomrebi ar aris. 99

M111v

10

Q20r C59v

15

m63r A27v

20

M112r

juanSeri leonti mroveli da mieriTgan iqmna lxineba mis Tana, rameTu povna mun mogzaurni, romelTa Tana miiwia sanaxebsa qarTlisasa, qalaqsa mas, romelsa ewodebis urbnisi, sada-igi ixila eri ucxo da ucxoTa RmerTTa msaxuri, rameTu Tayuanis-scemdes igini RmerTad maTda cecxlsa, qvaTa da ZelTa, romlisaTsca Seeurva sulsa mis wmidisasa. da Sevida baginsa huriaTasa, raTamca zraxvida maT Tana eniTa ebrauliTa, romelsa-igica mecnier iyo, da dayvna mun Tsa erTisa dReni, da ganicdida saqmesa da Zalsa mis queyanisasa. xolo aRiZrnes dResa Sina erTsa erni didni simravliTa, miT qalaqiT warmavalni didad qalaqad sameufod, mcxeTad, movaWrebad samarTa raTme da zorvad winaSe armaz RmrTisa maTisa. da warhyva wmida nino maT | Tanave. xolo viTar-igi miiwines qalaqsa mcxeTas da daisadgures maT wia|R moguTasa, idsa mas zeda, ixila mun mogueba | cecxlismsaxurTa | maT erTa da sacTuri wmidaman nino, da tiroda warwymedasa mas zeda maTsa da eglovda ucxoebasa Tssa. da, aha esera, xvalisa dRe iyo ma oxrisa da sayrisa, da zari saSineli da gamoslva erisa uricxsa, viTarca yuavilTa, uwinares vidre SeZrvasa da gamoslvasa mas mefisasa.
dineba misi aRmosavliT kerZo. da miudga gzaTa ZnelTa da ficxelTa, naxna Wirni didni gzaTagan da SiSi didi mecTagan, vidreRa miiwia adgilsa mas, sada wyalman aRmosavliT iwyo dineba, lxineba misi A. iwyo vedrebad RmrTisa. waremarTa gzasa Tuisasa. miudga gardamdinaresa mas tbisasa da dineba misi iyo dasavleTiT miemTxuia gzaTa ZnelTa da ficxelTa da ixilna Wirni didni gzaTagan da SiSni didni mecTagan vidreRa miuwia adgilsa mas, sada wyalman aRmosavliT iwyo dineba C. 1 da mieriTgan ... rameTu _ A. da _ C. mis Tana rameTu] misi da C. mun _ AC. 1-2 romelTa Tana _ AC. 2 sanaxebsa qarTlisasa _ AC. qalaqsa mas _ M. mas, romelsa ewodebis _ AC. orbnisasa C, urbnisisasa A. sada-igi A, sada-igi] da C. 3 ucxo AMQm, ucxo da _ A, ucxo da] uricxui C. ucxoTa + TeslTa A, ucxoTTa Q. RmerTTa msaxurebda MQm. msaxurni C. msaxuri + cecxlisa A. rameTu ... maTda _ AC. Tayuaniscemdes MQm. igini] igi MQm. 4 cecxlisa A, cecxlisa da CM, cecxlisa Q. quaTa Mm, qvaTa Q. ZelTa + Tayuanisscemdes A. romlisaTsca] RmerTad Tayuanis-scemdes C. romlisaTsca ... wmidisasa _ A. romlisaTuisca Mm. Seurva Q. 4-5 wmindisasa m, wmidissa Q. 5 baginsa] ubansa A, ubanTa C. uriaTasa AC, hromelTasa Mm. raTamca (raTamca Mm) zraxvida maT Tana _ AC. eniTa] enisaTui[s] AC. ebraulisa AC. 6 romelsa igica ... dReni] da dayo (iyo C) mun Tue erTi AC. dayuna Mm. Tuisa Mm, Tvesa Q. da2 _ A. 6-7 saqmesa da _ AC. 7 mis] amis A. queynisasa m. 8 xolo aRiZrnes dResa Sina erTsa] maSin dResa erTsa (_ C) SeiZrnes (aRiZrnes C) AC. ~ erTsa Sina Q. simravliTa _ AC. 9 didad] deda A. qalaqad + da MQ. sameufod] samefod A, sameufod _ C. movaWrebad] vaWrobad AC. samarTa raTme (raTame Q) da zorvad _ AC. zorvad _ QM. 11 warhyua M, warhyua Q. nino] igi A. nino maT Tanave] igi (+ maT C) Tana AC. xolo viTar igi _ AC. miiwivnes A, miiwies MQm. qalaqsa] qalaqad AC. mcxeTas] mcxeTad AC, mcxeTas _ Mm. 12 da daisadgures maT _ AC. moguTasa _ A. mas _ AC. 12-14 ixila mun mogueba ... ucxoebasa Tssa] dadges mun da xedvides (xedvida C) + wmida nino C) cecxlis msaxurTa maT erT (erTiT C) mogebasa (moguobasa C) da cTomasa da iglvida [iglovda] ucxoebasa Tuissa (ucxobisaTuis C) AC. mun _ Q. moguQba Q, mogueba m. 13 erTa MQm. wmida Q, wmida Mm. 14 Tssa] Tuissa M. 15 esera _ MQm. sayrisa Q. da zar Q. 16 gamosula M. uricxsa Q. uwinaresi M. vidre _ M. 15-101,16 da, aha esera 100

10

C60r M112v A28r m63v

15

20

leonti juanSeri mroveli da viTar-igi moiwia Jami, iyo sivltola da mimodabneva yovlisa kacisa, da | SiSisagan Seivltodes da daimalvodes safarvelsa Sina Tssa. da, aha, myis gamovida nana dedofali*, da Semdgomad misa gamovida simravle erisa neliad, da Seamkvnes yovelni gzani igi da folocni samoselTa mier TToferTa da furcelTagan xeTasa. da mermeRa gamovida mefe mirian sazareliTa miT da TualTSeudgamiTa xilviTa. da hkiTxa wmidaman nino dedakacsa visme huriasa, viTarmed: `ra ars ese?~ xolo man hrqua: `RmerTi RmerTTa maTTa armaz uwess maT winaSe misa aRslvad, romlisa msgavsi ara ars sxua kerpi~. da euwya ra | wmidasa ninos, aRvida xilvad kerpisa mis a|rmazisa erisa mis Tana, romliTa aRivsnes mTani igi da ganSuendes droSaTa mier da samkaulTa, | viTarca yuavilni velisani. da Seuswro wmidaman nino cixed armazad, dadga igi maxlobelad kerpisa mis napralsa zRudisasa, da xedvida sakrvelebasa miuwudomelsa da eniTa gamouTqumelsa, viTar-igi iyo SiSi da Zrwola zaris aRsadeli mefeTa maT da yovlisa erisa winaSe kerpTa maT wardgomilTa. rameTu ixila mun wmidaman nino mdgomare kaci erTi spilenZisa, romelsa ecua tansa missa jaW oqrosa da Tavsa missa Cafxuti oqrosa, | samreni da Tualni misni iyvnes zurmuxtisa da bivritisani. da epyra rmali
xvalisa dRe ... da epyra rmali] da, aha esera xvalisa dRe iyo ma oxrisa da sayuirisa. gamovida eri uricxui, viTarca yuavilni velisani (velTani C) da zari saSineli gamovida (gamovidoda C) da jereT mefe arRa (ara C) gamosrul (Sesrul C) iyo. da (_ C) viTar moiwia Jami, iwyo (iyo C) sivltola da mida-mimovla (midamo malva C) yovlisa kacisa SiSiTa (] maSin C) safarvelsa Tuissa Seivltoda. myis gamovidoda (gamovida C) dedofali nana da neliad ( C) gamovidoda (da movidoda C) eri da Seamkunes (Seamkves C) yovelni (yoelTa C) folocni (foloci C) TuiTo feriTa samoslebiTa (samosliTa C) da furcliTa da iwyo yovelman (yoelman C) (+ erman C) qebad mefisa (mefeTa C). maSin gamovida mirian mefe sazareliTa (TualT SeudgmiTa C) xilviTa da hkiTxa wmidaman nino dedakacsa visme uriasa viTarmed: ra ars ese? da man rqua (hqua C) mas: `RmerTi RmerTTa~. miuwess armaz (~ armaz miuwess C), romel (+ ara C) ars missa gareSe sxua kerpi (~ sxua kerpi missa gareSe C). myis (maSin myis C) ukue (_ C) warvida wmida nino xilvad armazissa da aRivsnes evni (mTani C) igi droSebiTa da (_ C) eriTa viTarca (+ ra C) velni yuaviliTa. xolo wmidaman Seuswro cixed armazisa (armazad C) dadga axlos (_ C) kerpisa mis napralsa zRudissa (zRudiss C) mis (_ C) da xedvida sakuirvelebas miuwdomelsa da gamouTqmelsa (_ C) viTarRa iyo zaris aRsadeli (sadeli C) igi SiSi (+ da Zrwola C) mefeTa, mTavarTa ( ] maT C + da C) yovlisa erisa SiSiTa da ZrwoliTa (+ dgoma maT Tana C) da ixila wmidaman nino, rameTu dga kaci erTi spilenZisa da tansa missa ecua jaWui oqrosi (oqrosa C) da Cabalaxi myari da (_ C) Tualni esxnes zurgiT ( ] zurmuxti C) + da bivrili C) da elTa misTa aqunda rmali AC. 1 moiwia + ra Mm, moiwia Q + ra Q. 2 da1 _ Q. Tssa] missa QMm. 3 nana dedofali] naTeli Mm. missa MQ. nelad Mm. da] rameTu Mm. 4 Seamkunes M. folorcni M + da MQ. TuiTo feriTa AC. 5-6 da mermeRa gamovida ... xilviTa _ MQ. 6 wmindaman m. huriaTasa Q. ra Mm. 7 hqua M. maTTa MQm. armazs MQ. missa MQm. 8 romlisa Q. msgavs MQ. ara _ QM. 9 euwya Q. ra Mm] Q. wmida ninos Q, wmida M. kerpisa Q. armazissa MQm. 10 ganSuQndes Q, ganSvendes m. droSiTa M. samkauliTa Mm. 11 Seuswro] Seuswora MmQ. dadga] da M, dadga _ Q. 12 kerpisa Q. sakuirvelebasa Mm. miuwdomelsa MmQ. 13 zarisa Q. yovlisa Q. 14 ixila Q. wmindaman m. 15 ecva m. jaWvi Mm. oqrosa Q, oqrosa MQm. 16 iyunes Mm. zurmuxtisa Q. epyra Q. * Q-Si teqsti Casworebulia mogvianebiT. 101

Q20v

C60v M113r

10

A28v

15

m64r

20

juanSeri leonti mroveli elsa missa elvare da brwyinvale, romeli-igi iqceoda elsa Sina missa, da SiSiTa misisa mimTxuevisa da sikudilisa mismierisa aravin ganukrZalvelad SeemTxueodis kerpsa mas, aramed esreT ganikiTxis Tavi Tsi da Tqs: `H Cemda, ukueTu da-same-vakldi didebasa di|disa amis RmrTisa armazissa, anu Se-same-vsceT sityuad ebraelTa Tana, gina moguTa Tana smenasa oden damTxueul viyo, mzisa msaxurTasa, da maTsa, romelni-igi ityan umecrebiT didsa visme RmerTsa da Zesa RmrTisa zecaTasa. da ipoos rame Cem Soris eseviTari biwi, da mc|es me maxli misi, romlisagan eSinis yovelsa queyanasa~. da esreT, winaswarve gankiTxviTa TavTa TsTaTa, SiSiT da ZrwoliT Tayuanis-scian mas. da kualad iyo marjueniT misa sxua kerpi oqr|osa, saxiTa kacisaTa mdgomare, da saxeli m|isi gaci, da marcxeniT misa udga kaci vecxlisa, da saxeli misi gaim, romelni-igi RmrTad uCndes ersa mas qarTlisasa. maSin, viTarca ese ixila netarman nino, iwyo sulTTqumiT da cremliT tirilad RmrTisa mimarT cTomaTa maTTs queyanisa CrdilosaTa da mifarvisa misTs maTgan naTelisa da uflebisa maT zeda bnelisa, rameTu mixedna mefeTa maT didZalTa da yovelTa mTavarTa, rome|lni-igi cocxliv STaenTqnes jojoxeTsa,
1-103,6 elsa missa elvare ... kacTa RmrTismbrZolTa da mdomelTa m] aqunda rmali brwyinvale, viTarca elva, (+ da iqceoda elTa Sina C) ukeTu vinme Seexebin Tavi ( C) Tuisi sikudilad ganwiris da ityuin nu ukue same ( ] da rame C) vavle didebasa didisa RmrTisa (RmrTisasa C) armazissa (armazisasa C) anu (+ Tu C) Seve-rame vsceT (SeramivsceT C) sityuad ebraelTagan (ebraelTa maT Tana C) gina moguTa Tana smenisa ( ] anu mzisa msaxurTaTa, anu maT Tana C) da romel (romelni ityuian C) ucebni ucxosa visTuisme RmrTisa (Zesa visme RmrTisasa C) + da (C) nu ukue poos rame (+ CemTana C) biwi (+ da C) mces me maxuili igi misi, romelsa (romlisagan C) eSinis yovelsa (yoelsa C) queyanasa. da SiSiT Tayuanis-cemen (scemen C) mas (_ C). iyo marjueniT misa (missa C) kaci oqrosa da saxeli gaci (gac C) da marcxeniT missa udga (_ C) kaci vecxlisa (vercxlisa C) da saxeli misi gim (gaiam C), romelni igi RmrTad uCndes ersa mas qarTlisasa. maSin tiroda suliT iTqumiTa (+ netari nino RmrTisa mimarT C) cTomaTa maTTa Tuis queyanisa Crdilosa (_ C) mifarvasa (+ maTgan C) naTlisasa da uflebasa bnelisasa. mixedna (mixeda C) mefeTa maT (+ didZalTa C) da dedofalTa (_ C) yovelTa (yoelTa C) mTavarTa, rameTu cocxlebiT (cocxliv C) STanTqnes jojoxeTsa, daeteva (+ RmerTi C) dambadebela da qvaTa (+ da C) ZelTa da spilenZsa (spilenZTa C) + da C) rvalsa gaWedilsa RmrTad Tayuanis scemen (Tayuanis-scemdes C) da eseni icnobdes (icodes C) Semoqmedad. da (_ C) maSin moesena sityua igi, romel imcno (amcno C) iobanelma (iobenel C) patriaqman wmidaman maman (mamaman C), viTarmed mamakacsa srulsa wargavlineb da miwevnad xar queyanasa ucxosa (+ da C) naTesavTa da regevl (ragevel C) zefel kabadul (bakadul C), romel ars branjulad: kacTa RmrTisa (RmrTis C) mdomTa. AC. 1 elTa Q. 2 mimTxuQvisa Q. mis mieriTa MQm. ganukrZalad Q. 2-3 SeemTxueodes Mm, SemTxuQodes Q. 3 Tuisi M. Tquis M. ukeTu MQ. 4 didebasa Q. RTisa m. armazisasa m. sityuad Q. 5 smenisa Q. damTxuQul Q. iyo MQm. 6 maTisa Mm. ityuian Mm, ityn Q. RmrTisa Q, RTisa m. 7 maxvili Mm. 8 TsTa Q. 10 marjuQniT Q. misisa Q, missa Mm. sxva m. oqrosi Q, oqros m. 11 misi _ Q. da saxeli ... vecxlisa _ MQ. gaimaa M, gaima Q. uCnda MQ. 13 viTar MQ. sul-TqmiT MQ. 14 RmrTisa Q. cTomiTa Mm. maTTaTs Q. 15 naTlisa Q, naTlisasa C. uflobisa MQ, uflebasa C. 16 romelnive m, romelni M. cocxalive Mm. jojoxeTs Q. 102

M113v

C61r

Q21r A29r

10

15

M114r

20

leonti juanSeri mroveli daeteva dambadebeli, da qvaTa da ZelTa, spilenZisa da rvalisa ganWedilsa, RmerTad | Tayuanis-scemdes, Semoqmedad igini uwyodes yovlisa. da moesena wmidasa ninos maSin sityua igi, romeli amcno dedisZmaman misman iobenal, patriaqman RmrTisaman wmidaman, esreT, viTarmed: `viTarca mamakacsa srulsa wargavlineb, da miwevnad xar queyanasa ucxosa da naTesavTa dgevel, zefel, narkadovel, romel ars branjulad: `kacTa RmrTismbrZolTa da mdomelTao~. da aRixilna zecad mimarT da Tqua: `ufalo, mravliTa ZaliTa SeniTa gecruvnes mterni | Senni, da mravliTa sulgrZelebiTa SeniTa iqman gonebad mosrulsa maTsa yovelsa mtuerebr da nacrebr ganqarvebadni ese queyanasa zeda, aramed nu | ugulebels-hyof, romeli Seqmnes elTa SenTa kaci xatad Senda, da romlisaTs erTi samebisagani ganhkacen, da ac|xovne yoveli sofeli, da moxeden wyalobiT amaTca zeda naTesavTa, da Sehrisxen sulTa maT borotTa da uCinoTa, soflisa mpyrobelTa, mTavarTa bnelisaTa, da STaden adgilTa ZnelTa. da miCuene me, ufalo, RmerTo mamisa da dedisa Cemisao, mevalsa amas Sensa da naSobsa monaTa SenTasa, da romel ixilon yovelTa kideTa queyanisaTa macxovareba Seni, da raTa Crdilo bRuarsa Tana ixarebdes, da yovelman enaman mxolosa RmerTsa Tayuanis-gcen qristes iesus mier, Zisa Senisa, romelsa Suenis madloba da didebis micema ukunisamde~. da viTarca daas|rula locva ese wmidaman nino, myis wamisyofiTa saRmrToTa aRdges dasavaliT qarni da haerni RrubelTa Tana xilviTa saSineliTa da miTa zarisa aRsadelisa quxilisaTa, da mohbera niavman mzisa dasa|valisaman suli jerkuali simwarisa da simyralisa, romeli-ese ixila simravleman erisa|man maT zeda momavalad. maSin iwyes mswrafl srbiT Sevltolad qalaqTa | da sofelTa TsTa. da rameTu mcired dro-sca RmerTman vidre ganrinebadmde TavTa maTTa da yofad amisa, raTamca | Seeswrnes igini momsrvelsa mas sayofelTa Sina TsTa.
1 ganWedilisaTa MQ. 2. scemen Q. igi Q. patriakman Q. 4. wargavlineb da MQ. viTarca _ Q. 5. ucxos M, ucxosa Q. dargvel MQ. zeveli MQ. barkadul MQ. 7 da] maSin AC. mimarT _ AC. Tqu A. ZaliTa] sulgrZelobiTa Q. 8 Senni] ese C. sulgrZelobiTa MQ. SeniTa _ A. iqmna C, iqmen MQm. 8-9 gonebad ... zeda] rasaca igoneben A, rasaca iqman da moigoneben mtuerni ese quayanasa zeda C. 9 mtuQrebr Q. nacrebr Mm. ganaqarvebden MQm. 10 romeli] rameTu AC, romelni m. 10-11 romeli ... ganhkacen] rameTu xati Seni ars (_ C) kaci, romlisaTuisca erTi wmidisa samebisagani kac iqmen AC. eliTa Q. ganhkacne MQm. 11 acxone Q. yoeli C. moxeden _ A. wyalobiT _ AC. 12 zeda _ AC. naTesavTa + moxeden AC. Serisxen A. maT] amaT A. maT borotTa da uCinoTa] urCTa A. soflis A. 13 miCuQne Q. 14 Cemisao _ A. mevelsa A. monaTa SenTasa] maTsa AC. 14-15 da romel] raTa ACMQ. 15 yoelTa C. macxoareba C. da _ ACm. 16 bRvarsa m. yoelman C. enaman] erman CMQm. -gces AC. 17 mier] Tana A. romelsa _ Q. SuQnis Q, Svenis m. madloba AMm] C. da _ Q. micema] metyueleba A. didebis micema] dideba C. micema Mm. ukunisamde _ A] Tana mamiT da suliT wmidiTurT C. 18 locua M. wmindaman m. nino + da MQ. saRToTa m. 19 dasavliT MQm. saSinelisa M. 20 mohberna MQ. mzisa Q. dasavlisaman MQm. 21 jirkuali Q. da _ MQm. ixila Q. 22 srbiT] sirbilad MQm. Seltolvad MQm. 23 TuisTa Mm. -sca Q. 24 amissa MQm. raTamca MQm. momsvrelsa m. TuisTa Mm. da viTarca daasrula ... TsTa] da viTarca wamis yofa 103

m64v

C61v A29v

10

M114v

15

m65r

Q21v M115r C62r

20

A30r

juanSeri leonti mroveli da viTar ganibnivnes igi yovelni, meyseulad moiwia risxvisa igi Rrubeli, mwared sastiki, da moiRo setyua, swori qvisa, orTa mier elTa mZled Zliv satyorcebeli, adgilsa mas zeda oden, sayofelsa kerpTasa, da SemusrviT daawulilna igini, da dairRvnes zRudeni igi qarisa mier sastikisa da STaibnivnes igini kldeTa napralTa maT Sina, xolo wmida nino ego uvnebelad daculi adgilsave mas, sada-igi pirvel Sesrul da mdgomare iyo. xolo dResa meoresa gamovida mirian mefe da yoveli igi eri Ziebad RmerTTa maTTa da ara hpovebdes, romlisaTs-igi daeca maT SiSi da Zrwola, da ga|nkrvebaman Seipyrna, da umravlesni igi erni ityodes, gulficxelni da moudrekelni, esreT, viTarmed: `qaldevelTa RmerTi iTrujan da Cueni ese RmerTi | armaz yovladve urTierTas mter arian, rameTu aman odesme maT zeda zRua moaqcia, da aw man Suri iZia da moawia e|se amas zeda~. xolo romelnime esreT ityodes, viTarmed: `romlisa RmrTisa | ZaliTa Trdat, somexTa mefe, eSuad Seicvala, da kualad eSsagan kacadve moaqcia, man ukue RmerTman yo da moiwia ese risxva RmrTisa maT zeda~. da amas eseviTarsa ityodes amisTs maSin, rameTu vinaTgan mefe Trdat qristes ZaliTa eSuad gardaqceul iyo, da ZaliTave qristesiTa kualad kacadve
iyo oden Tualisa savaliT haerni da qarni aRdges da ma sces quxiliTa, miTa sazareliTa. da gamoCndes Rrubelni moswrafed niSniTa saSineliTa da moiRo niavman da savalisa mzisaman suli jerkualisa mwarisa da navRlisa myralisa. maSin ivltoda yoveli kaci qalaqad da soflad, mieca dro, romel Seeswrnes kacni sayofelsa maTTa Sina A. maSin wamisyofiT aerni da qarni aRdges da ma sces quxiliTa, miTa sazareliTa. da gamoCndes Rrubelni moswrafeni niSTa saSineliTa. da moiRo qarman dasavleTisaman suli jerkualisa myralisa. maSin ivltoda yoveli kaci qalaqad da soflad. da mieca dro vidremdis Seeswrnes kacni sayofelTa maTTa Sina C. 1-6 da viTar ... mdgomare iyo] meyseulad moiwia risxvisa igi Rrubeli mcire da moiRo setyua litrisa swori mas adgilsa oden, da daawulilna (damusrna C) kerpni igi da damusrna (daawulilna, viTarca mtueri C), daarRuivna zRudeni qarman sastikman da STaabnivna (Caabnina C) kldesa (kldeTa napralsa C): xolo wmida nino darCa mSuidobiT ( _ C) adgilsa mas, sada Sesrul iyo (pirvel Sevida C) AC. 2 moiRon MQ. setyua Mm. qvisa Mm. Zliv] ZaliT Mm, ZliT Q. 3 adgilsa Q. ~ oden zeda MQ. 3-4 dawulilnna Q, daawulilna M. 4 dairRvios Mm, dairRuQn Q. STahbnivnes Q. igini] igi MQm. 5 kldeTa napralTa _ MQm. wmida Mm. uvneblad Q. dacul Mm. adgilsave mas] adgilsa masve Q. 7 igi AC. ~ eri igi Q. Ziebad] eZiebdes AC. 8 ara] ara Q. hpoves Mm. romlisaTs igi _ AQ. maT _ AQ, maT + zeda C. gankrdes C, gankuirveba man M. 9 Seipyarna m. da2 _ Mm. 8-9 gankrvebaman Seipyrna da umravlesni] iglovdes A. Seipyrna da umravlesni _ C. da Q. gulficxeli eri igi ityodes A, gulficxeli igi eri ityodes da umravlesni C. 9 moudrekelni AC. esreT _ AC. 10 iTirujan A, iTarojan C. 10-11 yovladve urTierTas _ A, yovladve C. 11 rameTu _ AC. odesme] same A. maT] mas AC. zRva m. man] aman MQm. 12 iZia + mis mier C. da + mis mier A. moiwia A. amas zeda _ AC. romelnime + amas m. esreT _ AC. viTarmed _ AC. 13 RmrTisa Q] A. Tardat MQ. somexTa A. eSuad ... maT zeda] iqmna da misve ZaliTa RmrTisa (~ RmrTisa ZaliTa C) iqmna kacad (~ kacad iqmna. da man C) ukue RmerTman moawia ese, rameTu sxua RmerTi ver SemZlebel ars AC, eSva da Seicvala Q, Seicuala M. 14 moaqcivna MQm. ukuQ Q. zeda + amas Q. 15 da _ ACQ. ~ eseviTarsa amas ityodes AC. amisTs maSin _ AC, amisTuis Mm. vinaTgan] vinca A, vinaTgan Q. ~ Trdat mefe A. Trdat somexTa mefe C. Tardat MQ. 16 ~ ZaliTa qristisiTa C. ZaliTave MQm. eSvad m. gardaqceul] qmnil AC. ~ qristes ZaliTave A, ZaliTa2 C. kualad _ AC. kacadve] kacad AC. 104

M115v

m65v

10

C62v A30v

15

20

leonti juanSeri mroveli Secvalebul iyo, mieriTgan qeba da dideba qristesi arRara farulad iTqumoda qarTlsa Sina, rameTu madlsa RmrTisasa ewyo mifenad aRmosavleTs. xolo masv|e dResa risxvisa da kerpTa Semusrvisasa, dascxra ra setyua igi da qari sastiki, maSin gamovida wmida nino kldisa misgan napralisa, da pova Tuali igi bivriti, aRiRo da warmovida winakerZo dasasrulsa mas kldis cxrisasa, sadaigi yofil iyo Zueladve cixe da qalaqi. da ixila mun mdgomared xeni equsni, romelTa brinj uwodian, maRalni, Suenierni | da rtomravalni, romelTaca-igi sagrilsa queSe gamosaxa saswauli qristes juarisa, da aRasrulna mun dReni equsni madlobiT da vedrebiT RmrTisa mimarT wyalobiT moxedvisaTs da snisa erisa mis, eSmakTa SecTomilisa. xolo odes iqmna kerpTa Semusrva, iyo Tue martiTgan meequse, agstosi, da dRe meequse, romelsa Sina feri icvala qristeman winaSe TavTa maT winaswarmetyuelTa da mowafeTa TsTasa. | da viTar-igi vTq|u, iyofeboda ra wmida nino safarvelsa mas queSe xeTasa, maSin movida misda sefeqali erTi, saxeliT SroSan, da | ixila mun wmida nino esreT myofi, ganukrda da hkiTxa mas sxsa mier berZulmetyuelisa dedakacisa vinaoba misi sxsa yovlisave Tana saqmisa misisa, romeli-igi euwya ra yovelive ninos Tnier xolo uwyebisa mSobelTa TsTasa, daiCema tyueoba Tavisa Tsisa.
1 Secvalebul] moqceul AC, Secualebul M. mieridgan M. mieriTgan qeba da dideba _ AC. da _ MQ. dideba CMm. iTqmoda AMQ] + qeba qristesi C. 2 qarTlsa] maT A, qarTls Q. mofenad A. aRmosavleTs _ A. 3 dResave C. risxvisasa AC. da kerpTa Semusrvisasa] odes AC. dahsxa MQm. ra Mm] AC. 4 maSin _ AC. kldisa Q. pova Q. Tvali m. 5 bivrili C. mas] mis ACQ. kldisa cxuirisasa A, kldisasa C, kldisa cxvirisasa Mm. 6 -igi _ AC. ZuQladve Q, Zveladve m, Zueli AC. da qalaqi da ixila _ AC. ixilna Q. equsni] erTni MQ. 6-10 ... mun... SecTomilisa] dga xe erTi brinjisa, Suenieri, maRali da rtoiani (rtomravali C) sada igi yofil iyo bartam mefisa sagrili da gansasuenebeli. mivida xesa mas queSe da gamoniSna niSi (saxe C) qristes (_ C) juarisa (+ xesa mas zeda C) da ilocvida mun equs dRe (evedreboda C) da madlobda RmerTsa da evedreboda (_ C), raTa moxednes wyalobiT ersa mas SecTomilsa da isnes (isnnes C) eSmakisagan) AC. 7 SuQnierni Q. 8 sagrilsa] sigrilsa Q. juarisa M, jvarisa m. 9 moxedvisaTuis Mm. xsnisa m. 10 erisa Q. eSmakTa Q. 11-13 xolo odes iqmna kerpTa Semusrva ... mowafeTa TsTasa] ese Jami iyo meequse da dRe (_ C) meequse (meequseTisa C) da Tuisa (_ C) mis odes igi evmanoel (evmmanoelis C) Tabors (+ mamisa C) xati uCuena TavTa maT mowafeTa da TavTa maT winaswarmetyuelTa A + (romel ars feriscvaleba C). 11 kerpT Q. Semusurva M, Semusrva m. TuQ Q. 11-12 agvistosi M. agstosi ... meequse _ Q. 12 icuala M. TuisTasa M, TvisTa m. 15-18 maSin movida ... tyueoba Tavisa Tsisa] maSin movida sefe qali vinme (erTi C) romelsa erqua [SroSan] ixila igi xesa mas queSe: gankuirda da moiyvana berZulad metyueli deda kaca (dedakaci C) da hkiTxa gza (gzaa C) misi. xolo wmidaman nino auwya da uTxra (_ C) yoveli (yoeli C) gza (_ C) da (_ C) saqme misi. Tuinier (Tuinierier A) deda-ZmaTa (deda-mamaTa C) misTa ara auwya, rameTu tyued uTxra Tavi Tuisi AC. 15 wmida Mm. 16 gakrda Q, ganukuirda M, gankuirda m. sxvisa Mm. berZulmetyuQlisa Q. 17 vinaoba Mm. sxuisa Mm. ra Mm. 18 Tuinier Mm. uwyebasa Qm. uwyebsa M. TuisTasa Mm. mSobelsa TsTasa Q. tyuQoba Q. Tsisa Q. 105

M116r

Q22r

10

C63r m66r M116v A31r

15

20

juanSeri leonti mroveli maSin SroSan, Tanalmobili da mowyaleqmnili ucxoebisaTs misisa, cremliTa aiZulebda wmidasa ninos warslvad mis Tana saxid sameufod, romeli-ese ara ineba wmidaman nino, aramed ganeSora. da warvida misgan SroSan. Semdgomad samTa dReTa aRdga muniT, ganvlo mtkuari da miiwia samoTxesa mas mefisasa, sada-igi aw ars sueti igi RmrTivaRmarTebuli da eklesia sakaTalikozo, da ixila mun saxli mcire samoTxisa mis mcvelisa, | da Se-ra-vida mas Sina, ixila da moegeba dedakaci, coli samoTxisa mcvelisa mis, saxeliT anastos, | da mowled amborisyofiTa Seitkbo, viTarca mravalJamiTgan mecnierman da megobarman, da dahbanna ferni da ganusuena cxebiTa zeTisaTa da daugo puri da Rno, da dayvna mis Tana wmidaman nino dReni da Jamni cxraTa TueTani. xolo iyvnes ese anastos da qmari misi uSvilo, romlisaTs friad mwuxare iyvnes igini. maSin ixila | wmidaman nino | Cuenebasa Sina Zilisasa kaci naTliTSemosili, romeli etyoda, viTarmed: `Seved samoTxesa magas, da hpovo queSe kerZo naZuTasa mcire babilo, Semzadebuli gamomRebelad yuavilTa sulnelTa, da aRiRe miwa adgilisa misgan da ec Wamad meuRleTa magaT, da | esuas Svili~. xolo wmidaman nino uloca da sca Wamadi col-qmarTa maT CuenebiT uwyebisa misebr, da
1 cremliT Q. wminda Q. 2 warsulad M, warsvlad m. saxiT Mm. ara Q. 2-3 ineba Q. ganeSora Q. maSin SroSan ... misgan SroSan] maSin Seewyala SroSanas ucxoebasa (ucxoobisa C) misTuis (misisaTuis C), aRevsnes Tualni cremliTa da aiZulebda mas, raTamca warhyva sefed. xolo (+ wmidaman C) nino ara ineba waryola (warslva mis Tana C) da warvida SroSania A. SroSana C. ara Q. ineba Q. 4 ganvlo] ganivlto MQm. 5 suQti Q. 5-6 saqaTalikozo M. 6 mcuelisa M. 7 moegeba Q. deda kaci Q. samoTxis Qm. mcuelisa Mm. 8 mowled] meuled Mm, mowyaled Q. viTarca _ Q. mravalJamidgan Mm. 9 ganusuQna Q, ganusvena m. da4 _ Q. Rno Q. 10 dayuna Mm, daayena Q. wmida Q, wmindaman m. TuQTani Q. 11 iyunes Mm. anastaso MQm. romlisaTuis M, romlisaTvis m. 12 iyunes Mm. wmindaman m. CuQnebasa Q. 12-13 naTliTa _ Q. 13 hpoo Q. 14 babilo MQm. gamoRebulad M. surnelTa MQm. 15 miwa Mm. esua MQ, esva m. 16 wmida Q. CuQnebiT QC. 4-107,8 Semdgomad samTa dReTa ... maradis mRviZarebda] Semdgomad amissa mesamesa dResa Camovida qarTlad (qalaqad C), gamovlo mtkuari da mimarTa (mohmarTa C) samoTxesa mas mefisasa, sada-igi aw ars sueti RmrTivaRmarTebuli da eklesia sakaTalikozo (saqaTalikozo C) da miravida karsa mas samoTxisasa (+ ixila saxli mcire samoTxisa C) mcvelisa. Sevida (+ wmida nino da C) Sina (_ C) dajda (+ mas Sina C) dedakaci, romelsa erqua (romlisa saxeli C) anasto. (+ da C) viTarca ixila dedakacman man, aRdga, moexuia da Seitkbo, viTarca mecnierman da (_ aRdga ... da1 _ C) dahbanna elni (eli C) da scxo zeTi (_ C), moarTo (moarTua C) puri da Ruino da dayo mis Tana cxoreba (cxra C) i (_ C) Tue. ese anasto da qmari misi iyunes uSvilo da zrunvides friad [uSviloebisaTuis. maSin ixila C] wmidaman nino Cuenebasa Sina, movida kaci naTlisferi da rqua (hqua C): Seved samoTxesa mas (magas C), babilo ars mcire naZuTa queSe (~ naZuTa queSe babilo ars mcire C) sauflo Sezavebuli miwa aRiRe (aiRe C) mis adgilisagan, SeaWame kacsa (kacTa C) magas (magaT C) da esuas Svili. yo egreT (_ C) wmidaman nino da rqua (hqua C) maT ZaliTa qristes (qristesiTa C) Zisa RmrTisaTa (RmrTisa C) dausabamosa (dausabamosaTa C), romeli Tanamosaydre ars mamisa da sulisa wmidisa dasnisaTuis Cuenisa gankacna, juars ecua, daefla da aRdga mesamesa dResa da (_ C) amaRlda (+ zecad C) da dajda marjueniT mamisa da merme moslvad ars (kualad movals didebiTa C) gansjad cxovelTa da mkudarTa. man mogces gulis-mis yofa. da auwya yoveli (yoeli C ) gza 106

M117r C63v

10

A31v m66v

Q22v

15

20

leonti juanSeri mroveli Svnes maT Ze da a|sulebi mraval, romlisaTsca hrwmena maT qriste ninos mier, da daemowafnes mas farulad. xolo wmi|daman nino Semdgomad cxraTa maT TueTasa, romelni daeyvnes samoTxisa mcvelTa maT Tana, pova garegniT zRudeTa maT qalaqisaTa saxed talavarisa mcirisa mayualTa mier Semzadebuli gangebiTa RmrTisaTa adgilsa mas, sada-igi aw ars sakurTxeveli zemosa eklesiisa samTavarebiskopososa, da yo igi sayofelad da gansasuenebelad Tsad, da aRmarTa mun Sina juari, TT mis mier Semzadebuli nasxlevTagan vazTasa, romlisa winaSe ganaTevn igi RameTa | maradis mRZarebiTa, da egreTve SeaRamebn dReTa daucxromelad locviTa, marxviTa da vedrebiTa RmrTisaTa. da gankrvebulni simravlesa zeda amas RuawlTa misTasa hmsaxurebdes mas meuRleni igi, mcvelni samoTxisa mis mefisani. da esreT mun myofi igi wmida nino mravalgzis mivaln u|bansa mas huriaTasa | enisaTs ebraulisa da gamoZiebisaTs kuarTisa mis uflisa, romlisaTs-igi esmina ierusalems miaforisa misgan, viTarmed waruRia igi mcxeTelTa maT huriaTa, raTamca yovliT kerZove cna da euwya mas kuarTisa mis viTareba. maSin pova man huria erTi, saxeliT abiaTar mRdeli, da asuli misi, sidonia, da uqadaga maT saxareba uflisa Cuenisa iesu qristesi, romelTaca-igi hrwmena da
WeSmariti. maSin col-qmarTa (+ maT C) aRiares qriste da daemowafnes farulad (+ wmidasa ninos C). xolo (maSin C) wmidaman nino qalaqisa zRudeTa garegniT pova (poa C) qoCi erTi brwami (barwami C) mayulisa, sada aw ars sakurTxeveli zemosa eklesiisa saebiskoposo (saebiskopozo C). da igi Seqmna sayoflad Tuisa (missa C) da Seqmna juarisa (juari C) naxslevisa da aRmarTa qalaqsa (qoCsa C) mas queSe. da maradis ilocavn (ilocvida C) dRe da Rame daucxromelad da msaxurebdes col-qmarni igi da iyunes (iyvnes C) dakuirvebul RuawlTa misTa marxvasa da locvasa (+ da C) mRuiZarebasa AC. 1 Svnes] Sunes MQm. Zeni m. romlisaTuisca M. ninosa m. 3 wmida Q. daeyunes Mm. 4 mcuelTa Mm. pova Q. garegniT] grgni M, girgvini Q, gvirguini m. 5 RmrTisaTa MQ. 6 zemosa MQm. samTavarebiskobozisa Mm, samTavarebiskoposasa Q. sayoflad Q. 7 da1 _ MQ. gansasuQneblad Q, gansasveneblad m. Tuisad Mm. jvari m. TuiT Mm. 8 ganaTena Q. igi] igini M. mRviZarebiTa m. 10 gankrebulni Q. 11 mcuelni M. meufisani MQ- AC. 12 esreT mun ... nino _ AC. wmida M, wminda m, wminda Q. mivaln] movidis AC, miavlina MQm. mas _ AC. uriaTasa AC. 13 enisaTuis AC. gamoZiebisaTuis ACM, gamoZiebisaTvis m. kurTisa Q. mis _ AC. romlisaTs-igi] romel A, romlisaTuis M, romeli C, romlisaTvis m. 14 esmina] asmioda AC. israelisagan A, iQrusalems Qm, ielusalems MC. niaforisgan AC, naforisa Mm, niaforisa Q. misgan _ C. waruRia] waruvali MQ. igi _ C. 13-15 kuarTi uflisa mcxeTelT uriaTa waruRiao A. raTamca can rame saqme kuarTisa A. ~ mcxeTelTa uriaTa wariRes C. maT _ C. uriaTa Mm. raTamca MmQ, raTamca ... viTareba] kuarTi uflisa. amisTuis gamoeZiebda uriaTa maT Tana, raTamca auwyes saqme kuarTisa mis C. viTareba vedreba Q] C. 16 maSin] da AC. poa C, pova Q. man _ AC. uria MCm. ~ mRdeli saxeliT abiaTar AC. mRurdeli M, mRrdeli m. asuli misi _ AC. sidona M] AC. 17 uqadaga Q. maT _ M. maT] mas AC + da asulsa missa sidonias AC. saxareba ACMm. ieso AQ, iesos CM. romelTaca-igi] xolo maT AC. rwmena AC. da2 _ C.

M117v

C64r

A32r

10

M118r m67r

15

20

107

juanSeri leonti mroveli daemowafnes mas, da maT Tana sxuanica dedani daemowafnes huriani, ricxT equsni, swavlasa mas wmidisa ninossa Tnier naTlisRebisa, rameTu ara | iyo mas Jamsa mRdeli, raTamca naTel-sca maT, da iyvnes igini farulad mowafe misi. da aRasrulebda RmerTi eliTa wmidisa ninosiTa sakrvelebaTa da kurnebaTa mravalTa, rameTu reca Tu mizeziTa wamalTa marebisaTa mravalni ganukurnebelTa senTagan Sepyrobilni ganaTavisuflna uZlurebaTagan maTTa. | da esreT iqceoda ra qalaqsa mas Sina mcxeTasa wm|ida nino JamTa samisa wlisaTa, maT dReTa Sina iqmna Seslva mirianisi da Zmiswulisa misisa, sparsTa mefisa, saberZneTad, romelni-ese kostan|tine, mefeman berZenTaman, iotna ZaliTa qristesiTa da juarisa misisa winamZRurobiTa yovliT spiTurT maTiT.

C64v

A32v M118v Q23r

10 10

m67v

Tqmuli abiaTar mRdelisa, romeli daemowafa wmidasa | da netarsa ninos*


15

C65r

me, abiTar mRdeli, viyav wiliT xuedrebuli mis weliwadisa, odes wmida ese da netari nino moiwia mcxeTad, da masve ukue Jamsa mowevnul iqmna Cemda wigni antioqiiT huriaTagan mRdelTa, romelsa Sina weril iyo esreT, viTarmed: `ganxeTqa RmerTman sam nawilad mefoba israelisa, rameTu, aha esera, winaswarmetyuelni Cuenni dascxres, da romelsa suli RmrTisa awuevda maT, da Tques: `aResru|la
1 uriani Mm. 1-3 mas da maT Tana ... mowafe misi] igini da equsni dedani sxuani uriani da aRiRes uReli (_ A) swavlisa (swavla A) wmidisa ninosi Tuinier naTlis-Rebisa, rameTu ara ipoeboda (ipoveboda A) mRdeli, romelmanca (romelman A) naTelsca da farulad iyunes (iyvnes A) mowafe missa (misi A) AC. 2 swavlasa] saswaulsa Q. ninossa Q. 3 mRumdeli Q, mRurdeli M, mRrdeli m. raTa-mca MmQ. iyunes Mm. igini] igi Q. ninosiTa MQm. sakuirvelebaTa Mm, sakrvelebiTa Q. 4-10 da aRasrulebda ... spiTurT maTiT] hyofda kurnebaTa sakuirvelTa (dAsakuirvelebaTa C) ZaliTa qristesiTa (+ da C) mravalni ganrRueulni (sneulni C) gankurnna, reca mizeziTa wamlisaTa da esreT iqceoda (+ ZaliTa qristesiTa C) mcxeTas (_ C) qalaqsa (+ mas C) Sina sam wel oden. da maT (mas C) JamTa (Jamsa C) Sina oden (_ C) iyo Sesula (Seslva C) mirian mefisa (+ saberZneTad C) da Zmiswulisa misisa didisa sparsTa mefisa saberZneTs (da Zmiswulisa ... saberZneTs _ C). odes kostantine (+ berZenTa C) mefeman ZaliTa qristesiTa da winamZRurebiTa juarisaTa iotna (ipyrna orive C) mefeni da spani maTni (_ C) uricxuni mosrna (_ C) AC. 11 mRdelisa ACQ, mRurdelisa Mm. 12 wmindasa m, wmida Q. netarsa] sanatrelsa AC. 13 mRurdeli Mm. wiliT] wliT A, wliTi m, wil Q. xuQdrebuli Q. weliwadisa ACQ, weliwdisa Mm. odes _ MQ. wmida ACMm. ese + dedakaci A. 14 da1 _ A. moiwia] movida AC. mcxeTas A. da2 _ AC. ukue _ AC, ukuQ Q. 14-15 mowevnul iqmna ... viTarmed] movida antioqiiT uriaTa mRdelTagan esreT werili, viTarmed A, CemTana wigni mosruliyo esreT antioqiT uriaTa mRdelTagan, romeli weril iyo esreT C. 15 antioqiT QM. uriaTagan M. mRurdelTa Mm. 15-16 ~ samad ganxeTqa RmerTman mefoba israelisa A, ~ RmerTman samad ganxeTqa mefoba israelisa C. ganxeTqa Q. mefoba Mm. israQlisa Q, isrelisa m. 16 rameTu _ A. esera Q. winaswarmetyuelni ACMQm. 17 da1 _ C. romlisa M. RmrTisa _ AC, RmrTisa M, RvTisa m. awuQvda Q. maT da2 _ AC. Tques _ AC, TquQs Q. * M-Si vkiTxulobT: `RmerTo, daicev dedofali mariam, orsave cxorebasa Sina missa, amin~. 108

15

20

leonti juanSeri mroveli yovelive da ganvibniveniT Cuen yovelsa queyanasa, da hromTa daipyres queyana Cueni, vtirodiT Cuen e|riTurT dRes, rameTu ganvarisxeT Semoqmedi RmerTi. aw ganixilenRa Sen wignni igi mosesni da sityua igi, romeli man damiwera esreT, viTarmed: `romeli ityodis | Tavsa Tssa queyanasa zeda Zed RmrTisa, mokuedin!~ anu Se-ukue-vsceTiT nazarevelisa mis iesus sikudilsa, rameTu vxedavT, odes pirvel mamaTa CuenTa Sescodian ra RmerTsa da yovlad daiviwyian igi, maSin miscnis igini elmwifebasa queSe Znelsa da tyueobasa borotsa, xolo moiqcian ra, da RaRad-yvian RmrTisa mimarT, mswrafl ganarinnis igini Wirisa misgan. ese, esreT yofadi da aRsrulebadi, Sdgzis uwyi werilisagan. xolo aw vinaTgan elni Seasxnes mamaTa maT CuenTa Zesa mas mwirisa dedakacisasa, da mokles igi, aRiRo RmerTman eli misi Cuen zeda da ganxeTqa mefoba Cueni da ganguaSorna taZarsa Tssa da u|gulebels-yo naTesavi Cueni sruliad. da ars miT JamiTgan samasi weli da umetesca, romel ara ismina vedreba Cueni, da arcaRa yo lxineba C|ueni, romlisTs sagonebel gCns Cuen, viTarmed: `nuukue da zeciT iyo kaci igi~. da ganamrav|les maT eseviTarisa pirisaTs mowerad Cuenda. xolo me viTarca mesma ese, viwye kiTxvad dedakacisa mis ninosgan qristesTs, Tu vin iyo igi, anu romlisa mizezisaTs iqmna kacad Ze RmrTisa. maSin
1 yoveli A, yoeli C. ganvibnieniT ACQm. Cuen _ A. yoelsa C. romTa A. 1-2 yovelsa queyanasa ... vtirodiT Cuen _ Q. queyana AC. Cueni _ A. ~ da uriani vtirodiT A. 2 eriTurT] yovliTurT AC. dRes _ AC. ganarisxeT A, gavarisxeT Q. 3 ganixilen AC, ganixileRa Mm, ganixilneTa Q. Sen _ AC. wigni A. igi _ AC. mosesi A. da sityua igi romeli _ A, dasityua igi _ C. sityua Mm. romeli man] romelman C. man _ AC. damiweria Cuen A, damiwera Q. 3-4 esreT viTarmed] Cuen ese yoveli AC. 4 ityoda A. ~ queyanasa zeda Tavsa Tuissa AC. Tuissa Mm. RmrTisad MQ, RTisad m. mokuedino AC, moakudina MmQ. 5 anu + me A. anu Se-ukue-vsceTo] anu miukunisamde SevsceTiT C, uku-SevsceTiT A, SeukuQ-SevsceTiT Q. nazarevlisa Q. mis A. iesos A. mis iesus] misTuis MQ. sikudilisa AMQm. 6 pirvelTa A. Sescodan Q. ra _ AC, ra Mm. RmerTsa] pirvelTa Q. yovlad _ C. daiviwyian _ C. igi] RmerTi A, RmerTsa C. maSin] da A, maSin _ C. 7 miscis A. igini] igi Q, igini _ AC. elmwifebasa Q, elmwifesa AC. quQSe Q, queSe _ AC. da _ A. borotsa] Znelsa A, borotsa xolo] ese; 7-8 xolo moiqcian ra _ A. ra _ C, ra Mm. 8 RaRad-yuian Mm. RmrTisa mimarT _ AC, RmrTisa Q, RTisa m. mswrafl] swrafiT C, mswrafi Mm. igini + da C, igi Q. Wirisa misgan] Wirisagan A, Wirisa misgan _ C. 9 esreT yofadi da aRsrulebadi _ AC. SviT gzis Mm. uwyi] viciT AC, uwyiT Q. xolo aw _ A. vinaTgan AmQ. 10 eli AC. Seasxnes] Seaxes AC. mamaTa maT CuenTa _ AC, maT CuenTa _ A. mas] mis Q. mwirisa] mcirisa Mm. ~ dedakacisa mcirisasa A, ~ dedakacisa mis mwirisasa C. dedakacisa AC. igi _ A. 11 RmerTman _ A. eli + wyalobisa C. misi] misisa C. Cuen zeda] Cuengan C, Cven m. da1 _ A. ganxeTqa Q. mefoba ACm. da2 _ Q. ganguaSorna] ganmaSorna A, gangaSorna Q, gangvaSorna m. 12 Tssa] missa wmidasa AC, Tuissa M, Tvissa m. Cueni _ Q. srulied A] _ C. da2 _ MQm. miT JamiTgan _ AC. 13 samasi] sami AC. umetesca romel _ AC. ara] arca C. vedreba ACMm. Cueni _ MQm. arcaRa] arca AC. yo] iyo A. ~ lxineba yo C. lxineba ACMm. 14 romlisTs _ AC. guiCns ACM, gviCns m. Cuen _ AC. nu ukue da _ AC, nuukuQ Q. iyo kaci igi] yo gangeba eseviTari A. igi + eseviTari C. 15 da ganamravles ... Cuenda] ganmravlda mowerili AC. pirisaTs... Cuenda _ AC. pirisaTuis Mm. mowera Q. 16 mis + mis C. ninosagan M, ninosgan _ A, ninosa C, ninosgan Q. 16-17 qristesTuis MAC, qristesaTuis m. 17 Tu _ C. vina AC. ~ igi iyos C. romlisa] risa M. mizezisaTuis MAC. kac AC. mRTisa m. maSin _ C. 109

M119r

A33r

10

m68r

M119v C65v

15

20

juanSeri leonti mroveli aRaRo piri Tsi wmidaman nino, viTarca jurRmulman aRmomdinareman, da iwyo sityuad dasabamiTgan wignTa CuenTa zepiriT warmoTqumad da ganmartebad Zalsa maTsa, romliTa-igi, | viTarca mZinaresa, ganmaRZebda me, da viTarca dasuleb|ulsa ganmanaTlebelad aRmoCnda, sawyaloblad mamaTa CuenTa damarwmunebda cvalebasa sjulisasa, vidremdis mrwmena me sityTa misiTa iesu qriste, Ze RmrTisa, vnebulad da aRdgomilad da kualad momavalad didebiT, da viTarmed WeSmaritad igi ars molodeba warmarTTa, da Rirs viqmneniT me da Svili ese Cemi, sidonia, moRebad sapkurebelsa mas da gansawmedelsa codv|aTagan wyalsa embazisasa, romelsa inatrida winaswarmetyueli daviT, da ver ewifa. da mesma me ma axlisa sjulisa: `eha sagalobelTa, romelTa-igi daviT inatrida~. da Rirs viqmneniT zia|rebad WeSmaritsa orcsa da sisxlsa qristes, Zisa | RmrTisasa, da kravsa, codvaTaTs soflisaTa Sewirulsa, romlisa tkbil ars gemosxilva misi, da amas zeda sarwmunoeb-yav, ganslva Cemi orcTagan CemTa. kualad sxuanica mravalni saswaulni vixilen TualiTa CemiTa, mcxeTas Sina ninos mier aRsrulebulni.

A33v Q23v

M120r

C66r m68v

10

15

1 aRiRo MQ. Tuisi MACm. wmidaman nino _ AC. viTarca + ra Q. jurRulman m. da _ AC. 2-3 sityuad ... romliTa igi] saukuniTganTa zepiraT aRmoityoda ganagebda A, saukuniTgan da wignTa CemTa zepirad warmoityoda da ganmimartebda da C. warmoTqmad Q. ganmartebulad Mm. Zalisa Q. maTisa Q. romliTa _ Q, romelTa-igi Mm. 3 ganmaRuiZebda AC, ganmRviZarebad QMm. me _ AC. viTarca _ A. dasulebulsa] da dabnelebulsa ganmanaTlebda A, srulebulsa C, dasolebulsa Mm. 4 ganmanaTlebda A, ganmanaTleblad MQm. ganmanaTleblad ... sawyaloblad] gonier myofda C. aRmoCnda sawyaloblad _ A, aRmiCnda MQ, sawyalobelad M. damarwmunebda] Semawyalebda da AC. 4-5 ~ sjulisa cvalebaTa A, sjulisa cvalebasa C. cualebasa M + da majerebda AC. 5 me _ AC. sityuaTa Am, sityuiTa MC. misTa A. ieso AMCm. mRTisa m + da C. 5-6 vnebulad] vneba misi AC. 6 aRdgomilad] aRdgoma AC + misi didebuli C. da kualad ... WeSmaritad] meored mosula misi saSineli ( ] didebuli C) AC. momavlad M. didebiT] didebulad C, didebiTa m. viTarmed _ AC. WeSmaritad] sada igi ars A. 7 ~ me da Svili (+ ese C) Cemi Rirs viqmneniT AC. viqmeniT Q. sidonia moRebad _ AC. 8 sabkurebelsa m. da _ AC. gansawmedelsa] ganmwmedelsa A, gansawmendelsa Qm. codvaTagansa m. wyalsa _ AC. ~ embazisa wyalsa C. embazisasa] embazisa AC, embazissa m + Svilsa A. 9 winaswarmetyueli _ AC. ewifa Q] ixila A. mesma] esma C. me _ AC. sjulisa AC, sjulisa] juarisa M, jvarisa m. 9-10 eha] sagalobelTa] erTad mgebelTa C, erTad mgalobelTa MQ. eha] erTad MCQ, erTada m. romelTa] romelsa AMCMQ. 10 igi _ AC. ~ inatrida daviT A. ~ inatrida igive daviT C. viqmena me A, viqmneT MQm. ziarebad] zraxebad m. 10-11 WeSmaritisa Q] A. 11 orcisa da sicxlisa Q. qristessa C. Zesa C. RTisasa m. da2 _ AC. codvaTaTuis Mm] C, codvaTaTs] soflisaTuis C. ~ soflisa codvaTa A. soflisa A, soflisaTuis C. 12 SewirulisaTuis A, SewirulTa MQm, gemosxilva Q. da _ AC. sarwmunoeba] ufalo AC, sarwmunoeba Q, sarwmunoveba m. yav] iyavn A, yavn C, vyav Mm] + ufalo MQ. 13 gansvla m. CemTa + da AC. sxvanica m] AC. vixelen] ixilna A, ixilnes C, vixilnen Q. 14 Tualman A, TvaliTa m. Cemman A, CemTa C. Sina ... aRsrulebulni] wmidisa ninos mier A. aRsrulebulni] dReTa CemTa C. aRsrulebuli Q. 110

20

leonti juanSeri mroveli

meore, Tqumuli misive, abiaTar mRdelisa, kuarTisaT s uflisa Cuenisa iesu qristesa*
A34r M120v

C66v

m69r M121r Q24r

me, abiaTar, migi|Txrob Tquen Txrobasa mas, romeli meuwya da yuriTa CemiTa vismine dedismamisa da mamisdedisa Cemisagan, da ro|meli wignTaganca uwyi. rameTu maTca papaTa da mSobelTagan TsTa moTxrobiT da smeniT uwyodes esreT, viTarmed: odes-igi herode mefobda ierusalems, mas Jamsa guesma esreT, viTarmed: `ierusalemi sparsTa daipyreso~, romlisaTs-igi iqmna gloa da wuxili huriaTa zeda qarTvelTa, mcxeTelTa mkdrTa, bodelTa mRdelTa, kodiswyaroelTa mwignobarTa da sobiskananelTa TargmanTa, romlisaTsca ese yovelni aRiZrnes warslvad da Sewevnad ierusalemelTa. xolo Semdgomad | mciredTa dReTa sxua moiwia RaRadisi, nugeSiniscemisa, viTarmed sparsni igi ara dapyrobad ierusalemisa movideso, aramed saWurvelTa wil aqunda oqro sameufo da muri, mswraflmkurnali wylulebisa, da gundruki sulneli, da eZiebdes yrmasa visme Sobilsa T|eslisagan daviTisa, romel reca poves mwiri erTi yrma, mwirisa dedakacisa Sobili uJamod uadgilosa adgilsa, viTarca ars Cueul|eba garegan dabisa mdgomareTa | kacTa. da eseni mis yrmisa movides, Tayuani-sces mas da Sewires misa ZRueni igi mSdobiT~. da iqmna sixaruli didi smeniTa amis hambavisaTa huriaTa zeda qarTvelTa.
1 meore] dReTa CuenTa A. Tqmuli ACMQm. misve CA. abiaTar _ C. mRurdelisa Mm. 2 kuarTisaTuis ACMm. uflisa Q. ieso A, iesos MCm, iesus Q. qristesisa AC. 3 abiaTar + mRdeli C. migiTxrob] ~ Txrobasa migiTxrob AC. Tquen _ AC. mas _ AC. meuwya Q. 3-5 romeli meuwya ... viTarmed] migiTxrob dedisa mamisa Q (] mis C) Cemisasa, (+ da C) romelica (romeli C) vici wignTagan (~ wignTagan vici da C) mamisa da dedisa (dedisagan C) CemisaTa (Cemisa C), 5 smeniT (smeniTa C) yurTa CemTa (CemTaTa C) esmodis mamisa Tuisisagan (da maT asmioda mamisa maTisagan C), odes igi guesma, viTarmed (odes igi mefobda ielusalemsa herode C) AC. dedisa mamisa Q. 5 da2 _ Q. smena da MQm. viTarmed _ MQ. 5-6 viTarmed odes] esreT vidoda igi Q. 6-7 odes igi ... ierusalQms] esreT vidoda igi MQm. ielusalems Mm. 6 mas] maSin MQm. Jamsa + mas MQm. guQsma Q, gvesma m. 6-7 ielusalimi A, ielusalemi CMm. 7 sparsTa] moguTa C. daipyraso m. romlisaTuis-igi Mm. romlisaTs-igi _ AC. gloa CM, glova MQ. wuxili] mwuxareba A. uriaTa AC. 8 mcxeTelTa] mcxeTas A. mkuidrTa AC. bodelTa] budielTa C, budelTa MQm. mRdelTa] mRurdelTa Mm. 9 sobiskananelTa] sobis sinelTa A. romlisaTuisca Mm. romlisaTsca _ A, romlisaTsca] da C. ese] es M. 9-10 warslvad ... ierusalemelTa] sivltolad AC. ielusalemelTa m, iQrusalemelTa Q. 11 Semdgomad _ A. ~ mcireTa dReTa Semdgomad C. sxua _ A. moiwia] movida AC. 12 sparsni] spani Mm. igi _ AC. ara Q. dapyrobad] daSurebad C. ielusalimisa AM, ielusalemisa m. ~ movides ielusalimisa A] C. saWurvelTa] murisa A, abjris C, saWurveli Q. 13 da1 _ Am. mswraflsamkurnalisa C. wylulebaTa A, wylulisa C. da2 A. 14 sulneli] sul amao A, salamo C, surneli Q. eZiebdes _ A. Teslisagan] Zesa AC. daviTisa] daviTisasa C, daviTissa A, maTisa Mm, maTisa Q. romel _ AC. reca] Zeca MQm] A. 15 poes C] A. mwiri erTi] mcire C. yrma _ AMQm. dedakacisagan A. uJamod + da A. 16 viTarca ... kacTa _ AC. da _ ACMm. eseni] ese ACMQm. 17 Tayuaniscemad AC. mas _ AC. misa] da missa C, mis m. mSdobiT _ AC. da2 _ A. 18 didi _ A. smeniTa amis hambavisaTa] yovelTa AC, hambavisaTa Q, hambisaTa m. ~ zeda uriaTa AC. qarTuelTa Mm. * `RmerTo, warmarTe dedofali mariam, romliTa brZanebiTa iwerebian ese wignni. am sofels dReni ganugrZele da mas [s]aukunos qalwulTa Tana daamkdre~. 111

5 5

10 10

15 15

20

juanSeri leonti mroveli xolo Semdgomad, amisa gardades ra welni ocdaaTni, maSin mouwera anna mRdelman | ierusalemiT mamis mamisa Cemisa eliozis Tana esreT, viTarmed: `igive yrma, romlisaTs sparsni moguni ZRueniTa movides, aRzrdil ars da hasaksa zomisasa mowevnul ars igi da Tavsa Tssa Zed RmrTisa xadis. aw movediT yovelni, raTa aRvasruloT mcneba mosesi~. da warvida aqaT mamis mama Cemi, kaci moxucebuli, da esua mas deda tomisagan eli mRdelisa. | da evedreboda eliozs deda misi esreT: `warved, Svilo, wodebasa mas meufisasa da wessa sjulisasa, garna romelsa-igi ganizraxven, nu Se-ve-erTvin cnoba Seni, Svilo Cemo, rameTu igi ars sityua winaswarmetyuelTa da igavi brZenTa da saidumlo, dafaruli pirvelTagan, da warmarT|Ta naTeli da cxoreba saukuno~. da warvida elioz mcxeTeli da longinoz karsneli da mun daxudes juarcmasa uflisasa. xolo raJams-igi damsWuales ufali juarsa mas zeda da pasanigman kueriTa miT rkinisaTa sca samsWualTa | maT zeda uflisaTa ierusalems, maSin esma ma, samsWualTa maTgan gamosruli, dedasa eliozissa, myofsa mcxeTas Sina, da meyseulad ikrCxialna da Tqua: `mSdobiT, meufebao huriaTao, rameTu mohkalT Tavisa Tquenisa macxovari da msneli, da iqmneniT amieriTgan mkl|vel da mesisxle Semoqmedisa. va Tavsa Cemsa, romel ara meufla amisa uwinares sikudili, raTamca arRara smenil iyo
1 amissa AC] + viTar AC, amisa _ MQm. gardada A, gardahda C. ra _ AC. welni] weliwadni Q. welni ocdaaTni] ocdaaTi weli A, weliwadi ocdaaTi C. maSin _ AC. mowera C. 2 mRurdelman M. [i]lusaremiT A, ielusalemiT C. irusalemiT Q. mamis _ AMQ. Cemisa] Cuenisa Q. eliozis A, eliozissa C. Tana esreT, viTarmed] rameTu AC. igive] igi AQ. 2-3 igive yrma] igive Q. yrma _ AMQm, yrma C. moguni] mefeni ACQ. 3 ~ romlisaTuis movides sparsni mefeni ZRuniT AC, ~ sparsi mefeni ZRueniTa movides Q. aRzrdil] gazrdil C. ars + igi A. da _ A. asaksa C. 4 zomisasa] sazomsa A, sazomisasa C. miwevnul ars A. igi _ AC. Tssa] Tuissa ACM, Tuisisa m. ~ xadis Zed RmrTisa AC. RmrTisad Q, RTisad m. aw _ AC. 5 raTa ... mosesi] sikudilsa missa, raTa aResrulos (avasruloT C) mcneba mosesi A. mcneba MmC] + RmrTisa (RmrTisa Q) A. 6 da1 _ AC. aqaT + elioz Q. mama Mm. Cemi + elioz AC. ~ elioz mamis mama C. esua Q. 7 eli] elia A, iele C. mRurdelisa Mm, mRudlisa Q] + da esua da erTi A ( MQm, da esua mas da erTi C. evedreboda] aman MQm. eliozs deda misi esreT] deda Zesa Tuissa A. deda ACMm. 8 wodebasa] wodebad C. mas _ A. meufisasa] mefisasa ACQ. garna] xolo AC. romelsa-igi] romel igi MQ. igi _ A. 9 SeerTvin ACQ, SeverTuon Mm. Svilo Cemo] nu Svilo AC. sityua AMm] wodeba C. 10 igavi] igive MQm. 10-11 da saidumlo ... saukuno _ AC. pirvelTagan] huriaTagan MQm. naTel MQ. 11 cxovreba m. longioz Mm. da3 _ AC. 12 jvacmasa m. 13 ra Jams igi] odes AC. damsWualvides Q. ufalsa Q. juarsa mas zeda da _ AC. pasenakman A, pasinkman C, pasangman MQ, pasanagman m. kuerTxiTa M, kuQriTa Q. 13-15 miT rkinisaTa ... gamosruli] kueriTa dahkra samsWualTa aqa A. hkra samsWualisa aqa C. iulusalems Mm, iQlusalems Q. 14-15 samWualTa m. 15 gamosruli + aqa A. eliozisasa m. myofsa mcxeTas Sina da meyseulad _ AC. meyuseulad MQm] (esma da A). 16 ikrCxlna M, ikrCxilna Q, ikrCxialna + dedaman misman C. Tqua + H A. mSuidobao AC, mSvidobiT Mm. meufeo Q, meufebao] mefobao AC. uriaTao AM] israelisao C. rameTu] romel MQm. mohkal C, mohkaliT MmQ. Tavisa] Tavisi AC. Tquenisa _ AC. 17 msneli _ AC, mxsneli m. iqmneniT] iqmen AC. amieriTgan _ AC. da mesisxle _ AC. Semoqmedisa + Tuisisa A. vai AC. 18 Tavisa Q. Cemisa Q. ara Q. meufla Q. meufla amisa uwinares sikudili] winaiTve movkued AC. ~ uwinaresve amissa sikudili Q. amissa MQ. raTamca arRara] rome ara A. 112

A34v

C67r

M121v

10

m69v

15

A35r

20

leonti juanSeri mroveli yurTa CemTa, da arcaRa Semdgomad amisa Rirs viqmen me xilvad naTlisa warmarTTa zeda da mSdobisa _ israelsa~. da myis Seisuena, ra srul-yo sityua ese. xolo kuarTi igi uflisa xuda wiliTa mcxeTelTa maT huriaTa, da moiRo igi mcxeTad elioz. da miegeba da misi, cremlTa mier Sesuaruli, da m|oexa yelsa Zmasa Tssa, eliozs, da mouRo mas samoseli igi iesusi, Seitkbo mkerdsa Tssa, da myis sulni | wardes masve Jamsa samTa amaT tkivilTa simwariTa: qristes sikudiliTa da dedisa Tsisa, da ziarebisaTs uarismyofelTa qristesTa Zmisa Tsisa. | maSin iyo sakrveli didi da SeSfoTeba mcxeTas Sina, rameTu gankrda TT mefe aderki da yoveli simravle erisa da mTavarTa, da sTnda mefesa aderkis samoseli igi, garna sakrvelebisa misgan zargandil da SeSinebul iqmna igi, da verRara ikadra gamoRebad elTagan mis mkudrisaTa, romelsa | igi magriad da surviliT Semoemkrda. da esreT elTave mqonebeli samoselsa uflisasa dahmarxa Zmaman misman elioz da igi Tsi adgilsa mas, romeli uwyis RmerTman mxoloman da aravin sxuaman, Tnier amisa, romeli-ese | uwyian, viTarmed ars adgili igi maxlobel naZsa mis, libaniT warmoRebulisa da mcxeTas danergulisa da aRorZinebulisa. da eseca meuwya mamisagan Cemisa, viTarm|ed ars sxuaca ZaliTa Semosili mrCobli igi xaleni eliasi amas qalaqsa Sina da eliTa CueniTa sakurTxevelisa simtkicesa queSe qvaTasa upovnelad vidre Jamadmde misa.
1-2 da arcaRa ... sityua ese] da mas zeda Seisuena A. amissa MQ. naTlisa Q. mSdobisa israelsa] mSdoba iQrusalemisa Q. SeisuQna Q. 3 igi _ AC. uflisa AC] Mm. ~ wiliT xuda AC. wliT A. maT AC. uriaTa CMm] A. maT huriaTa] warmoiRo elioz AC. igi _ AC. 4 mcxeTad] mcxeTas AC. elioz _ A. miegeba Q. da] daa MAC, da m. cremliTa MQm. ~ Sesuaruli cremliTa AC. mier _ AC. da2 _ A. moexuia AC, moexvia Mm. 5 Tuissa ACM, Tvissa m. eliozs _ AC. mouRo] aRiRo AC. mas _ AC. igi _ A. iesusi] iesosi ACMmQ. Tuissa M, Tvissa m] AC. myis] ficxla A. mswrafl C] + meyuseulad QMm. 6 warhdes AC, warxdes Q. masve Jamsa _ AC. samTa] samiTa AC. amiT AC. tkiviliTa ACQ. simwariTa AC. qristes _ A. sikudilisaTuis AC. 7 dedisa Tsisa] dedisaTuis AC + romel eziara sisxlsa uflisasa A. da]romel A + ZmisaTuis (_A), romel eziara sisxlsa uflisasa AC. dedisa Q. Tuisisa M, Tvisisa m, Tsisa Q. ziarebisaTuis Mm. uarismyofelTa ... Tsisa _ AC. 8 iyo] iqmna C. sakuirveli AM, gankuirveba C. da _ MQ. da SeSfoTeba _ AC. mcxeTa-qalaqsa A. rameTu _ AC. gankuirda ACM. TT _ A, TuiT CMm. TuiT + didi C. 9 mefe _ A. aderk AC, adreki Mm. yoeli C. simravle _ A. erisa _ C, eri A. da mTavarTa _ AC. aderks A] C. 10 garna] aramed AC. sakuirvelebisa ACMm. zargandili da SeSinebul iqmna igi AC. 11 verRara ikadra] verara ikadra Q. da verRara ikadra] ar ineba AC. gamoReba AC. elTagan _ AC. ~ mkuidrisa misgan A + da elioz A. mkuidrisa mis C. mkudrisagan Mm. 1112 romelsa igi ... samoselsa uflisasa _ AC. 11 magrad MQ. 12 Semoemkrdla Q, Semoemkrdla Mm. samoseli MmQ. uflisa MQm + mis QM. damarxa A. 13 Zmaman misman _ AC. 12-13 ~ elioz damarxa A. 13 da Q. igi _ A. Tsi] Tuisi AM + da elTa hqonda samoseli igi uflisa A, misi C. 13-15 adgilsa mas, romeli uwyis RmerTman ... aRorZinebulisa] da adgili igi, romel ufalman (RmerTman C) uwyis AC. aravin Q. sxuaman Q, saman m. Tuinier M, Tvinier m. naZusa Mm. da aRorZinebulisa _ Mm. 16-114,5 da eseca meuwya ... zecad aRwevnuli _ AC. 16 esec m. meuwya Q. mamisgan Q. Cemisa Q. 17 eliasi MQm. qalaqsa Q. eliTa] elTa Q. CuenTa Q. sakurTxevlisa MQ. 18 quiTa Mm, qvaTa Q. Jamad Q. missa MQm. 113

M122r

Q24v C67v

10

m70r

A35v

15

M122v

20

juanSeri leonti mroveli rameTu mravalgzis mabira wmidaman nino mamisa mier Cemisa, raTamca gamoviwulile misgan adgili igi murvaled samoselisa mis, xolo man ese oden mrqua, viTarmed: `aqa ars adgili samarxavi misio, romelsa zeda enani kacTani ara dadumnen galobad RmrTisa mimarT, da ars adgili igi misi, viTarca adgili iakobisi, kibed xiluli da zecad aRwevnuli~. da Semdgomad welTa mravalTasa Ziswulis Svilman aderki mefisaman armazael Zieba yo samoselisa mis huriaTa Tana, da ver uZlo povnad da cnobad misa, garna masca esreT mieTxra, romelTagan gamoikiTxvida, viTarca esera, zemoT iTqua, naZsa mis maxlobelad yofa adgilsa mas, romelsa damarxul iqmna. xolo damarxul iyavn eseca, viTarmed saxli eliozisi, romelman kuarTi uflisa moi|Ro da damarxa miTurT | da misi, iyo qalaqsa dasavaliT, wiaR moguTasa, idsa zeda~. maT dReTa Sina ixila wmidaman nino samgzis da oTxgzisca Zilsa Sina CuenebiT, romel-igi mulsa Tssa zeda miyrdnobilman mcired | rame mierulis, rameTu hxedvida igi esreT, viTarmed reca | Tu movidian mfrinvelni, frTiTa Savni, da STavidian mdinaresa mas Sina, da ganibanian da ganspetaknian, da aRvidian igini samoTxesa mas Sina pirvelsenebulsa babilovansa, da mun Sina moisTulebdian nayofsa missa, da yuavilTa maT iumevdian, da esreT mowled da surviliT wmidisa ninos da mivlen, reca misi ars samoTxe igi, da garemos misa mokrbian igini Suenierad Jivilis miTa.
1 mabira] moibira Mm, moibira Q. mier] mimarT Q. Cuenisa Q. 1-2 gamoviwule MQm. 2 murvaled] murlad Mm. samoslisa Q. ese oden] esreT Mm. 3 misio] miso Q. 4 RmrTisa Q. adgili igi + adgili Q. ~ adgili viTarca iakobisi M. misi _ Q. adgili _ Q. 5 aRwevnili Q. 6 da _ AC. ~ mravalTa weliwadTa A. mravalTa AC, mravalTasa Qm, mravalTas M. Ziswulman A. Ziswulman Svilman QMm. aderk A, aderuk C. mefisaman + mefeman C. amzael Mm, amazael Q] A. 7 Zieba Q. samoslisa ACMQm. uriaTasa A, uriaTa CMm. Tana _ A. uZlo _ A. povnad] ara pova A, ara poa C. 7-10 cnobad misa ... iyavn eseca, viTarmed] rameTu auwyes ese yoveli (yoeli C), romeli iyo (iqmna C) da aravin uwyis adgili igi (+ Tuinier amisa C), romel ars maxlarobelad (maxlobelad) naZuisa (+ mis C) libaniT moRebulisa. rameTu mravalgzis brZana (mibrZana C) dedaman Cemman wmidaman nino, raTamca moviZieT samoseli igi, garna mefeman oden uwoden (] xolo man esden miTxra C) da ( C) ars (aris C) adgili igi, romelsa Zeni (enani C) kacTani ver SemZlebel arian gamoTqumad (ara dadumnen galobad RmrTisa, xolo C) AC. missa MQm. masca Q. mieTxra Q. gamokiTxvida Q. esera Q. iTqua Q. naZuisa Mm. maxloblad Q. iyavn] iyuvan Q. viTarmed] xolo C] A. 10 saxli] saxeli AMQ. 10-11 romelman kuarTi ... da misi _ AC. da] daa Mm. 11 qalaqsa Q] + Sina A. dasavliT CQ. wiaR] wina Q. 12 Sina + mravalgzis A. ~ ixila Cueneba wmidaman nino AC. wmindaman Qm. samgzis da oTxgzisca Zilsa Sina _ A. Zilsa Sina _ C. 12-14 CuenebiT ... viTarmed] mciresa mas mirulebasa missa mulTa misTa zeda AC. 12 CuQnebiT Q. 13 Tuissa Mm. mcired] mwared Q. morulisamirulis Q. 14 xedvida Mm. Tu _ AC. mfrinvelni + cisani A, frinvelni m. frTiTa _ AC. 14-15 ~ STavidian Savni A. 14 da _ C. 15 da1 _ AC. ganibannian A. ganspitaknian M] + igi Q. da aRvidian _ Q. igini _ AC, igi MQm. 16 Sina pirvelsenebulsa _ A. Sina] zeda C. pirvelsenebulsa C. babilovanisasa A, babiloansa C, babilons MQm. da mun Sina _ AC. moisTlobdian C, moisTulebdian Q. 17 nayofsa missa _ AC. yuavilsa mas AC. iumevdian] Zovdian AC. Zovdian mucliTa maT da miiRebdian C. mowled] mowyaled Mm. 17-18 surviliT wmidisa ninosda mivlen _ AC. 18 ninos Q, ninosa M, ninosa + da Q. da1 _ AC. 18-19 garemos misa ... miTa] gare moadgian JiviliT Suenierad AC. 18 missa MQm. igini] igi MQ. 19 SuQnierad Q, Svenierad m. Jivilis] iwivlis Q, iwvlis M. 114

M123r m70v

10 10

C68r Q25r

15 15

20

leonti juanSeri mroveli xolo ese ra esreT ixila wmidaman nino, auwya mowafesa Tssa, sidonias, asulsa abiaTarissa, romlisaTs-igi miugo man da hrqua wmidasa ninos: `ucxoo da aqa ara Sobilo tyueo, sitysaebr Senisa, da C|uen, tyueTa, ms|nelo, uwyi, rameTu Sen zeda moiwia axali ese Jami, da Sen JamiT ismes hambavi igi Zueli, mamaTa CuenTa naqmari, zecisa mis kacisa ubralosa sisxlisa daTxeva, romliTa iqmna huriaTa sircxli da kideTa queyanisaTa ganbneva, mefobisa dacema da taZrisa mis wmidisa miReba maTgan, erisa ucxosa wodeba, da micema maTda didebisa maTisa. ierusalem, ierusalem, viTar gangimartvan frTeni Se|nni da Seikreb yovelTa ciskideTa naTesavTa frTeTa queSe SenTa. rameTu aqaca mosrul ars dedakaci ese, romelmanca Se|cvalos yoveli wesi amis queyanisa~. da kualadca mieqca wmidasa ninos da hrqua esreT, viTarmed: `Cueneba ege Seni moaswavebs da cxad-hyofs adgilsa amas Sen mier sulierad samoTxed Secvalebasa da saRmrToTa nayofTa gamomReblobasa missa ukunisamde. xolo viTar movida mirian mefe, saberZneTiT otebuli kostantine mefisagan, da vidre moslvadmde misa ga|necxada wmidasa ninos qadageba qristes sjulisa, rameTu ityoda igi mamaRlad, viTarmed: `gpoven | mkdrni igi Crdilosani cTomasa Sina~, da gamoeCina juari igi nasxlevisa, da iqmoda mis mier sakrvelebaTa didTa, rameTu gankurnnis ganukurnebelni Tnier wamalTasa SexebiTa miT juarisaTa. da kualad qadagebdes mis Tanave mowafeni misni, romelni pirvel farulad iyvnes
1 xolo _ AC. ese + uTxra AC. ra _ AC. ese M. esreT ixila _ AC. auwya _ AC. Tuissa AC. 2 romlisaTs-igi miugo _ AC. romlisaTs M. ~ da man rqua AC. hqua M. wmidasa ninos _ AC. ucxovo A. 3 ara _ ACMQ. tyuQo Q. sitysaebr Senisa _ AC. siysaebr M. Cuen _ AC. tyuQTa Q. mxsnelo m. 4 ese] igi AC. JamiT] JamiTa m, amliT A. Sen JamiT ismes] Sen mier iqmna C. ismis A. ambavi AC. Zueli _ AC, mueli M, ZuQli Q. 5 ~ kacsa mas zeda zecisasa C. sisxlisa Q. romliTaca AC. uriaTa AC. 6 sircxuili ACMm. da1 _ AC. cis-kideTa AC. queynisaTa Q] AC. ganbnevad Q. mefobisagan AC. mefobisa Q] + da Q. da2 _ AC. 7 maTgan _ AC. erisa Q. ucxosa Q. ~ da dideba maTi maTda (+ mimarT C) micemad AC. didebisa] dideba AC. maTi AC. 7-8 ielusalim, ielusalim AMm, iBlm, ilm Q, eiliam C. 8 viTar] vidremdis AC. gangvimartavan M. 9 naTesavTa _ A. ~ SenTa queSe A. SenTa _ C. rameTu] aha A, aha esera C. romelman AC. 10 Sescvalos A, Secualos M. yoveli _ A. ~ queyanisa amis A. 11 da kuladca _ A, kualadca _ C. rqua A, hqua CMm. esreT, viTarmed _ AC. CuQneba Q. ege] ese AC. 12 moaswavebs da cxad-hyofs ... samoTxed] ars, rameTu adgili ese Sen mier iqmnes samoTxe A, rameTu samoTxe ese adgili Sen mier iqmnebis samoTxe C. 12-13 Secvalebasa da saRmrToTa nayofTa gamomReblobasa missa ukunisamde _ A. Secvalebasa] Secualebisa M. gamomRebrobasa MQ. 15 da AC. mosuladmde M. missa CM. ganecxada] ganucxada C. wminda Q. qadageba CM] qeba A. sjulisa] juarisa Mm. 16 igi _ AC. gpoen C. mkuidrni AC. igi _ AC. Crdilosni Q. 17 gamoaCina AC, gamoeCina Q. jvari m. iqmoda mis mier] miT iqmoda AC. sakuirvelebaTa AMm. 18 rameTu _ A. ~ ganrRueulni gankurnnis Tuinier wamlisa A. iqmoda kurnebasa da sakuirvelebaTa didTa ganukurnebelni gankurnes Tuinier wamlisa C. ganhkurnis M. gankurnebulni M. wamalTasa] wamlisa AC. Sexebisa m. miT _ AC. 18-19 da kualad] da mis Tana AC. 19 hqadagebdes Qm. mis Tanave _ AC. mowafeni] imowafeni A. misni, romelni] mowafeni yoelni C. pirvel ... misda] romelni pirvel daemowafnes A. iyvnes mowafe misda] daemowafnes C. 115

M123v A36r

m71r

C68v

10

M124r A36v

15

20

juanSeri leonti mroveli mowafe misda, ricxT Sdni, dedani, naTesavni huriaTani, sidonia, asuli abiaTar mRdelisa, da sxuani igi equsni, da samoTxisa mcvelni igi, urTierTas meuRleni, da abiaTar mRdeli, axali igi pavle, romeli uSiSad | da daucxromelad qadagebda qristes sjulsa, romeli friad mecnier iyo Zuelisa sjulisa, da axali ese sjuli eswava mas wmidisa ninosgan, da umetes ninosa amxilebda yovelsa kacsa da aswavebda sjulsa WeSma|ritsa qristessa. maSin aRiZrnes huriani abiaTaris zeda, raTamca qva dahk|ribes mas, xolo mirian mefeman miavlinna msaxurni da ganarina abiaTar moklvisagan huriaTasa, rameTu aqunda mirian mefesa survili | qristes sjulisa. amisTs, romel asmiodes mravalni saswaulni qristesmierni saberZneTiT da | somxiTiT da ara daabrkolebda qadagebad ninos da mowafeTa misTa, aramed hbrZoda mas mteri igi yovelTa mimarT morwmuneTa eSmaki da ver daamtkicebda aRsarebasa qristessa, da egreTve nana dedofalica umetesad gulficxel da Seuracxismyofel iyo qadagebasa mas qristes sjulisasa WeSmaritsa. xolo wmida nino iyo esreT da ilocvida daucxromelad sayudelsa mas missa mayualTa queSe, da dakrvebul iyvnes warmarTni igi locvasa missa da mRZarebasa, da ucxo uCnda saqme igi, iwyes gamokiTxvad misa, xolo igi auwyebda ZuelTa da axalTa wignTa, da ganabrZnobda ugulismoTa maT da STaugdebda gulsa maTsa siyuarul|sa qristessa.
1 ricxT _ AC. Suidni AC, Svidni M. uriaTani AC. abiaTarisi AC. 2 mRdelisa AC, mRurdelisa Mm, mRudelisa Q. da sxuani igi equsni] da equsni sxuani A, da sxuani equsni C. samoTxisa Q. urTierTas meuRleni] dedani da col-qmarni A, col-qmarni C. 3 da1 _ A. igi + dedani A ( C) igi _ AC. da2 _ Q. 4 ~ sjulsa qristessa AC. sjulsa Q. romeli] romel A. ZuQlisa Q. ese _ AC. 5 mas _ AC. wmidisa _ Q. ninosa2 A, ninossa CMm, ninossa Q. amxilebda] aswavebda C] A. 6 qristesasa Q] AC. 7 aRiZrnes] aRiZraxnes Mm. uriani ACMm. abiaTars ACMQ, abiaTarsa m. qua Mm. dakribes Mm, dakrbes Q. mas _ AC. 8 mirian _ A. ~ mefeman mirian C. moavlinna CQ. da _ Q. ganarinna A. moklvisagan] sikudilisagan AC, mokvlisgan Q. huriaTasa MQm] A. 9 ~ mirian mefesa aqunda AC. survili] siyuaruli C. amisTs romel] rameTu AC. amisTuis Mm. asmioda AC, asmodes MQm. 10 mravalni _ AC. saswauli A. ~ saswaulni mravalni C. qristesmierni] qristes sjulisa A. da2 _ A. ara Q. dabrkolebad MQ. dabrkolebda m] + igi AC. 11 qadagebda MQ. ninosa Mm, ninosa Q. brZoda + eSmaki A. mas] eSmaki C, mas] maT MQm] _ A.mteri igi + uCino AC. 11-12 yovelTa mimarT morwmuneTa _ eSmaki] uCino AC. 12 daemtkicebda A. aRsaarebasa AC] aRsrulebasa Mm. da egreTve] xolo AC. nana] nino AM. 13 dedofali AC. umetesad gulficxel da Seuracxismyofel iyo] gulficxel iyo umetes da Seuracxhyofda AC. umetesad] umetes da MQm. Seurachyofda AC, Seuracxismyofeli Q. iyo _ Q. 13-14 qadagebasa mas qristes sjulisasa WeSmaritsa] da Seuracx hyofda qadagebasa mas AC. sjulissa Q. WeSmaritsa Q. 15 wminda m. iyo esreT _ AC. sayudelsa] siyuarulsa Mm. missa] Tuissa A. missa Q. 16 mayualTa + maT AC. quQSe Q] + da ilocvida daucxromelad C. dakuirvebul ACMm. iyunes AMm. mRuiZarebasa ACM. 17 missa CMQm. xolo _ A. igi _ m. 18 ganabrZobda C] + ugunurTa da A. maTsa _ A. 116

Q25v

5 5

C69r M124v

m71v A37r

10 10

15 15

M125r

20

leonti juanSeri mroveli da iyo esreT sam wel, vinaca ganacxada qadageba da | daimowafna mravalni. maSin iyo vinme yrma wuli, ufali mZimisa senisa, da mimoaqunda dedasa missa kariTi karad, raTamca vinme pova mecnieri kurnebisa, da yomca sargebeli misi. da Seiswaves igi yovelTa, da araodes poves sargebeli kurnebisa | yrmisa misTs. da mkurnalTa hrques dedakacsa mas, viTarmed: `ara sargebel eyvis yrmasa magas~. da dedakaci igi iyo gulficxeli warmarTi da maradis sZagebn sjulsa qristianeTasa da ayenebdis sxuaTa kiTxvad da mislvad ninosa. xolo viTar sasowarkueTil iqmna mkurnalTa mier, movida da davarda winaSe ninosa da evedreboda kurnebasa yrmisasa. maSin hrqua wmidaman nino: `kurneba, romeli kacTa|gan ars, me ara ra vyo, xolo RmerTman Cemman qmnas, romelsa me vhmsaxureb, qristeman misces yrmasa amas kurneba, romeli yovelTagan ganwirul ars~. da romelsa kiliksa zeda maradis ilo|cavn wmida nino, mas zeda dadebad sca wmidaman nino | sneuli igi, da iwyo vedrebad uflisa. da masve Jamsa ganikurna yrma igi gancofebuli, da mxiaruli misca dedasa Tssa. xolo dedaman yrmisaman aRiara qriste da Tqua: `ara ars sxua RmerTi Tnier qristesa, romelsa qadagebs nino~, da daemowafa wmidasa ninos, da Seudga kualsa | missa da adidebda RmerTsa. maSin nana | dedofali Sevarda sensa ficxelsa, didsa da mwaresa, romlisa kurneba vervin SeuZlo, rameTu yovelTa elovanTa mkurnalTa warmoacaliernes
1 vinaca M, vinca Qm] vinaTgan AC. gancxadna C] gancxadebulad A. qadageba CMm] qadaga qristesi A + igi C. daimowafana m. 2 ufali] Sepyrobili C, ufali] uflisa Mm, uflisa Q. mimoaqunda + igi A. 3 kariT karad Q. poa C, pova Q. ~ pova mecnieri vinme AC. mecnier Q. sargebeli misi] kurneba yrmisa mis C. da2 _ C. 4 Seiswava A. yoelTa AC] A. araodes] ara-odes Q. pova A. da araodes ... misTs da] vidre da vervin uZlo gankurnebad missa C. kurnebisa AMQm. misTuis AMm. 5 mkurnalTaca A. mkurnalTa] hqristes M. rques A. hques m. mkurnalTa ... mas] mravalgzis hques mkurnalTa dedakacsa mas C. dedakacsa Q, dedakacisa m. mas] mis MQ. eyvis] eyofvis AC, eyuis Mm. da] xolo A] C. 6 ~ warmarTi, gulficxeli AC. sZageben MQm] sZagebda C. qristianeTasa] qristessa C, qristieneTasa m. 7 ayenebdes AMQm, ayenebda C. sxuaTaca AC, sxuaTa Q, sxvaTa m. ~ mislvad da kiTxvad A, mislvad sxuaTaca kiTxvad C. misulad M, mislvad m. ninosa] wmidisa ninosa A, ninosa C, ninossa MQm. 8 viTar] viTarca ACMQ. sasowarkuQTili Q. mkurnalTa mier] mkurnalTagan C. winaSe + wmidisa AC. 9 ninossa ACQ. kurneba AMm. yrmisasa Q. rqua A, hqua MmC. maSin wmidaman nino hqua C. 10 romeli _ C. kacTagan ars] kacTagani C. ra Q. Cemman A] Cuenman CQ, Cuenma m + qristeman A, Cemman + qristeman mosces yrmasa magas kurneba A, kurneba yrmisa amis C. 10-11 qmnas, romelsa me vhmsaxureb _ A. 10-11 romelsa me vhmsaxureb _ C. 11 mosces A. amas] magas A. kurneba AMm. 12 da romelsa] romeli A. kiliksa] kliksa A. maradis _ C. ilocavn] ilocven MQ. wmida ACQ, wmidasa M. ninos MQm] igi C. 12-13 dadebad sca wmidaman nino sneuli igi] dadeba ubrZana yrmisa mis A, mas zeda dadva yrma igi C. 13 sneuli] sinanuli QMm. iwyo] iyo MQm. vedreba m. uflisa] RmrTisa mimarT A. RmrTisa C. uflisa Q. yrma ACMm. 14 gancfrebulni] gancocxlebuli A, gancofebuli MQm. gancfrebulni ... Tssa _ C. da mxiaruli _ A. Tuissa Mm] missa A. 15 ara ars Q. sxua RmerTi MQm. sxua ACM. Tuinier ACMm. qristessa MQm. hqadagebs MQ] + wmida C. 16 wmidasa] wminda Q. da2 _ A. Seudga Q. kvalsa m. 17 ~ dedofali nana ACQ. sensa Q. ficxelsa _ AC. romelsa A. 18 veravin A, ver C, veravin Q. eloanTa C. warmoacarieles M, warmocarielnes Q. 117

C69v

A37v

m72r

10

M125v Q26r

15

C70r A38r

20

juanSeri leonti mroveli wamalni maTni da ver SeuZles kurneba misi, da uRono iqmnnes da sasowarkueTil. xolo auwyes vieTme dedofalsa, viTarmed dedakacisa tysa hromisa mier, romelsa hqan nino, locviTa misiTa mravalni senni ganikurnebian. maSin ubrZana msaxurTa TsTa, raTa moiyvanon nino. da mivides msaxurni dedoflisani da poves nino | qoCsa mas queSe mayulisasa, ilocvida Jamsa meequsesa, da miuTxres brZaneba dedoflisa. xolo wmidaman nino hrqua: `ara brZanebul ars Cuenda, sada banaki Cueni ars, ara ganvideT mier, aramed dedofali aqa movides, sayofelsa Cemsa WeSmaritsa, da ganvkurno ZaliTa qristesiTa~. xolo msaxurTa miuTxres dedofalsa Tqmuli igi ninosi. maSin dedofali gulsmodgined etyoda | maT: `SemimzadeT me cxedari da mimiyvaneT misa~. maSin wariyvanes cxedriTa msax|urTa maT, da Ze misi, rev, da | simravle erisa mis Tana. viTar mivides sayofelsa mas wmidisa ninossa, da dadves dedofali kiliksa mas missa zeda, da iwyo wmidaman nino locvad da vedrebad RmrTisa myovar Jam, da moiRo juari igi, romeli aqunda da Seaxo Tavsa, ferTa da marTa saxed juarisa, da meyseulad ganikurna da aRdga gancocxlebuli, hrwmena qriste, da Tqua: `ara ars RmerTi Tnier qristesa, romelsa qadagebs tyue ese dedakaci~. da mieriTgan Seiqmna igi megobrad Tsad | Sinaurad, da maradis hkiTxavn da gamoiwulilavn zedmiwevniT sjulsa qristessa, da aswavebs wmida nino da abiaTar, axali pavle, da asuli misi, sidonia.

M126r

m72v A38v C70v

10

15

M126v

20

1 vera Q. kurnebad C. misi da2 _ ACMmQ. iqmnes MQ. sasowarkuQTil Q, sasowarkueTili Mm. 2 dedakasisa M, dedakacisa + mis romlisa A. hromisa C. tysa ACM] sitysa MQm. hromisa _ AC. 3 hqan] rquian A, hquian CM. senni] sneulni A] C. ganikurnebian] gankuirvebul arian C, ganukurnebian MQ. 4 TuisTa CM] maT A. moiyuanon m. da _ AC. 5 poes C, hpoves M] + wmida A. qoCsa] quisa A. mas] mis A. mayulisasa] wamalTasa A. ~ mayulisasa queSe C. mayvalTasa Q. 6 rqua A, hqua CMm. ara Q. 6-8 brZanebul ... qristesiTa] ara mival me dedoflisa, aramed dedofali movedin Cemda, sayofelsa amas Cemsa da WeSmaritad ganikurnos C. sada banaki ... qristesiTa] raTa ganvide, sada Sueba Cueni ara ars. aramed dedofali movedin sayofelsa amas Cemsa da WeSmaritad ganikurnos ZaliTa qristesiTa A. Cuenda] Cemda AQ. sada banaki Cueni ars ara ganvideT mier] raTa ganvide, sada Sueba Cueni ara ars A. banaki] buneba Mm, buneba Q. ara Q. aqa _ A. movides] movedin A. sayofelsa + amas A. Cemsa] Cuensa M] + da A. WeSmaritsa] WeSmaritad A. da ganvkurno] ganikurnos AQ. 8 msaxurTa + maT AC. 9 Tqmuli] saTqmeli QMm. 10 me Q. mcxedari m. mimiyuaneT Mm] + me A, mimineT Q. missa CMQm]-A. wariyuanes m. 11 ~ msaxurTa maT cxedariT C. mas C. 12 wmidissa M, wmindisasa m, wmidis Q] A. ninosasa C, ninosasa Q. da1 _ AQ. kilikesa C, kelensa MQm. mas _ C. mas missa _ A. zeda _ MQ. 13 da1 ACQ. RmrTisa + mimarT A, RmrTisa Q. myoar C. nino + zeda M. 14 Tavsa Tavsa A. ~ marTa da ferTa A. da2 _ A. ~ juaris saxed A. meyuseulad Mm. 15 aRdga Q. hrwmena] da rwmena A, da hrwmena C. Tqua Q. ara Q. ars + sxua AC. RmerTi C. 16 Tuinier ACMm. qristessa AC. hgadagebs MQ. tyuQ Q. 17 da1 _ A. mieridgan M. Seqmna A, Seeqmna CMQm. igi _ Q. Tuisad ACM, Tuisda m. da2 _ A. hkiTxuen M. 18 gamoiwulilven MQm. zedmiwevniT] zeciT MQ] AC. aswavebdis A, aswavebdes C. 19 axali pavle] mRdeli axali igi pavle C, axali pirvelve Mm. asuli + igi C. 118

leonti juanSeri mroveli da iqmna dedofali morwmune, da icna RmerTi WeSmariti. da hkiTxvida dedofalsa mefe: `viTar-igi meyseulad ganikurne?~ da uTxrobda dedofali yovelsa mas, romeli iqmna mis zeda: Tnier wamlisa locviTa ninosiTa da SexebiTa juarisaTa ganikurna, da simravle igi erTa, romelTa exilva, da amtkicebdes sityuasa dedoflisasa. maSin mirian mefe gankrda da | iwyo | gamoZiebad sjulsa qristessa, da maradis hkiTxavn huriayofilsa mas abiaTars ZuelTa | da axalTa wignTasa, da igi auwyebda yovelsa da wignica, romeli hqonda mirian mefesa, nebroTisi, mas wignsa Sina pova werili esreT: `aRSenebasa mas godlisasa ma iyo zeciT nebroTis mimarT, romeli etyoda: `me var miqael, romeli dadginebul var RmrTisa mier mTavrobasa zeda aRmosavalisasa. ganved qalaqiT magiT, rameTu RmerTi dahfaravs. xolo ukuanasknelTa JamTa | movides meufe igi cisa, ro |mlisa Sen gnebavs xilva, Seuracxi ersa Soris Seuracxsa, SiSman misman ganaqarvnes gemoni soflisani, mefeni dautevebden mefobasa da eZiebden siglaxakesa. man gixilos Wirsa Sina da gisnes Sen~. maSin gulisma-yo mefeman mirian, rameTu Zuelni wignni da axalni emowmebodes da nebroTis wignica daamtkicebda, da Seeqmna survili qristes sjulisa, aramed brZoda mteri igi uCino da ayenebda | aRsarebasa qristessa, gulsa STaugdebda sasoebasa kerp|Tasa da cecxlisasa, aramed maradis evedreboda dedofali aRsarebasa qristessa. da iyo mefe dedoflisa moqceviTgan weliwadsa erTsa orgulebasa Sina. xolo aswavebda ersa daucxromelad wmida nino, da ara vis auwyebda, Tu `vin var, anu sadaT moval~, aramed tyued ityoda Tavsa Tssa.
1 icna] iqmna MQ. ~ WeSmariti RmerTi C. da3 _ C. 2 meyuseulad Mm. ganikurne] ganikurna ACMQm. 2-4 da uTxrobda ... juarisaTa ganikurna da _ MQm. 3 mas _ A, mis] mas A. zeda + viTari (viTar C) igi AC. Tuinier AC. ninosiTa _ AC. da _ M. 4 erTa AC, erTaa M. sityuasa + mas AC. 6 gankuirda ACMm. sjulisa Q. 7 maradis] mravalgzis AC. hkiTxuen AM, hkiTxven Qm. uriaTa yofilsa A, uria yofilsa C. ZeulTa A. ZuQlTa Q] + da C. wignTa A. da] sada A. 8 yovelsa da wignica, romeli _ C. wignTaca Q. mefesa + wigni C. mas] da masca A. masca C. 9 poa C. hpova Q. mas _ A. godolisasa Q] goliaTissa Mm. zeciT _ AC. 10 etyoda _ M. miqel Q. RmrTisa Q. 11 mTavrobasa] mTavrobasa Q. mavrobasa M. aRmosavleTisasa Cm, aRmosavlisasa MQ. dahfaravs] hfaravs qalaqsa magas A. 12 ukuanasknelTa A. meufe] mefe m. igi _ C. romlisa + igi A. 13 Seuracxi] movides C] A. erisa QA. Soris Seuracxis Mm. ganaqarvnis A, ganaqarnes m. 14 dautoebden AMm. 15 gisnas CMm. 16 -yo-hyofda AC. mefe AC. wignni] werilni A. axali C. emowmebodes] ewamebodes A. 17 nebroTs m. wignnica CMQ. daamtkicebdes MQm] emowmeboden C. Seiqmna A. qristesi m. aramed] da AC. 18 hbrZoda CMQ. ~ uCino igi mteri A. da _ ACMQ. aRsarebasa] aRsarebad AC. qristesa AC, qristesasa Q. STaugdebda] Caugdebda C. 19 evedreboda] evedrebin AC. 20 qristesasa Q. 21 moqcevidgan M. orgulobasa AC. 22 ara vis Q. vin] vina Am. 23 sadaT] siT A, saT Mm. moval] movel A, moved C. tyuQd Q. Tuissa AC. 119

A39r C71r Q26v

10

m73r M127r

15

A39v C71v

20

juanSeri leonti mroveli Semdgomad amisa mog igi mTavari sparsi, saxeliT xuara, sneuli iyo suliTa ukeTuriTa da ficxelad iguemebo|da, da sikudilsa miaxlebul iyo. da iyo mTavari igi naTesavTagan mirian mefisa. maSin evedrnes wmidasa ninos nana dedofali da mefe. da mefe ixilvida saqmesa missa mcired orgulebiT da etyn wmidasa ninos: `romlisa RmrTisa ZaliTa iqm kurnebasa amas? anu xar Sen asuli armazisi, anu Svili zadenisi? da ucxoebiT moxued da Seuvrdi, da zeda-ac maT wyaloba Seni, da miganiWes Zali kurnebaTa, raTa miT scxovndebodi ucxosa queyanasa, da didebulmca arian ukunisamde! xolo Sen winaSe Cuensa iyav viTarca erTi maw|ovnebeli SvilTa CuenTagani da pativcemul qalaqsa amas Sina, aramed | ucxosa amas nu ity hromTa maT SecTomilTa | sjulisa nu gnebavs yovladve Tqumad! rameTu aha, esera, RmerTni soflismpyrobelni, mzis momfenelni, wmis momyvanebelni, queyaniT nayofTa aRmomacenebelni da gamomzrdelni qarTlisani, armaz da zaden, yovlisa dafarulisa gamomeZiebelni, Zuelni | RmerTni mamaTa CuenTani, gaci da gaim, igini iyvn|en sarwmunebulad kacTa mimarT! da ukueTu ganhkurno Sen mTavari ese, gangamdidro da gyo Sen mkdr mcxeTas Sina, msaxurad armazisa. daRacaTu haeriTa da setyTa moiwia mas zeda Semusrva misi, aramed igi adgili uZravi ars. da igi da qaldevelTa RmerTi iTrujan yovladve mter arian. aman zRua Semoadgina zeda, da man amas zeda eseviTari urva moawia, viTar aqus Cueuleba soflismpyrobelTa, da kma geyavn Cemgan brZaneba ese~.
1 Semdgomoad M. amissa ACMQm. mogui AC, mogi MQ, mogvi m. saxeliT] saxliT MmQ. xuara] xursneli MQ. sneul AC. xvarasneli m. 2 ukueTuriTa C. da1 _ A. ficxelad] ficxeliTa A, ficxebulad Mm. iguQmeboda Q, igvemeboda m. sikudilisa Q. 3 naTesavTagan] naaTesaviT A, naTesavi C, naTesavidgan M. mirian mefisa] mirianisi A. evedrebodes m. nana _ A. ~ mirian mefe da dedofali nana wmidasa ninos, raTa gankurnos. 4 da mefe Q, da mefe ixilvida saqmesa missa orgulebiT _ C. da2 _ Qm. etyuin Am, etyvin M. wmidasa _ A. etyn wmidasa ninos] hqua mefeman C. 5 RmrTisa Q, RTis m. iqm] iqmna m. anu xar] nu ukue xar C. Svili _ C. 6 da1 _ A. moxued m, moxuQd Q. da1,2 A. Seurdi Am. da3] anu C]-A. zeda-ac] zedaca MQm. maT _ A. zeda-ac maT wyaloba Seni _ C. wyaloba Mm] mowyaleba A. Seni _ A. 7 miganiWen A, miginiWes m. scxovndebode A, scxondebodi m. da _ C. 8 arian] ars A. xolo ... iyav] amieriTgan iyavn winaSe Cuensa C. mawoebeli erTi A, mawovnebeli _ C. 9 CuenTagani] CuenTagan MQm, CuenTa A. aramed] da sjulsa C. amas _ C. amas + sityuasa AQ. ityui AC, etyui Mm, ety Q. 10 romTa A. SecTomilTasa C. sjulisa nu] nuca A. itgnebavs A. sjulisa nu gnebavs yovladve Tqumad _ C. yovlad A. Tqmad Qm. esera Q. 11 RmerTni + didni AC. mzisa A, mzesa C. wuimis AC. momyvanebelni] momcemelni AC + da A. momyuanebelni Mm. queyaniT] queyanisa A, queyaniT _ C, queyniT Q. aRmomacenebelni da _ Q. 11-12 nayofTa aRmomacenebelni da] naSobTa Q. aRmomacenebeli C. 12 gamomzrdeli MQm. mzrdelni C] + RmerTni A. 12-13 dafarulisa] waruvalisa A. 13 ZuQlni Q. gaim] gam MQm. igini] igi MmQ. 14 iyunes A, iyunen MmC. sarwmunebulad] sarwmunobad A, dasarwmunebelad C. mimarT] aw C. da] aw A. ukeTu Q. gankurno MmQ. Sen _ AC. 15 gagamdidro A. mkuidr CAMm. armazissa AC, armazisi Q. aeriTa A, haerTa m] + miT AC. 16 setyuiTa ACMm] sityTa Q. mas] mis A. Semusrvileba A. misi A. igi1 _ C. adgili + misi C. uZravi] uZlevel A. da igi] ese armaz qarTvelTa A, da igi _ MQm. 16-17 da igi da] ege armaz C. 17 iTrujan] iTarJan A, iTruJan C. aman + mas zeda AC. zRva m. zeda _ AC. 18 amas] mas A. CuQuleba Q. 19 kma Q. brZaneba AMm] moTxroba C. 120

M127v

A40r C72r m73v

10

M128r Q27r

15

20

leonti juanSeri mroveli miugo | wmidaman nino: `Sen, mefe, ukunisamde cxovndi, saxeliTa qristesiTa, da vedrebiTa dedisa misisaTa da misTa yovelTa wmidaTaTa moavlinen Sen zeda RmerTman, cisa da queyanisa Semoqmedman da dambadebelman yovlisa dabadebulisaman, didisa da didebulisa misisa da auracxelisa mravalmowyalebisagan mogivlinen Sen, viTarca saumilisagan, naberwyali erTi madlisa misisa, raTa scna da gulisma-yo simaRle cisa da n|aTeli mzisa, siRrme zRsa saZirkuelisa da sivrce queyanisa da safuZveli misi. da u|wyebul iyav, mefe, vin Semosnis cani RrubliTa da quxn miTa haerisaTa, da iZrvin queyana simZafriTa misiTa, da rbian mexistexani, da kualsa maTsa egzebis cecxli guliswyromiTa maTiTa, anu odes SeiZris yoveli queyana, vidremdis dairRvnen mTani da myarni kldeni da qvani. | da mecnier gyavn Sen amas yovelsa miwevnad, rameTu RmerTi caTa Sina uxilav ars, Tavadi igi yovelTa dabadebulTagan Tnier Zisa misisa, romel|i misgan gamovida, da queyanasa zeda gamoCnda, viTarca kaci, romelman aRasrula yoveli, romlisaTs mosrul iyo, da aRvida maTve simaRleTa mamisaTa, da ixila dausabamo igi, romeli mxolo maRal ars da dabadebulTa xedavs, da maRalni igi SoriT icnis. mefe, axlos ars miaxleba Seni RmrTisa mixedvad, romel ars qalaqsa amas Sina saswauli erTi: samoseli Zisa RmrTisa aqa ars, da xalenisa mis eliasi aqave ars y|ofa. | Tu ara, me kula mTavari ese Seni ganvkurno saxeliTa qristes, RmrTisa CemisaTa da juariTa vnebisa misisaTa, viTarca-igi dedofali nana ganikurna senisagan didisa, da ra-igi vauwye mas, hyofs igi, raTa sulica Tsi ganabrwyinvos da erica Tsi miiaxlos RmerTsa~.
1 wmindaman m] netarman AC. ukunisamde cxovndi _ AMQm. 1-5 Sen mefe ukunisamde ... madlisa misisa] RmerTman saxierman da kacTmoyuareman mogecin Sen goneba, romliTa icna RmerTi WeSmariti C. 2 misisiTa AQ. misTa] mis Tana A. wmidaTaTa AMQ, wmindaTaTa Am. 3 queynisa Qm. da2 _ AMmQ. yovlisa _ A. dabadebulisa Q. 4 da1 _ A. misisa da auracxelisa _ A. mravalmowyalebisa misisagan moavlinen A. Sen + zeda A. 5 samilisagan AMQm. raTa C. 5 -hyo ACMmQ. 6 zRuisa AC, zRvisa Mm, zRsa Q. saZirkuQlisa Q] AC. queynisa Qm. da2 _ Q. 7 uwyebel A. iyav] iyo Sen AC, iyavn MQm. quxn] quxan CMQm. 8 iZvrin m, iZrvian Q. simZlafriTa A. rbian] rbin A. kualsa] yovelTa maTsa Q. 9 maTsa] missa AC. egzebis] egzn C. cecxli ACQM. SeiZra A] + veSapi igi didi zRuaTa Sina C. yoeli C, yovelive Q] A. 10 vidremdis + SeiZra da A. dairRues A, dairRunian C, dairRan Q, dairRuon M, dairRvion m. da1 _ A. quani Mm. da3 _ A. -gyvnen A, yuen Mm, yven Q. 11 yoelsa C. ~ miwevnad yovelsa Mm. RmerT A] + ars A. Sina + da C. ars _ M. yoelTa C + da MQ. 12 Tuinier ACMm. Zisa Q. romeli] romlisagan MQm. misgan _ MQm. da _ AQ. 13 yoeli C. romlisaTuis ACMm. 14 mamisaTa] mamisa Tana C. ixila + mxolo A. ixila _ C. igi _ A. romeli _ CMQm. mxolo CMQm] A. 14-15 dabadebulTa] mdabalTa AC. 15 mefe] mefeo C. RmrTisa Q. 16 romeli Q] rameTu A. qalaqsa _ A. RmrTisa AMQ. aqa] aqan MQm. Zisa RmrTisa aqa ars] igi uflisa Cuenisa iesos qristesi C. 17 xalenis MQ. aqave ars] Tques vieTme aqave (C) AC. aqave ars (yofa + da Q) + mravalni saswaulni arian, romelni RmerTman gamoaCinnes AQM. yofa] aqav yofa AC. yofa + mravalni saswaulni yofad arian adgilsa amas, aw me ZaliTa RmrTisaTa ganvkurno mTavari ese, viTarca ganikurna dedofali nana C. Tu ara me kula] da aw A. kuala Q. mTavari + me A. 18 ganvhkurno M. saxeliTa] ZaliTa A. RmrTisa _ MQ. 19 nana _ A. ganikurna] ganvkurne A. ra-] ra- A. mas _ A. 20 Tuisi A. ganabrwyinvos da erica Tsi _ A. miaaxlos QM. 121

A40v

M128v C72v

m74r

10

A41r

15

M129r C73r

20

juanSeri leonti mroveli da mohguares mas mTavari igi da movida nana dedofalica samoTxesa mas Sina, | naZuTa maT queSe, da daadgina igi aRmosavaliT, da aRpyrobad scna elni da aTqumia mas samgzis: `vijmni Sengan, eSmako, Seuvrdebi qristesa, | Zesa RmrTisasa~. da tiroda nino sulTqumiTa da iTxovda RmrTisagan Sewevnasa kacisa amis zeda, da iyvnes mowafeni misni munve erT dRe da or Rame. da mswrafl ganvida misgan suli igi boroti, da daemowafa ninos saxleuliTa da eriTa misiTa, da adidebdes mamasa da Zesa da sulsa wmidasa.

Q27v A41v

m74v M129v

C73v

| Tqmuli sidonia dedakacisa, romeli iyo mowafe wmidisa ninosi, romeli-ese ixila, da daiwera moqceva saswauliTa miria|n mefisaTa da Sevrdoma ninosi aRsarebisaTs qristes sjulisa, juarisa aRmarTebisaTs, eklesiaTa aRSenebisaTs da mas Sina saswaulTa misTaTs |
Tavi. mamao, guakurTxen* da iyo, dResa erTsa zafxulisasa, Tuesa ivlissa ocsa, dResa SabaTsa, ganvida mefe nadirobad muxnariT kerZo, da mouda uCino igi mteri, boroti eSmaki, da STaugdo siyuaruli kerpTa da cecxlisa, da igonebda yovelsa msaxurebasa maTsa da maxliTa mowyuedasa yovelTa qristianeTasa. da hrqua mefeman oTxTa Tana|mzraxvelTa misTa: `Rirs varT Cuen RmerTTagan CuenTa borotis-yofasa, rameTu udeb viqmneniT msaxurebisagan maTisa, da miuST
1 miguares M, mihguares Q. mas _ A. nana _ A. dedofalica + igi A. 2 igi _ A. aRmosavliT + kerZo C. da2 _ C. da aRpyrobad scna elni da] da amcno elTa apyrobad C. ~ scna elni apyrobad A. aRpyrobad] pyrobad Q. 3 aTqumia mas] da Tqua A, hrqua Q. mas _ AC. vimjni C. eSmako + da AC. Seuvrdebi] Seudgebi AC. 4 sulTqmiTa A] + TsiTa Q + sulisa TusisaTa AC. kacsa mas zeda AQ, kacisa amis] kacisa mis C. zeda _ C. amis zeda] gankurnebasa C. 5 iyunes A. 6 daemowafnes A. ninos + da Q. saxleuliTa] saxliT AC, saxleulisaTa Q. eriTa] eriTurT AC. misiT AC. 7 da1 _ A. ~ wmidasa sulsa + aw da maradis da ukunisamde A. 6-7 adidebdes ... wmidasa] adidebda RmerTsa C. 8 wmidisa _ A. 9 ixila Q. daiwera Q, dawera AC. mefisa AC. 10 aRsarebisaTuis AC] aRsrulebisaTuis M. qristes] qristesisa AQ + da C. sjulisa _ AQC. juarisa _ M. 11 aRmarTebisaTuis ACM. aRSenebisaTuis AM, aRSenebisa C. mas] maT C.12 misTaTuis M] qmnisaTuis C. misTa A. 13 meSuide A, Tavi z Q. meSvide M. mamao _ A. Tavi meSde, mamao guakurTxen _ C. guakurTxen _ Q. gvakurTxen M. 14 da iyo] maSin iqmna A. da iyo _ C. TuQsa Q. ivlissa] ivnissa A. ganvida + mirian C. 15 mefe _ Q. nadirobad _ A. muxraniT A. boroti _ AC. 16 STaugdo + gulsa AC. igonebda] hgonebda MQ. yoelsa C. maTsa] missa A. 17 da _ Q. maxuiliTa AC, maxviliTa M. mowyuQdasa Q. yoelTa C. qristianeTa MQ, qristianiTasa A. 18 da _ C. rqua A, hqua CM. TanamzraxvalTa AM. RmerTTagan] RmerTTa ACQ. 19 CuenTa] CuenTagan A. -yofasa Q. msaxurebasa A. maTisa] maTsa A. miuSuiT ACMQ. * `RmerTo da wmidao RmrTismSobelo, orsave cxorebasa Sina missa daicev qarTlisa dedofali mariam, romlisa brZanebiTa (da)iwera cxoreba qarTlisa. RmerTman akurTxos, amin~ (M). 122

10 10

15

15

20

A42r

leonti juanSeri mroveli Cuen qristianeTa grZneulTa qadagebad sjulsa maTsa queyanasa Cuensa, rameTu grZnebiTa hyofen sakrvelebaTa maT. aw ese ars ga|nzraxva Cemi, raTa borotad moisrnen yovelni mosavni juarcumulisani, da umetesad SeudgeT msaxurebasa RmerTTasa maT, mpyrobelTa qarTlisaTa; vamxiloT nanas, colsa Cemsa, Senaneba da dateveba sjulsa juarcumulisasa. da Tu ara merCdes, daviviwyo siyuaruli misi~. da daumtkices* | ganzraxva misi sxuaTave TanamzraxvelTa maT, rameTu murvaled iyvnes igini saqmesa amas, da hnebvida pirveliTgan da ver ikadrebdes gancxadebulad. xolo mefeman movlo yoveli sanaxebi muxnarisa da aRvida mTasa zeda TxoTisasa maRalsa, raTamca moixila kaspad | da ufliscixed, da ganvida Txemsa mTisasa. da Sua samxris oden dabn|elda maT zeda mze, da iqmna Rame bneli ukuni, da daipyrna bnelman areni da adgilni, da ganibnivnes urTierTas Wirisagan da urvisa. da daSTa mefe marto da iareboda mTaTa maRnarTa | SeSinebuli da SeZrwunebuli, da dadga erTsa adgilsa, da warewira sasoeba cxorebisa misisa, da moego Tavisa cnobasa, da ganizraxvida esreT gulsa Sina Tssa: `aha, esera, vxade RmerTTa CemTa, da ara vpove Cem zeda | lxineba. aw romelsa qadagebs nino juarsa da juarcumulsa, da hyofs kurnebasa misiTa meoxebiTa, aramca Zal-edva sna Cueni Wirisa amisgan? rameTu var me cocxliv jojoxeTsa Sina da ara uwyi, Tu yovlisa queyanisaTs iqmna ese daqceva da naTeli bnelad | gardaiqca, da CemTs oden? aw Tu CemTs oden ars Wiri ese, RmerTo ninoso, ganminaTle Rame ese da miCuene sayofeli Cemi,
1 qristianTa Q. qadageba A, qadagebad Q. sjulisa CQ. maTisa CQ. 2 sakuirvelebaTa ACM, sakrvelebaTa Q. maT] maTTa A. raTa ACMQ] + maradis C. 3 moisrnen] movsrneT AC, moisrnes M, mosrnes Q. yoelni C. juarcmulisani ACMQ. umetesad] umetes A. ~ RmerTTa msaxurebasa C. 3-4 RmerTTasa] RmerTTa AC. 4 maT _ C. vamxilo AC. ~ Cemsa colsa Q. 5 dateoba M, dateoba Q. juarcmulisasa ACM. misi + da sxuaTave Tana warvwymido igi (igica C) AC. sxuaTave TanamzraxvelTa Q. 6 daumtkices] da umetes A. daumtkices ganzraxva _ MQ. misi sxuaTave _ A. sxuaTave _ C. 7 iyunes ACM. amas] mas AC. da _ C. hnebvida] nebevda A. ver] viTar M. gancxadebulad] gancxadebad ACQ. 8-9 TxosTisasa C. 9 da1 _ AC, da2 _ Q. 10 da1 _ ACMQ. Suasamxrisa AMQ. ~ mze maT zeda A. maT] mTasa C. iqmna + viTarca AC. bneli + da C. daipyra Q. 11 areni + igi C. da2 _ Q. ganibnines AC. urTierTasa A. 12 mTaTa + Sina C + da A. 13 da1 _ AC. wariwira C, warewira Q. da2 + viTarca C. Tavsa AC + Tuissa A. cnobasa _ C. Tuissa cnobasa A. 14 da1 _ C. ganizraxa C. esreT _ A. Sina Tssa] Tuissa AC. esera Q. vxade] vxedav A, vxadi C. CemTa] CuenTa C. 15 vpove] vpoveb A, vipoe C. Cem zeda _ AC. lxinebasa A. romelsa + igi A. iqi C. juarsa _ C. juarcmulsa ACMQ. 16 yofs A. kurnebasa Q. meoxebiTa] sasoebiTa A. ZaliTa C. -edvaa A. asna Q. Cueni] Cemi ACQ. ~ amis Wirisagan AC. Wirisagan AC. amis AC. 17 jojoxeTs Q. ara uwyi] vera uwyi MQ. yovlisa] yovelsa A. queyanisaTuis CM] A. 18 ~ daqceva ese AQ. da naTeli bnelad gardaiqca, da CemTs oden] da bneli CemTuis oden iqmna A. ese daqceva ... CemTs oden] bneli ese da Tu CuenTuis oden C. ~ oden CemTuis A. CemTs] CuenTuis C. 19 ninoso] ninoso ACMQ. Rame ese] bneli ese Rame A, bneli ese C. Rame _ C. miCuQne Q. * `q. didebulo RvTismSobelo, (TRis, sic) maradis qalwulo mariam, yoveli sasoebi Sendami mamicia~. minaweri sxva xeliT (C73v). 123

M130r

C74r

m75r A42v

10

Q28r

M130v

15

C74v

20

juanSeri leonti mroveli da aRviaro saxeli Seni da aRvmarTo Zeli juarisa da Tayuanis-vsce mas, da aRvaSeno saxli salocvelad Cemda, da viyo morCi|l ninosa sjulsa zeda hromTasa~. ese yoveli ra warTqua, ganTena da gamoubrwyinda mze, gardamovida mefe cxenisagan da dadga mas adgilsa, ganipyrna elni aRmosavaliT da Tqua: `Sen xar RmerTi yovelTa zeda RmerTTa da ufali yovelTa zeda uflebaTa, RmerTi, romelsa nino itys, da saqebel ars saxeli Seni yovlisa dabadebulisagan casa queSe da yovelsa queyanasa zeda, rameTu Sen misen me Wirisagan da ganminaTle bneli Cemi. aha esera, micnobi|es, | rameTu ginda dasna Cemi da lxineba da miaxleba Senda, ufalo kurTxeulo. amas adgilsa aRvmarTo Zeli juarisa, romliTa ididebodis saxeli Seni da isenebodis saqme ese da saswauli ukunisamde~. dai|swava igi da warmoemarTa, da ixila erman man naTeli da gamoerTo eri ganbneuli. xolo mefe RaRadebda: `mieciT dideba RmerTsa ninossa yovelman erman, rameTu igi ars RmerTi saukuneTa, da mas mxolosa Suenis dideba ukunisamde~. xolo nana dedofali da yoveli eri ganvida migebebad mefisa, rameTu esma pirvel warwymeda da kualad moslva didebiT, da miegebod|es qinZars da RarTas, xolo netari nino dadgromil iyo locvasa mwuxrisasa mayulovansa mas Sina Cueulebisaebr misisa Jamsa Tssa, da Cuen mis Tana ormeocdaaTi suli. da iyo, viTarca gamovida mefe, iZrvoda qalaqi, da miTa maRliTa RaRadebda mefe: `sada ars dedakaci igi ucxo, romel ars deda Cemi da RmerTi misi msneli Cemi~. da viTarca esma, Tu: `aqa, mayulovansa, ars da il|ocavs~, modrka mefe da
1 da2 _ Q. 2 ninosa AQ. zeda _ A. romTasa A, hromaelTasa M. 3 ra ACM. ganTena] gaTenda C. gamobrwyinTa A, gamobrwyinda C, ganubrwyinva MQ] + da Q. mze + da AC. gardamovida] gardada A, gardamovarda C. 4 da1 _ Q. dadga Q. mas] masve A. adgilsa + da C, elni + Tuisni C, elni] marni MQ. + Tuisni C, aRmosavliT QC + cad mimarT da Tqua (ityoda + da Tqua C) AC. 5 ~ zeda yoelTa C. yovelTa zeda2 _ C. uflebaTa] ufalTa AMQ. RmerTi _ C. romelsa] romlisa A. 6 ityuis AM. nino ityuis] qadagebs nino C. saqebel] saqebelad A, saqebel xar yoelTa C. Seni _ A. dabadebulTagan C. 7 yovelsa _ A. 6-7 casa queSe da yovelsa queyanasa zeda, rameTu misen me Wirisagan da ganminaTle bneli Cemi] romeli wamisyofiT isna yoelTa WirveulTa, viTarca aw me ganminaTlo bneli Cemi C. 8 ginda] gina Q. dasna Q] sna AC. da1 _ A. Senda] Cemi A. 9 ididebodes A. 10 isenebodes AC. ese _ A. da2 _ AC. ukuQ Q. 11 daiswava] da daiswavla A, aswava QM, da daiswava C + adgili ACQM. da1 _ A. ixila] ixiles A. erman man _ A. da3 _ A. 11-12 gamoerTo] moerTo A. da gamoerTo eri ganbneuli] movides winaSe mefesa C. ganbneuli] dabnelebuli A. 12 ninossa CQ. 12-13 yoelman C. yovelman erman _ A. 13 RmerTi _ A. saukunoTa Q. ~ saukuniTgan RmerTi A. SuQnis Q. 15 yoeli C. ganvida] ganvides C. mefisa Q. 16 kualad _ A. didebiT] mSuidobiT AC. miegebvodes C, miegebnes mQ. qinZas Mm, qonZaras Q. ~ darTas da qinZaras A. 17 dadgromil] dadgomil ACMmQ. maylovansa MQm. 18 CuQulebrisaebr Q. misisa] Tuisisa C. ~ Tuissa Jamsa A. Tuissa ACm. ormeocdaaTi suli] ormeoc dRe aTi suli A. 19 iyo _ AC. gamovida] movida A, Semovida C. iZrvoda] SeiZra A. 21 Cemi + da AC. esma] rques A. Tu] + viTarmed AC. aqa _ A. mayulovansa C, maylovani QmM. iloces MQ. modrka Q] movida AC] + TuiT C. 124

A43r

M131r m75v

10

C75r

15

A43v

20

M131v

leonti juanSeri mroveli yoveli igi la|Sqari, | movida da gardaiWra saedrisagan da etyoda ninos: `aw Rirs var saxelisdebad saxelisa RmrTisa Senisa da msnelisa Cemisasa?~ xolo wmida nino aswavlida da awuevda mswrafl Tayuaniscemad aRmosavaliT da aRsarebad qristes, Zisa RmrTisa. maSin iqmna glova da tirili yovlisa kacisa, odes xedvides mefesa da dedofalsa cremlosanTa. da xvalisa dRe waravlinna mociqulni saberZneTad mirian mefeman winaSe | kostantine mefisa da wigni ninosi elene dedoflisa winaSe, da auwyes ese yoveli saswauli qristesmieri, romeli iqmna mcxeTas Sina | mirian mefisa zeda, da iTxovnes moswrafebiT mRdelni naTlisRebisaTs. xolo wmida nino da mowafeni misni qadagebdes ersa mas zeda dRe da Rame daucxromelad, da uCuenebdes gzasa WeSmaritsa sasufevelisasa.

Q28v C75v

m76r

A44r

10

C76r

Tqmuli misive, aRSenebisaTs | eklesiaTa, mamao, guakurTxen


odes waremarTa yoveli eri qristianobasa | moswrafebiT, vidre mRdelTa moslvadmde hrqua mefeman wmidasa ninos: `meswrafebis me aRSenebad saxlsa RmrTisasa, sada uSenoT?~ hrqua wmidaman nino: `sadaca mTavarTa goneba mtkice ars~. hrqua mas mefeman: `miyuaran me mayualni ese Senni, mnebavs me gonebisaebr Cemisa, garna, aha esera, ara vhrido samoTxesa amas samefosa da naZuTa amaT simaRleTa da babiloTa amaT nayofierebasa da yuavilTa sulnelebasa, rameTu Cuenebasa, romel ixile mfrinvelTa
1 igi _ C. laSqari + misi C. movida da _ AC. gardaiWra] gardahda C] + mefe AC. saedrisagan] cxenisagan AC. 2 var + me A. saxelisa] saxelis AC. saxelsa2 AC. Senisasa AC, Senissa Q. Cemisa A. 3 wminda Q. aswavlida] aswavebda AC] + mas C. awuvda Q. awvevda m] etyoda AC] + raTa C. Tayuanis-sces C. aRmosavliT CQ. 4 aRsarebad] aRiaros C. qristesa A, qriste C. RmrTisa Q. Zesa RmrTisasa A. Ze RmrTisa C + snisaTuis kacisa ganorcielebuli C. iqmna] iyo AC. glova] grguinva AM, gurguinva C, gurgnva Q. 5 odes] raJams A. da _ Q. cremlovanTa A. 6 dRe _ A. waravlina AC. mociquli A. ~ waravlina mefeman mociqulni C. mirian _ C. 7 kostantine + berZenT A. mefesa C. dedofalsa A, dedofals M. auwya A. 8 mefesa AQM. 9 naTlisRebisaTuis A, naTlis RebisTuis CM. 10 daucxromelad _ C. uCuenebda M, uCuQnebdes Q. gzasa Q. 11 WeSmaritisa Q. sasufevlisasa Q. 12 misve ACMQ. aRSenebisaTuis ACM + wmidaTa C. eklesiisa AQ + qristesTaTuis C. mamao guakurTxen _ AC. gvakurTxe m. 13 waremarTa + mefe da AC. yoeli C. qristeanobasa A. mRudelTa Mm, mRvdelTa Q. 13-14 mosulamde AC, mosvlamde Q. 14 rqua A, hqua CMm. wmidasa Q. meswrafebis] msuris C. aRSenebad + mswrafl C. saxlisa C. RmTisasa A. sada + ukunisamde C. 15 uSenoT] aRvaSeno A, aRvaSenoT C. rqua A, hqua CMm. wmidaman _ MQm. mTavarTa] mefeTa] _ C. goneba + Tqueni C. rqua A, hqua CMm. mas _ A. 16 mayuvalni Q. ese] igi sayofelni C. Senni + da (_ C) mun AC. mnebavs Q. mnebavs + nebsiT C. me AC. gonebisaebr] gonebiTa A. CemiTa A, Cemisa _ C. aha] ara viyo C, ara egreT A, aha] ara MQ. 17 esera Q, esreT C] A. ara] aramed A. ~ aramed ara C. vrido AQ. amas] mas A. sameufosa A. simaRlesa AC, simaRleTa Q. 18 yuavlTa A. surnelebasa AQ. Cueneba A, CuQnesasa Q. romeli ACMQm. romeli + Sen C. ixila MQm. 125
15

M132r

15

20

juanSeri leonti mroveli maT frTeTa uSuerTa ganbana wyliTa da ganspetakeba brwyinvaled da dasxdoma xeTa maT zeda samoTxisaTa da moba maTi miTa tkbiliTa. WeSmaritad | samoTxe ese orcieli da warmavali Seguec|valos cxorebad saukunod, da mun aRvaSenoT saxli RmrTisa salocvelad Cuenda vidre moslvadmde Cuenda mRdelTa saberZneTiT~. da meyseulad moiRo Zeli da aswrafebda xuroTa da mohkueTa naZ igi, da naZsa misgan Semzadna Sdni suetni eklesiisani. da viTar | aRaSenes kedeli igi ZeliTa, da aRmarTnes equsni igi suetni Ts-Tsad, xolo sueti igi | udidesi, romeli sakrvel iyo xilviTa, saSual eklesiisa Sesagdebelad ganmzadebuli, ver SeuZles aRmarTebad misa, da auwyes mefesa sakrveli igi yovladve verZrva adg|iliTca suetisa mis. maSin movida mefe simravliTa erisaTa, da moixunes mravalRoneni manqanani, da simarjTa da erisa simravlisa ZaliTa ecadnes aRmarTebad, da ver SeuZles. da iyo dakrvebul mefe da simravle erisa, da ityodes: `ra-me ars ese?~ da viTar iyo mwuxri, warvida me|fe saxlad Tsa Sewuxebuli didad. xolo wmida nino da aTormet|ni mowafeni misni dedani daadgres suetisa mis Tana, xolo igi sanatreli godebda suetsa mas zeda da daadinebda cremlTa. viTarca SuaRame oden iyo, warmoiqces ornive mTani _ armazi da zadeni, reca Tu CamoirRues da daayenes wyali orTave. da mtkuarman gardamoxeTqa, da warhqonda qalaqi, da Seqmnnes mani sazarelni tyebisa da godebisani. egreTve arag gardamoda cixesa zeda, da iqmnebodes sazar|elni grgnvani. SeSindes dedani da ivltodes, xolo netari igi RaRadebda: `nu geSinin, dano Cemno, mTani munve hgian, da wyalni munve dian, da ersa yovelsa sZinavs. xolo ese, romel reca mTani dairRues,
1 maT _ A. frTiTa AQMm, feriTa C. uSueriTa ACMm, uSuQrTa Q. dasxdoma + maTi A (maT C). 2 xeTa] cixeTa C. doma M, doma Q. miT m. 3 da1 _ ACQM. warmavali] warmwymedeli AC. Seguecualos M. Segvecvalos Q. cxovrebad Q] samoTxed AC. aRvaSeno Mm. 4 Cuenda] Cemda Q. Cuenda2 _ AC.] Cemda M. mRudelTa MQm. 5 Zeli] Zali C. aswrafobda C] aswavebda MQm. mohkuQTa Q. naZui ACM, naZi m. 6 naZuisa ACm, naZvisa M. Seamzada C. Suidni AC, Svidni Mm. suQtni Q. kedeli] kedliTa C. 6-7 igi ZeliTa _ C. amarTnes M. 7 equsni] Suidni A. suQtni Q. Tuis-Tuisad MAC. suQti Q. 8 sakuirvel ACMm. xilviT A. saSuval A. eklesiasa A. Sesagdeblad C. ganmzadebuli] ganmzades da A. ver _ A. 9 missa CQM. sakuirveli ACM, sakuirvel m. yovlad AC. 10 adgilTaca AC. sutisa Q. 11 mravalni Roneni Q. manqanni Mm. da2 _ A. 12 simarjuiTa ACM. simravliTa A. ZaliTa _ A. 13 dakuirvebul ACM, kuirvebul m. mefe _ A. simravle + igi C. da2 _ A. iyo] iqmna AC. 14 saxlad] saxed C. Tsad Q, Tsa] Tuisa ACMm. 15 misni + da A. suQtisa Q. mis] mas AC. 16 ~ sanatreli igi A. godebda Q. suQtsa Q. daadinebda] adinebda ACQ. cremlTa + misTa A. 17 SuaRame] SuadRe A. oden _ C. iyo] iqmna A. ornive + ese AC. armaz da zaden A. 18 CamoRurRes Mm, CamoRrRus Q. daayennes AC, daayenes M, daiyenes Q. wyalni AC. gardmoxeTqa C] gamoxeTqa A, gardamoxeTqna M. da3 _ A. warhqonda] warmoaqunda A, warqonda Qm. 19 Seqmnes A, Seiqmnes Q. tyebisa da godebisani] tyebisa da tirilisani A, tirilisa da tyebisani C. godebisani + da A, aragui AC, aragi mQ. 20 gurguinvani AC. SeSindes] SeeSina dedaTa maT A. 21 igi] nino A. 22 yovelsa _ C. reca _ A. ~ reca ese romel mTani C. dairRuQs Q. 126

A44v C76v

M132v m76v

Q29r

10

C77r A45r

15

M133r

20

leonti juanSeri mroveli samarTlad geCuenebis, rameTu urwmunoebisa mTani dairRues qarTlsa Sina, da wyalni, romel daeyennes, sisxli igi yrmaTa kerpTa mimarT Sewirvisa daeyenos. xolo ma ese tyebisa ars | eSmakTa | simravlisa, rameTu igloven igini TavTa TsTa, romel arian meot amiT adgil|iT ZaliTa maRlisaTa da juariTa qristesiTa. moiqeciT da ilocevdiT RmrTisa mimarT~. da meyseulad dascxres mani igi, da iyo arara. da dga wmida nino, ganepyrnes elni da ilocvida RmrTisa mimarT da ityoda, raTa ara daebrkolos saqme ese, romelsa warmarTebul ars mefe. da kualad vidre ara eyivla qaTamsa, samTave karTa qalaqisaTa dasca zarsa laSqarman Zlierman, dalewnes karni, da aRivso qalaqi sparsTa laSqriTa. da Seiqmna zarissadeli zrzinva da yivili da klva, da sisxli dioda, da aRivso yoveli adgili, da movida maTda simravle zaxiliTa da maxliTa, da sxuaTa maT SiSisagan dadnebodes orcni, da ganilia suli maTi, tirodes | naTesavTa maTTaTs. da mswrafl ismoda, mobdes ra Zlierad: `mefe sparsTa xuara brZanebs da mefeTamefe xuaran xuara: yoveli | huria ganarineT pirisagan maxlisa~. da ese ra mesma da movege cnobasa, da Seorguldi me da aTni igi CemTanani da moaxlebul iyvnes ma|xlosanni garemos Cuensa, scemdes | da klvides. da isma ma Zlieri: `mirian mefe Seipyreso~. gare-moixila mneman moRuaweman da Tqua: `ese, romeli yves? vici, romel aw sadame didad sWirs. hmadlobdiT RmerTsa, ese niSi maTisa warwymedisa ars da qarTlisa cxorebisa da amis adgilisa didebisa!~ da nugeSinis-gucemda viTarca moZRuari elovani, WeSmaritad
1 geCuenebis] guenebis M, guQnebis Q, gvenebis m. dairRuQs Q. qarTls CMQ] qalaqsa A. 2 romel _ AC. daeyvnes Q, daeyenes M. sisxlni MQm. Sewirvisa] Sewirulisa AQ, Sesawiravisa C, Sewirvis M. daayennes C, daaynes Q. 3 egloven A. igini] igi ACQM. 4 TuisTa ACM. romeli M. maRliTa Q. 5 ilocvidiT Q. RmrTisa Q. 6 iyo arara] ara dadga A, arara C. da dga wmida nino _ A. wmida C. 6-7 da meyseulad ... RmrTisa mimarT _ QM. ilocvides A. mimarT + wmida nino A. ara Q. romelsa] romel A. 9 da1 _ AC. kualad] kidev M. kualadve Q. vidre _ MQ. karTa] kerZTa MQ. 10 sparsiTa AC, sparssiTa Q. Seiqmna + ma A. 11 zari-sadeli MQ. zrinva A. yoveli M. da sisxli dioda _ A. 11-12 da aRivso yoveli ... zaxiliTa da _ Q. yoeli C. 12 adgili + sisxliTa AC. da movida maTda simravle zaxiliTa da _ A. maxuilebiTa A, maxuliTa C. sxTa Q. 13 dasdnebodes AC. ganilia] ganila Q. maTTaTuis C] maTTs Q, maTTasa Mm, TuisTa A. 14 da1 _ C. esmoda C. ra] ra ACM. mefeTa Q. xuera Q. xuara brZanebs _ AC. 15 mefeTmefe AC. xuaran _ xuaran A, xuarasan-xuarna MQ] + brZanebs AC. yoeli C. uria ACM. pirisagan] uriisagan M. maxuilisa AC, maxvilisa M. da _ ACQM. 16 mesma Q. da1 _ A. movege + Tavisa A. SevorguldiT A, Seorgulebulni C, SeorguldiT MQ. aTni] aTnive A. moaxlebul] maxlobel Mm. 17 iyunes ACMm. maxuilosanni AC, maxvilosanni M, maxlosani] + da A. garemos ACQM. hklvides A, kulides m. 18 da _ A. isma Q. Seipyres MQ. garemoxila Q. mneman] mned A. mneman moRuaweman] wmidaman nino C. moRuaweman + man A. 19 romel A. yves] yvis ACQ, y uis M. viciT C. aw sadame _ C. sadame] samedarad A. hmadlobdiT] da vmadlob AC, madlobdiT MQ. 20 RmerTsa + ese M + romel A, romeli C. niSi] niSani AC. maTisa] mTasa Q. ~ warwymedisa maTisa A. qarTlis Q. da2 _ A. amis] mis C. 21 didebisa ACQ, da bisa M. -gucemd MQ. 127

C77v m77r A45v

10

M133v

C78r

15

Q29v A46r

20

juanSeri leonti mroveli moZRuari da mociquli sanatreli. mieqca ersa mas momsrvelsa | da hrqua: `sada arian mefeni sparsni xuaran da xuaran xuara? sabastaniT guSin warmoxuediT? male moxuediT! didi same laSqari xarT da Zlieri. rad daleweT qalaqi ese da maxli daeciT? ubrZana qarTa da niavTa: wargualeT bneliT CrdiloT kerZo mTaTa da kedarTa! aha, movida, romelsa Tquen | evltiT!~ da ganZra eli juaris saxed, da meyseulad | uCino iqmnnes yovelni igi. da iqmna dayudeba didi. da dedani igi hnatrides mas da adidebdes RmerTsa. xolo viTarca ciskari aReReboda, mierula dedaTa maT, xolo me, sidonia, mR|Zare viyav. da igi dga elganpyrobiT, aha esera, moadga Wabuki erTi netarsa yovlad naTliT Semkobili da Seblardnili cecxlisa zewriTa, da hrquna rame samni sityuani, xolo igi daeca pirsa zeda. da Wabukman man miyo eli suetsa mas da aRamaRla da wariRo simaRlesa Sina. da gankrvebuli miveaxle me, sidonia, da varqu esreT: `dedofalo, ra ars ese?~ xolo man mrqua: `moidrike Tavi queyanad!~ da tirilad iwyo zarisa misgan. da mciredisa Jamisa Semdgomad aRdga, da aRmadgina. da ganveSoreniT mas adgilsa. xolo dedani viTar iyvnes kide, aha, ixiles maTca: sueti | igi cecxlis saxed Camovida da moeaxla xarisxsa mas, da dadga aRSorebulad queyaniT, viTar aTormet wyrTa. da nelad Camoicvalebda xarisxad Tsad monakueTsa da Zirsa misve naZsasa. viTarca riJuraJu oden iyo, aRdga mefe gulgdebuli urvaTagan, mixedna samoTxesa dawyebulsa mas eklesiasa. da igi mtkice iyo | gonebiT, | ixila naTeli, viTarca elva, aRwevnuli cad samoTxiT misiT. iwyo srbad da mkrcxl movidoda,
1 sanatreli] qristesi A] + ese da C. ersa Q. momsrvelsa] momavalsa AC. da hrqua _ A, hqua CM. 2 sparsni] sparsTani AC. xuara da xuaran-xuara A, xuara da xuaran-xua C, xuara, xuaran xuara Q, xura da xuran da xuara M. sabataniT A. wamoxuediT AC, warmoxuQdiT Q, wamoxvediT m. male + same(sadme C) A. 3 moxuQdiT Q] + da AC. same] sadme MCQ. da1 _ A. Zlieri] Zlierad AC. rad _ AC. dahleweT C. maxuili AC, maxvili M. 4 ubrZana _ MACQ. wargvaleT Q] warvediT AC. bneliT] bnelad AC. 6 ganiZra M, ganiZra Q. iqmnes Q. 7 ~ dayudeba iqmna A. didi _ C. natrides MA. 8 aeReboda MQ] moaxldeboda C] + da C. mierula + yovelTa A. ~ maT dedaTa A. me _ A. mRviZare M, mRuiZare AC. viyav] iyo A. 9 da + wmida C. dga Q. esera + zeda AC. modga Q. netarsa + mas MACQ. naTliTa AQ. 10 da1 _ CQ. ~ Seblardnili, Semkobili A] M. cecxlis A. zewariTa MQ. da2 _ ACQMm. hrquna] rquna A, hquna C, hrquan M. rame ACM] _ Q. 11 zeda + Tuissa A. miyo] mihyo A, Sehyo C. aRamaRla] aRmarTa A, ahmarTa C, aRamarTa Q. da3 _ A. 12 Sina + xolo C. gankuirvebiT A, gankvirvebuli CM. meviaxel M, miveaxle + wmidasa C. me] mas A. sidonia _ A. 13 ra] ra AC. xolo] da A. mrqua + me AC. queynad Q. da tirilad] da wurilad C. birilad] wurilad C. 14 da1 _ A. Semdgomad _ A. aRdga Q. aRadgina A] + meca C. da3 _ C. 16 dedani + igi A. viTar] ver C. iyunes MA. kide _ A. kide aha _ A. maTca _ A. suQti Q. 17 Camovida] Camodioda A, Camovidoda C. da1] sada MQ. moeaxla] moaxldeboda A. xarisxsa] xarisxad AC. 17-18 mas da dadga aRSorebulad ... misve naZsasa] monakueTsa zeda Zirsa naZuisasa A. 17 queyniT MQm. aTormet] Tormet Q. 18 da nelad] da neliad neliad C, neliad MQm. Tsad] Tuisad C. monakuQTsa Q. da2] zeda C. naZuisasa C, naZvisasa M. 19 riJraJi MQ. gulgodebuli Mm] gankrTomili C, guldebuli Q. 20 samoTxesa + da AC. ~ mas da dawyebulsa A. mas _ A. da] sada AC. gonebiT] goneba misi AC. naTeli + igi A. 21 cad] camde A. iwyo] iyo m. mkuircxl AC. 128

m77v

C78v M134r

A46v

10

15

C79r

m78r M134v

20

leonti juanSeri mroveli da yoveli simravle saxlisa misisa da yoveli eri qalaqisa movida. | viTarca ixiles sak|rveli igi, naTliTa brwyinvale sueti Camovidoda adgilad Tsad, reca viTarca zeciT, da dadga xarisxsa mas zeda, da daemyara eliT Seuxebelad kacTagan, da netar iyo mas Jamsa Sina! rameTu ra-igi iqmneboda, SiSiTa da sixaruliTa aRivso mcxeTa qalaqi, da sdiodes mdinareni cremlTani mefeTa da mTavarTa da yovelsa ersa sulTqumiTa sulisa maTisaTa. adidebdes RmerTsa da hnatrides wmidasa | ninos. da iqmnnes saswaulni didni mas dResa Sina. pirvelad movida huria, brma SobiTgan, mieaxla suetsa mas RmrTivaRmarTebulsa, da iqmna mxedvel munTquesve da adidebda RmerTsa. meored, sefewuli vinme yrma amzaspani idva rvisa wlisa, moiRo dedaman misman sarwmunoebiT da dadva cxedriTa winaSe suetsa mas naTlisa, da nandlve naTlisasa! evedreboda ninos: `moxeden, dedofalo, Zesa amas Cemsa, sikudilad miaxlebulsa, rameTu vi|ci, RmerTi RmerTTa igi ars, romelsa Sen hmsaxureb da Cuen gqadageb~. | maSin nino Seaxo eli suetsa mas da dasdva yrmasa mas, da hrqua: `grwams iesu, Ze RmrTisa, cxovrebisaTs yovlisa soflisa orciTa mosruli? amieriTgan ganikurne da adidebdi mas, visman Zalman gangkurna!~ da mswrafl aRdga yrma igi, viTarca mrTeli. da TiTosaxeni sneulni movidodes da ganikurnebodes, vidremdis mefeman Seuqmna sabur|veli | Zelisa garemos suetsa mas da dafara xedvisagan. da egreTve Seexebodes erni sarTulsa mas da ganikurnebodes mswrafl. iwyo mefeman da ganasrula eklesia samoTxesa mas Sina.
1 da1 + mis Tana C. saxlisa misisa] misi C. movida + mis Tana da C. 2 ixiles] ixila C. sakuirveli ACMm. suQti Q. Camovida m. Tuisad AC. reca _ C. 3 da1 _ AC. dadga Q. da2 _ C. daemyara Q] daumyara A. eliTa A. Seuxeblad CQ. mas] maT A. 4-5 da netar iyo mas Jamsa Sina, rameTu ra-igi iqmneboda SiSiTa da sixaruliTa] maSin C. 5 qalaqi + sixaruliTa C. diodes CMQm. 6 sulTqmiTa CQ] sulT-iTquna A. sulisa] suliTa A] C. maTisaTa] sulTqmisaTa A] + da2 A. 7 natrides Am. wmida Q] netarsa AC. ninos + da iqmnes mas dResa Sina saswaulni didni da mravalni A + da iqmnes saswaulni didni mas dResa Sina C. 8 iqmnes AMmQ. ~ iqmnes mas dResa Sina saswaulni A. didni + da mravalni A. uria A. huria CQ] + vinme C. 9 Sobidgan m. suQtsa Q. RvTivaRmarTebulsa Q] _ AC. mxedvel] mxilvel C, mxedvelsa M. munTquQsve Q] C. 10 adidebdes A. 11 meore ACQM. sefewuli + movida A. vinme _ A. amazaspani C. 12 da1 _ C. cxedriTa _ C. suQtsa Q. naTlisasa AQ] C. 12-13 naTlisa da nandlve naTlisasa _ C. nanduilve AM, nandvilve m. 13 ninos + da etyoda C. 14 ~ RmerTTa RmerTi A. msaxureb MQ. 15 guiqadageb AC, gviqadageb Mm. maSin + wmidaman AC. eli _ Q. suQtsa Q. mas _ A. da1 _ C. dasdva Q. hqua CM, rhqua m] rqua A. 16 grwmenin A, grwamsa C. iesos MQm. ieso AC + qriste AC. cxorebisaTuis QAM, cxovrebisaTuis C. soflisaTuis A. orciTa _ C. 17 amieriTa m. gankurna Mm. ~ ganikurne amieriTgan AC. Zalaman Q. gankurna MQ. aRdga Q. 18 mrTeli] utkivneli. da daeca SiSi didi mefesa da yovelsa ersa A. yolad uWirveli. maSin daeca SiSi didi mefesa da yoelsa ersa C. 19 TuiTosaxeni A. mefeman _ CQ. 19-20 Seuqmna] uqmna Q. Seqmna m. 20 garemo A, garemos Q. suQtsa Q. mas _ A. 21 sarTulsa mas da _ QMm. 22 mas _ A. 129

A47r Q30r

C79v

10

M135r A47v

15

C80r m78v

20

juanSeri leonti mroveli da viTarca miiwivnes mociqulni mirian mefisani winaSe kostantine mefisa da miuTxres, raca iqmna, maSin aRivso sixaruliTa mefe da deda misi, elene dedofali. pirvelad amisTs, rameTu madli RmrTisa miefineboda yovelTa adgilTa, da elsa maTsa queSe naTels-iRebda yovelni qarTli. da Semdgomad amisTs ganmxiaruldes, rameTu daidastures mi|rian mefisagan sruliad mowyueda sparsTa da mtkiced miReba siyuarulisa maTisa, da hmad|lobdes RmerTsa. da warmogzavnes mRdeli WeSmariti iovane ebiskoposi, da mis Tana mRdelni orni da diakonni samni. da mouwera mefeman kostantine mirians wigni locvisa da | kurTxevisa da RmrTisa madlobisa, da warmosca juari da xati macxovrisa da mis Tana niWi didi, da elene dedofalman mouwera wigni qebisa da nugeSinis-cemisa. moiwia ebiskoposi, mRdelni | da mociqulni mcxeTad, da sixaruliTa aRivsnes mefe da yoveli eri maTi, rameTu surviel iyvnes yovelnive naTlis-RebisaTs. maSin mswrafl gagzavna brZaneba mirian mefeman yovelTa erisTavTa, spasalarTa da yovelTa pirTa samefosaTa mowodebad winaSe misa, da mswrafl moiwines yovelni qalaqad. maSin naTel-iRo mefeman elsa queSe wmidisa ninossa, da Semdgomad dedofalman da SvilTa maTTa elTa queSe maT mRdelTa | da diakonTasa. da Semdgomad amisa akurTxes mdinare mtkuari da ebiskoposman | Semzada adgili erTi miwurviTa idiskarsa | moguTasasa, sada yofil iyo sa|xli elioz mRdelisa, da mun naTel-scemda warCinebulTa erTasa. da ewoda adgilsa mas `mTavarTa sanaTlavi~. xolo quemoT misa, mdinarisave pirsa, ornive igi mRdelni da diakonni naTelscemdes ersa. da moatydeboda eri igi urTierTas, moswrafebiT evedrebodes mRdelTa,
1 miiwivnes] mivides A, miiwines C, moiwivnes MQ, miwivnes m. winaSe _ A. kostantine + berZenTa A. mefesa A. mefesa + winaSe A. da2 _ C. 2 miuTxrnes MQ] + yoveli AM. yoeli C. raca ACM] ra Q, rai m. 3 amisTuis ACMm. yoelTa C. 4 ~ queSe maTsa A. quQSe Q. naTels-iRebda] naTlis Rebad MQm. yovelni] yoveli AQ, yoeli C. da2 _ A. amisTuis ACM. 5 dadastures Qm. mowyuda Q. 6 maTisa ACMQm] + da adidebdes AC. madlobdes A. 7 warmogzavna C. mRudeli Mm. ebiskopozad A, ebiskoposad C, efiskoposi Q. mRudelni Mm. 8 diakoni A. ~ mirians kostantine mefeman A. ~ kostantine mefeman mirians C. mirian m. 9 kurTxevisa _ C, kurTxeva MQ. da1 AQ. macxovarisa M, macxovris m. 10 da1 _ A. 11-12 moiwivnes C] + iovane A. ebiskopozi A, episkoposni C] + mis Tana A. mRudelni Mm, mRdelni da + diakonni A. da2 _ AQ. ~ aRivsnes sixaruliTa AC. sixaruliTa _ MQm. mefe + dedofali AC. yovelnive A. rameTu _ Q. survil m. iyunes Mm. yovelni m. naTlisRebisaTuis ACMm. 13 yovelTa + Tana AC. erisTavTa + Tana MQm. 14 samefoTa Q. missa ACMQm. moiwivnes MACQ. 15 yoelni C, yoelni + mcxeTad C. ~ qalaqad yovelni m. qalaqad _ M. naTeliRes A, naTels-iRo MQm. ninosa A, ninosasa C. 16 Svilman maTman A. elTa] elsa AC. mRdelTasa CQ, mRudelTasa MmQ. da2 _ A. 17 amissa ACMQm. ebiskopozman AC. 18 erT A. miwurviT AC, miwurvilTa M. idsa C. mogueTisasa AC, mogTisasa Q. eliozisi A. 19 mRudelisa Mm] A. warCinebulTa + erTa MQ. erTerTasa MQm. erTasa] erTa A, TuiTosa C. da2 _ C. 20 sanaTlavi] sanaTlo AC. 21 qvemoT M, quQmoT Q. missa ACMQ. mdinarisav A. ornive] orni MQ, organ orni AC. mRudelni Mm. 22 ersa + mas C. da _ A. miatydeboda ACQM. moswrafebiT + da A. evedrebodian C, evedreboda Q] M, eubneboda MQ. mRudelTa Mm. 130

A48r M135v

C80v

10

Q30v

15

A48v m79r C81r M136r

20

leonti juanSeri mroveli raTa pirvelad mas visme naTel-sces. da esreT surviel iyo eri igi naTlisRebisaTs, rameTu esmina qadageba wmidisa ninosi, romelsa ityn: `yovelman romelman ara naTel-iRos, ara povos man naTeli saukuno~. da amisTs moswrafe iyvnes naTlisRebad yovelni igi. da esreT saxed naTel-iRes yovelman erman da simravleman qarTlisaman, Tnier xolo ara naTel-iRes mTeulTa kavkasianTa mifenasa mas naTlisasa, aramed dadges bnelsa Sina Jam raoden|me, da huriaTa mcxeTelTa arave naTel-iRes, gar|na barabianTa naTel-iRes ormeocdaaTman sulman, da iqmnnes qristiane WeSmarit. amisTsca did iqmnnes winaSe mefisa, da miuboZa daba, romelsa hqan cixedidi. ar|amed ara naTel-iRo feroz, siZeman mirian mefisaman, romelsa hqonda rani bardavamdis mirian mefisagan, arca erman misman naTel-iRes, aramed orcielad oden hmorCilebdes mirian mefesa. maSin waravlina mirian mefeman ebiskoposi iovane da mis Tana warCinebuli erTi winaSe kostantine mefisa da iTxova nawili | Zelisa cxorebisa, romeli mas oden Jamsa gamouCina RmrTismsaxursa da RmrTismoyuaresa elene dedofalsa, da iTxovna mRdelni mravalni, raTa ganavlinnes yovelTa qalaqTa da adgilTa da naTelscemden ersa, raTa mswrafl naTel-iRos yovelman sulman qarTl|isaman, da iTxovna qviTa xurosmoZRuarni aRSenebisaTs eklesiaTa. viTar miiwines winaSe kostan|tine keisrisa, sixaruliT mianiWa nawili Zelisa cxorebisa da ficarni igi, romelsa zeda ferni | daumsWualnes ufalsa, da
1 pirvelve Mm. mas visme] masve Q] Mm. da _ A. survil MQ. iyo] iyunes A. eri] yovelni A. 1-2 naTlisRebisaTuis ACMm. 2 esmina] asmioda C. wmidisa Q, wmindisa m] A. ityn] ityoda A, ityan MQ, ityuian Cm. yovelman] viTarmed C. 3 romelni Q. ara1,2 _ C, ara Q. poos Cm. man A. da _ AC. amisTuis ACMm. 4 iyunes AC. naTlisRebad] naTlisRebasa A. yoelni C. 5 esreT _ Q. yoelman C. da2 _ AC. 5-6 Tuinier A] C. 6 mTeulTa] mTiulTa ACQ, maTelTa M. kavkasiaTa QMm] + arca movides AC. mofenasa A. naTlisasa] naTlisRebisasa Q. dadges] daadgres AC. 7 Jam aodenme A. da _ CQ. uriaTa ACMm. naTels MQm. 7-8 barbianTa A, kabarbianTa MQm. 8 naTels- MQm. ormocdaaTman Q. iqmnes MQm. qristiane _ MQm. amisTuisca ACMm. 9 did _ C. iqmnes CMQm] + igini A, igi C. miuboZa + maT C. daba AC] dideba Mm. rquian A, uquian C, hquian Mm. 10 naTels- MQm. feroz _ C. mirian _ A. qonda] rquian A, qonda Qm. hrani MQ. 11 barvnamdis Qm, Sarvanamdis M] + micemulad A, + micemuli C, bardavamdin AC. mirian] mirianisagan A. mefisagan _ A, mefisaman C. arca] ara MQ. misman] mismna A. naTels- Q. iRes] iRo AC. 11-12 oden hmorCilebdes] msaxurebda A, msaxurebdes C, morCilebden MQ. 13 ebiskopozi AC, ebizskopozi m. erTi]eri C. 14 mefisa Q. iTxoa C. Zelisa Q. cxovrebisa m, cxovrebisa Q. 14-15 ~ Jamsa oden A. 15 gamouCnda Q, gamoCinebul iyo A, gamoeCina C. RmrTismsaxursa da _ AC. RmrTismoyuaresa Q. ~ dedoflisa elenesad A. iTxova m. 16 mRudelni Mm. rameTu C. da1 _ A. adgilTa da adgilTa Q. 16-17 naTel-scemdes A, naTels-cemden Q, naTels-iRos MmQ. 17 yoelman C. 18 qviTa xurosmoZRuarni] qviT xuroni A, qviT xuros moZRuarni C, qviT xurosa Q, quiTa m. aRSenebisaTuis ACMm. 19 miwivnes Am. kostantinesa MQ. kaisris Q, kasris M. sixaruliTa A. moaniWa A. 20 cxovrebisa mQ. romelTa A. [damsW]uaRul A, daemsWualnes C, daumsWuales m. uflisa m] iyunes uflisani A. da2 _ Mm. 131

C81v A49r

M136v

10

m79v

15

C82r

Q31r A49v

20

juanSeri leonti mroveli samWualni elTani. warmogzavnnes mRdelni da xuroni friad mravalni, rameTu kostantine mefeman mefobasa Sina missa aRaSena eklesia, | taZari wmida. da mosca ganZi didZali ebiskopossa iovanes da ubrZana: `sadaca jer-iyos adgilTa qarTlisaTa, munca aRaSenen eklesiani saxelsa zeda Cemsa da niWi ese damimkdre sazRvarTa qarTlisaTa~. da warmovida ebiskoposi da mis Tana mociquli, da viTar moiwivnes adgilsa, romelsa hqan eruSeTi, dautevna mun xuroni saqmed eklesiisa, dautevna ganZi da samsWualni uflisani, da | warmovida da movida mangliss da iwyo eklesiasa [Seneba], da dautevna ficarni igi uflisani. maSin Sewuxna mirian mefe, rameTu pirvel ara sameufosa qalaqsa da adgilTa iwyes Senebad eklesiaTa da dautevnes nawilni. xolo movida misa | wmida nino da hrqua: `nu swux, mefeo, rameTu esreT jer-ars, sadaca mividodian, dasTesvidian saxelsa RmrTisasa. xolo ars | qalaqsa amas Sina samoseli igi didebuli uflisa~. maSin moiyvana mefeman abiaTar da mis Tana huriani mravalni da gamoikiTxa maTgan kuarTisa misTs. da maT miuTxres yoveli, romeli zemo weril ars. da aRipyrna elni T|sni mirian da Tqua: `kurTxeul xar Sen, ufalo iesu qriste, Zeo RmrTisa cxovelisao, rameTu pirveliTganve ginda sna Cueni eSmakisagan da adgilisa bnelisa. amisTs samoseli igi Seni wmida warmoeca wmidiT qalaqiT | SeniT ierusalemiT ebraelTa maT, RmrTeebisa Senisagan ucxoqmnilTa, Cuen ucxoTa naTesavTa~.
1 elTani + da AC. warmogzavnes Mm, wamogzavnes Q, warmogzavnna A. mRudelni Mm, mdelni A. xuroni] diakonni A. friad] dia C. 2 aRaSena + wmida AC. wmida Mm] RmrTisa xuTasi AC. 3 ebiskopozsa Am, ebiskopossa QM. da _ MQm. sada Q. jer-iyos] jer iCino AC. 4 munca _ A. aRaSene m. saxelsa] saxlsa M. ~ Cemsa zeda A. niWni A. damimkdre sazRvarTa] daamkuidren A, daamkuidre qalaqTa C, damimkuidre Mm. sazRuarTa Mm. 6 ebiskopozi Cm. 7 rquian A, hquian CMm. eruSeTi + da mQ. mun AQ. mun xuroni _ MQ. eklesiisa + da A. dauteva AC. ganZi + igi A. 8 warmovida] warvida A. 9 da dautevna ... warmovida _ MQm. da movida _ AC. movida mangliss] dautevna wundas xuroni igi (_ C) da ganZi da raJams ewyo oden eklesiasa warmovida da movida manglis da iwyo eklesiasa Seneba. da dautevna ficarni igi uflisani A, da dautevna wundas xuroni da ganZi da raJams eklesiasa da warmovida C. manglis AMQm. Seneba MQmC. da1 _ Q. Sewuxda MQm. mefe + amisTuis A. 10 ~ qalaqsa samefosa C. qalaqsa + movides, aramed sxuaTa qalaqTa da A. ~ qalaqsa samefosa + movides, aramed sxuaTa qalaqTa C. 11 missa MQC A. nino + winaSe mefisa A. rqua A, hqua CMm. jer ars + raTa C. sadac Q. 12 movidodian AC. dasTesviden AC. saxelsa] saxlsa ACQm. 13 ~ didebuli (+ igi C) samoseli uflisa AC. igi _ A. 14 moiyuana M. abiaTar + mRdeli AC. uriani ACMm, hurian Q. 14-15 ~ gamoikiTxa kuarTisa misTuis maTgan A. misTuis ACMm. 15 da1] xolo A. miuTxres] uTxres C. yoeli C. da2] maSin C] A. 16 Tsni _ AC, Tuisni Mm. mirian + mefeman AC. ieso ACQ. 17 RmrTisa Q. cxovlisao Q. 18 adgilisa + misgan AC. bnelisa + da C. amisTuis ACMm. ~ wmida Seni AC. warmoec AC, wmindiT m. 19 SeniT _ AC. ielusalemiT MC, ierusalimiT A, irusalimiT Q. RmrTaebisa AQ, RTaebisa m. Senisa Q. ucxoqmnilTa + momec C, ucxoqmnilTa + da AQM. Cuen] da Cuengan A. 20 naTesavTagan C. 132

M137r

C82v

10

A50r m80r

15

M137v

C83r

20

leonti juanSeri mroveli da waremarTa mefe da yoveli qalaqi mtkiced qristianobasa, iwyes xuroTa Senebad eklesiisa gareubansa, mayualTa maT zeda wmidisa ninosTa, sada aw ars eklesia saebiskoposod. maSin Tqua wmidaman nino: `kurTxeul ars ufali | iesu qriste da mama uflisa Cuenisa, romelman moavlina sityua misi wmida caTagan maRalTa, TT Zlierisagan saydrisa gardamosruli queyanad mdablad, Sobili ueWuelad Teslisagan daviTisa, dedakacisagan martodSobilisa, wmidisa da | ubiwosa, romeli saTnoeyo mas, mizezTa mizezi cxorebisa Cuenisa, romelman casa queSe yoveli|ve gananaTla da morwmuneni | acxovnna, romeli iSva, viTarca kaci, naTeli yovelTa, xati RmrTisa, da viTarca msaxurman vinme sjulisaman, naTel-iRo wylisagan | da sulisa, juars-ecua, daefla da aRdga mesamesa dResa, amaRlda simaRlesa mamisa Tana, da kualad movals didebiTa, romelsa hSuenis yovelive dideba Tana mamiT da suliT wmidiTurT aw da maradis da ukuniTi ukunisamde, amin.

A50v

Q31v M138r m80v C83v

10

15

aRmarTebisaTs patiosnisa juarisa


viTarca naTel-iRes mefeman, da dedofalman da SvilTa maTTa da yovelman erman maTman, maSin dga xe erTi adgilsa erTsa, kldesa erTsa zeda Seuvalsa. da iyo xe igi Suenieri friad | sulneli. da sakrveleba iyo xisa misgan: rameTu isarcemuli nadiri, romeli mividis da Wamis furceli misi, gina Tesli Camocvnebuli, ganeris sikudilisagan, daRacaTu saklavsa alagsa didad wylul iyvis.
1 da1 _ AC. waremarTa] warvida A, warmoemarTa Q. da2 _ MQm. yoeli C. mkiced A. qristianobasa Q. 2 ~ eklesiaTa Seneba A, eklesiasa C. eklesiis Q, gareubanTa A] garegniv zRudesa C. zeda + sayofelsa AC. wmidisa Q. ninosiTa MQm, ninosa A, ninosasa C. 3 eklesi A. saebiskopozo A, saebiskopozoi C, saepiskoposo Mm. 4 ufali + RmerTi AC. ieso AMmQ. iesu qriste] Cueni C. 5 uflisa Q. Cuenisa ACMm] + iesos qristesi AC. misi _ A. ~ wmida misi C. caTagan] zeciTgan A, ciTgan Q. maRalTaT A, maRliTa Q. TuiT ACMm. 6 Zlierebisagan A. saydrisa Q. queyanad] queyniT C, queynad Q. mdabla m. uveWvelad A, uQ WuQ lad Q, ueWvelad m. 7 daviTissa MQm. martod-] mxolod- C. wmindisa m. 8 mizeziTa AMQm. cxovrebisa Q. 9 acxovna Mm. iSua M. yoelTa C + WeSmariti C. 9-10 ~ RmrTisa xati C. RTisa m] + mamisa A. 11 ~ dResa mesamesa C. amaRlda] aRda A. 12 didebiTa _ A. Suenis AC. yoeli C. dideba AC + pativi, Tayuaniscema mamisa, Zisa da sulisa wmidisa C. 13 wmidiTurT] wmidi A, wmindiTurT m. aw da ... amen _ A. amin m] Q. 14 aRmarTebisaTuis Mm] amaRlebisaTuis A, Tqmuli misive, aRmarTebisaTuis patiosnisa da cxovelsmyofelisa juarisaTuis C. 15 mefema m. da1 _ Q. dedofalman + nana C. da2 _ Q. yovelman 16 erman maTman] da yovelman erman A, da erman maTman yoelman C. erTsa _ AC. zeda + borcusa AC. 17 SuQnieri Q. friad + da A. surneli A, sulnelad Mm, surnelad Q. sakuirveleba M. da _ CQ, da + ese A. 18 romeli C. movidis AC. misi + da A. gina] anu C. Tesli + misi A. 18-19 Camocuivnebuli C] misi A, Camocuinebuli M. Camocnebuli Q, Camocvinebuli m. 19 daRacaTu] daRaTu C. alagsa] adgilsa A. iyuis M. 133
15

A51r

20

juanSeri leonti mroveli ese didad sakrvel uCnda pirvelTa maT | warmarTTa, da auwyes ebiskopossa iovanes xisa misTs. xolo ebiskoposman Tqua: `aha, WeSmaritad pirveliTganve damarxul | ars queyana ese RmrTisagan msaxurad Tsa, da RmrTisa mier aRmocenebul ars xe igi da damarxul Jamisa amisTs. da awRa moefina madli RmrTisa qarTlsa, da mis xisagan jer-ars Seqmnad juari patiosani, romelsa Tayuanis-sces yovelman simravleman qarTlisaman~. da warvides rev, Ze mefisa, da ebiskoposi, da mis Tana simravle erisa, da mohkueTes xe igi da warmoiRes rtoTurT misiT. da moaqunda igi aTsa aTeulsa kacsa ze-ze rtoTurT da furcliTurT, da Semoaqunda qalaqad. da Semokrba eri xilvad mwuanisferobasa mas da furclianobasa Jamsa zamTrisasa, odes sxua yov|eli xe mel iyo, xolo ese furceldaucvnebeli, sulamo da saxilvelad Suenieri. da Zirsa zeda aRmarTes | xe igi karsa zeda eklesiisasa samxriT, dahbervida neli niavi da Slida furcelTa mis xisaTa da Zrvida rtoTa misTa. | da iyo xilva misi Suenieri, vi|Tarca smeniT viciT, xisa mis alvisa. ese mohkueTes martsa ocdaxuTsa, dResa paraskevsa, da daadgra xe igi egreT dResa ocdaCdmetsa, da ara Seicvala feri furcelman misman, viTarmca dga Zirsave zeda Tssa, Tavsa zeda wyarosasa, vidremdis yovelni xeni maRnarisani | Seimosnes furcliTa da xeni nayofisa gamomRebelni Seimosnes yuaviliTa. maSin Tuesa maissa erTsa Seiqmnnes juarni ese da Sdsa amis Tsasa aRemarTnes elisa dadebiTa mefeTaTa, sixaruliTa da wadierebiTa yovlisa erisa qalaqisaTa.
1 ese _ A. sakuirvel ACMm. uCndis AC. ~ warmarTTa pirvelTa A. da _ C. 1-2 ~ iovane ebiskopossa Cm. ebiskopozsa A, efiskopossa M. 2 xisa] saxlisa MmQ. misTuis AC. ebiskopozman A, ebiskopozma m. aha + esera A. pirveliTgan A, pirvelidganve Q] C. 3 queyana[d] A, queyanasa M, queyana Q. ~ msaxurad RmrTisagan A. Tuisa C] A. da] rameTu A. 3-4 ese ... aRmocenebul ars _ Q. RmrTisa mier] RmTisagan A. aRmocenebul ars] aRmoscenda A. 4 da1 _ AM. damarxuli A] + ars C. amisTuis AC, misTs Q, misTvis M. da2] rameTu AC. awRa] aw A. 5 qarTls AM. xisagan] xisa C. Seqmna A. juarisa A, jvari m. patiosnisa A. Tayuani-sces MQm. 6 yoelman C. 7 ebiskopozi Cm. da3 _ MQm. mis Tana _ AC. da4 _ C. 8 mohkuQTes Q. misiT] TuisiT A. C. igi _ Am. aTsa aTeulsa] aTas aTaseulsa MCQm. kacs C. aTsa]aTas M. 9 rtoTurT da furcliTurT] rtoTa da furcliTa A, rtoTurT CQMm. da2 _ AQCM. qalaqad + da moaqunda A. 10 Semokrba Q. xilvad _ A. mwuanisa MQ, ferobasa Q. furclianobisa A. 10-11 zamTrisasa] zafxulis pirisasa AC, zafxulisasa QMm. 11 yoveli _ AC. meli ACMm. iyos A. -daucuivnebeli A, daucuivneli M, daucvivneli m, furceldacuivnebuli C, cneli Q. 11-12 sulhamo C, -amo Q. 12 saxilvelad] saxilveli C. SuQnieri Q. da2 _ C. zeda _ C. amarTes M. 13 da] sada AC. bervida Am. da bervida (dahbervida M.) neli niavi da Slida furcelTa _ QM. neli _ C. mis xisaTa] misTa A. da1 _ A. 14 ZrviT M. SuQnieri Q. smeniT] xilviT A. 16 marts m. daadgra Q. 17 ocdaCuidmetsa AC. ara Q. viTarca A. 18 Tssa] missa A, Tuissa MC, Tssa Q. wyarosasa Q. Tavsa zeda wyarosasa _ C. yoelni C. 18-19 maRnarisani ... gamomRebelni _ C. 19 nayofis A. 20 TuQsa Q. Seqnes A, Seqmnes Cm, Seiqmnnes M. juari A. ese _ C. Suidsa AC, Svidsa Mm. amis] mis AC. Tuisasa ACMm. aRmarTnes CQ. 21 mefeTa Tana MQm. sixaruliT AC, saxaruliTa Q. da _ CMQm. wadierebiT A. erisa _ C. 134

M138v

C84r

10

A51v m81r C84v M139r

15

Q32r

20

leonti juanSeri mroveli da iyvnes eklesiasa Sina. ixila yovelman erman qalaqisaman yovelTa maT dReTa: aha, Camovidis juari cecxlisa zeciT mis zeda | garemos msgavsad grgnTa varskulavisaTa da daadgris zeda eklesiasa vidre ganTiadmde. da riJuraJu oden gamovidian misgan orni varskulavni: erTi warvidis aRmosavliT da erTi _ dasavliT. da igi Tavadi egreT brwyinvaled neliad ganvidis mier kerZo, | axlos wyarosa mas, zemo kerZo aragsa, da dadgis borcusa zeda kldisa|sa, romeli aRmoacenes cr|emlTa wmidisa ninosTa, da muniT aRimaRlis zecad. da esreT mravalgzis ixila yovelman erman macxovareba RmrTisa Cuenisa. maSin iwyes kiTxvad netarisa ninosa, Tu `ra ars, romeli gamovals brwyinvale varskulavi, da erTi warvals aRmosavliT da erTi _ dasavliT?~ xolo man Tqua: `ganavlineniT kacni mTaTa zeda maRalTa aRmosavliT vidre kaxeTisa mTamde da dasavliT vidre sanaxebadmde amis qalaqisa. da odes gamobrwyinden mTiebni igi, naxon, Tu sada dadgen, da munca aRemarTnen orni igi juarni qristesni~. maSin yo mefeman egre da Seicvna Tavni mTaTani miwyebiT. xolo dRe ese iyo paraskevi, da SabaTi | ganTendeboda. iyo igive saswauli, da iqmna egreTve, viTarca pirvel iqmnis. xvalisa dRe movides dasavlisani, romelni dges mTaTa zeda, | quabTa TavisaTa, da miuTxres mefesa: `viTarca gamovida varskulavi igi, amaRlda da miiwia mTasa zeda TxoTisasa, gardasavalsa kaspisasa, da daadgra adgilsa erTsa da yovlad uCino iqmna~. da egreTve movides mTiT kaxeTisaT da Tques: `vixileT varskulavi, aqaT momavali, da dadga dabasa budis, kuxeTisa queyanasa~.
1 iyunes AMm. ixila Q. yovelman] wmidaman A, yoelman C. erman erman A. qalaqisaman] qalaqman M. yoelTa C. 2 Camovides MQm. zeciT _ C, zecid M] + da A. misa A. zeda _ A + zeiT A. garemos AMQm] C. guirguinisa AC] grgnviTa Q. grgnviTa M. 3 varskulavTa A, vaskulaviTa C. da1 _ C. daadgres MQ. ~ eklesiasa zeda C. eklesiaTa A. riJ-raJ Qm. 4 misgan _ C. aRmosavleTiT m. da _ A. 4-5 erTi dasavliT _ M. 4 erTi warvidis aRmosavliT da _ A. 4-5 da erTi _ dasavliT _ Q. 5 neliad-neliad A. 5-6 axlos wyarosa mas zemo kerZo _ AC. wyarosa Q. 6 aragusa AC, aragvisa m, araguisa M. da C. borcusa + mas AC. zeda _ C. kldisa C] + zemo kerZo axlos wyarosa mas AC. 7 aRmoacenis M, aRmocenis m. cremliTa Qm. wmidisa] wmidisaTa A. ninosiTa MmQ] AC. aRamaRlis MQm. 8 esreT] ese AC. yoelman C. macxoareba C, macxovreba m. RmrTisa Q. 9 maSin + iwyes ACQ. iwyo M. kiTxuad M. netarisa] wmidisa A. ninossa MQm. ra] ra ACMm. romel A. 10 wavlis M, wavals Q. aRmosavleTiT C. da2 _ A. dasavleTiT C. 10-11 aRmosavliT ... maRalTa aRmosavliT _ MQ. 12 dasavleTiT C. sanaxebamde ACQ. odes] oden MQ. 13 Tu _ Q. dadgen] dgen A. da _ MQ. orni _ A. igi _ AC. juarni ese A, ese juarni C. 14 da _ A. Seicuna M. miwyebiT] mowyebiT Mm. ~ ese dRe C. 15 paraskevi + da gaTendeboda paraskevisa Semdgomad SabaTi da C. 16 pirvel] yovladve C. xualisa M. dasavleTisani Q] kacni igi C. mTasa C. 16-17 zeda quabTa TavisTa da miuTxres mefesa viTarca] mTasa dasavlisasa da Tques viTarmed C. mefesa Q. 17 viTarca _ A. da2 _ AC. 18 gardasavalsa + zeda A. dadgra CQ. yovlad _ C. 20 movidis m. kaxeTisaT AC, kaxeTisiT M. da2 _ AQ. 21 dadga Q] daadgra AC. budis] bodesa A, budisa Q, budis C. kuxeTisasa A, kuTxisasa MQ. queynisa Q] A. 135

A52r

m81v C85r M139v

10

A52v C85v

15

20

juanSeri leonti mroveli maSin ubrZana netarman nino: `wari|xueniT ornive ese juarni da aRmarTeniT erTi TxoTs, sada-igi RmerTman gamxila | Zali misi, da erTi miec salomes, mevalsa qristessa, aRmarTos ujarmas qalaqsa, rameTu budi, daba kuxeTisa, ara wina-aRudges qalaqsa mefeTasa, | rameTu erisa simravle ars mun. da budisa kula daba TT ixilos _ saTno igi adgili RmrTisa~. da yves egre, viTarca ubrZana dedofalman. xolo ese saswauliTa zecisaTa CuenebiT juari patiosani mcxeTas ipyres eliTa kacobriviTa, mivides bor|cusa mas queSe da wyarosa mas zeda aTies Rame, da iloces RmrTisa mimarT. da netari nino cre|mliTa Seazavebda wyarosa mas, da iqmnebodes kurnebani da saswaulni didni. xolo xvalisa dRe aRvides kldesa mas zeda. da mivida netari igi borcusa mas zeda, davarda qvaTa maT zeda, da tiroda TT igi da mis Tana mefeni da mTavarni, da yoveli simravle erisa, vidremdis mTani masa scemdes. da dasdva eli erTsa qvasa da hrqua ebiskopossa: `moved, rame|Tu Senda jer-ars, da daswere juari qvasa amas!~ da man yo egreT, da mun aRemarTa juari igi didebiTa mefeTagan, da modrka eri igi uricx da Tayuanis-sces juarsa da aRiares WeSmaritad Ze RmrTisa cxovelisa, da hrwmena samebiT didebuli RmerTi. xolo didni igi mTavarni ara ganeSorebodes eklesiasa wmidasa da suetsa naTlisasa da juarsa mas cxovelsa, rameTu hxedvides saswaulTa maT uzomoTa da kurnebaTa maT miuTxrobelTa. | da dResa kriakesa, aRvse|bisa zatiksa, yo mirian mefeman da yovelman mcxeTaman Sesawiravi, da | dRe igi ganaweses juarisa msaxurebad _ aRvsebisa zatiki yovelman qarTlman dReindelad dRedmde.
1 netaran M. warixuQniT Q. ornive ese] orni A. ahmarTeniT M, aRmarTeT C, ahmarTeT m. 2 TxoTas A. -igi _ A. ~ gamxila RmerTman AC. gamxila] sada gamoxila MQ. misi] Tuisi C. silomes M. mevelsa m. 3 qristesasa Q, qristessa + da A. aRmarTos ujarmas qalaqsa _ C. ujarmos MQ. qalaqsa Q. budi] bodi AC. daba AM] dideba C. kuxeTisa MQ] A, kuerTxisa C. 4 mefeTasa Q. mun] mas Sina A. da _ AMQm, da] xolo C. budisa] bodis AC, budis Mm. kula] kual A. d~ba M. TuiT ACm. ixiloT A. 5 ~ adgili igi saTno A. egre] egreT A, esreT C. dedofalman] wmidaman nino C. 6 zecisa MQm. CuQnebiT Q. ~ juari patiosani CuenebiT A. jvari m. mcxeTasa m. 7 eliTa] saxeliTa A. kacobriviTa + da AC. mivides] mivediT ACMQm. da1 _ A. wyarosa Q. ~ Rame aTies A. daba _ A. 8 ilocves Q. RmrTisa Q. cremlTa C. 9 kurnebani] kurnebiTa MQm. xolo _ A. xualisa M. dRe _ A. mas _ A. 10 davarda qvaTa maT zeda _ C. quaTa M. da2 _ A. TuiT ACm. 11 igi da _ C. mefe C. mTavarni] warCinebulni misni C. yoveli _ C. 11-12 ma-scemdes AC, ma Q. 12 da1 _ A. dasdva Q. quasa Mm. rqua A, hqua M] + erTsa A. ebiskopozsa A. rameTu _ AC. 13 da1 _ M. quasa Mm. egre C. da3 _ A. igi + simravle AC. 14 dabiTa M. ~ mefeTagan didebiT C. uricxui AC, uricxvi Mm. aRiares + juarcmuli C. 15 Zed AC. cxoelisad C. rwmena C. da hrwmena samebiT didebuli RmerTi _ A. RmrTisa Q. 16 didni igi] didisa sasoebiT Q. igi] samebiT M. wmidisa A. suetisa A, suQtsa Q. 17 da1 _ A. cxoelsa C. xedvides ACMQ. da2 _ AC. 18 kurnebaTa Q. miuTxrobelTa A. 19 kuiriakesa Am, kviriakesa M. zatikisa MQ. yoelman C, da yovelman _ MQm. 20 mcxeTaman] mcxeTas MQm] + Sewires A. da _ ACMQ. ~ igi dRe A. juarisa Q, jvarisa m. zatiksa MQm. 21 yoelman C. qarTlman] qarTvelman m. dReindelad] modRendelad AC. 136

M140r m82r

Q32v

A53r C86r

10

M140v

15

m82v C86v A53v

20

leonti juanSeri mroveli da iyo, raodenisame dRisa Semdgomad, martliisa ukuanis, ixiles saswauli didad saSineli dResa oTxSabaTsa: aha, esera, sueti erTi naTlisa saxed juarisa dga juarsa mas zeda, da aTormetni varskulavni saxed grgnisa garemos misa, xolo borc igi juarisa kumeoda saxed sulnelad, da xedvides saswaulsa amas yovelni, da mravalni uRmrT|oTaganni moiqces da naTel-iRes mas dResa Sina, qristianeni ufros morwmune iqmnebodes da adidebdes RmerTsa. merme kualad ixiles sxua saswauli juarisa: viTarca cecxli dga Tavsa zeda missa, Sdwilad mzisa ubrwyinvalesi, zeda daagra mas, viTarca saumi|lisa naberwyalni aRvlen, egre saxed angelozni RmrTisani aRvidodes da gardamovidodes mas zeda, xolo bo|rc igi juarisa iZrvoda Zlierad. da viTarca saswauli igi dascxreboda, egreTve Zrva igi dascxreboda. viTarca ixiles saswa|uli igi, daukrda yovelTa, ufrosad da umetesad adidebdes RmerTsa. da viTarca iqmnebodes saswaulni igi wliTi wlad, da yoveli igi eri xedvides SiSiT da ZrwoliT da movidodes Tayuaniscemad gulsmodgined. mas Jamsa revs, Zesa mefisasa, esua yrma mcire wuli, da iyo sneul, da miwevnul iyo sikudilad, rameTu igi oden mxolo esua maT. moiRo da dadva igi winaSe juarsa wmidasa da cremliT iTxovda: `ukueTu momiboZo yrma ese cocxali, aRvaSeno kubo | sayudelad Senda~. da munquesve | ganikurna yrma igi, da gankurnebuli da gancocxlebuli wariyvana. merme movida aRTqumisa aRsrulebad, da yo madlis micema, didiTa sixaruliTa da gulsmodginebiTa aRaSena kubo juarisa mcxe|Tisa rev, Zeman mefisaman, da wliTi wlad movidis da aRasrulis aRnaTquemi igi
1 martuilisa AC, martvilisa Mm, martlisa Q. ukanasa Am, ukansa Q. ukanisa _ M. 2 esera _ C. suQti Q, sveti m. erTi _ A. naTlis Cm. jvarisa m. 3 dga Q. jvarsa m. guirguinisa AC, gvirgvinisa Mm. missa ACMmQ. 4 borcui ACM, borcvi m, borci Q. juarisa m] C. kumoda C, kmeoda M] kumevad A. surnelad AMm. xedvides] mihxedvides A. 4-5 ~ yovelni saswaulsa amas A. 5 uRmToTaganni M, uRToTaganni Q. naTels-iRes MQ. Sina + xolo AC. 6 ufros AC, ufro MQ. morwmune] morwmuno C. RmerTsa + da A. 7 sxua AM] C. saswauli + saxed C. jvarisa m. viTarca + ra AC. cecxlisa C. 8 missa] mis A. Suidwilad A, Svid wilad M. ~ ubrwyinvalesi Suid wilad mzisa C. zeda2 _ C. samilisa MQ, samilis m. 9 egreT A. ~ aRvidodes angelozni RmrTisani A. da _ A. gardmovidodes m. 10 mas] mis A. borcui ACM, borcvi m. jvarisa m] C. 11 egreTve] egreca AC. Zvra m. 12 daukuirda AC, daukirda Q. yoelTa C. umetes C. 13 ~ wliT wlad saswaulni igi AC. da _ A. yoeli C. igi _ A. xedvida C. zrwoliT Mm. 14 da _ AQ. da movidodes Tuyaniscemad gulsmodgined _ C. 15 revis MQ. mefissa Q. ~ wuli mcire A. wuli _ C. da2 _ A. 16 sikudilad] sikudilsa A. 15-16 da iyo sneul da miwevnul iyo sikudilad, rameTu igi _ MQm. 16 oden _ C. 17 juarisa A. wmidasa _ A. iTxovda] ityoda C. ukeTu AMQ. 18 sayudelad] sayoflad A, saudelad Mm. munTquesve AMQ] mswrafl A. gankurna m. da2 _ Am. 19 gancocxlebuli _ C. wariyvanes A, wariyuana MQm. aRTqmisa AMQm, aRnaTqumisa C. aRmasrulebelad A. yo] iyo A. 20 ~ sixaruliTa didiTa C. gulsmodginebiT ACMQm. jvarisa m. mceTisa M, mcxeTasa Q. 21 mefisaman + Sesawiravsa msxuerplisasa C. aRnaTquami M, aRnaTqvami m. 137

M141r

C87r

Q33r A54r

10

15

M141v m83r

C87v

20

juanSeri leonti mroveli msxuerplisa. da mieriTgan ufros movidodes yovelni uZlurni da sneulni, ganikurnebodes da sixaruliT adidebdes juarsa wmidasa qristessa. iyo vinme mamakaci Wabuki, da ornive Tualni dasdgomodes. | jda igi winaSe juarsa wmidasa qristessa, da Semdgomad Sdisa dRisa aRexilnes Tualni, xedvida da adidebda patiosansa juarsa. merme dedakaci erTi iyo, maradis guemuli sulTagan ukeTurTa egeoden, romel Zali da goneba misi mieRo rvasa welsa, da samoselsa missa daipebda. da viTar moiyvanes da patiosansa juarsa SeamTxes, Semdgomad aTormetisa dRisa ganikurna da TsiTa feriTa warvida, da adidebda RmerTsa da Tayuanis-scemda patiosansa juarsa. merme kualad iyo yrma mcire, da meyseulad daeca, da mokuda. | aRiRo igi dedaman misman da daagdo winaSe juarsa yrma igi momkudari dileuliTgan mimwuxradmde, xolo deda misi | tiriliTa ilocvida winaSe juarsa. sxuani etyodes: `wariRe, dedakaco, da damarxe, rameTu momkudar ars, da nuRara awyineb~. xolo man ara warikueTa sasoeba, | aramed ufros da umetes sawyalobelad tiroda da ilocvida. mwuxrisa oden Jamsa sulier iqmna da Tualni aRixilna, da Semdgomad Sdisa dRisa gankurnebuli da gancocxlebuli wariyvana yrma igi dedaman misman, da adidebda Rme|rTsa. | ixiles ra saswauli da kurneba yovlad wmidisa juarisa, mravalni uSviloni movidodes da iTxovdes Svilierebasa, da Svilmraval iqmnebodes, SesawiravTa da madlTa hyofdes. ara xolo Tu romelni movlen, maT oden mianiWis kurneba, aramed
1 msxuQrplisa Q. mieriTgan] meriTgan M. ufros A, ufro MQ. yoelni C. 2 da sixaruliT adidebdes _ MQm. juarsa wmidasa qristessa] RmerTsa C. wmindasa m. qristesa Q. 3 mamakaci _ C. Wabuk A. da ornive Tualni dasdgomodes] erTi, romeli dabrmobili iyo C, T[ualni dasdgomodes] A. 4 wmidasa qristessa] patiosans juars C. wmidasa _ A. da _ jvarisa m. Suidisa AC, Svidisa Mm. dRisa] wlisa A. 5 patiosansa _ A. juarsa] RmerTsa A. 6 erTi] vinme A. maradis _ A. guemul A, guQmuli Q. sulisagan ukeTurisa A, ukueTurTa C. 7 miiRo MQm. rvasa Q. welsa Q. ~ welsa rvasa A. welsa] Tavis C. samoselsa Q. daapobda Mm, dapobda Q, daipoebda A. 8 moiyuanes M. da1 _ A. juarsa + da A. SeamTxuives A, SeamTxvies M + da C, SeamTxuQs Q. aTormetisa] aTisa C. dRisa] wlisa A. 9 TuisiTa ACM, TvisiTa m. da2 _ Q. Tayuanis-cemda A. patiosansa Q. jvarsa m] C. 10 merme] da A. kualad _ C. yrma ACMm] + vinme A. meyuseulad m. mokuda + da C. 11 da _ C. daadgo Q. ~ yrma igi winaSe juarisa C + patiosansa momwydari diliTgan C. jvarisa m. yrma ACMm. yrma + vinme A. igi _ A. momkudari] momwydari AC. dileuliTgan] diliTgan A, diliTgan C. 11-12 mimwuxradmde] mimwuxri A, mimwuxramde Cm. 12 tiriliT A. winaSe juarsa C. juarisa Q, jvarsa m] + da A. sxuani Q. ityodes CQ. 13 wariRe] warved A. 14 warikuQTa Q. ufrosad C. da umetesad _ C. sawyaloblad Q. 15 ilocvida + xolo A. mwuxrisa] mimwuxris A. oden _ AC. sulier] srul Mm. Tvalni m. aRexilnes A. 16 Suidsa AC, Svidisa Mm. dRisa] wlisa C, dRisagan Q. gankurnebuli] ganikurna A. da _ Q. gancocxlebuli _ C. yrma igi _ A. 16-17 wariyvana ... adidebda RmerTsa] warvida C. 18 wmindisa m. jvarisa m. 18-19 uSviloni] Svilni MQm. 19 mividodes MQ. Svilierobasa C. iqmnebodes + da CQ. 20 hyofdes] Seswirvides A. ara Q. xolo _ AC. romelni] mravalni A] MQ. movlen] movidodes A, movidian C. mianiWes MQm] miiRian A. 138

A54v

M142r

10

C88r

m83v

15

A55r Q33v

20

leonti juanSeri mroveli romelni SoriT iTxovdian Sewevnasa wmidisa juarisa mcxeTisagan, munquesve SewevniTa misiTa miiRian madli, mZle iqmnian mterTa, da moswrafed movidian Sewirvad madlisa. mravalni ukue uRmrToni Wirsa STacvian, da, raJams xadian | wmidasa juarsa, munquesve ganernian Wirisagan, da movidian SemTxuevad patiosnisa juarisa. da mravalTa naTel-iRes da sixaruliT adidebdes RmerTsa. mravalni ukue mravalTa WirTa STacvnes da ZaliTa patiosnisa juarisa|Ta ganikurnnes da mravalni piradpiradTagan satanjvelTa. da moivltied vedrebad, myis ganikurnebied modReindelad dRemde, da adidebdes mamasa da Zesa da wmidasa sulsa, romlisa ars dideba | aw da maradis da ukuniTi ukucnisamde, amen.

M142v

C88v

A55v

10

A55v

| wigni, romeli miuwera patriaqman da branjTa mefeman ninos, mefesa da yovelTa erTa qarTlisaTa*
maT dReTa Sina moiwia wigni hromiT wmidisa | patriaqisa ninosa, da mefisa da yovlisa erisa qarTlisasa, da mouvlina branji diakoni qebisa Sesxmad da kurTxevisa micemad da amis netarisa ninos locvisa warRebad da madlisa ziarebad. aqunda wigni br|anjTa mefisa ninosca Tana, da mamisa misisagan naTel-eRo branjeTs yovelsa, da yoveli ese mismenil iyo ierusalemiT da kostantinepoliT, viTarmed queyanasa mas qarTlisasa miefina mze simarTlisa. amisTs sanatreli wigni
1 iTxovdian Sewevnasa] ilocvidian A. Sewevnasa] kurnebasa C. wmidasa A. juarsa A, juarisa Q. mcxeTisagan _ A. munTquesve MAQ. 2 iqmnian] eqmnis A. 3 ~ madlisa Sewirvad A. madlisa _ M. 4 ukuQ Q. uRmToni M, uRToni m. STacuvian A, STacuian Mm, STacuvnulni C. da _ MCQ. xadian] xadodian AC. wmindas m. jvarsa m. 5 munTquesve AQMm. ganernian] ganerian MQm, ganikurnian A. munquesve ganernian] mswrafl isnian C. movidian] movidodian A. SemTxu Q vad Q] + sixaruliT A. juarisa Q, jvarisa m. 6 mravalTa] da mswrafl A. -iRes] -iRian A] + da A. sixaruliT _ AC. adidebdes] adidebdian A. RmerTsa] patiosansa juarsa + da mravalTa naTel iRes, sixaruliT adidebdes ufalsa A. naTels M. ukuQ Q. mravalTa] mravalsa AC. 7 WirTa] Wirsa A. STacvnes] STacvivnes Q, STacuives Mm, STacuivnilni A, STacuivneli C. da1 _ A. jvarisaTa m. ganikurnnes] ganikurnebodes A, ganikurnes Q. da2 _ MQ. da mravalni _ A. pirad] pirvelad M. 7-10 pirad-piradiTgan ... amen] ukue mravalTa sneulebaTa da eSmakTagan Sepyrobilni isnnes modRendelad dRedmde da adidebdes RmerTsa, mamasa da Zesa da wmidasa sulsa C. 8 da M. ganikurnebian MQm. modReindelad] dRendelad (dReindelad M) dRedmde AM, mundRendelad MQm, dRedmde MQ. 9-10 aw ... amen _ A. 10 amen _ Q. 11-12 patriaqman + romisaman A, hromisaman C. ninos + da AC. mefesa + mirians A. yovelsa ersa qarTlisa A] yoelTa qarTvelTa C, erTa _ m. 13 mowia] movida AC. romiT A. ninos AC. mefesa ACM, mefesa Q. 14 yovelsa AMQ, yoelsa C, yovelTa m. ersa Q, ersa ACM] + Tana C. mouvlina] moavlina Cm, muvlina M, movida A. diakoni] diani MQ. ~ Sesxmad qebisa A. qebis CQ. 15 kurTxevisa Q, kurTxevis m. da1 _ A. amis] mis Q] C. netarisa] wmidisa A. ninosagan AC, ninos Q, ninosa M. locvisa Q. waRebad C. madlsa Q. 16 da] rameTu AC, misisgan Q. -eRo] -iRo MQm. 17 yoelsa C, yovelTa Q] A, ~ da ese yoveli A, da ese yoeli C. mismenil] msmenel A, masmenel MmQ. ielusalemiT ACMm, iQrusalemiT Q. da2 _ A. kostantipoliT C. 18 amisTuis MAC. * RmerTo, warmarTe dedofalT dedofali mariam da codvani misni Seundven. RmerTo, Seiwyale mwerali amisi giorgi~ (M). 139
15 15

m84r

M143r

20

juanSeri leonti mroveli moewera, raTamca euwynes aqani igi saswaulni | suetisa mis mayulovanisa da Zali igi kurnebisa. ese yoveli ixila da moisminna saswaulni igi yovelni, romelni qmnil iyvnes mcxeTas, diakonman branjTaman da gankrvebuli adidebda RmerTsa, da wariRo wignebi. maSin mefeman hrqua wmidasa ninos da ebiskopossa: `mnebavs esreT, raTa iZulebiT maxliTa movaqcineT mTeulni da siZe Ce|mi, feroz, da davamonne Zesa RmrTisasa, da vaTayuanne patiosansa juarsa~. maSin hrqua mas: `ara brZanebul ars uflisagan maxlisa aR|eba, aramed saxarebiTa da patiosniTa juariTa uCuenoT gza WeSmariti, mimyvanebeli | cxorebad saukunod, da madlman RmrTisaman gananaTlos bneli igi gulTa maTTa~. da warvida wmida nino da ebiskoposi iovane, da maT Tana wariyvana mefeman erisTavi erTi, da mivides da dadges | wobens. da mouwodes mTeulTa, pirutys saxeTa maT kacTa: WarTalelTa, fxovelTa, gudamayrelTa, | da uqadages maT sjuli qristianeTa WeSmariti, mimyvanebeli cxorebad saukunod. xolo maT ara inebes naTlisReba. maSin erisTavman mefisaman mcired warmarTa maxli maT zeda da ZleviT Semusrna kerpni maTni. gardamovides muniT da dadges JaleTs, da uqadages erwo-TianelTa. xolo maT Seiwynares da naTel-iRes, xolo fxovelTa dauteves queyana maTi | da gardavides TuSeTs. da sxuanica mTeulni umravlesni ara moiqces. aramed daumZima maT mefeman xarki, odes ara inebes naTlisReba. amisTsca warkrbes igini, SescTes, romelnime
1 mouwera AC. euwynes] ewyunes A. aqani] aqaurni Cm. suQtisa Q, svetisa m. mis] misTuis A, mis da C. maylovnisa AM, mayulovnisa C. Zalni m. 2 igi _ Q. yoeli C. moismina A. 2-3 igi + ~ branjman diakonman, romeli qmnil iyo mcxeTas A. yovelni _ A. romelni] romeli A. 3 iyunes] iyo A, iyunes M. branjman A. 3 gankuirvebuli ACm, gankvirvebuli M, gankvirebuli Q. da2 _ ACMQ. 4 wignebi + da warvida AC. 5 ~ rqua mefeman A. hqua CMm. wmindasa m. da _ Q. ebiskopozsa A] ebiskoposman MQ, episkopozman m. raTa] A. 6 iZulebnne M. maxuiliTa AC. movaqcivneT CQ. mTiulni C. da2 _ AC. davamonneT AC. maxliTa movaqcineT mTeulni da siZe Cemi feroz da davamonne _ M. 7 RvTisasa m. vaTayuanneT AC. ~ juarsa patiosans C. jvarsa m. rques A, hques C, hqua Mm. mas] maT C] A. 8 maxuilisa AC, maxvilisa M, maxvilis m. saxarebiTa] saxierebiTa M. ~ juariTa patiosniTa AC. patiosnisa M. uCuQ noT Q, uCvenoT m. 9 WeSmariti + da m. mimyuanebeli MQ. cxovrebad Qm. madlma m. RTisaman m, RmrTsaman Q. 10 bneli] sibnele A. guliTa Q. 11 warvides C. wminda m] A. episkopozi m. maT Tana _ A. wariyvana] warvida A, waravlina C. mefeman] mefe A. 12 da1 _ AC. movides MQ. wobens] worbnas MQ. mTiulTa MCQ. pirutyuT A, pirutyuTa C, pirutyuisa Mm. 13 saxeTa maT kacTa] da sxuaTa maT kacTa C. kacTa + WirveulTa Q. WarTlelTa AM. fxoelTa CMQm] + wiaRla-kasanelTa da AC. gudamayralTa MQ. 13-14 sjuli] juari M, juari da sjuli C. qristianTa Q. 14 mimyuanebeli Mm. cxovrebad Q. ara Q. inebes] ismines M. 15 mefisaman] qarTlisaman A. maxuili AC, maxvili Mm. da _ AC. 16 Semusrnes AC. kerpni maTni] kerpTani C. 17 JaeTsa m, JaleTsa MQ. aqadages m. 18 fxoelTa Cm, fxoQlTa Q. gardavodes] ganvides C, gardvides Q. 19 TubeTs C. sxuanici A, sxuanica Q, sxvanica m. mTiulni C, mTiulelni MQm. ~ arave moiqces umravlesni C. ara Q. aramed _ C. ~ maT xarki mefeman C. 20 odes] romelTa C. amisTsca] aramed A, amisTuisca M, amisTuis C, amisTisca m. wakrbes Mm, wakres Q. igini + da A. romelnime + maTganni C. 140

C89r

A56r

Q34r m84v

10

M143v C89v

15

A56v

20

leonti juanSeri mroveli ukuanasknel moaqcivna abibos nekresel ebiskoposman, romelnime maTganni darCes warmarTobasave Sina dResamomde. xolo wmida nino waremarTa warslvad rans moqcevad ferozisa, da viTarca mieaxla kuxeTs, dabasa bodisasa, dayvna mun dReni. da mo|vides misa kaxeTiT, hkiTxvides da aRiarebdes swavlasa | missa simravle erisa. maSin dasneulda mun, da viTarca cna rev, Zeman mefisaman, da salome, colman misman, romelni cxovnebodes ujarmas, movides ninosa, da acnobes mefesa da dedofalsa. xolo maT miavlines ebiskoposi iovane waryvanebad, xolo wmida nino ara erCda. xolo warvida TT mefe da simravle erisa Zlierisa. da xedvides yoveli igi eri pirsa ninossa, viTarca | zecisa angelozisasa, da moswyueddian fesusa samoslisa misisasa, miiRebdian da emTxueodian sarwmunoebiT. da iZulebiT evedrebodes yovelni mefeni da dedofalni garemosmsxdomni, romelTa gardamosdiodes cremlni TualTagan | maTTa ganSorebisaTs moZRurisa mis da moRuawisa da sneulTa mkurnalisa elovanisa. da etyodes salome ujarmeli da peroJavri sivnieli, da maT Tana erisTavni da mTavarni hkiTxvides, Tu: `vina, | anu sadaTme iyo aRzrda Seni, dedofalo? mauwye saqme Seni, rasa ity tyueobasa, tyueTa msnelo sanatrelo? rameTu, esera, gsw|avies Sen mier, viTarmed yofil arian winaswarmetyuelni pirvel Zisa RmrTisasa, da Semdgomad mociqulni aTormetni, da sxuani samocdaaTormetni, da Cuenda ara vin moavlina RmerTman sxua, garna Sen, da Sen viTar ity, viTarmed: `me tyue var?~ anu: `var ucxo?~ |
1 nekroseli Q, nekreselman da A. efiskopozman Mm] A. 2 warmarTebasave MQm. Sina _ MQ. dResamomde] dRes aqamomde A, dResamobamde m. 3 wminda m. warsulad Mm. ferozissa AMQ, ferozisasa m. 4 mieaxla] mivida A, miiaxla M. bodissa Q. dayuna ACMm. dReni + raodennime A. da _ A. missa ACMQm. 5 aRiarebdes] aRiRebdes MQ. erisa ACMQm. 6 cna _ M. salome + dedofalman C. colman] daman MQ. cxovnebodes] cxorebdes A, cxondebodes Q. 7 ujarmos MQm. ninossa MQm. mefes MQm. dedofalsa Q. 8 ebiskopozi M. warmoyvanebad AC, waryuanebad Mm] + ninossa A. xolo MQm. wmida A. nino] igi C. ara Q. 9 xolo] maSin AC. warvida] mivida A. TT] TuiT ACMm. erisa + da Sekrba mis zeda simravle erTa A + da mivides mas zeda da Sekrba simravle uricxuTa erTa C. Zlirisa Q] ZlierTa A. da] rameTu AC. xedvides] xedvida AC. yoveli _ C. 9-10 ~ eri igi C. 10 ninosasa C, ninosa Q. viTarca + pirsa AC. zecisa Q] C. angelozissa Q. moswyuedian C, moswyudian M, moswyuQdian Q. 11 miiRebdian da emTxueodian] miiRebdes da emTxueodes ACMQ, emTxuQodes Q. 12 yovelni mefeni _ C. yovelni mefeni da _ Qm, mefeni da dedofalni _ M, mefeni da dedofalni] daflulni M. garemosmsxdomni] garemosdiodes QMm, romelTa gardamosdiodes _ MQm. 13 cremli m. ganSorebisaTuis AM. mis] maTisa A. moRvawisa Q. 14 elovnisa AM, eloanisa C. etyoda C. da2 _ MQ. peroJavari A, perozavari C. svneli M, sivneli AC. 15 Tu _ A. vina ACMmQ] + da A. anu + sadaT moxued ama queyanasa (queyanasa amas C) macxovrad Cuenda AC. aRzrdiloba C. 16 Seni + da C. mauwyes M] + Cuen AC. saqme] aRzrda A. ras Mm. ityui ACMm. tyuQobasa Q, tyuQTa Q. 17 esera Q, esera A. guiswavies A, gaswava C. gviswavies Mm. Sen mier] Sengan A. winaswarmetyvelni Q. 18 Risa CM, RTisa Am, RmrTisa Q. samocdaaTormetni] sameoc da aTni A, sameocdaaTormetni Q, samocdaTormetni m. 18-19 da sxuani samocdaaTormetni _ C, sxuani Q. 19 Cvenda m. ara vin Q. sxua Mm] AC. Sen2 _ AC. 20 ityui AC. viTarmed] Tu C. ~ tyue vari me AC. tyuQ Q. var ucxo] viTarca (viTar M) ucxo AM, ucxoebiT viTar moxued C. var] viTar MQ. 141

M144r C90r

A57r

10

m85r

Q34v C90v M144v

15

A57v

20

juanSeri leonti mroveli xolo maSin iwyo sityuad wmidaman nino da Tqua: `asulno sarwmunoebisano, maxlobelno da dedofalno Cemno, gxedav Tquen, viTarca pirvelTa maT dedaTa yovelTa sarwmunoebasa da siyuarulsa qristessa, da gnebavs gzaTa CemTa cnoba, glaxakisa mevlisaTa, da gauwyoca. rameTu, esera, mosrul ars suli Cemi orcad Cemda, dameZinebian me ZiliTa dedisa CemisaTa saukunod. aramed moixueniT sawerelni, da dawereT glaxaki da udebi cxo|vreba Cemi, raTa uwyodian SvilTaca TquenTa sarwmunoeba Tqueni da Sewynareba Cemi da saswaulni RmrTisani, romelni gixilvan~. maSin mswrafl moixunes sawerelni salome ujarmelman da peroJavri sivnielman, iwyo | sityuad, da igini werdes. da warmouTxra yoveli, romeli | zemoT davwereT, cxovreba mis wmidisa da netarisa. da Sevedra mefesa iakob mRdeli, raTa Semdgomad ioanesa igi iyos ebiskopos. maSin iovane ebiskoposman Sewira Jami da aziara wmida nino orcsa da sisxlsa qristessa. | da Seavedra suli meufesa caTasa qarTlad moslviTgan misiT me-id welsa, da qristes amaRlebiTgan tlQ welsa, da dasabamiTgan welTa WylQ. maSin SeiZrnes ornive ese qalaqni: mcxeTa da ujarma da yoveli qarTli micvalebasa missa, mivides da damarxes ZleviT Semosili guami misi adgilsave zeda kuxeTisasa, dabasa budissa, rameTu | mun iTxova daflva mefisagan, SexedviTa RmrTisaTa da simdablisaTs qmna ese wmidaman, rameTu adgili igi Seuracx iyo. da mwuxare iyo mefe da yovelni warCinebulni mun daflvasa missa, aramed mcnebisa da anderZisa misisa aRsrulebisaTs dafles mun.
1 xolo] maSin A. iwwyo A. wmindaman m. 2 maxlobelno] maxarebelno A] + RmrTisano AC. da _ ACMQ. dedofalno] daflulno M. 3 yoelTa C] A. sarwmunoebisa Q. da siyuarulisa Q] zeda A. gnebavs _ A. 4 glaxakisa mevalisaTa Q. mevlisaTa] mevlisa A. da gauwyoca] aw gauwyo C. orcad] orad AQM. 5 dameZinebis A. aramed _ A. moixuQniT Q. 5-6 sawereli A. 6 da dawereT _ A. da] da aw esreT A. cxoreba ACMQ. Cemi _ Q. 7 da2 _ A. RmrTisani Q. romel Q. 8 gixilavn C, gixilven Q. 9 peroJvar A. 9-10 sivnelman ACQ, sinelman Mm. 10 sityuad + wmidaman nino A, sityua Q. da] xolo A. swerdes m. warmouTxra Q. yoeli C. zemo A. 11 davwereT] weril ars A. cxovreba _ Q. misi wmidasa A. wmidisa Q. da netarisa _ A. Sevedra Q. nefes M. ~ mRdeli iakob A. mRudeli M. 12 iovanesa ACMQ. ebiskoposi A, episkoposi C, ebiskopozman Mm, episkoposman C. Sewira] wira A. Jami] yoveli Q. 13 ~ orcsa da sisxlsa qristessa wmida nino A. qristesasa Q. Seavedra] Sevedra ACMQm. suli + Tuisi AC. 14 qarTlsa A. mosuliTgan CMQ] mosvliTgan m A. misiT] misiTgan A, misi Q. me-id] meaToTxmetesa AC. da _ A. tlQ] samas ocdaTurametsa AC, xuTiaTas rvas ocdaTurametsa A, xuTiaTas xuTas ocdaTurametsa C. 15 da _ Qm. dasabamiTgan Q. welTa _ Q. 16 ese] igi C. mcxeTa m. ujarmo MQ, ujarma m. 17 micualebasa M. missa] ninossa] + mun AC. zeda] Tuissa C. 18 kuxeTs AC, kuxeTisa MQm. budisasa Mm, bodisasa AC. mun _ C, mun] TuiT C, muniT MQ + TT Q. ~ iTxova TuiT A. iTxova] xovliT M. SexedvebiTa C. 19 RTisaTa CM, RTisasa m, RvTisaTa Q. da1 _ A. simdablisaTuis AC. wmindaman m. Seuracxi AMQ. iyo _ A. da2 _ A. 20-21 ~ anderZisa da mcnebisa A. mcnebasa QM. anderZsa QM. 21 missa MQ. aRsrulebisaTuis A] aRsarebisaTuis C. 142

C91r

m85v M145r

10

A58r

15

C91v

20

leonti juanSeri mroveli da viTar aResrula ese yoveli, RmrTivganbrZnobilman mirian mefeman ganamtkica yoveli qarTli da her|eTi | sarwmunoebasa zeda samebisa, erTarsebisa, RmrTisa dausabamosa, dambadebelisa yovlisasa, da ganmtkicnes srulsa sarwmunoebasa zeda. maSin keisarsa kostantines, romel hyva mZevali Ze mir|ianisi, romelsa erqua baqar, gamougzavna mefeman | kostantine niWiTa didiTa da mouwera esreT: `me, kostantine, TTmpyrobeli, axali mona caTa meufisa, pirvel eSmakisagan wartyuenuli da gamosnili dambadebelisa mier, movswer Senda, RmrTiv ganbrZnobilisa, Cem Tanave axalnergisa morwmunisa mefisa mirianisa: iyavn Sen Tana mSdoba da sixaruli, vinaTgan ican Sen sameba da erTarseba, RmerTi dausabamo, dambadebeli yovlisa, arRara mims me | Sengan mZevali, aramed kma ars Cuen Soris Suamdgomelad qriste, Ze RmrTisa, pirvel JamTa Sobili, romeli gankacna snisaTs Cuenisa, da juari misi patiosani, romeli mocemul ars Cuenda winamZRurad Cuenda, guliTa mosavTa misTa. da Suamdgomelo|biTa RmrTisa dambadebelisaTa viyvneT Cuen siyuarulsa zeda Zmebrivsa. Svili Seni Sendave miminiWebia, ixile da ganixare, da RmrTisagan movlinebuli angelozi mSdobisa iyavn Sen Tana maradis. gandevnen | RmerTman dambadebelman eSmaki macTuri sazRvarTagan SenTa~. movida baqar, Ze mefisa, da mociquli kostantine mefisa mcxeTas. aRivsnes sixaruliTa mirian mefe da nana dedofali, da hmadlobdes RmerTsa, niWTa didTa momcemelsa. maSin mirian mefeman ganasrula eklesia saebiskoposo da aRasrula satfureba misi mravliTa didebiTa, da moqceviTgan mirian mefisaTa | k e welsa mokuda Ze misi, rev, siZe Trdat somexTa mefisa, romelsa mieca mefoba
1 viTar] viTarca A. yoeli C] A. ganbrZnobilman A] ganbrwyinvebulman M. ganamtkices m. 2 ereTi AC + da QM. samebisa + wmidisasa A. erTarsebisa Q. RmrTisasa MQ. 3 dausabamosasa A. dambadebelsa MQm. yovlisa A. ganmtkicdes A, ganamtkicnes C, ganamtkices MQm. sarwmunoebisa Q. zeda _ A. 4 romeli A, romelsa C. yva A, hyua M. mZevali _ A. erqua Q. 5 baqar] bilqara M, baqara Q. gamougzavna] gamogzavna igi AC. mouwera Q, miuwera m. 6 kostantine + mefe AC. TuiTmpyrobeli AC, TviTmpyrobeli m. caTa _ A. meufisa Mm] mefisa A. eSmakisa C. 6-7 wartyuQnili Q. 7 da + merme A. dambadeblisa Q. movswere AQm, movsweri M] moviswrafe C. 7-8 ganbrZnobilsa Q] + da A. 8 Cem-Tave M. miranissa ACMQ, mirianisasa m. mSuidoba AC. 9 vinaiTgan A, vinadgan M. da _ ACQ. 10 yovlisa ACM] Q. arRara Q. kma Q. 11 Suamdgomlad m. pirvelTa MQ. JamTa] yoeli C + yovelTa MQ. ganhkacen MQm. 12 snisaTuis ACm. Cuenisa Q, Cvenisa m. jvari m. 13 Cuenda _ AC. da _ C. RmrTisa Q. dambadeblisaTa Q] dausabamosaTa C. 14 viyune A, viyuneT CM. siyuaruli A. zeda _ A. Zmebriv A, Zmebrisa C] + da A. miminiWebies A. 15 mSuidobisa AC, mSdobisa Q, mSvidobisa M. maradis _ A. 16 gansdevnen M. dambadebelman] damdebelman m. 17 bahqar Q. mefisa ACMQm] + mirianisi A. karsa Mm, kasrisa Q. 18 da2 _ A. madlobdes AC. niWiTa CMmQ. didiTa MQ] srulTa A, sruliTa C. 19 momcemelsa Q. saebiskopozo Mm. aRasrula Q. 20 mrvaliTa A. mefisaT A, mefisaTa MQm. meocdaxuTesa A, meocda equsesa C. 20-21 weli MQ. 21 Tardat MQ. somexT Q. romelsa] romlisadave A, romlisad C. 143

Q35r M145v A58v m86r

C92r

10

M146r

15

A59r

m86v

20

juanSeri leonti mroveli sicocxlesave | Tssa, da dafles akldamasave, romeli TT masve, revs, aReSena. da masve weliwadsa dasneulda mirian mefe, romelica aResrula. da moiyvana Ze misi, baqar,* | da coli misi, nana, da hrqua nanas: `aha, esera, me warval, vinaca moved, da vhmadlob mravalmowyalesa RmerTsa, dambadebelsa caTa da queyan|isasa, romelman wartyuenuli eSmakisagan misna me pirisagan jojoxeTisa | da Rirs-myo me marjueniTTa misTa Tana. da Sen, nana, ukueTu gecesRa mocaleba cxorebisa Cemsa Semdgomad, ganyav samefo ganZi Cueni orad da miiRe samarxavsa ninossa, ganmaTlebelisa Cuenisa, JamTa SecvalebisaTs, raTa ara Seiryios ukunisamde igi adgili, rameTu mefeTa sajdomi ars, aramed mwir ars~. egreTve davedra ebiskoposTa, raTa adidon dideba mis adgilisa, rameTu Rirs ars pativiscemisa. xolo Zesa Tssa hrqua: `Svilo Cemo, Seicvala bneli Cemi naTelad da sikudili cxovrebad. Senda momicemia grgni mefobisa Cemisa, RmerTman, dambadebelman cisa da queyanisaman, dagamtkicen srulsa | sarwmunoebasa zeda, iwurTidi yovladve mcnebaTa Zisa RmrTisaTa da daadger sruliad maT zeda, da saxelsa zeda qristessa sikudili cxovrebad giCndin, romliTa waruvali cxovreba moigo, da, sada hpovne vnebani igi cecxlismsaxurebisani, kerpni, cec|xliTa dawuen da nacari Seasu, romelni maT esviden. da ese | SvilTaca SenTa amcen, rameTu me vici igi, romel kavkasianTaca Sinave dailevian. xolo Sen amas Seudeg guliTa SeniTa, da Tavi Seni Sehvedre Zesa RmrTisasa, da pirvel JamTa Sobilsa, gankacebulsa da vnebulsa snisaTs Cuenisa, da warZRuanebiTa patiosnisa juarisaTa sZlo mterTa, viTarca aqus Cueuleba guliT mosavTa SenTa da pativ-scemdi
1 sicocxlisave Q. Tssa] missa AC, Tsisa Q, Tuissa m. akaldamasa A] + mas C. TT] TuiT ACm. revsa A.] Mm. 2 romelica] romliTaca A. 3 moiyuana M. da2 coli misi ... nanas _ MQm. rqua C. esera Q. 4 vinca m. vmadlob CMQm. caTa] cisa C. 5 queynisasa Q, queyanisaTa m. wartyuenulni C, wartyuQnuli Q] + mteris mier C. eSmakTagan m. 6 marjueniTa M, marjueniT C, marjuQniT Q, marjveniTa m. misTa Tana] misiTa M, mis Tana C. da2 _ MQm. ukeTu CQM. 7 cxovrebisa Q. Cemsa] Cemisa CMQm. Semdgomad] Sen C. ganiyo Mm, gayav C. Cueni _ C. miiRes MmQ. samaravsa m, marxuasa QMm. 8 ninosasa C. ninosa Q. ganmanaTlebelsa MQm. Cuenisa] Cuensa MQm, Cemisasa C. SecualebisaTuis m, SecvalebisaTuis C, SecualebisaTs M. 8-9 ukunisamdis C. 9 sajdomi] adgili C. ars + da sajdomi C. ars + da C, ars _ Q. 10 ebiskoposni MQ, ebiskopossa C, ebiskopozni m. misi Q. 11 Rirsa ars M. pativ-cemasa CMm, pativiscemasa Q. Tuissa CMm. rqua CMm. Seicvala] Secuale M, Secvale Qm. Cemi _ MQm. 12 naTelad] naTlad CMQm. cxorebad C. mamicemia Mm. gvirgvini Mm, guirguini C. 13 queynisaman Q. da ganamtkicen Mm, daganmtkicen Q, dagamtkicen + Sen C. sarwmunoebasa] siyuarulsa C, zeda + da sarwmunoebasa C. 14 zed m. mcnebasa M. daadger] dadgra Mm, daadgra Q. 15 qristesa C. cxorebad CMQ. giCnden MQm. cxovreba Mm, cxoreba C. romliTa] raTa Q. 15-16 ~ cxoreba waruvali C. 16 povne CMQm. cecxlismsaxurebisani] cxovelisani M, cxovlisani m, cecxlisani CQ. 17 dawuna Mm, dawuni Q. Seasva m. esuides Q. 18 kavkasTaca Mm, kavkasiaTaca CQ. dailevian] da aRTevian M. 19 Sevedre CMQm. RTisasa Mm. da2 _ Cm. 20 Sobilsa + da C. snisaTuis CM, snisaTvis m. jvarisaTa m. 21 CuQuleba Q. guliTa CQ. SenTa] misTa C. * aqedan A xelnawers aklia. 144

C92v

A59v

M146v Q35v

10

C93r

15

M147r m87r

20

leonti juanSeri mroveli suetsa mas cxovelsa, RmrTivaRmarTebulsa. da iyavn yovliTurT sasoeba Seni misa mimarT, da iyavn mislva Seni Zilad saukunod sarwmunoebasa zeda wmidisa samebisasa~. da moayvanebia juari igi wmidisa ninosi, romeli pirveliTganve aqunda, da Camohkida grgni samefo juarsa mas, da moiyvana Ze Tsi, baqar, da Tavsa missa gamosaxa saxe juarisa, da aRiRo grgni juarisagan da daadga Tavsa zeda Zisa | Tsisasa. da aRes|rula mirian mefe, da daefla zemosa eklesiasa, saSualsa suetsa samxriT, CrdiloT kerZo. | da* mas suetsa Sina ars nawili RmrTivaRmarTebulisa suetisa. da meoresa welsa mokuda nana dedofali da daefla masve suetsa dasavaliT, sada mirian mefe damarxul iyo. |
* * *

C93v M147v A59v

Q36r

10

A60r

m87v

da dajda Ze misi, baqar, da iyo morwmune, viTarca mama misi. da aman moaqcivna umravlesni kavkasianni, romelni ver moeqcivnes mamasa missa. da STavarda Soris misa da somexTa mt|eroba, rameTu somexni baqaris Zmiswulisa, revis Zisa, Trdat mefisa asulis wulisa mefobasa lamobdes qarTls. xolo ese baqar ezraxa sparsTa mefesa, mamisZmiswulsa missa, daemoyura da gaucvala queyana da siZesa missa, ferozs, romelsa hqonda rani bardavamdis micemulad mirianisgan, da misca mis wil samSldiTgan mimarT queyana Tavamde abocisa. maSinRa naTel-iRo feroz da erman misman, da moirTes | Zali xuasroTagan, da
1 suQtsa Q. cxoelsa m, cxovelsa _ C. RTiv-aRmarTebulsa m. misa] mis m. 2 misula M, mislva CQ. Zilad] Zlierad Mm. sarwmunoebisa Q. wmidisa _ CMQm. 4 mouyuanebies Mm, mouyvanebies Q, moayvanebine C. jvari m] + Seni MQ. wmindasa m. wmidasa ninos MmQ. pirveliTgan CQ, pirveliTagan M. 5 Camohkide CMm, Camokide Q. gvirgvini Mm, guirguini C. sameufo CMm. da1 _ Q. moiyvana] miiyuana Mm, moiyvane C. Tuisi C, Tvisi m. bahqar MQm. da2 _ C. 6 gamosaxe C. guirguini C, grgvini M, gvirgvini m. jvarisagan m. dadga CMQm. zeda _ C. 7 Tuisisasa MC, Tuisisa m. zemosa Q. suQtsa Q. 8 samxriTsa C. suQtsa Q. RmrTiv-aRmarTebulisa + mis C, aRmarTebulisa Q. 9 suQtsa Q. daefla Q, dafles m. masve _ A. suQtsa Q. dasavliT CMmQ. 10 mefe _ A. 11-12 da1,3 _ A. dajda + mefed AC. viTarca _ A. moaqcivnes Q. mamisa misisa Q. missa ACMQ. 13-14 ~ mteroba somexTa A. mterobda C. baqars Mm, bahqars Q. Zmiswulis A, Zmiswulsa MC, Zmiswuls m. Ziswulsa Q. Zisasa C. Trdatisa A, Tardat MQ. Trdatisa + somexT mefis A. asulisa wulis A, asulis wulis M. mefobas Mm, mefobasa Q. hlamodes Q. qarTlsa A. 15 ezraxa Q. mefesa Q. misi Mm. daemoyvra Q. 16 gaucuala M. da siZesa] misi Zesa A. hqonda] aqunda AC. bardamdis Mm. 16-17 micemulad] mocemulad MQ. 17 mirianisagan Q. samSuildiTgan AC, samSvildiTgan M, samSvildidgan m. mimarT] miRmarT ACQ. queyanani A, queyana C] M, queyana + vidre AQ. Tavadmde Q. abocisa] aSotisa A, abaocisa M. 18 maSin M. xuasroTagan] xurosagan A, xusrosgan C, xosroTagan M, xosroTaga m. * aqedan grZeldeba A xelnaweri. 145

15

15

20

juanSeri leonti mroveli ewyvnes somexTa java|xeTs, sZles da aotnes somexni. maSin mefeman baqar SuamdgomelobiTa berZenTa mefisa da sparsTa mefi|saTa dawera eliT werili Zmiswulisa misisa da dedisa misisa salomesgan: `vidremdis iyos naTesavi baqarisi, romelsa eZlos pyroba mefobisa, maTi iyos mefoba, araodes Zebnon mefoba naTesavTa revisTa~. maSinRa moiyvana Zmiswuli misi da misca kuxeTi, da dasua rusTavis erisTavad. aman baqar yovelni dReni cxovrebisani misi|sani didsa sarwmunoebasa Sina aRasrulna, da ganamravlna mRdelni da diakonni yovelsa qarTlsa da ransa Sina eklesiaTa msaxurad. aman aRaSena eklesia wilknisa. mokuda da daefla Zmisave Tsisa Tana. da dajda mefed Ze misi mirdat, da mefobda didsa sarwmunoebasa Sina, da man aRaSenna eklesiani Tuxarisisa cixesa Sina, rameTu evsa klarjeTisasa ara iyo eklesia, da mun Sina daadginna mRdelni moZRurad klarjTa, da hmata Seneba eruSeTisa da wundisa | eklesiaTa. maSin, amis mirdatis mefobasa, iwyes qarTvelTa suetisa cxovelisagan nawilisa gamoRebad da qmnad juarad, rameTu didni saswaulni da kurnebani iqmnebodes, sadaca iyvis nawili suetisa cxovelisa, da ara | ayeneb|da mirdat mefe nawilisa ganRebad, rameTu ebiskoposmanca, WeSmaritman iakob, egreTve jer-iCina da Tqua: `miniWebul ars uflisagan, da jer-ars suetisa mis RmrTivaRmarTebulisa qmna saxed juarisa~. da ganefina yovelTa adgilTa qarTlisaTa n|awili suetisa mis cxovelisa. maSin aman mefeman mirdat misve suetisagan Seqmnna juarni, da erTi wargzavna eruSeTs, da, romeli darCa | suetisagan mis cxovelisa, mas gare moqmna qviTkiriTa
1 ewyunes A, da ewyunes Mm. somexT m. javxeTs A. sZlies MmQ. aotes A. 1-2 SuamdgomlobiTa C, SuamdgomlobiT M. 2 berZenT A. mefisaTa Q. sparsT A. da sparsTa mefisaTa _ Q. daawerina Am, daiwera M. dawera Q. Zmiswulsa A, ZmiswulTa CMQ. 3 missa A, misTa CMQ. dedisa misisa2] dedasa missa A, maTisa CMQ, maTisi m. salomes A + esreT salomesagan Q. viTarmed A. romel CMQm. 4 mebobisa A. maTi] misi A. iyos] iyo Q. maTi iyos mefoba _ C. iyos mefoba _ m. mefoba + da A. Zebnon] Zebanon M. meboba A, mefoba CM. 5 revisaTa Q. moiyuanna Mm, moiyvanna Q. Zmiswulni misni MAQ. miscna m. dasua] dasxna AMQ, da sxua C. rusTavs ACQ. 6 bahqar C. cxorebisa AC, cxovrebisa M, cxovrebisa Q. misisani + da C. sarwmunovebasa A. 7 mRudelni M, mRvdelni Q. yovelsa + Sina A. ranasa Q. Sina _ A. 8 msaxurebad A. wilknisa ACMm] + da A. Zmasave ACQM, 9 Tuissa ACM, Tssa Qm. 10 mefed _ A. midrat A. didsa _ A. 11 aRaSena AC. eklesia A. Tuxarissa Mm. rameTu] da A. ara Q. 12 Sina _ A. daadginna m. mRudelni M, mRvdelni Q. klarjeTs A. mata A] + Semkoba AC + da A. 13 eSureTisa A. 14 amis] amas m. midratis A. suetis M, suQtis Q, svetis m. 14-15 nawilisa gamoRebad] naTlisRebad A. nawilis m. 15 gamoRebad] gaRebad Q. qmna Cm. jvarad m. rameTi A. kurnebisani C, kurnebani Q, kurneba m. 16 iyuis m. suQtisa Q. cxovelisa Q, cxovlisa m. midrat A. mefe _ A. nawilsa MQ, nawilis m. gamoRebad A, gaRebad CM, gaaRebda Q. 17 ebiskoposman AC, ebiskozmanca M. egreT AC. 18 uflisagan Q. da1 _ A. suQtisa Q, 19 suQtisa Q. mis AC. 20 ~ mirdat mefeman AC. midrat A. suQtisagan Q, svetisagan m. Seqmna ACQm, Seqmana M. juari AC] + zomieri A. 20-21 erTi wargzavna eruSeTs _ AC. 21 suetisagan mis] suetisa misgan AC, suQtisa Q, svetis m. gareT moqna A, gare moadga qmna Mm, garemodga qmna Q. qviTkiriTa + da aRamaRla (qviTkiri A) qviTkiriTa AC. 146

M148r C94r

A60v

10

M148v

15

C94v Q36v

A61r

20

m88r

leonti juanSeri mroveli pirvel suetis odenad, da Tavsa zeda mis suetisasa aRmarTa igi Zeli ganmacxovelebeli, da yovelni dReni cxovrebisa misisani uSfoTvelad aRasrulna sarwmunoebasa Sina didsa. da mis ze mokuda iakob ebiskoposi, da dajda iob somexi, nerse kaTalikozisa diakoni. da m|okuda mirdat mefe. da dajda mefed Ze misi, varaz-baqar, da SeirTna orni colni: erTi, asuli Trdatisi, revis Zisa, mirianis Ziswulisa, da erTi, revis diswuli, asuli ferozisi, mirianisve asulis wuli. da uSvna revis Ziswulman orni Zeni, romelTa erqua mirdat da Trdat, da erTi uSva ferozis asulman, romelsa erqua farsman. ese varaz|-baqar mefe iyo kaci urwmuno da moZule sjulisa, da ver ikadrebda erisagan gancxadebad sjulisa s|iZulilsa. da moqceul iyo qarTli da sarwmunoebasa Sina iyvnes aznaurni da yoveli eri qarTlisa. da varaz-baqar SiSisa maTisagan ver ganacxadebda datevebasa sjulisasa, arasada aRaSena eklesia, da arca hmata aRSenebulTa, da yovliTave iqceoda usjulod. amis ze gamogzavna sparsTa mefeman erisTavi spiTa didiTa somexTa da qarTvelTa zeda xarkisa dadebad. maSin somexTa mogzavnes varaz-baqarisa mociquli da hrques, raTa Sekrben da moirTon Zali berZenTagan, da ganuxunen | karni kavkasianTani, da gamoiyvannen ovsni da lekni, da wina-aRudgen sparsTa. da warCinebulni Tsnica etyodes winaaRdgomasa sparsTasa. | da ara ismina arca | somexTa, arca warCinebulTa misTa, rameTu iyo igi Cukeni da moSiSi, da uku-jda evsa kaxeTisasa, da aRaSena cixe idars, da ganamagrna cixe-qalaqni, da ubrZana yovelTa, raTa damalnen juarni. movides sparsni pirvelad somxiTs, da moaores, da Semovides qarTls, | da aRaSena erisTavman sparsTaman tfilisi karTa So|ris cixed mcxeTisa. maSin
1 suetisa odnad A. suQtisa Q. odnad M. zeda _ A. suQtisasa Q. aRmarTa + juari AC. 2 cxorebisa AC. misisani] missa Mm. 3 missa CMQ. ebiskopozi Mm. ~ ebiskoposi iakob A. iob] ioseb A. somexa MQ, somexTa Q. 4 kaTalikozis m, kaTolikozisa M. midrat A. 5 mefed _ CMQm. -baqaq A, -bahqar Q. 6 Tardatisi MQ. Zisa] Zmisa CMQm. Ziswulisa] Zmiswulisa CMQm, Ziswuli ACM. revis diswuli _ A. revisa Q. diswuli] wuli CQ, revisi wuli M. asuli] Ziswuli A] CMQ. 7 mirianis A, mirianisave Q. wulisa ACMQ. uSuna M] + mirians A. romelsa MQ] + saxelebi A. 8 Tardat M. da Trdat _ Q. da2 _ A. erT m. uSva Q. asulman] Zis wulman ACMQ. 9 ~ kaci iyo mefe M. ~ mefe kaci iyo Q. 10 erisgan MQ. siZulilisa AQ. moqceuli m. da1] rameTu A + didsa AC. 11 iyunes ACM. -baqar] -bakur M. 12 ver ganacxadebda _ C. sjulisa C + maTisasa C. ara-sada Q. da _ A. arca] ara Q, arca-ra A. 13 mata A. SenebulTa AMm. yovlTave A, yovliTve C. iqceod A. 14 amissa-ze CMQm. sparsT A. 14-15 qarTuelTa M. 15 xarkisa Q, xarkis m. varza- ACMm, varaz-baqarissa C, varaza- Q, -baqarisasa Q, -baqars A, -baqarissa QCm, -bariqissa M. 16 rques ACQ, hques Mm. Sekrbes Q. ganaxunes C, ganaxunen A. 16-17 kavkasiaTani m. 17 da1 _ Q. gamoiyvannen A, gamoiyuannes CMm, gamoiyvannes Q. winaaRudges CMQm. da3 _ AMm. 18 Tsnica etyodes winaaRdgomasa sparsTasa _ A. winaaRmdgomasa M. da _ AQ. arca _ A. 19 warCinebulTa + Tuisnica etyodes winaaRdgomasa mterTasa A. misTa _ AC. da1 _ AQ. ukue-jda + igi A. kaxeTisas m. 20 idrs A. gaamagrna AC. 21 juarni + da A. 22 da movides A. parsni Q. moaores + somxiTi A. da3 _ AQm. 23 tfilisis A, tbilisi m] C. Soris] Suris C. cixe A. mcxeTisad C. 147

M149r

C95r A61v

10

15

M149v

Q37r m88v

20

C95v A62r

juanSeri leonti mroveli varaz-baqar ezraxa SevrdomiT da iTxova mSdoba, xolo erisTavman sparsTaman hrqua mas: `pirvelad momec rani da movakani, rameTu sazRvarTa sparseTisagani ars, da maTi ars, romelni sruliad Svilni arian sparsTa mefeTani, da sxenan saydarTa mamaTa maTTasa, da Tquenda kma ars qarTli, romelni naSobni xarT mevlisani. gaqundes ukunisamde qarTli da xarksa miscemdiT mefeTa xosrovanTa~. maSin varaz-baqar verRara pasuxi miugo SiSisagan didisa, misca rani da movakani | da ganukueTa xarki, xolo man erisTavman misca cixe tfilisisa da warvida, da mieriTgan iqmnnes moxarke. da amisa Semdgomad ganudges klarjni varaz-baqars da mierTnes berZenTa. da daipyres berZenTa Tuxarisi da yoveli klarjeTi zRTgan arsianTamde. da darCa varaz-baqars qarTli Tnier klarjeTisa, da hereTi da egrisi. manve erisTavman sparsTaman wariyvanna tyued Svilni ferozisni, asuliswulni mirianisni, morwmunisa mefisani, da queyana igi, sazRvari qarTlisa, mosca varaz-baqarsve. da mo|kuda | varaz-baqar, da darCes Zeni misni, romelni ver ipyrobdes mefobasa. maSin | warCinebulTa qarTlisaTa zraxva-yves da dasues mefed simamri varazbaqarisi, kaci moxucebuli, Trdat saxeliT, da miscnes Svilni varaz-baqarisni sazrdod, asulis wulni misni. da mesamesa Svilsa meorisa colisasa zrdida samSldisa erisTavi, romelsa erqua saxeli feroz. xolo mefobda ese Trdat moxucebuli keTilad, iyo kaci morwmune, brZeni da gonieri. aman si|br|ZniTa TsiTa daamSdna sparsni, gamoaCinna juarni da Sehkazmna eklesiani. da amis ze mokuda ebiskoposi, da dasua mis wil elia, da xarksa miscemda
1 varza-baqar ACMQ. iTxova Q. mSdoba] Sendoba A, mSuidoba C, mSvidoba M. 2 rqua AC, hqua Mm. mas _ A. movkani C. sparseTisagan AQ, sparseTisaganTa C, sparseTisgani M. 3 maTi] miT MQm. sparsTani C. 4 romelni naSobni ... qarTli _ A. 5 ukunisamde] ukue M, uku Q] C. xarakasa M. miscemdeT A. xuasrovanTa AQ, xosroanTa C, xovasrovanTa M. 6 varza-baqar ACMQ. verRara CMQm] vera A. 7 movkani C. ganukueTa] gaukueTa A, ganhkuQTa Q. man _ A. erisTavman + sparsTaman A. misca] mosca A. 7-8 da warvida _ A. 8 da _ Q. mieridgan M. iqmnnes + somexni da qarTvelni sparsTa moxarkeni A. 9 da1 _ A. amissa ACMQ. ganudges] gandges A, gadges C, ganagdes MQm. varza-baqarisagan A, varza-baqars CM, varza-baqar ars Q, baqars + ars MQ. mierTunes MQ, varza-baqarisagan warsulni C. da3 _ A. 10 Tuxarasi A. da _ A. zRuiTgan AC, zRviTgan M. 11 da1 _ A. dahrCa A. varza-baqars ACMQ. Tuinier AC. klarjeTisa Q. ereTi AC, hereTi M. egrisi] hegrisi M, hegrisi Qm. egris wyali C. 12 ~ wariyvana sparseTad C. wariyuanna AMm. tyuQd Q. ferozisani Q. mirianisani Q. 13 queyana AC] queyanisa M, queynisa Q. igi] maTi AC, maTisa MQ. sazRuari MQ, sazRuri m. mosca] misca A. varza-baqarsve ACMQ. 14 mokuda Q. varza-baqar ACMQ. Zeni] Svilni A. misni + samni C, misni] + wurilni AC. 15 zraxua C, zraxva Q. yues Mm. da _ Q. dasuQs Q] m. mefed + Ze revisi ( A) Zis wuli mirianisi AC. 15-16 ~ simamri varza-baqarisi mefed A. varza MQ. 16 Terdat A, Tardat MQ. ~ saxeliT Terdat A. saxeliTa m. varza-baqarisni ACMQ. 17 asulisa A. da _ A. meoris A, meoresa MQm. 18 ~ erisTavi samSuildisa AC. samSvildisa M, samSldisa Q, samSvildis m. ~ saxeli erqua A. erqua Q. feroz] farsman AC. 19 Terdat A, Tardat MQ. 20 aman] man C. TuisiTa ACMm. daamSuidna AC, daamSvidna Mm. jvarni m. Sekazma C. 21 amissa AC. ze] Semdgomad A. mokuda + iakob A. ebiskopozi A. dasues C, dasva m. elia Q. xarakasa M, xarksa Q. 148

M150r

10

A62v C96r m89r

15

M150v Q37v

20

leonti juanSeri mroveli sparsTa mefesa. da man gamoiTxova rusTavi da aRaSena eklesia. da manve aRaSena nekrisi. da mefobda uSfoTvelad, da mokuda sarwmunoebasa Sina didsa. da dajda mefed Ze varaz-baqarisi, Zis wuliswuli ferozisi, romelsa erqua farsman, rameTu igi uxucesi iyo Zma|Ta. da mokuda elia ebiskoposi, da dasues smeon. ese farsman iyo kaci morwmune, me|dari SemmarTebeli, da ezraxa mefesa berZenTasa, iTxova misgan Sewevna, aRasrula Txova misi keisarman. maSin ganadga sparsTa, aRara misca xarki, da ganamravlna juarni da ganaaxlna eklesiani yovelsa qarTlsa Sina, aRaSena eklesia bolnisisa, da mcired Jam mefobda da mokuda. dajda mefed Zma misi mirdat, asuliswuli Trdatisi, Ze varaz-baqarisi, mamulad baqariani, dedulad reviani, orTave mirianis ZeTa naTesavi. da iyo ese mirdat kaci qveli, m|edari SemmarTebeli, urwmuno da uSiSi RmrTisa, laRi da ampartavani, da mindobili medrobasa Tssa. | da ara hmsaxura man RmerTsa, arca aRaSena eklesia, arca ra hmata aRSenebulTa da silaRiTa misiTa mter eqmna berZenTa da sparsTa. berZenTagan eZiebda klarjeTs, sazRvarTa qarTlisaTa, xolo sparsTa ara miscemda xarksa. maSin sparsTa mefeman gamogzavna erisTavi, romelsa erqua uSarab, | spiTa ZlieriTa mirdatis zeda. maSin mirdat silaRiTa misiTa ara hrida simravlesa sparsTasa, mcirediTa spiTa miegeba gardabans da ewyo. aotes da Sei|pyres sparsTa, Semovides qarTls da daipyres qarTli, da ganryunes eklesiani, xolo naTesavni mefeTani darCes evsa kaxeTisasa, da smeon ebiskoposi maT Tanave. xolo mirdat wariyvanes baRdads da mun mokuda.

A63r

C96v

10

M151r m89v

15

A63v

C97r

20

1 da1] xolo A. gamoiTxova] gamoiRo A, moiTxova Q. da2 + mun C. aRaSena + eklesia A. 2 nekresisa A, nekresi CQ. Sina] Sini M. 3 da1 _ A. varza (varz Q) -baqarisi ACMQ, baqarisa m. Zis wuliswuli] Ziswuli AC. ferozisa m. romelsa erqua] saxeliT A, erqua Q. 4 igi _ Q. ZmaaTa A, ZmaTa CMQ] + misTa A. dasuQs Q, dasves m. 5 suimon AM, smon Q] + da C, svimion m. 6 medari + da A. da] xolo A, da _ MQm. mefesa Q. 7 berZensa MQ] + da A. iTxova Q. Sewevna AMQm] + da A. Txova AM. gandga A, gadga MQm] + da A. 8 ~ arRara misca sparsTa xarki A. aRar M, aRara Q. xaraki M. yovelsa] yovelni A. 9 Sina + da A. bolnissa Q. 10 mardat M] + mefed Q. ~ Zma misi mardat mefed MQ. Zma Q. Trdatisi] Tardatisi MQ, Tradatisi m. Ze _ A. varza-baqarisi AMQm. 11 baqariani + da A. 12 da1 _ A. quveli A, queli Mm, quQli Q. medari + da MQ, Tebeli Q. da2 _ A. 13 da1 _ A. medrobisa Am. Tvissa m] misisa A. da2 _ A. ara Q. hmsaxura Q, msaxura AMm. 14 man _ A. eklesia ACMQm] + da A. arcara AM. mata AQ. SenebulTa A, aRSenebulsa m. 15 mter eqmna _ MQm. sazRvarsa A, sazRuarTa Mm. kalarjeTs Q. 16 qarTlisasa A. qarTlisTa Q. 17 gamogzavna] gagzavna A. erisTavni m. uSarab] ufrob A, ubraab M, ubrab m, ubarab Q. 18 midrats A, mirdatsa m. maSin mirdat] xolo A. ara Q. hrida] darida A, rida M. 19 miegeba Q. da1 _ QMm. aotes] iotes A. Seipyres] daipyres m. 20 qarTls] qarTlad A. da1 A. ganryunnes A. 21 suimon A, svimion Mm, smon Q. ebiskopozi A. 149

juanSeri leonti mroveli

10

15

20

150

juanSeri

C97r A63r M151r Q37v m178 Q38r M151v

| cxoreba vaxtang gorgaslisa mSobel|Ta da TT mis didisa da RmrTismsaxurisa mefisa , romeli umetesad sxuaTa | ganTqumulad gamoCnda yovelTa mefeTa qarTlisaTa*

m179 A63v

C97v M152r

viTar-igi Seipyres qarTvelTa mefe mirdat sparsTa wyobasa Sina, wariyvanes baRdads da mun mokuda. daipyres qarTli sparsTa da ganryunes eklesiani. da damales juarebi qarTvelTa, da yovelTa Sina eklesiaTa qarTlisaTa cecxlismsaxurTa sparsTa aRagznes cecxli. xolo naTesavni qarTlisa mefeTani darCes evsa kaxeTisasa. da Semdgomad samisa wlisa ucalo iqmnnes sparsni, rameTu aRdges mterni aRmosavaliT. maSin | SeiTqunes aznaurni qarTlisani, moiyvanes da dasues mefed mc|xeTas Ze Trdatisi, Zmiswuli mirdat mefisa wartyuenulisa, saxeliT arCil. aman | arCil moiyvana coli saberZneTiT, naTesavi ivbimianos mefisa, saxeliT mariam, da ganacxada mteroba sparsTa, gamoaCinna juarni da Sekazm|na eklesiani, mosrna da ganasxna cecxlismsaxurni sazRvarTagan qarTlisaTa, moirTo Zali saberZneTiT, da warZRuanebiTa juarisaTa iwyo brZolad sparsTa. maSin erisTavi sparsTa mefisa, romeli erisTvobda rans da movakans, vidre arCilis mefobadmde misive gansagebeli iyo qarTli. aman Sekriba spa movaknisa,
1 cxovreba + da moqalaqoba A. gorgaslisa + mefisa CMQm. 2 da1 + Semdgomad CMQm. mis didisa ] misi didisa mis C, misis dedisa A . RmrTismsaxurisa] RmrTismoyuarisa A. 3 umetes Am. sxuaTa ganTqumulad] saxelganTqmuli A. ganTqmulad CMQm. 4 yovelTa mefeTa] sxuaTa mefeTa yovelTa C. yovelTa mefeTa qarTlisaTa _ A. qarTlisaTa _ Q. 5 qarTvelT A. sparsTa wyobasa Sina]da A. Sina + da C. 6 da1 _ A. mokuda + da CA. daipres Q, daibyres m. sparsTa _ M. da2 _ A. eklesiani] qarTli C. 7 juarni MQm. ~ qarTvelTa juarni Q. yovelTa Sina eklesiaTa qarTlisaTa cecxlismsaxurTa] yovelTa eklesiaTa sparsTa cecxlismsaxurTa A. ~ eklesiaTa Sina C. 8 aRgznes Q. 9 qarTlis AMmQ, qarTvelTa C. mefeni m. da _ C. 10 iqmnes MQm. iqmnnes sparsni] iqmna sparseTi C, iqmna sparsTa mefe A. aRdga mteri A. aRmosavliT CMm. SeiTqnes Q. 11 moiyvanes] moiyvnes Q. mefed _ C. ~ mcxeTas mefed A. Trdatis A, Tardatisi MQ. 12 mirdatis AQ, mirdats M, mirdatisi C. mefis M] _ A. 13 naTesaviT C. avbimos MQ, avbimianoz m. 14 da1 _ A. sparsTa + da C. Sekazmna] mokazmna C, Seamkvna A. 15 ganasxna + yovelni A. 16 winamZRuarebiTa A, warZRuanebisa m. ewyo C. iwyo brZolad sparsTa _ MQm. 17 erisTaobda CAMm, erisTavobda Q. movkans CA. 18 mefobamde CQ. misve AQ. gasagebeli CMQm, gangebul A. aman + erisTavman A. Sekribna C, Seikriba Q, Seikriba Mm. movakanisa Q, movakanisa m. 18-1,152 ~ ranisa da movakanisa da adrabadaganisa A . * qarTlisaTa + RmerTo, Seiwyale dedofali mariam, romlisa brZanebiTa iwerebis ese wigni, amin. M, da iyo dResa erTsa zafxulisasa Tvesa ivlissa, ocsa dResa o o... o m. 151

10

15

juanSeri ranisa da adarbadagnisa, da mihmarTa arCils. xolo arCil sasoebiTa da mindobiTa RmrTisaTa miegeba sazRvarTa zeda qarTlisa da ranisaTa, ewyo mun mdinaresa zeda berdujisasa, da ZaliTa patiosnisa juarisaTa mosrna da tyue-yvna, Sevida rans da motyuena da movida Sina ganmarjuebuli, ganavlina qadagi yovelsa qarTlsa Sina da hrqua yovelTa: ara ZaliTa CueniTa, arca simniTa, arca | sibrZniTa, arca simravliTa spaTaTa vsZleT mterTa, aramed juariTa uflisa Cuenisa iesu qristes, Zisa RmrTisaTa, romelman moguca winamZRurad | da saWurvelad juari misi patiosani. aw yovelTa qarTvelTa adideT sameba erTarseba, RmerTi dausabamo, dambade|beli yovlisa, SewireT madloba, da mtkicemca | arian gulni Tquenni sarwmunoebasa zeda samebisa wmidisasa.~ da yovelTa qarTvelTa Sewires madloba | RmrTisa mimarT da ganaaxlnes eklesiani. maSin arCil mefeman aRaSena eklesia stefanwmidisa mcxeTas, karTa zeda aragsaTa, sada iyvnes koSkni mtkiceni sabrZolni, romelni masve aReSennes. esua Ze arCils, da uwoda saxeli mirdat, aRizarda da dadga hasaksa mamakacobisasa, iyo morwmune da RmrTismsaxuri, viTarca mama misi. da iyo igi qveli da SemmarTebeli. aman umetesad iwyo brZolad sparsTa, Seslvad da tyuenvad ransa da movakansa, rameTu mas Jamsa Sina ucalo iyo mefe sparsTa, hbrZoda igi hindoTa da | sindTa da abaSTa, da ver SemZlebel iyo spasa didsa gamogzavnasa. spaTa ranisa da movaknisa da adarbadagnisaTa emZlavrebodes qarTvelni. winamZRuar
1 adrabadaganisa C, adarabaganisa m. momarTa A , mimarTa CMm. arCils. xolo _ A. arCili M. 2 RmrTisaTa + da A. zeda _ AMQm. qarTlisaTa AMQm. ranisaTa + da C. 3 berdujissa Q, berdujisaTa m. -hyvna C. ransa m. da3 _ CA. 4 gamarjuebuli CM, gamarjubuli Q, gamarjvebuli m. ~ Sina qarTlsa A. 5 rqua CA, hqua Mm, hq a Q . CueniTa] CemiTa A. arca 2] ara Mm , ara Q. sibrZniTa] siberiTa A. 6 spaTaTa] sparsTaTa Mm. vsZliveT Mm. mterTa _ MQm. CuenisaTa A. ieso A , iesos CMm . qristesiTa CA. 7 moguca] mogca Q. da _ MQm. ~ patiosani juari misi A. da aw C. 8 dausabamo + da Q. 9 SeswireT MQm. madloba + RTisa m. SewireT madloba _ A. 9-11 SewireT ... madloba da yovelTa qarTvelTa _ C. mtkiceca A , mtkicemc m. ars guli Tqueni A. 10 wmindisasa m. 11 Seswires MQm. gnaxlnes Q, ganaxlnes m. 12 stefana wmidisa M, stefnawmidisa Q, stefanwmindisa m. 13 araguisTa A. sabrZlolni Q. romeli Mm, romelman Q. mas A. aReSena MQm, aRaSena Q. 14 saxeli + misi CMQm. mirdat + da C. aRizarda + ese mirdat CAm. asaksa CAMm. 15 RmrTismsaxuri] RTismoSiSi da msaxuri m. viTarca _ A. 16 umetes m. dauwyo C, uwyo A. brZola C. Sesulad Mm. 17 rans M. movkansa CA, movakans M, movk nsa Q. Sina _ CA. ucolo M. ~ sparsTa mefe Q. sparsTa + da C. brZoda A, hbrZolad m. 18 indoTa CAMm. da 1 _ A. sinTa Q. vera C. spisa didisa CA. gamogzavnad A] + da C. 19 ranis Mm. da1 _ C. movkanisa C, movakanisaTa Am, movakanisTa M, movaknisTa Q. adarbadaganisaTa CA , adarbadagnisTa M, adarb dgnis Ta Q, adrabaganisTa m. g mZlvrdebodes Q.

A64r

C98r M152r m180

10

Q38v

15

A64v

20

152

juanSeri eqmnis mirdat spaTa mamisa maTisaTa, da maradis tyuenvides ransa da movakansa. mas Jamsa Sina iyo rans erisTavad barzabod, da verodes winaaRudgeboda igi, aram|ed ganamagrnis cixeni da qalaqni, Sesavalni qarTlisani. | rans, sadaca ewyvnian sparsni nawyuediTa laSqriTa mtyuenvelTa qarTvelTa, maradis sparsni iZleodian. xolo barzabods, erisTavsa ranisasa, esua asuli qmnulkeTili, Suenieri, romelsa erqua sagduxt. uTxres mirdats, Zesa arCilissa, siSueniere misi da smeniTa siSuenierisa misisaTa trfial iqmna mirdat | mis zeda, moasena mamasa Tssa: vevedrebi mefobasa Sensa, momguare colad Cemda sagduxt, asuli barzabodisi, da SevqmnaT Cuen Soris mSdoba. daRaTu ZaliTa qristesiTa Cuen varT mZleni, aramed ver warvixuamT Cuen c|ixeTa da qalaqTa ranisaTa, nuukue icalos mefeman sparsTaman da iZios Cuen zeda Suri, da moaornes eklesiani da sazRvarni Cuenni. aw amiT ganqardes mteroba Cuen Soris, da, CuenTs raca moasenos mefesa sparsTasa, usmens igi. da amiT mtkiced da Seuryevlad vipyrneT sazRvarni qarTlisani, da ganmt|kicnes sjuli qristesi qarTls. da arRara Seeqmnas gulsa qarTvelTasa iW da gmoba sjulisa qristesi|sa mZlavrebisaTs sparsTasa.~ ese yoveli mirdat | siyuarulisaTs mis qalisa Tqua. maSin arCil mefeman aRasrula yoveli Txova misi, wargzavna mociquli barzabodisa, da iTxova asuli
1 eqmnes MQm. mirdata m. spaTa] Q -Si ewera `sp rsTa~, Semdeg `rs~ wauSliaT, axla weria: `spaTa~. maTisaTa] misisaTa CA. tyuenvidis C, styuenvida A . rans Mm, r ns Q. movkansa C, movakans Mm. 2 mas ] maSin Q. iyo] iyvnes Q. rans _ Q. barbazud CQ, barbarzad Am, barbarozad M. veraodes CMm, veraodes Q] ver A. 3 gaamagrnis AM, gamgrnis Q , gamagrnis m. cixeni da qalaqni] cixe-qalaqni A] + da CAQ. Sesavalni qarTlisani] Seslvasa qarTvelTasa CA. qarTlisa MQm. 4 ewyuvnian M , ewyuian m. sparsni] spani C. nawyuetTa C, nawyuedTa A, nawyuetiTa m. laSqrisaTa C, laSqarTa A. mtyuenvilTa Mm] TareSsa C. sparsni] spani sparsTani C. 6 barzabuds C, barzabudes MQ, m-Si ewera `barbazabudes~, meore `b~ waSlilia da weria: `barazabudes~. r nissa Q. 7 sagduxat C, sadguxt A. arCilisasa CAQm. 8 siSuenieriTa A , siSvenieres m. misiTa A , misisTa Q. trfiel A , trfialiTa Mm, Q-Sic `trfialiTa~ ewera, Semdeg `iTa~ wauSliaT da weria: `trfial.~ moasena mamasa Tssa] moisene mamisa Tsisa (Tuisisa Mm) MQm. 9 Tssa] missa A. vevedrebi] vexuewebi C. sagduxat C. 9 barzabudisi CMQm. 10 SevqneT A. 11 vera CA, vera Q. waruxuamT C] avixuamT A. Cuen _ CA. icalos] ixilos A. 12 moarnes Q. ~ sazRvarni da eklesiani A. 13 da aw A. aw + ukue C. da] rameTu A] _ C. rac m. moaxsenos Mm, movaseno A. 14 usmenes Q. da1 _ A. amiT] miT C. Seuryevelad AMQ] gulsmodgined C. ganamtkices Mm, ganmtkices Q. 15 Seiqnas C, Seiqmnas A, Seqmnas Q. ~ iWui gulsa qarTvelTasa A. 16 sjulsa qristessa A. 17 mirdatis MQm. mis _ CA. qalisa] quelisa Mm. ~ siyuarulisaTuis qalisa mirdat A. Tqua] warmoTqua A. 18 aRusrula A. yoveli _ CA. Txoa C] neba A. barzabudissa CM, barzabodissa A, barzbodissa Q, barzabudisasa m. iTxoa C.

M153r C98v

m181

10

A65r

M153v Q39v C99r

15

20

153

juanSeri

misi colad Zisa Tsisa. xolo barzabod ganixara sixaruliTa didiTa, rameTu moorebul iyo queyana misi da SesWirveboda, iTxova fici da aRTquma mSdobisaTs, da misces fici. da mosca man asuli Tsi ziTviTa didiTa, moiyvanes mcxeTas, da qmnes qorwili, Sueba da gancxroma dReTa mravalTa. da misca mefeman samSlde Zesa Tssa
A65v 5 5

saerisTvoTa misiTa, da mu|n dasxdes mirdat da sagduxt. xolo aman sagduxt dedofalman gamoikiTxa sjuli qristesi. rameTu qmarman misman mohguarna kacni sjulismecnierni, | da uTargmanes saxareba uflisa Cuenisa iesu qristesi, da amxiles yoveli, rameTu WeSmariti RmerTi qriste ars, romeli gankacna snisaTs Cuenisa.
10 10

m182

M154r

maSin sagduxt gulisma-yo da cna | sjuli WeSmariti, da dauteva cecxlismsaxureba, naTel-iRo da iqmna morwmune. da aman aRaSena samSldisa sioni. amis arCilis ze gardaicvalnes samni episkoposni: | iovane, grigoli da basili. da basilisve Semdgomad amanve arCil dasua episkoposi, romelsa erqua mobidan*. ese iyo naTesavad sparsi da aCuenebda igi marTlmadideblobasa, xolo iyo vinme mog usjulo da SemSleli wesTa, da ver agrZnes arCil mefeman da Zeman misman usjuloeba mobidanisi, aramed hgonebdes sarwmunod, da verca ganacxadebda qadagebasa sjulisa misisasa SiSisagan mefisa da erisa[sa], aramed farulad werda wignebsa yovlisa
1 Tsisa] misisa CA. barzabud CMm. 2 SesWirdeboda Q, SesWirvebodaT m] _ A. iTxoa C. aRTqma AMm, aRTqma Q. 2-3 mSdobasaTuis A. 3 da misces fici _ A. 4 misca A. man _ A. Tsi] Tuis A. didiTa + da m. 5 mefeman _ Mm. 6 saerisTavoTa CQ, saerisTaoTa Mm. misiTa] misTa MQm. ~ saerisToTa misiTa Zesa Tuissa A. mrdat M. sagduxat C, sadguxt A. 7 aman] mamaman CMQm] _ A. sagduxat C, sadguxt A. xolo mamaman sagduxt~ gvian aris m-Si Camatebuli. dedoflisaman CMQm. 8 moguarna MQm. sjulisa mecnierni AM. uflis Mm. 9 ieso A, i s Q , iesos CMm. amxila CMQm. yoeli C] _ A. RmerTi + ieso C. 11 sagduxat C. icna A, scna m. da2 _ CAM. 12 man CA. samSvilde Mm, samSlde Q. ~ sioni samSuildisa CA. 13 amis] ama A. da amis m. ebikobozni A, ebiskoposni MQ, ebiskopozni m. ioane C] iona AMQ. 14 basilissave CM, basilis A, basilissave Q, basilissve m. arCili m. ebiskopozad A, ebiskoposi MQ, ebiskopozi m. romelsa erqua _ A. mobadan MQm, moSidan C. ese _ CMQm. 15 naTsavad M. da _ CA. igi _ A. marTalmadideblobasa m. mogOusjulo] moguEusjli Q. 16 da1 _ A. da SemSleli _ C. vera C. ugrZna CA, ugrZnes MQm. 17 moSidanisi C, mobidanisa A, mobadanisi Q, mobidnisi m. gonebdes C. sarwmunod] morwmuned A. vera C, ver A. gancxadebda m] + maSin A. sjulisa misisasa] sjulisasa A. 18 erisa CAMm, erisa Q. werdes MQ, swerdes m. * gaswvriv aSiaze Q- Si: `mobidan usjulo efskopozi, romeli farulad aswavebda xalxs cecxlismsaxurebasa~. 154
20 15 15

C99v

juanSeri sac|Turebisasa, romlisa Semdgomad dawua yoveli werili misi WeSmaritman episkoposman miqael, romeli ganikueTa kadrebisaTs vaxtang mefisa. xolo aman arCil mefeman yovelni dReni cxovrebisa misisani aRasrulna sarwmunoebasa Sina samebisa wmidisasa [da] eklesiaTa Senebasa. da yovelsa qarTlsa Sina
M154v

A66r

ganamravlna mRdelni da diakonni | da msaxurni eklesiaTani, da mokuda. da mefe iqmna mis wil Ze misi, mirdat*. da mefobda igi, | viTarca mama misi, didsa sarwmunoebasa Sina. miudga dedofali sagduxt da Sva asuli da uwoda saxeli misi xuaranZe. | kualad evedrebodes RmerTsa mir|dat mefe da dedofali sagduxt, raTa misces Ze. da Semdgomad oTxisa wlisa miudga sagduxt da Sva Ze da uwoda saxeli misi sparsulad varanxuasro-Tang, xolo qarTulad ewoda vaxtang. aRivsnes sixaruliTa mSobelni misni Sobasa mis yrmisa vaxtangissa, da ganavlines maxarobeli yovelTa Tana erisTavTa, da gamoiRes xuastagi didZali, uricx oqro da vecxli, da ganuyves glaxakTa da Sewires madloba

5 5

Q39v m183 C100r

10 10

A66v

RmrTisa mi|marT locviTa da vedrebiTa da Ramis-TeviTa dReTa mravalTa. da amisa Semdgomad moxadna mefeman yovelTa warCinebulTa qalaqad, da dReTa mravalTa yo puroba da gancxroma. da evedrebodes yovelni RmerTsa aRzrdisaTs vaxtangisisa. moiTxova mefisagan sazrdod saurmag spaspetman vaxtang didiTa ved-

15 15

M155r

rebiTa, xolo | mianiWa mefeman da misca Ze misi vaxtang saurmags spaspetsa sazrdod,
1 sacdurebisasa m. romlisa] romeli CA. Semdgomad + missa CA. dawua] dasua A. 1-2 ebiskoposman CAMQ, ebiskopozman m. 2 miqiel M, miqel Q. roeli A. kadrebisaTs] kadnierebisaTuis A, krebisaTuis m. 3 cxorebisa CA. misisni Q. 4 wmindisasa m. da1 _ CAMQm. Senebasa] Senebisa C, Suenebasa M, Sunebsa Q, Svenebasa m. 5 ganamravlna + eklesiani C. mRudelni M. da2 _ A. da mokuda] daamkdrna Q, daamkuidrna Mm] + cxrasa A. mefe iqmna] dajda mefed A. 7 igi bis Q. 8 sagduxat C. da1 _ A. xuaramze M, xuranZe Q, xvaramze m. kualad] kalad M. evedreboda MQm. 9 ~ mefe mirdat CA. sagduxat C. raTa misces ... oTxisa wlisa _ A. da2 _ C. 10 sagduxat C] _ A. sparsulad] A-Si adre iyo `srulad~, Semdeg gadakeTebulia da weria: sprsulad~. varnaxuasro-Tang C, varanxosro-Tangi A, varnaxuasro-Targ MQ, varnaxoasro-Tarag m. 11 vaxtng Q. sixaruliT Q. ~ mSobelni misni sixaruliTa A. mis yrmisa] yrmisa amis C, mas yrmisasa A. ymisa M, yrmissa Q, yrmis m. 12 vaxtangisasa Mm, vaxtngissa Q. maxarebelni C, maxarobelni m. xuastaki MQ, xvastaki m. 13 didZali _ MQm. uricxO_ CA. vercxli m. da2 _ A. Seswires m. 14 da vedrebiTa _ CA. Ramis-TeviT m. 15 amissa Mm, missa Q. ~ Semdgomad amissa A. moxedna AMm. yovelTa warCinebulTa] yovelni warCinebulni CMQm. 15-16 da amisa ... mravalTa _ C. 16 yoo A. puroba] pyroba Mm, pyroba Q. da1 _ A. ~ RmerTsa yovelni A. aRzrdisaTs + yrmisa CA. 17 vaxtangissa CAMm. moiTxoa C. mefisagan _ A. surmag m. vaxtang _ A. 17-18 vedrebiTa] pativiTa C. 18 mianiWa] miangia M, m-Si ewera miangiWa~, axla `g~ waSlilia da weria mianiWa~. ~ mefeman mianiWa Q. saurmag CQ, surmags m.

20

* C-Si minaweri aSiaze: `mfe mirdat~. 155

juanSeri rameTu wesi iyo, romel Svilni mTavarTani warCinebulTa saxlsa aRizardnian. Semdgomad amisa, meequsesa welsa, Sva sagduxt asuli sxua da uwoda saxeli misi miranduxt. da moiTxova igi sazrdelad spasalarman kaspisaman, da misca igi mefeman da wariyvana igi qalaqsa kaspisasa, da izardeboda mun. Semdgomad amisa, welsa meoresa, | mokuda mefe mirdat da darCa vaxtang Sdisa wlisa yrma*. maSin sagduxt dedofali Sewuxda mamisa misisa barzabodisgan: nuukue Sur-igos mamaman Cemman naqmnarisagan mamamTilisa da qmrisa Cemisa, romel ege|odenni borotni moiwivnes mis zeda, | da nuukue Sur-igos Cem zeda datevebisaTs sjulisa da warwymidos Svili Cemi, da ganryunas qarTli da sjuli qristesi warwymidos.~ ese yoveli moigona da STavarda mwuxarebasa Sina didsa, evedreboda RmerTsa da ganizraxa warslva winaSe mamisa misisa da Sevrdoma misi. moiyvanna yovelni erisTavni spaspetisa Tana da cremliTa simwarisaTa Sehvedra | Ze misi spaspetsa | da yovelTa erisTavTa. da warvida bardavs mamisa Tsisa Tana, ganiRo Tavi da aRmoyarna ZuZuni misni da davarda pirsa zeda, da dasdva piri ferTa misTa zeda, daavltobda ferTa mamisa TsisaTa cremliTa da iTxovda misgan Sewyalebasa da arasenebasa naqmarTa mamamTilisa da qmrisa misisaTa da Sendobasa datevebisaTs sjulisa da evedreboda, raTa | ara aRiZulos dateveba qristes sjulisa, rameTu igi ars RmerTi WeSmariti. da evedreboda, raTa ipyras Svili misi mamulsa Sina missa, da mourav eqmnes igi sparsTa mefisa wi|naSe.
1 mTavarTani] mavarTani C, mefeTani A. saxlsa + Sina CA. aRzrdnian Mm + da C. 2 amissa CMQm] _ A. wels m. sagduxat C. uwodes A. misi _ MQ. mirian-sagdux m, mirian-sagduxt MQ, miran-sagduxt C. 3 sazrdelad _ A. spasalarma C. ~ spasalarman kaspisaman sazrdod C. kaspisaman] keisrisaman A. 3-4 da misca ... kaspisasa _ C. 4 qalaqad kaspisa A. da _ A. izrdeboda CMQm. amissa CAMQm. 5 ~ mirdat mefe A. da _ A. Suidis wlis A. 6 sagduxat C. dedofali _ Q. dedofali Sewuxda] dedofalman Sewuxebulman A. Sewuxda] SeZrwunda CQ. barzabudisagan CMQm, barzanbisgan A. Suri igos CMQm, Suri iZios A. 7 maman M. Cemman] misman C] _ MQm. naqmarisagan CMQ, naqmrisagan m, naqmrisaTuis A. qrmisa Mm. romeli MQ, romelni m. egeoden C. 8 moewivnes C, moawien A. mis] mas CMm. da1 _ A. Suri egos CMm, Suri igos AQ. Cem] Cuen Q. 9 warwymindos1 m. da1 _ CMQm. gnryvns Q, garyunas m. warwymindos2 m. 10 yoveli _ A. ganZraxa m. 11 warsula M, warsvla m. winaSe _ A. Sevrdoma] Sexuewa C. yoelni C. 12 cremliT m. Sevedra CA. spaspetsa] spaspetman A. spaspetsa + Tana da cremliTa simwarisaTa Sevedra Ze misi spaspetsa C. 13 warvida + TuiT C. bardavas M. Tsisa] m-Si ewera misisa~, Semdeg zeviT miuweres: Tvisisa~. ganaRo Mm. Tavi + da uyarna mulni A. m-Si ewera Tavni~, axla `n~ gadaSlilia da weria: Tavi~. amoiyarna C] aRupyrna A. 14 da1 _ AMQ. dadva A. 14-15 dasdva piri ferTa misTa zeda, daaltobda ferTa mamisa TsisaTa] moexuia ferTa C. piri + misi AMQm, Tsi C. zeda _ A. daaltobda AMQm. 15 TsisaTa] misisaTa A. ~ da cremliTa iTxovda C. cremliT A. misgan _ A. Sewyalebasa] m-Si adre ewera: Sewynarebasa~, gadasworebulia: Sewyalebasa~. da2 _ A. arasenebasa + da MQm. 16 mamamTilisa da _ CMQm. qrmisa Mm. datevebasa A. da3 _ A. 17 ara _ A. aiZulos CAQ. 18 mamulsa Sina missa] mamulisaTs A. eqmna MQ, eqmnas Cm. igi _ A. 19 sparssa mefesa A. mefeTa Mm, mefe Q. * C-Si minaweri aSiaze gviandeli xeliT: `mfe vaxtang~. 156

C100v

A67r m184

10

Q40r M155v

15

C101r

A67v

20

juanSeri maSin barzabod, ganmzadebulman borotis-yofad qarTvelTa zeda, Seiwyala asuli Tsi, ara aiZula dateveba sjulisa, da aRasrula yoveli Txova misi sjulisaTs. esreT hrqua: iZulebiT arca sxuasa vis qarTvelsa davatevebieb sjulsa qristessa, aramed mivgzavnne cecxlismsaxurni qalaqsa Tquensa da iyvnen mun maT zeda episkoposni sjulisa Cuenisani, da vinca qarTveli nebiTa TsiTa aRirCevdes sjulsa Cuensa, | nu ayenebT.~ maSin sagduxt erCda mamasa Tssa SiSisagan didisa da aRuTqua mindobiTa RmrTisaTa, da warmovida qarTlad. maSin barzabod warmogzavnna cecxlismsaxurni mcxeTas da maT zeda episkoposad binqaran, da dasxdes moguTas. da sagduxt dedofali ganagebda mefobasa ZaliTa da SewevniTa mamisa TsisaTa. da mokuda barzabod, mama sagduxtisi, da mis wil daadgina sparsTa mefeman adgilsa missa Zeve misi varaz-bakur, Zma sagduxt dedoflisa. | da mokuda saurmag spaspeti, mamamZuZe vaxtangisi. maSin mefeman daadgina sxua spaspeti, romelsa erqua juanSer.* | xolo binqaran, episkoposi mcxeTelTa, romeli iyo sparsi cecxlismsaxuri, aswavebda qarTvelTa sjulsa Tssa, aramed ara vin erCda warCinebulTagani, garna wulilisa erisagani moaqcia cecxlismsaxurebasa, da Seeria qarTlsa Sina ersa wulilsa cecxlismsaxureba. amisTs didad mwuxare iyo sagduxt dedofali, aramed mZlavrebisagan sparsTasa veras vin ikadreb|da.
1 varzabud CMQm. qarTvelTa zeda] qarTvelTaTuis CA. 2 iZula m] dapatiJa C. da _ A. aRusrula C. misi + xolo C. 3 hrqua] Tqua CMQm, rqua A. iZulebiTa Mm. arca sxuasa vis qarTvelsa] ara vis sxuasa qarTvelsa C, ara vin qarTvelsa sxuasa A. dagateobieb C, dagiteob MQm] dagagdebineb A. 4 mun] mona A. mun + da CMQm. 4-5 ~ ebiskopozni maT zeda A. 5 zedan m. episkoposi C, ebiskoposni MQ, efiskopozni m. Cuenisa MQm, Cuensa C. vinaca Q. qarTveli] qarTli MQ. nebsiT TsiT A. aRrCeudes m. 6 Tssa] missa C. 8 barzabud C] borotad Mm, borot Q. 8 warmogzavna C, wargzavna MQm. ebiskopozad Am, ebiskoposad MQ. 9 Sinqaran A, Sinaqaran Mm, binaqaran Q. da _ A. moguTasa Cm. 10 da1 _ MQm. sagduxat C. da SewevniTa _ A. TsisaTa] misisaTa A. 11 barzabud C. mama sagduxtisi, da _ A. sagduxatisi C. wilad CMQm. daadgines C. 11-12 daadgina sparsTa mefeman adgilsa missa Zeve] sparsTa mefeman daadgina Ze A. ~ missa adgilsa C. 12 varza-bakur C, varza-baqar A, varaz-bkur M. sagduxat C. saurma C, surmag m. 13 mamamZuZe] gamzdeli C. m-Si adre ewera vaxtangisni~, axla meore `n~ gadaSlilia da weria: vaxtangisi~. mefeman daadgina sxua spaspeti] dedofalman sagduxt daadgina spaspeti A. romels m.13-14 juanber MQ, janber m, jonber A. 14 Sinqaran A, Siqrian Mm, baqran Q. ebiskoposi MQm, ebiskoposman C. episkoposi mcxeTelTa, romeli iyo sparsi cecxlismsaxuri] ebiskopozi cecxlismsaxurTa A. 15 sjuls m. Tssa _ A. vin _ MQm. erCda] esvida Q. garna] aramed A. 16 wurilisa C] werilisa Mm, werilisa Q. wulilsa erisagani moaqcia] wurili eri miiqca mravali A.miaqcia C] + mravali C. cecxlisa msaxurebasa C. qarTlsa Sina] qarTls CA. ersa + zeda CMQm. 16-17 ~ wurilsa ersa A, wurilsa ersa zeda C. 17 wulilsa] wvirilsa M, wurilsa Q, wvrilsa m. amisTsca Q. didaT m] _ A. ~ mwuxare iyo didad CQ. sagduxat C. 18 sparsTasa _ Mm. veras vin] ver A. vin _ C. * gviandeli xeliT minaweri A-Si: batoni rostomn~. 157

M156r m185

10

C101v

A68r

15

M156v

20

juanSeri | maSin moiyvana mRdeli WeSmariti saberZneTiT, saxeliT miqael, da daadgina igi episkoposad zemosa eklesiasa, rameTu mobidan episkoposi gardacvalebul iyo, da ese miqael episkoposi winaaRudga binqarans macTursa, rameTu aswavebda yovelTa qarTvelTa sjulsa WeSmaritsa. aman ipyrna sarwmunoebasa zeda yovelni warCinebulni qarTlisani da erica umravlesi, aramed mciredni vinme wulilisa erisaganni miiqces cecxlismsaxurebasa. maSin viTar iqmna vaxtang wlisa aTisa, gardamovides ovsni, spani uricxuni, | da motyuenes qarTli TaviTgan mtkurisaT vidre xunanamde da moaornes velni, aramed cix|e-qalaqni darCes Tnier kaspisa, xolo | kaspi qalaqi Semusres, tyue-yves, da wariyvanes vaxtangis da miranduxt, samisa wlisa qali. romel daurCes warutyuenelad evni qarTlisani, kaxeTi da klarjeTi da egrisi, warhvles ransa da movakansa, wartyuennes iginica, da ganvles kari darubandisa, rameTu TT gza|-sces darubandelTa, da Sevides ovseTs gamarjuebulni. masve Jamsa gamovides berZenni afxazeTiT, rameTu berZenTa hqonda egriswylisa quemoTkerZo, da yoveli daipyres egriswyliTgan vidre cixe-gojamde. maSin iqmna glova da mwuxareba yovelTa zeda qarTvelTa da ityodes: ganvamravleT codva winaSe RmrTisa da ara keTilad vipyarT sjuli da wesi qristesi. samarTlad moawia RmerTman Cuen zeda risxva ese, rameTu migucna Cuen wartyuenvad
1 mRudeli M. dadgina m. 2 ebiskoposad CMQ, ebiskopozad Am. moSidan C, mobidna m. zemosa eklesiasa, rameTu mobidan episkoposi _ A. ebiskoposi CMQ, ebiskopozi m. 3 ~ ebiskopozi miqael A. ebiskoposi MQm. binqars C, Sinqaran A, Sinaqarsa Mm, binaqrsa Q. qarTvelTa _ CMQm. 4 ipyrn M, ibyrna m. sarwmunovebasa m. yovelnive m. 5 umravlesni m. wurilisa CA] wrilisa M, wvrilisa m, werilisa Q. moiqces MQm. 7 gamovides A, gardmovides m. osni Q. 8 Tavidgan m. mtkurisa C, mtkurisaTa MQm. xuannamde A, xuinanamde m. moaores Qm. 9 daurCes A. xolo kaspi] kula C, kola MQm. da] daa m. 10 vaxtangisa Mm. ~ da (da C, daa A) vaxtangisi CA. miranduxt] guranduxt A. samis wlis A. romelsa CMQm. 10-11 warutyuenvelad C, wartyuenvelad A. 11 kaxeTisa Mm. da1 _ A. kalarjeTi m. warhvles] wavles A, da Cavles C, Cavles MQm. ranisa CAMm, ranisa Q. 12 movkanisa da C, movakanisa AMm, movaknisa Q. wartyuenes CAMm, wartyunes Q. igica CAMm, igi Q. 13 darbandelTa AMm, darubndelTa Q. ganmarjuebulni AM, ganmarjubulni Q. 14 afxazeTad A. berZensa m. 14-15 egriswyals CAm, egriswyalsa M. 15 quemoT (quemoTi CA, qumoT Q) kerZi CAMQm. yoeli C. ~ yoveli da A. daipyres] ipyres Q] + quemoT (qumoT Q) MQm. egriswylisiTgan MQm. egriswyliTgan vidre cixe-gojamde _ C. cixe-gojdamde A, cixe-gojamden Mm, cixe-gujamden Q. 16 mwuxareba] wuxili A. getyodes Mm, Q-Si adre ewera getyodes~, gadakeTebulia da weria: ityodes~. ganvmravleT m. 17 winaSe RmrTisa] RmrTisa mimarT A. vipyariT Cm, vipyraT Q. qristesi] qristes sjulisa Mm, iovanes sjulisa C. sjuli da wesi qristesi] sjuli qristesi da wesi iovanes mcnebisa A. qristesi + sjulisa Q. 18 ~ ese risxva A. migcna m. Cuen _ m. wartyuenad M, wartyunvad Q, wartyunad m.

Q40v

m186

C102r A68v

10

M157r

15

20

158

juanSeri ucxoTa naTesavTa, migRo Cuen sazRvari berZenTagan, viTarca mieRo varaz-baqar mefesa berZenTagan klarjeTi, da igi codviTa varaz-baqarisiTa moiwia, rameTu ver keTilad epyra sjuli qristesi. xolo ese ara mefeTa | berZenTagan iqmna, ar|amed Cuen[isa] erisa codvaTagan. aw mefe Cueni yrma ars da ara gvis Cuen winamZRuari, romelimca sasoebiTa qristesiTa da winamZRurebiTa juarisaTa wargZRua Cuen da viZieT Cuen Suri pirvel ovsTa zeda da Semdgomadmca vZebneT sazRvari qarTlisa berZ|enTagan.~ amas ityodes yovelni qar|Tvelni da iyvnes mwuxarebasa Sina didsa. maSin vaxtang mefe izardeboda da iswavlida miqael episkoposisagan yovelsa mcnebasa uflisasa, da siyrmisave dReTa | Seiyuara sjuli qristesi ufros yovelTa mefeTa qarTlisaTa. da mwuxare iyo igi amisTs, rameTu Semohreoda qarTlsa cecxlismsaxureba tyueobisa da sazRvarTa mixumisagan, da umetes iurvoda sjulisaTs gonebasa Sina, aramed mZlavrebisagan sparsTasa ver ikadrebda gamocxadebad. maSin viTar iqmna vaxtang wlisa aTxuTmetisa, mouwoda yovelTa warCinebulTa qarTlisaTa da Semokribna yovelni qalaqad, da ganmzada mefeman saxli erTi da dajda saydarTa zeda maRalTa, xolo juanSer spaspeti da episkoposni | dasxdes saydarTave, da | sxuani yovelni erisTavni dasxdes selebiTa, da aTasisTavni da asisTavni da yoveli eri warmodges ze. maSin mefeman, viTarca moxucebulman da brZenman da viTarca aRzrdilman filosofosTa Tana, iwy|o zraxvad miTa maRliTa da Tqua: mefeTa da ersa zeda moiwevis gansacdeli da Wiri RmrTisa mier codvaTa maTTagan, odes morwmuneTa akln msaxureba RmrTisa, da
1 naTesavTa + da C. berZenTagan] berZenTa mefeTagan C. viTarca] rameTu MQm. miuRo A, mivRo M, miviRoT m. varza-baqars C, varaz-baqars A, varaz-baqar m. 2 mefes m. mefesa berZenTagan _ C. berZenTagan klarjeTi, da igi _ A. kalarjeTi m. da _ MQm. codvaTa m] _ MQ. varza-baqarisiTa C, varaz-baqurisiTa MQ. 3 epyra] ipyarT A. xolo _ A. mefeTa berZenTagan] mefeTa CuenTagan C, mefeTa CuenTa codvisagan A. 4 Cuenisa] Cuen CMQm] _ A. da _ A. Cuen _ A. 5 romelica m. winamZRurobiTa C. warguZRua Q. 6 viZioT C. osTa Q. Semdgomad A, Semdgomadca Q, Sendgomadmca m. qarTlisa _ A. 7 yoelni C. Sina _ m. 8 maSin] da A. mefe _ A. izrdeboda CMQm. miqiel M, miqel m. ebiskoposisagan CMQ, ebiskopozisagan A, ebiskoposisaga m. 9 siymisave MQm. 10 qarTlisaTa _ CMQm. misTs A. Semoreoda CAQm, Semorevoda M. qarTls CAQ, qrTlsa M. 10-11 cecxlismsaxureba + da C. 11 da1 _ A. mixmisagan Cm. iurvodes C. 12 mZlavrebisaTs m. sparsTasa] mZlavrTa sparsTasa A. 13 vaxtang _ Q. TxuTmetisa C] Tormetisa Mm, ToTxmetisa Q. ~ xuTmetisa wlisa A. 14 qalaqni CMQm. ganamzada Mm, ganmzadna Q. saxli] saxali A. 15 zeda _ A. jonSer A, junber Mm, juber Q. spaspetman A. spaspeti da _ MQm. da + ornive CA. ebiskoposni CMQm, ebiskopozni A. 16 saydarTa A. selebiTa] sul-RebiTa A. da2 _ C. da aTasisTavni _ A. 17 da asisTavni da _ MQm. maSini m. 18 da1 _ A. filosofosTa Tana] filosofosTaman C. filasofosTa Am. 19 ersa] erTa CMQm. gansacTeli M. 19-20 RmrTisa mier] RmrTisamieri C. 20 maTTagan] mamaTagan Q. aklon CAQ. 20 codvaTa ... RmrTisa _ Mm. da _ A.

A69r C102v

M157v m187 Q41r

10

A138 C103r

15

M158r

20 20

159

juanSeri gardahden mcnebasa, moawevs WirTa eseviTarTa [maT] zeda, romel aw moiwia Cuen zeda. viTarca-ra mama keTili wurTin Svilsa keTilad keTilTa zeda saqmeTa, da ukueTu arakeTilad aRasrulebdis swavlasa mamisa Tsisasa, guemis mamaman igi guemiTa da swavliTa, raTa iswavos yoveli keTili da iqmnes samar keTil, 1 egreTve guwuarTna Cuen RmerTman, dambadebelman cisa da queyanisaman. amisTs gms Cuen, raTa vhmadlobdeT mowyalebaTa misTa.~ | maSin amaT yovelTa misces madloba RmerTsa tiriliTa. kualad iwyo zraxvad mefeman vaxtang da Tqua: yovelTa warCinebulTa ismineT misa Cemisa, daRacaTu yrma var | da ara ginaxavs Cemgan keTili, mama|Ta kula CemTagan ginaxvan didni keTilni da didebani Tquen, romelni dadginebul xarT mTavrobasa zeda. aw ukueTu guacocxlebs RmerTi, mogxuden Cemgan ke|Tilni da didebani, romelni ara gexilnen mamaTa CemTagan. aw romelsa gety Tquen, daRacaTu Tquen zeda da Cem zeda sworad mowevnul ars gansacdeli ese, esreT ipyarT, viTarmca ara mowevnul ars Tquen zeda, aramed Cem zeda oden, da ara iyos gulsa Cemsa sityua, Tu: romel moiwivnes maT zeda gansacdelni, Tsisa Suris-gebisaTs hyofen amas,~ aramed yoveli Cemda samsaxurebelad daviTualo | yovlisaTs keTili mogago. da ara daviTmino kicxeva ovsTa, aramed sasoebiTa da mindobiTa samebisa erTarsebisa, dambadebelisa RmrTisa dausabamosaTa da warZRuanebiTa juarisa misisa

m188

A70r C103v

10

M158v

15

Q41v

20

1 gardades C, gardaden AMQm. moiwevis WiriTa MQm. eseviTarTa] ese viTarca A. maT _ CAMQm. romeli A] + ese C. aw + ese A. 2 viTarca- _ MQ. m-Si ewera viTarca~, axla gadaSlilia da zevidan aweria: raTa~. wurTis A, wurTi Q. ~ wrTn (wrTvin M, wvrTnis m) keTili (keTil M) Mm. SvilTa C. keTilad _ C. ~ saqmeTa zeda A. 3 aRasrulebdes CAMQm. hguems (guems Cm) mama (mamaman m) CAm. 4 wavliTa A. iswaos CQm. yoeli C, yovelive m. iqmnas CAm. da iqmnes samar keTil _ MQ. keTilisa Cm. 5 egreT CMQm. gwurTuna M, gurwuTna Q, guwvrTvna m.6 gviams m] guisnna A. Cuen _ C. vmadlobdeT CAMm + Cuen C. amaT _ A. 7 tiriliT m. madloba RmerTsa tiriliTa] dideba RmerTsa tiriliTa C, madli RmerTsa A. ~ mefeman vaxtang zraxvad A. 8 yovelTa _ Mm. warwinebulTa A. 9 keTili] keTilad C. Cemgan MQm. ginaxavn m. 10 Tquen _ CA. romelni + ara gexilnen Tquen A. 11 moguxuden CAMm, moguxden Q. Cemgan (vaxtangiseul nusxebSi)] Cuengan MQm _ CA. 12 CemTagan] CuenTagan CMQm. daRaTu A, daRacTu Q. Cem] Cuen MQm. ~ Cem zeda da Tquen zeda A.13 gansacTeli M. ese + aramed CQ. ese _ A. 13-14 esreT ipyarT ... romel moiwivnes _ Mm. ipyraTa C. viTarca Q. 14 aramed Cem zeda oden da] da Cuen zeda odes Q. 15 gansacTelni M, gansacdeli m. Suris-gebisaniuis A. ayofen C.16 samsaxurad C, msaxurebulad Mm, msaxurebelad Q. moguago A, mogvagos m. da _ A. 17 kicxva Cm, kicxua M, kicxva Q. da mindobiTa _ CMQm. mindobiTa + RmrTisaTa A. 18 dambadebelisa RmrTisa _ A. da _ A. warZRuanebisa C. m-Si ewera warZRuanebisa~, gadasworebulia da weria: warZRuanebiTa~. misis m] mis C.
1

~ ~ igav. 29,15,17; 23,13-14.

160

juanSeri patiosnisaTa, romeli mocemul ars winamZRurad da saWurvelad guliTa mosavTa misTada, viZio Su|ri maT zeda. ukueTumca wargukideboda ese sparsTa mefeTagan, anu berZenTa mefisagan, mo-mca-viTmineT, aramed ra mowevnul ars Cuen zeda ovsTa kicxulTagan, | ara ams daTmena, sikudili umjobes ars TavTa CuenTaTs.~ maSin aRdga juanSer spaspeti da Tqua: cxovndi, mefe, ukunisamde didebiTa da mterTa | SenTa zeda neba aRsrulebiT! WeSmaritad brZane: codvaTa CuenTagan moiwia gansacdeli ese Cuen zeda da samarTlad gusajna RmerTman, rameTu | ganvamravleT codva mis winaSe da gRirs madloba RmrTisa [mimarT], rameTu didsa patiJsa Rirs viyveniT da ara esezomsa, romel moiwia Cuen zeda. aramed mravalmowyaleman RmerTman ara SecodebaTa CuenTa odeni patiJi moguago, da amiT kniniTa patiJiTa guwuarTna Cuen. mkdrTa qarTlisaTa amisTs didi madloba gRirs RmrTisa mimarT, rameTu Sen, umjobesi yovelTa mefeTa qarTlisaTa da mamaTa SenTa naSobTa ufros yovliTave sruli, msgavsi nebroT gmirisa, gamogaCina winamZRurad Cuenda, da mocemul xar | Cuenda RmrTisa mier ganmaqarvebelad WirTa CuenTa, ZuelTa da axalTa. da ukueTu codvani Cuenni ara das|Zleven, Sen mier moveliT ganqarvebasa yovelTa WirTa CuenTasa da umetes warmatebasa sazRvarTa CuenTasa, | rameTu aravin yofil ars mamaTa CuenTagani msgavs Senda. cxovndi, mefe, ukunisamde! raTgan mowevnul ars ovsTagan, xuTsa amas welsa Sina yofil varT Cuen mwuxarebasa Sina didsa amisTs, rameTu yrma

A70v

C104r

M159r

m189

10

A71r

15

C104v M159v

20

1 patiosnisaTis M. 2 misTada] misTa da CAMQm. viZioT CAMQm. maT] mas MQ, ovsTa A . wagukideboda C, wargvekideboda Mm, wagukideboda Q. ese _ A. sparsT A. 2-3 mefeTagan] mefisagan C. 3 berZenTa mefisagan] berZenTagan A. -viTminoT A. ra] ara A . 4 kicxvaTagan Cm, kicxTagan A, kicxuTagan M, kicxTgn Q. ams] mas M] + misi A. daTmena] daTmoba da C. sikudili~ Camatebulia gvian m-Si. umjobes ars] sjobs A. 4-5 CuenTuis M, CuenTvis m. 5 jomber A, juanber MQ, janber m. spaspete A. cxondi Am, cxovndin MQ. mefeo CAm. ukunisamde + da M. ukunisamde] da Q. 6 didebiT CQ] _ A. da _ MQm. aRsrulebiTa A. WeSmariti CA. hbrZane Q, brZaneT m. 7 CuenTagan] CuenTa mier CA. gusajna + Cuen C. dagusajna A. 8 mis winaSe] missa A. ~ winaSe missa C. mimarT _ CAMQm. 9 didisa A. patiJsa] pativisa A, patiJs m, C-Si ewera patiJsa~, gadakeTebulia da weria: pativsa~. ara esezomsa] ese odenisa A. ezomsa CMm, ezomsa Q. 10 RmerTman _ A. oden Q. 11 amaT m. guwuarTna + da C. qarTlisaTa] qalaqisaTa MQm. amisTs _ A. 12 mimarT + amisTs A. yovelTa + maT A. 13 mamaT m. SenTa _ Mm. SenTasa C, SenTasa Q. naSobTasa Mm] _ CAQ. ufrosi C. yovliTve C. sruli + da A. 14 gamoaCina m. da _ A. xar] ars MQm. Cuenda + da C. Cuenda _ A.14-15 ganmaqarvebeli C. 16 dasZlevden C, dasZliven Mm. movliT MQ. da _ A. 17 warmatTebasa M. sazRuarsa m. CuenTasa + yovlisa Jamisasa CMQm. aravin _ m. yofil ars] yofila A. CuenTagani] SenTagan A. 18 Senda] Cuenda MQm. cxovndin MQ, cxondi m. mefeo Am. riTgan C] radgan Mm. osTagan MQm. 19 vyofil varT m. Cuen _ m. Sina _ A.

161

juanSeri iyav da ara Zal-gedva medroba da wyobaTa winamZRuroba da arca Sina myofsa gangeba mefobisa. aw, mefeo, daRacaTu srul xar sibrZniTa, ZaliTa da simniTa da [h]asakiTa, aramed gakls sisrule dReTa medrobisaTs. xolo vxedav sibrZnesa Sensa, daRacaTu yrma xar, aramed Zal-gic gangeba mefobisa, aramed medrobisa da wyobaTa wina|ganwyobisa Senisa ara ars Jami. ese ars ganzraxva Cemi, raTa sibrZniTa SeniTa da kiTxviTa dedisa SenisaTa | gamoarCie erisTavi Cuengan winamZRurad spisa | Senisa da migucen Cuen, yovelni, mas da viyvne|T morCil, viTarca mamisa Senisa; da ZaliTa samebisa[Ta], RmrTisa erTarsebisaTa, warvideT da viZioT Suri. xolo Sen iyav Sina da ganagebdi mefobasa. ukueTu | codvaTa CuenTagan viZlineT ovsTagan, Seni mefoba uvnebelad darCes, ukueTu kualad TaviTa SeniTa codvaTa CuenTagan iZlio, sruliad warwymdes queyana Cueni, rameTu nacvali Seni ara ars queyanasa zeda. ese Tqua juanSer spaspetman da emowmnes yovelni warCinebulni [da] erisTavni zraxvasa missa. maSin Tqua mefeman: viTar hxudebis srulsa sibrZnesa da erTgulobasa Sensa, egreT warmosTqu yoveli, juanSer, xolo me ara var morCil zraxvisa magis Senisa, rameTu, raTgan mowevnul ars gansacdeli igi Cuen zeda, yovelni dReni Cemni mwuxarebasa Sina damiyofian, viTarca myofsa bnelsa. da siyuaruli disa Cemisa ganlevs gulsa Cemsa, viTarca maxli cecxlisa, da sikudili mirCevnia

Q42r m190 A71v C105r M160r

10

15

1 iyav + Sen C. wyobaTa] wyalobiTa Mm. winamZRuroba] winaZRoma C. 1-2 arca Sina myofsa gangeba] arca Seni gangeba A. myofisa Q. 2 mefobisa _ MQm. myofsa gangeba mefobisa] mefobisa gangeba C. meufo Q. daRaTu CA, daRacTu Q. sibrZniTa + da C. da _ CA. 3 asakiTa CAMQm. 4 daRaTu C. xar] var Mm. aramed _ A. 5 wyobisa m. M-Sic wyobisa~ ewera, axla gadakeTebulia da ikiTxeba: wyobiTa~. winaganwyobisa] winaaRmdgomisa A. ganZraxva m. 6 SenisTa Q. gamoarCie erisTavi] erTi vin gamoirCie A. erisTavi] erTi vin C. erisTavni MQm. 7 Cuengani CA, Cuenganni MQm. Senis m] Cuenisa A. mogucen MQm. mas _ MQm. viyueniT Mm, viyveniT Q. 8 viTarca _ MQm. Senisani A. m-Si ewera Senisani~, axla ni~ gadaSlilia da weria: Senisa~. samebisa CAMQm. 9 Suri + Cueni A. Sen iyav Sina da ganagebdi] maSin Sina ganagebdi (gaagebdi M, gagebdi m) Mm, Sen (Q-Si ewera mSn~, `m~ waSlilia da weria Sn~) Sina gaagebdi Q. gaagebdi C. mefobasa] m-Si ewera samefosa~, sa~ waSlilia da weria: mefosa~. 10 viZlivneT CA, viZleniT Mm, viZlieniT Q. ~ mefoba Seni CA. unebelad M, unebulad m, ~ darCes uvnebelad A] + xolo A. 11 kualad] kula C] _ A. ~ iZlio codvaTa CuenTagan A. sruliad] kualad C. 12 jumber M, juanber Q, jonber A, janber m. 13 emowamnes A, emowmnen m. da2 _ CAMQm. viTa CMQm. 14 xudebis CAMQm. srulsa + da Q. srulsa sibrZnesa] srulad brZensa C. sibrZnesa] brZensa Mm, brZensa Q. erTguloba A, erdgulobasa m. egreT] esreT MQm. 14-15 warmosTu m. 15 yoeli C. jomber A, jumber Mm, juanber Q. morCil~ gvian aris Camatebuli m-Si. zraxvisa] brZanebisa C. zraxvasa magas Sensa A. 16 mowenul M. gansacdelni Mm. yoelni C. Cemni] Cuenni MQm. Cemni] cxorebisa Cemisani CA. 17 damiyofia Mm. myofs Mm. bnelisasa CMQm] + Sina A. da _ A. siyuaruli] sibraluli C, sawyaluli M, swyluli Qm. dis m. 18 ganilevs Q. mirCevna Q.

20

162

juanSeri Tavisa Cemisa | vidreRa sircxli, aramed mindobiTa RmrTisaTa da winamZRurobiTa juarisa misisa | patiosnisaTa TaviTa CemiTa warval, da | vesav mravalmowyalebaTa misTa, ara gamwiros da momces Zleva.~ maSin viTar verRara dauSlides, miemowmnes yovelni warCinebulni da Tques: cxovndi, mefe, ukunisamde! iqmnes ganzraxva Seni. RmerTman dambadebelman moavlinen[in] angelozni da dascen[in] yovelni mterni Senni.~ da daamtkices laSqroba ovseTisa da ganiyarnes yovelni saxlad Tsad [kozmad]. | da vaxtang mefeman waravlina mociquli winaSe dedisZmisa misisa varaz-bakur erisTvisa da auwya laSqroba ovseTisa da iTxova misgan Sewevna, xolo man sixaruliT aRuTqua, rameTu queyana misica tyueqmnul iyo ovsTagan. maSin vaxtang mouwoda yovelTa spaTa qarTlisaTa da Semokrbes yovelni, da daibanakes muxnars da xerks, imier da amier aragusa. da iyo asi aTasi medari da sameoci aTasi queiTi.* da waremarTa vaxtang mefe, | ganvida qalaqiT mcxeTiT, da ganaxna spani misni da | moewonnes simrav|liTa da cxenkeTilobiTa da mokazmulobiTa, da ixilna yovelni igi mxiarulebiTa da aZrviTa, rameTu savse iyvnes SuriTa ovsTaTa, aRivso sixaruliTa da hmadlobda RmerTsa. Semovida qalaqad da aRasrula Sdeuli erTi locviTa da marxviTa da RamisTeviTa, da ganuyo xuastagi didZali glaxakTa da dautevna ganmgebelad

A72r C105v M160v

m191

10

A72v Q42v C106r M161r

15

1 vidreRara MQm. sircxli] sicocxlesa CMm, sicocxlisa Q. aramed _ CMQm. mndobiTa M, mindbiTa Q. 1-2 winamZRurebiTa A, winamZRrobisa m. 2 misisa] misisaTa C, mis A, misisaTa da m. patiosniTa C. 2-3 mravalmowyalebaTa] mowyalebaTa Q. 2-3 da vesav ... misTa] mowyalebiTa misiTa mosavi C. 4 uSlides C. yovelnive m + igi CA. Cinebulni C. 5 cxovndin Am, cxondin Q. mefeo CMm, mefo Q] _ A. iqmnes _ Mm. moavlina C, moavlinen AMQm. 6 angelozi CAQ] + misi Zlierad Senda C, Zlieri Senda A, Zalad Senda Q. da1 _ C. dascnes CA, dascen MQm. yovelnive m. da2 _ C. da daamtkices] daamtkicen mefoba Seni da A. damtkices m. ovseTs C. 7 da _ A. yoelni C. saxlad] soflad A. kazmad CMQm, kazmvad A. 8 da] xolo A. mefeman _ CMQm. varza-bakur C, varaz-bakurisa A] + ranisa CA. 9 erisTavisa M, erisTvisa Q, erisTavsa m. da1 _ MQm. da auwya laSqroba ovseTisa da _ A. 9-10 sixaruli M 10 aRuTqa Q, aRuTqu m. tyueqmnil CAMm, tyuqmnil Q. maSin] xolo CMQm. 11 da1 _ A. Semokrben m. daibanaknes MQm. muxrans A] mun ars Mm. Q-Si ewera mun ars~, gadakeTebulia da weria: muxnars~. 11-12 ~ amier da imier CA. 12 aragus M, argusa m. da2 _ MQm. samoci Am. queiTi] medarni MQ, medari m. queiTi + da gamogzavnna varaz-bakur spani Tsni Tormeti aTasi medari A. sameoci aTasi ... warmarTa _ C. waremarTa + da Q. waremarTa _ A. 13 da1 _ m. ganaxna] ganasxna CMQm. da2 _ CMQm. ganaxna spani misni da] ganasrulna spani Tuisni da ganasxna A. 14 da1 _ AQ. 14 cxenkeTilobiTa] cxenqueiTobiTa A. da2 _ A. yoelni C. igi _ A. 14-15 mxiarulad CA. 15 azarviT CA, azrviTa Mm, azrviT Q. savseni CAMQm. sixaruliTa + vaxtang C. madlobda CAMm, madlobdes Q. 17 da1 _ A. xostaki M, xuastaki Q, xostagi m] saqoneli C. da2 _ MQm. dauteva A. ganmgeblad Mm. sameufosa A. * Q-Si minaweri mxedruliT: asi aTasi cxenoani. samoci C. queiTi~.

20

163

juanSeri samefosa misisa[sa] deda misi sagduxt da da misica xuaranZe, da dawera anderZi esreT: ukueTu arRara Semoviqce cocxali, da Cemi xuaranZe SeirTos mirian, _ romeli eyvoda vaxtangs mamisZmiswulad, naTesavisagan revisasa, mirianis Zisa[sa], romeli siZe iyo Trdat somexTa mefisa, _ man SeirTos da Cemi da man ipyras mefoba.~ da ese dawerili dedasa missa misca da sxuasa aravis auwya, da igi mirian, mamisZmiswuli misi, dauteva mcxeTas. warvida vaxtang da dadga TianeTs da mun mierTnes yovelni mefeni kavkasianni. | ormeocdaaTiTa | aTasiTa | medriTa waremarTa saxelsa zeda RmrTisasa, ganvlo kari darialanisa. da Seslvasa missa ovseTad iyo vaxtang wlisa aTequsmetisa. maSin | mefeTa ovseTisaTa Sekribnes spani maTni, moirTes Zali xazareTiT da moegebnes mdinaresa zeda, romeli ganvals darialans da Cavlas velsa ovseTisasa, da masca mdinaresa arag hrqan, rameTu erTisa mTisagan gamovals Tavi orTave: qarTlisa aragsa da ovseTisa aragsa. da daibanakes orTave spaTa imier da amier, rameTu mdinarisa mis pirsa orgniTve qarafni iyvnes kldisani, Walakni da velovanni pirsa mdinarisasa, da ganekrZalnes erTmanerTisagan. da dacvnes gzani qarafTani da dadges egreT Sd dRe. amas Sdsa dResa brZola iyo bumberazTa mdinaresa mas zeda. maSin ovsTa romel hyves nijadni xazarTani, maT TanaerTo kaci erTi goliaTi, saxeliT Taran. gamovida ese Taran xazari da ma-uyo miTa maRliTa da T|qua: | gety Tquen, yovelTa spaTa vaxtangisTa, vinca
1 sameufosa A. misisa CMQm]Tuissa A] + da MQ. ~ deda misi samefosa missa m. ~ sagduxt deda misi C. da] daa CA. misica] misi CA, misca MQm. da2 _ A. 1-2 ~ esreT anderZi m. 2 Seviqce CMQm. da] daa CA. da Cemi _ MQm. xuarZe Q. mirian] mihran C. 3 revissa CA, revisa MQm. mirianis] miaranis C. Zisa CAMQm. 4 Tardat MQ. man] maSin A. da] daa CAMm. ipyras] yos A. 5 mefoba] samefo C. missa _ A. sxuas m. mirian] mihran C. 7 dadga] miadga A. TianeTs] TineTs M. da2 _ AMQm. mierTunes Q. yoelni C. kavksianni Q. 7-8 ormeocdaaTi CMQm, ormocdaaTi A.8 aTasi (aTasni m) medari CAMQm + da C. kari _ MQm. 9 darialanisa] darielasi C, arianalisa MQm. da _ MQm. Seslvasa] Sesavalsa Mm, Sesv lsa Q. missa _ Mm. wlisa~ m-Si gvianaa Camatebuli. Tequsmetisa CAQM, Teqvsmetisa m. 10 ovseTisTa Q. Sekribes C. maTni + da CA. moirTnes Q. 11 ganvlis CAMQm. darialans] daralasa C, darialnsa A, darRalas MQ, darRalsa m. da1 _ MQm. Cavlis CAMQm. 12 arag] dariaelo A. hquian CMm, rquian A, hqan Q. erTis AMm.13 aragsa] da araguisa A. aragsa _ MQm. da ovseTisa aragsa _ A. 14 spaTa _ A. ~ amier da imier CA. mis _ Q. 15 qarafani m. Walkni Q. pirTa mdinarisaTa A. da2 _ MQm. 16 erTmanerTsa A. daicvnes C, dacuives A ] dadges MQm. qarafni m. da2 _ A. egreT _ Q. ama CA, amasa m. 17 brZola] SeZrul MQm. bumberezTa CMQ, muberazTa A, bunberazTa m. mas _ A. maSin ovsTa _ CMQm. romelni m. hyves] hyavs C. nijdani A. 18 TanaerTo] Tan erTo m, Tana iyo C. Tarxan, m. ese _ A. 19 -yo CA. vaxtangisaTa AMm. vinaca M.

A73r C106v M161v

m192

10

15

M162r C107r

20

164

juanSeri
A73v Q43r

m193

C107v M162v A74r

ars Tquen So|ris uZlieresi, gamovides Cem zeda.~ xolo v|axtang mefesa romel hyves spani sparsTani, maT TanaerTo kaci erTi, romelsa erqua farsman farux. amisda vervis daedgnes brZolasa Sina, rameTu mravali lomi eliTa Seepyra. ese ganvida brZolad Taranisa, da aRizaxnes orTave da mietevnes urTierTas. da pirvelsave Sekrebasa uxeTqna rmali farsman faruxs zeda da ganupo Tavi vidre beWTamde. maSin daWmunda vaxtang da yrmani misni, rameTu aravin darCa maT Soris msgavsi farsman faruxisi. SeZrwundes yovelni igi spani da aRivsnes mwuxarebiTa. da daRamda dRe igi, da vaxtang Sevida | karvad Tsad da dadga igi locvad, da cremliTa evedreboda RmerTsa, vidre ganTenebadmde ara dajda que locvisagan, iTxovda RmrTisagan Sewevnasa da mindobiTa RmrTisaTa eguleboda TTbrZola Taranisi, rameTu uSiS iyo igi, | viTarca uorco, da imedi | hqonda RmrTisagan da Zalisa Tsisagan. viTar ganTena, kualad STamovida Taran kidesa mdinarisasa, ayuedreb|da da kualad iTxovda muqarasa, da ara vin ipova spaTa Soris vaxtangisTa mbrZoli misi. maSin vaxtang hrqua spaTa misTa: ara mindobil var me Zalsa Cemsa da simnesa Cemsa, aramed mindobiTa RmrTisa dausabamosaTa, samebisa erTarsebisa, yovlisa dambadebelisaTa ganval TTbrZolad Taranisa.~ maSin gankrdes warCinebulni igi, ayenebdes vaxtangs da mravalRoned zraxvides, raTamca ayenebdes brZolisagan, rameTu yrma iyo vaxtang, da ara icodes gamocdileba misi. ara erCda vaxtang, aramed daamtkica brZola misi. gardada cxenisagan da davarda queyanasa zeda, Tayuanis-sca RmerTsa, aRipyrna elni Tsni da Tqua: he, ufalo, dambadebelo
1 uZlieresi _ Mm. Cem] Cuen Q. Cem zeda] brZolad Cemda A. xolo _ A. romelsa CMQm. yves A. 2 spani _ A. sparsTani ] spaTa nijTani C, spaTani jarni MQm. maT] mas A. farsman faruxa C, farzman farux A, farsaman farux m. amisad C. veravis Cm. 3 rameTu _ A. 4 Taranissa C, Taranisad A, Tarnisa M, Tarnisa Q. da1 _ A. aRizraxnes M. mietennes M, mieteunnes m. urTierTsa Cm. da3 _ A. Sekrebasa] Seyrasa C. 5 rmliTa C. farsman faruxas C, farzman faruxsa A, farsaman faruxsa m] + Cabalaxsa CA. zedan m. da ganupo Tavi] ganapo zurgi misi A. beWamde m. 6 vaxtng Q. yrmani]spani CAm. aravin] ara A. farzman faruxisa A, farsaman faruxisi m. 7 yoelni C. mwuxarebiTa + da madlobdes RmerTsa A. da2 _ MQm. da daRamda dRe igi da _ A. dahRamda C. 8 karavad C, m-Sic adre `karavad~ ewera, Semdeg gadausworebiaT. da1 _ Q. igi _ AMQm. da2 _ A. vedreboda Q. 9 RmerTsa + da A. gTenebdmde Q, ganTenebamde m. Rgan Q. 10 Tarnisi M, Taranisa m. uSiSi C. 11 igi _ Am. 12 ganTenda C, ganaTena m. kualad1 _ A. STamovida] gamovida Q. ~ kualad da MQm. kualad2 _ C. 13 da _ C. vin _ AQ. vaxtangisaTa AMm. 14 hqua Mm, Tqua C, rqua A. misTa _ A. me _ Am. Cemsa _ MQm. Zalsa Cemsa da simnesa Cemsa] Zalisa Cemisa da simnisad C, Zalisad Cemisa da simnisa Cemisad A. 15 mindobiTa + da ZaliTa C. RmrTisaTa A. dausabamosa CA. 16 Taranissa CMQm. 17 da _ A. ayenebdes] daayenes CAQ. 18 gamocdiloba CAM, gamocdiloba Q. misi] mis m. 18-19 ara erCda... brZola misi _ CMQm. 20-1,166 Tayuanis-ca m. RmerTsa + da C. Tsni _ A. he] eha C, oe A, e m. 20-1 ~ yovlisa dambadebelo A.

10

15

20

165

juanSeri yovlisao da Semmatebelo keTilTao, aRmamaRlebelo mosavTa SenTao, Sen iyav Semwe Cemda, moavline angelozi Seni Zalad Cemda da daec usjulo ese da | arcxne mgmobarTa SenTa, rameTu ara Zalsa Cemsa mindobil var, a|ramed mowyalebasa Sensa.~ moiqca da aRjda taiWsa Tssa da hrqua spaTa misTa: | evedrebodeT RmerTsa da nu SesZrwundebiT.~ warvida vaxtang da udges spani misni zurgiT misa SeZrw|unebulni da savseni mwuxarebiTa Ts-Tssa sjulsa zeda evedrebodes RmerTsa | cremliTa. maSin vaxtang Cavlo guerdi da STadga mdinarispirsa. aqundes elTa [h]orolni. moxedna Taran da hrqua: me goliaTTa da gmirTa gamocdilTa mbrZoli var [da] ara ymawulilTa, garna Sen zedaca davimdablo Tavi Cemi.~ aRizaxnes da mietevnes urTierTas. da pirvelsave Sekrebasa scna [h]orolni vaxtang sartyelsa zeda da ver ufara simagreman saWurvelisaman, da ganavlo zurgiT da mokla*. xolo qarTvelTa, nugeSiniscemulTa da savseTa sixaruliTa, aRizaxnes miTa saSineliTa da Sewires madloba RmrTisa mimarT. xolo vaxtang masve adgilsa gardada cxenisagan, da da|varda miwasa zeda, Tayuanis-sca da Tqua: kurTxeul xar, Sen, ufalo, romelman moavline | angelozi Seni | da daec mteri Cemi. Sen xar aRmamaRlebeli mosavTa SenTa, Sen xar, romelman aRadgini queyanisagan glaxaki da skoreTagan aRamaRli davrdomili.~1 mohkueTa Tavi Tarans, aRjda da warvida laSqarTa TsTa Tana da yovelTa maT spaTa miTa aRwevnuliTa Seasxes qeba vaxtangs da hmadlobdes RmerTsa.
1 Sematebelo m] Semamkobelo C, Semmtkblo Q. aRmamaRlebelo] aRmamaRle m. iyavn m. Semwe] mwe A. 2 Cemda] Cemi da m. ese] isi C. 3 Zalisa Cemisa C, Zalisa Cemisad A. mowyalebisad Senisa CA, mowyalebisa Senisa MQ. 4 da moiqca bis C. Tssa] missa A. rqua CA, hqua Mm. spaTa _ A. misTa] TuisTa C. evedrebodiT AMQm. 5 SeZrwundebiT AQm, SezrwundebiT M. warvida bis A. udges] dadges CA. missa CAMQm. Sezrwunebulni M.7 Cavlo] wavlo C. mdinarisa pirsa CAQm. elTa _ MQm. ~ elTa aqundes C. orolni CAMQm. 8 Tarayan m. rqua C, hqua Mm. da hrqua _ A. goliaTi A. gmirTa + da C. da3 _ CAMQm. 9 ymawuilTa C, ymawvilTa M, ymawurilTa AQ, m-Si ewera ymawvilTaca~, axla ca~ waSlilia da weria: ymawvilTa~. Cemi + da MQm. aRizraxnes Mm, aRizxnes Q. mietennes M, mietevnnes m. 9-10 urTierTsa m] erTmanerTsa C. 10 orolni MQm. ~ vaxtang orolni CA. vera Cm. 11 simagrema C, smagreman M, m-Si ewera simagresa~, gadakeTebulia da ikiTxeba: simagreana~. da1 _ Am. ganvlo Am. moklna m. 12 savseTa] aRsavseTa A. aRizraxnes Mm. Seswires Q. 13 cxenisaga m. 14 miwasa] pirsa A. Tayuani-sca MQ, Tayuanis-ca m] + RmerTsa CA. xar] m-Si ewera ars~, Semdeg gadakeTebulia da weria: xar~. 15 Seni + Zlieri Cemda A, ufalo Q. Sen xar ... SenTa _ CMQm. 16 aRadgine CMQm. aRamaRle C] aRadgini A, aRadgine M. 16 mokuTa Q. Taranisi C. warvida] movida A. 17-18 maT spaTa] spaTa misTa A. 18 madlobdes A. RmerTsa _ A. * Q-Si mxedruliT minaweri aSiaze: vaxtang. dasca. Taran. falavani~.
1

C108r M163r A74v Q43v m194

10

C108v

M163v A75r

15

20

fsalm. 112,7.

166

juanSeri da meoresa dResa sxua gamovida bumberazi ovsTagan, romelsa erqua bayaTar. igi iyo goliaT, da raTgan daewyo medrobad, vervis daedgnes misda da moesra yoveli mbrZoli misi. da iyo sigrZe mSldisa misisa aTormeti mtkaveli da isari misi _ equsi mtkaveli*. modga ese bayaTar pirsa mdinarisasa da ma-uyo miTa maRliTa da Tqua: vaxtang mefeo, nu ganhlaRnebi Sen moklvisaTs Taranisa, | ara erTo igi goliaTTa da amisTs moikla igi ymawulilisa mier. aw ukueTu Senve gamoxde mbrZolad Cemda, mogxuden Cemgan brZolani ficxelni, romelTa | verRara ganere, Tu ara, vinca spaTa SenTa|gani gamovides, mis|Tsca mza var.~ maSin pasux-ugo bayaTars vaxtang da hrqua: ara ZaliTa CemiTa vsZle Tarans, aramed ZaliTa dambadebelisa CemisaTa, ara meSinis Sengan, viTarca ZaRlisa erTisagan, rameTu Zali qristesi Cem Tana da juari misi patiosani _ saWurvel Cemda.~ da ganawesna | vaxtang spani da daadginna ganmzadebulad, da aRjda taiWsa, SeWurvilsa javSniTa, da aRiRo fari misi vigris tyavisa, romelsa ver hkueTda maxli, da Cavlo guerdi da midga maxloblad mdinarisa, ma-uyo bayaTars da hrqua: ara gamoval me mdinaresa, rameTu mefe var. ara miveaxlebi spaTa ovseTisaTa, rameTu warwymediTa CemiTa warwymdebis yoveli Cemi spa, xolo Sen mona xar da warwymediTa SeniTa ara evnebis spasa ovseTisasa, viTarca warwymediTa ZaRlisa erTisaTa, gamoved mdinaresa Cem kerZo!~ maSin bayaTar aRasrula sityua misi da Tqua: me,
1 da _ A. meores m. bumberezi CMQ, mumbarezi A, bunberazi m. bayaTar] bayar M, bayTar Q] + da m. 2 goliaTi CAQm. radgan m] ra C. dewyo m. medroba C] + da MQm. veravis CMQm. daedgnes bis M. misda] misTuis CA] + brZolasa Sina A. moesrnes m. yoeli C. 3 da1] rameTu CA. Tormeti CAMQm. da 2 _ MQm. 4 moadga MQm. bayTar MQ. mdinarisasa] mindorisasa A. da 1 _ A. -yo CA. 5 ganlaRnebi CAMQm. Sen _ C. mokulisaTuis M, mokulisaTvin m. Taranissa C, Tarianisa M. erTua Mm, erTu Q. igi _ A. 6 golieTTa C. da _ A. misTuis C. igi _ A. ymawurilisa A. ymawulilisa mier] ymawulisagan C, ymawurilisagan Q. ymawulilisa mier. aw _ Mm. 7 mebrZolad MQm, brZolad A. moguxuden C, moguxden Qm. romelTagan CAQ, romelTan Mm. verRara] ver A. ganero CA, ganeZe Mm. 8 ara, vinca] ra A. SenTagan Q. pasuxi ugo C. psux- M. bayTars MQ. 8-9 ~ vaxtang bayaTars CA. 9 rqua CA, hqua Mm. vZle Q. Taranis Q. dambadebelisaT M, dambadebelisaTa Qm. 10 CemisaTa + da CA. CemisaTa _ MQm. meSinis + me A. 11 Tanaa m] + ars A. saWurvelad C, saWurvel A. Cemda + ars A. 12 da1 _ A. ganuwesna C. vaxtang _ A. dadginna Mm + ganwesebulad da A. 13 javSaniTa CA. vera CMm. 14 da1 _ A. guerdiT A. miadga A. maxlobelad CAM. mdinaresa CA] mindorisa Q. -yo A. bayTars MQ, bayaTar A. rqua CA, hqua Mm. 15 miviaxlebi C] + me CA. spasa ovseTisasa CAQ. Mm-Si ewera ovseTisaTa~, axla gadakeTebulia: ovseTisasa~. 16 ~ yoveli spa Cemi Cm. ~ spa Cemi yoveli A. spaTa ovseTisaTa A. warwymediTa _ CMQm. 17 viTarca ... erTisaTa _ A. 18 mdinares m. bayTar MQ] + ovsman CAQ. Tqua] rqua C. me _ Q. * Q-Si mxedruliT minaweri: osis mSvildis da isris ricxvi ... Svidi mtkaveli ib da isari ... mtkaveli~.

m195

C109r M164r A75v

10

Q44r

15

20

167

juanSeri
C109v M164v A76r

m196

C110r M165r

A76v

Q44v

momklvelman | Senman, gamovlo mdinare, aramed pirisagan mdinari|sa ukudeg sam utevan!~ | maSin vaxtang ukuhrida. gamovlo mdinare bayaTar da uwyo srolad isriTa. maSin vaxtang sificxliTa TualTa TsTaTa, da simaxliTa gonebisa misisaTa hridebda isarsa, rameTu Sorsve ixilis isari momavali da uxldeboda da simarjT mieaxleboda. amier da imier spaTagan iyo cema bukebisa da dabdabTa, da izaxdes miTa aRwevnuliTa spani ornive, _ qarTvelTani da ovsTani, _ romliTa iZrvodes mTani da borcuni. da ver Sehkra isari orisa | isrisagan meti bayaTar farsa vaxtangissa, da ver ukueTa yovlad. da kualad hkra sxua isari cxensa vaxtangissa da ganagdo Siga, da vidre daecemoda cxeni vaxtangisi, miuda zeda da uxeTqna rmali marsa bayaTarissa, da CahkueTa vidre gulamde. maSinRa daeca cxeni vaxtangisi, swrafiT mihyo eli da Seipyra cxeni bayaTarisi. da pirvel dava|rda queyanasa zeda da Tayuani-sca RmerTsa da Sewira madloba | umetes pirvelisa, aRjda cxensa* bayaTarissa da modga maxlobelad spaTa TsTa da hrqua miTa maRl|iTa: mne iyveniT da ganZlierdiT, rameTu RmerTi Cuen kerZo ars.~ xolo spani igi waremarTnes ganmzadebulni, cxen-Tornosanni da jaWuCabalaxosanni winaTkerZo, da maT ukuana queiTni da queiTTa ukuanaT simravle medarTa, da esreT mihmarTes. xolo ovsni warmodges qa|rafsa zeda da daasxes isari, viTarca wma mZafri. maSin mefe vaxtang moqceul iyo spisa misisa
1 momkulelman m] mklvelman A. ukudeq m. 2 ukurida CMQm] ukudga A. bayTar MQ. ~ bayaTar mdinare A. srola A. 3 sificxiTa C. TuisTa Mm. TualTa TsTaTa] TualTaTa A. gonebisa misisaTa] gonebisaTa A. 4 misisTa Q + da sikiskisiTa taiWisa (taiWisa Q) misisaTa CQ, da sivavkasiTa Wangisa misisaTa A. aridebda C, ridebda A, hiridebda Mm. Sorisave Mm, Sorisve Q. da _ A. 5 simarjuiTa A. miiaxleboda C , mieaxldeboda A. da simarjT mieaxleboda _ Q. imier + da CQ. ~ cema iyo A. bukebisa C, bukebiTa A, bokebisa MQm. 5-6 dabdabebiTa m] dabdabaTa A, dabadebiTa M, dabadeb Ta Q. da 1 _ A. 6 qarTvelTani] qarTvelni CA. ovsni CAMm. 7 iZvrodes m. ver Sehkra] vera hkra CA. oris A. isrisagan] isris C. 8 bayTar MQ. vaxtangisasa AMm. vera CMm, vera Q. ukueTa] kueTa C, hkueTda A, hkuTa Q. kualad _ C. sxua _ A. 9 vaxtangisasa AMm, vaxtangisasa Q. Siga] Sia Mm, S ia Q. vidre] vire C. vaxtangisa Q. mouda MQm. 10 zeda _ A. bayTarisasa M, bayTarissa Q, bayaTarisasa m. CakuTa Q. vidre _ CMQm. 11 miyo CA. Seipra Q. bayTarisi MQ. da2 _ AQ. 12 pirvelad A] irvel M. Tayuanis- CAQ. Seswira m. 13 pirvelisa] sulisa Mm, sulisa Q. cxenssa M. bayTarissa CAQ] Mm. moadga MQm. TsTa] misTa A. 14 rqua CA, hqua Mm. kerZoe M. 15 igi _ A. warmoemarTnes CMm, warmoemarTnnes Q. cxenTorneosanni A, cxen-Torosanni m, cxen-Torosnni MQ. da _ A. 15-16 jaWu-Cabalaxosnni M, jaWCablxosnni Q. 16 winakerZo AQ. maT] maTsa CMm (M-Si ewera: mTasa~), mTasa Q. ukaniT C, ukana A, ukan Mm, ukanaT Q. da 2 _ m. queiTTa] queiTT A. ukaniT CMm, ukana A, uk niT Q. 17 momarTes CMQm. mimarTes A] + ovsTa A. dasxes m. 18 mZlafri C. mefe _ Q. ~ vaxtang mefe CA. misisa] mis MQm. spisa misisa] spasa missa CA. * Q-Si minaweri aSiaze mxedruliT: mokla. bayaTar. falavani. risa. mS...z...is sisrule weril ars ganma[]pirispir furcelsa~. 168

10

15

20

juanSeri zurgiT rCeuliTa medrobiTa, uzaxebda da ganaZlierebda da nugeSinis-scemda spaTa misTa. maSin winaTa cxen-TornosanTa aRvles gzasa qarafsa, aRdes vakesa da aRudges ukuana[T] queiTni da Semdgomad _ simravle medarTa, da iqmna brZola Zlieri maT Soris. xolo vaxtang ukueTu marjueniT kerZo ibrZodis, marcxeniTkerZoni Zrwod|ian, da, ukueTu marcxeniT kerZo ibrZodis, marjueniTkerZoni Zrwodian. da egodensa mas simravlesa maTa spaTaTasa icnobeboda ma vaxtangisi, viTarca | ma lomisa, da Tanahyvebodes mas orni medarni: artavaz, ZuZusmte [misi], Ze saurmag spaspetisa, da bivritian sefewuli; da iginica ib|rZodes mned. | maSin iZlivnes ovsni da ivltoda banaki maTi, moisrnes da tyue iqmnnes, xolo umravlesi meoti ovsTa cocxali Seipyres ukumosnisaTs tyueTasa, romelni wartyuenul iyvnes pirvel ovsTagan qarTvelni. viTar ukumoiqces devnisagan da daibanakes banaksave Tssa, sam dRe ganisuenes da Sewires madloba RmrTisa mimarT, da merme ganibnines tyuenvad ovseTisa: Semusrnes qalaqni maTni da aRiRes tyue da natyuenavi uricx. da ganvides paWanigeTsa, rameTu maSin mun iyo paWanigeTi, mosazRvred ovseTisa, mdinaresa mas | ovseTisasa wiaR, da jiqeTi munve iyo. Semdgomad JamTa mravalTa iotnes paWanigni da jiqni TurqTagan, da warvides paWanigni igi dasavaliT kerZo, xolo jiqni daemkdrnes bolosa afxaz|eTisasa.
1 zurgiTa M. rCeulisa Mm, rCeulisa Q. medriTa CA. uZaxebda A , uzraxebda m. da 1 _ CMm. da 2 _ AMQm. nugeSinis-cemda M, nugeSinis-cemad Qm. 2 misTa _ Q. winaT CMm, wina A. cxenTorosanTa m, cxen-TorosTa MQ] Torneosanni A. aRules Mm. gzasa qarafsa] gza (gza Q ) qarafisa (qarafisa Q) CMQm. aRvles gzasa qarafsa] aRvides gzasa qarafisasa A. vakesa] evsa A. da aRudges] waudges A. 3 ukana CAQ, ukan Mm. 4 ibrZoda MQm (m- Si adre ewera: ibrZodes~ ). marcxeniTkerZo CA. 5 Zrwodis A. da 1 _ C. marcxeniT kerZoni Zrwodian, da, ukueTu _ MQm. marcxen Q. ibrZodes MQm. marjueniTkerZo C, marjueniT kerZni MQm] marjueniT A. 6 egeodensa C. mas simravlesa maTa spaTaTasa] mas Sina masa spaTasa C. simravlesa spaTasa A, mas Jamsa ma spaTa (spaTaTa M) Mm, mas Sina ma spaTa Q. vaxtangisa Q] misi A. 7 medarni _ M. artevaz CMQm, artvaz A. ZuZusste MQ, ZuZuste m. misi _ CAMQm. surmag m. 8 bivritiani C. 9 ivltodes A. banaki maTi _ A. iqmnes CMQm. 10 umravlesi] umetesi A. ovsTa + maTgani CMQm. ukmosnisaTuis CM, ukmosnisaTs Q, ukmoxsnisaTvis m. 11 wartyuenul] warkueTil Mm, warkuTil Q. ukmoiqces C, ukue (uku Q) moiqces MQm. 12 da daibanakes] daibanakesa A. Seswires Mm. 13 ganibnivnes CAMQm. tynvad M. ovseTisa] ovseTsa C, oseTs Q. 14 paWanikeTs CAQ, paWanikeTsa Mm. 15 paWanikeTi Mm, paWnikeTi Q. mosamzRured C, mosazRvared A , mosamZRured m. mdinares m. wiaR] waR Mm. 16 munve] mun A. JamTa~ Semdgom aris Camatebuli m -Si. paWinagni Mm. da 1 _ A. da jiqni TurqTagan] jiqiTurT C. da 2 _ CMQm. 17 paWinagni Mm, paWnagni Q. igi _ CA. dasavliT AMm. kerZsa CQ, kerZosa Mm.

C110v M165v

A77r m197

10

C111r

15

M166r

20

169

juanSeri da motyuena vaxtang paWanigeTi da jiqeTi, da Semoiqca da moadga ovseTsave, da mefeni ovsTani Sevltolvil iyvnes simagreTa kavkasiisaTa. aRdges maT Soris mociqulni da daizaves da iTxoves vaxtangisgan ovsTa nac|valad disa misisasa ocdaaTi aTasi tyue ovseTisa, yoveli ukeTesi, romeli saxel-debiT Tques ovsTa. da misca vaxtang ocdaaTi aTasi tyue disa misisaTs da moiyvana da misi. xolo tyueni qarTvelTani, romelni hyves ovsTa equssa mas weliwadsa, igi yovelni | ukumoisnna TTo TTosaTs, _ da aRiRo mZevali ovsTagan da mZevlisaTs misca sxua tyue ocdaaTrvameti, romelni ukumoisnna tyue qarTlisa, ricxT samas ormeocdaaTrvameti,* da romel da|rCa tyue ovsi amaT ganteobilTagan kide _ equsi aTas ormeocdaaTrvameti Tnier paWanigTa da jiqTasa. da ese yoveli aRasrula oTx TTue. maSin mefeman ganutevna nijadni igi sparsTani da mefeni | kavkasia|nTani niWiTa didiTa. da warmogzavnna miranduxt da tyue igi yoveli gzasa darialanisasa, da TT spiTa didiTa qarTlisaTa warvida gzasa afxazeTisasa, sulgrZelad da uSiSad iwyo brZolad cixeTa afxazeTisaTa, rameTu mefe berZenTa leon didi ucalo iyo brZolisagan sparsTasa da ver SemZlebel iyo spaTa gamogzavnad afxazeTs. da sam wel wartyuenna yovelni | cixeni afxazeTisani vidre cixegojadmde da movida saxlsa missa, qalaqsa sameufosa mcxeTas. ganegeba wina deda misi
1 da1 _ A. moatyuena m. paWingeTi M, paWngeTi Q, paWinageTi m. da3 _ CA. Seiqca CMQm. gamodga A. ovseTsve CQ. 2 Seltolvil M. kavkasisaTa C, kavkasasTa M, kavkasiasTa Q, kavkasTa m. adges MQm. 3 daizavnes C, daazavnes A, daizavne Q. da2 _ A. iTxoes C. vaxtangisagan Mm. ~ ovsTa vaxtangisgan A. naculad CAM, nacvlad m. misisa MQm. 4 s xel biT Q. Tques] aqus C, Ts Q. misc m. 5 disa misisaTs] disaTuis A. da + ese CMQm. da] daa A. da misi _ CMQm. 6 qarTvelTani] qarTvelni CA. romel A. yves A. equsa A. equssa mas] gaqus sams (samsa Q) MQm. weliwads m] welsa A. yoelni C, yoveli m. ukmoisnna CQ, ukmoisna Mm] ukumoiyvanna A. 7 TTosa Q. TTo TTosaTs _ C. mZeveli M. 8 ocdaTurameti Mm] l EQ, ormoci aTasi C] + da C. ocdaaTrvameti, romelni] ocdaaTi aTasi A. romelni] romeli CQ. ukumoisna A, ukmoisna CMQ, ukmisna m. ricxuTa Mm. samas ormocdaTurameti Mm] samasi aTas ocdaCuidmeti C, 8-9 samas ormocdaaTi aTasi A, t l Q. 9 ~ tyue amaT ovsi C. gateobilTagan Q ] gaSuebulTagan C. kide + TualviT C, TuiT M, T viT Q, TviT m. equsi aTas ormocdaTurameti Mm] samas ocdaCuidmeti aTasi C, x n Q. da romel ... ormeocdaaTrvameti _ A. 10 paWangTa Mm. jiqeTisa Mm, jiqeTsa Q. da2 _ A. yoeli C. aResrula CAQ. Tue CAMm, Tu Q. 11 nijadini Mm. 12 didiTa] diTa M. da1 _ CAMQ. da1 + diTa m. warmogzavna CMm] + da dai C, da daa misi A. yoeli C. gzasa + mas A. darialanisasa] darianisasa C, daralanissa A, romlissa M, romlissa Q, romlisasa m. 13 didiTa _ CA. garTlisaTa M. warmovida CMQm. 14 uSiSrad m. ~ didi leon A. m-Si didi~ gvianaa Camatebuli. 15 gamogzavnasa m. 16 wartyuena Mm. afxazTani Mm. sam wel wartyuenna yovelni cixeni afxazeTisani] da wariotna sam wel cixeni afxazeTisani yovelni A. 16-17 cixed-gujamde C, cixe-gojamde MQm. 17 missa] Tssa m. mcxeTas] mefeTasa Q. gaegeba CAMm, gaaegeba Q. misi _ A. * Q-Si minaweri aSiaze mxedruliT: da narComi. asis. tyue. xuTi aTas asocda aT rva~. 170

A77v

Q45r

C111v

10

m198 M166v

15

A78r

20

juanSeri da dani misni, da simravle mis qalaqisa mamaTa da dedaTa, miufendes saelTa da samoselTa maTTa ferTa queSe misTa, da ay|rides Tavsa dramasa da drahkansa, da aRwevnuliTa miTa Seasxmides qebasa, rameTu ara romelsa mefesa eqmna egeviTari wyoba. maSin vaxtang mefeman Sewira madloba RmrTisa mimarT mravliTa locviTa da Ramis-TeviTa, da glaxakTa micemiTa da gansca niWi ersa Tssa da warCinebul-qmnna medarni msaxur|ni, gamocdilni wyobasa mas Sina ovsTasa. da warsca ZRueni natyuenavisa misgan dedisZmisa misisa Tana varaz-bakurisa: mona _ aTasi, cxeni saedari _ aTasi, dali cxeni _ aTasi. da kualad warsca winaSe sparsTa mefisa mona aTi aTasi, cxeni saedari _ aTi aTasi, cxeni dali _ aTi aTasi. ese yoveli miuZRuana sparsTa mefesa eliTa binqaran episkoposisaTa da iTxova sparsTa mefisagan asuli colad, romelsa erqua balenduxt. da mosca somxiTi | da yovelni mefeni kavkasianni ziTvad, da miswera mis Tana wigni, romel|sa weril iyo esreT: ormisdisagan, yovelTa mefeTa | mefisa, vaxtangis mimarT, | varanxuasro-Tangisa, aTTa mefeTa mefisa axovanisa,~ da mouwera man brZola keisrisa, rameTu keisari gansrul iyo brZolad sparsTa. maSin vaxtang awa yovelTa spaTa misTa da yovelTa mefeTa kavkasianTa, Semokrbes da dadges mtkuarsa imier da amier, orasdarva aTasi da moerTo varaz-bakur,
1 mis _ CA. saleTa Q. 2 maTTa _ A. ~ queSe ferTa A. misTa] maTTa C. ayrides Tavsa] yrides TavTa Q. da drahkansa] darkansa CM, darknsa Q, darakansa m. 3 aRwevnuliTa] maRliTa C. mefes m. ~ eqmna mefesa A. egeviTari] egeodeni C + Zlieri C. 4 wyoba] wyaloba Mm. 5 mefeman _ Q. Seswira m. locvviTa Q. da _ AMQm. 6 glaxakT Mm. gasca CMQm. Tssa] missa C. niWi ersa Tssa] niWi didi ersa missa zeda A. -qmnna] iqmna MQm, -yvna C. warCinebulni qmnna A. 7 medarni] mned C. msaxurni + da C. medarni msaxurni] medrad msaxurni mned da A. ovsTasa] ovseTisasa A. ZRueni _ Q. 8 dedisZmasa missa C, dedisZmasa mas A. misisa Tana] misisaTa Q. varza-bakurs C, varza-bakursa A, varza-bkurisa Q. aTasi1] sami aTasi C, rva Mm, Q. cxeni saedari] cxeni _ sami aTasi, saedari dali C. aTasi2] rva Mm, rva Q. 9 dali] dili MQ. aTasi] sami aTasi C, rva Mm, rva Q. winaSe _ C. aTi aTasi] Turameti M, i Q, Tvrameti m. 8-9 cxeni saedari ... mona aTi aTasi _ A. saedri Q, m-Si `saedari~ gvianaa Camatebuli. aTi aTasi1] Turameti aTasi C, Turameti M, i Q, Tvrameti m. dali] dili MQ. aTi aTasi2] Turameti aTasi C, Turameti M, i Q, Tvrameti m. yoeli C. miuZRuna CMQm. 11 mefesa + man A. bunqaran CA, bonaqaran M, bonaqran Qm. ebiskoposisaTa CM, ebiskopozisaTa Am, ebiskoposisTa Q. iTxoa C. mefisagan _ A. colad + sparsTa mefeman (mefeman _ A) mosca asuli (+ misi A) colad CA. 12 balenduxt] Sanduxat C, Salenduxt A, bandoxt MQm. da1 _ A. somxiTa m. 13 miswera] mouwera A. romelsa + patrucagsa A. ormisdisagan] hurmisdisagan C, urmisdisgan A, hromisdisagan Q. 13-14 ormisdisagan, yovelTa mefeTa] romlisa (romisa M) da sxuagan yovelTa Mm. 14 yoelTa C. mefeTa1 _ Q. mefisa _ C. vaxtangisa Q. varohanxuasro-Tangisa C, varanxuasro-Taganissa A, varanxosroTangisi M, varnaxuasro-Tagnisa Q, varanxosro-Tangis m. 15 miuwera Mm. 17 awa] auwya CQm, auwyo M. yoelTa1 C] _ m. yoelTa2 C. kavkasisaTa C, kavkasiisaTa A, kavkasisTa MQ, kavkasiaTa m. 18 mtkuarsa] mtkiced MQm. amier + viTar C. orasdarva aTasi] orasi aTasi C, da samasi aTasi A, orasdarva Mm, s Q. varza-bakur C, varz-bakur MQ. 171

C112r

M167r

10

A78v C112v m199 Q45v

15

20

juanSeri dedisZma misi, erisTavi ranisa, br|ZanebiTa sparsTa mefisaTa spiTa adarbadaganisaTa, ranisa da movaknisaTa, viTar orasiTa aTasiTa medriTa. mas Jamsa iyo vaxtang wlisa ocdaorisa. iyo igi umaRles kacTa mis JamisaTa da uSuenieres sxuaTa da Zlieri ZaliTa, romel Wurvili queiTi iremsa miewiis, upyris rqa da daimWiris, da cxeni Wurvili aRiRis marTa zeda da mcxeTiT aRvidis cixesa armazisasa. da marto iyo igi Ze mamisa misisa da erTi da misi xuaranZeca iyo Zl|ieri da Suenieri. naTesavisagan miri|an mefisa* morwmunisa vaxtang da dani misni darComil iyvnes. igini iyvnes naTesavni baqar mirianis Zisa, xolo mirian da grigol iyvnes naTesavisagan revis, mirianisve Zisa, da aqunda maT kuxeTi da cxondebodes rusTavsa qalaqsa, cixesa, rameTu Semcirebul iyvnes urTierTas klviTa. mirian mefisiTgan vidre vaxtangisamde gardacvalebul iyo naTesavi rva, mefeni _ aTni da weliwadni _ as ormeocdaaCdmeti, xolo episk|oposni** wessa zeda WeSmaritsa gardacvalebulni _ rvani, xolo sxuani _ SemSlelni wesisani. waremarTa vaxtang Seslvad saberZneTad da miiwines somxiTs da mierTnes perJokafsa, sada-igi cixe aRego pirvelsenebulsa ferozs,*** erisTavni somxiTisani: sivneli arev, | asfura|gneli juanSer, tarovneli amazasp, grigolis Senebulisa
1 dedisZma misi] dedisZmisa (dedisZmisa Q, dedisZmis m) mis MQm. 1-2 spaTa ardabadaganisa A. brZanebiTa sparsTa mefisaTa spiTa adarbadaganisaTa, ranisa _ Q. ardarbadganisaTa M, ardanbadaganisaTa m. 2 ranisa _ A. movkanisaTa C, movakanisaTa Am. orasi aTasiTa A] sami aTasiTa A, sueTa Mm, sC Q. 3 igi _ A. mis _ A. da2 _ MQm. 4 Wurvili] Sekazmuli C. irems m. miewiis] moeweodis C. upyris rqa] Seipyrobda rqaTa m. upyris rqa _ A. daiWiris CAMm. da2 _ A. 5 aRiRis] aRisuis C. armazissa A. 6 igi _ A. misisa] Tuisisa A. da] daa AMm. xuaranZec m. da2 _ A. Suenieri + da A. 7 naTesavisga m. dani] daani Mm. 7-8 igini iyvnes naTesavni _ Q. 8 naTesavni] naTesavisagan C. naTesavni _ A. mirianisi Q. grgol M. 8-9 naTesavni revisa Q. 9 revisa CMm. mirianisave Qm, mirianis A. kuxeTi] koxeTi MQm. cxovndebodes CQ, cxorebdes A, cxondeboda m. rusTavisa CMQ, rusTavis m. rus Tavs cixe-qalaqsa A. 10 cixesa _ C. urTierTisa C, urTierT ars M, urTierTs ars m. kuliTa m. mefisaganve C, mefisaTgan A. 11 vaxtngisiTgan Q] vaxtang mefisamde CA. rva] Q, sami aTasi da C. rva + da A. weliwadi CA, weliwdni Q. 11-12 as ormocdaCuidmeti CM, rnz Q, as ormocdaCvidmeti m] as ormocdaSuidi A. 12 ebiskoposni CAM, ebiskposni Q, ebiskopozni m. 14 vaxtang Seslvad] vaxtang mefe A. Sesulad M, Sesvlad m. da1 _ MQm. miiwivnes CAMQ. somxiTsa m, somxiTad A. da mierTnes _ A. moerTnes CMQ. 15 peroJakafasa C, peroJakafas A. aego CMQm] ego A. pirvelsenebulisa A. ferozsa m, fihrozs C, faroz A. 16 sivanielni C, sivnel A, sivineli MQm. areva Mm. aspuragneli A, sforaganvli Mm, asforagneli Q. jonber A, junber MQm. torovneli MQm. amzasp m. 16-1,173 tarovneli amazasp, grigolis Senebulisa qalaqisagan] Senebulisagan A. * A-Si minaweri aSiaze: q:Tveln me~. ** Q-Si minaweri aSiaze mxedruliT: [m]irianis moqcevdam. gorgasli..n gardaicvalnen ... xolo as ocda aT Svidi~. *** teqstSi sityvebis pirvelsenebulsa ferozs~-s arseboba adasturebs, rom juanSeris Txzuleba leonti mrovelis redaqtirebulia (z. sarjvelaZe). 172

M167v

C113r A79r

10

M168r

15

m200 C113v

20

juanSeri qalaqisagan, Trdat, naTesavisagan didisa Trdatisa, da moadges qalaqsa, romelsa erqua karaxpola, da aw ewodebis karnu qalaqi, da hbrZodes mas da ver SeuZles dapyrobad, rameTu iyo igi | zRudiTa maRliTa. da dautevna orni erisTavni medriTa aTormetiTa aTasiTa brZolad qalaqisa mis. warvida vaxtang pontos da moaorna gzasa qalaqni samni: anZoreTi, ekleci da steri. da moadges laSqarni pontos, qalaqsa didsa, zRskidesa da hbrZ|odes sam TTue, da miuwia laSqarman vidre qalaqisa mis kostantinisa. xolo sparsni, romelTa | hpovebdes eklesiisa msaxurTa, dahklvides. aramed vaxtang mefeman amcno spaTa somxiTisaTa da yovelTa sparsTa, raTa aravis klviden moweseTagansa, aramed tyuehyofden, da | hrqua maT: mamismama Cemi mirian odes Semohyva mefesa sparsTasa, Zmiswulsa Tssa, brZolad berZenTa zeda, eseviTarsa uyofdes moweseTa da eklesiisa msaxurTa, da iZlines ZleviTa borotiTa uricxuni spani mcireTa laSqarTagan. mieriTgan miiRes sazRvari igi berZenTa Cuen qarTvelTagan aRmosavaliT zRsa amis. xolo wyoba pirvelTa mefeTa iyo anZianZors, sada ukue | aw ars saflavi didisa moZRurisa grigolis,* da muniT iotnes mefeni Cuenni. xolo Cuen aTisa dRisa savali Camogvlia CrdiloT, moqceul varT da Cuenca varT sjulsa zeda berZenTasa aRmsaarebelni qristesni, romel ars RmerTi WeSmariti yovelTa, anu ara | gasmiana saswaulni, romel qmnnes kostantines ze | mefeTa warZRuanebiTa juarisaTa, anu romelni queyanasa Sina sparsTasa iqmnnes saswaulni | ivlianes ze,
1 Tardat MQ Tardatisa MQ. qalaqsa] cixe-qalaqsa C, cixesa A. 2 erqua] rquian. A. karaxpolo MQm. da1] xolo A. karnu] tarno MQm. qalaq M. brZodes CA. da3] xolo CA. da3 _ MQm. 3 pyrobad CMQm, dapyroba A. maRliTa + samiTa A. dautevnes CA. 4 Tormeti CA. aTormetiTa aTasiTa] aTormet ori aTasi spiTa M, ibCC spiTa Q, aTormet ori aTasiTa spiTa m. qalaqisa mis] qalaqisad A. 5 moaornes MQm. gzas A. ~ samni qalaqni A. ekeleci C. 6 steri] scieri A. da1 _ MQm. pontosa C. brZodes CA. 7 Tue CAM, Tu Q, Tve m. kostantissa C, kostantinessa Mm, kostntinessa Q. romel CMQm. 8 hpoebdes C. eklesiis m. daklvides C, hklvides A, dahkulides m. aramed + tyue-yofden C. aramed] xolo A. 9-10 aramed tyue-hyofden _ A. 9 sparsTa] spaTa Mm. hklviden A, kulides m. 10 da _ MQm. rqua C, hqua Mm] _ A. Semoyva C. ~ sparsT mefesa A. 11 Tssa] missa CMQm. eseviTar CMQm. hyofdes CMQm. da _ A. 11-12 eklesiis C, eklesis m. 12 iZlivnes CMQm. mciriTa laSqriTa A. 13 miieriTgan m. igi] ese CA. Cuen _ C. aRmosavliT CMm. 14 wyoba] wyaloba Mm, wyaloba Q. 15 ~ grigoli moZRurisa A. m-Si ewera `grgolisai~, Semdeg `a~ wauSliaT da weria: `grgolisi~. da _ A. mun C. iotnes] iwamnes MQm. aTis A. 16 savli Q] _ A. CdiloT m. var MQm. m-Si ewera `varT~, Semdeg `T~ wauSliaT. 16-17 berZnTasa Q. 17 aRmsaarebelni qristesni] aRmsaarebel (aRmsrbl Q) qristesa CMQm] aRmasrulebel qristessa A. 17-18 gasmian AMQm. romelni C. 18 qmnes C. kostantines ze] kostantineTa C, kostantinelTa AQm, konstantinelTa M. warZRomiTa A, warZRunebiTa Q. 19 sparsTa Q. Sina sparsTasa] berZenTasa A. iqmnes CMQm. ivliane Mm. * grigol nazianzeli (329/330-389/390 ww.). Q-Si minaweri aSiaze mxedruliT: `anZiaZori. eCmiaZins. ambobs. da dCs somxiTels. parTevels grigols~. 173

A79v

Q46r

M168v

C114r

10

A80r

15

m201 M169r C114v

20

juanSeri mefisa mekerpisa, viTar igi isarman zecisaman mokla, da Sekrbes spani berZenTani da ivbimianos morwmune aCines mefed, xolo man ara Tavs-idva, vidremdis ara damusrnes kerpni da aRmarTnes juarni, da mas zeda daarques grgni mefisa. xolo angelozman uflisaman aRiRo grgni da daadga Tavsa ivbimianosissa, WeSmaritisa mefisasa? da ma iyo zeciT, romeli etyoda sparsTa mefesa xuasroTangs: daecadeniT brZolisagan ivbimianosisa, rameTu Zali juarisa uZlevel ars.~ da mieriTgan iqmnnes | megobar mefe da xuasro, vidremdis ornive igi miicvalnes. anu Tquen, mkdrTa magaT somxiTisaTa arSakunianTa, patiaxSTa, bivritianTa, ara gasovan saqmeni grigoli parTelisani da winaaRmdgomisa misisa | Trdat mefisa arSakunianisani, viTar dasca zuaobisagan da i|qmna igi eSuad? aramed grigoli moaqcia igi, da mieriTgan iqmna igi muSak eklesiaTa. da eklesia aRaSena Trdat zurgiTa TsiTa, rameTu iyo igi gmiri. xolo Tquen, mkdrno qarTlisano, naTesav|no mefeTa qarTvelTano, romelni dRes mTavrobasa zeda dadginebul xarT Cuen mefeTagan, romelni varT naTesavni nebroT gmirisani, romeli uwinares yovelTa mefeTa queyanisaTa gamoCnda queyanasa zeda, romeli lomsa ZaliTa, viTarca Tikansa, moiyvanebda, kanjarTa da qurcikTa queiTi ipyrobda. rameTu ezom gandidna Zali | misi, romel daemorCilnes yovelni naTesavni noesni, vidremdis S|euZlo qalaqi qmnad, romlisa qvad Seqmna oqro da xarisxad vecxli, da garemos
1 ~ mekerpisa mefisa C, mekerpesa mefesa A. 2 ibimianos Mm. morwmune _ A. aCines] aCuenes A. man _ C. ara2 + Tavs-idves da da C. 3 daimusrnes A. ahmarTnes Q. dahrqus Q. mefesa MQ, mefes m. 3-4 mefisa, xolo ... aRiRo grgni _ A. 4 uflisaman _ C. dadga Cm. ivbimianossa CA, ibimianissa M, ivbimianissa Q, ibimianisasa m. 4-5 WeSmaritsa mefesa (mefesa Q) CMQm. 5 mefisa A. sparssa A. 5-6 xosro-Tangas C, xuasro-Tangis A, xuasro-Tagns Q, xuasro-Tagans m. 6 brZolisagan] brZolad CMQm. ibimianosissa M, ivbimianosissa Q, ibimianozissa m. Zali] romeli Mm. rameTu Zali juarisa uZlevel] ZaliTa juarisaTa uZleveliTa A. uZlevel] uZlieres C. 7 da1 _ A. iqmnes CAMm. megobar] moyuare A. da2 _ MQm. xusro Mm. igi _ Am. 8 miicvalnes] Seicvalnes CQ, Seicualnes Mm. Tquen] Tquan Mm. ~ magaT mkdrTa (mkuidrTa Mm) MQm. somxiTisaTa] samoTxisaTa MQm. arbakonianTa CAMQm. bataxSTa CMQ, patiaxTa A, bataxSaTa m. 8-9 bivritianTa + bagratonianTa A. 9 gasovana C, masovsTa A, gaxsovan Mm. grigol C. parTevelisani CQ, parTvelisani A, parTenisani m. winaaRmdgomTa misTa CMQ, winaaRmdomsa missa A, m-Si ewera `winaaRmdgomTa misTani~, Semdgom `ni~ wauSliaT: `winaaRmdgomTa misTa~. Trdat] mirdat CMm, Q-Si adre ewera `mirdat~, Semdgom gadakeTebulia da weria: `Trdat~. 10 arbakonianisa CAM, arbakonianisa Q, arbakoanianisa m. viTar] vidre C. zuabisagan M, zuabisagan m. 11 grogol A. mieridgan m. iqmna _ A. eklesiaTa] eklesiisa A. eklesia + didi C. 12 Tardat MQ] _ A. zurgiT TuisiT A. ~ igi iyo C. iyo igi gmiri] gmiri iyo A. Tquven C. 13 qarTvelTano] qarTlisaTano CA. 14 varT] xarT CMQm. nebroT] mebroT Q. romelni Cm. 15 queyanisaTa _ CA. 16 kanjrTa Q. da _ MQm. ganadidna m. 17 yoelni C. novsni MQ, novesni m. vidremdis] vidre C, viTarmed A. 18 ~ qmnad qalaqi C. romlisad C. romlisa qvad Seqmna oqro] romel qmna qva, aramed Seqmna qva oqrod A. Seqmna oqro] Seqmna qva (qva Q) oqrod CMQm. vercxli Qm. da2 _ A. 174

A80v

C115r M169v

10

Q46v

15

m202 A81r

20

juanSeri misa moiqmoda | aguriTa da kiriTa, xolo qudni karTa da sarkumelTani iakinTisa da zurmuxtisani Seqmnna, rameTu maTisa naTlisagan ver SeuZlebda Rame dabneleb|ad. da qmna mas Sina taZrebi da koSkebi, romeli ver SesaZlebel ars gagonebad Tquenda. mougonebul ars TTeulsa sibrZne misi, romeli mieca mas, vidremdis aRmarTa samisa dRisa savalsa, romeli eqmna aRsavalad xarisxad zRudeTa zeda da eneba, raTa aRvides cad da ixilnes myofni cisani. xolo viTarca ganvlo sazRvari haerisa da Sevida sazRvarsa varskulavTasa, verRara uZlebdes saqmed moqmedni, rameTu dadneboda oqro da vecxli, rameTu muniTgan viname ars elmwifeba cecxlisa eTerisa mis, romeli egzebis mZafriad samyarosa qcevisagan. da esma muniT sazraxavi SdTa gundTa | zecisaTa, romlisagan Sesulbes adamianni, | da iqmna yoveli kaci _ TTo naTesavi _ metyuel TTosa enasa da arRara erCdes urTierTas, pirsa moyusisa Tsisasa, da warvides. xolo nebroTs eniTa sparsuliTa hrqua: me var miqael angelozi, romeli dadginebul var RmrTisa mier mTavr|obasa zeda aRmosavalisasa. ganved qalaqiT magiT, rameTu RmerTi dahfaravs magas vidre gamoCinebadmde samoTxisa, romeli, esera, dgas maxlobelad naSenebsa magas Sensa, romelsa Soris ars mTa ese, romlisagan aRmovals mze da gamovlen orni mdinareni: nilosi da geoni; rameTu geons gamoaqus samoTxiT xe sulneli da Tiva, romeli Seezavebis | muSksa. aw warved Sen da dajed orTave | mdinareTa Soris evfratsa da jilasa,1 da
1 missa CAMm, missa Q] + moiqoda Mm. karTani A. sarkmelTani Am. iakintisa m. 2 zurmuxtisan m. Seqmna CAMQm. naTlisagan] sinaTlisagan A. vera M, vera Q. ~ dabnelebad Rame CA. 3 mas Sina] maSina m. koSkebi] muSkebi C. romel CA. ver _ MQm. gagonebad] da gonebad A. 4 mogonebul Qm] ver SesaZlebel A. TuiTeuli A, TuiTeulisa M, TTeulisa Q, TviTveulisa m. mas _ MQm. 5 aRsavlad C, aRslvad A, aRsulvad M, aRsvlad m. eneba] nebevda A. 6 xolo _ A. haerisa] aherisa C, aerisa A, herisa Mm, herisa Q. 7-8 dadneboda] muniT A. vercxli Qm. 8 muniTgan] muniT gamo A. vinme CAMQm. eTerisa] erTisa MQm. 9 romel A. mZlafried C, mzafriad M, mZfrad Q, mzafrad m. da _ A. esma] ese Q. muniT] C-Si adre ewera: `muniT qcevisagan~. 10 Sesulebs Mm] Selbes A. adamiani Mm. kaci] kaaci m. 11 naTesavi] naTesaviTurT A. TTosa] TuiTo AM, TTo Q, TiTo m. erCdes] Cndes MQm. urTierTsa Cm. 12 Tuisisa AMm. hqua Mm, rqua CA. miqiel M, miql Q, miqel m. 13 aRmosavlisasa CMm, aRmosavaliT A. 14 gaved Am. magiT] mgiT A. hfaravs C, dafaravs m. gamoCinebamde C. 15 romel CA. esera] ese CMQm. mxlobelad m. naSenebisa magis Senisa A. Sensa + rome Sensa C. romel M, m-Si ewera `romeli~, `i~ gadauSliaT da weria: `romel~. Soris] Sensa Mm. 15-16 ~ mTa ese ars A. 16 aRmvals M, aRmavals m. gamovlen + misgan A. geonsa CQ] nilossa A. 16-17 nilosi da geoni; rameTu geons] m-Si ewera mxolod `nilosi da geonis~. Semdeg CaumatebiaT: `geoni, rameTu~. sityvaSi `geonis~ `i~ wauSliaT da axla weria `geons~. 17 surneli MQm. da + (ewera `Tiva~, Semdgom gadaSlilia) romelsa gamoaqus samoTxiT da C. Tiva] Tavi MQm. romel Mm. Seazavebs C. muSksa] muSaksa AMm, muSksa Q. 18 dajeq m. orsave mdinaresa A. evfratas C, evfrats M, eufrats m. jilas m. da3 _ A.
1

C115v M170r

C116r A81v

10

M170v

15

m203 C116v

20

~ ~ dab. 2,11-14. 175

juanSeri ganuteven naTesavni ese, viTarca vin inebos, rameTu waruvlinebian ufalsa, xolo mefoba Seni | mefobdes yovelTa zeda mefeTa. aramed JamTa ukuanasknelTa mo|vides meufe cisa, romlisa Sen gnebavs xilva misi, ersa Soris Seuracxsa. SiSman misman ganaqarvnes gemoni soflisani: mefeni dauteobden mefobasa da eZiebden siglaxakesa. maSin gixilos Sen Wirsa Sina da gisnes.~ da dauteves yovelTa qalaqi da warvides hindourad mzr|axvalni hindoeTs, sindni _ sindeTs, hromni _ hroms, berZenni _ saberZneTs, [gog] da magug _ magugeTs, sparsni _ sparseTs. xolo pirveli ena asurebri iyo. da ese arian Sdni enani, romel nebroTisamde zraxvides. amisTs mogiTxar, romel mamaTa CuenTa far|ulad epyra wigni ese, xolo me Surman saRmrToman maiZula Tqumad amisa. da amis mier Seiwynara mirian, mamaman Cemman, saxareba ninos mier. anu ara qristes moslvadmde moiRebdes mamani Cuenni xarksa? da muniTgan mouZlurdiT, da ese berZenni moRmarT gubrZvanan. da man ixila nebroT jojoxeTs Sina da isna. igi ars pir|veli yovelTa mefeTa da danielca ewamebis, viTarmed miqael dadginebul ars Zalad sparsTa,1 da Tquen, yovelTa qarTvelTa, ixileniT saswaulni ese, romel qmnna nino. anu hgonebT, viTarmed berZenni ganwirna RmerTman ara, umetesni queyanani sparsTani maT Semusrnes da SemourTvan. | da dRes m|eequse TTue ars, raTgan isma ma laSqrobisa Cuenisa. qceul ars keisari, rameTu asmies Semoslva Cueni, da aw moaxlebul ars | brZolad Cuenda. aw ukue yovelni naTesavni ufalsa RmerTsa hmsaxurebdiT da dascxeriT vnebaTagan eklesiisaTa.~
1 viTaca CMQ. enebos Q. waruvlinebian] waruvlenian CQ, waruvlenan M, waruulenan m. 3 mefe CQ. romelsa C. ers m. 4 ganaqarvnis A. gemoni] gmirni A. mefobsa Q. siglaxakesa] siglaxesa m. 5 maSin] man C. Sen _ A, m-Si `Sen~ gvianaa Camatebuli. gisnas CM, gixsnas m] + RmerTman A. yoelTa C. qalaqi + igi A. 5-6 warvides hindourad] dautevna (dauteuna m) hindourni (indourni C) CMQm. indourad A. 6 mzraxuelni C, mzraxvelni Am. indoeTs CA. sindneTs MQ. romni _ roms CA. 7 gog da magug] ag da magog (magod C) CA, agug magugni MQm. magogeTs A] ag magogeTs C. 8 asurebrivi A. ese arian] eseni iyunes A. arian] ariaa m. romelni CMQm. 9 mogiTxar] moguiTxra C, mogiTxra AMQm. romeli A. dafarulad CA. Surman] Svilman Mm. 9-10 saRmToman m. 10 maiZulna A. Tqmad AMm. amissa CA] _ MQm. da _ A. da amis _ C. mier + da m. maman M. Cemman] Cuenman Q. ~ mamaman Cemman mirian CA. saxareba + qristesi CMQm. 11 ninos mier] ninosi A. mosulamde A, mosulamdi C, moslvamde Q. miiRebdes AMQm. Cueni Mm. 12 da1 _ C. esera CA. miRmarT CAMQm. gubrZvanan] hbrZvanan C, brZvanan A, hbrZvnan MQ, m-Si ewera `hbrZvanan~, gadakeTebulia da weria: `hbrZvnan~. ixila] m-Si ewera `ixilna~, Semdeg `n~ gadauSliaT. jojoxeTsa Am. 13 daisna C. pirvel Q. yoelTa C. ewamebis _ A. 14 miqel Qm. Zalad] Zlierad Mm. Tquen] Tquan Mm. yovelTa qarTvelTa] yovelman (yovelni C) qarTlman CMQm. 15 ese _ CAQ. romelni C. qmna MQm. anu + Tu C. gonebT CMm. gawira C, ganawirna m.16 queyanani] qristianeni MQm. sparseTisani C. da1 + maT A. Semusrnes da _ CMQm. SemourTvna MQm. 17 Tue CAMQm. raTgan] riTgan C, radgan Mm. isma] asmies CMQm. Cuenisa] Cemisa A. 18 Semosula CAM, Semosvla m. da aw _ A. Cuenda] Cuenad C. 19 yoelni C. msaxurebdiT AMm, hmsxurebdiT Q. eklesiisTa Q.
1

Q47r A82r

M171r

C117r

10

A82v

15

m204 M171v C117v

20

Sdr. dan. 10,13; 20,21.

176

juanSeri da viTarca ese yoveli warmoTqua, ganavlina qadagi, raTa yovelni moweseni gamoviden samalavTagan maTTa da tyueni ganutevnen da sadaca undes, warviden. da movida simravle mRdelTa da diakonTa da moweseTa monazonTa da enkratisTa quabTa da mTaTagan da umravlesni pontoT qalaqiT, rameTu Seiwrebul iyo | oTx TTue oden qalaqi igi, da maT Tana iyvnes | orni kacni: petre mRdeli, mowafeTagan grigoli RmrTismetyuelisaTa, rameTu saflavsa missa zeda mRdelobda, da samoel mona|zoni. wardges winaSe vaxtangisa madlisa micemad gantevebisaTs tyueTasa da ganTavisuflebisaTs eklesiaTa da mRdelTasa. da viTar w|armoTques locva, sTnda mefesa da miiaxlna igini, da ubrZana Semosad yovelTa tyueTa da moweseTa, gantevebulTa misgan, uZlurTa, rameTu yovelni uZlurni qalaqiT Semosrul iyvnes. uZlurTa misca saedrebi da WabukTa _ sam-sami drahkani, da ganutevna, xolo petre mRdeli da samoel monazoni daayenna. da viTar warvides spani igi karvad Tsad da mefe Sevida serobad, hrqua mefeman petres: sTndamca RmerTsa saqme ese Cemi, rameTu davicven eklesiani da ganuteven | tyueni?~ hrqua petre: ityodis mona Seni winaSe Sensa kadnierad, anu migcemdes qebasa sicruisasa?~ | hrqua: ityode, aras veZieb, garna mxilebasa, rameTu ganverneT sicrusagan.~ hrqua petre: eklesiani orcTani ufros arian | winaSe RmrTisa, vidre eklesiani qvaTani. eklesia qvaTa odesme dairRs da aRaSenian miTve qviTa, xolo eklesia orcTa odes dairRs, vervin SemZlebel ars gankurnebad, vercaRa
1 yoeli C. 2 maTTa _ A. ganuteven M, ganuteuen m. sadaca] sadaT CQ, sadaTa Mm. unda C, unden M] + ganuteven (ganuteuen m) da MQm. undes] enebos A. 3 movida] gamovida A. mRudelTa Mm. da moweseTa _ A. monozanTa m. enakritisTa MQm. quabTa] quabebiT CA, quabebTa MQm. 4 da1 _ A. mTaTagan] maTgan C, maTTagan m. da2 _ C. ponto CMQm. rameTu Seiwrebul iyo _ Mm. Tue AMm. 4-5 oTx TTue oden qalaqi igi] qalaqi oTx Tue C, qalaqi oTx Tu oden Q. 5 qalaqi igi _ Mm. maT Tana] maTTan m. mRudeli Mm] + da Mm. mowafeTagan] m-Si ewera `mowafeTa~, Semdeg `gani~ miuweriaT da weria: `mowafeTagani~. 6 mRTismetyuelisaTa m. mRudelobda Mm. da1 _ MQm. monozani m. 7 vaxtangissa AMQm. madlis MQm. gantevebisa C. tyueTa C, tyuTsa Q. 8 eklesiaTasa CMQm. da1 _ A. mRudelTasa m. viTar] viTarca A] _ C. warmoTquas m. da3 _ AQ. 9 moiaxlna MQm] moixilna CA. Semosad] Semosulad C. yoelTa C. gantevebelTa M. 10 uZlurTa, rameTu ... Semosrul iyvnes _ A. Semosrul] gamosrul C. misces MQm. 11 sadrebi C. dra kani M, drakni Q, drakani m. mRudeli Mm. 12 monozani m. daayenna] mis Tana daiWirna CA. 13 karavad Cm. da2 _ A. hqua CMm, rqua A. ~ Cemi ese A. 14 davicvne Q. 14-15 gauteven M, gautevne Q, ganuteuen m] ganvaTavisuflen C. 15 hqua CMm, rqua A. ityodes A. kadnierad] kadrad Q. ~ kadnierad winaSe Sensa CA. miqcemdes MQ, migcemde CA. 16 sicruvisasa AQ, sicruisasa m. hqua C] + mas mefeman C. rqua A] _ MQm. ityodes MQm] + rameTu CA. aras] ara Mm, ara Q. rameTu] raTa CA. ganverneT] ganvere C, ganvero A. 17 sicruvisagan CAQ, sicruisagan m. hqua Cm, rqua A. petre _ Q. orcTa A. 18 dairRues C, dairRuen M, dairRus Q, dairRunen m. 18-19 da aRaSenian ... dairRs _ Mm. aRaSennian Q. 19 eklesia] eklesiani Q. eklesia orcTa] eklesiani orcTani C. orcTa _ Q. odesme C. dairRues C, dairRun Q. veravin Cm. SemZlebel bis A. verca CAQ. 177

C118r A83r Q47v

M172r

10

C118v m205 A83v

15

20

juanSeri mkurnali da verca[Ra] mefe. aw r|aodenni guamni kacTa marTalTani dagicemian? romelsa itys sisxlisaTs abelissa: yoveli sisxli noes ze wyliTrRuniTa ganiwmida~ da sisxlisaTs zaqariasa, baruqis Zisa: miugo yoveli Seuracxeba huriaTa~. viTarca itys esaia: aRiRe da warwymide yoveli wuli maTi~1 titos da spasianos mier. anu ara aRmogikiTxavsa wignTagan mosesTa, raJams israitelman isiZva ucxoTeslsa Tana, raod|eni suli mokuda erTisa mis siZvisaTs? aw ukue spaTa SenTagan raodenni qalwulni ganxrwnil arian, taZarni RmrTisani?~ da hrqua mefeman: ara hxedav, viTar-igi ivbimianos dacvisaTs eklesiaTasa iyo ivlianes Tana ukeTurisa? da Tu dabrkoldes kaci, umjobes ar|s dacema sruliad.~ hrqua petre: ara dabrkolebulsa dagcem, aramed dacemulsa aRgadgineb,~2 viTarca daviTs sacTurisagan huriasa. da ara mnebavs Seni, raTa iyo, viTarca kaci, romeli marjueniT iqmn | da marcxeniT arRuevn, da arca, romelni `piriTa maTiTa | akurTxeved da guliTa maTiTa wyeved~3 da aginebed, aramed viTarca mefeni keTilsenebulni, romelTa daipyres sofeli ese da sasufevelsa ara ganeSornes: daviT, solomon, kostantine, ivbimianos da yovelni msgavsni maTni. xolo ra ars msgavseba Seni ivbimianosisi da vin ars Sen zeda ufal, | romelmca rmali misi iyo kisersa Sensa zeda, viTarca-igi
1 verca CAMQm. guami m. kacTani C. marTalTani _ C. daguicemian C. 2 abelissa AMQm] + rameTu A. yoeli C. noes ze wyliTrRuniTa] noes rRuniTgan CA, noes (noesi Q, m- Sic `noesi~ ewera, Semdeg `i~ wauSliaT da weria: `noes~) wyliT MQm. ganwmida MQ, ganwminda m] _ C. 3 sisxlisaTs] sisxlisa misgan C. zaqariassa C, zaqariasa Mm, zaqarias a Q. zaqariassa, Zisa baruqisa A. miugo] miago C. yoeli C] _ A. uriaTa CA, hriaTa M. 4 warswymide Q, warwyminde m. yoeli C. spasianosis C, spasiansis Mm, pasianosis Q. mier] mimarT MQm. anu _ C. 5 aRmogikiTxavs CQ, aRmoikiTxavs Mm. mosesaTa m. ucxoTeslTa MQm, ucxosa Teslsa A. 6 mis siZvisaTs] misTuis siZvisa A. uk Q. 7 qalwulni] sulni C. gaxrwnil A. ganxrwnil arian] ganxrwnilan C. da _ CA. hqua CMm, rqua A. xedav CMQm] uwyia A. 8 ukueTurisa C. da _ A. 9 sruliad _ C. ~ srulied dacema A. hqua CM, rqua C, hqva m. petreman m. dabrkolebulsa] dabrkolebul ars m. 10 dagcemaa C. aRgadgen C. daviT CAMQm. huriasa C, uriassa A, hriaTasa M, h riaTsa Q, huriaTasa m. da _ Q. 11 raTa + ara A. marjueniTa C, marjuniTa Q. iqmna C, iqmen A, iqmoda Mm. iqmn da] iqmoda Qm. marcxniTa C, marcxeniTa MQm.12 arRueven CAMm, arRuven Q. arca + viTarca CA. romeli MQm. akurTxevden CAM, akurTxen Q, akurTxeuden m. swyevden CMQm, swyeven A. 13 aginebden AMQm. mefeni + igi A. keTiladsenebulni CAQ, keTiladsenebuli Mm. 14 ese _ Q. ganeSores Q. soloman m] + da AMQm. ivbimianos] ivbimianosisa A, ibimianos Mm. 15 yoelni C. maTni] C- Si ewera `misni~, Semdeg gadausworebiaT da weria: `maTni~. ra] m-Si ewera `ara~, Semdeg pirveli `a~ wauSliaT da weria: `ra~. ivbimianosisi] ivbimianozissa C, ibimiossa M, ivbimiossa Q, ibimianossa m. 16 romelmanca Mm. iyo _ C. ~ iyo misi A.
1 2 3

M172v

C119r

A84r

10

M173r Q48r

15

C119v

20

esaia 26,14; galob. 5,6. ~ ~ fs. 144,14. fs. 61,5.

178

juanSeri ivbimianosissa ivlianesi, anu sada gevno Sen, viTarca ivbimianoss | ivlianesgan? anu vis xedavs RmerTi, romeli Sen zeda ufal iyo da hqondamca pasuxi Sensa simarTlesa winaSe RmrTisa? ara Sen ufal-gyo amaT yovelTa zeda da Sen Segidginna | yovelni? amieriTgan iTxovos RmerTman yoveli elTagan SenTa saqme borotisa da Sen migagos, ara Tu Seinano.~ hrqua mefeman: mnebavs ganmarTleba Tavisa Cemisa, xolo simarTliT Sen damsaje umsjavroebasa Cemsa.~ hrqua petre: vinaTgan gza-ec Sewamebad, | codva Seni gangeSora Sengan. xolo aw giTxra gulissityua Seni, ara umecrebaman aRgZra brZolad ZeTa zeda RmrTisaTa, aramed SuelisaTs naTesavisa Senisa sparsTasa. da ara uwyia, rameTu berZenni naTesavni RmrTisani arian aRTqumisa misTs, raJams uwoda maT Svilad RmrTisa da mosca | maT beWedi, romliTa Seimusra jojoxeTi da ars igi juari?~ hrqua mefeman:* aw ra gnebavs Sen?~ hrqua mas petre: mnebavs, raTa Sen mier aRgzebuli ese cecxli Senve daSrito da megobari iyo keisrisa, viTarca dResamomde iyav sparsTa.~ miugo mefeman: ese mnebavs, raTa miCuenoT locviTa TqueniTa amas Ramesa keisari da me Sekrebulni, da romeli zraxvad ars Cuen Soris siyuarul|isa-yofad, da vcna me ese, viTarmed sTnavs qristes zraxva ese Seni Cemda momarT.~ hrqua petre: damimZimda Txova ese Seni Cem zeda, rameTu ese ars kacTa rCeulTa, romelni arian, viTarca angelozni, sruliTa sa|qmiTa da arian amaT kldeTa | Soris, da eseviTari
1 ivbimianosissa] ivbimianossa Am, ivbimianosisa MQ. sad M. gevnos A. Sen _ C. ivbimianoss] ivbimianos AMQm. ivlianesagan m. 2 `pasuxi~ m-Si gvianaa Camatebuli. 3 ara + ukue A. ufal-gyo] ufal A. da _ AMQm. 3-4 Segidgan CA, Segidgina MQm. 4 yoelni C. iTxoos C. yoeli C. borotisa] bartosa Mm, brtosa Q. 5 da _ C. ~ ara Tu Seinano, Sen mogagos A. hqua CMm, rqua A. mnebavs] mebavs M, meneba A. 6 damsje M. umsjavroobasa M, umsjavrobasa m. hqua CMm, rqua A.7 Sewamebad + Cemda C. Seni] Cemi MQm. codva Seni gangeSora] codvasa ganeSora A. gangeSoro MQ, m- Si ewera `gangeSoros~, Semdeg `s~ wauSliaT: `gangeSoro~. 7-8 gulisityua C. 8 aRgzra Mm. RmrTisaTa] RTisaTuis m. 8-9 SuelisaTs] SvilisaTuis Mm, SlisaTs Q. 9 uwyia] auwya Mm, auwya Q. 10 aRTqmisa AMQm] + mis MQm. aRTqumisa misTs] aRTqumisaTuis C. amisTs Qm. 11 Semusra A, Semusra Q. Seimusra jojoxeTi da ars igi juari] warmotyuena jojoxeTi, romel ars juari misi C. da ars igi juari _ A. 12 hqua CMQ, rqua A, hqva m] + mas A. hqua CMm, rqua A. mas _ CA. 13 Senive Mm. megobar A. 14 Rames Mm. ~ Ramesa amas C. kaisari MQm. 14-15 ~ me da keisari A. 15 Sekrebul M, Sekrebulman m. da1 _ MQm. romel C. Cuen] Cuenda A, Cem M, Cems m. siyuarulisayofa CA. vcna] vican MQ, vicna m. 15-16 me ese _ C. 16 ese1 _ A. qristesa CA. zraxva] zraxeba CA. Cemda] Cuenda A. hqua CM, rqua A, hqva m. petrem m. 16-17 damimZimda] damZimda A.17 Txoa C. ese1 _ CA. romel A. 18 saqmiTa] saqiTa M. kldeTa] kedelTa MQm. Soris] Sina A. da2 _ CMQm. eseviTarni C. * minaweri M-Si aSiaze gviandeli xeliT: `aq eZieT vaxt gorgasal rom Sevida keisris mamulSi da Tu ra saswuli moxda~. minaweri m-Si gadamweris xeliT: `aqa mefe vaxtang gorgasal rom Seuida keisris mamulSi da Tu ra saswauli moda~. 179

m206

A84v

M173v

C120r

10

A85r

15

M174r m207

20

juanSeri maTgan egebis saqmed, romelsa Sen iTxov. mec me dro, raTa warvide da vevedro maT da uTxra brZaneba Seni, da locviTa maTiTa aResrulos ganzraxva Seni, aramed Seuracx-g|Cns Tavi Cueni, rameTu kacni varT codvilni, nuukue silaRed ixilos RmerTman.~ Sehrisxna mas samoel monazonman da hrqua: mRdelo, saqmesa RmrTisasa, viTarca saqmesa kacTasa, hzraxav! anu ara aRmogikiTxavsa, | viTar etys RmerTi palekarposs*: ukueTumca ara dabrkoldebodes angelozni kacTa saTnoebisaTs, yovelTamca qalaqTa Sina juars-vecu, raTa yovelni vacxovnne?~ anume ufros ars aqab, mefe israelisa, mefesa qristianeTasa, romelsa etys esaia: iTxove | saswauli simaRled, anu siRrmed,~1 da misTs Tqua: miudges qalwuli?~2 anu vin hrqua israitelsa: raca iTxovo saxeliTa CemiTa, mogeces?~3 iso hrqua samyarosa cisasa: moiqec!~ da samsa Wdesa moiqca | igi. aw sityua simdablisa Senisa keTil ars, petre, aramed sabrkolebel ars mciredmorwmuneTa kacTa. xolo Sen, mefeo, mcired Seguewie Cuen sarwmunoebiTa, rameTu locvaman Wirveulisa amis | qalaqisaman yos neba Seni.~ da warvides wmidani igi sadgurad Tsa, xolo mefeman myovar Jam iloca da dawva. da mirulebasa Sina missa, aha, movida dedakaci igi, | romeli iyo wmida nino, da hrqua: aRdeg, mefeo, da gankrZalulad miegebvode, rameTu orni mefeni, zecisa da
1 egebis] egulebis MQ, egulvebis m. 2 aRasrulos Mm. ganzraxva] Txova Mm, Txova Q. 3 -gCns] -guCns Q. 5 Serisxna AMm. monozanman m] monazoni CMQ. hqua CMm, rqua A. mRudelo Mm. 6 saqmes m. saqmesa _ A. kacisasa MQm. zraxav CAMQm. aRmogikiTxavs MQ, m-Si ewera `aRmogikiTxavsa~, Semdeg bolo `a~ gadauSliaT: `aRmogikiTxavs~. 7 palekarposs] palekratoss C, pastines kartos A, palekarpos MQm. saTnoebisaTs] saTnoebisa A, saTnoobisaTuis M. 8 yoelTamca C. juarsa-ecui A. -vecvi M, -veci Q. 9 aqeb Mm. israelsa M. romels m. itys Q, ityuis m. iTxove bis A. iTxoe C. 10 miudga Mm, miudga Q. qalwuli + da MQm. rqua A, hqua Mm.11 iTxoo C. CemiTa] SeniTa MQ. migeces C, mogces AQ. iso] ieso A. hqua CM, qua A. 12 da _ m. moiqca] moaqcia C. 13 sabrkole MQm. kacTaTuis C. 14 mcired] mwired A. Seguewien Mm, Seguwien Q. Cuen _ A. sarwmunoebiT A. amis] mis m. 16 wmindani m. Tuisad CAM, Tsad Q, Tvisd m. myoar C, myuar Q. 17 dawua MQm. Sina] oden C. movida] ukue (uku Q) movida CQ, ukumovida M, ukmovida m. igi] m-Si ewera igi + `sadaurad Tvisad~, Semdeg orive sityva gadauSliaT. wminda m. 18 hqua CMm, rqua A. gankrZaluladre C. miegebode MQm. zecisani m] cecisa A. * wm. polikarpe smirnis episkoposi, ewama 86/87 wlisa 23 Tebervals 155/156 w.; Sdr. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. I, Tb., 1955, gv. 416. esaia. 7,11. esaia. 7,14; maTe. 1,23. 3 ioan. 14,13.
1 2

C120v

Q48v

A85v

10

M174v

C121r

15

m208

20

180

juanSeri queyanisani, movlen Senda.~ da reca mixedna da ixila pirvel saxe qalaqisa, viTarmed ars kostantinesi. da miiwia igi swrafiT da ixilna orni saydarni: erTsa zeda mjdomare Wabuki saWurveliTa, grgnosani, da meore[s]a saydar[s]a ixila mjdomare moxucebuli zewr|iTa spetakiTa da Tavsa missa grgni naTlisa, ara oqrosa. da ferTa misTa jda nino da eli vaxtangisi marjuena epyra petres mRdelsa da marcxena _ samoels mo|nazonsa. da hrqua samoel: Seuvrdi pirvelad didsa amas | mTavarsa zecisasa grigolis!~ mivida da Tayuani-sca, da hrqua grigoli: ra ese hyav boroti, kaco, rameTu moaore banaki Cemi da mecTa SeaWamen sacxovarni Cemni, ukueTumca orni ege ara, romelni guerdiT gidgan da dedakacisa amisTs saTnosa, romeli daucxromelad iRuwis mariamis Tana TquenTs, Sur-vigemca Sengan, viTarca mamaTa SenTagan, romelni esvides cecxlsa Semwuelsa da ara brwyinvalebasa, ganmanaTlebelsa yovelTasa~. da misca eli da ambors-uyo reca, da miyo eli grgnsa naTlisasa, reca egeviTari grgni misca vaxtangs da hrqua: daarqu ege petres.~ da aRiRo petre misve grgnisagan reca udaresi da daarqua sa|moel monazonsa. da hrqua nino v|axtangs: | aw ukue mived mefisa da miiRe niWi Seni.~ mivida mefisa da amborsuyves urTierTas, da adgil-sca saydarTa TsTa, daisua igi Ta|na da misca beWedi el|isa misisagan, romelsa iyo Tuali friad naTeli, da hrqua keisarman: ukueTu gnebavs, raTa mogce grgni, aRuTqu vin-igi dgas Cuen zeda, raTa hbrZodi mterTa misTa, miiRe misgan grgni.~ miixila vaxtang da ixila juari, romelsa frTeTa misTa zeda aqunda grgni, da umetesad xilvaman juarisaman dasca SeZrwuneba, rameTu
1 Senda] Sen zeda m. da1 _ A. 1-2 viTarmed] viTar MQm. 2 kostantines Mm, kostntinesi Q. da1 _ A. moiwia C. 3 meoreTa saydarTa CAMQm. 3-4 ~ moxucebuli mjdomare CA. 4 zewriTa] ZewariTa C. Tavsa + zeda CAM. missa _ CA. naTlisa _ A. 5 ferTa + Tana C. misTa + Tana A. vaxtangisa m. marjuena _ CMQm. epyr m. mRudelsa Mm. 6 monozansa m. hqua CMm, rqua A. samoel + vaxtangs C. Seurdi Cm, Seordi M] + vaxtang C. 7 amas] imas CMm. da mivida C. Tayuanis-sca CAMQ] + grigolis C. hqua CMm, rqua A. 8 `boroti~ Camatebulia C-Si. ~ kaco, boroti A. banaki] baki A. sacxoarni C. 9 Cemni] Cemi m. romelni] Zalni MQm. da _ A. 10 daucxromelad] maradis CA. mariamis] C-Si ewera `mirianis~, gadakeTebulia da weria: `miriamis~. mariamis Tana TquenTs] mariamisTuis Mm, mariamisTs Q. Suri vigemca m. Sengan] Tquengan C. 11 SenTagan] TquenTagan C, m-Si gvianaa Camatebuli `Sengan~. esven C. Semwuvelsa C. 12 yoelTasa C. da1 _ A. reca _ C. mihyo C. 13 rec m] da A. egeviTarive A, egeviTar MQm. rqua A, hqua Mm. daarqu] araqu A, daarqO Q, da hrqua m. ege _ A. hrqua: daarqu ege petres] hqua petres ege C. 14 petre _ MQm. gvirgvinisaga m. udares m. daarqua] da rqua A, da hqua M, da hrqua Q. samoels A. monozansa m. hqua CMm, rqua A. 15 mivida _ MQm. 16 adgil-sca] adgilsaca Mm. TsTa + da A. Tana _ Mm. 17 misisagan] misgan m. romlisa CMQm. hqua CMm, rqua A. kaisarman MQm. 18 migce C. aRuTqua CA. vin-igi] ese vin C, vin-ese A, viTar-igi MQm. hbrZodi] brZodis A. 19 misTa1] CuenTa A] + da C. miixila] moixila C, mieaxla A. 19-20 ~ zeda misTa A. 20 SeZrwuneba] SeZrwunvebuli A] + da MQm.

A86r

M175r C121v

10

A86v Q49r m209 C122r M175v

15

20

181

juanSeri usaSineles iyo zari misi, da dadumna, xolo aRadgina nino da mixedna petres kerZo da samoelis kerZo, da erTiTa piriTa Tques: Cuen varT Tavsmdebni, viTarmed umetes yovelTasa waremarTos, , juaro uZlevelo.~ da miyo eli keisarman da moiRo grgni juarisagan da daarqua Tavsa vaxtangissa. da iwyes gamoslvad reca, ma-yo episkoposman samgzis da hrqua: vaxtang, | umetes morwmune iyo Sen yovelTa Soris naTesavTa sparsTasa;~ meored: Sengan aReSennen eklesiani da ganewesnen episkoposni da epi|skoposTa mT|avari;~ mesamed: grgni wamebisa miiRo.~ da gamovida reca, mouwoda Zilsave Sina petres da samoels, da uTxrobda Zilsave Sina Cuenebasa, da igini aRusnides: romeli-igi ixile saydarTa zeda grgnosani naTliTa didiTa, igi ars grigoli moZRuari, da man romeli momca grgnisa misgan, momca episkoposTa mTavroba, da me romel mivec grgnisa Cemisagan moyuassa Cemsa, Cem mier yofad ars episkoposad, da romel hnaxe grgniTa oqrosaTa Wurvili, igi ars keisari, da romel mogca Sen beWedi, mogces Sen | asuli colad da yoveli sazRvari qarTlisa, misgan ukumoRebuli, mogces, xolo grgni juarisagan, romeli mogca, vrcelni Ruawlni gardaiadne SewevniTa juarisaTa, da moZRuarman Cuenman, romel samgzis gimo, samni niWni giTxovna RmrTisagan, raTa Sen mier WeSmariteba daemtkicos qar|T|lisa kaTalikozTagan da episkoposTa da sZlevde m|terTa vidre dRedmde aRsrulebisa Senisa, xolo aRsrulebasa Sensa grgni wamebisa moiRo brZolasa Sina da elTa mterTasa ara Sehvarde. ese yoveli aResrulos vidre mouZlurebadmde Senda da siberedmde.~
1 usaSinelesi Mm. aRadgina] aRdga CA. 2 samoelisa C. kerZo _ C. samoelis kerZo, da] samoels A. Tques] Tquis Mm. viTarmed] viTarca C. umetesad A. 3 yoelTasa C. i C, ooi A, i Mm. mihyo CA. da2 _ A. miiRo C, moaRo M 4 daarqua + guirgvini igi A. daarqua Tavsa vaxtangissa] dadga vaxtangs Tavsa C. ~ vaxtangs Tavsa A. vaxtangissa _ MQ. iwyo C. gamosvlad m. reca _ A. 5 ebiskoposman AMQ, ebiskopozman m. hqua Mm] Tqua CA. vaxtang bis AMQm. yoelTa C. 6 naTesavsa MQm. sparsTa C. Sengan] aSengan A. aReSenen MQm. ebiskoposni CMQ, ebiskopozni Am. 7 da _ Q. ebiskoposTa CMQ, ebiskopozTa m. ebiskopozTmTavarni A] + da C. guirgvinica A. 8 da1 _ CA. 8 reca] Zeca C] + da C. reca] da A. Sina + Tuissa M, Tvissa m. samovels m. 8-9 petres da samoels, da uTxrobda Zilsave Sina _ Q. 9 ausnides CMQ. -igi _ A, romelic-igi m. ixila CMQm. saydarTa zeda _ C. zeda _ MQm. 10 didiTa _ CA. igi ars _ MQm. grigoli moZRuari] didi moZRuari grigoli C, didi mRdelTmoZRuari grigol A. romel CA] _ MQm. 10-11 momca grgnisa misgan _ A. 11 misgan + me C. momca] mosca m] + me A. ebiskoposTa CAMQ, efiskopozTa m. mTavroba _ A. 12 Cemsa _ MQm. ebiskoposad CMQ, ebiskopozad Am. da _ C. naxe A. 12-13 oqrosoTa M, oqrosTa Q. 13 kaisari MQm. Sen2 _ C. ~ colad asuli Q. 14 yoeli C. qarTlisa + da C. ukmoRebuli CMQm. mogces] ukmogces MQm. 15 romel CMQ] _ A. mogeca MQ. gardaiaden Mm, grdaiden Q. da] xolo CA. 15-16 moZRurebama m. Cuenman] Cemman A. 17 qaTalikozTagan CMm, kTlikozTa Q (Q-Si ewera `kTlikozTagn~, Semdeg `gn~ wauSliaT.). da1 _ A. ebiskoposTa CM, ebiskopozTa A, ebiskoposTagan Q, ebiskopoTa m. 19 miiRo CA. da _ CMQm. mterisaTa C. Sevarde CA] Sehvedre Mm. yoeli C. 19-20 aRasrulos m. 20 mouZlurebamde CQ, mouZlurebad A. siberemde CQ. 182

A87v

M176r C122v

10

m210

15

A86v C123r M176v

20

juanSeri da ganiRZa mefeman, hmadlobda RmerTsa, romelman yovelive gamoucxada, | da mouwoda mswrafl petres da samoels da hrqua: ra ixileT?~ xolo maT hrques: mefe, erTi marjueniT da erTi marcxeniT vdegiT, raJams Sen saydarTa msxdomareTa winaSe keisrisa da RmrTivgamometyuelisa didisa grigolisa sdeg, da kualad dedofali Cueni daamSdebda moZRuarsa mas ganrisxebulsa Sen zeda, da migcemda Sen elTa misTa.~ da hrqua maT mefeman: dumeniT, wmidano, rameTu yoveli Cem Tana gixilavs. aw viTar gnebavs Tquen saqme qalaqisa amis, romeli Semu|srvad miwevnul ars? anu ra vyoT tyueTa amaTTs, romel umetes arian bevr | aTassa, romel arian elTa CuenTa? nuukue msw|rafl ganvides aqaT qadagi, viTarmed sparsTa mefe warmomarTebul ars queyanad jazireTad da gamovles filistime kualsa mefisa keisrisasa, romelman moaora queyana sparsTa mefisa, da sparsTa mefeman | ver uZlo brZolad. da keisarman viTarca cna, viTarmed Cuen movediT queyanasa maTsa, moiswrafis brZolad Cuenda, da reca sparsTa mefe movals Zalad Cuenda, da vxedavT, viTarmed spani sparsTani somxiTisa da qarTlisa spaTa umravles arian da aravin ars Cuen Soris WeSmariti morwmune, romelni dahnergna mamaman Cuenman mirian, gina Trdat, dediT naTesavman Cuenman. amaT yovelTa sarwmunoeba viciT, rameTu savse ars sacTuriTa, | nuukue gamocxadebasa saqmisa Cemisasa ganwyres dedisZma Cemi da vewyvneT urTierTas da viqmnneT sacinel yovelTa mterTa CuenTa. aramed esreT vyo ese: reca moviden

Q49v

C123v A87r M177r

10

m211

15

C124r

20

1 da] viTarca CA. mefeman + vaxtang C. madlobda A. yovelive] yovelTave A. gamoacxada MQm. 2 hqua CMm, rqua A. hques Mm, rques A] + ityodena C, ityode A, ityodin Q. 3 mefe + ityodin M, ityodian m. vidgiT MQm. Sen _ A. 4 didisa grigolisa _ CA. grigolisi M. m-Si ewera `grigolisai~, Semdeg `a~ gadauSliaT da weria: `grigolisi~. sdeg _ MQm. kualad + igive CAQ. 5 ganrisxebulsa] ganZuinebulsa CA. moZRurisa mis ganrisxebulisa MQm. Sen1] Cuen MQm. migcemde MQm. 6 hqua CMm, rqua A. wmindano m. yoveli] yoelive CA. Cem Tana] CemTa MQm. 7 Tquen _ Mm. Tquen saqme _ Q. saqme _ C. ~ qalaqisa amis saqme A. Semusrvad] SeuZravad MQm. 8 vyoT] vyavT MQm. tyueTa amaTTs] tyuisa amisTuis CMm, tyuisa amisTs Q. romeli CAMQm. arian] ars CAMQm. bevri AMQm. aTasisa CA. romel arian] romeli (romel A ) ars CAMQm. 9 nuukue] aw ukue CA. mswrafl] swrafiT CA, mswrafiT MQm. ganvides + Cuengan A. ~ qadagi aqaT C. viTarmed _ Q. sparsTa + qadagi A. 10 jazareTad Qm. filistimi CA, fistime MQm. kualisa C. 11 romelman] rameTu CA. moaores C. mefisa _ CA. uZlod m] Zal-yo C. brZolad + keisrisa C. 12 da] xolo C. kaisarman MQm. viTarmed Cuen movediT] CamovediT MQ. moiswrafes CMQm. 13 raeca m. da reca sparsTa ... Cuenda _ A. vxedavT] viciT CA. viTarmed] viTarca MQm. 14 da1 _ A. qarTlisa spaTa] qarTlisaTa C. arian] aria m. da2 _ A. ars _ MQm. 15 WeSmariti] WeSmaritad A] _ C. romeli C. danergna AMm. Tardat MQ, Terdat C. 16 Cuenman _ MQm. aqa amaT CMQm, aqa ama A. sarwmunoveba m. vici MQm. sacTuriTa] sixaruliTa MQm. 17 gamocxadebiTa A. CemisaTa A. gawyres C, ganswyres MQm. dedisZma + ese MQm. vewivneT Mm, vewvneT Q. urTierTsa A, urTerTasa m. 18 viqmneT AMQm. yoelTa C] + zeda A. esreT _ CMQ. ~ ese vyo C. ese _ A. ~ reca (raeca m) vyo ese MQm. mividen AMQm.

183

juanSeri
A87v M177v

Q50r C124v

A88r M178r m212

C125r

spani Cuenni | da mauwyon moslva keisrisa, mas zeda ukuvhridoT Cuen, | pirvelve saqme ese vauwyoT, odes movides da mogueaxlos Cuen keisari. maSin, viTarca izraxos siwmideman Tquenman, egreT vyoT, da arca erTi tyueTa maTgani daakldes.~ da warvida petre keisrisa, xolo samoel dadga winaSe mefisa. xolo xvalisa dRe movida reca diaspani da uqadaga mefesa, viTarmed spani berZenTani Semovides kostantinepoled. da mouwoda mefeman vaxtang dedisZmasa missa da yovelTa mefeTa da hrqua: rasa ityT, rameTu uwyiT simravle spaTa berZenTa da veragoba wyobisa maTisa da simarjue zRuaTa Sina navebisa. | esera, Sevides igini sparsTa queyanasa, gm|irTa da goliaTTasa, da ver uZles wyobad. aw ukue meSinis, nuukue spani navebiTa moviden, Seipyran gza Cueni da moguwydnen Cuen, viTarca baksa Sina. aramed aRvdgeT aqaT da davibanakoT zRuasa samxriT kerZo, raTa guaq|undes gza Wirsa da lxinsa.~ aRiyara laSqari igi garemos qalaqisa da vles xuTisa dR|isa savali samxriT kerZo da dadges speriT kerZo. da ganvides myofni qalaqisani, miwevnulni | sikudilad, da misces madli vaxtangs, da misces ZRueni _ aTasi litra oqro da xuTasi Tavi stavra. da ganvida eri igi mSdobiT savaWrosaTs da samrisa. xolo viTarca mivida petre winaSe mefisa da uTxra yoveli keisarsa, keisarman ganixara friad da yoveli, romeli exilva Cuenebasa Sina, misca mas zeda neba vaxtangs, da warmoavlina petre mRdeli da moumcno aR|TqumiTa da ficiTa ZlieriTa,
1 Cuenni] Cemni C. mauwyo m] + Cuen AQ. mosulva Mm] + Cuen Mm. keisrisa + da A. ukuvridoT CA] ukue (ukuEQ ) vridoT MQm. pirvel MQm. 2 ~ ese saqme A. saqme ese vauwyoT] vauwyo saqme ese keisarsa da C. vauwyo MQm] + Cuen A. moguaxlos MQm] gueaxlos C, guixilos A. kaisari MQm. 3 siwmindeman m. Tquenman] Senman MQm. egreT] egreTca C, egre A. vyo CA. tyueTa maTgani] tyueTagani misTa A. maTgani] misTagani CQ. dakldes m. 4 warvides Q. keisrisasa A. xolo 2 _ C. 5 dRe _ MQm. raeca m. uqdga Q. spani] spsni Q. Sevides Q. 6 kostantipoled CA, kostntinipoled MQ, kostantinipolod m. da1 _ CA. ~ vaxtang mefeman C. vaxtang _ A. missa] Tuissa A. da2 _ MQm. yoelTa C. 7 hqua CMm, rqua A. rasa] romelsa A, ras m. spaTa CMm. 8 zRuaTa] zRudeTa MQm. Sina] Sigan C. navebisa] navebiTa CA. sparsTa] sparseTs C, sparseTis A. 9 da 2 + maT A. ukue _ CA. 10 moviden + da A. gza] es sityva m-Si ar ewera, gviandeli xeliT CaumatebiaT `gzis~. viTarca _ MQm. aramed _ A. aRvdgeT] aRudgeT Mm. 11 aqa Q. zRuasa] zRuisa A. samriT m] somxiTiT CQ, somxeTiT A. guaqundes + Cuen MQm. Wirisa CMQm. lxinisa CMm, lxinisa Q. 12 aRiyara] aiyara C, aRipyra A, aRyara Mm, aRiyra Q. igi _ CA. vles] velsa MQm. xuTis dRis m. savaliT MQm. samxriT] somxiTiT CQ, somxeTiT A. 13 da1 _ Mm. dadges] dages A. dadges speriT kerZo. da _ Q. 14 vaxtangsa m. da misces2] miarTues A. 15 gavida m. savaWrosaTs] savaWrosagan A. da samrisa _ A. sarisa C, samrisa Mm, sarmisa Q. 16 mefisa] keirisa A. mefisa + keisrisa C. yoeli C] + igi CA. keisarsa + xolo MQm. keisarsa _ CA. maSin keisarman C. 17 ~ ganixara keisarman A. da _ A. yoeli C. yovelni, romelni m. Cuenebasa] Cueulebasa mas C. mas zeda] mazeda m. 18 vaxtangsa m. mRudeli Mm. miumcno CMQm. aRTqmiTa AMQm. ZlieriTa] didiTa C.

10

15

20

184

juanSeri raTa swor-yos mefobasa missa, aramed orTave spaTa dascnen sparsni, romelni-igi arian vaxtangis Tana. ara aRviden sabrZanebelTa maTTagan, odes Sekrben vaxtang da igi. xolo vidre petre da mociqulni movidodes vaxtangisa, keisari Semovida kostantined da warmoavlina xuTasi dromoni, romelsa Sina iyo xuTas-xuTasi kaci. da ubrZana, raTa m|ieaxlnen vaxtang|s da dadgen Tnier brZolisa. da waremarTa keisari gzasa pontosasa rvaasiTa aTasiTa kaciTa. viTar moeaxlnes spani igi zRT, unda sparsTa wyoba maTi, xolo mefe ayenebda da ara miuSuebda brZolad. xolo viTarca SearTues ZRueni mociqulman keisrisaman da petre, hqonda sityua saidumlo da kualad hqonda sityua saero, da Tqua cxadad: nu ivlti, dadeg vidre Cemad moslvadmde, raTa romelni-ege Sen | Tana arian sparsni, romelni dagrCes Seslvasa amas Cuensa sparseTs mouwyuedelad, movwydneT egenica.~ xolo saidumlod moarTues mas juari da grgni Suamdgomelad da Sesamoseli tanisa misisa, da Tques: ra SevkrbeT erTad, migce cixe Tuxa|risisa da sazRvarni qarTlisani.~ xolo misca mefeman | pasuxi saerod, viTarmed: ara romlisa mizezisaTs movediT aqa, garna wyobisa SenisaTs. aw moved aqa da, Tu ara, Cuen movideT kostantinepoled,~ da farulad amcn|o da hrqua: romeli ara hSuenis Sensa RmrTismoyua|rebasa, romeli Sen ara hyo, sxuasa nu awuev, rameTu Radroba ara eli ars kacTa patiosanTa. daRaTu aw Sen migcne sparsni, ara ukunisamde gancruvnesa saxeli Cemi? da umetes Cuensa aqus
1 raTa] romeli A. swor iyos CMQm, swor iyo A. mefobasa missa] mefobisa misisa CA. dascnes m. romelni-igi arian] romelni iyunes A. 2 maTgan MQm. oden Mm. 3 petre _ A. mociqulni + igi C. vaxtangissa CAMm, vaxtangissa Q. kaeisari m. 3-4 kostantipoled A, kostntined Q. 4 dromoni] daromoni C. iyo] isxda A. 5 mieaxlnen] m-Si ewera `moiaxlnes~, gadauSliaT `o~ da weria: `miaxlnes~. waremarTa] warmoemarTa CA. 6 pontossa MQm. rvaasiTa] rvaasi CAMm, rvaasi da Q. kaciTa _ CA. da viTar Q] da viTarca A. viTar _ C. zRT] zRuisani CM, zRsani Q, zRvisani m. 7 ~ wyoba maTi sparsTa A. miuSuebda] miuSuna CA. brZola Q. 8 SearTuis Mm. keisrisaman] keisarman Q. petres Cm. 9 saerod MQm. cxadad + viTarmed CA. dadeg] dadg Mm. Cemad] Cemda CMQ. 10 mosulamde CAQ, mosvladmde m. romelni-ege] yovelni-ege C. Seslvasa] Sesavalsa M, Sesvlasa m. 11 sparseTs] sparseTad A. mouwyuedelad] mouwyuedelni A] + da MQm. movswyuidneT C, movswyuideniT A, movswyuedneT Mm, movswydneT Q. egenica] iginica CA. xolo _ A. 12 mas juari] msajuli MQm. da3 _ C. Tquas Mm, Tqua A] hqua C. ra] raTa C. 13 SevkrbeT] SekrbeT A, Sevkrbe MQ, Seukrbe m. erTad _ CMQm. Tuxarisa C, Tuxarasi A, Tuxarisa Q. misca + vaxtang CA. 14 mefeman + vaxtang MQm. ~ saerod pasuxi m. 14-15 wyobisa SenisaTs] wyobisaTuis A. 15 moved] movediT A. aqa] m-Si SecdomiT miuweriaT `aqa garna wyobisa~, Semdeg orive sityva gadauSliaT. da1 _ C. da, Tu ara] Tora A. kostntinepoled Q] kostantined CA. 15-16 da farulad] dafarulad m. 16 hqua CMm, rqua A. Suenis CAMm, Sunis Q. RmrTismoyuarebasa] RTivmyarebasa C. Sen _ A. 17 sxuas Mm. nu] anu A. Radroba] iadroba A. patiosanTa] RmrTisaTa C. daRacaTu m. aw _ A. 17-18 ~ Sen aw C. 18 migcnen m. sparsni] spani Mm. ukunisamde] ukue CMm. gancruvdesa C, gancruvnes AMQ, gancruunes m. Cemi] Cemsa A, Seni Mm] _ Q. aqs Q. 18-1,186 ~ mravalTa maTganTa aqus A.

M178v A88v

C125v

10

m213 Q50v

15

M179r A89r

20

185

juanSeri mravalTa maTganTa siyuaruli qristesi, aramed SiSisagan maTisa ver gamoacxadeben. aw brZane, raTa | saqme ese Cueni mSdobiT vyoT, viTarca ivbimianos da yovelTa sparsTa, xolo Semdgomad amisa, raJams gardawydes saqme Cueni, umarjuesadre Sevyarne igini elsa Sensa, da numca ra iqmnebis saqme uSueri da nuca saqme SfoTisa Tquen mier, raTa ara daecnen piriTa maxlisaTa erni Tquenni, xolo erni Tquenni ganlaRebul arian jobnasa zeda sparsTasa, xolo sparsni arave SeSinebul arian, aramed SuriTa TqueniTa wadier arian wyobasa, anumca mokudes, anumca iZies Suri sisxlTa maTTa. xolo spani ese Senni Tu moRma|rT mbrZodian, memca ubralo var.~ da warvida mis winaSe mociqulad varaz-mihr, mamamZuZisa misisa Zma, | da samoel monazoni, xolo keisari mowevnul iyo pontod qalaqad. da pontoelni gamosrul iyvnes migebebad da Seasxmides qebasa da vaxtang mefisa madlobasa, rameTu uk|uhrida maT da ara miscna igini sikudilsa. viTarca | miiwines mociqulni vaxtang mefisani qalaqad, moarTues ZRueni _ aTasi muTakali muSki, xuTasi _ ambri da aTasi litra alva. da gansrul iyo gundi vaxtangisi alafobad da mietevnes maT mkrcxlni berZenTani, da maT Tana Sekrebulni evTa da qalaqTa medarni viTar samasi aTasi. xolo mefe vaxtang ayenebda miiZulebad spaTa maT mealafeTa, vidre ara movida dedisZma misi, erisTavi sparsTa, da risxviT hrqua vaxtangs: , guelo da naTesavo aspitisao, ara uwyia, rameTu deda mamisa Senisa berZeni iyo, naTesavi
1 maTganTa] maTTaganTa C. qristes C. SiSisagan maTisa] SiSisa maTisagan C. maTisa _ A. vera C. gamoacxadebden Mm. 2 ivbimianoz C. yoelTa C. 3 amissa CAMQm. gardawydes] gawydes CAMQm. SevyarneT A. 4 uSueri + da numca saqme uSueri C. Tquen] Sen A. 5 daecnes m. xolo] rameTu CA. 6 jobnasa] eobnasa M, eobansa m. 5-6 erni ... sparsTasa] eri Tqueni ganlaRebul ars jobnisaTuis sparsTasa C. 6 sparsTasa] spani Mm. SeSinebul] SeSinebiT C. jobnasa zeda sparsTasa, xolo sparsni arave SeSinebul arian _ Q. 7 aramed] da C. iZies] iZlies M. iZies Suri] iZlivnes SuriTa m. 7-8 anumca iZies Suri sisxlTa maTTa] iZlieniT C. 8 Tu _ A. moRma C, miRmarT MQm. mbrZodian] hbrZvanan C, mbrZvanan A, hbrZoden MQm. meca C. 9 winaSe] Tana CA. varaz-mihri C, varaz-mir A, varz-mahr Mm, varz-mihr Q. mamamZuZuisa Mm. 10 monozani m. pontoT M. qalaqad] qalaqsa A. 11 Seasxmides] Seaxmides M] + mefesa CA. mefis m. ukuhrida] ukuirda AMm, ukrda Q. 12 sikudilad A. viTarca] viTar C. miiwivnes AMQm. 13 qalaqad + moiwivnes Mm. moarTues] miarTues CMm, marTues A, miarTus Q. ZRueni + keisarsa C. muTakali] moRakli MQ, moRakali m. muSki] muSaki M] + da CA. ambari CAMm, ambri Q. 15 gundi + aTasi Mm. vaxtangisi] vaxtang mefisa C. alafobad] lafobad A, alafobda m. da2 _ C. mkuircxni A. 16 Sekrebulni] SekrebulTa A. qalaqTani CMQm. medarni CMQ. samasi aTasi] sam aTas da rvaasi C, samas da rva Mm, t C Q. 17 ~ vaxtang mefe CA. miZulebad A] mimatebad C. spaTa] sparsTa A, C-Si ewera `sparsTa~, gadakeTebulia da weria: `spaTa~. mealafeTa] melafeTasa A. mivida CMQm. 18 sparsTa] ranisa C. hqua CMm, rqua A. i C, ooi A, i Mm. 19 naTesao CQm] naSobo A. aspito C, aspitiso Q. uwyi m. mamis m. rameTu deda ... naTesavi _ A. 186

C126r

M179v A89v

10

C126r m214

15

20

juanSeri | ivbimianosisi? da gZlo Sen bunebaman mamisdedisa Senisaman da siyuaruli juarcumulisa mis kacisa momkudarisa gipyries da gnebavs ganyeneba Cueni elsa berZenTasa.~ maSin vaxtang hrqua: aha, Sen da berZenni! da ixilo | Zali momkudarisa mis kacisa | da cecxlisa mis, | sasosa Senisa.~ da sces sayrsa da ganvides yoveli somxiTi, sparsni da mefe darubandisa, xolo mefe vaxtang da qarTvelni ganvides xedvad da dadges. da aRjda mefe pilosa zeda TeTrsa da ewyvnes igini zRskidesa mas, romel ars Walaki, riyesa xerTvisisasa. mislvamde sparsTa laSqrisa moekla berZenTa erisa misgan ocdaSdi aTasi*. da ganZlierda brZola da mokles dedisZma vaxtangisi, erisTavi sparsTa, da mokles ipajaj, mefe lekTa, da mravalni erisTavni, da iZlia banaki aRmosavalisa. iyo berZenTa spasalari palekarpos loRoTeli, diswuli mefisa, da iyo igi Zlieri, da mas moeklnes Zlierad mbrZolni sparsTani, da eseca erisTavi manve mokla. maSin gardamoda mefe vaxtang etlTagan da Tqua: ara romeli Cuen gnda, garna romeli RmerTsa sTnda, rameTu Cuen vivltod|iT mSdobasa, aramed silaReman sparsTaman | agina RmerTsa da RmerTman Sur-igo da mokles erisTavi ranisa, romlisa|Tsca yoveli sparseTi, viTarca moorebasa sparseTisasa, iglovs. aw damdablda silaRe sparsTa, da moiyvaneT juari da warviZRuanoT, raTa romliTa
1 ivbimianosisa AQ, ibimianosisa M. m-Si ewera `ibimiamnosisa~, Semdeg gadamwermave meore `m~ waSala da weria: `ibimianosisa~. gZlo] gZlia C. bunebaman] Suenebaman C. mamisdedisa] mamisa da dedisa A, mamisa dedisa m. 1-2 juarcmulisa AMm. ~ kacisa mis juarcmulisa C. 2 kacis A. momkudrisa M, m-Si ewera `mokudavisa~, Semdeg gadamwermave `vi~ gadaSala da `ri~ daawera Tavze da axla weria: `mokudarisa~. gipyries] gaqus C. 2-4 gipyries da ... mis kacisa _ Mm. ganyeneba] Seyeneba CA] _ Q. Cuen Q. 3 maSin] xolo CQ. hqua C, rqua A. aha + dRes A. da _ CQ. momkudrisa A.3-4 ~kacisa mis momkudarisa C. momkudrisa mis kacisa] kacisa momkudrisa Q. 4 sce MQm. ganvida C, ganviden Q. yoeli C, yovelnive m. 5 somxiTi] somxiTiT Q] + da C. mefe2 _ C. 5-6 mefe vaxtang da qarTvelni ganvides xedvad da dadges] vaxtang ganvida xedvad da qarvelni dadges A. 6 dadges] C-Si ewera `dajdes~, `j~ gadauSliaT da weria: `dades~. da2 _ C. da aRjda] daRjda m. spilosa Mm. zeda _ A. 7 mas _ C. Walaksa MQm. riyesa] riye CA. xerTvisisa C, xerTuissasa M, xerTvissa Q, xerTuissa m] xerTviSisa A. misulamde CAMm, mis lamde Q. laSqarisa C. 8 erisa misgan] laSqrisa misgani C. ocdaSdi aTasi] k z Q. 7-8 ~ moekla ocdaSuidi aTasi berZenTa erisa misgan A. da2 _ M. 9 vaxangisi M, vaxtangisa m. sparsTa] ranisa A. da1 _ A. ipjaja Mm, ipjaja Q] + da A. 9-10 erisTavni] erni mTavarni C, erismTavarni A. 10 banaki _ MQm. aRmosavleTisa CA, aRmosavlisa Mm. berZenT m] + zeda A. palekartos CA, palekrpos Q. leoRoTeli MQ, leolTeli m. 11 igi _ C. da2 _ C. mas _ Q. mbrZolni] bumberezni M, bumberzni Q, bunberazni m. sparsTani] sarsTani M. 12 manve] mavne Mm. gardmoda m. ~ vaxtang mefe C. m-Si `mefe~ gvianaa Camatebuli. da Tqua _ MQm. 13 gnda] guiCnda CA, guCnds Q. garna] aramed A. romel A, romeliRa C. RmerTsa _ C. viltodiT Qm] vityodiT CA. mSvidobisa Mm, mSdobisa Q. 14 da RmerTman Sur-igo _ A. Suri igo MQm. 15 romlisaTuis CA, romlisaTuisca Mm. yoeli C. sparseTisasa] sparsTasa MQm. iglovs _ Mm. 16 aw _ m. daamdablda Q. silRe C. da1 _ CA. moiyvaneT] moasueneT C. juari _ MQm. warviZRvanoT Q. * m-Si aSiaze `ocdaSvidi aTasis~ gaswvriv weria 27000. 187

M180r

Q51r A90r C127r

10

M180v C127v A90v

15

20

juanSeri guZlevden, iZlinen igini miTve. da iqmneniT Zed Zlierebisa1 da nu vin hbrZavT urTierTas sxsa mier da nu eZiebT Zlevasa mterTasa. aramed iyvnen elni Tquenni, viTarca elni Cemni, raTa ara viZlineT sruliad. ara xolo Tu aqaT videvnneT, aramed vidre adarbadaganamde, viTarca idevnnian yoranni marTueTagan TsTa.~ da moiyvana petre mRdelman juari da hrqua mefeman: dadeg winaSe pirsa mterisasa da erisa Cemisasa da arqu: yovelTa Tayuanis-eciT juarsa da vsZloT.~ da ubrZana demetres, erisTavsa Tssa, da juanSers, spaspetsa Tssa, raTa mihyvnen juarsa Tana, da, rom|elman ara Tayuani-sces, moklan. da qadagi mobda Zlierad: romelman ara Tayuani-sces juarsa, mokuedin!~ | da movidodes yovelni erni da Tayuanis-scemdes juarsa da daadgebodes winaSe juarsa. xolo bor|zo, movaknelman mefeman, Tqua: ara dauteob naTelsa Semwuelsa da ara Tayuanis-vscem Zelsa, romeli ganSuenebul ars oqroTa da anTrakiTa.~ da sca mas laxuari juanSer spaspetman da daeca mZori misi. mieriTgan arRaravin ikadra gmobad juarisa da | aRTqumiT etyoda eri igi mefesa vaxtangs: ukueTu Semewios Cuen juari, arRara iyos Cuenda sxua RmerTi, garna juarcumuli.~ da gardada mefe da Tayuani-sca mas, da yoveli eri mis Tana. da Tqua mefeman: aCuene Zali Seni ersa amas Sensa urwmunosa, raTa moiyvanne sarwmunoebad, | ufalo
1 guZleven CA. iZlivnen MQm. iZlinen igini miTve] miTve iZlivnen CA. iqmneniT] iqmneT C, iqmeniT m. Zed] Ze A, red Mm. Zlierebisa] naTlisa A. brZavT M] baZavT A, m-Si ewera `baZavT~, Semdeg `r~ CaumatebiaT da weria: `braZavT~. 2 urTierTars C, urTierTsa A, urTerTas M, urTierTs m. 3 eli Cemi m. viZlivneT AMQm. Tu _ CMQm. aqa CMm, aqa Q. 4 videvneniT MQm] viZlineT C. adrabadaganamde C, ardabadganamde A, ardabadgnamde MQ, adarbadganamde m. idevnian MQ, ideunian m. 6 moiyuanna M. mRudelman Mm. hqua CMm, rqua A. dadeq m. `pirsa~ gvianaa aSiaze miwerili m-Si. 7 da1 _ MQm. Cemisasa] Cuenisasa CA. yoelTa C. da3] raTa CA. vsZlioT MQm] + mtersa C. 8 junber C, jonbers A, junbersa Mm, junbersa Q. Tssa] missa MQm. mihyven CQ, myven A, mihyuen Mm. 9 romelman ara ... mobda Zlierad _ C. -sca Mm, -sca Q. moklan] mokalT A, mokaliT Mm, mokliT Q. da2 _ MQm. 10 Tayuanis-sces AQ. da1 _ MQm. mividodes A. yoelni C. erni da _ A. 11 Tayuanis-cemdes CMQm. juarsa _ CA. dadgebodes CA, daadgreebodes Q, dadgrebodes m. bovrzo M, bovroz Qm, C-Si ewera `bozo~, Semdeg gadakeTebulia da axla weria: `borzo~. movkanelman C, movakanelman Am. 12 Tqua _ MQm. dauteveb C. Tayuani-vscem m. Zelsa] + mSmilsa MQm. romeli] romelni A.13 ganSnebul Q. ars] arian A. oqrokTa m. anTarakiTa Q. mas _ C, m-Si `mas~ gvianaa Camatebuli. junber Cm, jonber A, juanber MQ. 14 mieridgan m. gmoba m. aRTqmiT AMm] aTqumiT C. 15 `Cuenda~ aklda m-Si, Camatebulia gviandeli xeliT `Cunda~. 16 RmerTi] juari C. juarcmuli CAM, jvarcmuli m. 17 da1 _ m. da2 _ A. Tayuanissca CA, Tayuanis-sca Q. mas _ CA. yoeli C] + igi CA. eri] m-Si ewera `eris~, Semdeg `s~ odnav gadauSliaT xaziT. da4 _ C.18 aCuene] uCuene C. moiyvannes A. sarwmunoeba m.
1

M181r C128r A91r

10

Q51v

15

m216

20

maTe 26,52.

188

juanSeri RmerTo, rameTu morwmuneni Senni, daRacaTu mokuden, cocxal arian, da cxovelni Sen cxovelisagan Zlier arian.~ da spani igi berZenTani viTarca gamovides velad, xolo palekarpos, viTarca mgeli, si|sxliTa aRmosuaruli, da vi|Tarca lomi ganZnebuli, moizaxda da Seuracxhyofda spaTa maT. xolo mefeman hrqua: vin ars T|quen Soris kaci, romeli ewyos imas da swor iyos mefobisa Cemisa?~ warvlo qadagman orgzis da vervin ikadra yovlad sityuad. maSin Tqua vaxtang: ara ZaliTa ganZlierdebis kaci, aramed RmerTman mosces Zali, da me vesav Zalsa Sensa da, viTarca daviT, ganval niSiTa juarisaTa. momec me Zali viTarca daviTs goliaTsa zeda,1 rameTu eseca mayuedrebelad da SeuracxebiT mouda juarsa Sensa. raJams ixila juari aRmarTebuli Zalad Cuenda, ara ivltoda misgan. aramed sasoebiTa Zalisa misisaTa ganvide brZolad.~ da ganemzada vaxtang brZolad da Tqua: ixili, RmerTo, ampartavani da daamdabli, kualad ixili Wirveuli da isni.2 xolo ese Seuracxad miCns da ara meSinis, rameTu Zali, Sen mier mocemuli, did ars, romliTa vsZlo. aramed meSinis me Sengan, rameTu mdabalTa mani isminni, da Sen gxadi Semwed Cemda.~ aRmoiada maxli, | da SeamTxa juarsa da ganvida Soris ganwyobi|lTa maT da Tqua: ara hbrZavn lomi arsa,3 rameTu me mefe var da Sen _ mona. aramed davdva Tavi Cemi | erisa amisTs, raTa hrwmenes Zali juarisa.~
1 rameTu _ CMQm. rameTu morwmuneni Senni, daRacaTu mokuden] daRacaTu mokuden morwmuneni Senni A. daRacTu Q. cocxal] cxovel A. da _ MQm. cxoelni C. Sen] Senni C. 2 cxoelisagan C, cxovlisagan Q] cxovelisa mier ara A. arian _ A. 3 viTarca1 _ A. velad] elva C. palekratos CAM, Q-Si ewera `palekartos~, gadakeTebulia da weria: `palekratos~. 4 sisxliTa aRmosuaruli] aRmosruli sisxliTa C, aRmosurili sisxliTa A. aRmosuaruli] aRmosruli Mm, aRmosrvili Q. viTarca2 _ A. lomni ganZvinebulni m. ganZvinebulni M, ganZnebulni Q. 4-5 -yofda Mm. 5 maT _ A. hqua CMm, rqua A. Tquen Soris] Tquengani C. kaci _ A. 6 swor iyo C. wavlo A. veravin M, vervin Q. yolad C. 8 aramed _ MQm. RmerTman _ A. 9 da1 _ A. Sensa] m-Si ewera `Cemsa~, Semdeg gadakeTebulia da weria: `Sensa~. da2 _ C. `daviT~ gvian aris Camatebuli C-Si. ganval] ganvlo A. juarisaTa] juarisa SenisaTa C. 10 me _ CA. 10 Zalai M. `zeda~ gvian aris Camatebuli C-Si. esec m. 11 juari + Seni A. aRmarTebulad CMQm. Zalad Cuenda _ Q. 12 sasoebisa C. Zalisa _ A. misisaTa] misiTa A. ganvide] ganvides C, ganved Q. ganvide brZolad] movals A. 12-13 da ganemzada vaxtang brZolad _ CMQm. 13 ixili, RmerTo, ampartavani da daamdabli] ixila ampartavani da mdabali MQm. ixili] ixila Q. 14 ixsni m. ese] isi CAMQm. Seuracx A, SeuracxaT m. miCans m. Zali] Zalisa A, `Zali~ Camatebulia M-Si. 15 mocemuli] mocemulisa A, momcemuli M. ars _ Q. meSinis] meSinian A. 15-16 mdabalTa _ Mm. 16 mni Q. isminni] isminen C, isminin Q. Sen gxadi] gxedav C. aRmoida Q. maxli] rmali CA. 17 maT] Tana A. Tqua] hqua C. brZavn A, hbrZvan MQm. me _ A. 18 ~ Cemi Tavi A. amisTs + simdabliT CA. rwmenes CA.
1 2 3

C128v M181v A91v

10

15

C129r M182r A92r

20

I mef. 17,41-51. fsalm. 17,28. ~ esaia 11,6-7; 65,25. ~ 189

juanSeri da moeteva palekarpos, xolo vaxtang mas saomrad mieaxleboda. da aRizaxnes orTave maT ganwyobilTa miTa saSineliTa. da iyo ma igi, viTarca ma quxilisa, | romliTa SeiZrvoda queyana. da dasca laxuari palekarpos farsa vaxtangissa, romeli edva vigris tyavisa, da ganavlo farsa, viTar wyrTa erTi, rameTu iyo sisxo laxurisa, viTar mtkaveli kacisa. da misca fari igi mefeman laxuarsa missa, da mieteva pirispir, da sca rmali Cabalaxsa zeda da ganupo Tavi misi vidre beWT|amde da miyo eli da upyra Tavisa misisa naxevari da moiRo winaSe juarsa da Tqua: yovlisa gandgomilisa Senisa ese iyavn na|wili!~ da mietevnes spani vaxtangisni spaTa berZenTasa da aotnes igini, da aRiWurnes gund-gundad da miawyudines zRspirsa, da aravin ganera maTgani, garna romeli Seeswra | zRuad da ivltodes naviTa. mas dResa Sina mowyda spaTagan vaxtangisTa ormeocdaaTerTmeti | aTasi, xolo spaTagan berZenTasa _ sameocdaaTormeti aTasi, da Seipyres tyued maTgan as ocdaxuTi aTasi. da viTar moiqces spani igi guamsa zeda varaz-bakurissa, vaxtangis dedisZmisasa, iglovdes da Semures igi sabriTa da muriTa, da warsces bardavad, xolo vaxtang mouwoda yovelTa spaTa da ubrZana yovelTa tyueTa moyvaneba. da moiyvanes dauklebelad
1 da moeteva _ Q. moeteva] moex va M, moexva m. palekratos C, palekartos A, pavle karpos M. xolo _ A. vaxtang + neSusa da Mm, nebsa da Q. mas saomrad] msumrisad da nebasa C, msmriad da nebasa A. saomarad m. miaxleboda C, miaxldeboda A, miexleboda m. da2 _ C. aRizraxnes M. 2 orTave] rorTave M. maT _ C. ganwyobilTa + Soris C. saSineliTa] sazareliTa C. 3 romliTa] ZaliTa Mm. romliTa SeiZrvoda queyana. da _ C. SeiZrvoda] iZrvoda A, SeiZra Mm, SeiZra Q. ~ palekratos laxuari C. palekartos A, palekraps M. vaxtangissa] vaxangisasa C, vaxtangisasa Q. 4 edva] iyo CA, edga Q. vigris tyavisa] egris tyavisa M. ganavlo] ganvlo Am. rameTu] romeli MQm. iiyo m. 5 simsxo CAMQm. viTar mtkaveli kacisa] viTarca simsxo mklavisa C. mtkaveli] mklavi A. kacisa] kaci MQm. ~ mefeman fari igi CA. 6 missa _ A (furclis es nawili axla moxeulia, `m~-s nawili TiTqos Cans). ganupo] ganapo CA. 7 beWTamde] mkerTamde m. mihyo CAm. Tavsa missa A. juarisa CA. 8 gandgomilis m] gandgomisa CA. iyavn] iyav MQm. 9 spaTa berZenTasa A. aotnes] ipantnes C. da aRiWurnes] daiWires m. aRiWurnes] aRWrnes C, aRiWrnes AM, aRiWirnes Q. 10 miawyudivnes Mm, miawyudivnes Q] moswyuidnes igini A, moswyuidnes igini zRuispirsa da moswyuidnes igini C. 10-11 romeli Seeswra] romelni Seeswrnes C. 11 da _ MQm. ivltodes] ivltoda A. moswyda CA, moswyueda Mm, moswyuda Q. vaxtangisaTa m. 12 ormeocdaaTerTmeti aTasi] ormocdasami aTasi CA, ormocdaTerTmeti Mm, mgC Q. xolo] da A] _ Q. berZenTasa] berZenTa moswyda CA. sameocdaaTormeti aTasi] samocdaTormeti aTasi C, oTxas da ori aTasi A, oTxas da Tormeti Mm, obC Q. 13 maTgani A. as ocdaxuTi aTasi] as ocdaaTi aTasi A. 14 viTar] viTarca CMQm] _ A. guamsa zeda varaz-bakurissa] vaxtangisni da mivides guamsa zeda varza-bakur C, da mivides guamsa varaz-bakurissa A. varza-bakur M, varaz-bakur Qm. dedisZmissa Q. 15 iglovdes] igloes CQ, igloves A. Semures] Semusres AMQm. sabriTa] sabariTa C, bariTa MQm. warsces] wariRes A. m-Si ewera `bardavs~, Semdeg gadamwersve gadaukeTebia da weria: `bardavad~. xolo + mefeman MQm. 16 yoelTa C. spaTa + misTa A. ~ moyvaneba (moyvaneba Q ) yovelTa (yoelTa C) tyueTa (tyuTa Q) CAQ. moiyvannes CAQ, moiyuannes Mm. daukleblad CA] + da aRuracxes C, da aRiricxues A. 190

m217

Q52r C129v

10

M182v A92v

15

20

juanSeri da iyo erTricxuad yoveli _ mamakaci da dedakaci _ Sdas oTxmeoci aTasi, da warsca igi yoveli winaSe keisrisa eliTa nasresiTa da adarnase|siTa, erisTavTa misTaTa, da miuwera wigni, viTarmed: sibrZne RmrTisa miuwdomel ars, da sibrZnesa kacTasa da nebasa sZlevs neba | RmrTisa. me uwyi, rameTu ara ars neba Seni saqmesa amas, romeli-ese iqmna palekarposisgan, arca Tu iyo neba Cemi, romeli-ese qmna dedisZmaman Cemman, da ornive ese Zrismoqmedni Zrman moinadirna. amisTs yo ese RmerTman, raTa axalnergni ese moiyvannes | sarwmunoebad* SiSisa misisagan, viTarcaigi uZRebisaTs Svilisa yo saqme gansacxromeli.1 | xolo Tquen pirmSoni Svilni xarT RmrTisani da maradis misni xarT. aw mwuxareba ese dedisZmisa Cemisa diswulisa Tquenisa mier nugeSinis-vec, raJams viZie Suri mklvelTa misTa. xolo Tquen nugeSinis-geciT erisa amisTs, romeli isna RmerTman Sdas oTxmeoci aTasi, da ukueTu brZanebde SemTxuevad Cemda, gamoiswrafe, ukueTu ara, mociquliTa ganage saqme Cueni, rameTu damimZimda dgoma Cueni queyanisa | amisTs moorebulisa.~ xolo vidre mislvamde mociqulTa friad mwuxare iyo keisari, aramed raJams uTxres, viTarmed tyue pirvel Sepyrobili da tyue erisagan meotisa, _ yoveli dauklebelad ganute|vebia, maSin ganixara friad da yovelTa dauteves mwuxareba. da Sejda mefe navsa da ganvida, samasiTa dromoniTa subuqad zRskidesa da mouwoda vaxtangs, da yves urTierTas aRTquma da fici, da ganages saqme windobisa. da ukumosca keisarman sazRvari qarTlisa _ cixe Tuxarisi da klarjeTi, | zRTgan
1 da iyo _ A. yoeli C. yoveli _ mamakaci da dedakaci] _ A. mamakaci] mamaci C. Sdas oTxmeoci aTasi] Suidas oTxmoci aTasi CA, Sdas (Suidas M, Svidas m) oTxmeocda aTasi MQm. 2 ~ yoveli (yoeli C) igi CA. kaeisrisa m. nasrisiTa CA. adarnesesiTa C, adarnsesiTa Q, adranasesiTa m] + da MQm. 3 miuwera] miswera C, miwera A, m-Si ewera `miwera~, gviandeli xeliT Cawerilia `u~ da weria: `miuwera~. da2 _ AMQm. 4 nebsa M. 5 saqmisa amis Mm. romeli-ese] rameTu ese C. iqna M. palekaratosisgan C, palekartosagan A, palekraposisgan M, palekarposisagan m. Cemi] Cueni C. romelese C. 6 Zvirsmoqmedni M, Zvirsmoqmednni m. ese2 _ MQm. 7 raTa _ MQm. axlnergni Qm. ese _ MQm. SiSisa misisagan] SiSsa missa CA. misisagan] misisa MQm. 8 uZRebisaTs Svilisa] uZRebisa SvilisaTuis CA. 9 ese _ C. 10 Tquenis M, m-Si ewera `Tquenisa~, Semdeg `a~ wauSliaT da weria: `Tquenis~. viZive Mm. mklvelTa] mklavTa Mm. 11 eris m. romelni m. oTxmeoci aTasi] oTxmoci aTasi A, ormeocda aTasi Mm, ormeoc aTasi Q, C-Si ewera `oTxmeocda~, axla `da~ waSlilia da weria: `oTxmeoc aTasi~. 12 brZanebde CMQm, `brZanebde~ A-Si gvian aris Cawerili, adre rac ewera, dRes aRar ikiTxeba. SemTxuevad] mimTxuevad CA. gamoiswrafe + da CAQ. mociqulTa m. gaage MQ, gages m. 13 rameTu] raTa C. damimZimda] damZimda CAQ. Cueni2 _ A. 14 mislvamde] moslvamde C, misulamde AM, mislvmde Q, misvlamde m. mociqulisaTa m. mwuxare] mwuxareba A. raJams _ Q. 15 viTarmed _ A. ~ pirvel tyu Q. Spyrobili M. yoeli C. 16 daukleblad A. ganuteobia A] gauteobel MQm. ganixara] ganixares Mm. yoelTa C. 17 da ganvida _ A. samasiTa] samsiTa Q. dromniTa MQm. subuqad + gamovida A. 18 urTerTas M, urierTsa m. aRTqma AMm, aRTqma Q. da3 _ AQ. saqme _ MQm. 19 ukumosca] ukusca CMQm. qarTlisa + xolo C. Tuxrisa Q. kalarjeTi m] + da yoeli C, yoveli A. zRvidgan Mm.
* A-Si gviandeli xeliT sityvis `sarwmunoebad~ Tavze weria: `rameTu Sen inebe~.
1

C130r

m218

M183r A93r

10

C130v

15

Q52v

A93v M183v

20

luka 15,11-32. 191

juanSeri vidre arsianTamdis da evni, romelni mosdgmen RadoTa da gamoikiTxa keisarman sazRvari saberZneTisa _ queyana zRspirisa, romel ars afxazeTi, da hrqua: egriswyliTgan | vidre mdinaredmde mcirisa xazareTisa ese sazRvari ars saberZneTisa aleqsandrobiTgan, romeli-ese aw Sen migiRia mklaviTa Cuengan, aw igi ukumoguec da, odes wariyvane|bde colsa Sensa, asulsa Cemsa, maSin mogce queyana misgan.~ da dauwera queyana egriswyalsa da klisurasa Sua ziTvad. da sxua afxazeTi ukusca vaxtang berZenTa. da warmovida vaxtang gzasa klarjeTisasa da spani misni ganutevna gzasa somxiTisasa. da viTar moiwia Tuxarisad, mixedna da Seuyuarda cixe da Tqua: WeSmaritad Tu xar Sen cixe!~ da viTarca warmovida Sua klarjeTs, ixila klde, romelsa sofelsa erqua artanuji, da mouwoda artavazs, ZuZusmtesa missa, da daadgina igi erisTvad da ubrZana, raTa aRagos cixe artanujisa, da ubrZana, raTa gamonaxos evsa mas S|ina samonastre da aRaSenos eklesia da qmnes monastrad, | viTarca exilvnes monasterni saberZneTisani, da hrqua artavazs: ukueTu ganZlierden sparsni Cuen zeda, sayudeli Cueni aqa yofad ars.~ xolo artavaz aRaSena artanujisa monasteri da samni monasterni babamerisa, bidoniisa da aqizisa, da ganaaxla cixe aqizisa da qmna igi quabad.
1 arsianTamdis] arsianTamde CA, arsianTamdes Q, m-Si ewera `arsianTamdes~, Semdeg `e~ gadakeTebulia `i~-d~ da weria: `arsianTamdis~. mosdgmen] mosdgmanan CA. 2 sazRvari + qarTlisa da C. afxzeTi Q. hqua CMm, rqua A] + esreT CA. 3 mdinaremde CMQm. 4 romel-ese m] romeli C, romel A. CuenTagan m. igi _ C. 4-5 ukumoguec] ukue moguec A, ukmoguc Q, m-Si ewera `ukmogce~, gadakeTebulia da weria: `ukmoguec~. 5 da _ m. waryuanebde M, waiyvnebde Q. Sensa + da C. mogce] mogec M. mogce queyana misgan] migce Sen (Sen _ A) misgan queyana CA. 6 da1 _ MQ. queyana _ CA. egriswyalsa] griswyyalsa M. klisurasa] kelisos MQm. Su Q] + queyana CA. ziTevad Q. afxazeTi] afzeTi Q. 7 ~ berZenTa vaxtang A. 8 warvida MQm. vaxtang] m-Si ewera `vaxtangn~, Semdeg meore `n~ wauSliaT. kalarjeTisasa m. misni _ C. gautevna CMQ, gauteua m. 8-9 somxiTissa M. 9 ~ moiwia viTar MQm. Tuxarasad A. mixeda CMQ] Sexedna A. Seuyuarda] Seiyuara Mm, Seiyuara Q. WeSmaritad _ A. 9-10 da Tqua ... cixe _ C. 10 viTarca] viTar C. SuakalarjeTs m. ~ ixila klde Sua klarjeTsa CA. romelsa] romeli C. 11 soflisa M. artnuji Q. da1 _ C. artvazs CA, artanavazs Mm, artnavazs Q. ZuZusmtesa] ZuZus Mm. dadgina Mm. igi _ AMQm. 12 erisTavad AMQm. aagos A] aResrulos MQ, aRasrulos m. ubrZana] mis Tana C. gamonaxos] gamoatnos MQm. Sina _ C. 13 samonastre] monasteri Q. aRaSenos] aRaSena C. monasterad Mm. 14 exilvnes] etilvnes Mm. monasteri m. C-Si ewera `saberZneTasani~, Semdeg gadakeTebulia da weria: `saberZneTisani~. hqua CMm, rqua A. artvazs A, atavazs MQ] _ C. ganZlierden _ m. 14-15 sparsni] spani Mm. zedan m.15 sayudeli] sayofeli C, sayudreli Q. 16 artvaz CA, artevaz MQ. artnujisa Q, artanujis m. artanujisa monasteri] cixe artanujisa da monasteri, romel ars opiza C. artanujisa monasteri da samni monasterni] cixe artanujisa da monasterni, samni eklesiani A. monasterni] monasteri M] eklesiani C. babasmerisa Q. 16-17 babamerisa, bidoniisa] Sabasa, merisa, bidoniasa Mm. 17 bidoniisa] Sindobisa C, Sindobnisa A, bidoniasa Q. aqizisa] axizisa CMm, aRizisa A, axizisa Q. da ganaaxla cixe aqizisa _ MQm. da ganaaxla cixe aqazisa da _ A. aqizisa] axizisa C. 192

m219

C131r

10

A94r M184r

15

20

juanSeri da viTar warmovida vaxta|ng qalaqad Tsad mcxeTad, iyo sixaruli didi da madlisa micema RmrTisa, rameTu Seiqca igi mSdobiT, da misca niWi ersa Tssa. xolo mefeman sparsTaman viTarca cna, viTarmed miiqca vaxtang berZenTa kerZo, Seiqca sparse|Tad da mokuda da dajda mefed Ze misi. da vidre moiwifeboda igi, | warda mas Sina sami weliwadi. xolo vaxtang mefesa uSvna colman Ze da asuli marCbivad, da mokuda Sobasa Sina balenduxt dedofali, asuli sparsTa mefisa, xolo vaxtang uwoda saxeli Zesa Tssa sparsulad darCil da qarTulad _ daCi. maSin vaxtang mefeman ver moiyvana coli, berZenTa mefisa asuli, da verca kaTalikozi da | episkoposni, rameTu moeloda igi moslvasa sparsTa mefisasa, | amagrebda cixeTa da qalaqTa da hkazmvida medarTa da ganamzadebda brZolad sparsTa. maSin Seagdo sapyrobilesa Sina binqaran macTuri, episkoposi cecxlismsaxurTa, da mosrna da ganasxna yovelni cecxl|ismsaxurni sazRvarTagan qarTlisaTa. xolo sparsTa mefe Semdgomad samisa wlisa warmoemarTa brZolad vaxtangisa, moiwia indabrianTa da daibanaka. xolo vaxtang waravlina da miumcno berZenTa, viTarmed: aha, dRe igi, romel aRmiTquams, viTarmed sparsni Semovawyudine elsa Sensa. aha, esera, igini momiyvanebian Sua sazRvarTa qarTlisaTa, da yoveli kaci
1 da viTar _ A. warmovida bis m. vaxtang] vaxag M] + da mivida A. mcxeTad + da Am. da2 _ MQm. 2 madlisa micema] madlismicema CMm, madlismicema Q. rameTu] da MQm. Seiqca] movida A. niWi + didi A. niWi ersa] bersa C. 3 viTarmed] rameTu CA. miqca Q. berZenTa kerZo] berZenTad A . kerZo] kerZ C, kerZi Mm. 4 Seiqca sparseTad da _ A. mefed _ A. da3 _ MQm. moiwifeboda] moiwifvoda C, mowafeboda MQm. igi _ A. 4-5 warda mas Sina sami weliwadi] gardada weliwadi sami C. 5 mas Sina sami weliwadi] weliwadisa samisa A. 6 vaxtang mefesa] vaxtangs A. uSva C] uSena MQm. mrCbivad m. 7 balanduxt C, balendut A, Salendoxt Mm, balendoxt Q. 7-8 saxeli Zesa Tssa] Zesa missa (Tuissa A ) saxeli CA. 8 darCil] darC li m. da] xolo C. 9 vaxtang] vaxang M. mefeman _ A. moiyvana coli] moicala moyvanebad colisa (coli A) CA. asuli] asulisa C. da _ m. verc C. 10 kaTalikozi] kaTalikozisa A , qaTalikozisa C, qaTalikozTa Mm, kaTalikozisa Q. episkoposni] ebiskoposisa C, ebiskopozTa A, ebiskoposTa Mm, episkoposTa Q. moeloda igi moslvasa sparsTa mefisasa] moelodda (+ igi A ) sparsTa mefisa mefisa mosulasa da (da _ A ) CA. 10-11 amagrobda C. 11 cixeTa da qalaqTa] cixe-qalaqTa C. ~ cixiTa da kazmida qalaqTa da A. hkazmida CMm, kazmvida Q. ganamzadebda] emzadeboda C. brZolasa Q. 12 binqar CQ, binaqran M, binaqar m. mcTuri M. ebiskoposi CMQm, ebiskopozi A. 13 da 2 _ A. yoelni C. cecxlismsaxurni] msaxurni cecxlisani A. 14 `Semdgomad~ gvianaa m-Si Camatebuli. vaxtangissa Mm, vaxtangissa Q, vaxtangisad C] + da CA. 15 indobriaTa C, indabarianTa A] _ MQm. daibnaka Q ] daibanakes A. warvlina Q] + mociquli berZenTa mefisasa (mefisa Tana A) CA. da miumcno berZenTa] berZenTa Tana da miumcno Q. berZenTa _ CA. berZenTa + Tana Mm. 16 romeli C. aRmiTquams] aRgiTqua C. Semovawyuidien CQ, Semovawyudivne A, Semovawyudien Mm. 17 igini _ C. ~ momiyvanebian igini A. momiyvanian MQ, momiyuania m. Sua] Suva A. sazRvarTa qarTlisaTa] qarTlsa igini C.

C131v

Q53r m220

A94v M184v

10

C132r

15

20

193

juanSeri maTTana, viTar samasi aTasi. rameTu hgonebda igi ganmravlebasa spaTa misTasa somxiTiT da mefeTagan kavkasianTa. xolo maT ver ikadres ganrTvad misa, rameTu romelTame maTganTa aqunda sasoeba juarcumulisa, xolo romelni iZlines eSmakisagan, mefeni darubandisani, ganerTnes. | aw me aRmisrulebies aRTquma Cemi, romeli aRmiTquams. sadaca mipovnies | saxli cecxlisa, damivsies fsliTa da moguni da mzirni mimicemian | satanjvelsa borotsa. da macTuri binqaran mivec sapyrobilesa da sikudilisagan gardaixuewa, man ukue moiyvanna sparsni qarTlad. da davsu episkoposad miqael, kaci sarwmuno. xolo binqaran, viTarca | moiwia sazRvarTa qarTlisaTa, mokuda. aw swrafiT warmoemarTnen spani Senni, romel aqa Sina daecnen yovelni mterni juarisani da moicalo Sen yovelTa mterTa SenTagan, xolo Tu Cuen guZlevdes, ganZlierdes da Semovides igi sazRvarTa SenTa gzasa SimSatisasa.~ xolo vidre miiweodes mociqulni vaxtang | mefisani, warsrul iyo keisari queyaniT xazareTiT kerZo, romlisagan ver moicalebda moslvad qarTlad. xolo vaxtang ganaZlierna cixeni da qalaqni da urCeulesi mbrZoli erisa misisa, viTar asi aTasi medari da asi aTasi queiTi*, ipyra mis Tana da daubanaka maT diR|miT vidre qarTlisa karTamde. da sparsTa daiba|nakes cxenisterfiTgan CaRmarT. xolo vaxtang ganafarTa idi mogueTisa vidre sameoc mar qcevisaTs mas
1 igi _ A, `igi~ Camatebulia m-Si. 2 `mefeTagan~ Camatebulia C-Si. 2 kavkasianTasa C, kavkasianTaTa A, kavkasiaTa m. ikdres Q. garTvad MQ, garTva m. missa CMQm. 3 maTganTa _ C, m-Si gvianaa `maTganTa~ Camatebuli. aqunda] aqus CA. juarcmulisa CAM, jvarcmulisa m. romelni _ C. iZlivnes AMQm. 4 darubndisani Q] + da C. gaerTnes CMQm. ~ ganerTnes mefeni darubandisani A. me _ CA. aRTqma AMm, aRTqma Q. romelni m. 5 mipovnies] mipovnia C, mpovni ars Mm, mipovnirs Q. saxli] saxeli AMQm. cecxlisa + da MQm. damivsies] damivsia CA. 6 mzirni] gzirni MQm, C-Si ewera `vazierni~, gadakeTebulia da weria: `vazirni maTni~ C. mimicemia C, mimicemes m. satanjvelsa ... mivec _ C. macdurni m. binaqran MQm. spyrobiles M, spyrobieles m. da2 _ A. 7 sikudilisagan] sikudilisaken m. qarTlad] qalaqad C. davsui CA, davsua M, dasua m. ebiskopozad CAm, ebiskoposad M. 8 miqeel C, miqel Q, mieqel m. binqran M, binaqran Qm. qarTlisaTa] qarTisaTa A, qarTlisTa Q. 9 warmoemarTnes Q, warmoemarTos m] warmoavlinen C. romel] raTa A. yoelni C. 10 moicali Sen] movicalo A. yoelTa C. Tu] ukeTu C. 10-11 guZlevdes] guZlios C, guZlos A. guZlevdes, ganZlierdes] guZlierdes MQm] + igi AMQm. 11 igi _ CA. sazRvarTa SenTa _ MQm. SimSatisasa] SimSatissa A, Sibtisasa M, SiStissa Q, Sibatisasa m. 12 xolo _ A. vaxtang mefisani] vaxtangisni A. 13 queyniT C. moicaleboda A, moicleboda m. moslvad] mosulad CM, mosula m. 14 cixeni da qalaqni] cixeni qalaqisani C, cixeqalaqni A. urCeulesi + eri MQm. 15 mis Tana] misTa Q. daubanka m. maT _ C. diRmiT] diRumiT C, dgomiT MQm. 16 qarTlis CA. da _ MQm. daibanakes + vidre A. cxenisterfiTgan] cixeni sterfiTgan MQm. 17 ganafrTa m. idi] ide Q. mogueTisa] moguTisa M, mogTsa Q, m-Si ewera `moguTiTsa~, meore `T~ teqstisave melniT gadaSlilia da weria: `moguTisa~. vidre] viTar A. sameoci mari C. * m-Si minaweri aSiaze teqstis gaswvriv gadamweris xeliT: `cxenosan 100 000 100 000 qveiTi~.

A95r M185r m221

C132v

10

Q53v

A95v M185v

15

20

194

juanSeri zeda spaTasa. xolo mefe da juanSer spaspeti dadges mcxeTas, xolo nasra da mirdat dautevna spaTa zeda somxiTisa da qarTlisaTa, romelni dges armaziT kerZo, da | mcxeTiT ganvidian. da ra ganvidis laSqari igi imier kerZo mcxeTiT, ewyvnian aragusa zeda, da odesme ganvlian foni mtkurisa da Seibnian mtkuarsa zeda, da romelsame dResa maT sZlian da romelsame _ amaT. xolo vaxtang mefesa Seeqmna Cabalaxi oqrosa da gamoesua winaT mgeli da ukuaniT _ lomi, da | romelsa kerZosa iZleodian qarTvelni, muniTca mihmarTis da mosris spisa misgan sparsTasa, viTarca lomman kanjarni. mieriTgan verRara SeuZlebdes sparsni wyobad misa, aramed daiswavles igi, romelsa | ewera mgeli da lomi, da viTarca ixilian vaxtang, Tqan: duraz gorgasal,~ romel ars ese: mohrideT Tavsa | mglisasa,~ da mis mier saxel-edva vaxtang mefesa g o r g a s a l. ganZlierda maT Soris brZola oTx TTue oden. da movida mociquli keisrisagan da moarTua ZRueni vaxtangs, da mohguara spaTagan berZenTasa oTxmeoci aTasi medari da mouwera vaxtangs, viTarmed: Seveqec wyobasa xakanisasa, da momivlenia Senda oTxmeoci aTasi medari da momiweria leonisad, ukueTu gimdes Sen laSqari, winaSe Sensa ars melitiTgan vidre lamedmde da moRmarT vidre karnu qalaqamde, da mibrZanebia leonisa Sen winaSe yofa.~ da mow|evnul iyo laSqari berZenTa javaxeTs, xolo viTarca cna sparsTa
1 spaTasa] sparsTa A, sparsTasa Mm. junber C, jonber A, juanber M, janber m. mcxeTasa C. nasra] nasar A, nasran m. 2 spaTa] spani MQm. somxiTisaTa A, somxiTsa Mm. da qarTlisaTa _ A. dges] dadges A. armziT Q] armazis A. 3 da1 + ra hbrZodes (gadakeTebulia da axla weria: `hbrZodian~) sparsni armaziT kerZo C, ara brZodian sparsTa armaziT kerZo A. ganvidian] ganvides Mm, ganvidin Q. ra] ara Am. ra ganvidis ... mcxeTiT _ C. ganvides A. imer M] mier A. ewyuian M, ewyvian Q, ewyian m. 4 argusa Q. `zeda~ Camatebulia C -Si. mtkuarsa zeda] fonsa zeda tfilisisasa (tfilisisaTa C) CA. 5 `dResa~ Camatebulia C-Si. sZlian + maT Q. romelTame C. amaT] maT CQ, dResa maT A. 6 Seeqna C. Cabalxi Q. oqrosa] oqrosi A. gamoesua] gamoesaxa C. 7 ukaniT CMm, ukanaT A. kerZosa] kerZsa CA, kerZsa Q. muniT CA. mimarTis AMQm. 7-8 da mosris _ Mm. 8 kanjari MQm. mieriTgan] amieriTgan A. 9 missa C. aramed _ CMQm. 10 ixilian] gixilna MQm. Tqan] Tquen Mm. duraz] droz Mm, darz Q. gorgasal] A-Si ewera `gogasalan~, gadakeTebulia da axla ikiTxeba: `gurgaslan~. ese _ A. mohrideT] mirideT C, mrideT A, mihrideT MQm. 11 mgelisasa CA. vaxtangs C. gorgasali C, A-Si ewera `gugosalin~, gadakeTebulia da weria: `gugaslan~. 12 Tue CAMm, Tu Q. 13 moarTua] moarT A. vaxtangsa m. moguara AMm, moguara Q. oTxmeoci aTasi] oTxmoci aTasi CA, oTxmocdarva Mm, pC Q. 14 da mouwera _ Q. Seviqec MQm. m-Si ewera `wyobadsa~, Semdeg `d~ wauSliaT da weria: `wyobasa~. xakanissa A. momivlena Q. 15 oTxmeoci aTasi] oTxmoci aTasi CA, oTxmocdarva Mm, pC Q. leonisad MQm. gimdes] gides C. Sen _ CA. laSqarni A. 16 Sensa _ C. melentiTgan C, meletiTgan A. lamedmde] lamdemdin C, lamdemdein MQm. momRmarT A] aRmarT C. karnu] karno MQm. qalaqamdi MQ, qalaqamdin m. 16-17 da mibrZanebia ... yofa _ C. 17 leonisda A. Sens MQm] _ A. yofa] iyos A, m-Si `yofa~ ar ewera, gviandeli xeliT miwerilia: `hyofa~. 18 javxeTs Q. scna m. sprsTa Q.

C133r

m222

A96r

10

M186r

15

C133v

20

195

juanSeri mefeman berZenTa moslva Suelad maTda, iwyo zraxvad vaxtangisa, miumcno mociqulsa missa da hrqua: rasaTs movwydebiT urTierTas Zmani kacni da Svilni nebroTisni? ukueT|u cecxli RmerTi ars, Se-ukue-ewien maT igi, xolo | Cuen davadgreT siyuarulsa zeda mamaTa CuenTasa, xolo T|Toeuli Cuengani saTnosa sulisasa hmsaxurebdes.~ viTarca movida mociquli da uTxra [ese], sTnda vaxtangs da yovelsa ersa missa. da misca niWi vaxtang mefeman da mouvlina mociquli misi da hrqua: gixilavs Zali juarisa. da yovelTa mefeTa mo|gaqunda xarki vidre gamoCinebadmde juarcumulisa; raJams gamoCnda igi, mZle geqmna igi da yovelni Tayuanismcemelni misni da moxarkeni Senni berZenni moRmarT gbrZvanan, da moaornes samsaxurebelni cecxlisani. aw ukueTu gubrZodi Cuen datevebisaTs sjulisa, movkudeT Cuen misTs, viTarca igi CuenTs mokuda, da man aRmadginnes Cuen. | xolo ukueTu aRasrulo sityua Seni da iyos cecxli RmerTad Senda, da iyos RmerTad Cuenda qriste, mamad da uflad gxado Sen, daRacaTu Cuen pirmSoni varT, aramed Tquen sxdeT saydarTa zeda mamisa CuenisaTa.~ da viTarca uTxres sityua vaxtangisi, Seiwynara da warsca ZRueni gorgaslisa Zlierad* | da mis Tana grgni anTrakovani, da Jami dad|ves Sekrebisa. aRiyara mefe sparsTa da ukudga rusTavad. da gamovides igini ganTiad da dadges velsa kalisasa, xolo tfilisi sofeli da kala moorebul iyo maSin. xolo
1 berZenT m] _ Q. mosula A, mosvla m. SuelaT m. `iwyo~ Camatebulia M-Si. vaxtangissa AMm, vaxtangissa Q. miumcno] miamcno CA. 2 hqua CMm, rqua A. movswydebiT CAMQm. urTierTars C, urTierTs m. Zmani kacni da Svilni nebroTisni] Zmani da kacni varT Svilni nebroTisni A. 3 cecxli] cocxali C, cxoveli A. RmerTi _ MQm. maT _ CA. igi] igini C. Cuen _ A. davdgreT m. 4 zeda _ A. TuiTueulad C, TuiTueuli Mm. sulisasa] sulisa Tuisisasa CA. 4-5 msaxurebdes CAm. 6 mociqli Q. da1 _ A. ese] da A] _ CMQm. 7 mefeman _ A. da2 _ Mm. miuvlina A. hqua CMm, rqua A. 8 da] rameTu C] _ A. yoelTa C. mogqonda Mm, mogqunda Q. gamoCinebamde Qm. 8-9 juarcmulisa CAM, jvarcmulisa m. 9 raJams] rameTu C. geqmna] geqmnnes C, eqmnnes MQm. igi da _ CMQm. yoelni C. da yovelni bis A. misni + winaSe missa AMQm. 10 gbrZvanan] gubrZvanan MQm. 11 ukueTu] ukue Mm, uku Q. gubrZodi] gvebrZodes Mm, gubrZodes Q. dateobisaTuis C. movkudeT] movkuediT C. misTs + Cuen Q. 12 ~ mokuda CuenTuis CA. man _ C. Cuen _ A. 13 RmerTad1 _ A. Cuenda] Cemda AQ. ~ qriste RmerTad Cuenda C. 14 daRacTu Q. Cuen _ Cm. aramed _ C. dasxdeT A, sxediT Qm. 15 mamisa] m-Si ewera `mamisaTa~, Semdeg `Ta~ wauSliaT da weria: `mamisa~. 16 da1 _ MQm. vaxtangisi + sparsTa mefesa C. warsca] A- Si sityvis nawili moxeulia, darCenilia mxolod: `war~. 16-17 gorgasalsa C, gorgasalsa Q, gorgasalisa m. 17 anTrakoani CAQ. 18 aiyara CA, aiyara Q. ganTiadisa m] _ C. 19 kalaisasa CA] klarjeTisasa MQm. xolo] rameTu CA. tfilisi] tfili Q] + da Cm. sofeli] sofli Q. da _ C. kala] kalaca C, kalaica A, kalai M, kali Qm. * A-Si: `warsca gorgasals ZRueni Zlieri~ (aRdgenilia s. yauxCiSvilis gamocemis sqolios mixedviT. dRes xelnaweris furclis es nawili moxeulia da mxolod asoebis zeda nawilebi Cans). 196

Q54r A96v M186v

m223

10

C134r

15

A97r M187r

20

juanSeri mefe vaxtang dadga jaWus. da Sekrbes mas velsa ornive mefeni da moikiTxes urTierTas, da yves aRTquma Ts-Tssa sjulsa zeda gardauvali. da moeaxla sparsTa mefe gorgasalsa laSqriT TsiT tfilisad da uZRuna gorgasalman mevali aTasi, mona _ xuTasi, stavra skaramangi _ xuTasi, bizioni zuzma _ xuTasi, dali cxeni _ aTi aTasi, zroxa _ oTxi aTasi, cxovari _ aTi aTasi. da dResa mesamesa mivida gorgasali mis Tana da Tana|waritana leon, anTipati keisrisa. da yves ganzraxva da azraxa | anTipatman gorgasalsa, raTa yos mSdoba Soris keisrisa da xuasrosa, rameTu eSinoda berZenTa, nuukue Seviden saberZneTad sparsni da moaoron igi, | rameTu spani saberZneTisani yovelni iyvnes xazareTs. da hrqua xuasro gorgasalsa: iTxove Cemgan, raca gnebavs T|avisa SenisaTs da sxsa, visTsca gnebavs.~ xolo gorgasalman hrqua: mnebavs, raTa iyos mSdoba Sen Soris da keisrisa.~ hrqua xuasro: damimZimda Txova Seni Cem zeda, rameTu berZenTa raJams povian Jami, Cuen zeda ara yvian wyaloba, da me amiT vyav siyuaruli Sen zeda, raTa Sevide saberZneTad da Suri viZio maTgan. da aha, mociquli xazarTa mefisa, meaTe dRe ars, raTgan mosrul ars, da Sen ara uwyi mizezi mterobisa Cuenisa. xolo aw migiTxra silaRe maTi Cuen zeda da merme vyo neba Seni, vinaTgan aRgiTqu ficiTa ZlieriTa, da ara vyo unebeli Seni, _ da Tqua, _ uwyi, viTarmed | zRuasa moRmarT Cueni ars sazRvari, ganyofili novesiTgan, da aw igi mbrZavs Cuen jazirsa da Samsa, da moorebul
1 mefe _ A. jaWusa m. mas] masve A. moikiTxnes C. 1-2 urTierTi MQm. 2 yves] Tques C. aRTqma AMm. TsTssa] Tavis-Tavisa CA, Tuis-Tuis M, Tavis-Tavis Q. gardauali C, gardaual Mm, gardauval Q. moeaxla] moxada C, moxedna MQm] + mas dResa Sina (Sina _ A) CA. 3 gorgasalsa] gorgasalman Mm. gorgasalsa laSqriT] gorgasalman (gorgosalman A ) laSqriTurT (laSqriTriT Q ) CAQ. gorgosalman A. meveli MQm. 4 skarmangi AMQ. zuzma] ruzma CA. dali] dili MQ. 4-5 aTi aTasi] Turameti M, iC Q, Tvrameti aTasi m] + cxeni Sahrigi (Sarigi A, Sargi Q) xuTasi, jori samasi CAQ. 5 oTx aTasi Q. cxovari] cxuri C, cxuari A. aTi aTasi] iC Q] _ A. zroxa _ oTxi aTasi, cxovari _ aTi aTasi] _ Mm. da _ C. movida CMm + vaxtang C. 6 Tanawaitana M. anTipatriki ACMQ, anTipatriaqi m. ganZraxva m. azraxa] C-Si ewera `izraxes~, gadakeTebulia da weria `izraxa~. 6-7 anTipatrikman ACQ, aTipatrikman M, anTipatriaqman m. 7 gorgosalsa M] _ C. hyos m. Soris _ A. xuasrossa MQm. 8 nuukue] rameTu MQm. Sevidnen m. saberZneTad _ A. ~ sparsni saberZneTad C. moaoron igi] moaorna igini MQm. 9 saberneTisani M. yoelni C. hqua CMm, rqua A. gorgasals m. iTxoe C. 10 da] anu A. da sxsa, visTsca gnebavs] anu sxuisa visTuis C. visTsca] visTuisme A. gorgosalman M. hqua CMm, rqua A. 11 ~ Soris Sensa C. ~ Sen Soris mSdoba (mSvidoba Mm) MQm. hqua Mm, rqua A. xuasro] m-Si es sityva aklda, Semdgom Camatebulia: `xosrom~. damimZimda] damZimda C, damiTme Mm, damTme Q. 12 Txoa C. poian CQ. 13 wyaloba] wyoba C. me _ C, `me~ Camatebulia Mm-Si. vyav] vyu m. zeda + me C. 14 xazarT m. mefisa + da A. mosul Q. 15 migiTxra] migiTxar C. silaRe] silRe Q. maTi Cuen zeda] C-Si ewera: `Seni Cuen~, gadakeTebulia da axla weria: `maT Cuenisa zeda~. 16 da 1 _ C. merme] me A. da 2 ] viTarmed CA] _ MQm. vyo] viwyo Mm. 17 unebeli] uvnebeli AQ. Tqua + viTarmed Q. uwyi, viTarmed] viTarmed Sen uwyi, rameTu CA. zRuasa] zRuis A. ars] ara A.18 noesiTgan CAm. igi _ Q. jazairsa m. Samsa] bamsa C, bmasa A. da Samsa _ MQm. 18-1,198 da moorebul arian qalaqni, xolo Sami _ A.

C134v m224 A97v Q54v M187v

10

15

C135r

20

197

juanSeri arian qalaqni, xolo Sami sameufo Cueni ars, aramed jazirisa naxevari, ganCinebuli mamaTa CuenTa, Seni ars xuedri, da miuRebies igi berZenTa. | da me, esera, Sevidode ukumoRebad misa. aw r|omeli nawili mamaTa SenTa ars, Sen ganuyav, Sen ici da berZenTa, xolo sxua jazirisa | mimicemia berZenTa mefisa, da romeli viTxoveT Cuen Sengan, yav.~ xolo viTarca esma ese leon anTipatsa, ganixara friad da Tayuani-sca orTave mefeTa, da Tqua: xuTni qalaqni jazirisani Sendave iyvnen, Senni kerZni, rameTu naxevari sikiliisa, romeli mogueRo Sengan, ukugceT da dReTa CuenTa iyavn mSdoba Sen Soris da misa.~ da Tqua mefeman: vin uwyis, Tu dasjerdes berZenTa mefe qmnulsa Cuensa?~ da Tqua leon: raJams warmomavlina me Zalad amis mefisa, hrqua mefesa Cuensa monazonman | vinme RmrTismecnierman, viTarmed: sTnavs RmerTsa mSdoba samTave amaT mefeTa,~ da iqmnamca egre. xolo keisarman ubrZana mwignobarsa da dawera wigni zavisa da aqa ars aRwerili wigni misi.~ viTarca ese Tqua, warikiTxes wigni misi da weril iyo ficiT: Tnier misa, romeli mosca sparsTa mefeman | ivbimianoss, ara vZebno Tquen ze|da.~ da mouwoda spar|sTa mefeman xazarTa mefisa mociqulsa da uTxra man aRzrzena sparsTa berZenTa zeda. maSin moiRo sparsTa mefeman qarta da dawera TsiTa eliTa wigni berZenTa mefisa siyuarulisa da Cineba sazRvarTa, da sikiliisa ukucemisaTs misca

A98r M188r m225

10

C135v

A98v M188v Q55r

15

1 arian] ars Q. qalaqni + igi C. Sami] bami C. samefo CMQm. jazairis m] + naxevarisa Q. ganCinebuli] ganwesebuli CA, ganwinebul ars Mm, ganwesebul ars Q. 2 esera] esreT MQ, esred m. 3 ukumoRebad] ukmoRebad MQm. missa AMQm. ganhyav Q ] viTarca gnebavs C. ~ da Sen ici A. da _ m. 4 jazairisa m. berZenTad A. mefisa] mefisagan C, mefis M] _ A. 4-5 da, romeli ... yav _ C. da _ MQm. viTxove Am. 5 Cuen _ A. yav _ MQm. 6 ese _ C. leon _ A. anTipatriksa CAM, anTptsa Q, anTipatriaksa m. Tayuanis-sca CA. 7 jazirisni Q, jazairisani m. Senni] Sen A. ~ jazirisani Sen kerZni Sen Tanave iyunen C. 8 naxvari Q. sikilisa AM, sikiilisa Q, sikuilisa m. romeli] rameTu C. mogueRo] mogviRo Mm. ukuqceT MQm. da _ A. 9 ~ Soris Sensa CAQ. missa CMQm] keisrisa A. da2] maSin C. mefeman + sparsTaman C. mefeman _ A. dasjerdeba m] daseerdes M. berZenT m. ~ mefe berZenTa C. 10 C-Si adre ewera `CuenTa~, gadakeTebulia da axla weria: `Cuensa~. da _ C. Tqua] Tquas Mm. leon _ MQm. raJams] odes C. me] leon MQm. Zalad] Zlierad Mm. amissa A. mefisa + da m. hqua CMm, rqua A. 11 monazon M, m-Si ewera `monozans~, Semdeg `s~ gadauSliaT da weria: `monozan~. RTismecnierman m] RmrTismoyuareman A. 11-12 ~ mSvidoba RmerTsa Mm. 12 da1 _ Q. iqmnaca A. egre] ege C. 13 da + aha CA. wigni2] igi CA. misi _ A. 14 Tqua] vTqu MQ, vTu m. wigni misi] werili igi C. misi] igi A. da weril] dawerili Mm. Tnier _ MQm. 15 missa CAMQm. ivbimianos CMQm, ivbimianossa A. vZebnoT C. 16 mefeman] amis Semdeg 2 an 3 sityva waSlilia C-Si. xazarT m] + m-Si ewera da mere gadaSlilia teqstisave xeliT: `qalis. mefis~. da _ C. da uTxra bis m. sprsTa Q] + mefeman Mm. 17 berZnTa Q. sparsT A. ~ eliTa TsiTa CA. 18 siyuarulisa] sayuarelisa Mm. sikiliisa] sikudilisa AMQm. ukucemisaTuis A] ukmocema Mm, ukmocema Q.

20

198

juanSeri filistimi sazRvriTa ierusalmisiTa da Tqua, viTarmed: qalaqi sjulisa Tquenisa ars ierusalmi.~ da misca gorgasalsa niWi: alva _ litra sami aTasi, ambari _ litra xuTasi, muSki _ litra xuTasi, taiWi cxeni _ sami aTasi, samoseli xuasrovani _ aTasi, xazidi _ sami aTasi, da warmovida vaxtang Sina. xvalisa dRe warmoavlina vaxtangsa barzaban, sakuTari, da mobi|dan da hrqua esreT gorgasalsa: romeli ginda Cemgan, me vqmne aw. ganage sabrZanebeli Seni, viTarca gnebavs, miavlinen dasturni da miiTualen qalaqni, romelni migcen Sen da keisarsa, xolo barzabanisad mibrZanebies mislvad keisr|isa da miTualvad queyana|Ta da qalaqTa TquenTa. xolo Sen uwyodi, saqmesa amas Cuensa zeda ganrisxnen sparsni moxucebulni, rameTu maT egona Cem mier Semusrva saberZneTisa, xolo me dRes sazRvarTa CemTagan ori samefo mivaniWe. aw ese ars saTxoveli Cemi, raTa da Seni momce colad da Sen warmoxde Cem Tana queyanasa da mamulsa Cemsa, raTa hnaxne naTesavni Senni da Sen Semwe meyo TaviTa SeniTa mterTa CemTa zeda: abaSTa da elamTa da hindoTa da sindTa, da uZresi boroti da damdableba mefobisa Cemisa maT yves. aw odes moxde Cem Tana, esreT vhrqua moxucebulTa da marzapanTa CemTa: siyuaruli vyav Cemi da moyuareTa CemTa, rameTu esreT ineba Zmaman Cemman vaxtang | mefeman, romelni queyanani mivsceniT, maTiTave SemweobiTa moxarke-vyvneT mterni | Cuenni.~ da amiT davacxroT guliswyroma maTi berZenTa zeda. xolo Sen TaviTa SeniTa mnebav Zalad Cemda, aramed spani Senni | adgilsave iyvnen.~
1 filisimi Mm. sazRvariTa C, sazuriTa A, szRuriTa M, m-Si gviandeli xeliTaa Camatebuli `sazRuariTa~. ielusalemisaTa CA, ielusalemiTa Mm, ierusalmiTa Q. viTarmed _ A. 2 ilusalemi C, ielusalimi A, ielusalemi Mm. gorgasals A. aTasi + da C. 3 litra 2 _ Mm. taiWis MQm. 4 xuasroani C, xosrovani Mm. aTasi1] Q + da CA. xazidi] xazdi CAMQm. sami aTasi] gC Q. warmovida] warvida CMQm] + mefe MQm. vaxtang + mefe C (Camatebulia). 5 waravlinna MQm] mouvlina CA] + sparsTa mefeman C. vaxtangs CA, vaxtangissa MQm. barzabani A. ~ sakuTari barzabans (barasbans m) Mm, sakuTri barzabas Q. mubidan C, mobidani A, mobidna m. da2 _ MQm. hqua CMm, rqua A. gorgasals Am, gorgosalsa M] _ C. 6 Cemgan + da M. vqmne] vqmen C. aw ganage _ A. miavlilen m. 7 dasturni] sxuani M, da sxuani m. miiTualen] daiTualen A, iTualen MQm, C-Si ewera `mialinen~. qalaqni + Senni CA. barzabanisad] barzabans Mm, barzans Q. 8 mibrZanebies] mibrZanebia (mibbia) C. mibrZanebies mislvad keisrisa _ MQm. mislva C, misula A. da1 _ C. da1 + misa MQ. miTualva A. 9 uwyodi] uwyi CAQ, hyofdi Mm] + rameTu bis A, rameTu Q. amas _ A. Cuensa] Cuen CMm, Cemsa A, Cem Q. ganarisxnen M, ganarisxnes Q, ganrisxden m. 10 Cem mier] CemTuis A. Semusrva] Semosula Mm, Semoslva Q. Cemgan m. 11 miviniWe m. saTxoeli Cm. da] daa CAMm. Seni + colad m. momce] momec CMm. ~ colad momce A. da _ C. 12 Cem Tana queyanasa da mamulsa Cemsa] queyanasa mamulsa Cuensa A. Cemsa] Cuensa M, Cvemsa m. naxne A, naxnen m. Sen _ Am. meyo + me Cm, M-Si gvian aris Camatebuli. 13 ~ zeda CemTa A. da1 bis A. da2 _ CAQm. indoTa A. da4] rameTu CA] m. uZresi] uZuZesi M, udidesi m. 14 da _ Cm. Cemisa] Cuenisa C. Cem] Cuen MQm. Tana + da CAMQm. 15 vhqua C] varqu AMQm. moxucebulTa + CemTa C. marzapnTa Q, marazpanTa m. CemTa _ C. rameTu siyuaruli CA. vyav] iyav C. 16 Ceman M. miveciT m. 17 maTiTve m. -vyvneT] -vyveniT CAQ, - vyavniT M. davacxrvoT AM. 18 mnebav] mineb C, ineb A, mianebe MQm. Zlad M. Cemda _ CMQm. 19 iyvnen] iyvnes C. 199

C136r

A99r M189r

10

15

C136v m227

A99v

20

juanSeri maSin vaxtang mouwoda yovelTa mzraxvalTa TsTa, | da ezraxa leon anTipati esreT, | viTarmed: did ars keTili Seni berZenTa zeda ufros mefeTa maT, romelni sxenan saydarTa zeda maTTa, rameTu Sen dascev qalaqi pontosa Semusrvisagan da Sen mianiWe Sdas oTxmeoci aTasi suli, da dRes Sen mier miecemis jaziri da filistimi, romeli mSdobiT ara romelsa mefesa berZenTasa Seupyries. da marTal ars xuasro, ukueTu ara hyo mis Tana saTnoeba, umrad Sehracxos igi erman misman. da Tumca man ara giTxra, miRmarT vaZlevdeT, rameTu ese ars sruli siyuaruli. migce laSqrisa Cemisagan aTi aTasi Wurvili da me warvhyve mociqulTa SenTa Tana winaSe keisrisa, da muniT gamogerTo jaziras spiTa ZlieriTa.~ ese ga|nazraxa leon anTipatman, da sTnda mefesa vaxtangs da yovelTa warCinebulTa misTa ganzraxva misi. da misca sparsTa mefesa da misi vaxtang colad, romelsa erqua miranduxt, romeli wartyuenul iyo ovsTagan da g|amoesna vaxtangs. xuaranZe a|misTs ara misca, rameTu windebul iyo somexTa patiaxSisa. da moiyvana vaxtang Ze misi, romelsa erqua sparsulad darCil da qarTulad daCi, iyo xuTisa wlisa, da daadga grgni da dauteva mefed, da dautevna mis Tana Sdni warCinebulni | misni: pirvelad, juanSer spaspeti, mpyrobeli qarTlisa da mflobeli yovelTa erisTavTa, da demetre, erisTavi kaxeTisa da kuxeTisa, da grigol, erisTavi hereTisa, da nesran, erisTavi xunanisa, da adarnase, erisTavi samSldisa, da samnaRir, erisTavi Sidaegrisisa da suaneTisa, da bakur, erisTavi
1 yovelTa _ CA. mzraxvelTa CQ, mzraxuelTa m, TanamzraxvelTa A. TsTa] misTa C. anTpti Q. 2 viTarmed _ A. `did~ m-Si gvianaa Camatebuli. `Seni~ Camatebulia C-Si] Sen m. 3 zeda _ CA. dascen m. 4 da2 _ A. oTxmeoci aTasi] oTxmoci aTasi A, oTxmeoci C Q. da1 _ Q. Sen mier _ C. miecemis] miecemisas C, moecemis M, mocemuli m. jazira CA, jazairi m. da2 bis m. 5 berZnTasa Q] _ A. Seupyres M. 6 hyo] iyo A, ipovo Mm, hpovo Q. saTnoeba] saTnooba M, saTnoveba m. umarad C, urmad Mm. Seracxos Am. 7 da Tumca] daRacaTu C, daRacaTu Tumca A. man _ C. giTxra] guTxara C. vaZlevdeT] vsZlioT Cm, vaZlioT A, vZlioT MQ. 8 me migce CA. aTi aTasi] aTaC Q. warvyev A, wavhyve Q, warvhyue m. 9 gamogerTo] gamoerTo Mm. jazirsa A, jazira MQm. spiT M. 10 ganizraxa M, ganizraxa Q, ganiZraxa m. aTipatman A. yoelTa C. 11 ganZraxva m. sparsT Q. da] daa AMm. ~ vaxtang mefeman daa misi colad C. 12 mihranduxt CM, mihrduxt Q. wartyuenil m. wartyuenul iyo ovsTagan da _ C. gamoexsna m] + ovsTagan C. vaxtangs _ C. 13 windebul] dawindebul CA. patiaSxisa C, patriaxSisa A. 14 da1 _ MQm. vaxtang + mefeman C. romels m. da2] xolo CA. 15 daCi + mas Jamsa C. xuTisa] xuxisa m. daadga] dadga CMm. dauteva + qarTlisa A. da dauteva mefed _ Q. 16 juanSer] junber C, jonber A, juanber Mm, juanaber Q. qarTlisa] SidaqarTlisa A. 17 mflobeli] mpyrobeli C. yoelTa C (Q-Si gadakeTebulia). kaxeTisa] kxeTisa Q. da kuxeTisa _ MQm. da3 _ Am. 18 grigoli C. hereTisa] ereTisa CAQ. da1 _ CMQm. nesran] nersaran C, nersan A, nersarn Q. xuananisa A. adarnase] adarnes C, adarnese Q, adranase m. 19 samSldisa + da nersaran A. samnaRir] samaniRir C, samnailir M, samnailar Q, samni ilir m. erisTavi _ C. Sidaegrisa AMm. erisTavi + `samSuildesa~ adre ewera C-Si, axla waSlilia.

M189v Q55r

C137r

10

A100r M190r

15

m228

20

200

juanSeri margsa da Takuerisa, da amaT Sehvedra Ze Tsi, daCi, da ubrZana aRSeneba | ujarmisa da mun Sina zrda daCisi, Zisa mefisa, rameTu simarjued gamonaxa igi nadirTa da cxovarTaTs. da waritanna Tana oTxni warCinebulni misni: artavaz, erisTavi klarjeTisa, da nasra, erisTavi wundisa, da bivritian, erisTavi oZrisa, da saurmag, ejibi misi didi, da maT Tana aTi aTasi medari | laSqrisa misisa darCeuli. da leon anTipatman dauteva laSqrisa misgan aTi aTasi berZeni | da TT warvida winaSe k|eisrisa. da vaxtang mefeman waratana Tana mociqulad artavaz, klarjeTisa erisTavi, da warsca yoveli niWi keisrisa winaSe, romeli mieniWa mefesa xuasros, garna stavrebi da taiWebi daimWira TavisaTs, da sxua yoveli warsca da ubrZana artavazs, raTa jaziras moerTos leon anTipatisa Tana. xolo vaxtangs evedrnes deda da da misi, xuaranZe, raTa waritannes Tana da ilocon ierusalms. waritanna da warvides vaxtang mefe da xuasro gzasa adarbadaganisasa, | da muniT warvides vaxtang da deda misi da da ierusalms, da xuasro eloda antioqias. Sevides da iloces wmidasa aRdgomasa, da moilocnes | yovelni wmidani adgilni da Seevedrnes wmidasa aRdgomasa, Sewires Sesawiravi didi da warmovides antioqias. xolo leon, anTipatosi keisrisa, da artavaz, erisTavi vaxtangisi, movides
1 Takurisa AMm, Takurisa Q. da1 _ A. amaT] ama m, C-Si adre ewera `amaT~, axla gadakeTebulia da weria: `maT~. Sevedra A, Shvedra M. Tsi] maTi C. darCi A. aRaSeneba Q. 1-2 ujarmisa] ujarmosa C, A-Si xelnaweris dazianebis gamo ikiTxeba mxolod `uja~. 2 Sina] Siga C. zrda] zarda Mm. daCisi, Zisa mefisa] daCi mefisa (mefisa Q ) CAMQm. da rameTu A. simrjud Q. gamoanaxa Q. igi _ m. 3 da1 _ MQm. cxoarTaTuis C] cxraTaTuis Mm. artvaz CA. 4 da _ C. nasra] nasre C, nars A, nasr MQm. erisTavi wundisa, da bivritian _ MQm. da2 _ A. orZisa AMm. 5 surmag m. ejeibi Q. misi _ A. da _ A. aTi aTasi] aTas-aTasi MQm. laSqrisa misisa darCeuli] rCeuli laSqrisa misgan C. darCeuli] rCeuli A. 6 anTipatman] anTipatrosanman C, anTipatrman A, anTipatrosman Mm, anTpatrosman Q. misgan] misisagan C. aTi aTasi] i C Q. 7 waatana A] wariyvanna MQ, wariyuanna m. mociqulad _ CA, m-Si ewera `moqceul~, Semdeg singuriT gadasworebulia da weria: `mociqulad~. artvaz CA, artevaz MQ. klarjeTis MQ, kalarjeTis m. 7-8 ~ erisTavi klarjeTisa CA. 8 da _ C. ~ niWi yoeli C. keisris m. ~ winaSe keisrisa (keisrisa Q) CAQ. mieniWa] mianiWa MQm. xosros m. 9 taiWebi] xaiWebi Mm, taWebi Q daiWira CAMm, daiWira Q. TavisTuis A, TavisTvis m. da2 _ A. yoeli C. 10 artvazs A, artevazs MQ. raTa _ Mm. raTa jaziras _ Q . jazirsa A, jazairsa m. moerTos anTipatosis Tana] moerTos anTipatriki C. anTipatisa] anTipatrisa A, anTipatris Mm, anTiptris Q. 11 da] daa CAMm. xuarnZe MQ] _ A. waritannes] wariyvannes A. 12 ielusalems CMm, ielusalims A. waritana A, wartanna M, waratannes m. wavides C. da wavides bis Q. xuasrao C. gzasa + mas MQm. 12-13 ardabadagnisasa C, ardabadaganisasa A, ardabadgnisasa Mm, ardabadganisasa Q. 13 vaxtang] vaxang M. da2 _ C. misi _ CAQ. da] daa CAMm + misi CAQ. ielusalems CMm, ielusalims A. 14 elodda C. antioqias + Sina A. 15 wmindasa m. yoelni C.15 wmindani m. ~ adgilni wmidani CA. da1 _ C. Sevedrnes Q. wmindasa m. da2 _ C. 16 warmovides + da movides CA. 17 xolo + moerTo C. anTipatro A, antvipatios Mm, anTptios Q. artvaz AQ, M-Si ewera `artavaz~, Semdeg meore `a~ wauSliaT. erisTavi vaxangisi M] erisTavi klarjeTisa A. movides _ C. 201

C137v

A100v Q56r M190v

10

C138r m229

15

20

juanSeri ociTa aTasiTa medriTa rCeuliTa da moarTues xuasros | keisrisagan ZRueni miuwudomeli da vaxtangs _ niWi miuwudomeli. da moemcno keisarsa mociqulTa sixaruli da madlisa-mi|cema RmrTisa, vaxtangis qeba da madli miuwdomeli, da moemcno vaxtangisa: mibrZanebies leonisa esreT, raTa iyos SiSsa da brZanebasa Sensa queSe, viTarca Cemsa.~ da Sekrba vaxtangis sabrZanebeli berZeni da qarTveli da somexi ormeocdaaTi aTasi medari rCeuli. maSin ubrZana sparsTa mefeman vaxtangs: vinaTgan deda da da Seni aqamdis damaSural arian, moviden igini samefod Cemda, raTa erTobiT aRvasruloT | sixaruli Cueni da merme, Tu inebon warslva qarTls, warviden igini gzasa ranisasa, xolo Tu inebon lodineba Seni, gelodian urhas qalaqsa Sina.~ sTnda ukue vaxtangs brZaneba xuasrosi, da waritannes Tana da waremarTnes, da wargzavna sparsTa mefeman mociquli winaSe yovelTa warCinebulTa sparseTisaTa da miuTxra ese yoveli. xolo maT ganixares sixaruliTa didiTa, rameTu cecxlebr egzebodes brZolisaTs hindoTa, sindelTa da abaSTa da jorjanelTa. | da mivides baRdads da miegebnes | yovelni warCinebulni sparsTani | sixaruliTa d|idiTa da aRasrules qorwili sameufo equs TTue gansuenebiTa da gancxromiTa miuTxrobeliTa. da Semdgomad qorwilisa misca niWi didZali dedasa da dasa vaxtangissa, da warvides urhas.
1 ociTa aTasiTa] oci aTasiTa CA, ocda aTasiTa Mm, k CsiTa Q. ~ ZRueni keisrisagan A. 2 miuwdomeli1 CAMQm. da vaxtangs _ niWi miuwudomeli] _ C. miuwdomeli2 AMQm. keisarsa] vaxtangis C (A-Si ewera `keikeisarsa~), keisrisa M, keisarisa Q. mociqulTad A. 3 da1 _ A. madlis- CMQm. RmrTisa + da A. vaxtangisi Q] vaxangis M. da _ A. 4 vaxtangisa] vaxtangisgan C, vaxtangisad A] + da A. mibrZanebia C. mibrZaneba M, mibrZnb Q, mibrZaneb m. leonisad CA, leonissa Mm. iyo m. 5 Sensa queSe, viTarca _ A. 6 Sekrba] Seukrba C. vaxtangs C. sabrZanebeli] sabrZanebelsa queSe A. qarTveli] qarTli M. berZeni da qarTveli da somexi] berZenni, qarTvelni da somexni A. 6-7 ormocdaaTi aTasi CAMm, nC Q. medari _ Q. medari rCeuli _ A. 7 sparsT A. vinaTgan _ A. da _ C. 8 da] dai C, daa AMm. Seni _ MQm. aqamdis] aqamdin Cm. ~ damaSural arian aqamdis A. damaSural] damSvr m. iginica A. samefod] safeod Q. 9 sixaruli] m-Si ewera `siyuaruli~, Semdeg teqstisave xeliT gasworebulia. da _ CAQ. warsvla m. qarTlsa m. 10 hranisasa Mm, ranissa Q. gelodian] gelodon CA, geloden Mm, gelodien Q. urhas] orhas C, uralasa A, uZles M, uZlesa m. qalaqsa Sina _ C. da sTnda A. 11 ~ brZaneba vaxtangs m. xosrosi m. da1 _ A. waritanes m. waremarTnen Q. da3 _ A. 11-12 ~ sparsT mefeman wargzavna A. 12 winaSe _ m. yoelTa C. miuTxra] miuTxres A. ese] esreT MQm. 13 yoeli C. egzebodes] A -Si furceli dazianebulia, weria mxolod: `egzebod~. 14 indoTa A, hndelTa Mm. sindTa C, sindellTa Q. da1 _ C. da2 _ A. jorjanelTa] jorjanTaTuis C, jorjanTaTuis A, jonjalTaTui M, jonjalTa Q, m- Si ewera `jonjalTaTuis~, Semdeg `s~ wauSliaT da weria: `jonjalTaTui~. movides C, mividnes m. 14-15 moegebnes C. 15 yoelni C. sparsTani] sparseTisani CAQ. aRasrules] aRasrla m. 16 sameufo] samefo CMQm. Tue CAMm, Tu Q. gansunebiT Q] gansuenebuli Mm. ~ gancxromiTa da gansuenebiTa C. gansuenebiTa da gancxromiTa miuTxrobeliTa] gancxromiTa da sixaruliTa didiTa da aRasrules miuwdomeliTa A. miuTxrobliTa m] miuwdomeliTa C. 17 misca] mosca A. didZali _ CA. da dasa _ A. vaxtangisasa CMm. warvides] warmovida C, warmovides AMQm. urhas] orhas C, uraas A, hras M, huras Q, hrs m] + da CA.

A101r

M191r

C138v

10

A101v Q56v m230 M191v

15

20

202

juanSeri pativs-scemda vaxtangs eri sparseTisa, viTarca xuasros, mefesa maTsa, da merme waremarTnes mterTa zeda. pirvelad mivides jorjaneTs, da warmotyuenes jorjan|eTi da yovlad umkdroyves da dasxnes adgilsa maTsa naTesavni sparsTani. da mieriTagan qmnnes jorjanelni glexad, romelni aw arian mebegreni sparsTani. da muniT Sevides hindoeTad da mun iqmnnes wyobani Zlierni erTman da erTman. da iyo mun wesad: romelmanca maTganman sZlis, ivltin mis winaSe banaki. xolo vaxtang mefeman mokla bumberazi aTxuTmeti mun Sina, romelTa daecnes goliaTni mravalni sparsTani. da dayves brZolasa Sina hindoeTisasa sami weli da wartyuennes umravlesni qalaqni hindoeTisani, aramed mtkiceni cixe-qalaqni ver gantex|nes, rameTu zRudeTa Sina | iyvnes. da warmoiRes xarki hindoTa mefisagan: muSki _ litra aTasi, ambari _ egzomive, alva _ navi aTi, Tualebi _ iakinTi da zurmuxti _ navi erTi, mis Tana safironi TTosaxe, oqro _ aqlemi asi, vecxli _ aqlemi xuTasi, da muniT Sevides sindeTs. maSin sindTa mefeman ganyo eri Tsi cixeTa da qalaqTa Sina, da romelsaca kerZosa ganvidian sparsni mtyuenavni, gamoudian | sindni cixeTa da qalaqTagan da dasdvian vneba didi sparsTa zeda. da mowyda uricx eri sparsTagan, xolo ZaliTa qristesiTa arasada iZlines vaxtangis spani. da yovladve mZled gamoCndes
1 pativ-scemda CAMQ, pativ-scemdes m. vaxtangs + yoeli C, yoveli A. xuasro C. 3 jorjaneTs] jorjaleTs MQm. warmoatuevnes m. jorjaneTi] jorjaleTi MQm. da2 _ A. yovlad] kualad C, Semdgomad Mm. 4 -yunes m. da1 _ MQm. sparsTani + da elamni C. qmnes Q. 4-5 da mieriTgan ... sparsTani _ C. jorjanelni glexad] jorjalni giTexad Mm. qmnnes jorjanelni glexad, romelni aw arian mebegreni sparsTani] jorjanni mebegre da glex sparsTa A. 5 sparsTani + da elamni (delamni MQ, elmani m) MQm. 6 indoeTad A, hindoeTad m. iqmnnes] iqmnne MQ, m-Si ewera `iqmnas~, teqstisave xeliT gadasworebulia da weria: `iqmnne~. wyobani] brZolani A. Zrielni C, Zlieri m. erTman da erTman] bumberezTa saTavisTani C, da TuiTo TuiTo A. da4 _ AMQm. 7 romelmanca maTganman sZlis] romelica bumberezi iZliis C. maTganma m. sZliis m. mis winaSe banaki] banaki misi C. vaxtang] vxtang M. 8 bumberezi CMQ, munberazi A, bunberazi m. aTxuTmeti] Tormeti CM, ToTxmeti A, TxuTmeti M, Txutmeti m. mun] mona MQm. mun Sina _ C. ~ mravalni goliaTni C. mravalni _ A, M-Si ewera `mravalni~, gadasworebulia da weria: `mrTvalni~. 9 sparsTani + da dayus brZolasa Sina, romelTa daecnes goliaTni mravalni sparsTani Q. da1 _ C. `brZolasa Sina~ Camatebulia m-Si. indoeTisasa Am, hndoeTisasa M, hinoeTisasa Q. warmotyuennes CA, warwyuennes M, wartyuenes m. 10 qalaqi m] queyanani CA. indoeTisani A, hndoeTisani M, hinoeTisani Q, hindoeTisan m. mtkiceni] mtike C. cixeqalaqni] qalaqni da cixeni C, cixeni A. gatexnes CA, ganutexnes m. 10-11 zRudeTa] zRuaTa C, zRuasa A. 11 iyvnnes C. indoT A, hndoTa Mm. mefisa A. anbari m. 12 egzomve Mm. Tuali A. iakinti m. navi] nanvi m. erTi + da CA. mis] mas C. 13 safironi] sifironi A, strifoni MQm. TiTosaxe Q. vercxli Q. 15 sindT A. Tsi-s Semdeg Q-Si sami sityvaa waSlili. 16 kerZosa] kerZsa CAQ. mtyuenavni + laSqarni C. gamoudian] gamodian MQ. ~ cixeTa da qalaqTagan sindni A. 16-17 da dasdvian _ C. moswyda CAMQm. ~ eri uricxui C. sparsTagani CA. 18 iZlivnes MQm. spani] spaTaganni CAQ. ~ spani vaxtangisni m. yoladve C. gamoCndes + mterTa zeda da mned brZolad gamoCndes C, mterTa zeda A. 203

C139r

A102r M192r

10

15

C139v

20

juanSeri oTxni igi warCinebulni vaxtangisni da leon berZeni, rameTu maT dascnes mravalni mbrZolni bumberazni sindTani. xolo sindTa mefe iyo qalaqsa Sina sindsa. maSin yovliTa ZaliTa maTiTa mivi|des sinds da mun mihxudes brZolani Zlierni; da dReTa yovelTa gamovidis TT sindTa mefe, rameTu | iyo igi mne, goliaTi da SemmarTebeli da gamoitannis medarni sindeTisani, da iyvis brZo|la bumberazTa: romelsame dResa maT sZlian da romelsame _ maT. da sindTa mefeman sZlo TavisTaviTa yovelTa bumberazTa, mbrZolTa misTa, da ara mihxudes igi da vaxtang brZolasa Sina dReTa mravalTa. | maSin sindTa mefeman velsa mas zeda, karTa qalaqisaTa, | Rame Txara mTxrebli didi, dasamalavi Sigan medarTa, da simarjTa dautevna gzani gamosavalni, da STaadginna mun Sina medarni aTni rCeulni, da dilas, adre, gamogzavna bumberazi erTi. da mas dResa xuedri iyo vaxtangisi karTa cvisaTs. da modga ese bumberazi da sTxova brZola vaxtangs TavisTav, raTamca warityuva da STaada maT medarTa zeda. maSin saurmag, ejibi vaxtangisi, | ganvida da hrqua: ara xar Sen kadnier brZolad mefisa, aramed me gbrZo, monaman _ monasa,~ da mieteva, xolo sindeli igi gaiqca, misdevda saurmagsa Cueulebisaebr, rameTu mravalgzis brZo|lil iyo velsa mas zeda, da viTar warhda damalulTa maT medarTa, gamoudes zurgiT misa, | sadaigi meoti Seiqca. xolo saurmag sca horoli winasa mas da mokla, xolo aTTa
1 oTxni] C-Si adre ewera `orni~, gadakeTebulia da weria: `ooTxni~ C. igi _ A. vaxtangisani M. mravalni + mned A. 2 mbrZolni _ C. bumberezni C, muberazni A. sindelTani C. ~ sindelTani bumberezni (bunberazni m) MQm. 3 sindT AQm. sindsa] sindias C, sindas A. yovliTa] C-Si ewera `yoelTa~, gadakeTebulia da weria: `yoveliTa~ C. 4 sinds] sindias C, sindeaTs A. da1 _ C. mixudes CQ, miatydes Mm, moxudes A (ewera `moxudesa~). brZolni m. yoelTa C. gamovides C] gamovida MQm. TT] TuiTo A. sindT A. 5 gamoitannis] gamoixunnes Mm, gamoixnnes Q. 6 sindeTisni Q. brZola + Zlieri C. bumberezTa CMQ, muberazTa A, bunberazTa m. maT _ MQm. 6-7 romelsame] romelTame Mm. 7 da _ m. sindT A. yoelTa C. bumberezTa CMQ, muberezTa A, bunberazTa m. 8 da ara mihxudes igi da vaxtang brZolasa Sina] dReTa mravalTa da ara mixudes igi A. mixudes CQ, miuxudes M, miuxdes m. mbrZolasa M, mbrZlsa Q. 9 sindT A. mas _ A. Txra Q ] uTxara A. 10 dasamalvi Q ] samalavad C, dasamalavad A. Sigan] Siga CMQm, Sinagan A. simarjuiT CA, simarjuT Q. gamosavalni + medarTani A. da2 _ C. 11 STaadginna] daadginna C, Caadginna A, Caagnnis MQ, Caagnis m. Sina] Siga Q, Sig m. ~ aTni medarni C. dilasa CMQ. gamogzavnna MQm. bumberezi CMQ, muberazi A, bunberazni m. 12 xuedri] mxuedri m. modga] midga C, midges MQm. ese _ AMQm. bumberezi C, muberazi A, bumberezni MQ, bunberezni m] + igi A. 13 sTxoa C, sTxovda A. ~ vaxtangs brZola m. brZola vaxtangs TavisTav] brZolasa TavisTav A. ~ TavisTav vaxtangs C. warityuva] wartyuene Mm, wartyunes Q. da _ A. STaada] Sehda C, Seada A, STada MQm. 14 surmag m. hqua CMm, rqua A. kadnieri C. 15 gbrZo] gbrZolo C, gebrZolo AMQm. monaman] mona AMQm. da _ MQm. da mieteva _ A. 16 gaiqca] gaaqcia MQm] + da A. saurmagsa] saurmag CAMQ, surmag m. rameTu _ MQm. brZolil] mbrZoli m. 17 warda AMQm. medrTa Q] + maT A. gamoudes zurgiT] zurgiT gamovides A. zurgiT + kerZo C. missa CAMQm. 17-18 sada-igi] da igi CA. 18 meoti] meoxi Mm. Seiqca] gamoiqca C, Semoeqca A, Semoiqca MQm. surmag m. scna AMQm. horolni C, ororni A, hroli Mm, hrolni Q. 204

Q57r

A102v M192v

m231 C140r

10

m232

15

A103r M193r

20

juanSeri maT mokles saurmag. maSin mieteva TT vaxtang mefe da mis Tana samni igi warCinebulni misni: artavaz da bivritiani da nasra, da | maT Tana leon berZeni, xolo sindelni igi ivltodes da misdevda vaxtang moyusiTurT vidre karTamdis qalaqisaTa, da Seivltodes qalaqad. maSin vaxtang, mwuxarebiTa savse, Semoiqca da iglovda guamsa zeda saurmagissa, viTarca Zmisa sayuarelisasa, rameTu TanaaRzrdili iyo misi da Zmiswuli mamamZuZisa misisa artavazis mamisa, erTguli, misandobeli da qveli. maSin* sindTa mefe gamodga karTa qalaqisaTa da ma-uyo miTa maRliTa da hrqua: vaxtang mefeo, msgavs xar Sen yuavisa mis ugunurisa, romelman pova qori mowyluli da ganglejili arwivisagan, romelsa ver eZlo aRfrinvebad da miaxlebul iyo sikudilsa. | da ara qm|na yuavman man, viTarca wesi ars yuavisa, rameTu sxuaman yuavman odes ixilis qori, iwyis mamaRlad yivili da isminian sxuaTaca, da daesxis simravle yuavTa qo|rsa, raTamca ganiotes sayofelTagan maTTa da uSiSrad dayvnesmca | dReni maTni, rameTu pirutyuTaca ician | sargebeli Tavisa. ara qmna yuavman eseviTari, aramed Seiwyala qori igi, viTarca keTilismyofeli misi, dauteva zrdad marTueTa TsTa da maradis ukrebn mkalsa da guelsa, rameTu sxsa Sepyroba ara Zal-uc yuavsa, da miT zrdidis. da qorsa viTarca moesxnes frTeni, Tqua gonebasa Tssa esreT: dReTa mravalTa gazrdil var mkaliTa da gueliTa da ara momcemia Zali mama-dedaTa CemTa, rameTu mkaliTa ver ganvZlierdebi, Tumca Zal-medva miwevna
1 mokles + igi A. surmag m. 1-2 warCinebulni] A xelnaweri dazianebulia, weria: `warCinebul~. 2 misni _ A. artvaz CA. da1 _ CA. bivritian C, bvritiani M. nasar Am, nasr Q. da2 _ Mm. berZeni] brZeni m. 3 igi _ A. karTamdis] karTamde C, karadmde A. 3-4 qalaqisa A, qalaqamdis m. 4 da + sindni igi C. Seevltodes C, Seivltoda MQm] + igini C. 5 ~ savse mwuxarebiTa C. `savse~ gvianaa m-Si Camatebuli. Semoiqca] Seiqca CMQm. ~ Semoiqca vaxtang mwuxarebiTa savse mwuxarebiTa A. da _ MQm. iglovda] m-Si ewera `ivltoda~, Semdeg gadasworebulia da weria: `iglovda~. saurmagisasa CM, surmagisasa m. 6 viTarca Zmisa sayuarelisasa _ MQm. Tanazrdili C, Tanazrdil A, TanaaRzrdil MQ. iyo + igi C. da _ CA. mamaZuZisa Q. 7 artvazis CA, artavzis Q. erTguli, misandobeli da qveli _ MQm. 8 sindT A. karTa _ A. -uyo] -yo C. maRliTa] maliTa C. hqua Mm, Tqua C, rqua A. 9 msgavsi CA. mis _ C. pova] poa Q. 10 gaglejili CAMQm. arwivisgan Q. aRfrinvebad] frena CA, afrenvad M, afrenva Qm. 11 qmna] uyo A. man _ Am. viTarca] viTa A. wesi ars yuavisa] wesia yuavTa A. rameTu] xolo C. 12 yuvman Q. yivili] yivilsa C, yivilisa Qm. isminian] asminis CA, smenisa MQm. da 2 _ CMQm. 13 sim rvavle Q. qorsa] Soris C] _ A. maTTa] misTa CA. uSiSad MQ. 13-14 uSiSrad dayvnesmca] uSiSadmca dayunes CA. 14 pirutyuTa C. sargebelni m. Tavis M] Tavisa maTisa C. 15 Seiwyala] Seewyala C. zrdad] zrda CAMQm. 16 da1 _ CA. ukreben MQm. sxsa] sxsa Q. ara] ararasa C, ar M. 17 yuavsa _ C. zrdidis] zrdida CA, zrdids M, zrdis Qm. da2 _ CAm. qorsa + mas C. moesxnes] moezardnes CAQ] + qorsa C, qorsa mas A. gonebasa] gulsa C. 18 esreT] esera CA. varT A. mkliTa Q. 19 mama-dedaTa] mamaTa da dedaTa m. mkaliTa] A-Si ewera `mkalaiTa~, meore `a~ gadaSlilia. vera C. Zal-medva] ra-medva Mm, ra-medva Q. * M-Si aSiaze gviandeli minaweria: `vaxtang an sinT mefis igavi~. 205

C140v

10

A103v Q57v

M193v m233 C141r

15

20

juanSeri mfrinvelTa da miT gamozrda Tavisa Cemisa, aramed Sevipyra yuavi isi, mzrdeli Cemi, SevWamo da ganvisueno or dRe, momeces Zali da viwyo wesisaebr nadirobad mamaTa CemTa,~ romelica-ese aRasrula: | Seipyra yuavi igi da SeWama. mieriTgan iwyo nadirobad didTa da maleTa mfrinvelTa. ara mi|eca yuavsa mas qeba mowyalebisa, aramed ugunurad da Tavismklvelad iTqumis, arca mieca qorsa mas yuedr|eba uwyaloebisa da keTilisa usenebelobisaTs. da igi ars guari da wesi qorisa _ ganileoda da mokudeboda mkaliTa, da qmna wesisaebr da ganera sikudilisagan, xolo yuavman man ara wesisaebr qmna da miTca mokuda. aw sparsni, romelni pirveliTgan moaqamomde da waRmarT miukunisamde mterni arian juarisa msaxurTani, Jamsa Sina uRonoebiTa da liqniTa yvian siyuaruli, da odes ecis | Jami, ara yvian wyaloba da keTilisseneba. ese bevrgzis qmnuli guasmies wignTagan. da odes ixiles sparsTa, Cuen mier SekninebulTa, rameTu ara hyav igi, romeli jer-iyo Senda saqmed _ sixaruli da madlisa Sewirva RmrTisa Senisa da zraxeba sxuaTaca naTesavTa da mterad aRzrzena sparsTa zeda da Sewevna mterTa sparseTisaTa _ ara hyav eseviTari, | aramed dagitevebies sayofeli mamaTa SenTa, da winamZRuar qmnil xar spasa didsa saqristeanosa sabe|rZneTisasa. da mogivlies orisa weliwdisa gza da mosrul xar Za|lad sparsTa,
1 frivelTa m. gmozrda Q, gamozarda m. Seipyra m. isi] igi C. 2 SevWamo _ Mm. dRe + da AMQm. viwyo] iwyo A. nadiroba C. 3 CemTa] CuenTaebr CAQ, CemTaebr Mm. romelica-ese] romlisaca Q. romelica-ese aRasrula] romlisaTuisca aRasrula ese CA. ~ romlisaca (rolisaca M) aRasrula ese Mm. mierTgan M. 3-4 nadiroba C. 4 `da maleTa~ Camatebulia C-Si. maleTa + da mcireTa C. mfrinvelTa] mrinvelTa AM] + da Cm, xolo A. mowyaleobisa C. 5 Tavismklvel A, Tavismkulelad m. iTqmis AMQm. arca mieca qorsa] aramed ugunursa A. qorsa mas] qorisa mis Mm. uwyaloebisa] uwyebisa MQm. 6 keTilis useneblobisa CA, keTilisa usenebloba M, keTilis usenebloba Q, keTilisa usenloba m. da2] rameTu CA. guari] guri Q] + misi C. da wesi qorisa _ C. da4 _ MQm. 7 mokudeboda] moukudeboda MQm. qmna] iqmn MQ, iqmna m. da2 _ MQm. man _ CA. 7-8 ara wesisebr m] wesisa ara A. 8 miTca + ara A. da aw m. sparsni] spani Mm. `romelni~ gvianaa m-Si Camatebuli. pirveliTgan + da Q. moaqamamde M, moaqamde Q, moaqmamde m. 9 waRmarT + da MQm. miukunisamde] miukue Mm. mterni arian] mternia C. arian _ MQm. juarismsaxurTani CAQ, jvarismsaxurTani m. uRonobiTa C, uRonoebiT A, uRoneobiTa MQ. da _ CA. 10 liqniT C. yvian] yvavni A. 10-11 keTilisa seneba Q. 11 bevrgzis] bevreuljer C, bevris bevreuljer A. qmnili MQm] qmnul ars C, qmnilia A] + romel C, romeli A. guasmies] gamigonia A. da odes ixiles sparsTa] xolo aw Sen odes ixilen sparsni C. sparsT m. 11-12 ixiles sparsTa, Cuen mier SekninebulTa] sparsni Cem mier Sekninebulni ara iuv... A (xelnaweri dazianebulia). 12 SekninebulTa] Sekninebulni C. rameTu _ CMQm. rameTu ara hyav _ A. hyav] hyua m] + ra C. `igi~ Camatebulia M-Si. romeli _ C. 13 madlis C. zraxebad A. naTesavTa] naTesvTa m. mterad] mterTa A. azrzena Q. 14 da _ CMQm. Sewevna] devna C. 14-15 dagitevebies] gitevebia C, dagiteobies A, dagitevebia M, dagiteobia Q, dagiteuebia m. 15 mamaTa SenTa] mamaSenTa Mm. winamZRuar] wamZRuar A. spasa] m-Si ewera `sparsTa~, Semdeg gausworebiaT. didisa Q. saqristianosa C, saqristianosasa A. 15-16 ~ saberZneTisasa saqristianosa C. 16 saberZneTisasa _ A. mogivlies] mogivlia CAMm. oris weliwdis Mm, oris weliwadis Q. weliwadisa] wlisa savali A.

A104r C141v M194r

m234

10

A104v

15

Q58r C142v

20

206

juanSeri raTa ganZlierden, da moiwinen da wargwymidon | Sen da queyana Seni da daipyran warsawymedelad yovelTa juarismsaxurTa. WeSmaritad amas imzadeb Tavisa SenisaTs da yovelTa juarismsaxurTaTs. rad vTqu yuavisa igavi SenTs? rameTu mefe xar TTmpyrobeli, axovani da nebiTa SeniTa migicemia Tavi Seni monad mterTa SenTa, da viTar ara ugunurad vTqua Tavi Seni?~ maSin vaxtang Tqua: gegona Sen, viTarmed sibrZniT gamonaxulad izraxe, aramed cru arian sityuani ege Senni. me giTxra da gauwyo WeSmariti: ugunuro, msgavs xar Sen Tagsa mis mTxunvelisa, romelsa ara asxen Tualni, da sayofeli misi ars miwasa queSe, da ara uwyis brwyinvaleba mzisa da Sueniereba velTa, da dajerebul ars igi cxovrebasa Tssa, rameTu | egeoden hgonies mas cxovreba yovelTa iZrvisTa, viTarsaca cxovrebasa TT ars, da ara surviel ars xilvad naTlisa da Suenierebisa cisa da queyanisasa. egreTve Sen brma xar gonebisa TualiTa | da y|ru xar gonebisa yuriTa, da arca hxedav da arca gesmis, | arca uwyi cxovreba sulieri da arca surviel xar Sen mislvad cxovrebasa saukunosa da naTelsa mas dausrulebelsa da miuwdomelsa, arca icnob Sen RmerTsa, Semoqmedsa yovlisasa, romlisa mier Seiqmna yovelive. ara miqmnia moslva amas queyanasa didebisaTs soflisa, arca msaxurebisaTs sparsTasa, aramed msaxurebisaTs RmrTisa dausabamosa, samebisa erTarsebisa,
1 raTa] raTamca CA. ganZlierdes CA. da moiwinen _ C. moiwinen] moityunes A, moiwyon MQm. wargwymidos C, wargwymides A, wargwymidon m. da2 _ AMQm. daipyran] iyos C, Seipyran MQm. 2 warsawymendelad m. yoelTa C. juarisa msaxurTa Q. 2-3 juarismsaxurTa. WeSmaritad amas imzadeb Tavisa SenisaTs da yovelTa _ C. 3 juarismsaxurTa A, juarisa msaxurTaTs Q. vTqui CAM, vTquT M, vsTqui m] + me CA. ~ SenTuis yuavisa igavi CA. `SenTvis~ m-Si gvianaa Camatebuli. rameTu] xolo C. 4 axoani C. ~ da axovani A. SenTa, da _ C. 5 vTqua] vTqu MQm. 6 C-Si ewera `vaxtangad~, gadakeTebulia da weria: `vaxtang~. vaxtang + mefeman m. Tqua] hqua C, rqua A] _ m. Sen _ Q. aramed] M-Si ewera `araxmeed~ M. 7 ugunuri A. 8 Sen _ C. 8-9 ~ miwasa queSe ars A. 9 uwyi m. Sueniereba] Sueneba Mm. 9-10 ~ `igi ars~ gvianaa m-Si Camatebuli. 10 cxorebasa CAMm. egeodeni A. cxoreba CA. yoelTa C. 11 viTarsaca] viTarsa CA, viTar sca TT (TuiT Mm) MQm. cxorebasa A] + Sina A. surviel] srul Mm. naTelsa A. da Suenierebisa _ A. 12 cisasa Q. ~ brma Sen C. gonebisa TualiTa] gonebiTa da TualiTa A. 13 yuriTa] yriTa M. da1 _ AQ. arca1] ara Qm. xedav AMQm. arca hxedav da _ C. da2 _ A. arca2] ara C. gesmis + da CA. arca3] ara C. cxoreba CAM. sulieri] sulisa C, sruli MQm. arca4] ara A. 14 surviel] sulier A, srul Mm, survil Q. Sen _ A. misulad A, misvlad m. mislvad cxovrebasa] cxorebasa mas mislvad C. cxorebasa A] + mas A. da1 _ MQm. 14-15 saukunosa da naTelsa mas dausrulebelsa da miuwdomelsa] saukunesa mas naTelsa da dausrulebelsa da (da _ A ) (+ naTelsa C, gadaSlilia Semdgom) didebasa mas mougonebelsa da miuwdomelsa da (da _ A ) CA. 15 arca] ara CM, ara Q. `RmerTsa~ Camatebulia C-Si. Semoqmendsa m. m-Si ewera `romlisasa~, Semdeg gausworebiaT. 16 `yovelive~ adre ewera C-Si, Semdgom gadaSlilia. miqmnia + me A. moslva] `maT slva~ ewera C-Si, mosula Am. amas] ama A, amis m. queyanasa] queyanisa Mm. dideblisaTuis m] + ama A. soflisa] sayoflisa m. 17 sparsTasa] sparsTa (sparsT A) mefisa CA, sparsTas M, sparsTa mefeTa Q. dausabamos m. samebiT A.

M194v

A105r

10

m235 M195r C142v

15

20

207

juanSeri dambadebelisa yovelisa da didebisaTs mermisa saukunosa dausrulebelisa, rameTu CemiTa aqa moslviTa pirvelad gamomisnia ierusalmi, wmida qalaqi, sada dges ferni uflisa Cuenisa iesu qristesni, da mun aRasrula yovelive snisaTs sulTa CuenTasa, | da Semdgomad yoveli saqristeano misnia moorebisagan, rameTu miscemoda Jami sparsTa mefesa motyuenvad yovlisa saqristeanosa, daRaTumca queyana Cemi dacul iyo ZaliTa qristesiTa da simniTa | spaTa CemTaTa. | aramed ucalo iyvnes berZenni da wina vervin aRudgeboda. da esreT jer-ars Cuen qristes mosavTagan, raTa erTisa moyu|sisa CuenisaTs davdvaT suli Cueni, xolo bevrisa bevreulisa suli snil ars CemiTa aqa moslviTa. da amisTs miqmnies ese, raTa RmerTman, dambadebelman Cemman, Seiwiros msaxureba ese Cemi da aRmisubuqnes codvani Cemni, da romel sTqu Sen, Tu mewyvnen sparsni, mter iqmnebian qriateaneTa. me ZaliTa da SewevniTa qristesiTa Jamsa amas misnian qristeaneni Wirisagan didisa da ukuanas RmerTman dambadebelman | wyaloba-yos kualad mosavTa misTa zeda. daRaTumca ara iyo mizezi qristeaneTa snisa da TT Zalad sparsTa mosrul viyav aqa, jeriyomca ese, | pirvelad naTesaobisaTs da Semdgomad amisTs, daRacaTu ara WeSmaritsa sjulsa zeda arian sparsni, aramed mecnierni arian RmrTisa dambadebelisani da hrwams cxovreba sulieri xolo Tquen sruliad umecarni xarT RmrTisani da ugulisxmoni, vi|Tarca cxeni da jori, viTar | ukue aramca msaxurebad Seiwira RmerTman,
1 yovlisa m] yovelTasa (yoelTasa C) CA, yovelTa Q. da _ AMQm. dausrulebelisa + amin C. 2 moslviTa] mosuliTa C, mosvliTa m, A-Si ewera `aq mosuliTa~, Semdeg `aq~ gadauSliaT. pirvelad _ A. gamamixsnia M, gamomixsnia m. ielusalemi CAMm. wmida qalaqi] wminda qalaqni m. dadges CAMQm] + wmida Q. 3 ferni] sabreni M, safreni m. Cuenis m. iesu] iesos CAMm. yovelive bis A. snisaTs] cxorebisaTuis A. 4 yoeli C. saqristiano CAMm] + da CA. misna A. 5 sparsT A. saqristianosa Mm. daRaTumc m. 6 dacvul C. ucalo] uZalo A. 7 iyvnes + `sparsni~ ewera C-Si, Semdeg gadaSlilia. wina vervin aRudgeboda] ver wina aRudgebodes CA. veravin Mm. jer-ars _ MQm. qristes _ C. 8 davsdvaT A] davdviT Mm. 8-9 bevris bevreulTa A, beuris beureuli m. bevreuli CMQ (Q-Si ewera `beveli~, Semdeg gadasworebulia, sityvas zevidan daewera `r~ da qaragmis niSani da waSlilia meore `e~: `bevrli~). 9 dasnil CA. aqa _ MQm. moslviTa] mosuliTa CAQ, mosulviTa M, mosvliTa m. amisTs] misTvis M, misTs Q, m-Si ewera `misTvisca~, Semdeg `ca~ wauSliaT da weria: `misTvis~. miqmnies] miqmnia CA. raTa] rameTu C] _ MQm. 10 dambadebelma m. Ceman m] _ CA. ese _ C. 10-11 msaxureba ese Cemi da aRmisubuqnes codvani Cemni _ MQm. 11 da _ AM. sTqu] sTu m. ~ Sen sTqu C. Sen _ A. Tu mewyvnen sparsni] moiwyon ra sparsTa C, moiwyo sparsTa A. mewyvnen sparsni] moiwyon (miwyino Q) ra (ra Mm) sparsTa (sparsTa bis m) MQm. mteri MQm. eqmnebian A qristianeTa AMm. 12 ZaliTa + CemiTa A. misnian] damisnian A. qristianeni Mm] _ CA. didisa + qristianeni A. 13 ukuanas] ukana A. wyaloba-yos] wyoba-yos A. misTa] maT m. 14 qristianeTa AM, qristianTa m. TT] Tu MQm. sparsTa _ C. movsrul m. aqa _ CA. 14-15 jer-iyoca MQm. jer-iyomca ese] jer-iyo eseca CA. 15 pirvelad _ C. amisTs] amissa A, amisTui M. daRacTu Q. WeSmaritisa A. 16 sparsnni m, M-Sic ewera `sparsnni~, Semdeg gasworebulia. 17 rwams CA. cxoreba CA. xolo Tquen] romelni Tquen xolo C. da _ m. 18 ugulisxmoni] ugulismo CAQm, M-Si ewera `ugulismon~, Semdeg `n~ wauSliaT. aramca msaxurebad] ara msaxurebadmca A. msaxurebad] msaxurebda MQ, msaxureba m. 208

A105v

C143r M195v

Q58v

10

m236

A106r

15

C143v M196r

20

juanSeri dambadebelman yovlisaman? da sawuTosaca amis saqmeTagan saZagel ars cxovreba Seni, rameTu qorman man Radarman, romelman SeWama yuavi igi, mzrdeli misi, aqeb naqmarsa missa. rameTu buneba Cueni ese ars, raTa keTilismyofelisa CuenisaTs davdvaT suli Cueni da movigoT madli RmrTisagan da vpovoT cxovreba saukuno da sofelsa amas movigoT qeba kacTagan da saxelsa zeda RmrTisasa da mcnebaTa misTaTs Tu movkudeT, ukudavnive varT da sikudilisagan cxovrebad mivicvalebiT.~ maSin hrqua sindTa mefeman: cud ars sigrZe zraxvisa Cuen Soris, aramed romel sTqu Sen: Tu saxelisaTs RmrTisa Cemisasa | movkudeT, sikudilisagan cxovrebad mivicvalebiT, maSa, ukueTu kacman uwyodis mis zeda momavali dideba da keTili, jer-ars, esreT iswrafos mimTxuevad sufevisa. aw ukueTu WeSmaritad uwyi sufevad mislva Seni, gamoved brZolad Cemda, ra|Ta Cem mier miic|valo dRes sikudil|isagan cxovrebad, rameTu warCinebulnica Senni warmivlinebian winamorbedad Senda, raTa gangimzadon sadguri Seni.~ hrqua vaxtang: `awindeli sikudili me ara miCns sixarulad, rameTu codvil var da arasada aRmisrulebies mcneba uflisa da ara sruliad aRmiocian codvani Cemni sinanuliTa, aramed ZaliTa qristesiTa ara meSinis me Sengan sikudilisa, rameTu igi ars mfarveli Cemi, romlisa mier dacul | var yovladve. mravalmowyaleman RmerTman mravliTa ZaliTa mismieriTa Cem monisa misisagan mogklas mgmobari misi, da suli Seni warvides bnelsa mas garesknelsa, cecxlsa uSretsa.~
1 sawuTosaca amis] sawuTosa amisca C. saZagel] sargebel Q. 1-2 cxoreba M, cxoreba Q] goneba CA. 2 rameTu] arca A. man _ MQm. romelman] ran m. igi _ C. misi] Tuisi A. 3 naqmnarsa m. rameTu] xolo CA. keTilismyoflisa m. 4 vpooT CA. 4-5 cxoreba CA. 5 da1 _ m. qeba] niWi A. 6 da1 _ A. movkudeT] movkudebiT A. ukudavnive] ukudavni vera Q, ukudavni vera m. M-Si ewera `ukudavni~, Semdeg CaumatebiaT `vera~: `ukudavni vera~. 7 cxorebad CA. miviculebiT MQ. 8 maSin _ A. rqua A, hqua Mm. sindT A. cudi A. sigrZe] sirgrZe m. Zrazvisa m. Cuen] m-Si ewera `Cuenisa~, Semdeg gausworebiaT. 9 romel] romlisa MQm. Cemisasa] Cuenisa C, Cemisa MQm. A-Si frazis `Tu saxelisaTs RmrTisa Cemisasa~ xelnaweris dazianebis gamo mxolod asoTa fragmentebia SemorCenili. movkude CAMQ, movkudo m. 10 cxorebad CAM. mivicvalebi CQ, miviculebi Mm. maSa] maSin C] _ MQm. ~ momavali mis zeda A. momavli Q. 11 esreT _ A. esreT + raTa CA. sufevisa + mis CA. aw + uwyi WeSmaritisa mis sufevisa mimarT A. ukueTu] ukue Mm, uku Q] _ A. 12 misvla m. Seni + da MQm. gamoed C. Cemda] Cuenda Mm. dRes _ C. 12-13 dRes sikudilisagan cxovrebad _ A. 13 cxorebad CM. warCinebulica CAM. warCinebulnica Senni warmivlinebian] warCinebuli isi Seni warmivlenia CA. warmivlinebian] warmivlenia MQ, warmovlenian m. 14 gangimzados CAMQm. hqua CM, rqua A, da hqua m. me awindeli AQ. me _ CAQ. 15 miCns] miCans Cm. `sixarulad~ gvianaa m-Si Camatebuli. codvili CA. arasada] ara sruliad CA. aRmisrulebies] aRmisrulebia CMQm. 16 uflis m] RmrTisa CA. ara sruliad _ C. sruliad _ A. 17 me _ CA. sikudilisa] sikudilo MQm. 18 yoladve C] + da CAQ. mravalmowyaleman] M-Si ewera `mravalmowyalebaman~, Semdeg `ba~ wauSliaT. 19 Cem monisa misisagan] Cemgan C. misisagan] misgan AM, migan m. mogklas] moklas A. warviden Q. 209

A106v

10

C144r m237 M196v

15

Q59r

20

juanSeri maSin gamovida sindTa mefe da vaxtang hrqua moyuasTa TsTa: RmerTsa evedr|eniT da zurgiTkerZo Cemi ganmimagreT.~ da ganvida vaxtang. da orTave aqunda horolni. maSin iwyes rbevad mrguliv navardsa da Ronesa eZiebdes ornive, raTamca Sehyves wue|rsa horolisasa. maSin daiJama sindTa mefeman Seyola vaxtangis horolisa wuersa | da Seuteva, raTamca scna horolni. xolo simniTa da sikiskasiTa tanisa misisaTa miudrka vaxtang horolsa, da warda da Semoumgrglo, viTarca grigalman, da scna horolni sindTa mefesa beWsa marcxenasa, ver ufara simagreman saWurvelisaman da iwyla wylulebiTa didiTa, rameTu winaT ganavlo wyrTa erTi, da | CamoiWra sindTa mefe, mivida zeda vaxtang, Cayo eli da upyra feri misi da TreviT miiRo winaSe sparsTa mefisa. maSin yovelman spaman miTa maRliTa Seasxes qeba vaxtangs. da aRivso sixaruliTa sparsTa mefe da yoveli banaki misi. da movides yovelni warCinebulni winaSe vaxtang mefisa ZRuniTa da Seswirvides ZRuensa. maSin sparsTa mefeman moiyvana mkurnali elovani da daadgina zeda sindTa mefesa, raTa ganikurnos wylulebisagan, da mis mier | wariRos yo|veli sindeTi. xolo sindTa daiWires nacvlad mefisa maTisa Ze misi. maSin mefeman vaxtang azraxa sparsTa mefesa ganteveba sindTa mefisa, aReba xarkisa da mZevalTa, rameTu verRara wari|Rebdes sindeTsa. aramed sTnda mefesa sparsTasa ganzraxva
1 gamovida] ganvida CMQm. sindT Am. da] xolo C. vaxtng Q. A- Si sityvebi `da vaxtang~ xelnaweris dazianebis gamo ar ikiTxeba. hqua CMm, rqua A. TsTa] misTa C. ~ euedreniT RmerTsa m, gvian CaumatebiaT `RmerTsa~ da weria: `RmerTsa euedreniT RmerTsa~ m. 2 zurgiTkerZi CAMQm. ganmimagrgeT m. orTave + maT C. horolni] horolebi C, orolebi A, hrolni M, orolni m. 3 iwyes bis Q. ~ mrguliv navardsa rbevad C. 3-4 maSin iwyes ... wuersa horolisasa _ A. 4 wuersa] wvirsa Mm. orolisasa MQm. daiJam m. sindT A. Seayola Q. Seayola vaxtangs Mm. vaxtangisi CA. orolis MQ, m-Si ewera `ororis~, Semdeg meore `r~-saTvis gadamwers fexi miubams da ikiTxeba rogorc: `orolis~. 4-5 orolis wuerisa A. wuerisa C. 5 orolni Am, oroli MQ. xolo] da C. sikivkasiTa A, sikiskisiTa Q. taniT C. 6 vaxtang _ AMQm. orolsa AMQm. warda] wariadina C, wariadna A. Semoumgrglo] Semoumrgula C, Semoumrglo AQ. grigalman] girgalman C, mgrgalman MQm. 7 orolni AMQm. sindT A. mefesa + da C. marcxenasa + xolo A. vera MQm. `simagreman~ gvianaa m-Si Camatebuli. 8 iwyla] wyla C] _ MQm. `rameTu~ Q -Si gvianaa Camatebuli. winaT] winaTi Mm. ganvlo Cm. ~ ganvlo winaT Q. CamoiWra] Camoagdo A. 9 sindT A. eli C. misi] mimisi A] _ C. miiRo] moiRo Am. 10 `winaSe~ Camatebulia M-Si. sparsT AQ. yoelman C, yovelman bis m. spaman] sparsman C. vaxtangs. da _ Q. da _ Mm. 11 aRivso] aRivsnes A. ~ mefe sparsTa A. yoeli C. misi] maTi A. movides] movidodes CA. yoelni C. 12 maSin] xolo A. sparsT A. 13 moiyvana] miiyuana M, miiyuan m. eloani C. dadgina m. gankurnos C. 14 wariRos] wareRo MQm. yoeli C. 13-14 A-Si sityvebi `zeda sindTa mefesa~ fragmentulad, xolo `ganikurnos wylulebisagan, da mis mier wariRos~ ar ikiTxeba xelnaweris dazianebis gamo. 15 daiWirees C, M-Si `daiWires~ Camatebulia. naculad AMQm. maTisa _ A. mefeman _ A. 16 azraxa] zraxa C] moasena A] + winaSe C. sparsT A. sindT A. mefesa ganteveba sindTa mefisa] mefeman MQm. mefisa + da C. 17 verRara] ver CAQ. waiRebdes CMQ, waiRebden m. `aramed~ gvianaa m-Si Camatebuli. sparsTasa _ C. ~ sparsT mefesa A. ganZraxva m.

A107r

C144v M197r

m238

10

C145r A107v

15

M197v

20

210

juanSeri vaxtangisi da ganuteva sindTa mefe. aRiRo misgan xarki ori egzomi, romeli aReRo hindoTagan, da orni Svilni _ mZevlad. da ese xarki sindTa maSin sparsTa mefeman mianiWa yovelive vaxtangs mefesa. maSin mefe igi sindTa daemoyura vaxtangs siyuaruliTa didiTa pirvel amisTs, romel odes Sevarda elTa vaxtangisTa, ara mokla da cocxlebiT miiyvana winaSe sp|arsTa mefisa, da Semdgomad amisTs, rameTu vaxtangisve mier ganTavisuflda tyueobisagan. da uZRuna vaxtangs ZRueni miuwudomeli didZali. da warmovides sindeTiT welsa meoTxesa sindeTs Seslvi|sa da dahmorCildes qalaqni sindeTisani | mouorebelad: sindas, Tofori, kimrai. da movides muniT abaSeTs, xolo abaSni msxdomare iyvnes queyanasa, romelsa mosdgomoda wyali da le|rwmoani, romelsa ver iareboda navi da verca oTxferi, aramed sazRvarTa zeda ars sparsTasa, da sulgrZelad hbrZodes, rameTu wyali igi, romeli Sesdioda, gardaugdes da lerwmoani igi dawue|s cecxliTa. da warmotyuenes abaSeTi yoveli, da ganyvna mefeman sparsTaman abaSni orad: da naxevarni dautevna adgilsave zeda Tssa da naxevarni warmoiyvanna, viTar saxli aTasi, da ganyvna igini adgiliTi adgilad. da ese arian qurdni naTesavni igi, romel warmotyuenna abaSTagan. da warmovida vaxtang mefe welsa mervesa SeslviT misiTgan sparseTad vidre antioqiadmde, da movida urhad. xolo sparsTa mefe aZlevda vaxtangs colad TsTagan
1 da _ CMQm. sindT A. aiRo C. ezomi CMQm. romeli] rome C, romel A. aeRo CA] _ MQm. 2 indoTagan A, hndoTagan M. sindTa] sTnda MQm. sindTa maSin] da mZevalni C. maSin _ A. 2-3 ~ mefeman sparsTaman yoveli mianiWa mefesa vaxtangs A. 3 ~ yoeli mianiWa C. vaxtang m. mefesa _ C. 4 igi _ C, Q-Si `igi~ Camatebulia. pirvelad CA. 5 vaxtangisaTa Am. miiyvana] moiyuana Mm, moiyvana Q. 6 sparsT AQ. da _ m. amisTs _ Mm. vaxtangisave Mm. vaxtangisve mier] vaxtangis mierve CA. ganaTavisuflda m. 7 ~ ZRuni vaxtangs Q. miuwdomeli CA, miuwdomelad MQm. didi Zali m. warmovies C. sindeTiT] sindeTsiT m, M-Si ewera `sindeTi~, Semdeg gasworebulia. 8 sindTs m. Sesulisa A, SeslvisaTuis M, SeslvisaTs Q, SeslvisaTvis m] + maTisasa C. dahmorCildes] darComodes MQm. 8-9 da dahmorCildes mouorebelad: sindas] romelni daurCes mouorebelad qalaqni: sindila C, damorCildes moorebulad qalaqni sindeTisani: sindila A. 9 sinds m. ofori] Taofori C] + da C. kimrai] kiamra C, kimarai m. 9-10 A-Si sityvebis `Tofori, kimrai. da movides~ asoTa fragmentebia SemorCenili xelnaweris dazianebis gamo. 11 mosdgomoda] mosdgmida CMQ, modgomida m. wyali] wali M. lerwmovani AQ, lerwmani m. romelsa] rome A, romelisa m. ver] vera MQm. da2 _ A. verca _ MQ. 10-11 A-Si sityvebi `iyvnes queyanasa, romelsa mosdgomoda wyali~ moxeulia, xolo `msxdomare~-s mxolod pirveli sami asoa SemorCenili. 12 sazRvarsa Q. sazRvarTa zeda ars sparsTasa] sazRvarsa zeda sparseTisasa A. sparsTa Q. sulgrZelada A. brZodes A] hrbodes m. 13 romel CA. gardamougdes A. da1 _ A. lerwmoni m. da2 _ A. warmoatyuenes m. 14 yoeli C, yovelni m. ganyvna] ganyunes C, ganuyuna Mm, ganuyvna Q. da2 _ A. dauteva m. 15 adgilsa A. Tssa _ CA. aTasi] Q. ganyvna] ganuyuna MQm. igini] igi Cm. 16 adgiliT M. ese arian qurdni, naTesavni igi, romel warmotyuenna abaSTagan] maTni naTesavni arian qurdni C. 17 warmovida] warvida Mm. mefe _ CA. SesuliT A, SesavliT M, SesvliT m. misiTgan] misTagan M. saparseTad m. 18 antioqadmde CMm, antioqamde Q. urhad] orhad C, uraad A, urahad Mm, urhad Q. ~ vaxtangs sparsTa (`sparsTa~ Camatebulia C-Si) mefe aZlevda C. 18-1,212 vaxtangs colad TsTagan mefeTasa, xolo vaxtang hrqua] TuisTagan colad da vaxtang rqua A. 211

Q59v C145v m239

10

A108r

M198r

15

20

juanSeri mefeTasa, xolo vaxtang hrqua: ara jer-ars Cemgan | orTa colTa pyroba, rameTu mivis coli, asuli keisrisa,~ daumZimda ese mefesa xuasros, aramed vera hrqua, xolo vaxtang mSdobiT povna deda da da misi, da warmovides vidre gansayofelsa berZenTa da somexTasa. da warvida leon berZeni da spa misi SimSatad, xolo vaxtang waravlina mociquli warmoyvanebad colisa misisa da petres kaTalikosisa da sa|moel episkoposisa. | da warmovida vaxtang qarTlad da miegeba Ze misi daCi da mis Tana yovelni spasalarni da maT Tana episkopos|ni. da viTar cna episkoposman, viTarmed waravlina mefeman mociquli moyvanebad episkoposTa da kaTalikosisa, daumZimda, da reca mas zeda iwyo amboxebad da mizezobad, da miuvlina mefesa da hrqua, viTarmed: Sen dagitevebies qriste da cecxlsa esav,~ xolo vaxtang mouvlina da hrqua, viTarmed: ZaliTa qristesiTa Seved da simarTliTave gamoved ZaliTa qristesiTa. ubralo var, icis RmerTman, magra | warmivlinebies moyvanebad kaTa|likosisa da episkoposTa.~ da viTarca esma ese episkopossa, daidastura da hgonebda, romel SfoTiTa daacados saqme igi da moslva maTi, da krul-yo mefe da yovelni spani misni. xolo mefeman Tqua: daRacaTu ubralo varT, simdable jer-ars Cuengan.~ mivida mefe da gardada saedarsa, raTamca SeemTxa ferTa episkoposisaTa da ganZra man feri da miamTxa
1 mefeTasa] mefeTa Mm. xolo _ Q. vaxtang + mefema m. hqua CMm. ara jer-ars] arjer-ars A. pyroba] pyrob C. 2 mivis + me A. xuasrosa m. ver C. hqua CMm, rqua A. 3 mSdobiT _ A. pova m. da1 _ CQ. da] dai C, daa AMm. misi + mSuidobiT A. da2 _ MQm. vidre] winaSe Q. 4 berZenTasa C. 5 SimSitad A] Simbat (Sibat m) aramed MQm. 6 mociquli _ A. warmoiyvanebda Q, warmoiyuanebda m. colisa misisa] colsa missa Mm, colsa missa Q. da1 _ MQm. petres kaTalikosisa] petresTuis qaTalikozisa C, petre kaTalikozisa A, petres Tana qaTalikozisa MQm. 6-7 ebikoposisa CM, ebiskopozisa Am. da1 _ CAQ. 7 vaxtang] mefe m. qarTlad] qarTliT C. da2 _ C. mis Tana _ C, da mis Tana _ A. yoelni C, da yovelni A. 8 da1 _ A. ebiskopozni C, ebiskoposni AMm. viTar] viTarca CAMQm. ebiskopozman CA, episkposTa Q. viTarme A. 8-9 episkoposman, viTarmed waravlina mefeman mociquli moyvanebad _ Mm. 9 ebiskoposTa Mm, episkposTa Q. ~ qaTalikozisa da ebiskopozTa C, kaTalikozisa da ebiskoposTa A. qaTalikozisa Mm, qTlikozisa Q. da2 _ Mm. da reca _ Q. 9-10 reca mas zeda _ C. `mas zeda~ Camatebulia m-Si. 9-10 da reca mas zeda iwyo] mas zeda daiwyo reca A. 10 amboxebad] amboris-yofad A. amboxebad da _ C. da2 _ CA. hqua C. da hrqua _ AMQm. 11 dagitevebies] dagitevebia C, dagiteobia A. miuvlina A. mouvlina da _ C. hrqua] hqua C. da hrqua _ AMQm. 12 Seved] sSeved A. simarTliT C, simrTeliT A. gamoved] gamove C. ZaliTave CA. da ubralo C. 13 ~ RmerTman icis CA. magra] aramed A. warmivlinebies] warmivlenia CA, warmivlenes Mm, warmivlenies Q] + mociquli C. moyvanebad _ m. qaTalikozisa CMQm. ebiskopozTa A. m-Si ewera `ebiskopoTa~, Semdeg gadakeTebulia da weria: `ebiskoposiTa~. da2 _ C. 14 ese _ A. ebiskopossa CAMQm] + da C. daidastura + moyvaneba qaTalikozisa da ebiskopozTa C. da _ CA. romel] raTa CA. 15 moslva] mosula CAMm, mosula Q. da2 _ A. krul iyo Q] krula C. yoelni C] _ MQm. misni] maTni Mm. 16 Tqua] rqua A. ubraloni varT C. da mivida CA. da _ A. gardahda C. 17 SeemTxua m. ebiskoposisaTa CMQm, ebiskopozisaTa A. da1 _ C. ganZra man feri] ganxara feri ebiskoposman (ebiskopozman A) CA.

C146r

A108v m240 M198v

10

C146v Q60r

15

20

212

juanSeri pirsa mefisasa fandakiTa da Semusra kbili misi. xolo mefeman hrqua: silaRe ese ampartavnebisa | ars sacTuri eSmakisa. ukueTu simravleman codvaTa CemTaman aRgZra, ara gaqus elmwifeba borotisa, aramed Sendobisa, viTarca itys saxareba, viTarmed: ara daSrito patruki mgzebare, arca ganstexo l|erwami daCeCqli,~ 1 xolo Sen hgoneb, viTarmca SeniTa siveragiTa Cuen daguacaden siyuarulsa qristessa. [ese] | maSin gamoCnda cxa|dad, raJams gesma umTavresisa Senisa qarTlad moyvaneba da aRegzen SuriTa borotad, viTarca iuda petresiTa, rameTu Sen xar, viTarca iuda, xolo eklesia _ viTarca petre. vecxlismoyuare xar Sen da meguadruce qristesi. aw migavlino patriaqisa kostantinepoled, da, viTarca jer-iyos, gangikiTxos.~ da warsca igi diaspanTa da mis Tana krebuli misi da SeuTuala, raTa kaTalikosi da aTormetni episkoposni swrafiT warmoavlinnen, da maT Sorismca ars petre kaTalikosad da samoel episkoposad da sxuani, vinca sTnden. da viTar miawies miqael episkoposi, hrqua mas patriaqman: vinaTgan daiTxia Sen mier sisxli queyana|sa zeda, arRara xar Sen Rirs episkoposad da kadrebisaTs mefisa Tana-gac Sen sikudili, viTarca itys: daemorCileniT Tquen mefeTa, rameTu ara cudad abies rmali, rameTu RmrTisa mier mTavrobs, viTarca lomi Soris cxovarTa.~ 2
1 fandakiTa _ MQm. da _ C. xolo mefeman hrqua] maSin Tqua mefeman C. hrqua] Tqua A] _ MQm. 2 ampartavanebisa CAM. CemTaman] CuenTaman A. 2-3 aRZra m _ Q. 4 patruqi MQm. gantexos C, gantexo Mm] _ Q. daCeCquli m. 5 Sen _ A. siveragiTa] sivaragiTa M, sivargiTa m. Cuen _ A. dagucaden C, daguacadne AM, daguacdne Q. 6 ese _ CAMQm. gamoCnda] gamogaCnda C. cxadad _ A. umTvresisa Q. qarTlad] qarTulad Mm. ~ moyvaneba qarTlad C. moyvaneba] mosula A. da _ A. 7 borotad] borotiTa A. petresiTa] pesiTa Q. 8 `petre~ Camatebulia M-Si. vercxlismoyuare m. da] rameTu Senca C. meguadruce + xar C. 8-9 Sen da meguadruce qristesi. aw migavlino patriaqisa] rameTu Senca (Senc m) miego MQm. 9 migavlino + Sen CA. kostantipoled Cm, kostantipoled M, kostntipovled Q. ~ kostantipoled patriaqisa A. gangikiTxos + Sen C. 10 diaspanTa] dihsfanTa C, diafasanTa A, diaskapanTa M, diaskpanTa Q, diaskapnTa m. krebuli] kbili CMQm. 10-11 kaTalikozi CA, qaTalikozi Mm, qaTlikozi Q. 11 da1 + mis Tana A. Tormetni CA] cameti M, ig Q, cametni m. episkopozni C, ebiskopozni A, ebiskoposni MQm. swrafliT Q. warmoavlinen CAm, warmovavlinen M, warmovlinen Q] + da maT Soris Q. da2 _ A. Sorismca ars] Soris arsmca C. 12 kaTalikozad CAQ, qaTalikozad Mm. da1 _ A. samoel] smoel M. ebiskopozad A, ebiskoposad MQm. vinca] vincavin m, Q -Si ewera `vinavin~, Semdeg `c~ CaumatebiaT da weria: `vincavin~. sTndes Q. 12-13 da sxuani, vinca sTnden. da viTar miawies miqael episkoposi _ C. 13 viTar] viTarca A. miqel Qm. ebiskopozi A, ebiskoposi MQm. rqua A, hqua Mm. mas _ Q. vinaTgan] vinadgan M. dainTxia m. 14 Sen mier _ C. ~ sisxli Sen mier A. Rirsi C. ~ Rirs xar Sen A. ~ Rirs Sen (`Sen~ Camatebulia M-Si) Mm. ebiskoposad CMQm, ebiskopozad A. kadrebisaTs] kadnierebisaTuis M, kadnierebisaTs Q, kadnierebisaTvis m. 15 Tana-gacs m. Sen _ A. Tquen _ CA. 16 abies rmali] rmala ibes C, rmal abies AQ. rmal M. rameTu bis C. RmrTisa] RTis m. 16-17 ~ cxoarTa Soris C.
1

A109r

M199r m241 C147r

10

A109v

15

20

maTe 12,20. 2 miqia 5,8. 213

juanSeri
C147v M199v

Q60v

m242

A110r

C148r

M200r

da eqsoria-yves | miqael epis|koposi monastersa mRZareTasa. da waravlines petre mRdeli da samoel monazoni antioqias, da miuweres antioqiisa patriaqsa mefeman da patriaqman kostantinepolelman: pirvelad, dasabamsa qarTlisa moqcevisasa dedakacisa hromaelisa ninos | mier, ganivlina aqaT episkoposi, rameTu Soris sparsTa da berZenTa SfoTi iyo da miT ver moawies saqme ese jerisaebr sjulisa. rameTu Cuen uwyiT, viTarmed qarTli da aRmosavaliTi da Crdilo magis wmidisa saydrisani arian, viTarca ganaweses mociqulTa | saxarebasa Sina, romel ars uwinaresoba.~ da miuweres yoveli saqme didisa vaxtang mefisa, viTarmed: episkoposi igi, romel maT mier dadginebul iyo, ukuvadgineT da dRes icodeT axalnerg|ad WeSmaritad qarTli. aw orni ese, maTni Txovilni, akurTxen da aTerTmetni, vin Sen gnebvan, akurTxen da Cuenda moviden, | raTa Cuen niWiTa da samriTa yovliTa ganutevneT.~ xolo antioqelman patriaqman yo egre, viTarca miumcnes patriaqman da keisarman, akurTxna aTorm|etni episkoposni da petre _ kaTalikosad, da movides kostantinepoled. da mefeman misca niWi didZali da asuli Tsi, saxeliT elene, misca mefesa vaxtangs, da gamoavlina igi spiTa didiTa vidre sazRvarTamde somxiTisaTa. da mun miegeba mefe vaxtang, da Seiqces spani berZenTani. da warmovida vaxtang mcxeTad.
1 miqeel C, miqel M. ebiskoposi Mm, ebiskposi Q] _ A. mRZreTasa Q. 2 mRudeli M. monozani m. antioqiisa] antioqias MQm. patraqsa M, patriaqs m. 3 patraqman M, ptriaqman Q. kostantipolelman CAM, kostantinepovlelman Q, kostantipoleman m (ewera `kostantinpoleman~)] + esreT, viTarmed C. pirvel C. qarTlis C] qristes MQm. qarTlisasa moqcevasa A ] + da m. 4 dedakacisasa A. romaelisa A, hromelisa M, hrmlisa m. Q-Si ewera `homaelisa~, Semdeg `r~ CaumatebiaT da weria: `hromaelisa~. ganivlina] ganavlina Am, gnvlina Q. aqaT] aqa MQm. ebiskoposi CM, ebiskopozi A, ebiskoposni m. rameTu + Sen A. 5 miT] maT m. ~ moawies vera A. moawies] aRasrules C. sjerisaebr Q. 6 qarTli da _ CMQm. aRmosavaliTi] aRmosavleTi A, aRmosavleTiT MQm, `aRmoavleTi da~ C-Si asea gadakeTebuli. wmindisa m. 7 ganawesnes m. 8 yoeli C. didsa vaxtangs mefesa MQm. vaxtang mefisa] mefisa vaxtangisi C. viTarmed] viTar MQm. ebiskoposi CAMQm. igi _ A. romeli CMQm. 9 ukunvadgineT C. 10 qarTli] qarTuli M, qrTuli m. Txoilni CQ. M-Si ewera `Txovani~, gadasworebulia da weria: `Txoilni~ M. ~ Txoilni maTni A. akurTxen] akurTxna MQm. TerTmetni CMQm. vinme MQ, m-Si `vinme~ gvianaa Camatebuli. gnebvan] gnebavn M, vina gneban m, jer-giCnden C] + igini C. da aTerTmetni, vin Sen gnebvan] sxuani aTormetni, vinca vin Sen genebos, igini A. 11 Cuenda moviden] Cuendave warmoavlinen C, Cuen movedin MQm. moviden] warmoviden A. samriTa] samriTa MQ. 12 xolo] da A. egreT C. miumcnes] miuweres C. patriaqman da keisarman _ C. 12-13 yo egre, viTarca miumcnes patriaqman da keisarman _ A. 13 Tormetni CAMQm. ebiskoposni CMQm, ebiskopozni A. petr m. qaTalikozad CM, kaTalikozad A, kaTalikozman Q, qaTalikozman m. 13-14 kostantipoled A, kostantinepovled Q. 14 ~ misca saxeliT elene MQm. 14-15 asuli Tsi, saxeliT elene, misca mefesa vaxtangs] mosca vaxtang mefesa asuli Tuisi colad, saxeliT elene C, asuli Tuisi misca mefesa vaxtangs, saxeliT elene A. 15 sazRuramde A. somxiTisa A. 16 ~ vaxtang mefe CA. spani] sparsni Mm. warmovides MQm. vaxtang2 _ MQm. 16-17 da warmovida vaxtang mcxeTad] da mefe vaxtang, coli misi da kaTalikozi da ebisoposni warmovides mcxeTad C. 214

10

15

20

juanSeri xolo mcxeTas mefeman vaxtang aRaSena eklesia mociqulTa sueti cxoveli da upyra suetsa Sina samxriT, adgilsa mas, sada dacemul iyo eklesia, romel ars sioni didi, mun Sina dasues petre kaTalikosad da samoel _ episkoposad mcxeTasave saepiskopososa. dasua erTi episkoposad klarjeTs, eklesiasa aqizisasa, erTi _ artans, | erTi _ mangliss, erTi _ bolnis[s], erTi _ rusTavs, erTi _ ninowmidas, [erTi] _ ujarmoskarsa, romeli gorgasalsa aReSena, erTi _ Werems, missave aRSenebulsa, da mun qmna qalaqi erTi Soris orTave eklesiaTa, romel-igi manve aRaSena, erTi _ CeleTs, romeli sofelsa Sua | aRaSena; erTi _ xornabujs, erTi _ agaraks, romel ars xu|nanis gamarTebiT. Semdgomad amisa aRaSena eklesia niqozisa sagzebelsa Tana cecxlisasa da dasua episkoposi, sada-igi daefla guami wmidisa raJdenisi, romeli iwama sparsTa mier wyobasa* | vaxtangissa. ese raJden iyo mamamZuZe vaxtangis colisa, romeli pirvel moeyvana _ sparsTa mefisa asuli. da moiqca igi qristeaned da iqmna igi didad morwmune. da iyo igi brZolasa mas Sina Zlier. da Seipyres igi sparsTa da aiZulebdes, raTamca uar-yo qriste. xolo wmidaman man aRirCia waruvali igi dideba da iwama qristesTs.
1 mcxeTas _ C. `eklesia~ gvianaa m-Si Camatebuli. cxoeli C. 2 ubyra m. samriT m. sada] sada-igi A, sadaca Mm, sadca Q. 3 didi + da A. Sina] Sigan Cm, Siga MQ. kaTalikozad CAQ, qaTalikozad Mm. samovel m. episkoposad] ebiskoposi A, ebiskoposad M, ebikopozad m. ~ mcxeTasve episkopozad C. mcxeTasve MQ. 4 saebikopozosa CA, saebiskopososa Mm] + eklesiasa C. dasua] da sxua A. da dasua C. ebiskopozad A, ebiskoposad MQm] ebiskopozi C. kalarjeTs m. eklesiaTa axizissa MQ. aqizisasa] axizisasa Cm, axizisa A. 5 artan + eruSeTs, erTi _ javaxeTs, wundas (wondas A ) CA. erTi mangliss] nigalisa M, nglisa Q, m-Si ewera `nigalissa~, Semdeg pirveli `s~ wauSliaT da weria: `nigalisa~ m. manglis C, manglissa A. ninowmidasa C, ninoswmidasa Q, ninowmindas m. 6 erTi1 _ CAMQm. ujarmiskarsa CA. g o rg a s a l s a a R e S e n a ] v a x t a n g a R a S e n a A. We r a m s C, We r m s Q, We r e m s a m. m i s v e A. 7 romeli-igi CAMQm. ~ aRaSena manve A. 8 CelTs AQ, CelTas M, m-Si ewera `CeleTas~, Semdeg meore `e~ wauSliaT da weria: `CelTas~. romeli] romelel A. Sua] Sina C. aRaSena] aReSena A. xuarnabuCs A, xornbujs m] + da A. 9 xunans C, xuanans Q, xuxanans m, M-Si ewera `xunanasa~, Semdeg bolo `a~ wauSliaT. gamarTebiT] gaerTebiT A. 10 amissa A ] missa Cm, misa MQ. sagzebelsa] sagzeblas MQ, mSi ewera `sagzebelasa~, Semdeg bolo `a~ wauSliaT: `sagzabelas~. da _ m. 11 dasua] dasues C. ebiskopozi A, ebiskoposi MQm. daefla] efla CA. wmindisa m. raJdenisa Q. 12 vaxtangisasa C, vaxtangisa A, vaxtangissa M. 13 raJden] rJendi Q. romeli] romeli-igi CA. pirvel-igi Q. 14 mefis m. da1 _ C. qristianed AMm. didad] did C. 15 `igi~1 gvianaa m-Si Camatebuli. ~ Sina mas C. da1 _ C. 16 wmindaman m. man _ MQm. waruali m. dideba _ MQm. * Q-Si 60v -s bolos vrceli minaweria mxedruliT gviandeli xeliT: `q. vaxtang gorgasalma dasxna Tormeti efskopozni. pirvel aRaSena nelqari, romel ars nekres qalaqi, mefeman farnajom, ese ars pirveli qalaqi, yovelTa qalaqTa. xolo efskopozi nekreseli gorgasalma dasva efskopozad. sxvaTa efskopozTagan qalaqis qonebiT pirvelobs~. 215

C148v A110v

m243 M200v

10

Q61r

15

20

juanSeri da esxnes vaxta|ngs berZnis colisagan sam Ze da or asul, xolo Zesa missa pirmSo|sa pirvelisa colisasa _ daCis _ misca qalaqi Weremisa da nekrisisa da qalaqi kambeCovanisa, romel ars xornabujisa, da yoveli queyana mtkurisa aRmosavaliT. da TT vaxtang dajda ujarmosa da aRaSena igi naSenebiTa uzomoTa. da da misi, xuaranZe, misca bakurs, patiaxSsa somxiTisasa, colad. | da viTarca warvides amisa Semdgomad Jamni raodennime, mokuda xuasro mefe da dajda mis wil Ze misi, xuasro. da ganZlierebul iyvnes sparsni, rameTu yovelni mterni maTni daemorCilnes SeslviTa vaxtangisiTa. da warmoemarTa igi brZolad berZenTa, da mouvlina gorgasalsa mociquli da hrqua: mokuda mama Cemi da mefe-myo me yovelman erman misman | saydarTa misTa zeda. da esreT mibrZanes moxucebulTa misTa, raTa movide winaSe Sensa da verCde brZanebasa Sensa. Sen warmiZeRu, Cuen, | mefeo, winamZRurad Cuenda Seslvasa amas Cuensa saberZneTs, da momec me asuli Seni colad, raTa viyo me, viTarca erTi SvilTa SenTagani.~ viTarca movida mociquli winaSe vaxtang mefisa, vaxtang aSenebda qalaqsa tfilissa, da safuZveli oden daedva. da viTarca uTxra mociqulman SeTuliloba xuasro mefisa, Tqua mefeman: amisTs Tqan: | mWedelo, ganmaxue maxli Seni, raTa mswrafl ganewonos asoTa SenTa.~ da | dReTa miwevnul iyo viTar sameocisa wlisa, da Tqua: esreT uTxarT mefesa xuasros: pirvelad ganemzade brZolad Cuenda da
1 ~ da vaxtangs esxnes Q. berZenisa CMQ. 2 colissa Q. daCis + da C. Weramisa CA, Wermisa M. nekresisa Am, nekressa Q. 3 kanbeCanisa C, kambeCianisa M, kambeCianisa Q, kanbeCianisa m. xornabujisa] xornabuji C, xuarnabuCi A, xoranbujisa m. yoeli C. mtkuarsa CA, mtkrsa Q. aRmosavliT CMm. 4 ujarmos Q] A-Si am sityvis mxolod pirveli ori aso ikiTxeba xelnaweris dazianebis gamo. da] dai C, daa AMm. 5 xuranZe M. ~ misca xuaranZe A. ~ bakurs colad, patiaxSsa somxiTisasa CA. warvides amisa Semdgomad] gardades ama SiTgan C. 6 amis m. amisa Semdgomad] amas Sina A. amisa Semdgomad Jamni] amas Sina iqmna Q. xosro Q. mefe + sparsTa CA. 7 dajda + mefed A. Ze bis m. xosro Q. yoelni C. 8 maTni _ m. daemorCilnes] damrCilebul iyunes m. SesvliTa m. 9 berZenTa + spiTa sparseTisaTa C. da1 _ C. ~ mociquli gorgasalsa C. mociquli _ MQm. hqua CMm, rqua A. mefed-myo Mm. 9-10 mefe-myo me yovelman erman misman saydarTa misTa zeda] mefe-myo erman Cemman saydarTa mamisa CemisaTa A. 10 me _ Mm. yovelman _ C. ~ zeda misTa C. mibrZnes Q, mibrZanebies m. momoxucebulTa A. 11 misTa] CemTa CA. verCde] verde m. Sensa + da CA. warmiZeRu] warmiZRue CAM, m-Si ewera `warmiZeRue~, Semdeg pirveli `e~ gadauSliaT da weria: `warmiZRue~. Cuen _ A. 12 Cuenda] Senda MQm. Seslvasa] Sesulasa CAMQm. saberZneTs] saberZneTad A. me _ CA. Seni _ MQm. 14 da viTarca CA. winaSe _ A. vaxtang1] C-Si ewera `sparsTa~, gadaSlilia da axla weria: `vaxtang~. mefisa + maSin C, da MQm. vaxtang2 + mefe CA. aSenebda] aSenebn A. 14-15 tfilisisa A] Tbilissa C, tbilissa m. 15 da1 _ A. daedva] dedva m. viTarca uTxra] uTxra rai viTarca C. mociqulman] A-Si xelnaweris dazianebis gamo ikiTxeba mxolod `moqce~. SeTuliloba] SeTualuloba A] + mociquloba C. 16 xosro Q. mefeman + vaxtang C. Tqan] ityuian C, Tquen Mm, Tqn Q. ganmaxuile C, gamaxue AM, gamaxu Q, ganmaxve m. Seni _ A. 17 ganewonos] ganeTonos Mm. da1] maSin vaxtang C. da1 _ A. dReT C. miwevnul] M-Si gadasworebulia, Tu ra ewera Tavdapirvelad, dRes aRar ikiTxeba. wlisaTa CA. 18 Tqua] hqua C, rqua A. uTxar C, uTxariT MQm. xosros Q, xuasrosa m. Cuend A. 216

C149r A111r

M201r

m244 C149v

10

15

A111v M201v

20

juanSeri egreT Seved saberZneTad, rameTu Zalni, romelni iqmnnes, yovelni ZaliTa juarisaTa iqmnnes. aw cxovreba Cueni iyavn sasoebiTa juarcumulisaTa.~ da waravl|ina qadagi, raTa dauteon soflebi da qalaqebi, romeli iyo araZlieri, da Seivltodian | kavkasianTa da kaxeTad, rameTu kaxeTi tye iyo da Seuvali mterisa mier. xolo daCi mefe da diswuli misi gardavides kaxeTad da Sedges evsa lopatisasa, queyanasa mas kldiTa mozRudvilsa. da iyvnes soflisa mis kacni wylisa da cecxlisa msaxur. da savse iyo evi igi simravliTa kacTaTa vidre nosaramde, xolo gorgasali, coli da Svilni misni _ ujarmosevsa, da winacixesa TT Sedga, da mis Tana juanSer da adarnase, xolo mcxeTad demetre da narsa da bivritiani dautevna, waravlina mociquli da miumcno keisarsa. da movida xuasro | mefe da Semusrna | qalaqni kambeCisani da Wermiscixe da veliscixe. da viTarca moiwivnes kaxeTad, daibanakes iorsa zeda. xolo spani vaxt|angisni dadges velsa zeda garemos cixe-qalaqsa, romelsa hrqan darfaka. da Seibnes iorsa zeda da sam dRe yovelTa dReTa ibrZodes, da daecemoda | orTave spaTagan uricx. da vaxtang mouwoda petre kaTalikossa da hrqua: uwyode, rameTu ara xarkisa micemisaTs gubrZvanan, aramed qristes datevebisaTs. aw me ese ganmizraxavs, rameTu cxovrebasa Cemsa sikudili umjobes ars saxelsa zeda missa, raTa sasufeveli
1 egre CA. Zalni] Zlierni Mm. yoelni C. 2 iqmnes m] M-Si ewera `eqmnes~, gadasworebulia da weria: `iqmnes~. cxoreba CAM. iyavn] iyunes Mm. sasoebiTa] sasoeba C] + Cueni C. juarcmulisaTa CAMm. 3 qalaqebi + raTa C. 3-4 iyo araZlieri] ara iyo Zlieri C, iyo Zlieri ara A. 4 Seivltodian] SeivltodeT C] + da M. kavkasiaTa MQm] kavkasiad C. kaxeTad] m-Si ewera `kaxeTsa~, Semdeg gausworebiaT da weria: `kaxeTad~. tye] tyue AM. da2 _ CMQm. Seuali Mm. 5 mtrisa Mm. da1 _ A. gardavidis A. kxeTad Q. Sedges] Seudges C. evsa + mas MQm. 6 lopotisasa C, lopitisasa Mm, lopotissa Q] loxaTisasa A. queyanasa] m-Si ewera `queyanaTasa~, Semdeg `Ta~ wauSliaT da weria: `queyanasa~. kldeTa Q. kldiTa mozRudvilsa] kldeTa mozRudvilTa Mm. 7 mis] mkuidrni C. ~ mis soflis A. ~ cecxlisa da wylis CA. cecxli m. msaxuri C, msaxurni MQm. 7-8 ~ simravliTa kacTaTa evi igi C. 8 nosramde Cm, nosamde A. gorgasali] gorgasalisa CA. misni _ CA. 9 ujarmisevsa CA. winacixesa] winasacixesa CA] + queSe A. TT Sedga] dga A. da2 _ Q. junber CMm, juanber Q. adarnese C, adranase m. juanSer da adarnase] adarnase jonberi A. 9-10 xolo mcxeTad] da mcxeTas A. 10 mcxeTas m. nasra] nesre CM, nerse AQm. da2 _ A. bivritiane CA, bivritian Mm, bivritan Q. dautevna] dautevnes A, utevan m. 12 da1 _ C. Semusra m. qalaqi m. kambeCisni Q] kambeCoani A. Weramisa cixe CA, Weremiscixe Qm. 12-13 da veliscixe CA. moiwines C, moiwvnes M. 14 cixe-qalaqisa A. romelsa] sada CAMQm. hquian CMm, rquian A, hqan Q. darfaki Q] darifaka C. 15 yoelTa C. yovelTa dReTa _ A. ibrZoles m. daecemoda] iocebodian C. orTave] orgniTve C. spaTagan _ C. uricx] uricxuni C. da2] xolo C, maSin A. 16 kaTalikozsa CQ, qaTalikozsa AMm. hqua CM] Tqua A. uwyodi Mm] + ra Mm, ra Q. uwyode, rameTu ara] arcaRa A. 17 gubrZvanan] guabrZanan m. dateobisaTuis A. aw _ A. ese] es m. ganmiZraxavs m. 18 cxorebasa CAM. Cemsa _ A. saxelsa] saxlsa m. missa] qristessa CA. ~ missa zeda Q. raTa] da MQm.

Q61v C150r

10

m245 M202r A112r

C150v

15

20

217

juanSeri guaqundes aRTqumuli maT Tana, romelTa etys: romelman wariwymidos Tavi Tsi sasufevelisa amis CemisaTs, man povos igi.~* hrqua mas petre kaTalikosman: gixilvan saqmeni, romel ara vin naTesavTa SenTaganman ixilna, Sewevnani qristesmierni, rameTu uwyis sibrZneman Senman, viTarmed mteri igi, gamomcdeli Cueni, acilobs CuenTs RmerTsa, viTarca iobisTs, rameTu RmerTi miuSuebs moZulebulTa maT TsTa | warwymedad, xolo SeyuarebulTa maT TsTa _ ganRmrTobad. iyav Sen, viTarca gazraxos RmerTman, daRacaTu ara mohkude.~ da amiT sityTa amxila, | viTarmed wyobasa mas ara darCes, da hrqua: ara Tu xolo qarTli mieces gansaryunelad, | aramed ierusalmica, romel ars mSobeli yovelTa SvilTa naTlisaTa.~ da hrqua mefeman: dadeg | eklesiasa Sina raJden wmidisasa, romeli rabatsa Sina ujarmosasa aRmiSenebies, da veWu, viTarmed yovelni qalaqni garemos ujarmosa iZlinen, rameTu mtkiceni da magarni zRudeni aqa davsxeniT.~ da yo egreT | kaTalikosman, xolo episkoposni yovelni mun Sekrbes. da iyo laSqari vaxtangisi oras ormeoci aTasi, xolo sparsTa _ Sdas ormeoci aTasi. da ganyo mefeman vaxtang laSqari misi samad da kldiT kerZo moavlina queiTi da erTkerZo miavlinna patiaxSni da spaspetni da, sadaT sparsTa mefe iyo, muniT TT mivida vaxtang, raTa Ramesa bnelsa, ganciskrebulsa oden, daesxas
1 gvaqundes M, gvaqvndes m. aRTqmuli Mm] + wmidaTa C, da MQm. maT] misTa C. aRTqumuli maT Tana] aRTqmulTa misTa A. maT Tana] maTTa Mm. romelTa] romelsa A. ityuis AMm, itys Q] + viTarmed C. 2 sasufevlisa m] sofelsa C. sasufevelisa amis _ A. amis] amas CMm. CemTuis CAM, CemTs Q, CemTvis m. poos CQ. hqua CMm, rqua A. `mas~ Camatebulia M-Si. petre _ AMQm. qaTalikozman CMm, kaTalikozman AQ. 2-3 gixilvan] Mm-Si gadaworebulia. M-Si ewera `gixilavn~, m-Si `gixilavan~, Semdeg gadakeTebulia da orivegan weria: `gixilvan~. 3 romel] romelni CA. qristesmierni] qristesni C. 4 acilobs] icilobs C. 5 ~ RmerTsa CuenTs C, RmerTsa Cuensa A. viTarca-igi A. iobisaTvis m. 5-6 maT TsTa warwymedad, xolo SeyuarebulTa maT TsTa _ C. 6 warsawymendad m. maT _ A. 7 gzraxos C] + Sen Q. daRacTu Q] + aw C. mohkudeT Am, mohkudeT, movkudeT (mo-ve-hkudeT C) CMQ. 8 rqua A, hqua Mm. da hrqua: ara _ C. ara Tu _ MQm. ~ xolo Tu CA. 9 ierusalemica C, ielusalemica AMm. romeli C. yoelTa C] _ A. hqua CMm, rqua A. 10 mefeman _ A. dadeq m. raJden] raJamad M, rJd Q, raJmad m. wmindisasa m. rapatsa C, rabatasa Mm, rabats Q. romeli rabatsa] romel ars palatsa A. ujarmosasa + romeli A. 11 amiSenebies C, aRmiSenebia AMQm. 11-12 da veWu, viTarmed yovelni qalaqni garemos ujarmosa iZlinen, rameTu mtkiceni da magarni zRudeni aqa davsxeniT] da vhgoneb, romel umtkices ars yoelTa qalaqTa, rameTu mtkiceni aqa davsxeniT C. veWu] veveWu A. ujarmosa _ MQm. iZlivnen AMQm. 12 ~ mtkiceni zRudeni da magarni Q. magarni] Zlierni A. egre C. qaTalikozman CMm, kaTalikozman Q. ~ kaTalikozman egre A. 13 ebiskoposni CMQm, ebiskopozni A. yoelni C] + wmidani A, da Mm. 14 oras ormoci aTasi CA] oras ormocdarva Mm, sm Q. 14-15 Suidas ormoci aTasi CA] Suidas (Svidas m) ormocdarva Mm, Rm Q. 15 mefeman _ A. ~ vaxtang mefeman C. vatang M] _ m. miavlina AMQm. 15-16 miavlinna queiTni C. queiTi da erTkerZo miavlinna _ MQm. 16 miavlina patiaxSi (ptiaxSi C, patiosani A) CA. spaspeti C. sadaT-sadaT C. sparsT A. iyo] myo M. 17 raTa] viTar MQm. mivida vaxtang, raTa Ramesa bnelsa] mivida mefe vaxtang, viTar asi aTasiTa Ramesa nislisagan C. raTa Ramesa bnelsa] rameTu aTasiTa spiTa Ramesa nislovansa A. ganciskrebasa A, gaciskrebul MQm. daesxa CAMQm] + vaxtang MQm. * C-Si aSiaze marjvniv minaweri nusxuriT: `ara ician, romelsa iqmn~.
1

M202v

C151r A112v Q62r

10

m246

15

20

maTe 10,39. 16,25.

218

juanSeri sparsTa zeda. da hrqua yovelsa ersa Tssa:* yoveli kaci, ro|meli darCes sikudilisagan | da mterTa CuenTaganisa Tavi, anu eli ara gamoitanos, sikudiliTa mokudes igi.~ da ciskari ra aReReboda, daesxa da Sevlo palatadmde mefisa da Sevida karavsa Sina mefisasa. da mefe Seeswra cxensa zeda da Ze misi, bartam, mokla da mohkueTa Tavi misi. da mun | Sina sparsman vinme sca isari mkerdsa vaxtangissa, da iyo brZola vidre SuadRedmde. sZlo vaxtang sparsTa maT da mokla maTgani, viTar as ocdaaTi aTasi, xolo spaTagan vaxtangisTa mokuda, viTar ocdarva aTasi. da warmoiRes natyuenavi cxeni, viTar asi aTasi, da sruliad ver iotnes simravlisagan. da aRiyara muniT sparsTa mefe da STadga rusTavs. damZimda wyluleba vaxtangisi, rameTu Sewevnul iyo isari firtuad, da warvida ujarmos da ubrZana spasalarTa qarTlisaTa, raTa adgilsave dgen. cnes sparsTa, rameTu damZimda vaxtang da moaores tfilisi | da armazi qalaqi, xolo mcxeTa ver dai|pyres, garna romeli zRudesa gar|egniT iyo, moaores, romeli-igi muxnariT da aragsa xerTssa iyo. xolo berZenTa mefe, simamri vaxtangisi, mokuda da dajda mefed [zenon], Ze misi, da gamovida sperad gamoslvad qarTls. da viTarca cna simZime gorgaslisa, daadgra karnu qalaqsa da mivida mun xuasro. da Seibnes xuasro da keisari karniforas. da
1 sparsTa] spaTa C. hqua CMm, rqua A. yoelsa C. Tssa] missa CA. yoeli C. 2 da _ A. ara _ M. gamoitanos] moitanos Q. sikudiliTa mokudes] Cuen mier mokuedin CA. 3 aeReboda M, aReboda m, Q-Si ewera `aReboda~, Semdeg `e~ Camatebulia da weria: `aeReboda~. da2 _ C. Sevlo + vidre A. palatamde CQ] baltamde M, bartamde m. da3 _ CMQm. 4-5 da mohkueTa Tavi misi] Tavi mohkueTa Q. 5 misi. da _ C. sparsman _ MQm. vinme] C-Si gadakeTebulia, gvian CauweriaT `vinme~. sca] hkra C. ~ sca vinme Q. vaxtangissa] vaxtangs C, vaxtangisasa m. da2] sada A. 6 brZolaTa Mm. SuadRemde C. 7 da sZlo A. maT _ C. maTgani _ C. as ocdaaTi aTasi] rlC Mm, rlC Q. xolo] da A. spaTagan] sparsTagan m. 7-8 spaTagan vaxtangisTa] gaxtangis kerZi C. 8 vatangisaTa M. viTar _ Cm. ocdarva aTasi] kC MQ] kC ocdarva aTasi qarTveli m. wamoiRes C. viTar _ CA . 8-9 asi aTasi] orasi aTasi C, ori aTasi A, s C MQ. 9 srulad M. simravlisgan M. aiyara CAMm, aiyra Q. sparsT A. STadga] Cadga CAMQm. 10 rusTavsa A. xolo damZimda A. Sewevnul] Seweul CAMQm. firtuad] filtuad m. 11 wavida C. adgilsave] adgilTa maTve C. dadgen CMQm. 12 scnes m. rameTu] viTarmed CAQ. vaxtang + wylulebisagan C. da1 _ CA. tfilisi + qalaqi A. qalaqi] qarTli A. 13 mcxeTas MQm. romeli] romelni A. zRudes Q. garegniT] gareT C. iyo] iyunes A. moaornes A. 13-14 moaores, romeli-igi muxnariT da aragsa xerTssa iyo] muxnariT da araguis xerTvissa moaores C. 13-14 romeli-] romelni- A. 14 muxraniT AMm. xerTvisisa A. 15 berZenT A. mefed] mefe Mm. mefed zenon _ A. zenon _ MQm. (`zenon~ dasturdeba vaxtangiseul xelnawerebSi). mefed zenon, Ze misi] Ze misi mefed C. 16 da1 _ A. gamosulad CAQ, gmosulad M, gamosvlad m. qarTls] qarTlad C. viTarca cna] viTar cnes MQm. gorgaslisa] vaxtangisi A. daadgra] dadga M, dadga Q, da dadga m. 17 karno MQm. qalaqs Cm. xusro Q, xosro m] sparsTa mefe C. da Seibnes xuasro _ A. xuasro da keisari _ C. kariforas C, karni forasi A. * C-Si aSiaze miwerilia nusxuriT: `momec me mo.seli~. 219

M203r C151v

A113r

10

m247 C152r M203v

15

20

juanSeri daioca orTaganve spaTa, romel iqmna | sisxlisa mdinare, da mis mier ewoda karnifora, reca sisxlisa muceli.~ da ver sZles | erTmanerTsa, rameTu spani orTanive daiocnes. da Seiqca xuasro gzasa qarTlisasa. xolo vaxtang Seityua sikudili Tavisa Tsisa, mouwoda kaTalikossa da colsa Tssa, ZeTa da yovelTa warCinebulTa da Tqua: me, esera, warval winaSe RmrTisa Cemisa da vhmadlob saxelsa missa, romelman ara damaklo gamorCeulTa wmidaTa misTa. aw gamcneb Tquen, raTa mtkiced sdgeT sarwmunoebasa ze|da da eZiebdeT qristesTs sikudilsa saxelsa zeda missa, raTa waruvali dideba moigoT.~ da hrqua yovelTa warCinebul|Ta: Tquen, mkdrno qarTlisano, moiseneniT keTilni Cemni, rameTu pirvelad saxlisa Cemisa mier miiReT naTeli saukuno da me orcielebriTa didebiTa gadiden Tquen. naTesavsa da saxlsa Cemsa nu Seuracx-hyofT da siyuarulsa berZenTasa nu dautevebT~. da hrqua Zesa Tssa daCis:* Sen xar pirmSo Svili Cemi, Senda momicemia grgni mefobisa Cemisa, da nawilad ZmaTa SenTa mimicemia | tasiskariTgan da wundiTgan vidre somxiTadmde da saberZneTamde. sazRvari afxazeTisa, romeli mocemul ars egriswyalsa da klisurasa Sua, igi TT ZmaTa SenTa da dedisa [Senisa] ar|s, da aqundes maT, da iyvned Senda erisTavad morCilebasa queSe naTesavisa Senisasa.~ da mo|uwoda nasras, erisTavsa wundisasa, da artavazs, erisTavsa klarjeTisasa,
1 daioca] daiyoca A. romeli AMQm. sisxlis mdinare AMQm. ewoda + adgilsa mas CA. 2 sisxlis muceli (mocuali Mm, mocvli Q) AMQm. sZles _ MQm. erTmanerTsa] erTmanca MQ, erTmaca m. spani _ C. 3 orTanive] orgniTve C, orTaganve Q. daiocnes] iocebodes C. xuasro] sparsTa mefe C, uasro M. qarTlissa Q. 4 Seityua] Seityo Am, Seityo Q. Tsisa] misisa C] + da A. kaTalikosa C, kaTalikozsa A, qaTalikozsa Mm, kaTalikozsa Q. 5 Tssa] missa MQm] + da CA. yoelTa C. warCinebulTa + TuisTa C. esera] esreT m. 6 vmadlob AMQm] + da A. romelman] rameTu C. gamorCeulTa _ CA. 7 wmindaTa m. misTa _ Q, M-Si ewera `mis~, Semdeg gadauSliaT. ~ mtkiced sarwmunoebasa (sarwmunovebasa m) zeda sdgeT CMQm. 8 eZiebdiT Cm] + Tquen C. ~ missa zeda CA. waruali m. 9 hqua CMm, rqua A. yoelTa C. mkudrno A, m-Si ewera `mkudarno~, Semdeg gadaukeTebiaT da weria: `mkuidarno~. qarTlisano] qalaqisano A. 10 Cemni] Cememni m. saxlisa Cemisa] saxelisa Cuenisa C. mier _ Q. miiReT _ Mm. me] meored C. 11 orcielebriviTa Q, orcelebriviTa Mm. didebiTa _ Mm. naTesavsa] naTesavTa CemTa C, naTesavTa A, M-Si ewera `naTesavTsa~, Semdeg gadausworebiaT: `naTesavsa~. saxlsa Cemsa] saxelsa Cuensa CA. Seuracx-yofT m. 12 berZenTasa] brZanebaTasa A. dauteobT CAMQm. hqua CMm, rqua A. 13 Cemi + da A. mimicemia AMm, mimicema Q. Cemisa] Cuenisa A. 14 SenTa] SenTaTs C. tasiskarTgan M, tasiskarTagan m. wondiTgan A, wundidgan m. wundiTgan vidre] wundiTganve Q. somxiTamde CAMQ. 15 da sazRvari C. sazRuari m. afxazeTisa] saberZneTisa MQm. romel C] rameTu A. klisorsa C, klisursa MQm. 16 da1 _ CA. ars + igi C. da2 _ C. da2 + igi A, igi ars da MQm. maT] mas MQm. iyvnen CA. 17 Senisa Q. 18 nasras] nasar A, nasr M, nasrs Qm. wondisisasa A, wundisisa M. artvazs CM, artvaz A, artavaz m. klarjeTissa Q, kalarjeTisasa m. * M-Si aSiaze gviandeli minaweri, m-Si aSiaze teqstisave xeliT singuriT minaweri: `anderZi vaxtang gorgaslisa~. 220

Q62v A113v

C152v

M204r

10

m248

15

A114r

C153r

20

juanSeri da bivritians, erisTavsa oZrisasa, da maT miaTuala coli Tsi elene da Svilni misni, romelTa erqua leon da mirdat, da Sehvedrna maT samTave erisTavTa cremli|Ta da SexedvebiTa RmrTisaTa. maSin warCinebulTa da yovelsa ersa zeda dRe iyo sasjelisa, da ityebdes yovelni da TavTa TsTa isxmides nacarsa da yovelni inatrides Tavisa Tsisa sikudilsa. da misagan tirilisa da tyebisa da godebisa iZrvoda queyana da morwmune eri hnatrida mefesa, rameTu qristesTs moikla. da mokuda vaxtang da daefla mcxeTas, sakaTalikozosa suetsa Tana, romelsa Sina ars dapyrobiT sueti RmrTivaRmarTebuli. da dajda saydarsa missa | Ze misi daCi,* xolo coli da orni Zeni** vaxtangisni warmoiyvannes samTa maT erisTavTa da daipyres dasavaliTi qarTlisa, romeli misca vaxtang, da sxdes wu|ndas qalaqsa, zafxulis da zamTris iyvnian oZres. da ara ewoda maT mefed, aramed erisTavTa mTavrad. da iyvnes morCilebasa Zmisa maTisa _ daCi mefisasa. da aman daCi mefeman iwyo Senebad | qarTlisa, | rameTu moorebul iyvnes yovelni evni qarTlisani, Tnier kaxeTisa da klarjeTisa da egrisisa, da g|anasrulna zRudeni tfilisisani, da viTar ebrZana vaxtangs, igi Seqmna saxlad samefod. da mokuda petre kaTalikosi da dajda samoel, da mefeman mas miaTuala mcxeTa, rameTu egreT ebrZana mefesa vaxtangs.
1 bivritias C, bivritiansa A, bivritian MQm. orZisasa A, oZrissa Qm. miaTualna C. 1-2 coli Tsi elene da Svilni misni, romelTa erqua leon da mirdat] Svilni leon da mirdat da deda maTi elene C. 2 romelTa] romelsa A. Sevedra A, Seavedrna Mm, Sevedrna Q. samTa CA. cremliT C. 3 da1 _ C. SexedvebiTa] SexedviTa A, SexvewebiTa m. yoelsa C. 3-4 ~ maSin dRe iyo sasjel[isa] warCinebulTa da yovelsa ersa zeda A. 4 ityebes m. yoelni1 C. da2 _ CMQm. yoelni3 C. TavTa TsTa isxmides nacarsa da yovelni] isxmides nacarsa TavTa zeda maTTa da A. 5 Tsisa] M-Si ewera `Tsisa~, Semdeg damatebulia `sa~: `Tsisasa~. ~ sikudilsa Tavisa Tsisasa (Tuisisasa CA) CAQ. da tyebisa _ CAQ. 6 iZvroda m. morwmne Q. m-Si ewera `hnatrides~, Semdeg gasworebulia. qristesaTuis m. 6-7 da mokuda vaxtang da _ C. da mokuda _ A. 7 daefla + vaxtang C. mcxeTas _ C. saqaTalikozosa CMm. Sina] Siga Q. ars _ Qm. 8 dapyrobiTa MQm] + ia C. sueti RmrTivaRmarTebuli] RmrTivaRmarebulisagan M, RmrTivaRmarTebulisagan Qm. 9 da1 _ MQm. saydarTa misTa C. saydarsa missa Ze misi daCi] mefed Ze misi daCi saydarsa mamisa Tuisisasa A. Zeni] Zeneni M. coli da orni Zeni vaxtangisni] vaxtangis coli da orni Zeni C. vaxtangisani m. 10 wariyvannes A. maT _ A. da _ A. daipyres + erisTavTa. C-Si sityva `daipyres~ Semoxazulia. dasavaliTi] dasavali C, dasavleTi A, dasavliT MQ, dasavaliT m. misca] mieca C. 11 vaxtang] `vaxtangs~ C-Si Camatebulia gvian. wondas A. qalaqs m] + da A. orZes A. 12 mefed] mefe C. iyvnes] iyunen A. 14 da aman] xolo amaT C. da aman daCi mefeman _ MQm. Senebad + Semdgomad sikudilisa vaxtangisa Senebad A. 15 yoelni C. kalarjeTisa m. gasrulna m. 16 da _ MQm. viTa AMQm. ebZana m. Seeqmna A. 17 kaTalikozi CAQ, qaTalikozi Mm. da3 _ C. mas _ A. 18 egre CA. mefesa] mefasa A. vaxtangs] vaxtang gorgasalsa C.
*

M204v

Q63r

10

C153v

A114v m249 M205r

15

20

**

C-Si aSiaze minaweri: `mefe daCi~. M-Si gviandeli minaweri aSiaze: `vxtng: sam (rom?) Tavis Svili ebel (?) mefe: aq naxeT~. 221

juanSeri amanve mefeman daCi dahpatiJa mTiulTa kaxeTisaTa, raTa aRiaron qriste, xolo maT ara inebes da gandges yovelni nopatelni. xolo orTa maTgan ZeTa vaxtangisTa, naSobTa berZnisa colisaTa, mokuda, romelsa erqua leon, da darCa mirdat oden. amas mirdats daevaWra Zma misi, daCi mefe, gaucvala queyana da aRiRo mirdatisgan egris|wyalsa da klisurasa Sua mirdatis deduli sazRvari saberZneTisa da misca nacvlad javaxeTi faravniTgan mtkuradmde. da ipyra mirdat, Zeman vaxtangisman, faravniTgan da tasiskariTgan vidre zRuadmde sperisa, da erisTvobda mun, da iyo morCil daCi mefisa, Zmisa Tsisa. aman aRaSena javaxeTs eklesia wyarosTavisa. da mokuda daCi mefe. da dajda mefed Ze misi, bakur.* da mokuda bakur. da dajda mefed Ze misi farsman.** | da m|okuda kaTalikosi samoel, da dajda kaTalikosad Cermag. da vaxtangisiTgan aqamomde ese mefeni mSdobiT iyvnes da Svilni mirdatisni hmonebdes SvilTa daCisTa. amis farsmanis mefobasa movides sparsni da moaores qarTli da rani, xolo farsman, mefeman qarTvelTaman, iTxova sparsTa mefisagan, raTa ara moaornes eklesiani, da ipyras qarTli sjulsa zeda qristessa, rameT|u mas Jamsa berZenni ucalo
1 dapatiJa Am, dahlatiJa Q. mTiulTa] mTeulTa A. 2 yoelni C. nopatalni C, nolpatelni Q, nolaptelni m, M-Si ewera `nolapatelni~, gadasworebulia da weria: `nolpatelni~. 3 orTave Mm, Q-Si ewera `oTave~, Semdeg `r~ Caamates da weria: `orTave~. maTganTa ZeTa vaxtangis A. vaxtangisaTa m. xolo orTa maTgan ZeTa vaxtangisTa, naSobTa berZnisa colisaTa, mokuda] xolo mokuda Ze vaxtangisi, naSobi berZenisa colisa C. 4 darCa] daCi C. mirdat] midrat A. oden _ A. amas] ama C. mirdats] mirdat A. evaWra A. mefe] mefeman A. 5 queyana] quena A. da1 _ CA. mirdatisagan M. mirdatisgan egriswyalsa da klisurasa Sua _ m. klisursa M, kilisursa Q. mirdatisa A. 6 naculad AMQ. javxeTi Q. farvaniTgan A, fanvariTgan Q] farnavaziTgan m, M-Si ewera `farnavazidgan~, gadasworebulia da weria: `fanvazidgan~. 6-7 mtkuramde CAMQ. 7 da ipyra mirdat, Zeman vaxtangisman, faravniTgan da _ A. ipyra] daipyra m. Zeman vaxtangisman _ C. vaxtangisaman m. faravniTgan] fanavriTgan Mm, fanvriTgn Q. 7-8 zRuamde CQ] + da m. 7-8 zRuadmde sperisa] speramde A. 8 da1 _ A. erisTaobda CAm, erisTavobda M. morCili m. ~ Zmisa Tuisisa daCi mefisa A. 9 wyarosTavs M, wyarosTavs m. 10 da _ CMQm. mkuda M. mefe + ib C. daCi mefe] daCi Tormetisa wlisa A. 11 da1 _ A. mefed _ AMQm. ~ dajda Ze misi bakur mefed C. da mokuda bakur _ Q. bakur2 + ig C, cametisa wlisa A. bakur 2] bari mefe m. 12 mefed _ MQm. ~ Ze misi mefed A. farsaman m. 13 da _ m. qaTalikozi CMm, kaTalikozi AQ. samoel + da dajda qaTalikozad TavfeCag, da mokuda TavfeCag C. qaTalikozad CMm, kaTalikozad AQ. Cermag] TavfeCag A, Cimamg MQm. 14 moaqamomde C] _ A. 15 monebdes Am] morCilebdes C. daCisaTa m. 16 amis] ama C. mefobas Mm. da1 _ AMm. da moaores qarTli da rani _ C. moaornes Q, moaors m. hrani M. 17 farsaman m. iTxoa C. sparsT A. moaores Q, moaoron Mm. 18 ipyra MQm. * C-Si aSiaze minaweri: `mfe bakur~. ** C-Si aSiaze minaweri: `mfe farsman~.

C154r

10

A115r M205v

15

C154v

20

222

juanSeri
Q63v m250

M206r A115v

C155r

iyvnes, dasavaliT mterni aRdgomil iyvnes, | da ver SemZlebel | iyvnes Sewevnad qarTvelTa da winaaRdgomad sparsTa. maSin sparsTa mefeman ismina vedreba maTi da daicvna eklesiani, da farsman dauwera mas morCileba da msaxureba, da warvida sparsTa mefe. mieriTgan ganiyvnes naTesavni vaxtang mefisani, rameTu Svilni daCisni hmsaxurebdes sparsTa, xolo Svilni mirdatisni daadgres morCilebasa berZenTasa. mokuda farsman da dajda mefed Zmiswuli misi, romelsa erqua farsmanve.* da iyo igi morwmune, viT|arca mamis|Zma misi, da hmata yovelTa eklesiaTa Semkoba. da mokuda kaTalikozi Cermag da amanve mefeman farsman dasua saba. da mokuda kaTalikozi saba da amanve mefeman farsman dasua evlali. aqaTgan arRara moiyvanebdes kaTalikozsa saberZneTiT, aramed qarTvelni dasxdebodes, warCinebulTa naTesavTagani.** | da amisve farsmanis ze movida iovane Suamdinareli, romelsa ewoda zedazadeneli, ganmanaTlebeli qarTlisa da ganmwmedeli sjulisa da maSenebeli eklesiaTa, romelman qmna niSebi da saswaulebi mravali, man da mowafeTa misTa, romelTa ganakrvnes yovelni qarTvelni. da daiwera cxovreba da saswaulni maTni da daisxnes eklesiaTa Sina qarTlisaTa. da mefobiTgan mirian mefisaT vidre meorisa farsmanisa gardades welni
1 iyvnes] iqmnnes Q. dasavliT CAMm, Q-Si ewera `dasaliT~, Semdeg `v~ CaumatebiaT da weria: `dasavliT~. adgomil Q. aRdgomil iyvnes] aRsdgomodes C. iyves Q. 2 winaaRmdgomad m. 3 sparsT A. maTi] misi A. da2] xolo A. farsaman m. 4 mas _ A. sparsT A. 5-6 rameTu Svilni daCisni hmsaxurebdes sparsTa] da daCisni morCilebdes sparsTa A. 5 daCisani Mm. 5-6 msaxurebdes m] morCilobdes C. 6 xolo _ Mm. mirdatisani m. morCilebasa + zeda A. 7 da mokuda C. farsaman m] + i d C, ToTxmetisa wlisa A. ~ Ziswuli misi mefed MQm. erqua] erqa Q. farsamanve m. 8 viTarca + mama misi da C. viTarca _ A. mamisZma] mama Mm, Q-Si `mama~ Camatebulia. mata A] hamata m. yoelTa C. 9 Semkob m. da1 _ A. qaTalikozi CMm. da2 _ MQ. amanve] aman CA. mefeman _ C. ~ farsman mefeman A. farsman _ MQm. 9-10 da mokuda kaTalikozi saba da amanve mefeman farsman dasua evlali] amanve MQ] _ CAm. 10 arRa C. 11 qaTalikozsa CMQm. 11-12 warCinebulni naTesavni m. 12 naTesavTaganni C, naTesavni A, naTesavTani MQ] + da mokuda kaTalikozi (qaTalikozi CMQm) saba (saba Q ) da manve mefeman dasua kaTalikozad (qaTalikozad C, qaTalikozi m] _ AMQ) evlali (elaTi C, valeTi AQm, M-Si ewera `veleTi~, gadasworebulia: `velaTi~) CAMQm. 13 da1 _ A. amisve] misve A. farsamanis m. ze] mefobasa C, Ze Mm. mivida Mm. Suamdinareli] SuamdinareTiT A. romels m] _ Q. ewoda] ewodeboda CMQm. 13-14 zedazadneli AQ, zedaZneli m. da1 + `da ganwmendeli sulisa da maSenebeli eklesiaTa~ m-Si gviandeli xeliTaa Camatebuli. 14 da2 _ CAMQ. 15 da2 _ Q. romelTa] romelman A. 16 ganakuirvnis A, gankrvnes Q] gankurnes m. yoelni C. da1 _ AMQm. cxoreba CAM. da3 _ A. 18 mefisaT] mefisa A, mefisaTa MQm. vidre + mefobadmde A. meoris m. meorisa farsmanisa] aqamomde C. 18-1,224 gardada weli orasi A. * C-Si aSiaze minaweri: `mfe farsman~. ** Q-Si `qaTalikozsa saberZneTiT ... dasua velaTi~ sxva xeliT, ufro kuTxovani asoebiT weria. 223

10

15

20

juanSeri orasni. da mefeni gardaicvalnes aToTxmetni, da vaxtangisiTgan kaTalikozni gardaicvalnes rvani. da mokuda farsman da dajda mefed Ze misi, bakur.* ese iyo morwmune da maSenebeli eklesiaTa. | aman | ganamravlna eklesiani da mRdelni samefosa Sina missa da ganw|mida qarTli yovlisa usjuloebisagan. da mokuda kaTa|likozi evlali. da manve mefeman [bakur] dasua kaTalikozi makari. amasve Jamsa mefobda sparseTs, romelsa erqua urmizd. da masve Jamsa iyo somxiTs kaci erTi, Svili mTavarTa, saxeliT vasqen, da esua mas coli, mTavarTa Svili, romelsa erqua SuSanik, asuli vardanisi. xolo amas vasqens eufla eSmaki da ganizraxa miqceva cecxlismsaxurebad; warvida | winaSe sparsTa mefisa, dauteva sjuli qristesi da iqmna cecxlismsaxur. xolo sparsTa mefeman warmogzavna igi niWiTa didiTa erisTavad ranisa. viTar movida da cna colman misman SuSanik qmrisa misisagan dateveba sjulisa qristesi, arRara erCda igi colad. da daiviwya siyuaruli qmrisa Tsisa da yovliTa guliTa Seudga igi qristesa aRsrulebad mcnebaTa misTa. maSin vasqen Seudga mravalRoned _ pirvelad liqniTa da vedrebiTa da niWisa micemiTa, Semdgomad Seag|do | satanjvelsa didsa, rom|lisa sigrZisagan ara davweren Ruawlni wmidisa SuSanikisni, da mokla igi qmarman misman, vasqen erisTavman. maSin bakur, mefeman qarTvelTaman, mouwoda yovelTa erisTavTa da Semokribna laSqarni farulad da waremarTa vasqens zeda parviT, rameTu vasqen velsa gare dga
1 orasni] sn MQm. ToTxmetni C, Tormetni A] id MQm. vaxtangiTgan C, vaxtangisTgan A, vaxtngisiTgan Q. qaTalikozni CMm. 2 rvani] ni Mm, ni Q. 3 farsaman m] + mefe didad morwmune i e C. da2 _ CA. 4 ganmravlna AM, ganamravla m. 5 mRudelni M] zRudeni m. ganswminda m. urjuloebisagan C] urwmunoebisagan M, urmunovebisagan m. 6 qaTalikozi1 Mm. evlali] elaTi CA, velaTi Q, vlaTi m, M-Si ewera `vliaTi~, Semdeg `i~ wauSliaT da weria: `vlaTi~. manve] aman C, man A. qaTalikozi2 m, qaTalikozad C. 7 amasve] amas CA. romels m. umrizad C, umizd A. masve] amasve C. 8 somxiTs] somxiTis Q. Svili] guli A. ~ kaci somxiTs mTavarTa Svili C. vaqsen CQm. 8-9 mTavarTa Svili] asuli mTavarTa A. 9 erqua] erqa Q. SuSaniki Q. asuli] Svili A. vaqsens CQm. 10 warvida + sparseTs C. sparsT A] _ C. da dauteva C. 11 cecxlismsaxurad C. sparsT A. igi _ C. 12 viTar] viTarmed A. scna m. qrmisa MQm. 13 misisiga m. sjulisa] sjuli Qm, M-Si ewera `sjulia~, gadakeTebulia da weria: `sjuli~. sjulisa qristesi] qristes sjulisa C. qristesi _ A. igi _ CA. colad] colebad A. da _ A. 14 qmrisa] qrmisa Mm, C-Si ewera `qristesi~, gadakeTebulia da weria: `qmrisa~. da _ A. Seudga] Seuda Q. igi _ A. aRsrulebad] da aRasrulebda A. 15 vaqsen MQm. pirvel MQ, prvel m. niWis AMm. 16 micemiTa + da CA. satanjvelsa didsa] satanjvelTa Sina didTa CA. romlisa] rome C, romel A. ara bis C] ver A. davsweren m. 17 wmindisa m. SuSanikisani Mm. vaqsen MQm. erisTavman + ranisaman CA. 18 mouwodna m. yoelTa C. yovelTa erisTavTa _ MQm. erisTavTa + misTa C. 19 waremarTa] warvida C, warmoemrTa Q. vaqsens MQm. zedan m. parviT _ A. rameTu] xolo A. vasqen] vasqun C, vaqsen MQ, m- Si `vaqsen~ gvianaa Camatebuli. velsa gare _ C. gareT m. * C-Si aSiaze minaweri: `mfe bakur~ C. 224

m251 M206v A116r C155v

Q64r

10

15

C156r M207r A116v

20

juanSeri kidesa mtkurisasa, sada SeerTvis mdinare anakertisa mtkuarsa, daesxa | da Seipyra vasqen da daWres wulilad asoni misni, damohkides xesa. xolo guami wmidisa SuSanikisi warmoiRes didiTa pativiTa da dahfles cortavs.* aman bakur mefeman wargzavna mociquli winaSe sparsTa mefisa, auwya ese yoveli da iTxova misgan Sendoba. maSin mefeman ganizraxa gonebasa Tssa da Tqua: ukueTu Sevrisxne qarTvelTa, ganerTnen igini berZenTa.~ da Sendoba aRirCia da gamogzavna mociquli bakurisa pasuxiTa keTiliTa | da yoveli gmoba da braloba vasqen moklulisa ubrZana da amarTla bakur sikudilsa missa. da warmogzavna rans da movakans sxu|a eri|sTavi, romelsa erqua darel, da ubrZana, raTa keTilad megobrobdes qarTvelTa. da mokuda kaTalikozi makari da manve mefeman dasua smeon kaTalikozad. da mokuda bakur da darCes Svilni misni wurilni, romelni ver ipyrobdes mefobasa. maSin mefeman sparsTaman urmizd misca Zesa Tssa, romelsa erqua ambarve, rani da movakani, movida da dajda bardavs, da uwoda zraxvad erisTavTa qarTlisaTa, aRuTqua keTili didi da dauwera erisTavTa mamulebi SviliTi Sviladmde da esreT waribirna | liqniTa. da gandges erisTavni Ts-Tsad. da xarksa miscemdes qasres ambarvezsa. da Svilni bakurisni darCes mTiuleTs kaxeTisasa da naTesavni mirdatisni,
1 kidesa] Q-Si savaraudod ewera `kldesa~, Semdeg Sesworebulia. SerTvis Q] mierTvis CA. anaskertisa C, anekritisa Mm, anekritisa Q. mtkuar m] _ C. ~ mtkuarsa mdinare anakertisa A. 2 vaqsen MQm. da _ CA. wurilad CAMQ, wvrilad m] + da A. asoni misni _ C. mihkidnes A, damihkides Q, damokides m. xeTa A. xolo] xoulo A. wmindisa m. 2-3 SuSanikisa Q] SoSanisi M, SuSanisa m. 3 dafles MQm. cortvas MQm. 4 aman] maSin C. sparsT A. yoeli C. 5 iTxoa C. maSin + sparsTa C. ganiZraxa m. gonebsa Q. 6 SevrisxdeT Mm, SevhrisxdeT Q. ganerTnen] mierTnen C, ganernen m. igini] igi C. ~ berZenTa igini A. da1 _ MQm. da2 _ MQm. 7 bakurisi CA, bakurissa MQ, bakurisasa m. da1 ] rameTu C. yoeli C. vasken C, vqsen M, vaqsen Qm. 8 mokululisa C. da1 _ A. wargzavna AMQm. ransa m. 9 movkans C, movakns Q. erqua bis m. keTilaT m. 9-10 megobrobdes] C-Si gadakeTebulia da weria: `megobarobdes~, Tavdapirveli sityva TiTqmis ar ikiTxeba, savaraudebelia, ewera: `moqalaqobdes~. 10 qarTvelTa + zeda A. 11 da1 _ C. mokuda] moakuda A. qaTalikozi Mm. makari] A-Si ikiTxeba mxolod sityvis pirveli aso `m~, danarCeni amJamad moxeulia. manve] aman C. simion C, suimon A, svimion Mm, smon Q. qaTalikozad Mm. da3 _ C. 12 darCa m. wvrilni m. romelni] da A. vera MQm. mefobasa _ Q. 13 urmizad C, urumzd m. romelsa erqua ambarve _ MQm. romelsa erqua ambarve, rani da movakani] rani da movakani, romelsa erqua qasre ambarvezi CA. movakni Q. 14 movida da dajda] da m] _ MQ. movida da dajda bardavs] movida ese bardavs, dajda C. ~ qarTvelTa erisTavTa A. 15 da1 _ Q. erisTavTa mamulebi] saerisTvoTa maTTa mamuloba C, saerisToTa mamuli A. Svilamde MQ. SviliTi Sviladmde da esreT waribirna _ A. liqniT C. 16 gandges erisTavni] gaagdes erisTavTa da A. da 2 _ AMQm. xarks m. qasre CA, qasers Q. abarvezsa MQm. 17 bakurisani m. mTeuleTs A. Q-Si `naTesavni~-s Semdeg erTi sityva waSlilia. savaraudod `mirdatisni~ ewera. * M-Si mixeil sabininis 1883 wlis minaweri: `vasqen ara bakurisagan moikla, aramed vaxtang gorgaslianisagan (an gorgasalianisagan), rogorc mogviTxroben sazogado istoria da eklesiisaca. m. sabinini Cypg w. tfilisi.~ 225

m252

C156v

M207v A117r

10

Q64v

15

20

juanSeri
m253 C157r

M208r A117v

C157v

A118r m254 M208v

vaxtangis Zisani, romelni mTavrobdes klarjeTs | da ja|vaxeTs, igini darCes kldeTa Sina klarjeTisaTa. da sxua yoveli qarTli, somxiTi da asfuragani daipyres sparsTa da hbrZodes berZenTa. Semdgomad amisa mciredTa welTa iqmnnes SfoTni didni sparseTs Sina, rameTu Semovida TurqTa mefe sparseTs. da movides berZenni da ewyvnes sparsT|a S|uamdinares, iotnes da Sevides sparseTs da iwyes tyuenvad sparseTisa. maSin qasre ambarvezman dauteva rani da qarTli da warvida Suelad mamisa Tsisa. esreT ra ucalo iqmnnes sparsni, maSin SeiTqunes yovelni erisTavni qarTlisani, zemoni da quemoni, da wargzavnes mociquli winaSe berZenTa mefisa da iTxoves, raTa uCinos mefe naTesavTagan mefeTa qarTlisaTa da, raTa iyvnen erisTavni igi Ts-Tssa saerisTvosa Seucvalebelad. maSin keisarman aRasrula Txova maTi da mosca mefed diswuli mirdatisi, | vaxtangis Zisa, berZnisa colisa, romelsa erqua guaram,* romeli mTavrobda klarjeTs. amas guarams misca keisarman kurapalatoba da warmogzavna mcxeTas. da Svilni bakur mefisani, naTesavni daCisni, vaxtangis Zisani, romlisa mieca mefoba vaxtang mefesa, igini darCes kaxeTs da ipyres kuxeTi da hereTi ioriTgan, da dasxdes ujarmos | da iyvnes morCilebasa | guaram kurapalatisasa. maSin keisarman warmosca ganZi didZali guaram k|urapalatisa Tana da ubrZana, raTa miT ganZiTa gamoiyvannes Crdilos laSqarni da Segzavnnes sparseTs, xolo
1 vaxtngis Q. romelni mTavrobdes klarjeTs da javaxeTs, igini _ A. kalarjeTs m. 2 kalarjeTisaTa m. da 1 _ AMQm. yoeli C. da2 _ m. asfurangi A, asfuragni MQ, asfurgni m. 3 brZodes Am. 4 amissa CAMQm. iqmnnes CMQm. sparsTa AMm, sprsTa Q. rameTu _ MQm. 5 Sevida C. sparseTsa Mm] + Sina AMm. da1 _ AMm. da movides berZenni da ewyvnes sparsTa _ Q. da2 _ Mm. Suamdinaresa CMQm. 6 iotnes _ A. da1 _ MQm. da2 _ A. tyuenva C. ambarivezman C, ambarezman A, ambervezman MQm. 7 da1 _ A. esreT] egreT C. ra _ C. iqmnes MQm. 8 SeiTqnes Q. yoelni C. 9 berZenT m. iTxoes C. naTesavisagan C, naTesavTaga m. 10 da _ AMQm. erisTavni] yoelni C, erisTavad A. igi _ A. `erisTavni igi~ Camatebulia M-Si. Ts-Tssa] Tuis-Tuisad CA. saerisTaosa CA, saerisTavosa M, saerisTosa Q. 11 Txoa C. maTi + dauwera saerisTaoTa maTTa mkuidroba C. `mefed~ gvian Cans m-Si Camatebuli. diswuli] C-Si ewera `diswuli~, gadakeTebulia da weria: `Ziswuli~. mefed diswuli] Zmiswuli A. 12 berZnis m. berZnisa colisa] romeli edga berZnisa colisagan C, berZenTa mefisa asuli A. guram CQm. kalarjeTs m] + da javaxeTs CA. 13 amasa m. gurams CQ, guramsa m. misca] mosca CA. kulaparatoba CA, kuratpalatoba Mm, kuratpaltoba Q. wargzavna MQm. mcxeTas + mokuda kaTalikozi suimon, da dajda samoel A. 14 da Svilni bis m. daCisani AM, daCi Q. romlisada CA, romelsa Mm. 15 kaxeTs] kxeTs Q. daipyres C. kuxeTi] kaxeTi A. ereTi CA] erTi Mm, Q-Sic ewera `erTi~, gvian miwerilia mxedruliT `e~ da weria `ereTi~. da3 _ C. 16 guram CQm _ A. kulapalatisasa C, kulaparatisasa A, kuratpalatisasa MQm. 17 ~ warmosca keisarman A. didZali] didi CA. guram Qm. kulaparatisa A, kuratpalatisa MQm. guaram kurapalatisa Tana da ubrZana, raTa miT ganZiTa _ C. da _ MQm. 18 ganZTa Q] _ A. Crdilos] Crdilosa C, CrdiloT A. laSqarni + da SeerTnes (SeaerTnes A) Tana spani qarTlisani (qarTvelTani A) CA. Segzavnes Qm. * C-Si aSiaze gviandeli xeliT singuriT minaweri: `mfe guram~. 226

10

15

20

juanSeri guaram yo egre, gamoiyvanna ovsni, durZukni da didoni da waruZRuanna wina erisTavni qarTlisani, Sevides adarbadagans da uwyes tyuenvad. da eseviTarni Wirni da ucaloebani moiwines sparsTa zeda. maSin gamoCnda kaci erTi sparseTs, romelsa erqua baram Cubini. ese ewyo Tu|rqTa, sparseTs Semosr|ulTa, viTarca weril ars gancxadebulad cxovrebasa sparsTasa,~ mokla TurqTa mefe da iota banaki maTi. xolo spani igi berZenTani, romelni Sesrul iyvnes sparseTs, Seiqces da warvides Sina, da Crdiloelni igi, guaram kurapalatisa Segzavnilni, warmovides iginica Sina, rameTu vinaTgan moicales sparsTa TurqTagan, SeSindes da da|eca SiSi da Zrwola qarTvelTa sparsTagan. da aman guaram kurapalatman iwyo cixeTa da qalaqTa magrebad. da kualadca wyaloba yo RmerTman qristeaneTa zeda da sxua | SuRli davarda sparseTs, rameTu igive baram Cubini ganadga sparsTa mefesa da daswuna Tualni urmizd mefesa da colisZmaTa misTa. da iwyes brZolad Cubinman da qasre. iota qasre Cubinisagan da warvida saberZneTs. da keisarman mavrik mosca asuli colad qasres, da mosca spa misi | da warmogzavna Cubins zeda [da] iota Cubini sparseTiT. maSin mavrik keisarman iurva qarTvelTaTs qasres Tana da hrqua: vinaTgan da|utevebies qarTvelTa kerpTmsaxureba, muniTgan morCilnia berZenTani, rameTu
1 guram CQm. yo] iyo A. gamoiyvanna] gamoiyvannes C. durZukni] da urzukni C, urZukuni M, urjukni Q, urZukni m. da2 _ CAm. waruZRunna Q. wina _ MQm. 2 adrabadagans C, ardabadagans A, adarbadgans M, adarbadgnsa Q, adrabadgans m. 3 moiwivnes CMQm. 4 maSin _ m, M-Si Camatebulia gvian. ~ sparseTs kaci erTi CA. barm Q. Cubini] CueSini M, Cubini Q, m-Si singuriT ewera `Cubini~, Semdeg Savi melniT gadakeTebulia da axla ikiTxeba: `CueSini~. 5 TurquTa M. ~ sparseTs TurqTa A. SemosulTa m. cxorebasa AM. 6 sprsTasa Q. mokla] mokuda MQm] + saba C. TurqT A, TurquTa M. iota] aota CA. 8 da _ C. Crdiloni CA, Crdilulni Mm, Q-Si ewera `Crdulni~, Semdeg Camatebulia `l~ da weria: `Crdlulni~. guram CQm] _ A. kulaparatisa A, kuratparatisa M, kurtpltisa Q] palatisa m. Segzavnilni] wargzavnilni Q. ~ iginica warmovides CA. 9 vinadgan M. moicalnes Q, moiclides m. TurqTagan] TurquTagan M. SeeSindes A. SeSindes da _ C. daeces m. 10 sparsTgan A] _ C. da1 _ MQm. aman] ama C. guram CQm. kulaprtman A, kuratpalatman MQ, pkulatpalatman m] _ C. magreba m. 11 da1 _ CMQm. kualad MQm. wyaloba] wyoba A. qristianeTa AMm, qristeanTa Q. 12 sparseTs, rameTu igive baram Cubini ganadga _ MQm. gaadga CA. sparsT A. da _ C. daswuna] daswunes CMQm. Tuali m. 12-13 Tualni urmizd mefesa da colisZmaTa misTa] Tualni misTa colisZmaTa C, Tualni (Tuali m) urmizd (urmizdas M, urmizads m) mefis colisZmaTa MQm. 13 urmiz A. brZola C. Cubinma m. ~ qasre da Cubinman C. 14 ~ mavrik keisarman C. mavrk m. mosca] C-Si ewera `misca~, gadakeTebulia da weria: `mosca~. asuli + Tuisi A. qasres _ C. 15 Cubinsa CAQm. Cubin Q] baram Cubini m. sparseTiT + qasre da daipyra sparseTi A. 16 mavriki Q. iuvrva A. hqua CMm, rqua A. 17 dautevebies] dauteobia C, dauteob AMQm. `qarTvelTa~ gvianaa m-Si Camatebuli. kerpTa msaxureba A, kerpTmsaxurebad MQm] C-Si unda werebuliyo `keisris msaxuroba~, gadakeTebulia da weria: `kerpTmsaxuroba~. morCilnia berZenTani] morCilni berZenTani arian C. berZenni A.

Q65r C158r

A118v

10

M209r

m255

15

C158v

20

227

juanSeri Jamsa Sina mZlavrebisagan Tquenisa iqmnis ganryunil qarTli, rameTu samarTali Tqueni ara ars qarTlsa zeda. aw brZanebiTa RmrTisaTa, vinaTgan srulsa siyuarulsa zeda varT me da | Sen, qarTli Cuen Soris iyavn Tavisufal mSdobiT. me var mouravi da mwe yovelTa qarTvelTa da yovelTa qriateaneTa.~ maSin erCda sparsTa mefe keisarsa da ganTavisufldes qarTvelni. da ese guaram kurapalati dadga morCilebasa zeda berZenTasa. da iyo kaci morwmune da maSenebeli eklesiaTa da aman iwyo eklesia juarisa patiosnisa. da aq|amomde juari velsa zeda iyo, da qmna eklesia welTamde oden. da mefobda keTilad da uSfoTvelad, aramed erisTavni qarTlisani ver cvalna saerisTvoTagan maTTa, rameTu sparsTa mefisagan | da berZenTa mefisagan hqondes sigelni mkdrobisani, aramed iyvnes morCilebasa guaram kurapalatisasa. da mokuda kaTalikozi smeon da dajda samoel. da mokuda kaTalikozi samoel da dasues samoelve. amanve guaram ku|rapalatman ganaaxla safuZveli tfilisisa sionisa, rameTu naTesavni mirian mefisa morwmunisani yovelni eklesiaTa maSenebelni iyvnes. | da mokuda guaram kurapalati. da dajda Ze misi stefanoz,* | mefobisa saxeli ver ikadra sparsTa da berZenTa SiSisagan, aramed erisTavTa mTavrad xadodes. da mokuda samoel kaTalikozi da aman stefanoz dasua barTlome
1 Sina] Sigan C. iqmnnes A. ganryunili m. ~ qarTli ganryunil A. rameTu] Tu ara CA. 3 Sen + da MQm. Tavisufali MQm. mSdobiT _ A. 3-4 ~ mwe da mouravi CA. 4 yoelTa C] _ A. qarTvelTa da yovelTa _ C. qristianeTa AMm, qristeanTa Q. 5 sparsT A. ganTavisuflden m. qarTvelni] A -Si xelnaweris dazianebis gamo ikiTxeba mxolod `qar~. guram CQm. 6 kulapalati C, kulaparati A, kuratpalati MQ, kurtpalati m. berZnTasa Q. da1 _ CAQm. morwmun m. 6-7 ~ maSenebeli eklesiaTa da morwmune A. 7 da 1 _ CA. aman iwyo eklesia _ MQm. juaris Am. juaris patiosnisa MQ. aqamomda A. 8 welTamdisi MQm. 9 scvalna A. saerisTavoTgan M, serisTvoTgan Q, serisTvoTagan m. saerisTvoTagan maTTa] saerisToman A. 10 mkdrobisani] mkuidrobisaTuis CA] + saerisTvoTa (saerisToTa A) maTTa CA. 10-11 morCilebasa + Sina C. 11 guram CQm. kulapalatisasa C, kulaparatisasa A, kuratparatisasa M, kuratpaltisasa Q, kuratpalatisasa m. 12 qaTalikozi1 Mm. suimon C, svimion Mm, smion Q. qaTalikozi2 M. smeon da dajda samoel. da mokuda kaTalikozi _ A. da dajda samoel. da mokuda kaTalikozi samoel da _ m. 13 dasves M, m-Si ewera `dajda~, magram radganac Semdgomi teqsti gamorCa gadamwers, gadausworebia da `dajda~-s magivrad dauweria Semdgom: `dasves~. samovelve m. 14 amanve] da aman C. guram C] MQm. kulaparatman A, kuratpalatman MQm] _ C. ganaxlna m. 15 mefisani C. morwmunisni Q] _ C. mefisa morwmunisani yovelni] morwmunisa mefisani yovelTa A. yoelni C. 16 da _ C. guram CQm. kulapalati C, kulaparati A, kuratpalati MQm] + i z C. 17 da1 _ C. dajda] darCa MQm. stefnoz Q] A-Si xelnaweris dazianebis gamo ikiTxeba mxolod `stefan~, Cans `z~-s konturic. 18 erisTavTmTavrad C. 19 ~ kaTalikozi samoel C. qaTalikozi Mm. aman] man C, Q-Si ewera `man~, Semdeg `a~ CaumatebiaT da weria: `aman~. stefanos Am.
*

A119r

M209v

C159r

10

Q65v

15

m256 A119v

20

C-Si aSiaze minaweri: `erisTavTmTavari stefanoz~.

228

juanSeri kaTalikozad. da ese stefanoz iyo urwmuno da uSiSi RmrTisa, ara hmsaxura RmerTsa, arca hmata sjulsa da eklesiaTa. da amis ze iqmna SfoTi didi saberZneTs, rameTu mavrik keisarsa ganudga fok|as medari da mokla ma|vrik keisari da Svilni misni da daipyra saberZneTi fokas medarman. maSin siZeman keisrisaman, sparsTa mefeman qasre, iwyo Zebnad sisxlsa colisZmaTa da simamrisa misisaTa, Seslvad da tyuenvad saberZneTs, ganZlierda berZenTa zeda da ver winaaRudga fokas keisari. xolo stefanoz, mTavari qarTlisa, SeuSinda mefesa sparsTasa, ganudga berZenTa da mieqca sparsTa. mas Jamsa manve mefeman qasre warmotyuena ierusalmi da wariyvana Zeli cxovrebisa.~ da Semdgomad amisa aRiRo RmerTman eli wyalobisa qasresgan, da Seipyra Zeman misman | da Sesua igi sapyrobilesa, da mokuda seniTa borotiTa. amis stefanozis ze mcxeTas moakldeboda da aRSendeboda tfilisi da ganZlierdeboda, da armazi aRTxeldeboda da kala aReSeneboda. Zma st|efanozisi, saxeliT demetre, aRaSenebda eklesiasa juarisa patiosnisasa, rameTu senica iyo mis Tana boroti da ve|r SemZlebel iyo ganSorebad karsa eklesiisasa. da stefanoz mTavrobda yovel|sa qarTlsa, da dajda igi tfiliss da hmorCilebda igi sparsTa. xolo Semdgomad amisa raodenTame weliwadTa gamoCnda kaci erTi saberZneTs, Tsi mavrik keisrisa, saxeliT herakle. aman mokla fokas keisari da daipyra saberZneTi. ganZlierda igi, da miiyvanna dasavleTiT Turqni, da Sekribna spani uricxuni da warmoemarTa | sparseTad Zebnad Zelisa cxovelisa da movida pirvelad
1 qaTalikozad Mm] + kTalikozad A. da1 _ CM. stefnoz Q. RmrTisa _ AMQm. msaxura CA. 2 arca] ara CA. mata A, hmta Q, hamata m. da1 bis Q. eklesiasa C. amis ze] ama zeda C, ama ze A. didi _ A. 3 keisars m. ganudga] ganadga CA, ganuda M. foka C, fukas A. 4 da1 _ MQ. daipyrna m. foka C, fuka A. 5 keisrisaman _ Q. sparsT AQ. iwyo + ZRunad da A. sisxlisa C, sisxlTa MQm. coliZmaTa Q. 5 ~ simamrisa da colisZmaTasa C, simamris da colisZmaTa A. 6 misisaTa] misTasa A] _ C. Sesulad CAQ, Sesvlad m. saberZneTisa CA] + da C. berZenTa _ Q. 7 ~ foka ver winaaRudga C. fukas A, foka MQm. keisari _ C. 7-8 ~ sparsT mefesa A. 8 sparsTasa + da CA. ganudga] ganadga C. mieqca] miudga C. sparsTa + da ganadga berZenTa da miudga sparsTa C. 9 amanve A. mefeman + sparsTaman C. warmotyuen m. ielusalemi CMm, ielusalimi A. waiyvana C. 10 cxorebisa CAM. amissa CAMQm. aRiRo RmerTman] aRiRon Q. qasresagan m. da2 _ CMQm. 11 Seipyr m] + igi C. misman] Tuisman CA. da1 _ CMQm. igi _ CA. da2 _ MQm. mokuda + sapyrobilesa Sina C. 12 xolo amis C. amis] ama A. stefanos Mm, stefanoz Q. ze] Ze C. da1 + kula Mm, kola Q. aRSendeboda _ A. tbilisi m. 12-13 da aRSendeboda tfilisi da ganZlierdeboda, da _ C. 13 da1 _ A. aTxeldeboda Q ] ordeboda C, aRordeboda A. da2 _ MQm. kala] kula M, kla Q, kuala m. aReSeneboda] aSendeboda CA, aRSendeboda m] + da C, xolo A. 14 demetre] stefane MQm. aSenebda AQ, aRSendeboda m. juaris MQ. rameTu _ C. 15 ganSorvebas m. karisa C. eklesisasa m. 16 yoelsa C. qarTlsa + zeda CA. da1 _ CA. tfilis CA, tfilissa Mm. da hmorCilebda] damorCilebad C, damorCilobda A, da morCilbda Q. igi2 _ C. 17 amissa CAMQm. ~ saberZneTs kaci erTi CA. 18 erakle CAMQ, erekle m. fuka A, fukas Mm] _ C. da _ MQm. 19 moiyvanna A, miyvanna Q. Turqni] Turqmani m. Seikribna A. spani A. 20 waremarTa CAQ. Zebnad] Ziebad AQ. Zelsa cxrbissa Q. cxovelisasa Mm] cxorebisasa C. da2 _ A. 229

M210r C159v

10

A120r

m257

C160r M210v

15

Q66r

20

juanSeri qarTls. da aman stefanoz ara ineba gandgoma sparsTagan da ganamagrna cixeni, da dadga tfilissa Sina. movida [h]erakle mefe da moadga tfilissa. xolo stefanoz iyo qveli medari da SemmarTebeli da dReTa yovelTa gamovidis | karTa qalaqisaTa da ebrZodis berZenTa. maSin ukue mas wyobasa Sina Camoagdes stefanoz da mokles. da daipyra keisarman tfilisi. xolo cixesa kalisasa darCes kacni da ara moerTnes mefesa, da cixiT gamo | agina cixisTavman mefesa da hrqua: vacisa wuerni gasxen da vac-botisa kiseri gaTqs.~ maSin brZana mefeman: daRacaTu kacman man bas|robiT mrqua me vacbotoba, ara ars sityua misi cud.~ da moiRo wigni danielisi da pova mas Sina werili esreT: gamovides vaci dasavaliT da Semusrnes rqani verZisa aRmosavlisani.~1 maSin ganixara mefeman da daidastura, | rameTu yovelive ganemarjueboda.* maSin keisarman mouwoda Zesa bakurissa, naTesavsa mefisa qarTvelTasa daCis, vaxtangis Zisasa, romeli erisTavobda kaxeTs, romelsa erqua adarnase, da misca mas tfilisi da mTavroba qarTlisa, da dauteva mis Tana erisTavi, romelsa erqua jibRa, da ubrZana brZola kalas, da TT waremarTa mefe. xolo mciredTa dReTa wariRes kala | da Seipyres cixisTavi igi. aman erisTavman pirvelad piri drahkniTa aRuvso, romel keisarman sityTa misiTa ganixara, da
1 qarTlsa m. da1 _ MQm. aman] man C. stefnoz Q. ineb m. ~ gandgoma ara ineba A. sparsTa A. da2 _ A. ganamgrna M. cixeni] cixe-qalaqni CA. 2 tfilissa] tfilis CA. Sina _ A. erakle CAMQm. modga A. stefnoz Q. 3 da1 _ C. da2 _ AMQm. yoelTa C. gamovidis bis A. 4 berZenTa] berZneTa Q. ukue mas wyobasa Sina _ C. wyobasa] A-Si gvian gadaukeTebiaT da CauweriaT `weliwadsa~, Tavdapirveli sityva dRes aRar ikiTxeba. stefnoz Q. 5 keisarma A. 6 kalasasa A. da2 _ A. cixiT gamo] cixis (cixiT A) gamoRmarT CA. gamoRmarT MQ. ~ cixisTavman agina CA. 7 da1 _ Qm. hqua CMm, rqua A. vacis CA. da2 _ A. vac-borotisa Mm, Q-Si ewera `vac-borotisa~, Semdeg `r~ gadauSliaT: `vac-bootisa~. 8 brZana] brZan M. daRacTu Q. kacman man] ima kacman C. man] aman A, ismina MQm. me _ C. vacborotoba AMm, Q-Si ewera `vacbortb~, Semdeg `r~ gadauSliaT: `vacbotb~. 8-9 ~ cud sityua misi CA. 9 danieli CA, da niel M, daniel m, Q-Si ewera `daniel~, Semdeg `isi~ CaumatebiaT: `danielisi~. poa C. gamovida MQm. vaci] kaci m. 10 dasavaliT] dasavlisa CMQm. Semusrnes] Semusrna C. verZisani A aRmosavleTisani C] _ A. mefeman] keisarman A. 11 yoelive C. yoveli A. gaemarjveboda Q] + sparsTa zeda i C. 12 bakurisasa Cm] + da Mm. naTesavsa mefisa qarTvelTasa daCis] qarTvelTa mefisasa naTesavsa daCi (daCisasa A) CA (A-Si teqsti gasworebulia, qveda fena TiTqmis ar ikiTxeba, savaraudod ewera `mefisasa~-s nacvlad: `daCis mefisasa~), qarTvelTa mefissa da naTesavsa daCissa Q. mefisa qarTvelTasa daCis] mefisasa qarTvelTa daCissa Mm. 13 erisTaobda AMm, mTavrobda C. adarnese C, adranase m. mas _ A. 14 mTavroba qarTlisa] mTavrobda qarTls A. da2 _ A. 15 jibRaa A, jibaRa m. kalas] kalisa CA. waremarTa + brZolad sparsTa C. mefe _ C. 16 xolo] Semdgomad A. waiRes C. Seibyres m. aman] da C. 17 pirvel C, pirvalad A. piri drahkniTa] A-Si xelnaweris dazianebis gamo ikiTxeba mxolod `pi dhrkniTa~ Q. aRuvso + da A. keisarman sityTa misiTa] sityuiTa SeniTa keisarman CA, sityTa misiTa keisarman Q. ganixarao C, ganixaros A. * C-Si minaweria aSiaze: `mTavari adarnse~.
1

A120v

C160v

M211r

10

m258

15

A121r

20

~ ~ dan. 8,7.

230

juanSeri Semdgomad | amisa tyavi gahada da keisarsa ukuana miswia gardabans. kadrebisaTs mefisa uyo ese. da eseviTariTa sikudiliTa waregnes stefanoz da misni msaxurni. amisTs uyo ese RmerTman mTavarsa mas stefanozs, rameTu ara mindobiTa RmrTisaTa cxovndebo|da, morwmuneTa emtereboda da urwmunoTa hmoyurobda. maSin kualad wariRes berZenTa sazRvari qarTlisa _ speri da bolo klarjeTisa zRspiri. da Svilni stefanozisni | darCes kldeTa Sina klarjeTisaTa. xolo sxua yoveli qarTli daipyra adarnase, bakuris Zeman, mTavrobiT da mefobisa saxeli verca man ikadra. da erisTavni igi iyvnes Ts-Tssa saerisTvosa Sina, mkdrobdes da hmorCilebdes adarnases. xolo [h]erakle mefe Sevida sparseTs, mokla xuasro mefe da waruRo baRdadi da warmoiyvana Zeli cxovrebisa, ukumoiara gza qarTlisave meSdesa welsa, raTgan Cavlo. | da eklesia juarisa patiosnisa da sioni tfilisisa ganesrulnes adarnase qarTlisa mTavarsa. maSin* [h]erakle me|feman waritanna manglisiT da eruSeTiT ferTa ficarni da samsWualni uflisa Cuenisa iesu qristesni**, romelni mocemul iyvnes kostantinesgan mirian mefisa Sewuxna adarnase, qarTlisa mTavari, da evedreboda keisarsa, romel
1 amissa CAMQm. gahada] gada Q. da _ Mm. keisars Mm. ukana CAM, ukan m. gardabans] Q -Si ewera `gardaban~, Semdeg `s~ CaumatebiaT: `gardabans~. 2 ~ msaxurni misni CA. 3 uyo] yo C. ese _ CMQm. stefanozs] stefanoz A. rameTu ara mindobiTa RmrTisaTa] ara madlobiTa RmrTisaTa A. 4 cxondeboda m] + aramed C. da A. moyurobda A, hmoyrobda M, hemoyureboda m. 5 maSin] maSi m. berZenTa] A -Si xelnaweris dazianebis gamo ikiTxeba mxolod: `ber~. 5-6 kalarjeTisa m. 6 zRuisbiri A. stefnozisni Q. kalarjeTisaTa m. 7 xolo _ CMQm. sxua _ A. yoeli C. adarnese C, adrnanasem m, qardTlirnase A. ~ Zeman bakurisman C. mefobisa] mefis A. 8 saxeliT MQm. ikadra] ipyra A. iyvnes + egreTve C. iyvnes _ A. Ts-Tssa] Tuissa C. saerisTosa A, saerisTavosa M. Sina] zeda CA. 9 hmkuidrobdes Mm, hmkdrobdes Q] mkuidrobiT C. hmorCildebodes C. adarenese C, adranases m] + mTavarsa C. mkdrobdes da hmorCilebdes adarnases] Seucvalebelad morCilobdes adarnase mTavarsa A. 10 erekle C, erakle AMQ, m-Si ewera `eRekle~, Semdeg `R~ `r~-d gadaukeTebiaT da weria: `erekle~. mefe1 _ A. Sevida] Seuides m] + Sevid A. sparseTs] sparseTad da A. mefe2 + sparsTa C. da _ C. wariRo CA. 11 cxorebisa CA, cxrebisa M. ukmoiara MQm. qarTlisave] qarTlisa vidre C. meSdesa] Svides m. 12 Caevlo CA. juaris AMQ. gaesrulnes AMQ. 13 adarneses C, adranases m. qarTlis MQm] tfilissa C. 14 maSin] mSina C. erekle Cm, erakle AMQ. waritana MQm ] warixuna C, waasxna A. Q-Si ewera `maglisiT~, Semdeg `n~ CaumatebiaT da weria: `manglisiT~. ereSeTiT A. ferT Qm] _ A. ficari C. 15 SamSWualni A, samWualni m. uflis m. iesu] iesos CAMm. romeli Mm. 15-16 kostantinesagan m ] kostantine mefisagan C. 16 mirian mefisa] mirianisTuis C, mirianisda A. mefisad MQm. Sewuxda MQm. adarnese C, adarnasa A, adranase m. qarTlis mTavari MQm] qarTvelTmTavari A. da _ MQm. keisrsa Q. romel] raTa CA. * m-Si minaweri aSiaze teqstisave xeliT singuriT: `aqa: erekle mefeman wariRo ferT ficari da samWuali~. ** M-Si gviandeli minaweria aSiaze: `q.: aqa manglisidam: herekle: mefem: wariRo: ferTa: ficari: da: samSWvali~. 231

C161r

M211v

Q66v

10

C161v A121v

m259

15

20

juanSeri ara waruxunes niWni i|gi RmrTisamierni. ara ismina keisarman vedreba misi da warixuna. xolo amis adarnases ze gardaicvalnes samni kaTalikozni: iovane, babila da Tabor. mokuda adarnase da dadga mis wil Ze misi stefanoz.* ese stefanoz iyo umetes yovelTa qarTlisa mefeTa da mTavarTa morwmune, ganmwmedeli sjulisa da maSenebeli eklesiaTa. da man moadgna zRudeni eklesiasa juarisa patiosnisasa da aRaSenna darbazni da dauwesa yovelTa paraskevTa kreba. da mun Sekrbian yovelni episkoposni da mRdelni mis arisani kaTalikozsa Tana, winaSe pa|tiosnisa juarisa adidian par|askevi, viTarca didi paraskevi, xolo sakaTalikozosa arian yovelTa xuTSabaTTa da adidian wmida sioni, viTarca didsa xuTSabaTsa saidumlosa Tana orciTa da sisxliTa qristesiTa. xolo mcxeTas saebiskopososa arn kreba yovelTa samSabaTTa da seneba pirvelmowamisa stefanesi da yovelTa mowameTa, da didisa misgan Zlierebisa sparsTasa romel wamebul iyvnes, abibos nekresel episkoposisa, romelman moaqci|na umravlesni mTeulni aragusa aRmosavliTni, xolo patiosani guami misi dadves mcxeTas, saepiskopososa, samarxavsa episkoposTasa. da dResaswaulsa ufros | yovelTa dResaswaulTasa Sekrbian da adidebdian RmerTsa.
1 warixunes CA. igi] M-Si ewera `iigi~, Semdeg gadausworebiaT. 3 adarneses C, adranases m. zee A. gardaicvalnes] gardaicvala C. qaTalikozni Mm. 5 da mokuda C. adarnese C] + i T C, adranase m. da _ CA. dadga] dajda C. mis wil _ MQm. stefnoz Q, stefanos m. 6 qarTlis Mm. ~ morwmune yoelTa mefeTa da mTavarTa qarTlisaTa C. morwmune + da A. 7 ganwmendeli m. da1 _ AMQm. da2 _ C. man] aman C. moadgina Mm. 7-8 eklesiaTa juarisa patiosnisaTa A. 8 juaris MQ, juaaris m. patiosnissa Qm. aRaSena darbazi MQm. dauwesa] dauwera CAMm, dauwera Q. ~ kreba (kreba C ) yovelTa (yoelTa C) paraskevTa CQ. ~ kreba paraskevTa Mm. kreba _ A. da3 _ C. 9 Sekribna A, Sekrben MQm. yoelni C. ebiskoposni CMQ, ebiskopozni Am. mRudelni Mm. mis + adgilisani da C. arisani] adgilisani A. kaTalikozis A, qaTalikozsa Mm. kaTalikozsa Tana _ C. 10 viTarca didi paraskevi _ A. saqaTalikozosa CMm. 11 arian + kreba C, krebani A, kreba Q. yoelTa C. xuTSabaTsa A. wminda m. sioni + da MQm. 12 saidumlosa Tana] saidumloTa C. Tana _ A. orcsa da sisxlsa qristessa A. saebiskopozosa A, ebiskopossa M, episkopossa Q, saebiskopozossa m. arian MQm. 12-13 ~ arian yovelTa samSabaTTa kreba A. 13 yoelTa1 C. xseneba m. mirvelmowamisa A. stefanesi] s tefnesi Q. yoelTa2 C. mowameTa _ Q. 14 sparsTasa] sparsTagan m. romelni MQm. iyvnes] iyunen C. abibos + da C. nekresel] ekresel A, C-Si ewera `nekrel~, Semdeg `s~ CaumatebiaT. 15 episkoposi C, ebiskopozi A, ebiskoposisa MQm. romelman] rameTu A. moaqcivna MQm. ~ umravlesni mTiulni moaqcivna C. mTiulni MQm. aRmosavaliT AMQm. 16 patiosani + igi C. `misi~ Camatebulia m-Si. dadves] daduues m. saepiskoposasa CMm, saebiskopozosa AQ. samarxavT m] + eklesiasa C. ebiskopozTasa A, ebiskoposTasa Mm, episkposTasa Q] saebiskopozosa C. 17 dResswlsa Q] + missa CQ. yoelTa C. dResaswaulTa MQm. adidebdian] A -Si ewera `adidebdian~, Semdeg pirveli `a~ wauSliaT. RmerTsa _ C. * C-Si aSiaze minaweria: `mTavari stefanoz~. 232

M212r

C162r A122r

10

M212v

15

Q67r

20

juanSeri maT JamTa Sina gamoCinebul iyo mohamad, naTesavi ismaelisi, moZRuari sarkinozTa sjulisa, da yoveli arabia da iamaneTi daipyra. | da mokuda igi da dadga mis | wil abobiqar da Sevida sparseTs, rameTu vinaTgan Sesrul iyo herakle mefe sparseTs da ganeryuna sparseTi, arRaravin iyo winaaRmdgomi sparseTs. aman abobiqar agarianman daipyra | sparseTi, Sevida baRdads da mZlavrobiT daatevebia umravlesTa cecxlismsaxureba da moaqcina sarkinozad. da mokuda igi da dadga mis wil omar. da umetes ganZlierda igi. uTxres herakles mefesa, viTarmed Semovlen agarianni Samad da jazireTad, romel ars Suamdinare. da gamovida herakle filistimad, raTamca ewyo mun. xolo iyo mun monazoni vinme kaci RmrTisa, da man hrqua mefesa: ivltodeT, rameTu ufalman misca aRmosavl|eTi da samxreTi sarkinozTa, romel ars Targmani: saras ZaRlTa.~ da monazonisa mis sityTa ese uTxres herakle mefesa varskulavTmricxuvelTa da misanTa. aRaSena [h]erakle mefeman sueti da dawera mas zeda: mS|doba, Suamdinareo da filistimeo, vidremdis warden Sdni Sdeulni.~ SdeulisaTs esreT poves Jami gansazRvrebuli filosofosTa hermis trismejistonis wignTa Sina sarkinozTaTs, romel ars oras ormeocdaaTi weli. xolo mohmadis gamoCinebadmde aleqsandres welTagan iyo cxraas ocdaSdi weli.
1 Sina _ CA. gamoCinebul] gamoCenil CA. mohamad] mamad A, moamad M, mohmd Q, moamad m. ismaelisi] samoelisa Mm, Q-Si ewera `samelisi~, Semdeg win `i~ CaumatebiaT da weria: `isamelisi~. 1-2 sarkinosTa m. 2 yoeli C. iamaneTi] iamanaiTe A, imaneTi MQ. igi _ MQm. da4 _ A. 3 ~ Sesrul iyo vinaTgan Mm. erakle CAQ, herakel M, herekle m. da2 _ Q. 4 sparseTi + da MQm. aravin A. winaaRmdgom A. sparseTs] sparsTa MQm. 5 abiboqar C, abibaqar Am, ababiqar M. agarian A, M-Sic ewera `agarian~, Semdeg gausworebiaT. daibyra m. da _ A. mZlavrebiT Mm. 6 daateobia C, dauteobia A, daatevebina Q. umravlesTa + sparsTa CA. moaqcivna AMQm. 7 da1 _ C. da mokuda _ MQm. da2 _ m. mis wil _ A. omar] umar MQm. ~ ganZlierda umetes igi A. uTxres] oTxres Q. 8 herakels M, herekle m. ~ mefesa herakles (erakles CA) CAQ. viTarmed] viTar AMQm. Semovlen] Semovaln A. Semovles agariani MQm. m-Si ewera `agarianTa~, Semdeg gadakeTebulia da weria: `agariani~. Samad] bamad CQ, erTbamad Mm. jazierTad MQm. 9 erakle A, hrakle Q, herekle m. filistimed Q] fistimed Mm. raTa ewyos A. iyo _ Q. mun2 _ A. 10 monozoni m. vinme _ MQm. hqua CMm, rqua A. ivltode A. 11 aRmsavleTi M. samxreTi] samxriT CQ, samxriTi A. Targmani] TargmanebiTa m] _ A. saras ZaRlTa] sarais ZaliTa C, saras ZalTa A, saras ZaliTa Mm, saras ZlTa Q. 12 monozonisa m] + misa C. sityuaTa A. erakle CA, herakles M, harakle Q, herekles m. varskulavTmracxvelTa A, varskulavTa mricxvelTa MQ, varskulavTmricxvelTa m. da + srulTa CA, sulTa M, sulTa Q. 13 misanTa] mis Tana MQ, sulTa mis Tana m. erakle CAMQ. mefeman _ AMQ. ~ sveti erekle mefeman m. da _ m. ~ mas zeda dawera A. mSdoba] mSuidobiT C] _ MQm. 14 filistimo CQm, flistimo M] tfiliso A. wardes MQm. poes C. 15 gansazvrebuli A. filasofosTa A, filosfosTa Q. hermis trismejistonis] hirmistosman ijintones C, rmistorman ijintonis A, hrimis trosaman (trosmn Q) ijintonis MQ, hrmis trosman ijintonis m. sarkinozTaTs _ A. 16 oras ormeoci da aTi Q] ormeocdaaTi C, ormocdaaTi A. mohmadis] umedis C, momadis A, hmedis M, humedis Q, mahmadis m. gamoCinebamde AMm. 16-17 aleqsandres welTagan iyo cxraas ocdaSdi weli] gardasrul iyunes ocdaSuidni A. 17 cxras as ocdaSvidi m. weli + aleqsandresi CMm, aleqsndresi Q. 233

m260 C162v

A122v

10

M213r

C163r

15

20

juanSeri maSin | yovelni naTesavni berZenTani warCinebulni hflvides queyanaTa Sina ganZTa, raTa raJams gamoviden, povnen ganZni igi da arRara naxon Wiri warRebasa da kualad gamoRebasa. da aRmovlo [h]erakle keisarman gza ranisa da meored Semovida qarTlad da hrqua naTesavsa sparsTasa, romelni Semovltolvil iyvnes sarkinozTagan: ukueTu | uwyiT, viTarmed dasrulda mefoba Tqueni, dauteveT Crdilo da SemovediT Cuen Tana.~ da maT dauteves queyana ese, da da|hfl|nes ganZni igi maTni. romelnime warhyves da romelnime dadges, da Seqmnnes yovlisa saganZurisa | gujarni. da ra gujari daweres, aRweres naTesavi Tsi da queyana, da dadves, raTa odes moviden berZenni, miT gujariTa moiZinen naTesavni maTni da TToeulad ganuyon ganZi da queyana. xolo stefanozs esxnes orni Zeni: arCil da mihr, da ganuyo yoveli xuastagi samefosa misisa, saganZuri oqrosa da vecxlisa da TualTa patiosanTa, da naxevari wariRo queyanasa egrisisasa da naxevari saqon|lisa misisa misca arCils, umrwemessa Zesa Tssa. xolo arCil dahfla saganZuri ufrosi evsa kaxeTisasa, xolo samsaxurebelni oqrosa da vecxlisani _ evsa ujarmosasa. da saganZurni qarTlisa da javaxeTisani dasxna maxlobelad gorsa, romeli manve herakle ganaCina ganZTa maTTs, romelni Tana ver warhqondes. saxeli gorisa mis ars tonTio da
1 yoelni C. ~ warCinebulni naTesavni berZenTani C. warCinebulni _ A. 2 ganZsa A] ganZRa da MQm (m-Si ewera `ganZi~, Semdeg gadakeTebulia da weria: `ganZRa~). povon (hpovon m) ganZi MQm. ganZni] gaZni C. Wiri] niWi m] + igi A. warRebasa] waRebisa C, waRebasa AMQ. 3 gamoRebisa C. 4 aRmovlo] amovlo C, movlo MQm. erakle CAMQ, erekle m. kaisarman MQm. ranis m. qarTlad] qarTls C. da3 _ C. 5 hqua CMm, rqua A. sparsTsasa A. Semoltolvil CAMm, Q-Si ewera `Semoltovil~, Semdeg `l~ CaumatebiaT da weria: `Semoltolvil~ . sarkinosTagan m. 6 Tquen Q. da SemovediT bis Q. 6-7 SemovediT Cuen Tana] A-Si ikiTxeba mxolod `Se~. 7 da2 _ m. daflnes AMQm. igi _ CA. romelnime] A-Si ewera `romelme~, Semdeg gausworebiaT. 8 wahyues M, wahyves Q, waryues m. da1 _ MQm. romelnime Q-Se ewera `romeli~, Semdeg `me~ CaumatebiaT: `romelnime~. Seqmnnes] Seitannes CMQm. 9 gujari] gujarni m. daweres _ CMQm. da queyana, da dadves _ A. da2 _ C. `da dadves~ m-Si gvianaa Camatebuli. raTa odes] ra odes M, rodesa m. odes] raJams C. movides Mm] gamovides A. 10 gujariTa] gujarniTa m. moiZivnen AQ, moiZinnen Mm. TuiTueulad M, TviTeulad m. 10-11 ~ queyana da ganZi CA. 11 queyan m. 12 ~ Zeni orni MQm. ~ mihra da arCil C. mihr] amhar M, amihr Q, hmar m. da2 _ C. yoeli C. xostaki Mm, xuastki Q. 13 samefosa missa Mm. vercxlisa Qm. da2 _ A. da3 _ C. 14 wariRo queyanasa egrisisasa da naxevari _ MQm. egrissa C, egrisasa A] + da wariyvana Ze misi pirmSo mis Tana C, da wariyvana mihr Ze Tuisi pirmSo A. saqonelisa A. misisa] Tuisisa A. arCils] arCil MQm. 15 umrwamessa CMQm. xolo] da C. dafla AMQm. 16 samsaxurebani m. vercxlisani m. ujarmosa Mm, ujarmossa Q. 17 jvxeTisni Q. maxlobelad] maxlobebelad m] _ A. gors AMm. romelni MQm. manve] TuiT C. erakle CA, erekle M, hrakle Q, erekl m + mefeman C. ganaCina + dasamalavad C, samalavad A. 18 maTTs] maTTaTuis C. Tan m. warqondes AQ. gorisa] q gorisa A. mis] M-Si ewera `misi~, Semdeg gasworebulia. toniTi A, tnTio MQ, tanTio m.

A123r

m261

Q67v M213v C163v

10

A123v

15

20

234

juanSeri TargmanebiT: mTa oqroTa.~ da dasua mas zeda tilismi, raTa ver|vin SeuZlos gamoRebad, xolo saganZurni yovelTa qarTlisa eklesiaTani dahflna aCrdilsa didisa sionisa mcxeTisasa. da Semdgomad mciredTa d|ReTa Sevida arCilca egrisadve, rameTu moiwia amira agariani qarTlad, romelsa erqua murvan-yru, Ze moamadisi, romeli warmoevlina eSims, amir mumls baRdadelsa, Zesa abdal meliqisasa, naTesavisagan amaTisa. amisTs ewoda yru meored, romel ara miiTualvida sityuasa ganmzraxTasa. da yovelni mTavarni da patiaxSni, naTesavni erisTavTani | da warCinebulTani | Semoixuewnes kavkasiad da daimalnes kldeTa da RreTa. da movlo yruman yoveli kavkasia da daipyra kari darialanisa da Semusrna yovelni qalaqni da umravlesni cixeni yovelTa sazRvarTa qarTlisaTa. da viTar cna, rameTu mefeni qarTlisani da yovelni naTesavni maTni warvides egrisad da muniT kualad miicvalnes afxazeTad, Seudga kualsa maTsa da Semusrna yovelni qalaqni da simagreni | egrisisani, da cixe igi samzRude, romel ars cixe-goji, Semusra da Sevlo zRude igi, sazR|vari klisurisa. da moslvasa missa kaTalikosi iyo Tabor. da viTarca Sevlo yruman klisura, romeli mas Jamsa iyo sazRvari | saberZneTisa da saqarTvelosa, Semusra qalaqi
1 TargmanebiT + ars C. mTa] maT Mm. oqroTa] oqrosa CA. `da dasua~ M-Si gvian aris Camatebuli. mas zeda tilismi] tlizimi (m-Si ewera `tilizimi~, Semdeg pirveli `i~ wauSliaT da weria: `tlizimi~) mas zeda Mm. tilizmi Q. veravin CQ. 2 yovelTa] yoelni C. daflna MQm. 2-3 dahflna aCrdilsa didisa sionisa mcxeTisasa] didisa sionisa aCrdilsa mcxeTas A. 2-3 didsa MQm. 3 sionisa mcxeTisasa] sionisasa mcxeTas C. 4 da _ MQm. dReTa] JamTa CA. egrisadve] egradve C, egreTve MQm. amira] ra A. 5 yru-murvan A. momadisi AMQm. waramoavlina M, warmoavlina Qm. 6 eSims] eSiamas C, eSmis A, ebims MQ, ebisman m. amir mumls] ama momlsa A. mumlsa C. baRdadelsa _ A. meliqissa Cm, melqissa MQ. amaTisa] maTisa C. da amisTs (misTs Q, amisTuis m) MQm. 7 ~ ewoda meoredad yru C, ewoda meored yru A. miTulvida Mm, miiTulvida Q. ganmzraxvisasa M, ganmzraxissa Q, ganZraxvisasa m. yoelni C. da2 _ MQm. 8 naTesavTani erisTavTa A. erisTavTa CQ. Semoixuewnes] Seimeotnes C, Sevidodes A, Semoixunes Mm, Semoitanes Q. 9 kldeTa] tyeTa CA. RreTa] areTa MQm. 10 yruman] yrumurvan A, yrum m. yoeli C. darialanisa] darialisa (darialasa C, darielisa A, daralisa M, darialasi m) da darubandisa CAMQm. da3 _ C. 11 yoelni C, yoveli m. yoelTa C. qarTlisaTa] qalaqisaTa C. 12 yoelni C. muniT] M-Si ewera `muniTi~. 13 miicvlnes Q. maTsa] missa MQm. yoelni C. 14 egrisisani] queyanisani egrisisanica C, queyanisa egrisisanica A, egrisi M, egrisni Q, egris m. cixeca C. samzRude] Q-Si ewera `sazRude~, Semdeg `m~ CaumatebiaT da weria: `samzRude~. cixe-goji] goja Q. ~ Semusra, romel ars goja Mm. Semusra _ Q. 15 zRude] sityvis win ramdenime asoa waSlili A-Si, savaraudoa, rom ewera: `igi~. igi _ A. klisorisa CA, kilisurisa Qm. 16 mosulasa Mm. qaTalikozi CMm, kaTalikozi Q. Tabora A, mTabor Mm. viTarca] viTar m] _ C. `yruman~ M-Si gvian CaumatebiaT. yru m] + sazRvari C. klisura] klisorisa C, klisosisa A, kilisura Q, m-Si ewera `kalisuri~, Semdeg gadaukeTebiaT da weria: `kalisura~. 17 ~ saberZneTisa sazRvari C. saberneTisa M. da Semusra A.

C164r

M214r

m262 A124r

10

C164v Q68r

15

M214v

20

235

juanSeri afSileTisa cxumi da moadga cixesa anakofisasa, romelsa Sina ars xati yovladwmidisa RmrTismSobelisa, ara kacobriviTa eliTa dawerili, aramed zegardamo, romlisaTs aravin uwyis, vina-igi mosruli ipova Tavsa zeda mis gorisasa, | romelsa mosdgams samxriT zRua da CrdiloT Walaki mwyurnebi. mun Sina iyvnes mefeni qarTlisani: mihr* da arCil. xolo mama maTi gardacvalebul iyo da daemarxa egrissa Sina. da erisTavi keisrisa leon Sesrul iyo cixesa Sina sobRisasa, romel ars gardasavalsa ovseTisasa. da vervin SemZlebel iyo wyobad yrusa, rameTu iyvnes spani misni ufros da umravles WalakTa egrisisaTa. | maSin hrqua arCil mihrs, | Zmasa Tssa: miwyudeul ars cixe-qalaqi ese Semusrvad. ukueTu Segpyrnes elad, gamoikiTxnes yovelni saganZurni namalevni, romelni-igi davhfleniT queyanasa Cuensa, monagebni mirian RmrTivganbrwyinvebulisani da kualad vaxtang RmrTivganbrZnobilisani da yovelTa Svi|lTa maTTani, romelTa guSvnes Cuen. da igica iTxovos, romeli damala [h]erakle mefeman, romlisa aRwerili yoveli davdeviT orTa maT Tana grgnTa zurmuxtisa da iagundisa | da ZoweulisaTa, romelni-igi gamoitanna mamaman Cuenman, didman vaxtang mefeman, hindoeTiT da sindeTiT. davhfleniT igini ujarmos maxlobelad, Soris orTa maT koSkTa umcveloTa, da yoveli igi aRweril ars gonebasa Cemsa. da Sen warixuen orni igi grgnni misve vaxtangisni, oqrosa da anTrakisani, erTi mirian mefisa da erTi _ vaxtangisi,
1 afSileTisa] afxiSeTisa C, afbileTisa M, afSileTis Q, afbuleTisa m] afxazeTisa da afSeleTisa A. da _ MQm. anakofissa Q. 2 yovladwmindisa m. RmrTismSoblisa Cm. kacobrivisa C. dawerili] C-Si gvianaa Camatebuli. 2-3 zegardmo m. 3 romlisa A. arvin C. ipoa C. gorisasa + rameTu C. 3-4 romelsa + zeda A. 4 samxriT +kerZo m. Sina] Sigan C. iyvnes + maSin CA. 5 mihr] mirian AMQm. gardacvalebuli m. da2 _ C. daemarxa] damarxul iyo C, damarxul A, damarxa MQm. 6 egris C, egriss A, egrsa MQm. sobRissa AMQ, soblisasa m. 7 gardaslvasa A. veravin Q. SemZlebel] Semlebel M. wyobad _ C. yrusa + mis C. 8 misni _ C. umravles] C-Si teqstSi weria `umetes~, aSiaze miuweriaT `umravles~. egrisaTa M, egrisTa m. 9 hqua CMm, rqua A. ~ mihrans arCil C. mihrs] mirian A, mirians MQm. Zmasa Tssa _ C. miwydeul MQm. cixe-qalaqni A. 10 Semusvrad m. da ukeTu CA, ukueTi m. Seguipyrnen C, Segipyrnes MQm] + Cuen C. Segpyrnes elad] Seipyrnes elTa A. yoelni C. 11 romelni-igi] romelni C. davfleniT AMQm. RmrTivganbrwyinvebulisani] RmrTivganbrZnobilisani CA, RTivgamobrwyinvebulisani m. 12 RmrTivganbrZnobilisani] RmrTivganbrZnobilisa mefisani CA, RTivganbrwyinvebulisani MQ. `da kualad vaxtang Rgabrwyinvebuli~ gvianaa m-Si aSiaze Camatebuli. yoelTa C. maTTa A. 13 iTxoos C, iTxovs Q] + elTa CuenTagan A. erakle CAQ, erekle Mm. romlisa] romeli C. aRwerili] werili A. 14 yoveli _ CA. davdeviT + da A. zrurmuxtisa m. da1 _ C. da2 _ MQm. Zoweulisa C. 15 romeliigi Mm. -igi _ A. gaitanna MQm. maman M. vaxtng Q. ~ mefeman vaxtang CA. indoeTiT A, hindoTiT MQ. 15-16 sindeTiT] Q-Si ewera `sindeTT~, Semdeg `i~ CaumatebiaT da weria: `sindeTiT~. 16 davfleniT (dafleniT m) igi AMQm. maxlobel A. koSqTa M. 17 yoeli C. aRwerili C. igi2 _ A. 17-18 misive vaxtangisani m] _ C. 18 vaxangisani M, vaxtngisani Q. oqrosa da anTrakisani, erTi mirian mefisa da erTi _ vaxtangisi] _ A. vaxangisani M, vaxtangisni Q, vaxtangisani m.
*

A124v

C165r m263

10

M215r

A125r

15

20

C-Si aSiaze minaweri: `mfe mir v.~

236

juanSeri romeli mouZRuana sparsTa mefeman yovelsa Tana oqrosa da vecxlsa, romeli aRhkida satrTavsa xuTassa da mkrcxlsa ori aTassa. | da Sen da mamaman Cemman dasdeviT igi quTaTiss da cixe-gojs.* xolo me grgnni igi Cemni da gujarni tyavisani | martod davsxen. aw Tu movwydeT, ganZi igi ucnaurad darCes, da moslvasa berZenTasa Zieba-yos keisarman naTesavisa CuenisaTs da mosces mefoba da ganZica igi. aw ukue ara viqmnneT Cuen mizez moorebisa qarTlisa da saberZn|eTisa, aramed ganvideT da vewyvneT zRTkerZosa mas guerdsa Sina da, Tu enebos RmerTsa, erTiTa iotos aTasi da oriTa _ bevri.~ | da | movides winaSe wmidisa mis xatisa yovladwmidisa RmrTismSobelisasa, Tayuani-sces SevrdomiT da ityodes: ganvalT sasoebiTa Zisa Senisa da RmrTisa CuenisaTa, romeli iSva Sengan, da misa Sewire oxa CuenTs da Tanamaval-meyavn Cuen wyaloba Seni.~ da iyo maT Tana simravle mciredi taZreulisa maTisa da naTesavi erisTavTa da patiaxSTa sami aTasi, xolo spaTagan afxazTa _ ori aTasi mbrZoli. da vidre ganTenebadmde moavlina | ufalman sarkinozTa zeda xorSaki bRuarisa da guemna igini satliTa sisxlisaTa. da eCuena Ramesa mas angelozi arCils, romelman hrqua mas: warvediT da ewyveniT agarianTa, rameTu momivlinebies maT zeda guema sastikad momsrveli kaciTgan mipirutyuTamde. da gan-ra-xdeT, gesmas banaksa Sina maTsa ma
1 romelni miuZRuanna A. mouZRuna Mm. sparsTa] A-Si xelnaweris dazianebis gamo ikiTxeba mxolod `shp~, Q-Si ewera `srsTa~, Semdeg CaumatebiaT `p~ da weria: `sprsTa~. mefeman + vaxtangs C. yoelTa C. mefeman yovelsa Tana] mefeman erTi mrians da erTi _ vaxtangs yovlisaTuis A. vecxlisa C, vercxlsa Q, vercxlisani m. ahkida CAMQ, hakida m. 2 mkuircxsa A. or aTassa C. `da~3 Q-Si Camatebulia. dasdeviT _ Mm. 3 quTaTis CAMQm. cixe-gujas C, cixe-gojs Q. grgni Q, gvirgvini m. igi _ A. Cemi A. da gujarni tyavisani _ A. tyavisan M, tyvisni Q, tyuvisan m] _ C. 4 davsxen] davdev A. Tu] ukeTu CA, ukueTu Q. movwydeT] movhkudeT C, movswydeT A, movideT MQm. igi + yoeli C. ~ darCes ucnaurad CQ. mosulasa A] gamoslvasa CM, gamosulasa Q, gamosvlsa m. 5 ganZi A. aw ukue _ A. 6 viqmneT AMQm. moorebisaTuis C, orebisaTuis A. ganvideT] ara SevideT A. da2 _ MQm. 7 mas] amis MQm. ~ Sina guerdsa amas C. da _ A. 9 mivides CAQ. wmidasa (wmindasa m) mas xatsa Mm. RmrTismSobelisa A, RmrTismSoblisasa Mm. 10 Tayuanis-sces CAQ. ganvalT] ganvleT CMQm. Senisa] SenisaTa A, M-Sic ewera `SenisaTa~, Semdeg gausworebiaT. 11 da1 _ CMQm. missa C. Seiwire Mm. Tanamaval-meyav CM, Tanamavl-meyavn m. 12-13 da Tanamaval-meyavn Cuen wyaloba Seni _ A. 13 mcired CAMQm. taZreulisa maTisa] taZeuli sami aTasi MQm. da2 _ A. 14 patiaxSTa] ptiaRSTa M. sami aTasi] aTasi CA. afxazTa _ m. ~ mbrZoli ori aTasi CA. 15 ganTenebamde CMQm. moavlina] mouvlina C. sarkinozTa] agarianTa C. sarkinozTa zeda _ MQm. xorSaki] xurSaki Q. da guemna igini _ C. guemna] gumna Q. 16 satliTa] saxiTa C, satiliTa Q. satliTa sisxlisaTa] saxliTa sasaxlisaTa Mm. sisxlisTa Q. ~ mas Ramesa CA. ~ arCils angelozi CA] + uflisa CA. romelman] rna m. hqua CMm, rqua A. 17 ewyvniT Q. momivlinebies] mimivlenia CA, moguivlenia M, migvlenia Q, miguivlenia m. zedan m. sastiki A. 18 da _ A. gesmes CA. banaksa Sina maTsa] banakiT maTiT C] _ A. maTs Mm. 18-1,238 ~ ma tirilisa da vaebisa A. * M-Si aSiaze gviandeli minaweri: `cixe goji~. 237

C165v Q68v

M215v

m264 A125v

10

C166r

15

20

juanSeri vaebisa da tirilisa, xolo Tquen mne iyveniT da ganZlierdiT sasoebiTa RmrTisaTa.~ da viTarca ganTendeboda, isma banakiT maTiT ma tirilisa da godebisa. | maSin ukue ganvides sasoebiTa RmrTisaTa wyobad maTda da ewyvnes. da mosca ufalman Zleva | mciredTa erTa qristeaneTa. da mowyda satliTa sarkinozTagan ocdaTxuTmeti aTasi, xolo maxliTa _ sami aTasi. da iwyla mihr mazrakiTa ferdsa. xolo qristeaneTagan mas dResa Sina mokles kaci samoci da sarkinozTa cxeni daeca, viTarca Walaki, da wahyrides yovelTa maT zRuad. maSin ixila Cueneba vinme agarianman, romelsa etyoda reca mociquli maTi: moucemia RmerTsa Zleva Cuenda vi|dre aRsrulebadmde aTTa mcnebaTa, | viTarca hrqua abrahams da agars RmerTman, aramed eklesiaTa RmrTisaTa da kacTa RmrTismsaxurTa ekrZalebodeT, viTarca-igi gamcen kuransa Sina Cemsa.~ mswrafl aRiyarnes da ukuniqces kuals|ave Tssa. da viTarca aRiares cixe-goji da daibanakes wyalTa maT zeda msgefssa erTsa, gardamoda wma ficxeli, aRdges mdinareni sastikad da mihmarTa umcrosman wyalman spasa abaSTasa da wariRo maTgan m|krcxli* ocdasami aTasi da mihmarTa ufrosman wyalman medarTa, romelTa-igi banaki iyo uWalakes, romelni|me ivltodes adgilTa da romelnime xeTa zeda ganhdebodes. da wariRo cxeni ocdaaTxuTmeti aTasi. da mieriTgan saxel-edva orTa amaT mdinareTa: erTsa _ cxeniswyali da erTsa _ abaSa.
1 vaaebisa Mm. tirilis m. Tquen _ CA. mned m. 2 viTarca _ Q. ~ godebisa da tirilisa C. 3 ukue _ A. maTda _ C. da1 _ A. ~ ufalman mosca A. 4 Zleva + mterTa A. mcireTa Q. qristianeTa CAMm, qristeanTa Q. moswyda CMQm, moswyuidna A. satiliTa C, satliT Q] saxliTa Mm. sarkinosTagan m. 4-5 ocdaTxuTmeti aTasi] ocdaTurameti aTasi m. aTasi] Q. 5 mihr] miran C. mihrma zrakiTa Mm, mihrmazrakiTa Q. marzakiTa A. ferdsa] feradsa MQm. 6 qristianeTagan AMm, qristianTagan Q] queyanaTagan C. ~ mokles mas dResa C. da _ A. 7 viTarca Walaki, da wahyrides yovelTa maT zRuad] viTar saWalaki da Caayrides yovelsa mas zRuasa A. wahyrides] Cahyrides CMm, Cayrides Q. yovelTa maT] yovelsa (yoelsa C) mas CQm. maT] mas M. 8 ~ vinme Cueneba (Cuneba Q) MQm. ~ agarianman vinme Cueneba CA. rec C] _ MQm. 9 Zleva + mterTa A. mcnebaTa] mefeTa CA. 10 hqua CMm, rqua A. abrams C, abrahms Mm. da 1 _ Q. agarsa Mm. ~ RmerTman abrams da agars A. RmrTisaTa] wmidaTa C. 10-11 eklesiaTa RmrTisaTa da kacTa RmrTismsaxurTa] eklesiaTa da wmidaTa kacTa A. 11 kuransa] yuransa C. 12 da mswrafl m. aiyarnes C] aRiyvanes A. ukaniqces m. viTarca _ A. aRiares] aRiyarnes m, Q-Si ewera `aRiares~, axla `r~ gadaSlilia. cixe-gojis m. 13 da _ CMQm. zeda] Sina Qm. msgefsisasa MQm] orTa msgavsad CA. erTisa A + da CAMQ. ficxeli] mZafri A. adges Q, aRdgen A. 14 mimarTa MQ, mimarTna m. mihmarTa umcrosman wyalman spasa abaSTasa] mimarTa ufrosman wyalman abaSTa A. umcrosman + man MQm. maTgani A. 15 mkrcxli _ C. ocdasami aTasi] sami aTasi A, kg C Q. mohmarTa C, mimarTa AMQm. ufrosman] umcrosman A. 16 banaki] medari MQm. uWalake CA, uWalkes Q. romelni miivltodes (moivldes Q) MQm. adgiliTa A. da _ CA. zeda _ C. 16-17 gahdebodes MQ] gades CA. 17 waiRo A. ocdaTxuTmeti aTasi C, ocdaxuTmeti aTasi A] k (k Q) da TxuTmeti Csi (Csi Q, Csi m) MQm. da 2 _ CAQ. amaT] maT A. 18 erTsa1 bis A.
*

M216r

A126r

m265 C166v

10

Q69r

M216v A126v

15

20

Mm-Si (m-Si singuriT) minaweri aSiaze gviandeli xeliT: `mkvircxli. aq naxe (naxeT m), ra ars~.

238

juanSeri da aRiyara muniT da Sevles gza guriisa da ganvles sperisa. da simravlisagan ara SeCenil iyo dakleba, xolo uwinave dasWres kudebi cxenTa maTTa, rameTu Tiisagan ver iTrevdian. xolo iqmna mas Jamsa ganryunil queyana | qarTlisa, somxiTisa da ranisa, rameTu arRara ipoeboda naSenebi, arca saWamadi kacTa da pirutyuTa yovladve. da waravlines mociquli winaSe berZenTa mefisa mihr da arCil da erisTavman afxazeTisaman da auwyes yoveli, raca iqmna RmrTisa mier eliTa maTiTa. xolo man warmosca ori grgni mihrisa da arCilisa da mouwera maT Tana: Tqueni iyos mefoba, sibrZne | da simne qarTlsa Sina. aw, daRacaTu idevnebiT Cuen | Tana | msaxurebisaTs juarisasa, moqcevasa Cuensa, viTarca aRmiTqua Cuen RmerTman, Cuen Tanave ididneT. aramed daadgeriT simagreTa Sina TquenTa, vidremdis warden weliwadni maTni samasni, rameTu orasdameergasesa welsa ganevlTos mefoba maTi da gansrulebasa mesamisa weliwdisasa moeces Zali mefobasa Cuensa da SevmusrneT agarianni. da yovelni maTni aRmaRlebulni damdablden da Cuen Tana mdabalni aRmaRlden.~ da mowera leonisa esresaxed: | yovladve sazRvarTa qarTlisaTa Cuengan qmnul ars vneba da mefeTa maTTagan Cuenda momarT _ rgeba da Tanadadgoma. aw ese mesame msaxureba da rgeba dadves Cuen Tana saydarsa amas sameufosa. pirvelad naTeli miiRes elsa queSe Cuensa; kualad Semusrvisagan daarCines didi | qalaqi pontosa, da Soris Cuensa da Soris sparsTa yves mSdoba. rameTu igive vaxtang mefe Suamdgomel iqmna da rmliTa misi|Ta ukumouRo samefosa amas palestine da ori
1 aiyara C, ipyra AQ. Sevles] Semovlo A] + mun MQ, mu m. gza _ A. gurisa Mm, gurisa Q. da3 _ A. 2 ara] ar m. dakleba] kleba A. uwinave] uwina ver MQm] _ C. dasWres] dascres MQm. 3 iTrevdian] iTrevdes C] iarebodes A. 4 Jamsa + Sina A. ganryunili Q, ganyunil m. 5 rameTu] da C. naSenebi + da A. saWamadi] SeWamadi C] sWamdi Mm. da pirutyuTa yovladve _ C. yovlad A. da2 _ Q. 6 winaSe berZenTa mefisa] saberZneTs mefesa winaSe A. berZenT mefesa Mm. mefesa Q. mihr] mihra CQ, miha Mm. da2 + leon C. da2 _ MQm. 6-7 afxzeTisman Q. 7 auwyes + ese CA. yoeli C. raca] rac m, ra Q. 8 ori grgni] ori gujari da guirguini A. mihrisa] mihrisTuis C, mirianisi A, mrisa M, mirisa Qm. arCilis M, arCils Q. mouwera] mowera CQ, moswera Mm. Tana + viTarmed A. iyo A. 8-9 ~ simne da sibrZne CA. 9 qarTls A. da aw C. ~ daRacaTu aw A. msaxurebasaTuis M. 10 juarisa CAMm, juarisa Q. amiTqua A. Tana A. idideniT MQm. 11 dadgeriT m. wardes CMm. welni CA. 11-12 samasni] samni C. 12 orasmeergasesa C, orasmeergasesni A. ganevlTos] ganivTos C, ganiyos A. 13 wlisasa CA. da1 _ CA. SemusrneT A. 14 yoelni C. maTni] mTani M. amaRlebulni AMQm. mdabalni] madidebelni CA. amaRlden CAMQm. 15 leonisi CMQm. mouwera leons A. esreTsaxed CA, esresaxe Mm, Q-Si ewera `ese saxed~, `r~ Camatebulia da weria: `esre saxed~ . yoladve C. qmnil CMQ. 16 rigeba Mm. rgeba da _ A. ~ Tanadadgoma da rgeba C. aw _ A. mesame _ A. 16-17 rgeba da Tanadadgoma. aw ese mesame msaxureba da _ Q. 17 da rgeba _ CA. rigeba Mm. dadves + da C. amas] mas C. samefosa CMQm. 18 miiRes] moiRes CA. ~ Cuensa queSe A. daarCines] darCnes Mm. 19 da1 _ MQm. 20 iqmna] iyo C. rmliTa] Q-Si ewera mliTa, `r~ Camatebulia da weria: `rmliTa~. ukumouRo] ukmoiRo CMQm, ukumoiRo A. amas] amis A. palestine] palastine Mm. 239

C167r

m266 A127r M217r

10

C167v

15

Q69v

A127v

20

juanSeri nawili jazireTisa. aw Tumca RmerTsa ara magaT mier daebrkola, bor|oti ege mteri Semo-mca-srul iyo vidre kostantinepoledmde. da SvilTa Soris nebroTisTa warCinebul-yvna RmerTman egeni, rameTu ara moakldes naTesavsa magaTsa brZeni gulisxmismyofeli da mbrZoli, viTarca-ese mogTxrobs Cuen aRwerili gujari, romelsa Sina aRweril arian mefeni w|arCinebulni tomebiT da soflebiT maTiT. xolo Senda mibrZanebies erisTavoba afxaze|Tisa, Senda SvilTa SenTa da momavalTa SenTa miukunisamde. aramed keTilad hpatiobdi mefeTa da erTa magaT qarTlisaTa, da amieriTgan nuRaramca el-gewifebis vnebad maTda da sazRvarTa maT egrisisaTa, vidremdis iyvnen mun, da anu ganviden muniT.~ xolo mihr damZimda wylulebisa misgan mosikudid da hrqua Zmasa Tssa arCils: me, esera, warval, Zmao, mamaTa CuenTa Tana, aramed warmec da damfal saflavsa mamaTave CuenTa Tana. da Sen gauwyo adgili saganZurTa CuenTa namalevTa, sada ars. da ara mivis me Svili wuli mkdrad, aramed misxen Sdni qalni. aw Sen xar mkdri saxlisagan | mefobisa C|uenisa mirian mefisa[sa]. da Sen TT uwyi, viTarmed qali, Svili Cueni, ara mivsciT erisTavTa CuenTa colad, anu mivsciT mefeTa, anu mo-vinmevidis sparsTagan naTesavi mefeTa, viTarca feroz, romelsa misca mirian mefeman asuli misi colad. da Cuen Semcirebul varT, rameTu Sen xar ucolo, da me var uZeo. aw, | raTgan moiyvannian mamaTa CuenTa colni da asulni erisTavTa CuenTani, miscen maT asulni Cemni da ganuyvnen maT queyanani qarTlisani, naxevari _ Sen da
1 Tumca RmerTsa] TumcaRa C. ara _ MQm. ege] igi C. 2 Semo-mc-srul C, mo-mca-srul A. kostantipoledmde A, kostantipovlamde MQ, kostantipolvlamde m. 3 moakldes] mokles Q. magaTsa] C-Si ewera `maTsa~, `ga~ Semdeg aris Camatebuli: `magaTsa~. brZen m] + da C. 3-4 gulismismyofeli CAMQm. 4 gujari] gvijari Mm. romelsa] rsa m. 5 mefeni + da A. tomebiTa C. soflebiTa C. maTiTa C. xolo _ A. 6 mibrZanebies] mibrZanebia Mm, mibrZnebia Q. erisTaoba CAMm. SenTa1 _ CAM. SenTa2 + yoelTa C. SenTa2] da Q] _ m. 6-7 ukunisamde A. 7 hpatiobdi] pativ-scemdi C, apatiobdi A. qarTlisaTa] qarTvelisaTa Mm. da2 _ A. mieriTgan MQm. 8 el-gewifeba Mm, el-gewifeba Q. maTda] magaTda C. da _ A. maT] maTTa MQm] _ C. egrisaTa CAM, egrisTa Qm. vidremdis] viTarmed A. 9 mun] manda CAMQ, mand m. da _ AMQm. gaviden m. muniT] mandaT C, mandiT AMm, mandeT Q. 10 xolo _ A. mihr damZimda] mirdam Zmad MQm. hqua CMm, rqua A. 11 Zmao] Zma ufalo A. warmec] warmiRe C. saflavsa _ C. mamaTa C. 11-12 aramed warmec da damfal saflavsa mamaTave CuenTa Tana _ A. 12 da1 _ MQm. namlevTa Q. 13 me] Ze C] Cuen MQm. ~ wuli Svili CA. qalni] M-Si gadakeTebulia, weria `aqalni~, Tavdapirveli sityva aRar ikiTxeba, m-Si ewera `aqalni~, Semdeg pirveli `a~ wauSliaT da weria: `qalni~. aramed misxen Sdni qalni. aw Sen xar mkdri saxlisagan _ A. 14 Cuenisa] Cemisa Mm. mefisa CAMQm. viTarmed] viTared M. qali] qaRi M. 14-15 ~ Cueni Svili qali C. 15 Cuen Mm. CuenTa _ C. colad _ MQm. colad, anu mivsciT mefeTa _ Q. mivsiciT M. anu2 + Tu C. 15-16 mo-vinme-vidis] vinme movidis C. 16 sparsTagan] sparsi C, sparsTa Q. ~ naTesavi sparsT A. sparsTa ganaTesavi naTesavi M. ferozs C. romelsa _ C. mefeman _ C. 17 misi _ AMQm. da1] xolo A. Cuen _ CMQm. varT] var m. me var] Cuen varT A. 18 raTgan] romelTa C, ragan A, radgan m. moiyvanian A. da _ CA. CuenTani + da A. 19 Cemni] Cuenni Q. da1 _ A. ganuyven AQ, ganuyuen M, m-Si ewera `ganuyuena~, Semdeg meore `a~ wauSliaT da weria: `ganuyuen~. Sen] Senda m. 19-1,241 Sen da naxevari _ Q. 240

M217v

m267 C168r

10

A128r M218r

15

C168v

20

juanSeri naxevari _ maT. xolo sauxucesod romeli maqunda, momicemia Senda da gaqundes sauxucesod egrisi, suaneTi, Takueri, argueTi | da guria, xolo klarjeTi da SuamTiuleTi miec asulTa CemTa, raTa mun Sina iyvnen JamTa amaT borot|Ta. da mamaca Cemi mokuda SfoTsa amas Sina da ver warveciT igi mcxeTas, warscen Zualni misni da dahflen saydarsa quTaTisisasa,* raTa ipovos igi sawamebelad samkdrebelsa Cuensa. da Sen daadger aqa da emoyurebode berZenTa, vidremdis gan|qardes bneli ese.~ mokuda mihr. da warmosces mcxeT|as da dahfles zemosa eklesiasa, Sesavalsa karisasa. xolo arCil** mouwoda erisTavTa qarTlisaTa da miscna Ziswulni misni: erTi misca mamisZmiswulsa missa, Svilsa guaram kurapalatisasa, romelsa hqonda klarjeTi | da javaxeTi; da meore misca patiaxSsa, naTesavsa ferozissa, romeli mTavrobda TrialeTs, taSirs da abocs; mesame misca nerses nersiansa, romeli-igi iyo warCinebuli vaxtang mefisa; meoTxe misca adarnases adarnasiansa, da orTa amaT ganuyo zenasofeli, romel ars qarTli; mexuTe misca varazmans da misca kotmaniTgan qurdisevamde (iyo ese varazman naTesavi sparsTa erisTvisa bardavelisa, romeli iyo dedisZma vaxtang mefisa), meequse misca juanSers juanSeriansa, romeli-igi
1 ~ romel sauxucesod C] + me C. romel A. maqunda] mqonda CA. momicemia] mimicemia CA, mamicemia Mm. gaqundes] gqondes CA. 2 Takueri + da C. argueTi] aragviT M, araguTi Q, araguiT m. kalarjeTi m. 3 Sina] Sini m. da _ A. 4 mamaca Cemi] mama Cueni A. Cemi] Cueni C. amas] ams m. ver] vera M, vera Q. warveciT] miviReT C. iigi Q] _ A. warscen] warixuen C. 5 daflen AMQm. quTaTisasa C, quTaTissa AMQm. ipoos Q ] iyos CA. 5-6 samkdrebelsa Cuensa] samkdrosa (samkuidrosa CMm, samkuidresa A ) Cuenisa CAMQm. 6 dadger m. emoyurebodi MQm. 8 da mokuda CA. mihr] miran C, mir A, mirian MQm. warmosces] warmoiRes C. dafles AMQm. 10 xolo A. Ziswulni] Zmiswulni CAQ. misni _ AQ. 11 misca _ C. mamisZmiswulsa missa] mamisZmasa A. ~ mamisZmiswulis Svilsa missa MQm. guram CAQm. kulapalatisasa C, kulaparatissa A, kuratpalatisasa MQm. hqonda] aqunda C. 11-12 kalarjeTi m. 12 da2 _ CA. meoresa Mm. misc m. patiaxSasa m. ~ naTesavsa patiaxSsa C. ferozisasa C. hmTavrobda M. 13 taSirsa Cm. abocs] aSots CA. nerse Q. nersiansa _ C. romeli MQm. ~ romeli iyo igi A. 14 vaxtang] kaxTagan m. meoTxe] m-Si ewera `meoTxesa~, Semdeg `sa~ gadauSliaT da weria: `meoTxe~. adarneses C, adeneses A, adranases m] _ Q. M-Si ewera `adarnases da~, Semdeg `da~ wauSliaT. adarnesiansa CA, adranasiansa m. orTave CA. 15 varzamans C, varzmans AQ. da misca _ Q. kotmniTgan Q, kotamaniTgan m. 16 qurdisevamdin C. varzaman C, varzman A. naTesavi] nanesavi m. erisTavisa CA. erisTvisa bardavelisa] erisTavi (erisTavi bis m) saberZneTisa MQm. 17 dedisZma] dedismama CM, dedismama igi Q, dedismama igi m. meequsesa m. jonSers C, jonbers A, juanbors MQ, janbors m. jonSeriansa C, jonberiansa A, juanboriansa MQ, janboriansa m. romeli-igi] romeli C, `- igi~ Camatebulia m-Si, ewera: `romeli~. 17-1,242 ~ romeli iyo igi A. * M-Si minaweria gviandeli xeliT: `aq ars (?) .: quTTaTsi~. ** C-Si minaweria aSiaze: `mfe arCil~ C.

m268 Q70r

A128v

M218v

10

C169r

15

20

241

juanSeri iyo naTesavi mirian mefisa SvilTagan revisTa, da misca juari da xerki da yoveli mTiuleTi, manglisisevi da tfilisi. xolo nawili arCilisi iyo ganzogebiT gamonayofi yovelTa | amaT evTagan. da viTar ixiles, rameTu juanSers ukeTesi nawili misca, daumZimda mcired rame sxuaT|a maT, da ganutevna mTavarni ese colebiTurT Ts-Tsad adgilad. xolo arCil mouwoda leons da hrqua: kurTxeul iyav Sen u|flisa mier, rameTu keTilad iRuawe stumroba Cueni da damicven adgilTa SenTa mSdobiT. garna aw uwyies Seneba adgilTa CuenTa klisuriTgan aRmarT, warval da daveSenebi cixegojs da quTaTiss. aw iTxove Tavisa SenisaTs, ra gnebavs Cemgan nacvalad keTilismsaxurebisa Senisa.~ xolo leon hrqua: momca me keisarman queyana ese mkdrobiT keTilad simniTa TqueniTa, xolo amieriTgan ars ese mamulebiT samkdrebel Cemda klisu|riTgan vidre mdinaredmde didad xazareTisa, sada warswudebis wueri kavkasiisa amis. SemrTe meca monaTa SenTa Tana, romelni dRes Rirs-yven Svilad da Zmad Senda. ara minda nawili Sengan, aramed Cemica ese Sendave iyos.~ maSin misca leons colad Zmiswuli | misi guranduxt da grgni igi, romeli berZenTa mefesa warmoeca mihrisTs. yves aRTquma da fici saSineli, viTarmed ara iyos mteroba Soris maTsa, aramed erCdes leon arCi|ls yovelTa dReTa misTa. warmovida a|rCil da daemkdra egriss vidre Sorapnamde da ganamagrna yovelni cixeni da qalaqni da aRaSena cixe sazRvarsa zeda guriisa da saberZneTisasa. da
1 m-Si ewera: iyo + `dedismama~, Semdeg gadamwersve SeuniSnavs Secdoma da `dedismama~ gadauSlia. revisaTa M, reuisaTa m] revis ZeTasa A. misca + mas C. yoeli C. 2 mTeuleTi A. manglisisevi] mangisevi C. tbilisi m. 3 ganzogebiT] ganmzadebiT MQ, m-Si ewera `gamazadebiT~, gadakeTebulia da weria: `gamzadebiT~. yoelTa C. 4 viTar + daumZimda A. jonSers C, jonbers A, juanbers MQ, janbers m. ukeTesi] umetesi CAQ. mcired rame _ C. ~ daumZimda rame mcired A. 5 da ganutevna] dautevna Q. colebiTurT _ A. adgilad] adgilTa C. 6 hqua CMm, rqua A. iyav] iyavn A. 7 da _ C. damicven + Cuen CA. SenTa] CuenTa MQm. 8 Senebad CA. klisoriTgan C, kilisuriTgan Qm. 8-9 cixe-gojas C] cixe-geguTs A. 9 da _ MQm. quTaTis CAMQm. iTxoe C, iTxoves m. SenisaTs] Senisa A. ra] raca C, raa Mm, ra Q. naculad CAMm. 9-10 keTilisa msaxurebisa C] msaxurebisa A. 10 hqua CMm, rqua A. me _ C. queyan m. 11 TqueniTa] misiTa A. mieriTgan A. ese _ C, M-Si `ese~ gvianaa Camatebuli. mamulobiT Q, mamulebiT m. 12 klisoriTgan C, kilisuriTgan Qm, M-Si savaraudod ewera `kilusuriTgan~, Semdeg gadakeTebulia da weria: `kilisuriTgan~. mdinaredmd A. xazareTad MQm. warswudebis] waswuTebis C, warwdebis A, daswydebis MQm. 12-13 kavkasisa Q. 13 amis] amiT C, amisi A. SemrTe] SemarTe m. meca _ MQm. romelni] romelni-ese CAQ. dRes _ A. -myven Q] _ Mm. 14 ~ Sengan nawili C. Sendave] Senive CA. maSin] man Mm. leons] leon A. 15 colad _ CA. guaranduxt AM. igi _ A. romeli bis A. 16 mihrisTs] mirisTuis A, mirianisTuis M, mirianisTs Q. aRTqma AQm. da _ MQm. saSineli] saSeneli M. Soris maTsa] maT Soris A. 18 da warmovida A. arCil] A-Si ewera `arcil~, Semdeg gadasworebulia. egris CMQm. egriss vidre] egrissave A. Sorapanamde Am. da2 _ A. ganamagrna] ganagna CAQ. yovelni _ CA. 19 guriisasa CMm, gurisasa Q.

A129r

M219r C169v

10

Q70v

A129v

15

C170r M219v

20

242

juanSeri warda amas Sina weliwadi aTormeti da iwyo Senebad qarTlman, xolo ganryunil iyo sayofelad mcxeTa. gardamoda arCil egrisiT da dajda nacixarsa idarisasa. | maSin movida misa mTavari erTi, romeli iyo naTesavisagan daviT winawarmetyuelisa saxeliT adarnase, Zmiswuli adarnase brmisa, romlisa mama misi mzaxebul iyo bagratonianTadve, da berZenTa mier dadginebul iyo erisTavad areTa somxiTisaTa. da tyueobasa mas yrusasa STasrul iyo igi SvilTa Tana guaram kurapalatisaTa klarjeTs da mun darComil iyo, iTxova arCilisgan da hrqua: ukueTu inebo da | myo me, viTarca mkdri Seni, momec me queyana.~ da misca Sulaveri da artani. amisa Semdgomad movida arCil kaxeTad da yovelTa taZreulTa misTa miuboZa | kaxeTi da aznaur-yvna igini, da aRaSena eklesia saZmors, SeirTo coli, asuli kurapalatisa, romeli iyo SvilTagan vaxtang mefisaTa, berZnisa colisa naSobTa, da dajda | wuqeTs da aRaSena kasri, da evsa lakuastisasa aRaSena cixe da povna wuqeTs mTavarni, romelTa mieboZa vaxtang mefesa wuqeTi. da iyo maSin, romeli erisTavobda TuSTa da xunzTa zeda da yovelTa warmarTTa mis mTisaTa, saxeliT abuxuasro, da ara ineba misgan warRebad wuqeTi, aRaS|ena cixeqalaqi erTi nuxpats, orTa wyalTa Sua. xolo nuxpatelni uwinares iyvnes kacni warmarTni da mecisbunebisani, aramed yrusa moesra simZlavre maTi, da iZulebiT
1 warhda C. amas] amaT Qm. amas Sina] ama Sigan C. Tormeti CA] i b MQm. qarTlman] qarTlsa Mm, qarTls Q. 2 sayoflad CAM, syofd Q. gardamoda] gardavida CAM, gardmovida Q, gardamovida m. nacixrssa Q. nacixarsa idarisasa] nacixvarsa Tana idrissa A. M-Si ewera `idisasa~, Semdeg `r~ CaumatebiaT da weria: `idrisasa~. idrissa Q, idisasa m. 3 missa CMQm. ~ mTavari erTi misa A. iyo _ A. naTesavisagan] naTesaviTgan Mm. 4 adarnese1 C, adranase m. Zmiswuli] Ziswuli A, diswuli MQm. Zmiswuli adarnase _ C. adranase2 m] A-Si ewera `adarnase~, gadakeTebulia da weria: `adarnese~. mzaxebul] mzaxlebul A. 4-5 bagrationTad A, bagrationianTadve m. 5 ~ areTa somxiTisaTa erisTavad C. somxiTisa A. 6 yruisasa AMm. guram A] _ C. kulapalatisaTa C, kulaparatisTa A, kuratpalatisasa MQm. 7 da1 _ A. iTxoa C. arCilisagan Mm. hqua CMm, rqua A. da3 _ CA. 8 me _ CA. misca] mica m] + mas C. arteni C. 9 amissa CA, amis m. yoelTa C. da yovelTa taZreulTa misTa miuboZa kaxeTi da _ A. 10 da2 _ CA. saZmours MQm. asuli + guram CA, guaram Q. 11 kulapalatisa C, kulaparatisa A, kuratpalatisa MQm. berZenisa C, berZnis AMm. colis Am. da _ A. 12 wuqueTs1 C, wuquTs Q, m-Si ewera `wuseTs~, Semdeg gadaakeTes da weria: `wuqeTs~. kasri da evsa] kasris evisa M, kasris evis Qm (Q-Si ewera `kasris evisa~). da2 _ C. lukastisasa C, lakuastissa A. Q-Si ewera l kuastissasa aSena~, gadasworebulia da weria: lkuastissa aRaSena~. wuqueTs2 C, wuquT Q, m-Si ewera wuseTs~, Semdeg gadaakeTes da weria: wuqqeTs~. 13 mTavarni] mavarni Mm. romelTada C. romelTa + romelTada A. mieboZa] mieSora A. mefisa Mm. wuqueTi C, wuquTi Q, m-Si ewera wuseTi~, Semdeg gadaakeTes da weria: wuqeTi~. 14 romeli~ Camatebulia C-Si. erisTaobda Am. xunzTa] xoSTa C, xuSTa A, xuzTa MQm. yoelTa C. 15 abuxusro Q] aSuxuasro C, abuxuro Mm. ineba] eneba C. waRebad CAMQm. wiqueTi C, wuquTi Q. m-Si ewera aRaSenea~, gadasworebulia da weria: aRaSena~. 16 nuxpats] nopats C, nopatas A. nuxpats orTa] nuspatsorTa MQm. nuxpatelni] nopatelni C, nopotelni A, nuspatelni MQm. 17 mecisbunebani CAMQm. simZlavre] simravle CAQ] + igi MQm. iZulebi A. 243

m270

A130r

C170v

10

M220r

Q71r

15

20

juanSeri monaTlna igini. ganZlierebul iyvnes igini queyanasa ranisasa da epyra gaziri da somxiTi, da hbrZoda maslama berZenTa. xolo Zmiswulni adarn|ase brmisani, romelTa daswunes mamisZmasa Tualni, | warmovides taroniT Sakisad, samni Zmani, da daemk|drnes mun brZanebiTa arCilisiTa, rameTu yoveli piri kavkasiisa raniT kerZo umkdroqmnul iyo, xolo hereTi da kaxeTi WalakTa da tyeTagan ukeTe darComil iyo, da daemkdrnes samnive igi Zmani vidre gulgulamdis. masve Jamsa patiaxSni vinme ara SeeSunes klarjeTs, sxuad | warvides naxevarni maTganni da Seipyres klde erTi taos, romelsa erqua kalmaxi, da aRaSenes cixed. xolo romelni-igi movides kaxeTs arCilis Tana, misca erTsa maTgansa colad naTesavisagan abuxuasrosa, rameTu daqurivebul iyo igi da ara esua qmari JamTa maT. da daecadnes sarkinozni Semoslvad qarTlad yrusa warslviTgan weliwadsa ormeocdaaTsa, aqa Jamamde arRara Semovidodes, aramed miiRebdes xarksa erisTavTagan. da esxnes arCils Zeni orni: juanSer da iovane, da asulni oTxni: guranduxt, mariam, miranduxt da SuSan.*

m271 A130v C171r

M220v

10

15

20

1 monaTlna] monalna A. igini] sarkinozni CA. queyanisa ranisa C. ranissa A. gaziri] jazira C. 2 brZoda A. maslama] masalam C, ms Tana M, mis Tana Q, mas Tana m. 3 adernese C, adarnese A. brmisani] baramisani C. romelTa] raTa Mm. mamisa Zmisa M, mamisZmisa Q, mamisZmis m. 4 taroniT] troniT CMQm. Sakisad] kaxeTad C, Sakixad A, bakixad MQm. mun~ Camatebulia M-Si. brZanebiTa] bbiTa C. arCilisaTa AQ. 5 yoeli C. piri] suli m. kavkasisa AQ. kerZi CA. umkdroqmnul] umkuidroqmnil CMm, umkuidro iqmnil A, umkdroqmnil Q. ereTi CA. 6 tyeTagan] m-Si ewera tyueTagan~, gadasworebulia da weria: tyeTagan~. ukeTe] ukeTu A. ~ ukeTe darComil iyo WalakTa da tyeTagan C. 7 gulgulamde A. 8 SeSunes Q, SeuSines m. klarjeTs] kalareeTs m. sxuad] saxvad M] + da MQm. 9 erTi _ A. taosa A, taoz M. aRaSena MQ. 10 romeli-igi C] naxevarni A. kaxeTs] kaxeTad CA. ~ erTsa maTgansa misca A. ~ maTgansa erTsa Q. 11 naTesavisagan abuxuasrosa] naTesavisa abuxuasrosgan CQ. abuxosrosa A, abuxuasrosagan Mm. rameTu + da M. qurivebul C, daqurvebul M, daquruebul m. qmari + da miuboZa wuqeTi cixiT da kasriTurT CA. 12 da _ A. ecadnes C. Semosulad C] Semusrvad MQm. warsvliTgan m. weliwadisa m. 12-13 weliwadisa ormeocdaaTisa M. 13 ormocdameaTesa A, ormeocdaTsa Q. aqa Jamamde _ CMQm. arRra Q] ara A. miRebdes m] miilebdes A. 14 arCilis m. jonSer C, juanber AQ, jumber M, jumber m. ivane C. da3 _ MQm. goranduxt MQm. 15 miranduxt Q. SuSana A. * ese arCilis wameba da mefeTa cxoreba, ninos qarTlis moqceva, leonti mruvelman aRwera A, arCilis wameba da mefeTa cxoreba da ninos qarTlis moqceva leonti mrovelaman. dedasa aseTni ewera M, ese arCilis wameba da mefeTa cxrb da ninos qrTlis moqceva leonti mroelman dawera Q, arCilis wameba da mefeT cxovreba da ninos qarTlis moqceua leonti mrovelman dedas aseTni ewera m. 244

juanSeri

10

15

20

245

juanSeri

10

15

20

246

leonti mroveli

wameba
C171v Q71v m272

wmidisa da didebulisa mowamisa arCilisi, ro|meli-ese iyo mefe qarTlisa


5

M221r

M120v

A131v C172r

M120v m273 M221v

| da viTarca gardades amas Sina weliwadni ormeocda|aTni, kualad movida WiWnaum, Ze mohamadisi, moaora da Semusra yoveli Senebuli qarTlisa, da mihmarTa Seslvad kaxeTad, raTamca moaora da yovliTurT umkdro-yo. da iyo SiSi didi mefeTa da | mTavarTa da yovlisa erisa, da ara SemZlebel iyvnes winaaRdgomad, rameTu raTgan ganeryuna queyana ese yrusa, daRacaTu gardavl[es] Jam[Ta] mraval[Ta] mSdobiT, arRara mogebul iyo kualsa Tssa. xolo wmidaman arCil ganizraxa gonebasa Tssa simniTa gulisa misisaTa, raTa mivides da naxos, da iTxovos misgan mSdobaYqueyanisa da dacva Seuryevelad eklesiaTa da aradapatiJebaYdatevebisaTs sjulisa. mindobiTa RmrTisaTa aRirCia Tavisa Tsisa da sulisa dadeba sasrad qristeaneTa, aRdga da mivida WiWnaumis Tana, romelsa ewoda asim. man cna mislva misi, miegeba sixaruliTa da moikiTxa didiTa di|debiTa, da dayves dR|e igi erTobiT; aqo sikeTe misi. Seuyuarda sisrule hasakisa misisa da umetesad SuenierebaYpirisa misisa. Semdgomad mciredTa dReTa iwyo sityuad liqniT, aRuTqumida niWTa da awuevda datevebasa qristes sjulisasa da miqcevasa sarkinozad. xolo wmidaman arCil yovladve ara | Tavs-idva sicbili misi, da mtkiciTa gonebiTa miugo da hrqua: `nu iyofin, Tumca dauteve q|riste RmerTi cxoveli, romeli-igi ars RmerTi WeSmariti, romelman snisaTs Cuenisa orciTa sikudili daiTmina. da ukueTu vismino Seni, uwyode, romel movkude sikudiliTa, romliTa vitanjebodi saukunod, garna ukueTu Sen momkla,
1 wmindis m. da _ Q. arCilisa Q, arCilisa m] A-Si ewera `arwilisi~, Semdeg gausworebiaT. 2 romeli-ese] romeli C. qarTlisa] qarTvelTa Cm, qarTuelTa M. 3 viTarca] viTar CMm. gardahdes C, gardada m. amas Sina _ C. weliwadi ormocdaaTi A. 4 WiWnom A, WiWuam Mm, WiWum Q. mohamedisi C, mohmadisi AQ, moahmadisi M, moahdisi m. moaoros m. yoeli C. mohmarTa C, mimarTa MQm. 5 Sesulad Mm. da1 _ MQm. yoelisa C. yovlisa erisa] yovelsa ersa zeda A. 6 da3 _ C. winaaRdgomad CA. 7 raTagan] romelTagan Mm. gardavlna Jamni mravalni CAMQm. 8 arRara ... Tssa _ A. 9 wmindaman m. ganiZraxa m] _ C. Tssa] missa C. simniTa gulisa misisaTa] simnisa gulisaTa C, simniTa gonebisaTa A. 10 raTa] rameTu M. iTxoos C. da3 _ m. 10-11 Seuryevlad M. 11 da _ A. dateobisaTuis CA, datevebaTuis M. RmrTisaTa + arCil m. 12 arCia Mm. Tavis m. sulis M. sasrad] samarad m. qristianeTa CAMm, qnTa Q. aRdga _ A. movida Mm. 13 WiWnaoms C, WiWanaoms A, WiWunumis Mm. man] xolo man viTar C. asim. man] asimman viTarca A. misula AMm. sixaruliT CAQ. da _ C. 14 didiTa didebiTa] pativiTa didiTa C. erTobiT] erTad C. 15 asakisa CAMQm. da _ A. umetes A. 16 ewyo Mm. liqniTa Q] C. ~ liqniT sityuad A, sityuiTa liqniTa m. aRuTqmida AQm. awuevda] aiZulebda C. 17 dateobasa A. miqcevasa] miqcevad CA, miiqces M, miiqces m. wmindaman m. yolad C] _ A. 18 hqua CMm, rqua A. Tumca + vismine sityuaTa SenTa anumca C, vinme sityuaTa SenTa vismine, anumca A. 19 cxoeli C] _ Mm. 19-20 xsnisaTuis m. 20 romel] rome A. 21 movkude] mvkude C. vitanjebode AMQm. saukunod] ukunisamde A, C-Si ewera `saukunos~, Semdeg gadausworebiaT da weria: `saukunod~. ukueTu] Tu C.

10

15

20

247

wameba wmidisa arCilisi aRvdge, viTarca RmerTi Cueni, da vidido mis Tana.~ esma ra ese yoveli usjulosa mas da ixila simtkice misi uqceveli, daukrda friad, da ubrZana Sepyroba misi da Seyeneba sapyrobilesa, raTa RonisZiebiTa miaqcios igi, rameTu ara unda sikudili misi siSuenierisaTs xatisa misisa da | simaRlisaTs | hasakisa misisa. da viTar Seiyvanes sapyrobilesa, | akurTxevda RmerTsa da iTxovda Sewevnasa mismiersa, raTa mowyalebiTa misiTa Rirs iyos mimTxuevad da mkdr-yofad naTelsa dausrulebelsa yovelTa Tana wmidaTa, romelTa sikudiliTa ukudaveba moiges. maSin ukue warmodga winaSe asimisa mTavari erTi gardabaneli, miqceuli sarkinozad, romlisa mamisZmaYmoekla warmarTTa da mklvelni misni ganerinnes mSdobiT papasa missa, adarnase mefesa. amisTs ukue Sur-igo gardabanelman da hrqua | asims: `ara uwyi, Tu vin ars ese arCil? ese ars Ze stefanozisi, naTesavi didisa mefisa vaxtangisi, romeli iyo naTesavisagan mirianis, Zisa qasresisa. da | ese iyo mamisa Tsisa Tana, raJams-igi dahflvides saganZursa samefosa qarTlisasa. da igica icis, romel herakle mefeman dahfla saganZuri Tsi, rameTu herakleca uCuenebda, sada-igi hflvides.~ esma raYese | asims, mouwoda kualad ar|Cils da hrqua: `uwin Tual-gaxuen qmnulkeTilobisa SenisaTs, rameTu friad qmnulkeTil xari. xolo aw miTxres SenTs, rameTu Svili xar didTa mefeTa xuasrovanTa. aramed aw ufrosad gansdidne winaSe Cemsa, ukueTu ismino Cemi da iyos samefo Seni Sendave da saganZurnica mamaTa
1 Cueni] Cemi A. ~ mis Tanaca vidido CAQ. yoeli C] _ m. usjulos m. 2 uqcevelad C. misi2 _ C. 3 Seyeneba] Seyuaneba m. sapyrobiled C. RonisZiebiT CA. igi _ A. rameTu bis Q. igi, rameTu ara unda] da ara sTnda C. ara unda] sTnda A. unda] sTnda Q 4 xatisa] pirisa C. misisa1] missa m. simaRlisa m. asakisa AMQm. 5 Seiyvanes] Seayenes A. sabyrobilesa m] + Sina C. akurTxebda m. Sewevnasa _ MQm. 6 mismiersa] misgagan A. Rirs-yos CA, Rirs-myos MQm. naTelsa + mas C. 7 yovelTa Tana wmidaTa] wmidaTa misTa Tana C. wmindaTa m romelTa + RmrTisaTuis A. moiges] movigoT A. 8 warmodga] warmodges Qm, warmodes M. asimisasa C] amisa A. 9 warmarTTa] wanarTa CA. romelsa (romelsa M) mamisZma moekla warmarTi MQm. mklvelni M, mkulelni m. ganernes Mm. 10 papasa missa] papsa arCilisasa (arCilissa A )CA. adarnese CAQ, adranase m. Suri igo AMQm. gardabnelman Q. 10-11 gardabanelman da hrqua asims] gardabanelmanma dasims A. 11 hqua CMm. uwyi] auwya A. Tu _ CA. vina m. arCili C. stefanozis MQm. 12 naTesavi + da MQm. mefis A. vaxtangisa m. naTesaviTgan m. mirian C. 12-13 mirianis, Zisa qasresisa] mirian mefisa, qasres Zisa A. 13 qasressa C, qasresa MQ, qasresi m. da _ m. raJams-igi] raJamsa A. saganZurTa M, sagnZurTa Q. 13-14 saganZurTa samefosa (samefoTa A) qarTlisaTa CA. 14 qarTlissa Q. romeli A. erakle CA, herekle Q, herkle m. mefeman _ C. 14-15 dahflna (daflna A) saganZurni Tuisni CA. 15 erakleca CA, herekleca MQm. uCuenebda] uSuenebda A. sada-igi] sada C, sadaca A. dahflvida CA. ese + yoveli A. asims] amisTuis Mm. 16 ~ kualad mouwoda A. hqua CMm, rqua A. uwina C. qmnilkeTilobisa A, qmnilkeTilisa Mm, qmnlkeTilobisa Q. 17 friadca A. qmnulkeTili C, qmnilkeTili MQm. xar CA. xolo _ A. rameTu] viTarmed A. 18 Svil A. xuasroanTa CA. ufroisad C, ufros A. gansdiden C, gandidnes A. 19 da1 _ CA. saganZurni C, saganZurica m.

A132r C172v Q72r

10

M222r

m274

C173r A132v

15

20

248

leonti mroveli wameba wmidisa arCilisi SenTani miganiWe Senve. pirvelad miCuenen saganZurni mefeTa berZenTani, moiqec sjulsa Cemsa da iqmen sarkinoz da spasalar-gyo Sen queyanasa zeda qarTlisasa.~ maSin miugo wmidaman arCil: `uwyode mtkiced, rameTu viyav hasakiTa mcire, odes-igi ganvlo queyana ese herakle mefeman, xolo mamaman Cemman da Zmaman dasxnes yovelni saganZurni | maTni cixesa mas, sadaT-igi Seiqca yru amira, da aw aqus igi berZenTa. xolo me ara dauteo ufali RmerTi Cemi, arca ganvyido waru|vali igi dideba warmavalisa amisTs.~ miugo da hrqua asim: `Sen ukue iyav dacemasa mas afxazeTs Sina sarkinozTasa?~ hrqua wmidaman | arCil: `me viyav maSin, raJams dascna igini RmerTman.~ hrqua asim: `romelman RmerTman dascna sarkinozni?~ miugo wmidaman arCil | da hrqua: `RmerTman cxo|velman, romeli ars Semoqmedi cisa da queyanisa, romeli-igi movida zeciT queyanad snisaTs naTesavisa kacTasa, da sikudiliTa TsiTa aRguadginna da ukudaveba moguaniWa, man ukue dascna da daamdablna igini.~ maSin hrqua asim wmidasa arCils: `romlisa RmerTi mokudavi ars da sasoeba cxovrebisa mokudavisa mimarT aqus, jer-ars misica sikudili.~ da ubrZana Tavisa mokueTiTa aRsruleba wmidisa arCilisi, da ara hrida sikeTesa missa, arca Seircxna didebisagan warCinebulebisa misisa. da ganiyvanes gare da mohkueTes Tavi misi maxliTa TTuesa mirkanisasa, romel ars marti*, da Sehvedra suli Tsi elTa | Sina dambadebelisaTa, aRirCia sikudili, ukudav|ebisa momatyuebeli,
1 miganiWne CAMQ, miginiWe m. Senve] Sen vidre C. pirvel C. Cemsa _ C. 2 da1 _ A. spsalar-gyo Q. zeda _ A. qarTlisasa + da (da _ A) mefe da ufal erTa zeda qarTlisaTa CA. 3 miugo + da hqua C, rqua A. wmindaman m. asakiT Mm. ~ mcire viyav asakiTa CAQ. 4 erakle CA, herekle MQm. maman M. Cemma m. ~ mamaman da Zmaman Cemman C. mamaman Cemman da Zmaman] man da Zmaman Cemman A. yoelni C. 4-5 yovelni saganZurni maTni] igini A. 5 maTni _ C. sadiT-igi MQm. yrui C, yruaYQ. yuru amiran M. amira] amiran m. aqs M] + cixe C. igi _ Q. 7 warmavalisa] mswraflwarmavalisa CA, warmovalisa Mm. hqua CMm, rqua A. asim _ C. afxazeTa] afxasTasa m. 7-8 ~ sarkinozTasa afxazeTs Sina CA. 7-8 `Sina sarkinozTasa~ gvianaa m-Si Camatebuli. 8 hqua1 CMm, rqua A. wmindaman] wd~n m. 9 hqua1 CMm. hrqua asim ... sarkinozni _ A. igini] igi Q. wmidaman] wdn m. arCil _ A. hqua2 CMm, rqua A] + mas CA. 10 cxoelman Cm. romel CMm. Semoqmedni m. cisa] caTa CA. queyanisa + da CAQ. romeli-igi + ars da A. 11 queyanad _ Mm. naTesavisa kacTasa] Cuenisa C. kacTasa + movida Q. sikudliTa m. TsiTa] TuisiTa M. 12 damdablna m. hqua CMm, rqua A. wmindasa m. 13 romlisa] romeli A. RmerTi] RmrTisa C] + ukuEQ. cxorebisa CAM. 14 aqus] ars C, gaqus MQ, gvaqvs m. skudili M. 15 ubrZana + mtarvalTa C. mokueTi m. Tavisa mokueTiTa aRsruleba] Tavisa mokueTa C, Tavisa mokueTa da aRsruleba A. wmindisa m. arCilisa AQ. 16 warCinebulobisa C. da1 _ CMQm. ganiyvanes] gariyvanes C. mohkueTes Tavi] warhkueTes wmida Tavi C. 17 misi maxliTa _ A. maxliTa _ C. Tuesa CAMm, Tusa Q. mirkinissa M, mirhknissa Q, mirkinisasa m] marvanissa A. mirkanisasa, romel ars marti] martsa C. Sevedra AM, Sevehdra Q, Seuedra m. 18 Tsi] misi C. Sina _ C, M-Si ewera `Sena~, Semdeg gadasworebulia da weria: `Sina~. dambadebelisasa C. 17-18 suli Tsi elTa Sina dambadebelisaTa] suli dambadebelsa Tuissa A. 18 aRarCia Mm] Q-Si ewera `arCil~, Semdeg teqstisave xeliT `Ri~ zevidan Camatebulia da ikiTxeba: `arRiCil~. Q-Si minaweria aSiaze mxedruliT: `mefe arCil Ze stefanozisi. Tavis mokuTiT aRsrulda. xguami misi. mdebare ars~.
*

M222v C173v

A133r m275 Q72v

10

15

M223r C174r

20

249

wameba wmidisa arCilisi Secvala mciredisa Jamisa mefoba sawuTosa sixarulad saukunod Rirs iqmna ganwyobilsa Soris wmidaTa da axovanTa mowameTasa wardgomad winaSe RmrTisa da maT Tana grgnosani ixare|bs winaSe samebisa wmidisa. xolo viTarca aResrula wmida mowame, movides Ramesa mas goderZianni tbelni da maT Tana sxuanica aznaurni mameanni, moipares guami wmidisa mowamisa arCilisi, warmoiRes da Semures didiTa pativiTa da dahmarxes notkoras, mis mier aRSenebulsa | eklesiasa, xolo colman misman miuboZa soflebi maT, romelTa moiRes guami wmidisa mowamisa arCilisi, kaxeTsa Sina samkdrebelad. wigni ese wamebisa misisa ipova esreT sulmcired aRwerili, romel JamTa SlilobiTa jerisaebr vervis aRewera. xolo wigni ese qarTvelTa cxovrebisa vidre vaxtangisamde aRiwereboda JamiTi Jamad. | xolo vaxtang mefisiTgan vidre aqamomde aRwera juanSer juanSerianman; Zmiswulis qmarman wmidisa arCilis|man, naTesavman revisman, mirianis Zisaman. amieriTgan SemdgomTa momavalTa naTesavTa aRweron, viTarca ixilon da winamdebareman Jamman uwyebad mosces gonebasa maTsa RmrTivganbrZnobil|sa.

A133v

m276

10

C174v M223v

Q73r

15

20

1 Sescvala A] + ese C. mcired AMQm. Jamisa + ese AMQm. sawuTrosa A] + amis C. iqmna] iqmen A. 2 ganwyobilsa Soris] ganwyobilTa Tana A. wmidaTasa MQ, wmindaTasa m. da1 _ Mm. axovanTa] rCeulTa C. mowameTasa + da A. 3 ixareb A. ~ wmidisa samebisa A. wmindisa m. 4 xolo _ A. wminda m. mowame bis C] + arCil A. movides _ Mm. Ramesa mas] Rame C. tbelni] tbielni A. da _ MQm. 5 mameanni _ C. mameanni + da A. moipares] moipoves MQ, moips m. wmidisa] wisa m. 6 Semures] Semusres m, Q-Si ewera `Semusres~, Semdeg pirveli `s~ wauSliaT da weria: `Semures~. ~ pativiTa didiTa A. da _ A. damarxes AMQm. noktaros C, noktoras A, nodokras Q, notokras m. mierve CA. 7 wmidisa] wisa m. mowamis m. 8 kaxeTs CMm. Siina C, Sena Mm. samkdrebelad + maTda C, Tuisad A. 9 ipoa C. romeli Mm. 10 SlilobiT Mm. veravis MQm. cxorebisa A. 10-11 cxovrebisa vidre] cxorebisave C. cxorebisa M. 11 ~ aRiwereboda JamiTi Jamad vidre vaxtangisamde A. Jamad + vidre vaxtngisamde C. mefisiTgan] mefisa A. 12 aRiwera M. jonSer C, jonber A, juanbar MQ, junber m. jonSerianman C, juanberianman AMQ, junberianman m. Zmiswulisa C. wmidisa] w isa m. arCilisaman AMm. 13 naTesavman revisman ... momavalTa _ Q. revisaman A, reuisaman m. Zisaman] Zmisaman AMm. mieriTgan A. momavalTa _ Mm. naTesavisaTa M. aRweron] aRiaron M. viTaca Q. 14 Jaman m. uwyebad mosces] auwyos C.

250

wameba wmidisa arCilisi

10

15

20

251

wameba wmidisa arCilisi

10

15

20

252

matiane qarTlisa

matiane qarTlisa *
Q73r M223v A134r

| Semdgomad amissa, raJams aResrula wmida mowame arCil, daSTes Svi|lni misni
iovane da juanSer. warvida iovane egrisad da waritana Tana deda da orni dani Tsni. xolo juanSer da orni dani misni daSTes queyanasa qarTlisasa da kaxeTisasa. aramed umrwemesi da misi iyo saxiTa Suenier. da miesma siSueniere misi xazarTa mefesa xakans; mougzavna mociquli da iTxova SuSan colad da uqada Suelad sarkinozTa zeda. raJams moiwia mociquli xakanisi, miumcno juanSer Zmasa Tssa da dedasa. xolo maT ara inebes da uTxres: `ukeTu uRono iqmnes yofa Cueni, umj|obes ars, raTa SevideT saberZneTad da mivmarToT qristianeTa, | vidreRa ara Seiginos Svili Cueni warmarTTa mier~. da SuSanca agina xazarTa mefesa. Semdgomad samisa wlisa mogzavna xaka|nman spasalari Tsi bluCan; gamovlo gza lekeTisa da Semovida kaxeTad; moadga cixesa, romelsa Sina iyvnes juanSer da da misi SuSan, da mciredTa dReTa wariRo da tyue yvna igini; Semusra qalaqi tfilisi, wartyuena qarTli da yoveli ese queyana. da viTar waremarTa gzasa darialanisasa, dResa erTsa [h]rqua SuSan Zmasa Tssa: `umjobes a|rs CemTs sikudili, raTa Rirs myos me ufalman wmidaTa dedaTa Tana, vidreRara Sevigino warmarTTa mier~. da hqonda mas beWedi, aRmougdo mas Tuali da mowoa igi; rameTu iyo Tualsa mas queSe wamali sasikudine, da munquesve mokuda. warvida bluCan xakanisa, mihguara juanSer da miuTxra sikudili disa misisa SuSanisi. xolo igi | ganuwyra aramitanebisaTs guamisa misisa, romlisa wadier iyo xilvad. Seipyres bluCan da moabes yelsa sabeli da ganzidvad sces orTa cxenosanTa imier da amier,
2 Semdgomad] kualad C. raJams + igi ACMQm. daSTes] darCes MQm. 3 ivane1 C. da1 C. 3-4 warvida ... juanSer A (ex. hom.). 3 Tana] RTisa Mm. da + da Q. 4 Tsni] maTni MQm] C. juanSer] jonber A, jonSer C, juanber M, junber m. daSTes] darCes C. 5 miesma misi MQm, miesma (mas) misi A. 6 miugzavna C, mogzavna MQm. da iTxova SuSan m. da A. 7 Suela Mm. da raJams AC. xakanisa Qm, xaknisa M. juanSer] jonber A, jonSer C, juanber M, junber m. 7-8 Zmasa ... dedasa A. ~ dedasa da Zmasa Tssa C, Zmasa da dedasa Tssa MQm. 8 uTxres + esreT jonSers C. yofa ACMm. 10 mefesa] mefisa Q. 11 xakan C. Tsi + saxeliT C. bulCan MQm. 12 moudga C, modga Q. juanSer] jonber A, jonSer C, juanber M, junber m. 13 yvna] qmna C. 14 ese A. queyana ACMm] + dResa erTsa A (SecdomiT aris ganmeorebuli momdevno meore striqonidan). 15 daralanisasa C, darialisasa Q, darialasasa m. 16 CemTs] Cemsa m. me A. 16-17 ~ Tana dedaTasa MQm. 17 aRmoagdo C. mas AC. 18 sasikudine] sakudineli A. munTquesve Q. 20 warmovida MQm. bulCan MQ, gulCan m. xakanissa C, xakanisa Q. moguara Mm. juanSer ] juanber A, jonSer C, jumber M, junber Qm. disa Q. 20-21 SuSanisi ... misisa MQm (ex. hom.). 21 romelsa AQ] Mm. 22 biluCan C, bulCan Q. da ACQ. moabnes elsa sabelni A. da A. ganazidvna C. sces C. ~ imier da (imier da C) amier orTa cxenosanTa AC. * Txzuleba usaTauroa CAMQm nusxebSi. teqstis pirveli sityva (Semdgomad) AM-Si,Mpirveli winadadeba m-Si weria wiTuriT. C-Si, dasawyisSi _ teqstis xeliT _ k a; aSiaze wiTuriT: `mTavarni ivane da juanSeri~.
5 5

C175r m139r M224r

10 10

15 15

A134v

20 20

C175v

253

matiane qarTlisa da moswydes Tavi misi borotad. da viTar dahyo juanSer weliwadi Sdi, ganuteva niWiTa didiTa xakanman da warmogzavna queyanad Tsad. xolo amieriTgan iwyo Semcirebad mefobaman didTa mefeTa xuasroanTaman. pirvelad, ufleba sarkinozTa | gandidna da mieriTgan mieca yoveli ese | queyana JamiTi-|Jamad rbevasa da orebasa. meored, iqmna simravle mTavarTa queyana|sa qarTlisasa da Seeria brZola, iqmnes mter urTierTas. da ukueTu vinme gamoCndis SvilTa Soris vaxtangisTa, romelimca Rirs iyo mefed, iqmnis Semcirebul sarkinozTagan. rameTu daipyres qalaqi tfilisi agarianTa, Seqmnes saxlad sayofelad Tsad; miiRebdes xarksa queyanisa amisgan, romelsa h[r]qan xaraja. rameTu gangebiTa RmrTisaTa, simrav|lisaTs codvaTa CuenTasa gandidna naTesavi agarianTa. xolo aman juanSer SeirTo coli, naTesavi bagratonianTa, asuli adarnasesi, saxeliT latavri, da abrala dedaman misman moyvaneba misi colad: ara Ture keTilad mecnieri iyo, viTarmed arian igini naTesavni daviT winaswarmetyuelisani, romeli-igi orcielad mamad RmrTisad iwoda. da viTar ixila Zis coli Tsi, Seuyuarda, akurTxa da daloca. da viTar gardades amas Sina weliwadni mravalni, movida amira agariani, romeli mT|avrobda somxiTs, qarTls da hereTs, saxeliT xuasro; aman aRaSena tfilisi qalaqi, moorebuli xazarTagan. xolo raJams mouZ|lurdes berZenni, gadga maTgan erisTavi afxazTa, saxeliT leon, Zmiswuli leon erisTavisa, romlisad mieca samkdrod afxazeTi. ese meore leon asulis wuli iyo xazarTa mefisa, da ZaliTa maTiTa gaadga berZenTa, daipyra afxa|zeTi da egrisi vidre lixamde, saxel-idva mefe afxazTa, rameTu
1 da A. viTar] viTarmed Q. jonber A, jonSer C] Mm. ~ weliwadi Svidi jonber A. ganuteva + igi A. 1-2 ganuteva niWiTa didiTa xakanman da warmogzavna queyanad Tsad] ganuteva niWiTa didiTa da wargzavna queyanad Tvisad xakanman MQm. 2 xakan C. wargzavna m. 3 Semcirebad ] Semcireba C, Sewynarebad Mm. didTa + maT MQm. xuasroanTa A, xuasrovTaman C, xosroanTaman Q. 4 ufloba A, ufleba MQm. sarkinozTagan A. ganadidna m. mieriTgan] maTganca A, maTgan MQm. ese C. 5 rbevisa Q, oxrebisa Q. queyanisa Q. da2 AC. 6 gamoCndes AMQm. 6-7 ~ romelimca (romelica AM) Rirs iyo (iyos Mm) mefed SvilTa Soris vaxtangisTa MQm. 7 iqmnis] iqmne MQ, iqmen m. ~ sarkinozTagan Semcirebul C. 8 ~ tfilisi qalaqi A. Seiqmnes MQm. sayoflad AC. 9 amisgan] misgan MQm. RmrTisaTa ACMm. 10 ganadidna m. agarianTa] sarkinozTa A. 11 bagrationTa Mm. ~ asuli bagratonianisa adarnasesi A. adarnesesi C, adarnase MQm. 12 moyvaneba ACMm. 13 viTarmed] rameTu A. 14 romeli igi] arian igini. orcielad A. ~ mamad RmrTisad orcielad MQm. Tsi MQm. 16 gadades m. amas Sina] amaSigan C] m. 17 hmTavrobda Q. da Q. xuasrodisa C, xuro M. 18 ~ qalaqi tfilisi C. qalaqi Q. 19 xolo A], a xolo C. ganadga C. maTgan] maT A. afxazTa] xazarTa MQm. 20 leon2 A. romlisada C, romelsa MQm. afxazeTi ] xazareTi Mm. 21 meore leon ] meprenion MQm. gaadga berZenTa. 22 daipyra MQm. lxamde M, laxamde m. saxel-idva ] saxeliT A.

m139v M224v Q73v A135r

C176r

10

15

A135v

M225r

20

C176v

254

matiane qarTlisa micvalebul iyo iovane da daberebul iyo juanSer. da Semdgomad amissa juanSerca miicvala. aramed | sicocxlesave juanSerissa icvala adarnase bagratonianman nasamali klarjeTisa, SavSeTisa, aWarisa, nigalisa, asisforisa, artanisa da quemosa taosa, da cixeTaganca, romelni hqondes SvilisSvilTa vaxtang mefisaTa. da warvida adarnase klarjeTad da mun mokuda. Semdgomad sikudilisa adarnasesisa ganadida ufalman mefoba aSot kurapalatisa: xolo eufla qarTls da sazRvarTa misTa. | rameTu maTve JamTa Sesrul iyo maslama saberZneTad, da Seiqca mouZlurebuli da | ganwbilebuli. maSin berZenTa mefeman mouboZa kurapalatoba aSots. da mouZlurebul iyvnes sarkinozni. da gandidna aSot kurapalati. xolo tfiliss aravin darCa sarkinozTagani Tnier ali Suabis Z|isa. da grigoli mTavrobda kaxeTs. mas Jamsa gamoilaSqra aSot kurapalatman, da uSuela T|evdosi afxazTa mefeman, Zeman meorisa leonisman, romeli-igi siZe iyo aSot kurapalatisa. movida grigol kaxeTiT, da grigols uSueles mTiulTa da wanarTa da amiraman tfilelman. da Seibnes qsansa zeda aSot da grigol. gaaqcies grigol, mTavari kaxeTisa, da daipyres queyana, romeli hqonda qarTlisagan. da daipyra aSot klarjeTiTgan vidre qsnamde. Semdgomad amissa movida xalil izidis Ze arabieli da daipyra somxiTi, qarTli da hereTi. da mokles aSot kurapalati gardabans, eklesiasa Sina, da sisxli misi, romeli maSin daiTxia, awca ixi|lvebis viTarca axali.
1 iovane] ivane A, erisTavi MQm. daberebuli Q. iyo Q. juanSer] jonber A, jonSer C, jumber M, junber m. da MQm. juanSerca] jonberca A, jonSerca C, jumberca M, juanSerca Q, junberca m. 2 miicuala Mm. 3 juanSerissa] jonberissa A, jumberisasa Mm. bagrationman Mm. 4 SavSeTisa + da Q. artaanisa C. qumosa Q. 5 cixeTaganca] aw. xe:dgan M, cixeTagan Q, xedgan m. da2 MQm. 6 adarnese ACMm. ~ mokuda mun A. 7 adarnasessa MQm, adarnesesa C. ufalman + RmerTman. ~ ganadida mefoba ufalman A. mefoba ACMm. 7-8 kulaparatisa A, kulapalatisa C. 8 xolo ] rameTu A. qarTlsa + zeda C. da MQm. maT A. 9 maslamaa A, maslam m. saberZneTs CMQm. ganwbilebuli] ganwualebuli Mm. 10 miuboZa MQm. kuratpalatoba ACMm. da1 Mm. iyvnes] iyo MQm. 11 gaadidna A, gadidna C, ganadidna Qm. kulaparati A, kulapalati C, kuratpalati MQm. aravin ra A. 11-12 alSubis Zisasa Mm, alSubis Zissa Q. 12 grigol A. 13 meoresa welsa mas Jamsa A. kulaparati A, kuratpalatman Q. da uSuela] da dauSala M, da uSula Q, da uSala m. Teodos A, Tevdos C. 14 romeli-igi] rameTu C. kuratpalatisa Q. 15 da grigols C. Sules Q. mTiulTa] miTualulTa Mm. wanareTa M, wnareTa m. amiran C, mirman Mm. tfilisisaman MQm. 16 ksans A. 17 daipyres] da ipyres A, daagdebies C, da dayares M, da dahyares Q. qarTliTgan m. daipyres] dayara Q. kalarjeTiTgan m. 18 ksnamde A, ksanamdis M, kasianamdis Q, ksnamdis m. 19 Semdgomad] d MQm. missa MQm. xalil izidis] xalazidis MQm. arbeli Mm. 20 da mokles Mm. kuratpalati Q. 21 maSin] mas Sina Q. awca ... axali] ixilvebis awca axali Q.

m140r

A136r Q74r

10

M225v C177r

15

20

A136v

25

255

matiane qarTlisa xolo kualadca euflnes sarkinozni qarTlsa. da viTar warvida xalil, dauteva amirad | ali Suabis Ze. mas Jamsa SeiTqunes gardabanelni da ganaCines qorepiskoposad daCi, Ze iovane quabulis Zisa. da Semdgomad amissa dasues qorepiskoposad samoel donauri. kualad meored movida igive xalil arabi. Seebnes gardabanelni gavazs. da gaaqcies | xalil, da moswyda simravle friadi. kualad dajda amirad tfiliss | sahak ismaelis Ze. xolo xalil movida mesamed da mokles javaxeTs. da Ze misi mohamed movida qarTls. moerTo mas bagrat, Ze aSot kurapalatisa, da misca mas qarTli. gamovida sahak, amira tfileli, laSqriTa da dadga res, xolo mohamed da bagrat wariRes ufliscixe. da movides kaxni gardabanelni Suelad sahakisa; Seibnes res da iyo brZola maT Soris: arca igini gaiqces da arca igini, vidremdis gaiyarnes. aiyara mohamed da warvida bardavs. aqa Jamamdis gardasrul iyvnes weliwadni mohamedis gamoCinebiTgan, | romelman sarkinozTa sjuli daudva, | oras cxrametni.* maSin movida buRa Turqi, mona, baRdadiT, romeli gamoegzavna amir-mumnsa, spiTa didiTa: Semusra yoveli somxiTi da tyue yvna yovelni mTavarni maTni. da movida da moadga qalaqsa tfilissa, rameTu ara morCilobda amira sahak: | mokla sahak, Semusra tfilisi, dawua cecxliTa da moaorna yovelni areni misni. da Tevdosi, mefe afxazTa, gamovida winaaRmdgomad misa da dadga kuercxobs. xolo buRa, viTarca cna, waravlina ziraq, spasalari Tsi, da bagrat, Ze aSot kurapalatisa: | Seibnes da ga|aqcivnes afxazni. da moswyda simravle uricx. da Tevdosi mefe warvida meoti gzasa dvaleTisasa.
1 kualadca MQm. kualadca euflnes C. euflnes + viTarTa A. viTar] vera MQm. 2 ali] iala Q, iaha AC, iapia Mm. garbanelni C. qorebiskovzad C, qorafiskozad MQ. 3 Ze ivane qvabulis Zisa C, Ze iovane qubulis (m: quabulis) Zisa MQm, ivanes Ze qobulis Zisa A. amisa A, missa Q] m. dasus Q. qorebiskosad. qorebiskovzad C, qorafiskozad MQ. 4 donauri] dionaoni A, dionauri CMQm. kualad C. meored Q. xalila MQm. arabiiT AC. gardabanelni] garbanelni C. gavazs da] garna Mm] Q. 5 gaaqcies] gaaqcivna AC. xalila Q. moswydna AC, moswyda Mm. friad A. tfilissa Q. saak C. 6 alil M. moamed C, momhmad Am, momad MQ. 7 da moerTo A. mas C. kuratpalatisa Q. 8 hsak Q. amira tfileli CMQm. mohamed] uhmed Mm, humed Q. 9 uflis cixed Q. gardabanelni] garbanelni A. Sulad Q. sahakissa Q. da Seibnes A. 10 da1 C. iyo brZola] ibrZoles MQm. arca1 ... vidremdis] da erTman erTsa ara gaeqces vidremdis C. 11 aiyara mohamed da warvida] da moemad warvida A, da aiyara moamed warvida C, mohmad da warvida MQm. bardavad Q. 12 Jamni A, Jamadmdes Q. moamadis A, moahmadi Mm, mohmdis Q. gamoCeniTgan C. 13 ~ sjuli sarkinozTa Q. oras da cxrametni CMQm. 14 buRa] SuRa MmA. romeli gamoegzavna amir mumnsa baRdadiT A. amir momnas baRdadelsa C, amir mumlsa MQm. 15 da Semusra A. somxeTi A. tyu Q. yvna + igi MmQ. yovelni C. da2 ACQ. 16 qalaqsa tfilisasa Mm, qalaqsa tfilissa Q, tfilisis qalaqsa A. amir-asak Mm, amiras sahk C, mokla saak ACMm. 16-17 rameTu ... tfilisi Q. 17 moaoxrna Q. 18 Tevdos C, Teodosi Q. ~ afxazTa mefe AC. misda] mis da C, missa MQm. da2 AMQ. kurcxobs Q. 19 xolo] rameTu Q. buRa] SuRa Mm] C. warmoavlina A, waravlinna Q. ziqar m. pasalari Q. Tsi] misi C] m. 20 kuratpalatisi Q. Seebnes MQm. moswyda] moswydnes A. 21 Teodosi Q. dvaleTisasa] dasavlisasa Mm, dvalissa Q. * minaweri m-Si. 256

m140v

C177v M226r

10

A136 r Q74v

15

C178r

M226v m141r

20

matiane qarTlisa kualad ukumoqceulTa daudges wina gardabanelni juarisguerdsa da avnes didad laSqarsa. viTar cna buRa, aRiyara muniT da movida WarTaleTs da dadga mun Sina; aRiyvanna mTiulTagan mZevalni, kaci samasi, da lamoda Seslvasa ovseTad da Sevida cxavatamdis. xolo abulabaz, somexTa erisTavman, da guaram, aSotis Zeman, miuweres mTiulTa, ra|Ta ara SeuSuan. xolo maT gawirnes mZevalni maTni. uSuela RmerTman, rameTu movida Tovli, daudges wina da Seebnes. mosca RmerTman | Zleva, da mokuda uricx eri sarkinozTa; da cxenman maTman Zova ieli da daioca friad. xolo simravlisagan laSqrisa ara aCnda dakleba, rameTu iyo simravle misi viTar asoci aTasi. Seiqca gare da daizamTra bardavs. da Seipyra xucisa vinme Ze, romeli gamTavrebul iyo, da Semusra gardabani. ganaRo kari darubandisa da gamoiyvanna xazarni, saxli samasi da dasxna igini Sanqors. darialaniT gamoiyvanna ovsni, viTar saxli asi | da dasxna igini dmaniss, da eneba zafxulis Seslva ovseTad. xolo amir-mumnman viTar cna, viTarmed xazarTa, tomTa misTa, zraxavs, mouvlina buRas, raTa dauteos qarTli humeds, xalilis Zesa. da warvida buRa da amirobda humed, xalilis Ze. da gardaadgina amiraman man humed da daadgina ise, Sixis Ze, naTesavi humedisive. da qorepiskoposi iyo | gabriel* donauri, Zma samoel qorepiskoposisa. | da warvida ise da movida sxua amira, abraham. da movida kualad* amirad xalili|s Ze humed da ufros nebierad daipyra yoveli ese queyana somxiTi, qarTli da rani. da warvida xalilis Ze, da dadga amirad kaci, saakis monaTagani, saxeliT gabuloc. xolo guaram, Zeman aSot kurapalatisaman, Seipyra gabuloc da warsca saberZneTad, rameTu gandidebul iyo gabuloc da daemorCilnes gardabanelni.
1 wina AMQm. juarisgurdsa Q. da C. 2 diadi A (~ laSqarsa diadi). laSqarTa MQm. viTarca AC. SuRa Mm. WarTlTels M, WarileTs Q. da 2 AC. 3 aRiyvana mTiulTagan mZevali MQm. mTeulTagan A. 4 cxavatamdin C, cxavtamdis MQm. abulbaz MQm. 5 miuweres] miuTxres MQm. SeuSon A, SeuSvna Q. xolo] da MQm. ganuwirnes Mm, ganwirnes Q. uSula Q. 6 rameTu Mm. da daudges Mm. ~ Zleva RmerTman Q. 7 sarkinozTagan uricx MQm. Zoa Q. ieli] leli Mm. 8 laSqrisa Q. Cnda MQm. dakleba AMm. 10 ganmTavrebul Q. 11 ganaRo] da ganvlo C. 11-12 saxli samasi oden C, saxelisa misisa MQm. 12 igini C. darialamiT A, daramiT MQm, darialiT C. viTar AC. 13 dmanis ACMm, damanis Q. zafxulis Q. ovseTs A. amir muman A, amir mumlman man C, amir mumlman Mm, amir mulman Q. 14 viTarmed] vidremdis A, rameTu C. zraxvasa Q. buRas] SuRas Mm. 15 mumeds A, homeds C. buRa da] da SuRa Mm. mumed A, MQm. 16 amiraman man] amir mumman A. maumed A. ise] ese Mm. Sixes Q, Seixis AC. umedisve A, humedisi C. 17 qorafiskovzi Q. ~ gabriel iyo A. donauri] mona ori Mm. samoel qaTalikozisa Mm. 18 ise] ese Mm. ... saxeliT abraam A. ~ kd movida A. xalis M, xalil m. 19 humed A. ufro C. 20 xalalis M, xalili m. saakis C, sahkis Mm (m-Si Semdeg sxva melniT Camatebulia `rsTagani~: sahkirsTagani). 21 gabluc AC. ~ Zeman guram Mm. kurapatalisaman + da Zmaman bagrat kuratpalatisaman A. gabluc C. 22 iyo gabluc AC. gardabanelni] garbanelni CM. * Q xelnawerSi aq wydeba teqsti. ia rveulis bolos. momdevno ib rveuls pirveli furceli aklia. ** am sityvaze A-Si teqsts aklia erTi furceli, vidre sityvamde `sarkinozni~.

A136av C178v

10

M227r

15

m141v Q74v C179r

20

257

matiane qarTlisa da brZoda aSot mamis Zmiswulsa missa, Zmasa guaramissa. xolo guarams daepyra javaxeTi, TrialeTi, taSiri da aboci da artani. da hbrZoda sarkinozTa: zogjer sZlis guaram da zogjer sarkinozTa. xolo guaram ganuyvna queyanani ZmaTa TsTa _ | adarnases da bagrats, da aboci ganuyo colis Zmasa Tssa, somexTa mefesa. mas Jamsa gamovida giorgi, afxazTa mefe, Zma Teodosesi da demetresi, Ze leonisi; daipyra qarTli da dauteva erisTavad Cixas, Ze demetresi. da viTar gardaicvala giorgi, afxazTa mefe, darCa Ze demetresi mcire, romelsa erqua bagrat, romeli icno|bebis eqsoriaqmnilobiT. da colman giorgi mefisaman mokla Ze demetresi, erisTavi Cixisa. da ecrua igi ivane mTavarsa, Savliansa, da STaagdes bagrat zRuasa. xolo RmerTman ganarina igi da miiwia qalaqad kostantinepoled. da mohguara mefeman iovane Zesa Tssa adarnases coli, asuli guaram aSotis Zisa. da mokuda iovane, mefe afxazTa, da mefobda mis wil Ze misi adarnase. da Seipyrna liparit queyanani TrialeTisani, aRago cixe kldekarTa da ipatrona daviT bagratis Ze. xolo nasra, Ze guaramisi, da gurgen iyvnes afxazTa kerZ, xolo daviT da liparit uSueldes somexTa. da ibrZodes somexni | da afxazni qarTlsa zeda. mas Jamsa monazon iqmna guaram. da viTar mokuda kaxTa qorepiskoposi gabriel donauri, dajda qorepiskoposad fadla arevmaneli, | kaci brZeni da saqmis mecnieri. mas Jamsa, viTarca moityua nasra, Zeman guaramisman, daviT, Ze bagratisi, mamis Zmiswuli misi, da mokla igi. | xolo nasras Seukrbes mterad somexni, liparit da qarTvelni da aSot, Zma daviTisi, da maT Tana sar|kinozni**. da Seebnes nasras da gaaqcies da miuxunes cixeni. da warvida saberZneTs winaSe berZenTa mefisa. da mokuda guaram, Ze aSotisi, da damarxes opizas, meored misgan aRSenebulsa.
1 missa + Zesa sumbaT somexT mefisasa AC. guram daipyra C. 2 ~ TrialeTi, javaxeTi C. da taSiri C. da1 A. aboci] aSoti C. artani AMm. 2-3 zogjer sZlis ... sarkinozTa] da zogjer sZlian sarkinozTa da zogjer baram C. 3 ganuyuna Mm, ganuyua C, ganuyo A. 4 abocis Mm, aSoti C. Tssa] missa C. 5 giorgi] igi CMm. ~ afxazTa mefe giorgi A. dimitrisi Mm. 6 da daipyra C. dimitrisi Mm. 6-7 da viTar ... demetresi Mm. 7 gardaicvala giorgi] miicvala igi C. da darCa C. mcire Mm. 8 icnobis M. giorgi Mm. mokla + tinine AC. 9 Cixisa] cixisa C. da1] rameTu C. Savliansa] Saha aliansa C, Savlaliansa A. 10 qalaqad A. 11 ~ ivane mefeman C. ~ coli adarnases Mm. colad C. aSotis Zisa] abotisi Mm. 12 ivane C. misi C. 13 ipatrona daviT bagratis Ze] ipaRson (m: ipaRoson) Zeman daviT bagratisman Mm, da ipatrona daviT Ze bagrat kuratpalatisa A. 14 da gurgen Mm. afxazTa kerZo m. 15 uSuelda C. 17 ~ qorepiskoposi kaxTa C. qorafiskovzi M, qorafiskozi m. daonauri Mm. qorafisko(v)zad Mm. 18 fadlai Mm. 19 mas Jamsa + Sina C. mis viTarca Mm. moityua] moitana Mm. nasr A, nasras C. 21 aSot] abot M. Zma] Ze C. 22 nasars A, nesres Mm. da3 A. da miuxunes C, miixunes A. 23 saberZneTad C. * C-Si aSiaze wiTuriT da sxva xeliT weria: `mfe daviT~. ** aqedan grZeldeba teqsti A-Si.

M227v

C179v*

10

m142r

15

M228r

20

C180r A137r

258

matiane qarTlisa xolo bagrat, Ze afxazTa mefisa demetresi, Sesrul iyo saberZneTad, kostantinepoled, da mosca berZenTa mefeman laSqari da mogzavna zRT da naviTa Semovida afxazeTad da mokla adarnase, Ze iovanesi, da daipyra afxazeTi. da SeirTo coli misi colad, asuli guaramisi; da gamoiyvana bagrat afxazTa mefeman nasra, colis Zma misi, saberZneTiT da misca laSqari misi. xolo nasra Seipyrna samni cixeni samcxes: oZre, juariscixe da lomsianTa, guaramisive aRSenebuli. M228v movides gurgen da adarnase, Ze daviTisi, uSu|eles somexTa, Seibnes mtkuarsa C180v* zeda; iZlivnes afxazni, mokles nasra da bayaTar, mTavari | ovsi, da erisTavi afxazTa. xolo fadla qorepiskoposi ganZlierda da daimorCilna gardabanelni, da m142v Semdgomad missa dajda krike | qorepiskoposad; da ipyrobdes qarTls aznaurni. mas Jamsa gamovida kostanti, afxazTa mefe, daipyra qarTli, da emtera somexA137v Ta | mefe sumbat tiezerakali; gamoilaSqra spiTa didiTa da moadga ufliscixesa, da moiRes palan-kurdani, aRmoages zemo kerZo da wariRes cixe eriTa. xolo keTilad imzaxnes sumbat da kostanti, da uku-mosca ufliscixe da yoveli qarTli. xolo amissa Semdgomad movida amira agariani, saxeliT abul-kasim, Ze abusajisi, romeli gamoegzavna amir-mumnsa spiTa didiTa da uricxTa, romelTa ara itevda queyana. rameTu movida pirvelad somxiTs da mosra yoveli somxiTi, sivneTi, vaeZori da asfuragani. da sumbat, somexTa mefeman, ver daidgna zarisa misisagan da M229r C181r warmovida muniT meo|tobiT da mimarTa mTaTa | afxazeTisaTa da mun iyofoda. da movida abu-sajis Ze** | tfiliss, da mas Jamsa amira iyo jafar, Ze alisi. Q75r movida da moadga ujarmos. Siga dga samasi kaci, da hbrZodes mravalTa dReTa. da viTar ixiles, rameTu ver daudgmides, daagdes Rame da gardaixuewnes: romelnime warvides da romelTame ewivnes da daocnes. viTarca cnes boWormelTa cixovanTa
1 xolo] ese A. afxazTa mefisa Mm, demetre afxazTa mefisa A. 1-2 kostantinepoles A. 2 da mosca C. da naviTa AC. 3 afxazeTs C. da1 C. ivanesi C. 4 ~ mefeman afxazTa Mm. Zma misi] Zmisi Mm. 4-5 colis ... laSqari misi A. 5 saberZneTiT AC. xolo nasre daipyrna C. ~ Seipyrna samni nasra A. 6 aSenebuli A, aSenebulni C. 7 movida A. gurgan M. da uSueles C. da Seibnes A.7-8 movides ... afxazTa] ACMm.8 xolo mokles, mokles C] Mm. nasri C, nasr Mm. bayTar M. mTavari Mm. 9 fadila A, fadlai C. qorepiskoposi] mTavarebiskopozi AC, qorafisko(f)zi Mm. gardabnelni M, garbanelni C. 10 krike] kulave Mm. ~ aznaurni qarTlisa m. aznaurni + qarTvelni C. 11 kostantine Mm. da emtera] da dajda M, daemtera m. 12 teZerakali A, teZrekali C, tezerakli Mm. da moilaSqra Mm. da1 AC. 13 olan kurdani Mm. amoages C. zemoT kerZo A. 14 keTilad] kualad AC. imZaxnes A. ukumosca] misca C, ukusca Mm. 15 xolo C. 15-16 abusajisa C. 16 Ze amir mumans C, amir mumlsa Mm. romelTa] da A. 17 rameTu] da Mm. somxidad Mm. 19 meotebiT Mm. iyofeboda ACMm. 20 tbilisi Q. Ze iaisi A, Ze hiasi C, Ze alisa MQm. 21 ujarmas A. Siga CMQm. ~ dReTa mravalTa C. 22 daagdes] daadges A] C. Rame] da RamiT Mm, RamiT Q. gardaixuwnes Q. 23 wauvides C. ewines C. da daocnes Q. cixeonTa A.
* **

10

15

20

C-Si aSiaze wiTuriT weria: `m fe daviT~. aq grZeldeba teqsti Q xelnawerSi.

259

matiane qarTlisa waReba ujarmisa, daagdes cixe da gardaixu|ewnes. raJams movides, poves igi ukacuri da Tques: `romeli baki iyo, mun Sina ficxlad Seguebnes, da romeli cixe ars, igi ukacurad daugdiaT~. aRiRes boWorma da daiWires cixedve da ujarmis zRudeni daarRvnes. xolo krike qorepiskoposman viTar ixila, romel ara iyo Rone misi, miendo ficiTa, mivida da naxa; da hkiTxa man: `vin gawa aqa moslva?~ da uTxra: `mawa dedaman C|emman~. da Tqua: `ara vatkino guli erTisa Semxedvarsa~. da Seuyuarda sikeTisa misisaTs da ganuteva, garna boWo|rma TT daiWira. Semdgomad amisa Semovida qarTlad da moaora qarTli; da vidre igi Semovidoda, moarRvnes zRudeni ufliscixisani, romel ara daimWiron. Se|vida muniT samcxes da moaora samcxe da javaxeTi, moadga cixesa Tmogsasa. da viTar ixila simtkice misi da simagre, aiyara muniT, movida yuels, moadga gare da uwyo brZolad. iyo mun Sina Wabuki erTi, saxeliT gobron; ebrZoda SigniT gamoRmarT yovelTa dReTa moyuasTa TsTa Tana. da viTar wariRes cixe igi, Seipyres wmida gobron da awames, romlisa wameba misi vrcelad aRwera wmidaman mamaman Cuenman stefane mtbevar episkoposman. aRiyara muniT da warvida dvinad qalaqad. movides da uTxres, viTarmed sumbat mefe Sevida | cixesa kapoetisasa; mswrafl aRiyara da miumcno laSqarsa Tssa, raTa yoveli kaci, romeli povon cocxali, gamoiyvanon mis winaSe. movida da moadga cixesa kapoetisasa; da cixovanTa deda-wuli romeli pova garegniT, daipyra elTa. amisTs | gamosces cixe da Seipyres sumbat; wariyvana dvins, Camohkida Zelsa da mokuda. Semdgomad amisa, viTar gardades welni raodennime da moeSena queyana, maSin umo krike qorepiskoposman kostanti afxazTa mefesa. | Cavides hereTad | da moadges
1 waReba ACMm. ujarmosa Q. dagdo M. gardamoixuewnes Q. 2 da1 MQm. Tqus Q. 2-3 da Tques ... ukacurad daugdiaT A. 2 mun Sina] mas Sina MQm. Seegnes MQ, Seebnes m. 2-3 cixe ars] cixia Mm, cixea Q. 3 daugdia CMQm. daiWirves Mm. ujarmosa C. 4 daarRvnes MQm. 5 krike] kae Mm. qorafiskovzman (m:-kozman) Mm, qorfiskovzman Q. 6 da1 A. man] mas C. gawa] gauwya A. mosula Q. uTxra] rqua A. mawa] mauwya A. 7 da1] xolo man A. da2 A. 8 garna] xolo A] Mm. 9-11 qarTli ... da moaora Q. 10 moarRuivna A. zRudeni A. daiWiron C. Semovida C. 11 rameTu moadga CMQm. Tmoguessa M, Tmogus Q. da3 C. 12 aRiyara MQm. yvels Q. da moadga CMQm. gare da C. da iwyo A. 14 Sina] Siga MQm. saxeliT] xaliT M, xaliT m. ~ ebrZoda gobron A. 14-15 ~ dReTa yovelTa SigniT gamoRmarT C. ~ dReTa yovelTa Q. 15 Seibyres m. wmida ACMm. 16 da A. romlisa wameba misi] romlisa wameba MQm, da wameba misi A, wameba misi C. Cuenman] Cemman A. 17 tbevar C, tbevarman MQm. ebiskoposman Q. 18 dvinad] divnad A. 19 kapoetisasa] kapolitisasa MQm. aRiyara] aiyara muniT A. 19-20 raTa ... cocxali] raca kaci poon cocxali C. 20 poon Q. 21 kapoetisasa] kapitisasa Mm, kaptissa Q. amisTs] MQm. 22 Seipyra AC. wariyvanes m. dvins] davans A, divnis C. mokuda] mokla AC. 23 raodennime Q. da A. 24 qorafiskovzman MQm. kostantine MQm. mefe C.

A138r

m143r C181v

M229v

10

15

A138v

20

C182r

M230r Q75v

260

matiane qarTlisa cixesa veJinisasa. afxazTa mefe moadga zedaT kerZo, krike _ quemoT. da viTar miswures waRebad, maSin | adarnase patriki movida, paraskevis juarsa miupyra zavis piri, mosca afxazTa mefesa ariSi, gavazni, da krikes _ orWobi. viTar daizavnes da Semoiqces, movida kostanti, afxazTa mefe, iloca alaverds wmidis[a] giorgis winaSe da Semosa xati misi oqroTa. xolo laSqari misi umravlesi waravlina gzasa garesa da friad pativ-sca krike qorepiskoposman da war|vida* queyanad Tsad. Semdgomad mciredTa dReTa gardaicvala kostanti, afxazTa mefe, da iSleboda queyana afxazeTisa Jam raodenme. rameTu esxnes Zeni orni kostanti mefesa: erTi uxucesi da meore, romeli uSva meoreman colman, _ umrwemesi. uxucessa erqua giorgi, umrwemessa _ bagrat. | da iyo maT Soris brZola ficxeli, romeli TToeulad hpovo `cxovrebasa maTsa~. xolo ese bagrat siZe iyo gurgen erisTavTerisTavisa; uSuelda gurgen yovliTa ZaliTa misiTa. vidre ara miicvala bagrat, ara iyo mSdoba. da S|emdgomad sikudilisa misisa miiRo srulebiT mefoba afxazTa giorgi mefeman. iyo igi sruli yovliTa sikeTiTa, simniTa da axovnebiTa; RmrTismoyuare iyo, umetes yovelTa maSenebeli eklesiaTa, mowyale glaxakTa, ux da mdabali da yovliTa keTiliTa da saTnoebiTa sruli. aman ganagna da ganawyvna yovelni saqmeni mamulsa da samefosa missa: aRaSena saydari Wyondidisa, Seqmna saepiskop|osod | da ganaSuena igi nawilTa simravliTa wmidaTa martlTaTa. mas Jamsa gardaicvala krike qorepiskoposi, da dajda qorepiskoposad fadla, Ze krikesi. aman aRago cixe lowobanTa. amasve Jamsa movides sarkinozni, romelTa
1 cixesa veJinisa A. moadga] daudga AC. zedaT kerZos m, zemoT C, zeda kerZo Q. qumoT Q. 2 paraskevisa Mm. 3 ariSi] arib C, ariSu MQm. gavazani A. da1] xolo A. da viTar A. da2 A. 4 Seiqces MQm. kostantine MQm. iloca C. monasters alaverdissa m. wmidas AC. 5 umravlesi] ufrosi Q. 6 garesa] grZelsa Mm. kae qorafiskovzman (m:-kozman) Mm, qorfiskovzman Q. 8 Semdgomad + amissa A. miicvala A. kostantine MQm. afxazTa MQm. 9 queyana ACMm. raodenime Q. kostantine MQm. 10 meoreman Q. 10-11 erTi ... bagrat] uxucessa erqua giorgi, meoresa bagrat, romeli uSva colman umrwamesman C. 10 meore ... umrwemesi] meore umcrosi, romeli uSua colman A. umrwamesi m. erqua MQm. 11 giorgi] igi Mm. umrwemessa] meoresa C. ficxeli C. 12 hpoo Q. 13 bagrat ... erisTavisa] bagrat iyo gurgen erisTavTerisTavi A. erisTavTa erisTavsa Q. uSulda Q. 14 ara1 Q. iyo] yo C. mSdoba ACMm. da MQm. 15 moiRo MQm. srulobiT MQm. mefoba ACMm] + igi C. afxazeTisa AC. giorgi C. ~ miiRo srulebiT igi afxazeTisa mefeman C. 16 sruli yovliTa C. sikeTiTa + srul C. aovnebiTa Q. da umetes A. 17 yovelTa A. ~ eklesiaTa maSenebeli m. ~ glaxakTa mowyale m. da1 A. 18 da1 MQm. 18-19 saqmeni ... missa] saqmeni keTilni mamulisa samefosa Tsisa (MQ: Tssa) MQm. 19 da Seqmna C. saefiskoposod Q. ganaSuna Q. 20 nawiliTa C. simravliTa C. martliTaTa Q. 21 miicvala A. qorebiskovsi AC, qorafis kovzi (m:-kovzi) MQm. qorebiskovsad AC, qorafiskovzad (m:-kozad) MQm. 22 krikesi] kaesi Mm. aRago] aRaSena AMm. RioRobanTa MQm. movidnes m. sarkinozi A. * A-Si aq mTavrdeba 138v, mas mosdevs 140rv (139rv unda iyos f. 143rv-s Semdeg).

m143v

A140r

10

C182v

M230v

15

A140v m144r

20

261

matiane qarTlisa

C183r

| umobdes sajobiT, da motyuenes kaxeTi da dawues juari da mcxeTa da Seiqces. da


warvides da waritanes Tana juari patiosani daWrili. da Seedva sneba muclisa da gulisxma-yves, romel juarisagan evneboda. Sekribnes nawilni da warmoscnes juarsa. Cakribnes budesa Sina da aRmarTnes adgilsave Tssa. | da hereTsave mefobamde iSxanikissa pirvelni yovelni iyvnes mwvalebelni. xolo iSxanik diswuli iyo | gurgen erisTavTerisTavisa, da dedaman misman moaqcivna marTlmadidebelad, dinar dedofalman. da salarTa daepyra maSin bardavi da adarbadagani. xolo giorgi, afxazTa mefeman, misca qarTli Zesa Tssa uxucessa kostantis. da viTar dayo sami weliwadi, iwyo mterobad mamisa Tsisa da Zebnad mefobisa. da viTar gamocxadna saqme misi, Sedga igi ufliscixes da Seudg|es Tana tbelni da sxuani mravalni aznaurni. xolo giorgi mefeman, viTar daidastura gandgoma Zisa Tsisa, da gamoilaSqra | yovliTa ZaliTa TsiTa da moiyvanna taoelni mefeni da fadla qorepiskoposi da moadges ufliscixes. da hbrZodes mravalTa dReTa da veraras avnebdes cixesa, romel | mravlad dges SigniT. zogsa dResa Seibnian cxeniTa da zogsa dResa _ queiTni. maSin giorgi mefeman abirna aznaurni sazuerelni esre saxed: `gamoved, Cuen wargiyvanoT afxazeTad, Sen dajed mefed da mama Seni darCes garegniT~. xolo man daijera da miendo, garna aznaurni igi, romelni udges Tana, uSlides saqmesa | amas, da man ara ismina maTi. gamovida Rame tiviTa mtkuarsa, da viTar ganewura pirsa mtkurisasa, verRara daiTmines da mietevnes Sepyrobad. da viTar igrZna zakuleba
1 sajobiT] sjobiT A. da1 C. motyunes Q. da3 AC. da4 MQm. da5 AC. 2 waitanes juari Tana A. patiosani A. sneba] vneba Q. mucelis A. 3 gulisma- Q. rome A. evneboda] evno CMQm. Seikribnes A. nawilni] Ruawlni Mm. warmosces C. 4 Cakribes C, aRkribes Mm, akribes Q. aRmarTes CMQ. adgilsve Q. 5 da hereTs MQm, da ereTs vidre A. iSxanikessa C, iSxknisasa M, iSxnikissa Q, iSxvnisasa m. pirvel C. samwvalebloni C. 6 erisTavTaerisTavisa + da Q. miaqcina C. 7 marTlmadidebelad C. mdinar Mm. daepyra] daeb yovelTa MQm. maSin] maSin queyana C] A. 7-8 adarbadgni Q, adrabagani m. 9 giorgi] igi MQm. qarTli] qali m. kostantines MQm. 10 viTar C. 11 gamoacxada A, gamoacxadna Mm. igi C. tbeelni C. 13 giorgi] igi Q. viTarca C, viTarmed MQm. gadgoma Q. da] maSin A] C. 14 TsiTa] misiTa C. taoelni] toelni m, yovelni A. fadili M, fadli Q, fadl m. qorebiskoposi A, qorepiskovsi C, qorafiskovzi (m: -kozi) MQm. 15 da1 A. brZodes ACMm. ~ dReTa mravalTa A, dReTa yovelTa mraval Jam C. veras AC, verars Q. cixeTa Mm, cixe Q. 16 romel C. SinaganiT Mm. Seibnian] Seebmian SigniTiT A, Seebnian SiganiT C. dResa C. 17 qoiTni C, queiTad A, quiTni Q. 18 ibirna C. sazurelni Q. esreT AC. saxed + viTarmed A. gamod AQm. 19 afxazeTs C. daje C. garegan A. 20 moendo Q. igi CMQm. dges Q. Tana C. uSlides] uSueldes Mm, uSulides Q. 22 mtkurisasa] wylisasa A. da2 Q. viTar] ver C. zakuleba ACMm.

Q76r

M231r

10

A141r

C183v

15

m144v

M231v

20

262

matiane qarTlisa maTi, Seaqcivna tivni gare, raTamca Sevida cixesave. verRara daimorCilnes tivni da Cades adgilsa, sada tivni dadgebodes. Seiqmna ma, gamovi|da mefe da yoveli laSqari; daicves cixe gareSemo. da raJams ganTena, iwyes Zebnad. xolo igi gamosrul iyo wyliT | da Sesrul iyo napralsa kldisasa da mun damalul iyo. pova igi kacman vinme undoman, Seipyres da mohguares mefesa, da mefeman gaapatiJa borotad: pirvelad Tualni daswunes da merme gamoyueres, da mokuda. xolo aznaurni, romelni dges cixesa Sina, mindobiT gamoiyvanna, da tbelni ganutevna mSdobiT da gagzavnna igini asfuragans. gardaicvala fadla | qorepiskoposi da dajda krike qorepiskoposad. amisa Semdgomad | gadges aznaurni gardabanelni, iwyes zraxvad giorgi mefisa. gamoilaSqra giorgi mefeman, Cavida kaxeTad, moswua da aswyda da warvida Tsadve queyanad. kualad dadga | atens. da Ze misi leon iyo erisTavad qarTlisa. da awa yoveli laSqari kualad STaslvad kaxeTad. viTar cna krike, rameTu ver daudgeboda, movida maT winaSe. da kualad eneba gaparva zakT, Seipyra elTa da warvida kaxeTad, raTamca deda-wuli misi akriba elTa. da igini gardaexuewnes, rameTu acnobes aznaurTa qarTvelTa. moerTo Su|rta, Zma krike qorepiskoposisa, giorgi mefesa, da moutana Tana | cixe misi ujarmo; da euflnes sxuaTaca cixeTa kaxeTisaTa Tnier samTa cixeTa: naxWevanisa, boWormisa da lowobanTa. lowobanni hqondes ivane arSis Zesa da gamagrda Sigan, gawira patroni. auges Suris-cixe da daayennes Sigan laSqarni. da cixe maranisa hqonda maSin xaxuasa, arSis Zesave, Zmasa ivanessa; lamoda msgavsad Zmisa Tsisa mklaviTa damWirvasa.
1 Sevides MQm. cixesa C. daimorCilna MQm. 2 sadaca A. dadgebodes] gadgebodes A, gaidebodes MQm, gardadgebodes C. ma ACMm. 3 dacves AC, daicues Mm. gareSamo AM. iwyo MQm. Zebna C. 4 wyliT da Sesrul iyo A. Sesrul iyo + igi MQm. 5 kacman + icna man AQm. vinme MQm. undoman] hindoman C. mohguares + igi A. da2] xolo C. 6 gamoyures Q. 7 gamoiyvannes MQm. 8 gagzavnna igini] gagzavna da igini warvides AMQm. aspuragans A, asforangs Mm, asfrrangs Q. 9 miicvala AC. qorepiskoposi da dajda krike C. qaraf Mm, fadla qorfiskovzi Q. qorafiskovzad (m: qorafis kozad) CMm, qorfiskovzad Q. amissa CMQm. 10 gaadges C. gardabanelni] garbanelni C, garbnelni Q. 11 da moswua A, da mouwoda Q. aswyda C. Tsdave Q. queynad Q. 12 da kualad Q. Ze misi leon] Zma Mm, Zma misi Q. 11-13 moswua ... kaxeTad A. 12-13 da Ze misi ... kaxeTad A. 13 kaxeTadve Q. viTar] vidre Mm] Q. krike] keisari Mm. rameTu] romel Q] AMm. daudgeboda] daudgmida MQm. 14 winaSe] wina C. maT winaSe] maTsa (m: mTasa) winaSe MQm. 15 akriba elTa] akriba MQm, daipyra C. da igini AMQm. da gardaexuewnes Q. 16 aznaurTa C. qarTvelTa] qarTlisaTa Mm. 15-16 rameTu ... qarTvelTa Q. 17 mierTo ACMm. Surta] burta Mm, Stora A. krike] keisar Mm. qorafiskovsisa C, qaTalikozisa Mm, kaTalikozisa Q. 18 ujarma A. sxuaTaca Q. 19 naxWovnisa A. 20 arSis] arsis AC, arisis MQm. gawira patroni C. da auges A. 21 dauyennes CQ. maranasa AC, miransa Mm, mokansa Q. maSin A. xanxuasa A. 21-22 xaxuasa ... ivanessa] xuasris Zesa ivanessa Qm. 22 Tsisa Q. mklaviTa] mkulelTa Mm, mklvelTa Q. daWerasa A, daWirvasa CMm.

A141v

C184r

Q76v m145r

10

M232r

15

C184v A142r

20

263

matiane qarTlisa mivida mefe, ubrZana Sebma laSqarTa. xolo maT wariRes eriTa da xaxua moiyvanes Sepyrobili winaSe mefisa, da mefeman warsca pyrobilad jiqeTs. cixe naxWevanisa hqonda fadlas, Zesa krikessa. igica gamagrda Sigan. viTar ixila krike | qorepiskoposman, rameTu arRara iyo Rone misi, iTxova simtkice cocxlebiT gagzavnisa da dauloca kaxeTi giorgi mefesa. xolo leon, Ze mefisa, ara hlamobda gantevebasa krikessa, rameTu arca pirvel Sepyrobasa iyo neba misi, garna ara usmina mamaman | misman. da krike ese piri iTxova, raTa mas zamTarsa ara aRiRon | cixe | boWorma. da Semdgomad aRvsebisa warvides da neba sces. amisTs aRiRes cixe naxWevanisa da Svili erTi umrwemesi, daviT, _ mZevlad da ganuteves dResa lamprobasa. warvida mefe afxazeTad, da Sevida krike boWormas; ekazmoda da lamoda Semdgomad aRvsebisa wa|rslvasa. maSin Seezraxnes aznaurni qarTvelni da maT Tana kaxni: goderZi mgdeuri, mama yanCaeli, daCi korinTeli, daCi da ivane sxloselni, sara da grigol, Zmani fxuenelni, da maT Tana ormocdaaTi aznauri sxua, da mierTnes krikes. dauwyes brZolad cixeTa, da [Semdgomad] mciredTa dReTa warixunes cixeni yovelni, daarRvnes Suris-cixe da lowobanTa, da kualad eufla krike mamulsa Tssa. movides da uTxres giorgi mefesa waReba kaxeTisa. da|umZimda didad da abrala yovelTa, vinca-vin awa gaSueba krike qorepiskoposisa. da viTar amas Sina gardada zamTari, | kualad gagzavna laSqari Tsi da Ze misi leon uCina winamZRurad. da mivida da mowua kaxeTi, da masve l|aSqrobasa Sina moarTues ambavi _ micvaleba didisa da RmrTismoyuarisa giorgi mefisa. maSin mouwoda leon
1 da ubrZana A. eriTa] feriTa CMm. xanxua A. 2 mefisa Q. 3 naxrWevanisa A, naxWevnisa Q. hqondes m. fadalas M, fadlas Q. krikessa] kaesa m, kvirikesa Q. Sigan] SigniT A. 4 krike] kae m. qorafiskovsman C, qorafiskovzman (m:-kozman) Mm, qorfiskovzman Q. rameTu MQm. arRara] ara A. Rone] hune MQ. 5 gagzavnisa] gaSuebisa C. giorgi] igi C. 6 ara Q. hlamobda Q. krikessa] kaessa Mm] C. arca Q. neba ACMm. 7 krike] kae Mm. raTa] rameTu C. 8 aiRon A. boWroma Mm. da1 ACMm. neba sca C, neba Q. aRiRes + misgan MQm. 9 naxrWevanisa A, naxWevnisa Q. umrwamesi CQm. da2 A. 10 lamparobasa m. 11 ekazmeboda A. 12 Sedgomad A. qarTvelTani Q. 13 kaxni] kacni Q. goderZiani Mm, goderZianni Q. magdeuri A. yanCeli A. ~ yanCaeli mama MQm. korinTali Mm. iovane Mm. sxloseli Mm, Zmani sxloseli Q. 14 sar da grigol AMm, sara da gabriel C. grigol da Q. fxunelni A, frxuenelni C, fxovelni MQm. ormeocdaaTi Q. sxua ACMm. 15 mierTnes] moerines A. brZola A. cixeTa + kaxeTisaTa C. mcireTa CMQm. 15-16 warixunes + da Q. warixunes da cixeni yovelni daarRvnes MQm. 16 daarRes C. Suris cixeni A. da1 CMQm. lowobani AC, luwibandis M, lowobandis Q, luwubandis m. kualadca A. 17 krike Q. ~ mamulsa Tssa krike C. 18 diad A. 19 gaSueba ACMm. krike] kae Mm. qorafiskovzisa (m:-kozisa) CMm, qorfiskovzisa Q. 19-20 da viTar ... zamTari MQm. amas Sina] amaSigan C. 20 gardada zamTari] gardades Jamni igi A. Tsi] misi C. 21 mivida AMQm. amasve C. 22 micvaleba ACMm. maSin Q. leon MQm.

M232v

C185r m145v A142v

10

Q77r

15

M233r

C185v A143r

20

264

matiane qarTlisa krike qorepiskopossa; da Sekrbes bazaleTs, tbisa pirsa, TTo cxenosniTa, da iubnes dRe erTi, vidremdis ganucxada micvaleba mamisa Tsisa. da ahkida siyuaruli, da uqada Zisa misisa siZoba. da viTarca esma ese krikes, gardada cxenisagan da TayuaniscemiTa misca madli da ganixara zavi da siyuaruli, da ufros piri mzaxobisa. Seiqca leon da eufla mamulsa da samefosa Tssa, rameTu maSinve STavida afxazeTad. da ganadida ufalman RmerTman mefoba misi | msgavsad mamisa misisa. iyo igica RmrTismoyuare da savse yovliTa keTiliTa. aman aRaSena eklesia moqsa da Seqmna saydrad saepiskoposod, akurTxa da ganasrula yovliTa gangebiTa. da viTar eufla mamulsa Tssa, aRusrula aRTq|ma Tsi krike qorepiskopossa, da misca asu |li Tsi colad Zesa missa. da Semdgomad mciredisa mokuda asuli leonisi. kualad iwyo mterobad krikesa da Zebnad kaxeTisa; gailaSqra spiTa didiTa, Cadga arags pirsa, | aswyda muxnari, xerki da bazaleTi, da masve laSqrobasa dasneulda, Seiqca gare da mokuda. Semdgomad missa dajda demetre mefed, Zma leonisi, da eufla qarTlsa. da viTar moiwyo samefo Tsi, gardades amas Sina Jamni. da iyo Zma misi Teodosi saberZneTs, umes kacTa vieTme amis queyanisaTa, raTa gamovides Zmasa Tssa | zeda. rameTu sicocxlesave didisa giorgi afxazTa mefisasa gaegzavnes orni Svilni saberZneTs, Teodosi da bagrat, raTa mun izrdebodian, amisTs raTa Semdgomad sikudilisa misisa ara iyos maT Soris brZola da doma. gamovida Teodo|si saberZneTiT, movida samcxes da dadga margis meres, umobda mesxTa aznaurTa, ikrebda laSqarTa da lamoda mklaviTa TsiTa aRebasa mamulisa Tsisasa. xolo demetre mefeman waravlina laSqari Tsi, daesxnes ugrZneulad da
1 krike] kaes M, kvirikes Q] m. qorafiskovsa C, qorafiskovzsa (m: -kozsa) MQm. ~ qorebiskovssa krikes A. iubnes] ibrunes m. 2 micvaleba ACMm. Tsisa ACMm. hkida MQm. 3 misisa] Tsisa C, Zesa Tssa MQ, Zesa Tsisa m. siZoba] mzaxoba C. 4 TayuaniscemiTa] + moikiTxa da MQm. da1 MQm. ufrosad MQm. 5 mzaxobisad MQm. 6 STavida] Sevida A. 7 ufalman MQm. mefoba ACMm. misisa + da C. 9 saydrad A. saefiskoposod A. 10 aRasrula A, aRusrula Q. aRTqma ACMm. krike] kae Mm. qorebiskoposi A, qorafiskovssa C, qorafiskovzissa (m: -kozisa) MQm. 11 Tsi] misi C] MQm. mciredisa] mciredTa JamTa C. 11-12 da Semdgomad ... leonisi A. 13 mteroba C. krikessa C, MQm. mterobad ... kaxeTisa] mterobad kaxeTisa da Zebnad MQm. 14 aragsa Q. pirsa Q. aswyta C. muxrani Mm. ~ xerki muxrani A. 15 da Seiqca MQm. 16 Semdgomad amissa C] A. ~ mefed demetre AC. da1 A. 17 gardaxdes Q. amas Sina] amaSigan C. da AC. Zma misi Tevdosi A, Tevdosi (Teodosi Q) Zma misi MQm. 18 ~ vieTme kacTa A. queynisaTa Q. gamovides] gardamovides MQm. 19 ~ afxazTa mefisa giorgissa C. mefisa MQm. gaegzavna Q. 19-20 ~ saberZneTs orni Svilni A. 20 Teodos A, Tevdos C, Teodose Mm. izardeboden A. raTa] romel C. 21 ~ brZola maT Soris C. 22 daadga A. margs meres MQ, magars meores m. 23 laSqarsa A, laSqriTa Q. TsiTa MQm. 23-24 mamulsa Tssa MQm. 24 ugrZnaulad A. da AC.

m146r

C186r M233v

10

A143v

15

Q77v

20

C186v

265

matiane qarTlisa gaaqcies | Teodosi. warvida qarTls da mimarTa adarna|ses, Zamelsa mTavarsa, Seiyvanes igi | Zamis cixesa da muniT gamoRmarT eZiebda saqmesa Tssa. maSin demetre mefeman migzavna laSqari Tsi, moadges cixesa Zamisasa da hbrZodes sam Tue oden. da cixiT gamoRmarT evnebodes friad. da viTarca misWirda cixovanTa, iTxoves fici da simtkice, raTa ganuteon Teodosi da warvides mSdobiT. da maT miindves igi da gagzavnes mSdobiT, warvida winaSe daviT kurapalatisa da mun dayo weliwadi erTi. da kualad warmovida taoT da movida kaxeTad. maSin mougzavna mociquli demetre mefeman Teodosis da k|rike qorepiskopossa da hrqua: `radgan movida Zma Cemi saberZneTiT, ara dailevis Cuen Soris brZola sityTa kacTaTa. aw SuamdgomelobiTa SeniTa momandev Zma Cemi, da viyvneT ornive sworad ufal mamulsa Cuensa, viTarca viyveniT uwinares me da leon, da aRiRe Cemgan simtkice da Suamdgomelni, da Sengan didad davimadlo saqme ese~. viTa|r cna krike qorepiskoposman sityua demetre mefisa, moiyvana Teodosi da awa mindoba misi da etyoda: `me viyo meZiebeli sisxlisa Senisa~. da Teodosi miando Zmasa Tssa da gagzavna. maSin wariyvanes igi ficiTa da simtkiciTa, romliTa efuc|nes winaSe suetsa cxovelsa kaTalikosi, mRdelTmoZRuarni da didebulni yovelni. da viTar movida Teodosi winaSe Zmisa Tsisa, dayvna dReni mciredni. xolo demetre mefeman daiviwya Suamdgomloba RmrTisa da ka|cTa, da | SemarTa ficTa gatexa: Seipyra Teodosi da da|swuna Tualni. da viTar ixiles ese myofTa mamulisa misisaTa, Zieba yves Zmisa maTisa, romelsa erqua Cala-mefe, da ver SeuZles amisi qmna, rameTu demetre mefe iyo mne da axovani. da raJams aResrula demetre mefe, ixiles yovelTa mkdrTa
1 gaiqces A. Teodosi + da Q. warvides A. mimarTes A. adarneses AC. Zmelsa MQm] A. 2 Zamis] Zmis AQm. eZebda C] ebrZoda Mm. 3 Zamisasa] Zmisas MQ. 4 Tu Q. evneboda m. viTarca A. misWirda] mosWrida A, mosWirda C. 5 iTxoves + zavi da MQm. ganuteos C, ganuteo Q. Tevdosi Q. warviden A. 6 gamogzavnes MQm. winaSe MQm. daviTisa A. 8 da kualad A. warvida Q. taoT AC. mogzavna A. 9 demetre A. 8-9 ~ mefeman mociquli Teodosis A. 9 Tevdosis Q. krike] kae Mm. qorebiskovsisa A, qorafiskovssa C, qaTalikozi Mm, kaTalikozi Q. rqua ACQ. raTgan C, raiTgan MQm. gamovida MQm. 10 ~ saberZneTiT Zma Cemi Mm. sityuaTa Mm. 11 momandve A. ~ momandev Zma Cemi SuamdgomelobiTa SeniTa C. viyvneT + me da Zma Cemi C. 12 samamulsa Cuensa Mm] C, mamulisa Cuenisa Q. viyveniT MQm. da1 A. 13 viTarca C. krike] kae Mm. 13-14 qorafiskovzman CMQm, qorebiskovsman A] + saqme ese da MQm. 14 mefisa + demetresi MQm. Tevdosi Q. mindoba ACMm. 15 etyoda] uTxra C. viyav MQm. meZiebel A, mZebneli C. da1 A. Tevdosi Q. ~ miando Teodosi C. 17 igi AC. simtkiciTa + didiTa C. romliTa] romel A. ~ ficiTa romliTa da simtkiciTa Mm. winaSe C. sutsa Q. 18 kaTalikozi Q. ~ yovelni didebulni MQm. viTa A. mivida AC. 19 ~ Zmisa Tsisa winaSe Q. demetre] daemtera da MQm. 20 Suamdgomloba ACMm. RmrTisa Q. da kacTa MQm. da2 MQm. ficTa C, ficiTa MQm. da Seipyra C. 21 ese] igi C. Zieba Q. 22 ver] viTar A.

M234r m146v A139r

C187r

10

M234v

15

A139v

C187v m147r Q78r

20

266

matiane qarTlisa queyanisaTa, romel arRara darCa mkdri afxazeTsa da qarTlsa, gamoiyvanes Teodosi da dasues mefed. maSin movides kaxni da moadges ufliscixesa. da iyo maT JamTa erisTavi qarTlisa ivane maruSis Ze, kaci Zlieri | da ermravali. aman waravlina mociquli winaSe daviT kurapalatisa; awa, raTa gamoilaSqros ZaliTa misiTa, aRiRos qarTli: anu daimWiros TT, anu uboZos bagrats, Zesa gurgenissa, asulis wulsa giorgi afxazTa mefisasa, romel|sa eyoda dedulad afxazeTi da qarTli. | eseve ivane maruSis Ze eZebda bagrats mefed. da viTarca moismina daviT kurapalatman sityua ivane maruSis Zisa, warmoemarTa ZaliTa TsiTa yovliTa da movida qarTlad. da raJams cnes moslva misi kaxTa, warvides viTarca meotni da dauteves qarTli. movida daviT kurapalati, Camodga qvaurelTa. moegeba wina qarTlis erisTavi ivane maruSis Ze, aRiRo misgan ufliscixe da miuboZa bagrats da mamasa missa gurgens, rameTu ara esua Svili daviT kurapalatsa, da bagrat, Ze gurgenisi, gaezarda Svilad Tsad. | ese daviT kurapalati umetes gandidna yovelTa mefeTa taosTa, rameTu iyo pirvelad RmrTismoyuare da glaxakTmowyale, mdabali, mSdi da Zrusenebeli, eklesiaTa maSenebeli, tkbili, ux, kacTmoyuare da fiCosanTmoyuare, yovelTaTs keTilismyof|eli da savse yovliTa keTiliTa. aman aRaSena monasteri da saydari RmrTisa _ | wmida eklesia xaxulisa. da viTar Seiqca muniT gare, dautevna ufliscixes gurgen da Ze misi bagrat. mas Ja|msa iyo bagrat jereT asakiTa TsiTa usrul, amisTs Tanaganmgebelad dauteva mama misi gurgen. Semokribna qarTvelni aznaurni da ubrZana: `ese ars
1 romeli ara C. afxazeTisa da qarTlisa ACQ. Tevdosi Q. 2 dasus Q. 3 iyo A. 4 qarTlisa m. iovane MQm. marubis Ze AMm. Zrieli C. 5 kuratpalatisa Q. awa] auwya C. gamoilaSqros + da A. 6 ~ TT daiWiros C. anu2 Q. bagrat C. asuli wulisa Q. 7 mefisa A. eyoda] marTebda AC, eyvoda Q. dedulad] dedoflad A. 8 iovane Q. marubis A, emaruSis MQ, emruSis m. ~ mefed bagrats MQm. da C. kuratpalatman Q. 9 sityua ACMm. ivane A, iovane Q. TsiTa] misiTa A. yovliTa A. ~ yovliTa ZaliTa TsiTa m. da AC. 10 da1 C. mosvla misi Mm. kaxTa] kacTa Mm. warmovides C. 12 kuratpalati Q. Caudga MQm. miegeba AC. 12-13 ~ ivane qarTlis erisTavi A. qarTlisa erisTavi maruSis Ze MQm. 13 maruSisZe A. ufliscixe] cixe CMQm. 14 Svili + gurgens A. kuratpalatsa Q. bagratis Mm. 16 taosaTa CQ. 17 pirvelad Q. da1 CQ. da mSdi A. 18 eklesiaTa maSenebeli MQm. da C. da fiCosanT moyuare MQm. 19 monasteri da2 AC. 20 RmrTisa ACMm. wmida m. 21 muniT] qarTliT C, muniTgan MQm. gare MQm. ufliscixelni A. 22 mas Jamsa iyo bagrat MQm. jerT C, jere MQm. TsiTa C. asakiTa TsiTa usrul] hasaksa Tssa zeda Q. usrul] usaZula MQm. 23 mama ACMm. qarTvelni] misni MQm.

M235r

A144r C188r

10

m147v

15

M235v C188v

20

A144v

267

matiane qarTlisa mkdri taosi, qarTlisa da afxazeTisa, Svili da gazrdili Cemi, da me var mouravi amisi da TanaSemwe. amas daemorCileniT | yovelni~. da dayvna dReni mciredni da warvida taos. viTar wardes amas Sina Jamni raodennime, iwyes kualad medgrobad zakulebiT, viTarca ars Cueuleba qarTlisa aznaurTa: Seeubnes naqurdevelTa da sabotarelTa da moiyvannes laSqarni kaxeTiT da gasces ufliscixe, da Seipyres gurgen da Ze misi bagrat da dedofali guaranduxt, wariyvanes kaxeTad. raJams cna ese daviT kurapalatman, daumZimda friad, gamoilaSqra yovliTa ZaliTa misiTa, movida | TrialeTs STaslvad kaxeTad. da raJams cnes kaxTa, mougzavnes mociquli da moupyres piri zavisa: ganutevnes gur|gen da bagrat da dedofali guaranduxt, da Seuqcies qarTli da uf|liscixe, xolo wi|rqualis cixe da grui TT daiWires. mas Jamsa epyra ufliscixe da qarTli guaranduxt dedofalsa. ese guaranduxt dedofali asuli iyo giorgi afxazTa mefisa da deda bagratisi. da viTar gardada amas Sina weliwadi sami, da mefobda afxazeTs Teodosi mwuxare. ganiryuna queyana igi da Seicvala yoveli wesi da gangeba, pirvelTa mefeTagan ganwesebuli. ixiles ra warCinebulTa mis queyanisaTa, iyvnes yovelni erTobiT mwuxarebasa Sina didsa. amanve ivane maruSis Zeman ineba, raTa moiyvanos bagrat mefed afxazeTisa. da mis Tana yovelTa didebulTa, erisTavTa da aznaurTa afxazeTisa da qarTlisaTa gamoiTxoves bagrat mefed daviT kurapalatisagan. xolo man didiTa iZulebiTa Znelad aRa|srula saTxoveli maTi. viTarca vTqu pirvelad, uSvilo iyo daviT kurapalati da bagrat gaezarda Svilad, mpyrobelad orisave kerZosa taosa. garna raJams umkdro qmnil iyo queyana qarTlisa da afxazeTisa, mosca maT s|imtkiciTa da mZevliTa.
1 taosa Q, taos m. da3 MQm. 2 amisi] misi MQm. da2 C. 4 da viTar C. mas A. raodenme Q. medgrobiT MQm. 5 viTarca] Jami MQ. Culeba ACMm. qarTvelTa C. Seeubnes] Seezraxnes C, Seibnes Q. naqordevelTa AC. 5-6 sabutarelTa C. 6 da1 C. kaxeTiT] kaxni laSqarni C. Seipyrnes A. 7 misi Ze C] A. guranduxt ACQ. 8 ese m. daviT Mm. kuratpalatman Q. daumZimda friad Mm. 9 da m. 9-10 gamogzavnes, mogzavnes Mm. 10 moubyres m. da ganuteva A. 10-11 da dedofali Mm. 11 Seuqcies AC. wirqus A, wirquanisa C. 12 grui] gura A, agrua MQm. TT] TiT Q. daimWires A. mas Jamsa] maT JamTa A, mas Jamsa Sina MQm. ~ qarTli da ufliscixe MQm. 13 guranduxt dedofali ese Q. ~ iyo asuli A. da AC. ~ dedofali, deda bagratisi, asuli iyo giorgi afxazTa mefisa C. deda ACMm. 14 amas] amamas(a) Mm. amas Sina] amaSigan C. weliwadni C. ~ weliwadi amamas(a) Sina Mm. Tevdosi Q. 15 mwuxare] miuxare MQm. rameTu ganiryuna C, da ganiryuna Mm. queyana ACMm. wesi + misi MQm. 16 mefeTa AMQm. ra ACMm. yovelni A. 17 erTobiT MQm. didsa C. 18 miruSis A, maSuris MQm. raTa] rai C. moiyvanes C. afxazeTisad M. 18-19 ~ da erisTavTa A. afxazeTisaTa C. 20 kuratpalatisagan Q. man Q. 21 Znelad C. Txova AMm. viTarca] viTarmed Mm, da viTarmed Q. eTqua A, vTqui C. ~ pirvelad vTqu MQm. 22 kuratpalati Q. mpyrobelad A. orsave Q. kerZosa C, kerZisa MQm. taosad C. 23 qarTlisa AMQm.

Q78v

C189r M236r m148r A145r

10

15

20

C189v

M236v

268

matiane qarTlisa STaiyvanes igi afxazeTs, daloces | mefed da daemorCilnes yovelni brZanebasa missa, rameTu gansrulebul iyo hasakiTa. da viTar gardada amas Sina weliwadi ori, iwyo gangebad da sauravad da ganmarTebad yovelsa saqmesa msgavsad papisa misisa, didisa giorgi mefisa, gina Tu umetesad|re vTqua, rameTu yovliTurT | miemsgavseboda qcevasa gamzrdelisa Tsisasa, didisa mefisa daviT kurapalatisasa, da ixilveboda mis Tana yoveli saqme keTilisa. gamogzavna Teodosi mefe, dedis Zma misi, taos, winaSe daviT kurapalatisa, rameTu ese saqme gamonaxa umjobesad, raTa yovelTa kacTa, didTa da mcireTa, sasoeba keTilisa, gina SiSi uwesoebisaTs misa mimarT aqundes. Semdgomad amissa gardamovida qarTls, raTa ganagnes saqmeni daSl|ilni qarTlisani. movida da dadga TiRuas. xolo mas Jamsa aznaurTa qarTlisaTa romelTame ara eneba gardamoslva misi, rameTu TiToeulad ganagebdes saqmeTa qarTlisaTa, daRacaTu iyvnes morCilebasa Sina guranduxtisasa. iwinamZRures qavTar tbeli, | moegebnes brZolad da daudges Tavsa zeda moRrisasa. ixila ra bagrat afxazTa | mefeman, aRuzaxna spaTa TsTa, mivides da Seebnes. iotnes qarTvelni: romelnime daocnes, romelnime daipyrnes da sxuani kualad meotni gardaixuewnes da daifanCnes. movida ufliscixes, aRiRo cixe dedisagan Tsisa, dayvna dReni raodennime da ganagna mcired saqmeni qarTlisani; wariyvana deda Tsi da warvida queyanad afxazeTisa. da viTarca elovanman menaveTmoZRuarman ganago yoveli saqme afxazeTisa, rameTu mcired amxilis yovelTa, vin ukue povis urCi, da missa adgilsa ganadidis erTguli da misandobeli Tsi. da amas Sina gardades weliwadni raodennime. iyo mas Jamsa erisTavad kldekarTa rati, da hqonda cixe atenisa da qarTlisagan mtkuarsa samxriT kerZo yoveli, | TrialeTi, manglis-evi da skreTi ara morCilobda keTilad bagrat mefesa.
1 STaiyvanes] STagzavnes Mm. igi AC. da daloces A. damorCildes A. 2 gansrul A. asakiTa ACMm. gardades C. amas Sina] amaSigan C] A. 2-3 weliwadni orni C. 3 gagebad CMQm. ganmarTebad] ganmarTlebad Q. 4 misisa C. ~ mefisa giorgisa (C: giorgissa) AC. umetesad C. vTqu A. ~ yovliTurT rameTu A. yovliTurT m. 5 Tsisa AQ. mefisa A, mefisa Q. kuratpalatisa MQm. didisa kurapalatisasa] daviTissa C. 6 yoveli saqme Q. saqme] saxe A. 7 daviT A. kuratpalatisa Q. ~ umjobesad gamonaxa C. 8 sasoeba ACMm. keTilni MQm. gina + Tu MQm. uwesobisaTs Q. misa] misisa C. 10 amisa A. 11 TiRuas] mTiuleTs Mm, TiuleTs Q. JamTa Qm. 12 ara eneba] ara unda C. gardamosula Q. TTeulad Mm, TiTuulad Q. 13 guaranduxtisasa Q. 14 iwinamzRures M. brZolad Q. da AC. 14-15 muRrisasa A. 15 ra ACMm. da A. 16 da iotnes A. daocnes + da A. daipyres Qm. 16-17 da sxuani ... gardaixuewnes C. 17 gardixuwnes Q. xolo mivida A, mivida C. da aRiRo Mm. 18 raodennime AMQm. 19 dedai C, deda AMm. afxazeTad MQm. viTarca] viTar Q. 20 gaago Q. 20-21 yovelTa, vin ukue povis C. 21 uku Q. pois Q. urCi da missa adgilsa ganadidis] urCTa da ganadidnis C. erTgulni m. 22 da m. amas Sina] amaSigan C. maT JamTa A. 23 mtkuarisa A. kerZo C. yovelive AMQm. 24 manglisis Mm, -evisa MQm. sakureTi AC, skoreT MQm. da ara C. keTilad MQm. ~ mefesa bagrats A.

A145v

Q79r m148v

C190r

10

M237r A146r

15

20

C190v

269

matiane qarTlisa Sekriba ucnaurad spa Tsi yoveli bagrat mefeman da gamovida qarTls: eneba | Sepyroba rati erisTavisa. maSin ukue auwyes mswrafl daviT kurapalatsa da uTxres esre | saxed: `arasada warvals sxuagan, aramed ganmzadebul ars sikudilad Senda~. da Sekazmul iyo gurgen, mama | bagratisi, mislvad Svilisa Tsisa Tana. xolo daviT kurapalati warmo|vida mswrafl, mouwoda laSqarsa Tssa da umo yovelTa mefeTa somxiTisaTa. da maSin jereT cocxal iyo papa bagratisi, bagrat qarTvelTa mefe; igica movida daviT kurapalatisa winaSe, rameTu eSinoda Zisa Tsisa gurgenisgan waRebasa mefobisasa. movides da dadges dlivs spiTa didiTa, romelTa ara iyo ricx, da gagzavnna laSqarni gurgens zeda. miegebnes wina gurgens, da Seibnes gardaTxrilTa, Tavsa SavSeTisasa; gaaqcies gurgen, da STaixuewa meoti da Sevida cixesa wefTisasa. mas Jamsa mosrul iyo bagrat TrialeTs; dadga karuSeTs. gagzavna mociquli, | ganaxna laSqarni da ixila, romel ZaliTa ara egeboda winaaRdgoma daviT kurapalatisa. maSin dautevna spani Tsni adgilsa zeda da TT marto mivida winaSe missa; iTxova Sendoba da auwya, viTarmed: `sxsa ara romlisaTs | moved, garna ara morCilebisaTs ratisa~. xolo man gagzavna da ubrZana esreT: `miTxres romel sikudilad Cemda gamosrul iyav, garna aw vscan | dasturi, romel ubralo xar. aramed miTavisuflebixar ratis zeda, daimorCile, viTaca saxed gwadian~. maSin warmovida* sixaruliTa savse da warvida mas Jamsa afxazeTadve, raTa ver ugrZnas rati da ugrZneulad mivides, odes ara hgonebdes. viTar moiwia Jami
1 Sekrba A, maSin Seikriba MQm. spa ACMm. Tsi] aTasi MQm. bagrat mefeman AMQm. da CMQm. ~ gamovida yoveli eneba qarTls MQm. 2 Sepyroba] modgoma da Sereva AMm, modgoma da Seryeva Q. rat erisTavisa A, ratis erisTavisa C, rati erisTavT(a)erisTavisa MQm. uku Q. auwyes A. mswrafl MQm. daviT A. kuratpalatsa Q. 3 da uTxres C. esre-saxed] esreT C, esreT saxed MQm. warvlos MQm. sxuagan Q. aramed] Tnier MQm. 3-4 sikudilad + ratis C, sikudili Q. 4 Senda C. 5 gurgen A. mama ACMm. Svilisa Tana Tsisa A, Svilsa bagrats Tana C, Svilisa Tsa Tana M. 6 xolo AMQm. daviT kulaparati A, daviT kulapalatman viTarca cna C, daviT kuratpalati Q. ~ mswrafl warmovida Mm. 7 da MQm. papi AC. 8 mivida ACQ. kurapalatsa AC, kuratpalatisa Q. 10 ricxi Q. gagzavna laSqari Qm. ~ gurgens wina A. 11 da Seibnes A. SavarSeTisasa C. 11-12 STaixuwa Q. 12 da Sevida cixesa wefTisasa C. wefTisasa] werbeTisasa A. 13 da dadga Am. karuSeTs] karubeTs M. 14 ganaxna laSqarni] ganicada laSqarni MQm] + daviT kulapalatisani C. da ixila] da cna C. romeli MQm. ZaliTa C. 14-15 daviT korapalatisa] misi C, daviT kuratpalatisa Q. 15 da TT Q. 16 da iTxova A. Sendoba ACMm. sxsa] sxuasa M, sxsa Q, sxuas m. romlisaTs] romlisa arasaTs A, ara rasaTs C, ara (ara Q) risTs MQm. ara2 C. 17 ratisa Q. 17-18 romel ... iyav] viTarmed movals sikudilad Senda C. 18 ~ Cemda sikudilad A. aw C. vcan Q. dasturi] marTali Mm] C. 19 miTavisuflebixarT A. ratis ze A. viTarca saxed gwadian] viTarca gnebavs C. 20 ~ savse sixaruliTa C. afxazeTad C. 21 movides C. odes MQm. gonebdes ACMm], moelodes C. (ara) moiwia C. * amis Semdeg A-s aklia.

m149r M237v

A146v Q79v

10

C191r

15

M238r

A147r

20

270

matiane qarTlisa zamTrisa, movida ZaliTa TsiTa yovliTa da moadga kldekarTa. ixila ra ese rati, gamovida gare da gamoitana Svili misi liparit Tana, Sevedra bagrat, afxazTa mefesa | da misca cixe Tsi bagrats da TT dajda mamulsa Tssa argueTs. kualad, viTar wardes amas Sina Jamni raodennime da, viTar vTqu pirvelve, moiwyvna da ganagna yovelni saqmeni afxazeTisa|ni: urCni Tsni Secvalna didebisagan da adgilTa maTTa daadginna erTgulni da moswrafed morCilni brZanebaTa misTa[ni]. da waremata yovelTa mefeTa afxazeTisa da qarTlisaTa yovliTa gangebiTa. da ganamravla laSqari Tsi umetes yovlisa Jamisa. ga|moilaSqra yovliTa spiTa TsiTa, gardamovida qarTls, wargzavna mociquli kaxeTs, iTxovna cixeni qarTlisani, | romelni maT hqondes. mas Jamsa iyo qorepiskoposi daviT. xolo man ara ineba mocema cixeTa, aramed miumcno esreT: `ukeTu eZieb cixeTa, iyos Cuen Soris damjerebel mklavi da omi. xolo me wina mogegebo qsansa zeda~. ganuwyra bagrat, afxazTa da qarTvelTa mefe. da kurapalati iyo mas Jamsa dlivs, rameTu ganagebda saqmeTa taosa da qarTlisaTa, romel maSin TTve epyra tao micvalebasa zeda mamisa maTisa gurgen mefeTmefisa. wargzavna kaci moswrafed, awa spaTa afxazeTisa da qarTlisaTa da TT waremarTa zemoTa laSqriTa, gaiara TrialeTi, gavlo idi mcxeTisa. da moerTnes Tana afxazni | da qarTvelni. dadga TianeTs da iwyo Semusrvad kaxeTisa. da ver wina-aRudga daviT, rameTu iyo Zali misi uricx; iwyo brZolad cixeTa da mas Jamsa aRiRo queyana hereTisa da ganaCina mTavrad abulal da warmovida Sina. da maTve JamTa, raJams warmovida | bagrat, afxazTa mefe, kualad miiqces kacni hereTisani da mierTnes daviTs, aRiRo daviT hereTi. | Semdgomad mciredisa Jamisa miicvala. | kualad* gamovida yovliTa spiTa TsiTa bagrat, aRiRo meored hereTi. daiWira dinar dedofali Tsad, iwyo Zebnad kaxeTisa da ZaliTa misiTa miuwdomeliTa
1 da _ ACMQm. ra ACMm. ese _ AMQm. 2 misi AMQm. bagrats C. 3 da1 C. Tsi] klde karTa C. argueTs] aragviTs M, aragTs Q, argviTs m. 4 viTar] viTarca C. wardes] warvides Mm. vTqua m. da viTar vTqu pirvelve C. 5 moiwyvna] moiwyina m. da urCni C. 6 da1 AMm. adgilTa maTTa ... misTani] da erTgulni da morCilni bbisa misisani ganadidna C. daadginna] daadidna Mm. 7 afxazeTisa da qarTlisaTa MQm. gangebiTa] sikeTiTa C. 8 ganimravla A, gaamravla Mm, ganamravla Q. 10 kaxeTad C. 10-11 qorafiskovzi Q. 12 eZiebde C. mklavi da omi] mklaviTa omi C. homi MQ. 13 qsansa] ksansa A , kanasa MQm. 14 kuratpalati Q. mas Jamsa C. 15 TTve] TT ver C. 16 micvalebisa C. zeda C. mefeTmefisa] mefeTa Q . 17 da awa AC. afxazeTisa] afxazTa C, afxazeTisaTa MQm. gaiara] Caiara C. 18 da ganvlo C. 19 TianeTs] TrialeTs M, TrialeT Q. da1 C. Semusra Mm. 20 da1 C. queyana ACMm. 21 abulala C. warvida C. 22 maTve] mefe m. ~ warmovida raJams C. 23 da C. 24 TsiTa] misiTa AC. ~ hereTi meored MQm. 25 daimWira A. dianar A. da C. * aqedan grZeldeba teqsti A-Si.

m149v

C191v

M238v Q80r

10

15

C192r

20

M239r m150v A147v

25

271

matiane qarTlisa or wel warixuna yovelni cixeni kaxeTisani. Seawyudia krike boWormas da dauyenna cixesa gareSemo mcvelni weliwdamdi, wariRo boWormaca. da daipyra sruliad hereTi da kaxeTi, warmoiyvana krike da daiWira Tssa karsa zeda. mas Jamsa gandidna fadlon, amira ganZisa, iwyo kirTebad erisTavTa hereTisa da ka|xeTisaTa, JamiTi-Jamad mekobrobiT da parviT rbevad da tyuenvad adgiliTiadgilad. xolo ixila ra didman mefeman bagrat kadniereba misi, didad SeZrwunda da aRivso SuriTa. ganemzada yovliTa spiTa misiTa, wargzavna mociquli winaSe gagik SahanSa, somexTa mefisa; awa, raTa iZios Suri fadlonisgan. xolo man ganixara sixaruliTa didi|Ta, moswrafed mouwoda yovelTa spaTa TsTa, warmoemarTa da movi|da winaSe bagra|t afxazTa mefisa. Sekrbes ornive Zorakerts; mimarTes fadlons, didad ganlaRebulsa, moZulesa qristianeTasa, romeli-igi yovliTurT eZiebda warwymedasa yovelTa juaris msaxurTasa. da viTar ixila Zali maTi uZleveli, SeSinda, warvida da mimarTa simagreTa Seslvad. aman, didman da yovliTurT ZlevaSemosilman mefeman bagrat, warmotyuena queyana ranisa, moadga qalaqsa Sanqors, daudgna filakavanni da mciredTa dReTa dalewnes zRudeni Sanqorisani. xvalisa | dRe eguleboda Semusrvad da wa|rtyuenvad qalaqisa mis. mas Ramesa mouvlina mociquli fadlon, iTxova Sendoba, aRuTqua dReTa Sina sicocxlisa misisaTa msaxureba, gaukueTa xaraja da dauwera TavisTaviTa laSqroba mterTa misTa zeda. maSin ubrZana da Semokribna yovelni didebulni winaSe missa; ubrZana pirvelad, raTa daiWiron qalaqi igi ZaliTa maTiTa. ixiles da ganicades da moasenes, romel ver vis Zal-edva,
1 or wel waixuna (A: waruxuna) AC, warixuna orsa weliwadsa Sina MQm. yovelni _ C. Seiwyda Q. da _ AQ. 2 gareSamo Q. weliwdiT weliwdamdin C, wliTi (wliT Q ) wlamdis (wlamdisi Mm) MQm. da wariRo A. srulad C. 3 hereTi da A. warmoeyuana M. krike] kae Mm. warmoiyvana krike A. daimWira MQm. ~ karsa zeda Tssa A. 4 ganadidna A. fadlun AC. ~ amira fadlon MQm. ganZisa] ganZTaTa C. kiTxebad m. 4-5 hereTisa da A. 5 da3 MQ. tyunvad Q. 6 xolo A. ra ACMm. bagrat MQm. kadniereba ACMm. 6-7 didad ... SuriTa MQm. 7 aRivso SuriTa + da diad SeuZnda kadniereba misi A. misiTa] TsiTa Q. gagzavna C. 8 gagik] gugark A] + C. SanSa ACQM] m. ~ Suri iZion A. fadlunisagan MQm. 9 didiTa C. moswrafed mouwoda] da mouwoda mswrafl A. 10 movida + somexTa mefe C. bagrat CMQm. Zorakertas C, zorakerts Mm, zorakerst Q. da mimarTes MQm. 11 fadlosans MQ. romeli-igi] romeli A.12 warwymedad A, warwymendasa m. yovelTa Mm. msaxurTa A. 13 SeuSinda AMQm. da warvida C. da C. Seslva C, Sesulad Q. 14 warmotyuna Q. 15 Sanqorsa ACMm. audina AC, adgnaa Mm, adgna Q. filakonni C, filekavani MQm. da MQm. mcireTa MQm. 16 dalewna A. Sanqurisni Q. da xvalisa A. 16-17 da wartyuenvad MQm. 17 qalaqsa C. mis C. mas MQm. fadluman AMQm. Sendoba ACMm. 18 Sina C. sicocxlisaTa A, sicocxlisa TsisaTa MQm. msaxureba ACMm. gaukuTa Q. 18-19 dauwera Tavisufleba da Tavis-TaviTa A, dauwera C. 19 Tavis-TaviTa] Tavis ficiTa Mm. laSqroba ACMm. maSin] mas Jamsa CMQm. 20 ~ winaSe missa yovelni didebulni A. ubrZana Q. raTa] romeli Mm, romel Q. daimWiron Q. qalaqi igi] qarTli C. 21 da1 A. moisenes Q. vervis] veravin Mm, vera-vin Q. Zal-edva] Zlevda M, ZRevda m, Zal-daedva A.

C192v

Q80v M239v A147v

10

15

m150v C193r

20

272

matiane qarTlisa da ufros amisTs, romel sxuaTa yovelTa | salaSqroTa saqmeTagan ucalo iqmnebodes. kualad | ubrZana da ganizraxa dazaveba fadlonisi. da maT yovelTa sibrZniTa maTiTa gamoarCies da umjobesad awes zavi. ubrZana da gagzavna mociquli da misgan auwya zavi dasturi. maSin fadlon ganixara sixaruliTa didiTa, aRasrula yoveli igi sityT aRTqmuli saqmiT: uZRuna ZRueni didi da miuwdomeli, aRavsna yovelni didebulni niWiTa miuwdomeliTa da warmovida Sina gamarjuebuli. amanve didman mefeman aRaSena saydari bediisa da Seqmna saydrad saepiskoposod, mocvala mun gudaysa sa|episkoposo, Sewirna sofelni mravalni yovelTa evTa da adgilTa, ganasrula yovliTa gangebiTa, Seamko yovliTa samkauliTa eklesia, akurTxa da dasua episkoposi. ukeTu visme enebos gancdad da gulisxmisyofad simaRlisaTs didebisa misisa, pirvelad ganicados samkauli bediisa eklesiisa da misgan gul|isxma-yos, romel aravin yofil ars sxua mefe msgavsi misi queyanasa qarTlisasa da afxazeTisasa. amanve akurTxa eklesia quTa|Tisa gangebiTa didiTa | da miuwdomeliTa. | rameTu Semokribna maxlobelni yovelni elmwifeni da kaTalikosni, mRdelTmoZRuarni da yovelTa monasterTa winamZRuarni da yovelni didebulni zemoni da quemoni, mamulsa da samefosa missa myofni da sxuaTa yovelTa saelmwifoTani. ese bagrat, afxazTa da qarTvelTa mefe, waremata yovelTa elmwifeTa yovliTa gangebiTa. amisda Sempovned da amisda moajed Seiqmnes yovelni elmwifeni, maxlobelni | da moTaulni mamulisa da samefosa misisani, molaSqred viTarca Tsni da misandobelni. da daumorCilna RmerTman yovelni mterni da winaaRmdgomni misni;
1 ufros] ufrosad xolo A, ufrosRa MQm. 1-2 iqmneboda Q. 3 kuala M, kula m. ganiZraxa m. dazaveba] dazareba Mm, dazaveba AC. maT] miT Mm. yovelTa] yovliTa C] MQm. 4 maTiTa MQm. da1 A. umjobesad + da A. da umjobesad awes C. awvia MQm. 4-5 ubrZana ... dasturi] mociquli gaugzavna da ubrZana zavi C. 5 fadluman A, fadlun MQm. aRusrula MQm. 6 saqmiT C. ZRuni Q. didi da] didad MQm. miuwdomeliTa C. 7 gamarjubuli Q. 8 aman C. da AMQm. saydrad AMQm. 8-9 saebiskoposod Q. 9 gudaysa] yoeli C, gudisi M, gudisi m, gudaysi Q. saebiskoposo Q. 10 da ganasrula MQm. da Seamko A. 10-11 ~ eklesia yovliTa samkauliTa C. 11 ebiskoposi Q. xolo ukeTu MQm. visme] vinme m. gulismisyofad Q. 12 simaRlisaTs m. da didebisa Q. misisad C] + mefobisaTs misisa Mm, mefobisa misisa Q. bedisa Q. 13 gulisma-yos Q] + da cnas A. yofil ars] yofila C. sxua ACMm. mefe C. ~ msgavsi misi sxua mefe A. misi] missa MQm. 14 afxazeTisa A. 15 amanve] da manve Q. quTaTisi A, guTaTisa Q. da miuwdomeliTa C. rameTu + aman Mm. 16 ~ yovelni maxlobelni A. da1 ACMQm. kaTalikozni Q. 17 quemoni] qomoni A, qumoni Q. 18 mamulisa ACMQm. missa] Tsisa C, misisa AMm. da2 Q. sxuaTa Q. 19 waremata] waremarTa Mm. elmwifeTa] mefeTa A. da amisda (amisa A) AC. 20 ~ amisad moajed Sempovned MQm. 21 moTaulni] moTalulni A. da mamulisa Q. Tsni + didebulni AMQm. 21-22 ~ misandobelni molaSqred C. 22 da1 MQm. ~ yovelni mterni RmerTman C. da2 MQm. misni AMQm.

M240r

A148r

C193v

10

Q81r A148v M240v m151r

15

20

C194r

273

matiane qarTlisa momadla dReTa misTa mSdoba da didi dawynareba queyanisa. da ukueTu vinme inebos TToeulad warmoTqmad yovelTa gangebulebaTa misTa, mouZlurdes Zali misi, romelTagan mciredi warmovTqu JamTa sigrZisagan aradaviwyebisaTs. da vTqua eseca, romel Semdgomad didisa mefisa vaxtang gorgaslisa aravin gamoCenil ars sxua msgavsi misi didebiTa da | ZaliTa da yovliTa gonebiTa. eklesiaTa m|aSenebeli iyo, glaxakTa mowyale da samarTlis moqmedi yovelTa kacTaTs. mefobda ocdaTequsmet wel da gardaicvala Semkobili mciTa SuenieriTa qronikonsa oras ocdaToTxmetsa, Tuesa maissa Sdsa, dResa paraskevsa. da iyo dReTa micvalebisa misisaTa taos. da warmoiRo guami misi zad|man erisTavTerisTavman da damarxa bedias. Semdgomad missa mefe iqmna Ze misi giorgi. da iyo igica savse yovliTa sikeTiTa. | xolo ese giorgi eufla yovelsa mamulsa da samefosa Tssa Jamsa oden siyrmisa da siWabukisa misisasa, rameTu iyo, raJams mefe iqmna, wlisa Tormetisa. xolo meSdesa welsa mefobisa misisasa gamovida basili, mefe berZenTa, mas zeda yovliTa spiTa saberZneTisaTa da ucxoTesliTa uricxTa. xolo giorgi mefe ganvida spiTa didiTa winaaRdgomad missa. | da daibanakes orTave queyanasa basianisasa mraval dRe da ara mimarTes brZolad urTierTas. morida giorgi mefeman, movida da dawua qalaqi ol|Tisi. da muniT movida kolas da gamoudga kualsa. da moudga ukana basili, mefe berZenTa. | da Sekrbes ukanamavalni giorgisni da winamavalni basilisni. da iqmna brZola didi sofelsa, romelsa rqan Sirimni. da moisrnes orkerZove mravlad,
1 momadla + RmerTman C. dReTa Q, yoelTa dReTa C. mSdoba ACMm. didi C. dawynareba ACMm. queyanisa ACMm. 2 inebos Q. TiTulad Q. gangebulebaTa] gangebaTa A. 3 mcired Q] C. warmovTq Q. sigrZisagan] sigrZesa A, sigrZisaTs C. aradaviwyebisa C, arada daviwyebis Tsisa Q. 4 vTqu AMQ. ~ vTqu romel eseca A. romel] viTarmed C. mefisa Q. 5 gamoCinebul Mm. sxua ACMm. misa MQ] C. da1 A. 6 iyo AC. glaxakT Q. da C. simarTlis C, samarTlisa Q. moqmedi] moyuare C] MQm. yovelTa kacTaTs C. 7 ocdaaTequsmet Q. Semkobili mciTa (siberiTa C) SuenieriTa AC, mciTa SuenieriTa (Q: SunieriTa) Semkuli MQm. 8 qronikonsa] kornikonsa Q. Tusa Q. 9-10 erisTavTa erisTavman Q] C. 10 daamarxa bdas A. dahmarxa Q. 11 missa] amisa A, amissa C. 13 xolo ese giorgi] ese ACMQm. ~ samefosa da mulsa MQm. 14 siyrmisa] siymilisa Q. rameTu ... iqmna C. aTormetisa C] aTequsmetisa MQm. 15 meSdesa welsa Q. 16 saberZneTisaTa C, saberZneTiTa MQm, misiTa A. da Q. ~ uricxTa ucxoTesliTa C. 17 misi A, misda C, missa Q. 18 ara Q. ~ urTierTas brZolad C. urTierTsa m. ukumohrida C. da2 A. 19 dauwua Mm. olTisni AMQm. da muniT] + igi MQm. da2 C. kolas] kulsa Q. kolas(a) da gamoudga AMm. da gamoudga kualsa C. moadga MQm. 20 basili] basianTa A. Sekrbes mavalni giorgisni Mm, Sekrba laSqari giorgisi C, Sekrbes ukana mdevarni giorgisni Q. winamavalni basilisni] devnna mavalni basilisni yauxC. winamavalni basilis laSqrisani C. 21 brZola + maT Soris C. da sofelsa A. hqan Q. Sirimni] birimni A. birimani C, Sirimani m. mosrnes Q. ~ mravlad orkerZove A. * C-Si aSiaze wiTuriT da axali xeliT: `giorgi mfe~.

A149r M241r

C194v*

10

m151v

15

Q81v

A149v M241v

20

274

matiane qarTlisa moklnes erisTavni da didebulni: rati, Ze liparitisi, da xursi. da ganad ewia ma giorgi mefesa, viTarmed omi ars ukana|mavalTa zeda. maSin ubrZana spaTa TsTa da aRiWurnes mswrafl. ganvida TT giorgi mefe, rameTu axovan iyo da uSiS yovliTurT, viTarca uorco, da mis Tana simravle spisa misisa. da movida muniT basili mefe yovliTa spiTa misiTa. Sekrbes imier da amier, iqmna brZola didi, da moisrnes berZenni friad. da warmoiRes avari. e[g]zom gagrZelda maT Soris brZola, romel sivltolad ganemzada basili mefe. xolo viTar sulmokle iqmnes qarTvelni, morides da warmovides. | warmoudges ukana berZenni da daocnes uricxuni piriTa maxlisaTa. mouwia laSqarman artans, tyue yves da moaores artani. da raJams warvida giorgi mefe TrialeTs, moadga ukana, aswyda | queyana javaxeTisa da gardavida TrialeTs. kualadca daeaxlnes urTierTas, rameTu ganZlierda giorgi mefe da moirTo Za|li kaxeTisa da hereTisa, garna dauSales Sebma meored. Seiqca basili mefe TrialeTiT, uku-moiara | javaxeTi da artani. da kualad uborotesadre SurisgebiT moaorna queyanani igi; warvida da daizamTra queyanasa xaldisasa, maxlobelad qalaqsa trapezonsa. da vidodes maT Soris mociqulni zavisa da siyuarulisaTs. mas Jamsa iqmna didi gandgomileba saberZneTs. SeierTnes spaspeti da warvezi, Ze fokas gandgomilisa, da waridgines queyana aRmosavleTisa. da didad SeZrwunda amisTs basili, garna pativ-sca RmerTman masve | da mokla warvezi qsife. da gadges, romelni mirTul iyvnes. xolo qsifes miego cruoba warvezisa, rameTu Seityues cixesa dalasanosTa sisxlisaTs fokas Zisa, Seipyres da mohguares basili mefesa, da man eqsoria-yo kunZulsa romelsame. da misTanaTa mravalTa
1 moklnes] movlnes A. erisTavni didebulni AMQm] didebulni erisTavni C. gnd Q. 2 ma ACMm. giorgi A. 3 uSiSi ACMm. 5 iqmna + mun C. da2 MQm. 6 mosrnes CMQm. warmoiRes avari C. ~ brZola maT Soris C. 7 romel] romelsa C. 8 iqmna QMm. morides C. da C. 8-9 da warmoudges ukana berZenni A. 9 berZenni Q. da A. dauocnes Mm. uricx C. piriTa maxlisaTa] maxliTa C. artaans M] A. 10 tyu Q. tyue yvnes C] daatyoves A. raJams warvida A. moadga] warmoudga C, moudga MQm. 11 aswyda] da aswytes C, da aswydes MQm. queyana ACMm. gardavides C. mieaxlnes A. 12 da1 Q. ~ ereTiT da kaxeTiT C. 13 dauSales + maSin A. Sebma ACMm. 14 TrialeTi m. ukmoiara MQm. artaniT MQm, patarani A. da2 A. 15 uborotes A, uborotos MQm. Suris (Suri M) sargebliT Mm, Surisa gebiT Q. da A. 16 xaldisasa] taldiisasa C, xldiisasa Mm, xaldiisasa Q. maxlobelad Q. trapezonTasa A, trapizonTasa C. 18 gandgomileba ACMm. saberZneTiT Q. spaspet Q. warvazi MQm. 19 queyaniT C, queyana AMm. 20 ~ basili amisTs Q. basili + mefe C. garna pativ-sca RmerTman masve] garna pativ-sca mas vidre RmerTman Q. warvezi da qasife C. warvizi Q. 21 ganadges C. mirTul iyvnes] mirTvodes C. 20-21 da gadges ... qsifes A. 21 miego] miugo A. crueba Mm, cruba Q. warvizisa Q. 22 dasalasaniosaTa Mm, dasalasanosTa Q. fokas] bukasis A, fopasis Mm, fokasis Q. moguares Q. 23 romelsame] rasame MQm.

C195r

m152r

10

A150r M242r

C195v

15

Q82r

20

275

matiane qarTlisa mohkueTa Tavi maxliTa, romelTa Tana iyo feris, Ze jojikisi, naTesaviT taoeli, da sxuani iyvnes berZenni. kualad Semoiqca basili, movi|da basians, iTxovda queyanaTa da cixe|Ta da aRuTqmida zavsa da mSdobasa. cna ra giorgi mefeman, waravlin|a zadi erisTavi spiTa misiTa da ubrZana, raTamca zavis mipyrobiTa mcired-xan daimWirva adgilsa, da TT warudga ukana spiTa ZlieriTa. da ganizraxvida esreT: `uk[u]eTu inebos zavi basili mefeman, | iqmnes esreT; da ukueTu inebos omi, ganvemzadneT misTsca~. xolo romelTa ara unda yofad mSdobisa, iwyes ganmzadebad brZolad. da mivides basili mefesa zeda dabanakebulsa, romelsa uwodian sndaqsad. iwyes brZolad da aotes zogi laSqrisa misisa. ganuwyra basili mefe, ubrZana moyvanebad Zelisa cxovrebisa da mandili wmida dadva queyanasa zeda da Tqua: `ukeTu mimce elTa mtrisaTa, arRara viyo Tayuanismcemel Tquendami ukunisamde~. da viTar gagrZelda maT Soris brZola, kualadca meot iqmnnes spani qarTvelTani da warmovides meotad, moisrnes uricxuni piriTa maxlisaTa | da romelnime tyue iqmnnes. da wariRes avari didZali da ganZi samefo, romeli hqonda | Tana. da warmoudga ukana basili mefe. xolo kualadca iwyes zavad, viTarca pirvel, rameTu SiSi didi aqunda saberZneTiT | gandgomisa. da yves mSdoba da daizavnes. da misca giorgi mefeman mZevlad Ze Tsi bagrat weliwdisa samisa, da cixeni, romel pirvel gaecnes aznaurTa, daucalna da miscna; sxuanica cixeni, pirvel micemulni da ukanis, ToTxmetni, da queyana, romeli hqonda daviT kurapalatsa taos, basians, | kola-artanTa da javaxeTs. xolo romelnime amaT queyanaTagan eklesiani, sofelni da adgilni daulocna giorgi mefesa. da warvida basili mefe da Tana wariyvana
1 maxliTa C. ~ maxliTa mohkuTa Tavi Q. feris] fezisi Mm, ferisi Q. jojikesi C. 2 sxuani Q. 3 basili + mefe A. queyanasa Q. da2 C. 4 ra ACMm. zadi] zaqadi Q. 5 misiTa MQm. mcired xans C. daimWirva adgilsa] dasWirvad adgilisa Mm, damWirvad adgilsa Q] C. 6 warudga] warvida wardgomad A. ganizraxvida] ganizraxes C. ukueTu Q. enebis C. 7 iqmnas Q. misTs MQm. 8 mSdobisa Q. brZola A. movides Q. 9 mefesa zeda dabanakebulsa] mefisa dabanakebulsa zeda A. snaaqsad A, sndaqsar MmQ, snaqsad Q. 10 da aotes] dauteves MQ, da dauteves m. 11 moyvanebad] moRebad A. Zelis Q. mandili] maddii A. wmida ACMm. queyanasa Q. 12 mimec Mm, mimeci C. elsa mterTasa A, elTa mterisaTa C, elsa mtrisasa Mm, elsa mterisasa Q. arRara Q. Tquendami] Tquen Tana A, Tquenda me MQm. ukunisamde] uku MQm. 13 viTar] viTarca Q. gangrZelda Q. ~ brZola[] maT Soris A. qarTvelTani] qarTlisani C, saqarTvelosani MQm. 14 warvides MQm. da moisrnes CMQm. da2 Q. tyue] meot Q. 15 da1 Q. 16 ~ basili mefe ukana A. zavad] zavebad C. 17 mSdoba ACMm. da2 Q. 18 bagrati Q. weliwdisa] wlisa MQm. romel] romelnime MQm. 19 daucalna] daulocna AMQm. da miscna AMQm. __ 20 ToTxmetni] TxuTmetni MQm, i adni A. (< i d-ni). daviTs Q] A. kuratpalatsa Q. taosTa A. basians ACMQm. 21 kola-artanTa] kolartanTa C, kolatans Mm, kolartans Q, artanTa A. romelni Q. ama AC. queyanaTagan + iZlivnes da kealad A. 21-22 ~ daulocna eklesiani, sofelni da adgilni A. 22 da2] xolo A] MQm. basili mefe] TT A] MQm. Tana CMQm.

A150v C196r M242v

m152v

10

C196v A151r

15

M243r

20

Q82v

276

matiane qarTlisa bagrat ufliswuli mZevlad, Ze giorgi mefisa Cuenisa. aRuTqua ficiTa aRTqma, viTarmed: `welsa mesamesa | gamogigzavno Ze Seni~. da iyo sam wel qalaqsa samefosa kostantinepoles. da we|lsa mesamesa gamogzavna, viTarca aRuTqua. raJams moiwia mamulsa da samefosa Tssa, mohyva Tana katabani aRmosavleTisa vidre sazRvarTamde mamulisa misisa. da viTar Seiqca gare, moewia swrafiT mandaturi da moarTua katabansa wigni kostantine mefisa, romelsa weril iyo esreT saxed, viTarmed: `gangebiTa RmrTisaTa | miicvala sanatreli Zma Cemi, basili mefe, da na|cvlad misa viqmen me mefed yovelsa saberZneTsa. aw ukue sadaca miwevnul iyos gansagebelsa Cemsa bagrat, Ze giorgi afxazTa elmwifisa, SeaqcieT swrafiTa didiTa, romel moiwios winaSe Cuensa~. xolo man, viTarca warikiTxa brZaneba mefisa, eneba, raTamca Seaqcia gare brZanebisaebr misisa. Seiqca swrafiT, devna uyo ukana. raJams mieaxla, ixila, romel simravle didZali migebebul iyo wina: didebulni, erisTavni da aznaurni taoelni, mesxni da qarTvelni, romelTa ara iyo ricx simravlisa maTisa. Seiqca gare da uTxra mandatursa, romeli miweul iyo: `uke|Tu Zal-gic Sen, aqcie, Cemgan kula ese aRara egebis~. , didi sakrveleba da mowyaleba RmrTisa! viTar myis ganera mrTeli elTagan maTTa, romelTa eneba zakT Seqceva misi. da Tu visme genebos gancdad eseviTarTa, SewevniTa RmrTisamieriTa ixileT da ganicadeniT uricxuni elisapyrobani RmrTisamierni amas didsa bagrats, afxazTa mefesa, ze|da, romelni aravis zeda mowevnul iyvnes sxsa mef|isa, romlisaT|s Jamsa da Jamsa gauwyos winamdebareman sityuaman.
1 aRTqma ACMm. 2 esreT viTarmed C. qalaqsa Q. 3 kostantpovlesa Q. 4 raJams moiwia mamulsa C. moiwivnes Q. raJams ... Tssa] da warmoatanes Tana C. aRmosavleTisa] aRmosavlisa Q + da mohyva C. 5 sazRuramde A, sazRvarTadmde Q. misisa] Tsisa MQm. swrafiT] mswrafl Mm, mswrafiT Q. 6 mo[a]rTo katabans A. katabansa] kabatans Mm, kabatans Q. kostanti A] C. mefisa C. 7 RmrTisaTa ACMm. 7-8 ~ mefe basili Cemi Zma A, basili mefe Zma Cemi C, basili Zma Cemi Q. 8 naculad Q. missa CMQm. viqen M, viqmne Q. me MQm. yovelsa + zeda A. uku Q. sadaca M. miwevnil CQ. 9 iyo A. Cemsa] Sensa A. giorgi + mefisa A. Seaqcie A, Semoaqcie C. 10 romel... Cuensa] raTa movides Cuen Tana A. 11 warikiTxa + wigni igi C. brZaneba mefisa, eneba] brZana vneba Mm. brZaneba mefisa AC. Seaqcies MQm. 12 misisa] mefisa MQm. 13 migebebulni Mm, migebebuli Q. iyo Q. didebulni + wina A. erisTavTerisTavni da erisTavni A, erisTavTerisTavni da aznaurni C, erni da aznaurni MQm. 14 mesxni] mexni M. ara Q. ricxi Q. 15 mas mandatursa MQm. romel MQm. mowevnul iyo Mm, miewia C] + dastiriTa A. Zal-gac Mm. aqcie] daabrunve C. kula ese C. 16 ar(a) MQm. 17 didi sakrveli da mowyaleba AC, didi da sakrveleba da mowyaleba Mm. RmrTisa ACMm. ganera] ganarina C. mrTeli] marTali Mm, mrTli Q. 18 Tu visme ... eseviTarTa MQm. 19 SewevniTa RmrTisamieriTa] SewevnaTa RmrTisa msaxurad mis zeda C. ixilneT A] C. elisa apyrobisni Q. 19-20 RmrTisa mierni] RTisani C. 20 amas didsa bagrat afxazTa mefesa zeda] amas d. vaxtangs(?) afxazTa mefisa Mm, amas didisa bagrats afxazTa mefisa Q. aravis Q. iyunes A. 21 sxuasa mefesa Mm, sxsa mefisa Q. romelTaTs AC. Jamsa da Jamsa] JamiTi Jamad C. gauwyos] gauwyra A. sityua man Q.

m153r C197r

A151v M243v

10

C197v

15

A152r m153v M244r

20

277

matiane qarTlisa viTar ukue moiwia winaSe mamisa Tsisa, giorgi mefisa, saxlad maTda quTaTiss, ixiles mSobelTa mi|sTa Svili maTi, msgavsi ganucdelisa da miuTxrobelisa sikeTisa maTisa, yovliTurT Suenieri, romlisa sikeTisa misisaTs SeuZlebel ars kacTagan miTxroba. ixiles ra, ganixares sixaruliTa miuTxrobeliTa da Sewires madloba RmrTisa mimarT. iyo qronikoni mas Jamsa oras ormocdaxuTi. | Semdgomad orisa wlisa gardaicvala giorgi mefe, savse yovliTa sikeTiTa, Jamsa oden siyrmisasa, romel aravin gamoCenil iyo msgavsi misi mamaTa Soris misTa axovnebiTa, WabukobiTa da siqveliTa, taniTa da saxiTa, cnobiTa, da savse yovliTa gangebiTa saelmwifoTa, qronikonsa oras ormocdaSdsa, Tuesa agstosa Tequsmetsa, queyanasa TrialeTisasa, adgilsa, romelsa ewodebis myinvarni gina iwroni. da dauteva glova da mwuxareba yovelTa mkdrTa mamulisa | da samefosa misisaTa. iglovdes yovelni sikeTisa da siWabukisa da axovnebisa m|isisaTs. wariyvanes da damarxes saydarsa quTaTissa. esxnes Svilni oTxni: Zeni bagrat da demetre, da asulni guranduxt da kata; mexuTe Svili maTi marTa micvalebul iyo. Semdgomad micvalebisa didisa mefisa giorgissa masve Jamsa mefe iqmna bagrat yovelsa mamulsa da samefosa missa zeda, zemosa da quemosa, weliwdisa cxr|isasa. masve Jamsa warvides aznaurni taoelni saberZneTs: vaCe kariWis Ze da baneli episkoposi | iovane, da maT Tana simravle aznaurTa taoelTa. xolo kostantine mefeman moqcevasa oden weliwdisasa gamogzavna parkimanozi laSqriTa uricxTa, movida da Camodga da moaorna igive queyanani, romelni basili mefesa moeornes. movida TrialeTs, cixesa queSe kldekarTasa; mas Jamsa hqondes liparit erisTavTerisTavsa, Zesa liparitisasa. Semokribna sxuanica aznaurni, daudges ganZaTa da
1 viTar ukue] ese ukue A. ~ mamisa winaSe A. saxlad maTda C. quTaTis Q] Mm. 2 Svili maTi da msgavsi maTi A, Svili msgavsi MQm. 2-3 sikeTisa maTisa... romlisa Mm. maTisa ... sikeTisa Q. misisaTs] maTisa A. 4 miTxroba ACMm. ra ACMm. da Q. 5 madloba ACMm. RmrTisa Q. qoranikoni Q. 7 siymisasa AQ. romeli MQm. gamoCenil] gamoCinebul MQm. 8 da1 AC. siquliTa Q. saxiTa da A] da sxviTa Mm. yovliTurT savse yovliTa A, yovliTurT sruli MQm. 9 qksa as ormocdaSds A, qoranikonsa sml Mm. Tusa Q. 10 queyanasa Q. da AC. 11 mwuxareba ACMm. misaTa Mm. 12 iglovden Mm. sikeTisa Q. da1 C. siWabukisa Q. sikeTisa da siWabukisa] sikeTesa da siWabukesa missa A. 13 quTaTisasa C, quTaTisisa Q. 14 oTxni] orni AC. guranduxt Q. kata da A, da ka[ta] C, da kaxaa Mm. 15 maTi + dedofali C. micvalebul iyo Semdgomad Q. xolo Semdgomad A. didisa + mis MQm. 16 giorgisasa C] AMQm. 17 qumosa Q. weliwdisa cxrisasa] weliwadsa aTsa MQm. 18 karWisZe C. banaeli C. 19 ebiskoposi Q. kostanti AC. 20 moqcevasa oden weliwdisasa C. moqcevisa Q. weliwadisasa Q. parkimanos C, parkimnozi Q, parkimozi m. 21 Camodga A, da Camodga C. aorna AQ] aotna Mm. 22 quSe Q. kldekarTa CQ] kldeTa Mm. 22-23 erisTavsa AQ, liparit erisTavTerisTavsa C. 23 Zesa liparitisasa A. Semoikribna A. sxuanica Q. ganZTa AMm, ganZiTa Q. * C-Si aSiaze wiTliT da axali xeliT weria: `bagrat mfe~.

Q83r

C198r

10

A152v M244v

15

C198v*

m154r

20

278

matiane qarTlisa Seebnes cixesa queSe. raJams ixila parkimanozman, romel veras avne|bda, Seiqca gare. masve Jamsa warvida CanCaxi faleli saberZneTs, misca cixe garylobisa, | mierTo berZenTa, da arjevan hololas Zeman misca b|erZenTa cixe werefTisa. raJams ixila saba, mtbevarman episkoposman, romel SavSeTs arRara iyo sxua Rone, aago cixe Tavsa zeda tbeTisasa, daiWira queyana SavSeTisa, qmna didi erTguleba bagrat afxazTa mefisaTs. pativ-sca RmerTman | da ver waruRes queyana mterTa. rameTu mas Jamsa gagzavna parkimanozman da proedrosman iovane, baneli xartulari, wariyvana Tana valangi laSqriTa didiTa da misca Tana demetre klarji, Ze sumbatisi, reca Sesatyuevnelad queyanisa kacTaTs, da amiT mizeziTa moiqces mravalni kacni mis queyanisani wurilisa erisagan. Semovida masve cixesa Sina ezra | anCeli, da romelni aznaurni gamoCndes erTgulad, Seudges masve cixesa Sina da gamagrdes friad. xolo cixe artanujisa hqonda iovanes, erisTavsa abusersa, da maT JamTa queyanaTa amaT Sina | i|qmnnes brZolani da SuRlni da mi-da-moni mravalni. da viTar didad iRelveboda queyana ese, kualadca pativ-sca RmerTman bagrats, afxazTa da qarTvelTa mefesa. ewia seni sasikudine kostantine mefesa. mouwera parkimanozs proedrossa, umo SeRmarT. xolo igi waremarTa mswrafl da vidre movidoda, miicvala kostantine mefe. da raJams miicvaleboda, dasua sxua me|fe, saxeliT romanoz, da SerTo colad asuli Tsi zoia. Semdgomad amissa welsa mesamesa warvida dedofali mariam, deda bagratisi, afxazTa mefisa, saberZneTad Ziebad mSdobisa da erTobisa, da kualad Ziebad pativisa kurapalatobisa ZisaTs Tsisa, viTarca ars Cueuleba da wesi saxlisa maTisa, da moyvanebisaTs Zis colisa.
1 cixeTa C. parkimanozman] patriakman osman Mm, patriakman uflisaman Q. romeli MQm. veras Q. avnebdes A. Seeqca Q. 2 masve Mm. CanCaxi C, CanCxi MQm. garyilobisa CQ, gayrilobisa Mm. 3 lololas A, hoholas MQm. misca] gasca Mm, gansca Q. berZenTave MQm. werbeTisa A, wer[e]TTisa C. 4 tbevarman CMQm. ebiskopozman Q. SavSeTs] SeveSTes Q. arRara Q. sxua ACMm. 5 da daiWira C, daimWira AMQm. queyana ACMm. SaveSeTisa Q. 6 erTguloba ACMm. afxazT mefisaTs Q. 7 gamogzavna C. patrikozman (m: patriakman) da proidrosman erisTavman MQm. iovane baneli] ineba eli C. iovane Q. 8 xalturlari Mm, xalturari Q. valangi] elianbi A, vlianWi C. miscna C. 9 klarji] kTarji M, kaTarji m. sumbatisa Q. Sesatyuenelad A, Sesatyuenlad Mm, Sesatyuvnelad Q. amiT] miT A. 10 miiqces Q. wurilisa] werilisa(!) C. 11 ezar A, ezara m. anCeli] arCeli A, yanCaeli m. 12 gamagrdes] gaamagres A. friad MQm. 13 iovane A] C. erisTavsa MQm. mas Jamsa CMQm. 13-14 maT JamTa queyanaTa amaT] mas Jamsa Sina queyanasa amas C. 14 ~ brZolani da SuRlni iyunes C. da1 MQm. da midamoni mravalni C. 15 didad AC. Relveboda Q. 16 konstanti A. miuwera Q. patrikomanozs Mm, patrikmanozs Q. 17 igi mividoda C, viTar mividoda Mm, viTar movidoda Q. 18 kostanti A. sxua ACMm. saxeliT A. 19 SeirTo A. 20 amissa Q. deda ACMm. bagratisi Q. 21 erTobisa Q. da2 A. Zebnad MQm] C. 22 pativsa C. kulaparatobisasa AC, kulatpalatobisasa Mm, kuratpalatobisasa Q. Zisa TsisaTs MQm. Cueuleba ACMm. da wesi A. 23 da + kualad C. Zis CMQm. * m-Si aSiaze wiTuriT weria: `bagrat mefem giorgi mefis Zem keisris qali SeirTo~.

M245r Q83v A153r

C199r

10

m154v*

A153v M245v

15

C199v

20

279

matiane qarTlisa da viTarca miiwia saberZneTad, winaSe berZenTa mefisa, aRusrula yoveli saTxoveli sixaruliT: moscna ficni da simtkiceni erTobisa da siyuarulisaTs, dauwerna oqro-beWedni, mosca pativi kurapalatobisa da mosca colad bagratisTs elene dedofali. mo-ra-iwia mariam dedofali mamulsa Zisa Tsisasa _ queyanasa taos, moarTua pativi | kurapalatobisa; aRasrul|es qo|rwili, ukurTxes grgni banas. da Semdgomad mciredisa Jamisa miicvala elene dedofali quTaTiss Sina, da SeirTo colad bagrat mefeman borena dedofali, ovsT mefisa asuli, da dorRolelisa. da amissa Semdgomad sxuaca Ze darCa | giorgi mefesa anakofias Sina ovsTa mefisa asulsa _ meoresa colsa Tana. da aznaurTagan | iyo maT Sua mi-da-mo saubari. da yrma mcire iyo, saxeliT demetre. verca gaamefes, Tuca vis gulsa edva, da vercaRa gamoindves bagrat mefeman da dedaman misman, arcaRa TavadTa didebulTa amis samefosaTa. da verRara daidgna da warvida samefosa misgan da mimarTa berZenTa mefesa da warutana Tana anakofia. da mieriTgan waruda anakofia afxazTa mefesa moaqaJamadmde. da Semdgomad amisa moirWuna da eufla zemosa da quemosa Tavisa mamulsa zeda bagrat. da didi fadlon avad iqceoda, da swunobda yovelTa moTaulTa amis samefosaTa. da vidre yrmaRa iyo bagrat, Sekrbes laSqarni amis samefosani, ipirnes liparit da ivane abazas Ze; movida didi krike, ranTa da kaxTa mefe, daviT, | somex|Ta mefe, da jafar, amira tfileli, rameTu ese yovelni pirobiTa krikesiTa
1 saberZneTad CMQm. aRusrula + berZenTa mefeman A. 2 da moscna A, miscna MQm. ficni] ficarni A. da1 MQm. erTobisaTs da siyuarulisa C. 3 dauwera MQm. kuratpalatobisa Q. da AC. 3-4 ~ bagratisTs colad A. 6 kulapalatobisa C] AMQm. aRasrula A, aRusrula MQm. ukurTxnes grgnni A, ukurTxnes MQ. banas] bagrats A. 7 Semdgomad mciredisa Jamisa] AMQm. quTaTis Q. Sina A. 8 colad MQm. ovsTa Q. dai C, daa Mm. 8-9 dorRulelisa C, durRulelesa Mm, durRulediis Q. 10 sxuaca ACMm. Ze] Zma C. mefisa A. ankofas MQ, anakofs m. 10-11 osTasa mefeTa MQm. 11 asulisa AC. meorisa colisa A. Tana + mefisasa MQm. ~ midamo saubari maT Sua C. 12 demetre] bagrat A. ~ Tuca vis gulsa edva, verca gaamefes C. 13 dedaman] dedofalman m. arcaRa] verca C. ~ didebulTa TavadTa A. 14 verRara daidgna C. verRara Q. misgan da MQm. 14-15 warvida ... mefesa] warvida winaSe berZenTa mefisa C. 15 wautana Q. anakofio C, ankofia M. da mieriTgan waruda anakofia MQm. 16 mefeTa AMQm. moaqaJamadmde MQm. 17 amissa Q. moiWurna MQm. da daeufla M] dedofalman C. qumosa Q. Tavis AC. 19 fladon A. havad C. swonobda CMQm. da swunobda yovelTa A. moTualulTa A. 20 vidre] yoveladve M, yovladve m. yrma Mm, yrmaTa Q. amis] amissa Q. samefosani] mefobisani Q. iprianes A, ipyrnes MQm. 21 iovane MQm. da movida Q. da daviT A. 22 da A. jafara A. amisi MQm. tfileli] tfilisisa A. rameTu MQm. pirobiTa krikesiTa A.

Q84r A154r M246r

C200r m155r

10

15

20

A154v M246v

280

matiane qarTlisa Sekrebul iyvnes eklecs fadlons zeda gaa|qcies fadlon da auwydes laSqari, aiRes avari da ganZi uricx. amieriTgan vidre sikudilamde Sehavda fadlon. da simciresave Sina bagrat mefisasa liparit liparitis Zeman da ivane abazas Zeman, qarTlisa erisTavman, muxaTguerdsa gamoityues tfileli amira jafar da Seipyres. da didi xani dayves patimrobasa Sina, da waruRes birTsi. Seiwyala afxazTa mefeman da gauteva tfiliss zeda amirad. da mieriTgan darCa mteroba lipariteT da amiras Sua. da Semdgomad mciredisa Jamisa azraxa liparit bagrats waReba tfilisisa. moadges tfilissa mtkuarsa amieriT, zemoT da quemoT, afxazTa mefisa laSq|arni, da wyalsa imieriT, isniT kerZo, moadges | laSqarni _ kaxni da herni. mas Jamsa moklul iyo didi kaxTa mefe krike ovsisa visme monisa mier, rameTu wyobasa Sina ovsTa mefe urdure moekla krike mefesa. da mesisxleobiT moikla krike mefe nadirobasa Sina fidrazis gorTa o|vsisa monisa mier. mas Jamsa | iyo mefe kaxeTs gagik, Ze daviT somexTa mefisa, samSldarisa da Zorakertelisa, diswuli krikesi, da hbrZodes or wel tfilissa. da m|as Jamsa iyo amirad jafar, Ze alisi. da esre SeaWirves tfilelTa, romel litra viris orci xuTas dramad asyidies, da verRara daudgmides SimSilTa da brZolaTa ZlierTa. tfilelTa ganizraxes mocema tfilisisa. da amis qalaqisa brZolasa Sina wauxunes cixeni orbeTi da farcxisi afxazTa mefisa laSqarTa. da amira Seekazma Tavis laSqriTa, Semzada tivebi da navebi RamiT warslvad ganZas laSqarias

C200v

Q84v m155v

10

M247r C201r A155r

15

20

1 Sekrebul iyvnes] Sekrbes, miudes C. ekelucs C. zeda C, zedan m. ~ fadlon gaaqcies Q. da C. auwydes] uwyudes Mm, auwydes Q. 2 aRiRes AMm. uricxi Q. Sehavda] Shva MQm, Sevida A. 3 Sina] maSin A. liparitis Ze MQm. 3-4 abas Zeman MQ. 4 qarTlis ACMm. muxadguers Mm, muxaTagurs Q. da gamoityu<i>es A, gamoityus Q. Tbileli MQm. amir m. 4-5 da Seipyres] Seityues da elTa Seipyres A. 5 da1 A. Sina MQm. 6 amieriTgan C. 7 lipariteT] liparits C. 8 mciredsa Jamsa C, mciredisa Jamsa MQ. bagrats] liparit Q] A. waReba ACMm. 6-8 zeda ... tfilisisa A (ex. hom.). 9 amieriT] imieriT kerZo A, imieriT CMm, imeriT Q. zemoT A. qumoT Q. 10 imeriT Q, A. esnis kerZo C, isani ( kerZo) A, hsiniT kerZo M, hisniT kerZo Q, hsniT kerZo m. moadges] moayennes C, moadginna MQm. herni] aerni A. 11 ~ mefe kaxTa krike A, ~ krike kaxTa mefe C. monisa] mier monisagan MQm. 12 krikes C. mefesa C. da mesisxleobiT moikla krike mefe AMQm. 13 fidrazis... mier A. gorTa] gomTa C, goraTa m. ovsisa monisa mier] monaman vinme ovsman C. 14 ~ gagik kaxeTs C. gagikis Ze daviT somexT mefisa Q. mefe A. samSldisa MQm. 15 Zorakertelisa] kertelisa C, zolakertisa Mm, zoakertisa Q. brZodes ACMm. Tbilissa C, tfiliss Q. da2 C. 16 amirad MQm. alesi MQm. romel] rome C. 17 iyiddes MQm. verRara Q. SimSilsa C. 18 ZlierTa] ficxelTa C. ~ ganizraxes tfilelTa C. da amis] da ama A. 19 Sina] Sigan A. wauxunes] wartyuenes Mm, wartyunes Q. afxazT mefis Q. laSqarman MQm. 20 Sehkazma Q. Tavisa CQ. Seamzada A, Sehmzada MQm. wasavalad A, wasulad Q. laSqarsa MQm.

281

matiane qarTlisa Tana, fadlonis Svilsa. da romelTame didebulTa afxazTa mefisaTa liparitisgan farulad gaazraxes mefesa araganZeba amirasi, da farulad liparitisgan dahkides zavi amirasa, gamoacxades da daamkdres amira tfilissave zeda. da ibirna afxazTa mefeman kaxni, aSot, mTavari marRleli, disiZe krike mefisa, da xaxla gurTa(!) juariscixi|Ta. da moeyara afxazTa mefe qalaqsa da emtera kaxTa. da mieriTgan Seiqmna liparit quegamxedvarad Tavis patronisagan. gailaSqra afxa|zTa mefeman ka|xeTs, Seeba da Seuda mTasa zeda miqel-|gabrielTasa. da wyobasa Sina Seipyrna: stefanoz varjanis-Ze, pankisisa erisTavi; da vaCe, Ze gurgen berisa, xornabujis erisTavi; da jedi, diswuli goderZisa, Storis erisTavi da maWelisa. gardadga TianeTs da dawua darbazi bodojisa, saxli saxelovani, didisa krike mefisa agebuli. da | ese erisTavni qenebiT aZlevdes cixeTa maTTa; da verRara Cavides kaxeTs da Semoiqca, rameTu liparit iwyo sauravTa guerdqceulTa. Semdgomad mciredisa Jamisa gamoiyvana liparit demetre, Zma bagratisi, saberZneTiT berZenTa mefisa laSqriTa. da mierTnes sxuanica vinme didebulni da aznaurni, movles zemo queyana da Camovides qarTls, moadges atens, are-are mowues qarTli. da hyves liparits kaxni da berZenni, da ver wa|iRes ateni, rameTu cixeTa ufalni kacni mtkice iyvnes erTgulobasa zeda bagratissa, Tnier farsman Tmoguelisa da beSqen jayelisa, Tuxarisisa erisTavisa. gavides javaxeTs da iwyes axalqalaqisa zRudeTa Senebad, rameTu mas | Jamsa uzRudo iyo. are zamTrisa mowevnul iyo, berZenTa eneba | SeRmarT waslva. daezava liparit afxazTa mefesa,
1 ~ fadlonias Tana A. fadlunis Q. Svilisa AC, Svilsa Q. liparitisgan A. 2 azraxes A. mefesa Q. gaZeba C, gaaZeb MQ. amirisa A, amiras Mm. ahkides A] da hkiTxes Mm. 3 amiras Mm] C. tfilisve C. zeda C. abirna A. 4 kaxni] kacni A. aSot] aboc Mm. mariRileli M, mrRileli m. disiZe] da siZe CMQm. xaxuela C, xula MQm. gurTa] guarni C, gurni MQm. 5 qalaqsa Q. da emtera] demetre MQm. da emtera kaxTa da C. 6 qugamxedvarad Q. Tavisa CMm, Tavisa Q. 7 mefe A. miqael A, miqiel C. 7-8 gabrielTasa Q. 8 wyobasa Q, wyobaTa m. Seipyres MQm. varjnis Q, varanjanis m. pankisisa Q. vaje A. Ze] sZe A. 9 gurgeni beris saxuar(isa) nabuCis A. berisa] erisTvisa C. xorambujis m. da je Mm, daje Q. godoerZisa A. Storis] turis A, toris C, tviris M, tris Q, tviris m. 10 mWelisa Mm, mWelisa Q. gardaadga A. bodojisa ACMm. saxeloani Q, saxelovanisa m.11 mefisagan A. erisTavi A. 12 Cavida C. kaxeTad A. da CMm. Semoiqces m. iwyo] iyo A. guerdqceulTa] gardaqceulTa AC, gurdaceulTa Q. 13 da Semdgomad A, rameTu Semdgomad C. ~ mciredisa Semdgomad Jamisa C. Zma] Ze AC. 13-14 saberZneTiT] samefoTa MQm, A. 14 mefisa A. sxuanica Q. vinme C. 15 queyana ACMm. atens + da A. ari-are Mm. 15-16 ~ mowues are-are A. 16 mowus Q. 17 hyves liparits] iyunes liparitis Tana A. da ver AC, vera MQm. 17-18 cixis ufalni A. 18-19 Tmogulisa Q. 19 Tuxarsisa A, Tuxaris(a) MQm. erisTavsa Q. gavides javaxeTs MQm. 20 axalqalaqisa Q. Senebad Q. rameTu C. uzRude A. 20-21 are zamTrisa mowevnul iyo Q. 21 da berZenTa C. eneba Q. wasula Q. liparit Q. afxazTa mefesa A.

C201v M247v m156r A155v

10

Q85v

15

C202r

A156r M248r

20

282

matiane qarTlisa uboZa mefeman qarTlis erisTavoba. warvides berZenni saberZneTad da waritanes demetre Tana. da kualad ganZlierda da moirWuna bagrat mefeman Tavis mamulsa zeda. da daago sueman bagratisman Jami; moerTo vesti cxriTa cixiTa anisisaTa, Tnier amberdisa. da mosces anelTa anisi bagratis | dedasa, rameTu mamulad eyvodes somexni senaqerem somexTa mefisa asuli iyo mariam dedofali, bagratis deda. iyo Jami gazafxulisa da bagrat afxazeTs iyo; moadga anakofias da miswura wasaRebelad. da movides tfilelni berni, rameTu mis Jamisa pirvel momkudar iyo tfileli amira jafar. | uqades qalaqi da umes saswrafod. wamovida da moayena anakofias gare quabulel WaWas Ze oTaRo afxazeTisa laSqriTa. amoiara da movida quTaTiss da moiyena quTaTisisa samoqalaqosa laSqari, da gurielni aznaurni da lomsianni moiyvanna xufaTsa, daudgnes filakavanni da hbr|Zodes. da amoiara mefeman da movida qarTls, da movides | sxuani mm|obelni berni tfilelni. waremarTa tfilisad da moegebnes qalaqis berni, darbazis ymani, cxenosanni diRmisa velsa, da yoveli eri queiTi dakazmuli umedeulsa, da dedaTa da mamaTa simravle iyo moedans. da iyo ma bukTa da dumbulTa orkerZove saSineli, romlisa miTa iZrvoda queyana. da iyo sixaruli orkerZove gansakrvebeli. Seiyvanes da moavles qalaqi, asxmides dramasa da drahkansa, da moarTunes kliteni qalaqisani da Seiyvanes saamiraosa darbazsa. dajda mefe bagrat sauravad. aRixuna koSkni karTani Tavis kaciTa, da aRiRo cixe qalaqisa darijeli | da ornive koSkni wyalyinisani da Tabori, da daadginna Sigan laSqarni Tsni da erisTavni.
1 mefeman AMQm. erisTvoba C, erisTaba M, erisTaoba Am. da C. 2 ~ Tana demetre C. 3 da1 A. moiWurna AMQm. ~ zeda bagrat mefeman C. 3-4 da daago] da igdo M, daagdo Qm. 4 suman Q. 3-4 da daago sueman bagratisman Jami C. 4 moerTo A. visti A. cxriTa] TZaliTa MQm. anisisiTa Mm, anisisTa Q. 5 amberdisaTa AMQm. bagratis dedasa] bagrats A. mamul Q. eyovdes A, eyodes M. 6 seneqererem A, senaqrem Mm, senaqarem Q. deda bagratisi C. 7 afxazeTs + Sals MQm. iyo da A] C. ankofias Q. 8 asaRebelad A, warsaRebelad C. da C. movidnes m. 9 ~ jafar amira tfileli C. umues Mm. wamovida] daagdo AMQm. moeyena MQm. 10 ankofios Q. qobul uTao sam WaWas Ze A, qobuloTa aRoi samWaWasZe C. uTaRo MQm. 11 moayena CMQ] moeyena m] A. quTaTissa MQm. samoqalaqosa Mm] AC. 12 moiyvanna] moiyenna m] C. xufaTis MQ, xufTisi m. filakevanni C. da daudges filakvani Mm, da daudges filakeani Q. brZodes ACMm. aRmoiara C. 13 tfilenni Q. 14 da C. berni + tfilelni A. 15 quiTi Q. umedeulsa AC. da2 MQm. da mamaTa A. 16 maidans A, maedans C. ma] moba Mm, moba Q. da dumbulTa] dadumebulTa A, daudumebelTa MQm. 17 romlisa ... queyana C. ~ queyana miTa iZvroda m. queyana AMm. 18 Seiyvanes] Seiyarnes Mm. da1 Q. movles m. dramasa da Mm. draknsa Q. 19 Seiyvanes] Seiyarnes Mm. samirosa A, saamirosa C, samirnosa m. 20 koSkni wyalyinisani da koSkni karTani A, koSkni qarTani MQm. Tavis kaciTa A, Tavisa kaciTa Q. darijeleli A, darijelhli C. 20-21 da ornive koSkni wyalyinisani A. 21 wyalyainisani M, wyalyanisani m. mTabori A. Siga Q. laSqarni Tsni da erisTavni] erisTavni Tsni AMQm.

m156v

C202v

10

A156v Q85v M248v

15

C203r

20

283

matiane qarTlisa xolo is|nelTa Caagdes idi da ara mosces isni; daudgnes filakavanni da brZodes isnsa da esrodes isarsa. da isnis velsa movides kaxTa mefe gagik da erisTavTerisTavi goderZi da yovelni didebulni kaxeTisani darbazobad bagrat mefisa winaSe da mSdobisa Zebnad. maSin ganvida bagrat mefe velsa isnisasa, moiyvanna kaxni da iTayvanna, | misca mSdoba da ganutevna. da iyo sixaruli da mSdoba da sauravi dRiTi-dRe Sematebisa. da viTar amas Sina | gardades dReni zafxulisani, da kualad iwyo liparit maTve ficxelTa sauravTa. da gamoityuvna anisiT dedoflisagan abuseri, erisTavi artanujisa, da xixaTa da cixisjuarisa da awyueris cixis patroni, da ivane erisTavi, ivane dadiani da guaram goderZis Ze, beWiscixisa patroni, da Seipyrna igini anisis karsa. da daagdo tfilisi | mefeman da gavida javaxeTs. amisa Semdgomad gamoiyvanna mawyuerelman mesxni ganZiTa bagratisiTa Suelad mefisa. da mefe dga Rrtilas. xolo liparit Sekribna kaxni da moadga fokaTa. gamoeqca mawyuereli mefesa bagrats da Seezraxa liparits. viTarca cna ese mefeman, zamTrisa buqTa saSinelTa gardaiara SavSeTi da Cavida qar|Tls. da liparit gamoiyvana axlad saberZneTiT demetre, Zma bagrat mefisa. berZenTa mefisa ganZi da laSqari Semwe iyo. da ganxeTqna amis samefosa kacni: romelnime warudginna demetres da romelnime darCes bagr|atis erTgulobasa Sina. da Ze liparitisi ivane mZevlad darCa bagratis elTa Sina, da iTxova igi bagratisgan, da nacvlad gauSua abuseri Tavis | cixiTa mSdobiT. da iyvnes Tanamdgom liparitisa kaxni ZaliTa maTiTa da daviT, somexTa | mefe, ZaliTa misiTa.
1 ismnelTa Q. ara moscnes Q. daudges AMQm. felakonni C, filekavanni MQm. 1-2 da brZodes isnsa MQm. 2 isnTa A. da esrodes isarsa AC. isnisa Q. 2-3 erisTavTerisTavi] erisTavi Mm, iovane erisTavi A, eei Q. 3 darbazobasa C, darbazobda Q. bagratisa A. mefisa winaSe A. 4 mSdobnisa m. da mSdobisa Zebnad A. brZana da ganvida (Q: gavida) MQm. mefe A. ~ mefe bagrat MQm. isinisasa MQ. 4-5 kaxni da iTayvanna MQm. 5 mSdoba ACMm. da ganutevna da iyo MQm. da2 A. mSdoba Q. 6 Seematebis MQm. 7 amas Sina] amaSian C. ~ gardades amas Sina MQm. 8 gamoityuvna] gaiyvana A, gamoiyvana MQm. abuseri MQm. 9 artanujisa] artanujis Q. da xixaTa] cixisa MQ. cixisjurisa Q. awyueris] weuris C. awyuris cixisa Q. da ivane] iovane A] CMQm. 10 da guaram ... patroni AMQm. 9-10 ~ awyueris cixis patroni da guram goderZis Ze beWis cixis patroni da ivane] erisTavi, ivane dadiani C. 11 da1 C. tfilisis MQm. 12 moiyuanna M, moiyvanna Q, moiyuana m. mawyurelman Q. mesxni C. bagratisTs MQm. Sulad Q. 12-13 Suelad mefisa + mawyuerelni C. 13 dgas MQm. Rrtilas A, Rirtilas MQm. moadga] movida C. fukTa A. 14 gamoiqca A. mawyure[li] Q. mefesa bagrats] mefesa A, bagrats MQm. viTarca AMQm. ese C. 15 buqTa] SuqTa M, SuaTa m. SavarSeTi C. da A. STavida C. 16 da] amaSian C. gamoiyvanna ACMm. axlad] meored C, axlaT Q. bagrat mefisa] bagratisi C. ~ Zma bagratisi meored saberZneTiT C. mefisa AMm. 17 ~ mefisagan berZenTasa C. amis samefosa] amissa (Q: amissa) mefobasa MQm. 18 waudginna Mm. demetres A. bagratis Q. 19 ~ liparitis Ze C. ivan Q. mZevlad] mZled C. Sina] maSin C. igi] gi MQm. 20 da1 A. naculad Q. gauSva Q. Tavisa Q. Tanamdgomni MQm. 21 liparitissa Q. somexT Q.

m157r

A157r

M249r

10

C203v

Q86v

15

A157v

M249v m157v

20

284

matiane qarTlisa da ganZlierda igi ZaliTa maTiTa amas kerZosa qarTlisasa. da iyo mi-da-mo sauravi elovnebisa. da mo|vides varangni _ sami aTasi kaci, da daayena baSs; gardamoitana Tana Sdasi kaci. da movida bagrat SidaT laSqriTa; da amaT varangTa mesxni verRara moilodinnes, mivides da Seibnes Tavsa sasireTisa Walisasa; gaiqca Sida laSqari. da omsa amasve Seipyres abuseri da sxuanica didebulni mis Tana, verRara uZles brZolad varangTa; miscna liparit paStni da wina maTsa pursa ukazmides; da egreT lixni gardavles. da amisa pirvel momkudar iyo Zma bagratisi demetre. da Semdgomad gaqcevisa SeSinda bagrat samefosa da mamulisa misisa ganxeTqilobasa. da uqmna mudara liparits da mcirediTa cxenosniTa mivida liparitis Tana xovles. da ra cna liparit mi|slva misi, ara naxa, garida muniT; Seiqca mefeca da warvida afxazeTs. da Semdgomad mciredisa Jamisa sula, erisTavman kalmaxisaman, grigol, erisTavman art|anujisaman, SeaerTes sityua da Seiwvnes maT Tana sxuanica aznaurni mesxni da umes mefesa bagrats. da | warmoemarTa laSqriTa, gardamovlo gza rkinisjuarisa, da Sekrbes aryiscixes. cna ese liparit da Sekriba Tavisi laSqari da moirTna kaxni da somexni, da berZennica | Tanave hyves. da miuda ugrZneulad aryiscixes, da Seibnes. da sZlia liparitve da gaaqcia mefe. Seipyres sula, kalmaxisa erisTavi, da mravliTa tanjviTa da Zelsa gasumiTa sTxoves kalmaxi, da ara misca. masve | omsa Seipyres grigol, Ze abuserisi, da sTxoves artanuji
1 ganZlierdebodes igini AQ. da ganZlierda igi ZaliTa maTiTa Mm. maTiTa] misiTa Q. amas] amis M, amissa m. kerZosa Q. sauravi] saubari(!) A. 2 elovnebisa] elovnad MQm. 3 movidnes m. vargni A. samaTas kacni m. 3-4 da daayena ... kaci A. 3 daayenna C. baSas C] Suas Mm, Sas Q. gardamoitana] Ggare da moitana MQm. 4 da1 A. SidaTa C] SvidasiTa MQm. amaT varangTa] varangni ixilnes C. amiT varangiTa MQm. vrRara M, verRara Q. 5 movides MQm. gaaqcia C, gaiqca Q. Sidas A, Siga Mm, Siga Q. omsa] h[o]misa Mm, homsa Q. amasve] mas C. 6 kula Seipyres Q. sxuanica Q. da verRara AC. brZola CMQm. 7 da misca MQm. paSti A, paSxni Q. lixi AMQm. 8 da1 C. amissa CMQm. pirvel] Semdgomad C. ~ demetre Zma bagratisi C. Zma AMm. da2 Q. 9 misisa C. ganxeTqilobisa Q. 10 ~ cxenosniTa mcirediTa A. liparits A. xovelsa M, xovlesa Q. ra cna] ara (ara Q) can MQm. 11 mosula Q. hgarida Q. da Seiqca C. mefeca AMQm. da CQ. 12 Semdgomad + amisa A. mciredisa Q. __ sula en < __ sula erisTavman). erisTavman MQm. Jamisa Q. sula erisTavman] sulaen Mm (< sulan klamaxisaman Q. 13 SeaerTes] SeirTues A, SearTnes Mm. sityua ACMm. Seiwvnes] Seiwynares Mm, Seiwyunes Q. maT Tana A. sxuanica Q. 14 mefesa Q. waremarTa Mm. ~ laSqriTa warmoemarTa CQ. gza CMm] A. 15 da1 C. da Sekriba C. Tavis A, Tavisa C, Tavisa Q. 16 moirTna] moiwyuna MQ, moiyena m. da somexni] somexni A, da laSqarni somexTani C. berZenni Tanave hyves A. ~ hyves berZennica C. mouda C. ugrZnaulad A, ugrZneulod Mm. 17 da1 CQ. sZlia] sZlo AC. laparit A. gaaqcies M, gaaqcives m. Seipyra C. sula + kalmaxeli C. sula Q. 17-18 sula kalmaxisa] sul kalmaxis m. 18 erisTavi] patroni MQm. da1 Q. da2 C. Zelisa A, Zalisa Mm, ZaliTa Q. gasumiTa] gasuliTa Mm, gasuliTa Q. sTxova A. 19 ara Q. masve] amasve AM. omsa] homsa CQ, omsa Sina A, Jamsa Mm. grigoli m. da AMQm.

C204r

10

A158r

M250r C204v

15

Q86v

m158r

20

285

matiane qarTlisa sikudilisa qadebiTa, da misca. moirWuna liparit zemosa queyanasa da aRixuna cixeni da miierTna Tavadni kacni, da gares-gare warvida liparit miTve laSqriTa dvinad, da ulaSqra berZenTa mefesa dvinelsa zeda, da Semoiqca Tavis queyanad. da Semdgomad weliwdisa moqcevisa gamoCndes Turqni sultnisani barahimilmisa|ni queyanasa basianisasa. gamovida berZenTa mefisa laSqari, da umes liparits. da warvida liparit Suelad berZenTa yovliTa laSqriTa amis zedas k|erZisaTa. Seibn|es ordrosa da ukumiasa quemoT, da gaaqcies yoveli spa saberZneTisa da liparitisa TurqTa. iqmna mosrva didi. da Seipyres liparit da wariyvanes xuarasans sultansa Tana. didebulTa amis samefosaTa da SvilTa liparitisTa, ivane da niania, iZebnes uSiSoeba da gamoiyvanes mefe mefed. da kualad moirWuna da Seipyrna Svilni liparitisni; aiRo ufliscixe da gamouSua ivane. da dadgomil iyvnes ganZas queyanasa Turqni, da wasaRebelad miewura ganZa. gamogzavna Tavisa nacvlad berZenTa mefeman lixturi laSqriTa didiTa, da awes bagrat yovliTa laSqriTa misiTa, da wahyva Tana. daemarTnes TurqTa da mivides ganZis karsa, da mirides TurqTa, da daarCines ganZis queyana da Semoiqces mSdobiT. da amissa Semdgomad kualad umes tfilelTa da mosces tfilisi bagrats da Seiyvanes Sina. da iyo sixaruli da mSdoba didi. amissa | Semdgomad daesna liparit | TurqTa da Semovida aniss. daagdo bagrat tfilisi liparitis gziTa, aRmovlo qarTli da movida javaxeTs. ganZlie|rda liparit, rameTu msaxurebisaTs berZenTa mefisa tyueqmnil iyo; | warvida saberZneTs da naxa berZenTa mefe da moirTo berZenTa mefisagan Zali. da verRara daudga bagrat.
1 zemosa queyanasa AMQm. aixuna Q. 2 zemoni cixeni AMQm. miierTna] miarTuna A, moirTna C, mierTna MQm. da2 A. gares gareve C, garesgar Mm. warvides A. miTve laSqriTa MQm. 3 dvinad] devnad MQm. da1 C. mefesa Q. dvinelsa] dvinsa C. Tavis ACMm. queyanasa MQm. 4 moqcevasa MQm. sultnisani] surtanisani AC. baraim-ilmiani A, baraim-ilamiani C, baralim-ilmiani (m: ilimiani) Mm, barahim ilmiani Q. 5 basianisasa] artanissa A. mefisa Q. 6 Sulad Q. da yovliTa C. zedaas A, zenasa C, z[ ]as MQm. da Seibnes C] Q. 7 ordos da ukams quemoTa C, A. qumoT Q. gaiqcies A, gaqcies Q. da 3 Q. 8 TurqTa C. xurasans M, xuarsans Q. 8-9 surtansa AC, sultans Q. 9 da didebulTa Q. ivane C. 10 uSiSoba A, uSiSoeba ACMm. moiWurna MQm. 11 gamouSo A, gauSva MQm. 12 ganZas Turqni da queyanasa ganZisasa C. queyanasa m, queyanasa Q. da2 A. miswura C. 13 naculad Q. ~ mefeman berZenTaman C. awves A, awyues M, awuvs Q, awyues m. 14 bagrats MQm. yovliTa ACQ. laSqriTa] ZaliTa C. Tana + laSqriTa didiTa C. daemarTnes] da mimarTes A, da waremarTnes m. mivida A. 15 karsa + zeda A. morides MQm. dairCines MQm. ganZasa C. Seiqces MQm. 16 TbilelTa C. mosca A. 17 Seiyvanes Sina] Seiyvanes bagrat A. mSdoba ACMm. 18 daesna] esna MQm. anis Q. bagrat] mefeman C. 19 aRmovlo] da movlo MQ, movlo m. 20 rameTu C. msaxurebisaTs berZenTa mefisa] msaxurebisa misisaTs (Q: msaxurebisa) AMQm. tyueqmnil iyo CMQm. 21 moirTo] moiRo A. verRara daudga Q. daudgna C.

A158v

M250v C205r

10

15

A159r C205v M251r Q87v

20

286

matiane qarTlisa

m158v

| amissa pirvel sumoda Ze misi giorgi bagrats, dauteva quTaTiss mefed samefosa zeda afxazeTisasa da warvida saberZneTs. mas Jamsa iyo berZenTa mefe kostantine monomaxi da Semdgomad mixael. da liparitis saTnoTa swrafiT verRara Semoiqca bagrat Tavis mamulsa zeda; da dayo mun sami weliwadi didsa didebasa da pativsa Sina. vidreRa iyo bagrat saberZneTs, iTxova liparit Ze bagratisi, giorgi, mefed, raTa mosces igi dedaman misman da didebulTa mis queyanisaTa. moiyvanes saydarsa ruisisasa da akurTxes mefed. da moiyvanes mzrdelad misa liparit da patronad da bagratisi, guaranduxt dedofali. kaci sruli da unacvalo saxiTa, sibrZniTa, siuxTa, RmrTismsaxureb|i|Ta da yovliTa sikeTiTa. da Semdgomad mciredisa Jamisa moiTxova guaranduxt bagrat berZenTa mefisagan, da gamogzavna berZenTa mefeman didiTa didebiTa, niWiTa da ganZiTa | miuwdomeliTa. miegeba yoveli laSqari afxazeTisa zRs pirsa, xufaTs. da iyo sixaruli da RmrTisa madloba didi, brZana da Semovida saxlad Tsad quTaTiss. da liparit moirWuna zemosa kerZsa dauklebelad, da iyo moyuared misa xuarasans doRlubeg sultani da saberZneTs _ berZenTa mefe, da zrdida bagratis Zesa, giorgis mciresa, saxeliTa mefobisaTa. xolo bagrats aqunda lixsa quemoTi kerZi dawyobiT. da mciredisa Jamisa Semdgomad amis samefosa didebulTa moewyina patronoba liparitisi. sula kalmaxeli da yovelni mesxni gamoeqces liparits da Seipyres dlivs liparit da Ze misi ivane, xolo niania gardaexuewa da mimarTa kldekarTa; da ara SeuSues mamisa misisa cixovanTa, da warvida aniss berZenTa Tana. xolo liparit
1 amissa] da missa MQm. giorgi C. quTaTisi MQm. mefed C. 2 ~ mefe berZenTa Q. 2-3 kostantine] mixail (miiaxla Mm) MQm. 3 monameoxi C, mona: meoti Mm, monamoxi Q. da Semdgomad mixael Q. verRara Q. 4 Seiqca C, Seaqcia MQm. bagrat CMQm. Tavisa Q. da1 Q. ~ wel sami C. didsa MQm. didebasa Q] darbazsa C, dabasa Mm] + berZenTasa CQ. da2 C. 5 pativsa + SeZinasa(!) A. Sina] Sinave (<__ Sina ve) Mm. 6 vidre Mm. 7 raTa AMQm. mosces] da mosca MQm. misman MQm. 8 ruisisa A, ruissa Mm, russa Q. mzrdlad MQ, mzrdad m. missa Q. liparit CMQm. 9 da] da Q. bagratisi] misi A. gordanuxt M, goranduxt Q. kaci] karisa kaci MQm, karisa iyo kaci C. unaclo M, unacvlo Q, unaclo m. 9-10 ~ siuxTa sibrZniTa m. 10 siuxiTa M, siuxuiTa Q. da1 Q. 11 iTxova A, moiTxua M. berZenTa A. gagzavna A. 12 miegeba] da misulasa missa miegeba A. 13 da zRs pirisa A, zRs pirisa Q. xufaTisa MQm. iyo MQm. da2 MQm. RmrTisa da Q. madloba ACMm. 14 quTaTis ACQ] qarTls Mm. 15 moiWurna MQm. kerZo A. daklebulad Mm. misa] misda C, missa MQm. 16 xurasans M. dolubag C, da ulunbag Mm, daulubang Q. surtani A. saberZneTis Q. ~ mefe berZenTa Q. 16-17 ~ Zesa bagratissa C, bagratis ZeTa MQm. 17 mceresa Mm] C. bagrats] bagrat mefesa C. hqonda A. lixs Q. qomoT A, quemoT Mm, qumoT Q. 18 dawyobiT] miwyobiT A, da wyalobiT Q. 19 amisa samefosa Q. moiwyina MQm. 20 sula] saul A, sula Q. gamoeqcnes Q. 21 gardaexuwa Q. da1 C. 22 SeuSves Q. cixovanTa] cxenoanTa A. anis AMQ. berZenTa Tana A. xolo] da A] MQm.

C206r A159v

10

M251v

15

20

287

matiane qarTlisa da ivane pyrobilni sula wariyvanna kalmaxs. da mswrafl | gagzavna sula mefisa | winaSe sulTa zeda mmobelni. xolo guaranduxt da giorgi, Ze bagratisi, dges | Rrtilas, da ra cnes Se|pyroba liparitisi, Seiyvanes axalqalaqsa da mun moilodines bagrat su|lTa zeda. movida bagrat da amis msaxurebisa nacvlad mefeman uboZa sulas mamulobiT cixisjuari da oZre bodokldiTa da sxuaca mravali saqoneli da samRdelTmoZRuroni, da raca unda. movida mefesa winaSe sula javaxeTs da mohguarna liparit da ivane pyrobilni da moasenna; elTa aRixuna lipariteTgan cixeni: artanuji da yueli, ufliscixe da birTvisi. xolo kldekarni mtkiced epyrnes cixovanTa; rameTu mun Sigan dga anamori, mwignobarTuxucesi liparitisi. miiyvanes TrialeTs, amoTa TxoviTa ara moscnes cixovanTa kldekarni, aRmarTnes Zelni da gaasxnes mas zeda liparit da ivane da ganwirnes sikudilad. da Semdgomad dReTa raodenTame moimtkices mefe da didebulni amis samefosani cixovanTa liparitisTa mSdobiT gaSuebisaTs lip|aritisa | da ivanesa. moscnes kldekarni. gamoiRo Tavisi xuastagi da Caicuna Coani liparit da Sehvedra Ze Tsi ivane mefesa. darCa argueTis mamuli ivanes. efuca liparit mefesa Seucodeblobisa|Ts, da gauSues da warvida samefosa. da Semdgomad mciredisa Jamisa gaipara da warvida ivane saberZneTs da dayvna mun welni raodennime. da niania mokuda aniss berZenTa ymobasa Sina da ivanes uurva Tavis mamaman bagrats Tana. da TT bagratca gamoizidna da gamoiyvana amas samefosa da uboZa mamuli argueTisa da qarTlisa da hmonebda erTgulobiT. da iyo Tavad TavadTave Tana amis
1 dapyrobili C. sula Q. da mswrafl AMQm. sula mefesa Q. 2 sulTa zeda C. mmobeli AC. guranduxt Q. ~ Ze bagratisi giorgi A. 3 ~ cnes ra A, ra cna m. ra cnes Sepyroba CM. da2 A. 4 sulTa zeda] da amisa sulsa zeda A] C. mivida MQm. bagrat] mefe CMQm. msaxurebisa Q. uboZa] ubrZana(?) A. 5 sulas AMQm. orZe A. sxuaca ACMm. 6 samRdelTmoZRuarni A, samRurdelT (m: samRurdeloT) moZRureni Mm. raca ACMm. unda] una C, undoda MQ, undodaT m. 7 ~ sula mefesa winaSe C. mefesa Q. javaxeTiT(?) C. moguara Q. pyrobilni] dapyrobilni C. 8 da moasenna elTa C. liparitTgan A, liparitisgan Mm. yueli] yoveli artan A. 9 epyrnes] iyunes A, ipyrnes C, Seipyrnes Q. cixeonTa A. Sigan] Sina A. 10 anamori] namori C, naomarTa M, naomari Q, naoma raTa m. mwignobarTa uxucesi Q. liparitis + kaci da iamani MQm. miiyvanes] miSvanes M, miSvnes m. da hamoTa C, hmaTa M, hamoTa Q, amaoTa A, hmTa m. TxoviTa C. 11 cixoanTa Q] A. kldekarni C. da aRmarTnes A, merme ahmarTes C. Zeli C. gaasxes C, ganasxnes m. zeda MQm. 12 ganiwirnes m. raodenTame] mravalTa MQm. 13 cixovanTa] xolo cixionTa A, cixeTa MQm. gaSubisaTs Q. 14 ivanesTs MQm. mosces C, moscna Mm, mosca Q. Tavis Q. xuastaki MQm. Coxani Q. 15 liparit CMQm. Sevedra Q, Seavedra m. Tsi] misi CMQm. ~ mefesa ivane A. arguTis Q. efica CMQm. 16 liparit C. mefesa Q. SeucodebrobisaTs C, SeucodlobisaTs A. gauSus Q. 17 da1 Q. Jamisa Q] C. warvida saberZneTad ivaneca C. 18 mun MQm. raodennime Q. aniss Q. ymobasa Q. urva C. 19 Tavisa Q. 20 TT bagrat A, TTca C. ama A. samefosa Q. 21 arguTisa Q. qarTlisa ACMm. erTgulobiT] erTgulad C. TavadTa A.

C206v A160r m159r Q87v M252r

10

C207r A160v

15

M252v

20

288

matiane qarTlisa samefosaTa da spasalar sikeTiTa misiTa. xolo liparit miicvala saberZneTs, samefosa qalaqsa kostantinepoles, da warmoiyvanes didiTa didebiTa erTgulTa da gazrdilTa misTa, moiyvanes da damarxes kacxs, samarxavsa mamaTa maTTasa. da moirWuna bagrat da ganZlierda ufros yovelTa mefeTa mis queyanisaTa. da aman warixuna yovelni cixeni hereTisa da kaxeTisani, Tnier kuetari|sa da naxWevanisa. da Semdgo|mad | amissa iqmnnes didni saqmeni da aRZr|vani didTa mefeTani. amis mefobisa JamTa Sina gamovida sultani arfasaran, mefe sparseTisa, dasxmis guarad. ugrZneulad | movida da Semusra kangari da TrialeTi. da dResa erTsa marbielman misman miuwia yuelisyursa, gardavida SavSeTs, klarjeTs da taos vidre fanaskertamde. da masve dResa Camouwia Tors da Rvisevs, da TT dadga TrialeTs sam dRe. rameTu mas Jamsa momaval iyo mefe taoT, da Tana hyvandes deda da da da Ze misi giorgi; dadgromil iyvnes xekrebulTa. da ayrisa misisa Jamsa mouda laSqari sultanisa; movides da warmoadges qedsa zeda. xolo igini Camoeswrnes qarTls. wavides javaxeTs da moadges axalqalaqs, rameTu mesxni aznaurni da zemosa kerZisani Zlierad dges axalqalaqs da hbrZodes sam dRe. rameTu ara zRudiTa mtkiciTa gansrulebul iyo axalqalaqi, verRara daudgmides brZolaTa ZlierTa. aRiWurnes myofni qalaqisani | da ganaxunes karni da Seebnes Zlierad, mosrnes piriTa maxlisaTa. da Sevides qalaqad Turqni da tyue yvn|es uricxuni sulni qristianeTani, aRiRes ganZi da tyue Zlieri, da SeiReba wyali axalqalaqisa sisx|liTa. da mouvlina axalqalaqiT mociquli sultanman bagrat mefesa, ahkida mzaxoba da sTxova diswuli colad. da miiqca sultani anisad, Semusra da wauRo anisi,
1 samefosTa Q. da spasalar sikeTiTa misiTa A. 2 samefosa qalaqsa Q. wamoiyvanes MQ, wam[o]iRes m. 3 kacxs] kaxeTs(!) MQm. samarxosa AMQm. misTasa C, maTTa Mm] Q. 4 da gamoiWurna Mm, moiWurna Q. amis MQm] A. 5 waruxuna MQm. ~ cixe yovelni Mm. hereTisa Q. kutarisa Q. 5-6 naxWevnisa Q. 6 Semdgomad MQm. iqmnes C. ~ saqmeni didni A. da2 Mm. da aRZrvani didTa mefeTani A. 7 amis mefobasa Sigan A, amis] da amissa Q. surtani AQ. arfarasan M, arfarsaran Q, arfarsan m. sparseTisa ACMm. 7-8 dasxmis guarad C. 8 guarad Q. ugrZnaulad A. movida da C, movides MQm. da2 MQm. dResa erTisa Q. 9 misman MQm. yvelis yursa Q, yurisa C. kalarjeTs m. da Q. 10 fanaskertamdis C. Camoiwia A. Tros A. Ruis evs Mm. 12 rameTu MQm. momavali CQm. Tana hyves C. da2 Q. daa AMm, dai misi C. 13 dadgomili AQ. JamTa Q. 14 sultnisa Q. wamovides AMQm. warmodges A, warmoudges MQm. 15 wavida AMQm, warvides C. moadga AMQm. axalqalaqsa Q. da2 A. 15-16 zemos kerZni m. 16 brZodes ACMm. ara Q. 17 gansrulebul] gardasrul M, gardasul m. verRara Q. daudgmides] daudgs M, daudges m. brZoliTa Mm. ZlierTa Mm. aRWurnes Q. 18 Seibnes MQm. moisrnes A, mosres Q. 19 qalaqad A. ~ Turqni qalaqad A. tyu yves Q. uricxuni sulni] uricx eri MQm. qristianeTa Q. 20 ~ tyue da ganZi A. tyu Q. Zlierad C. da2 Q. axalqalaqsa Q. 21 bagrat mefesa MQm. da hkida MQm. mzaxueba Mm, mzaxoba ACMm. 22 da1 Q. diswuli] asuli misis disa A, asuli C. colad A, colad + bagrat mefesa MQm. warmoiRo A, waiRo CMm.

Q87r A161r m159v C207v M253r

10

15

A161v C208r M253v

20

289

matiane qarTlisa mosrna da tyue yvna uricxuni sulni da warvida queyanad Tsad sparseTad. da anisi waruRo berZenTa da misca manuCas, Zesa abulasvarissa. xolo diswuli bagratisi, romelsa iTxovda sultani, iyo Zmiswuli somexTa mefisa krikesi. sTxova bagrat da ara mosca somexTa mefeman. migzavna bagrat mociqulad didZalad erisTavi varaz-bakur | gamrekeli. ibirna kacni somexTa mefisanica da samSldes Semomavali somexTa mefe krike da Zma misi | sumbat Seipyres queSis Walasa da acnobes bagrats. da warvida qvaurelTaT mswrafl, da moguarnes pyrobilni kldekarTa queSe. | sTxova samSlde da ara mosces, rameTu erTi Zma maTi adarnase Sesrul iyo samSldes. xolo miiyvanes samSldes da amarTes Zeli da gasues somexTa mefe krike sam dRe. iTxoves mSdoba da mosces samS|lde. | xolo mosrul iyvnes orni erisTavni somexTa mefisani: lukiis erisTavi da kaqvaqarisa. aZlevda da moscemda samTa cixeTa sumbat, Zma krikesi: ofreTs da koSksa da varzaqarsa. xolo Seewyalnes bagrat mefesa: miscna da uTavisuflna yovelni cixeni Tnier samSldisa; da arca sxuani cixeTa ufalni, kacni didebulni, SemouSuna, aramed samSlde oden iurva saxlad Tsad, da egreTve hmonebdes somexni. xolo didman bagrat mefeman gaaTxova asuli Tsi marTa da SerTo berZenTa mefesa. xolo Semdgomad amisa gaaTxova diswuli Tsi da SerTo sparsTa mefesa, sultansa. da Semdgomad samisa wlisa gamovida sultani, Semovlo rani da ugrZneulad Sevida hereTad. da mis queyanisa didebulni iyvnes morTul da erTgul bagratisa. da mas Ja|msa iyo mcirediTa saqonliTa mefe kaxeTisa aRsarTan, Ze gagikisi. da yovelTa dayarnes cixeni maTni da ivltodes kavkasiad. da iyo bagrat
1 tyu Q. 2 wauRo Q. manuCas] manuias Mm, manuRas Q. abusalkarissa m. 3 romel C. ~ Zmiswuli iyo C. 4 mefisa Q. bagrat C. 5 didi Zalad MQm. varza-bakur ACQ. abirna Q. 5-6 mefisani A, mefisnica Q. 6 Zma ACMm. 7 qoSis Walas (Q: Walasa) MQm. 8 dapyrobilni C. kldiskarTa M. ~ kldekarTa pyrobilni queSe m. ara mosces] rameTu C. rameTu] da MQm. 9 Zma] mama (Q: mama) MQm. adarnese C. ~ Sesrul iyo samSldes adarnese MQm. xolo miiyvanes samSldes C. ahmarTes C. 10 gasus Q. somexT Q. ~ sam dRe somexTa mefe krike m. mSdoba ACMm. misces C. 11 lokis A, lukias C, lukis MQm. 12 kaqvaqris M, kaqvaris Q, kaqraqris m. aZlevdes da miscemdes A. Zma ACMm. 12-13 ofreTs da koSksa da varzaqarsa A. da koSksa] C, da kobas MQm. 13 da miscna Q. 14 samSldisa Q. 14-15 kacni didebulni] didebulni maTni CMQm. 15 SemouSvnes A, SuSana (<__ S[emo]uSna) MQm. ~ oden samSilde MQm. iurva] aiRo C, ipyra AMQm. egreTve] egreT A. 15-16 monebdes ACMm. 17 xolo A. didman AC. mefeman AC. Tsi] misi MQm. 18 mefesa Q. 19 xolo A. amissa CMm. gaaTxova C. Tsi] misi CMQm] A. da SerTo C. mefesa Q. 20 surtansa AMm. wlisa Q. gamovida] movida A. ranisa AC, rani Q, hrani m. 20-21 ugrZnaulad A. 21 Semovida C. amis A. queyanasa ACMm, queyanisa Q. 22 bagratissa AMm, bagratissa Q. da AC. mefed C. kaxeTisa] keisrisa(!) Mm. da aRsarTan Q. 23 gagikisi] gurgakisi A.

m160r Q88v

A162r

M254r C208v

10

15

20

A162v

290

matiane qarTlisa galaSqrebuli aRebad kaxeTisa. da laSqari misi | wina gagzavnili iyo veJinis erisTavsa Tana wirqua|lelsa. Semoiqces mSdobiT da uambes Semoslva sultanisa da dayra cixeTa. Semoiqca swrafiT da movida queyanad Tsad qarTlad. xolo aRsarTan mierTo sultansa, miuZRuana ZRueni didi, dauteva sjuli, daicTa wina, aRuTqua xaraja. da miscna yovelni cixeni dayrilni sultanman masve: da romelni afxazTa mefisa kacTa | daeyarnes, da romelni TT aRsarTanisTa[ni], miscna yovelni. da Semdgomad samisa krisa warmoemarTa afxazTa mefesa zeda. da mierTnes somex|Ta mefe krike da tfileli amira da aRsarTan; Semohyves qarTls Tana jaWTa. gauSues marbieli ciskrad, da samwuxrod aRivso yoveli qarTli Tuesa dekembersa aTsa, dResa samSabaTsa. xolo qronikoni iyo oras oTxmocdarva. da iyo qarTls Sina puri da Rno | friadi. da dayo equsi kra, da iwyo orebad da ocad kacisa, da gardavida marbieli misi argueTs. miuwies da daarbives vidre sueris cixemde. da moisra uricx suli qristianeTa da tyue iqmna; da i|qmna saZagel queyana qarTlisa saxil|velad kacTa. moordes yovelni eklesiani da simravliTa mZorisaTa arRara daedgmodes queyanasa Tualni. da codvaTa CuenTa mosagebelsa risxvasa RmrTisasa zeciT ca wamebda, da sisxlis mwmeli Rrubeli aRmosavleTiT moefina qarTlsa zeda. da iqmna Rame ukuni, viTarca naTeli dRisa. da iyo xilva misi saSineli da SesaZrwunebeli, da are-are sisxlis wma exilva kacTa. da iqmna zamTari sastiki; romeli gardaexuewa zamTarsa da mimarTa mTaTa,
1 kaxeTisa Q. winaT C. iyo CMQm. 1-2 erisTavsa Tana] erisTavsTan A. 2 wirqualelsTan A. Semoaqcies A. Semoslva ACMm. sultanisa ACMm. dayra ACMm. 3 cixeTa ACMm. queyanad Tsad C. 4 xolo Mm. miuZRuna MQm, da uZRuna C. ZRuni Q. da dauteva Q. 5 da daicTa A. 5-6 aRuTqua ... masve] aRuTqua xaraja da msaxureba. xolo sultanman uTavisuflna yovelni cixeni TT misni C. 5 xarja Q. 6 masve Q. mefesa Q. daeyarnes + iginica C. 6-7 da romelni TT aRsarTanisTani miscna yovelni C. ~ misca yoveli aRsarTans Q. 6 axsarTans A, aRsarTanisiTa Mm. 7 samisa krisa Q. kuiriisa A, krisa M. mefesa Q. 8 da1 A. da tfileli amira da aRsarTan] kaxTa mefe aRsarTan da tfilisisa amira C. Semohyves] Semovides A. 9 jaWTa C. gauSs Q. samwuxro Mm. yoveli A. 10 Tusa dekenbersa Q. aTsa dResa Q. samSabaTsa] orSabaTsa CMQm. qoranikoni iyo Mm, qoronikonsa Q. 11 puri] piri(!) m. friadi] didi A, diadi C. kra + sultanman qarTls C. 12 gardgvida Q. aragueTs A, argviTs M, arguTs Q, arguTs m. daarbives] arbies CMQ, arbies M. 13 sueris] ruis Mm. uricxi Q. suli MQm. ~ moisra da tyu iqmna uricx suli qristianeTa C. ~ moisra uricx da tyue iqmna qristianeTa Mm, moisra uricx da tyu iqmna qristianTa Q. 14 queyana ACMm. qarTlisa ACMm. saxilvel A. 13-15 ~ da iqmna saxilvelad saZagel queyana qarTlisa simravliTa mZorisaTa C. 14 kacTa C. 15 da1 CMQm. simravliTa mZorisaTa C. ara MQm. 16 risxvasa Q. RmrTisasa Q. zeciT caa A, zeciT ca C, zeciTca MQm. da MQm. sisxlisa Q. 17 aRmosavliT Q. moefinis C. qarTlsa Q. zeda Mm. dRisa ACMm. 18 misi<si> C. da SesaZrwunebeli A. are-ari C. sisxlis wmuli C, sisxli wuemuli (wumuli Q) MQm. 19 kacTa Q. zamTarsa Q] ACMm.

M254v C209r

m160v

Q89r

10

A163r

M255r C209v

15

20

291

matiane qarTlisa moswyda igica sificxisagan zamTrisa. xolo yovelsa qarTlsa Sina dadga laSqari. da TT Tavadi sultani dadga karbsa da merme Camodga SerTulTa, da aWirva siZneleman zamTrisaman da buqTa ZlierTa. da migzavna mociqulad ivane, Ze liparitisi, mefeman bagrat | Ziebad mSdobisa. xolo sultanman Seaqcia igi afxazeTad bagratisa, sTxova xaraja da uqada mSdoba. xolo sificxlisagan zamTrisa verRara moilodina da warvida | qarTliT. da Camavalman waruRo tfilisi da rusTavi da misca fadlons, ganZisa p|atronsa. araTu | mefeTa CuenTa mterobisaTs oden gamoswyda tfilisi da rusTavi amas samefosa, arca amisTs qmna, Tumca igi amirani orgulad dadgomil iyvnes karsa missa zeda, aramed keTilisa da msaxurebisa nacvlad borotsa uyofdian yovelsa kacsa, rameTu mindobil iyvnes igini Zalsa uRmrToebisa maTisasa, da iyvnes igini yovliT kerZo mcbier. da amis qarT|lisa orebasa Sina iyo laSqrisa misisa simravle xuTasi aTasi. da warvida sultani queyanad Tsad. da viTarca moiwia are gazafxulisa, Seiqmna simdidre wyalTa Zlieri, da mtkuari verRara etia nadinebsa Tssa, moefina velTa da wariRo mravali suli, romeli darComoda sultansa. da amisa Semdgomad iwyo fadlon ampartavanebasa da urjuebasa, da siaxlesa t|filisisa sada sadme gamoyvanebasa elosanTasa. da viTarca iqmna zafxuli, | gardamovida mefe qarTlad da Cadga didgorTa, rameTu sazafxulo mefeTa sadgomi ars adgili igi. xolo fadlon arad Seracxa didgorTa dgoma mefisa. warmoemarTa laSqriTa, ocdacameti aTasiTa kaciTa, movida tfiliss da daibanaka v|elsa isnisasa. xolo mun dautevna karavni da aRmovlo Rame yovel muxnarisa da arbivna qarTlisa napirni.
1 moswyda (M: moswyda; Q: moswyda; m: moswyda) igica (C: igi) sificxisagan (C: sivrcisagan, Q: sificxlisagan) zamTrisa ACMQm. qarTlisa Q. dadga] dga MQm, iyo da dadga A. 2 surtani A, surxani MQm. karabas C, karbas Q. aWira AC. 3 da A. 4 da] maSin C. mociquli A. ~ bagrat mefeman mociqulad ivane Ze liparitisi C. Ziebad] Zebnad MQm. mSdobisa Q. 5 afxazeTs A. bagratisa] da bagrats MQm. xaraja ACMm. 5-6 mSdoba ACMm. 6 zamTrisa Q. verRara A. qarTls A. 6-7 da Camavalman] Camovlo man da MQm. 7 wauRo Q. ~ rusTavi da tfilisi A. ganZas Q. ganZas batronisa Mm. araTu] ara asaTnoa Mm, ara saTnoa Q. 8 oden] odes Mm] A. amoswyda AMQm. rusTavi] erisTavi(!) A. amas] ama A. 9 qmna Tumca] ukeTumca A. dadgromil A, dgomil MQ. ~ missa karsa Mm, missa karsa Q. 10 keTilisa da msaxurebisa naculad Q. borotsa Q. 11 igini A. Zalsa Q. uRToebisa Am, uRToebisa M, uRToebasa Q. iyvnes igini] iyo igi C. yovliT kerZo] yovliTurT A. 12 qarTlisa] qalaqisa Mm. ~ laSqrisa misisa iyo A. xuTi aTasi MQm. 13 da moiwia AMQm. zafxulisa Q. 14 Seiqmna] iqmna C. verRara Q. nadinobsa Q] nadirobasa(!) Mm. Tssa Q. 15 waiRo Q. darComoda sultansa] darComil iyo sultanisa A, darComil iyo sultansa MQm. 16 amissa Q. ampartavanebisa A, ampartavanebasa Q. da urjvebasa A, da rojvelobasa Mm, da rojuvleobasa Q] C. siaxlesa Q. 17 tfilisisasa da sadame A, tfilisisasa sadme C, tfilisisa sadame (Q: sadme) Qm, tfilisisa sadame M. gamoyvanebasa] gamoyenebasa C. elosanTasa Q. viTarca] viTar MQm. iqmna Q. gazafxuli CMQm. 18 sadgomi] sadguri A. ars A. 18-19 ~ igi adgili A. 19 arad] aramed Mm. Seracxes igi A, Searacxa m. dgoma ACMm. mefisa A. wamoemarTa Q. 20 ocdacameti] kig Mm. tfilisad A, tfilis C, tfilissa Mm. isinissa M, isnisa m. 21 amovlo Q. Rame yovel A. muxranisa A. da2 A. arbina A. qarTlisa Q.

A163v

C210r M255v m161r

10

Q89v

15

A164r C210v

M256r

20

292

matiane qarTlisa xolo cna tfilisiT gaRmarT afxazTa mefeman qarTlisa vneba, _ warmoslva fadlonisi. gamogzavna xilvad ivane, Ze liparitisi, da niania, Ze quabulisi, da murvan jayeli, erisTavi yuelisa, da maT Tana sxuanica aznaurni mciredni rCeuliTa laSqriTa. xolo qarTls verRara Camoewivnes SeqceulTa, gauswres muxnars wina, wilknis gorTa | Tana. ukanasa kerZsa Seebnes da pirvelsave rmlisa mokidebasa gaaqcies fadlon. da miadga fadlonis laSqari gaqceuli xramsa narekuavisasa, mihocdes da ipyrobdes afxazTa mefisa laSqarni, da aRmoigo xrami igi c|xeniTa da kaciTa. da zeda laSqarman meotman gaslvad iwyo Sobos tyiT. da yovelTa t|yeTagan da ZeZunarTagan, viTa Wuisa marTueTa, gamohkrebdes damalulsa laSqarsa fadlonissa bagratis laSqarni. da Semouswres wina iwrosa RarTisasa, da mciredni vinme gaeswrnes. da sdevnna laSqarman bagratisman vidre mTamde xerkisa. mosres da tyue yves laSqari fadlonisi. xolo fadlon TxuTmetiTa oden cxenosniTa warvlo gza wilknisa, | da miexa pirsa aragsasa da gada nar|RuevTa gziT erwod da Tqua Tavi Tsi mociqulad, viTarmed: `fadlonis mociquli var da maxaroblad mival aRsarTanis Tana; afxazTa mefisa laSqari gavaqcieT~. daxuda kaci vinme mecnieri, romeli icnobda fadlons, da hrqua: `ara xar Sen mociquli, aramed xar amiraT-amira fadlon~. da hrqua kacsa mas fadlon: `miiRe Cemgan oqro da vecxli didZali da sakargavni mravalni, da nu Semiwameb; gardamiyvane mindorad da wamomyev Tana~. hrqua mas kacman: `ver viqm saqmesa magas, rameTu mkdri var amis queyanisa. aw ismine Cemi da mo|myev Tana, da me migiyvano aRsarTanis Tana, da man gaggzavnos queyanasa Sensa~.
1 gaRmarT] daRma C. afxazTa A. vnebad C, vneba AMm. warmoslva ACMm, warmosula Q. 2 gamougzavna A. xilvad] Tavad C, Tavadi MQm. liparitisi + iovane erisTavi A + erisTavi CMQm. 3 yvelisa Q. maT ACMQm. mcirediTa A. 4 laSqriTa] mxedriTa A. veRara C, verRara Q. Camoeswrnes AC. wina C. 5 gorTa] guerdsa Mm, gurdsa Q. ukana MQm. kerZosa m. Seibnes AC, Seebes M. mokidebasa] moqnevasa C. 5-6 gaaqcivna A. 6 miedga A, moadga MQm. gaqceuli C. saSinelsa xramsa MQm. narekuavissa Q] AC. 7 afxazTa mefisa Q. aRmoego MQm. 8 meotad gansvlad daiwyo A. gasula Q. Sobasa tyiT A, SaSuas tyiT C, bobostiT Mm. da zeda ... tyiT] da zeda gadena daiwyes gaqceulTa SaSuas tyiT C. da2 Q. 9 ZeZunarTa A. viTa Wuisa marTueTa C. Wuiis Q. marTuTa Q. marTuesa gamokrebdes egreT A. ~ laSqarsa gamohkrebdes damalulsa A. laSqarsa Q. 10-11 ~ gaeswrnes vinme C. 11 sdevnna A, sdevnes C. da sdevna ... xerkisa MQm. mosres CMQm. da2 C. tyu Q. 12 ~ fadlonis laSqarni m. fadlonisi + da daoces MQm. oden C. vlo A, wavlo C. 12-13 gzasa wilknisasa MQm. 13 miexa] mieaxla A. aragsa Q. gada] gardada C. narRuvTa Q. gziTa Q. erwoT A] iwrod C. 15 mefisa Q. 16 mecnier M] C. rqua ACMm. Sen C. 17 aramed] garna C. aramed xar MQm. amiraT MQm. 18 da1 CMQm. rqua ACMm. Cemgan] Cuengan C. vercxli m. 19 sakargavi mravali C. da1 A. Semiwameb] gamamJRavneb C. wamamyev Mm. 20 rqua ACMm. mas CMQm. kacman + man A, man kacman C. ver iqm A, vera viq C, ver viq m. saqmesa C. var + me Mm. mis Mm. queyanisa] soflisa MQm. 21 me C. da me ... Tana MQm. aRsarTans Tana A, aRsarTanissa C. gagzavnos A.

m161v

A164v C211r

10

M256v Q90r

15

20

A165r

293

matiane qarTlisa nebsiT ara unda ese fadlo|ns, aramed erwod verRara SemZlebel iyo warslvad. waruZRua kaci igi da mihguara JaleTs isak toloSelis | Zesa, aznaursa mesxsa. xolo ra cna fadlonis karad mislva, gaZarcua eri fadlonisi, gardayarna cxensa da daiWirna elTa, da gasua jorsa fadlon. da ara isena isak mkdroba afxazTa mefisa, romelmanca afxazTa mefisagan gaqceuli fadlon Seipyra da Seguara boWormas bagratisTs, aramed mswr|afl wariyvana da mihguara aRsarTans Telavs. xolo aRsarTan mswrafl wariyvana xornabujs, rameTu afxazTa mefisagan eSinoda ukana Camodgomisa. miupyres xornabujs fadlon, da misca xornabuji. wariyvanes aradeTad da misca aradeTi aRsarTansve. xolo bagrat SeSinda gaSuebasa fadlonissa, misca boWorma da ujarmo kaxTa da wamoiyvana fadlon. gasues Zelsa da miupyres tfilissa; da aiRes Wirveulad tfilisi, rameTu mun Sina mdgomi kaci TT gaamirebasa lamoda. da ara daiWira bagrat Tavisad tfilisi, aramed dmaniss datevebuli siTlarabi Zebna, | Semoiyvana tfilisad da misca mas | tfilisi. xolo Tavisad aRixuna cixeni: rusTavi, farcxisi, agarani, grigolwmidani, qavazini, da ormocdaoTxi aTasi drahkani, da mZevalni: Zmiswuli misi, Ze manuCasi, | da samTa TavadTa ganZisaTa. da mogzavna sultanman sarangi alxazi da misiTa SuamdgomlobiTa da sityTa sultanisaTa daezava bagrat da ganuteva fadlon da gagzavna saelmwifosa Tssa ga|nZas. da warhyva sarangi Tana.
1 ara Q. erwoT ACMQ, erwoTa m. iyo] iyunes A. wasulad Q] Mm. 2 da mihguara C. mihgo arJleTs (m: arJaleTs) MQm. Tolibelisa A, xlobelis C, iskal tbalisa Mm, iska tolobelisa Q. mesxsa + Tana C. 3 xolo + man A. ra ACMm. misula Q. gazarcua M, gazarcva m. 3-4 gardayarna cxensa] gardahyarna cixeTa Mm, gardayarna cixeTa Q. 4 gaso jorsa A, Sesua jorsa zeda MQm. ara C. isak Q. mkdroba ACMm. 5 mefisa, romelmanca afxazTa AQ. romemca C, romelmca AQm. mefisagan Q. Seepyra MQm] C. 5-6 Seipyra ... bagratisTs] mieguara bagratisgan C. 5 Seguara Q. 6 bagratisad A. aramed] aman MQm. mswrafl C. 6-7 wariyvana ... mswrafl A. 7 xuaranbuCs A, xurnabujs M, xur[a]nbujs Qm. rameTu] xolo Q. 8 Camodgoma A, Camodgomasa C, Camodgomosa Q. xuaranbuCs A, xurnabujs MQ, xuranbujs m. misca] mosces A. xuarnabuji Q. 9 ardaeTad m. mosca A. 10 SeSinda + da MQ. gaSubasa fadlonissa Q. fadnonisa A. ujarma A. 11 fadloni A. gasues] gaasua A, gaasus Q. Zelsa Q. da2 Q. tfilisi MQm. aRiRes Q. aiRes tfilisi Zliv C. 12 tfilisi A. Sina] Sia C, Siga(n) MQm. gamirebasa M, gamirebasa Q, gmirebsa m] gamoRuiZebasa A, gamagrebasa C. ~ lamobda gaamirebasa C. 13 dmanisi Mm, damanisi Q. dateobili A. siTilarbi Mm, sililaraba A. 13-14 datevebuli ... tfilisad] datev. da maT amiraTa Zebna dmanis (Mm: dmanisi Zebnad, Q: Zebnad damnisi) da (AC: + igi) Semoiyvana memamuled ( MQm: tfilisad memamule) saxeliT siT(i)lar (Q: saxeliT siTlarbi) ACMQm. 14 daiWira da aRixuna C, aixuna Q. rusTavisani A, rusTavi da C. 15 agarni M. qvazni Mm, qavazni Q. ormocdaoTxi aTasi] maradis rva asi MQm. mZevali ACm. 16 Zmiswulni m. misi A. Ze manuCasi C, Ze uCas Q. 17 mougzavna Mm. saraangi C, sarapangi Mm, sarahngi Q. mogzavna ... alxazi da A. 18 bagrats Mm. daezava ... fadlon] gauSva da daezava bagrat A. gauteva Q. 19 warhyua M, waryva Q, ara hyua m. sarahangi C.

C211v m162r

M257r

10

A165v C212r

15

Q90v

M257v

20

294

matiane qarTlisa da moarTunes gagiT kliteni. da aRi|Ro afxazTa mefeman gagi. Semdgomad amissa fadlonman gatexna ficni da Suamdgomelobani didisa sultanisani da moipara qavazini. da Semdgomad amissa mefe afxazeTs iyo, movida fadlon da moadga agaraTa; da miscna cixisTavman agarani. da mswrafl aRmovida mefe, mivida da moadga agaraTa da warixuna agarani. da gamoiyvana dorRoleli, ovsTa mefe, ormoci aTasiTa kaciTa ovsiTa da waruZRuana wina Ze misi giorgi kurapalati da moaora ganZa da aRiRo tyue da natyuenavi uricx da gagzavna Tavis samefod. amisa Semdg|omad aRisurvila didman ovsTa mefeman dorRolelman disiZisa maTisa bagratisa sevastosisaTs, da | iTxova darbazoba bagratisgan. xolo bagrat neba sca da mxiarulad warmoemarTa ovsTa mefe yovliTa TavadiTa ovseTisaTa, da aRmovlo gza afxazeTisa da movida quTaTiss, da naxa da maTi dedofali, deda giorgi kurapalatisa. rameTu giorgi kurapalati gebul iyo uwina, da moiyvanes qarTls. da mefe dga tinisidis Walasa, nadarbazevs, da moegeba wina didiTa zeimiTa da pativiTa. Sekrbes erTgan kezuTa zeda. da iyo sixaruli da ma bukTa da dumbulTa saSineli da | miuwdomeli. da dayves erTgan dRe Tormeti da ganisuenes yovliTa gansuenebiTa da sixaruliTa. da mizeziTa zamTrisaTa gaiswrafes. da misca niWi da saboZvari mefesa da yovelsa didebulsa ovseTisasa. gagzavna da warvides sixaruliTa. da Semdgomad amissa aroniebda sultani mociqulTa da ukrebda ZRuenTa bagrat mefesa, amoTa eniTa sTxovda xarajasa. xolo ara daidva bagrat mefe|man | xaraja,
1 moarTues AMm, moarTus Q. gagiT kliteni] gagikeT AQ, gagikeTi Mm. ~ amissa Semdgomad C. 2 gatexa CMm. fici C. sultnisa C, sultnisani Q. 3 qavazni MQm. Semdgomad amissa C. missa MQm. 4 miscna] gauSuna A, ganscna MQm. aRmovida] movida C, aRvida MQm. mivida C. da3 C. 5 da Q. 6 moiyvana Q. durRuleli MQm. osTa Q. ormoci aTasiTa] ormocda rviTa MQm. kaciTa MQm. 7 waruZRua Cm. wina ACm. giorgi MQm. kulatpalati MQm. tyu Q. 8 natyuenavi + misi Mm, natyunavi Q. amisa] da amissa A, amissa Q. aRisurvila] aRisurva C, aRasrula MQm. didTa Q. 9 ovsTa C. durRulelman MQm. dis siZisa CMm, disZisa Q. bagratis evstoTisTs MQm. 10 darbazoba ACMm. ~ bagrat mxiarulad neba sca C. neba sca] pativsca MQm (~ mxiarulad pativsca A). da MQm. 10-11 ovsTa ... ovseTisaTa MQm. da aRmovlo] pova MQm. gza afxazeTisa ACMm. 11-12 da movida ... maTi C. 11 mivida A. 12 quTaTis Q. da naxa A. deda Q. ~ da naxa mariam dedofali da maTi A. kuratpalatisa Q. 13 kuratpalati Q. idisWalasa A, tinis ids Q. 14 nadarbazevTa A. zeimiTa] ziameiTa A, ziemiTa C, siamiTa MQm. 15 erTgan AQ, erTad Mm. kesuTa A, kezuTsa m. kezuTa zeda C. ma AMm] moba C. bukTa ACMm. da dumbulTa] da umbulTa MQm, dadumebulTa A. 16 miuwTomeli Mm. ~ dRe Tormeti erTgan C. Tormeti] erTi Q. da3 A. ganisunes Q. 17 gansunebiTa Q. ganiswrafes A. misca] misces A. 18 da1 MQm. ovseTisasa] afxazeTisasa(!) A. warvides] warvida ACQ. 20 da1 Q. missa Q. aroniebda] atarebda A, arebda AC. ukrebda] ugzavnida C. ZRunTa Q, ZRuensa m. 21 amaoTa A. xolo ara] da ara Q. mefeman C.

m162v

A166r C212v

10

15

M258r

20

A166v m163r

295

matiane qarTlisa aramed avlenda igica mociqulTa da ukrebda igica ZRuensa. da iyo maT Soris sityT siyuaruli. da Semdgomad mciredTa weliwadTa samSldis tbaTa mdgomsa bagrat mefesa daeca salmoba muclisa, da Cadga marabdaTa. da gauZnelda salmoba da taxti|Ta warmoiyvanes, da | Tana hyva giorgi kurapalati da yovelni didebulni misni. xolo giorgi kurapalati gagebul iyo wina, da moiyvanes qarTls mefe, da yovelni didebulni misni mun movides. da movida deda misi mariam dedofali da coli misi borena da asuli misi mariam. da Semdgomad mciredTa dReTa miaTuala Ze misi giorgi kurapalati mefed didebulTa amis samefosaTa, da yovelni Sehvedrna mas da hrqua dedasa Tssa: `dedao, mewyali Sen, rameTu yovelni Sobilni Se|nni wargqcien wina da egreTRa Sen mohkudebi~. da Semdgomad amissa miicvala Tuesa noembersa ocdaoTxsa, qronikonsa oras oTxmocdaTormetsa. da amisve bagratis sikudilisa Jamsa Sina moikla sultani kacisa visganme berisa, Turqisagan, Tavis laSqarTa xargasa Sina. gavlo jeoni | Sdasi aTasiTa kaciTa, gailaSqra TurqTa mefesa zeda, samarkandisa moaxlesa cixesa romelsame moadga; da moikla mis cixisa patronisa Turqisa mier. da verRara Seeswra Turqi igi cixesa, da daWres uwyalod maxliTa. da verRara cnes bagrat da sultanman erTmanerTisa sikudili. Semdgomad amissa dajda Ze bagratisi giorgi kurapalati mefed. da ara afrinda yovelsa Sina mamulsa missa erTica qaTami. da didiTa didebiTa da pativiTa wariyvanes da da|marxes Wyondids. ese mefe bagrat weliwdisa aTerTmetisa
1 igica] eseca A. ukrebda igica C. ZRuensa + surtansa A. ZRunsa Q. Soris] Sua A. 2 sityT siyuaruli] sityua (sityva Q) sayuareli MQm. 3 samSldisa Q. tbaTa] tbazeda C. mdgomTa MQm. mdgomsa bagrat C. 4 daeca] eca CMQm. 3-4 ~ salmoba mefesa C. 4 salmoba ACMm. mefesa Q. marabdTa M. gauZnelda] gauZlebda Mm. salmoba ACMm. 5 warmoiyuanes (Q:warmoiyvanes) + dReTad MQm. hyva] iyo A. kulatpalati Q. da yovelni didebulni misni MQm. 6 kuratpalati Q. 5-7 xolo giorgi ... mun movides C. 7 mun movides A. da1 + mun C. da movida Q. ~ dedofali deda misi mariam Q. deda ACMm. 8 borena] Sorena Mm, Sorana A. mariam C. miuTuala A, miaTvala Mm, miaiTuala Q. misi] maTi AMQm. 9 kuratpalati Q. mefed MQm. samefosaTa Q. rqua ACMm. 11 egreRa C, egreTve MQm. miicvala] gardaicvala Mm] Q. Tusa Q. noembersa] maissa MQm. 11-12 ocdaoTxsa CQ. 12 qronikonsa] qoronikoni (C: qoranikoni) iyo AMQm. oTxmocdaTormetsa] oTxmocdaori C. 13 da + Semdgomad A. amisve] amisa A, misve C. JamTa MQm. visganme] visme MQm. berisa C. 14 Turqisa A, Turqisagan Q. laSqarsa da xargasa C, laSqrisa da xargas (m: xargsa) MQm. gavlo MQm. jeloni A, jevoni MQ. 14-15 gaelaSqra MQm. 15 TurquTa M. samaryanisa C. moaxlesa] siaxlesa C, moaxlesa zeda A, moeaxles MQ, moeaxlnes m. romelsave A, romelsa Mm] C. da + mun C] A. 16 mis Turqisagan cixis patronisa A, mis Turqisa patronisa mier C. mier Mm. 16-17 daWre [xarvezia datovebuli] maxliTa C. 17 verRara Q. sultanman erTmanerTisa] sultan [xarvezia datovebuli] erTisa C. erTmanerTisa Q. sikudili A. 18 kurapalati C, kuratpalati Q. ~ dajda mefed giorgi, Ze bagratisi C. 19 ara MQm. ~ yovelsa mamulsa missa Sigan A. missa Q. erTica qaTami mamulsa Sina C. 19-20 ~ da wariyvanes (+ bagrat) didiTa didebiTa da pativiTa A. 20 mefe A.

Q91r C213r

M258v

10

A167r

15

C213v

20

296

matiane qarTlisa mefe iqmna da aResrula wlisa ormocdaTequsmetisa. ese bagrat pirvel iyo kurapalati da Semdgomad novelisimosi da merme iqmna sevastos. iyo kaci saxiTa uSuenieresi yovelTa kacTasa, sruli sibrZniTa, filosofosi eniTa, sani bediTa, umdidresi yovelTa mefeTa | afxazeTisaTa, | mowyale SecodebulTaTs, ux glaxakTa zeda. xolo JamTa misTa queyanasa dawynareba ara hqonda: eklesiani da glexni, aznaurni da glaxakni ver ikiTxvebodes. xolo giorgi mefe iyo mowyale | da ganmkiTxveli glaxakTa, kaci saSiSi da uuxuesi yovelTa mefeTa afxazeTisaTa da purad ukeTesi yovelTa kacTasa, cxenosanmSldosani rCeuli. da Semdgomad mamisa misisa dayo mSdobiT zamTari erTi da zafxulisa naxevari. xolo Semdgomad TavadTa amis samefosaTa niania quabu|lisZeman da ivane liparitis Zeman da vardan suanTa erisTavman reca Tu ikles rame siyrmiT giorgi mefisaT da auSales queyana: ivane moirTna kaxni da dadga qsnis pirsa; da niania waruRo quTaTisisa saWurWle da Sedga quTa|Tiss* Siga; da vardan gaadginna suanni, avisa moxarkulni, daarbies da amoswydes saegro. xolo giorgi mefeman sZlo sikeTiTa, sibrZniTa da Zrusenebel iqmna: uboZa ivanes samSlde da Zesa ivanessa liparits misca lowobanni nacvlad rusTavisa, romeli misca ka|xTa; da nianias _ Tmog da sxuani saqonelni rCeulni; vardans uboZa askalana da uTaRubo jayelTa ivanes sityT uboZa. da yovelive erTguli da orguli dafara wyalobiTa da daiwynara mefoba Tsi giorgi mefeman. kualad gadga ivane liparitis Ze, da cna giorgi mefeman. quTaTisiT gardamovida samcxes, moirTna mesxni, gardamoiara da mivida samSldis karsa. mun moiyvana
1~ iqmna mefe A. ormeocdaa [...] A, nv MQm, ormocdaaTisa C. pirveli Mm] A. ~ iyo pirvel C. 1-2 kulatpalati Q. 2 novelimosisa A, noeesilisi MQm. saxiTa Q. 3 uSunieres AC, uSunieresi Q. filasofosisaTa (Q: filosofosisTa) MQm. eniTa MQm. 4 umdidres A. yo[e]lTa C. ~ afxazTa mefeTagan C, ~ afxazTa mefeTasa (mefeTasa Q) MQm. SecodebulTa A. 5 queyanisa (Q: queyanisa) MQm. ~ dawynareba queyanasa A. dawynareba ACMm. ara aqunda MQm. eklesiani, glaxakni (C: + da) aznaurni CMQm. 6 ver ikiTxvebodes] yovlad ikiTxvebodes A, ver moiclides C. 7 glaxakTa + da Q. dia saSiSi C. 8 uuxuesi] ux AQ, uxvisi Mm. purad] puri A. kacTagan C. 10 Semdgomad [xarvezi] misisa C. ~ zamTari erTi mSdobiT MQm. da2 A. zafxuli A, zafxulisa M, zafxulisa Q. 11 xolo A. Semdgomad amissa A. da CQ. 12 da A. rec Tu C] A. rame A. siyrmiTgan A, siyrmiTa Mm, siymiliTa Q. 13 mefe A, mefisaTa MQm. aSales A. qsanis Q. 14 waiRo Q. quTaTis AcMQm. Siga] Sina A. gadginna Q. 15 avisa moxarulni A] c. arbieTs c. amoswytnes c, aswydes MQ. saegro c. 17 ~ samSlde ivanes c. lowobani A, luwubani MQm. 18 mieca M. da1 Q. Tmogi Q. 18-19 vardans uboZa c. 19 uboZna1 Q. asklna AMm, askalna cQ. uTaRouba A, oTaRoba c. jayelTa] WasylTa Mm, WasyelTa Q. da2 Q. yoveli c. 19-20 da erTgulni da orgulni dafarna c. 20 mefoba] samefo c, mefoba AMm. giorgi mefeman c. 21 gadga] dadga m. 22 samcxnes c. gardamoiara c. mivides c. kars Q. mun] da c. * ` ... Tis~ am sityvidan Txzulebis bolomde danaklisi Sevsebulia WalaSvilis xeliT.

m163v M258r

A167v

10

Q91v

c214r

15

M259v

20

297

matiane qarTlisa kaxTa mefe aRsarTan. ver dadga ivane cixeSigan, mirida mTaTa samxrisaTa. da mas verwyobilobasa Sina waixuna lowobani liparitisagan aRsarTan. moeyara mefe samSldesa, gardadga javaxeTs. | da moiyvana mefeT-mefeman giorgi maT winaSe, da daificnes ekranTas, | da daimtkica ivane kldekarTa da samSldesa zeda. kualadca gadga ivane, gamostyua gagi cixovanTa giorgi mefisaTa da mihyida fadlons, ganZis patronsa. da movida sultani maliqSa mterad yovelTa qristianeTa. miageba ivane Ze misi liparit wina, Seawynara sultansa da dayo mis Tana mciredi xani, da gamoepara. da movida sultani da moadga samSldesa da waruRo samSlde. da tyue iqmna ivane TaviTa, coliTa da SvilisSviliTa da | yovelTa aznaurTa dedawuliTa. da daiWira samSlde sultanman. da mun dgomasa moarbia qarTli, waiRo tyue da natyuenavi uricx da Seiqca gare. da aiRo ganZa da daagdo sarangi Tavadad ganZas da brZolad queyanisa yovlisa ormocdarva aTasiTa kaciTa. Sedga fadlon cixeTa magarTa da | ver | daudga, gamoiyvanes da daapatimres igica. Semdgomad mciredisa xanisa Sekrba sarangi yovliTa laSqriTa misiTa da ganZisaTa, dvinisa da dmanisisa amiraTa TanadgomiTa, da momarTa giorgi mefesa. Sekrba giorgi mefeTmefe yovliTa spiTa misiTa, zemoTa da quemoTa, da moiyvana maT winaSe aRsarTan, kaxTa mefe, da dahmarTes erTmanerTsa. ganaZliera RmerTman giorgi mefe; warZRuanebiTa patiosnisa juarisaTa miuda zeda farcxiss quemoT, da iota banaki sarangisi: gaaqcia da aswyda. iyo Jami mwuxrisa, da siRameman daarCina neSti sarangis laSqrisa, da Semoiqca ukleblad da mSdobiT mefeTmefe giorgi Tavisa samefosa.
1 kaxTaca c. cixesa Sigan c. samxrisaTa] somxiTisaTa AcQ. 1-2 mas verwyobilobasa] masve Slilobasa A, mas ver ewyo Slilobasa c. 2 lowobani Acm, luwubanni M, lowubanni Q. mefe cMQm. 3 mefeTamefeman c. da2 Q. 4 daamtkica c. 4-5 kldekarTa ... ivane Q. 5 gaadga A. cixoanTa Q. giorgi mefisaTa] aRuTqua mefisa c. 6 fadluns c. ganZsa c. da + Semdgomad amissa A. maliqSa] miT qaSs (m: qaSas) MQm. 7 miageba ivanem Ze Tsi liparit wina A, miegeba ivane wina da Ze misi liparit c. sultani Q. 7-8 ~ xani mciredi A. 8 da1 Q. da movida Q. samSldes Q. waiRo c. 9 tyu eqmna Q. TaviTa + da Q. coliTa + SviliTa c. yovliTa c. aznaurTa + misisa c. 10 waiRes AMQm. 11 tyu Q. natyunavi Q. ganZi MQm. sarnagi M. 12 ganZas da] da ganZas MQm. mbrZolad c, brZolad + amis Q. queynisa Q. yovlisa Q. ~ yovliTa kaciTa ormoci aTasiTa c. kacisa (kacisa Q) m MQm. Seudga c. 13 daudgna AMm, Seudga c. dahpatimres c. 14 xansa Mm] Jamisa c. 14-15 ganZas c, ganZasaTa MQ, ganZasTa m. 15 dvinisa Q. dmanisisa] anisisaTa c, dmanissa Q. amiraTa TanadgomiTa c. TanadgomiTa] dgomiTa MQm. 16 qumoTa Q. maT] mas c. 17 da AMQm. erTmanerTsa Q. 17-18 ~ mefeTmefe giorgi c. 18 mefe Q. warZRuanebiTa] waruZRva ZaliTa c. patiosnisa Q. juarisaTa] guarisaTa M. farcxis Ac, farcxs MQm. qumoT Q. 19 sarangisa c, saralangisi MQ, sarlangisi m. siRamema Q. daarCinna Q. nesti M. 20 sarangisa c, sarangisi MQ. ukuleblad Mm. da2 AMQm. mefeTmefe] mefe c. Tavis c.

c214v m164r

M260r

10

c215r Q92r

15

20

298

matiane qarTlisa da Semdgomad amissa momadla RmerTman mZlavrebisagan berZenTasa waxmulni cixeni. wauxuna berZenTa anakofia, | Tavadi cixeTa afxazeTisaTa, da mravalni cixe|ni klarjeTisa, SavSeTisa, javaxeTisa da artanisa. da Semdgomad amissa eseca momadla RmerTman: aRiRo qalaqi karisa, cixe-queyana da | simagreni vanandisa da karniforisani, da iotna Turqni mis queyanisagan.

m164v M260v c215v Q90v

10

15

20

1 waxmulni] wauxuna c. 2 wauxuna] waxmulni c] MQ. anakofo c. da m. 3 kalarjeTis m. ~ SavSeTisa klarjeTisa c. SavSeTisa, javaxeTisa Q. artanisa M, artaanisa Q. 4 cixe-queyana] cixe da queyana c. 4-5 karni forasiani Ac, karmiforasiani Mm, karmiforasani Q. 5 Turquni M. queyanisani ACMm + amin c.

299

matiane qarTlisa

10

15

20

300

cxoreba

mefeT-mefisa daviTisi

cxoreba
Q92r

mefeT-mefisa daviTisi *

| amisa Semdgomad movida sultani maliq-Sa, moadga samSldes da wariRo; da


iovane Ze liparitisi tyue-yo, moaora somxiTi da warvida. masve welsa movida sarangi ZaliTa sultnisaTa, Camodga samSldis bars; mivides laSqarni giorgi mefisani, da Seibnes farcxiss; sZles spaTa giorgisTa da iotnes sparsni; da didi Zleva mosca RmerTman. warvida mefe giorgi mamulsa Tssa taos da movida banas; mun movida wi|naSe maTsa zoravari aRmosavalisa grigol bakurianis Ze, romelsa hqondes olTisni da karnu-qalaqi da kari, da didad iamxanag[es] da ganisuenes. da mosca giorgi mefesa karis cixe-qalaqi da misi mimdgomi queyana; xolo mefeman dautevna kars aznaurni SavSni da warmovida Sina. xolo ganZlierebasa TurqTasa dautevnes berZenTa queyanani maTni, | cixeni da qalaqni, romel aRmosavleTs hqondes da | warvides, romelnica aixunes TurqTa | da daemkdrnes mas Sina; da vinaTgan mezoblobiT moeaxlnes sazRvarTa CuenTa, ganmravlda SiSi da Wiri maTgan Cuen zeda: rameTu iwyes mieriTgan rbevad, tyuenvad da moorebad, wuad, srvad da tyueobad qristeaneTa.
1 saT.: cxoreba mefeT-mefisa Q; cxoreba mefeT-mefisa M; cxovreba mefeT-mefisa giorgisa m; usaTauroa Ac. 2 amissa AMQmc. maliqaS Mm, maliqab Q. samSldes A, s-sa sxv. da] c. waiRo MQmc. da] A. 3 ivne Q, ivane Mmc. tyue-yo] + da MQm. wavida c. warvida] + xolo A. 4 sarangni m. sultnisaTa Q, sultnisaTa Mmc, sultanisaTa A. samSldis bars] samSuildes A. barsa Mm. b.] + da A. da] _ Ac. 5 Seibnes] _ Q, Seibes c. farcxis Ac, farcxss M, f-s(a) Qm. sZlies Mmc. spaTa giorgisTa] _ MQmc. aotnes A, iotes c. sparsni] _ MQmc. da2] rameTu A. 5-6 da didi Zleva mosca RmerTman] _ c. 6 RmerTman] + giorgis A. 7 wavida c. mefe] _ Q. ~ giorgi mefe A. da] _ AcQ. mivida Ac. banas] + xolo A, da c. mivida c. 8 zorvari A, zoZavari M, zoZvari m. aRmosavalisa A, aRmosavlisa MQmc. 9 karno MQm. qalaqni c. da] AcM. didad iamxanagnes c, diadia amxanagi MQm. iamxanages] gaixares A. 10 kari Ac. cixe-qalaqi] cixe qarTli Mm, cixe da qalaqi c. mis Mm. qyn Q, queyana sxv. q.] + da ganiyarnes A. xolo] m. mefeman] + giorgi A. karsa MQmc. 11 wamovida MQm. 12 maTni] Ac. 13 qalaqni] + da MQm, maTni Ac. da romel da Q. aRmosavliT c. qondes A. da] _ Mm. da2] _ A. 14 da] _ AMm. moiaxlnes Mm. 15 maTgan] maTi MQmc. datyuenvad A. da] _ A. 16 orebad c. dawvad A, wvad Mm. w.] + da A. svrad mc. da tyueobad] _ A. da] _ Q. tyuenad Mm. qristianeTa AMmc, qnTa Q. * A usaTauroa. dasawyisi xuTi sityva wiTuriT sweria; 174v-mde teqstis Tanmimdevroba areulia. c-Si saTauris sanacvlod sweria: `aqa didi da RTiv ganbrZnobili daviT daibada msgavsi aleqsandresi da vaxtangisebrive suiani da gamarjvebuli~ (215v). M-Si saTaurs mosdevs anderZi: `RTo da saSinelo sveto cxovelo, daicev da warmarTe orsave cxovrebasa dedofali mariam~ (M 260v).

A168r

10

M261r c216r Q92v

15

301

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi rameTu maT JamTa giorgi mefesa, yuels gare-mdgomsa, daesxnes ugrZnulad Turqni didni, romelTa Tavadi iyo ahmad, amira Zlieri da magriad moisari,1 romelsa mas oden | Jamsa aReRo kari. movides eseni Sina-gancemiTa qristeaneTaTa, aotes giorgi mefe da spa misi uricx. | xolo saWurWleni didni da samsaxurebelni samefoTa tablaTani, oqrosa da vecxl|isani*, [karas]eulni, sasumurni da samwdeoni patiosanni, karavni, samefoni da yovelTa didebulTani, aixunes iavarad da warvides. xolo giorgi mefe warvida meoti aWariT afxazeTad. maT ukue laSqarTa, | eseviTariTa alafiTa savseTa mimavalTa, wina daemTxvnes amirani didni, is[a bar]i da bu-[iay]ub da maT Tana simravle uricx TurqTa saberZneTs mimavalni; romelTa, ixiles ra eseodeni simravle oqrosa da simdidrisa, romeli aqunda, da cnes meotoba giorgisi, da esmaca maTgan, viTarmed: `rad | warxualT saberZneTs? aha queyana saqarTvelo, ukacuri da savse eseviTariTa simdidriTa~, da maT myis moaqcivnes gzani maTni da moefinnes pirsa yovlisa queyanisasa, viTarca mkalni. da dResa ivanobisasa asisfori da klarjeTi zRs piramdis, SavSeTi, aWara, samcxe, qarTli, argueTi, samoqalaqo da Wyondidi aRivso TurqiTa; moisra da tyue iqmna amaT queyanaTa mkdri yoveli. da masve [da] erTsa dResa dawunes quTaTisi da artanuji da udabnoni klarjeTisani. da dayves amaT queyanaTa Sina Tu|rqTa vidre mos[lv]admde Tovlisa, moWames queyana da moswydes, Tu sadame vin
1 JamTa] + Sina A. giorgis A. gare-dgomasa MQm. daesxnes yvels gare-mdgomsa A. 2 ~ Turqni didni ugrZneuld Q . ugrZneulad Mm, ugrZnaulad A, ugrZneulod c. ahmad] amad AMQm. amira] hmira MQ, hamira m, amir c. magrad AQ, magra M, magara m. moisari] _ Mm, moisra Q. mas] _ A. 3 ~ Jamsa oden Ac. aeRo Acm. Sina-gacemiTa MQm. qristianeTaTa AMmc, qnTaTa Q . 4 spa Q, spa sxv. uricxvni c. 5 samsxurebelni Qc. 5-6 samefoTa tablaTani oqrosa da vecxlisani, karaseulni] _ Q. 6 vercxlisa c, vercxlisani m. karaseulni] bagrateulni CA, garateulni M, garteulni m. karas.] + da CMQm. ssmurni Q, sasmurni A, siasamurni Mm. da] MQm.samwdeonni MQm, sawmedoni A. karavni] + patiosanni C. 7 da] MQm. didebulTani] didebulTa A, didebulTa saWurWleni C. da] Mm. 8 meoti] C. 9 isa bari] iasi vinme CAMQm. bu-iayub] buJRoS MQm. buJRuS A, buJRuJ C. da] _ A. 10 saberZneT Q. mimavalTa A. ra Q, ra CAMm. esodeni C. 11 oqrosa] qorsa A. simdidrisa Q, s-sa sxv. aqunda] hqonda C, qonda A. meotoba Q, meoteba AMm, m-oba C. 12 esmaca] esma A, uTxres C. maTgan] maT C. warxual A. saberZneTad A. qyn Q, q-na sxv. 13 da1] C. simdidriTa] alafiTa C. da2] xolo A . ~ myis moaqcies maT C. 14 moefinnes] moexuivnes A. 15 da] A. ivanobasa CMQm. asisforni A. da] _ MQm. kalarjeTi m. piramdin CA, + tyue iqmna C. aWara Q, aWara sxv. 16 argueTi] aragviT Mm. da] Mm. da] MQm. 17 mkdri] mkudari m. da] MQm. erTsa] CMQm. dawunes C, dawues sxv. da1] CA. 18 kalarjeTisani m. da] A. 19 vidre] C. mosuladmde AM, mosulamde CQ, mosvladmde m. qyn Q, qna sxv. moswyuites Mm. TuRa C. sad C, sadme m, sadaRa A. * WalaSviliseul nusxaSi 216v dauwerelia. Zveli nawili iwyeba 217r-ze: | `... isani bagrateulni~.
1

m165r

A168v C217r

A173v1

10

M261v

15

C217v

20

fsalm. 77,9 (Zvel, winareaTonur redaqciebSi).

302

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi daSTomil iyo tyeTa, kldeTa, quabTa da urelTa queyanisaTa.1 da ese iyo pirveli didi Turqoba (qronikoni iyo | t*). xolo Tu vinme mTiuleTs anu simagreTa sadaRa vin daSTa kaci, zamTrisa | sificxliTa, usaxlobiTa da SimSiliTa egeca moisra. da gangrZelda | eseviTari Wiri qristeaneTa zeda; rameTu aresa Tana gazafxulisasa movidian Turqni da maTve pirvelTa saqmeTaebr iqmodian, da zamTris warvidian. da ara iyo maT JamTa Sina Tesva da mka; moorda queyana da tyed gardaiqca; nacvalad kacTa mecni da nadirni velisani2 daemkdrnes mas Sina; da iyo Wiri mouTmeneli yovelTa zeda mkdrTa queyanisaTa,3 Seusworebeli da aRmat|ebuli odesme yofilTa [da] smenilTa gardasrulTa orebaTasa. rameTu wmidani eklesiani Seqmnnes saxlad huneTa maTTa, xolo sakurTxevelni RmrTisani adgilad arawmidebisa maTisa.4 da mRdelni romelnime TT Sewirvasave Sina saRmrTosa msxuerplisasa munve | maxliTa Sewirul iqmnnes da sisxlni aRrivnes Tsni meufisaTa Tana; da romelnime mwaresa tyueobasa micemul iqmnnes. moxucebulni ara Sewyalebul iqmnnes, xolo qalwulni ginebul, Wabukni dakueTebul, xolo CClni | mimodatacebul; cecxli ucxo da mbrZoli, romliTa moiwua Senebuli yoveli, mdinareni sisxlisani nacvalad wylisa nakadulTa mrwyvelni queyanisani. da, raTa TT maT ieremiasTa vityodi, rameTu man oden keTilad uwyoda Jamisa amis jerovani godeba, viTarmed: `Zeni sionisani, patiosanni da boro|tisa gamoucdelni, ucxoTa gzaTa tyueobisaTa mogzauroben. xolo
1 darComel Mm, darComil AMQ. iyunes Mm. da] CA. pl Q, pirvel M, p-li CA + da CAQ. 2 Turqob Q, T-ba sxv. Turqoba] + rameTu A. qkni Q, qoranikoni CMm, ijda samasi (sityviT) CA, iyo t MQm. xolo] A. sadame A, sadaRa sxv. 3 zamTriTa Mm. sificxiTa A, sitfiTa MQm. egeca] egreca CAMQm. 4 gangrZelda Q, gangrZelda sxv. qnTa Q, qristianeTa CAMm. areTa Mm. 5 saqmeTa A. da] _ A. 6 wavidian CMQm. Sina] C. Tesva Q, Tesva sxv. mka Q, mka sxv. + da CQ. queyana Q, q-na sxv. 7 gardaiqca] + da CA. nacvld Q, naculad AM, nacvlad Cm. mas CA, maT sxv. da] MQm. 8queyanisaTa] qarTlisaTa MQm. Seusworebeli] da Seusworebelni MQm. 9odesve CA. smenilTa] + da CMQm. gardamosrulTa MQm. orebaTa Q, orebulTa Mm. 10 rameTu] xolo MQm. Seqmnnes] Q, Seiqmnnes C. oneTa A, honeTa CMQ. maTTa] TuisTa A. xolo] rameTu C. 11 arawmindebisa m. romelni A, romelime m. Sewirvasa CA. 12 saRmTosa Mm. msxverplisavesa m. 13 aRrivnes] arines A, aRirines MQ, aRirivnes m. ~ Tuisni aRrivnes C. mefisa CMQm. tyueobasa] + Sina A. iqmnes MQm, qmnnes C. 14 Sewyalebul] Sewynarebul C. iqmnnes C, iqmnes sxv. 15 xolo CClni] A. mimotacebul(i) AMm. cecxli] cocxali A. 15-16 romeli C. 16 Senebulni Qm. yoveli C, y-ni sxv. sisxlTani CMQm. naculad AMQm, nacvlad Cm. nakadulTa C. 17 mrwyvalni M, marwyvalni m. queyanisa m. ieremiasTa CA, ieremiasaTa Mm, ieremiasiTa C. vityodiT A, vityode MQm. rameTu] + TuiT C. oden] odesme A, odes Q. 18 godeba Q, g-ba sxv. sionisa C. 18-19 patiosani C. 19 borotisa] borotismoqmedni A, borotis C. gamocdilni MQm. * es TariRi aRniSnulia yvela nusxaSi (SesaZloa igi CanarTi iyos). n. kidev variantebSi.
1

A174r m165v Q93r

M262r

10

C218r

A169v6

15

m166r

20

25

ebr. 11,38.

fsalm. 8,8 da sxv.

fsalm. 64,9.

ier. 19,11.

303

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi gzani sionisani igloven ara-yofisaTs maT zeda medResaswauleTasa; da elni dedaTa mowyaleTani ara sazrdelisa SvilTa micemad moqmedeben, aramed sazrdel Tssa hyofen TT maT sayuarelTa TsTa~.1 | da eseni esreT da friadca uZres. amaT saqmeTa esreT ra xedvida mefe giorgi, _ da rameTu arasa|daT iyo Rone snisa da Sewevnisa, arca ra dam|sneli amaT ZrTa, romel moecva piri queyanisa, rameTu Zali berZenTaca Semcirebul iyo, da romelni queyanani aRmosavleTs hqondes zRuasa gareT, yoveli TurqTa daepyra, yo ganzraxva didebulTa TsTa Tana, da daamtkices warslva maRalsa sultansa maliqSas winaSe; da esreT dadva suli2 Tsi da | sisxlni qristeaneTa snisaTs. da mindobiTa RmrTisaTa da warZRuanebiTa Zelisa cxorebisaTa warvida aspans, naxa sultani da Sewynarebul iqmna misgan, viTarca Svili sayuareli.3 rameTu iyo kaci igi, viTarca sididiTa kideTa mpyrobelobisaTa Seusworebel, egreTve saxiTa sitkboebisaTa da saxierebiTa aRmatebul yovelTa kacTasa, romlisani mraval arian da sxuanica uricxuni sacnaurebani: marTlmsajulebani, mowyalebani, qristeaneTa | siyuarulni, da, raTa ara ganvagrZoT sityua, yovlad uboroto rame goneba yovliT kerZo aqunda. amisTsca yoveli saTxoveli aRusrula mefesa | giorgis, umetesca sasoebisa; da samefo misi Tavisufal-yo zeda-marbielTagan; da mosca kaxeTica da | hereTica, garna xaraja iTxova samefosa misisa, romelsa aiRebdes JamTa mravalTa. da esreT | didebiTa didiTa gamogzavna
1 igloen C. medResaswauleTaTa A, medResaswauleTasa sxv. da elni] A. 2 dedaTa] didTa C. sazrdeliTa MQm. micemad] C. sazrdelsa A. 3 ~ TsTa (TsiTa m) maT sayuarelTa MQm. maT sayuarelTa TsTa ] maTsa yovelsa romelTaTuis A. da2] MQm. 4 amaT] + ra() CAMQm. ra] A. arasadaT] ara Q, sadaT sxv. 5 snisa Q, -sa sxv. ~ Sewevnisa da snisa A. Sewevnisa Q, S-isa sxv. ra Q, ra CAMm. msneli A. ZrTa CAMm, ZrTa saqmeTa Q. ri Qm, romeli sxv. piri] + yovlisa A. 5-6 queyanisa queyanisa M. 6 Zali] ri Qm, romeli M. da] C. queyanani] + amaT A . 6-7 ~ qondes aRmosavleTs A. 7 zRuis A, zRuas m. yovelasa A . Turqsa A. ganzraxva Q, g-va CAM, ganZraxva m. 8 TsTa] A . da] A . warsvla m. maliqaSs M, maliqabs Q. 9 suli] Tavi CMQm. qristianeTa CMm, qnTa Q. q-a snisaTs] qristianeTaTuis A. 10 da1] CMQm. cxrbisa Q, cxorebisaTa CAM, cxovrebisaTa m. aspns Q, asfaans C. 12 rameTu] da C, da rameTu A. iyoca A. kaci igi] maliqSa A . mpyrobelobisaTa CA, mpyrobelobiTa Q, m-blobiTa Mm. Seusworebeli C, Sesworebul AMQm. 13 saxiTa] saxliTa Mm. saxierebiTa] s-iT m, saxarebiTa A. aRmatebuli C. 13-14 romlisani] romlisagan Mm. 14 da] CMm. sacnaurebani] saxarebani A. marTlmsajulebani] marTlmsajulobani A, mravalmsajulebani CMm. 14-15 mowyalebani A . 15 qristianeTa CMm, qnTa Q, qristianeTani A. ganvagrZoT] ganvagdo MQm. sit y Q, sityua sxv. 16 rame] rameTu C. goneba Q, g-ba sxv. saTxoeli C, saTxovari m. 17 mefes Q. samefo misi Tavisufal-yo C, samefosa (-fos Q) mis Tavi (Tavis Q) sauflo yo MQm, s. misi ganaTavisufla A. 18 zeda marbevelTagan A , marbevelTagan C. kaxeTi A . (h)ereTi AMQm. 19 missa Mm. romelTa Mm. esre A. didebiTa] gadidebiTa A . didiTa] RTisaTa MQm.
1

A170r M262v C218v

Q93v

10

A170v

15

C219r m166v M263r

20

god. ier. 4,2; 1,4; 4,10.

ioan. 10,11; 10,15 da sxv.

maTe 3,17 da sxv.

304

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi samefod Tsad; da warmoayolna spani didni, raTa warvlon gza mSdobisa da raTa aarTuan kaxeTi. da Jamsa sTulisasa movides kaxeTs da moadges cixesa veJinisasa; vidre hbrZodesRa, movida Tovli; xolo mefesa giorgis moesena nadiroba ajameTisa, arRaras zrunvida sxuasa, arca eloda aRebasa veJinisa da kaxeTisasa; aramed laSqarTa TurqTa romelni hyves, misca niWad sujeTi da yoveli queyana ioris pirisa kuxeTi, romeli moorda modRendelad dRedmde. xolo TT gardavlo mTa lixTa da STavida afxazeTad. maT JamTa aRsarTanca, kaxTa mefe, warvida maliq-Sas winaSe, dauteva qristeanoba da SeeZina sarkinozTa sjulsa; da amiT RoniTa aRiRo sultnisag|an kaxeTi. amaT eseviTarTa JamTa arave dam|Sdna queyana, arcaRa iqmna lxineba kacTa ukeTurebisaTs mkdrTa misTasa;1 rameTu yovelman hasakman da yovelman pativman yovliTurT Sescodes RmerTsa da miiqces gzaTagan wrfelTa yovlisa mimarT ukeTurebisa; bunebiT mowyale da saxieri RmerTi eseoden ganarisxes, vidremdis Tsi moixades ganCineba risxvisa, qadebuli usjuloTaTs esaias mier, metyuelisa esreT: `va | naTesavsa codvilsa, eri r|omeli savse ars usjuloebiTa kualiTgan ferTaT vidre Tavadmde. ara ars mas Sina sicocxle, arca brZl, arca Sesaxuevel~ da Semdgomni: `amisTs queyana Tqueni | oer, qalaqni cecxliTa momwuar, sofelTa TquenTa ucxo Teslni mosWamen, da moorebul da daqceul ars erisagan ucxo tomTasa~.2 ese yoveli moiwia3 da TualiTa CueniTa vixileT,4 da friad ufrosi amaT warmoTqmulTasa: rameTu viTarmca vin misca Txrobasa yoveli, romeli iqmna, [anu]
1 ~ Tuisad samefod A. warvlon gza mSdobisa da raTa] _ A. gza D, gza sxv. mSuidobiT C. 2 raTa] C. warTuan MQm, aarTon A. kaxeTad A . 3 veJinisasa] + da AC. brZodesRa AQ. 4 giorgisa m. nadiroba Q, n-ba sxv. aRaras A. 5 zrunvides MQm. veJinisa C, veJ(i)nisasa sxv. kaxeTisa A. 6 romel A. hyva A. yoveli] CA. qyn Q, queyana sxv. piri A. 7 moorda] mouda A. modRendelad] mun dRendelad A . dReindelad M, dRendelad Q. dRedmde] A. gardamovlo (gard. m) MQm. mTa D, mTa sxv. 9 JamTa] + Sina Q. axsarTanca CA. ~ kaxTa (kaxT m) mefe aRsarTan MQm. maleqSs MQ, maliqSasa A. 9-10 qristianoba CMm, qnb Q. 10 SesZina MQm. sjulisa Mm, sjulisa Q. miT C. aiRo CAMm. surtnisagan MQ, sultanisagan A, sarkinozTagan (C-Si aSiaze teqstis xeliT gasworebulia: `sultnisagan~) C. 11 queyana Q, q-na MmCA. arcaRa] arca ra (ra) CAQ. lxineba Q, lxineba CAMm. 12 asakman CA. 13 da] MQm. miaqcies A. ukeTurebisa] + da CA. 14 eseoden] eseviTariTa C. Tsi] TT CA. moixades] moicades C. ganCineba Q, g-ba sxv. 15 risxvisa Q, risxvisa sxv. qadagebuli Mm. mier] mimarT CAM. vaa AMm, vai C. 16 romel A. Tavamde Q. 17 ars] + Sua A. arc m. brZli MQm, Sesaxuewel C. da] C. 18 qalaqni] + Tqueni m. sofelsa C. Tquensa C. 19 mosWamden A. da] MQm. tomTasa] TeslTaTa (Camatebulia zemodan: `tomTasa~) C, TeslTasa m. 20 CueniTa] romliTa C. ufro(i)si CA, ufros MQm. da rameTu A. 21 viTarmca] viTarma Mm, vermca C. misca Txrobasa yoveli romeli iqmna] A. misca] miswuTa C.
1

A171r C219v

10

Q94r M263v

15

m167r

20

fsalm. 106,34.

esaia 1,4-7.

fsalm. 43,18.

fsalm. 34,21.

305

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi viTarmca vin gamoTqua TiToeulad, romeli dReTa CuenTa moiwia Wiri? amas yovelsa zeda arave | dascxra guliswyroma uflisa1 Cuen zeda, rameTu ara SevinaneT, arca gul|isxma-vyavT,2 arca jerovnad movaqcieT gzaTa mimarT uflisa brZanebaTasa.3 amisTsca queyaniT momavalTa borotTa zeda sxuanica saSinelebani zegardamoni, RmrTiv-movlinebulni guemani, moiwivnes queyanasa zeda, raTa ara Tquan mcodvelTa, viTarmed: `ese aRZrvani warmarTTani4 ara codvaTa CuenTaTs iqmnnes, arca RmrTisa mier moiwivnes, aramed SecvalebiTa raTame JamTaTa da damTxueviTa aRZrvisa saqmeTaTa~. amisTsca dResa aRvsebisa[sa], TT mas aRdgomasa meufisasa, romelsa Sina sixaruli da gansueneba sagonebel iyo, moxedna risxviT ufalman queyanasa da SeZra safuZveliTurT eseoden sastikebiTa5, vidremdis mTani maRalni da kldeni myarni saxed m|tuerisa daigalnes, qalaqni da sofelni dairRues, eklesiani daecnes, saxlni dainTqnes da dazules da iqmnnes saflav mas Sina mkdrTa; romelTa Tana Tmogca daiqca da daipyra queSe kaxaberi Ze nianiasi coliTurT. da gangrZelda eseviTari igi ryeva queyanisa saSineli | vidre gansrulebadmde weliwadisa, romelsa Sina moswyda simravle mZle ricxsa. maSin risxva|sa Sina moisena wyaloba6 man, romeli swavlis yovelsa Svilsa, romeli uyuars,7 [romeli] moakudinebs da acxovnebs,8 romeli mza ars ufros mamisa mowyalisa | wyalobad, rameTu werilisaebr: `ara Tumca ufalman damiteva Cuen Tesli, viTarca sodo|m[el]nimca SeviqmneniT da gomorelTamca mivemsgavseniT~.9 rameTu
1 viTarmca vin gamoTqua TiToeulad romeli] _ CMQm. moiwia Wiri] CMQm. 2 guliswyroma uflisa Q, guliswyroma uflisa sxv. SevananeT M. 3 gulisma AMQm. -vyaviT Mm. moviqeciT A, movaqciveT m. uflisa brZanebaTasa] uflisaTa A. 4 mavalTa A. zegardamoni] + da C. 5 RmrTiv-] RTisa mier A. movlenilni CQ. moiwivnes] _ Q. queyanasa zeda] queyanani MQm, q-sa Cuensa zeda A. 6 aRZrvani] aznaurni Mm. arca C. 7 mier] _ A . moiwivnes] CMQm. SecvalebisaTuis C. raTame AM, rasame C, raTme m. da] _ C. damTxueviTTa C. 8 aRZrvisa] _ A, aRZrvaTa C, aRzrvisa M, aRzorvisa m. 9 dResa] _ Mm. aRvsebasa CAMm, aRvsebisa Q. mas] amis M, misa m. aRdgomisa Mm. meufisasa] uflisa Cuenisa ieso qristessa A. 10 gansueneba Q, g-ba sxv. sagonebel] jer A. ~ ufalman risxviT(a) CA . queyanasa] _ A. 11 SeiZra Mm. SeZra + queyana A . ese oden AMQm. sastikad CMQm. kldeni] + sastikni MQm. 12 daigalnes] da igulnes M, da igvlnes Q, da iglovnes m. daecnes] + da CA. 13 dazules] daZules C, dairRunes MQm. ~ mas Sina mkdrTa saflav C. mkdrTa] mkudarTa A. 14 da daiqca Q. da] A. daipyrna CA. kaxaberis Ze niania A. nanasi Mm. da] CM. 15 igi] _ A . ryeva] Zrva A. qyns Q, q-sa sxv. ~ saSineli queyanisa C. saSineli] A. vidre] CMQm. weliwdisa Cm. gansrulebadmde weliwadisa] weliwdamdis A. 16 moswyda Q. mZle ricxsa] uricx AMQm. 17 wyaloba CMm. wyaloba man] wyalobaman A. swavlis] scvlis A. da] MQm. 18 mzaa ars Mm. 19 ~ wyalobad ufros mamisa mowyalisa CA. 20 sodomadmca C, sodomnimca A, sodomomomca MQ, sodomomca m. gomorelTa CMQm. fsalm. 84,4. 2 fsalm. 84,5. 3 fsalm. 17,22 da sxv. 4 fsalm. 2,1; saqme 4,25. 3,2. 7 ebr. 12,6. 8 II sj. 31,39; I mef. 2,6. 9 esaia 1,9; rom. 9,29.
1 5

A171v C220r

10

M264r

A172r

15

C220v

m167v Q94v

20

fsalm. 17,8; 81,5.

ambak.

306

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi amieriTgan iwyes niavTa cxorebisaTa mobervad da RrubelTa macxovarebisaTa1 aRmoWrobad, vinaTgan aTormet wel amaT TTo-saxeTa WirTa gangrZobilTa bnelsa ukunsa Sina iwyo aRmociskrebad mzeman yovelTa mefobaTaman, didman saxeliTa da udidesman saqmiTa, saxelmodgamman daviT RmrTisa mamisaman, da TT sameocdameaTormeteman Svilman amis daviTisman, daviT.* mas Jamsa, romelsa iyo hasakiTa aTequsmetis wlis (xolo qronikoni iyo tT)**, amas, martod-Sobilsa giorgisgan, TT mamaman daadga grgni mefobisa; uWeSmaritesi iTqun: | TT mamaman zecaTaman pova daviT, mona Tsi, da sacxebeli misi wmida scxo;2 rameTu eli misi Seewia, da mkla|vman misman ganaZliera | igi;3 wyaloba da WeSmariteba4 Sehmosa5 mas; da uaRres-yo ufros yovelTa mefeTa queyanisaTa,6 vidremdis dadva zRuasa zeda eli misi da mdinareTa zeda marjuene misi;7 garna SromiTa friadiTa da RuawliTa ZlieriTa da mravalTa dReTa SemdgomadRa iqmna ese, viTarca winamdebareman sityuaman cxad-yos. rameTu mefe iqmna ra daviT, moorebul iyo qarTli; da Tnier cixeTa sadame arasada iyo sofelsa Sina kaci, arcara Senebuleba. maT JamTa Sina hqond[i]s TrialeTi da klde-karni da mimdgomi maTi queyana liparits, da mef[i]sa daviT[i]s winaSe iyvis reca erTgulad, egreTve niania kaxaberis Zeca. da sxuanica aznaurni
1 niavTa] naviTa C, navTa (i Camatebulia M) Mm. cxorebisaTa] A, cxovrebisaTa m. macxoarebisaTa C, mcxrbisTa Q. 2 WirTagan C. WirTa da A. gangrZnobilsa C, gangrZobiTa MQm, gangrZobilsa Wirsa A. 3 aRmociskrobad CA. yoelTa C. da] MQm. 4 saqmiTa] Mm. saxelmdgomman MQ, saxeliTa udidesman mdgomman m. mamaman CAQ. 4-5 sameoc da meaTormeteman CMQm, sameoc da meaTurameteman A. 6 romelsa] AMm, romeli Q. hasakiT M, asakiTa C. romelsa iyo hasakiTa aTequsmetis wlis] A. aTequsmetis C, iv Qm, Tequsmetis(a) sxv. wlisa CQ. xolo] AQ. ~ iyo qron. AQ. qoranikoni Mm. iyo] Mm. 7 tT] samas ocda cxra C, samocdacxra A, tT MQm. amis MQm. mefobisa Q, mefobisa sxv. + da A. 8 iTqun] _ C, iTqin Q, iTqvin Mm. mona CAMm. 9 ~ wmida misi C. w Q, wmida AM, wminda m. scxo] + mas A. da rameTu CMQm. misi] + wmida() MQm. Seeweoda mas A. mklavman] + wmidaman A. 10 Seemoseboda A, Seemosa M, Semosa Q, Seamosa m. mas] _ CMQm. da uaRres] uzeSTaes A. yo] + igi A. 11 davsdva A. zRuaTa CMQm. mdinaresa Mm. marjuena AMQ. 12 da2] _ A. 12-13 Semdgomad A, Semdgomadca MQm. 13 iqmna] iyo iqmna MQm. cxadyos] + ese C. 14 ra] C. iyo qarTli] _ A. cixeTasa dame MQm, cixeTasa sadame A, cixeTasa C. 15 arasada] ara CA. ~ kaci sofelsa Sina A. Senebuloba da A. hqondes CMQm, qondes A. 16 mimdgomni Q. maTi] misi CA. qyn Q, q-na sxv. ~ queyana() maTi MQm. liparitis Am. mefes(a) daviTs yv. 17 iyo A. erdgulad m. Zesaca A. Zeca] + xosro maCabeli m. sxuani aznaurnica C. * C-Si am sityvis gaswvriv aSiaze: `daviT mefe~ (wiTeli melniT). Mm-Si: `daviT aRmaSenebeli~ (M-Si sxva xeliT). Q-Si mxedruli xeliT: `daviT aRmaSenebeli gaelmwifda~. amave gverdze sxva minawerebia amave mxedruli xeliT: `daviT aRmaSeneblis dros yofila [qes] aqaT Crod, [aw ars] am Cvens Jams CRoz; axla daviT aRmaSenebels aqeT gasula weliwadi qg~. ** es TariRi aRniSnulia yvela nusxaSi (SesaZloa igi CanarTi iyos). A-Si SecdomiT naCvenebia qronikoni 69, danarCenebSi _ 309. n. kidev variantebSi.
1

M264v A172v C221r

10

15

20

maTe 17,5.

fsalm. 88,21.

fsalm. 88,22.

fsalm. 83,12.

fsalm. 92,1.

fsalm. 88,28.

fsalm. 88,26.

307

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi

m168r

M265r C221v A173r Q95r

C222r A173v A168v6 M265v

mcired-mcired Semokrbian daSTomilni sadame da soflebadca daiwyes STamoslvad da dasxdomad. da iyo maSin sazRvari samefosa mTa mcire lixTa da sadgomi | samefo waRulis-Tavi. da odesca nadiroba undis qarTlisa WalakTa anu naWarmagevs, romeli yovlad aRsavse iyo iremTa da eSuTa mier, ara pirvel | STavidian, vidremdis | cxen-keTilTa medarTa mier moinaxian, da maSinRa [STa]vidian na|dirobad vakesa. ama viTarebasa Sina gardada weliwadi oTxi; mokuda sultani maliqSa da liparit amiraman iwyo maTve mam|ul-papurTa ugzoTa kualTa slva, rameTu zakda winaSe missa mopovnebad usjuloebisa1; daRaTu qristeane iyo saxiTa, garna orguleba da siZulili patronTa guarisagan moaqunda gonebiTa; da vinaTgan gulismisyofa ara ineba keTilisa2, dadga igi yovelsa gzasa ara-keTilsa3. amas ra eseviTarebasa xedvida mefe daviT, ineba ganwurTa misi; amisTsca pyrobil-yo igi Jam raodenme, romeli kma iyo gansaswavlelad gonierisa visme; da esreT, momtkicebuli mravalTa da mtkiceTa ficTa mier da erTgulebisaTs RmrTisa Suamdgomelad SemomRebeli, ganuteva igi, da miTve didebiTa adida da ara Seucvala; rameTu keTilman ara Tu marTalsa, aramed arca Tu borotsa advilad abralis, vinaTgan siboroted ara ganswavlul ars, arca meWuel. xolo igi viTarca ZaRli mieqca naTxevarsa da viTarca Rori inwuba sangorelsa mwrisasa4; gana|c|xada mteroba da | ukeTurebasa iwurTida sawolsa zeda Tssa5. ixila ra mSdman da | RmrTiv-ganbrZnobilman mefeman, rameTu kudi ZaRlisa ara
1 Semokribna MQm. STomilni Q. ~ sadame (sadme m) daSTomilni Mm. sadave CAQ. ~ soflebTaca (+ Sina C) C, soflebTaveca A, soflebdTaca M, soflebdTaca Q. da iwyes MQm. STamosvlad m. 3 da] A. ~ maSin iyo A. samefosai] A. mTa] Mm. 4 waRulis-Tavsa MQm. nadiroba Q, n-ba sxv. qarTlis m. WalaTa A. 5 yovlad] Mm, yolad C, yovladve A. irmiTa Mm. arca C. ara pirvel STavidian] _ A. 5-6 vidremdis cxenkeTilTa medarTa mier moinaxian da maSinRa] xolo cxenkeTilni kacni Camogzavnian da gainaxian egreTRa A . 6 STavidian] Cavidian C, movidian MQm, Camovidian nadirobad A . nadirobad] CMQm. 7 ama viTarebasa Sina] amas Sina MQm, amaSian C, xolo ama viTarebasa Sina A. gardahdes C. maliqaS MQm. 8 ~ amiraman liparit C. amiram m. mamul-papurTa] mamulis papTa A. mamulisa C. ugzoTa C,] _ sxv. slva D, slva CAMQ, svla m. 9 missa yv. uSjuloebisa Q. qene Q, qristiane CAMm. 9-10 orgulebiT(a) CAMQ. 10 siZuliliT A. patronTa CMQm, patronTagan A. guarisagan] _ A. da] _ A. 10-11 gulismis-yofa Q, gulisxmis-yofa sxv. 11 igi] AMQm. yoelsa C. 11 ara keTilisa m. 12 amas] da mas A. eseviTarebasa] _ CMQm, ra] _ A. mefe] _ A. daviT] da C. gawurT(u)a() AMQm. amisTsca] da A. 13 pyrobiliyo C. Jamsa Mm. vissame CMQ, visisame m. 14 esreT] esec m. erTgulobisaTuis A, erTobisaTs MQm. 15 Sua-mdgomelad] Sua CMQm. SemomRebeli] SemoRebuli MQm, momcemi A. igi] _ C. miT didebiTave C. 16 marTlisa A. aramed] _ C. arcaRa A. borotisa A. 17 ganswavlil A. meWuel] + iyo A. 18 iwunba CQ, inwunba M, inwunebda m. 19 mteroba D, m-oba sxv. da] _ A. ~ Tuissa zeda C. 20 mefeman] + daviT A. rameTu] kualad A. ZaRlisa Q, ZaRlisa sxv.
1

10

15

20

fsalm. 35,3.

fsalm. 35,4.

fsalm. 35,5.

igav. 26,11; II pet. 2,22.

fsalm. 35,5.

308

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi ganemartebis, arca kirCxibi marTliad vals, meoresa welsa kualad Seipyra, or wel pyrobil-yo da saberZneTs gagzavna; da mun ganeua | cxorebasa. amas Jamsa gamovides frangni, aRiRes ierusalemi da antioqia. da SewevniTa RmrTisaTa moeSena queyana qarTlisa, ganZlierda daviT da ganimravlna spani da arRara misca sultansa xaraja. da Turqni verRara daizamTrebdes qarTls; rameTu vidre moaqamde zamTrisave mowevnasa Tana falangebiTa maTiTa Camodgian havWalas da diRuams da CaRmarT mtkurisa da iorisa pirTa, rameTu maTi iyo sadguri. kaxeTs mefobda krike, kaci mefobasave Tana me[u]fe|-qmnili vnebaTa zeda da WeSmariti qristeane. mosca Jami RmerTman mefesa daviTs da waruRo krikes cixe zeda zadeni*. da waremateboda didebiTa da ganmarjuebulebiTa, romelTa Tana eseca iqmna: mokuda rati, Ze liparitisi, kaci orguli da nandl|ve naSobi iqedneTa;1 da esreT dasrulda saxli baRuaSTa, saxli ganmamwarebelTa,2 rameTu sua | ukuanaskneli Txle risxvisa, sasumeli codvilTa queyanisaTa3 da arRaravin daSTa sayofelTa maTTa mkdri,4 rameTu aRisena usjuloeba mamaTa | maTTa winaSe uflisa,5 da mamuli maTi aRiRo mefeman. Semdgomad weliwadisa erTisa miicvala krike mefe da dasues kaxTa mefed Zmiswuli krikesi aRsarTan, araraTa mqonebeli niSTa mefobisaTa, aramed cundruki rame, usjulo da umec[a]rad usamarTlo da yovlad winaukmo mamisZmisa misisa.
1 ganemarTebis CMQm, gaemartebis A. marTlad CAMm, marTld Q. 2 pyrobil(i) iyo AMQm. da2] MQm. mun] _ C. cxorebasa CAMQ, cxovrebasa m. 3 amas] kualad amas A. gamovida Q. aiRes Q. ilmi Q, ielusalemi CAMm. antioqi MQm. da2] MQm. 4 qarTlisa CA, qarTli MQm. da] _ A. ganamravlna CA. 5 sultans Qm, surtansa A. xarja Q, xaraja sxv. daizamTrebda m. qarTlsa Mm. 6 vidre] CMQm. aqanamdi C, aqamomde A, moaqamamde m. zamTrisa A. ~ Tana mowevnisa (miwevnisa Mm) MQm. mowevnasa Tana] mowevnasa A. ~ Camodgian falangiTa maTiTa C. avWalas A. da] A. 7 diRoms A. da1] _ MQm. ioris CAMm. pirsa A, piriTa m. sadgomi MQm. 8 krike] kae Mm, ke Q. meufe] _ CA, mefe MQm. -qmnili CM, qmnli Q, qmnuli A. vnebiTa AMm, vnbTa Q. 9 qristiane CAMm, qne Q. ~ RmerTman Jami C. da] MQm. wauRo CA. krikes] kaes Mm, kes Q. 10 zedaZeni C. zeda zadeni] + qronikoni iyo samasocdasami A. gamarjuebulobiTa AQ, gamarjuebiTa C. eseca] _ C. 11 ~ Ze liparitisi rati C. liparitisa Qm. namdlve MQm. iqednesi MQm. da] A. 12 esre MQ, ese m. baRuaSTa C, baRuivaSTa A. baRuaSTa saxli] _ MQm. ganmamwarebTa Mm. 12-13 ukuanaskneli A, ukanaskneli Mm. sua ... queyanisaTa da] _ C. 13 Txle] Mm. risxvisa] ricxvisa m. daSTa] darCa MQm. 14 aRisena D, aisna A, aixsna C, aRisna MQm. usjulo(v)eba AMm, uSjuloeba C. 15 aRiRo] + Semdgomad MQm. 16 da Semdgomad A. weliwdisa CMm. krike] kae Mm, ke Q. ~ mefe kuirike CA. ~ mefed kaxTa C. kaxT m. 17 krikesi] kaesi Mm, kesi Q. aRsarTan] + da MQm, (da) ara raTa MQm. araraT C. araraTa mqonebeli niSTa mefobisaTa] romelsa ara ra qondes niSani mefobisani A. niSTa] niWTa C. aramed] rameTu iyo A. 18 usjulo ... usamarTlo] CMQm. yovlad umecrad A. da yovlad winaukmo mamis Zmisa misisa] _ A. wina ukumo C, winaukumiua Mm, winaukumu Q. misisa D, misisa CMQm. * am sityvas A-Si mosdevs TariRi: `qronikoni iyo samas ocdasami~.
1

m168v

A169r

10

C222v Q95v

M266r

15

20

maTe 3,7; 12,34 da sxv.

ezek. 2,4.

fsalm. 74,9.

fsalm. 68,26.

fsalm. 108,14.

309

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi mas Jamsa ganicada mefeman gonebisa TualiTa da keTilad gulisma-yo saqme, romliTa moimadlebod[is] RmerTi da sargebeli didi iqmneb|od[is]; rameTu wmidani eklesiani, saxlni RmrTisani, quab avazakTa1 qmnil iyvnes; da uRirsTa da uwesoTa mamulobiT ufros, vidre RirsebiT, daepyrnes ufrosni saepiskoposoni, ara kariT mwyemsebr Sesrul[Ta], aramed avazakebr erdoT;2 da maTnive msgavsni xucesni da qorepiskoposni daedginnes, romelni, nacvalad sjulTa saRmrToTa pyrobisa, usjuloebasa awurTides maTqueSeTa. | da TT | saxliT uflisaT da mRdelTagan gamovido|da usjuloeba da codva, | romliTa Tuali RmrTisa, mxedveli yovelTa, eseoden risxvad aRZrul iyo, viTarca zemore sityuaman ganacxada. rameTu ara swor ars codva mRdelisa da medrisa, arca erisa da mRdelTmTavrisa, arca mwyemsisa da samwysosa, viTarca weril ars: `monaman romelman icodis neba ufli|sa Tsisa da ara ganekrZalos, iguemos didad~.3 amaT ukue didTa wylulebaTa kurnebad Semokrba kreba er-mravali; rameTu samefosa Tsisa kaTalikosi, mRdelTmTavarni, meudabnoeni, moZRuarni da mecnierni Semokribna winaSe Tssa Jamsa da adgilsa jerovansa; da mraval dRe gamowulilviTa friadiTa keTilad gamoiZies da yoveli cTomili ganhmarTes da keTilwesiereba
1 da] _ A . keTilad] kualad Mm. saqme] _ A. 2 moimadleboda CMQ, moimadlebda A. RmerTsa A. didi] _ A. iqmneboda yv. wmindani m. 3 qmnil iyvnes da] qmnilni A, qmnul Mm. uRirsTa da] uRirsebiT MQm, uaRresTa A. da] C. uwesoTa] _ CMQ. 4 mamulobiTa MQm. ufros vidre RirsebiT] _ A . ufros vidre] ufrosve C. daipyrnes C. ufrosni] _ A, umravlesni C. saebiskopozod C, saebiskopozosani A, saefiskoposoni Mm. 4-5 ara kariT mwyemsebr SesrulTa, aramed avazakebr erdoT] viTarca avazakTa A . 5 mwyemseb C. SesrulTa] _ Mm, Sesrulni CQ. aramed avazakebr] Mm. avazakTaebr C. erdoT] + Sesrulni CMQm. 6 qorefiskovsni C, qorebiskopozni A, qorafiskopozni Q, qorafis kovzni (kozni m) Mm. romelman A. nacvlad C, naculad AM. sjuliTa A. saRmrToTa] RmrTisaTa MQm. ~ pyrobisa RTisa C. pyrobisa] _ A . 7 maT-queSeTa] + yovelTa A. saxliT] saxeliTa A. uflisaT CMQ, uflisaTa AM. 8 gamovidoda] + yoveli A . usjuloeba Q, usjuloeba sxv. da codva] CMQm. romliTa] romelTa A . mxedveli] zedamxedveli C, xedvida da A. 9 eseoden] _ A, eseodenad C, eseodnad MQm. risxvad aRZrul] ganrisxebul A. aRzrul Mm. zemoTre C. zemore sityuaman ganacxada] zemo vTquiT A. gamoacxada MQm. da viTar rameTu A. 9-10 rameTu ara swor ars codva] C. 10 codva Q, codva sxv. mRdelobisa A. medrisa D, m-isa sxv. da] + arca C. -mTavrisa Q, m-sa sxv. + da C. 11 samwysosa D, s-sa sxv. icodes m. neba Q, neba sxv. 12 ara] Q. ganekrZalos] ganemzados nebisaebr misa A. didad] didaT m, friad A. 13 ukue] + viTarTa da A. wylulebaTa] wyalobaTa Mm. Semokrifa C, Semokriba MQ, Semokribna m. kreba] _ A, kreba CMm. eri mravali AMQm. rameTu] _ A . 14 kaTalikozni CA, qaTalikozni M, kTlikozni Q, kaTalikozi m. 15 Semokribna] + yovelni A. Tssa] missa A, maTsa MQm. Jamsa da] _ C. jeroansa C. ~ dReTa mravalTa friadiTa gamowulilviTa A, 16 friadiTa] C. da ] A. cToma A. ganhmarTes] ganmarTes AQ, ganamarTles MQm. keTilwesiereba saTno RmrTisa YyovliTurT] keTili da saTno RTisa wesi yoveli A. keTilwesiereba Q, k-ba C, keTilwesisaeb(r) Mm.
1

A169v

m169r A174r18 A174v C223r

10

M266v

15

20

maTe 21,13 da sxv.

ioan. 10,1-2.

luka 12,47.

310

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi saTno RmrTisa1 yovliTurT daamtkices; uRirsad gamoCinebulni gankueTnes da gardamosTxivnes saydarTagan,2 daRaTu ara-advil iyo ese naTesavTa maTTa ZlierebiTa; rameTu iyvnes kacni mTavarTa da warCinebulTa Svilni, romelTa uwesod daepyra saydrebi; da maT wil WeSmaritni da saTnoni RmrTisani mwyem|sni daadginnes. da Zegli Suenieri WeSmaritisa sarwmunoebisa aRweres, mimdgomi da mowame wmidaTa | aTormetTa krebaTa. da esreT yovelni niWiTa sameufoTa wargzavnnes | TiToeuli saxid Tsad. da eseca mimsgavsebulad didisa kostantinesa aRasrula mefeman daviT; romlisa sanacvlod ixileT, Tu ra ganago RmerTman gulT-mecnierman, uZilman mcvelman israelisaman.3 rameTu ese aRsarTan, kaxTa mefed senebuli, Seipyres herTa didebulTa, ariSianman da bahram da dedis Zmaman maTman qavTar ba[h]ramis Zeman, da mosces mefesa. da aRixuna mefeman hereTi da kaxeTi, da erwuxs qmnna wyob|ani didni da magansmenili igi didi Zleva, romel mcirediTa laSqriTa da ganwi[l]uliTa eriTa daocna sultnisa igi spani uricxuni; aTabagi ganZisa da umravlesi kaxTa queyanisa eri, mterTave Tana gare-|modgomili CuenTa, eseoden advilad da moswrafed elT-usxna RmerTman sakrvelebaTaman4, romel erTi aTasTa ara Tu sdevda, aramed eliTa ipyrobda, da orTa ara Tu wareqcivnes bevrni5, aramed sa[malavTaT] TT maTiTve tyeTa da mTxreblTaT ty|ued mohyvandes igini yovelni. xolo TT mefe ara viTarca sxua vinme zurgiT udga oden spaTa TsTa, | anu SoriT uzaxebda, viTarca erTi mTavarTagani6, aramed upirates yovelTasa TT
1 saTno RmrTisa] _ CMQm. gankueTnes _ CMQm. da + SeaCuenes A. 2 gardamosTxines CA, daRaTu] da rameTu A. ara-advil] ZnelRa A. 2-3 naTesavTa maTTa ZlierebiTa] A. 3 rameTu iyvnes kacni mTavarTa da warCinebulTa Svilni] _ CMQm. 3-4 romelTa uwesod daepyra saydrebi] CMQm. da saTnoni RmrTisani] _ CMQm. 5 Suenieri] _ A. WeSmaritisa sarwmunoebisa] _ CMQm. 6 aTormetTa] aToTxmetTa Q. ganimgzavrnes C, gagzavnnes MQm. 7 saxlad Mm, saxed CA. mimsgavsebuli C. kostantinesi C, kostantinessa MQm. 7-8 aRasrula mefeman daviT] aResrula daviT mefisagan C. 8 sanaclod Mm. Tu] _ m. ra AMm, riT C. RmerTman gulTmecnierman] MQm. gulTmecnierman] C. 9 uZilman] _ A. 10 axsarTan A. kaxT Am. senebul iyo A. herTa] erTa A, hreTa Mm. 11 arSianman Mm. bahram C, baram sxv. da] _ MQm. maTman] misman A. qavTar] qavTaris Zeman MQm. qavTar bahramis Zeman] baram qavTaris Zeman C. baraamis A. 12 da] CA. aixuna CAQ. ereTi CA, hreTi Mm. ertuxs C, ertoxs MQm. 12-13 ma-gasmenili A, -gasmenilni MQm. 13 igi] A. igi] + da MQm. Zleva Q, Zleva CAMm. ganwiluliTa] gawiruliTa C, ganwiruliTa AMQm. 14 daocnis M, sultanisa AMQ. ~ uricxuni spani CA + da CA. ganZasa CMQm, ganZsa Q, ganZisa A. da] _ A. kaxTa da yv. 15 eri] _ A. Tana] + CuenTa C. CuenTa] C, Cuenda A, Cuen Tana Mm. ese oden da A. da moswrafed] A. 16 elTa usxenan m. sakuirvelman A, sakuirvelebaTama m. romeli A. Tu] CMQm. 17 eliTa] CMQm. da] _ A. Tu] C. wariqcevdes Tu ara C. ~ bevrni wareqcivnes A. Tu ara C. bevrTa C. samalavTaT] sanTliTa CAMQm. 18 maTive A, maTiTave C, mTiTve M. tyeTaT MQm, tyueTa A. mTxreblTaTa A, mTxreblTaT CMQm. moiyvandes A. igini] yovelni qristianeni A. yovelni] _ CMQm. 19 viTarca sxua] vasxa Mm. TsTa] misTa A. 20 uzaxebda] uzraxebda MQm. mTavarTagani] mravalTagani CMQm. mTavarTagani + vinme A. yovelTa CMQm.
1

A175r

Q96r C223v

10

M267r

m169v

15

A175v C224r

20

rom 12,1; filip. 4,18.

luka 1,52.

fsalm. 120,4.

fsalm. 85,10.

II sj. 32,30. 6 fsalm. 81,7.

311

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi wina-uvidoda da viTa lomi Seuzaxebda miTa maRliTa da viTa grigali mi-da-moiqceoda, TT goliaTebr1 mi[h]marTebda, da mklaviTa mtkiciTa2 daamobda axovanTa, srvida da dascemda wina-damTxueulTa yovelTa, vidremdis friadisa cemisagan ara Tu viTarca Zuelsa eliazars d[udeas]sa eli rmlisa vadasa oden daeweba3, aramed rmliT misiT ukmomdinariTa sisxliTa wiaRni aRsavsed etrTnes; romeli Semdgomad omisa gardadisa da muclisa sartylisa gansnisa sacnaur iqmna, queyanad ra daiTxia eseodeni mtknari | sisxlisa Seyinebulisa, romelsa pirvel ganxilvisa TT misgan vhgonebdiT gamosrulad. da mas dResa samni cxenni gamouklnes da meoTxesaRa zeda mjdomman srul-yo mis dRisa omi. da ese mravlisagan yovlad mciredi da knini warmovTqT. esreT ra TTmpyrobelobiT daipyra | hereTi | da kaxeTi da nebierad aRixuna cixeni da simagreni maTni, mzeebr mihfina wyaloba yovelTa zeda mkdrTa queyanisaTa4. da vinaTgan RmerTi esreT ganagebda | saqmeTa daviTisTa da warumarTebda yovelTa gzaTa misTa5 da moscemda Jamad-Jamad ZlevaTa sakrvelTa da uZRoda ZaliTi Zalad, arca igi udebebda ganmravlebad talantTa6 saqmeTa keTilTa da saTnoTa RmrTisaTa,7 aramed sruliTa guliTa hmsaxurebda | da maT iqmoda, romelni nebisad RmrTisad daamtkicnis da saTno-yofilad misda aRuCndis, viTarca aw iTquas. rameTu moigona aRSeneba monastrisa da daamtkica, romelica gamoirCia madlman saRmrToman, adgilsa yovlad Sueniersa da yovliTurT unaklulosa, romelsa Sina viTarca meore ca gardaarTxa8 taZari yovlad wmidisa dedisa RmrTisa,
1 da viTa lomi Seuzaxebda miTa maRliTa da viTa grigali mi-da-moiqceoda] CMQm. da TT A. 2 goliaTi viTa C. mimarTebda CAMQm. da] TT CMQm. mtkiciTa] ZlieriTa A. damobda Q, da mobda Mm. axoanTa C. srviTa C, svrida m. 3 dascemda] miscemda MQm. yovelTa] CMQm. 4 Zuelsa] Zulsa Q, Zulsa Mm. Zuelisa A. eliazars dudeassa] daviTs eliazar C, daviTisa eliazaris A, daviTs eliazars MQm. eli] A. lmisa A, rmalisa m. mliT A, rmliTa MQ, rmaliTa m. misiT] CMQm. 5 ukumomdinariTa A. wiaRni] welni A. aRsavse A. etrTnes] esxnes A. romeli] raJams A. Semdgomad] + erisa A. omisa gardadisa 6 da] CMQm. muclisa] _ A. muclisa] + da CMQm. queynad Cm. rai C. dainTxia m. 6-7 eseodeni ... gamosrulad] damtknarebuli sisxli da rameTu Cuen Tuis misgan gamodenasa vayenebdiT A. eseodenisa mtknarisa MQm. 7 Seyenebulisa CQ. romel C. vgonebdiT MQm. 8 meoTxesa AQ. mjdomman] _ A, mjdomelman m. 9 dRis m. hmi Q, omi CAMm. yovlad] _ A, yolad C. da knini] _ A. 10 esreT] ese A. TTmpyrobelobiT] mpyrobelobiT MQm. ereTi CA. da] _ A. aixuna AMQm. 11 mzeb Q. wyaloba Q, wyaloba sxv. yoelTa C. da] _ A. 12 ganagebda] _ C. da] _ C. warmarTebda C. yoelTa C. 13 sakrvelebaTa MQm. 14 udebda MQm, udebad A. talantTa] A, talatTa C. saqmeTa keTilTa da saTnoTa RmrTisaTa] CMQm. 15 msaxurebda A. maT] miT Mm. nebisa MQm. nebisad ... aRuCndis] mas saTnoeyofvodian A. 16 da amtkicnis Mm. misad C, misda MQm. iTqumis A. 17 aRSeneba Q, a-ba CMm, aRSeba A. gamoarCia Mm. 18 madlman] mRdelman CQ. da] Q. 19 viTarca] _ MQm. meore ca] me reca Mm, mereca Q. ca RT, ca C, caa A. gardairTxa C, gardavarTx Q, gardavarTxa Mm, gardaakarva A. wmidisa] + da ufrosad kurTxeulisa A. ~ RTisa dedisa C, RTismSobelisa MQm.
1

M267v

Q96v A176r C224v

10

m170r

15

20

I mef. 17,4. 2 esaia 26,11; luka 1,51. 3 II mef. 23,9-10. 4 fsalm. 64,9. 5 fsalm. 5,9; 118,5 da sxv. 25,20. 7 rom. 12,1; filip. 4,18. 8 esaia 40,22; ier. 10,12; fsalm. 103,2.

maTe

312

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi rabam rame aRmate|buli yovelTa winandelTa qmnulobisa, romeli zeSTa hmats Suenierebasa yovelTasa sivrciTa da nivTTa sikeTiTa da simravliTa da moqmnulobisa SeusworebelobiTa, romelsa Tana-mowamed hqonan Tualni mxedvelTani. da aRavso siwmi|deTa mier: patiosanTa nawilTa wmidaTasa, wmidaTa xatTa da siwmidisa samsaxurebelTa yovlad didebulTa da sxuaTa nivTTa Zrad sapovnebelTa. amaT | Tana dasxna munve didTa da xuasrovanTa mefeTa taxtni da saydarni, sasanTlebi da sakidelni ferad-feradni, iavarad moxumulni Tsni; da kualad grgnni da maniakni, da fialni da sasumelni, romelni mouxuna mefeTa arabeTisaTa, raJams TT iginica tyued moiyvanna, masve taZarsa Sina Sewirna RmrTisa, sasenod da samadlobelad Zlevisa mis sakrvelisa. da munve Semokribna kacni patiosanni cxorebiTa da Semkobilni yovliTa saTnoebiTa, ara TsTa samefoTa oden Sina povnilni, aramed queyanisa kideTa, sadaTca esmis vieTime sikeTe, sisrule [da] sulieriTa da orcieliTa saTnoebiTa aRsavseoba; iZivna da keTilad gamoiZivna1, moiyvanna da daamkdrna mas S|ina. da mamuli lipariteTi, um|kdrod daSTomili sruliad, sxuaTa | mravalTa da samarTlianTa, usarClel-miuxueWelTa soflebTa Tana | miscna dedasa RmrTisasa samsaxurebelad winaSe missa mdgomTaTs da uzrunveli trapezi ganuCina; romelica aw winamdebare ars yovlisa aRmosavalisa meored | ierusalemad, saswaulad yovlisa
1 raime C, rame AMQm. yovelTa] A, yoelTa C. qmnilobisa C, qmnulTa A. zesTa MQm. mats A. 2 SuenierebiTa A. yoelTasa C, yovliTa A. nivTiTa CMQm. da2] _ A . moqnilobisa C, moqmnulobiTa A , moqmnulebisa m. 3 SesworebulobiTa AMQm. romelTa Mm. Tana-mowamed hqonan Tualni mxedvelTani] aw Tana-mowmobiT xedven A . mxedvelTani] yovelTani A. 4 siwmindeTa m. naw lTsa Q, nawilsa Mm. wmidaTaTa A, wmindaTasa m. wmidaTasa] + da CA. xatTa] + mier A. siwmindisa m. 5 samsaxurvebelTa m. Zrad] Zniad A. sapovnelTa CQm, sapovovnelTa M. 6 xuasroanTa C, xosroanTa A. da] _ A. saydarni] + da C. 7 sasanTlebni C, sasanTleni A . sakidelni] kidelni A. ferad-ferad MQm. moxmulni AMm. 8 gvirgvini A. da1] MQm. da2] A. fialani MQm. sasmelni Mm. 9 iginic C. moiyvanna] + da CMQm. masve] misve MQm. Sina] _ C. Seswirna C. sasenod] sasr ad Q. 11 da] A. Semkulni AMQm. 12 ~ ara oden samefoTa TuisTa C, ara TuisTa oden samefoTa A . Sina] A. queynis C, queyanis A. kideTaT CA, kideTa MQm. sadaca Am. 13 esma CMQm. vieTme Mm. vieTime + siwmide A. sikeTeca C. sikeTe] + da MQm. sulierTa C. orcielTa C. saTnoebiTa] _ A, saTnoebaTa C. 13-14 aRsavseoba Q, a-ba sxv. 14 iZina AMQm. da] _ MQm. keTilad] kualad A. gamoiZina AMQm. daimkdrna MQm. 15 da] _ MQm. pipariteTi A, lipariteTa m. umkdroT Mm. daSTomili] darComil iyo A. sruliad] aramed A.sxuaTa] + da ( Q) nivTTa sikeTiTa da simravliTa da moqmnilobis (_ lobisa Qm) SeusworeblobiTa, romlisa Tana MQm. 16 usarCleli A. mixueWilTa MQm. 17 samsaxurebelni A. winaSe missa mdgomTaTs] winaSe mdgomelTa misTaTuis A, missa mdgomTaTs MQm. 18 aRmosavalisa A, a-vlisa sxv. ielusalemad CMm, ilimad A, i lmad Q. saswaulad] saswavlod C, ss wld Q.
1

M268r

A176v

C225r

10

M268v Q97r m170v A177r

15

C225v

20

fsalm. 33,5; 68,33 da sxv.

313

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi keTilisad, moZRurad swavlulebisad, sxuad aTinad, friad uaRres missa saRmrToTa Sina, wesad da kanonad yovlisa saeklesiosa Suenierebisad.* da kualad sxua moigona saqme, Semsgavsebulad mowyalisa da tkbilisa, RmrTis-saxisa kacTmoyuarebisa Tsisa: aRaSena qsenoni adgilsa Semsgavsebulsa da Sueniersa, romelsa Sina Sekribna Zmani, TTo-saxiTa seniTa gancdilni; da moumzada yoveli samari maTi unaklulod da uxuebiT da ganuCinna Sesavalni da saRuawni maTni. yovladve TT mividis, moixilnis, moikiTxnis da ambors-uyvis TiToeulsa, hfufunebdis mamebr1, swyalobdis da hnatridis, ganamnis moTminebisa mimarT, monaxis TsiTa eliTa cxedrebi, samoslebi da sagebeli, pinaki da yoveli samari maTi; miscis Ti|Toeulsa oqro kma-sayofi da ga|nakrZalnis zeda-mdgomelni maTni da ganagis yoveli saqme maTi didadSuenierad2 da RmrTismsaxurebiT. ama Jamadmde qalaqi tfilisi, rusTavi, somxiTi, yoveli samSlde, agarani TurqTa hqondes, xolo TrialeTi da klde-karni hqondes Tev|dores, Wyondidelisa diswulsa, kacsa goniersa da didad myofsa. rameTu mefe ra gardavidis afxazeTad, umcrore eSinodis TurqTa da maTTa cixovanTa; mas Jamsa gardavida mefe [imier]; Sekrbes giorgi | Wyondidelisa da mwignobarTuxuces[i]sa winaSe Tevdore, abuleT da ivane orbeli, da simarjT moipares samSlde. maSin iqmna didi sixaruli, rameTu dRiTi-dRe Seemateboda sazRvarTa samefosaTa. cnes ra TurqTa aReba samSldisa, | umravlesni cixeni somxiTisani dautevnes da Rame meot iqmnnes, xolo Cuen Tana moiTualnes igini.
1 keTilisa MQm. swavlulebisa M. sxuad] saxad C, sityuad A. aTinad] _ C. saRToTa CMm. 2 wesTa A. da] MQm. da kanonad] diakonad A. kanonad] + da C. saeklesiaosa A. 3 sx Q, sxua D, sxua sxv. Semgavsebuli CA. 3-4 RmrTisa (RTisa) saxisa AMQm, RTisa saxierisa C. 4 da kacTmoyuarisa C. aRaSenna M. qsenonni CMQm. 4-5 Semsgavsebulsa da Sueniersa] Semsgavsebulad Suenierad MQm. 5 Sekrbian A. moumzadna m. 6 yoeli C. da1] _ A. da2] Mm. ganuCina A. Sesavali A. da] _ C. saRuawi A, saRuaweni Mm. 7 maTni] + da CMQm. mividis] + da CA. da moikiTxnis C. TuiToeulsa A, TuiTeulsa CMQ, TTveulsa m. 8 hfufunebdis] A, afufunebdis MQm. mamaebr M. natridis A. ganamnobdis CA. 9 cxedrebi, samoslebi] cxedrebisa mosilebiTa MQm. samoseli C. da] _ C. sagebeli] + maTi A. 10 moscis A. TuiToeulsa A, TuiTeulsa CMQm. kma-sayofi] kma CMm, kma Q, sayofini A. da] _ MQ. gankrZalnis MQm, gankrZalulni A. maTni] _ C. da] _ CMQm. 11 yoeli C. didad da Suenierad A. da] A. RTismsaxurebiTa Mm. 12 ama] xolo vidre ama A, xolo amad C, amaT Q, amad Mm. Jamamde C. rusTavi] + da A. 13 TrialeTni Q. xolo TrialeTi da kldekarni hqondes] Mm. Tevdore CMQm. Wyondidelsa MQm. da1] MQm. myofs m. ~ ra mefe A. gardvidis m. afxazeTad] _ MQm, afxazeTiT C. umcro MQm. 15 eSinoda MQm. ~ mefe gardavida (gard(a)movides Mm, gardamovida Q) AMQm. imier] imeriTs MQm, imeriT CA. giorgis MQm. 16 Wyondidlis winaSe A. Wyondidelsa CMQm. da1] _ MQm. mwignobarTa- Q, m-uxucessa CAMQm. winaSe] _ A. abuleTi C. ivane AMm, ivne Q. 17-18 Sematebda MQm. 19 RamiT A. meot iqmnnes] ivltodes CMQ. xolo] da A. Cuen Tana] CuenTa C. * C-Si am sityvas mosdevs: `xolo saxeli misi gelaTi.~ savaraudebelia, rom sworia s. yauxCiSvilis mosazreba, romlis mixedviTac es sityvebi CanarTs warmoadgens (qcba2, II, gv. 331).
1

A177v M269r

10

C226r

15

m171r

Q97v

20

isu zir. 30,7.

fsalm. 8,2 da sxv.

314

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi rameTu vidre moaqamde sTuelTa Camoiarian TurqTa somxiTi, yovliTa falangebiTa maTiTa Camodgian gaCianTa, p|irsa mtkurisasa, tfilisiTgan vidre bardavadmde da ioris pirTa, yovelTa amaT SuenierTa adgilTa sazamTroTa, romelTa Sina zamTris, viTarca aresa gazafxulisasa, iTibebis Tiva da aqus SeSa da wyali uxuebiT; da mun ars simravle nadirTa TToferi da saSuebeli yoveli; amaT adgilTa Sina dadgian xargebiTa; cxenisa, jorisa, cxovrisa da aqlemebisa maTisa ara iyo ricx1. | | da aqunda cxoreba sanatreli: nadirobdian, ganisuenebdian, ixarebdian da ara iyo naklulevaneba maT Tana2. TsTa qalaqTa vaWrobdian, xolo CuenTa napirTa arbevdian; da tyTa da alafiTa savseTa gazafxulsa Tana iwyian aRmarT slvad, mTaTa somxiTisa da araratisaTa. egreTve zafxulisca hqondis Sueba da gansueneba TivaTa da velTa SuenierTa, wyaroTa da adgilTa yuavilovanTa3 yofiTa. da eseoden did iyo Zali maTi da simravle, romel sTqumca Tu: `yoveli Turqoba yovlisa queyanisa iqi arso~. da aravisgan mosagonebel iyo odesca maTi gansxma, anu vneba, arca Tu TT sult|nisagan.* odes samSlde da Zerna aRiRes,** mas welsa movida Zali sultnisa da yoveli Turqqmniloba, kaci viTar asi aTasi, ugrZnulad simarjTa. xolo mefe dga naWarmagevs taZreuliTa. cna ra mimwuxri moslva maTi | TrialeTs, Rame | yovel
1 rameTu] xolo MQm. vidre] CMQm. maqamomde A , moaqamdas MQ, moaqanamdis m. sTuelTamdis A, sTulTa MQ, sTualTa m. 1-2 falangiTa A . 2 gaCianTa] + da C. TbilisiTgan C. vidre] CMQm. bardavamde CMQm. 3 pirsa C. pirTa] + da CMQm. maT A. ~ sazamTroTa SuenierTa adgilTa CA. 4 ~ viTarca zamTrisa MQm. zamTrisaresa Q . Tiva Q, Tiva sxv. 5 TToferi] Tlferi Q, Tualferi Mm. 6 dadgan Q. xargebiTa] xarebiTa M, arebisa m. cxenisa] _ C, cxenis m. jorisa] CMQm. cxovrisa] _ C, cxurisa AMQm. aqlemisa A. 8 da] _ A. hqonda CMQm. cxoreba CAM, cxovreba m. inadirobdian A. gaisuenebdian CMQm. ixarebdian da] _ MQm. ara] arara C. 9 naklulevaneba Q, n-ba sxv. CuenTa napirTa] Cuen Tana puriTa MQm. 10 da] A. tyueTa MQm. savseTa] _ A. gazafxulisa m. slvad] savlad MQ, svlad m. ~ slva aRmarT A. 11 somxiTisaTa MQm. zafxulisaca AQ. Sueba Q, Sueba sxv. 11-12 gansueneba Q, g-ba sxv. 12 TiviTa da veliTa SuenieriTa Mm. ~ yuavilovanTa adgilTa CA. yofiTa] MQm, yofilTa A. 13 esoden CQ. didi A. maTi] CA. simravle] + maTi CA. romel sTqumca] romelsa Tumca A. romeli MQm. sTqumca Q, sTquamca Mm. Turqmaneba C, Turqoba AMm. 14 iq m. iqi arso] A. da] umisod A. gasxma Q, gasxma CA, gasmia Mm. 15 vneba QD, vneba sxv. Tu] _ C. sultanisagan A. sultnisagan] + qaronikonsa samas ocda aTsa C. 16 da Zerna] CMQm. aiRes CAMm. aRiRes] + qronikoni iyo samasocdaaTi A. mas welsa] maSin A. sultanisa A. 17 Turqqmniloba MQm, Turqoba A, Turqmanoba C. asi aTasi CA, sC MQm (m-s Tavze aweria: `2000 (sic)~. ugrZneulod CMm, ugrZnaulad A, ugrZneulad Q. 18 taZreulTa C. mosvla m. ~ moslva maTi mimwuxr(i) MQm. yovel] yuel C. * C-Si am sityuas mosdevs TariRi: (qronikoni 330). n. kidev variantebSi. ** am sityvas A-Si mosdevs TariRi: (qron. 330). n. kidev variantebSi.
1

A178r

M269v C226v

10

A178v

15

m171v

20

fsalm. 39,13; 103,25 da sxv.

fsalm. 138,16.

fsalm. 22,2.

315

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi warvida m[iseuli]Ta kaciTa aTas xuTasiTa, rameTu eseodenni daxudes mas winaSe. ciskars movides Turqni da iqmna brZola Zlieri da ficxeli mas dResa; da SewevniTa RmrTisaTa | iZlia banaki maTi; da midrekasa dRisasa midrkes sivltolad eseoden zargandilni da moswrafeni, vidremdis arca Tu karavTa maTTa da WurWelTa mixednes yovlad, aramed moswrafebasa pativ-sce|s ferTasa ufros saqonlisa maTisa da | esreT ganibnivnes TsTa queyanaTa. xolo eseviTarsa sakrvelsa sivltolasa maTsa TT mefe da spani misni eseoden urwmuno iqmnnes, vidremdis aravin sdevna yovlad, rameTu xvalis omi egona.* wariRo giorgi Wyondidelman rusTavica, mefisa muxnars yofasa;** | romlisaTsca didad wyena Seeqmna TurqTa da ridoba sazamTroTa adgilTa dgomisa; rameTu moimsturnis mefeman, romelTa mosrva egebodis da ugrZnulad daesxis da moswydnis. da ese ara erT, gina or anu sam, aramed mraval gzis, viTarca aw erTi iTquas***. rameTu taos Camodges didni Turqni xargebiTa, vinaTgan zamTrisa sificxlesa da mTaTa simagresa miendvnes. xolo mefeman moielovna esreT, rameTu spaTa qarTlisaTa mzaoba ubrZana da TT quTaTiss gardavida, rom|liTa ueWuelyvna igini. da TTuesa febervalsa acnoba qarTvelTa da mesxTa, raTa klarjeTs daxuden paemansa da TT SidiTa spiTa xufaTiT Woroxis piri warvlo; Sekrbes erTad da ugrZnulad daesxnes maT zeda, uSiSad guldebiT [da] sasoebiT msxdomareTa
1 miseuliTa] CMQm, maslaTa A . esodenni CAQ. winaSe] SinaSe A. 2 ~ movides ciskrad C. da] _ MQm . Zlieri] _ AQ. da] AMQm. ficxeli] Mm. mas dResa] _ A . dResa] + Sina C. da3] _ Q . 3 midrikes m. 4-5 WurWelTa] + maTTa A. 5 yolad C. ferTasa] ferTa MQm, ferTa maTTa A. 56 saqonlisa maTisa] maTsa CQ, maTs Mm. 6 ganibnines C, ganibnivnen Q. eseviTarca M , ese v a m. eseviTarsa] + queyanasa A. 6-7 sivltolasa] _ A , sivltosa m. 7 eseoden] _ Q , esoden C. iqmnnes] iyvnes CA . vidremdis] viTarmed A. 8 yolad C. xvalisa yv. homi C. egonaT D. egona] + qaronikonsa samasocdaTxuTmetsa C, da A. 9 waiRo CA, warvlo Mm. Wyondideli A, W y MQm. muxrans AMm. 9-10 romlisaTs C. yofasa] + iyo qronikoni samasocdaTxuTmeti A. 10 didad] A. Sewyena A. Seeqna CMQm. ridoba QD, ridoba sxv. 11 moimsturis CQ (Q-Si Camatebulia n: moimsturnis), moimsaxurna A, moimsaxurnis M, momsaxurnis m. romliTa Mm. mosrva] mosrva CA, moreva Q, moreva M , moreua m . egebvodis A. da] rameTu MQm . ugrZnaulad A, ugrZneulod CQ, ugrZneulad Mm . da 2] _ A . 12 amoswyvdnis m. ara erT gina or anu sam] araTu erTxel C. erT] + gzis A. gina] anu A . or] + gzis A . anu] gina A. aw] _ A . 13 iTqumis A. rameTu] qronikonsa samas ocdaTequsmetsa C. ~ vinaTgan xargebiTa CMm. xargaebiTa A. vinaTgan] rameTu A. 14 sificxesa Mm, sificxiTa A. mTisa C, maTTa m. simagreTa MQm. 15 mzaoba Q, mzaoba sxv. quTaTis yv. gardavida] warvida A. 1516 ueWuel iqmnes MQm. 16 febervals M. icnoba A. kalarjeTs m. 17 SidaTa C, SuidiTa A, SdiTa Q, SvidiTa Mm. xufTiTa A, xufTiT Mm , xufiTiT Q. wavlo CA. warvlo] + da CA. 18 ugrZnaulad A, ugZneul d Q, ugrZneulod CMm. daesxa A. maT zeda] mTazeda C. uSiSrad guldebiT] CMQm. sasoebiT] A. * am sityvas C-Si mosdevs TariRi (qronikoni 335). n. kidev variantebSi. ** am sityvas A-Si mosdevs TariRi (qronikoni 335). n. kidev variantebSi. *** am sityvas C-Si mosdevs TariRi (qronikoni 336). n. kidev variantebSi.

C227r

M270r Q98r

A179r

10

C227v

15

20

316

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi basianadmde da mTad karniforisa;* mosres simravle maTi uricx da daatyueves deda-wuli maTi; da aRiRes cxenebi, cxovari, aqlemebi da yoveli naqon|ebi maTi, romliTa aRivso yoveli samefo misi yovliTa | keTi|liTa.** da masve welsa asuli Tsi kata gagzavna saberZneTs sZlad berZenTa mefisa, rameTu pirvel amisa pirmSo asuli Tsi Tamar gaegzavna dedoflad Sarvanisa, raTa viTarca orni mnaTobni, erTi aRmosavals da erTi dasavals, ciskrovanhyofden sferosa, mamisagan mimRebelni mzeebrTa SaravandedTani.*** da meoresa welsa daipyrna grigolis Zeni, asaT da SoTa da aRiRo cixe giSi; da gagzavna Ze Tsi demetre Sarvans spiTa ZlieriTa laSqrad. xolo man qmnna omni sakrvelni, romliTa ganakrvna mxilvelni da msmenelni: gamoiRo cixe qalaZori da Zleva-Semosili | movida winaSe mamisa Tsisa, savse alafiTa da tyTa uricxTa. meoresa welsa | bzobad warmoemarTa mefe RanuiT warslvad rasis pirsa da zatiki gardaiada naidurs. mun moarTues ambavi beSqen jayelisa javaxeTs TurqTagan moklvisa; da amisT|s uSlides didebulni mas Jamsa warslvad; da yovlad ara moismina, aramed daesxa TurqTa, rasis pirsa mdgomTa, mosra simravle maTi da warmoiRo tyue da alafi uricx. amasve welsa aRiRo somxiTs cixe-qalaqi lore da maSinve ivlissa aRixuna agarani meoresa dResa ciskars. rameTu pirvelca ese cixe aeRo bagrats, papsa missa,
1 basianamde AMQm. da] _ C . mTad] maTad Mm. karniforisa Cm, karmiforisad A, karmiforisa MQ. karniforisa] + rameTu qronikoni iyo samasocda Tuqusmeti A. uricx da] CMQm. 1-2 daatyueves deda-wuli maTi] MQm. daatyueves] aRiRes AM. 2 da aRiRes] CA. cxenebiTa A. cxuari C, cxvari AM + da Q. aqlemi CA. yoeli C. 3 samefo D, samefo sxv. 4 welsa] + gagzavna C. kata] C, kaxa Mm, kaxa Q. gagzavna] C. mefisad A. 5 amisa] amissa CMQm, amirasa A. asulTa CMQm. Tsi] A, TsTa CMQm. Tamar] A, Tamari MQm. gagzavna dedoflad Sarvanisa] Sarvanisa dedoflad Tamar A. 6 aRmosavleTs MQm. da] Q, xolo A . erTi] meore CA. dasavleTs MQm. 67 ciskrovan-yofden A. 7 sferosa] _ C, saferosa AMQm. mimRebelTa A. 8 asaT] asa A, saT Q, saTa Mm, SoTa] SoTai C, boTa Mm. aiRo CA. giSi] gibi Mm. da] CA. 9 dimitri C. Saravans M, Sarvs Q. laSqriTa A. ZrieliTa C. man] mun A. 10 msmenelni] + da C. gamoiRo] aiRo A. qlaZori MQm. 11 uricxTa] + movida mamisa Tuisisa A. 12 xolo welsa meoresa A. welsa] _ C. w.] + daipyrna A. bzobasa C. ~ warmoemarTa bzobad A. mefe] _ A. RanuiT] _ C. warsvlad m. rasis pirsa] raiss C, rais MQm, raxsis A. 13 anbavi m. 14 uSliden m. warsvlad m. 14-15 ~ ara moismina yovlad A. yolad C. 15 raxsis CA. mdgomareTa C. mdgomTa] + da AMQm. maTi] + uricx A. da] CMQm. 16 tyue] + da simravle m. uricx] _ A. 17 welsa] dResa C. aiRo CA. somxiTs] _ A, somxiTis C, somxiTisa Q. cixeqalaqi lore] cixe lore A, cixe lore cixe qalaqi MQm. maSinve] _ C, maSin A. ivlissa] _ C. aixuna CAMQm. 18 agarani] + da C. ciskarsa MQm. papasa AMQm.
* am sityvas A-Si mosdevs TariRi (qronikoni 336). n. kidev variantebSi. ** am sityvas D -Si mosdevs TariRi (qronikoni 336). *** D-Si am sityvas mosdevs CanarTi mTargmanebelTa Sesaxeb, romelic teqstSia Setanili.

A179v m172r M270v

10

Q98v C228r

A180r

15

20

317

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi garna | sam Tue brZoliTa*. amasve agstossa mokuda sultani maliqi, maliq-Sas Ze, da aleqsi berZenTa mefe da ver cn[a] erTman erTisa sikudili.** xedvida ra mefe daviT eseodenTa zegardamoTa RmrTisamier[Ta] wyalobaTa, SewevnaTa, ZlevaTa da ganmarjuebaTa TsTa da romelTa RmerTi moscemda samefoTa, queyanaTa, qalaqTa da cixeTa, rameTu ara iyo eseodeni simravle laSqarTa samefosa Sina | missa, raTamca qalaqTa da cixeTa Sina mdgomad da damWirvelad da kualad TT mis Tana myofelad da molaSqredmca kma iyvnes | daucxromel[sa] da samaradisosa missa mimoslvasa zamTar da zafxul, g[i]naRa sadame laSqrobasa, | amisTsca Semoikriba goneba, keTilad da gonierad gamgone, viTarca daviT sulisa mier wmidisa, aRiRo maRlad1 Tavi Tsi da mimoavlo Tuali gonebisa Tsisa; da ganicada keTilad da ganizraxa samefoTa cnobiTa, romel ara kma iyvnes samefosa misisani Tana-miyolad krTomaTa da wadierebaTa sulisa misisaTa. da msgavsad aleqsandresa da amanca sulT-iTquna, rameTu iTqumis misTs, viTarmed filosofosman vinme hrqua mas: `ariano mravalni da uricxuni saufloni, romelTa arca Tu saxeli asmies Seni~; da man sulT-iTquna da Tqua: `ukueTu damiSTes eseni, ra iyos mpyrobeloba Cemi?~. amisTsca aman meoreman ale|qsandre ganizraxa sivrciTa gonebisaTa, rame|Tu sxuebr ara iyo Rone, da uwyoda keTilad yivCayTa naTesavisa simravle da simne
1 brZoliTa] + qronikonsa samas ocdaTurametsa C. amasve] Tuesa C. agstosa m. mariqi C. maliqaSis Q, maliqabis Mm. 2 vera CMQm. cnes CAMQm. erTman erTisa] erTmanerTisa C, erTman meorisa A. sikudili] + qronikoni iyo samasocdaTurameti A. 3 esodenTa C. RmrTisamierTa wyalobaTa] _ CMQm. RmrTisamierTa] RmrTisa mimarT A. 4 gamarjuebaTa CA. 5 ara] ara egre A. esodeni CA. laSqarsa m. SewevnaTa] _ A. 6 mdgomi A. da] _ A. mWirvelad C. 7 TT mis Tana] TsTa Tana MQm, TuisTana C. myofad A, myolad C. molaSqredca A. eyunes A. daucxromelad CAMQm. 8 da samaradisosa missa] _ A. mimoslvasa] + da C. zamTar ... laSqrobasa] laSqrobasa missa zamTar da zafxul A. ginaRa sadame] ganaRa sadme Mm, gnaRa sadame Q , ganaRsame C. 9 amisTsca] amisa MQm. goneba Q, goneba sxv. keTilad da gonierad gamgone, viTarca daviT sulisa mier wmidisa] CMQm. 10 aRiRo maRlad Tavi Tsi] _ A. maRlad] malad M. mimovlo MQm. 10-11 gonebisa Tsisa da] gonebasa MQm. Tsisa] CQ, Tavisisa A. da] _ M. 11 da] _ A. ganizraxa] ganicada MQm. cnobiTa] gonebiTa MQm. romeli MQm. 12 krTomiTa AMm. da] _ A . wadierebiTa CAMm. misisaTa) TsisaTa MQm. 13 aleqsandressa yv. + qmna A. da] _ MQm. iTqumisca misTs A. viTarmed] A. 14 filasofosman Am. hrqua A, hqua CM. arian A. saufloni] sflni Q, sofelni CMm, samefoni A . romelni A. 15 Tu] C. ~ saxeli Seni asmies C. gasmies Sen MQm. 16 mpyrobloba CMm. 16-17 Cemi amisTsca] CemisaTsca MQ, CemTsca m. 17 meore MQm. ganiZraxa m. 18 sxuaebr CAM, sxuaeb m. da] CMQm. naTesavad simravlesa A. * am sityvas mosdevs TariRi C-Si (qronikoni 338). n. kidev variantebSi. ** am sityvas A-Si mosdevs TariRi (qronikoni 338). n. kidev variantebSi.
1

M271r

m172v C228v

A180v

10

15

Q99r M271v

20

fsalm. 74,6.

318

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi wyobaTa Sina, sisubuqe mimoslvisa, sificx[l]e mimarTebisa, advilad dasamWirveloba da yovliTurT momzavebeloba nebisa Tsisa; da amaT Tana da uadviles iyvnes moslvad maxlobelobiTaca da upovarebiTa; da rameTu | pirvel mravalTa welTasa mier | moeyvana sanatreli da yovlad ganTqmuli sikeTiTa guaranduxt dedofali, Svili yivCayTa umTavresisa, aTraqa SaraRanis Zisa, sjulierad meuRled Tsad da dedoflad yovlisa saqarTvelosa amisTsca waravlinna kacni sarwmunoni da mouwoda yivCayTa da simamrsa Tssa. xolo maT sixaruliT miiTuales, | garna iTxoves gza mSdobisa ovsTagan. amisTsca [i]iZula mefe warslvad ovseTs; da sityuasave Tana waremarTa da Tana-waritana giorgi Wyondideli, mwignobarTuxucesi Tsi, kaci sruli yovliTa sikeTiTa sulisa da orcTaTa, savse sibrZniTa da gonierebiTa, ganmzraxi, sani da frTxili, Tana-aRzrdili [patronTa], aRmzrdeli patronisa da Tana-ganmkafeli* yovelTa gzaTa da saqmeTa da RuawlTa misTa. Sevides ovseTs; da moegebnes mefeni ovseTisani da yovelni mTavarni maTni, da viTarca monani dadges winaSe missa; da aRixuna mZevalni orgniTve, ovsTa da yivCayTa, da esreT advilad SeaerTna ornive na|Tesavni, da yo Soris maTsa mSdoba da siy|uaruli, viTarca ZmaTa; aRixuna cixeni darialisa da yovelTa karTa ovseTisa da kavkasiisa mTisaTani, da Seqmna gza mSdobisa yivCayTaTs; da gamoiyvana
1 ~ wyobaTa Sina simne A. wyobaTa] wyalobaTa m (M -Sic jer ase yofila, gadasworebulia). simsubuqe m. mimoslva da (da _ C ) CA, mimosvlisa m. dasamWirv(e)loba AMm, dasamWirvloba Q . 2 da] MQm. momzavebloba Q, momzaveb(e)loba AMm, da] _ MQm . uadvile C. 3 mosvlad m. maxloblobiTaca C. upuarebiTa C. da] CA. pirvel] _ A . welTa A. 4 moiyvana MQm. m.] + kualad A. sanatrelad A. yovlad] _ A . guranduxt Qm. 5 aTraqa SaraRanis Zisa] aTaraqSara RanisZisa C, aTranqsaranis Zisa MQ, aTraq saranis Zisa m. da] _ A . 6 waravlinna kacni ... mSdobisa ovsTagan] _ C (msgavsi kidurwerilobis gamo). kacni] + yovlisa saqarTvelosa A. maT] _ A . 7-8 garna iTxoves] ganiTxoves A. 8 gza Q, gza sxv. 9 iiZula mefe] iZula mefe C, brZana mefeman A , aiZula MQ, aiZulva m. mefe] Mm. warsvla m. sityuasave Tana waremarTa] CMQm. 10 Tanawaritana] wariyvana Mm + ovseTs C. Wyondideli] Wy MQm + da CA. mwignobarTa uxucesi MQ. 11 orcTaTa C , orcTasa AMQm . 12 Tana-aRzrdili] Tana-aRzrdil Q, Tana-aRmzrdel Mm. aRmzrdeli ] aRzrdili Mm . + patronTa RT. patronisa] patronisa CA , patronTa MQm. Tanagankafuli CA , Tana-gankafili M, Tana-gnk fli Q, Tana-ganyofili m. 13 yoelTa C. da] _ A . 14 ~ ovseTis mefeni A. yovelni] _ A , yoelni C. 15 viTarca monani] monaniviTa C. + da M. missa da] CMQm. aRixunes A , aixuna CMQm. orTaganve CA , orgniTave m. 16 da] _ A . SeaerTnes A. orive m . mSdoba Q, m-ba sxv. 16-17 ~ siyuaruli da mSuidoba A. 17 ZmaTa] + da A . aixuna CAMQ. darialasa C, darielisni A . karTa] kacTa A. oseTisa Q. 18 mTisani C, maTisani A, mTisa Tana M, maTisa Tana m. da] _ A . mSdobisa Q, mSuidobisa sxv. yivCayTaTs da gamoiyvana simravle friad didi] _ A . * forma aRdgenilia iv. javaxiSvilis mier. qarTuli samarTlis istoria, Txzulebani, VI, 1982, gv. 272.

C229r A181r

m173r

10

15

A181v M272r

20

319

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi simravle friad didi, simamri da colis Zmani Tsni. da ara cudad daSura1, arca usaqmod iqmna | gamoyvaneba maTi, aramed maTiTa eliTa mosrna sruliad sparseTisa Zalni da dasca SiSi da zari yovelTa mefeTa queyanisaTa2, da maTiTa Tana-yoliTa qmnna saqmeni daurwmunebelni, viTarca iTquas waRmarT. maSin ovseTs yofasa miicvala | giorgi Wyondideli, Tav[s-mdebi] siyrmiTganTa patronis-msaxurebaTa; da pativiTa didiTa warmogzavna monastersa axalsa da mun daemarxa, romeli iglova yovelman samefoman da TT mefeman umetesca mamisa SemosiTa SavisaTa ormeoc dRe, vidremdis iSva vaxtang, romlisa xarebiTa dasna glova. xolo yivCayni daayenna adgilTa samaTod marjueTa deda-wuliTa maTiTa, romelTa Tana iyo wyobad ganmavali rCeuli ormeoci aTasi. eseni ganasrulna cxenebiTa da saWurveliTa; da | kualad monani, romel hyves rCeulni da ganswavlulni Ruawlsa3, viTar xuT aTas kac, yovelni qristeane-qmnilni, misandoni da gamocdilni sim|niTa; da TT yivCaynica umravlesni qristeane iqmnebodes dRiTi-dRe da simravle ricxsa mZle SeeZineboda qristesa. e|seni ra | esreT Semoikribna da daawyuna guarad-guarad, da daudginna spasalarni da mmarTebelni; da egreTve Tsisa samefosa spani, rCeulni da mokazmulni, cxen-keTilni da pir-Seuqcevelni; da saSual maTsa, TT igi, umsgavso spaspeti da wina-mbrZoli, mimsgavsebuli Zuel qaixosrosTs moTxrobilTa, wina-uZRoda.
1 simravle] C. didi] + laSqari C. da] _ A. ara] arca MQm. daSures A . 2 usaqmod] cud A . iqmna] CMQm. gamoyvaneba CMm, gamoyvana A. ~ maTi gamoyvan(eb)a CMQm. aramed] _ MQm. maTiT A. mosra C. sruliad] _ CMQm. da] A. 3 Tana-yoliTa] Tana-dgomiTa A. 4 daurwmunoebulni A. viTarca] romeli aw C. 5 xolo maSin A. giorgi] A . Wyoindeli Q. Tavsmdebi] da TaviT dga C, da Tav adga A, da Tavadgan Mm, da Tvdg Q. 6 patronis-msaxurebaTa] patronisa msaxurebaTa C, patiosnisa msaxurebaTaTuis A, patronis msaxurebaTa TsTa MQm. da pativiTa] _ C. warmogzavnna A. 7 igloa yoelman C. samefoman] sofelman samefoman C. umetesca mamisa] viTa mama A. mamisa] ZaZisa Mm. 8 SavisaTa] _ m, SemosiTa M. iSva] Sva C. romlisa xarebiTa] ri sxrebiTa Q. xarebisa m. daisna A, daxsna m. 10 samaTod] samTod MQm. marjueneTa Mm. 11 ganmavalni Mm. rCeulni MQm. ormoci CA. ormeoci aTasi] mC MQm; m-Si kidev Camatebulia: `4000 (sic)~. 11-12 eseni ganasrulna cxenebiTa da saWurveliTa] _ A. cxenebiTa] cixovnebiTa Q. 12 romelni C. da] MQm. ganswavlulni] ganasrulna Mm, ganswavlna Q. Ruawlsa] + cxenebiTa da saWurveliTa m. 13 xuTi C. aTasi CMQm, xuT aTas] xuTasi A. kaci yv. qene Q, qristiane(d) CAM. qmnulni Mm, + da C. 14 da] _ Q. qene Q, q-iane CAMm. iqmnebodes] qmnilni A. da simravle ricxsa mZle] _ A . ricxsa mZle C, uricx MQm. 15 SeeZinebodes C. SeeZineboda] + simravle A. 16 Semokribna A. guarad-guarad] guarad CA. da] _ C. daudgina AQ. da] _ A. 17 mmrTblni Q, mamarTebelni m. samefosani A. 18 pir-Seqceulni AMm. saSuval Mm. spa speti A. 19 misgvsbli Q, misgavsebuli Mm. Zuelisa CAQ, Zuilisa Mm. qaixosrosTuis C, qeixosrosTuis A, qaixosrosaTvis m.
1

C229v

Q99v

10

m173v A182r

15

C230r M272v

20

fsalm. 126,1.

fsalm. 71,11; 2,2; 47,5 da sxv. 3 fsalm. 17,35.

320

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da iwyo rbevad sparseTisa, Sarvanisa da somxiTisa didisa. rameTu ara daSureboda, arca moewyineboda, aramed Jamierad da wesierad iyovnebda maT, hmarTebda da ganagebda msgavsad mis[i]sa didgonebobisa. da vinRamca iyo wina-damdgom, anu mimmarT omisa anu amamaRlebel saWurvelisa winaSe missa? rameTu daRaTu werilman frTovansa vefxsa1 miamsgavsa makedoneli igi sificxliT mimmarTebelobisaTs da mswrafl mimovlisa queyanaTa Sina da Wrelad mravalferobisaTs qcevaTa da ganzraxvaTa misTasa, aramed Cueni ese grgnosani da axali aleqsandre, daRaTu JamiTa Semdgom, aramed ara saqmiTa, arca ganzraxviTa, arca | simniTa umcire; da TT maT saqmeTa Sina, romelTa mZled iTqumis aleqsandre, ara umdable, aramed mravliTa | umaRles mgonies ese; da raoden sawuToTa da orcielTa Sina igi misTa swo|rTa da moJameTa yovelTa umaRles da uzeSTaes iyo, egeoden ese saRmrToTa da qristes-mcnebaTa Sina orcielTave | Tana misTa pirvel[sa] hmatda. rameTu ara sca Zili TualTa, arca | ruli wamTa, arca gansueneba orcTa TsTa2; ara midrka gemovnebaTa mimarT, arca neb[i]sa orcTasa3, ara saWmelsasumelTa, arca simRera-siRodaTa4 da raTurTiT arara[Ta] eSmak[eulTa da] orcielTa, SemkrvelTa gonebisaTa da dasulebad da udebebad damzidvelTa nebisaTa, garna saRmrToTa da sasulieroTa yovelTa.
1 uwyo CMQm. rbevad] brZolad MQm. 2 arca moewyineboda ... hmarTebda] _ Q . aramed] _ Mm. iyovnebda] iyvanebda C, alaSqrebda A . marTebda AM. 3 missa yv. didgoneobiTa MQm, didisa gonierebisa A. wina-damdgomad MQm, wina-mdgomi misi da A . mimmarTi] _ A. anu mimmarT omisa] _ CMQm. 4 amRebel C, amRlbli Q, amaRlebuli Mm. anu amamaRlebel saWurvelisa winaSe missa] _ A. ~ mis winaSe MQm. 5 ~ frTovansa vefxsa miamsgavsa werilman A. miemsgavsa C. 5-6 sificxliTa Q, sificxiTa Mm , sificxeT C, sificxisa A. 6 mimmarTeblobisaTuis C, mimarTvelobisaTuis A, mimmarTebeli MQm. mimovlis CMQm. queyanasa A. 7 ganZraxvaTa m. 8 daRaTu] + iyo A . JamiT A. Semdgomi CA, Semdgomad MQm . aramed] _ A . saqmiTaca MQm. arca] da C, ara A . arca] da C. gazraxviTa Mm. 9 umcired A . da] _ A . 10 ara] arca C. umdables A . mravalTa Mm. umaRles mgonies ese] mougonies ese umaRles missa C. mgone ese A. raodenTa CA. sawuTroTa A. 11 ~ igi Sina A. sworiTa Mm . moJameTa] mohamebTa MQ , mohamebaTa m, misgan da mis JamisaTa A . yovelTa umaRles da uzeSTaes iyo] CMQm. 12 egoden CQ. ese] _ A. saRToTa m. pirvelTa CAMQm . pirvelsa] + yovelTa A . 13 matda A, ara sca] arca A. TualTa] + misTa C. hruli CMQm. gansu nb Q, g-ba sxv. 14 TsTa] MQm. ara] aramed A. gemovnebiTa C, ara gemovnebaTa A. nebsa Q, nebasa AMm, senebasa C. ara] arca C. 14-15 ~ sas(u)mel-saWmelTa CA . 15 simRera-siRodaTa] simReraTa C. siRodaTa] saTuodTa MQm. raiTurTiT C, da ara TurTiTa A , araTurT MQm. 15-17 araraTa eSmakeulTa ... sasulieroTa yovelTa] da araraT SemkrvelTa orcTa da gonebisaTa da dasulebad da udebebad da mzidvelTa niWisaTa C; ara ra orcielTa Seakra goneba garna saRmrToTa da sasulieroTa yovelTa A; ara eSmakreulTa orcTa da gonebisaTa dasrulebad da udebebad mzidvelTa nebisaTa Mm . ara SemkrvelTa orcTa da gonebisaTa dasrulebad da udebebad mzidvelTa nebisaTa Q.
1

A182v C230v Q100r M273r m174r

10

15

20

dan. 7,6.

fsalm. 131,4.

efes. 2,3.

galat. 5,21.

321

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da ganicade[ni]TRa oTxTa amaT welTa qmnilni misni, romelTa mravlisagan mciredTa megulebis Tqumad: aqundis Cueulebad ese mefesa, rameTu gangebulebiT gardavidis afxazeTad da Camoityuvnis Turqmanni sazamTroTa adgilTa mtkuris pirisaTa, rameTu maTnica mstovarni zeda-adgian mefesa da ikulevdian gzaTa misTa1. gardavida mefe geguTs da mier xufaTs da amiT gulpyrobil-yvna igini.* | xolo maT cnes ra siSore misi, Camodges botoras didni friad da daizamTres.** da | ara hruloda arca mefesa, aramed gardamoifrinva febervalsa aToTxmetsa da ucnaurad daesxa maT zeda; da ZliT vinme Seeswra cxensa da gardaixuewa. aRiRes tyue da alafi uricx. movida Ranus da masve Sdeulsa pirmarxvasa aRiRo Sarvanisa qalaqi yabala da aRavso samefo Tsi oqroTa da vecxliTa da yovliTa simdidriTa. warmovida qarTls da myis Sekriba spa da Cavida Sarvans, maissa Sdsa, arbia liJaTaT vidre qurdevanamde da xiS|talanTamde da savse alafiTa movides qarTls. maTve dReTa Seibnes Sarvaneli da darubandeli, mokles afridon da moswydnes Sarvanelni; Tuesa noenbersa warvida mefe aSornias da daesxa TurqmanTa; mosrna da iavar-yvna da warmoiRo uricx. Camovlo | mgzavr, daesxa sevgelamejs TurqmanTave, da ara dauteva motirali | karavTa maTTa. ese erTisa wlisa.

A183r C231r

10

M273v

15

C231v Q100v

1 da ganicadeniT...Tqumad] xolo A. ganicadeTRa CMQm. mravlisagan] mravalgzis MQm. 2 mciredi MQ, mciredni m. Tquma C. Tqumad] + xolo A. aqundes MQm. Cueuleba Mm. gangebulebiTa MQm, ganzraxviT A. 3 gardavides Mm, gardvidis T. afxazeTiT C. Camoityuvnnis Mm, Camoityunnis Q, Camoityunis C, Camoitannis A. Turqni C. 4 pirTa MQm. maTnica] mTanica C. mstuarni C, msxurni Q, msaxurni AMm. da] _ Q. ikulevdian] eZebdian A. 5 miT C. igini] + qronikoni iyo samas ormoci A. 6 botorias CM, bortias A, botrias m + Turqni C. da1] _ A. daizamTres + da qaronikoni iyo (ricxvi amoSlilia) C. da2] _ A. 7 ruloda CA. arca] _ A. aToTxmetsa] id MQm (m-Si zevidan aweria kidev: 14). da] _ A . 8 maT] _ A. ZlivaT C, Z(a)liTa MQm. cxensa] cixesa A . da2] _ Q. aiRes C. da] _ A. 9 uricx] + da CA. 10 pirmarxvasa] + dResa CMQm. aiRo CA. Sarvans A , Sarvani MQ, Sirvani m. yaba A, kabala MQm. aRivso CA. Tsi] _ A. vercxliTa m. da] _ A. simdidriTa] + da CMQm. wamovida A. 12 myis] mswrafl A. Seikriba M, Seikribna m. spa Q, spa CAM. Cavida] Sevida A. Sirvans m. arbia liJaTaT] daarbiva laJTaT C, arbialiT JaiT A, arabia liJaTaT Q. vidre] CMQm. 13 qurdevanamdis C, qurdevanamdi A, qurdevnamde Q. axiStalanTamdis C, SiStalanTamde Q, SiStlanTamde Mm. da] _ A. qarTlsa Mm, qarTlad A. masve dResa A. 14 Sarvaneli] _ MQm. fridon A. da2] _ A. moswydes CMQm, amoswyuidnes A. Sirvanelni m. 15 aSornas Q, abornias Mm. da] _ A. daesxnes MQ, daesxes m. iavar-hyvna C. da] A. 16 mgzavrad A . mgzavr] + da MQm. sevgelmejs MQm, sivgelamejs A. ~ TurqmanTa sevgelmajs C. TurqmanTa CA. 17 motirali] meoti Zali A. erTsa C. wlisad C, wilisa A. wlisa] + da A, qna C. * am sityvas mosdevs TariRi ART-Si (qronikoni 340, D-s aq furclebi aklia). n. kidev variantebSi. ** am sityvas mosdevs TariRi C-Si: `qronikoni iyo [...]~; ricxvi ar ikiTxeba.
1

20

fsalm. 138,3; rom. 11,33.

322

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi masve zamTarsa Cavida afxazeTs biWntamde da ganagna saqmeni mandaurni: Rirsni wyalobisani Seiwyalna, Semco|deni | daipyrna da wuarTna. iyo zamTari Zneli da Tovli friadi; ese ra cnes TurqTa, viTarmed Sors ars mefe, gul-debiT Camodges pirsa mtkurisasa. garna lomsa momelovanebelsa ara sconoda, arca hruloda omisaTs, verca[R]a damxrwevelTagani romeli daimWirvida; warmovida mswrafl afxazeTiT, TovlTa saSinelTa, gardaaTxrevina mTa lixisa, sada gardanakueTsa Tovlisasa aqunda simaRle mari sami; daxuda mzad spa misi, da pirvel hambavisa qarTlisa cnobamde daesxa xunans. da aRavso laSqarman mTiT mtkuramde da gagTaT berdujamde; da mosrnes piriTa maxlisaTa da | ara dauteves miqceuli k[edla]d1, romel ara dauSTa mTxrobi hambavisa.* Tue iyo marti. gazafxul gandidna mtkuari friad, romel nadinebsa ver daetia. amisiTa mindobiTa Cadges Turqmanni bardavs gul-debiT; maSin monaxna mefeman iginica da alons[a] mtkuarsa gacurda yivCayiTa da|uha[m]ravsa mas wyalsa da mosrna Turqni, arbia bardavi, dayo dRe ori da nebierad movida Sina savse alafiTa. Tue iyo ivnisi. amaT eseviTarTa Wir|Tagan Seiwrebulni Turqmanni da kualad vaWarni ganZel-tfileldmanelni warvides sultnisa winaSe; da yovelsa sparseTsa SeeRebnes Savad,
1 biWuintamdi C. gaagna MQ, gagna m.. 2 Seiwyalna] + da C. da] _ A. wuarTna] + rameTu A. Zneli da] _ A. Zneli] _ Q. 3 friadi] friad A, didi C. friadi] + xolo A. ese] _ A. cnes cnes m. 4 pirTa mtkurisaTa A. lomsa] _ CMQm. momelovanebelsa] _ A, momelovnebelsa C, momelovanebulsa MQ, moelovnebulsa m. sconoda] hrcxuenoda A, scnobda m. ruloda A. 4-5 hruloda omisaTs] CMQm. 5 vercaRa] vercara A, arca CMQm. damxrwevelTa Tana C. romeli] -A, ra Q, ra Mm. imWirvida MQm, iWirvida C. wamovida MQm. 6 saSinelTa] + da A. mTa lixisa] lixni CMQ, Tovli lixni m. sada] rameTu A. 7 simaRle] _ A . ~ sami mari C. sami] + da CA . spa D, spa sxv. da] MQm. ambvisa C, ambavisa A, ambisa m. 8 qarTlisa] _ A. cnobamdi C. xunans] xuanas A. aRavso laSqarman mTiT] aRivso laSqriTa maTiTa A. mtkuramdin C. gagTad CMm, gagTiaT A. 9 berdujamdis C. da] A. mosres CAMQm. da ara dauteves miqceuli kedlad] _ A. kedlad] kldeTa C, klded MQ, klde m. 10 romel ara dauSTa mTxrobi hambavisa] _ CMQm. ambavisa A. hambavisa] + qronikoni iyo samasormocdaerTi A; qoronikoni iyo tari, mani da ani RT. hambavisa] + romlisa laSqriTa aRsavse iyo mTiT mtkuramde da gagTaT berdujamde qoronikoni iyo tma D. iyo] A. 11 gazafxul] xolo viTarca moiwia gazafxuli da A . gandida C, gadidna MQm. friad] _ CMQm. rl] rameTu A. nadinobsa Q, nadinebsa ver daetia] nadinebi misi verRara itevda A. amisiTa] da misiTa A. 12 Cadgen Q. Turqni A. guldebiTa A. maSin] CMQm. monaxa m. alons CMQm, _ A . 13 mtkuars C, mtkursa Q. yivCayiTa] da yivCaynica C. dauhamravsa] da uzaravsa C, dauazravsa A, dahuazravs MQ, da huazravsa m. amas A. da] AQ. arbia] arabia AQ, da C. 14 bardavi] + da A. ~ ori dRe A. savse] Q. maT A. 15 Turqni C. 15-16 ganZa Mm. damanelni Q. 16 warvidodes MQm. sultanis Q, sultnis m, sultansa C, sultans A. ya Q , yoelsa C. SeiRebnes CA. * am sityvas mosdevs TariRi ART-Si (qronikoni 341). D-Si igive TariRi sxva sityvas (berdujamde) mosdevs. n. kidev variantebSi.
1

A183v m174v

C232r

10

M274r

A184r

15

20

I mef. 25,33; III mef. 14,10; IV mef. 9,8 da sxv.

323

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi romelTame pirni, romelTame elebi, da romel[Ta]me sruliad. da esreT miuTxrnes yovelni Wirni, mowevnulni maT zeda, romliTa aRZres wyalobad Tsa; da iqmna glova friadi Soris maTsa. maSin sultanman mouwoda arabeTisa mefesa durbezs sadayas Zesa da mosca Ze Tsi maliqi da yoveli Zali misi1; | da aCina spasalarad | elRazi, Ze arduxisi, kaci dahmani da mraval-Rone; da ubrZana Turqmanobasa, sadaRaca vin iyo, damaskoT da halabiTgan amoRmarT yovelsa | medrobad SemZlebelsa, amaT Tana aTabagsa ganZisasa misiTa ZaliTa da yovelTa somxiTisa amiraTa.* Sekrbes ese yovelni, SeiTqunes2 da Seimtkicnes simravliTa, viTarca qSa zRsa3, romelTa ver itevda queyana da agstossa [a]Tormetsa movides TrialeTs, manglis[s] da didgorTa, da TT ferTa zeda ver eteodes amaT adgilTa. xolo mefeman daviT, uSiSman da yovlad uZravman guliTa, Tu viTar | winaganawyo** spa Tsi; da Tu viTar yoveli saqme Suenierad da Ronierad yo, rabam rame wynarad | da uSfoTvelad, gamocdilebiT da yovlad brZnad ganago; da Tu viTar*** zegardamoTa SewevniTa | pirvelsave omsa iota banaki maTi da sivltolad
1 piri C + da A. da] CMQm. da romelTame] _ A, romelnime CMQ, romelime m. da2] _ C. esred m. 2 yovelni] _ A, yoelni C. moweulni m. aRZrnes A, aRiZrnes Q, aRzrnes M, aRazrnes m. 2-3 romliTa aRZres ... Soris maTsa] _ C. da iqmna glova friadi Soris maTsa] _ A. 4 sultanma m. arabeTis m. 5 yoveli] CMQm. eliazi CMQm. arduRisi A. kacni A. 6 dahmani] amani C, damani A, dahmni Q, da hmni Mm. da1] AMQ. sadRaca A, sadacaRa MQ, sadaca m. damaskoiT MQm, damaskoT CA. 7 alabiTgan CA, hlabiTgan Mm. aRmarT C. yovelni C. medrobda A. SemZlebelsa] Semokrebulsa C. ganZas MQm. 8 da] MQm. yovliTa Mm, yTa Q. somxiTisa CAMQm. amirTa m. amiraTa] + qronikoni iyo samas ormocdaerTi A; q. iyo tari, mani da ani RT. SeinTqunes m. da] A. 9 Semtkicdes CMQm. zRsa Q, zRsa sxv. romelTa ver itevda] romliTa aRivso A. 10 agstossa CA, agstosa MQm. aTormetsa] Turametsa CA. movida A. maglis Q, manglis sxv. da] romeli A. 12 guliTa] + da A. 12-13 wina ganewyo MQm. 13 spa QD, spa Am, spaa M. spa Tsi ... Zali da simravle spaTa misTa (gv.327,4)] simravle spaTa C. n. kidev amave gverdze, Sen. **. Tsi] misi A. da] _ A. 14 uSfoTvelad] + da A. gamocdilobiT AQ. da] _ A. 15 zegardamoTa SewevniTa hirvelsave omsa ... imxilos jerovnad Txrobasa vermicemisada (325,6)] Tuisni spani daicvna uvnebelad amaT yovelTaTuis vgoneb romel yovelTa brZenTa soflisaTa ver SemZlebel ars miTxrobiT zeda-miwevniT yovelsave rameTu pirvelsave omsa iota banaki maTi da ivltoda A. homsa Q. iota banaki maTi da] MQm. * am sityvas ART-Si mosdevs TariRi (qronikoni 341). D -Si TariRi ar aris. n. kidev variantebSi. ** `wina-ganawyo ..~. am sityvis Semdeg C-Si (xelnaw. 232v, str. 12) teqsti gamotovebulia nakluli dednis gamo. momdevno sityvebia: `gankrTa, aiyara~ (Cveni gamocemis gv.327,4). *** am sityvis Semdeg teqstSi (didgoris brZolis epizodSi) Txrobis Tanmimdevroba gansxvavebulia MQm da A (agreTve RDT) nusxebSi sityvebamde: `aRivso oqroTa~. `qarTlis cxovrebis~ pirvel gamocemaSi es monakveTi gamarTulia RT (da B) nusxaTa mixedviT. s. yauxCiSvili (qc2, gv. 341) safuZvlad iRebs A-s. Cveni gamocema am monakveTSi emyareba MQm-s, radgan am nusxebSi Txroba Sinaarsobrivad Tanmimdevrulia da azrobrivad gamarTuli.
1

C232v m175r Q101r

10

A184v1

M274v A184v6

15

20

fsalm. 32,6.

fsalm. 2,2.

fsalm. 77,27; ier. 33,22; esaia 10,22; rom. 9,27.

324

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi midrikna igini; da viTariTa RoniTa mosrna saxelovanni igi mbrZolni arabeTisani, | anu meotTa viTar simarjT da gankrZalulad sdevnna da mosrna, romliTa aRivsnes velni, mTani da Releni mZorebiTa; da Tu viTar | Tsni spani daicvna uvnebelad amaT yovelTaTs ara Cueni, aramed vgoneb, viTarmed yovelTa brZenTa soflisa da gamometyuelTa ena ver SemZlebel ars miTxrobad zeda-miwevniT yovelsave [da] imxilos jerovnad gamowulilviT [Txrobasa ver-] micem[is]ad[a]. | rameTu eli maRlisa Seeweoda da Zali zegardamo [h]farvida mas; da wmida mowame giorgi gancxadebulad da yovelTa saxilvelad wina-uZRoda mas da mklaviTa TsiTa mosrvida zeda-mowevnulTa usjuloTa maT warmarTTa, romel TT igi usjuloni da umecarni moRmarT aRiarebdes da mogTxrobdes saswaulsa amas mTavarmowamisa giorgissa. xolo | spani Cuenni da ufrosad yoveli samefo Tu viTar-ese aRivso oqroTa da vecxliTa, arabuliTa cxenebiTa, asuruliTa jorebiTa, | karvebiTa da sarafardebiTa da sxTa uricxTa WurWlebiTa sabrZoleli[i]Ta, TTo-saxeTa qosTa [mier] da filakavanTa, sasmurTa turfaTa da sanadimoTa, sabanelTa da samzareuloTa, raodenman qartaman da melanman1 daitios aRwerad! | rameTu glexTa, ixilemca, odes arabTa mefeni mohyvandes tyued; da sxuaTa goliaTTaTs radRa ramca gndoda Tqumad!. xolo amad ra Txrobad moviwive, vaebisa Rirsad Sevracxen didni igi da saxelovanni gamometyuelni, vity ukue umiross da aristovles ellinTa, xolo iosipos ebraelsa; romelTaganman erTman troadelTa da aqevelTani Seamkvna Txrobani,
1 midrikian M, midrikan Q. igini] _ Q. mebrZolni MQm. 2 simarjTa Mm. 3 mTani] maTni m. Releni] Rreni Mm. mZovrebiTa m. 4 ara Cueni, aramed] _ A. viTarmed] romel A. ~ yovlisa soflisa brZenTa MQm. 5 da gamometyuelTa ena] _ A. ver SemZlebel ... yovelsave] _ MQm. 6 da imxilos ... ver-micemisada] _ A. Txrobasa ver-micemisada] Txovasa micemad MQm. 7-11 rameTu eli maRlisa ... mTavarmowamisa giorgissa] _ MQm. 7 farvida A. da] _ A. 11 giorgissa] + da viTariTa RoniTa mosrna saxelovanni igi mebrZolni arabeTisani (da viTariTa RoniTa ... arabeTisani] A) da anu meotTa viTar simarjuiT gankrZalulad sdevnna da mosrna romliTa aRivsnes velni mTani da Releni mZoriTa ARDT. 12 xolo] da A. ufrosad] _ A. ~ samefo yoveli Q. yoveli] + da m. Tu viTar-ese] A. 13 vercxliTa Qm. da] _ A. 14 sarafardagebiTa A, sarafrdebiTa Q, srafardebiTa m. da] A. uricxTa] ucxoTa A (M-Si jer dauweriaT `ucxoTa~ da Semdeg gadausworebiaT). WurWliTa Q. sabrZolelTa A. TuiTo saxeTaTa A. 1415 sabrZoleliTa, TTo-saxeTa qosTa mier da filakavanTa] sabra M, sabra Q, sabar m. 15 filakavanTaTa A. sasmuriTa turfiTa MQm. saadimoTaTa A, sandimoTaTa AQm. samzareuloTaTa AMQm. 16 qartam m. aRwerad] MQm. da rameTu AMQm. 17-18 sxuaTa goliaTTaTs radRa ramca gndoda Tqumad] ara (+ dia Mm) sxuaTaTs sityua() MQm. 18 Tqumad] + maSin qoronikoni iyo tma D. 19 xolo] MQm. moviwie AQ, moiwive m. da] A. 20 metyuelni MQm. umirozs A, umirossa MQm. da] A. aristovlis A. aristotelisa MQm. elinTa A, elilnTa MQ, elilenTa m. 21 iosiposs Q, elisipos iosipos A. ebraelTa MQm. traodelTa A. da] A. aqilvelTani A, aqalevelTani M. aqlvelTani m.
1

A184v14

A184v3

A184v8

10

A184v16 A185r

15

m175v

20

II epist. ioan. 12.

325

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi Tu viTar aRamemnon da | priamos, anu aqilevi da ektor, | mermeca odiseos da oresti ekueTnes, da vin vis mZle eqmna; da meoreman aleqsandresni warmoTquna mne-kacebani da Zleva-Semosilobani; xolo mesameman vespasiane-titosmierni metomeTa TsTa zedani Wirni miscna aRwerasa. da vinaTgan amaT nivTni saqmeTani ara aqundes kmad misaTxrobelad, amisTsca elovnebiTa ritorobisaTa ganav|rceles, viTarca itys TT sadame aleqsandre: `ara did iyav, aqilevi, aramed didsa miemTxe maqebelsa umiross~. rameTu ocdarva wel gangrZobasa troadelTa brZolisasa verara Rirsi qebisa iqmna, xolo mefisa daviTisi eseodenTa mimarT wina-ganwyoba sam Jamadmde iyo, da verca pirvelsa kueTebasa SeuZles wina-dadgromad. hqonebodesmca amaT brZenTa nivTad TxrobaTa saqmeni daviTisni da maTmca aRwernes jerovnad maTisaebr ritorobisa, da maSinRamca Rirs-qmnil iyvnes jerovansa qebasa! da eseni eseoden. meoresa welsa aRiRo mefeman qalaqi tfilisi, pirvelsave omsa, oTxas wel qonebuli sparsTa da daumkdra SvilTa TsTa saWurWled da saxlad Tsad saukunod.* meoresa welsa movida sultani Sarvans, Seipyra SarvanSa, aRiRo Samaxia, mogzavna mociquli mefisa winaSe da eyuedra wigniTa, viTar|med: `Sen t|yeTa mefe xar da verodes gamoxual velTa; me esera SarvanSa Sevipyar da xarajasa Cemsa viTxov; Sen Tu genebos, ZRueni jerovani gamo|gzavne da Tquen[Ta] samalavTaT gamosrulman
1 viTar aRamemnon] viTarca menon A. aRamemnon] aRmemnos MQ, aRmemnons m. priamos anu aqilevi] paraJamon uaqiveli A, puamos ano aqalevi MQm. ekton A, eketor MQ, ektor m. udiseos A, odiseos Q. oresti] fireste A. 2 eqmnes A. aleqsandreni MQm. mnekacebani] mZleobani simneni A . Zleva-Semosilobani] Zlevani MQm. 3 vespasiane titosmierni] netitos (titos MQm) mierni AMQm. 4 zedani] zani A. da] _ Q . 5 misaTxroblad Mm, misaTxrob ld Q. misaTxrobelad] + mis A . elovnobisa A. sade A, sadme m. aleqsandrieli A. didi A. aqalevi MQm, aqiveli A. didTa A. miemTxo MQm, miemTxuia A. 7 umiros(s)a MQm, umiros A. umiross] + da MQm. troadaelTa Q, trodaelTa MQm. vera Q, vera M, ver m. 7-8 Rirsi qebisa iqmna] Rirs iqmnebis qebisi qeba A. 8 qebisa Q, qebisa sxv. esodenTa A. wina-ganwyoba Q, w.g-ba AMm. Jamde M, Jamamde m. 9 kueTebasa] omsa A. wina-dgomad MQm, wina-dadgomad A. hqonebodamca MQ, qonebodesmca A. ama A. 10 berZenTa A. ~ nivTad brZenTa MQm. nivTTa A. TxrobaTa] _ A, Txrobad Q . maTca MQm. aRernes Mm. mTisaebr Mm. 11 ritorobisa] + msgavsad A. jerovnad MQm. 12 aiRo AMQm. 13 da] Am. da] MQm. Tsad] MQm. saukunod] + qronikoni iyo samas ormocdaori A; q. iyo tari, mani da bani RT; q. iyo tmb D ] + da ARDT. 14 meoresa welsa] da A. surtni Q. SarvaSa A , Srvan Sala Q, SarvanSala Mm. aiRo AMm. ~ Samaxia aRiRo Q. Samaxia] + da AMQm. 15 mefis A. da] MQm. eyuedra wigniTa] mouwera wigni da rqua A. tyeTa] tyueTa Mm (Q-Si u zemoT aris Camatebuli). 16 veraodes AMm. SarvanSe MQ, SarvaSa A . Sevipyar] + elTa A . ~ xarjsa Q, xarajas m. Cemsa] A . vTxov A. 17 gamovgzavne M, gamovgzavno A. da] MQm. TquenTa samalavTaT gamosrulman] Tu ginda samalavTaT gamoed da A . TquenTa] Tquenda MQm. * am sityvas ARDT-Si mosdevs TariRi (qronikoni 342). n. kidev variantebSi.

M275r Q101v

A185v

10

m275v m176r

15

A186r

20

326

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi mnaxe~. xolo esma ra ese mefesa, mswrafl ma-uyo yovelTa spaTa TsTa da umyis sitysa movides winaSe missa yovelni samefosa misisani. da waremarTa sultansa zeda; yivCayni oden aRTualul iyvnes maSin da ipova Sembmeli kaci ormeocdaaTi aTasi. euwya ra sultansa zeda-mislva, Zali da | simravle spaTa misTa, ganhkrTa, aiyara velTaT, sada dga, da Seivltoda qalaqad; da gare-moizRuda erT kerZo sxrtiTa da xandakebiTa da sxT kerZo zRudiTa Samaxi|isaTa. ese ra cna mefeman, arRara jer-uCnda zeda-mi|slva mltolvarisa, aramed TayuaniscemiT miwasa zeda madloba Seswira RmrTisa sakrvelTmoqmedisa, saxierisa da kacTmoyuarisa da adgilobansa dadga. maSin sultanman mravalTa mier vedrebiT[T]a ZRuenTa da mudariTTa [da] SevrdomiTTa SeTulilobaTa [da] SemoxuewiT[Ta] mociquloba[T]a, viTarca monaman Wirveulman [da] ymaman daRonebulman, arRara ZRuenni, arca omni iTxovna, aramed gza samltolvaro, friad rame simdabliT da Tav-CamoRebiT, ara sasultnoTa wesiTa, Seiwrebulman SimSiliTa [da] Sewuxebulman wyuriliTa mraval dRe. masve dResa sultnisa Tana mimavali aTabagi ranisa aRsunRuli ZaliTa mrav|liTa mosres monaTa | mefisaTa, viTar oTx aTas kac, da igi oden marto meoti ZliT mivida sultnisa winaSe. ixila ra ese sultanman, masve Ramesa gaipara da sasduniT meoti sxT gziT warvida soflad Tsad. | esreT Zleva1 xolo] MQm. ~ ese ra MQm. mswrafl] myis MQm. TsTa] misTa A. 1-2 umyis sitysa] brZanebasave missa Tana A. umyiss M, umyissa m. 2 missa] MQm. ~ yovelni winaSe Mm. warmoemarTa MQm. sultnsa Q, sultansa A, surtansa Mm. 3 aRTual Q. Sembmeli kaci] _ MQm. ormeocdaaTi aTasi] mi C si MQm. 3-4 zeda yivCayni ... euwya ra sultansa] _ A. 4 zedamisvla m. misTa] _ CMQm. misTa] + da A. gankrTa CAMQm + da CMQm. 5 velTaT] mindoriT C. sada dga da] _ A. idga C. Seivltoda] Sevida C, mswrafl Sevida A. erTkerZo] erTi mari C. 6 sxrtiTa da] _ A. sxrkiTa Mm. sxrtiTa da xandakebiTa da sxT kerZo] Q. zRudisa A. z.] + qalaqis(a) CA. SamaxiisaT A, SamaisaTa M, SamaxisaTa Q, SamisaTa m. SamaxiisaTa] + xolo A. ~ cna ra ese A. 7 jer-uCnda] jerovnad Q. zeda] _ MQm. mltolvarisa] gaqceulisa C, mtolvarisa A. TayuaniscemiT] T-Ta C, davarda A. zeda] + da A. 8 madloba Q, m-ba sxv. Sewira CAMQ. RTsa M, R Q. sakrvelTmoqmedisa] A. saxierisa da kacTmoyuarisa] CMQm. 9 adgilobansa] masve adgilsa zeda C. vedrebiTTa] SemoxuewaTa da C, vedrebiTa A, vedrebaTa da MQm. da mudariTTa da SevrdomiTTa SeTulilobaTa da SemoxuewiTTa mociqulobaTa] da SemoxuewiT mociqulobasa C, da mudariTTa SeTulilobaTa A. 10 SevrdomiTTa SeTualulobani MQm. 10-11 viTarca monaman Wirveulman] _ C. 11 ymaman daRonebulman] AMQm. ara C, arRa A . ZRueni AMm. arca] ad Q, aramed Mm, anu A. omi MQm. iTxova MQm. 12 gza QD, gza sxv. sltolvld Q, sivltolvelad Mm, wasasuleli C. friad rame simdabliT] C. Tav-CamoRebiT] AMQm. da ara da ara A. sasurtnoTa C. 12-13 sasultnoTa wesiTa] sultanurad A, surtnulad MQ, sultnurad m. 13 Seiwrebulman SimSiliTa] _ C. Sewuxebulman] _ AMQm. ~ SimSiliTa da wyurviliTa C. 14 maTve dReTa CMQm. sultnisa Tana] sultansa Tana C, sultnisTa Q, sultnisaTa Mm, surtansa winaSe A. miRmavali A. aRsunRul C, aRsua M, aRsu Q, aRsva m. 15 oTxaTasi MQ, oTxiaTasi CA, oTxasi m. kaci yv. meoti] CMQm. 16 ZaliTa MQm. sultansa CA, surtans M, surtns Q, sultnis m. da] C. 17 sasaduniT A, sasuniT Q. meoti] gaqceuli C. Tsad] + da CA.

C232v12

C233r Q102r

10

A186v M276r

15

C233v

20

327

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi Semosili da mmadlobeli RmrTisa Semoiqca mefe da mciredTa dReTa ganisuena [ama Tuesa?].* da meoresa Tuesa, ese iyo ivnisi, kualad warvida Sarvans da aRiRo gulistani, saxli Ta|vadi Sarvanisa, sicxeTa maT saSinelTa, moirTo Sarvani da aRavsna keTiliTa yovelni morCilni brZanebaTa misTani. warmovida qarTls, sTuelTa gardavida geguTs, inadira, ganisuena, ganago mandauri yoveli; da martsa gardamovida qarTlad da aRiRo qalaqi dmanisi. da aprilsa daesxnes Saburans darubandelsa da moswydnes qurdni, lekni da yivCayni darubandelisani da aRixunes Sarvanisa cixeni, Rasanni da xozaondi da mimdgomi maTi queyana. da myis aRmoisrbola viTarca arwivman da maissa aRixuna cixeni somxiTisani: gagni, terunakali, | qav|azinni, norbedi, manasgomni da talinjaqari; da ivnissa waremarTa laSqriTa, ganvlo javaxeTi, kola, karnifora, basianni speramdin da raca pova Turqmani, mosra da tyue-yo. Camovlo buRTa yuri da dawuna olTis|ni, da movida TrialeTs didiTa ganmarjuebiTa; da mciredni dayvna, da laSqari | ganiyara Tsad-Tsad. da agstossa k movides mewigneni anelTa TavadTani da moasenes mocema qalaqisa da cixeTa boJanas wyaroTa zeda mdgomsa. da myis wignebi wuevisa mimodaisrbola da mesamesa dResa sameoci aTasi medari winaSe udga. waremarTa da mesamesa dResa aRiRo qalaqi anisi da cixeni misni uWirvelad da sofelni da queyanani mimdgomni anisisani.
1 R(T)isa CM, R Q, RTisa m. mcireTa CMQm. 2 amaTens C, amTens A, amT enasa Q, amaTenasa Mm. 3 ese iyo ivnisi] ivnissa A. da2] A . aiRo CMQm. 4 gulistnis M, gulistns Q, gulistanis m. saxli Tavadi] saxliTa vadi MQm. Sarvanisa Q, S-isa sxv. sicxeTa] da cixeTa CMQm. saSinelTa] + da C. 5 yoelni C. qarTls] C, qarTlad A. 6 gaisuena CMQm. ganago] gago m. 6-7 grdvida Q, gardavida AMm. 7 da1] CA. 8 moswyuitnes C. da2] CQ. aixunes CMQm. 9 Sarvanisa] A , Sirvanisa m. Rasosni Mm, Rassni Q. xozoradi C, xozaondi A, xozordi MQm. queyana Q, queyana sxv. 10 myis] ficxlad C. aRamsrbola A , aRmoisrola Q, aRmoirbina C. da] Tuesa C. maissa] + da C. aixuna CMQm, aixunes A. ~ somxiTisa cixeni MQm. 11 gagani C, gagini Mm. terunkali C, xerunakli MQm, teronakali A. qavazni MQm. norbedni m. manas gom(o)ni CA, monas gomni M, monas gomani m. xalinjaqari CMQm. ivniss m. 12 kola, karnifora] kolakarni fora C, karni fora MQ, kolakarni fola A. basiani m. speramdin yv. da] _ C. 13 buiaTayuri A . da] _ C. da] _ A. 14 gamarjuebiTa CAMm. mciredni] cota xani C, mciredni dReni A . dayvna] dayo C, Sua gamodes A. ~ ganiyara laSqari A. gaiyara MQm, gaipara C. 15 Tsad Tsad Q. 16 da] _ CMQm. agstosa Q, agvistosa M, agvistos m. k] ocsa CAm. mewigneni] mwignobarni A. da] _ CMQm. moisenes A, moaxsenes m. mocema Q, mocema sxv. 17 qalaqisa Q, qalaqisa sxv. boJanasa A, buJanas MQ, buJanTa m. mdgomasa A. myis] mswrafl A. ficxla C.17-18 wuevisa mimodaisrbola] gagzavna wuevisa C. 18 mimodaisrbola] warsca yovelTa A. da] AQ. sameoci ... dResa] C. sameoci aTasi] C Q, samocda aTasi Mm. waemarTa Q. waremarTa da] + viTarca miiwia A. da] AMQm. 19 aiRo CA. da1] CMQm. da2] CAMQm. * Sdr. T. Jordania, qronikebi, I, gv. 248: `unda `am Tves~ (ix. ek. muz. #131, gv. 256)~.

m176v

10

C234r A187r

M276v Q102v

15

20

328

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da warmoiyvana bulasvar rvaTa ZeTa misTa Tana da mevalTa da sZalTa da Cagzavnna afxazeTs; anisis mcvelad dautevna aznaurni mesxni da warmovida qarTlad. da mciredTa dReTa mou|suena spaTa TsTa.* | da merme waremarTa Sarvans da aRiRo qalaqi Samaxia da cixe | biriti, sruliad yoveli Sarvani; dautevna cixeTa da qalaqTa Sina laSqarni didni, herni da kaxni. ganmgebelad da zedamxedvelad yovelTa saqmeTa mandaurTa aCina mwignobarTuxucesi Tsi smon, Wyondideli mTavarepiskoposi, maSin bediel-alaverdeli, mimgavsebuli giorgi dedis Zmisa Tsisa, kaci yovliTurT sruli da brZeni. da ganago mefeman yoveli saqme Sarvanisa, aRavsna keTiliTa saboZvariTa qurdni, lekni da Tarasni; movlo qarTli da yivCayTa TsTa uCina sazamTro sadguri da sazrdeli da kacni zeda-mdgomni | maTni; da ganago yoveli saqme qarTlisa, somxiTisa da anisisa. da eguleboda gazafxul qmna didTa saqmeTa da ufrosTa laSqrobaTa, vinaTgan aravin iyo wina-aRmdgo|m; da TT sultani mun, sada iyo, Zrwoda SiSisagan misisa; da arcaRa TsTa Zuel marTebulTa qalaqTa da queyanaTa esvida Tsad qonebad, aramed raodenca Sors iyvis, egreca eoceboda mZinaresa SiSi da mRZaresa sikudili. amisTsca zedaszeda warmoavlendis | mociqulTa ZRuniTa momSdebad pirsa missa1, da warmoscnis saWurWleni mZimeni, turfani, mravalferni mfrinvelni da nadirni, ucxoni da Zrad sapov|nebelni, da eZiebn mSdobasa da siyuarulsa da yivCayTagan ara-rbevasa. amisTsca araras mixedvidis warsagebelTa simravlesa, odenmca
1 da] CMQm. wa(r)moiyvan(n)a AQ. Sulasva Mm, bulasva Q , bulasav C. ~ misTa ZeTa C. da1] A. mevelTa MQm. 2 afxazeTad A. afxazeTs] + da CMQm. anisisa A. dautevna] dayarna C. mesxni CA, misni MQm. da] A. 3 mcireTa Mm, cota C. TsTa] misTa A. TsTa] + qoronikoni iyo t md D. da3] C. 4 aiRo CA. biriti A, bikirti CM, biviriti m, Sikirti Q + da CMQm. srulad A, s d Qm. Sarvani] + da A. dautevna] dayarna C. 5 hrni Q, aerni CA, herani m. ganmgeblad Mm, gamgebelad A, gmgebld Q. zeda-mxedvelad] Tana-mxedvelad C. 6 mwignobarTa uxucesi C. 6-7 mTavarebiskopozi A, mTavarefiskoposi (-zi m) Mm. 7 bedel Q . bedaia alaverdeli A. 9 da] MQm. gaago MQm. mefeman] maSin MQm. keTiliTa] + da MQm. 9-10 aRavsna ... Tarasni] da C. 10 Tarsani MQm. movlo] amovlo C, movida A. qarTlad A. sazamTrod A + Tuisi C. 11 sadguri] adgili Q. da1] A. kacni] kaxni Mm. 12 qarTlisa Q, q-sa sxv. anisa A + movida MQm. gazafxuli M. da] A. 13 iyo wina-aRmdgom] iyo wina-damdgom C, iyo wina-mdgom MQm, wina-aRuRga mas A. da] rameTu A. surtani CMQm. 14 SiSisagan misisa] SiSiT Mm, SiSiTa CQ. TsTa] TT A. Zuelad A. marTebulTa] mTavrebulTa m, qonebulTa A. da] Mm. 15 esvida] hgonebda A, ityoda C. Tsad] misad C. aramed] + Tuisad A. iyvis] iyo A, iyvisi m. eocneboda A. 16 ~ SiSi mZinaresa MQm. da mRZaresa] _ MQm. 17 ZRueniTa AMQ, ZRveniTa m. damSdebad A. 18 da] rameTu A. turfani] + da C. frinvelni MQm. 19 sapovnelni AMQm. da] _ A. eZieben CAMQm. 20 mixedvides CAMQm. warsagebelsa MQm. simravlesa] + da C. odenca A, odesmca m. * amas mosdees TariRi D-Si; qoronikoni iyo tmd. n. kidev variantebSi.
1

C234v m177r A187v

10

M277r

C235r

15

A188r

Q103r

20

dab. 32,20.

329

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi mun, TT sada iyvis, povis mSdoba da sicocxle Tavisa Tsisa. da vgoneb, viTarmed mamaTa da papTagan warRebulni queyanani, tyueni da simdidreni mravalwilad ukumoizRuna aman mne|man; damSdna queyana, aRivso da gardaeca yovliTa keTiliTa, | ganivso da aReSena yoveli oer-qmnili; da gardaemata yovelTa JamTa mSdobiTa da simdidriTa samefo Cueni, nacvalad gardasrulTa orebaTasa. eseviTarni ukue arian mefobrivTada mimoslvaTa misTa, wyobaTa da RuawlTa, ZlevaTa da warmarTebulebaTa, dapyrobaTa da axumaTa didTa maT da mravalTa sa|mefoTa da samTavroTa moTxrobani da saqmeni, romelni man qmnna da aRasrulna, romelni Cuen mcirediTa da yovlad kniniTa sityTa warmogCenian | didTa maT da miTxrobad SeuZlebelTa saqmeTa misTagan; da brWalTagan lomsa da fessa mcirisa yovlisa qsovilisa viTarebasa sacnaur-yofad vmecadinobT, viTarca aCrdilisagan kacsa, romelni-ese SeuZlebel arian yofad. xolo orc|ielTa saqmeTa esreT moqmedisagan ukueTu vieTme hgonon, viTarmed radRamca moecala saRmrToTa da sulierTa saTnoebaTa mimarT mixedvadmca da mogonebad, ara Tu qmnad, vinaTgan friadca kma arian eseni erTisa orcTa Sina myofisa kacisagan qmnad da warmarTebad; da Tu sada pova samefo Tsi simdabled STasruli da Tu sada simaRled aRiyvana, da Tu sada dasxna sazRvarni, da Zleulni viTar mZled gamoaCinna, amaTni mgonebelni nuukue ara ibralnen! aramed euwyen maT, viTarmed ukueTu amaT pirTaTs vinme gamoiZios da zeda-miwevniT cnoba inebos, kninRa da ese orcielni saqmeni, warmoTqumulni friad undod da ararad, povnes, viTarca namdl mciredni da sasawuToni dadgromadTa maT Tana mtkiceTa | da | saukunod RmerT-myofelTa misTa saqmeTa, romelTa igi umetes | amaTsa maT moqmedebda da
1 TT] CMQm. ipovis yv. mSdoba D, m-ba sxv. Tavisa Tsisa] CMQm. 2 papaTagan Mm. waRebulni CA . 3 ukmoizRo C, ukmoizRuna Q, ukumoizRvna m. mneman] medarman C. daamSdna MQm , daamSda A. queyana Q, queyana sxv. gardeca Q , gardaecva m. 3-4 yoveli keTili CMQm. 4 ganavso AMQm. da aReSena] daeSena C, da aRaSena AMQm . oer-qmnilni m. gardamata MQm. 5 mSdobisaTa MQm. mSdobiTa da] _ A . nac vlTa Q, nacualTa CMm, naculad A. 6 mefobrivTa C, mefobrivTa da AMQm. da] _ A . RuawlTa] + da MQm. da] _ MQm. 7 warmarTebaTa Qm, warmTebaTa M . dapyrobaTa da] C , pyrobaTa MQm . da 2] _ MQm . 9 warmogCuenna MQm. da] _ MQm. 10 lomisa Mm, lomTa C. fesuisa AMQm. 11 yovlisa] yovelsa Mm, y a Q, yovelisa C, yuavilisasa A . qso(v)ilsa MQm. viTarebasa] vardebsa Mm. sacnaur-hyofda C, cna uaryofad MQm. vimecadinobiT MQ, vimecdinobiT m , vmecadinobT Q, vamecadinobT C. 12 kacisa Mm. 13 ukeTu CA. vieTme] visme C. hgonian C. 14 radmca C. saRToTa Mm. da] _ A . mimarT] mier A . mixedvad A, mixidvadmca m. 16 kacisa A . qmnilad C. sadaT A . hpova A. 17 STasruli da Tu sada simaRled] MQm. da Zleulni] daleulni C. 18 viTa A . mogonebulni MQ, mgonebulni m. nu ukue AM , nu uku Q, ukue C. 19 vinme] vin A. da] CMQm. zeda-miwevniTa MQm + vin CAMQm . cnoba Q, cnoba sxv. da] MQm. 20 undod da] undoda C. undod da ararad] undoda da A . 21 namdl] _ A , namdli Q, namdvili Mm. mcireni CMQm, mcired A . sawuToni MQm. da dgomaTa Mm , dadgromaTa AQ . maT Tana] maTTa MQm. da] _ A. 22 RmerT-myofel m . moqmedebaTa CMQm.

C235v m177v

M277v A188v

10

C236r

15

20

Q103v A189r C236v

330

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi usaswrafoes aqunda; romelTaganni mciredni mravlisagan, viTarca sasumeli erTi m[dina]risagan, Cuenca | mivscneT T|xrobasa. itys solomon: `dasabamad sibrZnisa moige sibrZne~1. xolo daviT, mama RmrTisa: `dasabamad sibrZnisa SiSi uflisa~2. ese SiSi uflisa moigo siyrmiTgan TsiT daviT; rameTu hasaksa missa Tana aRorZnda da Jamsa Tssa eseviTarni nayofni gamoixuna3, romliTa orkerZo cxoreba Tsi ganaSuena, romliTa Seamkuna saqmeni Tsni, romliTa ganagna orcielni da warmarTna sulierni. xolo ismendi, Tu viTar gonierad, dedad sibrZnisa ra pova SiSi uflisa, SiSisad RmrTisa _ saRmrToni werilni, da eseni mdidrad Seikribna, raodenni povna gardamoRebulad enasa qarTulsa sxuaTa enaTagan, Zuelni da axalni, viTarca sxuaman ptolemeos, amas zeda oden sa[x]ovan-qmni|lman; da eseoden Seiyuarna da SeiTsna, romel sTqumca, Tu maT Sina cxovel ars da maT Sina iZrvis. igini iyvnes misa sazrdel yovelTa gemovan, da sasumel tkbil da sawadel; igini Sueba, gancxroma, sawurTel da sargebel. dRe da Rame mimoslvaTa Sina mimdemTa, laSqrobaTa mouw|yenelTa, SromaTa ganusuenebelTa wignebi etrTis simravlesa jorTa da aqlemTasa; da sada gardadis hunesa, pirvel yovlisasa wignni moaqundian eliTa da ara daacadis kiTxva, vidre ara daSuris. xolo Semdgomad serobisa, nacvalad Zilisa anu sxsa rasame saqmisa, kualad kiTxva wignTa; da raJams Tualni daSurian, sasmenelni anacvalnis.
1 usaswrafoves A. aqundes CMm. romelTagani AMm. mcireni C, mciredTagani A. mravalisagan C. 2 mdinarisagan] mtkurisagan CAMm , mtkuris gn Q . Cuen AQ. mivscneT] A. 3 sibrZneo A. 4 uflisa Q, uflisa sxv. ~ moigo ese SiSi uflisa Q. 5 rameTu ] da A. asaksa CA. missa] Tssa MQm. Tana] _ MQm . aRorZinda CQm. da] CA. 6 cx rb Q, cxoreba AC, cxovreba Mm. romliTa] ZaliTa MQm. 7 da] _ C . warmarTni C. 8 ~ Tu viTar ismendi (ismenda CMQm) yv. gonierad] CMQm. dedad] didad Mm. sibrZnisad C. uflisa Q , uflisa CMm, uflisad A. 9 SiSisad] MQm , SiSisa C. RmrTisa] R Tdc M, R Tuad m, R d Q, R Tisad CA. Seikribna] Seitkbna A . Sekribna C. 10 qarTulsa] qarTvelTasa C, qarTlisasa MQm. sxuasa C. enasa C. Zuel C. 11 patelemeos C, patolemeos A, pat(i)lemos MQm. 11-14 oden saxovanqmnilman ... Sina mimdemTa] igini iyunes C. sasovanqmnilni A. saxovan-qmnilman da eseoden] MQm. Seiyuarna] Seipyrna A. 12 sTqmca AQ, saqmeTaca Mm . Tu] _ MQm . ~ iZrvis da maT Sina cxovel ars A. iZrvis] iZlivis Mm. missa AMm. 13 yovelTa] MQm. sawadeli A. igini] gina Mm. Suebad A . 14 sawurTuel Mm. sargebel] sagalobel MQm. mimosavalTa Mm . mimdemTa] mamadedaTa MQm. mouwyenel MQm. ~ mouwyenel laSqrobaTa C. 15 SromaTa ganusuenebelTa] da C. ganusuenebelTa] MQm. etrTa A , ekidis C. simravlesa] _ C . aqlemTa CQ. da2] CA. 16 gardadis] Camodis C, gardades A. honesa MQm, onesa A , cxensa C. yovlisa CA. wignebi Q , wigni CMm. moaqundian] moitanis C. eliTa] _ C . daacadian MQ, daascian m . 17 Semdgomad] C. naculad CAMQ. Zilisa] Zalisa A , ri sa Q, romlisa Mm. anu] _ A . sxuasa MQm. 17-18 rasme CAm , r same Q , rasame M. 18 kiTxva RD, kiTxva sxv. da] + kualad C. raJams] JamiJams Mm, JiJs Q. sasmenelni] smenilni A . anacvalnis] Mm, naculad Q .
1

m178r M278r

10

A189v

C237r

15

20

igav. 4,7.

fsalm. 110,10;

fsalm. 1,3.

331

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da ara garewarad, aramed friadca frTxilad ismenn winaSe Tssa mkiT|xvelisasa; gamoeZiebn, hkiTxavn, ufrosRa TT ganhmartebn Zalsa da siRrmesa maTsa. da usakrveles ese: uwyiT yovelTa, Tu viTar saswrafo ars yovelTada saqme nadirobisa, | da Tu viTar daimonebs Sedgomilsa Tssa da wartyuenul-hyofs da nadirob|asa | Sina, ara rasa sxuasa, garna xilvasa nadirisasa da devnasa, da Tu viTar elT-igdos, mimxedvel-hyofs. garna misi gulsmodgineba amasca sZlevda; rameTu TT nadirobasa Sina wignni aqundian elTa da, raJams Jami iyvis, miscnis visme msaxursa da esreT devna-uyvis. da nuukue hgono, viTarmed eliTa calieriTa moiqcis, anu cudad daSuris1; | rameTu vin hgvanda orcieli, anu vin ixila nadirobasa Sina eseoden ganmarjuebuli? mosimaxos vinme iTqumis ebraeli moisrobisa da keTil-mmarTeblobisaTs aleqsandres spaTa Soris mjobad, da aqilevi _ kentavrosisgan ganswavlulad moisrobisa ellenTa Soris, xolo bahramjuri _ sparsTa Soris moqmedad ucxoTa da sakrvelTa; garna WeSmaritad verca erTi amaTgani Seesworeboda amas, viTarca gxilavs Cuen. vTqua sxuaca saqme, sacnaur-myofeli wignTa siyuarulisa, romelsa Sina ara ra iyos tyuvili; vinaTgan warswymeds | ufali romelni ityan sicruvesa2. winadaidv[is] odesme wigni samociqulo warkiTxvad; da raJams daasrulis, niSani dass
1 da] AQ, sada Mm. ara] _ A. garewarad] gawad Q, gaciad Mm. friad] _ MQm. friad frTxiladca C. frdxiladca MQm. ismenen CAMQm. 2 gamoeZiebn ... siRrmesa maTsa] _ C. gamoeZiebden MQm, gamoeZieben A. hkiTxven MQm, klitvan A + da Q. ganhmarteben Q, ganamarteben M, ganmarteben Am. da] _ MQ, RTisa m. 3 usakuirvelesi CA. ese] ars A. viTar] _ A. viTar saswrafo] vrsa swrf Q, viTarsa swraf Mm. ars] A. yovelTa CAMQm. saqmeTa C. 4 Semdgomilsa m. da] CA. 4-5 da nadirobasa] Q. 5 rasa] + Sina A. garna xilvasa] ganxilvasa A. ~ ganxilvasa da devnasa (devna A) nadirisasa (nadirisa A) CA. da Tu] _ C. 5-6 viTar ... garna misi] C. 6-7 mimxedvel-hyofs ... nadirobasa] mimxedvelobasa Q. 7 wigni C. aqunda C. ~ iyvis Jami Q. miscnes Mm. visme] vinme Mm + Tuissa C. 8 esreTRa A, agre C. nuukue ukue Q. 8-9 nuukue hgono ... cudad daSuris] nu yos RmerTman ara moiqcis carieli C. carieliTa m. 9 moiqces MQm. anu] nu A. daSuris] irbinis Mm, irbinos Q. hgavnda Mm, hgvnda Q. 9-10 ~ vin ixila eseodeni ganmarjuebuli nadirobasa Sina anu vin hgavn orcieli A. anu vin ixila nadirobasa Sina eseoden ganmarjuebuli] mas ganmarjuebuli nadirobasa Sina C. ~ eseoden ganmarjuebuli nadirobasa Sina MQm. 10 mosomaxos C, mosomaxoso MQm, moasamaxos A. moisrobisa] moisr A, moisrbis Mm, moisrebis Q, mSuildosnobisa C. da] _ A. 11 keTilmmarTelobisaTuis A, keTilmamarTeblobisaTvis m. aqlevi Mm. 11-12 mjobad da aqilevi kentavrosisgan ganswavlulad moisrobisa ellenTa Soris] _ Q. kentavrosagan A, kentvarosisgan Mm, kentaverosisgan C. 12 moisrobisa] Mm, mSuildosnobisa C. elelnTa Mm, elenTa A.12-13 ellenTa Soris ... ucxoTa da sakrvelTa] _ C. baramjuri A, Sahrmjori MQ, Sahramjori m. 13 WeSmaritad] _ C, Sd Q. erTi] _ MQm. amaTgani] _ C. amaTgan Mm, amTgn Q. 14 Seeswreboda MQm, Seusworebda A. Cuen] _ A . 15 da vTqui A, vTqu MQm. saqme] + Seusworebeli C. sacnaur-myofelTa MQm. romelsa] Zlsa Q, Zalsa Mm. iyo CAMQm. 16 tyuili Cm. warswymends m. ufali] + yovelni A. sicruesa CMm. 16-17 wina-daidva yv. + ese C. da] A. dasues Mm.
1

M278v

m178v A190r Q104r

C237v

10

15

A190v

20

fsalm. 126,1.

fsalm. 5,7.

332

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi bolosa wignisasa. xolo | moqcevasa weliwdisasa miT niSniT aRvTualeT: ocdaoTxjer warekiTxa. arian ukue sxuanica mravalni sacnaurebani amis pirisani, garna me erTiRa SevsZino sityuad amaT Tana: qalaqi tfilisi iyo, odes jereT ara srul|iad Semoyenebel iyo uRelsa queSe morCilebisasa, viTarca aw, aramed savse iyo sisxliTa qristeaneTaTa; rameTu odesme yvian RavRavi da Tnier mizezisaca | mosrnian raodenni povnian qristeaneni; xolo odesme qaravansa Tana SemoyolilTa TurqmanTa zeda ganscnian Semomaval-ganmavalni qristeaneni da tyueobasa da sikudilsa miscnian; da esreT isrvoda queyana mraval Jam, romeli-ese friad eZneboda sulsa daviTissa. Semovida odesme qaravani | didi ganZiT da Tana-Semohyves Turqni didni. cna mefeman da gagzavnna monaTaganni, aTxuTmetni oden kacni rCeulni, raTa loWiniT kerZo mZovari naxi|ri qalaqisa warmoitacon, nuukue igi Turqni gamoviden devnad, da moswydnes amiT RoniTa; xolo TT samasiTa oden medriTa daimala havWalisa ReleTagansa erTsa Sina. da aravis miendo mxed|varsa sxuasa, aramed TT marto warvida yovlad usaWurvelo, rmliTa oden. da Tana-waritana wigni RmrTismetyueli da amcno spaTa ara-SeZrvad yovlad vidre mislvadmde | misa maT Tana; xolo monaTa maT yves brZanebuli maTda da warmoiRes naxiri. da moewivnes Turqni, viTar asi kaci. da Semdgomad didisa omisa Camoyarnes monani da dauocnes cxenni, garna queiTnica [h]brZodes ficxlad.
1 avTualeT A, avTualiT C, aRvsTualeT Q, aRvTuleT Mm. 2 waekiTxa C. 3 sxuani MQm. amis] Mm. 4 sityuad] sx Q, sxua CMm, sityuad sxua A. amaT Tana] amaTTa A. tfili Q. jereT] erTjer A. 5 Semoyenebul] Semoyvanebul A. 5-6 sisxliTa] _ Mm. 6 qneTaTa Q, qristianeTaTa CAMm. rameTu odesme] rodesve MQm, odesve A. yvian RavRavi] yvianRa vaRavi MQm. mizezica A. mizezisaca] + yvianRa vaRavi da Tnier mizezisa MQm. mosrian Mm. 7 povian Mm. qneni Q , qristianeni CAMm. Semoyolilsa Q. TurqTa A . 8 gascnian C. Semoval Mm, Semavl Q. gamomavalni CAMQm. qnni Q, qristianeni CAM. da] CMQm. tyueobad A. da] A . sikudilad A . 8-9 miscian Mm. 9 isroda C, isvroda m. romeli-ese] rameTu ese C, romeli MQm. friad eZneboda] didad umZimda C. 11 Semovida odesme] Semovidodesme M, Semovidodes me Qm. ganZiTa MQm. Turqmanni MQm. cna] + ra A. da] _ A . 12 monaTaganni] _ Q . TxuTmetni A, aTormetni MQm. oden] A . rCeulni] _ Q . raTa] romelTa C. 13 ~ naxiri mZovari A. 16 warmoitacon] + da MQm. 17 da] Q. amiT] ama C. 14 samasisa Q. medriTa] kaciTa A . 14-15 havWalisa ReleTagansa erTsa Sina] avWalisa ReleTa Sina C, ReleTa avWalisaTa A . 15 mxedvarsa] medarsa Cm, mxedarsa Q, mxedvelsa A. yovlad] C. 16 usaWurvelo] usaWirvlesi Mm, usaWirvlesi Q, usaWurvelo A , uabjro C. rmalTa MQm. 17 amcno] ubrZana C. spaTa] + adgiliT C. ara-SeZrva C. yovlad] _ C, yovladve A . Semdgomad M, Sd Qm. vidre] _ A. mislvadmRe misa maT Tana] misad misulamdis C. missa MQm. 18 maT] _ A. brZanebuli maTda] brZaneba C. da1] _ A . 19 daocnes A. 20 queiTnica D, queiTca AR, queiTi MQm, queiTni C. q.] + egreca MQm, jereTca C. ibrZoles A, ibrZodes CMQm. ficxelad Mm.

M279r

C238r

m179r

10

A191r

Q104v

C238v

15

M279v

20

333

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi xolo mefe cxensa ra gardada, ara hgonebda jereT moslvasa; Seeqca kiTxvasa da eseoden warityuena misgan gonebiTa, romel yovlad da[h]viwyda winamdebare | saqme, vidremdis ma rame kivilisa Semoesma yurTa. myis dauteva wigni munve da amedrebuli mihyva mas masa da zeda-waradga monaTa TsTa, eseviTarsa Ruawlsa Sina myofTa. da, rameTu aSorvida spaTa TsTa da Tumca maTda cnobebad warsrul iyo, | monaTamca dauocdes, myis STaSrialda, viTarca arwivi, da daabnivna, viTarca kakabni. da mswrafl eseodenni moswydna, romel maTni cxenni kma | eyvnes maT monaTa; da aRmedrebulTa eseodenni mosrnes, romel mciredniRa Seeswrnes qalaqad; xolo gzani savse iyvnes mZoriTa maTiTa, da friadisa cemisagan rmalmanca daRularWnilman uar-yo qarqaSi Tsi. maSinRa movida spaTa TsTa Tana, romelni friad abralebdes mas. ganicadeTRa Cemdad, romel eseviTarsa saqmesa Sina da eseoden ucalosa wignnive aqundes usaswrafoesad saqmed! da eseni eseoden. xolo vTqua eseca, viTarmed | ukueTumca ara werilTa mecnierebani da gardasrulTa saqmeTa Semecnebani, pirvel yofilTa mefeTa keTil-ZRuanebulTa | anu | ver[r]asa warmarTebulTa SemTxueulni, wina-gansakrZalebelad da saxed ara Semoexunes da | ara moemarnes, viTarca itys solomon, viTarmed: `icnis qceulebani JamTani, aRsnani igavTani1 da gardasrulTa Sesamsgavsni momavalni~2, ara Tumca eseni esreT, kuerTxi mefobisa, eseoden damdablebuli, eseoden Zneli da nandlve did-gansagebeli, raTa ipyra esreT maRlad da viTar vervin sxuaman? rameTu ganbrZnda ufros beselielisa3 da umetes eTa[n]is i[z]raitelisa4, werilisaebr.
1 mosulasa CAMQ, mosvlasa m. Seeqca] + wignis C. ese oden AM. 2 warityuenna Mm, wartyunna Q. misgan] _ A. rome C. yovlad Rahviwyda winamdebare] arRara moigona igi C. yovlad] srulad MA. daviwyda AMQm, 3 vidremdis] sadamdi C. ma Q, ma sxv. ~ yivilisa ma ara C. kvlisa Q, klvisa A. Semoisma CAMm. yurTa] _ C. myis] maSinRa C, mun C. 4 mihyva] miyvanda A. ma Mm. da] + viTarca A. zedawaadga C, zeda-wardga M. 5 myofsa MQm. rameTu] _ A. Sor iyo C. ~ TsTa spaTa CAQ. ukeTumca A. cnobad A. 5-6 maTda cnobebad warsrul iyo] maTTuis ecnoba C. 6 monaTa AMQm. myis] mswrafl A, ficxlad C. CaSrdialda C, STabialad MQm, STabrielda A. da(a)bnivna MA. 7 viTarca] Mm. esodenni AQ. cxeni Q. iyunes A. 8 ~ monaTa maT A. amedrebulTa CAMQm. esodenni A. rome C. mciredRa MQ, mcired A. Seeswrnes] Seivltodes MQm, Seixuewnes C. 9 qalaqsa A. gzani + maTni C. savseni CA. iyvnes] + savseni C. mZovriTa m. friadiTa cemiTa MQm. 9-10 friadisa cemisagan ... qarqaSi Tsi] didiTa cemiTa rmalni dagrxes, romel qarqaSTa maTTa arRar wavides C. 10 uvaryo Q. maSinRa] _ A. ~ TsTa spaTa CMQm. friad] didad C. 11 ganicadeRa A, ganicadedRa m. Cemad A. romel] _ A. 12 eseoden] eseviTar C. ucalos A. wigniv A, wignni Q. uswrafosa C, usaswrafoes MQm. eseni] A. eseodeni A. 13 ukeTumca CA. mecnierebaman A. 13-14 gardamosrulTa Mm. 14 Semcnebani AMQm + da MQm. ~ pirvel mefeTa yofilTa A. keTilTa ZRuanebulTa A. 14-15 veras CA, verasa Mm, versa Q. 15 warmamarTebelTa C + da A. SemTxueulni] damTxueul da SemTxueul C. wina-gansakrZaleblad A. da] _ A. saxed] _ C. ar MQ. Semoexnes CMQ. 16 viTarmed] viTarca A. 17 asnani CA, aRsnian Q. Seamsgavsnis A, Semsgavsni MQm. 18 eseoden] esreT C. eseoden] A. namdli MQm, namduil C. 19 didi gansagebeli CAMQm. da viTar] raTa A. veravin CMQm. 20 gan(a)brZna AMm. beselielisa] bselissa Q, beselisasa Mm, gabaselissa C, gabrielissa A. eTam A, eTamis CMQm. israitelisa yv.
1

A191v

C239r m179v

10 10

A192r C239v M280r

15 15

Q105r

20 20

igav. 1,6.

ekles. 1,9.

gamosl. 31,2-11; 35,30-35.

III mef. 4,30-31.

334

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da viTar vin aRracxnes, raodenni saqmeni eTxovebian mefobasa, raodenni marTebani da gansagebelni? kideTa pyrobani, napirTa mWirvani, ganxeTqilobaTa krZalvani, samefosa wynarebisa Roneni, laSqrobaTa mecadinobani, mTavarTa zakvisa cnobani, | medarTa ganwesebani, saeroni Si|Sni, saeloTa da sabWoTa sjani, saWurWleTa Semosavalni, mociqulTa SemTxuevani da pasuxni, meZRuneTa jerovanni misagebelni, SemcodeTa wyalobiTni wurTani, msaxurebulTa niW-mravlobani, moCivarTa marTalni gamoZiebani, mosakiTxavTa Sesatysni mokiTxvani, | spaTa dawyobani da Ronierni mimarTebani; da raodenni vin aRmowyunes sityTa ufskrulisagan samefoTa saqmeTasa, romelTa Sina vervin ZuelTa da axalTa mefeTagani emsgavsa, viTarca saqmeni wameben mzisa SaravandTa ubrwyinvalesni da cxadni, romelni sibrZniTa TsiTa man qmnna. rameTu sultani dasua moxarked Tsad, xolo mefe berZenTa viTa|rca saxleuli Tsi; dascna warmarTni, mosrna barbarozni; mrwe|mad moiyvanna mefeni, xolo monad elmwifeni; meotad wariqcivna arabni, iavarad ismaitelni, mtuerad dasxna sparsni, xolo glexad mTavarni maTni da, raTa | mokled vTqua, pirvel yofilni mefeni, msajulni, goliaTni, gmirni kacni igi, saukuniTgan saxelovanni, mneni da Zlierni, da raTaca saqmeTa zeda saxelovan-qmnilni, yovelnive esreT dasxna, viTarca pirutyuni1 yovelsa saqmesa da yovelsa saxlsa Sina. xolo | kualad saRmrToTa saTnoebaTa da sulierTa saqmeTa mismierTa vieTi goneba miswuTes, anu mogonebulsa visman enaman msaxuros TxrobiTa? rameTu, viTarca RmerTi, marTl sjida samwysoTa TsTa TualuxuamiTa miT bWobiTa TsiTa;
1 eTxoebian CMm. da] Mm. 2 gansagebni A, gansagebani m. Wirvani CMQm. ganxeTqilebaTa CMm. 3 wynarobisa A . laSqrobasa A. 4 saelTa Mm, saveloTa C. sajani MQ. saWurWlTa C. 4-5 Semoslvani MQ, Semosvlani m . SemTxvelni Q. 5 misagebeli MQm . 6 msaxureulTa C. niWis mravlebani (-lob. Q) MQm. moCivarTa marTalni] mTavarTa marTalTani (marTebani m) MQm. 7 mokiTxvani] _ Mm, SemTxuevani CQ. spaTa] Q . da wyobani C. Ronierni] Ronini Mm . 8 da] _ Mm. vinvin MQm . aRmowynes CMQ, aRmoswynes m. sityT MQm. ufskrulnisagan MQ. ~ saqmeTa samefoTa MQm. 9 veravin CMQm. da] anu CQ. axalTagan mefeTa A . mefeTagan m. 10 SaravandedTa CAMQm. man] A . 11 surtani CMm. Tuisa A. 13 elmwifebani Mm. wariqcivnes MQm. 14 glaxad C, glexni A. 15 mefeni] + da M. msajulni] _ A . saukuniTganni C. 16 raTaca] romelTaca C. saxelovanqmnilni] saxelovanni A . yoelni C, yovelni Q. esreT] ese Q. 17 dasxna] _ CMQm. viTarca] + kacni MQm, kacni igi C. yoelsa C, yovlisa Mm. Sina saqmesa A . da] _ m. saxlsa] saxelsa m. da yovelsa saxlsa Sina] A . 18 kualad] _ Q. saRToTa Mm. saRmrToTa] + da A. da] _ A . sulierTa] srulTa Mm. mismierTa] misTa CA, mier misTa MQm. 19 goneba] buneba C, goneba AMm. mougonebelsa A. msaxuros TxrobiTa] SeuZlos Txrobad A. TxrobilTa C. rameTu] da C.20 marTali C. samwysoTa] sayofelTa C, samefoTa A. TualuxuamiTa miT bWobiTa TsiTa] _ Q. TualuxaviTa M, uxuaviTa A, TualuxilaviTa m.
1

C242r A192v

m180r

10

M280v C242v

A193r

15

Q105v

20

fsalm. 48,13.

335

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da arasadaT midrkeboda wami sasworisa misisa, viTarca solomonis|Ts guesmis sabWoTa Sina1, da TT moses RmrTisamierni guauwyeben bWobani Txrobilni.2 xolo Tavi saTnoebaTa, siwmide, eseodeni moigo, viTarca didman antoni; nu mety misTa siWabukisaTa raTame, romelni arca RmerTman moisennes! uwyi WeSmaritebiT, rameTu yovelTa aTisa wlisa JamTa samaradisod wmidiTa piriTa da ganwmediliTa guliTa miiRebda uxrwnelTa qristes saidum|loTa Tana-mowamebiTa snidisisaTa da ara mxilebiTa gonebisaTa, da romlisa mowame ars sarwmuno caTa Sina3. kualad loc|visa da marxvisaTs radRa sam|ar ars Tquma, | romlisa [m]aqmar igi oden iyo! da kualad monasterni da saepiskoposoni da yovelni eklesiani wessa da rigsa loc|visasa da yovlisa gangebisa saeklesiosasa darbazis kariT miiRebdian, viTarca kanonsa ucTomelsa, yovlad Sueniersa da dawyobilsa, keTilwesierebasa locvisa da marxvisasa. xolo saeSmakoni simRerani, saxiobani da gancxromani, da ginebani RmrTisa saZulvelni da yoveli uwesoeba mospolvil-yo laSqarTa Sina misTa da uricxusa mas simravlesa mraval-enaTa naTesavTasa, viTarca caTa Sina myofTa Soris. kualad wyaloba glaxakTa eseodeni aqunda, vidremdis aRavso zRua da meli qvelis-moqmedebaman misman. rameTu lavrani da sakrebuloni da monasterni ara Tsisa oden samefosani, aramed saberZneTisani, | mTawmidisa da borRaleTisani, mermeca asureTisa da kprisa, Savisa mTisa da pales|tinisani aRavsna keTiliTa, ufrosRa saflavi meufisa da myofni ierusalemisani TToferTa mier SesawiravTa ganamdidrna. kualad uSoresca amaTsa: rameTu mTasa sinasa, sada ixiles RmerTi
1 arasadaT CA, arasadeT MQm. misisa] _ CMQm. ~ misisa sasworisa A. solomanisaTvis m. 2 sabrWoTa CA. moses RmrTisamierni] mosesmierni A. moses] + da CMQm. Txrobilni] da Txrobani A. 3 siwminde m. siwmide siwmide C. nu] anu C. metyue MQm. 4 raTame] ra Q, raTa CMm. romeli A. uwyebiT MQm. 5 aTis A. 5-6 ganwmendiliTa m. 6 guliTa] gonebiTa CA. miiRebda] _ A. TanamowmebiTa C. 6-7 svin(i)disiTa Mm. 7 gonebiTa C. romelisa C. sarwmuno A, sarwmunoebasa C, srwmunba Q, sarwmuno(v)eba Mm. sarwmuno] + igi CMQm. 8 saqmar CMQm. ~ igi saqmar A. 9 da2] _ A. saebiskoposoni CMQm, saebiskopozoni A. da yovelni] _ A. 10 locvisa CMQm. da] _ MQm. gangebisa] gonebisa Mm. ~ saeklesiaosa gangebisasa A. saeklesiaosa C, saeklesio MQm. darbazisa C, darbasis A. miiRebdia M, miiRebda Q. 11 viTarca] _ MQm. ucTomelsa + da MQm. da] _ C. 12 simRerani] + da MQm. da] _ Q. 13 gineba CA, gineba RT. saZulvelni] saZulel C, sZleni Mm, ganmarisxebeli A. yoeli C, yovelni Q. uwesoeba QD, u-ba sxv. mospolyo Mm, mospobil yo Q, mospobil iyo CA. 14 misTa] maTTa C. mas] + Sina CA. mraval] A. Sina] CA. 16 wyaloba QRDT, w-ba sxv. aRivso MQm. zRua Q, zRva sxv. 17 qvelis-saqmeman AMm, qvelismoqmedman Q. misman] _ C. da2] A. 18 TuisiTa A. samefoTa A. saberZneTisnica A. mTawmindisa m. borRleTisani M, boraRaleTisani m. da] C. 19 Savisa] SavSisa A. mTisa] maTisa Mm. da] _ A. palestinisa m. 20 meufisa] uflisa Cuenisa iesos qristesi A. da] _ Q. myofelni A, myfni Q. ielusalemisani A, israelisani MQm.
1

C241r

A193v

M281r m180v

C241v

10

15

A194r C242r

20

sibrZne sol. 11,23.

gamosl. 34,1-28.

fsalm. 88,38.

336

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi mose1 da elia2, aRaSena | monasteri da warsca oqro mravalaTaseuli, da mosakidelni oqsinoni da wignebi saeklesio srulebiT da samsaxurebeli siwmideTa oqrosa rCeulisa. da kualad dRiTidRe[d]Ta warsagebelTa romelTa TsiTa eliTa miscemdis farulad, vin a|Rracxnis Tnier mamisa zecaTasa, romeli miagebs cxadad?3 rameTu iyo misa kisaki mcire, romelsa aRavsebdis ra drahkniTa dRe sarwmuno[d] TsiTa eliTa, samwuxrod calieri moaqundis igi mxiarulsa | suliTa da piriTa; | da odesme naxevari waragis misi, da odesme aravin epovnis da egreT savse miscis damarxvad xval|isa da sulTqumiTa Tqs: `dRes vera mivec qristesa marcxebiTa CemTa codvaTaTa~. da amas iqmodis ara Tu elosanTa morTmulisagan, anu saWurWliT, aramed elTa TsTa nadirebulTa, romelTagani odesme Tssa moZRuarsa iovanes misca drahkani, viTar ocdaxuT aTaseuli, raTa ganuyos glaxakTa. da eseca mciredi mravlisagan Tqumad Se[sa]Zlebel. xolo ganaTavisuflna ara monasterni oden da lavrani mosakargveTa maWirvebelTagan, aramed xucesnica samefosa Sina missa yovlisa begrisa da Wirisagan, raTa TavisufalTa saRmrTo msaxureba miupyran RmerTsa. da amaT Tana raodenni eklesiani aRaSenna, rao|denni idni mdinareTa sastikTa4 zeda, raodenni gzani, sawyinod savalni, qvafenil-yvna, raodenni eklesiani, warmarTTa mier Seginebulni, ganwmidna saxlad RmrTisada, raodenni naTesavni warmarTTani moiyvanna Svilad wmidisa embazisad da Seawynarna qristesa! da dad|va amisTs umetesi moswrafeba, raTamca
1 oqro] ZRueni C. mravali aTaseulni MQm. 2 oqsioni C, oqsionni A, oqsinioni Mm. saeklesiao C, saeklesiaonni A. srulobiT Am. da] _ CA. siwmindeTa m. 3 oqroTa A. rCeulisa RDT, rCeulisa sxv. 4 -dRe AMQm, -dReTa C. wargebulTa CMQm. miscemda A. 5 vin A. aRricxos C, aRiracxos A, aRracxos Mm. 6 misa] _ Q, misi C, missa Mm. kisa C. romelsa] A. aRavsis A, aRavsebdes Q, aRvsebdis m. ~ drakniTa ra CM, drakniT A. ~ d. ra() yv. sarwmunoTa yv. TsTa A . 7 eliTa] + da yv. carieli CMQm. moaqundes Q. da piriTa] _ C. da] _ A. odes Mm. 8 waregis C. w.] + naxevari A. da] CMQm. egre A, egreTve m. miscis + igi C. 9 damarxvad] Sesanaxavad C. xvalisa] xvalisada C, xilvisa MQm. da] C. sulTqumiTa Tqs] sulT iTquis A. Tqs] rquis C, hrqs MQm. ver A. mivec] misce A. 10 iqmodis] A. elosanTagan A. morTulisa A, morTmulisagan C, morTmulisagan] + iqmodis A. anu] + Tu A. 10-11 saWurWliT] saWurveliTa MQm. 11 nadirebuliTa CAMQm. romelTaganni MQm. odesme] A. 12 miscis CAQ. misca] + odesme A. drakani C. ocdaoTxi C. aTasi A. 13 Tqmad SeuZlebel A. Tqumad SesaZlebel] gTquams CMQm. 14 ara] ra Q. mosakgrveTa A, mis kargviTa C. 15 missa] _ A. begarisa C, berisa Q. ~ Wirisa da begrisagan A . 16 Tavisufal C. saRmrTo] sulTa Mm. msaxureba QD, m-ba sxv. RmerTsa] _ A. da] _ MQm, xolo A. 18 hyuna C. 18-19 raodenni eklesiani ... RmrTisad (gameorebulia orjer) Q. warmarTTa mier] warmarTTagan A. mier] _ MQm. ganwmindna m. 19 moiyvanna] _ A. wmidisa] RmrTisa MQm. 19-20 embazisa MQm. 20 da] A. misTuis A. moswrafeba Q, m-ba sxv.
1

Q106r

M281v

m181r C242v A194v

10

15

C243r

A195r

20

gamosl. 19,3.

III mef. 19,8.

maTe 6,4.

fsalm. 73,15 (Zvel, winareaTonur teqstSi).

337

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi yoveli sofeli mostaca eSmaksa da SeasakuTra RmerTsa, romliTa moiRo | madli mociqulobisa, viTarca pavle da viTarca didman kostantine. sxuaTave keTilTa Tana aqunda eseca, rameTu slvaTa Sina TsTa samefoTasa simravliTa spaTaTa da simaliTa slvisaTa ver advilad mi|emTxueodian moCivarni da | daWirvebulni da mimZlavrebulni; ganaRa vieTganme, romelTa saWirod umdis gankiTxva | da Sewevna mefobrivi, nuukue da vinme aRvidis borcusa rasame gzisa maxlobelsa anu kldesa, gina xesa, viTarca zaqe1 ukueTu oden epovis eseviTari rame da mier sacnaur-yvis Wrtinva Tsi. amisTs daedginnes kacni marTliad mcnobelni da ganmkiTxvelni moCivarTani, romelTa mier miiRebdes kurnebasa. mraval gzis gxilavs igi damaltobelad RawuTa misTa cremliTa xilvasa zeda TTo-saxeTa senTa mier gancdilTasa da xilva[sa] saZ|naurTa, romelni SeemTxuevian miundobelTa amaT da ubadrukTa orcTa, romelTa zrdis umetes sxuaTa queyana quTaTisisa. vin aRracxnes tyueni, romelni man ganaTavisuflnis da romelni ukumoisnnis TsTa yivCayTa|gan fasiTa, vin jerovnad warmoaCinn[es] pativis-pyrobani monazonTani, simdabliT SemTxuevani da mokiTxvani da siyuaruliT Sewynarebani maTni, TiToeulisa niWni da samarni, romliTa uzrunvel-yvnis yovelTa saWiroTagan? aqunda yovlad brZensa amas mefesa saqmed e|seca, romliTa umetes yovlisa saSiS da sazarel iyo yovelTa, rameTu RmrTisa mier iyo mis zeda niWi ese da saqme yovlad sakrveli: arara Sorieli, arca samefoTa Sina misTa, arca laSqarTa Sina myofTa kacTa, didTa da mcireTa, saqme qmnili, keTili gina boroti, [gina]
1 miiRo AMQ. 3 sxuaTa C. slvasa CMQ, sxvasa m. TsTa] _ A. Tssa Q. 4 simaliTa] simaRliTa C, simravliTa MQm. slvisaTa] slvaTaTa MQm. vera C. 5 daWirebulni CAMQ. da] _ A . ganaTRa C. vieTRame C, vieTganve Q, vieTnive Mm. saWirod] sWiroda CMQm. 6 avidis C. borcusa] + zeda A. rasme A. 7 gina] + Tu A. zaqae M. ukeTu CA. oden] odes m. povis m. 8 ra() CAMQm. mier] muniT A. Wrtinva D, Wrtinva sxv. kacni] kaxni Mm. mrTld Q, marTlad CAMm. 9 gamomkiTxvelni MQm. 10 maltobela C, da mltobld Q. RawuTa] RvawlTa Mm, RwlTa Q. misTa] _ m, TsTa A. cremliT m. 11 gancdilTa C, gansacdelTasa A. da xilvasa] C da xilvad sxv. sacnaurTa A. SeamTxuevna Mm, SemTxuvna Q. 12 amaT] amiT M. ~ sxuaTa umvtes A. 12-13 queyana QD, q-na sxv. quTaTisasa RT, q-sa sxv. 13 aRricxunes A. tyueni] tyeni A. ganaTavisuflna A, ganaTavisuflnes MQm. da] C. 14 romelnime A. ukue gamoisnnis C, ukumoisnna A, ukmoisnna MQm. TsTa] _ C. vina M. warmoaCinna MQm, warmoTqunes A. 14-15 pativisapyrobani MQm. simdabliT SemTxuevani da mokiTxvani da] _ A. SeemTxuvian Q, S-ivian Mm. da] A. 16 TTeulisa MQm. yovelTa] CMQm. 17 saWiroTagan] + xolo A. 18 xolo aqunda A. ~ amas yovlad brZensa A. romelTa A. yovlisa] yovelTa A. 19 saSiS da] saSiSi da C, saSiSad AMQm. sazareli C. saqmed Mm. 20 Soriel MQm. Sina] + misTa A. 21 mciredTa A. saqme qmnili ... sityua Tqumuli] saqme keTili, gina sityua boroti sityua Tqmuli A. 1 luka 19,1-5.

M282r

Q106v m181v C243v

10

A195v

C244r

15

M282v

20

338

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi sityua Tqumuli, arara daefarvoda yovladve; aramed raodenca vis farulad eqmnis anu eTqs, yovelive cxad | iyo winaSe missa1, vidremdis g|ulis-sityuanica da mogonebani vieTnime | miuTxrnis maT, romliTa zargandil-yvnis; da monazonTa ganSorebulTa senakTa Sina maTTa qmnilni Ruawlni da saTnoebani uwyodnis cxadad, da siSore gzisa vidre eklesiamde icodis zomiT, da moTminebisaTs aqebdis da hnatridis. nu amas eZieb, mkiTxvelo, Tu viTar iqmneboda ese, aramed amas cnobd, Tu ra sargebeli povis amiT; rameTu ara cudad radme da gansakiTxavad sagiobelTa saqmeTada, anu sakicxelad vieTTaTsme | iqmodis, nu iyofin ese, warved[in]! aramed didni saqmeni da friad saswrafoni warmarTna amiT, da mravlisa keTilisa mizez iqmna ese: pirvelad orgulebasa da zakuvasa da Ralatsa rasaca vervin didTa | anu mcireTagani ikadrebda mogonebadca, ara Tu Tqumad visda: arca Tu cxedreulsa Tssa Tana, anu moyuassa Tssa,2 gina yrmaTa TsTa; vinaTgan | ese mtkiced uwyoda yovelman kacman, romel piriT aRmoslvasave Tana sitysasa sacnaur|-qmnil ars ueWuelad winaSe mefisa; da mravalni ganpatiJebulca iyvnes da mxilebul eseviTarTaTs. amisTs verca vin SeiTqunes odesca, verca vin ganizraxa raTurTiT Ralati dReTa misTa, aramed iyo yovelTa sakrZalav da sarido. da kualad mRdelTmoZRuarTa, mRdelTa da diakonTa, monazonTa da yovelTa kacTa eseve saqme eqmna wesiereba da gza yovelTa saTnoebaTa mimarT; rameTu SiSiTa misiTa ver ikadrebdian uwesod slvad, vinaTgan uw|yodian ararasa dafaruloba winaSe missa, da mis mier | qeba saTnoebisa da Zageba ara-egeviTarTa arawmidaTa
1 arara] arara ars C. daefaroda C. yoladve C. raodenica MQm. 2 anu] + Tu A. cxadad C. da] A. 3 zargandil-yvnis] zari gandis maT CMQm. monozanTa M. 4 ~ maTTa Sina C. qmnulni A. uwyodis Mm, uwodnis A. 5 gzisa] C. eklesiame Mm. ~ zomiT icodis CA . aqebdes Mm. 6 natridis A, natrides Mm] + da C. 7 nu] da anu C. viTar ... cnobd] _ A, scnobda MQm, scnobdi C. 8 ara] + Tu A. radme] rame C. da] C. gasakiTxavad A. sagiobelTa] sagonebelTa A. saqmeTa da MQm, saqmeTa CA. 9 anu] da nu A. sakicx(v)elTa MQm (C-Sic jer ase yofila), sakicxelTad A. nu iyofin ese] CMQm. warved yv. 10 mravalsa C, mravliTa A. keTiliTa A , eqmna CA. 11 pirvelad] aramed MQm. orgulebasa] + rameTu C. da] A. veravin MQm. Tu] MQm. Tqmad A. 12 arca Tu] aramed (zeviT: arca Tu) C. cxedreulsa] umaRlesa vin A. Tssa] C. 13 vinadgan A. ese] _ A. yoelman C. 14 romel] _ A, romeli MQm. aRmoslvasave] aRmoslvasa vidre A. Tana] _ C. 15 ganpatijebulca C. mxilebul] maxlobel A. 16 amisTsca A. verca vin SeiTqunes odesca] _ AMm. verca] _ Mm, vercara C, verca ra Q, ver odes A. ganizraxa] + yovlad CMQm. ~ Ralati raTurTiT A . 17 yovelTagan A. sakrZalavi MQm. 18 mRdelTa] C. da] CQ. monozanTa m. 19 wesiereba] wesisaisaebr Mm, wesiereba Q, da] A . gzaTa Mm. 20 slva m. araras CA, ararasa Mm. dafaruloba QD, dafaruloba sxv. 21 qeba QD, qeba sxv. da] _ A . Zageba QD, Zageba sxv. araegeviTarTa] A, araegeviTarTa da MQm, egeviTarTa da C. arawmidaTa da uwesoTa saqmeTa] _ CMQm.
1

C244v A196r m182r

Q107r

10

C245r

M283r A196v

15

C245v m182v

20

mr. 4,22; l. 8,17.

miqea 7,5.

339

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da uwesoTa saqmeTa. rameTu verca msoflio vinme da verca moqalaqe, ver medari da ver romeli pativi da hasaki ikadrebda gandrekilad slvad; rameTu yovelTa kacTa iyo wesiereba, yovelTa kanon, yovelTa patiosneba; da TT maT meZavTaca yovelTa krZaluleba, yovelTa SiS da mmarTebel gzaTa saRmrToTa da mSdobisaTa. ese didni saqmeni, RmrTisagan oden SesaZlebelni, esre|T advilad warmarTna amiT, viTar vervin advil[n]i. amisTsca SiSi didi da zari misi ganiTqua kideTa | queyanisaTa1, da ganhkrTes yovelni mkdrni queyanisani2. Semokrba odesme winaSe mefisa naTesavi gularZnili, yovlad borotTa somexTa | episkoposebi da monasterTa maTTa winamZRurebi mravali, romelni friad azmnobdes TavTa TsTa miwevnad Tavsa yovlisa swavlulebisa da mecnierebisasa. da moasenes, raTamca yo brZanebiTa misiTa kreba, da yvesmca sitys-geba da gamoZieba sjulisa; da ukueTu iZlivnen, iqmnen Tana-erTma sjuliTa da Tsi SeaCuenon; xolo ukueTu sZlon, ese oden miemadlos: `raTa arRara guxed|videTo mwvalebelad da arca SeguaCuenebdeT~, da sxuasa araras amissa umetessa. mouwoda mefemanca iovanes, kaTalikossa qarTlisasa da misqueSeTa episkoposTa da meudabnoeTa da arsenis iyalToelsa, Targmansa da mecniersa berZenTa da qarTvelTa enaTasa da ganmanaTlebel|sa yovelTa eklesiaTasa, da sxuaTa | mec|nierTa da brZenTa kacTa. yves ukue sitys-geba urTierTas ciskriTgan vidre cxra Jamadmde da

A197r

M283v C245r

10

Q107v

15

A197v m183r C245av

20

1 saqmeTa D, saqmeTa A. da rC. verca msoflio vinme da] _ C. msoflio] mosoflio Q, mospolviT Mm. vinme] visme m. da2] _ MQm. ver] verca CMQm. 2 da] C. ver] verca CMQm. pativi] erisTavi MQm. asaki CA. 3 wesiereba Q. kanon] + yovelTa wesiereba Mm. patiosnoba A. meZavTa A. 4 SiSi CMQm. mamarTebel C. saRToTa Mm. da] _ A . 5 saqmeni] + da C. RmrTisani Mm. 6 viTarca A. veravin CMQm. advili CAMQm. advilni] + warmarTis egreT A. didi] CMQm. misi] _ CMQm. 7 da] MQm. gankrTes CA. mkdrni] kideni CMQm. queyanisani] + xolo A . 8 guarZnili Q. somexTa] _ Mm. 9 episkoposni Q, ebiskoposni Mm, ebiskopozni C, ebiskopozebi A. maTTa] misTa A. winamZRuarni C, winamZRvrebni m. mravalni CQm, mravalad M. ~ mraval(n)i friad CA. azmnobdes] aznaurobdes Mm. 10 swavlulebisasa C. moaxsenes CM. 11 kreba QD, kreba sxv. da] _ A . sitys-geba Q, sityuis-geba CAM. -geba] _ m. gamoZieba Q, gamoZieba sxv. 12 sjulisa Q, s-sa sxv. da1] _ AMQm. ukeTu C. iZlivnen] + somexni C. TanaerTorc Mm. sjulisa A. Tsi] Tavisa A + sjuli CA. 13 sZlon] + somexTa C. mimadlos C. r a Q] raTa AMm, rome C. guxedvideTo] umobden C, gviwodeT A . 13-14 mwvaleblobiT C, mwualeblad Mm. 14 da] CMQm. SeaCuenebden C. ~ amissa araras C. araras M. sxuasa araras amissa umetessa] _ A. umetessa] Mm. 15 xolo mouwoda A, mefemanca] _ A. iovane CMA, i e Q, ivanes A. kaTalikozsa AQ, qaTalikozsa CMm. misqueSeT Cm. ebiskop(o)sTa CM, ebiskopozTa Am. 16 da] C. arsenis] _ C, arseni A. iyalTovelsa A, iyvlioelsa Mm. da mecniersa] _ Q . 17 enisasa CMQm. ganmanaTlsa C. da2] _ A. 18 sitys-geba QD, -geba sxv. urTierTars m. vidre] _ CMQm. Jamamde AMm, Jamamdin C. da] C.
1

fsalm. 2,8; 21,28 da sxv.

fsalm. 64,9; esaia 26,9.

340

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi veraras uZles daboloebad, rameTu iyo orkerZove Zlevis-moyuareba oden da cudsityuaTa paeqroba; rameTu Sevidian SeuvalTa saqmeTa da Zniad gamosavalTa. Seewyina ese mefesa da hrqua maT: `Tquen, mamano, siRrmeTa sadame Sesrul xarT da ucnaurTa hxedavT, viTarca filosofosni. | da Cuen veraras uZlebT cnobad, viTarca uswavlelni da yovlad msoflelni; da ese sacnaur ars Tquenda, rameTu me Sors var swavlulebisa da mecnierebisagan, viTarca medrobaTa Sina aRzrdili; amisTsca uswavlelTa da litonTa da martivTa mier sityuaTa gezraxo Tquen~. ese ra Tqua, iwyo maTda mimarT sityuaTa Tqumad, romelTa RmerTi moscemda ueWuelad pirsa missa: ese|odenTa igavTa da saxeTa da wina-dadebaTa, asnaTa sakrvelTa mier wina-daudgromelTa da ucilobelTa, | romliTa daanTqna viTarca megptelni1; da dauyo piri maTi da upasuxo-yvna da yovlad usityuel, viTarca odesme didman basili aTinas Sina esenive mwvalebelni; eseoden zargandil-yvna da yovlad uRono, romel aRiares cxadad Zleuleba Tsi amisTa oden metyuelTa, viTarmed: `Cuen mowafe guegone amaT moZRuarTa TquenTa, garna, viTar vxedavT, Sen same xar moZRuari moZRuarTa, romlisa | brWalsa ver mimwudar arian ege moZRuar-sagonebelni Tquenni~. da esreT friad mabralobelni Tavisani miiqces sircxleulni, arRaraodes mkadrebelni amisni odesca. arian vinme mabralobelni mefisani jereTca eseoden mWirsed molaSqreobisaTs da medro|baTa misTa ganusuenebelisa mimoslvisa | da Wirvebisa, viTarmed: `arca mSldi Tavs-idebso maradis gardacumulobasa2 da arca Zali o|rRanosa
1 veraras C, veras MQm, vervin A. bolob Q, dabrkoleba Mm, dabralobad A. Zlevisa- MQm. moyuareba RD, moyreba T, moyuareoba C, moyuareba AMQm. 2 cudi CA. paeqroba QRDT, p-a CAMm. da] C. 3 rqua CA. Tquen] _ A. sadme CAm. 4 xedavT CMm, hxedvT Q, xedvaTa A. filasofosni CAMm. veras A, ver ras M. 5 mosoflelni CAm, msoflioni CA. da2] _ A. rameTu me] rame Mm. 6 swavlulebasa A + Tquenisa C. mecnierebasa A. medrobisa A. amisTuis C. 7 da] _ C. ~ sityuaTa mier CMQm. 8 romelsa MQm. 9 saxeTa] sxuaTa C. wina-mdebTa MQm, wina-daudebda A + da C. aRsnaTa C, dasnTa Q, dasniT M, da asniT m. 10 wina-daudgomelTa CMQm. da] A. ucilobelTa] ucvalebelTa C. romelTa Mm. danTqna C. ~ megptelni viTarca Mm. 11 da] CMQm. odesme] odes maen C. 12 basilman C. eseniv A. mwvalebelni] CMQm. da esoden A. -hyuna C. da] MQm. yolad C. 13 romelTa A, riTa Q, romliTa CMm. cxadad] A. Zleuleba QD, Zleuleba A, Zliera Mm. amisTa] amiT MQm, amisiTa A. Cuen] + mefe A. 14 mowafe] _ A. amaTa A. TquenTa D, TquenTa sxv. 15 ~ moZRuarTa moZRuari C. romelsa Mm. vera C. mimwudar] mimic Tu ara MQm. m. arian] mimwTuaran C. 16 Tquenni] CA. mabralebelni A, mabrloblni (l Camatebulia zevidan) Q, mabarobelni Mm. Tavisani] MQm, TavTani C. 17 odesca] + xolo A. 18 vinme] amaTnive C. mWirsed] + moqalaqobisa A. molaSqrobisaTs MQm. 19 da medrobaTa] vedrebaTa C. gansuenebulisa Mm, mimoslvisaTs M, mimosvlisaTvis m. WirvebisaTuis C, WirebisaTuis A, daWirvebisa M. W.] + da C. viTar Mm. 20 Tavs-idebda A. garducmelobasa C. gardacumulobasa] + Tavs idebs C. da] A.
1

M284r

C246r A198r

10

m183v

15

C246v Q108r M284v

20

gamosl. 14,26-28.

fsalm. 10,2; 36,14; 63,4 da sxv.

341

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi maradis gansxirpulobasa, rameTu Jamsa mare|bisa maTisasa TiToeuli maTi umar ipoviso~. da eseviTarTa ugiobelisa misTs da yovlad umizezosa ityan! garna ismine[d] eseviTarTa maT pirvelad ese, rameTu samefo afxazeTisa hqonda moklebuli da Semcirebuli tyueobaTa da zemosenebulTa WirTagan; mcire gundi medrobisa, da iginica Sejabnebulni mraval gzis mterTagan sivltoliTa, ucxenoni da usaWurveloni da TurqTa mimarT wyobisa yovlad umecarni da friad moSiSni. ukueTumca eseoden uwyinoTa laSqrobiTa da mcired-mcired brZoliTa, swavliTa da g|onierad da Ronierad wina-ZRomiTa da mravalTa mier ZlevaTa moguarebiTa ara ganewuarTnes spani Tsni da ganekadniernes wyobaTa mimarT, mneTa qebiTa da niWTa micemiTa, xolo jabanTa sadedoTa STacumiTa da kicxeviT ZagebiTa aramca moeRona, vidremdis spaTa Soris misTa yovlad aravin ipoveboda | jabanad zraxuli, raTamca eqmnnes eseodenni Zlevani, anu raTamca aRexunes ezomni didni samefoni? nu|ukue ZiliTa anu adgilTa mwuanvilovanTa1 zeda mosmurobiTa da gancxromiTa da maCuknebelTa saqmeTa SedgomiTa? ara esreT, ara, aramed arca aleqsandre qmna esreT! rameTu pirvel mamulisa Tsisani Sekribna da miT daipyrna dasavalisani evropi, italia, hromi* da afrikeTi; da maTiTa Tana-war|tanebiTa daipyra egpte,
1 da maradis C. ganusxirpvelobasa C. maTisasa] misisasa A. TuiTeuli C, TTeuli MQm. umari C. 1-2 umar ipoviso] umari po(v)iso MQm. ipovoso CA. 2 eseviTarisa C. ugiobelisa] ugioblisa MQm, ugbilTa A . misTs] maTTuis A. da] C. yovlad] A. umizezosa] umizezoTa A. ityan] da yovlad ityuian A . 3 isminen MQm, ismineT A. amaT C. afxazeTisa] + mcire yv. 4 qonda A, aqunda C. Semcirebuli] mcired iyo A + da A. mosenebulTa A. da] _ A. 5 igica MQm. Sejabnebuli MQm, dajabnebulni A . sivltolisaTa MQ, sivltolisagan m. 6 ucxeno A. da] _ Q . da usaWurveloni] uabjroni C, usaWirveloni M, usaWurvelni m. mimarT] mier C. ~ wyobisa mimarT A. da2] _ A. friad] didad C. 7 ukueTumca] da ukeTu C. esoden A. uwyinobTa Q. brZolaTa C. 8 daswavliTa CA, da sw. MQm. da] _ A. gonierad C, guarianad AMQm. wina-] MQm. ~ ZlevaTa mier CA. 8-9 moguarebiTa] mogonebiTa A. 9 ganekadrnes MQm. mimarT] mier A. 10 niWTa micemiTa] niWebiTa C. da] _ CMQm. kicxeviTa MQm. ZagebiTa] rgebiT C. 11 aramca] ar MQ, ara Cm. vidremdis] viTar C. aravin] ara A. ipoeboda CMQ. jabnad CM, jaband Q. 12 eqmnnes] _ A, eqmen m. eseodenni] ese A. Zlevani anu raTamca] + ese da A. raTamca] ramca Mm. aexunes MQm. ezomni] ezom C, eseodenni A. 13 didni] _ A. ZiliTa] ZaliTa CAMm, ZliTa Q. mwuanviloanTa C. zeda] Mm. da] _ A . 14 mCuknelTa C, maCuenebelT A, mCuneblTa Q. SedgomiTa] SedgomilTa A, SemdgomTa Q. esre CMQ, esera m. ara] _ A. 16 pirvelad AMQm. mamulisasa C. Seikribna Q , Seipyrna Mm. dasavlisani C, dasavalni MQ, dasvlani m. 17 evropi] evtropi CA, evtrop Q, evtro M, eutro m. pitalia Mm. romi CA + SemRgomi misi qalaqi, cixeni da sofeli (n. Sen. 1* aqve) C. afrikeTi] akrifeTi A. maTiTa wartanebiTa A, maT Tana wartanebiTa M, mT Ta wartanebiTa Q , maTTana w. m. * hromi ... amis Semdeg C-Si (247r, str. 15) teqsti gamotovebulia, albaT, nakluli dednis gamo. Sesavsebad Camatebulia sityvebi `da Semdgomi misi qalaqi cixeni da sofelni~; momdevno sityvebia: `rameTu sitkboebisa saxierebisa da sibrZnisa misisa~ (n. Cveni gamocemis gv. 344,17).
1

A198v

C247r

10

m184r

A199r

15

M285r

20

fsalm. 22,2.

342

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi Sesrulman karqedoniT; da mier egptiT palestine da finike; da kilikiasa Tsad Semqmneli, wina-ganewyo darioss. da raJams sparseTi moirTo, maSinRa hbrZo puros hindosa; da egreTRa amiT yovliTa movlo yoveli queyana da qmna, ra-igi qmna; Tu ara, qarTvelTa oden spiTa verca rasa aleqsandre iqmoda kargsa. da Tumca daviTs sparsTamca hqoneboda mefoba, anu berZenTa da hromTa Zali, anu sxuaTa | didTa samefoTa, maSinmca genaxnes naqmarni misni da sxuaTa qebulTani! vTqua meoreca mizezi amis pirisa: vinaTgan naTesavi qarTvelTa orgulbuneba ars pirveliTgan TsTa ufalTa; ra|meTu, raJams gandidnen, gansuqnen1 da mSdoba poon da gansueneba, iwyon | ganzraxvad borotisa*, viTarca mogTxrobs Zueli matiane qarTlisa da saqmeni aw xilulni. da ese man, ubrZnesman yovelTa kacTaman, keTilad sadame uwyodis; amisTsca araodes moacala amisad ganzraxvad, anu gansuenebad, anu Sekrebad erTad qmnad rasame eseviTarsa; aramed saqmeTa romelTa iwyo qmnad, gaasrulnaca maRlad da Suenierad. nuukue da lomsaca abralon egeviTarTa, rameTu ara cidamtkavlurad ixedavs, arca kuernaulad hkrTebis! kualad sxuasa bralobasa SemoiReben metyuelni. `Seiyuarnis vinmeo da ganadidnis; moiZulnis vinme da daamc[rvnis]o; ese aRamaRlis da ese daamdablis~2. eha usamarT|loebasa, ugunurebasa! amisTs abraleba, rameTu kaci miwisagani RmerTsa miemsgavsa romliTaca saqmiTa? vin ixila ese saukuniTgan, kaco? amisTs rad ara RmerTsaca abraleb, ugunuro, am|asve esreT moqmedsa? anu ara xuTTa qanqarTa aTmyofelsa miscnaa aTni qanqarni? anu ara erTisa damflvelsa mouRo igica da misca
1 da] _ A . palestiniT MQm. da] _ A. pinike A, finiked MQm. kilikisa MQm. 2 dariozs A , dariossa m. hbrZo] sZlo A. 3 piros A. indosa A. queyana QD, q-na sxv. da qmna] _ Mm. ara] ra Q, ra Mm. 4 qarTveliTa A . oden] _ A , odes Q. verca rasa] vercaras A . 5 sparsTamca] spaTa A. qoneboda A. mefoba Q, mefoba sxv. romTa A. 6 samefoTa D, s-Ta sxv. naxnes A, ganaxunes MQm. misni] maTni MQm. sxuaTa] + didTa A. qebulTani] + xolo A. 7 amis] amisve A. pirisa D, pirisa sxv. ars] MQm. 8 pirveliTgani A. gandidnen] ganmdidrden MQ, gamdidrden m. gansuqnes MQm. da] MQm. 9 mSdoba Q, mSdoba Mm, dideba A. da] AQ. gansueneba QRDT, g-ba AMm. iwyeben MQm. ganzraxva AMm. 10 qarTlisa D, q-sa sxv. da] _ MQm. xiluli MQm. ubrZanesman m. 11 sadme A. uwyode Mm, uwyoda A . amisTuisa A. amisda MQm. da A . 12 eseviTarisa Q . 13 da1 _ A. da2] MQm. 14 cidamtkavelurad A. kur nld Q , kuernalad Mm. krTebis A. 15 sxua MQm. vinmeo da] vinmeod MQm, vin Zeo A . gandidnis + vinmeo da kualad A . 16 moiZulnis] moiZianis A. daamcuiniso A, damtrvniso Mm, damtrvniso Q . aRamaRlnis m. damdablnis m. eha] oi A, i Mm. 17 amisTuisca A. abraleb MQm. 18 emsgavsa A . romliTaca] raTaca A. kaco] _ MQm. i A. 19 RmerTsa A. ara] ra m. 20 miscna Q. qanqarni] qalaqni AQ. ara erTisa damflvelsa mouRo igica da misca] MQm.

Q108v

A199v m184v

10

15

M285v

A200r

20

* am daxasiaTebis Semcvel striqonTa gaswvriv Q -Si aSiaze miwerilia XVIII s. mxedruli xeliT: `qarTvelno, ase ambobs cxoreba Tqveni.~
1

II sj. 32,15.

fsalm. 74,8; dan. 5,19.

343

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi aTTa zeda meaTerTmeted?1 anu rasaTs qadebul arian samoTxisa Suebani da sasufevelisa netarebani RmrTisa nebis myofelTaTs, da saSinelebani g[ehenia]sani2 urCTa da uRirsTaTs? ukueTu mefeman erTgulni, frTxilni da axovanni, nacv[a]lad orgulTa, jabanTa da uRirsTa, adidnes, ra usamarTlo qmn[es]? nuukue duxWirmanca abralos sarkesa, | rameTu saxe misi cxadad aqun?3 umarni da uRirsni nu mas, aramed TavTa TsTa abralebde[d]! ukueTu ara, vin iyo eseoden marTliad aRmwonel saqmeTa da mcnobel viTarebasa kacTasa, romlisa aCrdilsa Sekrebul iyvnes erni, tomni da enani, mefeni da elmwifeni ovseTisa da yivCayeTisani, somxiTisa da frangeTisani,* Sarvanisa da sparseTisani, xilvisaebr nabuqodonosorisa: | `vxedevdo~, itys, `xesa Soris queyanisa s|imaRled cisa mi[mwdom]sa da rtoTa misTa kidedmde queyanisa. furcelni misni Suenier da nayofi misi friad, da sazrdeli yovelTa mis Soris. queSe kerZo misa daimkdres mecTa queyanisaTa da Soris rtoTa misTa mkdroba-yves mfrinvelTa c|isaTa, misgan izardeboda yoveli orcieli~4. aha saxe ara umsgavso, aramed friadca Tana-Setyuebuli Cuenisa TTmpyrobelisa da yovlad gamomsaxveli sityT saqmeTa TualTa CuenTa xilulTa; | rameTu** sitkboebisa, | saxierebisa da sibrZnisa misisa xilvad wyurielni kidiT queyanisaT Semokrbebodes winaSe missa. vin iyo eseoden tkbil SemTxuevaTa Sina, vin satrfialo zraxviTa da sasurvel dumiliTa? igive Suenier xatiTa, uSuenieres morTulobiTa guamisaTa, Sewyobil anagebiTa da axovan taniTa; Zlier ZaliTa, uZlieres simaxliTa; sawadel RimiliTa, usawadeles mWmunvarebiTa; madlier xedviTa,
1 meTerTmeted MQm. qadebul] qadagebul A , qadebulan MQm. arian] MQm. 2 sasufevelis m. myofelTaTs] + WeSmaritad A . da] xolo A . geheniasani] _ A , gaenisni Q , gaeniisani M, gaenisani m. 3 naculad AMQ, nacvlad m. 4 jabanTa da uRirsTa, adidnes, ra usamarTlo] MQm. qmna yv. nuukue] anu ukueTu A. 4-5 duxWirmaca A , duxWimanca MQ. 5 saxe misi] saxesa A. cxadad] cudad Mm. aqun] uCns A. 6 abralebden AMQm. 7 ara vin] aravin Mm. iyos MQ. esoden A. m rTld Q, marTlad AMm. 7-8 viTarebasa] _ m, vedrebasa M, v rbsa Q . 8 kacisasa A . Crdilsa A. erni] ereni M. tomni] tomani M . 9 somxiTisa MQm, somxeTisa A. frangeTisani yv. 10 xilisaebr A. nabudonosrisa A . 11 miwdomasa A , mimwTomTa MQm. da] _ A . 12 yovelTa] A . misi A. que kerZo A . 13 missa MQm. queyanisaTa] _ MQm. da] _ Q . 14 da misgan AQ. izrdeboda MQm . 15 aha] + esera A. umsgavso D, u-so sxv. da] _ A . 16 gamomsaxvelni A . Cuen MQm. axilulTa A . 17 saxierebisa da] MQm, saxarebisa A. kidiTa C, kideT Q. queyanisaTa CMm. 18 misa A. eseoden] esoden MQm, ezom A . tkbili MQm. tkbil SemTxuevaTa] naxvaTa C. 19 sasurveli C. igiv A. Suenieri C. 19-20 morTulebiTa MQ, morTulebisa m. 20 Sewyobil] + angelozTa A. da] _ Mm . 21 usawadiles Mm. madriel m. * l. meliqseTbegis azriT, avtoriseul teqstSi SesaZloa yofiliyo `vrangeTisani~. n. r. metreveli. daviT IV aRmaSenebeli, Tb., 1990, gv. 280. ** am sityvidan grZeldeba teqsti C-Si (n. Sen. gv. 342).
1

m185r

Q109r A200v

10

M286r

15

C247r16 C247v

20

maTe 25,15-30.

maTe 23,33 da sxv.

iak. 1,23.

dan. 4,7-9.

344

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi sazarel lomebr m[a]krTo[b]elobiTa; brZe|n cnobiTa, ubrZnes gamorCeviTa; martiv saxiTa, mravalsaxe marTebiTa; Semrisxvel yudroebiTa, | [s]aqebel ganswavlulebiTa, da arca erTsa keTilTagansa SemaSTobel uzomoebiTa; maRal umaRlesTaTs, mdabal umdablesTaTs1, da TT maT mterTaganca sawadel da sayuarel saTnoebaTa misTagan SekdimebulTa. vin esreT miiRo erTica saTno|ebaTagani, viTar man Seikriba yoveli? vin yovelTagan erTi, viTar man srulebiT TiToeuli, romelTa yovelTaTs SeuZlebel ars dakrveba oden, ara Tu mibaZveba, romliTa srul iqmna igi yovelTa Sina? e|sreT ra aRsavse iyo navi ufasoTagan trTTa saTnoebisaTa da arRara SemZlebel warslvad RadirTa, da aqunda yovliT kerZo mSdoba da dawynareba samefoTa misTa, maSin didman man wina-ganmgebelman cxorebisa Cuenisaman da yovlisave umjobesad Semcvalebelman gangebiTa miT, romeli man uwyis da ganawesebs JamTa da welTa CuenTa, esreT ganago, viTarca m|uSakman keTilman raJams ixilnis uvilni aRsavsed nayofiTa da queyanad dadre|kilni, iswrafis daunjeba maTi; da viTarca menavem|an brZenman ganicadis ra navi Tsi aRsavsed mravalfasiTa trTiTa, miiswrafis navTsadgurad, raTa arara evnos soflisa mis zRsa mravalmRelvarobisagan. rameTu Jamsa zamTrisasa, mSdobasa da dawynarebasa yovlisa samefosasa, ara garegan sadame nakidursa, aramed saSual TsTa samefoTa, adgilsa, TT mis mierve winaT ganCinebulsa gansasuenebelad da misaZin[eb]elad, viTarca ruliTa raTame SuenieriTa, daiZina mamaTa TsTa Tana. da TT mebr ese kma ars | sacnaur-myofelad sakuTrebisa misisa RmrTisa mimarT;
1 lomebr] lmobier MQm. mkrTomelobiTa CMQm, mkTomelobiTa A. 2 myudroebiTa CAMQm. maqebel yv. ganmswavlelobiTa A , ganswavlulebisa m. 3 erTisa Mm. keTilisaganisa Mm. SemSTobel Q. uzomoebiT C. umaRlesTaTs] umalesTaTs M + da A. 3-4 umdablesTaTs] mdabalTaTuis A . 4 TT maT] _ A . mterTaganca] + TuiT A. saTnoebaTa misTagan SekdimebulTa vin esreT miiRo erTica saTnoebaTagani] saTnoebaTagan Q . 4-5 SekdemebelTa A. 5 vina A . Sekriba CA. yoveli vin] _ C. 5-6 vin yovelTagan erTi, viTar man] A . 6 yovelTagan] yovelTaganman CMQm. viTarman Qm. TuiTeuli C, TTeuli MQm. romel A, romeli MQm. SeuZlebelTa C, SeuZleb M. 7 ars] C. dakrveba QD, da kuirveba CMm, dakuirvebul A. mibaZveba QD, m-ba sxv. yovelsa A . 8 trTiTa AMQm. da] MQm. 8-9 SemZle CMQ, SemsZle m. 9 warslva C. RadirTa] nadirTa Q . yovliTurT C. mSdoba QD, m-ba sxv. da dawynareba] _ A , dawynareba Q , d-ba CMm. man] _ CMQm. 10 winagangebelman m. cxorebisa CA, cxrbisa Q, cxovrebisa Mm. 11 umjobesisa A . umjobesad Semcvalebelman] SemZlebelman umjobesad MQm. 12 uilni C. 13 daunjeba D, d-ba CA, da unjeba() MQm. 14 mravalferiTa A. 15 ivnos MQm. mis zRsa mravalmRelvarobisagan] amis mRelvarisa zRsagan A . zRuasa C. 16 da] M. 17 garegnad A , grgn MQm. sadme Cm. sadame nakidursa] menakiduresa A. saSualTa m. adgilTa CA. 18 winaTa ganCinebulTa A . gansasuenebelsa A. da] MQm. viTarca] _ A. hruliTa MQm. raTme CA. 20 mebr] maTebr C. misisa] Tsisa A .
1

A201r m185v

C248r

M286v

10

A201v Q109v C248v

15

m186r

20

fsalm. 17,26-27.

345

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi rameTu mraval gzis mravalTa mizezTa da gansacdelTa sikudilisaTa STavarda igi, romelTagani mciredi mivsceT Txrobasa: nadirTa devnasa | Sina odesme muxnars wareqca cxeni, da eseoden Seimusra, romel sam dRe yovlad usulod mdebare iyo |uZravad, samSnvelisagan oden sacnauri cocxlad. da Sem|dgomad sam[isa] dR[isa] namtknarsa sisxlisasa aRmomyrelsa moeqca suli da sityua, da ZliTRa aRdga cocxali. da eseviTari mraval gzis SeemTxa, da RmerTman isna sikudilisagan. kualad cixesa romelsame hbrZodes qarTls, da mefe karsa karvisa Tsisasa dga, perangiTa mosili oden, SuadRe. da cixiT vinme Semostyorca isari da hkra xatsa mTavarangelozisasa, romeli ekida yelsa oqrosa mcire, da Zalman saRmrToman ganarina mSdobiT. raoden gzis yivCayTa TsTa ganizraxes Ralati: ganaCinnes kacni mneni, romelnime rmliTa, romel|nime SubiTa, sxuani isriTa da ese ara erT anu or, gina sam, aramed mraval gzis; da araodes miuSua RmerTman kuerTxi codvilTa marTalsa mas zeda1, arcaodes misca igi elTa meZiebelTa misTasa2. daRaTu devnasa TurqTasa marto daepyris mraval gzis, anu usaWurvelo, garna yovelsa Sina eli igi | zegardamo hfarvidis mdevarTa misTagan; aramed yovladve da yovelsa Sina saqmesa missa iyo bednier da san da madliTa aRsavse. egreTve Jamsa Sina Sueniersa da jerovansa mouwoda RmerTman | Seyuarebulsa | Tssa3 da maradis mosurnesa samaradisod mefobad winaSe missa; da arRara miuSua mraval Jam sjad da Wirvebad samsxemosa amas kedarsa Sina mkdrobiTa da orcTa amaT que-damzidvel|Ta mier Sekrvad sulsa goneba-qmni|lsa, arca ganxrwnadiTa grgniTa
1 mraval gzis] _ Q . ~ sikudilisa mizezTa da gansacdelTa CMQm. STavarda] mTavar da C. 2 romelTagan AMm. mcired A. Txrobasa] + rameTu CA. muxnas C, muxnarsa M, muxrnasa m. 3 waeqca A. da] MQm. Semusra CA. rome C. romel sam] romelsame Mm, romelsa me Q, romel sadme sam A. yovlad] A, yovladve C. iyo] MQm. 4 oden] _ m. sacnaurisagan C, sacnaurad Q. samisa dRisa] sam dRe CA, sami dRe Mm, same dRe Q. 5 namtknarsa] namatsa C, nametsa A, nametavnarsa (? asoebi amoSlilia) m. da] _ A. sityua QRD, sityua CAMm. ZliTaRa Q, ZaliTaRa M, ZaliTRa m. 6 isna] _ Q. 7 ebrZodes C, brZodes A. qarTlsa CA. kars Q. karvisa Tsisasa] karvisasa A. Tsisa Q. 8 dadga m. Semostorca Q. 9 oqrosa] _ C, oqrosasa MQm. mcire da] mciredman MQm. 9-10 saRToman m. 10 TsTa] yovliTa Mm, yiTa Q. Ralati] + da CA. 11 romelni me C (orivejer), romelime Q (orivejer). rmliTa romelnime] _ A. SubebiTa Mm. da] C. ese] eseni MQm. 12 erT] erTxel C. anu] _ MQm, da A. or] orjel C. gina sam] _ C. RmerTman] Mm. 13 codvilTa D, c-Ta sxv. igi] _ A. 14 daRacaTu C. daRaTu] + mravalgzis A. TurqTasa] + mravalgzis CA. daepyris] darCis C. mravalgzis] CA. usaWurvlo Q, usaWurvelo AMm, uabjro C. eli] ma Mm. 15 eli ... yovelsa Sina] Q. zegardamo D, zegardamo sxv. farvida A. da mdevarTa Mm. 16 saqmesa] _ A. missa] CA. bednier] bednieri CQ, Suenieri Mm. da1] _ C. suiani CQ, suliani Mm. da] _ A. 17 Sina] CQ. Seyuarebulsa] _ C, Semyuarebelsa A. Tssa] + mas sikudilad C. 18 da maradis mosurnesa samaradisod mefobad] da mdisod mefbd Q. mosurnesa] + da CM. mefobad CA, mefobda Mm. missa] Tuissa C, misa Q. 19 Sjad A. daWirvad A. 20 amaT que-damzidvelTa] am Tqmad (am Tqmad Q) mzidvelTa MQm. -qmnulsa A.
1

C249r

A202r M287r

10

C249v

A202v

15

m186v Q110r

M287v C250r

20

fsalm. 124,3.

ier. 22,25.

I epist. ioan. 4,10.

346

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi da porfiriTa, viTarca sizmriTa da naocniTa u[zrunvel]ad mRerad; aramed nandl WeSmaritTa da mtkiceTa, warudinebelTa da samaradisoTa, sada-igi TT bunebiT RmerTi meufebs madliT RmerT-qmnilTa zeda, mun aRiyvana mis Tana meufebad uxrwneliTa da brwyinvaliTa grgniTa da porfiriTa Semkuli, sada-igi aw mkdr ars da iqcevis naTelsa Sina RmrTeebisasa. rameTu iyo maSin Tue ianvari kd da dRe SabaTi (odes qronikoni iyo | tme*); xolo weliwadni misni SobiTganni ormeocdaaTsammetni, xolo mefobda ocdaaTequsmet wel. da viTarca pirvelman daviT solomon1, amanca TsiTa eli|Ta dasua saydarsa Tssa Ze Tsi d[e]m[e]tr[e]**, saxeliT oden cvalebuli, Ze gardamonasaxi, yovliTurT msgavsi mamulTa ZirTa; da daadga Tavsa Sueniersa grgni qvaTagan patiosanTa2, vity ukue saTnoebaTa mamulTa, da Seartya welTa ZlierTa maxli3, eha, rabam sanad marebuli! da Sehmosa porfiri mklavTa lomebrTa da tansa axovansa; da dauloca cxoreba warmarTebuli da gangrZoba dReTa4 bednierobiT, Tayuaniscemad misa mefeTa queyanisaTa da yovelTa warmarTTa monebad misa5, gamobrwyinvebad dReTa misTa simarTle da mravali mSdoba6. da esreT gancvala queyanisa | moqalaqoba zenad sufevad, romlisa mkdrni gansnil arian SromaTagan, oflTa da zrunvaTa; da mun meufebs sim|didre|Ta maT
1 sizmariTa C, sizrmiTa MQm. uzrunvelad] umravlesad yv. mRerad] mirad Q, miriad M, mirida m. nanduil A, namduil C, namdvili Mm, namdli Q. 2 WeSmaritebaTa C, WeSmaritiTa A. da] A. mtkiciTa A. warudginebelTa CAMQm. ~ sada TT igi A. bunebiT] _ MQm. 3 madliT] madliTa misiTa C, da madliTa MQm. RmerTqmnilTa] RTivqmnulTa (-qmnilTa Q) MQm. mun aRiyvana] munRa yvna MQm. mefobad CA, meufebda MQm. 4 brwyinvalebiTa m. 5 RmrTaebisasa CA, RTisasa MQm. kd] ocdaoTxi CA. 6 SabaTi] + qoran. iyo samas ormocda xuTi C, qr. iyo samas ocda xuTi A, qoran. iyo tme Mm, qrkni iyo tme Q. SobiTgan A. 6-7 ormocdacametni C, ormeocdacamet A, mig (bolo ori aso amoSlilia MSi) MQ, m m. ocdaToTxmet CAMm. kda id Q. 8 daviT] + da A. solomoni M, solomani m, sol.] + dasua egreTve C. s. amanca] solmonianmnca Q. saydarTa TsTa CA. 9 dimitri yv. saxeliT] saxliT Mm. oden cvalebuli] saxeldebuli A. Ze] maradRe A. gardmonasaxi C, grdamonasxi Q, gardmonasaxi m. 10 ZirTa] A. da] _ A. dadga CMQm. Sueniersa] A. grgni] + Suenieri A. 11 eha] MQm. 12 Semosa CAMQm. lomebrTa] lmobierTa AQ. da3] CA. 13 cxrb Q, cxoreba CA, cxovreba Mm. gangrZoba Q, g-ba sxv. dReTa D, dReTa sxv. 13-14 Tayuanis-cema() MQm. 14 missa CMQm (orivejer). gamoabrwyinvebda m. 15 mSdoba QRDT, m-ba sxv. 16 da] _ A. ganicvali A. queyana AMm, qyn Q. moqalaqoba Q, m-ba sxv. 17 SromaTagan] + da A. da1] _ A. mefobs A, mefobasa C. * es TariRi aris yvela nusxaSi (SesaZloa igi CanarTi iyos). ART-Si SecdomiT _ qronikoni 325, danarCenebSi _ qron. 345 (m. brose _ qron. 325. igive TariRia ganmeorebuli misive frangul TargmanSic, Tumca iqvea miTiTebuli, rom igi mcdaria (gv. 380, Sen. 2). n. kidev variantebSi. ** m-Si aSiaze: `daviT aRmaSenebeli miicvala da Svili dasva dimitri mefed~.
1

A203r

C250v

10

15

m187r M288r C251r

20

III mef. 1,32-46. 2fsalm. 20,4.

fsalm. 44,4.

fsalm. 92,5.

fsalm. 71,11.

fsalm. 71,7.

347

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi

A203v Q110v

zeda, romelni wina-wargzavnna, saunjeTa maT maRalTa da uSiSTa mparavTagan, dalevnisa da moklebisagan1; qalaqsa mas, romlisa Sueniereba ara uxilavs Tualsa sxeuleansa da romlisa brwyinvaleba ver aRvals gulsa orcielsa, verca sasmeneli daitevs smenilsa. rameTu namdl mun ars Sueba, | romelsa ara aqus mwuxareba; da simdidre, romelsa ara Seudgs | siglaxake, da sixaruli, romelsa ara ganhkueTs urva, da meufeba, romelsa ara aqus aRsasruli; da mun ars cxoreba, romelsa ara SeamrRuevs sikudili2.

10

15

20

1 wina-warugzavnna MQm. maT] + uSiSTa CAMQm. ~ mparavTagan (mparvelTagan MQm). uSiSTa MQm. maRalTa da uSiSTa mparavTagan ... daitevs smenilsa] A. 1-2 dalevnisagan (da levnisagan Mm) da moklebisa MQm. 2 Sueniereba Q, S-ba CMm. 3 sxeuliansa C, saxelovansa MQm. brwyinvaleba Q, brwyinvaleba CMm. vera C. 4 namdl] _ A. ars] + Sroma A. Sub Q, Sueba CA, buneba Mm. Sueba] + da sixaruli da A. 5 mwuxareba da simdidre romelsa ara Seudgs] _ Q. mwuxareba D, m-ba CAMmRT. Seudgs] Seudges C, aqus Mm. sixaruli] _ A. 6 ara ganhkueTs urva da] gankrTes (gahkrTes m) urvad MQm. gakueTs C. urva RDT, urva CA. meufeba CMm, mefoba A, mefoba RDT. romelsa ara aqus] romlisa (risa Q) ara ars MQm. 7 cxoreba CAM, cxovreba m. SeamRurevs Mm.
1

maTe 6,19-20.

ioan. 8,51; rom. 6,9.

348

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi

10

15

20

349

cxoreba mefeT-mefisa daviTisi

10

15

20

350

laSa-giorgis droindeli mematiane

A412

| cxoreba demetre mefisa

C251b

C252a A413

C252b

srul-yo ra daviT srba mefobrivi, qronikonsa samasormocdaxuTsa mivida dausru|lebelsa sufevasa. da sicocxlesave Sina missa dasua mefed Ze misi demetre da daadga grgni TT misiTa eliTa. daipyra samefo taxti da sajdomi mklaviTa lomebriviTa misaTxrobelad brZenTa qebismoyuareTaTs. itys solomonca mefe: `Jamni arian mSdobisani, sarwmunoeba mefeTa~.1 pirvelad moSiSi iyo RmrTisa, sani da gamarjuebuli da simaRlesa da simdidresa Sina mdabali da glaxakTmowyale, obolTa da qurivTa ganmkiTxveli, saydarTa da eklesiaTa, mRdelTa da monazonTa keTilismyofeli, Semwirveli sofelTa da agarakTa, didebulTa samefosa maTisaTa da karsa zeda myofTa tkbilad moubari, ux da mboZebeli, viTar gaavrcela da aRaSena samefo misi. odes didman daviT tfil|isi aiRo, hereTi da kaxeTi moirTo. cixeTa da qalaqTagan kide kac|i arasada iyo. hereTi, somxiTi, taSiri, javaxeTi, quenartani da artani amaTsa mefobasa Sina aSenda da taos napirnica. odes jer ara mefe iyo, didman daviT Sarvans gagzavna Svili demetre. da qmnna omni da brZolani, romel yovelni mxedvelni misni ganakrvna. da aiRo cixe quelaZori da aRivso alafiTa da tyTa uricxTa, gaaqcivna suqmeTni. odes suqmeTni gaaqcivna demetre, qronikoni iyo samasormeocdaaTi, Tavni yovlisa sparseTobisa daocna da amoswydna da aRavsna saWurWleni da laSqarni misni. erTgulTa Semwynarebeli iyo da SecodebulTa samarTlianad mwurTeli, vinaTgan ara swori ars codva mRdelisa da medrisa da arca erisa da mRdelTmTavrisa. romelman icodis neba uflisa Tsisa, da ara | yos, iguemos friad.2 yovliTurT
2 ra@_ A. mefobrivi] mefobiTaca A. qronikonsa] qoranikonsa iyo C. samasormocdaxuTi C. 3 dausrulebelsave A. sufevisa A] + saukunod C. da sicocxlesave Sina missa] sicocxlesa Sina A. Ze misi _ A. 4 dadga C. 5 taxti] xati C. lomebriTa C. 7 iyo] iyos C. da _ A. 8 glaxakT-] glaxakTa C. 10 da2 _ C. ~ tkbilad moubari myofTa A. moubnari C. 11 aSena A . 12 ereTi AC. 13 arasada] arsad A. ereTi AC. quenartani] queyana artani C. artani _ C. artani] zena artani (jav.) 14 aSendes C. da _ C. napirnica] napirni AC (`napirnica~ jav.). 15 jer] jereT C. ar A. ~ iyo mefe C. Svili demetre _ A. da _ A. qmna C. 16 romel] romelTa C. qelaZori C. 17 da _ A . aivso C. ~ tyTa da alafiTa C. odes 17-18 suqmeTni ... samas ormeocdaaTi _ C. 18 Tavni] Tavi AC (`Tavni~ jav.). 19 da1 _ A . 20 da _ A. 21 da2 _ A.

10

15

20

Sdr. ekles. 3,8.

Sdr. luka 12,47.

351

laSa-giorgis droindeli mematiane emsgavsa Zirsa keTilsa daviTiansa, xesa, RmrTiv danergulsa da cxebuliansa. warvlo cxoreba da miiwia srulqmnili siberesa, Seimosa | Coa da ikurTxa sqema. dayo weliwadi erTi da mokuda. dasues mefed Ze misi daviT. imefa equs Tue da mokuda. Semdgomad misa dajda Ze misive giorgi qronikonsa samas samocdaTxuTmetsa. amasve welsa mokuda demetre mefe. da da demetresi Tamar, TiRsa aRmaSenebeli, igica Semonazonebuli gardaicvala. da da misi kata dedofali saberZneTs gaTxovil iyo. amis daviTis Svili da giorgis Zmiswuli demetre darCa. da odes orbelni ukuadges giorgi mefesa, igi Tana uku-itanes, lo|res Sedges. muniT gamoasxnes orbelni, mefeman daipyrna da daocna. demetre kldekarTa dasues, ukanis Tualni daswunes, mokuda da mcxeTas damarxes. demetre mefe beltis cixes miicvala da gelaTs wariyvanes, misganve kurTxeulsa axalsa monastersa. qronikoni iyo samas samocdaToTxmeti.* demetre abuleTis Zesa ivanes Tavi mo[h]kueTa Cxeres meres meocesa weliwadsa mefobasa missa da me|texTa dadva ficis argatexisaTs.

A414

C253a

10

A415

15

cxore[ba giorgi] mefisa

dajda mefed giorgi, umaRlesi yovelTa mefeTasa, mZle da morWmuli mterTa da SecodebulTaTs, keTilad msaxuri RmrTisa. saydarTa, ebiskopozTa, meudabnoveTa, mRdelTaTs keTilismyofeli iyo da ukadri Secodebisa didTa da cotaTagan; glaxakTa da qurivTaTs mowyale iyo da erTgulTaTs ux da mboZebeli iyo. sparseTisa sultanni, Sors myofni da axlos myofni, meZRuned da moxarked misda iyvnes, da yovelni sanapironi samefosa misisani uSiSad hqondes. aiRo anisi, adriTgan wanaRebi TurqTa, qronikonsa samas oTxmocsa, Seipyra salduxi, amoswyta yoveli Zali misi, moaRebina ZRueni da saWurWleni, romeli ara aiTualvoda, da aRivsnes samefo da laSqarni misni, uSiSad hqondes. ganZas sultani da xlaTis sultani gaaqcivna da aocna. da movida ildRuzi didiTa sparseTiTa
2 Semosa A. sqema] + cremliTa da mas ukanis C. 4 dasues mefed] dasua A. daviT mefed A. 5 missa C. qoranikonsa C. qronikonsa samas samocdaTxuTmetsa] qronikoni iyo samas samocdaxuTi A. 6 ~ demetre mefe mokuda C. da _ A. da] daa AC. 7 da] daa AC. da1, da2 _ A. 9 uku-atanes A. gamoasxna C. 10 da demetre C. ukan A. daswunes + da C. 11 damarxes + qronikoni iyo samas samocdaoTxi C. 16 giorgi _ A. 20-21 saparseTisa surtani A. 21 iyunes A. 22 qondes A. 25 qondes A. surtani A. 26 sultani + `da Samisa, jazirisa da ardoxis Ze salduxi~ (jav.) ilRzuzi A.
*

20

25

C-Si aq wydeba laSa giorgis droindeli mematianis teqsti.

352

laSa-giorgis droindeli mematiane didiTa laSqriTa, | daarbia SavSeTi, klarjeTi. da gavalisjars esre daocnes, romel moambe erTica ver wavida. odes orbelni gadges, qronikoni iyo samas oTxmocdaCdmeti. aqa orbelni gadges* da afxazeTi, suaneTi da yoveli samoqalaqo aqunda dawynarebiT. da ovsTa da yivCayTa raodeni aTasi kaci ubrZanis, movidian, egreTve Sarvanis saxli. da mosca RmerTman Svili grgnis colsTan, burduxans, msgavsad aRTqmiT Sobilisa, viTar annas samoeli. romlisa mier gamobrwyinda simarTle da mravali mSdoba dReTa misTa. da imefa ocdarva weli da miicvala stagirs kaxeTisasa Tuesa martsa ocdaSdsa, samSabaTsa vnebisasa, damarxes mcxeTas Jamis siZnelisagan da masve welsa gelaTs waiyvanes.

A416

10

cxoreba didisa mefeTmefisa Tamarisi

A417

iqmna yovelTa mefeTa Soris udides, sani da bednieri, RmrTis moSiSi, tkbili, saxieri da (Tavi yovelTa keTilTa ars RmrTismoSiSeba da simdable) eklesiaTa da monazonT moyuare, glaxakTa da moCivarT ganmkiTxveli. saberZneTisa mTawmidisa, | ierusalemisa, da Savisa mTisa saydarni da eklesiani, romelnime darRueulni, aRaSenna maTiTa safasoTa da isnna xarkisagan ucxoTeslTasa. da TT elTagan misTa sTulisa samsxuerplod RmrTisa da siwmidisa samsaxurad akervinebda, da egre dasdebdes eklesiaTada aqa, aRmosavleTisaTaca Sina. locvisa moyuare iyo daucadebeli, viTar moweseman uwinares Zilisa locva da fsalmuneba gardaiada. vazirTa misTa da laSqarTa ganurisxebeli, RirsTaTs mSoblurTa wyalobaTa mimfeneli, da egzom, romel missa samefosa Sina erTica msaxuri ar gapatiJebula Tnier guzan taoskarelisagan kide. mas Tualni daswunes. gaRma gasuli, sparseTs, zaqaria aspanis Zeman Seipyra da darbazs mohguares. da romel missa mefobasa Sina sultani gaaqcives, qalaqni da cixeni aixunes, ese ars: aTabagi ganZisa gaaqcies, qronikoni iyo [oTx]as [da rva]. aRivso tyTa da alafiTa samefo maTi. margrZelman zaqaria, mandaturTuxucesman da spasalarman, misman Zmaman,
5 raodeni ] razdeni A. 7 romelisa A . 13 ars _ A (`ars~ jav. ). 14-15 ielusalemisa A. 15 Savisa mTisa] SavSeTisa A (`Savisa mTisa~ jav.). 17 samsaxurad] samsaxureblad (jav.). 22 egzom _ A (`egzom~ jav.). gapatijebula A. 23 taoskarvelisagan A. 24 darbas A. moguares A. 25 misa A. surtani A. 26 oTxas da rvaas] A (`oTxas da rva~ yauxC.).
*

15

15

20

25

`aqa orbelni gadges~, s. yauxCiSvilis azriT, teqstSi gadasuli marginaluri SeniSvna unda iyos.

353

laSa-giorgis droindeli mematiane ivane aTabagman, aiRes dvini mecxresa welsa me|fobisa misisasa. qronikoni iyo [oTx]as da cameti. maTve aiRes gelaquni, bijnisi, amberdi da barguSati, zemoT anisT da vidre xuafridisa idamdis. ara vis asmia, arca yofila sxua elmwifisa yma, viTar eseni, erTgulad msaxurebiTa sanni da gamarjuebulni. movida ruqnadini da Tana hyva laSqari dimuSkiT da alabiT amoRma waRebad amis samefosa. miegebnes basianis queyanasa, gaiqcies, oces da amoswydes. moasxnes sultanni da amirani tyued: erzinkieli, Sameli da bivriteli. saWurWlisa zandukTa, oqroTa da margalitiTa savseTa, da droSaTa sasultanoTa, mravalTa karavTa, vecxlis WurWelTa da oqrosasa sada iyo simravle. aqlemiTa, joriTa da cxeniTa aRavses mindorni da velni. qronikoni iyo [oTx]as ocdaTxuTmeti. amissa Semdgomad aiRes kari da cixeni karniforisa da vanandisni da rasis piris cixeni da wina amissa xaxuli, oSki da bana waeRo. amaT esdenTa RmrTisa wyalobaTa ufrosica RmrTismoSiSeba moemateboda. saydarTa | da monasterTa dalewasa vervin ikadrebda, qaravansa vervin Zarcda. ameri da imeri, Zueli samefo maTi afxazeTisa dawynarebiT hqonda, romel erTica qaTami arsad moiklvoda. mparavi, avis moqmedi aRar iyo. Tu naparevi vinme povis, karsa zeda miiRis, droSaTa queSe dadvis. ovsman, mTiulma[n] da yivCayman da suanman ver ikadrian parva. da iyo mdidrad ese samefo, romel aznauris ymani maTTa patronTa sworad imosebodes. Tamaris qmari daviT iyo ovsT mefe, tomi bagrationTa, Wabuki da lomi da misaTxrobeli. amaT yovelTa ganmarjuebaTa da naqmarTa Tanadamxudari da TTmqoneli, SemmarTebeli, molaSqre mkrcxli. dalewnes sparseTisa qalaqni da marandi amoswydes da eranis queyana. esdenad siSoresa Sina mividen, romel arca Tu saxeli qarTvelobisa ismoda. orni Svilni miecnes: giorgi da rusudan. amis giorgis Sobasa zeda gailaSqra da aiRo kari, esre Cnda bednieroba amisi. da Tamar mefisa da asu|li mamis[a] misisa giorgisi, rusudan dedofali, iyo tkbili da mowyale, nugeSinismcemeli da Semxueweli daWirvebulTa da mzrdeli
1 divini A. mecxresa] meoresa A (`mecxresa~ jav.). 1-2 oTxas da cameti] asocdacameti A (`oTxas ocdacameti~ yauxC., Cveni _ `oTxas da cameti~). 3 binjisi A. bargubati A. 6 ruqnadini] muqadini A. 7 moasxnnes A . surtanni A. 8 erzinkieli] ezenkieli A . Sambeli da bivrteli A. 9 sasurtanoTa A. 11 oTxas ocdaTxuTmeti] as ocdaTxuTmeti A (`oTxasocdaTxuTmeti~ yauxC.). 12 karnifolisa A. 12-13 raispiris A . 13 xaxili A. 15 Zurcida A. 22 misaTxrobeli] misaTxovebeli A (`misaTxrobeli~ jav.). 27 Cnda] Cuenda A (`Cnda~ yauxC.). 28 da] daa A.

A418

10

A419

15

20

25

A420

354

laSa-giorgis droindeli mematiane ClTa da obolTa, romel Rirsni maTgan zrdisani naSobTa maTTa winaSe miusxmidian. elTa misTagan naqmari saydarTa da eklesiaTa igzavneboda. moaxleni maTni sultanni moxarked dasxna da samefo ganuxeTqelad daicva. yovelnive Seitkbna da mSdoba yo yovelTaTs. mefobasa Sina dayo ocdasami weliwadi da aRvida winaSe RmrTisa, sada-igi mkdroben winaswarmetyuelni da mamaTmTavarni da mefeni, Tuesa ianvarsa Tormetsa, dResa oTxSabaTsa, agaraTa somxiTisaTa, qronikonsa oTxasocdaSdsa. damarxes axalsa monastersa, gelaTs. vai iyo Jamisa misTs rasden ulxinebeli: glova, tyeba da TmaTa fxura. iqmneboda: lmobierebani, sitkboebani, RirsTaTs mSoblurni zrdani da boZebani. samar iyo gulismisyofa mecnierTagan, moTqma nugeSinismcemelTagan. iglo|va yovelman aman samefoman Jamsa jerovansa. dasues giorgi, Ze misi, mefed masve weliwadsa, romlisa welnica mravalJameul arian da cxoreba maTi keTilad warmarTebul aqa cvalebadsa Tana, mermesaca dausrulebelsa.

10

A421

15

cxoreba giorgi mefisa, Tamaris Zisa

A422

odes daibada, qronikoni iyo oTxas da cameti. `mraval arian Wirni marTalTani, itys winaswarmetyueli, da yovlisave borotisagan isnnes moSiSni misni~.1 da kualad mociquli: `i siRrme simdidrisa da sibrZnisa RmrTisa! viTar gamoukulevel arian gzani misni~.2 `vin cna goneba uflisa, anu vin Tanamzraxvel eyo mas?~3 Semdgomad gardacvalebisa Tamar mefeTmefisa wariwira sasoeba yovelman aman samefoman, garna RmerTman, ganman mrisxanebisaTs da moswrafeman mowyalebisaTs, mosca mSobelisave msgavsi misganve Sobisa laSa. [iyo] aTormetisa wlisa, odes mefed dajda, nergi keTilmozardi da yuavili, yovelTa ferTagan Semkobili, lomi ZaliTa da umanko gonebiTa, moyuaruli yovelTa kacTa: didTa da mTav|arTa maTiTa pativiTa, monazonTa da mRdelTa maTiT[a] pativiTa;

15

20

3 surtanni A. 6 agarTa A. 7 oTxas-] rvaas A (`oTxas~ yauxC.). 8 tyeba] tyepa A. 15 oTxas] rvaas A (`oTxas~ yauxC.). 17 siRrme] sibrZne A (`siRrme~ wyaros Sesworebaa). 20 moswrafeman] moswrafebisa A (`moswrafeman~ jav.). 21 laSa] Raba A. 22 mefed] mefe A. 24 didTa] + da mcireTa (`da mcireTa~ jav.).
1

fsalm. 33,20.

rom. 11,33.

rom. 11,34.

355

laSa-giorgis droindeli mematiane mSdi da ganurisxebeli bunebiTa, SdTa samefoTa mefe, monisaca erTisa maTraisa ara mkrveli, mSldosani da cxenosani, gulovani da SemmarTebeli, romel misiTa mklaviTa omni dasxna da gardaiadna simcrosave Sina sworni daviT papispapisa misisani; bednieri laSqrobiTa, bednieri queyanisa nayofTa moslvisaTs, daWirebulTa ganmkiTxveli, bWe da mosamarTle, damxedvari metad Jamisa da asakisa misisa. da iyo samefo misi didsa dawynarebasa Sina. da iyunes gamged da ganmzraxad yovelTa saqmeTa misTa misisave mSoblisobiTagan margrZeli zaqaria, mandaturTuxucesi da amirspasalari, da ivane aTabagi. pirvelsa zeda mSobelman maTman, didman Tamar mefeTmefeman, gaalaSqrebina missa bedsa zeda da aiRo kari. Semdgomad gailaSqra, warvida da Sevida didsa sparseTs, gatexa ardaveli, dalewna cixe-qalaqni da aRavso simefo alafiTa. amissa Semdgomad mowua da moarbiva xlaTisa queyana, Semoixuewa xla|Teli da ZlevaSemosilman mas zeda miscna zavisa simtkiceni maTgan Seucodebelobasa Sina wyalobisani. da sxua Semoixuewa karnu-qalaqeli moyurad da erTgulad saxlisa misisa. Cadga basians da mun iTamaSes da gaisuenes erTgan. aiRo keCroli Salva Torelman misiTa rmliTa da omiTa misaTxrobeliTa, romel ara yofila kacTa Soris misebri Wabuki da meomari. mefeman aiRo oroti da yovelni cixeni da mimdgomni misni vidre naxWevanamde da ganZas karTamdis, aiRo Sanqori. da Semovides ucxoTeslni vinme laSqarni somxiTs da hereTs evno rame mciredi maTganca. SeqceulTa miewia baliswyalTa zeda, da pirveli wyluleba maTgan iqmna. Semdgom moxedviTa RmrTisaTa da lmobierqceviTa mefisa giorgisiTa gaaqcivnes da amoswydnes gaqceulni. meoresa weliwadsa kulaca momarTes. dadges bardavis Walasa. Seiyara samefo misi da moirTna karnu-qalaqisa laSqarni, dadga lomTa-gorsa da agaraTa Sua. da vidre zedamislvadmde gaeqcnes da gardaixuewnes, ganvle|s darubandisa gza. da vityodeT qebasa missa winaSe yovelTa kacTa, ara vtyuodeT, arca gurcxuenodis. viTar itys daviT, mama RmrTisa: `iqmnnes mSld rvalisa mklavni misni da eqmna Semwed macxovareba misi~.1 esreT warmarTebasa da bednierobasa Sina maTsa da maTi rusudan iTxoves xlaTsa dasasmelad didman sultanman meliqman, romelsa egptiT vidre xlaTamdis sparseTi hqonda. da daSala mowyalebaman RmrTisaman da ara yo esre.
4 mosulisaTs A. 8 amirspasalari] amis pasalari A. 10 ardeveli A. 11 mowua] mowu A. 13 wyalobisani] wyalobisni A (`wyobisni~ jav.). 18 Sanqori] banqori A. 19 ereTs A. 21 Semdgomi A. 22 amoswydnes + da A. 24 zedamisuladmde A. 28 da] daa A. 29 surtanman A.
1

10

A423

15

20

A424

25

30

fsalm. 17,35-36.

356

laSa-giorgis droindeli mematiane Semdgomad amissa didiTa SemoxuewiTa sTxova Sarvan-Sahman, uqades da ubrZanes micemisa piri. gagzavna Sarvans qarTlisa erisTavi da TT giorgi mefe bagavans mivida gakazmad da micemad disa misisa. da aT dRe dro iyo waslvisa misisa. xolo RmerTman, romeli mdidar ars mowyalebiTa da miuwdomel ZlierebiTa, moxedna da ara gawira ese samefo, risxvasa Sina wyalobiT moisena. moguago RmerTman patiJad codvaTa CuenTa: mokuda giorgi mefe bagavans ianvarsa Turametsa, dResa oTxSabaTsa, qronikoni iyo oTxas|ormocdaori. da iqmnes saSinelni tkivilni, cremlTa wil guliTa sisxlis denani, warwirvani darComisa da sicocxlisa TanaaRzrdilTa da momsenebelTa keTilTa da siamovneTa misTani, tkivilni da nacrisa Tavsa sxmani vazirTa da didebulTa da yovlisa samefosagan da TT misisa gamzrdelisa ivane aTabagisgan. esre RmrTisa nebiTa darComili amasve samefosa Sina rusudan dasues mefed masve weliwadsa, ukeTumca RmerTsa warwymedisagan ara davecveniT, aRar sagoni sicocxlisa tkivilisagan Zmisa misisa. waiyvanes maSinve gelaTs, damarxes saflavsa mamisa misisasa. da ara darCa colsa Tana grgnisa Svili. xolo RmerTman yovlisa saxierebisaman, romeli ara ganswiravs moSiSTa misTa, daicavn samefo ese da mefe Cueni RmrTiv grgnosani rusudan, da yavn nayofi misi Cuenda salxinebelad TesliTi-Tesladmde, da miecin simravle weliwadTa Semdgomad uwinaresi da sasufeveli caTa.

A425

10

15

20

1 Sarvan-Sahman] SarvaSe A. 2 bagavans] Sagvans A. 3 aT dRe] `aT dRe dayo~ jav. wasulisa A. 6 bagavans] Sagavans A. 7 oTxas-] rvaas-A (`oTxas~ yauxC.). 13 aRar sagoni sicocxlisa], aRar sagonebeli iyo sicocxlesa (jav.).

357

laSa-giorgis droindeli mematiane

10

15

358

sumbat daviTis Ze

Q110v M288r m187r

| cxoreba

da uwyeba bagratonianTa *

Cuen qarTvelTa mefeTasa, Tu sadaT moiwivnes amas queyanasa igini, anu romliT JamiTgan upyries maT mefoba qarTlisa, romeli aRwera
sumbat, Zeman daviTisman

M288v m187v

Q111r

adam Sva seiT. seiT Sva enos. enos Sva kainan. kainan Sva malel. malel Sva iared. iared Sva enoq. enoq Sva maTusala. maTusala Sva lameq. lameq Sva noe. noe Sva sem. sem Sva arfaqsad. arfaqsad Sva kainan. kainan Sva sala. sala Sva eber. eber Sva faleg. f|aleg Sva ragav. ragav Sva seruq. seruq Sva naqor. naqor Sva Tara. Tara Sva abram. | abram Sva isak. isak Sva iakob. iakob Sva iuda. iuda Sva farez. farez Sva esrom. esrom Sva aram. aram Sva aminadab. aminadab Sva naason. naason Sva salmon. salmon Sva boos. boos Sva iobed. iobed Sva iese. iese Sva daviT mefe. daviT mefeman Sva solomon. solomon Sva robuam. robuam Sva abia. abia Sva asaf. asaf Sva iosafat. iosafat Sva ioram. ioram Sva ozia. ozia Sva ioTam. ioTam Sva aqaz. aqaz Sva ezekia. ezekia Sva manase. manase Sva amon. amon Sva iosia. iosia Sva iovakim. iovakim Sva ieqonia. ieqonia Sva salaTael. salaTael Sva zorababel. zorababel Sva abiud. abiud Sva eliakim. eliakim Sva azor. azor Sva saduk. saduk Sva aqim. aqim Sva eliud. eliud Sva eliazar. eliazar Sva mataTan. mataTan Sva iakob. iakob Sva ioseb, qmari mariamisi da Zma kleopasi. kleopa Sva naom. naom Sva sala. sala Sva robuam. robuam Sva moxTar. moxTar Sva eliakim. eliakim Sva beniamen. beniamen Sva ierobem. ierobem Sva mose. mose Sva iuda. iuda Sva eliazar. eliazar Sva levi. levi Sva ioram. ioram Sva manase. | manase Sva iakob. iakob Sva miqia. miqia Sva iovakim. iovakim Sva ierubem. ierubem Sva abraham. abraham Sva iob. iob Sva aqab. aqab Sva smon. smon Sva izaqar. izaqar Sva abia. abia Sva gaad. gaad Sva aser. aser Sva isak. isak Sva dan. dan Sva solomon. solomon Sva Sdni Zmani, romelni-igi moscna RmerTman tyueobasa Sina.
1 cxoreba da uwyeba Mm. 2 qarTvelT m. 3 romliTa m. 4 daviTisaman Q. 6 maTusala1 Q. maTusala2 Q. Sva5 Q. 7 ebera1 m. 8 naqor1] naqur MQm. 10 aram. aram Sva MQm. 10-11 Sva naason ... iobed MQm. 11 soloman m.12 roboam1 M. iosapat 1 m. 14 iosa1 Q. iosa 2 Q. 15 zorababl1 Q. abiod1 Q. 17 matTana1 m. 17-18 da Zma kleopasi] Zma iosebisi (is[a]bisa Q ). 18 kleopa MQm. roboam AC, robam Q. robem2 MQm. moxTar Q. 20 leui1 m. iarom1 MQm. Sva5 Q. 21 iakob ... miqia Sva MQm. ioakim1 Q. romem1 Mm, robem Q. 23 gad1 Q. gad 2 Q. 24 tyuobasa Q. * saTauris Semdeg: `RmerTo da wmidao RvTismSobelo, Seiwyale da daicav orsave cxorebasa Sina missa dedofalTa-dedofali mariam, romlisa brZanebiTa iwerebian wmidani ese wignni amin~ (Mm).

10

15

20

359

sumbat daviTis Ze da eseni, Sdni Zmani, | Zeni amis solomonisni, warmovides queyaniT filistimiT, tyueobiT warmosulni huriani, da moiwivnes | eklecs, winaSe raqael dedoflisa da misgan naTel-iRes. da daSTes igini queyanaTa somxiTisaTa da mun dReindelad dRedmde Svilni maTni mTavroben somxiTs. da oTxni Zmani maTni movides qarTls. xolo erTi maTgani, saxeliT guaram, ganaCines erisTavad, da ese ars erisTavi qarTlisa da mama bagrationTa. da ese qarTlisa bagratonianni SvilisSvilni da naTesavni arian mis guaramisni. xolo Zma misi, saxeliT sahak, warvida kaxeTs da daemzaxa igi nerses. da sxuani orni igi Zmani amaTni, saxeliT asam da varazvard, warvides kambeCans, da mokles maT sparsTa spasalari da daipyres kambeCani, da dasxdes igini mun cxovrebad xornabujs. da ama Jamamde Svilni maTni mTavroben mas Sina. xolo vinaTgan moaklda mefoba SvilTa gorgaslisaTa, miT JamiTgan epyra ufleba qarTlisa aznaurTa vidre amaTadmde. aramed daesrula ufleba qarTlisa aznaurTa borotTa saqmeTa maTgan. mas Jamsa mcxeTas kaTalikosi iyo smon-petre; da mcxeTa aRTxeldeboda da tfilisi aRSendeboda, armazi Semcirdeboda da kala gandiddeboda. da sparsni uflebdes qarTls, kaxeTs, hereTs, somxiTs, sivneTs, aspurangs. mas Jamsa kaTalikosi iyo mcxeTas samoel. da erTad Sekrba yoveli qarTli da gamoarCies guaram daviTis naTesavisagan, mowevnuli ZmaTa misTa Tana, asams da varazvards, romelni-igi zemo vaseneniT. eseni warmovides ekleciT, romelni monaTlna raqael ded|ofalman, Zmani Sdni huriani, tyueobiT mosrulni queyaniT | filistimiT, da naTel-iRes | eklecs eliTa raqael dedoflisaTa, romelman samTa maTganTa ucvala saxeli: rameTu erTsa saxel-sdva muSel da erTsa bagrat, romel ars mama bagratonianTa, erTsa abgavar; erTi Semoiyvana siZed da orni maTganni amzaxna somxiTis mefeTa.
1 solomonisani Q, solomanisni m. 1-2 warmovides ... huriani da MQm. 2 raqel m. dedoflisa Q. 5 da m. maTni m. sax liT M, saxliT m. guram Qm. 6 ganCines Q. da ese ... bagrationTa MQm. 7 bagratoniani MQ, bagrationiani m. guramisni Q. 8 sahk Mm. daemzaxa Q. sxuani Q. 9 Zmani] Zma MQm. varzvarad M, varazvarad Qm. kanbeCans m. 10 kabeCani Q. ~ mun igini Q. xarnabujs M. 11 ama] am MQm. 12 mefoba Mm. 13 ufleba Mm. amaTadamde MQm. ufleba Mm. 14 maTTgan Q. 16 aSendeboda m. kalaa Mm. gandideboda m. 17 savaneTs Mm, svaneTs Q. asporangs MQm. 18 kaTalikozi Q. 19 gamoarCives m. guram Qm. moweunuli m. osams MQm. 19-20 varzavards MQ. 20 vaxseneniT Q. eseni ] ese MQm. monaTlna] monaTani Mm. 21 raqel m. Sdni Mm. tyuobiT Q. queyniT Q. 22 raqel Q. 23 erTsa Q. muSel] moSale Mm, mobale Q. mama Mm. 24 bagrationTa m. erTsa + saxel Q. amzaxa Mm, amzaxon Q. 25 somxiTs Q.

M289r m188r

10

15

20

M289v m188v Q111v

25

360

sumbat daviTis Ze xolo oTxni ese Zmani warmoemarTnes qarTls, viTa zemo vaseneT, da guaram ganaCines erisTavad. da mosca amas mefeman berZenTaman pativad kurapalatoba da warmogzavna mcxeTas. da aman dadva safuZveli juarisa eklesiasa, romel ars mcxeTas. xolo samni ese Zmani warvides kaxeTs, da sahak daemzaxa bakurs, Zesa nersessa, xolo asam da varzavard warvides kambeCoans, da gardauqcies eri vezans, erisTavsa bahar Cubinissa, da vezan mokles. da daipyres maT kambeCoani. da iyo mas Jamsa mcxeTas kaTalikosi samoel. da amis ze tfilisisa mkdrTa eklesiisa gebad iwyes, romlisa naxevarsa yoveli eri aSenebda, da naxevarsa erTi vinme dedakaci. da kaTalikosi iyo mcxeTas barTlome. da Semdgomad amis guaramissa erisTavobda Ze misi stefanoz da Zma demetresi. da aSenebdes eklesiasa juarisasa mcxeTas. da amis ze warvlo erekle, mefeman berZenTaman, da mivida tfilisad, da dadga damarTebiT cixesa kalisasa. da cixisTavman ma-uyo cixiT gamoRmarT da hrqua erekle mefesa: `romelsa gasxen wuerni vacisani da vacbotisa kiseri gaTqs~. maSin, viTarca | esma sityua ese | erekle mefesa, ganrisxna misTs, da aRmoikiTxa wignisagan daniel winaswarmetyuelisa sityua igi, viTarmed: `aRmovides vaci dasavlisa da Semusrnes rqani aRmosavlisa verZisani~. da Tqua mefeman: `ukueTu iyo Cemda sityua ege kadnierebisaTs Cemisa, misagebeli orkeci dagiteo Sen~. da dauteva tfiliss jibRu erisTavi brZolad cixesa tfilisisasa, da TT waremarTa baRdads. da mivida gardabans, varaz gagelisasa, da dailaSqra adgilsa mas, romelsa h[r]qan xuzaSeni. da naTel-sca erekle varaz gagelsa da yovelsa ersa missa. da iwyo Se|nebad eklesiasa, romeli-igi ubrwyinvales ars yovelTa eklesiaTa. da warvida berdujs da dadga gulsa soflisasa. da aRmarTa juari qvisa da dadva safuZveli
1 zemo ] zemoTa Q. guram m. 2 kurtpalatoba Mm. 2-3 da warmogzavna mcxeTas MQm. 5 sami Mm. shak M, sahk m. dauzaxa Mm. nersessa Q. 6 xolo] da MQm. usam MQm. varzavarad M, varazvarad m. kambeCans Q, kambeCovans m. veza ns M, kezans m. erisTavi MQm. 7 bahar Cubinissa MQm. da vezan mokles MQm. kambeCani Q. 8 kaTalikozi Q. 9 naxevari m. 11 qaTalikozi Mm, kaTalikozi Q. 12 guramisasa m. erisTaobda Mm. Zma Mm. 14 erakle MQ. 15 ma-Q. hqua Mm. 16 herekle M, herakle Q. wurni Q. vac-borotisani Mm, vac-borotisni Q. kiseri gaTqs MQm. 17 viTarca MQm. sityua ese MQm. herakle Q. 18 vaci] kaci m. 19 dasavlisa Mm. ukeuTu M. 20 sityua Mm. kadnierebisa Q. 21 tfilisi MQm. tfilissa Q. 22 da mivida Q. dalaSqra Q. 23 herakle MQ. varza grigolisi MQ, varaza grigolisi m. 23 ersa Q. 24 eklesisa Q. 25 soflisasa ] sofiosasa Mm. qvisa Mm.

10

15

m189r M290r

20

Q112r

25

361

sumbat daviTis Ze wmidisa RmrTismSobelisa eklesiisa da aRasrula gumbaTi misi. xolo man jibRu wariRo kala da cixe igi tfilisisa gamoiRo da cixisTavi igi Seipyra da drahkniTa piri aRuvso amisTs, rameTu Tqua sadidebeli igi mefisa heraklesi. xolo kadrebisa misTs tyavi gahada da mefesa miswia igi gardabans, varaz gagelissa. da gardabaniT mefeman micvala lals, da uwoda mewekevnelTa mTavarsa, naTel-sca da warvida baRdads. da gamoiRo baRdadi da Seipyra xuasro mefe da moaRebina Zeli cxovrebisa. da iwyo Senebad ierusalemisa. da dasua | modistos patriaqad. da warmoemarTa aqaTve da movida welsa meSdesa. | da vidre moslvadmde missa tfilisis eklesia sioni ganesrula, xolo juarisa eklesiasa aklda. da man erekle mefeman tfiliss da mcxeTas da ujarmos qadagni ganavlinna, raTa yovelni qristianeni eklesiasa Seviden da yovelni moguni da cecxlismsaxurni, romelnicaRa ara moinaTlnen, moisrnen. xolo maT naTlisReba ara inebes, aramed zakuviT aRerivnes qristianeTa Tana. da miawies yovelTa maT zeda maxli. da eklesiaTa Sina mdinareni sisxlTani diodes. da ganwmida sjuli qristes, RmrTisa Cuenisa, da warvida erekle mefe samefodve Tsad. da mTavrobda qarTls igive stefanoz didi. kaTalikosi iyo meore barTlome. mis zedave da Semdgomad missa mTavrobda adarnase, Ze mis stefanozisi. da mis zeda samni kaTalikosni icvalnes: iovane, babila da Tabor. da amisa Semdgomad mokuda adarnase mTavari da mis wil dajda stefanoz, Ze misi. da man ganasrula eklesia juarisa da ganawesa mun juarisa kreba, da dajda tfiliss cxovrebad. da kaTalikosi iyo samoel da enon. da mis ze queyana qarTlisa aRweres da wariRes saberZneTs. da ambavi moiwia, viTarmed baRdadi daipyres agaris naTesavTao. da amis stefanozisa Semdgomad erisTavobda Ze misi guaram | kurapalati. da Semdgomad missa varaz-bakur, Ze misi anTipatos-pat|rikiosi, romelman gardabanelni
1 eklesiisa M, eklesisa m. gumbadi MQ. 3 drakniTa Q. mefisa Q. h raklesi M, hereklesi Qm. 4 kadrebisa] kadnierebisa m. gaada Q. 4-5 gagelissa] grigolisasa MQm. 7 Zeli] Zali Mm. Seneba m. ielusalemisa Mm, irusalemisa Q. 9 eklesia sioni Q. sioni Mm. eklesiisa Q. 10 herakle Q. tfilis M, tfilisi m. 11 eklesias Q. Sevidnen Qm. 13 naTlisReba Mm. qristianTa Q. 15 ganwmindna Q. RmrTisa Q. herakle MQ, herekle m. 16 Tsda m. 17 hmTavrobda Q. qarTlsa m. qaTalikozi Mm, kaTalikozi Q. 18 hmTavrobda Q. adranase m. 19 qaTalikozni Mm, kaTalikozni Q. 19-20 mokuda adarnase mTavari da mis wil dajda MQm. 21 kreba Mm. tfilis Mm. 21-22 qaTalikozi Mm, kaTalikozi Q. 23 hambavi Q. moawia m. 24 stefanozisa Q. erisTaobda Mm. guram m. kuratpalati Q. 25 anTipatrikosi MQ, anTipatriakosi m. garbanelni M, gardabnelni Q.

m189v M290v

10

15

20

Q112v m190r

25

362

sumbat daviTis Ze moaqcivna. da merme nerse da Zeni misni fi|lipe da stefanoz da adarnase. da Zeni misni gurgen erisTavi, aSot kurapalati. xolo aSot kurapalati mTavrobda queyanasa mas Sina da saxlad misa iyo bardavi da tfilisi, da hqonda mas queyana, romel ars garemos missa. da maSin gaZlierda elmwifeba agarianTa da iwyes Zieba aSot kurapalatisa. da ver uZlo winaaRdgomad maTda aSot da ivltoda maTgan. da waremarTa, raTa warvides saberZneTad. da Tana hyves mas deda da coli da orni Zeni, asakiTa CClni uxucesi adarnase da Sedegi bagrat. xolo umrwemesi Ze guaram jereT ara esua. da eri Tsi mcired hyva Tana, mkdrni misni, dedawuliTurT da SviliTurT. moiwivnes mTasa javaxeTisasa, kidesa didisa mis tbisa faravnisasa damaSuralni slvisagan da gardahdes gansuenebad kidesa mis tbisasa. Wames ra puri, da mcired mierula. da mZinareTa ewivnes didni laSqarni sarkinozTani. maSin Seewia RmerTi aSot kurapalatsa da kninsa mas laSqarsa missa mosca Zleva maT zeda, da mosrnes simravleni uricxuni. warmovides muniT da moiwivnes evsa SavSeTisasa. xolo evi SavSeTisa uSenebeli iyo maSin, gareSe mciredTa sofelTasa. rameTu JamTa sparsTa uflebisasa aorda, odes-igi yruman baRdadelman Semusrna c|ixeni yovelni da movlo SavSeTica da Radoni. da kualad, Semdgomad missa srvaman satlobisaman moaora SavSeTi, klarjeTi, da mciredRa daSTes | kacni adgil-adgil. xolo daSTomilTa maT mkdrTa SavSeTisaTa Seiwynares igi sixaruliTa da siyuaruliTa, da daemkdra mun. da misca RmerTman gamarjueba da aelmwifa igi SavSeT-klarjeTsa zeda. da man soflebi zogi iyida safasiTa da zogi oeri aRaSena, da ganamravla soflebi aSot kurapalatman queyanaTa maT Sina. da misca RmerTman da ganamtkica elmwifeba misi nebiTa berZenTa me|fisaTa. da aman aSot kurapalatman pova klarjeTis tyeTa Sina klde erTi, romeli
1 merme ] moisra MQm. 2 kuratpalatisa MQm. 3 queyanasa Q. saxlad] saxelad Mm. missa Q. 5 elmwifeba Mm. Zieba Mm. kuratpalatisa Q. 6 war(a)emarTa M] + igi Q. 7 mas] maT MQm. 8 Sedegi MQm. umrwamesi m. guram m. eri] ara eri MQ, ara erTi m. 9 mkdrni] mkedarni m. 10 didsa Mm. damSuralni Q. da m. gardaxdes Q. 11 gansuneblad Q. ra Mm. 12 maSin] da Mm. kuratpalatsa Q. 13 Zleva Mm. da m. 14 muniT MQm. moiwivnes] movidnes m. 15 SavSeTisa Mm. mciredTa m. sofelTasa Q. 16 yrum m. 17 SavSeTi Q. 17-18 da Radoni ... klarjeTi Q. 17 srvaman] slvaman Mm. 18 kalarjeTi m. mcireTRa m. 19 SavSeTisaTa + queyanisa m (mogvianebiT `queyanisa~ SemouxazavT zedmetobis niSnad). 20 gamarjueba Mm, gamarjuba Q. SavSeT-klaarjeTsa M, SavSeT-klarjeTsa Q, SavSeTT-kalarjeTsa m. 21 safasoTa Mm. oer m. 22 sofeli M] m. kuratpalatman Q. 23 elmwifeba Mm. 24 aman aSot kurapalatman pova MQm. romel m.

M291r

10

15

M291v

m190v

20

Q113r

363

sumbat daviTis Ze pirvel vaxtang gorgasals cixed aReSena, saxeliT artanuji; da aorebul iyo baRdadelisa mis yruobiTgan. igi ganaaxla aSot da aRaSena egreTve cixed, da wina kerZo missa queSeT aRaSena qalaqi. da aRaSena cixesa mas Sina eklesia wmidaTa mociqulTa petresi da pavlesi da Seqmna mas Sina saflavi Tsi. da daemkdra cixesa mas Sina cxovrebad. da merme kualad eufla queyanaTa vidre karadmde bardavis qalaqisa. da mravalgzis mosca RmerTman aSots kurapalatsa Zleva da didi dideba brZolaTa Sina. da iyo, erTsa Sina Jamsa ganvida aSot, raTamca Sekriba laSqari brZolisaTs sarkinozTasa. movida igi adgilsa romelsame da ganavlinna laSqris mawuevelni. da vidre arRara Sekrebul iyo | laSqari igi misi mis Tana, daesxnes mas sarkinozni ucnaurad da aotes igi. warmoemarTa da moiwia evsa nigalisasa da iwyo Zebnad erisa, raTamca viTa ganimravla laSqari Tsi. da warmoemarTnes moslvad mis winaSe igini, romelTa man ubrZana. xolo igini movides klvad | missa. maSin, vidre mowevnadmde maTda karad missa, ara uwyoda aSot zakua maTi. da raJams moiwivnes igini karad missa, maSinRa agrZna, ra-igi egulveboda maT. da ara hyva mas eri Tsi Tnier mciredTasa, romliTa ver wina-aRudgeboda igi maT. amisTsca Seivltoda aSot kurapalati eklesiad. da mowyles igi maxliTa sakurTxevelsa zeda, da Seisuara sakurTxeveli igi sisxliTa misiTa, rameTu dakles igi mun, viTarca cxovari, aRsavalsa sakurTxevlisasa. da sisxli igi misi daTxeuli dResca saCinod saxilvel ars. xolo esma ra ese ambavi ersa missa, romelni-igi iyvnes dolisyanasa, viTarmed moikla ufali igi maTi aSot eliTa oroz-morozis ZeTaTa, warvides dolisyaniT da devna uyves mklvelTa maT uflisa TsisaTa. daewivnes maT savanesa zeda Woroxisasa, mosrnes igini borotad, vidremdis ara dauSTa arca | erTi maTgani. da warmoiRes mkudari aSot kurapalati da dafles missa mas saflavsa Sina, cixesa
1 ~ gorgasals vaxtangs MQ. saxeliT] saxliT Q. artanuj M. 2 yruobiTgan] yruTgan m (werebula:

M292r

10

m191r

15

20

Q113v

25

`yrusagan~). ganaaxla MQm. aSot m. 3 quSeT Q. cixesa Q. 4 daemkdra + cixesa Q. 6 kuratpalatsa Q. 7 dideba Mm. 8 aSot MQm. Seikriba MQ, Seikribna m. 9 da1 MQm. ganavlinna Q. mawuevelni] mwuervalni Mm, mwurvalni Q. 10 arRara Q. 11 moawia Mm. eusa Q, eusa m. niglisasa m. 12 laSqarni m. mosulad Q. 13 klvad] kalavdi QMm. 14 zakva Q. 14-15 da raJams ... egulveboda maT MQm. 16 mciredTasa Q. romliTa Mm. 17 kuratpalati Q. 18 sakurTxeulsa m. sakurTxeulisasa m. dResac m. 20 saxilvelad aris m. 21 ra Mm. doliT yaniT Mm. 22 eliT Q. 23 uflisa Q. da dewivnes m. sanavesa berZ.] savaneTa QMm. 24 arca Mm. 25 kuratpalati Q. saflavsa Q.

364

sumbat daviTis Ze artanujisasa, eklesiasa wmidaTa mociqulTasa petresi da pavlesisa. rameTu moikla ese aSot kurapalati dasabamiTgan welTa xl, qronikonsa meaTcameted moqceulsa Sina mv, Tuesa ianvar|sa ocdacxrasa. da dautevna samni Zeni: uxucesi adarnase da Sedegi misi bagrat. ese orni Tana hyves mas, raJams-igi moiwia SavSeT-klarjeTad, xolo umrwemesi guaram artanujs moslvas[a]Ra Sina daebada. da Semdgomad aSotis sikudilisa, mamisa maTisa, romel gareT queyana hqonda ZeTa aSotisTa, wauRes sarkinozTa, rameTu iyvnes igini usrul hasakiTa. xolo raJams srul hasak iqmnnes igini, kualadca mosca RmerTman maTve yovelive igi naqonebi mamisa maTisa. da vidre usruloRa iyvnes igini hasakiTa, izardebodes cixesa Sina artanujisasa, da iyvnes xarkis mimcemel sarkinozTa yovelnive evni SavSeT-klarjeT-nigalisani. xolo artanujiT gamoRmarT daipyres maT naqonebi igi mamulebi mamisa maTisa, dasues bagrat kurapalatad. | da warmarTa RmerTman elmwifeba maTi. | da iyvnes Zeni uxucesisa mis Zmisa maTisa, aSotis Zisa adarnasesni, samni: gurgen, romel-igi dReTa siberisa misisaTa kurapalatad dasues, da Zmani misni: aSot kekela da sumbat artanujeli, romeli elmwifobasa missa dasues anTipatos-patrikad. da Zeni bagrat kurapalatisani samni: daviT, romeli Semdgomad mamisa Tsisa dasues kurapalatad, adarnase da aSot. da Zeni umrwemesisa aSotis Zisa guaramisni orni: nasra da aSot. xolo aSot kekela, Ze adarnasesi, gardaicvala qronikonsa pz, da dauteva gurgen, romeli Semdgomad kurapalatad dasues, da sumbat artanujeli antipaTospatriki. | gardaicvala aSot, Ze mamflisa guaramisa, uwinares mamisa Tsisa qronikonsa pT. ara dauteva Ze.
1 artanujissa Q. 2 kuratpalati Q. dasabamiTganTa Q. t l Q. qoronikonsa Q. 3 Tusa Q. 4 dauteuna m. adranase m. 5 umrwamesi MQm. 7 sikudilsa Mm. queyana Mm. 8 hqondaT Mm. ZeTa aSotisTa MQm. asakiTa Mm. 9 srul asak Mm. iqmnes Mm. yovelive Mm. 10 asakiTa Mm. izrdebodes Q. 12 kalarjeT- m. niglisni m. maT] maTi MQm. 13 mamulebi MQm. dasus Q. kuratpalatad Q, kuradpalatad m. 14 elmwifeba Mm. 15 Zmisa Q. adranasesni m (Semdegac yvelgan `adranase~). 16 misisaTa] misisasa m. kuradtapalatad m, kuratpalatad Q. dasus Q. 17 kekelaa Mm. elmwifobs Q. 18 -patrikad] -patriakad M, -patriaqad m. kuratpalatisani Q, kuradpalatisani m (Semdegac yvelgan aris `d~). 19 kulatpalatad Q. umrwamesisa Q. 20 nasar m. 21 kekelaa Mm. 22 kulatpalatad Q. dasus Q. 22-23 anTipatriaki m. 24 mameflisa M, mamefelisa m. guramis Q. qoronikonsa Q.

M292v

10

m191v

T135r

15

20

M293r

25

365

sumbat daviTis Ze gardaicvala adarnase, Ze bagrat kurapalatisa, qronikonsa Jd, sicocxlesave mamisa Tsisasa, da ara dauteva Svili. da mama misi, bagrat kurapalati, Ze aSot kurapalatisa, gardaicvala qronikonsa Jv, | da dautevna Zeni: daviT, romeli Semdgomad missa kurapalat yves; da moikla igi eliTa mamis Zmiswulisa Tsisa, nasra guaramis ZisiTa, sicocxlesave Sina guaramissa, qronikonsa ra, sufevasa Sina guaramissa. xolo guaram mamfali, mamis Zma misi, mama nasresi, ubralo iyo sisxlisagan daviT kurapalatisaTa; da dauteva aman daviT moklulman Ze | mcire adarnase, mouwifebeli hasakiTa, xolo nasr mklveli ivltoda samefosa kostantinepoles da iyo mun mraval wel. da amissa Semdgomad dasues gurgen, Ze adarnasesi, kurapalatad, didisa aSot kurapalatis Zisa. gardaicvala guaram mamfali, Ze aSot didisa, mama nasrisa, qronikonsa rb. da gardaicvala aSot, Ze bagrat kurapalatisa, qronikonsa re. da amissa Semdgomad gamovida nasr samefoT da movida afxazeTs. da | iyo maSin afxazTa mefe bagrat, disiZe nasrisa, da Seswia man, didiTa laSqriTa, mefeman afxazTaman, da muniT gardamovida nasr samcxes da Sekriba sxuaca laSqari uricx. xolo adarnase, Ze moklulisa kurapalatisa, ganvida brZol|ad misa, da mihyva mis Tana Sewevnad adarnasesa gurgen kurapalati da Svilni misni. da yves brZola da omi didi nasris zeda. da Seewia RmerTi mcireTa amaT adarnases kerZoTa da sZles nasras, meot qmnes, Seipyres da mokles nasra evsa samcxisasa, sofelsa aspinZas, qronikonsa r. da ara dauSTa Svili nasras, da aRioca sasenebeli misi. adarnase, Ze daviT kurapalatisa, dasues qarTvelTa mefed [nacvlad] mis moklulisa. da aman adarnase, Zeman daviT moklulisaman, aRaSena bana eliTa krike banelisaTa, romeli-igi iqmna pirvel episkopos banel. da mamfali sumbat artanujeli, Ze adarnasesi, Zisa aSot didisa, gardaicvala qronikonsa rT da dautevna Zeni orni: bagrat mamfali artanujeli da daviT mamfali.
1 kuratpalatisi Q. 2 Tsisa Q. mama Mm. kuratpalati Q. 3 kuratpalatisa Mm. 4 kuratpalat Q. mamis ] mis Q. 5 guaramissa ] gugobasa Mm] Q. 6 m m afeli M, mamefeli m. Zma Mm. mama Mm. 7 sisxliTgan Q. kuratpalatisaTa Q. 8 adranase m. mowifebuli m. asakiTa m. nasrs Q. 8-9 kostantinepoled MQ. 10 dasus Q. adarnases Q, adranasesi m. 10-11 kuratpalatad didisa aSot kuratpalatisa Zisa Q. 12 mamefeli Mm. mama nasrisa Mm. 13 da m. 14 samefoTa m. 15 disiZe yauxC.] disZe MQm. 16 gardamovida] gamovida Q. Seikriba MQm. sxuaca Mm. 17 moklulisa Q. kuratpalatisa Mm. 18 Seweunad m. adarnasesa Q. kuratpalati Q. brZola Mm. 19 nasrs Q. kerZoTa] kerZoa Q. 20 meoti qmnes (M: qmnnes) Mm. nasri Q. samcxisasa] mcxeTisasa MQm. 22 kuratpalatisa Q. 25 mamefeli Mm. 26 mamefeli Mm. da daviT mamfali Mm.

Q114r

T135v

10

m192r

15

M293v

20

25

366

sumbat daviTis Ze

T136r

| da sicocxlesave Sina sumbat artanujelisasa moisra nasr; da queyana


nasrisi daipyres sxuaTa amaT mTavarTa. xolo gurgen kurapalati warvida taoT, kalmaxiT, mamuliT TsiT, cxovrebad SavSeTs da artans. da amissa Semdgomad Seimternes urTierTas da Sekribes laSqari erTmanerTsa zeda: erT kerZo gurgen | kurapalatman da erTa misTa, meore kerZo adarnase, qarTvelTa mefeman, da bagrat artanujelman. movides eseni evsa artanisasa, sofelsa mglinavsa, | da hbrZoles erTmanerTsa. da meot iqmna gurgen kurapalati, wyles da Seipyres. da mokuda wylulebiTa miT gurgen kurapalati, Ze adarnasesi, Zisa aSot didisa, qronikonsa ria. da dautevna | orni Zeni: adarnase da aSot, romelica Semdgomad erisTavTerisTavad dasues. Semdgomad gurgen, mamisa Tsisa kurapalatisa, gardaicvala adarnase qronikonsa riv, da dautevna orni Zeni mcireni: daviT erisTavTerisTavi da gurgen, romeli Semdgomad, merme, didi erisTavTerisTavi iyo. da gardaicvala bagrat mamfali artanujeli, Ze sumbatisi, qronikonsa rkT, Tuesa aprilsa k, dResa aRvsebasa, da dautevna Zeni oTxni: adarnase, romeli-igi monazon iqmna da basili saxel-idva, gurgen erisTavi, aSot da daviT. gardaicvala daviT erisTavi, Ze adarnasesi, Zisa gurgen kurapalatisa, Zma didisa gurgenisa, qronikonsa rk, da ara dauteva Svili. aSot erisTavTerisTavman, Zeman gurgen kurapalatisaman, romelsa ewoda kuxi, aRaSena tbeTi SavSeTs da ganasrula igi yovliTa gangebiTa, da dasua pirvelad episkoposad sanatreli stefane | uwyebiTa sulisa wmidisaTa. da gardaicvala ese aSot kuxi qronikonsa rl, da ara esua Svili. da amissa Semdgomad gurgen, Zmiswuli misi, Ze adarnasesi, dasues erisTavTerisTavad. gardaicvala daviT, Ze bagrat artanujelisa, qronikonsa rmb, da dauteva Ze mucelsa Sina colisa Tsisasa, romelsa-igi ewoda bagrat.

Q114v

m192v

M294r

10

15

20

T136v

25

2 sxuaTa Q. 3 kuratpalati Q. warvida Mm. 4 missa Q. Sekrbes Q. 5 kuratpalatman Q. 8 kulatpalati Q. wyles ... mokuda MQm. miT] misiTa Mm. gurgen kurapalati MQm. 10 da aSot MQm. 11 mamisa Q. kulatpalatisa Q. gardaicvala adarnase] garda Q. 12 da Mm. erisTavTaerisTavi Mm. 13 merme] meZme Mm (Z r). 13 erisTavTaerisTavi Mm. 14 da Q. mamefeli Mm. sumbatisa Q. qoronikonsa Q.15 Tusa Q. aRvsebisa Mm. 16 saxel-idva + mas MQm. 17 adarnasesi] bagrat artanujelisa, mamflisa, adarnases MQm. kuratpalatisa Q. Zma Mm. 18 didisa Q. 19 kuratpalatisaman Q. uwoda Q. 20 dasus Q. 25 artanujelisa Mm.26 Tsisa Q.

367

sumbat daviTis Ze gardaicvala adarnase, qarTvelTa mefe, Ze daviT moklulisa, qronikonsa rmg, da dautevna Zeni oTxni: daviT, rom|eli Semdgomad mamisa | Tsisa qarTvelTa mefe iqmna, aSot kurapalati, da bagrat magistrosi da sumbat, romeli ZmaTa Semdgomad kurapalatad dasues. gardaicvala gurgen erisTavi, Ze bagrat artanujelisa, qronikonsa rmg, masve welsa Sina, romelsa Sina qarTvelTa mefe adarnase miicvala, da dauteva aman gurgen Ze mucelsa Sina colisa Tsisasa, romelsa ewoda gurgenve, saxeli mamisa Tsisa. gardaicvala daviT, qarTvelTa mefe, Ze adarnase mefisa qarTvelTasa, qronikonsa rnz, da ara esua Ze. gardaicvala aSot, Ze bagrat artanujelisa, qronikonsa rnT, Tuesa ivnissa, da ara esua Ze. gardaicvala gurgen, didi erisTavTerisTavi, Ze adarnasesi, | romelman umetesni simneni da brZolani qmnna yovelTa mamaTa misTasa, da daimorCilna yovelni garemosni, qronikonsa ra, Tuesa Tebervalsa id. ara esua Ze. gardaicvala mamfali daviT, Ze sumbat artanujelisa, monazonobasa Sina, qronikonsa rg, Tuesa Tebervalsa ocsa, da dauteva Ze Tsi sumbat, romelicaigi dasues erisTavTerisTavad. gardaicvala bagrat magistrosi, Ze adarnase qarTvelTa mefisa, qronikonsa re, Tuesa martsa, da dauteva Ze Tsi adarnase, romeli Semdgomad mamisa Tsisa magistrosi iqmna | da Semdgomad mamis ZmaTa kurapalati iqmna. masve welsa bagrat magistrosis gardacvalebisasa basili monazoni klarji gard|aicvala, Ze bagrat mamflisa. gardaicvala aSot kurapalati, Ze adarnase qarTvelTa mefisa, qronikonsa rod, da ara esua Svili. da amasve welsa aSot, Ze sumbatisi, gardaicvala, da ara esua Ze. da Semdgomad aSot kurapalatisa | Zma misi dasues kurapalatad, sumbat
1 qronikonsa Q. 2 mamisa Tsisa Q. 3 kuratpalati Q. 4 kulatpalatad dasus Q. 5 gurgen Mm. 7 Ze gurgen MQm. colisasa M. Tsisa MQm. 8 Tsisa Mm. 10 ara Q. 11 Tusa Q. 13 erisTavTaerisTavi Mm. 14 yovelTa] yovelni MQm. da2 MQm. 15 Tusa Q. 16 mamefeli Mm. 17 Tusa Q. ocsa] k Q. da m. 20 Tusa martsa Q. 21 kuratpalati Q. 22 gardacvalebisasa Q. monozani m. kalarji m. 23 mameflisa M, mamefelisa m. 24 kulatpalati Q. mefisa Mm. 25 rud Mm. 27 kuratpalatisa Mm, kuratpalatisa Q. Zma Mm. dasus Q. kulatpalatad Q.

M294v m193r

10

Q115r

15

20

T137r M295r

25

m193v

368

sumbat daviTis Ze da ese sumbat kurapalati, Ze adarnase qarTvelTa mefisa, gardaicvala qronikonsa ro, da dautevna Zeni orni: bagrat erisTavTerisTavi, romeli qarTvelTa mefed dasues, regueni, da adarnase kurapalati. gardaicvala [adarnase kurapalati], Ze bagrat magistrosisa, qronikonsa rpa, romeli-ese ZeTa Seipyres da monazon qmnes. mokuda uneblieT fiCTa, da dautevna Zeni: bagrat da daviT erisTavTerisTavi. gardaicvala ese bagrat erisTavTerisTavi, Ze adarnase kurapalatisa, qronikonsa rpv, xolo Zma misi daviT kurapalati iqmna didad. gardaicvala gurgen, Ze gurgenis, Zisa bagrat mamflisa, qronikonsa rp. gardaicvala adarnase, Ze sumbat kurapalatisa, Zma bagrat regunisa, qronikonsa sg, da dauteva Ze daviT mcire. gardaicvala sumbat erisTavTerisTavi, kaci marTali, Ze daviT mamflisa, artanujeli, qronikonsa s, da dautevna Zeni orni: daviT da bagrat. da Semdgomad micvalebisa misisa dResa meormocesa gardaicvala Ze misi bagrat, da daute|vna Zeni orni: sumbat | da gurgen. gardaicvala sumbat, Ze bagrat regunisa, qarTvelTa mefisa, qronikonsa sib, da ara esua Svili. gardaicvala daviT, Ze sumbat erisTavTerisTavisa didebulisa, kacisa marTlisa; da gardaicvala bagrat regueni, qarTvelTa mefe, Ze kurTxeulisa sumbat kurapalatisa, qronikonsa sid, da dauteva Ze | Tsi uxucesi gurgen, romelsa uwodes mefeTamefe. da amas gurgens esua bagrat, dediT afxazTa mefisa diswuli, demetresi da Tevdosesi. vidre gurgenis gamefebamde ese bagrat mefe iqmna | afxazeTs, da amisTs gurgens mefeTmefoba ewoda. gardaicvala daviT, didi kurapalati, Ze adarnase kurapalatisa, qronikonsa ska, da ara esua Ze. da aorda imier-tao. da gamovida basili, berZenTa mefe, da miscnes mas
1 da ese m. kulatpalati Q. 2 ru Mm. erisTavTaerisTavi Q. 3 dasus Q. reguni M, regvni m. adarnase kurapalati Q. 4 magistrosisa] arisrosi MQm. 5 Seibyres m. da1 m. fiCTa Mm, fiCuTa Q. 6 erisTavTaerisTavi Q. 7 kultpalatisa Q. Zma misi ] Ze mamisi Mm. kultpalati Q. 9 mamefli-sa Mm. 10 kultpalatisa Q. Zma Mm. 12 mameflisa M, mamefelisa m. 14 micvalebisa Q. misisa Q. dResa m. 16 mefisa Mm. 18 erisTavTaerisTavisa Mm] + Svili Q. didebulisa] Sidebulisa Mm. 19 reguni Q, reguni m. kurTxeulisa Q. 20 kuratpalatisa Q. Tsi Q. romelsa Q. 21 ~ dediT bagrat Mm. mefisa Q. 22 Teodosisi Q, Teodosesi m. 23 ewoda MQm. 24 kulatpalati Q. kulatpalatisa Mm. 26 imier tao] imartao Mm.

10

T137v M295v

15

Q115v

20

m194r

25

369

sumbat daviTis Ze cixeni aznaurTa ama daviTisTa. da daipyra basili mefeman mamuli daviT kurapalatisa. da mivides mis winaSe bagrat, afxazTa mefe, da mama misi gurgen. da mosca maT basili mefeman pativi gurgens magistrosoba da bagrats kurapalatoba, raTamca viTar mter yvna erTmanerTisa mimarT mama-Zeni ese, da amiT RoniTa iZmacua. xolo gurgen WeSmariti da marTali iyo da vera aRZra guli misi zakTa amiT mizeziTa da vera uZlo RonisZiebiTa. gardaicvala ese gurgen mefeTmefe, Ze bagrat qarTvelTa mefisa, qronikonsa sk, da dauteva Ze ese Tsi bagrat, afxazTa mefe, kurapalati didi, da eufla taos, mamulsa Tssa, da daipyra yoveli kavkasia TTmpyrobelobiTa jiqeTiTgan vidre | gurgenadmde. xolo adarbadagani da Sarvani moxarke yo, somxiTisa elmwifebiTa nebierad ganagebda. mefe sparsTa Ts megobrad da erTgul yo sibrZniTa da ZlierebiTa TsiTa ufros saxleulTa TsTasa, da berZenT mefesaca SiSi aqunda amisi yovladve. da aman bagrat kurapalatman moiyvanna klarjni elmwifeni sumbat da gurgen, Zeni bagrat artanujelisani, Tsni mamis diswulni, darbazobad mis winaSe cixesa Sina fanaskertisasa, da mun Sina Seipyrna igini. da aRixuna queyanani da cixeni maTni, rameTu igini | patimar yvna cixesa Siga Tmogsasa. da mun cixesa Sina Tmogsasa gardaicvala sumbat artanujeli qronikonsa sla. da egreTve masve cixesa Sina gurgenca gardaicvala, Zma sumbatisi, qronikonsa slb. xolo Svilni amaTni warvides kostantinepoled, Ze sumbatisi bagrat da Ze gurgenisi demetre, basili mefisa winaSe. da maTnive Svilni, klarjTa mefeTani, romel daSTes amas queyanasa, moisrnes yovelni sikudiliTa | patimrobasa Sina. amissa Semdgomad movlo bagrat yoveli samefo Tsi: afxazeTi, hereTi da kaxeTi, movida da daizamTra evTa taosaTa. da mo-ra-iwia zafxuli, movida masve cixesa fanaskertisasa welsa mesamesa. da mun Sina gardaicvala ese bagrat qronikonsa | sld, Tuesa maissa z, dResa paraskevsa. da dauteva Ze Tsi giorgi, da dajda igi mefed wlisa i.
1 daviTis mamuli m. 1-2 kurapalatisa Mm, kulatpalatisa Q. 2 da2 Mm. gurgen] MQm. maT] mas Mm. 3 magistrosoba Mm. kuratpalatoba Mm, kulatpalatoba Q. 4 viTa Q. iZmacva Mm, iZmacva Q. 5 marTali] mravali Q. vera Q. azra Mm. zakviTa Q. 6 ver Q. 7 mefisa Mm. 8 ese Q. kultpalati Q. 9 Tssa Q. 10 gurgenadmde] gorangeTamde MQm. adarbdgani Q. 10-11 elmwifebiT Q. 11 nebier ar Mm. 12 TsTasa da + rameTu MQm. berZens mefesac m.13 amis MQm. 14 kultpalatman Q. kalarjni m. 15 diswulisani M] Zmiswulisani m. 17 Tmogssa Q. cixesa Q. 19 cixesa] welsa Mm. Zma Mm. sumbatisa Q. 20 kostantinepoles m. 21 mefisa Q. amas] amaT Mm. 22 queyanasa Q. 23 da Q. 25 cixesa Q. mesamesa Q. 26 Tusa Q. paraskevsa Q.

M296r

10

15

m194v

20

Q116r

25

M296v

370

sumbat daviTis Ze xolo dajda ra ese giorgi mefed, ganudga amas queyana hereT-kaxeTisa, da RadrobiTa aznaurTaTa Sepyrobil iqmnnes erisTavni. maT queyanaT[a] kualadve euflnes maTni ufalni, romelTa pirvel aqunda igi. da amis giorgis mefobisa meSdesa welsa gamovida basili, berZenTa mefe, amas giorgis mefesa zeda. xolo ese giorgi ganvida laSqriTa didiTa da daibanakes queyanasa basianisasa orTave mraval dRe, da ara mivides brZolad erTmanerTsa zeda, aramed moerida giorgi da movida da dawua qalaqi olTisi. [da muniT movida kolasa da] gamoudga kualsa da moudga uk[u]ana mefe berZenTa. da Sekrbes ra ukanamavalni giorgisni da winamavalni basilisni laSqarni, iqmna brZola didi sofelsa Sina, romelsa ewodebis | SirimTa. da mravlad moisrnes orkerZove. da moiklnes mun didni erisTavni: rati, Ze liparitisi, da xursi. da viTarca moesma ma omisa giorgi mefesa, aRborgnes, ganvides da movides adgilsa mas, sada iyvnes brZolad, da movida mun basili mefeca spiTa didiTa. da Sekrbes igini imier da amier. da iqmna mun brZola didi da moisrnes mun berZenni, didni da friadni. da | warmoiRes giorgisTa avari, da ezom gandidna brZola igi, romel sivltola eguleboda basili mefesa. garna giorgisnive sulmokle iqmnnes, rameTu morides da warmovides. xolo basili uk[u]ana warmoudga da movida artans, da dawua igi; da romeli pova, tyue yo. xolo giorgi warvida nialiT kerZo samcxed, da miudga mas uk[u]ana basili javaxeTiT kerZo da moaora yovelive. gardavida giorgi TrialeTad, da moadga basilica TrialeTadve. da ra eaxlnes erTmanerTsa, kualad ganZlierda giorgi | laSqriTa, rameTu moiyvanna wanarni da Saqni. xolo ixila ra ese basili, Seiqca TrialeTiT da uk-movlo javaxeTi da artani dReTa Sina zamTrisaTa da kualad uborotesad-re moaora. da warvida da daizamTra xaldiasa, qalaqsa trapizonTasa. da vidodes mociqulni orTave amaT mefeTani zavisaTs erTmanerTisa winaSe da mSdobisa. xolo iqmna amas Jamsa Sina gandgomileba didi saberZneTs, rameTu SeirTnes
1 ra MQm. queyana] queyanasa MQm. kaxeTisa Mm. 2 iqmnes Mm. queyanad Q. 3 pirvel Q. 4 mefobasa m. meSdesa Q. meSdesa welsa m. 5 zeda m. 6 ara Q. 7-8 da muniT ... kualsa da ACT] MQm. 8 moudga] gamoudga Q. ra Mm. 9 basilisani Q. brZola Mm. Sina] mas Q. 10 mun m. 11 ma Mm. omisa Mm, homisa Q. 12 mefesa Q. mivides adgilsa Q. 13 basilica Q. 15 ganadidna m. 16 sivltola Mm. giorgisni m. 17 iqmnes Mm. 18 tyu Q. 20 TrieleTad Mm. TrieleTadve Mm. ra Mm. 22 ra Mm. TrieleTiT MQm. ukmovlo M, ukumovlo Q. 23 uborotes Q. 24 izamTra Mm, daizamTra Q. xaladasa M, xaladsa m, queyanasa xaladsa Q. trapizonzas Mm, trapizontas Q. 25 erTmanerTsa Q. da MQm. mSdobisa Q. 26 Jamsa Q. gandgomileba Mm.

m195r

10

M297r

15

20

Q116v

25

371

sumbat daviTis Ze basilis spaspeti da warvezi, Ze fokas gandgomilisa, da mefe iqmna qsifi, da miidgines maT yoveli aRmosavliT-kerZi queyana. xolo RmerTman basilis, didad SeSinebulsave, pativ-sca, rameTu ganudges qsifi warvezs, da yovelnive erni, misad mimdgomelni, Seicves cixesa Sina, Seipyr|es da basilis winaSe warmogzavnes. da man eqsoria-yo igi kunZulsa Sina da mimdgomTa misTa mravalTa Tavi mohkueTa, romelTa Tana iyo feris jojikis Ze, qarTveli. da kualad Semoiqca basili mefe | da movida basians. da iTxovda igi giorgi mefisagan cixe-queyanaTa da aRuTqmida zavsa da mSdobasa. xolo giorgi mefeman ganavlina zadi laSqriTa didiTa uwinares Tssa. da dailaSqra zadmanca amier, kidesa basianisasa, reca zamTris saxed. xolo TT giorgi mefe uk[u]ana isre ganvida zavad wadieri laSqriTa didiTa da ZlieriTa. garna orkerZove mzakuarni igi aznaurni ara mieSunes giorgis yofad zavisa, rameTu ara undoda mSdoba, aramed azraxes mas brZolad. awes igi basilis zeda, romeli-igi zavad da mSdobad hgonebda mislvasa maTsa, da hgonebda da moeloda. xolo giorgisTa iwyes brZolad da aotes zogi basilis laSqrisa. maSin ubrZana basili mefeman damokideba wuersa horolisasa dawerili maTi, romelni misad daewernes giorgi mefesa Cuensa simtkicisa da zavisani. da esreT basili mefeman horolisa wueriTa amarTna igini. miupyra RmerTsa da Tqua: `ixile, ufalo, werili ese maTi da saqme, romelsa aw iqman~. da kualad moiRo basili mefeman Zeli | cxovrebisa mandiliTa wmidiTa, da dasca igi queyanasa zeda da Tqua esreT, viTarmed: `uk[u]eTu mimce me elTa mterTasa, arRara Tayuanis-gce ukunisamde~. da viTar ese yo da Tqua, myis masve Jamsa iZlivnes da meot iqmnes spani giorgisni, romelni-igi pirvel mivides; da gamovides mier kerZo taRmani mefisani rusni, da ara ganera erTica pirvel mosrulTa | maT Tnier mciredTasa. rameTu TT mefe giorgi da uZlieresi laSqari misi arRara misrul iyo jereT yovladve, da moiklnes maTganni mas dResa Sina, romelTaca-igi mSdobis yofa ara enebaT, da meot iqmnnes yovelni. da moisrnes
1 warvizi Mm] warvida Q. gandgomilisa Q. qisifi Mm. 2 basili Q. 3 gandges MQm. da Q. 4 momdgomelni Q. cixesa Q. 5 mokuTa Q. 6 iyo Q. 9 ganalina zadni Q. ~ didiTa laSqriTa Q. 10 basianisasa Q. 11 mzakvarni Q. 12 mSdoba Mm. 13 aramed Q. awes] iwues Mm, iwus Q. 14 misulasa Q. da hgonebda Q. giorgisiTa Q. 15 damokideba Mm. wurisa Q. 16 dawerili maTi] da wueriliT (Q : wuriliT) maT MQm. misad Q. mefisa Mm. Cuenisa Mm, Cuensa Q. 17 zavisani] Zlevisani Mm. horolisa wurTa Q. 18 da2] MQm. 20 mimcem Q, mimec m. 21 mterTasa Q. arRara Q. Tayuanis-gce + Sen Q. 23 ara ganera Q. 24 misrulTa Q. mcireTasa m. 25 moiklnes _ AC. 26 romelTaca-igi + da Q. mSdobisyofa Mm. ara enebaT MQm. iqmnes Mm.

M297v

m195v

10

15

M298r

20

Q117r

25

372

sumbat daviTis Ze uricxuni piriTa maxlisaTa da romelnime meot iqmnes. wariRes berZenTa avari didZali da ganZi samefo yoveli sruliad, romeli aqunda. da warmoiZra mcired basili | mefe da moudga uk[u]ana. da kualad iwyo zavad da mSdobad pirvelisaebrve, rameTu SiSi aqunda saberZneTiT kualadca gandgomilebisa. da yves maSin mSdoba da daizavnes. da misca giorgi mefeman mZevlad Ze Tsi bagrat, samisa wlisa, yrma Cli, da misca cixe aTormeti, da queyanani, daviT kurapalatisa naqonebi: taos, basians da javaxeTs, SavSeTs. da esreT warvida | berZenTa mefe basili da Tana waritana bagrat, yrma mcire. da Semdgomad samisa wlisa Sinave warmogzavna aRuTqua giorgis bagratisi. gardades ra samni welni, maSin warmogzavna basili mefeman qalaqiT kostantinepoliT bagrat, Ze giorgisi, viTarca-igi aReTqua. da moiwia bagrat taos da Semovida Tssa mamulsa banas TanamoyoliTa misad katabanisa aRmosavlisaTa zRvradmde bagratis mamulisa. xolo Se-ra-iqca katabani igi, moemTxvnes mas mandaturni wigniTa, esreTa weriliTa, viTarmed: `miicvala basili mefe, Zma Cemi, da viqmna me mefe yovlisa saberZneTisa. da aw sadacaRa mowevnul iyos saelmwifosa Sina Ze giorgisi bagrat, gare-ve-aqcie igi swrafiT da winaSe Cuensa mogzavne~. da viTarca aRmoikiTxa katabanman brZaneba mefisa, maSin mswrafl moiqca da devna uyo bagrats, garna ver ewia mas, rameTu Tssa mamulsa Semosrul iyo igi da ganZlierebul laSqriTa, romlisa brZolad verRara eZlo katabansa mas, aramed gare-ukun-iqca da warvida. eha, didi da sakrveli mowyaleba RmrTisa! viTarRa ganera marTali elTagan SempyrobelTa da mterTa misTasa, qronikonsa sme. da movida ba|grat saberZneTiT winaSe mamisa Tsisa giorgi mefisa da dedisa Tsisa mariam dedoflisa qalaqsa maTsa quTaTiss. da esreT Sekrbes igini mSdobiT, da misces dideba da madloba | RmerTsa momadlebisaTs maTda eseviTarisa mis keTilisa. da Semdgomad amissa, ra gardades welni orni, gardaicvala giorgi,
1 maxlisaTa Mm, maxulisaTa Q. romelnime] romelni MQm. 2 didZali Q. 3 da wamoiZra ... uk[u]ana] da warmoudga ukana basili mefe AC. 4 pirvelisabrve Q. 4-5 gandgomilebiTa M. 5 mSdoba Mm. 6 da misca Mm. ~ giorgi mefeman mZevlad misca Q. wlisa Mm. 7 queyanani _ MQm. kultpalatisa Q. naqonebni Q. 8 esreT] erTs m. warityana Q. 9 warmogzavna] warmogzavnes Mm. 11 ra Mm. 13 aRmosavlisaTa + vidre Q. 14 zRuradmde Q. 15 Zma Mm. 16 viqmna MQm. mefed Q. iyoo Q. 17 Sina] Sensa AMm, Sensa Q, Cemsa C. Cuensa Q. 18 katabanman + man Q. moiqca + igi Q. 20 romlisa Q. kapatansa M. 21 da2 MQ. mowyaleba RmrTisa Mm. 22 sme Q. 23 saberZneTiT MQ. mefisa Q. 24 quTaTis MQm. 25 dideba Mm. madloba Mm. 26 ra Mm.

m195r

M298v

10

15

20

M299r

m196v

25

373

sumbat daviTis Ze mama amis bagratisi, TrialeTs, adgilsa mas, romelsa ewodebis myinvarni, qronikonsa smz, Tuesa agstosa iv, da damarxes igi quTaTiss. da dajda Semdgomad missa mefed Ze misi bagrat cxrisa wlisa. xolo aznaurni taoelni warvides | saberZneTs: vaCe kariWis Ze da baneli episkoposi iovane, da amaT Tana umravlesni aznaurni taosa[ni], romelnime cixovanni da romelnime ucixoni. ganudges bagrats da mierTnes kostantines, Zmasa basili berZenTa mefisasa, romel Semdgomad missa mefe iyo. da welsa meoresa gamogzavna kostantine mefeman parkimanosi Tsi miuwdomelisa ZaliTa, laSqriTa TsiTa da ganZiTa uricxTa yovlad uZlieresad basili mefisaca. movlo da moaorna queyanani igi, romelni pirvel moeornes queyanani basili mefesa, da umetesca. rameTu miiwia ese TrialeTs, cixesa queSe kldekarTasa, sada-igi iyvnes maSin aznaurni bagratisni, da brZ|ola yves, garna ara didad. da gandges kualad aznaurni, da miscnes cixeni. CanCaxaman, erisTavman SavSeTisaman, misca cixe wefTisa, da TT warvides igini saberZneTs. xolo aRaSena simagre saba, mtbevar episkoposman, maxlobelad tbeTis eklesiasa da saxel-sdva mas sueti. da Sekriba maSin man eri Tsi da Sevides mas Sina TT saba, mtbevar episkoposi, da ezra, anCel episkoposi, da SavSeTis aznaurni, da ganZlierda mas Sina. xolo moavlina mun parkimanosman iovane x|artulari, saxeliT valang, laSqriTa didZaliTa, da Tana mosca mas Ze gurgen klarjisa, demetre, reca Sesatyuenelad queyanisa mkdrTa, romeli-ese iqmna esreT: rameTu miiqces erni soflioni, ugunurususurni cnobiTa da gonebiTa, da gamoadgines laSqari suetsa mas tbeTisasa, da hbrZodes Zlierad mravalRoned. da RmerTman ganaZlierna myofni igi suetsa mas Sina madliTa da meoxebiTa wmidaTa mociqulTaTa da locviTa wmidaTa amaT mRdelTmoZRuarTaTa. da viTarca erTgulni da WeSmaritni martlni saRmrToni TavTa TsTa sikudilad ganswirvides, da orcielTa ufalTaTs TavTa TsTa ganswirvides
1 mama Mm. amis ] misi Q. 2 Tusa Q. i v] ie Q. quTaTis MQm. 3 wlisa Mm. 4 vaCe kargis Ze Mm. ebiskoposi Q. iovane MQm. 5 amaT] maT Q. cixovanni] cixeTa MQm. 6 kostantis ACQ, kostantine m. 7 romel MQm. 8 meoresa Q. kostanti ACMm. 9 laSqrisa Q. TsisaTa Mm. 10 moaora Mm. romel Q. moaornes Q. 11 miwia Q. 13 CanCaxi ACMm. 14 wefTisa] cefTisa Mm. 15 saba Q. ~ ebiskopozman mtbevarman m. ebiskoposman Q. maxloblad Q. 15-16 tbeTisa eklesiisa Q. 16 suti Q. eri Tsi] erisTavi Q. 17 saba Q. 19 parkinozman Q. xartulari AC] xaltvirali M, xaltrali Q, xaltulari m. vaRang Q. 20 kalarjisa m. Sesatyunelad Q. 21 ~ esreT iqmna m. 22 laSqarni Mm. sutsa Q. 23 sutsa Q. 26 da orcielTa ... ganswirvides Q.

Q117v

10

M299v

15

m197r

20

25

374

sumbat daviTis Ze da sisxlTa dasTxevdes sitysaebr mociqulTasa, da | ganZlierdebodes. yovelTave etyodes, viTarmed: `numca Segtyueben Cuen liqnani ese da safaseni mswrafl warmavalni, aramed movigoT madli erTgulebisa da grgni axovnebisa~. rameTu mbrZolni igi, garemodgomilni maTda, liqnides aRTqmiTa da qadagebiTa keTiliTa da safaseTaTa. xolo eseviTarad ra Relvad aRtexilad iguemeboda aRmosavleTi, mswrafl ewia risxva umsjavrosa mas mefesa kostantines, msgavsadve ivlianes usjulosa uwyaloebisaTs bagrat mefisa Cuenisa moorebisaTs mamulisa misisa. da moswrafed mouwera parkimanoss, proedrossa Tssa, raTa mswrafl Seiqces igi laSqriTurT TsiT da movides kostantinepoled. da warvida igi, esma ra ese. da viTarca gardaicvala ese kostantine mefe, dauteva Semdgomad missa mefoba romanozs, | naTesavsa da mimdgomsave Tssa. amissa Semdgomad welsa mesamesa sanatrelman dedofalman mariam, dedaman bagrat mefisaman, Seimosa simne da axovaneba, rameTu naSobi iyo brwyinvaleTa maT ZlierTa da didTa | mefeTa arSakunianTa, da warvida kostantinepoled winaSe romanoz mefisa vedrebad misa, raTa mSdoba yos aRmosavleTisaTs da raTa arRara iyos brZola berZ|enTa da qarTvelTa, da glaxakni dawynarebul da myudro iyvnen, da raTa miuTxres pativi Zesa Tssa bagrats mefesa wesisaebr saxlisa [maTisa].

M300r

10

Q118r

m197v

15

M300v

20

1 mociqulni MQm. 2 Segvityoben Mm, Segtyuben Q. 3 erdgulobisa Q. 4 hliqnides Q. qadebiTa Q. keTilTa m. 6 ra Mm. igumeboda Q. 7 umsjavrosa Q. 8 uwylobisaTs Q. mefisa Q. Cuenisa + da Q. 9 parkimanossa poroadrosa Q. 10 TsiT Q. mivides Q. ra Mm. viTarca] vidre mividoda AC. 11 kostanti AMQm. mefoba Mm. 11-12 romanozis naTesavi mimdgomsve Q. naTesavi Mm. 13 mesamesa Q. 14 axovneba Mm. 15 arSakunianTa] arbakTa Mm, arSakTa Q. kostantipovled Q. 16 missa Q. arRara Q. 17 dawnarebul M. iyunen M. 18 Tssa Q. mefesa Q. saxelisa M.

375

sumbat daviTis Ze

10

15

20

376

istoriani da azmani SaravandedTani

M301r m198r

| romelman wylisa moabadni ritorTa mZle-hyven yovelTa, enauty metyuel-hyav angelozTa mTavrisa mier, awca ganmarte ena brgunili istoriaTa da azmaTa metyuelebasa Sina SaravandedTasa!
vinaTgan mose, mxilveli RmrTisa da winaswarmecni yofadTa, eurCa ganmgzavnsa israelTadmi, maTda momRebi enamZimobisa,1 mierida uZlursa; viTar yofadTa damsaxi viTar eseviTarisa Semkadre viqmna vermety TqmaTa aRmatebulebisaTa? ukueTu igi, sityuaTa cecxlisaTa gardanaci, kuerTxisa gueladobiTa2 da elis ferTa qceulebiTa3 mbrZolTa veras amcnobda, viTar davsce sulamitisa4 saxed aRsayrsa `qebasa qebaTasa~, romelsa-igi galobs sibrZniTa meigave solomon, romlisagan STamoTeslovnebisa versakmo ars Semsxmelad ulumpianobaTa maT gardacemisa, Tamarissa vity, elmwifeTa saxelisa da didebisa daviT mis pirvelisa, arsTa damwyisaca eliTqmnulebiT moqadulmyofelisa RmrTisa, romeli saxuevelTagan aRmsWualavs Soris sulsa, gulsa Sina, erTmTavroba-erTuflebasa erTisa kacisasa, erTisa RmrTisa da kacisa srulisa mier srul kacad aRmoCeniT aRmoCenilsa da amobrwyinvebulsa. vinaca
1 mZle-hyven kart.] sZle Mm, mZle hyav jav., yauxC., mZled gamoaCine kek., mZlehyav kikv. yovelTa] _ kikv. (avtoriseuli mZlehyav gadaxazulia da sxva xeliT aweria: sZlen yovelTa). 2 ena utyu Mm. mier kek., yauxC.] Mm. 3 ganamarte m, ganmimarte jav. ena-brgunili yauxC. estorTa M, estrTa m. azamaTa m. 4 SaravandTasa Mm. 5 ganmgzavnasa M, ganmagzavnasa m. 6 israelTadmi kek., yauxC.] israelTamde Mm, ZeTa israelTadmde jav. enamZimobisa yauxC.] ena-mZimeobisa kek. mierida kikv.] mierula Mm, yauxC., mieca Zali kek. uZlursa kek.] Mm, urulosa yauxC. viTar Mm, yauxC.] _ kek. damsaxi Mm, kek.] damsaxsa jav., yauxC. 7 eseviTarisa kek., yauxC.] viTarebisa Mm. Seumkadre m. viqmna] + me Tay., kek., yauxC. vermety Tay., kek., yauxC.] mermetyui Mm, ver vety jav. aRmatebulebisaTa jav., kek. 8 kuerTxisa kek., yauxC.] da kuerTxiTa Mm. ferT-qceulebiTa kek. 9 mbrZolTa veras amcnobda kek., yauxC.] brZolobiTa ver mcdomTa (mcodnTa m) Mm. viTar jav., yauxC.] Mm, kek. sulamitisa kek., yauxC.] sulapinisa Mm, solomonisa Tay., jav. sayrsa kek. `qeba qebaTa~ kek. -igi yauxC.] igive Mm, igi kek. 10 galobs yauxC.] hgalobs kek., uigo Mm, uigavo jav. meigave kek., yauxC.] miegave Mm, miegava Tay. solomons Tay. romlisagan] romeli misgan kek. STamoTeslovnebisa yauxC.] baTmoTeslovnebisa Mm, STamoTeslovnebulisa kek. 10-11 versakmo kikv.] ver-sakmo yauxC., veras kmo Mm, ver sakmao kek., veras kma Tay., veraras kma jav. ars jav., kek.] 11 arsa m, Tay., yauxC., arasa M. Semsxmelad] + da kek. ulumpianobiTa Mm. maT Mm, yauxC.]. miT jav., misTa kek. gardacemasa Mm, yauxC.] gardamomcemad kek. Tamarisasa Mm, Tamarisas kikv., Tamarsa kek. 12 saxelisa jav., yauxC.] saxlisa Mm, saxelsa kek. didebasa kek. daviTisa kek. pirvelisasa jav. damawyisaca m. arsTa damwyisaca] arsTdamwyisa RmrTisa kek. eliTa qmnulebiTa Mm, elT-qmnulebiT kek. 13 moqadul myofelsa Mm, moqadulmyofelisasa kek. RmrTisa] kek. saxuvevelTagan Mm, saxedvelTagan kek. aRmsWualavs yauxC.] aRmhWualavs Mm, aRsWualavs kek. 14 erTmTavrobasa da erTuflebasa kek. erTufleba Mm. kacisasa kek., yauxC.] kacisa M, kacisa kacisa m. 15 aRmoCeniT m, yauxC.] aRmoCeniTa M, _ kek. vinca m.
1

10

10

15

15

20

gamosl. 4,10. 2 gamosl. 4,2-3. 3 gamosl. 4,6-7. 4 qeb. 7,1. 377

istoriani da azmani SaravandedTani aman Seayo Tsisa sulisa w|yaro xedvaTa pirvelsa amas wyarosa _ qristesa, naTelsa mamisasa, romelman moigonna xuTni sagrZnoni: xedva, smena, Sexeba, gemos-xilva da ganrCeva. da daamorCilna kldesa mas, qristesa, asfodelod-qmniTa gonebisaTa, araars meqmni nebisa Tsisa. ese Svil iqmna mSobelTa Zir-rtoebiTa SesatysTa da SezavebulTa, viTar sacnaur ars xe nayofisagan da nayofi xisagan, daviTianTagan da xuasroianTagan. da pankratonianTa saxeli ufros mzisa icnobeboda da yovlisa qSisa da mis minadebisa, romelman nebroTisa hasakiTa moigo haosis ZeTa samTavrebi, | romelTa Semsxmelad ams omiros, rabam-igi ididsityua aleqsandresadmi plutarxos zemomaRleli istoriaTa mwerlobasa Sina elmwifeTa Semsxmelobisasa, viTar JamTa da JamTa gardmozenebiTa aRmonaTdebian queyanis mflobelni, da miiRebs TTeuli saqmisa Sesatyssa aRmkulebasa sityTa da saqmiTa, da vinme sagmobni aRZeglna borotTa saqmeTa Sina! aw me, romeli gina Tu mixilavs, gina Tu brZenTa da gonierTa kacTagan masmian, gardavsce istoriasa da vasiloRrafsa, romel ars `miTxroba mefeTa~. vinaTgan luka aRmavlobasa sitysasa iqms _ `seiTisa, adamisa da RmrTisa~,1 meca esreT viwyo a|mis Tamarisa, samgzis sanatrelisa da samebisagan oTxad TanaaRzavebulisa, romeli eTeroan iqmna elmwifeTa Soris, romlisa saxe da saxeli Tssa adgilsa sityuaman sacnaur yos.
1 xedavTa m. pirvels m. 2 xedava m. gemos-xilva da Tay., kek., yauxC.] gemos xilvad Mm. 3 daamrCilna M. kldes m. asfodelod-qmniTa kek., yauxC.] aspolad qmniTa Mm. 3-4 ara ars yauxC. 4 meqmna Mm. Tssa M. 5 Zir-rtoebiTa kart.] Zir rtoebaTa Mm, Zir-rtoebaTa Mm, yauxC *., kikv., Zir-rtoebianTa kek. SesatyvisaTa Mm. 6 daviTianTagan m, Tay., yauxC.] da viTanTagan M, daviTianTa kek. xuasroTangianTa M, xuasroianTa kek. 6-7 xuasroianTagan. da pankratonianTa saxeli kikv.] xuasroianTagan (xuasroianTa kek.) da pankratonianTa, romelTa saxeli kek., yauxC. 7 mis minadebisa Mm, yauxC.] misgan dindebis kek. 8 haos Mm. samTavrebi yauxC.] samTuarebi M, samTvarebi m, samTavroebi Tay., kek. romlisa Sesxma kek. 9 msa M, amasa m. omiros Tay., yauxC.] omi rosa Mm, homirosisa mier kek. rabam-igi kikv.] rabam igi kek., merabame igi (ig M) Mm, yauxC. ididsityua yauxC.] idida sityua Mm, adida sityua kek. omiros, rabam-igi ididsityua kikv.] homirosisa mier. rabam igi adida sityua kek., omiros merabame igi. ididsityua yauxC. aleqsandrisadmi M, aleqsandisamd m. plutarxos Tay., kek., yauxC.] palotaraxos Mm. zemommaRleli yauxC., zemommaRvlelman kek. 10 istorioTa Mm. Semasxmelobisasa M, Semasxmelobisasa? kek. 11 gardmozenebiTa Mm] zegardmoCinebiTa jav., kek., zegardmo CinebiTa yauxC. queynis m. TiTeuli M, TiTeuli m. Sesatyssa jav., kek.] Sesatysebasa Mm, yauxC. 12 aRmakulxebasa m, aRmkulebasa (Tavidan yofila aRmkulxabasa) M. viname M. sagmobani m. Sina! kek.] Sina. yauxC. 13 gina Tu mixilavs] m. 14 istoriasa da vasiloRrafsa, romel kek., yauxC.] istoriasad vasalo larafsa (vaslo larfasa m) Zal Mm. moTxroba kek. mefeT m. luka kek., yauxC.] lkua (Tavidan yofila lukua) m, lakua M, glka jav. 15 aRmavalobasa m. sitysasa jav., kek., yauxC.] sityua Mm. iqms kek., yauxC.] Mm, iwyobs jav. mec m. 16 TanaaRzavebulisa kek., yauxC.] Tana aRzavebisa Mm. eTerovan kek. 17 Tssa adgilsa jav., kek., yauxC.] Tuisisa adgilisa Mm. sityuaman sacnaur yos jav., yauxC.] Mm, gamoCndes kek.
* Sdr. yauxC. (leqs., gv. 621): `Zir-rtoebi (`Ziri da rtoebi~)~
1

M301v

m198v

10

M302r

15

20

luka 3,38.

378

istoriani da azmani SaravandedTani mama iqmna giorgi, mefe mefeTa, Ze dimitri mefisa, romelsa daviTca esua Zed, Zesa daviTianisasa, da aRmosavleTisa da kerZo-CrdiloeTisa mecixovnisa da zRvarTa damdeblisa da zRT zRuamdi mpyrobelisa, romlisa didebiTa, simniTa da guariTa cxorebasa aRmoaCens iovane filasofosisa WimWimelisa Sesxma-miTxroba. dimitrisa, mnesa domaTa Sina da mZlesa brZolasa Sina, or Ze ebada, romelTa saxeli _ daviT da giorgi. marCeveli Zisa umcrosisa mlarwvel-mkicxveli iqmna, viTar isaki iakobisadmi. da vedrebisa Semasmenelman RmerTman daviTi dReTa SemcirebiTa srulyo pirvel mamisa. da mamaman ZiTurT Ze tkbili, Semguari mamisa, aRamaRla Tavisa Tana da Zisa sworad mosaydred gamoaCina _ mze mnaTobTa Soris, aleqsandre da qaixosro mpyrobelTa Soris, aqilev, sambson da nebroT gmirTa Soris, spandiar, TahamTa da siaoS goliaTTa Soris, solomon, sok|rat da platon brZenTa Soris. amas Tssa mefobasa Sina mohguara coli mamaman, asuli mefisa xuddanisi, saxeliT burduxan, ese TT viTari Sesatysi qmrisa pirmzisa, tan|lomisa, TT mze mzeTa SuenebiTa da momfenaobiTaca, viTar iTqmis, codvilTa da marTalTa zeda, romeli hyuarobda marTalTa da swyalobda braleulTa. romlisaTs Tu vTqua saxeebi gareSeTa, ginaTu vieTme satrfialoTa, TT misisave qristeSemosilobisagan maqus SiSi da kdema, romeli ekaterinesa da penelopisa, | irine qmnilsa, da TT mariams, ganmanaTlebelsa cisa da queyanisasa, esaxebis, Tnier qmrisa myoflobisa, madliTa, sibrZniTa, SewevniTa da meoxebiTa. nuukue zeSTa ganzidviTa damrumdes Tuali gonebisa da vimTxreble neSTobad wyena saxeobiTa, romel umarjulo da umarcxlo mavali gzebisa gzisasa mabralebdes gardaqceulebasa eseviTarsa.
1 mamad misda kek. giorgi] gi Tay., igi Mm. 2 daviTiansa kek. aRmosavleTsa Mm. 3 damdebelisa kek. zRT kart.] zRuaTa Mm, yauxC., zRuaTagan kek . zRuamdinisa Mm. mpyrobelisa kek., yauxC.] Mm. 4 cxorebasa] cxorebisaTa M, cxovrebisaTa m, cxovrebasa kek., yauxC. filasofosisa Mm, -moTxroba kek. 5 or(ori kek.) Ze ebada kek., kart.] or Zeobadesa (Zeobdesa m) Mm, or Ze ebadesa (ebades kikv.) yauxC., kikv. saxeliT kart.] raTa Mm, romelTa kek., yauxC., kikv. 6 giorgi] + moaqunda saxeli kek., + ewodeboda saxelad yauxC., + erqua saxeli kikv. mirCeuli m. mlarwvel-mkicxveli kikv.] mlarwveli mkicxveli Mm, yauxC., mlarwvel da mkicxvel kek. isaaki kek. 7 iakobisdami yauxC. Semsmenelman kek. daviTis Mm, yauxC. 8 mamisa kek., yauxC.] mamebisa Mm. Tavis m. 9 mosaydred gamoaCina Mm, yauxC.] mosaydre (mosaydred kikv.) yo da gamoaCina kek., kikv. gamoaCina _ mze yauxC.] gamoaCina _ viTarca mze kek., gamoaCina viTarca mze kikv. naTobTa Mm. 10 sabson Mm.* 11 spandiar, TahamTa yauxC.] spandiatTa hamaTa M, spandierTa hamaT m. TahmTa jav., TahamTan kek. 12 amas Tssa kek., yauxC.] amisTs Mm, amas Ts Tay. moguara Mm, yauxC. xudadanisa m. 13 ese TT viTari] TT eseviTari kek. qrmisa Mm, kek. pir-mzisa. tan-lomisa kek., yauxC. mze-mzeTa kek., yauxC. 14 mofenaobiTaca kek. iTqmis V, yauxC.] liqomisa Mm, iTqumis kek. 15 wyalobda M. bralulTa Mm. vsTqua m. saxebi Mm. 16 vieTme V, yauxC.] vieTime Mm, vieTTame kek. misisave kek.] misave Mm, yauxC. maqu Mm. 17 penelopis yauxC.] pelenos M, plenos m, penelopias kek. irine kek., yauxC., Q] Mm. qmnilsa kek.] qmnilisa MQm, yauxC. mariams, ganmanaTlebelsa kek.] mariam ganmanaTlebelisa MQm, yauxC. 18 queyanisasa kek.] queyanisa MQm, yauxC. qrmisa kek. sibrZniT Mm. 19 vimTxroble Q. 20 neSTobad MQm] neSTad kek., yauxC. swyena MQm. romeli MQm. umrjulo m. umarcxlo kart.] umracxlo MQ, umaracxlo m, umarcxulo kek., yauxC., kikv. mravali m. gzebsa kek. gzisa kek. 21 grdaqceulobsa Q. eseviTarsa kek., yauxC.] ese TaTisa MQm. * `Soris aqilev _ gmirTa~ m-Si merea Camatebuli (yauxC.).

10

m199r

M302v

15

Q119r

20

25

379

istoriani da azmani SaravandedTani aw viwyo Zalisaebr da Ronemiwdomisa ese. Svilisa naTelSemosilisa mama igi gorgasliani, aRmasrulebeli vaxtangisa netarebaTa, romeli daviTis mamadobaTa Sina RmrTisa qenebiT aRTqmulsa `aRdginebad tomTagan misTa~1 misebr mpyrobeli aRmosavleTisa, da viTar amisTsca eseviTarad daleqsavs mleqsavi vinme da itys: Sen vaxtangis sanatrel xar, SenTs RmrTisa mqenebrisa, cnamca Seni mterTa Zleva, TTon mzeebr mSuenebrisa, muslumanTa amwyuedlisa, qristianTa mSenebrisa. da vin d|agbada, masve nebavs dabadeba Senebrisa. aman ra ipyra Saravandedi mefobisa, Sd samefod ganwesebuli, | aRmkulman zenaTa porfiriTa da grgniTa, aRiWurna mklavnica musrvad da mowyuedad winaaRmdgomTa qristes sjulisaTa: agarianTa, ismaitelTa da mamadianTa*. | pirvelad wyalobisa mimfenman imerTa da amerTa, zemoTa da quemoTa, didebulTa da aznaurTa, spasalarTa da spaspetTa, SinaurTa da gareTa, el-yo Seyrad da gamarTebad qalaqsa zeda kaRZevansa da warmotyuena yoveli evnebi kldovani da qalaqebi aSornisa, somexTa mefed wodebulisa Sahermenisa. da Semdgomad amissa kualad Semyrelman spaTa misTaman mimarTa didad qalaqad da saxelganTqmulad, da aw romel ars araratisa Zirsa zRvari somxiTisa da adarbedajanisa, mamuli Trdat goliaTisa, romeli odesme Ror iqmna mizeziTa grigol parTisaTa.
1 viwyo] + qebad, kek. Zalebr MQm. Ronemiwdomisa kikv.] uRono miwdomisa MQm, Rone-miwudomisa, kek., Rone-miwudomisa yauxC. ese] kek. igi] giorgi kek. 2 netarebiTa MQm. daviTs MQm, yauxC. daviTis da, kek. mamadobiTa MQm. 3 qenebad MQm. aRTqmasa MQm. qenebiT aRTqmulsa yauxC.] qenebiTa, aRTqumulsa kek. misebriv Q. 4 aRmosavleTisa] + da dasavleTisa V, kek., yauxC. da viTar MQm] _ yauxC., miemTxuia kek. eseviTarad Tay., kek., yauxC.] ese vlarad MQm. meleqse m. 5 vaxtangis Q, on.] vaxtangi M, vaxtang m, kek., yauxC. sanatrel on.] natreli Q, sanatreli Mm, kek., yauxC. RmrTisa Mm, on.] RmrTis kek., yauxC. 6 TTon kek., on.] TT MQm, yauxC. mzebr Q. mSuenebrisa on.] mSuebarisa M, kek., mSubrisa Q, maSuebarisa m, yauxC. 7 muslumanTa Q, on.] musulmanT Mm, kek., yauxC. amwyuedlisa Q, on.] amwyuedelisa Mm, kek., yauxC. qristianeTa M, qnTa Q. mSenebrisa on.] maSenebrisa m, maSenebarisa MQ, mSenebarisa kek., yauxC. 8 masve kek., on.] MQ, manve m, yauxC. nebavs MQ, on.] uwyis m, yauxC., hnebavs kek. dabadeba MQm, yauxC., on.] badeba kek. Senebrisa on.] Snebisa Q, bunebisa Mm, yauxC., Senebarisa kek. 9 ipyra m, kek., yauxC.] ipyrna MQ. Saravandedi V, kek., yauxC.] Saravandedni m, Sarevandedni MQ. 10 grgnTa m. aRiWurna V, yauxC.] aRWurna MQm, kek. musvrad m, musravad kek. mowyudad Mm. 11 mohmedianTa Q] momadianTa M, mamadianTa m, yauxC., mahmadianTa kek. 12 mimfenelman m. imerTa da amerTa V, kek., Q] imierTa da amierTa Mm, yauxC. 13 da2] m. gareT m, gareSeTa V, kek., yauxC. ganmarTebad kek. 14 kaRzevansa kek., yauxC. warmostyuna Q, warmoatyuena m. wodebulis kek. Sahermanisa m, Saharmenisa kek. 16 amisa Q. mihmarTa kek., Q. 17 saxelganTqumulad kek. da MQm] dvinad br., jav., kek., yauxC. zRuri m. adarbedajanisa QV] adarberdajanisa M, adrabedajanisa m, adarbadaganisa D, kek., yauxC. 18 grigoli m. parTelisaTa Qm. * `amis Semdeg m-Si sami gverdis manZilze (gv. 398-400) basili ezos moZRvris teqstia. iqve SeniSvnaa arSiaze wiTliT: `ori qarTlis cxovreba mqonda. am erTSi Tamar mefis anbavi sxva rigad ewera, ammeoris sxva rigad. orive davwere. am rveulma imitom gamocvala sityua, or...~ (yauxC).BN
1

5 5

M303r m199v

10 10

m201r

15 15

20

II mef. 7,12.

380

istoriani da azmani SaravandedTani mdgomelman wyobad da ganmzadebulman TT winamsrbolobiTa imia kueTeba, romelni moawyudivna qalaqsa gareT. kualad Semzaxe|belman spaTa misTaman gamoiRo da warmotyuena qalaqi, romlisa simravleman tyueTa da saunjeTaman dafara piri velTa da mTaTa, vinaTganca aRivso samefo qalaqi tfilisi, romel tyuesa TTo | dramad gina fukad momsyidelni gamomsyidelobdes. Semdgomad amissa mnadirebeli da momnadirebeli mTaTa da barTa movlida, viTar ionaTan mSldkaparWosani, viTar Cubin, ucdenela msroleli, myis sisramyofi mterTa da mecTa zeda, da artemisa saxed, romeli iTqmis `mTafolo~, romel ars RmerTi monadire. kualadca ineba Seyrad da galaSqrebad da mimarTa didad qalaqad anisad, romeli Zuel odesme berZenTa mefeTa saxli da sajdomi iyo, romelsa Sina modResamde ars aTas da erTi eklesia. da miridebiTa berZenTaTa da mimocvalebiTa JamTaTa didadguarianTa vieTme SadadianTa, gamgeTa dadgmulTa amas zeda, myis mimdomman, sam dRe yo omTa simravle da Zgera huneTa. sityT da saqmiT bolod | dastexnes, viTarca akanafianman, amfxurelman da mexistexismyofelman Soris elvebsa, gardaxuewasa Sina Sadadianisa elT-igdo qalaqi nebisaebr Tsisa da ara dambrunebelman da Sematyuebelman daimWira sadgomad. taxtisa misisa Sesanaxavad da gasamagreblad damgdebelman ivane orbelisa, mandaturTuxucesisa da amirspasalarisa, TanaSemweobiTa sargis margrZelisaTa da sxuaTa Temisa didebulTa aznaurTaTa uurvelqmnilman mohmarTa TsTave sanadiroTa, saTamaSo|Ta da gasaxarebelTa.
1 ganmdadebulman M. iumia kek., yauxC. 2 Semzaxebalman kek., yauxC.] Semxebelman MQm. 3 warmoatyuena m. dafarna pirni kek. piri velTa Q, yauxC.] pirvelTa Mm. 4 mTaTa Q, yauxC.] maTTana Mm, mTaTani kek. vinadganca M, vinaca maTgan kek. sameufo kek. tyuesa TTo (TiTo Q) yauxC., Q] TTo tyuesa Mm, kek. 5 momsyidelni kart.] momsyideli Q, momsyidavT Mm, msyidvelni kek., momsyidavTagan yauxC. gamomsyidelobdes MQm] gamomsyidvelobdes, momsyidvelobdes kek., momsyidelobdes yauxC.* amissa kikv.] amisa Q, amisad Mm, kek., yauxC. mandirebeli Q. 6 mTaTa Tay., kek., yauxC., Q] maTTana Mm, brTa M. movlida Tay., yauxC., Q] movilida Mm, mohvlida kek. iunaTn Q. mSld kaprWosani Q. ucdenelad kek. 7 masroleli m. da kek., yauxC.] MQm. da artemisa Tay., kek., yauxC.] da rtemisa MQm. 8 vTafolo Q. 9 kuladca M. mihmarTa kek. qalaqad anisad Tay., kek., yauxC., Q] qalaq danisad Mm. 10 Zuelodes Q. saxeli Q. modResadmde kek. ars Tay., kek., yauxC.] aras MQm. 11 aTas da Tay., kek., yauxC.] aTasad MQm. moridebiTa jav. berZenTaTa V, yauxC.] berZenTasa MQm, berZenTasa kek. mimocvalebiTa V, kek., yauxC., Q] mimovlebiTa Mm. 12 did-guarianTa jav. vieTme SadadianTa jav., kek., yauxC.] vieTme badadianTa Mm, vieTmeba dadianTa Q. gamgeTa jav., yauxC.] gemTa MQm, gamged kek. dadgmulTa jav., kek., yauxC. (dadgumulTa jav.)] da gumulTa MQm. 13 gastexnes kek. 14 akanTisa kek. Soris elvaTa mexis-texis myofelman kek. 15 SanSe dadianisa (dadianis m) MQm. 16 Sematyuebelman kikv.] Semtyobelman MQm, yauxC., Semtkbobelman kek. imWira m. daimWira sadgomad. taxtisa misisa Sesanaxavad da gasamagreblad damgdebelman kikv.] daimWira sadgomad taxtisa misisa Sesanaxavad da gasamagreblad misda damgdebelman kek., daimWira sadgomad, taxtisa misisa Sesanaxavad da gasamagreblad. damgdebelman yauxC. 17 orbeli MQm. mandaturTa (mandaturT m) uxucesi MQm. amira spasalarisa MQm, amir-spasalarisaman kek. 18 sargis] amir m. margZelisaTa m. didebulTa V, kek., yauxC.] didebul MQm. uurvelqmnilman kek.] urvaqmnilman m, urvaqmnilman yauxC., urav qmnilman MQ, mourav mqnelman jav.
* Sdr. yauxC-is SeniSvna: `momsyidavTagan msyidelobdes Cv. konieqt. ( momsyidavTa ganmsyideblobdes)~.

Q119v

M303v

10

m201v

15

M304r

20

381

istoriani da azmani SaravandedTani romlisa javrisagan aRiZra navRelficxeloba da qedmaRloba agarianTa da ismaitelTa. da Sahriarman, sultanad mwodebeli Tavisa, mwuevel iqmna yovlisa Samisa, jazirisa da diarbagisa TurqTa Tana gardmanisaTa: ardoxis Ze, romeli papisa misisagan didguarTa kuzis Ze iyo, romlisa mamaman, laSqrobaTa Sina spamreblad saxelganTqmulman, gamoCenili ivane abuleTis Ze ltolvil yo, | saldux salCukiani, romeli sultanTa guarstomobda sruliad, mravalTa didTa imperiaTa da fadaSahTa sparseTisaTa Tana, msgavsad mecTasa aRmlesveli kbilTa, didiTa da miuwdomeliTa, uhamraviTa ZaliTa da laSqriTa movida da moadga anissa, yovelTa dReTa karTa zeda mbrZoli, mabgerebeli da maZgerebeli cxenTa da abjarTa. xolo cna ese mefeman mefeTaman naWarmagevs, saxlsa saTamaSosa Sina, kacman mamadman da zesgamomdebelman wyobaTa Sina. imna dasni da dasni da zedadamrTvelman erTmanerTTa zena-quenaTa, viTar yovelTa xilulTa zesTaobasa winaaRmdgom eqmna Crdilosa da aRmosavalsa. da viTar iTqmis, gmiri srbad gzasa, Seirtya da waremarTa da sufevda , arRa damxedveli mcireTa | da yovladve arRa momlodine eqmna saxelganTqmulTa WabukTa lixTimeriTa da vieTTame amerTaca. mindobili wyalobaTa yovladSemZlisaTa, viTar itys istoria isqandar makidovnelisa, xada Zalsa ZalTasa, romeli meufebs casa caTasa da ara Tualavs simravlesa garemomdgomTa mterTasa, arca ganmleobasa mterTa maxlTa elvisasa, gardamavali mTaTa STavida
1 jvarisagan m. aR[i]Zra jav., yauxC.] aRZra MQm. navRuel ficxeloba Mm. 2 Sahriarman Q] Sariarman Mm, yauxC., Sahier[man] jav., Saharmani kek. sulTnad MQm. mwodebeli kek.] wodebulman MQm, mwodebelman V, yauxC., kikv. mwuevel jav., kek.] mwul Q, mcvel Mm, mawvevel V, yauxC. 3 Samisa, kek., yauxC., Q] bamisa Mm. jazirisa V, kek., yauxC.] jazarasa MQ, jazarsa m. diarbagisa jav., kek., yauxC., Q] darbagisa Mm. garmianisaTa jav., kek. ardotis MQm. 4 didgorTa MQm, didguarianis kek. kuzis MQm, yauxC.] ortokis kek. Ze Tay., kek., yauxC.] re MQm. iyo kek., yauxC.] MQm. spamreblad kikv.] spamravlad m, spamravlad yauxC., spamarelad MQ, spa-mareblad kek. 5 saxel ganTqmulad Q, saxelganTqumulman kek. ltolvil kek., yauxC., Q] ltolvel Mm. saldux kek., yauxC., Q] salduxa Mm. selCukiani kek. 6 guarsa tomobda jav. imperiaTa kikv.] ampariaTa MQm, mepatroneTa jav., kek., yauxC. fadaSahTa jav., kek., yauxC.] faTaSabTa MQm. 7 mecisa kek. aRmlesveli kek., yauxC.] aRmleselman Mm, aRmlveselman Q. kbilTaman MQm. didiTa kek., yauxC., Q] didTa Mm. miuwdelTaman Q, miuwudomeliTa da kek. 8 uhamraviTa V, kek., yauxC.] aha qmarviTa MQm. ZaliTa] xalxiTa jav. ZaliTa da uhamraviTa laSqriTa yauxC. 9 mbrZolisa kek. mabgerebeli Q] maSqerebeli Mm, kek., yauxC. mbrZoli, mabgerebeli kikv.] mbrZolisa maSqerebeli kek., mbrZoli maSqerebeli yauxC. 10 mefeTaman] + giorgi V, yauxC. naWarmagevs Q] naWarmagevsa Mm, kek., yauxC. 11 mamadman MQ, yauxC.] mamadaman m, mneman da gulovanman kek. zes (zesa MQ) gamomdebelman MQm, yauxC.] zeSTa SemmarTebelman V, kek. zeda damrTuelman MQ, zeda damarTvelman m, zedadammarTvelman yauxC., zedadamrTueli kek. 12 erTmanerTman Mm, erTman Q. zeTaobasa m. 13 CrdiloTa MQm. gzasa zeda kek. 14 arRa (arRa[ra] jav.) damxedveli Tay., jav., kek., yauxC.] aria da mxedveli Mm, Q. mcireTa MQm, yauxC.] simciresa spaTasa kek. yovladve kek., yauxC.] yovlisa MQm. momlodine jav., yauxC.] momlod MQm, momlodne V, kek. 15 lixT-imerTa kek., yauxC. vieTTame jav., kek., yauxC.] vieTme MQm. amerTaca kek.] amerTaca momlodine yauxC. 16 yovladSemZlisaTa kek.] SemZlisa MQm, yauxC. isatori MQ, istori m. isqandar Mm., yauxC.] siqandar Q, isqander kek. makidonelisa Q. xada kikv.] da xada MQm, yauxC., adda kek. 17 ara Tualavs kikv.] Tualavs MQm, yauxC., sTualavs kek. 18 arca ganmleobasa MQm] ara ganmltolvi kek. mterTa kek.] mterTasa MQm, yauxC. elvisasa kart.] elvisa MQm, yauxC., kikv., elvisagan kek. gardamvleli kek.

Q120r

10

m202r M304v

15

20

382

istoriani da azmani SaravandedTani Sirakad. romelsa Tanavazirobdes iovane mwignobarTuxucesi da sumbat smionqmnili, romeli sxuaTa saWurTa Tana saqmiTaca aRWurvil iyo da miT mSlel mislvisa simcrosaTs spaTasa. ara damorCilda mne mneTa da goliaTi goliaTTa, WeSmaritad mimRebi mowameTa RuawlTa da grgnisa: man Tu erTi veSapi, aman kula bevrni bevrTa saxeni aspitTa da iqedneTani sZlivna uZlevelman medarman, sexnaman giorgisman, marTobTaca Sina gonebisaTa mimarT. mxilvelman sarkinozTa spaebisaman, gardaslviTa mlocvelman da mavedrebelman, TualTa zecad aRmpyrobelman aRisaWurvla mimcemelman iovanes Zelisa cxorebisa miZRuanvad. da amedrdes guliTa ganurvebuliTa da urTierTas ganamnobdes da Svilni cxorebisani sikudilsa ara ridebdes Tavsa. | xolo | mefeman, mtkiced azenebulman hunesa zeda, miTa miT xosrovaniTa gasca RaRadi da swavla gulsa medarTasa, viTarmed: `kurTxeulno Zmano, erTsulno da erTrjulno! uwyiT, Tu razom didad keTil ars saRmrToTa sjulTa da qristes saxierebisaTs sikudili, romelsa samaradisod vnatriT qristes kualTa SemdgomTa da momkudarTa maT TT bunebiTa mkudarTa sxeulTagan. da xedavTa, Tu raoden ufro sasaxelo ars mnebriv sikudili, | vidreRa seniTa gandnobiTa ganleulebasa Sina? rameTu saxe da saxeli keTilisa saukunod gza-guyvebis. rameTu guasmies ZuelTa momTxrobelTagan, Tu raodenni kueTebani Tavs-isxnes saRmrToTa sjulTaTs tomman ebraelTaman, artaqserqsis ze _ elenTa, odes-igi iZRuanebodes Temistokleos mier,
1 mwignobarTa uxucesi Q. svimon-qmnili yauxC. 2 saWurvelTa kek. damSlel kek. mislvisaTs M yauxC., misvlisaTuis m, misulisaTa Q. 4 pirvelmowamisa kek. grgnisa kek.] grgnsa MQm, grgnsa, TT sexnaobiTaca mimsgavsebuli giorgi V, yauxC. 5 sZliva m. sexnaman kek.] sexna Mm, yauxC. giorgisaman kek.] gina MQm, yauxC. 6 marTlobaTaca kek. mimarT m, yauxC.] mimarTa MQ, mihmarTa kek. gonebisaTa mimarT. mxilvelman yauxC.] gonebisaTa. mihmarTa mxilvelman kek. spiebisaman MQm. gardasliTa Q, gardasvliTa m. 7 mvedrebelman kek. TualiTa Mm, TuliTa Q. aRisaWurvla kikv.] aRsaWurvles m, aRsaWurveles MQ, yauxC., saWurvelTa mimxumelman da kek. 8 iovanes MQm] iovanesda kek., yauxC. Zelsa MQm. cxorebisasa Q, cxovrebisa yauxC. winawarZRuanvad kek. gammxurvebuliTa M, gmmxulbliTa Q, gammxurvebeliTa m. 9 ganamnobdes V, kek., yauxC.] MQm. cxorebisa MQm, cxovrebisani yauxC. sikudilsa V, kek., yauxC.] sikudili MQm. ridebdes yauxC.] rides Mm, ridis Q, hridebdes V, kek. Tavisa MQm. 10 azenebulman] azeneblmn Q, azenbelman M, azenebelman m, azevebulman yauxC., amedrebulman kek., aRmedrebulman V. honesa MQm. miTa V, Tay., kek., yauxC.] eliTa MQm. xosrovniTa Q. 11 swavla Q. medarTasa yauxC.] mecebr mecTasa MQm, medarTa, mecebr ganZnebulTasa kek. kurTxeulno kart.] kxno Q, kacno Mm, kek., yauxC. 12 erTsjulno kek. uwyiT kek.] MQm, yauxC. kiTil yauxC. samRToTa m. 13 sxrbisa Ts Q, saxarebisaTs yauxC. romelni kek., yauxC., romelTa kikv. samaradisoT MQm. vhnatriT kek. kualTa V, kek., yauxC.] klTa Q, keTilTa Mm. SemdgomTa] Q. 14 maT TT] mis Ts kek. bunebiTa mkudarTa sxeulTagan MQm, yauxC.] mokudaviTa sxeuliTa kek. da2] kek. xedavTa kek., yauxC.] xedviTa MQm. 15 sasxelo Q. vidre Q. seniTa kek., yauxC.] senTa MQm. 16 keTili kek. gza-guyvebis] gza (gza Q) gvyuebis M, gyuebis m, gzad guyvebis kek., guyuebis yauxC. guasmia Q. 17 raodeni Mm, kek., ara odeni Q. 18 artar qserqsis MQm. eleneTa Mm. ebraelTaman, artaqserqsis ze _ elenTa, odes-igi kart.] ebraelTaman artarqserqsis ze, elenTa _ odes-igi (odes igi kek.) kek., yauxC., kikv. iZRuanebdes Mm, iZRunebdes Q. Temistokleos yauxC.] Tokleos MQm, Temistokles kek.

M305r Q120v

10

m202v

15

20

383

istoriani da azmani SaravandedTani ucTomelisa spaspetisagan, da soflisa mqonebelsa sZles artaqserqsis, romelman zRuaca mtkice yo uomrad spaTaTs, xolo aTinelTa erTisa oden qalaqisagan ukunrRueul iqmna. aw frTovanno lomno Cemno, CuenTs ganlaxurulisaTs aRvixuneT laxuarni da horolni da ugmirneT urwmunoTa RmrTaebisa misisaTa!~ da warmomTqmelman ukanasknelTa locvaTaman mouwoda amiraxorsa | missa sumbatis Zesa liparits, beqas suramelsa, qirqiSs abuleTis Zesa da sam aTasTa maTTanaTa, mbrZanebelman, munca RimiliTa da siciliTa mlaRobelman: `moymeno, igimca vsjobT, romelmanca umswrafles uxeTqneT droSis mqonesa da dacemiTa misiTa davsceT banaki, navalisi masmies da kidarisa STamoTesulTa~. esreT sasoebiT moqadulman ganvlna razmni da sumperazmani, ganwonna kineni msgavsad afrodisisa, mqonisa wyobisa mamtkicebelisasa. da viTar ixiles droSa, dacemuli mklaviTa aqilianiTa, da maxli iqcevisi mkueTr mkueTelad, imies sivltola Zalisaebr huneTasa, romelsa Sina aResrula sityua warqcevad erTisagan aTasisa. amirspasalarTa, didebulTa da laSqarTa, amaT aqaT da maT muniT adines Ruari sisxlisa. da TT mefe aleqsandres sTa da siaoSis moymeobiTa sdevda mravalgzis gam|omcvleli remaTa, scemda da icemeboda, srvida da isroleboda, da bumberazni | misni TanaSemweobdes,
1 ucTomelsa MQm. da kart.] MQm, kek., yauxC. soflis-mqonebelisa kek. sZles kart.] msZlesa MQ, mZlesa m, yauxC., kikv., mZlisa kek. artaqserqsis kart.] artra qserqsis MQm, qserqsis ze kek., artarqserqsis zeda yauxC., kikv. 2 zRuaca kek., yauxC.] zRuac MQm. mtkice-yo kek., yauxC.] mtkice MQm. spaTaTs kek.] spaebTaTs MQm, yauxC. aTinelTa kek., yauxC., Q] aTanelTa Mm. 3 ukunqceul kek. frTovanno kek., yauxC., Q] frTovano Mm. CuenTs V, kek.] CemTs MQm, yauxC. ganlaxurulisaTs kart.] gnlxurlisaTa Q, ganlxurelisaTa Mm, ganlaxurilisaTs kek., kikv., ganlaxurilisa yauxC. 4 oralni MQ, orali m. orolni yauxC. vugmirneT kek. RTbisa Q, RmrTeebisa kek., RvTaebisa yauxC. 5 wrmomTqmelmn Q, warmomTqumelman Mm., kek., yauxC. ukuanasknelTa kek. amilaxorsa m. 6 beqsa surmelsa M, beg ssurmelsa Q, beqasa suramelsa (suramels kek.) m, kek., yauxC. sam aTasTa maTTanaTa kart.] samaTasTaTa MQm, sam aTasTa Tana yauxC., kikv. spaTa misTa kek. 7 brZanebelman m. RimiliT Q. da] MQm. siciliT Q. mlaRobelman V, yauxC.] moleman MQm, molaReman kek. moomeno Q. igimca kart.] igica MQm, kek., yauxC. vjobT Mm, kek., yauxC. 8 umswrafles kart.] umswrafes MQm, yauxC., uswrafes kek. vuxeTqneT kek. mqonesa Q. droSis-mqonesa kek. 9 navelisi M, navelisa Q, nvelisi m. masmies MQm, yauxC.] maons kek. kidarisa kek.] kedrisa MQm, yauxC. STamoTesulTa Q] STamoselTa M, samoselTa m, STamosulTa kek., yauxC. 10 razmi m. sunperazmni Q, sumperazmni kek. ganawonna m, kek., yauxC. kineni V, kek., yauxC.] kinelni Q, kenelni Mm. 11 afrodisisa yauxC.] frodisisa Mm, frodissa Q, fridonisa kek. mqonisa kek.] mqonesa MQm, yauxC. wyobaTa kek.] wyobiTa MQm, wyobisa yauxC. mamtkicebelisasa Mm, yauxC.] mmtkiceblissa Q, simtkicisaTa kek. droSa Q. 12 aqilianTa MQm. da maxli kek.] MQm, yauxC., kikv. iqcevis m. mkveTar m. sivltola Q, sivltolva m. 13 honeTasa MQm, hneTasa m. aRvasruliT MQm. warqcevisaTs kek. aTasisa] MQm, yauxC. amirspasalarTa kek.] amier spasalarni Mm, amir spasalari Q, amirspasalarni yauxC. 14 didebulTa kek.] didebulni MQm, yauxC. laSqarTa kek.] laSqarni MQm, yauxC. amiT m. sisxlis Rvari m. 15 mefes m. sTa kek., yauxC.] sueTa MQm. sioSis MQm. gamomclveli Q. remaTa kart.] aramTa Mm, armTa Q, razmTa V, kek., yauxC. 16 daisrolebda M, daisroleb da Q, isroleboda m, isrveboda kek., moisrveboda kikv. bumberazni kek., yauxC.] bumberezni MQ, bunberazni m.

M305v

10

Q121r m203r

15

20

384

istoriani da azmani SaravandedTani mxedvelni, viTarca erni israelisani, da mzeca, isu-naveTebr, mdegi,1 veRara mpyrobeli etlTa gangebiTa msrbolobisaTa, STaewura devnasa Sina maTsa. da kualad SemqcevelTa ixiles simravle srulisa da mosrulisa elmwifeTa da didebulTa aznaurTa, RulamTa da monaTa, simravle karavTa da sarafardaTa, simdidre TualTa da margal|itTa, oqroTa WedilTa da uWedelTa, aqlemTa, cxenTa da jorTa da yovelTa ganZTa da soflisa simdidreTa da monagebTa, aRsaricxad gardareulTa. cocxalTa uamarTa Tana ixiles oTxTa mkudarTa mier apyroba elisa, romeli rqua aTasisa da aTasTa esresaxed mgebareTada qmna, romelTa iwyes Sekreba ormoTa zeda. ixilna mefeman kostantine sayuarelni da sakuTarni vazirni, spasalarni, elisufalni da Tavadni, didebulni da aznaurni, monani da moymeni. da Sexades mas yovelman erman da erTsul hrques Semosilsa elmwifesa dakodilTa da nacemTaganTaca: `mSdoba Senda~. radcamca saxed daisaxoda, Tu viTar mxiarulni da mmadlobelni RmrTisani da RmrTisagan mis saxed Cenilisa patronisani iSuebdes friad, mpovnelni mama Zisa da Ze mamisa, Zma Zmisa da Tsi naTesavisa, patroni ymisa da yma patronisa. gamarjuebulni da aRvsilni yovliTurT sixaruliTa iRimodes, ambors-uyofdes urTierTas. da amas eseviTarsa gansacxromelsa da saxarulevansa mefobasa Sina TT mefe misiT spiTurT gardamavali Tayuanismcemel eqmna zenasa gangebasa. ara mklavTa simtkicesa, arca msxlbarkalTa | mamakacisaTa, aramed mas zenasa xuedrsa da zeSTa wmida|sa gangebasa ugalobda, damxed simdabliTa davarda winaSe uflisa, RmrTisa sabaoTisa
1 viTarca kek., yauxC.] MQm. da] romel kek. isu-naveTebr kek., yauxC.] isoianTebr MQm, isu-navTaebr kikv. medgi m. verRara kek. 2 etliTa MQm. msrbolobisa MQm. STaewura V, kek., yauxC.] STaewera MQm. 3 SemoqceulTa kek. srulisa MQm] srvilisa kek., yauxC. da2] bis Q. mosrulisa MQm] mosrvilisa kek., yauxC. 4 RulamTa kart.] hlmTa Q, lomTa Mm, yauxC., kikv., ymaTa jav., moymeTa kek. didebulTa aznaurTa, RulamTa da monaTa kart.] didebulTa, aznaurTa, moymeTa da monaTa kek., didebulTa, aznaurTa lomTa da monaTa yauxC., didebulTa aznaurTa lomTa da monaTa kikv. 5 jorTa V, kek., yauxC.] monaTa MQm. 6 simdidreTa soflisaTa kek., simdidreTa soflisa simdidreTa MQm. da3] _ MQm, kikv. gardareuli MQm, yauxC. 7 cecxliTa MQm. uamarTa kikv.] uamarebsa M, uamrbsa Q, uarmebsa m, uhamravTa kek., uamravTa yauxC. romeli yauxC.] romlisa qmna kek. hrques kek. 8 esre saxed. yauxC. qmna] kek. romelTa kek., raTa MQm, yauxC. ormoTa kek., yauxC.] omTa MQm. 9 konstantine kek. vezirni Mm, yauxC. 10 da2] kek. Sexednes M, Seades kek. 11 erTsul kikv.] erTsa MQm, esreT kek., yauxC. hquas Mm, hques yauxC. Semosrulsa kek. nacemTaganTaca kikv.] nacemTaganca MQm, nacemTaca kek., yauxC. mSdoba Senda kikv.] Svidbinsa Mm, mSuidbinsa Q, mSdoba kek., yauxC. 12 radcamca saxed daisaxoda yauxC.] raTamca (racamca m) saxe daisaxod (daisaxvoda Q) MQm, romliTa saxiTa daisaxos kek. mmadlobelni V, kek., yauxC.] momadlebulni MQm., kikv. 13 Wenilisa MQ. friad Mm, kek., yauxC.] viTar VQ. mpovnelni jav., kek., yauxC.] mpovneli MQm. 14 Zmisa kek., yauxC.] Zisa Mm. 15 yovliTurT sixaruliTa V, yauxC.] yovelTa huneTa (honTa Q) simravliTa MQm, yovliTa, huneTa simravliTa kek. iRimodes V, yauxC., Q] Ram odes Mm, laRobdes kek. 16 da amas] kek. da2 kek., yauxC.] Mm. saxarulevansa kek., yauxC.] sixarulevansa Mm, sixrulonsa Q. 17 gardmomavali kek. mklavTa V, kek.] sjulTa Mm. yauxC. 18 msxlbarkalTa V, kek., yauxC., Q] msxvil barkal Mm. wmindasa m. 19 gangebsa kek., yauxC.] gangebisaTaTa Mm, gangebisaTa Q. damxed V, yauxC.] da mzed MQm, da mas zeda kek. sabaoTisa V, kek.] sabaoTisTa Mm, yauxC., kikv., sabaoTisaT Q.
1

M306r

10

15

m203v M306v

20

isu n. 10,12-13.

385

istoriani da azmani SaravandedTani ZalTasa da cremlTa mier gulsavsed da suldarTul dajda gansuenebad da aRebad bevrisa bevreulTagan niWTa mcired-mciredisa. da egreca aRvsilman saWuravTa da saWurWleTa mier, aRmsxmelman elmwife|Ta da didebulTaman, aznaurTa da monaTaman, sam dRe damyofelman karTa anisisTa da maurvebelman qalaqisaman da mas Sina damyenebelman amirisaman da laSqarTa amyrelman piriTa mxiaruliTa warmoavlina maxarobeli winaSe filasofosTa da patriaqisa, romlisa locva Tanamwed hqonda. da TT naTliTa piriTa pirvelad mivida gamzrdelisa misisa, winaSe Tamarsa dedofalsa dedofalTasa, romelman dailto piri cremliTa sixaruliTa gardareuliTa, da kualad Seeyara colsa Tssa urcxueneliTa da axovniTa saxiTa. amas eseviTarsa missa morWmulobasa da gazeebasa da aRmatebulebasa romelman aRvlna yovliTurT sazRvarni papTa da mamaTani, da gaesma amowyueda Samisa da jazirisa, somxiTisa da arzrumisa laSqarTa, elmwifeTa da didebulTa. miesma sultansa xuarasnisa da erayisasa da xalifasa, mpyrobelsa didisa babilovnisasa da crusjulismdebelsa sarkinozobisasa, da varazg aTabagsa sparseTisasa. da mawuevarTa
1 sZlTsa Q. gulsavsed da Q, kikv.] Mm, kek., yauxC. suldarTul Mm, yauxC.] sl darTl Q, sul-darTvuli kek. 2 bevreulTagan kek., yauxC.] bevreulTasa MQm. mcired-mciredisa kek.] mcired ciredisa Q, mcired mciredisaTa Mm, yauxC. 3 egreca Q. avsilman Q . aRmxumelman kek. 4 didebulTa kek. aznaurTa da monaTaman kek.] aznaurTaman maradis Mm, aznTa mn mdis Q, + maradis yauxC., kikv. 5 miurvebelman Mm, murveblmn Q. qalaqisaman kek., yauxC.] qalaqisa MQm. damyenebelman amirisaman kek., yauxC.] damyenebelisa amierisa Mm , damayenebelisa amirisa Q. laSqarTaman Q. 5-6 amyrelman piriTa yauxC.] amyrelman. piriTa kek. 6 maxarobelni Q. filsofsTa Q, filosofosTa yauxC. patriarqisa kek., kikv. 8 dedofalTasa Mm, yauxC.] daflTs Q, dedoflisa kek. misisa, winaSe Tamarsa dedofalsa dedofalTasa kart.] misisa winaSe, Tamarsa dedofalsa dedofalTasa yauxC., misisa winaSe, Tamar, dedofalTa dedoflisa kek. dailto piri cremliTa kart.] daivlto (Q davlto) pirvelad cremliTa da merme MQm, yauxC., kikv., daivlto piri cremliTa, da merme kek. 9 da1] kek. Seeyara kek., yauxC.] Seyra M, Seyra Q, Seyara m. colsa Tssa kek., yauxC., Q ] colisa Tsisa Mm. urcxueneliTa MQ] uricxueneliTa m, + piriTa kek., yauxC., kikv. axovaniTa kek., kikv. 11 morWmulobasa kek., yauxC.] morWmulobsa Q, morWmulebisa Mm. gazeebasa kek., yauxC.] gzebisa MQm. aRmatebulebisa MQm. 12 aRvlna kek., yauxC.] aRvlina Q, aRavlina Mm. romelman aRvlna yauxC.] aRvlna man kek. sazuarni M. papTa Q] papaTa Mm, kek., yauxC. gaesma m] gesma M, gesma Q, ganesma jav., gaisma kek., ganisma V, yauxC. amowyueda kikv.] amowyuda Q, amowyueta Mm, kek., yauxC. Samisa kek., yauxC.] bamsa Q, Samasa Mm, Samsa kikv. 13 jazirisa kek., yauxC.] jazirasa MQ, jazairsa m, jazirsa kikv. somxiTisa kek., yauxC.] somxiTs MQm, kikv . arzrumisa yauxC.] arzuremis MQ, razumeris m, azrumisa V, kek., arzrums kikv. miesma V, jav., kek., yauxC., Q] mesma Mm. sultansa kek., yauxC., Q] sultnisa Mm. 14 xuarsnisa Mm, xrsnisa Q, xuarasnisasa yauxC. erayisasa kek., yauxC.] erayisa MQm. da2 yauxC., Q] Mm, kek. xalifasa kek.] xalifi MQm, xalifas yauxC. didisa kek., yauxC.] didisa Q, didsa Mm. babilovnisasa m, kek., yauxC.] babilovanisasa M, babilonisasa Q. 15 crusjulismdebelsa kart.] cru-sjulis mdebelsa kek., cru sjulisa mdebelsa yauxC. sarkinozobisasa kek., yauxC., Q] sarkinazobisasa M, sarkinozisasa m. varazg V, yauxC.] vargaz Mm, vargz Q, eldguz jav., eldiguz kek. aTabagsa kek., yauxC., Q] aTabagisa Mm. mawuevarTa kikv.] mwvevrTa Q, mwuevarTa Mm, kek., yauxC.

Q121v

10

15

20

386

istoriani da azmani SaravandedTani

M307r

| da SemkrebelTa islemobisaTa moisenes da Zebnes cecxliTa ganleulni Zualni


zoroastrosisni, romeli iyo pirveli mefe da varskulavTmricxueli sparsTa Soris, romelTaTs iTqua esreT: `vidremdis gaqundes | ese, ara moakldes mefoba sparsTa~. da Seiyarnes rans da momarTes quemokerZosa queyanasa somxiTisasa da moadges cixesa gagisasa, aiRes igi da moaornes yovelni sazRvarni. cna ese saxelganTqmulman, uZlevelman medarman da uebroman Wabukman giorgi mefeman da mswrafl Semyrelman SdTave misTa samefoTa, imerTa da amerTaman, gamoasxna ovsni da queyanani didZalni da momarTa sultansa, myofsa auracxeliTa da uamraviTa laSqriTa. rameTu iyvnes aqaTca sikeTe da sidide dausrulebeli, da momarTes da gavides adgilTa maT laSqarTasa. da viTarca cnes ese sultanman, aTabagman da yovelTa falavanTa da didebulTa maTTa, Tques, viTarmed: `ara ars kaci dRes pirispir Sembmeli giorgisi da misTa laSqarTa queyanaTa zeda, mivridoT, Tavi davifaroT!~ damyrelTa yovlisa sanovagisaTa da ufrosRa gags Sina myofTa laSqarTaman | ganvles wyali elekecisa, romelsa Sina mswraflmsrbolobaman da jarman Seayennes. da ewivnes mwuervalni laSqarTani da dauwyes Camoyra. ese vinaTgan cna | elmwifeman da suegandidebulman, mklavman aqilianman da gulman maRnintoanman, mieteva saxed mecisa. garna uqm iqmnave eseviTari Zlevad
1 islemobisaTa kek., yauxC.] islemobisTa MQm. moisenes kek.] mosnes Q, moaxsenes Mm, moasenes yauxC. Zalni MQm. 2 zorostrosisni Mm, zoros trosisni Q, zoroastrosisani kek. pirvel MQm. varskulavTa mricxueli M, kek. 3 romelTaTuis iTqua esreT yauxC.] ZalTa TuisTa esreT MQm, romelTaTuis Tqmul ars esreT kek. 4 rans kek., yauxC.] erans MQm, jav. quemoT kerZosa m, quemo kerZosa yauxC. 5 gagisasa jav., yauxC.] gagasa MQm, gags kek. aRiRes kek., Q. yovelni] yn m. 6 saxelganTqumulman kek. da uZlevelman yauxC. 7 amerTaman] + da MQm, yauxC. 8 hovsni Q. 9 uamraviTa yauxC.] umravliTa MQm, uhamraviTa kek. aqaTca Q] aqaTac V, aqeTca M, kek., yauxC., aqeTaca m. sidide QV] sisrule Mm, yauxC. sidide dausrulebeli] sisrule-dausrulebelni kek. 10 mohmarTes kek. adgilTa maT laSqarTasa yauxC.] maT laSqarTasa MQm, asparezsa laSqarTasa kek., mTasa bubaqarTasa V. 11 viTar QV. cnes kart.] cna MQm, kek., yauxC. ese] m. aTabaegman m. falvndTa Q. 12 kaci] Q. dRe Q. Sembmeli kaci Q. 13 queyanasa yauxC. davifaroT] dvifroT Q, da vifaroT Mm, da vefaroT jav., kek., yauxC. mivridoT, Tavi davifaroT kart.] mivridoT Tavi da vefaroT jav., kek., yauxC. sanovagisaTa kek.] sanoagisTa Mm, saTnov gisTa Q, sanoagisaTa yauxC. 14 ufrosRa kek., yauxC.] ufros Ra Q, ufros RTn Mm. gags kek.] gis MQm, gagis yauxC. laSqarTaman Q*V] Mm, kek., yauxC. ganvles kek., yauxC., Q] ganvlne Mm. wyalni m. elekecisa kek.] elekcisa Q, elia kacisa Mm, eklecisa V, yauxC. 15 mswraflmsrbolobaman kek., yauxC.] mswrafl msrboloboman (msrbolobolman m) Mm, mswraf msrbolelman Q. jarman MV] jrmn Q, juarman m, jraman kek., yauxC. Seayennes kart.] MQm, Seayena isini kek., yauxC. da ewivnes mwuervalni laSqarTani] dawivnes laSqarTa kikv. da ewivnes kek., yauxC.] MQm, + maT kek. da3 kek.] MQm, yauxC. 17 vinadgan M. suegandidebulman kek., yauxC.] sue ganmdebelman Mm, su gmmdebelmn Q. aqlinman MQm. 18 maRnintoanman kek., yauxC.] maRnintoaman Q, maRnn toanman M, maRnn tanman m. miutiva jav. iqmnave yauxC.] iqnve MQm, -iqmna kek. ese viTar MQm.
* Q-Si weria: `lSqrTa|mn; mn kustodia~, romelic momdevno gverdis dasawyisSi gamotovebulia.

m204r

10

Q122r

15

M307v

20

387

istoriani da azmani SaravandedTani ganmzadebuleba. antakra eqmnes vieTnime didebulTaganni vidre sadeveTaca daWidebadmde, xolo ufrosRa vardan kolonkelis Ze, romelsa mas Jamsa erisTobaca epyra hereTs, kaci dRiTa momwsebuli da brZolaTa Sina Zlieri da gamocdili. nuukue Surman da mterobaman yo erTierTisaman, rameTu keTilisa da srulisa naqmrisa darRueva orTa vnebaTa mier: anu moklebisagan Zalisa, anu Surisa. xolo urCeules yovelTa ZalTa da yovelTa zesTa Zes RmerTi, viTar mbadi yovelTa ZalTa da moqmedebaTa. da aravin | ekueTnes mis mier urCeulesad dabadebulsa moklebad odesme Zalisa, rameTu mizezTa mier zesTa ZalTasa aRego da kualad Tu Surisa mier dasdev igi dasarRueod, viTar egos urCeulesi yovelTa Tssa zemqoneobasa da bunebiT keTilobasa Soris? rameTu ucxo ars keTilisagan Suri, viTar saxenica cxad-hyofen. da aramimSuebelTa rques metyuelTa amisTa: `vinaTgan gaqceula sultani yovliTa spiTa misiTa, nuRara aRzuavebul mkadreblob RmrTisa~. esreT mizezi umizezo, sityua usityue, saqme uqmi, gar|na vinaTgan mefe cnobiTa brZeni da momsmeni iyo, damorCilebuli kualad-ego, gamyreli laSqarTa, Tssave Suebasa, sixarulsa da nadirobasa. Semdgomad amissa sultani da aTabagi yovliTa ZaliTa maTiTa da spiTa maTiTa aRvides gelaqunad. momtyuebeli Zalisa movida da moadga karTa anisisaTa da zemoT Saharmeni da yoveli elmwife arabeTisa. mas Jamsa Sina anissa ganamtkicebda Toreli,
1 sadeveTaca MQ ] sadeveTca m, sadaveTaca yauxC. , sadaveTa kek. daWidebadmde V( p) yauxC. ] Mm, daWedebamdis Q, daWeradmde kek. 2 xolo] _ kek. erisTobaca MQ] erisTaobaca m, kek., yauxC . hereTs M, kek., yauxC.] herTs Q , m . 3 dRiTa V, kek., yauxC.] da RmrTiTa (RTiTa m) MQm. momwsebuli kek., yauxC. ] momwuiseb li Q , momwuisebeli Mm. brZolTa Q . 4 erTierTisaman V, yauxC. ] erTarsism n Q , erTaarsisaman Mm , urTierTisaman kek . naqmrisa kek., yauxC., Q ] naqrmisa Mm . 5 mier] + iqmnebis kek. urCeules kek., yauxC., Q ] urCels Mm. 6 Zes yauxC. ] Zesa Q , zesa Mm . zesTa Zes] uzesTaesTa ars kek. RmerTi kek., yauxC. ] MQm . mbadi kek., yauxC.] m bad Q , mabedi Mm. 7 urCelesad M. dabadebulisa m. mokleba MQm. 8 aRego da kikv.] da aRego MQm, aRego igi kek., yauxC . dasdva kek . 9 dasarRuevad kek . yovelTa Tssa kart. ] yovelTaTs MQm , yovelTa Ts yauxC., kikv., yovelTa kek. zemqoneobasa kikv. ] ze mqoneobasa Q , zemo mqoneobasa Mm, yauxC., zemomqoneobasa kek . 10 viTar saxenica Mm, yauxC. ] viTarsa xenica Q, viTar sxuanica kek. cxad-hyofen yauxC. ] cxad hyofen Mm, kek., cxad yofen Q. 11 aramimSuebelTa MQm] ara (arRara V) miuSues V, kek., yauxC. rques kart.] da MQm , kek., yauxC . 12 aRzuavebul yauxC. ] aRzavebul Mm , aRzavavb l Q , aRzuavebula kek . mkadreblob V, yauxC. ] mkuidroba Mm, hmk drb Q, samkdrebeli kek. RmrTisa Mm, yauxC.] R Q , RmrTisa kek., + mimarT kikv. esreT MQm, yauxC. ] aramed iyo V, esreT iyo kikv. , ese ars kek. 13 sityuao M . usityue MQm, yauxC. ] usityuel V, kikv. , usityuo kek . garna] kek . 17 aRvida MQm. momatyvebeli m. momtyuebeli Zalisa] jav . karTa] + TsTa MQm . anisisasa MQm. zemoT] + mosenebuli jav . 18 Saharmeni jav., kek., yauxC.] Saeraman MQm . da zemoT Saharmeni da] Saharmeni da zemoT kek. arabeTisa kek., yauxC. ] arabeTiTgan Qm, arabedidgan M, arabeTiTgan momtyuebel (iqmna) Zalisa jav. anassa MQ . ganamtkicebda V, kek., yauxC.] gankicxa Mm, g nkicxa Q.

m204v

10

M308r

15

20

388

istoriani da azmani SaravandedTani didi da saxelganTqmuli molaSqre, da ganmzadna sabrZolelni da manqanani mrRuevelman da marbielman da amaorebelman gareTTa queyanaTaman. ese ambavi viTar moisma queyanasa amas da miiwia winaSe mefisa, romeli mcirediTa laSqriTa monadire da mxiaruli dga Soris | mTaTa lorisa da dmanisisaTa, romelsa winaSe mosrul iyoca mociquli sultnisa, kaci mog da treli, mecnieri saqmisa, amxilveli da gamomxilveli laSqarTa dgomisa. viTar iTqmis indoTa aRwerilsa `qilila-damanasa~ Sina igavi buTa da yuavTa, egreTve aman, saxed yuavisa gamomcdelman laSqarTaman, moisxna frTeni da afrinda da mivida winaSe sultnisa da aTabagisa da metyuelman esreT Tqua: `aha, Jami kualadgebisa Cuenisa. ukueTu | aw ara mixudeT, sxua Jami veRara hpovoT!~ vinaTgan ixila mcirediTa mdgomi, da ganlaRebu |li amas zeda ZaliTa SemmarTebeliTa mklavmagrisa, sueamaRlebulisa mefisa, wamrTvelni Ramisani, Jamsa ganTiadisasa mZinareTa zeda damsxmel eqmnes esreT, romel ZliT iumia swroba SeWurvisa da amedrebisa. amas zeda ivane amirspasalarman da sxuaTa didebulTa kninRa da Sepyrobisa saxed warmoiyvanes da gamomarTes metyuelTa amisTa: `nu, mefeo! odesme aleqsandreosca iZliva dedakacisa mier da egreTve sambson _ dalilasagan da solomon _ sibilasagan~. da sxuani saxeni elmwifeTa Zleulebisani winauyvnes. `nuukue raTame ganvarisxeT zemepyri Saravandedobisa Senisa da sawuTod imamebriva mamaman Zisa sworad aRzeebulsa Zesa daviTiansa zeda. vinaTgan igi saulisagan
1 saxelganTqumuli kek. ganmzadna V] ganmzada M, g nzda Q, ganamzada m, ganamzadna kek., yauxC. sabrZolelni Q] sabrZolvelni Mm, kek., yauxC. da3] jav., kek. manqanani kek., yauxC.] manqniani MQ, monaqniani m. marRuevelman m, damrRuevelman jav., yauxC. 2 garaeTaTa M, gareTaTa Q, gareSemoTa V, jav., kek. 3 ambavi viTar] ~ Q. viTar] kek. miwia Q. 4 dga Q. maTTa m. dmanisisaTa jav., kek., yauxC.] dmanisTa MQm. romlisa kek. 5 sltniasa Q, sultnisa kek. mogu MQm. treli V, kek., yauxC.] triali MQm. 6 hTqmis M, hTqmis Qm. hindoTa kek. 7 qlaldims M, qlaldimns Q, qalaldilms m. yuavTa kek., yauxC.] yovelTa MQm. egreTven MQm. 8 aTabgisa Q. 9 Tqa Q. mixuideT Q, mihxudeT kek. 10 verRara kek. 11 ixiles kek. mcirediTa] + ZaliTa kek. amas zeda ZaliTa] kek. 12 SmmarTebeliTa Mm, SemmarTebeli kek. mklav magrobisa Q, mklav-magari kek. sue maRlebisa Mm, sumRlbisa Q, sueamaRlebuli kek. mefe kek ., m fbisTa Q. wamrTvelni kart.] wammrTvelman M , wammarTvelman m, w rmmrTeblmn Q, wammrTvelni kek. , warmmarTvelman yauxC., warmrTvelman kikv. Ramisani kek. 13 gnTiadissa Q. damsxmel Q. romel] rla Q, + mefeman kek. ZliT kek.] ZaliT Mm, ZliTa Q, ZliTRa yauxC. iuma Q. swroba Q. 14 amedrebisa kek., yauxC.] medrebisa MQm, + hunesa zeda V, kek. amas zeda] kek. 15 metyuelTa] Q. misTa Q. nu MQm] kek., nu ukue br., yauxC. 16 mefeo] mefe MQm, mefev kek., mefev, Jami ars omisa da Jami ars sivltolisa, vinaTgan yovelsave saqmesa Jami miaCans. rameTu yauxC. odesmen Mm, odes men Q. aleqsandreca V, kek., yauxC. iZia Q. 16-17 dalilasa da solomon kek., yauxC.] MQm. 17 siblisagan M, sibilisgan Q, sibilisagan m. da2)] MQm. winauyvnes DER] MQm, winauyenes V, kek., yauxC. 18 nu ukue MQm, yauxC., nu ukueTu kek. raTme m. ganvirisxeT M, gnvrisxeT Q. Saravandedobrisa MQm. sawTod MQm, yauxC., sawurTod kek. imamebriva Q. aRzeebulsa kart.] aRzebulsa Q, aRzavebulsa Mm, aRzevebulsa kek., yauxC. igica V, kek., igica daviT huriaTa mefe jav. saulisagan V, kek., yauxC.] sulisagan MQm.

Q122v

m205r

10

M308v

15

20

389

istoriani da azmani SaravandedTani idevneboda, mefe da winaswarmetyueli, ufrosRa mamad Zisa RmrTisa ganCinebuli. aw Cuenca, TavsmdebelTa, vimioT sivltola da kualad SemZleman ZlevaTaman CueulebiTave moguagos uZleveloba~. iZulebiTa warmoyvanili da gamomarTebuli mravalgzis igi da misni moymeni razmsave Sina ipovnes, gareukunmqcevelni da damocelni spaTa misTani, romelTa eseviTari simne _ ucxo da gansakrTomeli saqme! ara didebuli, ara aznauri, ara vargi da sacnauri aznauris ymaca daklebul iqmna maT laSqarTa Sina, Tnier erTisa juarism|trTvelisa da erTisa bediTis kacis aznauris kide, garna juari warmoyvanebul iqmna mSdobiT. i, gansakrTomeli simne da siqvele da eli sauflo! viTar romelTa wyobaTa Sina smenil ars, gina ZuelTa,* gina axalTa. esreT uvnebeloba ugrZnulad | damsxmelobasa Sina! Semdgomad amisad da vinaca ixiles islemTa ganfrTxobili elTa maTTagan, metyuelTa esre ganizraxes: `vinaTgan ugrZnulad damsxmelTa ver elT-vigdeT, aw grZnobilisa devna ars aCrdilTa devna da wiaRTa pyroba qarTa. aw ukunviqceT, romeli moguca RmerTman, amisni mmadlobelni!~ xolo ese esresaxed ipyra yovelman mcnobelman da warmkiTxvelman amisman: `sazRvari dasdev da ara gardades~.1 da viTar mze, didi basili, mnaTi kesariisa
1 winaswarmetyuelni MQm. ZisiT Mm, ZisT Q, Zisad jav. RTisad jav. 2 viumioT kek., yauxC. SemZleman kek., Q] SemZlevaman Mm, SemZlevman yauxC. SemZlebman jav. 4 iZulebiTa kek., Q ] iZliebiTa Mm, da esreT iZulebiTa yauxC. gamomrTebeli M, gamomarTebeli m. 5 -mqcevelni kek., yauxC.] mqceveli MQm. da m. damocvelni kek. romliTa Mm. 6 simniTa eseviTari Q, kikv. eseviTari simne _ ucxo da gansakrTomeli saqme! kart.] eseviTar simne, ucxo da gansakuTrebuli saqme aCvenes, romel kek., eseviTari simne, ucxo da gansakrTomeli saqme ixilva, rameTu yauxC., simniTa eseviTari ucxo da gansakrTomeli saqme ixilva, rameTu kikv. 7 daklebul V, kek., yauxC.] dauklebel MQm. 8 erTs Q. juarismtrTvelisa kek., yauxC.] juari mtvirTlisa Mm, juaris mtrTvelis Q + qanis Zisa (Zisa || Zes V) V, yauxC. 10 wyobaTa V, kek., yauxC., Q] wyalobaTa Mm. 11 uvnebeloba V, yauxC.] unebeloba (uneblobi m) da M, uvnebloba kek. ugrZnulad V] ugrZneulad MQm, kek., yauxC. 12 da] kek. vinca Mm, kek. ixilnes kek. islemTaganni kek. ganfrTxobili kart.] ganfrobi M, ganmfrobi m, ganbrobilni kek., ganmfrxobi yauxC., ganmfrTxobi kikv. 13 vieTgan Mm. ugrZnulad V] ugrZneulod Mm, kek., yauxC. ver yauxC.] viTar Mm, vera kek. el vigdeT M. 14 devna] devnaman Mm. devna2] Mm. grZnobilisa devna ars aCrdilTa devna kikv.] grZnobilisa _ devna ars aCrdilTa kek., grZnobilisa devna _ devna ars aCrdilTa yauxC. wiaRiTa yauxC. 15 RmerTman, amisni kart.] RmerTman _ amisni kek., RmerTman amisni yauxC., kikv. mmadlobelni Mm, kek., yauxC. (mamadlobelni m)] + Tuisadmde mmadlobelad (mamadlobelad m) Mm, + Tsadve mamulad kek., yauxC. 16 ipyra Mm] ipyar kek., yauxC. amisaman kek. 17 da1 Mm, yauxC.] romelsa kek. mze] + hqoneboda badesa (Sadasa kikv.) Mm, kikv., + iTqumis dabadebisa kek. kesarisa Mm.
* aqedan aklia Q-s.
1

M309r

10

m205v

15

20

fsalm. 103,9.

390

istoriani da azmani SaravandedTani bunebiTmetyuelobasa Sina arsTa qmnilebisasa, `equsTa dReTasa~, itys, viTar: `Citi alkuni bagesa zeda zRsasa damsxmel iqmnebis kuercxTa; oxrani da Relvatexilobani zRsani ver gardadebian brZanebasa RmrTisasa da mcvel eqmnebian Teslovnebasaca alkunisasa~. aw ukueTumca mieSua zenasa gangebasa da ara winaaRmdgom hqmnoda gaqcevasa sultnisasa, da-mca-qceul iyvnes yovelni maRnarni sarkinozobisani. da egreTve ara Tumca ukuneqciv|nes SiSsa da simnesa mefisasa da spaTa misTasa, wartyuenil iyvnesmca umankoni areni da adgilni. Semdgomad amisa uboZa anisi Tssave memamulesa da iTayuana Tavisa Tsisa ymad. da TT Semoexuewa eldiguz aTabagi da Camodga Sua sultansa da qarTvelTa da iTxova zavi. aqaT dedofali rusudan, da maTi, sultnis colyofili, Camodga da Seiqmna mSdoba da zavi Jam raodenme. TT mefe dajda sixarulad da gansuenebad da nadirobad. odesme Jamsa zamTrisasa gardavidis lixT-imereTs da miuwiis zRuad pontosa, moiwiis da moinadiris alanTa queyana, romel ars afxazeTi, odesme gurgenisa zRuadmde. da amas Sina sufevda sufeviTa | ulumpianiTa da vinaTgan uRono iqmnnes laSqarni da didebulni amis samefosani, mkadrebelni etyodes esreT: `ara ars Rone darComisa Cuenisa Tnier laSqrobisa da rbevisa~. da momsmenelman mefeman warscna zavni da ficni Sina da esre saxed ilaSqra: lixT-iqiT yofasa Sina damskunelman laSqrobisaman da erTsa dResa paemanSemqmnelman: ubrZana taoelTa, klarjTa da SavSTa morbeva olTisisa da banisa, mesxTa da TorelTa _ karisa da aSornisa, da amirspasalarsa da somxiTarTa _ mtkuars aqaT vidre ganZamdis. TT xasagianTa lixT-imerTa da qarTvelTa _ ganZas damarTebiT mtkuris | piri imier da amier xlaTamdis, herTa da kaxTa _ alaznis
1 bunebiT-metyuelebasa kek. arTa ars qmnilebisasa Mm. itys kek., yauxC.] Mm. viTar Mm, yauxC.] viTarmed kek. 2 damsxmel jav., kek., yauxC.] damsxmeli Mm. 3 ver V, yauxC.] viTar Mm, viT ara jav., kek. eqmnebian jav., kek.] eqmnebis Mm, yauxC. 4 Teslovnebasaca kek.] Teslovnebisaca Mm, Teslovanebasaca yauxC. alkunisasa jav., kek., yauxC.] alkovnisaca Mm. aw[ca] jav. miuSua m, yauxC. gangebasa V, jav., kek.] gangebisasa Mm, yauxC. winaaRmdegoba kek. 5 hqmnoda kart.] hqondes Mm, yauxC., qmnoda kikv., hqonoda kek . gaqcevasa] devnasa gaqceulisa kek. damcamcvel m. 6 araTumca ukun eqcivnes yauxC. 7 adgilni] + samefosa amisni (misisani V) V, jav. 8 amisda Mm, amisad kek. 9 eldiguz kek., yauxC.] eladguz Mm. da TT Semoexuewa sultansa] m. da qarTvelTa V, kek., yauxC.] Mm. 10 aqaT V, kek.] aqeT Mm, yauxC. da yauxC. coli yofili Mm. 11 Seiqna Mm. raodenTame m. 12 nadirobad. odesme] nadirobda odes M, nadirobdes m. 13 gardavides Mm. lixT-imeriTs Mm, yauxC. miuwies Mm. pontosa V, yauxC.] da pontos Mm, pontosad kek. 14 gurgenis Mm, yauxC. zRuadmde V, kek., yauxC.] zuami Mm. sufevda] + da Mm, + da ixarebda V, yauxC. 15 ulumpianiTa kek., yauxC.] loSpianiTa Mm. iqmnnes kart.] iqmnes Mm, kek., yauxC. 16 etyodes kek.] Mm, ityodes yauxC. 17 momsmenelman] + amisman kek. 19 paeman Seqnilman Mm. toelTa kalarjTa m. da] Mm. 20 mis spasalarisa Mm. 21 aqaT D ] aqeT Mm, kek., yauxC. xasagianTa kek.] xsgianiTa M, xsgniTa m, xasaganianTa jav., yauxC., xasiWaniT br. lixTimeriTs Mm. 22 imier] m. xlaTamdis D, kek.] xolTamdis Mm, yauxC. nerTa Mm. alzis M.

M309v

10

m206r

15

20

M310r

391

istoriani da azmani SaravandedTani SesarTaviT vidre Sarvanamdis. iqmna eseviTari ucxo laSqroba, romlisa saxe arodes vis exilva. mned da mswrafl mavlobisa misisa romelTame vinRa Tqs? nuukue da umswrafles ambakomisa, danielisa anu Tu iliasi, sinasa Sina wmisa erTiTa RrubliTa Semkrebelisa, anu Tu elvisa etliTa aRmavalisa? nuukue danielisa msgavsi maRlisa? feriTa wyal-mdinariTa, msgavsi vefxisa mis frTovanisa, wamsa Sina mlaSqrveli da aRvsebuli auracxeliTa da miuwdomeliTa saunjiTa gardmfrinvelobisa navrozobiTa geguTsve ego, romel mun myofTa ZliT same irwmunes yofa amisi. aw ese viTar romelmanme enaman anu romelmanme gonebaman TToeulad el-yos moTxrobad, sawyen same iqmnas aRwerili gangrZobiTa saTqmelTaTa. vinaTgan daviTianoba da solomonianoba mohguarobda | cxebulsa RmrTisasa, amasca solomonianebr hmonebdes yovelni mefeni queyanisani. movida odesme andronike komnianosi coliTa saxebrwyinvaliTa da SuenieriTa, Tana SvilebiTurT da diswuliTa, mamis Zmiswuli didisa manovel keisrisa da yovlisa dasavleTisa da saberZneTisa mefisa. da viTar marTebda, egreT m|madlobelman RmrTisaman Seiwynara da misca pativi Sesatysi saxlisSvilobisa misisa. da mimcemelman qalaqTa da cixeTaman kmasayofelTaman daudgna sajdomni siaxlesa saydrisa Tsisasa, pirispir mamis diswulisa misisa aRsarTanisa, romeli mefe iyo Sarvanisa da zRspirisa
1 SesarTavTa Mm. Sirvanamdis kek. ese viTarii M, ese viTar m . saxe kek.] siZe Mm, sigZe yauxC. 2 araodes m, yauxC. 3 nukue m. umswrafles] + iyo jav. 4 ambakomisa jav., kek., yauxC.] ambakomobisasa Mm. danielisa kek. ] danielis Mm, yauxC. iliasi kek., yauxC.] ilasiTa anu Mm. sinas kek. wmisa jav., kek., yauxC.] wvima Mm. erTiTa kek.] erTi Mm, jav., yauxC. 5 etlTa aRmovlobisa Mm. nuukue] nu ukue Mm, yauxC., nu ukue da kek. danielisa kek. ] da hniel Mm, yauxC., dahniel m. maRlisa kek.] mRasosa M, yauxC., maRsosa m. 5-6 feriTa wyalmdinariTa kek.] ferTa wyal mcenarisa Mm , ferTa wyal-mcenarisa yauxC. msgavsi kek. ] anu Mm, yauxC . 6 mlaSqrveli kek. ] mSaqrvelman M, mSqarvelman m, mlaSqrvelman yauxC . aRvsebuli kek. ] aRvsebulman Mm, yauxC. 7 gardmfrinvelobisa Mm, yauxC.] gardmomfrinvelobisa m, gardmofreniTa da kek. navrozobiTa yauxC.] sanavarozomoTa M, sanavrozomoTa m, navardobiTa kek . 7-8 geguTsve ego yauxC.] geguTsvego M, geguTsvego m, geguTs ego kek. 8 romel kek., yauxC. ] romeli Mm. ZliT V, kek.] ZaliTa Mm, ZliTRa yauxC. sadme V, kek. 9 aw] + raTa Mm , + ukueTu kek., xolo aw yauxC. ese viTar kart.] eseviTarni Mm, kek., yauxC., kikv. romelmanme V] ra Mm, yauxC., romlisame kek. romelmanme 2 V] ra Mm, yauxC., romlisame kek. TToeulad V, kek.] TTeulisa Mm, yauxC. el yo Mm, yauxC. 10 sawyen same yauxC.] sawyenasam M, sawyensam m, sawyenmca V, kek. iqmna V, kek. gangrZobiTa jav., yauxC.] ganrZobaTa M, gangrZnobaTa m, gangrZnobiTa kek. saTqumelTaTa kek. 11 solomaninoba m. mohgorobda M, mogvarobad m. cxebulisa m. RTisasa Mm. 13 movidoda kek., movidoesame Mm. SvenierTa M. 14 dis wuli mamisa misisa da Zmis wuli kek. didisa kek. yauxC. ] dedisa Mm. manovel kek. ] mnovl M , mnoval m , manoel yauxC . 15 madlobelman m. 17 cixeTa kek. kmasayofelTaman Tay., kek., yauxC. ] kaiafaTaman Mm. daudgna m, yauxC.] da udgan M, daudga kek. sajdomni V, yauxC.] sajdomi Mm, kek. siaxlesa V, jav., kek., yauxC.] saxlsa Mm. Tuisisa m. 18 mamis V, kek., yauxC.] Mm, jav. aRsarTanisa V, kek.] aRsarTanisasa M, jav., yauxC. Saravnisa M . zRspirisa kart.] zRs pirisa jav., kek., yauxC.

10

m206v

M310v

15

20

392

istoriani da azmani SaravandedTani darubandiT xirxalamdis, romeli mefesa uCnda viTarca Svili da viTarca erTi didebulTa misTagani. ese SarvanSa Semoexuewa* odes|me, daWirvebuli darubandelTa xazarTagan. maSin Seyarna laSqarni imieriT da amieriT, TT Zma berZenTa mefisa andronike wariyvana winaSe da mivida vidre karTamdis darubandisaTa. moaora queyana muskurisa da Sarabamisa da aiRo qalaqi Saburani, romlisa karTa mWuretelobasa Sina mefisasa mosawonel iqmna andronike TT misgan da yovelTa spaTa misTagan. da uboZa qalaqi mamis diswulsa missa SarvanSas, da munidaRman momrbeveli basianisa, romeli-ese ucxo iyo SesaZlebelad kacobrivisa Zalisagan, Semoqceuli muniT, gamarjuebuli iSuebda da imoTxvida sayofelTa misTa, odesme gamgzavneli spaTa da spasalarTa misTa. odesme miuwiis naxCevnis karamdis, odesme _ masisamdis da RaRuamdis, odesme _ bardavamdis da belyunamdis. amas eseviTarsa marjuebasa | da zeobasa ganamravlna saWurWlenica da dadva TT misiT monagebi da misTa tyueTagan monagebi cixesa Sina ujarmosasa, romeli agebul iyo | vaxtang gorgaslisagan, romelsa Sina TT aResrula lomi igi lomTa da goliaTi goliaTTa. sanadiroTa qorTa da ZaRlTa simravle da siturfe da mokazmuloba araodes visgan qmnila, arca wiaRmarT yofad ars. amas eseviTarsa da srulyofasa yovlisa soflisasa da sawuTroTa gemoTa sawadelTasa moiwifa Zmiswuli misi, Ze daviT Zmisa misisa uxucesisa, saxeliT

Q123r

10

M311r

m207r

15

1 xirxalamdis m, yauxC.] xarxlamdis M, xalxalamdis jav., kek. mefesa uCnda V, kek., yauxC.] mefesa uenda M, m-Si `mTa~ gadaukeTebiaT: `mfesa~ da CaumatebiaT `uenda~. Svili V, kek.] Svil hyofad Mm, Svil-yofad yauxC. da kek.] Mm, yauxC. erdrTi m. 2 misTaganni Mm. daWirvebuli Qm] daWirebuli M, kek., yauxC. 3 Seyarna kek.] Seipyra MQm, Seiyarna V, Seiyara yauxC. laSqarni V, kek.] MQm, laSqari yauxC. imeriTa da ameriTa Q. Zma Q. berZenT MQm. 4 winaSe] + Tssa kek. da] MQm. vidre yauxC., Q ] vare Mm, kek. 5 muskutisa jav., maskutisa kek. Sarabamisa V, kek., yauxC.] Sarm bmisa Mm, Sarmbisa Q. Saburani kek., yauxC.] Saburni MQm. mWuretelobasa kek.] TuiT mWuiretlobasa M, TT mWvretelobasa yauxC. 6 mosa[] Q. andronike] + wariyuana winaSe mivida Mm. 7 mamis diswulsa kek., yauxC.] diswulsa Mm. SarvaSes MQm. mnidRmn Q, muni dReman M, muniTdReman m. 8 kacobrivisa yauxC., Q] kacobriviTa Mm. muniT] + da Mm, yauxC. momrbeveli [] muniT] kek. 9 imoTxvida V, kek., yauxC.] imarxvida MQm. sayofelTa misTa, odesme gamgzavneli kart.] sayofelTa misTa. odesme gamgzavneli yauxC., kikv., sayofelTa misTa. gamgzavneli kek. 9-10 spasalarTa misTa. odesme miuwiis kart.] spasalarTa misTa, odesme miiwiis kek., spasalarTa misTa, miuwiis yauxC., spasalarTa misTa odesme miuwiis kikv. 10 miiuwiis m, miiwiis kek. naxCvnis Q, naxCunis Mm, naxCevanis kek. odesme2] odes Q. msismdis Q, misisamdes Mm. RaRumdis Mm, RRvmdis Q . 11 bardavdis Q. balyunamdis V, kek.] belynamdis Mm, blynamdis Q, belaynamdis yauxC. ese vrs Q. da2] MQm. zeobasa] + Sina kek., yauxC. ganamravla m. 13 ujarmosasa V] yajavroisisa MQ, yajavroisasa m, ujarmosasa kek., ujarmoisasa yauxC. 15 qnila MQm. wiaR momarT V, kek. yofad kek., yauxC., Q ] yo fd m, yo friad M. ars m, kek., yauxC.] arasa MQ. 16 da] kek. srulyofasa kek., yauxC., Q] sulier yofasa Mm. ysa m. sawuTrosa Q. 17 swadTasa MQm. moewifa Q. misi, Ze kek.] MQm, misi, Svili yauxC. daviT] da TuiT m.
* aqedan teqsti grZeldeba Q-Si.

20

393

istoriani da azmani SaravandedTani demetre, saxekeTili da yovliTa eliTa marjue, naswavli, msgavsi saxliSvilobisa maTisa. garna romeli cud iqms yovelTa sikeTeTa da swavlulebaTa, saxeuklebobaTa da WabukebaTa, igi eqmna mklvel da Semmwarebel JamTa cxorebisa misisaTa: uSiSoba RmrTisa da gardamavlobiT moqmedeba sjulisa qristes mcnebaTasa, viTar TanaSTamomavloba da guarTa ubadoba amis samefosa kacTaTs. vinaTgan daviTca, mamaman misman, Ralatsa da gandgomilebasa Sina mamisa misisa demetressa amoswydna amis samefosa didebulni, romelnime eqsoriaqmniTa, romelnime sikudiliTa da romelnime gapatiJebiTa. aqaca msgavsad misa Sevida eSmaki gulsa da gonebasa missa | da mis mier Serisxda RmerTi orbelTa da yovelTa tomTa da mimdgo|mTa maTTa: samcxeTarTa, herTa, kaxTa da sadaca naTesavi da natamali msmenari maTda iyo. iqmna gadgoma, brZolani, klvani, sisxlni da rbevani. da ara mimSuebelman RmerTman, moqmedman samarTalTaman, romel daviTis ze abesaloms ara misca ufleba1, romlisaTs iTqmis wmidasa Sina saxarebasa: ukueTu hrquas mSobelsa Svilman `korban~ _ niWi, Cemgan sargebel yofad ars, sikudiliTa mokuedin!2. amisTsca misca giorgisve Zleva, mZleTa mZlesa. da Semyrelman laSqarTaman tfilisiT qalaqiT mimarTa somxiTis mTasa myofobasa Sina, iotna, | gaaqcivna, Sexuewna cixesa lorisasa da mouxuna yovelni simagreni da cixeni. vinaca wamouvida demetres sargis margrZeli SviliTa da ZmiswuliTa misiTa, Zma da sayuareli orbelTa. ese Seiyuara da Seitkbo mefeman da misca misandobloba guarisSvilobisa misisa. da momrbevelman taSirisa da
1 eliT jav. marjue m, yauxC.] marjui MQ. marju-naswavli kek. mgzavsi Q. 3 WabukobaTa V, kek. mkulel m , mkuleli kek. Semmwrebel MQ, Semwrebel m. cxovrebisa m, yauxC. 4 gardamavlobiTa MQ, gardmavlobiTa m. moqmendeba m. sjulisa] + da kek., viTar + ars jav. 5 TanaSTamomavloba kek., Q] TanaSTamamavloba Mm, yauxC. ubadoba kikv.] ubeduroba MQm, yauxC., ubedoba V, kek. amas Mm, ams Q. kacTaTs kikv.] keTTuisa Mm, kTTvisa Q, kacTa V, kek., yauxC., [m]kdrTasa jav. 6 gadgomilebasa Mm, gdgomilebsa Q. Sina] m. misisa kart.] mis MQm, yauxC., Tsisa V, kek. demetresasa m. amoswydna jav., kek.] amoswyuida MQm, amoswytna yauxC. 7 amis m, jav., kek., yauxC.] amisi M. romeli me MQ. eqsoria qmnili MQm. 8 gapatiJebiTa Q] gapatijebiTa M, gapatijbiTa m. ganpatiJebiTa kek., yauxC. misa] mis m. 9 Serisxda Mm, yauxC.] Sehrisxda kek., Q. samcxeTarTa m, yauxC.] smcxeTrTa Q, samcxeTerTa M, samcxelTa V, kek. 10 herTa jav., kek.] hreTTa M, hraeTTa Q, ereTTa m, hereTTa yauxC. kaxTa V, kek.] kaxeTTa MQm, yauxC. iyo V, kek., yauxC.] MQm. iqna Q. gandgoma kek., yauxC. 11 kulani m. ra MQm. romelman kek., yauxC. romlisaTs] rameTu kek. 13 hrquas V, kek.] hqondes MQm, hquas yauxC. korban V, yauxC.] korbn Q, kolban Mm, korbana romel ars kek. niWi] + romeli ra kek. 14 yofad ars kart.] yofad MQm, yauxC., geyos kek. mokuedin kart.] moakudina MQm, yauxC., mokuedino V, mohkuedin kek. amisTsca yauxC.] amisica Mm, amisca Q, amasaca kek. giorgisve yauxC.] giorgis vidre MQm, giorgis kek. Zleva Q. 16 mimarT m, mihmarTa kek. 17 myofobas Q, yofobasa Mm, kek., yauxC. aotna kek. gaqcevna MQm. Sexuewna kek.] Seixuewna MQ, yauxC., Seixuwna m. 18 vinca MQm. sargisi Mm. 19 da1] daa MQm, da da jav. orbelTa V, kek., yauxC.] orgulTa MQm. 20 da1] Mm.
1

M311v Q123v

10

15

m207v

20

II mef. 13-19.

mark. 7,10-11.

394

istoriani da azmani SaravandedTani loriskarTaman daibanaka agaraTa. da gagzavnna laSqarni, romelni darComil iyvnes erTgulad misad, da sxuani: Temisa da Temisa mesxni, Torelni, qarTlelni, somxiTarni da TT gazrdili misi mejinibeTuxucesi Wiaberi, da mivides queyanasa hereTisasa. da muniT movides hereTis erisTavi da yovelni herni sruliTa lekiTa da kavkasiTa. Seiqmnnes omni ficxelni da mkueTr kueTeb|ani, rameTu iyvnesca gamocdilni da lomni Wabukni. amas Sina sZlo msjavrisa da simarTlisa mqonebelman, da gaaqcivnes herni, didebulni aznaurni da lekni Seipyrnes. da grigol asaTis Ze ficxla daikarga omsa Sina TT rmlis dakodilobiTa da gamoklviTa cxenisaTa. Seipyres ivane vardanis Ze, romeli iTqmoda pirveliTganve mTxrelad mTxreblisad, Tana SoTaca, Ze arTavaCos Zisa. eseni, viTarca SinaTgamcemelni ganzrax gangebiTa, elTipyrnes, wamosrulTa moasxnes winaSe mefisa, marjuebaaRmatebulisa. da gaixarnes sixaruliTa didiTa da friadiTa. vinaTgan xedvida marjuebisa momcemsa RmerTsa, aRaras damyofeli aRvida da moadga loresa. munidaRman warsrul iyvnes sparseTs qarTlis erisTavi sumbatis Ze liparit, mejinibeTuxucesi qavTar ivanes Ze, | romelni-ese giorgisganve iyvnes elisufalni, da anania dvineli, zogni Saharmenisa, zogni eldaguzis ZeTa Tana. daRacaTu uSueles da mohyves, egreTve uqmadve ukunaqcia marTlmsajulebaman qristesman. | amas Sina dauRonovdes lores Sina mdgomni. demetre, garda|mombmeli sablisa, gardamoda cixisagan da momarTa Tavissave biZasa. da
1 lorisa karTaman Q. agarTa MQm. gagzavnna kart.] gagzavna MQm, kek., yauxC. 2 erdgulad m. sxuani kek. ] sxua MQm, yauxC., kikv . Temis MQm, yauxC., kikv. sxuani: Temisa da Temisa mesxni kart. ] sxuani, Temisa da Temisani: mesxni kek., da sxua Temisa da Temis: mesxni yauxC., kikv. 4 erisTavi V, kek., yauxC.] erTi MQm. herni V, kek., yauxC. ] erni MQm. kavkasiTa kek., yauxC., Q ] kavkasiiTa Mm. 5 Seiqmnnes kart.] Seiqnes MQm, Seiqmnes kek., da Seiqmnes yauxC. mkueTr kueTebani V] kueTar (kueTr Q) kueTebani MQm, mkueTr-kueTebani kek., kueTar-kueTebani yauxC. iyunes m. 6 amasa m. simrTelis Q, simarTlis m. 7 erni Mm, erni da Q. lekni Seipyrnes] lekni. Seipyrnes [] yauxC. asTis Mm. 8 rmlis Mm, yauxC.] lis Q , el V, rmliT kek., elis kikv . dakodilebiTa Q. gamoklviTa kek., yauxC. ] gamokliTa Q, gamkliTa M, gamakliTa m . 9 ivne Q. mTxrelad V, kek., Q ] mTxreblad Mm, yauxC . mTxreblisa kek. 10 arTav CosZesa Q. Zisa] Zesa Mm . SinaTgamcemelni kek., yauxC.] Sina (SenTa Mm) mocemulni MQm. gazrax MQm. 11 warmosrulTa m, da warmosrulTa kek. moasxnes kikv.] moasxes MQm, kek., yauxC. 12 friadiTa kek. ] friad MQm, yauxC. didiTa da friadiTa. vinaTgan kek. didiTa friad, vinaTgan yauxC. hxedvida kek. marjuenisa m. momcemsa] Q, momcemasa Mm. 12-13 RmerTsa, aRaras damyofeli, aRvida kart.] RmerTsa, aRara Jamisa damyofeli, aRvida kek. RmerTsa. maSin mefe agaras myofi aRvida yauxC. 13 wasrul m, warsul kek . 14 ivnes Q. 15 romelni ese kek . giorgisganve] giorgisgnve Q, giorgisaganve Mm, kek., yauxC. dvineli V, kek., yauxC.] da vineli MQm. Saharmenisa kek., yauxC.] Sermanisa MQ , Sermanis m. 16 eldaguzis yauxC. ] eldagezisa MQm, eldiguzis kek. ZeTa Tana V, kek.] ZeTasa MQm, yauxC. aRcaTu MQ. egreTve MQm, yauxC.] aramed V, kek. 16-17 ukunaqcia V, kek., yauxC.] ukun aqcies MQm. 17 marTl msajulman Mm, mrTmsjlm n Q, marTl-msajuleobaman kek. mdgomelni Q. 18 gardamombmelni MQm. gardmoda m. mohmarTa kek. Tavisve Q.

M312r

10

Q124r

15

m208r M312v

20

395

istoriani da azmani SaravandedTani amirspasalari da sxuani, romelni darCes, gamoasxnes msgavsad ssa da etlisa maTisa. aiRo lore da daiWira Tavisa TsisaTs. xolo mas Jamsa TT morWmuli da zeamaRlebuli warmovida urCTa da mterTa misTa zeda da Semsgavsebuli saqmeTa maTTa miago misagebeli. TT movida naWarmagevs, iSuebda da ixarebda Semrisxveli mterTa misTa. Semdgomad amissa meoresa weliwadsa Seiyara yovliTa samefoTa misiTa Semoqceuli RanuyiT naWarmagevs. Semyrelman SdTave samefoTa misTaman awa dedofalTa dedofali, bednieri da sani coli misi burduxan da Svili maTi Tamar, naTeli da brwyinvaleba TualTa maTTa da maniaki yovelTa mefeTa da grgni yovelTa elmwifeTa. ganrCeviTa da gamorCeviTa, gangebiTa da gagonebiTa zenisa mis xuedrisa SaravandedTa mnebebelisaTa mefe yo Tamar TanadgomiTa yovelTa patriaqTa da ebiskopozTaTa, didebulTa imierTa da amierTa, vazirTa da spasalarTa da spaspetTa da daisua marjueniT missa mefe da dedofali, Semkuli da Semosili pirad-piradiTa fesuediTa oqroaniTa, bisoniTa da zeziTa, romel|sa xada mTad RmrTisa, mTad poxilad da mTad Seyofilad, da daadga grgni oqrosa Tavsa missa, oqrosa ofazisa, aRmkuli iakinTTa, zmirTa da samaragdoTa mier. da mdidarni erisani litaniobdes winaSe pirsa missa. da TT mefe, maficebeli erTgulobisa da erTsulobisa misisaTs da cremliT mltolveli da Semvedrebeli RmrTisa, makurTxevel eqmna abramianTa isakisadmde, da isakianTa iakobisadmde, | da iakobianTa vidre iosebianTadmde, romeli Cans, viTar mze uRrublo haersa midRevandlad dRedmde, kurTxeva mamisa Svilsa | sayuarelsa, nanarsa da mSdsa daviTianebrsa zeda, romeli
1 amisar spasalari Mm, amisr spasalari Q. darCes] + cixesa Sina V, kek., yauxC. gamoasxnes kart.] gamoasxes MQm, kek., yauxC. ssa kek., yauxC.] sxvisa Mm, sxsad Q. 2 aiRo MQm, yauxC.] mefeman aiRo kek. daimWira V, yauxC. 3 misTa zeda kek., yauxC.] misTa MQm. 4 naWarmages M. 6 Seiyra Q. yovliT samefoT misiT yauxC. 7 RnuyiT Q, RauyiT m. naWarmgevsa Q. awa kek., yauxC.] aw MQm. dedofalT Qm. 8 da sani kek., yauxC.] da suian M, dasuani m. burduxan kek., yauxC.] burduxn Q, Surdux Mm. maTi] Q. 9 yovela2 kek. 10 garCeuiTa m. 11 mnebebelisaTa kek., yauxC.] mnebebiTa MQm. Tamar V, yauxC.] MQm, kek. patriarqTa kek. ebiskopozTaTa V] episkpozTaTa Q, ebiskopozTa M, kek., yauxC., ebiskoposTa m. 12 imrTa da amrTa Q, imerTa da amerTa V, kikv. 13 Semkul MQm. ferad-feradiTa jav. fesuediTa kek., yauxC., Q] feradiTa Mm. 14 hxada kek. RmrTisad kek., yauxC. 15 Seyofilad MQm, V, yauxC.] Sepoxilad V, kek. da dadga m, dadadga Q. oqrosa2] + mis V, kek., yauxC. ofazisa m, yauxC.] ufzisa MQ, ufazisa kek. 16 zmirTa yauxC.] zamirTa MQm, zmirnTa kek. samaragdoTa V] samargdoTa Mm, samrgdoTa Q, smaragdoTa kek., yauxC. litniobdes Q, litoniobdes m. winaSe V, kek., yauxC.] MQm. 17 mefe, maficebeli kek., yauxC.] mefeman maficebelman (mficebelman V) MQm, V. 18 Semavedrebeli m. makurTxevel kek., yauxC., Q] makurTxve Mm. abramianTa MQm, yauxC.] abramianiTa V, kek. 19 da isakisadmde MQm. da isakianTa yauxC., Q] da lukianTa Mm, isakianiTa kek. iakobianiTa kek. iosebianTamde Q, iosebisadmde kek. 20 haersa jav., kek.] hrisa MQm, haerisa yauxC. vidre midRevandlad (modReindelad V) V, kek., modRevandlad jav. 21 narnarsa kek.

10

M313r

15

m208v

20

Q124v

396

istoriani da azmani SaravandedTani msgavsad lodisa mis gamovida mTisa mis, danielisagan xilulisa.1 imata, imata da mermeca imata, vidremdis iqmna mTa did, lod sakidur da ara lod Sebrkolebisa. da Semusra yoveli xati da yoveli kerpovneba oqrosa da vecxlisa, rkinisa, rvalisa da kecisa, romelime uxilavTa ZalTa Zeglebi da andriantebi, romelime xilulTa mbrZolTa da winaaRmdgomTa. Semdgomad amisa dRekeTilobasa da suesrulobasa Sina moiwia Tananadebi sofelsa amas Sina ared mosrulTa, garna uJamo da Seusworebeli Se|mcirebiTa ganwesebulTa moqcevaTaTa. da miicvala dedofali, deda Tamarisi, swori Zisa RmrTisa dedisa. da Tu viTar vamTa da vaebaTa simravleni iqmnnes, Sesatyisni mosawevarisani, romelmanmca enaman gamoTqua? garna ese oden vTquaT pativad da simtkiced mosawevarTa. mefesa, geguTs myofsa, uTxres eseoden zargandiloba. TmaTa da wuerTa mfxurelman, msgavsTa maT abesalom oqroTmosnisaTa, da cremlTa nakaddeniTa aTaseulTa da bevreulTa, mcemelman mkerdsa, Tavisa mklvelman, uRonoqmnilman aRikuecna Tmanica Tavisa misisani, soflisani, da eseviTariTa SemusrviliTa guliTa Seeyara sayuarelisa da tkbilisa dedisagan usamSobloqmnilsa, romelsa naTel-ciskrovneba haerisa misisa simrumed gardeqceoda. da nakadni cremlTani oTxTave TualTagan, moxuevasa Sina urTierTas, msgavsad samoTxisa momcenarobdes saxed geonisa. vinaTganca esre iqmna queyana qarTlisa, kualad nugeSinismcemeli da Semtkbobeli | Svilisa
1 danielis ganxilulisa Q . imata, imata kek.] imta imto (imato m) MQm, imata, imatos yauxC. 2 vidremdis V, yauxC., Q] viTar maradis Mm. iqna Q. maT m, miT Q. didi Mm, kek. sakidur da yauxC.] sakidurad Mm, sakidrd Q, sakidur kek. Sebrkolebisa V, kek., yauxC., Q] Seborkilebisa Mm. 3 kerpovneba V, kek., yauxC.] keroaneba MQ, kerovaneba m. 4 andriantebi V, kek., yauxC.] andrianebi Mm, Q. 6 amissa kek. sue-srulebisa kek. Tana nadebni MQm. 7 amas-Sina kek. ared kart.] ard Q, aramed Mm, yauxC. ara moulodnelad kek. mosrulTa MQm, yauxC.] mosruli kek. SemcirebiTa kart.] SemcirebiT MQm, yauxC. SemcirebiT-ganwesebulTa kek. 8 moqcevaTaTa kart.] moqcevaTa MQm, kek., yauxC. da] m. dedofali V, m] MQ, kek., + burduxan V, yauxC. Tamarisa kek. 9 dedisa Q. viTarni kek. vamaTa M. vaebTa Q. iqmnes MQm, yauxC . Sesatyuisi Mm, Sesatyisi Q. mosawevarisa Mm, mosawevrisa Q. 10 romelmanmca kart.] romelmanca MQm, kek., yauxC. eseoden yauxC. vTqd Q. 11 geguTs Tay., kek., yauxC.] guTis MQm. myfsa Q. esoden kek., Q . 12 mfxurelman kikv.] mfxureli Q, mfxueli Mm, amfxurelman V, kek., yauxC. msgavsTa Tay., kek.] mgzavrTa MQm, msgavsad yauxC. oqro-TmosnisaTaman kek. Tavisa kek.] MQm, yauxC. 13 mklvelman kikv.] mkuleli M, mkuleli m, mklvel eri Q, mkulelman kek., mkulel yauxC. uRono qmnili man Mm, uRono qmnilman yauxC. 14 SemosrliTa Q. guliTa kek., yauxC.] MQm. Seeyara kek.] Seyra Q, Seyra Mm, aRiswrafa Seyra V, yauxC. 15 usmoblo qnilsa Q, umSoblo-qmnilsa kek., usamSoblo qmnilisa yauxC. naTel-ciskrovneba V, kek., Q ] naTeli ciskrovneba Mm, yauxC. 16 haerisa kek., yauxC.] herisa MQm. simrumed V, kek., yauxC.] simruded M, simrudeT Q, simrauded m. gardeqceoda MQ] gardaqceoda m, kek., yauxC. nakadi m. 17 urTierTas moxuevasa Sina kek. momcenareobdes kek., yauxC. vinaTgan Q, vinaca kek. 18 esreT kek. iqna MQm. Sematkbobeli Mm, yauxC.
1

M313v

10

15

m209r

20

dan. 2,31-35. 397

istoriani da azmani SaravandedTani sayuarelisa da saturfosa umetes zomisa imedismdebel eqmna orkerZove siyuarulisa miniWebiTa da vamisa uqmnelobiTa. daagdo qarTli da mihmarTa CaRmarT. viTarca wesi i|yo, ra gardada Jami amis vamisa da mosawevrisa moqcevisa, kualad iSuebda monadire mTaTa da barTa, brZanebiTa mpyrobeli aRmosavleTisa da Crdilosa. sZRunobdes da sZmobdes mefeni berZenTani, ierusalims alamanTa da hromTani da hindoTani da xonelni, da egreTve sultanni xuarasnisa, babilovnisa, Samisa, egptisa da ikoniisani hmonebdes, da Semdgomni amaTni: | skTni, xazarni, alanni, xuaraSoani xuarazmSa, da bereTelni, abaSni, arabni, midni, elamitelni da Suamdinarelni, da yovlni enani da naTesavni maSriyiT maRribamde. amas eseviTarsa sisrulesa soflisa monagebTa da didebaTasa, aha, moiwia Jami evas wyevisa da adamis cTomaTagan danasaji abel marTlisaT vidre zaqarias da Zmisa misisa iovanesamdis, aRmsarebelTa marTlisaTa, jojoxeTad trTvad samoel mklvelisa Cuenisa da TT Tavisa mklvelisa, ciT caTaT ufskrulad quesknelsa STasrulisa, angelozobisa da naTelmosilobisa sibneled myvisa da eSmakad gardaqceulisa, romlisa elTa Sina ipyrobodes myuarebelni da yuarebulni RmrTisani. amisgan snad mnebebelman RmerTman kacTa cTomilTa kacobriviTa saxiTa imoqmeda, a|ra Zlierebisa mommZlavrebelman, vinaTgan ocdaaTcametTa welTa qmnna niSni da saswaulni da imeufa queyanasa zeda
1 siyuarulisa m. eqmna Q. 2 siyuarulisa miniWebiTa da vamisa kek., yauxC.] sayuarelsa miniWebaTasa da Jamis MQm. uqmelobiTa Mm, uqonlobiTa Q. mimarTa M, mimarTa m. 3 vr Q , viTar kek. ra yauxC.] raTa Mm, rTa Q, viTarca kek. amisi MQm . vamisa kek., yauxC.] Jamisa MQm . mosawevrisa kek., yauxC., Q ] moswurisa Mm . 4 aRmosavleTisa] + dasavleTisa V, yauxC. Crdilosa] + da samrisa V, yauxC. 5 sZmobdes] + mas kek., yauxC. brZenTani Q. ierusalims kek., yauxC.] sulims Mm, slims Q, sultanni Tay. alamanTa] almanTa MQm, alamanTani kek., yauxC. hromTani hromTa Mm. da3] Q . hndoTa M, hindoTa Qm, hindoni Tay. 6 xonelni MQm, yauxC.] xvarasnelni Tay., Cinelni kek. sultani Mm. xuarasnisa kek.] xuarsnisa Q, xorasnisa Mm, yauxC. babilovnisa kek., yauxC.] babilonisa M, bbilonisa Q, babilovanisa m. 7 ikoniisani V, kek., yauxC.] ikunisni MQm. da2] MQm. skuiTni V, kek., yauxC.] kakuiTni MQm. xzrni Q , tazarni Mm. alnni Q. xuaraSoani Mm] xuaraSoni Q , xuarasani da V, yauxC., xuarazmelni kek., xuarasoani kikv. 8 xuarzmSa Q. xuarazmSaTi kek. da1] ara da Q, kek. bereTelni gamy., yauxC.] bereTani MQ, berZenTani m, beiruTelni kek. abaaSni M. elmitelni MQm. Sua mdinareni MQm. da2] and MQm. 9 yovelni kek., yauxC . naTesaviT m. mRribmdi Q. 10 soflis Q. 11 cdomaTagan m. marTlisaT kek., yauxC.] marTlisaTa MQm. zaqariasa M, kek., yauxC., zaqrias Q. Zisa kek. 12 iovanesadmdi kek. marTalTasa M, yauxC. jojoxeTad yauxC.] jojoxeTebad Mm, jxeTebd Q, jojoxeTamdis kek . mtuirTvelTa kek. smol Q , samaelisa kek . mkulelisa kek. 13 Tavisa m, yauxC.] Tavis M, TviT Q. mkauelisa Mm, mklelisa Q. caTaTa MQm . ufskruliad m. quesknelisa MQm. 14 angelozobisagan Q. naTel mosrulobisa Q. sibnelTa MQm. myvisa Tay., kek., yauxC.] uyisa MQm. romlisa kek., yauxC.] MQm. 15 Sina kek., yauxC., Q ] Seni Mm. ipyrobodes Mm, kek., yauxC.] iyofdes Q , iyofodes kikv. myareblni M, myarebelni m. yrebulni Mm. amisgan] amisagan kek., amisad MQm, yauxC., kikv. 16 cTomilTa kek., yauxC. ] cToma MQm. kcobriviTa Q. imoqmenda m. Zlierisa MQm. momZlavrebulman MQm . 17 ocTa acametTa Mm, ocda acmetTa Q. qmnna] qmnen Mm, yauxC., qmnn Q, qmnis kek., kikv. imeufa Q, imefa m. zeda] Q .

M314r

Q125r

10

15

M314v

20

398

istoriani da azmani SaravandedTani meufeman da meqmeman cisa da queyanisaman. amisa Semdgomad Tavisda amxmelman codvaTa da cTomaTa medinisa amis da rwnadisa soflisaTaman miiRo sikudilica ukudavman, | garna orcTa Cuenisagan Tbisa Cuenisa dasnisaTs Cuenisa mimxmelman. da vinaTgan RmerTman da Zeman, uwinares saukuneTa ukudavman, arcaRa misgan mosilni orcni ukudav-yvna, sxua ramca saxe davisaxe, sxua raca nugeSinismcemeli oTxTa stqoTagan damWirvad suli sxeulsa Sina msmenelman amisman? Tumca pirvel igi mze mzeTa da Saravandi elmwifobisa, axali nebroT, aleqsandre da aqilev, queyaniT cad miimarTa, da amanca masve msgefssa mis vnebisasa ivno; esreT viTarca igi caTa Sina, egreTve queyanasa zeda: vinaTgan man orciTa, siglaxakiTa da simdabliTa warvlna Jamni ocdaaTcametisa moqcevisani, xolo aman ara esreT, garna viTarca saxedCenilman RmrTisaman. esera eseviTari sagodi da mosawevari mosawevarTa, gansaxeTqeli kldeTa da gansapobeli karTa | sablisa, da saSineleba, STamosacvari mananaTa da varskulavTa, esma sammnaTobiersa, mefeTmefisagan mefed qmnulsa Tamars qalaqsa Sina tfilissa, sajdomsa maTsa cixesa isans, yovliTurT samoTxis msgavsi sayofi iqmna msgavs jojoxeTisa, da SuebaTa wil | da simRerisa ahdes mani vaebisa da tyebisani, da naTelTa wil miuaCrdilebelTa Seimusrnes arsni da sagonebelarsni. da Tamari, piri igi eTerovani da ukimiro haeri da umrumo naTeli, SeizRuda bneliTa, da mfxurelsa TmaTasa uswrobda wyaro sisxlisa wyarosa cremlTasa.
1 mefeman Mm. meqmeman kek., yauxC.] meqmaman M, Semoqmendman m. amisad yauxC. Tavisda amxmelman kikv.] Tavis msxmelman Mm, Tavismsxmelman da amxmelman Q, Tavs-msxmelman kek., Tavisa-msxmelman yauxC. 2 mednisa m. xrwnidisa MQm, xrwnadisa yauxC. miRo MQm. Tbis M . 3-4 orcTa ... vinaTgan] Q. mimxumelman kek., yauxC. 4 saukuoTa M, saukuneTaman kek. saukunoTa yauxC. 5 saxe MQm] + sxua ramca Mm, vsaxe, sxua ramca kek., yauxC. davisaxe kek.] gavisaxo Mm, gvisaxo sxua Q, gavisaxe yauxC. nugeSinismcemeli] ramca (sxua ramca Q ) nugeSinis mcemeli (nugeSinis-mcemeli yauxC.) sxua ramca MQm, yauxC. 6 oTxTa kek., yauxC.] oTx MQm. satuqoTagan MQm. damWiravad m. sxeulsa kek., yauxC.] saxlsa Mm, sxlsa Q. msmenelman amisman kek., yauxC.] msmenelTagan amisTa MQm. pirvel kek., yauxC.] vel Mm, vl Q, vals jav. 7 Saravandni m. 8 miimarTa yauxC.] mimarT MQm, mimarT aRweul iyo kek. da] jav. amanaca m, manca kek. masve] m. ivano m. 9 orciTa siglaxakisaTa kek. 10 warvlna kek., yauxC.] waravlina MQm. ocda acametisa MQm. Tay., jav., kek., yauxC.] xolo aman (man jav.) mxoloman MQm. 12 ese ra kek.. da] m. da2] m. 13 karT Q. saxlisaTa kek. saSinelebi MQm. STamosacvari Q ] STamosacvri Mm, kek., yauxC. 14 samnaTobiersa Q. mefeT Mm, mefe Q. Tamarsa MQm. tfilisisasa Q . 15 iasans Mm, isins Q. sayofi m, kek., Q] sayofi M, samyofi yauxC. 16 hades m. da2] Q. tyepisani MQm. 17 miuaCrdilebelTa m, kek., yauxC., Q] miuardilebelTa M, + moefina bneli, da kek. Seimusrnes yauxC.] da Seimusrne MQm. 18 heri MQm. umrumo] bis M. SeizRuda kek., yauxC., Q] Seizuda Mm. da mfxurelsa TmaTasa kart.] damfxurelsa Tamarsa MQm, damfxureli TmaTa, da kek., [TmaTa] damfxurelsa Tamarsa yauxC. 19 sisxlisa] sisxlisa kek., sisxlis MQm, yauxC.

m209v

10

M315r

15

Q125v

20

399

istoriani da azmani SaravandedTani da warsrulman patriaqman da didebulTa kmasayofelTa warmoiyvanes samSldiT, mTxrobelTa sazaroTa da saSinelisa da miuwdomelisa saTqmelisaTa, da mefisa, dedofali rusudan, Tana gazrdilisa misisa, romelTada Semyrelni iyvnes. momxuevelni urTierTisani, mltobelni sisxlreuliTa cremliTa, Sevides taZarsa sameufosa. aRmxilvelTa TualTa maTTa, mxilvelTa saydrisa camdi amaRlebulisaTa, naTelmzegabaonianisa da Suqisa halonianisa sajdomisa, 1 marmenioTa da sueTagan | poves daclilad. mimoixiles garemos da ixiles miqael patriaqi, yovelTa ebis|kopozTa Tana mdgomi, da vaziri antoni da amirspasalari yubasar da sxuani elisufalni: yuTlu-arslan meWurWleTuxucesi, vardan dadiani CuxCarxi, Wiaberi mejinibeTuxucesi, afridon msaxurTuxucesi, ivane (...), da didebulni, aznaurni, monani da moymeni, Tana porfiri da grgni skiptriTa da saWurveliTa sanad marebuliTa. da kualad amxilvelTa ixiles kedlebica srisa savse meomarTa, razmebi, spebi, monaspebi, qalaqebi da cixebi awyuedili da oerqmnili. da TT ixiles taniTa gorgaslianiTa da mklaviTa aqilianiTa da piriTa mnaTobieriTa kaci irod sagonebeli. romelmanmca enaman gamoTqua anu romelimca Semovida saxe usaxosa
1 patriarqman kek. kma sayofelTaman MQm. 2 sazroTa MQ. saTqumelisaTa kek. da V, kek., yauxC. 3 gazrdilisa misisa kart.] gazrdiliTa misiTa MQ, kek., yauxC., gazrdilTa misTa m. Semyrelnic kek. iyvnes kek., yauxC.] icnas MQm. 4 urTierTisani kek., yauxC.] urTierTarsisani MQm. mltobelni kart.] mltobli Q, moltobili Mm, moltobilni kek., yauxC. 5 aRmxilvelTa Q, kikv.] amxilvelTa Mm, kek., yauxC. maTTa kek.] maTTasa Mm, yauxC. TualTa maTTa mxilvelTa] Q. amaRlebulisa kek. naTel ze vasianisa MQm. saydrisa, camdi amaRlebulisaTa, naTelmze-gabaonianisa kikv.] saydrisa, camdi amaRlebulisa, _ naTelmze-gavaonianisa kek., saydrisa camdi amaRlebulisaTa naTelmzegabaonianisa yauxC. 6 Suqisa Q, kikv.] Suqis Mm, Suqis- yauxC. , Suq- kek. halonianisa yauxC.] hloanianisa MQ, haloanianisa m, helonianisa kek. marmenioTa kek., yauxC.] imermenidTa Mm, imrmenidTa Q. sajdomisa, marmenioTa kikv.] sajdomisaTa, _ marmenioTa kek., sajdomisa marmenioTa yauxC. 7 daclilad kek., yauxC.] da cilobad MQm, + igi kek. mimoixiles V, yauxC.] ixiles MQm, moixiles kek. miqel Q. patriarqi kek. ebiskopozTa Tana kek.] ebiskopozTurT MQm, ebiskopoziTurT yauxC. 8 Tana mdgomi] Tanamdgomi kikv. vazir MQ. amirspasalari V, Tay., kek., yauxC.] amis spasalari MQm. yubasar kek., yauxC.] yubsra Q, yufsura M, yufasura m. 9 yuTlu-arslan kek., yauxC.] yuTlurs MQm. meWurWleTa uxucessa MQm. da divani MQm. CuxCrexi MQ, CuxCurexi m. 10 afridon msaxurTuxucesi] m. ivane (...) kek.] ivane [...] yauxC., ivane Mm, i e Q. 11 porfiri da] Q. skpitrTa MQ, skiptraTa m. saWurveliTa kek., yauxC.] saWurvelTa MQm. sand Q, sunada Mm. 12 marebelTa Mm, mrblTa Q. kedlebica kek., yauxC.] kldebi da ca Mm. sris MQm. svse Q. 13 razmebi (rzmebi Q) da razmebi MQ. savse meomarTa, razmebi yauxC.] savse, meomarTa razmebi kek., savse meomarTa razmebi kikv. cixebi MQm] cixeebi kek., yauxC. oer qmnil Q. 14 ixiles kek., yauxC.] ixilnes MQm. gorgoslianiTa Mm, grgslianiTa Q. aqilianiTa kek., yauxC.] aqlianiTa MQm. 15 irod Q, kikv.] iraod Mm, iroad yauxC. iroikod kek. romelmanmca kart.] romelmanca V, romelTamca Mm, romelTaRamca Q, romliTaca kek., yauxC., kikv. enaman V] MQm, eniTa kek., yauxC., kikv. gamoTqua (gmoTqu) Q] gamoTquan Mm, kek., yauxC., kikv. gamoTquas V. romelimca V] romliTaca Mm, kek., yauxC., rTmca Q, romelica kek., yauxC. kikv. usxosa Q.
1

M315v m210r

10

15

20

isu n. 10,12.

400

istoriani da azmani SaravandedTani mis dRisa? rani glovani, rani tyebani, rani vaebani, rani sisxlreulTa cremlTa nakadni aTaskecni, rani moTqmani da mosenebani adamisni abelis marTlisadmde, daviTisni ionaTanisadmde da iakobisni iosebisadmde! amas eseviTarsa unugeSiniscemulebasa, uWuro-qmnasa sxeule|bisasa, STacmasa da dafenasa ZaZisasa, kidemqmnelobasa yovlisa sanovagisasa eseni esTamdis. xolo amieriTgan viwyo wyobad, brZolad gonebisad mimzidavman, da mkueTebelman msgavsad qvisa da rkinisaman aRmovSobo cecxli siyuarulisa da | qebisa da survilisa, aRvatyino da aRvamaRlo samili camdin, mun Sigan aRmovaCino eTerica cecxlisa da queyana cecxlTagan mleveli urCTa da cecxlebr Rone da mommarebeli megobarTa da moyuareTa! Tu maSin nabuqodonosor samTa yrmaTa Tana oTxebad ixila erTi samebisagani,1 aqa kula samebisa Tana ixilvebis oTxebad Tamar, misworebuli da aRmatebuli. xolo SeyrilTa SdTave amis samefosa meTqu-metyuTa hkadres da moasenes dedofalsa rusudans: dRes Sen sCan mSoblad amaTTa, da vinaTgan vxedavT yrmasa Tamars gonebiTa ara yrmebriviTa, aramed mecnieriTa, cnobieriTa, gonieriTa da SuenieriTa, momsmenelad pativismcemelad Senda, | xuedrTaebr CueulebaTa, da uCinod es saxed mSobelTa, rqua mTqmelman-mbrZanebelman da momsenebelman Secvaleba amis eseviTar|isa SeiTisagan da, sada Zmasa Tquensa da mamasa maTsa dausuams zeobasa da simnesa Sina maTsa, mun el-yos ganbrwyinveba da aRmoCena elmwifobisa da Saravandedobisa tomis-guarisa Tquenisa. ukueTumca ara Semecnebul iyo sisrulesa da pyrobasa ulumpianobisa da, zeSTa sTquaT, amTavrebisasa maniaki igi grgni mefobisa,
1 rani Mm, kek., yauxC.] rni Q. gloani Q. sixl-areulTa kek. 2 moTqumani kek. da] MQm. adamisani M. abelisa Q. marTlisadmde kek., yauxC.] marTlisani Q, marTalni Mm. 3 ionaTanisadmde kek., yauxC.] ionaTnisdami Q, ionaTanisni (ionaTamisni m) da me Mm. 4 iamas kek. unugeSinis-cemulobasa yauxC. uWuro qnas MQm. sxeulebisasa kart.] sxelbissa Q, sxuaebisasa Mm, yauxC., sxeulTasa kek. da] m. 5 kidemqmnelobasa] kide-mqnelobasa kek. kide mqnelsa Mm, kide mqnelTa Q, kide-qmnasa yauxC. saTnoebisaTa Q. sanovagisasa... eseni kikv.] sanovagisasa! eseni kek., sanovagisasa _ eseni yauxC. esTmdis Q. 6 da brZolad Q. mimzidavman jav., kek., yauxC.] mizidvaman MQ, + msgavsad andamantisa (andamantisaman kek.) jav., kek., mizidvama m. 8 saumili kek. aRmovaCinoT MQm. 9 momxmarebeli jav., kek.] momarebuli MQm, yauxC. 10 naboqodonosor MQm. 12 SeyrilTa kek.] SemyrelTa MQm, yauxC., kikv. samefosaTaman kek. meTqu-metyuTa yauxC.] me vTqu metyuTa (metyTa M, metyuelTa m) MQm, mTqumelmetyuelTa kek. 13 dRes V, kek., yauxC., Q] dResa Mm. Sen V] Sa Q, Sina Mm, Sena kek., yauxC. sCan V, kek., yauxC., Q] Cuensa M, CvenTa m. mSoblad V] mSobelTa MQm, kek., yauxC. amaTTa] amissa V, + nacvlad yauxC., amisTa nacvlad kek. 14 Tamarsa Q. 15 CueulebaTa kek.] CueulebiTa MQm, yauxC. 16 mSobelad kek. rqua kart.] arqua MQm, arqu kek., yauxC. mTqmelman-mbrZanebelman yauxC.] mTqmelman mbrZanebelman (brZanebelma m) MQm, mTqumelman kek. amisi MQm. 17 SeTisagan kek. 18 ganbrwyinveba V, kek.] ganbrwyinvebad MQm, yauxC., kikv. da aRmoCena kek.] da aRemoqena Mm, daRemoqena Q, yauxC., da aRmoCenad kikv. elmwifobisa kek.] elmwifobasa MQ, yauxC., kikv., elmwifebasa m. 19 Saravandedobisa kek.] Saravandedobasa MQm, yauxC., kikv. ukeTumca yauxC. yo m. 20 pyrbsa Q. amTavrebisasa m, yauxC., Q] amTvarebissa M, mTavrobisasa kek. grgni Tay., kek., yauxC.] guga MQm.
1

M316r

Q126r

10

m210v

15

M316v

20

dan. 3,2.

401

istoriani da azmani SaravandedTani armca mrwmunebel qmnil iyo saydarsa daviTissa da beWedsa solomonissa. aw vinaTgan man el-yos eliTa mefobasa da kurTxeviTa grgnosan-yofad, aRvides, amaRldes da dajdes saydarsa TsTa mamaTasa aRpyrobiTa da aRZRuanebiTa Zelisa cxorebisaTa da kurTxeviTa melqizedekisaTa, romeli yo abrahamis mimarT, da man daipyrnes kideni queyanisani da mefobdes igi zRTi zRuadmde. amisman msmenelman, momwonebelman da damjerebelman dedofalman ubrZana da moasena Tamarsa, mefesa da dedofalsa. da morCilebda pirvelsave brZanebasa aw kadrebulsa didebulTa SdTave samefoTasa da, msmeneli hajisa, ZaliTa same damorCilebul iqmna. aRmyvanelTa saydarTa da sajdomTa papeulTa aRsues mze igi mzeTa da naTeli naTelTa, elvareba da mzeebr maSuqebeli sxuaTa. | da moiRes | grgni, da aRiRes ma mgalobelTa da ZleviT grgnosnobisa da mZled mflobelobisa, da moasenes mTasa zeTisxilTasa juari gamoCenili kostantinesTs. da amas eseviTarsa Sesxmasa da galobasa Sina, vinaTgan lixTimeriTgan iyo wesi dadgmad grgnsa Tavsa sameufosa, awes monazoni Rirsi da madlSemosili, mTavarebiskopozi quTaTeli antoni saRiris Ze miRebad grgnsa, da calkerZ kaxaberi, erisTavi raWisa da Takuerisa, da srulyves moeleTa | sanTa da didebulTa vardanis ZeTa, saRiris ZeTa da amanelis ZeTa moReba da dadeba rmlisa. amas Sina hkres spermurTa, bukTa, qosTa da winwilTa, da iyo zari da zahmi qalaqsa Sina, sixaruli da Sueba da imedi uimedoqmnilTa. Tayuanissces, daloces da adides spaTa Sdisave samefosaTa. daipyra Jamierad
1 aramc m. mrwmenebel m. qmnil] m. vinaTgan] kek. 2 mefobasa V, kek., yauxC.] mefobisa Mm, mefbsa Q. gvirgvinsan yofad M. 3 aRprobiTa kek. da kek., yauxC., Q] Mm. cxovrebisaTa yauxC. 4 melqizedekisaTa M, kek., yauxC.] melqizedgisaTa Q, melqisedekisaTa m. iyo kek. abrhmis Q, abramis Mm, yauxC., abraamis kek. 5 zRvamdi Q. 6 damjerebelman Q] majerebelman M, kek., yauxC., mjerebelman m. 7 morCilobda Q, hmorCilebda kek. kadrebulTa m. 8 didebulTa MQ, kek., yauxC.] m. da SvidTave MQm. samefosaTa kek., yauxC.] mTaTasa MQ, mTTsa Q, maTTasa m. ZaliTa-same yauxC. damorCilebul kek.] damorCil MQm, yauxC., kikv. 9 mamapapeulTa jav., yauxC. 10 elvebr kek. mzebr MQm. moiRes kek., yauxC.] miiRes M, miRes Qm. grgni] + Tamar mefisaTuis m. 11 flobelobisa Mm, mZled-mflobelobisa yauxC . moasnes Q. 10-11 aRiRes ma mgalobelTa da ZleviT grgnosnobisa da mZled-mflobelobisa, da moasenes yauxC., da aRimaRles ma, _ mgalobelTa, _ ZleviT grgnosnobisa da mZled mfobelobisa, _ da moasenes kek. 12 konstantisTs kek. Semsxmasa m. 13 dadgmad V, kek., yauxC.] dadgomad MQm. grgnsa V, yauxC.] MQm, grgnisa jav., grgni kek. Tavsa kek., yauxC.] Tavisa MQ, Tavis m. smefosa Q. 14 awuives Q. monozani m. madliTSemosili kek. mT. efiskopozi m, mTavarepiskoposi yauxC. antone MQ. 14-15 saRirisZe kek., saRiris-Ze yauxC. miRebad yauxC., Q] 15 miiRebd M, miiRebda m, moRebad kek . gvirgvinsa m, gvirgvinisa M, grgnisa kek., yauxC., Q, kikv. calkerZ kek.] calis-kerZisa MQm, yauxC. Takuerisa kek., yauxC., Q] TakueTisa Mm . 16 moeleTa Tay., kek., yauxC.] mevalTa M, mev lTa Q, mevelTa m . amnelis Q. vardanis-ZeTa, saRiris-ZeTa da amanelis-ZeTa yauxC . 17 mrlisa Q. amasa m. spilenZ WurTa V, sper-WurTa jav., kek. bukTa Tay., kek., yauxC., Q] SukTa Mm. 18 zahmi zhmi kek., yauxC., MQ, zhami m. imedi V, kek., yauxC.] imed MQm. -qmnilTa kek., yauxC., Q ] qnilTa Mm. 19 Tayuanisces MQm, kek., yauxC. Svidisve Q, SvidTave m. da daipyra kek., yauxC. Jamisad QV.

Q126v M317r

10

15

m211r

20

402

istoriani da azmani SaravandedTani TToeulman Tsi adgili. Tamar SdmnaTobieri idida misgan, romelman warmoaCinna da aRmoaCinna equsTa Sina dReTa yovelni arssaCenni da gansuenebad sca meSdesa. ese Tamar ars, romlisaTs Tqua gansuenebad sulsa Sina mSdsa da wrfelsa da moqadul iqmna moqmedi aRzelisa aRTbebisa. da aw mxilvelman ixila da iyo naTeli umetes naTlisa mis pirvelisa, da | iyo keTili da uwoda naTelsa mas dRe,1 amas uwoda naTeli ulumpianTa Soris didsueobisa da didbedobisa. da aman, ganmmzadebelman sibrZnisa SdTa suetTaman, aRaSena maT zeda taZari da sadguri2 SdTa madlTa SdTave sampyrobeloTa ganmanaTlebelad. da Sdgzis dResa Sina madidebelman RmrTisaman Sdwil ganwmedil-yvna sityuani saxed moabadisa da mefisa, viTar itys romelsame esaia da romelsame daviT. da pativismcemeli SdTa ufrosRa nawil-hyofs da mervisa misTs,3 sitysaebr solomonisa, ganmabrwyinvebeli Sdisa arvisa erTad; kualad Sdca da sameocdaaT Sdca4 yvis Sdeulsa TToeulsa Sina Semndobloba braleulTa. da SdTa maT sartyelTa cisaTa | da mnaTeTa sferosaTa, romel arian: kronos, zevs da afrodite, ermi, apolon da area _ amaT Seasaxa sfero miwieri xuTTa maT sagrZnoTa cnobisaTa Sdmyofelad TanadarTviTa sulisa da gonebisaTa, da odesme romelime aRebaZvis zenasa mnaTsa quena mnaTi, ginaTu SuenebiTa ucxoTa da usaxoTa, ginaTu sibrZnismpyrobelobiTa, ginaTu mzeebr uxuebiTa da momfenobiTa sworebiTa marTalTa zeda da codvilTa zeda, ginaTu mZevelobiTa sZlevda saWiroTa mimarT. amaT da eseviTarTa mnaTTa da zod |Ta Tu vin eZiebs, TsTa ZalTa TTebasa aRaorZinebs Tana hasakisasa umetes da umetes. gardaiTavisa monaberman zenaTa sueTaman
1 TiToeulman m. Tamr Q. Tamar mefed mefeman m. Svidi mnaTobieri m. wamoaCinna yauxC. 2 da2 V, kek., yauxC.] MQm. 4 moqmendi m. aRzelisa kikv.] aRzlisa Q, aRzrdilisa Mm, yauxC. aRTbebis Q. da moqadul ... aRTbebisa] kek. da1] kek., yauxC. 6 da didsueobasa kek. da didbedobisa Q, kikv.] Mm, kek., yauxC. da aman] Q. 7 ganmzadebulman Qm. 8 sampyrobeloTa kek., yauxC., Q] sampyrobelTa Mm. 9 ganwmendil yvna m, kek., yauxC. moabdisa Q. 10 da2] kek. ufrosiRa Mm. 11 solomonisa V, kek.] solomonissa MQm, yauxC. Sdisa arvisa kek.] Sd arved MQm, yauxC. erTad] Q. 12 Sdca] Sdgzis kek. da] Mm. Sdca] SvidTa Q, Sdgzis kek. Sdeulsa yauxC.] SdTa MQm, Sdeulisa kek. TToeulsa MQm, yauxC.] TToeulisa dResa kek. Semndobloba kek., yauxC.] Semdobloba MQm. 13 mnTTa Q. seferosTa MQm, sferosTa yauxC. 14 krons M. zevsa MQm. da] kek. afrodiste Mm, afrodist Q. adre Mm. Seasaxa V, kek., yauxC.] Seasxa MQm. safero MQm. mweri MQm. 15 sagrZnoTa cnobisaTa kart.] sagrZnos cnobaTaTani (cnobTTani Q) MQ, sagrZnosa cnobaTani m, sagrZnobelTa cnobisaTa kek. sagrZnoscnobaTaTa yauxC., kikv. 16 aRebaZvis kek., yauxC.] aRbZvsa MQ, aRbaZavsa m. monaT Mm, mnaT Q. 17 sibrZnisa mpyrobelTa MQm. momfeneobiTa kek. sworebiTa Q] Mm, kek., yauxC. 19 eseviTarTa] ese viTariTa vin ese MQm. mnTTa Q. eZiebs kek., yauxC.] iZebis MQ, iZiebis m, + ese ars, romeli kek. TuisTa kek., yauxC.] Tuis MQm. 20 aRorZinbsa Q. Tana hasakisasa MQm, kart.] Tanahasakisasa yauxC., Tana hasaksaca kek. umetes da umetes kek.] umetesad umetes MQm, umetesad-umetes yauxC. gardaiTavisa yauxC.] gardaiTaviseb M, gardaiTviseb Q, gardaiTuisebr m, gardaqmna Tavi Tsi kek. monaberman kek., yauxC.] monebr MQm.
1

M317v

10

Q127r

15

M318r

20

dab. 1,4-5.

igav. 9,1,

ekles. 11,2. 4 maTe 18,22. 403

istoriani da azmani SaravandedTani avRustianman, | viTarca dasxmuli samoTxe eliTa RmrTisaTa da sulnelebiTa miT madedlebeliTa saynoselTaTa da Seukrebian Soris missa Zalni gonebaTani da sulTani, grZnobaTani da nergovnebaTani; da goneba RmerT-uqmnia da suli mxed mxedavisa arsTasa, da mun Sina hgies, uliqnavi satanas da guelisa mier. aha, ixilvebisca, viTar solinari, mcensa Tana medinTa nakadisaTa da viTar piTodora da kritia bunebiTTa xedvaTagan gansacadni. da el-yo qaixosros msgavsman elmwifeman wyalobad da Sewyalebad, gancemad da miniWebad. gansniliTa miT TualiTa gansnna saWurWleni, monagebni papTa da mamaTa misTani. pirvel esodeni nawili daudva pirvelsa mas da kualadsa, da pirvelisa mis zecisaTs da kualadisa queyanisa CuenisaTs, romlisa mcnebani ipyrna, maRlisa da ganuryunelisani, ganryunad Seuxebelsa adgilsa damdebelman; da esodenisa dReindladmde warmomdginebel iqmna darsa wargebad mSobelTadmde, romlisa ricx uricxo ars da hamari uhamravi. da isnna movaleni valTagan da misca obolTa | Rone da qurivTa elmwifeba ganqorwinebad, da Ronier-yvna glaxakni da mdidar _ Ronierni. da TT dedofali rusudan sworad aRsrulebul iyo TT misTs da gazrdilisa misisaTs | micemiTa qalaqTa, evTa, sofelTaca samsWualTaTa.
1 aRustianman MQm. dasxmuli samoTxe MQm, kikv.] samoTxe, dasxmuli kek., yauxC. sulnrbiTa Q. miT] Q. 2 mdebebeliTa m, madedlebeli kek. saynoselTa kek. Seukrebian kikv.] Seukreban Q, Sekrebian M, Sekrbian m, Seikrebian kek. Sekribnian yauxC. Zalni Q, kikv.] ZRueni Mm, ZRuenni kek., yauxC. 3 nergovnebaTani kek., yauxC.] nergovnebanini Mm, nergovnebanni Q. RmerT uqnia MQm. mxed MQm, yauxC.] mxedavad kek. mxedavisa yauxC.] mxedvasa MQm, mxedvelisa kek. 4 arsTasa kek. hgies kek., yauxC.] gies da MQm. satanasa kek. gulisa kek. aha ixilvebisca MQm, yauxC.] da ixilvebis kek. 5 viTar kek., yauxC.] pirad MQm. solinari kek., yauxC.] sovnari MQm. medinTa nakadisaTa kek., yauxC.] medenTa nakadisasa MQm. da] kek. piTodora kek., yauxC.] piTodroa Mm, piTodro Q, piToRora jav. 6 bunebiTTa kart.] bnbiTTa Q, SenebliTa M, SenebliTa m, SenebulTa kek., yauxC. el Q. qeixosros MQm. emwifeman m. 7 wyalobad kek., yauxC.] wyobad MQm. miniWebad kek., Q] minebebad Mm, yauxC. ganxsnilTa m. gansnna kart.] gansna MQm, kek., yauxC. 8 monagebni kek., yauxC.] monagani M, monagni Qm, kikv. papTa kart.] papaTa MQm, kek., yauxC. esodeni kek., Q, kikv.] eseodeni Mm, yauxC. 9 kualadsa kek., yauxC., Q] koladsa Mm. zecisaTuis kek., yauxC.] zecas Tusa MQm. kualadisa kek., yauxC.] koladsa MQm. queyanisa CuenisaTuis kek., yauxC.] queyanisasa (queynisasa m) CuenTasa (CenTasa Q) MQm. 10 ganuryunelisani kek.] ganmryunelisa MQm, ganuryunelisa yauxC., kikv. 11 esodenisa kikv.] eseodenisa MQ, kek., yauxC., eseodnisa m. dReindlamde] dReindeladmde Q, kek. warmomdginebel yauxC.] warmodginebel MQ, warmoadginebel m, warmomdinel kek. 11-12 darsa (darsa darsa MQm) wargebad mSobelTamde (mSobelTamdi Q) MQm, yauxC.] larisa, mSobelTadmde da dReindladmde ar wargebulisa kek. 12 romelsa MQm. ricxu MQm. uricxo Q] ricxo Mm, uricxuo kek., uricxu yauxC. arsa MQm. da] Q. hmari Q. uhomravi Mm, uhmravi Q. 13 misca V, kek., yauxC.] mieca MQm. obolTa Rone da kek., yauxC.] obolTa da Ronier MQm. qurilTa m. elmwifeba V, kek.] elmwifoba MQm, yauxC. ganqorwinebad MQm, tot., kikv.] + obolTa MQ, + da obolTa m, qorwinebad kek. yauxC. 14 mdidar _ Ronierni kikv.] mdidar Ronierni kek., yauxC. 15 aRsrulebul MQm, kart.] aRiarebul kek. aRsarebul yauxC. qalaqTa kek.] qalaqTaca MQm, yauxC., kikv. evTa kek., yauxC.] xeTa MQm. 16 sofelTa kek. samsWualTaTa M, yauxC.] smsWulTTa Q, samWvalTaTa m, sajdomTaTa kek.

m211v

10

M318v

Q127v

15

20

404

istoriani da azmani SaravandedTani amas eseviTarsa Sina dawyebasa wyalobisasa imierTa da amierTa, zemoTa da quemoTa SdTave TemTasa iwyes romelTame Zuelebri kacTa daudgromelobisa saqme da didebulTa vieTme elisufalTa yves fici esreT, viTarmed: `aRar vegebiT ZuelTa elisufalTa da gamgebelTa saqmisaTa farmansa queSe myofni, vinaTgan maTgan daZrcvilni da unatod gaZeulni varT, da guarianni da msaxureulni saxlni upatiod da usaxelod gasrul varT uguaroTa da uamurTagan~. daRacaTu erTguli da kargi moyme da Wabuki iyo yubasar, gazrdili p|atronTagan, da iyo amirspasalari da mandaturTuxucesi, garna senisa mier filenjad wodebulisa moeReboda ena, eli da feri. da awes mefesa Tamars moRebad yovlisa didebulisa qonebisa da simdidrisa, garna uqm iqmna ganzraxva maTi, vinaTgan Tamari saxier iyo da mowyale, moisena siyuaruli, samsaxuri da zrdiloba misi, Tnier elisuflobisa da lorisagan kide ara daaklo da egreca | siyuaruliTa didiTa da pativiTa daiWira dRemdi micvalebisa. kualad afridon, aznaurisa ymobisagan RmrTismobaZavisa mowyalebiT kacqmnili, miiwia msaxurTuxucesobamdis, Tmogvisa da sxuaTa cixeTa da queyanaTa patronobamdis aRzeebuli, moiSala da daimo nebiTa da TnebiTa laSqarTaTa. da brZolamyofTa elisuflobisa da didebisaTs urTierTs dauwyes zidva. da eseca ucxo mosagonebeli: yuTlu-arslan, cxovarman joris saxed orbunebisa myofelman, viTar miscems biWTa gonebisa mzakuareba, momRebelman wessa rasame
1 imierTa MQm, kek., yauxC.] imerTa kikv. da V, kek., yauxC., Q] Mm. amierTa Mm, kek., yauxC.] amrTa Q, amerTa kikv. 2 saqme V, kek.] Sesaqem Mm, Sesaqm Q, Semsgavsebuli saqme jav., yauxC., Semsgavsi saqme kikv. didebulTa kek., yauxC.] didebulsa MQm. 3 uyues m. 4 farmans Mm, frsmns Q. 5 gaZeulni kek., yauxC.] gareulni MQm. varT kek., yauxC.] viTar MQm. guriani m. msaxureulni kek., yauxC.] masxureuni MQ, msxureuni m. saxlni V, kek., yauxC.] saxelni MQm. uptiod M. usxlod Q. 6 uamurTagan kikv.] umarTagan MQm, kek., yauxC. 7 daRacaTu mV, kek., yauxC.] aRcTe MQ. erdguli MQ. yubasar V, kek., yauxC.] yubasr Mm, yubsr Q. 8 da2 V, kek., yauxC.] MQm. mandaturTa uxucesi MQm. garna senisa V, Tay., kek., yauxC.] garsenis MQm. 9 moeReboda kek., yauxC.] moRebad MQm. da2 V, kek., yauxC.] MQm. mefesa Tamars V, kek., yauxC.] MQm. 9-10 didebulisa qonebisa MQm, yauxC.] didebisa, qonebisa kek. 10 maTi V, kek., yauxC.] misi MQm. iyo V, kek., yauxC.] MQm. 11 moisena kek., yauxC.] moaxsena MQm. siyuaruli V, kek., yauxC.] sayuareli Mm, syrli Q. misi kek., yauxC.] MQm. da, Tnier kek.. 12 loresagan kek. kide ara MQm] kide, arara kek., kide ara ra yauxC. didiTa da kek., yauxC.] didad da Mm, da didad Q. pitiviTa kek. dadiWira Q. 13 dRemdi MQm, yauxC.] dRemde kek., dRedmde V, kikv. micvalebisa] + misisa V, kek., kikv. mowyalebiT V] wyalobiTa jav., kek. 13-14 RmrTismobaZavisa mowyalebiT] RmrTis mbaZaobiTa (mbZaobiTa Q, mobaZaobiTa yauxC.) MQm, yauxC. 14 kacqmnili, miiwia yauxC.] miiwia kac qnili (qnili da M) Mm, kacqmnili da kek. msaxurTuxucesobamdis yauxC.] msaxurT uxucesobamis Mm, msaxurT uxuces Q, + miRweuli kek. da sxuaTa V, kek., yauxC.] saxlTa da MQm. 15 aRzeebuli kek., yauxC.] aRzebuli MQ, aRzavebuli m. moiSla Q. TnebiTa MQm] TneviTa jav., kek., yauxC. 16 da brZolamyofTa] Q, brZolisa myofTa jav., kek. urTierTas V, kek., kikv. 17 ucxo-mosagonebeli kek. yuTlu arsn MQ, yuTlu arsan m. cxovelman kek. 17-18 joris saxed orbunebisa (or bunebisa jav., yauxC.) myofelman jav., yauxC., kikv.] ijoris saxron (saxaron m) myofelman MQm, joris-saxoan-yofilman kek. 18 viTar jav., kek., yauxC., Q] ver Mm. gonebis m. momRebelman kek., yauxC.] da Tqua momRebelman MQm, kikv., momReb iqmna V. rasme Qm.

m212r

10

M319r

15

20

405

istoriani da azmani SaravandedTani sparsTa ganagissa, iTxova karavi dadgmad velsa isanisasa da sanaxebsa saRodebelissa: `dasxdomilni mun Siga, ganmgebelni micemisa da moRebisa, wyalobisa da Serisxvisani, vhkadrebdeT da vacnobebdeT Tamars, mefesa da dedofalsa, munRa srul-iqmnebodes gangebuli Cueni~. ese viTa sawyenel iyo, _ dasasruli elmwifobisa da patronisa mimceme|li, _ esreT iwyina da gaikrva da gaigona uklebelman gonebiTa da saunjeman sibrZnisaman. da moiRona elT-gdeba Tavisa mis moqmedTasa da, Tanamzraxvelmyofelman erTgulTa da sakuTarTa misTaman, Seipyra yuTlu-arslan, meWurWleTuxucesi da aw Tavisa amirspa|salarad da somxiTs somexTa mefisa adgilsa, lores, dajdomad ganmzadebuli. da viTarca cnes ese laSqarTa TanaSeficulTa da TanaSemweTa misisa mis gzadgamyolobisa da ukeTurebisaTa, Seiyarnes da ukuadges, daadgines axali simtkice yuTlu-arslanis gaSuebulobisa da, | aramiSuebisa vnebad missa metyuelni, ganemzadnes isanisaca Semobmad. garna vinaTgan eli sauflo da mklavi maRali Semwe da TanambrZol eqmneboda mbrZolTa maT misTa, da mis wil amRebeli Wurisa da farisa ekueTeboda damobad winaaRmdgomTa misTa, cud same iqmna ganzraxva maTi, viTar ganzraxva abiaTar mRdelisa da ioab spaspetisa, romelni eTanebodes ornias, Zmasa solomonissa.
1 sparsTa ganagissa MQm, yauxC.] sparsTaganissa jav., sparsTaganisaman kek. da iTxova MQm, kikv. dadgmad V, kek., yauxC.] dadgomad Q , da dadgomad Mm . isanisasa Tay., kek., yauxC. ] isinissa Q , ispanissa Mm. saRodebelissa kek., kikv.] saRudeblissa M , saRudb lissa Q, saRudebuliss m , saRodeblisasa yauxC. da Tqua kek., yauxC.] da MQm, kikv. 2 Sig Q, Sigan V, kek. micemisa kek., yauxC.] miecemis MQ, micemis m. 3 Tamars kek., yauxC., Q] Tamar Mm. munRa V] mnRa Q, maSinRa Mm, kek., yauxC., kikv. 5 viTa jav., kek.] viTar V, vieT MQm, yauxC., kikv. sawyenel Mm, yauxC.] swyen Q, sawyinel jav., kek. dasasruli MQm, kikv.] dasasrulisa jav., yauxC., dasasrulsa kek. elmwifobisa Mm, jav., yauxC.] l mwiobisa Q, elmwifobasa kek. da Q, kikv.] Mm, kek., yauxC. patronisa Mm, kart.] patronobisa Q, kikv., patronisasa jav., yauxC., patronissa kek. 6 iwyina jav., kek., yauxC., Q] iwyian Mm. gaikuirva Q. sibrZnisaman kek., yauxC.] sibrZniTa MQm. 7 moiRona jav., kek., yauxC.] moiRon MQ, moiRo m. elT-gdeba jav., kek.] eliT gdeba MQm, yauxC. Tanamzraxvelmyofelman jav., kek., yauxC.] Tan mzr xvl myofelman Q, Tana mzrdel myofelman Mm. 8 yuTlo arsn M, yuTlo rsn Q, yuTlo arsan m. Tavisa Q] Tavis Mm, Tavisa Tsisa jav., kek., yauxC., kikv. 9 amirspasalarad kek., yauxC.] amar sparsalarad Mm, amr spslrd Q, + mwodebeli kek. somxiTs kek., yauxC.] somxiTis MQm. lores kek., yauxC.] loresa MQmV. gnmmzdebli Q. adgilsa, lores, dajdomad kek.] adgilsa lores dajdomad yauxC . 10 da] kek. TanaSeficulTa V, jav., kek., yauxC.] ficTa MQm. Tana SemweT Q. 11 gzadgamyolobisa kikv.] gzad gamoyvlobisad MQ, gzad gamoyvlebisad m, gzad-gamyuelobisa jav., yauxC., mzad-gamyolobisa kek. ukuadges MQ, V, yauxC. ] + Tamars V, yauxC., ukudges m, ukuagdes da kek., kikv. daadgines jav., kek., yauxC.] dadges MQm. axli Q. 12 yuTluarsnais M, yuTlursnais Q, yuTlursanais m. gaSuebulobisa kek., yauxC.] gaSueblobisa M, gaSublobisa Q, gauSveblobisa m. da kek., yauxC.] MQm . ara miSuebisa yauxC., ara mSvebis MQm, ar-miSvebisa kek. vnebad missa V, yauxC.] MQm, vnebad misda kek. 13 vinaTgan dgen Qm. 14 eqmneboda kek., yauxC.] MQm. mbrZolTa Q. misTa] + zeda kek. amRebeli kek., yauxC.] amaRlebuli MQm. 15 damobad kek., yauxC.] damoba da Mm, damoba Q. gnzrxva2 Q. 16 mRdelisa m, kek., yauxC.] mRdlisa Q, mRudelisa M. ioab kek., yauxC.] iob MQm. ornias V, yauxC.] orinsa MQ, oriansa m, adonias kek., kikv.

Q128r

M319v

10

m212v

15

20

406

istoriani da azmani SaravandedTani da amas Sina Tamar, warmgzavnelman orTa sabatioTa diofalTaman, romeli iyo erTi xuaSaqi coqali, deda qarTlisa erisTavTerisTavisa ratisi, da erTi kravai, jayelTa deda, aw myofTa samZivarTa, ubrZana ficiT mondoba da sxsa aravisi braloba. da mohyves didebulni brZanebasa patronisasa da, winaSe mosrulTa, davrdomiT TayuanismcemelTa, aRiRes fici patronisagan da misces maT piri erTgulobisa da nebismyoflobisa maTisa. kualad dajda cxebuli RmrTisa saydarTa maT camdi aRmarTebulTa Suene|biTa miT afroditianiTa da siuxTa miT mzeebriTa apolonianiTa, saturfo saWureti dabnedamdis da gaWramdis yovelTa gamcdel-mxedTa da Sepyrobamdis wyal-javariTa miT umsgavsoTa saxiTa miT RmrTivqmnuliTa. da urviTa iurvoda urva-qmnisaTs yovelTa SeurvebulTaTs. pirvelad gardacvalebasa da gamorCevasa Sina orTa vazirTa da spaspetTasa, TanadgomiTa da erTnebobiTa SdTave samefoTa didebulTaTa brZana damtkicebad Wyondidlad, mwignobarTuxucesad da vazirad antoni, gaz|rdilive mamisa maTisa, brZeni da gonieri, patronTaTs sani da erTguli da Semecnebuli sauravTa. da ganaCina amirspasalarad sargis margrZeli, kaci guariani da aRzrdili laSqrobaTa Sina da WabukobaTa, da uboZa lore, saTavado da samTavro somxiTsa Sina, da wyaloba-yo Zisaca misisa zaqa |rias dalocviTa, da iTayuana darbazis
1 warmgzavnelman jav., kek., yauxC.] wargzavnilman MQm. sabtioTa MQ, sapatioTa yauxC. diofalTaman jav., yauxC.] diofalTa diofalTaman Q, dedofalTa dedofalman Mm, dedofalTdedofalTaman kek., kikv. 2 xuaSaqi V, kek., yauxC.] zuaSqi MQm. erisTavT-erisTavisa kek., yauxC., erisTavTa erisa MQm. ratisa Q. da] m. erT MQm. kravai kart.] karavi Mm, kravi Q., krava jav., kek., yauxC., kikv. jayelTa MQm, kek.] jayeli jav., yauxC., kikv. 2-3 krava, jayelTa deda (deda kikv.), aw kek., kikv.] krava jayeli, deda aw jav., yauxC. 3 samZivarTa V, jav., kek., yauxC.] samZRuarTa MQm. aRra visi Q. 5 TayuanismcemelTa kart.] Tayuanisca (Tayuanisca m) emalTa Mm, Tynisca, emelTa (mZimiT!) Q, Tayuanisces, uZaloTa kek., Tayuanis-ces yauxC. mas kek. piri V, yauxC.] MQm, kek. 7 RmrTisa] + Tamar mefe m, yauxC. aRmarTebulTa Mm, kek., yauxC.] aRzeblTa Q, aRzeebulTa kikv., amaRlebulTa V, jav. 8 afroditianTa M, afroditianTa Q, afritianTa m. mzeebriTa yauxC.] mzebriTa M, mzebriTa Qm, mzeebr V, kek. aplonianiTa m. saturfo m, V] strfo Q, satrfo M, kek., yauxC. 9 dabanedamdis Q. ganmcdel-mx. kek., yauxC.] gamcdel mx Mm. Sepyrobamdis kek., yauxC.] meyuredibisa MQ, myurebdis m, Seipyrobdis V. 10 umsgavsTa m, saxeTa maT RmrTiv qmnulTa MQm. da urviTa kek.] da iurvis MQm, iurvis da V, yauxC. 11 SeurvebulTaTs] kek. gardacvalebasa kek., yauxC.] gardacvalebisa MQm, + qarTlisa kaTalikosisa, Wyondidelisa da mwignobarT-uxucesisa miqael mirianis Zissa da amirspasalarisa gamrekelisa Torelissa jav., yauxC. 11-12 gamorCevasa jav., kek., yauxC.] gamoCenasa MQm. orTa V, kek., yauxC.] orT MQm. 12 spaspetsa m. orTa vazirTa da spaspetTasa, TanadgomiTa kek.] orTa _ vazirTa da spaspetTasa, _ TanadgomiTa yauxC. erTnebaobiTa yauxC. SdTave samefoTa didebulTaTa V, kek., yauxC.] MQm. 13 Wyondidlad da yauxC. mwignobarTa uxucesad MQm, mwignobarTa-uxucesad kek., mwignobarTauxucesad kikv. da jav., kek., yauxC.] MQm. vazirad Tay., jav., yauxC.] vzrdi MQm, vazirTa vazirad kek. antoni jav., yauxC., kek.] MQm. 14 Semecnebuli V, kek., yauxC.] Semcnebuli MQm. 15 saurvTa Q, sauravTa Sina kek. ganaCina kek., yauxC.] gaaCina Mm, gaCina Q. amirspasalarad jav., kek.] amirspasalari MQm, yauxC. margZeli m. 16 da1 kek., yauxC.] MQm. WbukobTa Q. lore, saTavado kek.] lore saTavado yauxC. da3 kek., yauxC.] MQm. 17 wyaloba yo (uyo kek.) kek., yauxC.

M320r

10

Q128v

15

m213r

20

407

istoriani da azmani SaravandedTani ymad umcrosi Svili misi ivane. da ganaCina da uboZa Wiabersa mandaturTuxucesoba da misca argani oqrosa elTa misTa, da STaacues skaramangi tansa missa, da dasues selebiTa oqroWediliTa, romelime _ marjueniT missa da romelime _ marcxeniT. da kualad uboZa meWurWleTuxucesoba didsa da guariansa kacsa kaxabers va|rdanis Zesa, da msaxurTuxucesoba _ vardans dadiansa, CuxCarxoba _ maruSiansa, Zesa CuxCarxisasa, vinaca maT orTave mamani momyisebul qmnul iyvnes, da dasdva pativi mamisa maTisa da dasxna sasTauliTa. da uboZa amilaxoroba gamrekelsa Torelsa, romeli amirspasalarica iqmna Semdgomad sargis margrZelisa. da erisTavni mis Jamisani eseni iyvnes: baram vardanis Ze _ suanTa erisTavi, kaxaberi _ raWisa da Takuerisa erisTavad, da oTaRo SarvaSes Ze _ cxumis erisTavad, amanelis Ze _ argueTis erisTavad, da odiSis erisTavad _ bediani. da lixTameriT: qarTlis erisTavad _ rati surameli, da kaxeTis erisTavad _ bakuryma Zaganis Ze, da hereTis erisTavad _ grigolis Ze asaT, romelman mistaca mZlavrobiT da moreviT saRirs kolonkelis Zesa da mcired Jam qonebasa Sina iaja ariSianis adgilsa dajdoma sasTauliTa, da elT-udva Svilsa missa grigols hereTis erisTaoba;
1 ymad kek., yauxC.] ymaman uxucesman (da uxucesman m) MQm. gCina Q. mandaturTa uxucesoba Q. 2 elTa kek. STacves Q. skaramangi tansa missa QV] sakramangi (saklmngi Q) tansa missa (maTsa Q), tansa salamangi maTsa Mm, tansa missa skaramangi kek., yauxC. da3 kek., yauxC.] MQm. 3 selebiTa kek., yauxC.] selbiTa Q, selobiTa Mm. romelime MQm, kart.] romelnime kek., yauxC., kikv. romelnime2 kart.] romelnime MQm, kek., yauxC., kikv. oqroWediliTa, romelime _ marjueniT missa da romelime _ marcxeniT kart. ] oqroWediliTa (oqro-WedilebiTa kek.) romelnime marjueniT missa da romelnime marcxeniT kek., yauxC., kikv. 4 u|uboZa Q. meW. uxucesoba Q. da2] Q . 4-5 kaxabers vardanis Zesa yauxC.] vardanis Zesa MQm, vardanis Zesa kaxabers kek. 5 vardans dadiansa V, yauxC.] vardans MQ, m, dadiansa vardans kek. CuxCarxoba kek.] CuxCrexoba M, CuxCrexoba Q, CuxCurexoba m, CuxCarexoba yauxC. maruSiansa V, kek., yauxC.] mruSianis MQm. CuxCarxisasa kek. ] CuxCarexisasa Mm, yauxC., CuxCrexissa Q. 6 vinca MQ, vinc m. mamani kek., yauxC.] mama MQm. momyisebul kikv.] momysebul M, momysbl Q, momymebul m, momcovnebul jav., yauxC., momyovrebul kek. qmnul] qmnil Q, jav., yauxC. dasdva V, kek., yauxC.] dasva MQm, + maT kek. pativi mamisa maTisa QV] mamisa pativi maTisa Mm, kek., yauxC. 7 amilxorob Q, amilaxvaroba m, amiraxoroba V, kek. amirspasalarca yauxC. 8 iqmna V, kek., yauxC.] qmna MQm. margZelisa m. 9 erisTavni V, kek., yauxC.] eTevni MQm. iyvnes] + lixT imeriT kek. barm Q. suanTa kek., yauxC.] svnTa Q, svianTa Mm. erisTavi V, yauxC.] Tavi MQm, erisTavad kek. 10 kaxaberi _ raWisa da Takuerisa erisTavad kek.], kaxTa Tavad MQm, kaxaberi kaxaberis Ze raWisa erisTavad V, kaxaberi kaxaberis-Ze _ raWisa da Takuerisa erisTavad yauxC., kaxaberi erisTavad kikv. da oTaRo yauxC.] doTRod MQmV, doTaRod kek. brvaSes Ze Q, SarvaSis-Ze kek., yauxC. 11 erisTavad V, kek., yauxC.] eTvad M, eTvd Q, eTavada m. amanelis-Ze kek., yauxC., amonis Ze MQm, amunelis Ze V. argueTis erisTavad kek., yauxC.] MQm. da odiSis V, kek., yauxC.] da odibis Q, dodibis Mm. bedani M, Sedani Q. da2] kek., yauxC. 12 lixTameriT V, Tay., kek., yauxC.] lixTimereTi MQm. rati V, kek., yauxC.] raWi MQm. 12-13 bakur yrma kek. 13 da hereTis erisTavad grigolis Ze asaT V, kek., yauxC.] MQm. mZlavrobiT] mZl mZlvrbiT Q. 14 da1] Q bis. moreviTa MQm, kek. saRirs V, kek., yauxC.] saRir MQm. mcired-Jam yauxC., mcire-Jam kek. Tssa kek. erisToba Q, erisTavoba m.

M320v

10

15

20

408

istoriani da azmani SaravandedTani da samcxis erisTavad da spasalarad aCines boco jayeli. da sxuani elisufalni taZrisa da saydrisa sameufosa winaSemdgomelni ganaCinnes wesisaebr saxlisa. amas Sina aRavsna ebiskopozni da saydarni SesawiraviTa, Tavisufal-yvna eklesiani xarajisa da begarisagan; gaaznaurdes queyanismoqmedni, da gadidebuldes a|znaurni da gaelmwifdes didebulni mefobasa Sina amissa, romeli aw Cans dawerasa Sina amissa. aTormetTa | moqcevaTa JamTa Tamar samgzis sanatrelisaTa, | romelman simSdiTa da TmeniTa, sibrZniTa solomonisiTa, simniTa da sauravisa dResisa xvalisa armigdebiTa aleqsandrianiTa, ipyrna zRT pontosiT zRuadmde gurganisad da speriTgan darubandamdis da yovelni kavkasiisa imerelni da amerelni xazareTamdis da skTTamdis, mimxmel iqmna cxorebiTa da netarebiTa aRmasrulebel aTTa mcnebaTa, romelman eseviTari imia friadeba cnobierebisa da simSde gonebisa, vidremdis amissa gangebasa aTormetsa weliwadsa Sina arca Tu tajganagi ubrZana vis sadame krvad. kidemqonebeli yovlisa mesisxleobisa da mbneloblobisa da asoTa moRebisa, nebaaRsrulebuli, SiSisa da zarisa damdebeli, mSdi da mSdobismyofeli iSuebs da sufevs sameufoTa
1 eris eri|sTavad Q. da spasalarad aCines kek., yauxC., Q] aCines da spasalarad Mm. boco V, Tay., kek., yauxC. ] bolo MQm. elis-ufalni, kek., yauxC. 2 taZarsa da saydarsa sameufosa kek. winaSe mdgomeli Q , Sina mdgomeli Mm, winaSe mdgomelni, kek., yauxC. ganaCinnes kek.] ganaCines MQm, yauxC. wesisaeb Q. saxlisa kek., yauxC., Q] salisa Mm, siaxloisa jav. 3 aRvsna Qm. ebiskapozni M, episkoposni yauxC., Q . SesawiraviTa V, kek., yauxC.] SewirviTa MQm. 4 xarjisa Q, xarkisa m. begrisg n Q, begrisagan m. gaznaurdes MQm. qy nis moqmedni Q , queyanisa moqmedni (moqmendni m) Mm, kek., yauxC., kikv. 5 Cans kek., yauxC.] Cns Q, sCans V, Cuens Mm, [Cans] Cuens jav. 6 aTormetTa Q] aTerTmetTa Mm, yauxC., ocdaaTerTmetTa kek. moqcevaTa m, jav., kek.] moqcevTa MQ, yauxC. sanatrelisaTa V, yauxC.] sanatrelo (m-Si gadakeTebamde yofila `sanatrelisa~) MQm, sanatreli kek. 6-7 da TmeniTa MQm] daviTianiTa V, kek., yauxC., kikv .7 solomonisiTa Q ] solomonisaTa Mm , solomonianiTa V, kek., yauxC., kikv . simneTa jav. sauravisa kart.] saurvis Q, kikv., sauravis V, sauraviTa Mm, sauravTa jav., kek., yauxC. dResisa V] dResis da MQm, kek., dResisTa yauxC .* xvalisa V, yauxC. ] xuales Mm, xvales kek., Q . 8 aleqsandrianiTa V, kek., yauxC.] aleqsandrianeTa MQm. gurganisad kek., yauxC.] gurguanisad MQm. 9 k vkssa Q . imerni da amerni V, kek. xazreTamdis Q. skTTamdis kek., yauxC.] skviTTamdi MQm. 10 mimumel kek. cxorebiT da MQm, cxovrebiTa da yauxC., cxraTa kek . netarebaTa kek. aRmasrulebel aTTa mcnebaTa Q V] Mm, kek., yauxC. 11 eseviTari kek., yauxC., Q ] ese Mm. iumia kek . da friadeba MQm , sibrZne da friadeba kek. cnobierbisa Q. gonebisa kek., Q] gonierebisa Mm, yauxC. vidremdis V, kek., yauxC. ] viTarmedisa MQm. amissa gangebasa V, kek., yauxC.] amas gonebasa MQm . 12 aTormetsa MQm, yauxC. ] ocdaaTerTmetsa kek. tajganagi jav., yauxC.] taj gngi Q, taj gengi Mm, tajgenagi kek. sadame Q] sadme Mm, yauxC . vis sadame] visdame kek. krvad jav., yauxC.] karvad MQm , dakrvad V, kek. 13 yovlis Q, yovlisame Mm , yovlsave kek. mesisxleobisa kek., yauxC., Q ] mesisxloebisa Mm. mbneloblobisa jav., yauxC. ] mneloblobisa m, mneRoblobisa M, mneReblobisa Q. moRebisa QV ] miRebisa Mm, yauxC., mimReobisa kek. nebaaRsrulebuli MQm, kek.] nebaaRmsrulebeli yauxC. 14 damgdebeli jav. mSdi] + mSdoba MQm, + mSdTaTs kek. mSvidobisa myofeli Q. sufevs] + mSvidoba jav. samefoTa jav.

M321r

Q150r m213v

10

15

20

* yauxC-is variantebSi dabeWdilia: `dReisisTa Cveni konieqt.~, magram ZiriTad teqstSia: dResisTa. leqsikonSi (gv. 561) dResisTa-s amosaval (mx. r. sax. brunvis) formad dResisi aris CaTvlili.

409

istoriani da azmani SaravandedTani da samflobeloTa Sina misTa, romeli ara sada vis uxilavs, Tnier amissa, eseviTarsa kacisa uvnebelobasa Sina uvnebelad da mSdobiT daWirva da mowurTa kacTa qedficxelobisa da gonebaurCebisa. xolo sxuani zneni: gamarjuebulobani, aRvlani sazRvarTa mimarT, mamadobani mamaTa da tomTa misTani, odesme | raindobani da mkrcxlmoqmedobani da medrobani medarTani, iraklid sagoneblobani, odesme narnarad da wynar-mSdad mepasuxobani, Tu rani da raoden iqmnnes, winamdebarisagan euwynen msmenelTa. raTa srul-iqmnas wyaloba da wadili patronisa tkbilisa da saxierisa laSqarTa da spaTa misTa zeda, Seiyarnes SemWirneni da zraxva-yves Zebna waRmarTisa da moyvana qmrisa, romlisaTs mda, Tumca yofil iyo Jami gmirTa da goliaTTa yofisa, anu-me gareSed wodebulTa elinTa sisxlisa daTxevisa, anu-me gaWrani mijnurTa cofqmnilTani: viTar TamTa TumianisTs, viTar amiran xuaraSanisTs, viTar xosro-SanSa banuisTs, viTar mzeWabuk mzisaTs xazarTasa, viTar iakob raqelisTs da ioseb asaneTisTs, daviT bersabesTs da abisakisTs, viTar pelopi mned mb |rZoli ipodamisTs, onomaos | asulisa, viTar pluton persefonisTs, viTar ramin visisTs, viTar
1 romel jav., kek. arsad Q. 2 eseviTarisa kek. kacisa kek., yauxC.] kcsa Q, kacsa Mm, kacTa jav. uvnebelobasa V] uneblobasa MQm, jav., kek., uvneblobasa yauxC. uvnebelad V, yauxC.] uvnbld Q, unebelad Mm, kek. da2] MQm. 3 qed ficxelobis Q. 4 gamarjuebulobani jav., kek.] gamarjueblobani Mm, gmrjveblobni Q, gammarjueblobani yauxC. aRvlani yauxC.] Mm aRvalni Mm, avlni Q, avlani kikv., aRmavalni jav., kek. mamadobani yauxC.] mamadobisani MQm, mamacobisa[ni] jav., mamacobani kek. 5 raindobani V, kek., yauxC.] arianobani MQm. mkrcxl moqmedebni Q. medrobani kek., yauxC.] mxedvelobani MQm, jav. 5-6 medrobani medarTani] medarTa sielovneni V. 6 medarTani jav., kek., yauxC.] mxedTani MQm. iraklid kikv.] iriklid Mm, irklid Q, irakled jav., iroikod kek., iroelad yauxC. sagoneleblobani Q. sagonebelni kek. da kek., yauxC.] rad Mm, Q. wynar-mSdad MQm, kek., yauxC.] wynarad V, jav. Sepasuxobani br. 7 Tu rani jav., kek., yauxC.] Turani Tay., Turalni Mm, Tiurlni Q. iqmnnes kart.] iqmnes kek., yauxC., kikv. euwynen Q] geuwynens, euwyen Mm, kek., yauxC., kikv. msmenelTa kek., yauxC., Q] masmenelTa Mm. + pirveli qmari Tamarisi yauxC. 8 da3 kek., yauxC., Q] Mm. 9 Zebnad kek. moyvana yauxC., Q] moiyuana Mm, moyvanad kek. qmrisa yauxC., Q] qrmisa Mm, kek. 10 mda Q] amda Mm, kek., yauxC., kikv. da] kek. anu-me gareSed kek., yauxC.] anu megareSed (megreSd Q) MQm. 11 sisxlTa kek. mijnurTa cofqmnilTani yauxC.] mijnurTani cof qalTa, abul mijnurTani cof-qmnilTa MQm, mijnurTani, cof qalTaTs qmnilTani kek. TamTa M, yauxC.] TaTa Q, TmaTa m, TahmTa V, TahamTan kek. 12 TumianisaTs kek., yauxC.] Tarni mnisaTTuis (misaTuis m) MQm, TanimanisaTuis V. viTar amiran V, Tay., kek., yauxC.] vr amrn Q, viTaran Mm. xuaraSanisTs V] xorSnisaTs MQ, xoroSnisaTuis m, xoraSnisaTs kek., kikv., xoraSnisTs yauxC. banuisTs Mm, kek., yauxC.] banuSisTs QV. 13 mzeWabuk V, kek., yauxC.] mze MQm. raqaelisTs V, raqelisaTs kek. asaneTisTs yauxC.] asanTesTs Mm, asnTesTs Q, asanaTesTs V, aseneTisaTs kek. daviTi Mm. 14 bersabesTs V, kek., yauxC.] barsobesTs Mm, brsbesTs Q. da abisakisTs (abisakisaTs kek.) V, kek., yauxC.] abram (abrm Q, abram m) isakisTs (iskis Ts Q) MQm. pelopi kek., yauxC.] pelompi MQm, polempi V. brZoli m. ipodamisTs yauxC.] ipoa da misTs MQm, ipodamasTs V, hipodamisaTs kek. 14-15 onomaos V, yauxC.] ona mos MQm, enomaosism. 15 aslisa Mm. pluton kek., yauxC.] platon MmV, pltn Q. rmin Q.

M321v

10

m214r Q129v

15

20

410

istoriani da azmani SaravandedTani fridon Sahrinos-arnavazisTs, viTar Sadber ainlieTisTs. da uCnda saamsod, Tumca gamoCenil iyvnes vinme anu gmirni saxeni gmirTani, anu mamani saxeni mamamTavarTa SuenierTa da keTilad mbrZolTani, anu msgavsni gareSeTani, sisxldamTxevelni SeyuarebulTaTs, anu mijnurni lomni mzeni, m|ecebr gaWrilni amis mzisa da umetes mzisa da TT maT miTxrobilTa mzed da mnaToblad sagonebelTa ubrwyinvalesisa da unaTlesisaTs. garna vinaTgan cudsagonebel iqmna da aRar daebada RmerTsa swori amisi, arca mgonies, Tu dabadebad ars, gamo-vinme-Cnda metyueli mkdrTa tfilisisaTa Sina, Tavadi da mefeTmefisagan wyalobaeldasxmuli da amira qarTlisa da tfilisisa saxeliTa abulasan, da metyuelman Tqua: `me vici Svili elmwifisa andria didisa rusT mTavrisa, romelsa moneben samasni mTavarni rusTani. da igi, mcire darComili mamisagan, eqsoria-qmniT devnili gardamoixuewa biZisa, savalaTad saxelwodebulisagan, da ars igi yivCayTa mefisa sevinjisa qalaqsa~. maSin momsmenarTa misTa umes erTi mkdrTagani didvaWari, saxeliT zanqan zorababel. mswrafl misrulman cvalebiTa huneTaTa warmoiyvana da moiyvana uwinare paemnisa moyme saxekekluci, sruli anagebiTa da mWuretTagan saCeni guarisSvilad. amisTa mnaxvelTa da gamcdelTa _ patriaqman, didebulTa, vazirTa da spaTa _ moasenes Tamars da maTgan nebadaurTavi ganmzades qorwili. rameTu Tamar WeSmariti iyo da mtkice sjulTa zeda, da vieTnime daRonebul|obiT awuevdes aleqsis moyvanasa qmrad, romeli axlos sTsobda da mamulad mamis Zmiswuli | iyo berZenTa mefisa,
1 fridon Sahrinos-arnavazisTs kek., yauxC.] baharos navzisTvis (nvzisTs Q) MQm. Sadber kek., yauxC.] Sadbavar M, Sdbvar Q, STabavar m. ainlieTisTs Mm., yauxC.] ainliTisTs Q. unda smsod Q. 2 saxeni V, yauxC.] sxuani MQm, kek., kikv. gmriTani Q. saxeni V, yauxC.] sxuani MQm, kek., kikv. 3 gareSeTni Q. 4 lomni] + da kek., yauxC. ganWrilni Q. da] MQm. 5 miuTxrobelTa MQm. mnaTobad Q. 7 cud sagonebel yauxC. aRr Q, aRara kek. debad M, debd Q, debad m. RmrTisa MQm. arcaRa V, kek. 8 mgonies, Tu V, kek., yauxC.] MQm. gamo-vinme-Cnda (gamovinmeCnda <kek.) yauxC.] gamovinme Cvenda Mm, gmovin me Cnda Q. metyueli kek., yauxC.] metyuelni MQm. mkdrTagan kek. tfilisisaT M. Sina] kek. 9 mefeT-mefeTagan kek. da2] kek. tfilisis M, tblisis Q. 10 saxeliTa MQm. abulsn Q, abulosan Mm. da metyuelman] romelman kek. 11 mTavrisa] mefisa Q. hmoneben kek. 12 eqsoria qniT MQm. devnili Q, kikv. gardamoixuewa V, kek., yauxC.] gardamoxueweba MQm. biZisa Tay., kek., yauxC.] Zisa MQm, biZisagan V. savalaTad kek., yauxC.] savalTad QV, savlTad Mm. wodebulisa V. 13 yiSCyTa Q. sevinjisa yauxC.] snjisa Q, saunjisa Mm, sunjisa kek., kikv. 14 saxeliT V, kek.] MQm, yauxC., kikv. zanqan V, kek., yauxC.] zanqel Mm, kikv., zanql Q. 15 zorababl Q. honeTaTa MQm . 16 paemnisa kek.] paemniTa MQm, yauxC. anagebiT MQm. mWuretTagan kek., yauxC., Q] mWuretTagani Mm. saCeni V, yauxC.] saqani Mm, sqni Q, mosawoni kek. 17 patriarqman kek. didebulTa kek., Q] didebulman Mm, yauxC. 18 Tamars yauxC. da] Q. ganmzades kek., yauxC.] ganmzade Q, ganmzadne Mm. 19 vieTmine kek . awuvevdes kek. 20 qrmad m, kek. sTavisobda Mm. mmld Q, mameulad kek. Zmis wulni MQm. berZenT Q.

M322r

10

15

M322v m214v

20

411

istoriani da azmani SaravandedTani _ ese mas Jamsa aqa myof iyo, _ da SiSiTa amisis qmnisaTa yovlad uwadinelman qorwinebisaman iaja sna qmrosnobisagan. xolo ara mSuebelman dedofalman da spaTa aiZules qmnad da, viTar iyo xuedri da rigi | ulumpianobisa da Saravandedobisa maTisa, egreT iqmna qorwili saxedaudebeli da igavmiuwdomeli. simravleni saxeobaTani, ZRunobani da niWebani TualTa da margalitTani, oqroTa WedilTa da uWedelTani, simdidreTa da larTa kerulTa da ukerulTani, msgefsamdi sixaruli, Sueba, ZRunobani, gacemani. xolo me eseca gauwyo sabralo da saZnauri saqme: rameTu mosrul iyvnes ovsTa mefeTa Svilni, Suenierni da saxekeTilni moymeni, mohajeni da mTxovelni, Rirsni da mindobilni Wabukobisani, viTar: `Rirs ramca vyaviT mowonebad da mixudomad bedsa amas sazesTaosa!~ da vinaca uqm iqmna ganzraxva maTi, warsrulTa Tsad mamulad erTsa maTgansa SeemTxa mouTmeneli survili da siyuaruli Tamarisi, romlisaTs vergamZle, mivrdomili sageblad bnedasa Sina, miiwia aRsasrulad niqozs saydarsa Sina wmidisa raJdenissa, romeli munve dakrZa|les. Semdgomad amissa el-yves galaSqrebad da gavida tfilisiT mefe rusTa da ufrosRa afxazTa, da aabes droSa sanad marebuli, da wariZRuanes Zeli cxorebisa, mcveli da mfarveli mefeTa skiptrisa. pirvel ilaSqres queyanasa karisa da karniforisasa da moarbies vidre basianamdis. da gamarjuebulni da aRvsebulni Semoiqces da movides winaSe patronsa mas RmrTivganaTlebulsa, da aRivsnes siyuaruliTa da sixaruliTa. amisgan uwinares movides laSqarni aranisa da gelaqunisa TurqTani queyanasa palakacios da ZaRlisevad wodebulsa. da momrbevelTa zeda gamrekeli kaxas Ze
1 Jamsa V, kek., yauxC.] JamTa MQm. aqa V, yauxC.] MQm, mun kek. qnisaTa MQm. 2 momSvebelman kek. dedofalman] + [rusudan] kek. 3 qmnad kek., yauxC.] qmnes MQm. 4 qorwili] + Tamar mefisa da ruseTis batoniSvilisa m. saxeobani Q. 5 TualTagani kek. oqroT WedilTa V, kek.] oqroWedilTa MQm, yauxC. uWedelTani V, kek., yauxC.] uWedilTani Q. 6 msgefsisamde Q. Zaenobni Q, ZRnobani m. 7 gacemani V, kek., yauxC.] gacema Mm, gacema Q. 8 gauwyo V, kek., yauxC.] gauwye MQm. 9 ovsT V, yauxC.] orTa MQm, osTa kek. mohjeni Q. 10 Rirsni] RmrTisani V, kek. mindobilni V, kek.] mindobi MQm, mondobilni yauxC. Wabukobisni Q. vyaviT MQ, kek.] viyaviT m, yauxC. 11 mixudomad kek., Q ] mixdomad Mm, yauxC. sazesTaosa V, kek.] saJesTosa MQm, sazesTosa yauxC. vinaca V, yauxC.] vinca MQm, vinaca kek. iqmna m, kek., yauxC.] iqman MQ. ganzraxva V, kek., yauxC.] garna zraxva MQm. 12 SemTxa Q. survili V, kek., yauxC.] sikudili MQm. 13 evrg mZle MQm, ver gamZle yauxC. 14 wmidisa MQ, yauxC.] wmindasa m, kek. raJendissa Q. dakrwales M. 15 Semdgomad amissa V] amisda Semdgomad MQm, kek., yauxC., kikv. TbilisiT MQm. 15-16 rusTa da ufrosRa afxazTa V, yauxC.] rusTavs afxazTa MQm, rusTa da afxazTa kek. 16 aabes kek., yauxC.] aabe Q, aabaSes M, aabaSaes m. sanad V] sani (suani Q) da MQm, kek., yauxC., kikv. cxorebisa M, cxrbisa Q, cxovrebisa m, yauxC., kikv. 17 skiptrisa kek., yauxC.] skipatr MQ, skiptra m. pirvelad Q. 18 karniforisasa kek., yauxC.] karni folosisa MQm. gamarjuebuli m. avsebulni Q. 19 patronisa V, kek., mis kek. RTiv ganaTlebulisa V, RmrTiv-ganaTlebulisa kek. 21 uwinares kek.] uwin MQm, yauxC. arnisa MQm. queyanisa Mm. 22 palkacios Q. wodebulisasa Mm. kaxas-Ze yauxC.

Q130r

10

M323r

15

20

412

istoriani da azmani SaravandedTani miuda; da s|sagan Tamar uZlevelisa mcireTagan didni iZlivnes. gaaqcivnes, amoswydnes da moiRes armaRani winaSe TTmpyrobelisa. da masve Jamsa movides karnuqalaqelni, Samelni da Turqni garmianisani, cxenosanni da queiTni, da aivso SavSeTisa da klarjeTisa queyana. aqaT Seiyarnes guzan abulasanis Ze taoeli da mis queyanisa laSqarni da boco da vincaRa iaxla, | mieswrnes mesxni da marbielgaSuebulTa Seebnes munve. bedman da sueman Tamarisman sZlia, gaaqcivnes munca da daocnes. da muniTca moiRes uricx kaci da cxeni winaSe mefisa RmrTiv|grgnosnisa da dRiTidRe aRmatebulisa da warmarTebulisa. amas Sina ixarebdes, iSuebdes, nadirobdes, mxiarulobdes. amissa Semdgomad wavides margrZelni, Zeni sargisisni da varamisni, moymeni pirwaRmarTni, uxucesni zaqaria da zaqaria dalocvilni, ivane da sargis daulocvelni, da ilaSqres queyanasa dvinisasa. da gamarjuebulTa da alafaRebulTa moewivnes laSqarni dvinelni, da kma iyo lomisa sificxed, vinaca bolod gaaqcivnes. da gamarjuebulni da aRvsebulni da saxelovanni movides winaSe mefeTa. da maT wyalobismyofelTa gardaiades madli. Semdgomad amissa, gamoslvasa xanisasa, laSqrobdes quemoni quemoT da zemoni _ zemoT da Suani _ SuaT, da yovelgan ZlevaSemosiT da gamarjuebiT. da kualad mefeman, Semyrelman spaTaman brZanebiTa TamarisiTa, mimarTa da moaora queyana parTTa da warmomRebeli da gamomRebeli qalaqisa da mun Sina myofTa saunjeTa da tyueTa, movida Tamar suesrulisa da naTelbrwyinvalisa winaSe, romlisa Tuali uRamo da dRe uukuno da sawadel da saSuebel sulisa da orcTa.
2 armaRni MQm. 3 garmianisani jav., yauxC.] garmnisani MQ, garmnisa da m, garmianisanni kek. 4 qoiTni MQ, kek. kalarjeTisa m. 5 toelni m. queynis m. laSqari MQ. da2] m. iaxla] + da Q. 6 suiaman Mm, saman Q. Tamarisman yauxC., Q ] Tamarisaman Mm, kek. gaaqcivnes V, kek., yauxC.] gaeqcnes MQm. 8 Riv grgnosnisa Q. da] m. da warmarTebulisa] Q. 9 da iSuebdes m. mxiarulobdes] + gul srulni sawuTosa SubTag n Q, da mxiarulebdes kek. 10 amissa V] amisda MQm, kek., yauxC., kikv. Semdgomad V] Sedegad MQm, kek., kikv. warvides kek., yauxC., kikv. margrZeli m. sargisisni kek., yauxC.] sargisisa V, saRirisni Mm. Zeni sargisisni] Zenisa Rirsisni Q. 12 dvinisasa m, kek., yauxC.] daivanisasa M, davinisasa Q. 13 dvinelni V, kek., yauxC.] Znelni MQm, + da surmanelni V, yauxC. kma] Sebma kek. lomis Q. sificxed] + da kma iyo MQm. vinaca V, kek., yauxC.] vinca MQm. wineSe kek. 14-15 maT wyalobismyofelTa gardaiades] maT, wyalobis myofelTa, gardaiades kek., maT wyalobis myofelTa gardaiades yauxC., maT, wyalobismyofelTa, gardaiades kikv. 16 amisa MQm, yauxC. gamosulasa MQm. xanissa Q. 16-17 zemoni _ zemoT kikv.] zemoni zemoT kek., yauxC. Suani _ SuaT kikv.] Suani SuaT kek., yauxC. 17 yolgan MQm, yovelgan kek., yauxC. 18 mefeman] m. TamarisaTa Q. da mimarTa Mm, mimarTa dvinad V, yauxC. da2 yauxC. mihmarTa kek. 19 sparsTa m. warmomRebeli kek., yauxC.] warmoRebuli Mm. mun Q] man Mm, mas kek., yauxC. 20 Tamarsave (Tamarsave Qm) MQm, Tamarsave srulsa M, Tamarisave srulisa kek., Tamars sue-srulsa yauxC., Tamarsave, srulsa kikv. naTel brwyinvesa M, naTelbrwyinvalesa MQm, yauxC. 21 uukuno V, kek., yauxC.] ukuni MQm. orcTa] + ars kek.

m215r

Q130v

M323v

10

15

20

413

istoriani da azmani SaravandedTani amas Sina odesme moisuenian laSqrobaTagan | da mSuebelni gardavidian imerTa queyanaTa wesisaebr, da Jamsa odesme Cavidian Sarvanis zRvramde, da movidis SarvanSa didiTa niWiTa da ZRuniTa da, erTgan momnadirebelni mindorTani da mxiarulni, kualad gaiyarnian da uboZis saboZvarTa simravle da wargzavnis pativiTa ZmebriviTa, da monebda da msaxurebda igi monebiTa ymebriviTa. Semdgomad amissa Seiyara didZaliTa laSqriTa da momarTa gelaqunad, romeli Znel iyo SesamarTeblad zRs qSasaxeobiTa TurqmanTaTa. da|esxnes, amoswydes da aRiRes didZali natyuenavi da iavari. gamomarTulTa moewia yoveli Turqmanoba gelaqunisa winaZRomiTa SamelTa didebulTa rostom da ialRuz-alfesisiTa, romelni mas Sina daemWirnes yizil-arslans aTabagsa. da viTar wyoba da razmi erTmanerTsa ganewyvnes, imaTebures moymeTa TamarisTa da uswrobda beri ymasa da yma bersa, patroni ymasa da yma patronsa, gaaqcivnes da amoswydnes da daocnes. da movides Tsadve samefod winaSe mefisa da dedoflisa yovlisa aRmosavleTisa da dasavlisa, CrdiloeTisa da samxrisa. Semdgomad amissa wueviTa asaT grigolis ZisaTa didi da sasaxelo ilaSqres ganZas quem|oT balyunamdis, Semdgomad zemokerZo rasisa piri masisamde. munca didTa laSqarTa mowevnasa Sina isaxeles Tavi bumberazTa amis samefosaTa, TT mefisa mWuretelobasa Sina, vardan dadianman msaxurTuxucesman, oTxTave margrZelTa da sxuaTa didebulTa da aznaurTa didi daWirebuli omi gardaiades da gaaqcivnes da Semoiqces muniTca gamarjuebulni da aRvsebulni sixaruliTa.

M324r m215v

Q131r

10

15

M324v

20

1 imeriT MQm. 2 Jamisa Q. Cavidian V, kek., yauxC.] Cavida MQm. Sarvnis Q, Sarvanis kek., yauxC. zRvramdis kart.] mzRuramdis MQm, zRvramde yauxC., mzRuradmde (mzRvradmde kikv.) kek., kikv. movidis kek., yauxC.] movides MQm. SarvanSa kek., yauxC.] SarvaSe MQm. 3 ZRueniTa Q. monadirebulni Q. 4 gaiyarnian] ganiyarnian kek., yauxC., gaiyarnes MQm, kikv. 5 monebdes MQm, hmonebda kek., msaxurebda kek., yauxC. monebiTa Mm, yauxC.] monobiTa kek., Q, kikv. 6 da] Q. mimarTa kek., yauxC., kikv. 7 SesamarTebad MQm. queSe (qeSe Q, queS m) saxeobiTa MQm. TurqmanTaTa kek., yauxC.] TurqmanTa MQm. amoswydes kek.] amoswytes Mm, yauxC., aRmoswyvites Q. 9 gelaqumis MQm. -alfesisiTa kart.] alfisiT MQm. alfesiTa kek., yauxC., -alfesiT kikv. 10 daemWirnes kek., yauxC.] da miWirne MQ, da mWirne m. yizil-arslans kek.] yazil ar sulnsa M, yazilar slnsa Q, yazilar sulansa m, yizil-arslan. jav., yauxC. erTmanerTsa kek., Q] erTmanerTs Mm, yauxC. 11 ganewyvnes kek., yauxC.] gawyves MQm. imaTebures kek., yauxC., Q] imTebures Mm. moymeTa kek., yauxC.] moymesa MQm. TamarisTa yauxC.] TamarisaTa MQm, kek., kikv. uswrobdes m. yrmasa kek., yauxC., kikv. yrma kek., yauxC., kikv. 12 gaqcivnes Q. da4] m. movidnes m. 13 dasavlisa Mm, kek., yauxC.] dasavlisa Q. 14 da] MQm. samxrisa kart.] MQm, samreTisa kek., yauxC. 15 asaT kek., yauxC.] asTa MQm. grigolis kek., yauxC.] garglis MQ, grglis m. didad da sasaxelod kek. 16 quemo Mm, kek.] quemoT yauxC., Q. balyunamdis V] Sluyonmad M, Sluynmd Q, Sluyonamad m, belayonamdis jav., belayonamde kek., belaynamde yauxC. pirsa kek. 17 mowevnasa] moweunasa m, mowevasa MQ, kek., yauxC. bumberezTa MQ, bunberazTa m. 18 dadianman kek., yauxC.] da namn M, da namn Q, da naman m. 19 daWirvebuli Q. omi] m. 20 Semoiqces muniTca gamarjuebulni da aRvsebulni sixaruliTa V, kek., yauxC.] SeiWrnes munca Mm.

414

istoriani da azmani SaravandedTani amas eseviTarsa mSdobasa, marjuebasa da zeobasa Semovida ucxo rame da umsgavsi saqme, Seumsgavsebeli da daujerebeli kacTa gonebisagan: Sevida satana gulsa sueubedurisa rusisasa, skT rame saxeld|ebulisasa, da sityT aRiZra wyenad Tamarisa, elmwifeTa mzisa da mefeTa elvaciskrovnebisa, da iudamyofelman Tavisa misisaman aRar icoda, ramca eqmna. Zleulman da taZarqmnilman SdTa sulTa uborotesTa pirvelisaTaman sodomurica moipova qceva daqceviTa daqceulman da warwymediTa warwymedulman. amas eseviTarisa ucxoa da urigosa saqmisa Semoslvasa Sina iTmenda Tamar wynari da narnari, cnobieri da gonieri, da or wlamdis, gina umetes, iyo gansacdelisa ucxosa Tmenasa Sina. da viTarca ugrZnes vazirTa da didebulTa, gankrvebulTa erTmobiT ma-y|ves mcnobelTa amisTa, viTarmed ese misve Zuelisa mterisa ars, romelman moaklv|evina Zmasa Zma da mamasa Svili da eqsoria-qmna pirveli igi kaci samoTxiT, viTar ese aw xilulisa amis samoTxisa da ubrwyinvales edemisaT Seumzadebia eqsoria-qmna. misve Zuelisa xakan skTisa Semsgavsebulad mosdgomia aqaca. mun Tu igi moadga dedofalsa qalaqTasa, aqa ese _ dedofalsa dedofalTasa da mefesa mefeTasa. bolod raRa Tnier amissa?! veRara mindobilTa orRanoqmnilisa mis eSmaTa bomonisaTa el-yves cremlmdinareobasa Sina Tamarissa, jereTca mowyalisa da gaurisxebelisasa, da wariyvanes eqsoria-qmnad, garna auracxeliTa lariTa, simdidriTa

m216r

M325r Q131v

10

15

1 zeobasa] + Sina Q. 2 ujerebeli MQm] dujerebeli kek., daujerebeli yauxC. 2-3 satana gulsa sueubedurisa V, kek., yauxC.] satanasave ubedurisa Mm. 3 sakueT rame Mm, skT-rame yauxC. saxeldebulisasa kart.] saxeldebulisa Mm, kek., yauxC. da] m. aRiZra V, kek., yauxC.] aRZra Mm. wyena m. 4 Tamars Mm. 5 eqna Mm. Zleulman kek.] Zleuli Mm, yauxC. taZarqmnilman kek.] taZar qmnili Mm, taZar-qmnili yauxC. pirvelisaTaman kek.] pirvelisaTa Mm, yauxC. sodomurica V, kek., yauxC.] sodom raca Mm. qceva kek., yauxC.] da qceva Mm. 7 warwymendiTa m. warwymendulman m, warwymedilman kek. saqmisa kek., yauxC.] saqmesa Mm. Semoslvasa V, kek., yauxC.] Semosilsa Mm. 8 wlamdis, gina umetes, iyo kek.] wlamdis gina umetes iyo yauxC. 9 gansacdelisa kek., yauxC.] gansacdelsa Mm. Tmenasa kek., yauxC.] Cuensa Mm. 10 da viTarca V., kek., yauxC.] udaviT Mm, odes kek. ugrZnes Mm, kek.] + ese V, yauxC. gankrvebulTa yauxC.] da gankrvebulTa Mm, gankrdes da kek. erTmobiT ma-yves kart.] erT ma ma yves m, erTma yves M, kek., yauxC. 11 misve Zuelisa kek., yauxC.] misive Zueli Mm. moaklvevina kart.] moaklevina MQ, moakulevina m, kek., yauxC. Zmas Q. 12 Zma da] Zmd Q. da] MQm. -qmna kek., yauxC.] qna MQm. 13 ubrwyinvales MQmV] ubrwyinvalesisa kek., yauxC. edemisaT kart.] edemisa da Mm, edemisa Q, edemisagan kek., edemisada yauxC. Seumzadebi Q. -qmna yauxC.] qna Mm, -qmna misi, romeli kek., + rameTu V, yauxC. 14 xakan kek., yauxC.] xain Mm, xRn Q, xaRan V. skTisa V, kek., yauxC.] skuTis Q, sakueTis Mm. Semsgavsebulad kek., yauxC.] SemsgavsebulTa Mm, SemsWvseblTa Q. mosdgomia kek., yauxC., Q] mosadgoma Mm. moadga Q. 15 aqa _ ese dedofalsa kart.] aqa ese dedofalsa kek., yauxC. dedofalsa kek., yauxC., Q] dedofalTa Mm. 16 Tnier V, yauxC.] MQm. bolod raRa Tnier] saboloo rRvevad kek. veRara MQm] verRara kek., yauxC. amissa?! veRara] amissa verRara yauxC. mimdoblTa Q. orRanoqmnilisa V, kek.] uRono qmnilisa Mm, yauxC., uRono qnilisa Q. eSmaTa kek.] eSmTa MQ, yauxC., eSmakTa m. 17 bomonisaTa kek.] bomonisa MQm, yauxC. ceml mdinareobasa Q. jereTca V] jerca MQm, kek., yauxC. 18 gurisxeblissa Q. -qmnad kek., yauxC.] qnad MQm. samdidriTa MQm.

20

415

istoriani da azmani SaravandedTani da saWurWliTa, vinaTgan romeli sikudilsa emarTleboda, aravis misca sasikudinod, igive siuxTa mzeebriTa ara mieSua gaZrcuasa, da vinaca Casmuli naviTa zRuad, miiwia kostantipoled da iyofoda JamTa raodenTame mun. amissa Semdgomad ufros da ufros, ukeT da ukeT mTavrobasa da elmwifebasa aTqmevs yovelsa mwirsa eli sauflo da mklavi maRali, TanaSemwe da TanamZle brZolaTa Sina, da aramsgavsebuli bedi da sue papTa da mamaTa misTa, | nuukue arca be|disa oden mindobilTa warmarTTa. rameTu amas sZRunobdes yovelni mefeni aRmosavliT dasavleTamdi, amisTs xeldebian yovelni msmenni esreT saxebrwyinvaleobisa misisani. rameTu berZenTa mefisa manoelisa Svili uxucesi iyo gaWriTa da gaxelebiTa, araTumca andronikes, Jamsa misisa mefobisasa da misgan berZenTa amowyuedisasa, Seepyra da ganepatiJa igi moyme polikarpos. msgavsi asurastanisa da Suamdinarisa antioqelisa mefisa Svili iyo: ukueTumca hqoneboda gza mravalguarTa barbarozTa Suayofisagan, wamsaca Sina aqa povnil iyo. kualad sultnisa yizil-arslanis SvilTagani erTi, ambvisa smeniTa xelqmnili, ZliTRa same daimWira mamaman sjulisa dagdebisa SiSiTa. xolo axlo myofTa eseviTari aqunda trfiali, romel arca uRirsTa uRirsobisa aqunda kdema-rcxuena, | arcaRa TsTa Tsobisa gavlena. vinaca saxed mzisa Saravandni cisagan iSuqebdes miwierTa saWuretlad, egreTve queyanisagan Tamaris elmwifobisa SaravandTa naTelTa brwyinvalebani efinebian iataksa amas zeda cisasa.
1 emarTleboda, aravis kek.] emarTleboda da aravis (arvis Q) MQm, yauxC. ssikdinoT Q. 2 mzeebriTa kek., yauxC.] mzeebri M, mzebri m. ara kek.] aravis MQm, yauxC. gZrcvasa Q, gacrcuasa m, gaZrcuad kek. da] kek. vinca Q. zRuad, miiwia kek.] zRuad miiwia yauxC. miwia Q. 3 kostanipoled M, konstantinepoled kek., kostantinepoled yauxC. iyofd Q. raodenTame kek., yauxC.] ramed MQm. mun V, kek., yauxC.] Mm. 4 amissa m, kek., yauxC.] Q, amisa M. ukeT da ukeT kek., yauxC., Q] ukueT da ukueT Mm. l mwifobsa Q. 5 aTqumevasa kek. yovlisa kek. mwirsa MQm, yauxC.] mwikulisasa kek. mklvi Q. TanamZle eqmneboda kek. 6 mbrZolTa Q. ara msgavsebul MQm, aramimsgavsebuli kek. da2] MQm. papTa kart.] papTa Q, papaTa Mm, kek., yauxC. nu ukue kek., yauxC. 7 bedisa Q. oden] m. mimndobelTa Q. 8 rameTu kek., yauxC.] raTa MQm. sZRunobdes yauxC.] sZRunobden Mm , sZRnobden Q, sZRunoben kek. ~ aRmosavliT Mm, yauxC.] aRmosvleTiT Q, aRmosavaliT kek. 9 xeldebian kek., yauxC.] xldebian MQm. saxe brwyinvlbisa Q, saxebrwyinvalobisa kek. berZenT MQ, kek. 10 mnolisa Q. gWiriTa Q. gaxelebiT yauxC. gaWril da gaxelebul kek. 11 misisa V] mis MQm, kek., yauxC . mefbissa Q. amo wyuEdissa Q. Seepyra V, kek., yauxC.] Seyra Q , Seiyara Mm. gaepatiJa MQm . ig Q. 12 polikrapos M, polikrpos Q . msgavsad kek. da antioqelisa kek. 13 ukeTumca MQm. mraval guarad Mm. 14 sultnis Q. yizilarslanis] yizarslnis MQ, yizraslanis m, yizl-arslanis kek . smenaTa MQm. 15 ZliTRa V] ZaliTRa m, ZaliTaRa MQ, kek. ZaliTRa-same yauxC. daimWira V, yauxC. ] daiWira MQm, kek. da gagdebisa m. 16 ese ese viTari Q . uRirsebisa kek. 17 kdemrcxvena Q, kdema-rcxuevna kek. gavlen MQm. vinaca V, yauxC.] vinca MQm, viTarca kek. 18 cisani Q . saWuretelad kek. Tamrisa Q . 19 efinebodian kek. mas kek.

m216v M325v

10

15

Q132r

20

416

istoriani da azmani SaravandedTani mcnobelman amisman salduxis Zis Zeman, saxeliT mutafradin, aRar damxedman mSobelTa arnebobisaman da damgdebelman muhamedisman, sjul|isa tkbilisaman, romelman mozidviTa kacTaTa umoZRura kacTa sawuTo ese nebasa zeda Tssa, surviliTa da smenasaturfoTa saxeTagan Zleuli movida winaSe TTmflobelisa, yovelTa mefeTa uzeSTaesisa amis Tamarisa samflobeloT TsiT didiTa laSqriTa, mravliTa didebuliTa, xojebiTa da saWurisiTa, monebiTa da mevliTa, bargiTa da simdidriTa, saelmwifoTa ZRuniTa kma|sayofineliTa, Tualisa da margalitisa, saWurWleTa da larTa Tana avazebisa da taiWebisa simravliTa. da wesisaebr saxlisa saelmwifosa miegebnes didebulni pativiTa da siyuaruliTa, moiyvanes srad samefod, romlisa papi saldux ezdini papsa amaTsa demetres, elmwifesa didsa da elmwifesa saxelganTqmulsa, Wabuksa gorgasliansa, ZaliTa da RuawlTa simravliTa elT-egdo da moeyvana. aw aman sityTa, da nuukue arcaRa sitysa RirsebiTa, moiyvana viTarca mona moxarke. neliad da wynarad da dayovnebiT-re udarbaza, romelman naxvasave Tana raminisebri aCuena cremlTa nakadmravloba. dasua pativiTa taxtsa Tana seliTa, da iqmna sixaruli gamouTqmeli, viTa marTebs nadimsa da wylianobasa amis saxlisa didebulTa da moymeTa ukleblobasa mravalguarTa saxeobaTa, | mutribTa da moTamaSeTa ganwyobilobaTa, niWTa da saboZvarTa da SemosaTa vinmca iqmna mhamrav? amas esreTsa siyuarul-pativsa da

M326r

m217r

10

15

M326v

1 mcnobelman V, kek., yauxC.] mcnebaman MQm . mutafradinman Mm, kek., mutfradinm n Q. aRardamxedman kek . 2 ara nebobisaman m . muhamedisman] muEmedismn Q, muemedisaman Mm , muhamedisaman yauxC., muhamedisa kek. tkbilisaman] tyuilisaman kek. 3 romeli MQm. umoZRura kek., yauxC. ] umoZRurna M, umoZiurna Q, umoZRrona m. nebsa M. 4 TviT mfloblisa M. 5 mefisa MQm . uzeSTaesisa Q V] uJesTaesisa Mm, uzesTaesisa kek., yauxC. samflobeloT TsiT kek., yauxC.] samfobeloTa MQm. mravliTa mravliTa Q, maravliTa M. 6 xojebiTa Qm] xojaebiTa M, kek., yauxC. 7 kmasayofineliTa kek., yauxC. TualiTa da margalitiTa kek. saWurWliTa Q. 8 da2] Q . 9 didebulni da kek. moiyvanes V, kek., yauxC.] MQm. siyuaruliTa moiyvanes kek. sameufod kek. papi V] papani MQm , papa kek., yauxC . 10 ezdini kek., yauxC., Q ] ezdeni Mm. papsa Q V] papasa Mm, kek., yauxC. elmwifesa didsa da elmwifesa Q ] elmwifesa didsa M , elmwifesa didisa m, elmwifesa didsa da kek., yauxC. saxelganTqmulsa] saxl ganTqmulsa Q, saxelganTqmulisa m. 11-12 aw aman ... moiyvana] Q . da nuukue] da nu ukue yauxC. , nu ukue da kek., nu ukunisamde Mm. 13 neliad V, yauxC.] neld Q, nelad Mm, kek. dayovnebiT-re kart.] dayovniTare Mm, da yovniTa re Q, mimyovrebiTre V, kek., yauxC. romelman kek., yauxC.] ron MQm. raminisebri yauxC.] raminissa Qm, rminissa M, raminisaebr kek. 14 nakadmravloba kart.] nakadi (nakdi Q) mravloba MQm, nakadTa mravloba kek., nakadTmravloba yauxC. suliTa M, sliT Q . 15 nadimisa da wylianobisa MQm. saxlis MQm. da2] yauxC. moymeTasa kek. 16 uklebobasa M, kek. moTamSeTa Q. moTamaSeTa ganwyobilobaTa, niWTa yauxC.] moTamaSeTasa, ganwyobilobaTa niWTa kek. gnwyobilobsa Q. 17 saboZva M. SemosTa Q, SesamosTa kek . vinmca kart.] vinca MQm, vinaca kek., yauxC. mhamrav kart.] mhmrev MQm, uhamravi kek., yauxC. siyuarul pativsa MQm, siyuarulsa, pativsa kek., yauxC.

20

417

istoriani da azmani SaravandedTani boZebasa Sina dayo Jami zamTrisa somxiTs da tfiliss momwonebelman sanadiroTa queyanaTa da moymeTaman da TT Tavadis patronisaman, romlisa sruloba, viTar RmrTisa, usrules ars. da Jamsa Ranuyobisasa TanawarmtanelTa aCuennes | sayofni sanadironi, mindorni, moedanni da quemoni kaxeTisani da ranisani. da ranisa didebulni moymeni da laSqarni, ganaRamca momwonebelni da maqebelni, iSuebdes da ixarebdes da adidebdes momlodeni Jamisa mis patronisa maTisa ukudavqmnilisani. garna vinaTgan Tamar amayi da laRi, ujero Sesatysobisa, azeebda frTovanebasa gonebisa | misisasa, SemosrulTa qalaqad samefod daamues qedmaRloba trfialisa misisa, da winaukmo saulisa ipova Svili selCukiani: man, mZebnelman karaulebsa mamisasa, pova mefoba, aman, mZebnelman mefobisa da zesTa mefeTa mefobisaman, pova, romeli saulisa danakargT kma iyo. vinme erTi xarWTaganisa naSobi, reca saxeldebuli Svilad mefisa, da vinaca mTqmelTa ara uqmsagoneblobisaTa, ufrosRa uqmmyofelTa da damaskunelTa qorwilisaTa | SerTes da gardaiades qorwili saxeloani. Semosasa Tana mraval-mravalsa uboZnes cxenni da akazmulobani sxuaTa saqonelTa da simdidreTa Tana da larTa, da wargzavnes Tsad sayoflad arzrumad, garna Tu viTariTa cremliTa da viTariTa gloviTa, gamouTqmel ars kacTa enisagan. xolo Semdgomad amisa reca darbazobisa saxed movida SarvanSa aRsarTan, romeli midil iyo cnobaTagan siyuarulisagan da, sjulisaebr Zuelisa da TT dResisTa
1 boZebsa Q. dayo V, kek., yauxC.] MQm. tbilisa MQ. momwonebelman kek., yauxC., Q ] momwuanebelman Mm. 2 da2] MQm, yauxC. sruloba kek. ] riloba MQm. viTarca kek . 3 usrules kart. ] urilo MQm, usrul kek. 2-3 sruloba ... usrules] sikeTisa miTxroba kacTagan SeuZlebel V, yauxC. 3 Ranuyobisasa kek., yauxC. ] ianuyobisasa Q, ianuyobixa Mm. aCuennes kek., Q] aCuenes Mm, yauxC. 4 moedanni kek., yauxC.] moedani MQm. quemoni] queyanani kek. da ranisani kek., yauxC.] dranisani MQm. da ranisa mV, yauxC.] darnisa MQ, patronisa kek. 5 laSqani kek., yauxC.] laSqar MQm. ganaRamca V, kek., yauxC.] ginamca Mm, ginmc Q. momwuonebelni M. 6 adidebdes Mm, yauxC.] adbdes Q, + mas kek. Jmisa Q. ukudav qnilisani MQm. 7 Tamari Q. azebda MQm. frTovnebasa MQm. 8 misisa MQm. sameufod V, kek. da mves Q. 8-9 trfialsa missa MQm. 9 winaukmo saulisa kek., yauxC.] wina ukumosulisasa (ukumo slissa Q) MQm. ipoa Q. salCukeani yauxC.] saCukeoni Mm, slCukioni Q, selCukiani kek. karaulebsa kart.] Q, krulebasa Mm, karaulebisa kek., yauxC. 10 mamisasa Mm] Q, mamisaman kek., yauxC. pova] Q, poa M. mefoba] Q. aman] Q. mefeT Q. 11 kma kart.] ma MQm, amda kek., yauxC. 11-12 kma iyo. vinme erTi kart.] amda. iyo vinme erTi kek., yauxC. 12 xarWTaganisa V, kek., yauxC.] xarfTa gnisa (ganisa m) Mm, xrb Tgnisa Q. raeca m. vinca MQm. 13 mTqumelTa kek. uqm sgoneblobisaTa Q. damskunelTa m. qorwili] + da Mm, + didad kek. 14 SesamosTa kek. mravlad mravalsa kek. 15 cxeni MQm. da kek., yauxC.] MQm. da simdidreTa Tana da larTa da] da simdidreTa Tana da larTa (lariTa M) Mm, simdidreTa da larTa Tana Q. 16 ar zromad Mm, arzromd Q, sayoflad-arzrumad kek. ginaTu Mm, gnTu Q. 17 gloiTa M, gliTa Q. gamouTqmeliTa MQm. erisagan m. 18 raeca m. SarvanS M, SrvnS Q. axsarTan MQ. 19 cnobaTagan kek.] cnobaTa gina Mm, cnobaTa gna Q, cnobaTa yauxC. dResisTa kart.] dResa MQm, yauxC., dReisisca kek.

Q132v

m217v

10

M327r

15

20

418

istoriani da azmani SaravandedTani islimTasa, guarisagan ganvlenili, Tsobisa, sjulisa dagdebad ganmzadebuli, moqene iqmna yovelTa saqmismoqmedTa, moZRurisa da kaTalikosisa, miuwdomelisa qrTamisa mZebneli. garna uqm sadme da cud iqmnebodes zakuani eSmakisani, vinaTgan aqunda Tamars suli myovare da Seyuarebuli zenarisa mis xuedrisa, da goneba, mSobeli sitysa, gonebisa mis didisa mimarT aRemsWuala, da sefeguar-hyofda taZarsa Sdwil ganwmedilsa RmrTisa sitysasa. da yovelTa mamonisagan ZleulTa da qmnad mawuevelTa sircxleul-hyofda, momsmenelTa satanas zakuaTa. warmavlinebelman wesisaebr pativiTa da siyuaruliTa niWmravlobasa Sina misca mcneba kualad aRara SeZenad | eseviTarTa Tqmad. | Tamar suesanisa elmwifisa imateben zarni, laSqroben moy|meni, ars marjueba, sixaruli, siyuaruli, Sueba da nadiroba mTaTa da barTa, garna wuxdes da iurvodes SemWirneni uwaRmarTobisa da Svilisusmelobisani. da viTar moecva Sdive ese samefo SeWirvebasa eseviTarisa saqmisasa, poves Rone gangebiTa RmrTisaTa, romeli aRamaRlebs mdabalTa da Semusravs laRTa, romeli brZanebs wmidasa Sina saxarebasa: ara romelTa me gamomirCion, garna romelni me gamovirCivne 1. da viTar itys daviT, romelsa aw saTno-eyo gamoCinebad: umcires viyav me ZmaTa CemTa da umrwames saxlsa mamisa Cemisasa, xolo Tavadman ufalman moiRo da mcxo zeTiTa cxebulisa misisaTa2 da Semdgomi. iyo saxlsa Sina dedoflisa rusudanissa moyme efremis ZeTagani, romel arian ovsni, kacni mZleni da Zlierni brZolasa Sina. ese dedofalsa rusudans, vinaTgan
1 islimTa MQm. guarisagan kek., yauxC.] da nagvarisagan Mm, dana grisgn Q. ganvlenili kek., yauxC.] gavleneli Mm, guvlenili Q. Tsobisa] Tsobisa da kek., Tsisa yauxC. 2 saqmisa moqmedTa MQm, saqmis moqmedTa yauxC. kaTalikozisa MQm. qrTamis MQm. 3 sadame Q, sadmeca kek. da cud yauxC.] dacvad MQm, kek. iqmnebodes Q] iqmnebodis Mm, kek., yauxC. 4 Tamarsa Q. myovare Mm, kek., yauxC.] moyvare Q. Semyuarebeli kek. zenasa kek. 5 mimarT V, kek., yauxC.] MQm. sefeguar-hyofda] sefegvaro (sefgvaro MQ) yofda MQm, sefe-guar (sefguar kek.) hyofda kek., yauxC. 6 ganwmedilsa kek., yauxC.] ganwmedilisa MQm. sitysasa kek., yauxC.] sitysa MQm. da1] m. qnad MQm. 7 mawuevelTa V, kek., yauxC.] mwvevelTa m, mwvevlTa M, mwvelTa Q. sircxleul-hyofda kek., yauxC.] mricxvel yofad MQm. ar momsmenelTa Q. satnas Q. zakuaTa kart.] zakviT (zakT yauxC.) MQm, yauxC., zakuisaTa kek. warmavlinebelman M, yauxC.] warmavalinebelman m, kek., wrmvlineblmn Q. 8 mceb Q. arRara kek., Q] aRara Mm, yauxC. 9 SeZenad kart.] SeZend Q, SesZined Mm, yauxC., SesZinoT kek. Tqumad kek. 9-10 mcneba ... Tqmad] mcneba: `kualad aRara SesZined (SesZinoT kek.) eseviTarTa Tqmad (Tqumad kek.)~ kek., yauxC. 10 imteben M, imtbn Q. lSqroben Q. 11-12 wuxdes da iurvodes yauxC.] MQm, kek. 12 SemWirnebani kek. moecva V, kek., yauxC.] mova MQm. 13 SeWirvebisa MQm. saqmisasa V, kek., yauxC.] saqmisa MQm. poes MQ, kek. Sehmusravs Q, Semusravs M. brZnebs M. 15 gamoirCion Q. romelman MQ. gamomirCivne Mm. romlisa aw saTno iyo kek. 17 umrwemes kek., yauxC. aRmiRo V, kek. 18 misaTa M. Semdgomad m. 19 rusudanisa MQm, rusudanisasa kek. moyme] myo me MQm. ZeTa gina MQm. 20 rusudans V, kek., yauxC.] MQm.
1

Q133r m218r M327v

10

15

20

ioan. 15,16.

fsalm. 151,1-4.

419

istoriani da azmani SaravandedTani Ts eyoda mamisdisa misisa daviTis asulisa ovseTs gaTxovilobisa mizeziTa, moeyvana sazrdelad saxlsa Sina missa. da ixiles mun mimavalTa da wamomavalTa, rameTu moyme iyo fer-nakuTad kargi, beWbrtyeli, pirad turfa da tanad zomieri, orTave kerZoTa guarTagan saelmwifo. hkadres da moasenes dedofalsa rusudans mkdrTa amis samefosaTa, igi ganaRamca nebisa damrTavi, vazirTa da didebul|Ta TanaSemwe-qmniTa momsenebel da moaje eqmnnes Tamars, metyuelni amisni: `ukueTumca ara iyo zena gangeba missa moqmedebasa Sina, hxedavs Saravandedoba Tqueni, Tu raodenni raodengzis moymeni, Svilni elmwifeTani: berZenTa da hromTani, sultanTa da skTTani, sparsTa da ovsTani, | mcdelni, samarTalTaebr ukunarRvna arSemZleobaman Tnier brZanebisa sauflosa~. maSin Tamar, mindobilman mamisdisa misisaman mSoblisa saxed da misgan didad wyalobianTa laSqarTa da spaTaman, esreT Tqua mbrZanebelman: `mowame ars Cemda RmerTi, arodes yofila guli Cemi mowadine qmrosnobisa, arca pirvel, arca awe, Tumca ara moslvoda uwaRmarToba Cemi saydarsa, romeli rwmunebul ars | Cemda pirvel RmrTisagan da Semdgomad mSobelTa CemTagan, awca amisi var moaje~. maSin armomSuebelTa hkadres dedofalsa. da warvides didebulni imerni da amerni da warmoiyvanes dedofali da gazrdili misi daviT, rCeuli RmrTisa mier, da movides srasa didubisasa, sanaxebsa tfilisisasa. da mun qmnes qorwili, Sesatysi da Semsgavsebuli elmwifobisa da saxelzeobisa maTisa. vinaTgan dedofali yovliTa sibrZniTa savse moqmedebda: aqaT bagr|atoani, bagratoanTa guarzeobiTa awyobda rigTa saxlisaTa, da quemoT, xuarasnisa da erayisa sultanTa sZlobiTa gamecnierebuli, muneburiTa saxeobiTa da SuenebiTa moqmedebda. mSuebelni ixarebdes, glaxakni
1 Tuisi MQm. eyvoda yauxC. mamis disa V, kek., yauxC., Q, mamis Mm. oseTs kek. 2 ixilnes MQm. warmomavalTa kek. 3 moyme iyo] + moyme MQm. feri nakueTad MQm. tnad Q. 4 gauarTagan kek. 5 hkdres Q. moasnes Q. dedofalsa rusudans V, kek., yauxC.] MQm. smefosTa Q. raTa igi kek. 6 da marTavi M, damrTveli kek. vzirTa Q. -qmniTa kek., yauxC.] qniTa M. eqmnnes kart.] eqmnes MQm, kek., yauxC. 7 Tamarsa Q. metyueli amisi kek. Sina kek., yauxC.] MQm. 8 hxedavs] xedes MQm. Saravandedeba MQm. 9 sakuTTani MQm. 10 samarTalTaebr V, kek., yauxC.] samarTalTa egre MQm. ukunarRvna V, kek., yauxC.] ukana rRvna MQm. ars SemZleobaman MQm. 11 mindobilman V, kek., yauxC.] mimdobelman MQm. mamis disa yauxC., mamidisa MQm. mSoblisa saxed kek., yauxC.] mSobelman saxed saxe da visman (saxedvismn Q) MQm. 12 brZanebulman MQm. Cemda QV] Cuenda Mm., kek., yauxC. 13 yofilman MQm. arca Q. 14 ara kek., yauxC.] MQm. moslvoda kek.] mosloda MQm, mosvloda yauxC. 15 da awca V, kek. imisi MQm, amisa kek. var V, kek., yauxC.] vr Q, viTar Mm. 16 dedofalsa] + Tamars kek. 17 amierni M. dedofali] + rusudan kek. mier kek.] mis MQm, yauxC. 18 sarasa MQ, srsa m. didoqbisasa Mm, didoqbissa Q. da2 V, yauxC.] MQm, kek. qnes MQm. 19 vinaca kek. dedofali MQm] + rusudan V, kek., yauxC. 20 moqmedebad MQ, moqmedeba m. aqT Q. bagratoani kek., yauxC., Q] bagratoanni Mm. bagratoanTa kek.] bagratoniTa MQm, bagratoaniTa yauxC. 21 xuarasnis MQm. erynis Q. 22 muneburiTa kek.] monebrTa Mm, mnebrTa Q, munebriviTa V, yauxC. saxeobiTa kek.] saxiobiTa MQm, yauxC. SuenebiTa MQm, kek.] SuebiTa V, yauxC. moqmedebda kek., yauxC.] amoqmedebda MQ, amoqamedebda m.

M328r

m218v

10

Q133v

15

M328v

20

420

istoriani da azmani SaravandedTani ganmdidrdebodes; iyo zma mgosanTa da muSaiTTa, saxiobaTa mWureteli iyo razmTa simravle srul-qmnasa amissa Sina. miTxrobad SeuZlebel ars, Tu viTar bednierobasa, sanobasa dRekeTiloba Tamarisi daviTis, moymisa daviTianebrisa, Tana bednier da ganmarjuebul iqmna. da waRmarT-waRmarTiTa miT miTxrobiTa winamdebariTa ese. daviT weliwdis moqcevamde esre waejobina yovelsa mSldosansa, cxenosansa da mcuravsa, | moasparezesa, mwignobarsa da yovelsa naswavlsa elTa sikeTiTa, viTa dRes Cans, romel SinaT vin yofila misi mswavlebeli da Tanamoswavle, da Tu gareTTa queyanaTa mosrula, veravin sada gamoCenila misebri. Semdgomad amissa, mSdobisa da mterTa mZleobisa amaTisa, odesme moesma, viTarmed rusi igi Znelbedi da sueusueo wamosrula kostantipoliT da mosrula queyanad ezinkisad, karnu-qalaqisad. da mas Jamsa nacvali meWurWleTuxucesisa, sjuliTa barbarozi da qceviTa tartarozi, keTilTa da hamoTa patronTagan srulwyliani, saq|mis mociqulad warivlina saqmisa rasaTsme, da missa karnu-qalaqsa mislvasa Sina Seiyarnes rusi da igi. erTad dges imierni, romelTa saxlsa Sina Sexuewil iyo. misisa sargeblisa mowadineni Seexuewnes amas didsa, romeli aqaT misrul iyo. maSin cnes amis samefosa kacTa da

m219r

10

M329r

15

1 saxeobaTa kek. mWureteli kart.] mWuretelni MQm, yauxC., Wuretani kek. iyo] kek. 2 srul-qmnasa kart.] da srul qnas MQm, da srul-qmna kek., yauxC. amissa MQm] amasa kek., yauxC. miTxrobad kek., yauxC., Q] miTxoebad Mm. viTar MQm] viTarsa kek., yauxC. bednierebasa kek. 3 dRekeTiloba MQm, yauxC.] dRe-keTilobasa Sina kek. Tamarisi Mm, yauxC.] Tamarisa Q, Tamari kek. moymisa] myofisa m. daviTianebrisa Q] daviT ianbrisa (ianbrisa m) Mm, daviTianisa kek., yauxC. 4 ganmarjuebul kek., yauxC.] ganmarjuebuloba Mm, gmrjublob Q. iqmna yauxC.] eqmna MQm, iqmneboda kek. da] ese kek. miTxrobiTa ... winamdebariTa (winamdebriTa Q) MQm, yauxC.] kek. miTxrobiTa ... winamdebariTa ese. daviT kart.] miTxrobad wina mdebariTa (mdebriTa Q):* ese daviT MQm, miTsrobiTa winamdebariTa (kek.) [geuwyos]. ese daviT kek., yauxC. 5 moqcevadmde kek. esreT yauxC. waemjobina kek. da] kek. 6 moasprezsa Q. sikeTiTa V, kek., yauxC.] sikeTesa MQm. 7 dRes kek., yauxC., Q ] dves Mm. romel SinaT vin V, kek., yauxC.] romeli MQm. yofila Q. 8 queyanasa MQm. gareTiTa queyaniTa kek. ver vin Q. gamoCenila Q. 9 mSdobasa kek.] mSdobisa Mm, yauxC., mSdobisa Q. mZleobasa amaTsa kek. 10 Znelbedi V, kek., yauxC.] Znelebi Mm, Znelbi Q. warmosrula Q. kostantipoliT Q] kostantinepoliT Mm, yauxC., konstantinopoliT kek. 11 karno qlqisd Q. 12 meWurWleTa uxucesisa MQm, kek., yauxC. 13 keTilTa da hamoTa kek., yauxC.] kacTa da hmni (homni M, homani m) MQm. saqmis] kek. warivlina kek.] waravlina Mm, yauxC., wrvlina Q. 14 missa kek.] mas MQm, yauxC. mislvasa kek.] misulsa MQm, misulasa yauxC. 14-15 igi. erTad dges kart.] igi erTad. miudges kek., yauxC. 15 imierni kek., yauxC.] amierni Mm, amrni Q. romelTa kart.] raTa MQm, raTa rusi kek., yauxC. saxlsa Sina Sexuewil iyo MQm] sasaxlesa Sina Seyvanil yon kek., yauxC. misisa sargeblisa kek., yauxC.] missa sargebeli MQm. 16 didsa MQm] + mociqulsa kek., yauxC. aqaT kek., aqT Q, aqiT Mm, yauxC. samefosa kek., yauxC.] samefoTa MQm. * xelnawerebSi ori wertilis Semdeg axali abzacis niSania (-) dasmuli (M) an momdevno sityva (ese) didi mTavruli asoebiT weria (Q).

20

421

istoriani da azmani SaravandedTani ufrosRa | eSmakman, romeli maradis mbrZol ars, viTar gankrvebasa daviTissa sicrue kacTa gulebisa,1 da romelni Tanaziar mefobisa maTisa da uxuad da ugulsavsed wyalobiTa iyvnes, maTca qmnes saqme yovelTa ZuelTa gina axalTagan uborotesi. ukueTu amas samefosa gandgomad patronTa unebel qmnila romeli, dawyebiTgan soflisaT aravis odes sada unaxavs warmarTebuli da gamarjuebuli, garna egreca TsTa da natamalTa, SvilTa da ZmaTa amis saxlisaTa mizeziTa qmnila. garna ese vina anu siT? pirvelad mierTo guzan, patroni klarjeTisa da SavSeTisa, romeli ZuelTa mefeTa taoelTa didebulTa adgilsa zeda Seewyala patronsa. aqaT boco, samcxisa spasalari da sisrulisaca aRmatebiT Sewyalebuli, sxTa mesxiTa didebul-aznauriTurT, Tnier ivane cixisjuarelisa, romelsa yuaryuareca ewodebis. | ese damagrda TsiT mokiduliTurT, viTar | guar-eyodaca momgonebelsa sulasa erTgulobisasa, romel baRuaSs zeda uerTgula bagrats. vardan dadiani, msaxurTuxucesi, lixTaqaT patroni orbeTis da kaenisa, lixTiqiT nikofsamdis ucilobelad qonebisa, da TT queSisa cixesa myofi, magarsa da mterTagan uvnebelsa. ese mciredisa rasame saqmisaTs warvida da mivida geguTs, reca patronisa wadiliTa. Seyara yoveli suaneTi da afxazeTi, saegroi, guria, samoqalaqo, raWa, Takueri da argueTi. momrTvelman sanigTa da qaSagTaman aficna rusisa gamefebisa da misis mefe-yofisaTs didebulni da laSqarni queyanisani.
1 eSmaman Q] eSmakman Mm, kek., yauxC. mbrZol kek.] brZol MQ, brZola m. viTar MQm, yauxC.] kek. daviTissa yauxC.] daviTisa M, daviTis Qm, daviTisasa kek. 2 romelni kek., yauxC., Q] romeli Mm. uxuad da kek., yauxC.] uxed MQm. ugulsavsed MQm, yauxC.] gulsavsed kek. 3 iyvnes] aRvsil iyvnes kek. qmnes kek.] qnes MQm, yauxC. axalTagan kek., yauxC.] axalTa gina MQm. ubortes Q. ukeTu yauxC. 4 gandgomad MQm, yauxC.] gandgomilad kek. unebel Mm, yauxC.] unebeli Q, nebsiT da uneblieT kek. qnila MQm. da wyobiTgan Q. soflisaT yauxC.] soflisaTa MQm, soflisa kek. 5 uxilavs m. warmrTbl Q. 6 qnila MQm. vin MQm. anu] au m. 7 mierTo kek., yauxC.] MQm. guzan kek., yauxC.] uzan Mm. kalarjeTisa m. 8 taoelTa] + da kek. aqaT V, kek.] aqT Q, aqiT Mm, yauxC. bocos MQm. samcxis MQm. 9 sixarulisaca m. sxTa mesxiTa V, yauxC.] sxviTame (sxviTme m) saxiTa Mm, sxviTame Q. 10 Tnier V, kek., yauxC.] Tana romeli Mm, Ta ri Q. ivaneca MQm. cixisjurelisa MQ, cixisjvarelsa m. yuaryureca Q. damagrda V, yauxC.] da magra da MQm, gamagrda kek. TsiT V, kek.] TsiTurT MQm, yauxC. 11 guar-eyodaca MQm, yauxC.] guareuladca V, kek. momgonebelsa yauxC., Q] momgonebelsaca Mm, V, momgonebeli kek. sulasa kek., sulsaca Mm, slsaca Q. erTgulobisasa Mm, yauxC.] erdgulobisasa Q, erTgulebisa kek. romel V, yauxC.] Q, romel Mm, romelman kek. 12 baRuaSs kart.] bRuSs Q, beRuaSs Mm, baRuaSsa kek., yauxC. uerTgula kek., yauxC.] uerdgula Mm, uerdgla Q. dadiani kek., yauxC.] dadni Q, da didni Mm. lixT-aqaT kek., aqiT MQm, aqaT V, lixT-aqiT yauxC. 13 orbeTisa kek. nikofsmdis Q, nikofsamdi kek. mqonebeli kek. 13-14 queSisa cixesa myofi, magarsa da mterTagan uvnebelsa kek., yauxC.] da TT Sua cixe myofisa (Sua we myofobisa Q) magari da mterTa mavne wilTa misTaebr MQm. 14 rasame] rsme Q, rasme Mm, yauxC., rasame kek. saqmisaTs kek., yauxC.] MQm. 15 Seyara kek., yauxC.] Seeyara MQmV. savaneTi m. 16 saegroi m, yauxC.] segroi MQ, saegro kek. guriiTa kek.] gvari MQm, guria V, yauxC. raWi MQ. sanigTa V, kek., yauxC.] sangTa MQm. qaSagTaman kek.] qeSigTaman M, yauxC., qSgTmn Q, qeSikTaman m. 17 aficna kart.] aficnes T 2, afica MQm, kek., yauxC.
1

Q134r

m219v M329v

10

15

20

fsalm. 115,2.

422

istoriani da azmani SaravandedTani gagzavnna laSqarni queyanisani da mivides guzanisa. da muniT wamovida rusi da SeyrilTa mihmarTes samcxesa. da miegeba boco da vinca misi mimdgomi iyo. da gardamvlelni mTisani mivides geguTs da dasues taxtsa zeda samefosa. , RaRadi didi da gansakrvebeli kacTa cnobisa! vina anu visiRa mosaydre saydarsa daviTiansa? maSin Tamar, qalaqsa myofi, usaxurisa da uazravisa saqmisa | gankrvebuli, pirvelad momxadeli Cueulebisaebr zenaTa wyalobaTa, mbrZanebel eqmna yovelTa erTgulTa misTa, vinaca Semokrbes spasalarni da didebulni hereTiT, kaxeTiT, qarTliT, somxiTiTurT, da samcxiT. mkrneTa saqmiTa hkadres ficiTa ara maT|gan nebadarTuloba saqmisa, da viTa Seajeres umaTod qmniloba, mecebr ganda guli maTi erTgulobisaTs da Tavisa sawamebelad dadebisaTs. da TT Tamar eliTa saufloTa da sityTa oqroneqtariTa marTali marTlad ikiTxvida mizezsa mkdrTa misTagan. | odesme Tevdore patriaqsa da antoni quTaTelsa, romeli-igi oden darCa mas Jamsa erTgulad lixTimeriT sisxlTa daTxevamdis, da sxuaTa ebiskopozTa gzavnidis, odesme _ Sinaursa ejibsa da mestumresa, da maTgan veras piris mpovneli. maSin Sekrba krebuli RmrTismbrZoli, aRiRes maxlebi da waTebi, warmoemarTnes patronsa RmerTSemosilsa zeda. naxevarni maTiTa mefiTa gardamovides mTiTa lixisaTa.
1 gagzavnna kart.] gagzavna MQm, yauxC., gagzavnnes V, gagzavna man kek. laSqarni queyanisani Mm, kek., yauxC.] Q. guzanisa da kek.] guzanis (guznis Q, guznis m, guzans V) da MQmV, guzanisad yauxC. wamovida MQm*] warmovida kek., yauxC. 2 samcxes kek. miegeba] Q. 3 gardamlvelni Q. da dasues taxtsa zeda samefosa V] taxtsa zeda samefosa Q, Mm, kek., yauxC. Q] i Mm, kek., yauxC. 4 gansakrvebeli MQ, kek., yauxC.] gansakrTomeli m. visiRa kek., yauxC.] visiTRa MQm. mosaydre] + dajda kek. saydarsa MQ] saydarTa m, + dajda yauxC. 5 qalaqsa myofi, usaxurisa yauxC.] qalaqTa moyus (myus Q) xurisa MQm, momarTa qalaqs, ama usaxurisa kek. uazrosa kek. 6 momxadeli kart.] momxedveli MQm, moxaduli kek., momxadveli yauxC. Cueulebisaebr yauxC.] Cueulebisa MQm, Cueulebisamebr kek. 7 erTgulTa Q] erTi erTgulTa Mm, erisTavTa erTgulTa kek., yauxC. vinca m. spasalarni V, kek., yauxC.] spani MQm. didebuli m. 8 somxiTiTurT Q] somxiTurT Mm, somxiTiT kek., yauxC. mkrneTa yauxC.] mkurneTa MQm , meurneni kek. saqmeTani kek. ara maTgan kek., yauxC.] armTgn Q, aramTagan Mm. 9 viTa MQm, yauxC.] viTarca kek. Seajeres kek., yauxC.] Seijernes Mm, Sejernes Q. umaTod V, kek., yauxC.] umadlod MQm. ganda MQm, kek.] ganmnda yauxC. erTgulobisaTs Mm, yauxC.] erdgulobisaTs Q, erTgulebisaTs kek. 10 Tavisa V, kek., yauxC.] Tavi MQm. sawamebelad Mm, yauxC.] swmebld Q, sawameblad kek. 11 oqro nekatriTa (nektriTa Q, nekartiTa m) MQm. marTali Q] mravali Mm, mravalgzis kek., yauxC. 12 Tevdore V, kek., yauxC.] Tu MQm. patriaqsa yauxC.] patriaqTa MQm, patriarqsa kek. romeli-igi yauxC.] romeli ig Mm, romeli igi kek., Q . 13 episkoposTa yauxC. gzavnidis yauxC.] gzavnides MQm, hgzavnidis kek. 14 mpovneli V, yauxC.] movnilTa MQm, mpovnel iqmna kek. 15 maSin kek., yauxC.] kualad maSin MQm. 16 maTiTa mefiTa gardamovides kek.] mTiT mefe gardamovides MQm, TT mefe-sagonebeliTurT gardamovides yauxC. mTiTa yauxC.] maTiTa M , mTaTa kek. * xelnawerebSi am sityviT iwyeba axali abzaci. mis win ori wertilisa da axali abzacis niSania (-) dasmuli (M) an sawyisi aso (w) didi mTavruliTaa dawerili, winamavali sityvis Semdeg ki sami wertilia dasmuli (Q).

Q134v

M330r

10

m220r

15

20

423

istoriani da azmani SaravandedTani amwyuedelni da amaorebelni qarTlisani movides naWarmagevamdis da goramdis. naxevarTa dadianTa winaZRomiTa gardaiares rkinisjuari da Cavides cixisjuars da dawues qalaqi oZre. mun Seiyarnes boco da mesxni, vinca iyvnes mimdgomni maTni. da gamgebelTa eseviTarisa saqmisaTa, RmrTisa ukiTxavad, SvilTa mzegrZel umes, rameTu gaages pirvelad aReba javaxeTisa, Tmogsa da axalqalaqisa, kualad TrialeTisa da somxiTisa, vinaT|gan qurdvaWrisa iqiT gasdgomodave yoveli somxiTi: ivane vardanis Ze, patroni gagisa; maya, patroni kaiwonisa, _ kaeni TT vardanisi iyo, _ sxuani mis queyanisa aznaurisSvilni, Tnier zaqaria varamis Zisa; igi kaci erTguli iyo da Wabuki gamocdili. amaT yovelTave agaraTa Seyra gaages da munidaRma maT da zemoqarTls myofTa _ karTa qalaqisaTa moslva, sada-igi iyo mze mzeTa, naTeli naTelTa, tari|gi umanko, msgavsi qristesi, mSdiTa miT daviTianebriTa gonebiTa mindobili zenasa mis gangebasa, imedisa mdebeli wyalobaTa misTa gulmowyaleTa. maSin ubrZana | amirspasalarsa gamrekelsa da oTxTa margrZelTa da sxuaTa TorelTa, zemoTa da quemoTa, waslva da migebeba wina queyanasa javaxeTisasa da munve cnoba Zalisa maTisa, ufrosRa cnoba Zlierebisa marTlmsajulobisa RmrTisasa. da mivides mtkuarsa zeda, vinaTgan iginica munve mosrul iyvnes. da mierTnes mesxnica, erTgulad darComilni. da aqaT eseni misrulni mtkuarsa zeda, da igini muniT idsa zeda Seibnes. da Seiqmna omi da srola. mas dResa siRameman da wylis Sua yofaman gahyarna. viTar SeRamda, Seiyarnes da zraxva-|yves, viTarmed: `vxedavT mec-qmnilobasa
1 naWrmgevmdis Q. goramdis kek., yauxC., Q ] goramdi Mm. naxevarTa] da naxevarTa yauxC. 2 dadianisa kek. rkinis juari kek. cixis juari kek. da2 kek., yauxC.] MQm. 3 ozre M . vinc m. gagebelTa m, ganmgebelTa yauxC. 4 saqmisaTa kek.] saqmisa MQm, yauxC. mzegrZelobiT kek. rameTu] da kek. gages Q. 6 gasdgomodave] gsdgomdave Q, gasadgom da vidre Mm. 7 gagisa V, kek., yauxC.] geguTisa MQm. kaiwonisa yauxC.] kowonisa MQm, kaewonisa kek. vardanisa Q. quynisa Q. 8 aznauris Svili MQm. Tnier V, kek., yauxC., Q ] Tanar Mm . varamis kek., yauxC.] vrmis Q , viTar mis Mm. Zisa V, kek., yauxC.] Zis MQm. erdgugli Q. 9 agaraTa kek., yauxC.] agarTa Mm, agrTa Q. Seyara m. gaages V, kek., yauxC.] gagasa MQm. munidaRman MQm. zemoqarTls kart.] zemoT qrTls Q, zemoT qarTlis Mm, zemoqarTlisaTa V, kek., zemo-qarTlis yauxC. 10 myofTa _ karTa kek. ] myofTa karTa yauxC. kars M, kars Qm. mosula Mm, mosrula Q. tarigi V, kek., yauxC., Q ] xati igi Mm. 11 msgavsi] + misisa MQm, + Zisa RmrTisa kek. qesi M, qesi Q. miT yauxC., Q ] + da kek., maT Mm. daviTianebriTa kek., yauxC.] dTianbriTa Q, daviTianobriTa Mm. 11-12 zenasa mis Mm] zenasame Q, zenasa mas kek., yauxC. 12 gangebisa MQ] gagebisa m, gangebasa kek., yauxC. wylobaTa Q. 13 maSi m. da oTxTa] doTxaTa Q. 14 zemoT da quemoT MQm. waslva yauxC.] wasula MQm, warslva kek. 15 ZlierebiTa MQm, ZlierebaTa kek. marTlmsajulobisa yauxC.] marTl msjlbisa Q, marTl msajulobasa M, marT msajulobasa m, marTlmsajulebisa kek. RmrTisaTa kek. 16 mivida m. mtkuarsa V, kek., yauxC., Q] mtersa Mm. iginica V, kek., yauxC., Q ] icna M, ecna m. moerTnes V, kek., Q] mierTnes Mm, yauxC. 17 aqaT V] kek., aqaT, aqT Q, aqiT Mm, yauxC . 19 Seiqna MQm. srola Q. Sua-yofaman kek. 20 gahyara m. viTarmed kek., yauxC.] viTar MQm. mec-qmnilobasa yauxC., Q] mce qnilobasa Mm, mne-qmnilobasa kek.

M330v

Q135r

10

m220v

15

M331r

20

424

istoriani da azmani SaravandedTani amaT laSqarTasa, da vinaTgan ara guaqus Zali da Rone Sebmisa, aw mivridoT simagrisaken da munidaRma RoniTa vecadneT Ralatsa da Zlevasa~. siqvelisa momniWebelman TamariskerZTa laSqarTa amcno guluyovnel-qmna Sebmisa da devna-yofisa, da gamvlelTa idisaTa mimarTes mTasa tornaZiad saxeldebulsa Roned simagrisa saZebnelad da, veRara mun damdgmelTa, garides da miiwivnes velsa nialisasa da wyalsa xingrisasa. Tmogusa da eruSeTs Sua Seiqmna omi, viTa xudeboda rCeulebsa imerTa da amerTa moymeTasa, romeli kma iyo ZuelTaca goliaTTa da WabukTa omad, romelTa zeda movidodes queiTTa simwuaveni da mokueTilebani isrisani, feTebani rmalTani da mxeTqelobani horolTani. da gangrZobasa Sina omTasa mieca Zleva bumberazTa da moymeTa TamarisTa da gaqceulni romelnime daipyrnes, daocnes da tyue-yvnes. amaT ara evno arca sikudiliTa, arca dakodiTa, Tnier romel ivane sargisis Ze dakodes. SemoqceulTa mxiaruliTa piriTa da | ganaTlebuliTa guliTa Tavisufal da udevnel yvnes igini qenebisa | da patronisave ara|daklebisaTs. da movides winaSe RmrTivgrgnosnisa mefisa da mefeTmefisa. mimcemelman RmrTisa mimarT jerovnisa madlobisaman naxna moymeni misni piriTa brwyinvaliTa, TualiTa tkbiliTa da guliTa dajerebuliTa. vinaca cnes ese pirvel maxaroblisa moslviTa, sargis varamis ZisaTa, zraxva-yves, romelni myof iyvnes mis winaSe: TT Wiaberi mandaturTuxucesi, herni da kaxni, didebulni da aznaurni, TanadarTviTa yivCayTaTa, da SeyrilTa qarTlisa erisTavisa da qarTvelTa didebulTa, winaZRuanviTa daviT mefisa sanisaTa, dasxma-yves qarTls myofTa, romelTa mierTnes vieTnime qarTvelnica da simravle yovlisa kavkasiisa da mTeulobisa.
1 Sebmis Mm. 2 munidaRman MQm. 3 momniWebelman] + RmerTman kek. -qna Q. 4 da2] kek. gamlelTa m, ganmvlelTa kek. mihmarTes kek. toranZiad m. 5 veRara (vercaRa kek.) mun kek. yauxC.] veRaraman MQm. gahrides kek. 6 nialisasa kek., yauxC.] nialisa MQm. singrisasa m. Seiqna MQm. 7 rCeulebasa mV. 8 queiTTa m, yauxC.] qoiTaT MQ, qoiTad kek. simwaveni m. mokueTilobani kek. feTebani kek.] da mfeTebani m, da mfeTebni MQ, mfeTebani yauxC. 9 hrolTani MQm. da2] Q bis. gangrZobasa Sina omTasa (homTasa yauxC.) kek., yauxC.] gagrZoba ShmaTs (ShmTs Q) MQm. 10 bumberezTa M, bumbrzTa Q, bunberazTa m. TamarisaTa kek. da iiurnes Mm. daocnes kart.] daoces MQm, yauxC., romelnime daoces kek. 11 tyueyvnes kek. tyue-yves MQm, yauxC. ara kek. Tnier kek., yauxC.] MQm. 11-12 romel (romeli m) ivane sargisis Ze dakodes MQm, yauxC.] ivane sargisis Zisa, romeli dakodes kek. 13 da] MQm. 14 uvnebel kek. yves MQm. qenebisaTs kek. 15 mefeTmefisa] + Tamarisa m. 16 naxna man kek. 17 dajerebuliTa yauxC.] daverebuliTa Mm, davedrebuliTa kek. vinaca yauxC.] vinca Mm, vinaTgan kek. maxarobelisa kek. baramis kek., yauxC.] maramis Mm. 18 mis winaSe T1, yauxC.] Mm, mun kek. mandatur uxucesi Mm. herani m. 19 Tana darTviT Mm. 20 erisTavisaTa kek. -yves kek., yauxC.] Mm. 21 myofTa zeda kek. romelT miaerTnes Mm. vieTnive Mm. qarTlelnica jav., kek. 22 mTeulobisa kek., yauxC.] mTulelobisa Mm.

10

m221r Q135v M331v

15

20

425

istoriani da azmani SaravandedTani da viTar agrZnes maT amowyueda da gaqceva zemoTa laSqarTa, mswafl imies gardavla. da SemoqceulTa da mosrulTa winaSe TT Tamarisa hkadres gaslva somxiTiT da mimarTeba urCTa da gandgomilTa mefobisa misisaTa. dahmorCilda qristeSemosili elmwife, Semecnebuli RmrTisa wyalobaauracxelobiTa. vina eseca uwyodeT, romel wurTaTa RmrTisaTa sivrce did friad ars, rameTu | keTilTa da keTilgamgoneTa niSTa aRCeniTa swurTis keTilad darTviTa, ZlevaminiWebiTa. rameTu keTilisa sulisaTs RmrTismoyuare da Tsad misi ars, viTar itysca dRe brZenTa xedvisa platon: keTili keTilTaTs ars keTil, vina igive keTili borotTais _ borot. xolo aw ams da ufrosRa gagoneba naTquamTa maT dauviwyebelad da xedva zenaTa wyalobaTa, | raTa davhyoT Tuali igi amaT eseviTarTa wyalobaTa gangrZobiTa. xolo vinaca cnes gandgomilTa Serisxva RmrTisa maTTanaTa Ts-TsTa, romelnime damgdebelni iqmnnes aw cixeTa da simagreTa da uwinares sjulisanica, vinaTgan Tamarsa zeda eseviTari usaxuri saqme ikadres; romelnime movides yelsabelmobmiT; romelnime mklvel-eqmnnes Tavisa biZasa da egre movides. da munca iqmnnes Cu|eulebiTni gamarjuebani. Semoqceuli dadga Walasa agaraTasa, monadire da monadime, mxiaruli da Semwyalebeli erTgulTa da sakuTarTa misTa. Seiwyala zaqaria varamis Ze da uboZa gagi qurdvaWriTa ganZamdis mravliTa sakuTariTa da mravliTa sanaxevroTa qalaqebiTa, cixebiTa da sofle|biTa. Seiwyales da uboZes sargisis Zesa ivanes pirvelad msaxurTuxucesoba, eli Sinauri da sapatio, da kaeni da kaiwoni gelaquniT da sxTa mravliTa saxarajoTa qalaqiTa da cixiTa. Seiwyalnes da dalocnes sxuanica didebulni mravalni. da SeqceulTa mimarTes saxlTa maT da natamalTa naWarmagevsa.

M332r

m221v

10

Q136r

15

M332v

20

1 iumies kek. 2 gardaslva kek. ganslva kek. 3 da1 _ Mm. damorCilda yauxC. 5 wurTiTa Mm. 6 aRWeniTa Mm. swurTisa Mm. keTilad-darTviTa yauxC., keTilad, darTviTa kek. 6-7 Zleva-miniWebisaTa kek. 7 RmrTismoyuareoba kek. Tsi da misi kek. 8 berZenTa yauxC. keTili Mm, kek. 9 boroti kek. ams] + gulis-xmis-yofa kek. 10 dauviwyebelad da kek.] da uviwyebad Mm, dauviwyebad da yauxC. xedva] + xedvisa Mm. wyalobiTa Mm. davhyoT yauxC.] davCyoT Mm, ara davhyoT kek. 11 gangrZnobiTa m. 13 damgdebelni iqmnnes kart.] damgdebel iqmnes Mm, kek., yauxC. 14 yel-sabel mobmiT kek., yauxC., el sabel mobmiT Mm . 15 mklvel-eqmnnes kart.] mkulel eqmnes Mm, kek. , mklvel eqmnes yauxC. Tavisa] Tavis Mm, yauxC., Tssa kek . munca V, kek., yauxC.] manca Mm. iqmnnes kart.] iqmnes Mm, kek., iqmna yauxC. CueulebiTni kek. ] CueulebiTa Mm, CueulebiTi yauxC . 16 gamarjuebani kek. ] gamarjueba Mm, yauxC. dadga kart.] dadges V, dga Mm, kek., yauxC. agarTasa m. moinadire da moanadime Mm. 17 Semwyalebeli] Semwyalebelman jav. 18 varamis kek., yauxC.] vardanis Mm, jav. gagi V, kek., yauxC.] gargi Mm . 19 cixebiTa Mm] cixeebiTa kek., yauxC. 20 da] Mm. 21 kaiwoni V, kek., yauxC.] kiwoni Mm. sxTa mravliTa kek., yauxC. ] sxuaTa mravalTa Mm. 22 Seiwyalnes da dalocnes kek., yauxC.] Seiwyales da daloces Mm . mihmarTes kek.

426

istoriani da azmani SaravandedTani da lixTimerTa didebulTa, SemnanebelTa SecodebisaTa da moajeTa SendobisaTa, iTxovnes cxovelni xatni da TT dedofali rusudan maT winaSe sayofelad, kaTalikozi, mandaturTuxucesi da sxuani ebiskopozni SinauriTurT saxeldebuliTa. vinaca gardamovides sanni didebulni da moeleni da gardamoitanes rusi, mefeyofili, da misca dedofalman simtkice pirvelad rusis uvnebelad gaSuebisaTs da merme _ mis Jamisa SecodebisaTs aras Senanebisa. da warmoZRuanebiTa dedoflisaTa movides naWarmagevad da rusi, ivanes misandobelad | mTxoveli, warvida, masve missa sueubedursa gzasa gaemarTa. da Seiqmna mSdoba, sixaruli da erToba, romeli araodes sada vis uxilavs. da erTbamad Zovdes lomi da ari da ixarebdes vefxi TikanTa Tana da mgeli cxuarTa Tana.1 gandidna saxeli Tamar|isi yovelsa zeda pirsa queyanisasa. da laSqrobda daviT brZanebiTa da gamorCeviTa Tamar suealeqsandrianisaTa da imarjuebda SewevniTa zegardamoTa. da amas Sina miicvala gamrekeli amirspasalari da Tmogsagan kide ara daakles SvilTa misTa. maSin uboZes amirspasalaroba zaqarias margrZelsa, Zesa sargis amirspasalarisasa, mjdomsa somexTa mefisa | adgilsa, patronsa lorisasa. moumates qalaqica rusTavi moymesa Rirssa spaspetobisasa. da Wiabersa mandaturTuxucessa moumates da uboZes Jinoani, qalaqi da cixe, mravliTa mTiuleTiTa. da Seiwyales sargis varamis Ze, daloces da uboZes Tmog, da quemoT wirqualelni. zartibis Zeni, grigolis Zeni, Wiaberis Zeni da maxatlis Zeni da Tavni kaxeTisani _ TorRas Zeni _ Seiwyalnes TToeulni TsiTa wesiTa: romelnime _ axlad dalocviTa, romelnime _ momatebiTa. egreTve _ qarTvelni, somxiTarni, Torelni, mesxni da taoelni.
1 lixTimereT M, lixTimerT m. 2 winaSe Mm, yauxC.] Sua V, kek. kaTalikozi V] kaTolikisa Mm, kaTalikosi kek., yauxC. 3 sxuani V, kek., yauxC.] suiani Mm. episkoposni yauxC. vinaca V, kek., yauxC.] vinca Mm. 4 sanni jav.] svianni Mm, suianni kek., svanni V, suanni yauxC. moeleni jav., kek.]. meeveni M, yauxC., mevelni m. rusi V, kek., yauxC.] rusT Mm. 5 unebelad Mm. 6 Secodebisa kek. aras m, yauxC.] ars M, ar kek. Senanebisa Mm, yauxC.] mosenebisaTs kek. warmoZRuanebiTa br.] Mm, jav., kek., warmoZRuanviTa V, warmoZRuanvebiTa yauxC. dedoflisaTa Mm, yauxC.] dedoflisa Ta jav., da dedoflisad kek. 8 Seiqna Mm. 9 erTbaSad kek. 10 cxuarTa m, yauxC.] cxuarT M, cxovarTa V, kek. Tana] Mm. ganadidna m. saxeli V, yauxC.] sxulani Mm, saxelni kek. Tamarisi yauxC.] Tamarisani Mm, kek. 11 laSqrobda V, kek., yauxC.] laSqrTa M, laSqarTa m. daviT V, kek., yauxC.] daviTis Mm. sue aleqsandrianis Tana Mm. 13 da1] _ kek. miicvala V, kek., yauxC.] maT wavla Mm. amis spasalari Mm. da2] + Tana Mm. dakles Mm. 15 amir spasalrisasa M. mjdomTa MQm. mefisaTa MQm. patronsa bis Mm. lorissa Q. 16 Rirssa kek., yauxC.] MQm. mandaturTa uxucessa Q. 17 moumtes Q. Jinoani MQm] Jinvani kek., yauxC. mravalTa M, mrvlTa Q, mravlTa m. 18 quemo kek. wirqulelni MQm. zartebis Q. 19 maxatelis Q , da maxatlis yauxC. TorRas kek., yauxC. ] TorRais V, Torias Zeni MQm. 19-20 kaxeTisani _ TorRas Zeni, Seiwyalnes kek., kaxeTisani TorRas Zeni, _ Seiwyalnes yauxC. 20 TToeuli MQm, TToeli kek. axld Q. dalocviTa V, kek., yauxC.] dalewviTa MQm.
1

m222r

M333r

10

Q136v

15

20

esaia 11,6. 427

istoriani da azmani SaravandedTani vinaca guzan, pirveliTganve warmwymedeli Tavisa, awca gamtaneli taoskarisa, vaSlovnisa da sxuaTa cixeTa mravalTa, warvida queyanasa Saharmenisasa. da samZivari sxTa aznaurisSvilebiTa, romelTa Tana | iyo meRneTuxucesica sefeSvilad klarjeTisa da SavSeTisa. da gavides mTasa kolisasa. moegebnes wina zaqaria fanaskerteli da | Zinelni, kalmaxelni, ymani kargni da patronisagan Sewyalebulni. da Seyrasave cnes guzanis Svilisa Saharmenis laSqriTa moslva guzanis colisa da Svilisa warsxmad da cixeTa Sina TurqTa Seyenebad. daRacaTu laSqarni didni iyvnes da patronni Tormetisa droSisani da eseni _ mcireni, msenebelTa qristes sjulisaTa da Tamaris bedisa da simarTlisaTa Sebma-uyves da sididiTa maTiTa da sikeTiTa didad daWirvebuli omi gardaiades. bolod, maTTa gamqcevelTa da amomwyuedelTa, elTmyrelTa guzanis col-SvilTa, TanaSemoqceulTa aixunes cixebi da simagreni. da kualadmgebelni queyanisani moiwivnes winaSe Tamarisa, romelman mihfina naTeli wyalobisa da gardaiada madli moWirvebisa da simnisa maTisaTs. da darCes ymani saxeloanni da patroni sargebliani. da amas eseviTarsa wyalobasa Sina RmrTisasa orniRa mklebian waRmarTisa gamoCenilobani. ilocvides moqeneni, RmrTisa da | wmidaTa xatTa momseneni pirmSoTa ZlierebaTani. xolo vinaTgan hyo|fs wyalobaTa damrekelTa ganmRebisasa da mTxovelTa niWebisasa da meZiebelTa povnisaTa, viTar iqmna saras ze, gina Tu raqaelissa, anu Tu elisabedissa da ufrosRa annassa da, vikadro, mariamissa, miudga Tamari ganwmediliTa gonebiTa da taZrisa RmrTisa aRmsWualulisa sanTliTa sxeulisaTa, murvaliTa guliTa da ganaTlebuliTa suliTa tabamelisa beTlemmyofelman mun
1 vinca MQm. guza Q. pirveliTaganive Mm, pirveliTaganve Q. 2 vaSlovanisa kek., yauxC. sxuaTa kek., yauxC.] saxlTa da MQm . Saharmenisasa kek., yauxC.] Saermanissa MQm. samZivari kek., yauxC.] samZRuari MQm. 3 sxTa V, kek., yauxC.] saxeliT MQm. aznaurisris SvilebiTa M. sefe Svelad MQm. kalarjeTisa m. 4 fanaskuerteli m. 5 Zinelisa MQm. kalmaxeli Mm, kalmxeli Q. Sewyalebuli MQm. Seyrasave Mm] Seyrsve Q, Seyrasave Tana kek., yauxC. 6 Svilsa Q. Sermanis M, Sermns Q, Sermazanis m. laSqriT Mm, lSqrT Q. moslva Q, mosula Mm. colisa] Q bis. warsasxmelad kek. 7 da] MQm. laSqar-didni kek. patroni MQm 8 aTormetisa. kek. ese MQm. qristes Tay., kek., yauxC.] hques MQm. 9 Sebma-uyves kart.] Sebma yves yauxC., Seibnes MQm, kek. 11 elTmyrelTa kart.] elTa (lTa Q) myrelTa MQm, elTamyrelTa kek., yauxC. cixebi MQm] cixeebi kek., cixeni yauxC. 12 mi fina M, mifina Q. 13 gardaiada yauxC.] gardada MQm, gardauada kek. ymani kart.] yrmani MQm, kek., yauxC. 14 saxeloani MQ, saxelovani m. 15 orniRa] odenRa Q. mklebian yauxC.] mklebianeni MQm, + me kek. waRmarTisa kek.] waRmarTis MQ, yauxC. 16 moqenni Q. xatTani kek. momsnni Q. 17 ZlierebaTani kek.] ZlirebiTa MQm, yauxC. vinaTgan] vinTgan MQ, + RmerTi kek. ganmRebisasa Mm] gamoRebisasa Q, ganRebisasa kek., yauxC. da] kek. 18 niWebissa Mm. ze kek., yauxC.] Ze MQm. raqaelissa kek., yauxC.] rCeulisasa MQm. 19 elisabedisasa M. annassa kek., yauxC.] ananiasasa M, ananiassa Q, annasisa m. miudga m, kek., yauxC.] miuida M, miuda Q. 20 sanTlisaTa m. 21 murvaliTa kek., yauxC.] murvalebiTa MQm.

M333v

m222v

10

15

Q137r M334r

20

428

istoriani da azmani SaravandedTani Sva Ze, swori Zisa RmrTisa, da uwoda saxeli axovnisa mis mamisa Tsisa giorgi, romlisaTsca yuavili ukudavTa nawilisa aRmogueyuavila. amas eseviTarsa moxedvasa RmrTisa, samebiTa srulisasa, pirvel darComasa Tamarissa da aRmoSobasa Zisa gorgaslianisasa ramca Tqmad miegeboda saxe sixarulisa anu madlobisa RmrTisa? ixarebdes, iSuebdes, imoTxvides samoTxesa Sina | amis sawuTosasa,ganmaTavisuflebelni tyueTani, Semwirvelni eklesiaTani, mwirvebelni mRdelTani da mimcemelni monazonTani, mowyaleni glaxakTani, erTbamad madidebelni RmrTisani, mwyalobelni ebiskopozTani da Sdisave samefosa spaTani. da TT dedofalman rusudan da gazrdilman misman mefeman daviT da daman Tamarisman da yovelTa myofTa amis samefosaTa, msgavsad moguTasa, el-yves ZRunebad da miniWe|bad. mcnobTa gareT berZenTa mefeTa, sultanTa, aTabagTa da amiraTa sparseTisaTa warmoavlinnes niWni da ganZni kmasayofelni. da eseviTarsa amas dRekeTilobasa Sina ixiles yrma axali, pirvel saukuneTa ganwesebuli Zed mefisa, mefed, Svilad cxebulad daviTianad. rameTu odes daxatuli bunebisagan iSva da warmoiCina, moaqundes Ts Soris xatni da saxeni TsTa damsaxTa mSobelTani da mnaTobni scvides mas da enTeboda suli zenisa sferoisa da metbedi bedsa zeda da sanoba suesa zeda, marjuebani umetesni warematebodes SaravandTagan mamrC|oblebiTa. eseviTari iqmna galaSqreba, romeli araodes visgan qmnil iyo bagratoanisa. pirvelad SemkrebelTa bedsa da suesa zeda laSasa, romeli ganmanaTlebelad soflisa iTargmana, mihmarTes bardavad, didad da Zuelad qalaqad. amomwyuedelTa
1 Sva kek., yauxC., Q ] Svaa M, Suaa m. swori Zisa RmrTisa kek., yauxC., Q ] m*. giorgi mV, yauxC.] MQ, kek. 2 aRmogueyuavila yauxC.] aRmogueyuavla kek., aRmoguyovila Q, aRmogueyovla M. 3 samebiT kek. pirvel darComasa kek., yauxC.] pirvelad rComisa MQm. Tamarisa MQm. 4 gorgaslianissa kek. Tqumad kek . 6 sawuTosa MQm . ganmaTavisuflebelni yauxC. ] ganmaTavisuflebulni Mm , gnmTvisuflblni Q, ganmanTavisuflebelni kek. mawirvebelni kek. 7 mRudelTani M, mRdlTani Q. 8 mwyalobelni kek.] mwyobelni MQm, yauxC. episkopozTani kek., episkoposTani yauxC. da] yauxC. spaTani kek.] spaTa Tana MQm, yauxC. 9 rusudan V, kek., yauxC.] MQm. gazrdilman V, kek., yauxC.] gamzrdelman MQm. daviT V, kek., yauxC.] MQm. Tamarisman yauxC., Q] Tamarisaman Mm, kek. 10 mogTa Q. mcnobTa yauxC.] mcnobTa amisTa kek., cnobiTa MQm. 11 amirTa MQm. warmoavlinnes kart.] warmoavlines MQm, kek., yauxC. 13 da eseviTarsa yauxC.] da viTarca MQm, kek. 15 da] m. warmoaCina MQ, warmoeCina kek. Tuisi MQm . 16 mSobelTani kek., yauxC.] mSobelTa Mm, mSoblTa Q. scvida MQ, scvivdes kek. eTneboda MQ. sferosa kek. 17 suanoba Q. marjuebni Mm. umetesi waremtebodes Q. 18 mmrCoblebiTa Q, mrCoblebiTa kek. ese vriTqna (?) Q . qnil MQm. 19 bagratoanisagan kek. 20 laSassa kek. gnamnTlbld Q. 21 iTargmana Mm, kek.] iTargmna Q, + afsarTa eniTa yauxC. mihmarTes V, kek., yauxC.] Tes MQm. qalaqTa MQm. amomwyuEdlTa Q. * M-Si es sami sityva kalmis wveriTaa waSlili (kek.).

m223r

M334v

10

15

Q137v

20

429

istoriani da azmani SaravandedTani aranisaTa gamoiRes didZalTa omTa pirvel nebroTisa haosis Zmisa bardosis mamuli da Senebuli. avsilTa simravliTa tyueTa da saunjeTa auracxelTaTa aTavisufles sambevroba tyueTa dRegrZelobisaTs Tamarisa da Zisa misisa. muniT gamomgzavrebulTa, arca Tu Tsa erTisa gamomsuenebelTa, mswrafl warsrulTa ilaSqres azrums, karsa kar|nu|-qalaqisasa. da mun iyo simravle omTa, wyoba huneTa da xeTqeba abjarTa. romlisa meSuelad iyvnes surmaneli, kareli, spereli da SigniT salduxis Ze nasradin da orni Zeni misni laSqrisa simravliTa, queiTisa da cxenosnisaTa, uamraviTa. da ciskrisa bindsa misrulTa da damwyebelTa omisaTa Ramisa bindman ulxina gayrad. da viTar gamoda Rame igi, da movides laSqarni uTualaviTa da miuwdomeliTa alafiTa. da SigniT myofni, viTarca mecni, iRrWendes kbilsa maTsa da wuersa ifxurides, mxilvelni vinme colTa datyuebulTani da vinme SvilTa da vinme simravlesa jogisasa da remisasa. da mTqmelni esre tirodes: `vina Cemda eseviTari Serisxva, vinaTgan araodes gxilavs tomi qristianeTa sanaxebsa sayofelTa CuenTasa!~ da viTarca ganTenda, hkres bukTa da dabdabTa da Seiqmna zma qalaqsa Sina. damskunelni sisxlTa maTTa daTxevisani gamovides bWeTa qalaqisaTa, gaawyves azmi queiTisa da cxenosnisa. wamodges bansa zeda da SukaTa Sina isrismsrolelni da qvismtyorcelni. da viTarca ixila mefeman daviT da spaTa misTa gulmyarad gamosruleba maTi, iTxoves saWurveli da aRsxdes remaTa amxmelni horolTani. | aha mislvasave
1 arnisaTa MQm. homTa MQm. pirvel kek., yauxC.] pirvelisa MQm. nebroTisTa kek. haosis kek.] haos V, ahrios MQm, herosis yauxC. Zmisa kek., yauxC.] Svilisa MQm. bardosis br., kek.] bartosisa MQmV, bardosisa yauxC. 2 Senebuli kek., yauxC.] SenebiTa MQm. tyueTaTa kek. saunjeTa auracxelTaTa kart.] saunjeTaTa auracxelTa MQm, yauxC., saunjiTa auracxeliTa kek. 3 Tamrisa M. 4 Tuisi MQm, TTsa kek. 5 warsulTa kek. arzrums kek., yauxC. -qalaqisasa kek., yauxC.] qalaqisaTa MQm. omTa V, kek., yauxC.] homTa MQ, homTa da m. 6 huneTa kek., yauxC.] honeTa MQm. meSuld Q. surmaneli V, kek., yauxC.] suramneli Q, surameli Mm. 7 spereli Q] Mm, kek., yauxC., speruli V. nasr-addin kek. laSqrisa kek., yauxC.] laSqriTa Mm, lSqrTa Q. 8 queiTisa m, yauxC.] qoiTisa MQ. uamraviTa kek., yauxC.] uamravlsa MQm, uamrvlsa Q. da2] kek. ciskris Qm. misrulTa V, Tay., kek., yauxC.] mis rTa Q, mis romelTa Mm. da damwyebelTa kek., yauxC.] da mwyeblTa Q, damwyebelTa Mm. 9 omisTa Q. Ramis m. da] kek. da2] kek. 10 da2] kek. meci m. 11 ixrWendes m. ifxrvides m. da tyublTani Q, datyuevebulTani kek., yauxC. 12 simravlisa kek. mTqumelni kek. esreT m. vina yauxC.] 13 vin QMm, vina kek. 14 sanaxebsa-sayofelTa kek. 15 da2] m. Seiqmna V, kek., yauxC.] QMm. zma QMm] zami kek., zahmi yauxC. qalaqsa V] qalaqTa QMm, kek., yauxC. 16 damskunelni yauxC.] damaskuneli kek. sisxlTa kek., yauxC.] sisxlTani QMm. daTxevisani yauxC.] da Txevisni Q, da Txovisani Mm, daTxevisa kek. daTxevisani gamovides yauxC.] daTxevisa. gamovides kek. gawyus Q. 17 qoiTisa MQ, kek. warmodges kek. bansa] bnas Q. SukaTa V, yauxC.] SukTa kek., bukTa MQm. isris msrolelni kek., yauxC. 18 qvismtyorcelni kart.] qvis mtyorcnelni Q, kek., qvis msrolelni Mm, yauxC. misTa] mTa Q. gulmyarad V, kek., yauxC.] gul moyurad MQ, gul moyurad guliTa m. gamosruloba kek. 19 remaTa kart.] armTa Q, aramTa Mm, raSTa kek., yauxC . horlTani Q, da horolTani m. mislsa ve Q, misulasave Mm.

M335r m223v

10

15

Q138r

20

430

istoriani da azmani SaravandedTani dastexes saxed mexistexisa, aRixunes da hkr |es. da dajerebulni Tavisa kacobasa Seixuewnes jariTa amwyuedelni erTmanerTisani. da rcxuenilni colTagan sakicxel da sanerwyuav iqmnnes bunebiT elamTa xadumTagan, mkleni da mginobarni muhmedis sjulismdeblobisani. da Semoqceulni mefe daviT da laSqarni misni | movides mxiarulni queyanadve Tsad, muniT ZlevaSemosilni da aqaT mnaxavni Tamaris saSoT mTiebisaT aRmobrwyinvebulisa iakobis varskulavisani,1 romelman izmna sueni, izmna Zlevani, izmna naTeli. xolo me, morides gangrZobasa wyinobisasa, mconis dagdebad Ruawli omTa da marjuebaTa ukanasknelTa, umjobesTa pirvelisaTa. da maiZulebeli guli aRZravs orRanosa gonebisasa, romel ars ena, metyueli da warmometyueli moTxrobaTa eseviTarTa. odesme Jamsa erTsa Sina Seyrilni gavides gelaqunad da Caiares xaCiani da Cavides queyanasa yaryrisasa da miuwies balyunamdis da moarbies yoveli arani da amoiares kari ganZisa. da Seiqmna karTa zeda didi SuRli da ganaRamca gaaqcivnes da Sexuewnes qalaqad. yaryriT Sanqoramdis equsi dRe iares. da romeli dRe gardasrula, Tumca ara moweul iyvnes laSqarni da ara Semobmodes? da yovelgan ZlevaSemosilni da mZleni Semoiqces da movides sixaruliTa winaSe sixarulsa yovlisa sofl|isasa. da kualad loridaRma warvides orni Zmani, sargisis Zeni zaqaria amirspasalari da msaxurTuxucesi ivane, morbevad rasis pirisa. da muniT wamosrul iyvnes
1 da stexes MQ. mexisa texisa Mm, kek. da 2] kek. Tavis MQm, yauxC. kacobasa kart.] katobasa MQ, kek., yauxC., kataobasa m. 2 erTmaneTisani m. colTagan kek., yauxC.] calTagan Mm , wilTgn Q. 3 saneryvav Q, sanarwyuav m. iqmnnes V] iqmnes MQm, kek., yauxC. bunebiT elamTa kart.] bibTa elimTa MQm, kek., yauxC. xadumTagan Mm] xdumTgn Q, da xadumTagan kek., yauxC. mkleni MQ] mkulelni m , mkilvelni kek., mkileni yauxC. mginobrni Q, maginobarni m. muhmedisa Q. 3-4 mahmadis rjulis mdeblobisani (rj.-md yauxC. ) kek. MQm, yauxC. 4 daviT] TaviT M, TT Q. 5 Tuisda m. Zleua Semosilobani m, Zleva Semosilobni (Semosilob ni Q ) MQ. da m. Tamarisa saSod MQm. 6 mTiebisaT kart.] mTiebisaTa Mm, mTiebisa kek., yauxC. aRmobrwyinvalebisa Mm, aRmobrwyinvlebisa Q. 8 moridsa kek . gangrZnobasa m . mconis V, kek., yauxC.] mcTonisa MQm. dagdebad V, kek., yauxC.] da gdebc MQm. 9 m rjvebTa Q, marjuebelTa Mm. ukanasknelTa] kek. umjobesTa V, kek., yauxC., Q] Mm. maiZulebeli kek., yauxC.] miZulebuli (miZul bli Q) MQm. aRzrav Mm 10 s. moTxrobaTa kek. ] mTxrobTa MQm, mTxroblTa yauxC. 11 JamTa MQm. 12 queyanasa V] queyanad MQm, kek., yauxC. yaryrisasa V] yryrissa Q , yuaryuarisisa Mm, yaryrisisad kek., yauxC. balyunamdis V, kek.] balayunamdis m, blayunamdis MQ, belaynamdis yauxC. arani V] arsi MQm, arezi jav., kek., yauxC. 13 gaRanamc MQm. gaaqcivnes V, kek., yauxC.] gqcies Q , gaiqces Mm. 14 Sexuewnes Q ] Seixuewnes Mm, kek., yauxC. yaryriT MQ, kek.] yuar (zed wiTluriT aweria: `yaryriT~) m, da yaryriT yauxC. 15 ara moweul iyvnes kek., yauxC.] ara mosweodes V, moweul iyvnes (iyunes Mm ) MQm. yovelgniT kek. 16 movides MQm, yauxC.] mivides kek. sixaruliTa winaSe MQm] sixarulsa winaSe kek., yauxC. sixarulsa V] saxlsa Q, Mm, kek., yauxC. 17 loridaRme m . zaqria Q. 18 raxsis Qm. pirsa Mm, yauxC . warmosrul m, kek., warsrul Q.
1

M335v

m224r

10

15

M336r

20

ricx. 24,17. 431

istoriani da azmani SaravandedTani laSqarni dvinelni, bijnelni da amberdelni mekobrobad da mzerad qaravnisa. viTar cnes amaT, Seiyarnes saSualobasa gzisasa da ekueTnes urTierTas. da ufros omisa da mned brZolisa saqebel iyo wamRebeli sulisa sificxe. da qvelobisa maTisagan avsebulni da saxelovanni movides winaSe | daviT sue|amaRlebulisa da Tamar RmrTivdamyarebulisa. Semdgomad amissa hkadra kaenisa patronman ivane msaxurTuxucesman daviTs da awa laSqrobisa ZaliTa SesamarTebelad didsa da sasaxelosa: mosarbevelad didisa gelaqunisa, sparsi-bazrisa da goralauqisa. maSin gahyva moyme dRiTidRe matebuli, waRmarTebuli da wakueTebuli omTa da laSqrobaTa. damsxmelTa aRiRes tysa, jogisa, aqlemisa, zroxisa da cxurisa simravle, Semsgavsebuli qSaTa. da sadaca vin laSqarni da meSuelni Tavisa deda-wulTani gardekidnes, gaaqcivnes, amoswydnes da daocnes. vinaca iavarmqmnelTa sparsi-bazrisa sultnisa moedansa Sina el-yves sixarulad da asparezobad, rom|eli-eseca arodes visgan qmnil iyo. vinaTgan odesme igive rusi, amis samoTxisagan eqsoriaqmnili, kaenisebr mklveli ara Zmisa, aramed Tavisa Tsisa, verca nadisa Rirs iqmna da moiSala samoTxesa, sameufosa qalaqsa kostantipoles, yofisagan. yovlgniT ara mterawyuedili mefe, aramed sambervelawyuedili, mivida aTabagisa da misgan aiRo aranis queyanasa sayofi, Semsgavsebuli ssa misisa. munidaRman Semyreli laSqarTa ganZisa da aranisaTa
1 bijnelni V, kek., yauxC.] bajanelni MQm. mzirvad jav. viTar yauxC.] vr Q, ver Mm, kek. 2 ekueTnes V, jav., kek., yauxC.] ukueTne M, ukueTne Qm. urTierTars MQm. 3 brZolisa QV] brZolvisa Mm, kek., yauxC. mned-brZolvisa kek., yauxC. sificxe. da kart.] sificxed MQm, sificxe kek., yauxC. maTisagan MQm] maTisa() kek., yauxC. sificxe. da qvelobisa maTisagan avsebulni kart.] sificxe qvelobisa maTisa, avsebulni (maTisa. avsebulni kek.) kek., yauxC. avsebulni] (davliT) avsebulni jav., avsebulni alafiTa kek. 4 saxelovanni yauxC.] saxelovani m, saxeloani MQ, saxeloanni kek. da movides MQm. -amaRlebulisa V, kek., yauxC.] amRelisa MQm. da] MQm. 5 hkadra V] MQm, kek., yauxC. kenisisa M, kenisa Q, kenisis m. 5-6 daviTs da awa V] daviT da awuia MQm, awa daviT kek., yauxC. 6 SesamarTebelad kart.] SesamarTebelsa V, SesamarTebad MQm, yauxC., SemarTebad kek. sasaxelosa] saxelovansa m, + saqmesa kek. mosarbevvelad V, kek., yauxC.] mosarbevlad MQm. 7 goralauqisa V, kek., yauxC.] gorla qunisa MQm. ghyua Q. ddiTi dRe M. 8 warmarTebuli kek., yauxC. wakeTebuli kek. aiRes Q. tyvis Q. jogisa V, kek., yauxC.] jobisa MQm. da m. 9 cxovarisa kek. vin V] vis MQm, kek., yauxC. laSqarni V, kek., yauxC.] laSqarTa MQm. 10 gaqcivnes MQm. amoswyuides da daoces MQm. 11 vinaca V, kek., yauxC.] vinc MQm. iavarmqmnelTa yauxC.] uar qnilTa MQm, onavarmqnelTa kek. sparsi-bazrisaTa kek.] sparsi bazris MQm, sparsi-bazrisa yauxC. sultnisa V] sultnis Mm, kek., yauxC., sultnis Q. moedansa V] moedans Qm, kek., yauxC. 12 romel eseca V, jav. qnil MQm. 13 odesme] kek. kaenisebr T] kaenisaebr MQm, kek., yauxC. mklveli yauxC.] mklvel Q, mkulvel Mm, mkuleli kek. 14 vera kek. nadisa kart.] naidsa V, MQm, kek., yauxC. samoTxes Q. 15 kostantipoles MQm] konstantinopoles kek., kostantinepolis yauxC. yovlgniT] yolgniT Mm, ylgniT Q, yovelgniT kek., yauxC. 16 sambervel- yauxC.] sambral MQm, afra- kek. aTabagisad kek. arnis MQm. queyanasa kek.] queyanisa MQm, yauxC. sayofi MQm] samyofi kek., yauxC. 17 ssa kek., yauxC.] sulisa MQm. munidaRman V, yauxC.] muniT daRman MQm, muniTdaRma kek. laSarTa M. da] MQm. arnisaTa MQm.

m224v Q138v

10

M336v

15

20

432

istoriani da azmani SaravandedTani movida queyanasa kambeCisasa da SigniT mindori moarbia da aiRo simravle tysa da natyuenavisa. maSin xornabujisa patronman saRir maxatlis Zeman cna da Seiyara mcirediTa laSqriTa da miewia samiTa SviliTa wamebad Tavisa. ara Tu orni erTisaTs laSqrobdes da aTni erTisaTs da | ocni orTaTs. garna manve sueman da simarTleman Tamarisman dasca risxva RmrTisa uxilavi da, viTarca gedeonisgan gasmies,1 mciredni miewivnes da gaaqcivnes, Camoyarnes da daocnes, vina rusi ZliT same gardaixuewa. xolo eseca uwyodiT Tquen, msmenelTa, daRacaTu samisod gaWriTa mecqmnilTa mecebr aCuenis ulmobelobiTa uwyalo-qmna, | garna ixileT, Tu viTar saturfo da andamatebrivi momzidoba aqunda mecTa guleb|isa. odesme SarvanSas lomisa bokueri gamoegzavna, maT gazardes da esreT didi da sazareli Seiqmna, rome arca veluri, arca Sinauri gazrdili arca vis unaxavs misi araki. raJamsca darbazs moiyvanian, esreT aqunda trfiali, survili da siyuaruli Tamar RmrTivganmanaTlebelisa, romel mrCoblTa jaWuTa mi da mo qceulebaman kacTa kidebisagan ver daiWiris, vire Tavi ubeTa ar Caudvis da loSnidis, viTarca Zuel odesme mowameTa metafrasebi mogTxrobs. da odes daiWirian da damagrdian, wyarosa msgavsni cremlni gardamosTxivnis TualTagan, romelni daaltobdes miwasa. amas eseviTarsa mZlevelobasa mterTa da mecTasa, winaaRmdgomTa da urCTa damobasa SinaTa da gareTasa, gavida SiSi da zari, saxeli oTxbunebaTa da oTxkuTxebaTa sulisa anagebobisaTa aRmosavleTiT dasavleTamde, CrdiloeTiT samxramdis.
1 kambeCisasa MQm] kambeCovanisasa kek., kambeCanisasa yauxC. mindori V, yauxC.] mindorni MQm, kek. tyavisa Q. 2 danatyunvisa Q. 3 xornabujisa V, yauxC.] xosasan (xorasn Q) buWis MQ, xornabujis kek. 4 Tavisa] + damdebeli kek. 5 simarTleman V, kek., yauxC.] simravleman MQm. Tamarisman yauxC., Q] Tamarisaman Mm, kek. 6 gedeonisgan yauxC., Q ] gedeonisagan Mm, gedeonisaganni kek. gasmies V, yauxC.] MQm, kek. mcired MQm. gedeonisgan gasmies, mciredni miewivnes yauxC.] gedeonisaganni mciredni, miewivnes kek. 7 daoces MQm. vina] MQm bis, vina kek. ZaliTa Mm, ZliTa Q. 8 uwyodiT kek., yauxC.] uwyiT MQm. gaWriTa] gaWriT yauxC., kek. -qmniTa] qmnilebiTa Q, qnilebiTa Mm. 9 ulmelobiTa m. satrfo kek. 10 andamtebrivi Q. momzidoba yauxC.] momzidob Q, momzedoba Mm, momzidveloba kek. aqunda V] aqus MQm, kek., yauxC. gulbisa Q, gulobisa Mm. SarvanSas kek.] SarvaSes MQm, yauxC. 11 gazardes kart.] gaexardes MQm, gaezardes kek., yauxC. esdeni m. da sazareli V, kek., yauxC.] gaxareba MQm. Seiqna MQm. 12 Sina-gazrdili kek. araki yauxC., Q] arki Mm, msgavsi, arca smenia arakad kek. raJamsca yauxC.] raJamca MQm, raJams kek. miyvanian MQm. 13 trfiali kart.] tirili Q, treli Mm, yauxC., sixaruli kek. 14 romeli Q. mi da mo qceulebaman kart.] mimo daqceulebaman V, mida mocalebaman MQm, mi- da mocalebaman yauxC., gina Tu Secvalebaman kek. kidebisagan kart.] kidebisaman MQm, kek., yauxC. 15 da] MQm. viarca M, va Q. 16 odes kek.] odesme MQm, yauxC. damagrdin kek. wyarosa Q] wyaros Mm, kek., yauxC. 17 daltobdes Q, daaltobdebs Mm. 18 ama m. 19 SinaT Q. gareTisa MQm. gavida MQm] gada kek., yauxC. 20 anagebobisaTa kart.] ana gebobissa Q, angelozebisasa Mm, angelozebisa yauxC., angelozobisa kek.
1

m225r

Q139r M337r

10

15

20

msaj. 7. 433

istoriani da azmani SaravandedTani amas Jamsa Sina moikla yizil-arslan, aTabagi da aw gasultnebuli, muhlidTa mier. darCes samni Svilni falavandisani mpyrobelad yovlisa sparseTisa, romelTa mamisa da biZisagan gahyofodes queyanani | esreT: ufrossa _ xutlu-inanCis _ erayiT xuarasnamdis da babilovnamdis; da Sedegsa _ amir-bubaqars _ adarbadagani s|omxiTamdis; da umcrossa _ amir-mirmans _ arani gurganis zRT gelaqunis zRuamdis. amas Sina, viTar wesi mravalmTavrobisa, Seiqmna Suri da doma, da sZlia amirbubaqar da pirvelad ipova, iota ufrosi Zma da dajda aTabagad. da umcrosi Zma aranidaRman, amir-mirman, SeesiZa SarvanSas. da TT SarvanSas da mas belaynis karsa zeda daesxa da gaaqcivna da TT darCa galaRebuli da gadidebuli Jamadmde. xolo vinaTgan uRono-iqmnnes SarvanSa da amir-mirman, rameTu mas Jamsa Serisxvaca moiwia saxlsa zeda Sarvanisasa, romeli SeaZrwunebs queyanasa, | Seaxebs mTaTa da aRakumolebs.1 SeryeviT Searyivna da dascna zRudeni da cixeni Samaxisani. uCino-iqmnnes yovelni mas Sina myofni, romelsa Sina warwymdes SarvanSas coli da Svilni. da msmenelTa amisTa, mtyebelTa TavisaTa, damsxmelTa TavTa nacrisaTa, aRixilnes Tualni maTni da aravin ixiles msneli da macxovari maTi, garna RmerTi mxolo da RmrTisagan RmerTqmnilni daviT da Tamar. warmoavlinnes mociqulni Semosaxuewelad ZRuniTa uricxTa, TualTa da margalitTa fasdaudebelTa warmomgzavnelTa da moajeTa da moqeneTaca amisTa: `vinaTgan Zal aqus Zalsa Tquensa da brZnivgamo|rCeulebasa
1 yizil-arslan kek., yauxC.] yizarslan MQ, yizrasan m. 2 mpyrobelad V, yauxC.] mpyrobeli Mm, pyrobli Q, mpyrobelni kek. sparseTisani kek. 3 mamisa da biZisagan Q] mamisagan da biZisagan Mm, kek., yauxC. xutlo (xutulo m) inanCs MQm. 4 xuarsnamdis Q. babilovnamdis kek.] babiloanamdis Mm, yauxC., babiloanmdis Q. Semdegsa kek. amir-bubaqars V, yauxC.] MQm, amir-bubqars kek., amira abubaqars jav. adarbadagani V, kek., yauxC.] arabegni MQm. 5 umcros Mm, umcro Q. amir-mirmans V, kek., yauxC.] MQm. arani] arian Mm, arn Q. gurgnis Q, gurgenis Mm. zRvami M, zRu[a]mdi Qm, zRuadmde kek., yauxC. 6 viTar m] viTari MQ, viTarca (viTar yauxC.) ars V, kek., yauxC. 6-7 amir-bubqar MQm, kek. 7 pirvelad Q] pirvel Mm, kek., yauxC. ipova Mm, kek.] ipoa Q, yauxC. iota V] MQm, aota jav., kek., yauxC. 8 aranidaRman yauxC.] eranidaRman MQm, kek. amir marian MQm, amir-mirmani kek. SesiZa MQ. SarvaSes MQm. mas kek., yauxC.] ms Q, mis Mm. belaynis yauxC.] bulynisa Q, bulanisa Mm, baluyanisa kek . 9 gaqcina Q. Jamamde Q. 10 -iqmnnes kart.] iqmnes MQm, kek., yauxC. SarvaSiani da amir amirani (amirni Q, amiriani m) MQm. 11 Sarvnisasa M. aRakumolebs kart.] aRkumolebs MQm, kek., yauxC. 12 SeryeviT] man SeryeviT kek. Searyivna V, kek., yauxC.] Searyevs MQm. Samaxiasni kek., Samaxiisani yauxC. -iqmnnes kart.] iqmnes MQm, kek., yauxC. 13 SarvaSis Mm, SarvaSs Q. 14 mtyepelTa Mm. TavisTa Q. da msmelTa Q. necrisaTa Q. 15 ixilnes Q. mxoloi yauxC.] mxilvelni MQm, mxolo kek. 16 da kek., yauxC.] MQm. RmerT qnilni Mm. warmoavlinen MQm . Semosaxuewelad yauxC.] Semosaxuewelni MQm, Semosaxuewlad kek. 17 TualTa da margalitTa fasdaudebelTa warmomgzavnelTa kart.] Tualisa da margalitisa fasdaudebelisa (TualiTa da margalitiTa fasdaudebeliTa MQm) warmogzavniTa MQm, kek., yauxC. 18 Zal-aqus] aqus kek.
1

m225v M337v

10

Q139v

15

M338r

20

fsalm. 143,5.

434

istoriani da azmani SaravandedTani da suesa aleqsandriansa Tquen Tamarissa, simnesa da siqvelesa Tquen daviT daviTianisasa, uebrobasa laSqarTa TquenTasa aReba yovlisa sparseTisa, maSin dasT asuli Tqueni, naTelSesatysi nayofi saamo mecnierebisa da brwyinvaleba SaravandTmkrTomelobisa Tquenisa, patronad yovlisa sparseTisa!~ da maSin aramaRirsman siZobisaman | ubrZanes imedi Suelisa da elisapyrobisa. da gansca brZaneba da waravlinna Sikrikni da malemsrbolni wuevad laSqrisa imeriT da ameriT. rameTu mas Jamsa Zma yivCayTa mefisa sevinjisa savalaTi aqa iyo samsaxurad. didTa laSqarTa Semyrelni dadges dasoTa Sina, romlisa simagriTa da simravliTa aRivsnes mtkuris piri, algeTis piri, kciis piri da qurdvaWris piri, ese oTxnive mdinareni tfilisiT yaraRaCamdis. maSin movides amir-miran falavandis Svili da aRsarTan SarvanSa yovliTa aranisa didebuliTa da RulamiTa. dadges elmwifeni, suesrulni da RmrTivaRmobrwyinvebulni, Walasa agaraTasa da pativismcemelTa nebismyoflobisa maTisaTa awes didiTa zariTa da pativiTa dedofali rusudan. aqa romelmanmca saxeman, vismanmca gonebaman da ena|man aRmoTqunes qebani zarTa didebisaTa, karavTa da sarafardaTa, | koSkTa da filopatTani, mokazmulobani da Semkobilobani beselielebrni1 gina solomonianni2
1 Tquen-Tamarisasa kek. daviT V, kek.,] MQm, yauxC. Tquen-daviT kek. 2 aRebad kek. maSa kek. 3 naTelSesatysi Q] naTeli (naTel Mm) da Sesatysi Mm, kek., yauxC. nayofi saamo mecnierebisa yauxC.] nayofisa amomecnierebisa MQm, nayofi mecnierebisa kek. SaravandiT mkaraTomnelobisa MQm. 5 da] kek., yauxC. aramaRirsman yauxC.] araRirsman Q, ara aRirsa man Mm, aramaRirsebelman kek. siZobisaman] siZobisa man Mm. ubrZanes V, yauxC., Q ] ubrZanesa m, ubrZana kek. Svilisa MQm. elis (elisa Q) apyrobobisa MQm. 6 waravlinna kek.] waravlina MQm, yauxC. Siqrikni V, yauxC.] Siqriqn MQm, Sikrikni kek. imereTad MQm, imereTiT kek. 7 amereTad Mm, amerea Q, amereTiT kek. yivCayTa] yivCayTa Mm, kek., yauxC., yifCyTa Q. saevinjisa MQm. savalaTi yauxC.] salavTi MQ, kek., salavaTi m. 8 didTa M. Semyrelni] da Semyrelni Q. dasoTa Sina V, yauxC.] da saoTa (savoTa Q) Sina MQm, dasiTa kek. simagriTa da kek.] simgriTa da Q, simagrisa da Mm, yauxC. 9 aRivsnes V, kek., yauxC., Q ] aRvsnes M, aRavsnes m. algeTis V, kek., yauxC.] argeTis Mm, argeTis Q. kciis piri da qurdvaWris piri V, kek., yauxC.] MQm. 10 tbilisiT Q. yaraRaCamdis V(s)] yarlCamdis Mm, yauxC., yrlCmdis Q, yaraRajamdis kek. 11 amir mirni MQ, amir mirini m, amir-mirmani kek., yauxC. Svilni Qm, Sivilni M. falavandis-Svili yauxC., fahlavandisSvili kek. axsarTani Q. SarvaSe Mm, SrvaSi Q. yovliTa kek.] yovelTa MQm, yovlisa V, yauxC. 11-12 arianisa didebulTa MQm. 12 da RulamiTa yauxC.] dRuilmiTa Q , dRu RamiTa Mm, da hulamiTa kek. RmrTiv aRmobrwyinebulni M, RmrTiv aRmobrwyinvebuli Q. 13 agaraTasa V, kek., yauxC.] agarTasa MQm. awes] awuivnes Q, awes (awuivnes Mm, kek.) da moiwes (moiwivnes Mm, moiwuivnes kek.) Mm, kek., yauxC. 14 dedofalica kek. rusudan; aqa romelmanmca yauxC.] rusudan aqa. romelmanmca kek. romelmanmca saxeman kek.] raTamca (ramca Q) sxua MQm, romelmanca saxeman anu yauxC. vismanmca kart.] visamca Mm, vismca kek., yauxC., Q . gonebaman V, kek., yauxC.] gagonebaman MQm. 15 aRmoTqunes kart.] aRmoTqus Q, aRmoTquas Mm, aRmoTquna kek., yauxC. didebisaTa] da didebisani kek. 16 beselielebrni V, kek., yauxC.] besel pelebrni M, besel helebrani m, Sesl pelebrni Q. solomoniani MQm.
1

m226r

10

M338v Q140r

15

20

gamosl. 36.

III mef. 7. 435

istoriani da azmani SaravandedTani taZrisa RmrTisani, romelsa Sina iqceoda RmrTisagan RmerTqmnilad Soris RmerTTa gamkiTxvelad RmrTisa saxeobad, romelsa moesTlo surneleba da Sueba samoTxisa, moefutkra vardbutkoba, yuavilmcenaroba, asfodel-nargisoba ilvisios velis namorCebTa! vismca qeba mixudomoda daviTis moymisa, bayaTarisa da Tarxnisa msgavsisa, efremianisa, da didebulTa bumberazTa da moymeTa, msgavsTa rostomisTa da givebrTa! da Seiyarnes zariTa miT gonebisa zarganmdeliTa da Seiqmna darbazoba da dasxdes taxtsa zeda oqroWedilsa TT Tamar, daviT da Ze maTi giorgi, madidebelni da masaxelebelni yovlisa ulumpianobisa | da SaravandTmpyrobelobisa guarfesuobisani da romelTaTs moqalaqobisa moqmedni. viTar Tqua sityuaman: Sevinanne kacni ese1. kacTzeSTaman kacTmoyurebaman kacni sayuarni, mbaZni dasabamisa RmrTisgamgeblobisani kacTqmnilobiT kacTa snisaTs, SewevniTa da ZaliTa mis zenasa mklavisaTa isnnesca sikudilisa da eqsoriobisagan mvedrni da Semxuewni ferTa maTTani. pirve|lad, ra gamovides tfilisiT qalaqiT, miegebnes wina ovsni da yivCayni axalni da Semdgomad amisa _ herni da kaxni; Semdgomad _ qarTvelni; da Semdgomad _ mesxni da Torelni, SavS-klarj-taoelni; Semdgomad _ somxiTarni; Semdgomad _ afxazni da suan-megrel-gurielni Tana raWa-Takuer-margueliTurT. da TT karvis karsa elisufalni da Sinaurni. xolo vinaTgan Sinauri da Tsi iyo SarvanSa, pirvelad Semovida igi da, Tayuanismcemeli moikiTxes wesisaebr da dasues Tssa adgilsa. da Semdgomad amissa
1 iqceoda kart.] aqcivneboda Mm, aqcvneboda Q, ixilveboda V, kek., yauxC. 2 saxeobad] saxed is kek. romelsa] + saxeobad kek. moesTulo yauxC. 3 moefutkra V, kek., yauxC.] moefitkra MQ, moefitkara m. vardbutkoba V, kek., yauxC.] vard (varad m) butkroba MQm. yuavilmcenaroba] yuvli mcenarob Q, yuavili mceneroba Mm, yuavil-mcenareoba kek., yauxC. asfadel Mm, asfdl Q. -nargizoba kek. ilvisios velis] ivlios velis MQm, ilsiosis velis kek., ilsios-velis yauxC. 4 namorebTa MQ, namorebaTa m. vismca Q] visamca M, visamaca m, anu vismca kek., yauxC. mixudomoda kek.] mixdomoda M, mixdomoda Qm, yauxC. bayTarisa Mm, byTarisa Q. 5 bumberezTa MQ, bumberesTa m. givebrTa kart.] givebTa MQ, givaebTa m, givisTa kek., yauxC. 6 zargandiliTa MQm. Seiqna MQm. 7 giorgi V, kek., yauxC.] MQm. madidebelni V, kek., yauxC.] gamadidebelni Mm, ganmzadebulni Q. 8 SaravandiT mpyroblobisa Mm, SaravandiT mpyrbl SiSisa Q. guarfesuobisani yauxC.] guar fesoebisani Mm, fesuobisani Q, guarfesuobisa maTisani kek. 9 romelTaTs] mravlisa kek. moqmedni kek., yauxC., Q] meqmedni Mm. Tquas MQm, yauxC. Sevinane MQm. kaci MQm. ese kart.] eseni kek., yauxC., Q, eseni da Mm. 10 kacTzeSTaman kek., yauxC.] kacTa zeSTani MQm. kacni kek., yauxC.] kacTa MQm. sayuarni m, yauxC.] sayrni MQ, saxierni kek. mabaZni m. dasabamsa MQm. RmrTisgamgeblobisani kek.] drkis (darakais m) gamgeblobisa MQm, RmrTisgamgeblobisa yauxC. 11 snisaTs] + mosdrikna, raTa kek. ZaliTa] rliTa Q. zenasa Qm] zenas M, yauxC., zenas kek. 12 mavedrni m. Semxvewelni m. 13 qalaqiT] Q. miegebnes V, yauxC.] miagebnes MQm, kek. wina V, kek., yauxC.] wa Q, wamidasa Mm. yivCyni Q, yaivaCayni m. 14 Semdgomad kek., yauxC.] Semdgomni MQm. amisa yauxC.] mis MQm, maTsa kek. herni kek., yauxC.] aerni MQm. qarTvelni kek., yauxC., Q] qarTvelTani Mm. 14-15 da Semdgomad mesxni da Torelni] Q. 15 SavaS kalarj toelni m. 16 da] Q bis. gurlni Q, -gurulni kek. -Takuer- kek., yauxC.] Taguer MQm. margeliTurT Mm, margliTurT Q. 18 SarvaS MQm. 19 wesisebr m. Tsisa Q.
1

m226v

10

M339r

15

20

dab. 6,7.

436

istoriani da azmani SaravandedTani movida amir-mirman, mamulad Zmiswuli sultnisa, Svili falavandisa, da deda misi iyo asuli inanjanisi, xuarasnisa memamulisa, romeli aw coli iyo tuRril sultnisa. da moiyvanes pativiTa da zariTa, momkiTxvelTa dasues pat|iviTa da Seitkbes, viTarca Svili, moyme kargi Sesaxedav-sayuareli. da moasxnes didebulni, zogni _ eldiguzisni, zogni _ SvilTa misTani, aTayuannes da moikiTxnes SesatysiTa pativiTa. da Seeqmna sixaruli gulsa maTsa miuTxrobeli da maT mTqmelTa ficiTa daamtkices: `ara naxula kacTa TualTagan, arca wagkiTxavs ZuelTa werilTa Sina, gina axalTa, saxe Tamarisi da msgavsi | qceviTa yofisa misisa!~ da moew|ona TT mefe daviT da | didebulni da moymeni maTni da Tques mxiarulTa da imedoanTa: `gavimagrneT gulni Cuenni da aRviZarcoT kumaSi SeWirvebisa TualTagan CuenTa! WeSmaritad Zal-uc sna Cueni da kualadgeba mamuladve Cuenda!~ maSin iTxoves puri da Semdgomad purobisa daidves nadimi, sikeTe, siturfegamouTqmeli. iyo sixaruli da zma mgosanTa da moSaiTTa. iginica damosna Zrfasisa SesamoslebiTa igi ornive da laSqarni maTni. damyofelTa msgefsisa erTisaTa hqonda yovelTa dReTa sixaruli: maTgan ZRunoba, amaTgan brZaneba, nadiroba da burToba. romlisaTsca ismoda qeba TT amir-miranisi da didebulTa da RulamTa misTa, viTa: `eraysa, adarbadagansa da erans amaTebrni moburTalni ar darComilan.~
1 amir-mirman kek., yauxC.] amir miran M, amr mirn Q, amir mirian m. mamulad Mm, yauxC.] mmld Q, mameulad kek. sultnisa kek.] sulxanis Mm, slxnis Q, sultanisa yauxC. falavandisa] falavandisi V, yauxC., falavnisa MQm, fahlavandisa kek. 2 inanjanisa Q, inanCisi kek. coli V, kek., yauxC.] cili MQm. 3 zariTa] + da kek. momkiTxueli kek. dasues V, kek., yauxC.] suesa MQm, susa Q. 4 Sesaxedavad sayuareli kek. moasxnes V, kek., yauxC.] moasxes say (say Q) MQm. 5 eldiguzisni V, kek., yauxC.] eld gozisni Q, eld gozni M, eld gozani m, eldigozisni jav. zogni] gozni Q. aTayuannes] aTayuanes M. 7 Seeqmna V] Seqna MQm, Seiqmna kek., yauxC. gulisa MTm, kek., yauxC., gl sa (SuaSi aso amofxekilia) Q. maTsa V] mTsa Q, maTisa MTm, kek., yauxC. mTqmelTa kart.] qmnilni MQm, gancuifrebul qmnilTa kek., gancfrebul-qmnilTa yauxC. ficiTa] m. 8 naxul MQ. 9 saxe Tamarisi] saxeTa mirisi Q. msgvsi Q, msgevsi Mm. 11 kumaSi SeWirvebisa kart.] kmabi (kmabi m) SeWirvebisa Mm, kma SiSeWirvebisa Q, kma mwuxareba T, kmaeba SeWirvebisa kek., yauxC. 12 kualadgeba kek., yauxC.] kolad (kd Q) gangeba MQTm. 13 nadimi V, kek., yauxC.] nami MQm. sikeTe] + da yauxC. 14 iyo sixaruli] ~ m. sikeTe, siturfe gamouTqmeli. iyo sixaruli yauxC.] da iyo sikeTe, siturfe gamouTqumeli, sixaruli kek. da] Q bis. zma] ma br. moSaiTTa V, kek., yauxC.] moSaviTTa M, moSaviTTa Q, moSviTTa m. iginica] ignica Q, ganaRamca V, kek. Zrfasisa kart.] ZrfasiTa MQm, kek., yauxC. 15 SesamoslebiTa QV] SesamosliTa Mm, kek., yauxC. igini kek. 15-16 damyofelTa ... dReTa MQTm, kek., yauxC.] T-Si gadakeTebulia: da dayves mun msgefsi erTi da hqonda. 16 ZRunoba M, kek., yauxC.] ZRnoba QTV, m. amaTgan] m. brZaneba MQTm] boZeba V, kek., yauxC. 17 romlisaTsca V, kek., yauxC., Q] risaTuisca M. ismoda] iTqmoda TV. TT kek., yauxC.] TTo MQTm. amir miranisa V] amiranisa MQm, amiranisi T. RulamTa] hulamTa* MQTm, kek., yauxC. 18 eraysa, adarbadagansa da V, kek., yauxC.] vrasadra (varsadara m) Seigna sada (T-Si gadakeTebulia: erysada adribegans sada) MTm, erasadra begni sada Q. amaTebrni kek., yauxC.] maTebrni T, aTbarni M, aTebarni Q, aTabarni m. * Sdr. yauxC. 648: RulamiTa, ix. Addenda et corrigenda, gv. 704.

Q140v

m227r M339v T217r

10

15

20

437

istoriani da azmani SaravandedTani ubrZana mefeman amirspasalarsa missa zaqarias da msaxurTuxucessa ivanes, hereTisa erisTavsa grigols da sxuaTa moymeTa da Cavides moedans. da muniT Camovida amir-miran misiTa didebuliTa da moniTa, da TT Tamar saWuretlad piriTa miT brwyinvaliTa da naTelTa mfeniTa. islimni, dajerebulni mecnierobisani da mZle mbrZolni, mswrafl iZlivnes daviT mefisa da misTa moymeTagan da Seiqces Zleulni da mWmunvebelni. a|ma sixarulsa da Suebasa Sina ekazmodes da emzadebodes damskunelni Suelisani. da movides da acnobes aTabagisa, yovlisa sparse|Tisa SeyriTa myolisa, naxWevnidaRman aransa moslva, romlisada warmoegzavna xalifas droSa misi da laSqarni, romlisa Tavsa zeda iyo oqro aTasisa | xalifurisa. maSin Sekrbes Tamars winaSe yovelni vazirni da | spani da TT SarvanSa. damaskunelTa mimarTebisaTa uyovnel-yvnes dReni yovelTave TTeulad TemTa. da TT SarvanSa da amir-miran winaSe iTxoves sityua mdablisa da gamarjuebulisa, mZlevisa da warmarTebulisa pirisa misgan sanisa. da waremarTa daviT, warmZRuaneli Zelisa cxorebisa da Semyreli droSisa, sanad momarebulisa, bagratoanurisa da ufrosRa gorgaslianurisa. warsrulTa daibanakes wyalsa zeda elekecisasa. da muniT ayrilni movides siaxlesa Sanqorisasa, Tuesa ivnissa a, dResa xuTSabaTsa, romeli ganTendeboda paraskevad, romelsa Sina qristeman, RmerTman Cuenman, Semusra Zliereba mdomisa da daTrguna orTavi igi veSapi.
1 missa. M msaxurTa uxucessa MQT. ivanes Mm, kek., yauxC.] iovanes Q, ies T. 2 hereTisa kek., yauxC.] ereTisa MQT. grigols V, kek., yauxC.] grglsa Q, gurgulsa MTm. sxTa Q. 3 da V, kek., yauxC.] MQTm. da2 V, kek., yauxC.] MQTm. saWuretlad] saWuretelad kek., yauxC. mfeniTa] mfenTa Q, mefinTa T, mfensa Mm. 4 naTelTa mfeniTa] naTelmfeniTa kek. islmni T, isalmani m. damjerebelni kek. mecnrbisni Q. 6 mWmunvebulni kek. 7 ama V, kek., yauxC.] amisa MQTm. damaskunelni kek. Suelisani QTV] SuRlisani Mm, kek., yauxC. 8 da2 kek., yauxC.] MQTm. aTabagisa V] aTabagsa MQTm, kek., yauxC. myolsa kek., yauxC. yovlisa sparseTisa SeyriTa myolisa, naxWevnidaRman kart.] naxWevanidaRman (naxWevnidaRman Q, naxWevanidRamn T, naxWevanidaRma kek.) yovlisa sparseTisa SeyriTa myolisa MQTm, kek., yauxC. 9 aransa] ariansa MQTm, arans V, kek., yauxC. moslva kart.] mosvla V, mosuli MQTm, mosulsa kek., yauxC. romlisada kek., yauxC.] romeli sada MQTm. warmoegzavna] warmegzavna M, waregzavna Q. droSa Q. 9-10 romlisa Tavsa kek., yauxC.] romlisaTs MQm. 10 aTasisa yauxC. xalifTurisa MQ, xlifTurisa T, xalifaTurisa m. 11 Tmr Q, Tamaris kek. da2] MQTm. SarvaSe Mm, SrvSe Q, SarvSe T. 12 damskunelTa M, dmskunelTa Q. uyovnebel Q. -yvnes kart.] yves MQTm, kek., yauxC. TemTa] + waravlines wuevad laSqarTa kek. 13 SaravSe T. amir mirn Q, amir mirian m, amirmirman kek., yauxC. we QT, winare kek. iTxoes Mm, kek. 14 mZlevisa yauxC.] Zlevisa MQTm, ZlevaSemosilisa kek. snisa T. 15 cxovrebisa yauxC. daroSisa m. 16 momarebulisa yauxC.] mmareblisa MQTm, marebulisa kek. bagratonianurisa kek. gorgslianurisa Q, gorgoslianurisa Mm. warsulTa kek. 17 elekecissa T. mivides QT. siaxlesa V, yauxC.] saxlsa Mm, kek., sxlsa QT. Sanqurisasa Q, Sanqurissa T. 18 TTuesa kek. ivnissa a] ivnisa M, ivnissa T, ivnisa Q, ivinisa m, ivnisisasa kek. romeli] m bis. 19 qristeman kek., yauxC.] qmna MQTm.

M340r Q141r

T217v m227v

10

15

20

438

istoriani da azmani SaravandedTani da viTarca cna mefeman da spaTa misTa, SarvanSa da amir-miran da laSqarTa maTTa, pirvelad mxiarul|Ta da mmadlobelTa RmrTisaTa axlos povnisaTs mterisa maTisa, daeca gankrveba, Tu viTar damgdebTa ganZisa da aranisa WalaTa da mTaTa magarTasa ahdia safarveli da mkrcxl SeumarTebia omad mogebvad wina. garna ese same gamorCeviTa da ganzraxviTa mosrul iyvnes adgilsa mas: pirvelad imediTa simravleauracxelebisaTa, merme evisa da simagrisa SezRudvilobisaTa. maSin aRiWura da SeiWura mefe, Sejda zerdagsa, romeli saxelganTqmulobisaTs eyida vaxtang xaCenelisagan, mboZebelsa cixisa da soflisasa, romel arian Warmani. amir-miran moymeman, amRebelman horolTaman, Seirtya mSld-kaparWi, mosimaxos, ucTomelman msrolel|man, da viTar ganswavlilman kentavrosisagan. da mas Jamsa mwignobarTuxucesi antonica winaSeve iyo, kaci SesaxedaviTaca Wabuki da | guar-tomadca. mas ubrZana warZRuanva Zelisa cxorebisa, | romel ars skiptra da jaWu-Wur mefeTa. ganmamnobelni urTierTarsisani, momgonebelni qristes maTTs vnebaTani, aRmxilvelni RmrTisa da miTualulni misda, SevrdomiT Tayuanismcemelni, Semvedrni sulTa da sxeulTani, moasenebdes erTierTisa simnesa, marjuebulobasa papTa da mamaTasa, Tu viTar Zuel odesme winaSe | daviTisa ocdaaTSdmetni gmirni mbrZolobdes da mZleobdes ucxoTeslTa da viTar spani
1 SarvanSa kek., yauxC.] SarvaS MQTm. amir-mirman kek., yauxC. 2 mmadloblTa Q, mamadlobeTa m. 3 daeca] + maT kek. damgdebTa kart.] damgdebman QT, yauxC., damdebman Mm, damgdebsa kek. gn ganZisa T. aranisa kek., yauxC.] arnisa MQTm. mTaTa] + da T. 4 ahdia kart.] ahed Mm, ahd Q, ahda T, audia kek., aheda yauxC. safarvel MTm, safrvel Q. mkrcxl kek., yauxC.] sircxl MQTm. mogebvad wina QT, yauxC.] mogebad wina Mm, wina-mogebebad kek. eseni kek. 6 -auracxelebisaTa MTm] auracxelTa Q, auracxelobisaTa kek., yauxC. SezRudvilobisaTa kart.] SezRudvilobisa MTm, kek., SezRudvilobsa Q, SezRudvilobiTa yauxC. 7 aRiWura kek., yauxC.] aRWura MTQm. SeiWura T. romeli kek., yauxC.] romel MQTm. 8 iyida T. vaxtang] vasak kek. arian] ars kek. Warmani] gardmani kek. 9 amir miran kart.] amir MQTm, amir-mirman kek., yauxC. moymeman, amRebelman kek., yauxC.] moyme alaRebuli MQTm. Seirtya] Mm. mSld-kaparWi (-kaprWi Q) QT, yauxC.] Mm, maxli da kaparWi, viTarca kek. mosimaxos kek., yauxC.] mosi maxos QT, Mm. 10 ucTomelman] Mm. msrolelman] Q. da viTar] kek. kentavrosisagan kek., yauxC.] kentarosisagan Mm, kentarosisgan Q, kentraosisgan T. 11 mwignobarTa uxucesi (uxuces T) MQTm. winaSeve T, kek.] winaSe vidre MQm, winaSe yauxC. SesaxedaviTaca yauxC.] SesaxedviTaca MQTm, Sesaxedavadca kek. 12 guar-tomadca kek.] guartomad MQm, yauxC., gurtomad T. warZRuanva kek., yauxC.] warZRuana MQTm. cxovrebisa yauxC. 13 jaWu-Wur kek., yauxC.] jaWur MQTm. ganmamnobelni yauxC.] ganmomobeli MQTm, ganmnobelni kek. urTierTarsisani m, yauxC.] urTierTarsisani M, urTierTasisani QT, urTierTisani kek. 14 maTTs kart.] maTisaTs MQTm, yauxC., maTTaTs kek. da] Q. miTualulni] momgonebelni Q. RmrTisa da miTualulni] RmrTisdami TulTani da kek. misda kek., yauxC.] mixeda MQTm. SevrdomiT kek.] SevrdomiTa MQT, yauxC., SevrdomilTa m. 15 Tayuanis mcemelTani MQTm. Semvedreni kek. sulTa da kek., yauxC.] suliTa MQTm. moisenebdes kek. urTierTisa kek. 16 marjvebulebsa T. papTa Q] papaTa MTm, kek., yauxC. anu Tu kek. daviTis QT. 17 mbrZolebdes T. mZlebdes T. spani V, kek., yauxC.] MQTm.

M340v

T218r

10

m228r Q141v

15

M341r

20

439

istoriani da azmani SaravandedTani vaxtangisni _ winaSe vaxtangisa; da viTar axlisa daviTisni wyobasa daviTisTa ierusalems erTobdes, aw _ Svilisa misisa Tamarisni, romeli daviT winaswarmetyueliTgan oTxmeocsa erTobs Svilad cxebulad. da metyuelni spaspetni spaTani, Tu: `igi vinme maSin mZebarni saxelTani da damdebni Tavisani _ istoriasa da qebasa SesxmaTasa. aw Cuenca uswroT da gardavstacoT qeba maqebelTa da SemsxmelTa, davaZvelneT da davarcxnoT omTa maTTa da movigonneT vieTnime sjulisa da qristes kualTa SedgomilebisaTs Tavismsxmelni lanZuTa da tafaTa da katapeltTani da vinme gmirni goliaTni, saxelisa mZebrobisaTs aramridni sikudilisani da vinme mijnurni, mnaTobTa maTTa mogonebiTa yovlad uwyalomqmnelni orcTa da sulisani! aha, Cuenca elni rmlad da sulni RmrTad!~ maSin hkres spermurTa, dasces zari, daawyves razmi wesisaebr. mi|uwia wuerman razmisaman marjueniTman mTad da marcxeniTman mtkurad. da waremarTnes | da wavides. siaxlesa Sanqorisasa gardaecnes zeda. da ganyo razmi mimaxlebelman qalaqisaman da omTaman. TT mefe, r|azmiTa damgdebeli marjueniT Sanqorisa, moswrafe iqmna ganslvad wyalsa Sanqorisa kerZosa. da umciressa razmsa karTa zeda da idTa Seeqmna omi da srola. Znelsa da saWirosa gzasa simniTa el-yves sna da gavides pirsa islemTa razmi|sasa, romlisa hazri uhazro, hamari uhamaro gagonebisagan da TualTa
1 vaxtangisni yauxC.] vaxtangisani MQTm, kek. vaxtangs MTm, vaxtngs Q. viTar] + laSqarni (spani yauxC.) kek., yauxC. daviTisani Mm, kek. wyobaTa] wyalobaTa MQTm. 2 iElms T, ielusalems Mm, ieluslems Q. 2-3 winaswarmetyueliTgan V, yauxC.] winaswarmetyuelTani MTm , winaswarmetyuElTaTni Q, winaswarmetyueliTgan kek. 3 erTobsa T. oTxmeocdaerTobs kek. 4 metyuelni spaspetni spaTani, Tu: `igi vinme] metyuelni spaspetni spaTani: Tu-igi vinme yauxC., spaspetni spaTani metyuelni Tu: vinme kek. maSin] + iyvnes kek., yauxC. 5 Tavisni Q. istoriasa da qebasa kart.] istoros (istors Q, istorisa m) qebisani MQTm. Tavisani ... istoriasa da qebasa SesxmaTasa] Tavisani da trfialni istoriis qebisa da SesxmaTani kek., Tavisani istoriis qebisani SesxmaTasa yauxC. 6 davarcxnoT MTm] dada vrcxnoT Q, davarcxneT kek., yauxC . omTa kek.] homTa MQTm, yauxC. 7 Tavsmsxmelni kek. lanZulTa m. 8 tafaTa kek., yauxC.] tafafTa Mm, taffTa T, taffTa Q. katapeltTani kek., yauxC.] katapelTani MQTm. aramridni QT, kek., yauxC.] aramdidarni Mm. 9 uwyalomqmnelni kart.] uwyalod mqnelni MQTm, kek., yauxC . 10 sulisaTani m. RmrTad yauxC., Q ] RTad MTm, RmrTisad kek. 11 spermurTa yauxC.] speri murTa MQTm, kek. dasces QT, kek.] da sces Mm, yauxC. da wyus Q, dawyves m. 12 marjEniTman Q. mTad V, yauxC.] MQTm, kek. mtkurad V, yauxC.] MQTm. warvides kek. 13 siaxlesa V, jav., kek., yauxC.] saxlsa MQTm. Sanqorisasa Mm] Sanqurisasa T, Sanqurissa Q. wavides. siaxlesa Sanqorisasa gardaecnes] wavides (warvides kek.) siaxlesa Sanqorisasa, gardaecnes kek., yauxC. ganiyo MQTm. 14 zrazmiTa QT. Sanqursa MQTm, Sanqorsa yauxC. gansulad MQTm. 15 wyalsa kek.] wylisa MQTm, yauxC. umciressa razmsa kart.] umcires razmisasa MQTm, yauxC., umciresiTa razmiTa kek. Seeqmna kart.] Seiqna MQTm, Seiqmna kek., yauxC. 16 srula MQTm. sna da MQm] snad T, yauxC., slva da kek. ganvides T, kek., yauxC. 17 razmissa MQm. romelsa MQTm. hazri V] hzari MTm, zari kek., yauxC., Q. uhazro kart.] uazro V, uzaro MQTm, yauxC., uzaro da kek. hamari kek.] hmri MTm, Q , hamri yauxC. uhamaro kek.] uamaro MTm, yauxC., umro Q. gagonebisagan yauxC.] nebisagan MQTm, iyo gagonebisagan kek.

10

T218v m228v

M341v

15

Q142r

20

440

istoriani da azmani SaravandedTani mxedvelobisagan. Seiqmna omi da kueTeba, araTu srulobiTa warmoRuriTa razmisaTa, garna winamsrbolTagan, romelTa yivCayTa eniTa `WalaS~ da `dasnaWtda~ ewodebis. da gagrZelda omi gzisa sigrZisagan, vinaTgan mefe da razmni misni mizeziTa beRTa da kapanTaTa dayovnebul iyvnes. da moukles cxeni zaqarias, varamis Zesa, da daukodnes sxuaTa mravalTa didebulTa. maSin cnes margrZelTa, ZeTa sargisisTa, zaqaria amirspasalarman da ivane msaxurTuxucesman, warmoimales, viTarca vefxTa frTosanTa, da moeswrnes kninRa daWirebisagan ukuridebulTa. da momxedvelTa ixiles: miaxlebodes mefe da misi razmi, droSa igi gorgasliani, romeli sindeTs SeslviTgan mospetakdeboda, yovladca pativismcemel eqmneboda zena igi gangeba. da maT pirvel mosrulTa waxeTqnes naxevarni laSqarTa da razmTani. vidre mefisa moslv|amdi gamagrda razmi aTabagisa. da raJams | ixiles mefe, daeca risxva RmrTisa uxilavi da rmlebi da horlebi mefisa, razmTa misTa msrveli. aha, misrulTa maT aotes da gaaqcies, aTrvnes isarni sisxliTa da rmalni Wamdes orcTa mterTa maTTasa. da mefe iqceoda msgavsad aqilevisa. da miuwia mdevarman erTkerZoman ganZis SualmTamdi, erTkerZoman _ mTamdi gelaqunisa. ara Tu warmqceveli erTi aTasTa da ori bevrTa ixilvebodes, aramed Semomqcevelni erTierTad _ bevrTa t|yuemqmnelad elmwifeTa, didebulTa da aznaurTa. garna aTabagi mxolo ganera erTiTa moniTa. daipyrnes qalaqni samni, viTa
1 Seiqna MTm, Seiqa Q. omi V, kek., yauxC.] MQTm. da kuTeb Q, dakuETeba T. srlbiTa Q, srulbTa T, srulobiT yauxC. 2 winamsrbolTagan, romelTa kek., yauxC.] wina msrbolTa garna mel (meia T) MQTm. yivCayTa Mm, kek., yauxC., yiv CayTa T, yivCyTa Q. `WalaS~ da `dasnaWtda~ kek., yauxC.] WalaS da (Wala Sda Q) dasnaWxda (dasnaWda T, da snaWtda Q, snaWaxdaa m) MQTm. 3 razmn Q, razmi m. 4 bRTa Q, baRTa T. kapnTaTa Q, kapanTT m. dayovnebuli MQT, dayovnebulni m. zaqar MQTm. 5 daukodnes] da kodnes Q. sargisisTa QT, yauxC.] sargisisaTa Mm, kek. 6 zaqri Q. ivane V, kek., yauxC.] iovane MQm, ie T. msaxurTa uxucesman QT. warmoimales QV] warmomales T, warmomarTes Mm, kek., yauxC., warmoemarTnes jav. viTaca m, viTa T. 7 mouswrnes kek. kninRa V, kek.] kninsa MQTm, yauxC. 8 miaxlebodes T] miaxleboda MQm, kek., yauxC. mfe Q. droSa Q. sindes MQTm. 9 SesuliTgan MQTm. 10 laSqarTa QT, yauxC.] Mm, kek. da] kek. razmni T. mefis QT. 11 mosulamdi MTm, moslmdi Q, moslvamde kek. 13 horlebi kart.] orlebi Q, orolebi MTm, horolebi kek., yauxC. msrveli yauxC.] misreli Mm, misrli Q, misruli T, momsrueli kek. da aha kek., yauxC. misrulTa maT kart.] misrul mT T, misulamdi MQm, mislvamde kek., mislvamdi yauxC. aotes kek.] T, iotes MQm, yauxC. gaqcies MQm, gaiqces T. aTrvnes kart.] aTvrnes Q, aTvnes T, aTavnes Mm, daiTrvnes kek., daaTrvnes yauxC. 14 sisxlTa T. rmanni m. sWamdes kek. mterTa maTTasa yauxC.] mterisaTa maTTs MQTm, mterisa maTisaTa kek. 15 aqilevisa kek., yauxC.] alilqisasa MQm, alilqissa T. mevarman Mm. SualmTamdi kek., yauxC.] SualTamdi M, SualTamdin m, SlTmdi Q, SlTmdi T. 16 araTu yauxC. 17 warmqcevel Q, warmaqceveli T, kek. Semoqcevlni T. erTierTad kart.] erTi da erTi MQTm. erTierTad _ bevrTa] erTi aTasTa da erTi bevrTa kek., erTi [aTasTa] da erTi bevrTa yauxC. tyuemqmnelad kart.] tyue mqnelad MQm, tyue-mqnelad kek., yauxC., tyue qmnilad T. 18 mxolo V(s)] miaxla MQTm, mxolod kek., yauxC. ganrera Q. daipyrnes kart.] da povnes MQTm, onavar yves kek., daionavres yauxC.

10

M342r T219r

15

m229r

20

441

istoriani da azmani SaravandedTani ars wesi sarkinozTa laSqarTa Sigan qoneba qalaqTa da simdidreTa: erTi _ aTabagisa, erTi _ aTabagisa Zisa beSqen qvelisa, erTi _ saTmaz ezdinis Zisa, romlisa mamisa siuxsa saxeli | sparseTs aseTi iTqmoda: `haTem Taelisa~. da waruRes droSaca, xalifasagan Razod warmogzavnili. madlianiTa da WeSmaritiTa piriTa kurTxeuli eseviTari aCuenes aw saqmisa gamarjuebuleba. mimedrobiTaRa same devnisa Semoiqca mefe da miegeba wina antoni vaziri, elgapyrobiT madidebeli RmrTisa da TT avsili lariTa da saWurWliTa aTabagisaTa, romelman ridobiTa monazono|bisaTa ara iada maxli da, misrulman oriTa ymiTa, Semoaqcia samasi jori da aqlemi. maSin movides madidebelni spani da spasalarni da spaspetni, TT SarvanSa da amir-miran, piriTa mxiaruliTa gardamodes, Tayuanis-sces, daloces da qeba Seasxes bumberazTa misTa. | da mas Ramesa daibanakes sadgomsa maTsa, romeli guSin mnaxvelTagan aRar icnobeboda. madrasaTa wil aRmarTnes eklesiani da myivanTa wil hkres Zelsa, da nacvlad muyrTa ixilveboda RaRadeba mRdelTa adonaisadmi: `ufalo sabaoT ZalTasa~. viTarca ganTenda, movides Sanqorelni da moarTunes kliteni. da amRebelman qalaqisaman, yovelTa misTa mimdgomTa qalaqTa da cixeTaman, iTayuana amir-miran da ubrZana mas. TT gaemarTa ganZas da mivida siaxlesa qalaqisasa. gamoegebnes didebulni
1 wesi] Tesi Q. Sigan T] Signi Q, Sina Mm. Sigan qoneba] Sina-qoTeba kek., Sina-qoneba yauxC. erT MQTm. 2 erTi] MQTm. aTabgis Q. saTmaz ezdinis kek., yauxC.] saTam (sTm T) zezdinisa MQTm. 3 iqmoda T, iTqumoda kek. hatem Taelisa kek.] etem Tulesi MQTm, haTem Taielisa yauxC. 4 da waruRes V, kek., yauxC.] dawules Mm, dawveles T, da weles Q. da roSaca T, da roSca MQm. xalifasagan V(D), kek., yauxC.] xalifisgan MQTm. 5 eseviTari kek., yauxC.] ese viTariTa viTari MQTm. gamarjvebleba T. 5-6 mimedrobiTaRa same T, yauxC.] mimedrebiTaRa (mimedrbiTaRa Q) same MQm, mimyovrebisagan V, kek. 6-7 elgapyrobiT madidebeli RmrTisa da TT avsili lariTa] Q. 7 aRvsili kek. lariTa V, kek., yauxC.] zariTa MTm. da2] MQTm. saWurWliT Mm, saWurebelTa T, saWurblTa Q. aTabgisTa Q. 8 oriTa MQTm, kek.] samiTa V, yauxC. yrmiTa Tm, yauxC. Semoiqca Q, Semoiqcia V. 10 madidebelni T, yauxC.] didebulni MQm, kek. spani] sxuani kek. SarvaSe MQTm. da3 V] MQTm. 11 amir mirn QT, amir mira m, amir-mirman kek., yauxC. Tynissces Q, Tayuanisces M, Tayuani sces T, Tayuani-sces kek., Tayuanis-ces yauxC. Seasxes] + mefesa da V, yauxC. 12 bumberezTa MT, bumbrezTa Q. 13 aRara kek. icnobeboda V, kek., yauxC.] icnobebodes MQTm. madrasaTa V, kek., yauxC.] maTra Q, maT ra Mm, maT T. myivanTa V, kek., yauxC.] miyuaniTa M, miyvniTa Q, miyvniTa T, miyuaniaT m. 14 ixilveboda] ismineboda kek. mRdlTa Q, mRudelTa M, kek. adonaisadmi yauxC.] da andonisamdi MTm, daandonisamdi Q, adonasadmi kek. ufalo yauxC.] ufali MQTm, uflisa kek. 15 saboT m, sabaoTisa kek. ZalTasa kek. 16 viTa QT. movides] + aReba Sanqurisa da wina moegeba vedrebiT ganjelTa T.* Sanqurelni MQTm. moarTves MQTm, kek. amRebelnn T. 17 amir mirn Q, amir mirman MT, amir mirian m, amir-mirman kek., yauxC. 18 ubrZana MQm] uboZna (adre yofila: `ubrZana~) T, uboZa V, uboZna kek., yauxC. TT] + igi br. siaxlesa QT] siaxloesa M, kek., yauxC., saiaxloves m. qalaqisaTa MQTm. * `unda warmoadgendes arSiaze odesRac miweril saTaurs, romelic Semdeg Sig Separula~ (yauxC.).

Q142v

M342v

10

T219v

15

20

442

istoriani da azmani SaravandedTani da didvaWarni, yadi da mulimni. davrdomiT miwaqmniT TayuanismcemelTa Seasxes qeba da Sesxma daviT mefesa da cremliT moqeneTa Sevedrnes Tavni da Svilni. gaaxunes karni qalaq|isani da miufendes stavrasa karTaT sramdi sultnisa da gardaasxmides Tavsa oqrosa da vercxlsa, dramasa da drahkansa. da viTarca Sevida srad, aRvida da dajda taxtsa sultnisasa. Seiqmna darbazoba da dasxnes amir-miran | da SarvanSa, TTeuli Tssa adgilsa. egreTve vazirni _ mandaturTuxucesi da amirspasalari da Semdgomni wesisaebr, romelica aqunda wesi jdomisa da dgomisa, dasues. | maSindeli zari da zeimi vismanmca enaman gamoTqua, anumca visi goneba miswuTa mefobisa da sultnobisa erTad mqmnelobasa, aTabagis Zisa da SarvanSas ymad yolasa, yovlisa muslumanobisa tyue-qmnasa Sina da romelni darComil iyvnes moslvasa da sa|miwod Tayuanebasa Sina? Seiqmna puroba-nadimoba, Sesatysi JamTa da mis dRisa. warmogzavnes maxaroblad mandaturTuxucesi Wiaberi da movida tabamelas da hkadra Tamars saqme, aRsavse sixaruliTa gamouTqmeliTa. xolo aRuzuavebeliTa da wynariTa, tkbiliTa suliTa da lmobieriTa guliTa Sewires RmrTisa mimarT madli da qeba jerovani. da qalaqs slvisa gamomrCevelni mivides srasa da movida mefe da mis winaSe laSqarni, savseni wyalobiTa RmrTisaTa, saxeliTa miuwdomeliTa da sargebeliTa
1 yadni kek. mulimni kek., yauxC.] meymilni QT, meyamilni Mm. miwaqmniT] miwa qniTa (qniT T) MQTm, miwa-qniTa yauxC., miwa-qmnilTa da kek. 1-2 qeba da Sesxma] T. da Sesxma] yauxC. 2 moqneTa T, moqaneTa m. Sevedrnes Q] Sevedres T, Sevede M, Sevides m, Sehvedrnes kek., Seavedrnes jav., yauxC. Tavni] + Tsni jav., yauxC . gaaxunes] ga xunes M, gaxunes QTm, ganaxunes V, yauxC. , ganuxunes jav., kek . 3 karTaT sramdi kart.] karTa sramdi (sarmandi m) MQTm, karTa-sramdi kek., yauxC. sultanisa m. gardasxmides T. 4 vercxlsa MQTm] vecxlsa kek., yauxC. dramsa M, drhmsa Q, da ramsa T. viTa QT. Svid T. srada M, sarad m. Sevida srad] Svidasrad Q. 5 sltnissa Q. 6 Seiqna MQTm. da rbzoba Q, drbazoba T. daasxnes m. amir miran M, amir mirn QT, amir mirian m, amir-mirman kek., yauxC. SarvaSe MQTm. TTeuli (TToeuli kek.) Tssa kek., yauxC., TTeulisaTs MQTm. 7 vazirni jav., kek., yauxC.] vazir MQTm. mandaturTa QT. Semdgmni Q. 8 romelica yauxC.] MQTm, romelTaca V, romeli kek. dasues V, kek., yauxC.] suesa MQTm. zeimi V, yauxC.] zemi MQTm, zehmi kek. 9 vismanmca kek., yauxC.] vismanca MQTm. enaman] T bis. goneba] + misi T. miswuda kek. 10 mqnelobasa Mm, kek., yauxC., mqnelobsa T, mqneumnobasa Q. SarvaSes MQm, SravaSes T. ymd Q. yolasa kek., yauxC.] m, yolsa Q, yolsa T, yolisa M. muslumnobisa QT, musulmanobisa kek., yauxC. aTabagis ... muslumnobisa Q-Si striqons zemoT aris Cawerili wvrilad imave xeliT. 11 tyue qnasa MQm, tyue qnas T. mosulasa MTm, moslsa Q. 12 Seiqna MTm, Seqna Q. puroba da nadimoba jav., yauxC., puroba, nadimoba kek. 13 da warmogzavnes jav., yauxC. tabamelasa m, kek., yauxC.] tabamelas M, taba mels Q, taba melsa T. 14 Tamars yauxC., Q] Tamarsa MTm, kek. aRuzuavebeliTa yauxC.] aRuzvvebliTa Q, aRuzava vebuliTa Mm, aRuzavebliTa T, aRuzavebeliTa kek. 15 wynariTa] + da kek. 17 slvisa yauxC.] slis QT, sulis Mm, warslvisa kek. saras m. misi m . 18 miuwdomliTa T. sargebliTa MQTm.

m229v

M343r

Q143r

10

T220r

15

20

443

istoriani da azmani SaravandedTani gamouTqmeliTa. moiRes niWi, armaRani da ganZi auracxeli: kaci elmwife-aznaurTaT monamdis _ Tormeti aTasi, avaza _ ormoci, cxeni _ oci aTasi, jori _ Suidi aTasi, aqlemi _ TxuTmeti aTasi. droSaTa, sxuaTa simravleTa saWurWleTa, oqroTa da larTa vinmca qmna ham|arisa Sewyoba? romlisaTs droSa igi xalifasa, romeli moiRo Salva axalcixelman, wargzavna ese monastersa didsa winaSe xaxulisa RmrTismSoblisasa, | msgavsad mamis papisa maTisa. maSin mas waregzavna moZrcli qedisagan dorbeze sadayais Zisa, JamTa didgorTa gaqcevisaTa, maniaki oqrosa, Semkuli TualebiTa ZrfasisaTa. mizezad ZRunisa Semwirvelobisa da mvedrebelobisa amanca eseviTarad ese iambiko xuTeuli ocdaxuT leqsad aRwera: casa caTasa damwyeb ars RmerTmTavroba, | Ze saukunobs pirveli da kualadi. sulman man RmerTman srul-yo moqmedebadi, samebiT srulman erTiTa RmrTaebiTa, miwiT pirvelis, pirmSosa kacisa. Sen mier misTs drkusa mis ganmgebeli drkui midrka uvnebeli vnebisadmi, ivno da vneba pirveli uvnebel-yo.
1 armaRani] + da moarTves Tamars mefesa misTa laSqarTa ganjiT moRebuli T. -aznaurTaT kart.] aznaurTa Mm, aznTa Q, aznTa T, -aznauriTgan kek. , -aznaurTa yauxC. 2 aTormeti kek. ormeoci kek . 3 aqlemi] m. aTxuTmeti kek. droSaTa kek., yauxC.] droSa MTm, droSa Q. 4 vinmca qmna hamarisa Sewyoba? kart.] vinmca iqmna amarisa (amrisa m) Sewyoba (Sewyaleba Mm) MQTm, vinamca iqmna hamari? da iqmna Tamarisa Semwirveloba kek., vinmca uZlo aRricxva(d) V, vinmca uZlo aRricxvad? iqmna Tamarisa Sewyaleba yauxC. xalifasa m] xlifsa Q, xlifsa T, xalifisa M, xalifasi kek., yauxC. moiRo V, kek., yauxC.] iyo MQTm. 6 mamis papisa ing., yauxC.] mamisa da papisa MQTm, kek. wrgzvna Q. moZrcli kek., yauxC.] moZurcili M, moZurcili QTm. 6-7 dorbeze sadayais yauxC.] dorbezes dayais Zs (da yais Zes T) QT, dorbezesa da yais (yaaisa m) Zisa Mm, dorbezisa sadayas Zisa kek. 7 JamTa kek., yauxC.] Jamsa MQTm. didgorTa kek., yauxC.] didguarTa MQT, didugvarTa m. TvlebiTa Q, TvlbiTa T. ZrfasiTa kek. 8 Semwirvelobisa kek.] Semwirvelobisasa MQm, yauxC., Semwirvelobissa T. mvedrebelobisa kek., yauxC.] mvedroblobissa T, mavedreblobisasa m, mvedrelobisasa MQ. amanac m. ianbiko MQTm, iamboko kek. 9 ocTa xuT T. 10 damwyeb ars ing., yauxC.] damiwyebs MQTm, damwyebs kek. RmerTmTavroba V, yauxC.] RmerTi mTavrobasa (mTavrobsa Q) MQTm, RmerT-mTavrobasa kek. 11 sauknobs Q. pirvel MQTm. da kuladi Mm, da kuldi Q, dakuladi T. 12 man RmerTman ing., yauxC.] RmerTman MQTm, RmrTisaman kek. moqmedebadi ing., yauxC.] ara moqmedebad (moqmedebd Q) MQTm, arodes qmnadi kek. 13 samebiTa QT. erTiTa] erT MQTm. RTaebiTa M, RTbiTa Q, RmTaebiTa T, RTebiTa m, RmrTeebiTa kek. 14 pirvelis yauxC.] pirs Mm, ps Q, pirvelsa T, pirvelsa hyav br., pirvelsa ewrfo ing. pirmSosa MQTm] pirmSosa kek., pirmSos ing., pirmSoisa yauxC. kacisa kek., yauxC.] MQTm, kacTasa br., ing. 15 drkusa V, kek., yauxC.] drkisa Mm, drkis Q, darekisa T. gamgebeli T. 16 drkui yauxC.] drku MQTm, ros drku kek., udrkuo ing. uvnebeli yauxC.] uvnebi QT, unebi Mm, uvnebelman kek. vnebisadmi QT, kek., yauxC.] 17 vnebi sadme M, sadme m.

M343v

m230r

10 10

T220v

15

15

20

444

istoriani da azmani SaravandedTani Sengan Sobilman Cuen Rirs-guyvna aRmoSobad bneliT | naTelsa, naTelTa mxedvelobad. Sengan,* qalwulo, romelsa SenTs daviT rokvida, Zisa RmrTisa Zed Senda yofad. me, Tamar, miwa Seni da mierive, cxebulobasa Rirs-myav da Tsobasa. edems, RadirTad, samxriT da CrdiloeTiT. Suamflobeli iavars Senda vmrTmelob, xalifas droSa Tanave maniaksa SevrTe, crusjulTa moZRurisa Razod mZRuani, vin daviT, Zeebr efremis moisarman, moirTxna, mosrna s|ultniTa aTabagi. erans ebrZodes Cem mier misTa spaTa Cuenni medarni, mosavni Senni, sZalo;** mowylnes, moswydnes agaris naTesavni. muniT moxmulTa niWTagan erTsa amas Senda Sevswirav, mioxe Zeebr, RmerTo! da vinaTgan Tamar mzeebr uxu iyo da yovlad uWnoTa maT niWTa amRebeli
1 Rirs guyva (gvyva T) MQTm. 2 bneliTa MQTm. naTelTa ing., yauxC.] naTeliTa Mm, nTliTa QT, naTliTa kek. 5 mierive kek., yauxC.] mimierve MQTm. 6 cxebulsa MQTm. 7 Radrad MQTm. 8 iavars kek., yauxC.] avarsa M, avrsa Q, avrasa T, avarisa m. vmrTmelob yauxC.] vmrTumelob MQm, kek., vmrTumeloba T, vamarTumelob m. 9 xalifs MQTm. Tnve T. mniaksa T. 10 mZRvni Q. 11 efrem Zebr (Zebr T) MQTm. moisarman V, kek., yauxC.] mosrulman MQTm. 12 sultaniTa Tm. aTabagiT ing., yauxC. 13 erans kek., yauxC.] herans Mm, hrans T, rns (wiTluriT dasaweri sawyisi asosTvis adgilia datovebuli) Q. ebrZodes V, kek.] hebrZoles M, ebrZoles QTm, yauxC. 15 moswydes MQTm, mowydnes kek. naTesavni V, kek., yauxC.] naTesavTa MQTm. 16 erTsa amas br., kek., yauxC.] erTisa amis MQTm, amas erTsa ing. 17 Sevwirav yauxC. Zebr M, Zebr. QT RmerTi kek. 18 Tamr Q. mzebr M, mzebr QT. uxu M. iyo Mm] QT. yovlad QT, yauxC.] Semdgomad Mm, kek. uWnoTa yauxC.] uWenanda M, uWena nda Q, uWenanada m, uWnobelTa kek. maT m, kek., yauxC.] mTa MQ. uWnoTa maT] uWena na|dimTa T. momRebel kek. * aqedan Q-Si iambikos taepebis sawyisi asoebi dauwerelia (wiTlurisTvis adgilia datovebuli). taepebis sawyis sityvaTa variantebs ar vuCvenebT, garda saorWofo SemTxvevisa (Sdr. bolo strofis Tavsityva). ** `es taepi arc erT nusxaSi araa, broses Seutania Tavis gamocemaSi d. CubinaSvilis erTi xelnaweris mixedviT~ (yauxC.).

Q143v

5 5

10

10

M344r

15

15

20

445

istoriani da azmani SaravandedTani iqmneboda, amisgan TTosa damjerebelman aiRo sapatrono patronman melTa da zRsaman. da madlisa da wyalobisa gardamd|elman gayarna laSqarni. xolo mwyemsni o|den ekmaebodes tyuesa da natyuenavsa, da TT iSuebdes, ixarebdes, nadirobdes da sufevdes ulumpianad da Suenierad bedianni da sanni Tamar da daviT orTa SvilTa Tana, naTelmosilTa da mbrwyinvaleTa. aw Tquas sityuaman eseca, saZnauri da sabralo. vinaTgan sibrZned da mecnierobad naTesavsa agarianTasa aqus saqme grZnebisa da mogobisa, ganswavlilTa iunitanisagan, romel nebroT ixila kidesa zRsasa kroisa ze da dariosisa. SemdgomiTi Semdgomad arian mCxibavni, mwamlvelni, uarismyofelni RmrTisani. aqaca arwmuna visme didZalisa oqrosa qadebiTa bubqar aTabagyofilman da naxWevans gardaxuewilman mowamlva da sikudili Zmisa misisa amir miranisi. da misces wamali sasikudine da dasneulda. da gagzavnes kaci macnobebeli. da muniT didiTa Si|SiTa da zariTa, aspitisagan kbilni mTarTaxni, Zliv sadme movida mTasa kapissa, sanaxebsa ganZisasa. da cnes dasturi sikudili; movida ganZas. gavides da Seibnes ymani amirmiraniseulni. da zogni | daocnes da zogni gardexuewnes. TT moifica ganZa da gamagrda SiSiTa. maSin daviT, aradamyovneli xanisa, gavida, jerT umecari amir miranisa sikudilisa,

m230v T221r

10

M344v

Q144r

15

1 amisagan kek . TuTosa QT , TTosa kek. saptrono Q . melTa M . da] T. 2 mwyemsni V] mwyems MQTm, kek., yauxC. 3 odeni MQT . ekmebodes m . tyues MQ. iSoebdes MQTm . inadirobdes MQTm . da (suf.) MQTm. 4 ulumpianad kek., yauxC. ] ulumpianTa MQTm . Suenierad kek., yauxC.] Sunis da Mm, Sunisa da T, sunis dada Q. bedianni kek., yauxC.] bediani (mediani m) MQTm. sanni kek., yauxC.] suiani T, sueani MQm. bedianni da sanni] suiani (sueani Q) da bediani QT. 4-5 SvilTa Tana Jrd., yauxC. ] SvilTa MQTm, kek . 5 mbrwyinvaleTa MQTm] brwyinvaleTa yauxC., brwyinvaleTa Tana kek . 6 saZnaur MQTm . da2 kek., yauxC.] MQTm. mecnierebad kek . 7 abraianTasa MQ. mogobisa kart.] mogmobisa MQTm , moguobisa kek., yauxC . iunitanisagan kek., yauxC.] ionis (io nis M) tanisagan (tanisgn QT ) MQTm . 8 romeli kek . nerboT T. kuroisa ze MQTm , krosze kek. , kroisa-ze yauxC . dariosisa m] droisisa M , drosisa T. da dariosisa] dadrosisa Q. SemdgomiTi] SemdgomiT MQTm, da SemdgomiTi kek., SemdgomiTi- yauxC. 9 arn T. RmrTisani kek., yauxC. ] d Tisa M, RmrTisa QTm . arwmuna visme kek.] rwmena vinme MQTm, yauxC. 10 qadebiTa QT, kek., yauxC.] qadagebiTa Mm. bubqar kek. ] bubuqar MQTm, yauxC. nxWevns Q. 11 amir miranisi kart. ] amir mirn QT, amir maran m, imir marn M, amir-mirmanisa kek., yauxC. ssikdine Q. da2 kek., yauxC.] MQTm. 12 macnobbli Q, mcnobebeli T, macnobeli Mm, kek . 13 kbilni mTarTaxni (TarTaxni T) MQTm, yauxC.] kbilmomaxulni kek . 14 movids] + bubqar kek., yauxC. Seebnes T] Se bnes Q, Seibnes Mm, kek., yauxC . amirmiraniseulni kart.] amir miranisni (mirianisni m ) eulni MQTm , amir-mirmaniseulni kek., yauxC . 15 daocnes kek., Q ] daoces Mm, yauxC. , daxoces T. gardexuewnes Mm] gardaexuewnes T, gardaxuewnes kek., yauxC., Q . 16 maSin daviT kart. ] mnda Q , manda MT , mand m, yauxC., mun kek. aradamayovnebeli kek . xnisa MQm . ganvida Q. jerT T, yauxC. ] jeZT M , jeZTa m, jereT Q, [daviT] jerT kek. gamagrda SiSiTa. maSin daviT, aradamyovneli xanisa, gavida, jerT kart.] gamagrda; SiSiTa mun aradamyovnebeli xanisa gavida. [daviT] jerT kek. , gamagrda; SiSiTa mand aradamyovneli xanisa gavida jerT yauxC. mirianisa m , -mirmanis kek., yauxC.

20

446

istoriani da azmani SaravandedTani aradamxedavi mcireTa yolisa, gaemarTa da mivida Sanqoramdi. da munRa moegebnes didebulni aranisani, mtiralni da damsxmelni Tavsa nacrisani, da hkadres: `Jamad aRara iqmnebiso, simagreTa ver wauxuamT da bubqars aRarsad daudgnen amas queyanasa!~ maSin Semoiqca mefe didebuliTurT, movida wina|Se Tamarisa da, msgav|sad aleqsandresa, viT dasdva pativi didi pores luskumasa Sina jdomiTa, egreTve SaviTa Seimosa naTeli igi, pirvelisa naTlisaca ubrwyinvalesi, da didiTa cremliTa moitirna didebulni xasagianni da monani amirmiraniseulni didiTa pativiTa da siyuaruliTa daiWirnes. xolo ivane margrZeli mne da brZeni iyo omTa da laSqrobisa saqmesa Sina. mohmarTa da gavida gelaqunad mcirediTa laSqriTa da dadarna, viTarca daTuman, momziralman brWalsa mterisasa, viT lekuman lomisaman1 da ZeTa israelisaTa ZeTaTs beniamenisTa, da aravin iaxla Tana yma ficxeli. am|as Sina TT ivane, mdgomman msaxurobasa Sina, ixilna laSqarni Sors, jekmad aTkecad ufros laSqarTa misTasa, momavalni ganZiT da mimavalni queyanasa dvinisasa surmans, masisis grabisa da Surisasa. TT balSan, gazrdili eldiguz aTabagisa, lomi Wabuki, patroni dvinisa da somxiTisa, Zma surmanelisa, surmaneliTa laSqriTa; ali SuriSami, didad myofi, kaci mmarjue, egreTve droSis patroni. vinaTgan kaci gulmeci iyo, ar daxedna simcrosa maTsa da ufrosobasa mterTa maTTasa da gamomdomman dafanCna da dapantna, viTa weroni tuRrilman, da, viTa jogi kanjrisa
1 aradamxedavi kek., yauxC.] arad mxedavi (mxedvi T) MQTm. mcireTa MQTm, yauxC.] spaTa mcireTa kek. yolisa T, kek., yovlisa yauxC. Sanquramdi MQm, Senquramdi T. 2 aranisani Tay., yauxC.] ara risani MQTm, amir-mirmanisani kek. da damsxmelni kek.] da amsxmelni QT, damsxmelni Mm, yauxC. 3 ver kart.] ere M, ere Qm, ese T, yauxC., eseviTarni kek. wamyxumT (?) Q. bubqrs Q, bubqrs MT, bubaqars m. aaRrsad Q . daudgnen kart.] daudgna MTm, kek., yauxC., da udgna Q. 4 didebulebiTurT kek. Tmrsa Q 5 aleqsandresaviT Qm. pativ T. did T. pores kek., yauxC.] ares MT, aresa m. didi pores] didares Q. luskumasa kek., yauxC.] luskemissa MQ, luskemisa T, luskemisasa m. 6 pirvelisa kek.] pirveli MQTm, yauxC. cremlTa Q. 7 amir mirniseulni M, amir mirianiseulni m, amir mirneulni Q, amir mirni eulni T, amir-mirmaniseulni kek., yauxC. 9 mrgrZeli Q. brZeni Tm, yauxC.] brZleni M, brZleni Q, ubrZolveli kek. omTa da kek., yauxC.] omTa m, omiTa MQT. 10 dadarna M, kek., yauxC.] dadrna Tm. da dadarna] dada drna Q. va QT. daTuman yauxC.] man MQTm, lomman kek. 11 viTarca kek. lekuman M, lemuman m. da] MQTm. 12 beniamenisaTa Q. aravin] ra (ra T) vin QT. iaxla kek., yauxC.] ixila MQTm. 13 msxurobsa T. ixila T. 13-14 jekmad aTkecad yauxC.] jkmd aT kecd Q, jakmadaT (jkmadaT T) kecad MT, jakmad keca m, jekma da aTkecad kek. 14 momavali T. mimvalni Q. dvinisasa jav., kek., yauxC.] da vanisa (vnisa T, vnasa Q) MQTm. 15 misisis Mm, msisis Q, msisis T. Surisasa kek., yauxC.] Surisis MQTm. balaSan m, blbn Q, blbni T. eldiguz kek., yauxC.] eriT (erTi m, eraT QT) guzs MQTm. 16 devnisa MQT, daevnisa m. somxiTsa Mm. surmneliTa Q. 17 ali buriSami Q, aliburi Sami T. egrve Q, egrevi T. 18 ufrosobsa T. 19 dafaCna M, dafanCa m. viTa T. kanjarisa T.
1

m231r T221v

10

M345r

15

20

ier. 3,10.

447

istoriani da azmani SaravandedTani lomman, daocna, amoswydna da risxva RmrTisa moavlina Tavsa maTsa zeda. TT balSan, laSqarni da droSani, mkudrisagan kide kaci cocxali oTxi moiRo. TTmpyrobelTa ganaRamca gaixarnes didad, | wyalobaTa mim|cemelTa, da RmerTsa Seswirvides madlobasa jerovansa. Seiyara mefe spiTa imierTa da amierTaTa queyanasa | ganZisasa da Tamar Cavida dvinamdi. winaSe movida SarvanSa samsaxurad. da gagzavna laSqari, Semoqceuli dadga agaraTa morWmiTa da sufeviTa da movides karsa ganZisasa. amwyuedelTa da mTxrelTa aranisaTa dayves karsa qalaqisasa dRe ocdaxuTi. calke ivane msaxurTuxucesman, didTa laSqarTa da uricxsa alafisa Sina | gamomgzavnelman, xaCinelni didebulni moitanna winaSe mefisa. rameTu ganmaqarvebelni aranisani da ganZisa sxuaTa qalaqTagan xarajaZleulni Semoiqces samefod ZlevaSemosilni, SarvanSas Tanamomtanelni. maSin uboZa saboZvari da Semoses mraval-mravaljer, gagzavnes Sina pativiTa da warvides. lixT-imereTs STasrulTa zRua pontosa moiurves da moirWunes didad da kargad, vinaTgan queyana artanisa, ZaRinis evisa, palakacio waeRo TurqTa. da miuwia marbielman basianamdis da yurabebamdi. avsilTa daibanakes sisxlis mucelsa. awca ixilveboda, msgavsadve Zuel odesme Tqmulisa da mqonelisa, queyana da sayofeli maTi, viTarca sisxlis muceli. ama ZleviTa da gamarjuebiTa iyo TT mefe-mefeTa. arca igi umadlod ipoeboda gammarjuebelisa misisa, aramed didbuneba iyo skiptrismpyrobelTa Soris usaCinoesi
2 blSn T. kacni MTm, kcini Q. TT mpyrbelTa T. 3 ganaRamca kek., yauxC.] gaRanamca M, gRanmca Q, ginamca T. gaixares m, yauxC. wyalobiTa kek. mimcemelTa QT, yauxC.] Mm, kek. RTisa m. Seswirvides Q] Seswirevdes MTm, kek., yauxC. madloba QT. 4 jerovani MQTm. 5 imierTa da amierTaTa kek., yauxC.] imierTa (imerTa m) da amierT Mm, imieriTa da amriTa Q, imaierTa da amaierTa T. 6 dvinamdi jav., kek., yauxC.] dviramdi MQ, daviramadi m, da viremdi T. SarvanSa kek., yauxC.] SarSeTs MQ, SarvSeTs T, SarvaSeT Tay. 7 agrTa Q. mivides Q. amowyuedelTa M, amomwyuedelTa kek. msrvelTa kek., yauxC. 8 arnisaTa MQ, kek., yauxC. ivanes MQTm. msaxurT uxucesi Mm, msaxurTa uxucesi QT. 9 didTa laSqarTa QT, kek., yauxC.] didiTa laSqriTa Mm. alafsa MQTm. 10 moitanna kek.] mitanna M, mitanna m, mitnna Q, miitanna T, yauxC. aranisani kek., yauxC.] arisani M, arisani QTm. da kek. ganZisa] + da kek., yauxC. 11 Semoiqces kek., yauxC.] MQTm. SarvaSes MQTm. 12 maravali maravaljer m, mravalfer kek. 13 lixTimeriTs M, lixT imeriTs Tm, lixTi meriTs Q . pativiTa da warvides. lixTimereTs STasrulTa kart.] pativiTa. da warvides lixT-imereTs; STasrulTa (+ mun kek.) kek., yauxC. didaT M, didTa m. kargaT M, kargT T, krgT Q, karTa m. 14 ZaRinis M, kek., yauxC.] ZaRnis Q, ZaRinisa m, Zaninis T, ZaRlis Tay., jav. waeRo Mm, yauxC.] wavlo QT, wareRo kek. da miuwia] dami miuwia MQm, da mimuawia T. 15 da yurabebamdi Mm, kek., yauxC.] da yara baRSamdi T, dayrabeSamdi Q. avsilTa MQTm, yauxC.] aRsrulTa kek. ixilvebda T. 16 Tqumulisa kek. mqonebelisa kek. sayofeli] syfli Q, sayofi MTm, kek., yauxC. amaT MQTm . 18 da kek., yauxC.] MQTm. ganmarjvebiTa Q. iyo TT mefe mefeTa yauxC.] iyo TT mefesa (mefisa Q) mefeTasa MQTm, Semwe eyo RmerTi TT mefesa mefeTasa kek. umadlo kek. ipeboda Mm, ipoebod Q. 19 gammarjueblobisa MTm, gammarjuebelobisa Q. did guneba QT, did-guneba. kek. sakipatris mpyrobelTa T. usaCinoesi Q] usaCinoes M, usaCnoes m, usaCinoesTa T, yauxC., da usaCinoes kek.

Q144v T222r m231v

M345v

10

15

20

448

istoriani da azmani SaravandedTani ese Tamar, gonebiTa da ganzraxviTa brZeni, da ar aviwydeboda mas yabos mkuleveli kekos.* amisTsca | udidesTa el-yo saqmeTa, romelTa mTxrobelad mowevnuli myis Tavsa Soris Cemsa umosa da ugunebosa msgavsi ipoebodi umecrebiT leqsTa metyuelebad. da kualad saqmeTa didTa da keTilTa daviwyeb Tqmad, | _ ara jer-viCine dadumebad, _ | romelni zesTa Zalisa arian ara CemTs oden, aramed, vhgoneb, pirvelTa sitysmoqmedTa. vina utyueli piri itys: eZiebdiT sasufevelsa RmrTisasa da simarTlesa missa da ese yoveli SegeZinos Tquen.1 da amisman msmenelman da | keTilad gulismismyofelman aRixilna Tualni maRlisa mimarT da aRamaRla goneba yovlad rame brZeni da keTilad cnobagonieri, romeli yovliTurT Seeyo maRalsa mas, yovelTa zeda mxedvelsa, da SemsWuala Tuali, umrumed mxedveli, raTa mecnier yos da mas mxolosa xedvides. ver Seityua saSuebelman amis sawuTosaman, arca mefobaman grgnisaman da skiptraman, arca qvaTa patiosanTa uxuad qonebaman, arca spaTa simravleman da esoden simneman, romeli sityuaman cxad yos. ara midrka, verca waripara simdidreman, viTar Zuel odesme mefeni mravalni da umetes amis sanatrelisa mama, yovelTa brZenTa upiratesi
1 gonebiTa] MQTm, da Tamarsa (Tama rsa M ), gonebiTa kek., yauxC. brZeni, da ar aviwydeboda kart. ] brZnida (br Znida M ) daviwydeboda MQTm, brZensa, ar aviwydeboda kek., yauxC. mas MQTm, yauxC. ] kek. mkuleveli yauxC.] mklveli MQTm, mwrTuneli kek. 2 kekos yauxC.] kos MQTm, qeqaos kek. 3 udides MQTm. elyo saqmeTa MTm, kek., yauxC. ] el saqmiTa Q , romelTa saqmisa MQTm. momTxrobelad kek. mayis MQ, mayais m, mayisa T. 4 ugulis-xmosa kek. ugonebosa kek. vipoebi kek. 5 kualad] kavalad m, vinaTgan yauxC., + dumili kek . saqmiTa MQTm . didiTa Mm, sididiTa QT. da2] MQTm, yauxC. daviwyeb Tqmad kart.] daviwyebT (daviwybT M, da viwyebT Q, daviwyebad kek., yauxC.) Seiqna (Seiqms kek.) MQTm, kek., yauxC. dadumebad] + da el-vyav aRwerad kek. kualad saqmeTa didTa da keTilTa daviwyeb Tqmad, _ ara jer-viCine dadumebad, _ romelni kart.] kualad dumili saqmeTa didTa da keTilTa daviwyebad Seiqms, da ara jer-viCine dadumebad da el-vyav aRwerad, romelni kek., vinaTgan saqmeTa didTa keTilTa daviwyebad Seiqna, ara jer viCine dadumebad, romelni yauxC. 6 aramed] arad T. vhgo neb Q, vgoneb T, yauxC . pirvelTa kek., yauxC. ] pirvelad MQTm . sitysa (sityvasa m) moqmedad MQTm, sitys-moqmedTa yauxC., sitys-moqmedTaca kek. 7 vin MQTm . eZiebdi MQTm, kek., yauxC. 8 yovel QT . Tquen] Tqueno V, MQTm, kek., yauxC. da 2] MQT. 9 aRixila MQTm. Tval MQTm. 10 Seyo M, Seyo QT . 11 raTa kek., yauxC. ] romelTa QT, romliTa Mm. da2] MQTm . mxolosa kek., yauxC. ] maxuElsa MQ, mxvlsa T, maxunalsa m . 12 vir Q. Seityua] + igi kek., yauxC . sawuTosaman T] swuTosmn Q, sawuTrosaman Mm, yauxC., sawuTrosaman kek. guirguinisaman] Q , grgnosanman T. skiptrisaman kek. 13 qvaTa T. patronTa Mm. uxuvad T. eseoden T, yauxC., esodenman kek. 14 romel MQTm. misdrika kek. waiprra T. Zul Q. 15 odes me Q. upirates T, upilates Mm, upiltes Q. * es fraza (`gonebiTa ... kekos~) xelnawerebsa da gamocemebSi moTavsebulia ramdenime striqoniT zemoT: `vinaTgan ... waeRo TurqTa~-s momdevnod.
1

T222v

m232r M346r

Q145r

10

15

20

maTe 6,33.

449

istoriani da azmani SaravandedTani da umetesi solomon. esre ubrZne iqmna brZenisa mis, romel esoden Seiyuara RmerTi. igi ucxo eqmna, aman ismina ma igi utyuelisa pirisa da Seitkbo igi, rameTu Rame yovel mRZareba, locva, mulTdreka da cremliT vedreba RmrTisa zemdgomrobiTa gansakrvebel aqunda, da Rame yo elsaqmari, romeli glaxakTa miecemoda. erTi oden vasenoT. | locvisa da el|saqmarisa mier maSuralman mcired miiZinis bunebiTisa wesisaebr. amas mcired mirulebasa Sina ixila CuenebiT raca sayofeli, saxilavad turfa da sikeTeaRmatebuli adgili, yuavilTa, mwuanvilTa da nergTa mier ganSuenebuli, romel sawadel iyo mxilvelTaTs da sikeTesa da Sueniere|basa mis samoTxisasa miTxroba SeuZlebel. amas Sina iyo Sesworebuli saydrebi da taxtebi da skamebi, patiosnad Semkuli oqroTa, romelime vecxliTa, TToferad ganSuenebuli sajdomi TTeulisa kacisa, arZangisaebr saqmeTa, naqmarTa misTasa. xolo zenakerZo iyo taxti, upatiosnesi yovelTa dasajdomelTa oqrosa, Semkuli TualiTa da margalitiTa patiosniTa. amas samoTxesa Sina Seiyvanes WeSmaritad Rirsi mas Sina yofisa mefe Tamar. ixila sajdomebi da ganizraxa gulsa Sina Tssa, viTarmed: `mefe var mpyrobeli da Cemi ars uzenaesi da upatiosnesi ese sajdomi~. | da myis mimarTa mun dajdomad. xolo warmoudga kaci vinme naTliTa mosili da upyra eli, moxedna da Tqua: `Seni ara ars sajdomi isi, rameTu Sen ver SemZlebel xar dapyrobad imissa~. da mefe ityoda: `vin upatiosnes ars Cemsa, romelman daipyras upatiosnesi ese sajdomi?~ man rqua: `saydari isi Senisa diasaxlisisa ars, amisTs romel aTormetTa mRd|elTa misTa elTa SesTuli hmosies, raJams wardgen SesaZrwunebelsa da saSinelsa
1 umetesi] uames Mm, umes Q, uamesi kek. da umetesi] dumes T. soloman m, solomonis sizrmis naxva T. esre T] ese kek. ubrZane m, ubrZnes Q, ubrZanes T, ubrZnes kek. iqmen T. romel] kek. eseoden MT, kek., yauxC. 2 RmerTi. igi ucxo] RmerTi igi. ucxo kek., RmerTi igi da ucxo yauxC. eqmna] + sacTurTa soflisaTa kek., yauxC. 3 Rame-yovel yauxC. mRviZreb Q. cremli m. vedreba] da vedrba T, dvedrb Q. 4 zemdgomarobiTa m, zemdgomobiTa kek. gansakuErvebel Q. yo yauxC.] yovelive Mm, yovelve QT. da Rame yo elsaqmari yauxC.] Rame yovelve _ elsaqmari kek. 6 maSuralman V, kek., yauxC.] mSuebelman MQm, muEbelman T. miZinis MQTm. 7 raca] reca kek., Q. sayofeli, saxilavad] syflisa xilvd Q. 9 romeli kek., yauxC. mis kek.] missa MQTm, yauxC. samoTxisasa kek., yauxC.] samoTxisa MQTm. 10 SeuZlebel] + iyo kek. iyo Sesworebuli] Q. da taxtebi] da txtbi Q, M, kek. skamebi yauxC.] sarkmlebi MQTm , sarkumlebi kek. 11 romelime V, kek., yauxC.] romeli MQTm. TT ferad MQTm. TT eulisa VM, TToeulisa kek., yauxC. 12 arZangisaebr yauxC.] arZinigisebs MQTm, arZanigisaebr kek. naqmarTa misTasa kart.] naqmarisa misisa MQTm, yauxC., naqmarTa misTa kek. zena krZo M. 13 txti Q. dasajdomelTa] da sajdomelTa M, da da|sajdomelTa Q. oqroTa MQ. oqrosa, Semkuli] Semkuli oqroTa kek. margalitiTa] + mier MQ, kek. 14 iyvnes (TiTqos werebula Seiyvnes da Se wauSliaT) Q. 16 aris Q. muniT MQ. 17 moxeda kek. 18 ara V, yauxC.] MTm, Q-Si dawerilia striqons zemoT sxva melniT. isi] esi Q. da pyrobad Q. 19 ese] MQ, kek. 20 Senisa diasaxlisisa] Soris da saxlisasa M. amisaTs kek. 21 mRudelTa M, kek. misiTa eliTa kek. (koreqt.) homosies kek. waradgina MQTm. * `T-s paginacia areulia wignis cudad akinZvis gamo~ (yauxC.).

M346v T231r*

m232v

10

15

Q145v

20

M347r

450

istoriani da azmani SaravandedTani trapezsa Sewirvad usisxlosa da patiosnisa msxuerplisa. amisTs igi uzeSTaes Sensa ars. daRacaTu Sen mefe xar, kma ars Senda dideba ese, daRaTu sayofi Seni aqave ars~. da uCuena udaresi da uundoesi sajdomi. viTar ganiRZa, winaSe moyvanebad sca diasaxl|isi igi, romelman aRiara Tormetisa mRdelisaTs ufrosad srulisa kuarT-filonisa SesTva da mRdelTa miZRuanva. mieriTgan iwyo amanca aleqsandriiT vaWarTa moRebulisa matylisagan sTvad da qmnad Sesamoslisa, vidremdis aTormetad srul-yos. Tqmul ars eseca, daRaTu mouw|yobel ars sityua, viTarmed: TsiTa eliTa amasca Sureboda, romel mis dRisa saWamadi misi daafasis da raodeni dRiv SeWamis, elsaqmari misi ganyidis da egodeni fasi glaxakTa aelsaqmaris da miscis ara samefoTa SemosavalTagan. saeklesio locva da wesi locvisa dauklebelad aResrulebodis, viTarca tibikoni moaswavebda da ganweseba palestinisa monastrisa mogTxrobs, yoveli sruliad. darbazis kars myofi wirvad vervin daakldeboda mwuxri, dileul, samxri, viTarca Tqmul ars. garna samarTalTaTs radRa mims Tqma? JamTa misTa ara iyo mimmZlavrebeli da mZlavrebuli, arca mtacebeli, arca | mekobre da mparavi. ityoda, viTarmed: `me var mama obolTa da msajuli qurivTa~. mowyalebisaTs kma geyavn dadiani vardan, guzan,
1 Sewirvad] Seswirvida MQ. msxuerplisa] MQ. Sewirvad _ uzeSTaes] T. 2 daRacaTu] da aRrac Tu M, da Rac Tu (Tavidan werebula: da aRrc Tu) Q. kma ars] kmars Q. daRaTu MQTm, yauxC.] daRacaTu kek. 3 uadresi MQ. uundoesi V, kek., yauxC.] undoesi MQ, undosi m, undaoesi T. sajdomi QTV] Mm. 4 saca MQ. diasaxlisi] daisaxelis MT, da isxelis Q, disaxellis m. igi] MQ. aRiara kek., yauxC., Q] aRara MTm. 5 mRudelisaTs M, kek. frosad M. da] MQTm. mRdelT QT, mRudelT M. mRudelTad kek. miZRuna kek. 6 amnca M. aleqsandriT MQTm. moRebulsa MQT. da] MQTm. 8 Tqumul kek. mouwyobel V, yauxC.] mouwyalobel Mm, mouwylobl QT, mauwyebel kek. 9 saWamdi Q, sWamdi T. daafasis kek.] da fas MQTm. da kek.] MQTm, yauxC. daafasis da raodeni (raodeni jav., kek.) jav., kek.] fas-raoden yauxC. SesWamis jav., kek. elsaqmari Q] eliT saqmari MT, eliT-saqmari yauxC., elTsaqmarsa kek. 10 missa kek. ganyida MQTm. egodeni] egeodeni V, egoden MQTm, yauxC. , egodensa kek. fassa kek. aelsaqmaris] aelsaqmara m, aelsaqmra MQ, aelsaqmisa T, aelTsaqmris kek. da2] MQTm . miscis V, kek., yauxC.] miscna MQTm . samefoTa konieqt.] samefod MQTm, kek., yauxC . 11 locva da MQm, kek. ] locvad T, yauxC . dauklebelad T, kek., yauxC.] da uklebelad M, da uklebld Q . aResrulebodes Q, aResruleboda m. 12 viTarca V, yauxC.] MQTm, viTar jav., kek. moaswvebd Q. da kek., yauxC.] MQTm . palestinisa kek., yauxC.] palestinisasa M, palestinissa Q, palestinossa T. ganwesebasa palestinisasa jav. mogiTxrobs Q. 13 myfi Q. wirvad MTm, kek., yauxC. ] lcvad Q , locvad V. da akldeboda M, da kldeboda Q, dakldeboda T. mwuxr kek. dileul] + da V, kek. 14 samxari m , samxrad kek., Q . va QT. Tqumul kek. 15 raRa kek. miams m. Tqma yauxC.] MQTm , Tqumad kek. rameTu] _ MQTm. misTa] T. mimmZlavrebe li yauxC.] mimZlvrebli T, mimZlobrebeli Mm, mimZl vbrebeli Q, _ kek. 15-16 da mZlavrebuli QT ] Mm, yauxC. 16 mZlavrebuli] mimZlavrebuli kek. viTarmed kek., yauxC.] viTar MQTm. viTarmed: `me var] vrme var T. 17 mama Q. kma Q. gyven T. kma-geyavn kek.

T231v

m233r

10

15

M347v

20

451

istoriani da azmani SaravandedTani romeli Tualmrume oden yves, bocos Ze boco da amaTni | mimdgomni didebulni da aznaurni, romelni Canan Sewyalebulni. vinaTgan udidesni saqmeni wina-mdeboben, viTa Tqmul ars, vinmca mcna me frTeni tredisani,1 vinmca mcna me, istoriaTaRmwerelsa? iqmna RmrTismoyuaresa Tamars winaSe saswauli gansakrTomeli da yovelTa qarTvelTa da marTlmadidebelTa aRmatebuliTa sixaruliTa ammaRlebeli. movides Zmani orni mefes winaSe msaxurebad, Zeni sargis amirspasalarisani, romelni mas Jamsa didad gandidebulni iyvnes mefisa mier _ zaqa|ria amirspasalari da ivane msaxurTuxucesi. yovelni mkdrni mefis winaSe iyvnes: sulmoberuli, kaci angelozTa mosagre, da mcireni ebiskopozni. sxuanica saqarTvelos warCinebulni Sekre|bul iyvnes. viTar kaTalikozi iovane usisxlosa msxuerplsa mRdelmoqmedebda, moiRo da Seswira man Jami. aRsrulebisa yovelni Rirsni moudebodes Wamad sefiskuerisa. ineba zaqaria amirspasalarman Sexebad da aR|ebad sefiskuerisa. xolo mRdelTa ara misces, rameTu iyo sarwmunoebiT somexi, SeCuenebulTagani. da sircxliTa ikadra zaqaria aRtacebad sefiskuerisa da SeWmad, romlisaTs kaTalikozi, cecxlebr aRtyinebuli, Zlierad amxilebda: `nefsiT aravin marTlmadidebelTagani ikadrebs mRdelmoqmedebasa sefiskuersa Tquen, Sdgzis wyeulTa somexTa, mocemad, momtacebeli ZaRlica Tu ipoos~. romlisaTsca sircxleuli warvida karvad Tsad. da darbazs maserebeli zaqaria amirspasalari mcired rasme sityuasa hyofda urwmunosa, rameTu sityTa hgmobda sarwmunoebasa Cuensa. viTar sulmoberuli
1 Ta mrume Q. bocves T. bocosZe kek., bocos-Ze. yauxC. 2 Cann QT. 3 winamdeboben kek., Q] win mdebobni T, wmidasa (wmindasa m) mdeboben Mm. Tqumul kek. vinca Q. 4 frTeni tredisani, vinmca mcna me] Q. istoriaTaRmwerelsa kart.] istorioT aRmwevnelman MQTm, istoriaT-aRmwerelman (+ moTxrobad, Tu viTar kek.) kek., yauxC. iqmna V] Q, qmna M, yauxC., qmna RmerTman kek. RmrTismoyuaresa QT, yauxC.] RTis M, kek. 5 Tamaris kek. marTal madidebelTa M. 6 aRmtebiTa Q, aRmatebiTa T. ammaRlebelni MQTm. 7 Zani M. mefis Q, kek. 8 gandidnebulni M. zaqaria] + amir spasalarisa da ie msxurT uxucesi da ie kaxis SesrCleba T*. 9 yoveli MQTm. iyvnes] + kaTalikozi (kaTalikosi yauxC.) ioane kek., yauxC. sulmoberuli kek., yauxC.] sul meoberuli MQTm. 10 ebiskoposni QT. da sxuanica kek., yauxC. saqarTvelosani Q. Sekrbl Q, Sekrebil kek. 11 qaTalikozi MT, kaTalikosi yauxC. ie QT, ioane yauxC. msxuerplsa] Q. mRudel moqmedebad M, mRdlT moqmedebd Q. da] MQTm. 12 aRsrulebisa MQTm, yauxC.] Jamisa aRsrulebasa kek. Wamd Q. sebiskurisa MT, sebiskrisa Q, sebiskuverisa m, sebiskuersa kek. ineba Q. 13 amr spslrmn Q. aiRebda M, kek. da aRebad] da Rebd Q. sefis kuersa M, sefiskrisa Q, sefiskurisa T, sebiskuersa kek. mRudelTa M, mRdelT T. 15 aRtacebad V, kek., yauxC.] aRtaceba MTm, aRtceba Q. sebiskuerisa M, sebiskurisa QT, kek. qaTalikozi QT, kaTalikosi yauxC. 16 amxilebda] + da etyoda V, kek., yauxC. nebsiT QT. marTal madidebelTagani M. mRudel moqmedebasa M, mRdel moqmedobasa Q, mRdelmoqmedebasa Sina kek. 17 sefiskuers MT, sebiskurs Q, sebiskuerisa kek. Tqun T. Tu MQTm] nuTu kek. 18 ipos M, ipos Q. sircxleul MQT. 19 da darbazs] darbazis MTm, da rbazis Q. zaqria Q. sityua yofda QT. 20 urwmunoTa Q. hgmobda kek., yauxC.] MQTm. sul mobrunebuli (mobrunebul T) MQTm. * `es unda iyos dednis arSiaze moTavsebuli saTauri, romelic T-s gadamwers Sig teqstSi Seutania: ie kaxis SesrCleba < ie kz SesrCleba < ioane kaTalikozis SesarCleba~ (yauxC.)
1

Q146r

T232r*

m233v

10

M348r

15

20

fsalm. 54,6.

452

istoriani da azmani SaravandedTani miugebda da ausnida, winaaRdgomad verSemZlebeli zaqaria etyoda: `me, melaSqre, ver keTilad mecnier var sitysgebad Senda. aramed mouwodo moZRuarTa sarwmunoebisa CuenisaTa, romelTa Cem wil sircxleul gyon~. kaTalikozi iovane miugebda: `iyavn neba qristesi da maradis qalwulisa RmrTismSobelisa, romelman sircxleul yvnes uarismyofelni Tsni!~ egreT amisman msmenelman zaqaria waravlina kaci ka|Talikozisa mimarT maTisa da ebiskopozTa, yovelTa varTapetTa da mecnierTa. xolo | ivane war|udgeboda da etyoda: `ganiye|ne magisa qmnad, rameTu uwyiT, viTarmed WeSmariti sarwmunoeba ese ars!~ garna xolo ara ismina zaqaria. da movida kaTalikozi vanisa da yovelni varTapetni da daidga samsjavro. da dajda dedofali, dedoflisa mosavi daviT mefe da warCinebulni saqarTvelosani erTkerZo, margrZelni zaqaria da ivane _ erTkerZo. mouwodes kaTalikozsa. Sevida da ityoda fsalmunsa amas: `aRdeg, RmerTo, saje sja Seni, moisene yuedreba Seni, romel ars ugunurTagan~.1 viTar Sevida, aRdges mefeni da pativiTa Tana-daisues. egreTve marRasTa da varTapetTa somexTa, maTca pativi uyves wesisaebr. viTar mokiTxvaman Jami moiRo, dadumnes yovelni da iwyes somexTa sarwmunoebisa maTisa Tqmad sityuamWevrad da vrcelsityuad, vinaca keTilad mosenebul iyvnes. kaTalikozi, zegardamoTa niWiTa aRsavse, gonierebiT aRusnida da brZnad miugebda ukumrRuevelad Tqmulisa maTisa, xolo Tsisa damamtkicebelad. da gagrZelda sitysgeba mimwuxramde.
1 miugebd Q, miugeb da T. ausni da T. zaqria Q. me, melaSqre kek., yauxC.] melaSqreTa MQTm. 2 sitysgebad V, kek., yauxC.] sityua gonebad MQTm. aramed V, yauxC.] pirvelad MQTm, kek. mouwodo kek., yauxC.] mouwoda MQTm. 2-3 sarwmunoebiTa CueniTa MQTm. 3 gyon] + Sen kek. qaTalikozi MT. ione Q, ie T. 4 qristesi] qisa Q. da] MQTm. 6 egreT] kek., yauxC. zaqria Q, zaqaria T. qaTalikozisa M, qaTalikozis QT. mTisa T. 7 da kek.] Tana da MQTm, Tana-da yauxC. ebiskopzTa Q. vardapetTa kek., yauxC. ine Q. warudgeboda MQTm] winaaRudgeboda V, kek., yauxC. 8 ganiyvne m, ganeyene V, kek. mgis T. viTarmed V, kek., yauxC.] MQTm. sarwmuno MQTm. ese V, yauxC.] MQTm, kek. vuwyiT, viTarmed [qarTvelTa] sarwmunoeba WeSmarit ars kek. 9 xolo V] mxolo MQTm, yauxC., kek. 10 qaTalikozi M. 11 dedoflis M. mosvi Q. saqarTvelosa MQm , saqarTvelos T, saqarTvelosni kek., yauxC. 12 margZelni MT. zaqria Q. kaTalikozsa Q] qaTalikozsa MT, + iovanes kek., kaTalikossa ioanes yauxC. Sevides Q. 14 pativTa MQT, pativiT yauxC. 15 vardapetTa kek., yauxC. somexTa + maTca pativi T. wesiseb m. 17 sityua mWuarad (mWuarvd Q, mWuvarad T) MQT. vinca MQ. 18 qaTalikozi MT, kaTalikosi yauxC. gonierebiT] gnrbiTa Q, gonebiTa M, gonbiTa T. miugebda kek., yauxC., Q ] miudebda MT 19 ukumrRuevelad kart.] ukurRvevelad T, ukurRuevad Mm, kek., yauxC., ukurRvevd Q. Tqmulisa maTisa kart.] MQTm, TqmulTa maTTa V, yauxC., sitysa maTisa kek. 20 mimwuxramdi QT.
1

T232v m234r M348v Q146v

10

15

20

fsalm. 73,22.

453

istoriani da azmani SaravandedTani moSiSman istoriisa sigrZisaman kma viyo Tqmad. viTar uwyiT somexTa sityuamisveobisa, Zlieri RaRadi aRuteves. cilobisa swori Zleva iqmneboda. amisman msmenelman kaTalikozman iovane, RmrTismetyuelisa mosaxeleman, nuukue zenaT sulis wmidis mier aRvsebulman, anu Tu marTlisa sarwmunoebisaman mi|ndobilman, ara uwyi, aRaRo piri brZnad metyueli SeuvalTa sityuaTa. odes|me didi elia msxuerplsa | zeda moxedvida cecxliTa RmrTisa mier mlocveli; ixileT, Tu viTar uaRres aRsadel ars usisxlo msxuerpli _ orci da sisxli RmrTisa kacqmnulisa _ msxuerplsa zroxisasa, romeli aCrdilsamwerebelad iyo. egoden ubrwyinvales da uzenaes ars, romeli aw iqmna da iTqua, vhgoneb, sulisa mier wmidisa, piriTa msaxurisa misisa kaTalikozisaTa, rameTu Tqua: `saxliT Targamosno, romelni Sekrebul xarT Znad da mterad marTlisa sarwmunoebisa! uwyiTa, romel naTesavsa kacTasa eufla eSmaki? damyofelman TualTa gonebisaTaman SeasakuTrna xrizmosTa da aramecnierni da damtevebelni RmrTisani uzorvides kerpTa | xaxusa da niorsa da jinWarsa. xolo RmerTi, ara ugulebelsmyofeli dabadebulTa TsTa, ezraxa abrahams da merme naTesavsa missa; kualad moses mosca sjuli da msjavri. ukanasknel, umetesTa wyalobaTa aRZruli, zeciT gardamoda erTi samebisagani, Ze da sityua, qalwulisa mariamisgan orcni Seisxna da msgavs kacTa iqmna, rameTu sisxlTagan qalwulisaTa miixuna orcni kacobrivni da suli sityeri, iqceoda kacTa Tana da yovelnive gangebulni aRasrulna. raJams SesaZrwunebeli igi nefsiT juarcma eguleboda, aTormetTa mowafeTa Tana i|sera da srul-yo paseqi. viTar srul iqmna, iwyo axalsa amas RmerTmyofelsa saidumlosa: moiRo puri, gantexa da
1 istorios M. 2 sityua-misnoba kek. aRuteves kek., yauxC.] aRuTques MQTm. amis MQT. 3 msmeneli MQT. kaTalikozi MQT, kaTalikosman yauxC. ine Q, ioane yauxC. mosaxeleman kek., yauxC.] MQTm. nu ukue kek., yauxC. zenaT kek., zenaTa MTm, zenTa Q. 4 sarwmunoebisa kek., yauxC. mindobilman] Q. 5 sityoTa T. elia TV, kek., yauxC.] elila MQm, ilia br. 6 moxedviTa kek. cecxlisaTa kek. Ra Q. mier] mimarT kek. Tu viTar] MQTm. uaRres] uRirsi MQTm. 7 alsadeli m. kac qmnilisa (qmnilisa T) QT, kac-qmnilisa kek. 8 mwereblad M , mwerebelad m, aCrdilsa mwerebld (mwerebulad T, yauxC.) QT, yauxC., aCrdili iyo momaswavebeli kek. ubrwyinvles Q. 9 aqmna T. 10 kaTalikozisaTa] qaTalikozisa Tana MQTm. 11 saxliT yauxC.] sxliT T, saxeliT MQ, saxlo kek. Targamoso T, argmoso MQ, Targamoz m, Targamosiso kek. Sekrbl Q, Sekrebl T, Sekrebil kek. zuinad MQm, Znvad kek. mterobad kek. 12 da myofelman MQTm. 13 gonebaTaman MQTm. SeaskuTrna Q, SeasakuTra igi kek. xirzmoTa MQTm. ra mecnierni MTm, mecnierni Q. RmrTisani kek., yauxC.] Rirsni MQTm. 14 da niorsa V, kek., yauxC.] MQTm. jinWrsa Q. 15 dabadebulTa kek., yauxC.] dambadebelTa MQTm. abrams T. misca kek. 16 da kek., yauxC.] MQTm. ukuanasknel kek. umetesiTa wyalobiTa kek. 17 mariamisagan kek. da orcni (orci T) MQTm. Seisxa (m-Si jer yofila Seisxna) MTm. 18 miuxna M, mixuna Q. kacobrivi MQ. 19 Tana da yovelnive gangebulni kek., yauxC.] MQTm. 20 nebsiT QT, kek., yauxC. juarcuma kek. egulveboda kek. sul yo Q. viTa M, viTarca kek. 21 srul iqmna] srul qmna igi kek.

M349r T233r m234v

10

Q147r

15

M349v

20

454

istoriani da azmani SaravandedTani misca mowafeTa: miiReT da WameT! ese ars orci Cemi misatevebelad codvaTa. egreTve sasmelica: suT a|misgan! ese sisxli Cemi ars.1 da pirvel ityoda: ukueTu ara sWamoT orci Zisa kacisa, ara gaqundes nawili Cem Tana. da kualad ityodave: orci Cemi WeSmariti saWmeli ars | da sisxli Cemi WeSmariti sasmeli ars. da mraval sadme arian eseviTarni sityuani. aw ukue momigeT: grwmena eseviTarni mani maxarobelTani?~ xolo maT miuges: `ucilobel ars ege: moguca orci da sisxli misi, raTa ukudavebad vWamdeT da vsmideT. ese ars niWi didi Cuenda momarT, raTa qristes RmrTad aRmsarebelni vWamdeT orcsa missa da vsmideT sisxlsa missa~. da kualad kaTalikozman ma-yo brwyinvaled: `keTil, Svilno, vinaTgan aRiareT, aw ukue eseca grwamsve, axali sjuli da axali paseqi iyo seroba igi, da yovelni, qristes RmrTad da kacad aRmsarebelni, mRdelvmoqmedebT qristes vnebaTa momsenebelni, vWamT orcsa missa da vsuamT sisxlsa missa; igi ars sjuli Cueni da mcneba axali~. somexTa miuges: `agre, amas aravin umecar ars~. kaTalikozman Tqua: `aw uwyodeT, ukueTu sarwmunoeba Tqueni umjobes sadame ars, Tquen mier Seicvalebis puri orcad uflisa; Tu | Cueni umjobes ars, Cuen mier mRdelmoqmedebuli Seicvalebis orcad uflisa~. maT Tques: `egreT ars~. kaTalikozman Tqua saSineli sasmenelad sityua: `saqmiTa gamovaCinoT, ara sityTa!~ maT Tques: `romelsa | hyof, yav!~ kaTalikozi etyoda: `mogcem ZaRlsa erTsa da dro-giyof samTa dReTa, rome Rame ganaTioT litaniiTa da RmrTisa vedrebiTa sam | dRe da ZaRli uWmelad damarxeT. da erTi ZaRli me momeciT, sam dRe uWmelad davmarxo, Rame ganvaTeno litaniiTa da RmrTisa vedrebiTa, da gamoCndes marTali sarwmunoeba. mesamesa dResa
1 mowafeTa] + da hrqua (Tqua yauxC.) kek., yauxC. miReT Q. ese ars orci Cemi QV] ese ars orci Cemi ars T, ese orci Cemi ars Mm, kek., yauxC. 2 sasumelica kek. suTa M, suaT m, suTamisgn T. ukueTu M, kek.] ukTu QT, ukeTu yauxC. 3 gaqus Q. CemTana kek. 4 WeSmariti saWmeli] cti(?) ssmeli Q. sasmel MQ, sasumeli kek. ars] MQm, kek. 5 same kek. momageT MQTm. 6 ege] + man kek., + rameTu yauxC. 7 vsWamdeT kek. da] T. Cuenda V, kek., yauxC.] MQTm. mimarT kek. 8 RmerTad kek. aRmasrulebelni Mm. vsWamdeT kek . 10 grwamsve MQm, kek.] grwams eseve T, grwams, viTarmed yauxC. paeqi M. 11 qristesa MQ. m aRmsarebeli m, aRmasarebeli T. mRdelvmoqmedebT yauxC.] mRdelTa (mRudelTa Mm) vmoqmedebT MQTm, mRdelT-vmoqmedebT kek. 12 da vsuamT sisxlsa missa] MQTm. 14 qaTalikozman M. ukueTu] MQTm. 15 Secvalebisa M. uflisad kek. 16 mRudel moqmedebuli M, mRdelT-moqmedebuli kek. uflisad M, uflisada kek. 17 qaTalikozman M. gamovaCinoT] + sarwmunoeba kek. 18 yav] MQTm. 19 qaTalikozi M, kaTalikosi yauxC. ZaRlsa] romelsa M. da V, kek., yauxC.] MQTm. romel kek. 20 ganvanaTloT M. litaniTa M. da2] kek., yauxC. vedrebiTa sam dRe da] vedrebiTa; sam dRe kek., yauxC. 21 Zali M. 22 litaniTa M da2] M.
1

m235r

T233v

10

M350r

15

Q147v

m235v

20

maTe 26,26-27; mark. 14,22; luka 22,19; ioan. 6,53; 6,55; I kor. 11,24.

455

istoriani da azmani SaravandedTani aRvasruleb usisxlosa msxuerplsa da moviReb sefiskuersa eliTa CemiTa. daRaTu ara sakadrebel | ars, daugeb ZaRlsa wina, romeli Tquen gyavs, da egreTve Tquen sefiskueri moiReT da daugeT ZaRlsa mas, romeli me myavs. romlisaca SeWamos, misi rwmuneba ara ars. Tqueni SeWamos, Tquen grcxuenes; Tu Cueni SeWamos, Cuen gurcxuenes~. esma ese mefeTa da ersa, gankrdes da uRonoebaman moicuna. viTar gonebad movides, rques kaTalikozsa: `ra-ese sTq, sasmeneladca zaria!~ kaTalikozi umetes daamtkicebda, garna somexTa daRaTu ara eneba, miscnes ZaRlni urTierTas da warvides karavTa mimarT. xolo mefe, Zlierad mbrZoli, etyoda kaTalikozsa: `ra sTqu, vin SemZlebel ars amisda qmnad? mogonebad da smenad gansakrvebel ars!~ kaTalikozi wynariTa gonebiTa miugebda: `saqme | ese ara mindobiTa Tavisa CemisaTa vyo; vhyof amas sasoebiTa qristes RmrTisaTa, raTa aCuenos morwmuneTa, marTali morwmuneoba Tu visi ars, da vin arian marTlaRmsarebelni, da visiTa mRdelmoqmedebiTa Seiwiravs usisxlosa msxuerplsa, visTa elTa miscems tarigi RmrTisa daklvad Tavsa Tssa, anu vin vWamT orcsa missa da vsuamT sisxlsa missa. mindobiTa marTlmadideblobisaTa cxad vhyofT WeSmaritebasa. me|feo, Semewie Sen da yovelni qarTvelni, didi da mcire!~ ganhkrda mefe da yoveli eri, ismines brZaneba kaTalikozisa da warvides Tsa. iyo dRe igi paraskevi. iwyes litaniobad erTken mefeman da kaTalikozman da yovelman samRdeloman krebulman (mciredni iyvnes mun episkopozni, rameTu ara
1 msxuerplsa] M. sebiskuersa kek. 1-2 daRaTu ara sakadrebel ars V, yauxC.] da aRusakadrebel ars MQTm, da daRaTu sakadrebel ara ars kek. 2 Zalsa M. 3 sebiskueri kek. 4 rwmuneba ara ars MQTm, yauxC.] sarwmunoeba ara ars WeSmarit kek. Tu Tqueni kek. grcxuennes kek. Tu MQTm, yauxC.] da kek. 5 gurcxuennes kek. 6 moicunes MQTm. 7 hrques kek. kaTalikossa yauxC. ra-ese] ra ese kek., ra ese yauxC. kaTalikosi yauxC. 8 daRaTu ara] aRuara M. misces M, kek. garna somexTa daRaTu ara eneba, miscnes] somexTa daRaTu ara eneba, garna misces kek., garna somexTa aRara eneba, miscnes yauxC. urTierTsa yauxC. 9 mimarT] maTTa kek. 10 kaTalikossa yauxC. 11 qmnad] + rameTu kek., yauxC. qmnad? mogonebad da smenad gansakuirvebel ars!~] 12 qmnad, rameTu mogonebad da smenad gansakrvebel ars? kek., yauxC. kaTalikosi yauxC. saqme ese] saqmesa amas kek. vyo konieqt.] MQTm, kek., vyav yauxC. vhyof amas] vhyof, aramed kek., aramed vyof amas yauxC. 13 morwmunoeba M, morwmuneba T, sarwmunoeba kek. 14 vin arian] vina rn T. marTal aRms M. mRudel moqmedebTa M, mRdelT-moqmedebiTa kek. 15 visTa kek.] viTa MQTm, da visTa V, yauxC. elTa V, kek., yauxC.] eliTa MQTm. tarigi T, kek., yauxC.] tari (tri Q) igi MQm. daklvad V, kek., yauxC.] daklvT T, da klavT MQ, da kalvaT m. Tavsa Tuissa V, kek., yauxC.] TavisaTuis MQT, Tvisa Tvisisa m. vsWamT kek. missa da yauxC.] MQTm. 16 missa kek. missa2 kek., yauxC.] MQTm. mindobiTa kek., yauxC.] mindobilsa MQTm. marTlmadideblobisaTa kek., yauxC.] marTal madideblobisasa Mm, marTl madideblobisa QT. cxad V, kek., yauxC.] cxorebad MQTm. 17 Semewie T, yauxC.] Semwie Q, Semwe M, Semweo m, Semewien kek. didi da mcire] kek. gankrda QT, kek., yauxC. 18 ismines] + ra V, kek., yauxC. qaTalikozisa MT. Tuisa] Ts QT, Tsad kek., Ts-Tsad V, yauxC. 19 litoniobad m. erTkerZo V, kek.] erTken MQTm, yauxC. qaTalikozman M. 20 samRudeloman M, samRvdeloman kek. efiskopozni MQT. rameTu] romeli MQTm.

T234r

10

M350v

15

m236r

20

456

istoriani da azmani SaravandedTani kreba eyo mefesa,) da erTkerZo somexni da margrZelni zaqaria da ivane. Rame igi orTave gaaTenes, SabaTsa kualad iwyes litaniobad | da mwuxri erTSabaTi gaaTenes. da aRmoda mze da yovelni waremarTnes eklesiad, cremliT mvedrebelni RmrTisani. ganmzades wmida trapezi orgniTve, iyo tirili orisave krebulisagan. da srul-yo usisxlosa msxuerplisa Sewirva. da aRiqua feSxumiTa SesaZrwunebeli igi orci CuenTs kacqmnulisa qristes RmrTisa, warmovida krebulisa mimarT mgzavr metyueli: `wmida ars, wmida ars ufali sabaoT, savse arian cani da queya|na didebiTa misiTa~.1 mouwoda somexTa episkopozTa da margrZelTa da yovelTave sarwmunoebisa maTisa ziarTa da etyoda: `ismineT aw, saxlo Targamosiso! uwyiT, rameTu RmerTman, CuenTs kacqmnulman, moguca orci Tsi saWmelad, metyuelman: ukueTu ara sWamoT orci Cemi, ara gaqundes cxoreba, amas hyofdiT mosasenebelad Cemda! 2 da mociqulica itys: pursa amas, romelsa ganv|stexT, ara-me ziareba orcTa qristesTa ars? puri ese wmida orci qristesi iqmnebis; ukueTu Cueni sarwmunoeba sTnavs, Cuen mier kurTxeul iqmnebis orcad uflisa yovladve. nu iyofin, romel ikadros ZaRlmanca! aw moiyvaneT ZaRli, romeli me mogec; daRacaTu ara sakadrebel ars, wina-daugeb pursa amas wmidasa; ukueTu Seexos ZaRli da ikadros, ara sadame ars sarwmunoeba Cueni. moyvanebad vceT ZaRli Tqueni, daudvaT puri, Tquen mier kurTxeuli, da ixileT, ra-Zi iqmnas, da mas zeda gamoCndes, visi sarwmunoeba sTnavs qristesa~.
1 iyo MQTm. mefes M. da yauxC.] MQTm, kek. 2 ga Tenes M, gnTenes Q, ganaTenes kek. SafaTsa MTm, SafTsa Q. litanioba Q, litanioba T. erTi SafaTi MQTm, erTSabaTad kek. gaTenes T, ganTenes Q, ganaTenes kek. 3 da2] MQTm. mvedrebelni T. 4 ganamzades yauxC. wa T. srulyo kek., yauxC.] srul iyo MQTm, + ra kek., yauxC. 5 Sewirva da kart.] Sewirvad MQT, Semwirvelad m, Sewirva kek., yauxC. aRiqua V, kek., yauxC.] aRuTqua MQTm, + kaTalikozman (kaTalikosman yauxC.) V, kek., yauxC. 6 kacqmnilisa kek., yauxC. RmerTisa kek. warmouida Q. 7 didebiTa misiTa] MQTm. 8 efiskopozTa M, ebiskopozTa T, ebiskoposTa Q, episkoposTa yauxC. margZelTa M. da2] MQTm. 9 da] MQTm. ismine kek. Targamosiso kek., yauxC.] Targamoso Tm, Targmoso MQ. 10 kac-qmnilman kek., yauxC. ukeTu yauxC. 11 cxovreba yauxC. hyofdiT yauxC.] yofdiT MQT, kek. mosaseneblad T, mosasnbld Q. 12 mociqulica Q] mciqlica T, moqceulica M, kek. puri ese kek. romelsa M. ganvtexT M. ara kek. ziarebad MQTm. 13 ars] + ukueTu sarwmunoeba Tqueni sTnavs kek., + aw ukeTu sarwmunoeba Tqueni WeSmarit ars yauxC. wmida kek., yauxC.] + da MQTm. iqnebis T. ukueTu] ukeTu M. sTvs Q. 14 Cuen] Cem Q. orcad uflisa (uflisad yauxC.) kek., yauxC.] orcieli ufali MQTm. 15 ZaRlmanca konieqt.] romelmanca MQTm, romelmanca uarisyofa kek., yauxC. daRacaTu] + me MQm, r me T. 16 ars] + me. kek. ukeTu yauxC. da] MQTm. Seexos ZaRli da ikadros] ikadros da Seexos ZaRli igi kek. 17 moyvanebad vceT ZaRli Tqueni kek., yauxC.] Tquen mier mocemuli ZaRli moyvanebad vceT V, moyvanebad MQTm. da udvaT Q. 18 kurTxeuli, da kart.] kurTxeulad MQTm, kurTxeuli kek., yauxC. raZi T, kek., yauxC.] raTa Ze MQm. 19 qristesa] T. esaia 6,3. ioan. 6,53. luka 22,19.

Q148r T234v

M351r

10

m236v

15

20

457

istoriani da azmani SaravandedTani xolo somexTa daRaTu ara eneba, garna ara iyo pasuxi samarTlisa. etyodes kaTalikozsa: `Sen mier ganCinebulsa amas saqmesa Sen giRirs qmnad~. xolo iyo erisa zedaSemoslva da jari, ra-Zi iqmnas. da amisman msmenelman kaTalikozman Tqua: `me vyo~. da brZana erisa Sorad | ganyeneba da mrguliv garemodgoma, raTa yovelTa mier saxilvel iqmnas didebuleba RmrTisa. da gan|dga eri Sorad-re. warmodga kaTalikozi iovane Semosili da elTa etrTa zarisasadeli igi saidumlo orcqmnili, mRdelmoqmedebuli. mefe da yoveli eri xedvides gancfrebulni da SeZrwunebulni. da kaTalikozi dga, viTarca godoli Seuryeveli, turfad aRSenebuli, esre mtkiced dga ganSuenebuliTa piriTa. maSin moyvaneba brZana sam dRe uWmelisa ZaRlisa; da moiyvanes ZaRli | igi SimSiliTa ganligebuli. da wardga iovane kaTalikozi da aRmouteva |ma brwyinvale: `qriste meufeo, snisaTs kacTasa gankacebulo, juarcmulo CuenTs da daflulo da aRdgomilo da zecad mamisa amaRlebulo, romelman moguec orci Seni, raTa mosasenebelad Senda vhyofdeT; Sen, meufeo, gTnavs sarwmunoeba qarTvelTa, gTnavs sarwmunoeba ese Cueni, Seuxebelad da miuaxlebelad daiceev zarisasadeli orci ese Seni, Cuen mier mRdelmoqmedebuli. Sen ukue Seiwire SeuZrveli ege da aCuene ersa amas gza WeSmariti da moxeden msxuerplsa amas da sircxleul yven winaaRmdgomni ese Cuenni!~
1 daRaTu ara Q] da aRuara Mm, da Tuara T, daRacaTu ara V, kek., yauxC. eneba Q. samarTlisa] + ZliT V, kek., yauxC. etyodes V, kek., yauxC.] ityodes MQTm. eneba, garna ara iyo pasuxi samarTlisa. etyodes] eneba pasuxi, garna ara iyo. samarTlisa ZliT etyodes kek., eneba, garna ara iyo pasuxi samarTlisa; ZliT etyodes yauxC. 2 qaTalikozsa MT, kaTalikossa yauxC. qmad Q. erisa QT] ersa M, ersa m, yauxC., eri kek. 3 zedaSemoslva] zeda Semoselad M, zeda Semoselad m, zeda Semosld QT, zedaSemosulad kek., zeda Semosvlad yauxC. da] yauxC. jari] zari br., jarica xilvad kek. raZi V, kek. (raZi yauxC.)] romelTa Zi MQTm. kaTalikozman] qaTalikozman M, kaTalikosman yauxC. kek. 4 ganyenebad m. modgoma T. 5 Soradre T, kek., yauxC., Sor adre Q, Sors adre Mm. 6 qaTalikozi MT, kaTalikosi yauxC. Q ineT, ioane yauxC. etviTa M. zarisasadeli] zarisa gansadeli kek., zaris asadeli yauxC . 7 sadumlo kek. orcqmnili] + da kek. mRudel moqmedebuli M. 7-8 xedvides gancuifrebulni da SeZrwunebulni V, yauxC.] MQTm, xedvides gancvifrebulni kek. 8 qaTalikozi MT, kaTalikosi yauxC. 9 mtkice MQTm. dga Q. sam-dRe kek., yauxC. uWmlisa M. 10 ganilgebili Mm, gnlgbili QT. wrdga Q. ie Q, ioane yauxC. 11 qaTalikozi MT, kaTalikosi yauxC. aRmouteva Q, aRmouwiva Mm. meufeo M, mfeo Q, mfo T. kacTa kek. 12 da Mm, kek.] yauxC. juarcmulo ... aRdgomilo] Q. mamisada kek. 13 moguca QT. mosasnbld Q, mossenebld T, mosaseneblad yauxC. vhyofdeT kek., yauxC.] vhyofT MQTm, hyofdeT V. 14 gTnavs sarwmunoeba qarTvelTa] Q. Seuxbld Q. 15 miuaxlebelad V, kek., yauxC.] miaxlebad MQTm . daicev kek., yauxC.] MQTm. 14-15 sarwmunoeba qarTvelTa, gTnavs sarwmunoeba ese Cueni, Seuxebelad da miuaxlebelad daiceev] sarwmunoeba ese Cuen, qarTvelTa, daicev Seuxebelad da miuaxlebelad kek. 15 zarisa asadeli M, yauxC., zarisa aRsadeli QT, zarisa gansadeli kek. ise kek. mRudel m. Mm, mRudelT m. T. 16 ukue Q. gza Q. moxeden V] moxede Mm, kek., yauxC., moxuEde Q, moxuEd T. 17 winaaRmdgomni ese Cuenni V] MQTm, winaaRmdgomni Cuenni kek., yauxC.

T235r M351v

Q148v m237r

10

15

20

458

istoriani da azmani SaravandedTani da raJams ese iTxova, daago SesaZrwunebeli igi usisxlosa msxuerplisa aRmonakueTi momymarisa mis ZaRlisa wina. xolo mxilveli purisa viTar mieteva da mieaxla miuaxlebelsa mas, myis Zlierad iyrna ZaRlman da ver Seexo wmidasa mas wmidaTasa. da ixiles gansakrTomeli ese saswauli, gankrTes mefe da yo|veli eri. maRliTa miTa ma-yo kaTalikozman da yovelman simravleman erisaman: `did xar Sen, ufalo, da sakrvel arian saqmeni Senni!~1 da aRuteves ma sixaruliTa madidebelad RmrTisa yovelTa cremliTa six|arulisaTa. xolo somexni, uRonoebasa micemulni, gankrvebulni dges da ukrda. maSin evedra kaTalikozi mefesa, raTa daadumos eri igi. da viTar daswynardes mani igi, rqua naTelmofeniliTa piriTa marRasTa somxiTisaTa da margrZelTa: `ismineT da uwyodiT: RmerTi, uxilavi da miuaxlebeli | da Seuxebeli borotisa romlisaganve, uboroto ars da man Tavadman brZana purisa amis wmidisa orcqmnad. nu gikrs, rameTu manve Tqua: iyavn naTeli,2 da kualad gamoCnda naTeli, mel3 da gamoCnda. manve sityuaman ararasagan qmna meli. ara Tu saxismetyuelebr ars, aramed WeSmaritad orci misi. amas ra Seexeboda? orci misi da puri anu orive erT ars, anu umjobes romelime~. xolo somexTa arTu eneba, uneblieT Tana-edva amisi qmna. viTar mRdelni dges da moiyvanes ZaRli, romeli hyva kaTalikozsa, da mougdes msxuerpli maTi da myis aRitaca. da qarTvelTa iwyes madlobad RmrTisa miTa sixarulisaTa, iqiT da aqaT xldomiTa masve ityodes: `did xar Sen, ufalo, da | sakrvel ar|ian saqmeni Senni!~ da
1 raJams kek., yauxC.] Jamica MQTm. iTxova kek., yauxC.] iTxove T, iTxoe MQm. daago V, kek., yauxC.] daagdo MTm, da gdo Q. msuerplisa M. 2 aRmonakuTni T. momyumarisa m. momymarsa mas ZaRlsa T. mxilvelman kek. purisa] + da MQTm, purisaman kek. da] MQTm, yauxC. 3 mieaxla] Q . miuaxlebelsa kek., yauxC., Q ] miaxlebulsa MTm. iyra kek. Sexo Q. 4 saswaulni MQTm. da2] T. 5 qaTalikozman QT, qaTalikozma M, kaTalikosman yauxC. yovelman] yovelma M. simravleman] simarTleman m, QT. 6 ars QT. ma Q. sixarulisa kek., yauxC. 7 yovelTa kek.] yovelni MQTm, yauxC. 8 gankrvebulini kek. 9 qaTalikozi MQ, kaTalikosi yauxC. dadumos M, da dumos Q. erTi (eri T < erTi: T amoSlilia) M. da swynardes Q, dasnardes M, dawynardes kek., yauxC. 10 rqua yauxC.] MQTm, hrqua kek. marRasTa yauxC.] marRasnTa V, mrRsaniTa T, mrisaniTa MQ, da mrisxaniTa miTa mRdelTa kek. ismineT] T bis. 11 da2] QT. risgnve T. 12 uboroto V, kek., yauxC.] uborote MQTm. gikrn kek. 13 manve] munve MQTm. Tqua] MQTm. meli kek. 14 saxismetyuelebr] saxismetyueleb yauxC. ars] kek. saxismetyuelebr ars] saxis metyueElebrs Q, saxis metyuel ebris T, saxismetyuelebrsa M. 15 misi] + ars kek. Sexeboda Tm. da puri kek., yauxC.] MQTmV. orive erT] orie arTa T. erT ars] erTaars M. 17 araTu yauxC. uneblieTa M, unebelieTa m, unblTa Q, unebelTa T. amisa kek. qmna V] qmnad MQTm, kek., yauxC. 18 hyua T, hyavs m. qaTalikozsa MT, kaTalikossa yauxC. moudges T. da2 kek. 19 RmrTis Q . sixrulisaTa Q. aqeT M, kek., yauxC.
1

M352r

T235v

10

m237v

15

Q149r M352v

20

gamocx. 15,3.

dab. 1,3. 3 dab. 1,9.

459

istoriani da azmani SaravandedTani kaTalikozi Sesues Semosili hunesa Tssa, da elTa etrTa tabakiTa sefiskueri da Tana-hyvebodes yovelni warCinebulni da laSqarTa Sina vidodes, metyuelni esreT fsalmunsa asocdamervesa: mravalgzis mebrZodes me mterni Cemni siyrmiT CemiTgan da me ver mereodes. beWTa CemTa mcemdes me codvilni da ganagrZves usjuloeba maTi. ufalman Semusrnes qedni codvilTani. hrcxuenoden da marTlukun-iqcen yovelni moZuleni sionisani. ufalsa ugalobdiT, rameTu didebiT didebul ars. ufalman Semusrna mbrZolni, ufal ars saxeli misi.1 esreT mxi|aruliTa piriTa movles yoveli banaki. somexni, viTar myuari utbo, egreT dges umod queyanad mxedvelni, viTar Zuel odesme mRde |lni astartesni. xolo Tu viTari sixaruli, sasoeba da madloba RmrTisa moiwia qarTvelTa zeda, Txroba SeuZlebel ars. da Se-ra-vides, didi seri Semzades mefeman da kaTalikozman. xolo somexni sircxleulni warvides margrZelTa karvad. ivane msaxurTuxucesi etyoda Zmasa Tssa, amirspasalarsa zaqarias, viTa: `me ara meneba ciloba. qarTvelTa marTali sarwmunoeba upyries. raRa ars myenebel Cuenda, rome marTali sarwmunoeba ara SeviwynaroT | da ara naTel-viRoT qarTvelisa kaTalikozisa mier?~ xolo igi miugebda: `uwyi, Zmao, marTali sjuli ars qarTvelTa, magra romeli ganikiTxvis dResa mas, hkiTxon. me ara SeverTvi qarTvelTa!~ da esma ivanes da Tqua: `mikrs sibrZnisa Senisagan, rome umjobes ara arCev. me ara SeverTvi ganzraxvasa Sensa, naTel-viReb sarwmunoebasa qarTvelTasa~.
1 qaTalikozi M, kaTalikosi yauxC. Semosili Sesues yauxC. tabkiT QT. sebiskueri kek. 2 metyueni MQm. 3 fsnsa Q. asocdamervesa kek., yauxC.] ocdamecxresa MQTm. 4 me mterni Cemni V, kek., yauxC.] MQTm. Cemidgan M. mereodes] merCodes MQT, merCdes kek. 5 me] MQT. ganagrZes kek., yauxC. Semusres M, Semusrna yauxC. 5-6 da ganagrZves ... codvilTani] Q. 6 marTlukun-iqcen kek., marTl ukun iqcen yauxC. moZuloni M, moZulleni T. sionisni Q. 7 Semusra MT, Semosra Q. mbrZolni V, yauxC.] brZlni Q, brZolni T, brZolani M, kek. 8 ufal V, yauxC.] uflisa MQT, kek. saxli Q. 9 viTa T. 9-10 myuarni utboni kek. 10 esreT kek. mRrdelni M. 11 astartesni kek., yauxC.] astratesni V, astrates MQT, astarates m. viTari kek., yauxC.] viTar MQT. mdabloba MQm. 12 Txrobad kek. Se ra-vides V, kek., yauxC.] Sevides MQTm. 13 qaTalikozma M, qaTalikozman QT, kaTalikosman yauxC. 14 ine Q. 15 amirspasalarsa] amier spa M. viTarTa M, viTarmed kek. 16 raRa ars] rlrs T. myenebl T. romel kek. 17 SeiwynaroT T. ara T, yauxC.] ra Mm, ra Q, ar V, kek. naTeli viRoT M, kek. qaTalikozisa MT, kaTalikosisa yauxC. 18 vuwyi kek. Zmao] + rameTu V, kek., yauxC. mgr Q, magr T. gankiTxvis Q, gankiTxvisa T. mas] mas, mas kek. 19 SeverTv T. ies Q. da2 V, kek., yauxC.] MQTm. rqua yauxC. sibrZnesa T. 20 romel kek., yauxC. umjobes MQTm] umjobess kek., umjobessa V, yauxC. naTelsviReb kek. 21 sarwmunoebasa] + zeda kek., yauxC. qarTvelTa QT.
1

T236r m238r

10

15

M353r

20

fsalm. 128,1-5.

460

istoriani da azmani SaravandedTani radRa samar ars sityua? movida da naTel-iRo sarwmunoebasa zeda Cuensa iovanes mier kaTalikozisa. da mravali simravle somexTa movida naTlisRebad da iqmna sixaruli. da zaqaria egove urwmunoebasa zeda. eseviTari niWi da pativi mimadla mis mier Seyuarebulman RmerTman Tamarsa, garna arca is udeb iqmna moqmedebad saqmeTa saTnoTa RmrTisaTa. amisTs el-yo aRSenebad sayofelsa, gammarjuebelsa missa zeSTakurTxeulsa varZiisa RmrTismSobelsa, zemo varZiisa que|mo varZiiTa mi|cvalebiTa, romeli kldisagan gamoekueTa, TT patiosani eklesia da mona|zonT sayofi senakebi, romeli mterTaganca Seuval da ubrZolvel yo. ese varZia pirvelad daewyo sanatrelsa mamasa missa giorgis, garna ver srul-eqmna da daeteva, romel didman aman aRasrula da Seamko yovliTurT, da Seswirna mrava|lni da didroani soflebi da Sehkazmna trapezisa Semosavalni, didni da patiosanni, romeli yovlisaganca moTxroba Znel ars. Tu visme nebavs amisganca, ixilen varZia da saqmeni misni qmnulni da naSenebi quabqmnili. vina mefeman Tamar guls-idgina msaxurebad ubiwosa da gansakrTomelisa saswaulTmoqmedisa varZiisa RmrTismSobelisa, amisTs umetes pirvelTa idida mefoba misi. xolo sxuani saqmeni, aRSenebani da Sewirvani monasterTani, ismineniT. ara oden saqarTvelosa monasterni aaSenna, aramed palestines, ierusalems, aaSena pirvelad monasteri; da kualad kpres Ralia Seamko da uyidna Sesavalni da aRaSena monasteri da Seamko yovliTa wesiTa patiosnisa monastrisaTa. da kualad kostantipolis aRaSena metoqi maTi. da grZel sadme ars yovlisa mTxrobeloba, romel saberZneTsa
84,21-85,1 qarTvelTasa~. radRa samar ars sityua? yauxC.] qarTvelTasa! radRa samar ars gangrZoba sitysa? kek. Cuensa V, kek., yauxC.] MQTm. 2 ies QT, ioanes yauxC. qaTalikozsa MT, kaTalikosisa yauxC. 3 zaqria Q. 4 eseviTari] ese Ri T. mimdla Q, mihmadla kek. 5 RTa Q. 6 aRSenebad] amis (ams m) Senebad Mm, amiSenebad Q. syofelsa M. gammarjuebelsa missa zeSTakurTxeulsa] gammarjuebelisa misisa zeSTa-kurTxeulisa kek. varZisa MQ. RmrTis-mSobelisasa kek. 7 zemovarZiisa] zemovarZiis kek., zemo varZiis br., yauxC., zemo varZiiT (varZiT Q) MQTm. quemovarZiiTa] quemo varZiiTa T, yauxC., quemovarZiiT kek., quemo varZia MQm. micvalebiTa kek., yauxC.] micvlbsa Q, micvalebasa MT, micvalebas m. gamoekueTa T] gamohkueTa MQm, kek., yauxC. 8 monozanTa m. Seuvali m. 10 srul-eqmna V, kek., yauxC.] eqna MTm, eqna Q. da] T. 11 didruvani M. Sehkazmna] Seumzada V, kek. 12 da patiosanni kek.] patroni MQTm, yauxC. romeli yovlisaganca] romlisaganca T, romlisa yovlisa kek. hnebavs amisaganca kek. 13 vin M. 14 gulsidgina V, kek., yauxC.] idgina MQTm. saswaulTa moqmedisa M. varZisa M. 15 umetesa M. idida V, kek., yauxC.] MQTm. 16 sxuani TV] saxelovani Mm, sxlni Q. saqmeni] + misni kek., yauxC. 17 odes m. palestines] + da kek. ielusalems M. aaSenna M, kek., aSen m. 18 monasterni1 kek. kupres M. Ralia Seamko da] kpres da Ralias kek. da2] kek. da aRaSena monasteri] kek. 19 kostanti polisi (polesi m) Mm, konstatinopolisi kek., konstantinepolis yauxC. 20 metoqi T] MQm. maTi T, kek., yauxC.} + TTa T, maT Tana Mm, kek. mTxrobeloba] mTxrobloba Q, mTxrobloba Mm, moTxrobiloba kek., yauxC. romeli MQTm. saberZneTs MQTm, yauxC.

m238v T236v Q149v

10

M353v

15

20

461

istoriani da azmani SaravandedTani da yovelsa eladas Sinani monastrisani uxuad wyalobamifenil yvna da saqarTvelosa mciriTgan monaster-saydar-eklesiad ara dauteva, romel ara wyalobiTa aRavso. | esreT keTilad aRepyra saukunosa gonebasa, da momniWebeli warmoumarTebda saqmesa dRekeTilobasa Sina. yovelni garemos myofni mefeni, qalaqni da amirani ZRuniTa da x|arkismoRebiTa moamSdebdes p|irsa mneTa spaTa misTasa da arbevdian urCTa. aqamomde kari TurqTa hqonda. waravlinna laSqarni garedgomad. da cnes TurqTa, daagdes kari da ivltodes. xolo mefeman aiRo da miiTuala kari da dauteva karis mcvelad axalcixeli ivane da aCina monapired da uboZa aTabagoba da amirTamiroba, romlisaTsca didi wyena Seeqmna TurqTa da didad avnebda, romel wauRo TurqTa gareSemoni queyanani, aixuna da miiTualna. da warmogzavna maxarobeli mefes winaSe da daima|dla. ivanesve uboZa karuli da misi queyana. da waremarTeboda samefo Tamarisi da Seemateboda dRiTi dRe. SiSi da zari mefisa iyo yovelTa sultanTa zeda. udidesni saqmeni aRmomiCndes da goneba viwye uRonobad Txrobisa sididiTa saqmeTaTa. daRaTu ara Sesatysi ars Cemda amaTi moTxroba, aramed didTa sitysmoqmedTa pirvelTa ars. ese esma maRalsa sultansa selCuqiansa, saxeliT nuqradins, romeli umaRles da udides iyo sxuaTa yovelTa sultanTa, romeli mTavrobs didsa saberZneTsa, asiasa da kabadukiasa vidre pontod zRuadmde. aman mouwoda yovelsa simravlesa spasa missa da | Sekrba kaci ormoci bevri, romel ars oTxasi aTasi. da warmoavlina mociquli mefes winaSe da warmosca wigni, romelsa weril iyo saxe eseviTari:
1 yovelsa V, kek., yauxC.] yovelTa MQTm. elalds (elld m) MQTm. eladas Sinani] eladas-Sinani kek., yauxC. monastrisani] monasterni Q, kek., yauxC. 2 monaster-saydar-eklesiad MQTm] monastriT saydar-eklesiani kek., yauxC. aRivso M. 3 esrT Q. keTilad] keTili da MQTm. saukunosa gonebasa MQTm, yauxC.] goneba saukunosa mimarT kek. da] MQTm, + keTilisa kek. warumarTebda mas kek. saqmesa] + da MQTm. 4 Sina] + da kek., yauxC. myofni] M, kek. amiriani T. 5 xarkis (xarakis T) moRebiTa QT, xarkiTa Mm, kek., yauxC. spaTa misTasa] spaTasa misTuis MQTm, spaTasa jav. 6 aqamomde Q. laSqari T. garemodgomad kek., yauxC. 7 dagdes T. aRiRo kek. da miiTuala yauxC.] miaTvla Q, miaTvla T, damalviTa Mm, daZalviTa kek. 8 aaCina Mm. uboZa aTabagoba yauxC.] uboZoT RSob (RaSoba T, uSoroT iSoba Mm) QT, ejiboba kek. amirT amiroba Qm, amirTa-amiraoba M, kek., yauxC. 9 romlisaTa Tvisca m. Seqna M, Seiqna Q. da] romelTa kek. romel] rameTu kek. waruRo kek. 10 miTvalna MQ, miiTvala T. maxarobelni m. mefe Q, mefesa T, yauxC., mefis kek. 11 ivanesave m, ivanesesve MT, da ivanesve kek. uboZoa T. karuli V, yauxC.] keruli m, keruoli MQT, kareuli kek. 13 udidesi M, xolo aw udidesni kek. aRmoiCndes T. gonebaman iwyo kek. uRonoebad m. Txrobisad kek., 14 daRaTu yauxC.] aRaTu Tm, aRTu MQ, daRacaTu kek. Sestysi M, Sesatys kek. amaTi kart.] amiT MQTm, amaT kek., yauxC. didTa kek., yauxC.] didiTa MQTm. sitysmoqmedTa] sitys-moqmedTa kek., yauxC., sityuiTa moqmedi MQTm. 16 selCuqiansa kek., yauxC.] suli (sli QT) Cuqans MQTm. romelni kek. 17 mTavrob QT, mTavroben kek. 18 asias M, kek. kabdukasa Q, kabadukias M, kek. 19 spisa misisasa kek. Sekriba T, Sekriba Q. oTxmeoc M, oTxmeoci Q, oTxmoc m, ormeoci kek. ebri Mm. oTxiaTasi kek. 20 mefesa T, mefis kek. werili MQTm.

m239r T237r M354r

10

Q150r

15

m239v

20

462

istoriani da azmani SaravandedTani `RmrTisa oden uquenesisa da yovelTa kideTa mpyro|belisa! yoveli diaci reguenia, da Sen gibrZanebia qarTvelTaTs aRebad rmali muslumanTa ocad. esera | rmali, romeli didisa mociqulisa mohmedisa, misisa erisa Tavisa, boZebulia! aw warmomivlenia yoveli medroba Cemi da aRvoco yoveli mamakaci maga queyanisa. da cocxali igi oden darCes, romeli wina-momegebos, Tayuanis-sces CaTrsa Cemsa, sasoeba igi Tqueni juari winaSe Cemsa dalewos da mohmedi aRiaros~. da viTar movida mociquli da Seiyvanes mefes Tana Tamarisa winaSe, wigni misca da wardga, iwyo arasa|kadrebelTa sityuaTa Tqmad: `mefeman Tquenman dauteos sjuli da ipyras sultanman colad; da ukueT|u ara dauteos sjuli, iyos xarWad sultnisa!~ viTar ampartavnad ityoda sityuaTa amaT, warmodga zaqaria amirspasalari da uxeTqna eliTa | pirsa da viTarca mkudari daeca da idva. viTar azidnes da amarTes da cnobad movida, rqua zaqaria: `Tu mociquli ara iyav, pirvelad enisa aRmokueTa iyo Seni samarTali da mermeRa _ Tavisa, kadnierad kadrebisaTs. aw ara ars sityua!~ ese wigni miar|Tua nuqradins da rqua: Cuen mza varT wyobad da winamogebebad, samarTali RmrTisa iyavn!~ nacvali sityua mefisa nuqradinisami: `Zalsa RmrTisa yovlisa mpyrobelisasa mindobilman, maradis qalwulisa mariamisa sasoebiT mosavman da patiosnisa juarisa mvedrebelman warvikiTxe RmrTisa ganmarisxebeli wigni Seni, nuqradino, da vcnen sicruveni Senni, romelTa bWe RmerTi iyos! Sen oqrosa da mevireTa simravlisad
1 mpyroblisa MT, mpyrobelisagan kek . regunTa T. 2 da] kek. rmali1 Mm, mali T. muslumnTa T, musulmanTa mv, kek. oca MTm. esera rmali, romeli kart.] Q, ese ars rmali, romeli RmrTisagan kek., ese arca (araca T, arc m) romel rmali MTm, yauxC. 3 mociqlisa M. mahmadisda kek. mierisa Mm, meris T, eris yauxC. Tavisad kek. misisa erisa Tavisa] misisam erisTvisa Q. boZebulTa MQT, yauxC. warmomivlinebia m. 4 da1 kart.] MQTm, raTa kek., yauxC. maga M, kek.] mag QTm, yauxC. qveynisa yauxC. 5 wina momagebos M. Tayuanisces M, Tayuani sces kek., Tayuanis-ces yauxC. 6 mohmadi M, momadi m, didi momedi (moqmedi T) QT, mahmadi kek. aRiars Q. 7 da] kek. mefis MQ. Tamrisa Q, Tamarsa MT, yauxC. mefes Tana Tamarisa] mefis Tamaris kek. iwyo Q. 7-8 misca da wardga, iwyo yauxC.] misca, wardga da iwyo kek. 8 arasakadrebelTa kek., yauxC.] ra (ra Q, ra T) sakadrebelTa MQTm. Tqmad] Tqua MTm, Tqa Q, Tqumad kek. mefeman] ukueTu (ukeTu yauxC.) mefeman kek., yauxC. Tquenman] Mm. 9 ipyras] bis MQ. ukeTu M, yauxC. ara Q, arRa T. xaraWad m. 10 viTar] vinaTgan kek. ampartaonad T. w rmodga Q. amier spasalari M. uxeTqna V] uxeTqa MTm, kek., yauxC., uxeTqa Q. 11 viTa Q. 12 hrqua kek. enis M, kek. 13 samarTali Seni QT. Tavsa MQ, Tavisa T. 14 miarTua MTm] []rTv Q, miarT Tay., kek., yauxC. rqua MQT] rqu m, arq Tay., yauxC., arqu kek. wyalobad M. da2] da|da T. winamogebebad Tay., kek., yauxC.] wina mogigebda MQTm. 15 iyavn] Q . 16 nacvali yauxC.] nawili MQTm, kek. mefisa Q. nuqradinisamde MQ, nuqradinisamdi T, nuqradinismadv m, nuqradinisadmi kek., yauxC. Zalisa kek. mR~Tisa M. mpyr~lis~sa Q. 17 mariamissa T. 18 mevedrebelman Mm, m~vedrebelm~n T. 17-18 maradis ... mvedrebelman] Q. 18 g~nmrisxeb~li Q, g~nmrisxebuli T. Seni] Seni Senzedao M, S~n z~a o (o~isa T) QT. nuqradinoa T. vcnen kart.] vcna MQTm, vcan kek., yauxC. 19 sicruEni Q. romelTa yauxC.] raTa MQTm, da viTxov, raTa kek. beWe m. da kek.] MQTm, yauxC.

M353v T237v

m240r M355r

10

Q150v

T238r

15

20

463

istoriani da azmani SaravandedTani mindobil xar, xolo me _ arca simdidresa da arca Zalsa spaTa CemTasa, aramed Zalsa RmrTisa yovlisa mpyrobelisasa da juarsa wmidasa, romeli Sen hgme. aw warmomivlenia yoveli medroba Cemi winamogebebad Senda. iyavn neba RmrTisa, nu Seni, samarTali misi, nu Seni!~ merme Semoses da niWi uboZes, wargzavnes pasuxiTa mwuaviTa. maSin mouwodes spaTa imerTa da amerTa, nikofsiT darubandamdis da Sekrbes javaxeTs. da mivida varZias varZiisa RmrTismSobelisa winaSe da cremliT Sevedra soslan daviT da spa misi. da droSa misi, sani da bednierad myofi, gagzavna varZiiT. laSqarni waremarTnes. winambrZolad iyo zaqaria margrZeli amirspasalari, da ornica igi Zmani axalcixelni _ Salva da ivane, daRaTu Salva mandaturTuxucesi iyo, Wiaberi da sxuani Torelni, da waremarTnes basianisa kerZosa. da mefe Tamar movida oZres da eaxlnes: SavTeli, kaci filasofosi da ritori, leqsTa gamomTqmeli da moRuawebaTa Sina ganTqmuli, da evlogi, salosad wodebuli | da winaswarmcnobelobisa Rirsqmnili. amaT Tana iyvis mefe dRisi da Rame locviTa, fsal|munebiTa, RamisTeviTa dauZinebelad da yovelTa RameTa da dReTa litaniobda da ara dascxreboda. da yovelgan saydarTa, monasterTa da sofelTa ubrZana litanioba da vedreba RmrTisa. xolo mefeman daviT qmna, undoda, raTamca zeda mimarTa, sada dabanakebul iyo basianisa adgilsa, bolostiked wodebulsa. da eaxlnes banaksa sultnisasa, romel ara iyo ricxui cxenisa, jorisa da aqlemisa maTisa, karvebisa da sarafardebisa. mindori
1 arca Q. 1-2 aramed Zalsa] akl. Q-s. 2 mR Tisa M. mpyr blis sa Q . juarsa wmidasa kart.] juarisa wmidisa MQTm, kek., yauxC. Sen hgme] Sehgme T. 3 medroba V, kek., yauxC.] doma (doma Q) MQTm. wina mogebebad Q. Senda QT, yauxC.] Cemda Mm, kek. iyavn V, kek., yauxC.] hyvna MQTm. winamogegebad Senda. iyavn yauxC.] winamogebebad. Cemda iyavn kek. 4 merme] misca eseviTari wigni da merme V, yauxC. da] kek. uboZes da kek. 5 imierTa Tm. amierTa Tm. nakofsiT MQTm. da rub~ndamdi Q, darubandamdi T. 6 mivida] + Tamar V, kek., yauxC. varZisa MQ. R~TismSoblisa M, R~is mS~blisa (mSob~lisa T) QT. 7 Sehvedra kek. sosan T. sueni MQTm. 8 varZiT Q. winambrZolad V, kek.] wina mebrZolad MQTm. 9 da RTu Q, daRoTu T. 9-10 ivane, daRaTu Salva mandaturTuxucesi iyo, Wiaberi da yauxC.] ivane da, daRaTu mandaturTuxucesi iyo, Wiaberica, da kek. 10 mandaturTa uxucesi T. sxoni T. basians MQTm, basianis yauxC. 11 Tamr. Tmovides Q. 12 litoni QT. gamomTqumeli kek. moRvawebiTa MTm, moRvwebiTa Q. ganTqmuli V, yauxC.] ganTqumuli kek., gamoTqmuli MTm, gamomTqmeli Q. evlugi MQTm. slosad MQ. 13 winaswar mcnoblobisa MTm, winaswar-mcnoblobisa yauxC. Rirs qmnuli T. iyav MQTm. mefe] + Tamari (Tamar yauxC.) kek., yauxC. 14 Ramis TeviTa T. dauZineblad T. da 2] MQT, yauxC. 15 dReTa litaniobda M, kek. ] dRe litoniad (litaniod T) QT , dRe-litaniobda yauxC . da 1] QT. 16 sofelTa] savaneTa kek. vedreba Q. 17 mefeman daviT qmna, undoda yauxC.] mefesa daviTs undoda kek. raTamca kart.] rameTu MQTm, yauxC., raTa kek. zeda mimarTa] zedamihmarTa kek., zeda-mihmarTa yauxC. iyo] + sultani kek. 18 basianisa V, kek.] MT, basianissa yauxC., basianisas m, basiansa Q. bolostiked jav.] bolotked Mm, bolortkd Q, bolortkad T, bolokertad kek., boloscixed yauxC. wodebulisa MTm. mieaxlnes kek. sltnissa Q, sultanissa T, sultanisasa M, yauxC. romel MQTm, yauxC.] da ixiles, romel kek. 19 salafardebisa Mm, sarafrdebisa Q.
~ ~ ~

10

m240v M355v

15

20

464

istoriani da azmani SaravandedTani igi Zliv itevda karvebsa maTsa da mdgomsa missa, umetessa qa|rTvelTasa. esreT wynarad da ukadrad mdgomare iyo. da eaxla daviT da qarTvelni. daawyves razmi, sada-igi winambrZolad iyo zaqaria margrZeli amirspasalari da axalcixeli Salva da ivane da sxuani Torelni, da erTkerZo afxazni da imere|lni, erTkerZo amerelni. esreT wynarad vidodes. darajni ara udges sultansa, aramed ixila kacman sultnisaman: movida spa uricx, qafari, sasoeba mefisa maTisa. xolo igini gankrTes da moiRes jogi, aRiWurnes da aRsxdes huneTa, bargi da karvebi dauteves. ra movles karavTagan, wina-ganewyvnes da eaxlnes winambrZolni orTave. da iqmna omi ficxeli da Zlieri, romeli Zuel odesme qmnil iyo mneTagan egeviTari omi. | da gangrZelda myovar Jam da mo|swydebodes orgniTve. xolo umetes sultnisa spani moisrvodes. da esoden gangrZelda omi. da moukles cxeni ivanes msaxurTuxucessa, zaqaria gagels, axalcixelTa Salvas da ivanes, Tayaiadin Tmoguelsa, kacsa mnesa, da sxuaTa mravalTa TavadTa. da kninRa sivltolad modriknes. da queiTad darCes razmsa Sina mneni saqarTvelosani. da ixilnes laSqarTa Ts-Tsni patronni queiTni, gawirnes Tavni sikudilad da Camodes cxenisagan da patronTa maTTa guerca daudges queiTni queiTTa. da egreT Zlieri omi Seiqmna. da viTar ixila daviT mneman, amanca mneman morida erTkerZoman, da marjuenasa marsa | morida zaqaria margrZelman. da viTar qarTvelTa ganeSornes, raTa ara cxeniTa maTiTa daiTrgunnen queiTni qarTvelni, da mimarTes sparsTa kerZ da viTar nadirisaTs moswrafe iqmnes monadire, egreT mswrafl moetevnes erT kerZo
1 mdgomsa kek.] aRmdgomsa MQTm, yauxC., aRdgomasa T. missa] maT Sina kek. umetessa kek.] da umetes MQTm, yauxC. 2 iyo] + sultani kek., yauxC. da2] kek. eaxla MTm, yauxC.] eaxla Q, mieaxla kek. daawyves kek., yauxC.] awyues MQT. awyes m. 3 sada-igi yauxC.] sada igi kek. winabrZolad kek. zaqria Q . axalcixeli Q, axalcixelni kek. 4 da] QT. imerelni m, kek.] imererni Q, imerereni MT, imerni V, yauxC. erTkerZo amerelni] T. amerelni] amerni da her-kaxni V, yauxC. 5 ar T. ixilna QT. sultnisaman kek., yauxC.] sultans T, sultantans M, sultntns Q, sultantanasa m. 6 viTarmed movida kek. qafari, sasoeba] qafari; warikueTa sasoeba kek., qafari. [warikueTa] sasoeba yauxC. 7 aRsxdes] aRdes kek. hneTa QT. gamovles kek. 8 wina ganeTvnes Mm . orTave spaTani kek. 9 Zuelodesme yauxC. qmnil iyo kek., yauxC.] qmnilo T, qnilo MQm. 10 orgniTave Q. sultnisa V, kek., yauxC.] sultnes M, sultnis Q, sultanis T, sultans m. 11 moisrodes T, mosrovades m. gangrZelda Q, gagrZelda kek. da2] romel yauxC. da msaxurT (msxurT Q, msaxurTa T) uxucesi MQTm. 12 zaqria Q. gagels jav.] gagelsa kek., gagales Mm, gagles Q, ggls T. Salvasa yauxC. da] MQTm. ivanes] + mravalTa MTm. Taydinsa M, Tayadinsa m, Taedinsa T, Tayaidin kek. orgvelsa M, Torguvelsa T, Torgvelsa m. Tayaiadin ... mnesa] Q . 13 moidriknes Mm, midriknes kek. qoiTad MQTm, kek. 14 ixilnes V] ixiles MQTm, kek., yauxC. Ts-Tsni V] Tvis Tvisi m, Tavis Tavisi M, Tavis Tavix QT, Tavis-Tavisni kek., yauxC. patronni kek., yauxC.] patroni MQTm. 15 qoiTni QT, kek. Tavni QT, kek., yauxC.] Tavi M, Tv m. 16 guerdsa yauxC. qoiTni MQTm, kek. qoiTTa MQm, kek., qoeiTTa T. Zrieli Mm. Seiqna MQTm. 17 ixila T. amanca] amcna m. amanca mneman] kek. erT-kerZo man kek. 18 zaqria Q. mr grZelmn Q. ganeSornes V] ganeSores MQTm, kek., yauxC. raTa] rlTa T. 19 cxenTa QT. mTTa QT. daiTrgunnen kart.] daiTrgunna MQTm, kek., yauxC. qoiTni MQTm, kek. mihmarTes kek. sparsT kerZ MQTm, sparsT-kerZ kek., yauxC. 20 nadirisTs MQTm, yauxC. mietevnes kek. 465

T238v

Q151r

M356r m241r

10

15

T239r

20

istoriani da azmani SaravandedTani soslan daviT da erT kerZo zaqaria. garna vin umaxlobeles iyo, uwinares mivida. masve wamsa Sina daviT da spa misi mivida da, viTar mgelni cxovarTa, egreT Seucvdes uricxusa mas spasa Sina sultnisasa. pirvelsa mokidebasa da xeTqebasa rmalTasa moxedna wyal|obaauracxelman RmerTman mosavTa juarisaTa, da ganadida dideba daviTisi da Tamarisi varZiisa RmrTismSobelman. da anasdaT egodeni simravle gansqda, iZl|ia, daipanta. da amas hgvanda, TualgardauwTomeli maRnari miwiTurT moglejil iyo da dazuleul da Rirs sadme yofil iyo. sadgan Tuali mxilvelobda, yovelgan tyeTa msgavsi laSqari ixilveboda | ltolvili. xolo mneni qarTvelni, romelni-ese zemo queiTad myofni vasenniT, aRsxdes huneTa, vidre Ramedmde devna uyves, daoces da Camohyrides da ipyrobdes. da TT maTiTave jariTa ver ivltodes da urTierTas dasTrgunvides. amaT TxrobaTa mowevnulsa kualad meneba dumili. gankrvebul var, Tu viTariTa wyalobiTa moxedna samkdrebelsa Tssa RmerTman da varZiisa RmrTismSobelman, viTar uvnebelad daicva mis winaSe da misi Sevedrebuli eri qarTvelTa da egreT warmovlenili eri, romel egodenisa simravlisagan arca erTi vargi, mefisagan Seswavlili | kaci mokuda, viTar egodeni simravle spisa maTisa ivltoda da Tu viTar uvnebelad daicva spani Tamarisni. aRivsnes oqroTa da vecxliTa, WurWliTa patiosniTa. xolo cxen-jorisa da aqlemisa simravle, romel dayares, vin-me aRracxnes? xolo karavTa safenelTa da SesamoselTa da laris artaxTa mier savse iyo yoveli saba|nako maTi. rameTu esoden zargandilni ivltodes, romel moswrafeni ara mixedvides karavTa
1 soslani Q, slni T. erT kero Q. umaxlobles M. movida kek. 2 Jamsa T. cxovarTa T, kek., yauxC.] cxvrTa Q, cxvarTa Mm. 3 spaTa QT. sultnissa T. xuT qebasa MTm. []Q, malTasa Mm. 4 moxedna V] moxeda MQTm, yauxC., mohxeda kek. wyaloba aurcxelman M, wylob aurcxelmn Q. 5 varZisa MQ, varZis T. anazdad kek. egeodeni Q. iZlia Q. 6 da ipanta (ipnta Q) QT. TualgardauwTomeli Q ] Tval garducdomeli Mm, Tual gardauTomeli T, Tualgardauwdomeli V, kek., Tualgarduwdomeli yauxC. miwiTur MQ. moglejil iyo V, yauxC.] moglejilao MQ, moglejelao T, moglejilo m, moglejila kek. 7 dazuleulao kek. Rirsadmev, Rirs sadame Q. iyav T. yofiliyo kek., yauxC. sadgn Q, saTgan kek. mxilvelobad MQm. ylgn Q, yolgn T. tyeTa V, kek., yauxC., Q] tyueTa MTm. 9 mneni kek.] + ese kek., mne ese (es m) MQTm, yauxC. romelni-ese yauxC.] romelni ese kek., romeli ese MQTm. qoiTad QT, kek. myofi Q. vasenniT kart.] vaseneT M, kek., yauxC., vaxsnT Q, vaseniT T. 10 huneTa] honeTa Q, hneTa T, uneTa M, + da kek., yauxC. daoces QTm] daocees M, da hocdes (ocdes yauxC.) kek., yauxC. da] kek., yauxC. da2] MT. TT] + isini kek. 11 maTiTave kart.] maTve MQm, kek., yauxC., mTvve T. jarTa kek. ivltodes QTV] itevdes Mm, kek., yauxC. urTierTaars T. 12 kualad kek., yauxC.] kcd Q, kcad T, kacad Mm. var] Q. 13 moxedna kart.] moxeda MQm, yauxC., moxedes T, mohxeda kek. varZisa MQ. 14 uvnebelad kek.] uvnbld Q, uneblied Mm, uvneblad V, yauxC. dacva Mm. misi winaSe m. da misi] da mis m, misda kek. 15 erT M. var igi T. 16 uneblied M, uvneblad yauxC. 17 daicvna] daicva MQ, kek., yauxC. aRivsnes T, yauxC.] aRivses Mm, romelni aRivses kek. 18 cxen-jorisa V, yauxC.] cxenis jogisa MQTm, kek. aqlemisa yauxC., Q] aqlemis MTm, aqlemebisa V, kek. simravle V, kek., yauxC.] MQTm. vin-me (vinme kek.) aRracxnes V, kek., yauxC.] MQTm. xolo] kek. 19 da2] MQTm. 20 zargandilni] + yovelni sabanako M. romel kek., yauxC.] MTm.

M356v m241v

Q151v

10

15

T239v

M357r

20

466

istoriani da azmani SaravandedTani da fardagTa maT simdidreTa, aramed TToTa cxeniTa ivltodes da marqafasa ganutevebdes. esreT ZlevaSemosilni, | madidebelni RmrTisani, Semoiqces da dadges karavTa Sina maTTa. viTar riye, idva muzaradi Saqrisa. da iyo igi adgili wyaroTa savse. movidis kaci da muzaradisa sadebi amohfriwis da SaqriTa gatenis da wyliTa aRavsis da smidis. esreT saxelovanman daviT mimarTa mzeTa misTa mimarT. xolo ese Tqmul ars, romel mefisa Tamarisa oZres yofasa Sina eaxlnes SavTeli iovane da evlogi, da iyo vedreba RmrTisa da RameTa gaTeva laSqarTa gamarjuebisaTs. dResa erTsa SavTeli da evlogi mefes winaSe sxdes. da anazdaT gankrveba daeca evlogis, iwyo aRmarT xedvad. viTar xedvida, anasda evlogi daeca Wmunvis saxed _ da viTar aha esera _ samgzis, da meyseulad axlta da ma-yo: `aha wyaloba RmrTisa saxlsa zeda Tamarissa moiwia!~ da ivltoda da aRvida mTasa, romelsa hqan araganni. maSin SavT|elman rqua: `uwyode, mefeo, romel Cueneba ixila sulelsagonebelman, garna Cuenebasa keTilsa vhgoneb~. amisTs daweres dRe da Rame | da Jami igi. mowyaleman RmerTman pirvel Sesaxa ese yoveli nivTTa ageba ukuanasknelisa snisa CuenisaTs. da mowyaleman masve dResa Sesaxa sna Cueni aRdgomiTa TsiTa. da esreT mxiaruliTa piriTa saxelganTqmulni movides varZias, TT Tamarica mivida, da j|ero|vani madloba Sewires. amaT dRiTidRe warmarTebaTa da gadidebaTa Sina iyo skiptrismpyrobelTa yovelTa ubrwyinvalesi Tamar; umetes Seumatebda RmrTismsaxurebasa, eklesiaTa da monasterTa kazmasa da Senebasa, obolTa da qurivTa Sewyalebasa da samarTlisa mofenasa. amas
1 maT kek., yauxC.] mas MTm. simdidresa kek. marqafasa yauxC.] marqafaca Tm, mrqfaca M, marqafasaca kek. 4 viTari M. muzaradi] + da simravle kek. 5 gantenis kek. 6 sumidis yauxC., Q. mihmarTa kek. mzeTa MQTm] mzesa kek., yauxC. misTa T] Q, misa Mm, missa kek., yauxC. mimarT] kek. 7 eseca kek. Tqumul kek. mefesa kek. Tmrisa Q, Tamars kek. exilnes Mm. 8 SavTelni MQTm. iovane kek., yauxC.] ie Q, ivane MTm. da kek., yauxC.] MQTm. iyo QT, kek., yauxC.] Mm. Rame Q. ganTeva m. 9 gamarjbevisaTvis M. erTsa SavTeli da evlogi kek., yauxC.] erTsa da Rame mefesa Tamarsa da ( Q) SavTelsa evlugis (evlogis T) da MQTm. mefes] mefisa Tamaris kek., mefesa Tamarsa yauxC. anazdaT m] anasdaT MT, ansda Q, anazdad kek. 10 da eca Q. evlugis Mm. aRmarTa MTm. axedvad kek. anasda MTm] + ma yo MTm, anazdad kek. evlugi Mm. evlogis, iwyo aRmarT xedvad. viTar xedvida, anasda evlogi daeca] Q. 11 saxed _ da viTar aha esera _ samgzis yauxC. ] saxed samgzis kek . da3 kek., yauxC.] MQTm . 12 moiwvia m. 13 hrquian kek. arganni m, aragani kek. hrqua kek. 14 sulel-saganobelman kek. 16 ukanasknelsa MTm. 17 mowyalema M. Sesaxa kek., yauxC.] Seasxa MQTm. 18 saxelganTqumulni kek. 20 amaT] + eseviTarTa kek. warmarTebulTa Mm, warmarTebulebaTa kek. gadidebaTa] gandidebaTa V, kek., yauxC., gadidebulTa MQTm. yovelTa V, kek., yauxC.] MTm. 21 ubrwyinvales MQ. Tamari kek. 22 Senebsa T. mifenasa QT.

m242r

10

T240r M357v

15

m242v Q152r

20

467

istoriani da azmani SaravandedTani Sina iSuebdes da ixarebdes samefosa. Jam gardvidian afxazeTs, ganagian saqmeni mandaurni da moinadirian keTili igi sanadiro _ geguTi da ajameTi. gardmovidian qarTls, somxiTs da dadgian durs. movidian xarajiTa ganZelni da aRmarTqalaqelni. gazafxul aRmovlian somxiTi, moiRian xaraja naxWevnelTa. da warvidian kolas, Tavsa artanisasa, da muniT moiRian xaraja karnu-qalaqiT da ezinkiT da sxuaTa garemosTa qalaqTa. esreT sixarulsa SeuTqs mwuxareba. amisTs moiwia mwuxareba, rameTu miicvala soslan daviT, kaci aRsavse yovliTa sikeTiTa, saRmrToTa da sakacoboTa, SesaxedaviTa ganSuenebuli, xolo wyobaTa da omTa Sina | mne vinme gulovanTagani, ux da mdabali, da dautevna orni Zeni: yrma | vidreme laSa-giorgi, xolo asuli rusudan. da itires da ityebdes da dauteves mwuxareba yovelsa mkdrovansa. maT ukue JamTa, ara mcired myofelTa, mSdoba iyo yovelgan. da mefe iyo geguTs, rameTu iyo wmida marxva. margrZelni ornive mefes winaSe iyvnes. da viTar cna ardavelis sultanman, aRZra mteroba qristianeTa zeda da mouwoda spaTa misTa da | warmoemarTa da moaora anisi, rameTu uwyoda margrZelTa Sina uyofoba. warmovida da aRvlo rasis piri da ugrZnoblad movida anisa. gza-gza aravis avno da didsa SabaTsa mwuxri movida qalaqsa anisisasa. da viTar ciskari moeaxla da hkres Zelsa da ganaxunes karni qalaqisani, myis mietevnes karsa qalaqisasa, Seuteves cxeni da ver moaswrnes karni da Seuvides qalaqad. iwyes ocad, klvad, tyueobad. umravlesi eri iyo eklesiaTa Sina, viTar Sehgavs qritianeTa sjulsa. romelime

M358r T240v

10

m243r

15

20

1 ixa [] Q . samefosa] + Sina Tssa kek. gardavidian T. ganagnian V] ganagian MQm, kek., yauxC., gngen T. 2 mandauri QT. igi] Mm. ajmeTi T. gardamovidian QT, merme gardmovidian kek., yauxC. 3 durs] dvins kek. mun movidian kek. aRmarT-qalaqelni kek., aRmarTa qalaqni (qalaqi T) MQTm, aRmarT-qalaqni yauxC. 4 xaraje T. naxWevanelTa T, nxWevnlTa Q, naxWevnelTa kek. 5 Tavs T. artanisasa V, yauxC.] ahtenisasa M, atenisasa m, altnissa QT, artaanisasa kek. mun kek. ezinikiT m. 6 garemosaTa kek., garemosa yauxC. qalaqTaT kek. 7 micvla Q. 8 SesaxedaviTa] SesaxedavTa T, SesxedvTa Q, SesaxedavTa m, SesaxedavaT M, Sesaxedavad kek., yauxC. 9 ganmSuenebuli kek. omsa QT. vinme] vidreme kek. guloanTagani Q, mgulovanTagani M, mgulovanTani m, da gulovani kek. 10 dauteva MQTm. yma kek. vidreme V, kek., yauxC.] ve QT, vidre yrma Mm. laSa giorgi TV, yauxC.] lSa gi Q, igi Mm, giorgi kek. 11 mkuidroansa QT. ara yauxC.] ra MTm, ra Q. 12 ara mcired myofelTa] aramciredTa kek. yovlgan konieqt.] yoalgan Mm, ylgn Q, yolgnRa T, yovelgan kek., yauxC. 13 marxva] marxua kek., marxvani MQTm. wmida-marxvani yauxC. mefis kek. 14 qristeaneTa T, yauxC.] qristianeTa M, kek., qnTa Q. 15 rameTo M. uwyoda TV, kek., yauxC.] mouwoda MQm. uyofoba Q ] uyofloba T, umyofloba Mm. Sinaumyofloba kek., yauxC. 16 anissa kek. 17 mwuxr kek. viTari M. 18 Zalsa Mm. ganaxunes kek., yauxC.] gnxunes QT, ganuxunes Mm. 19 cxeniT[a] Q. da] kek. da ver] akl. Q-s. moaswrnes QT] moaswres Mm, yauxC., moaswres daxSuad kek. Seuvides MQTm] Sevides kek., yauxC. oca m. klvad kek., yauxC. ] kulad MQT, kualad m. da tyuevnad kek. 20 Sehgavs V, kek., yauxC.] Sehkravs MQT, Sehkarvnes m. qTa Q, qsTa T, qristianeTa kek.

468

istoriani da azmani SaravandedTani ivltoda daranoanTa da mun gamagrda, romelime ivltoda quaboansa, romelsa qartunobiT umoben. da ara ganera, vin anu cixesa, anu qartunsa Sina ara Sevida, rameTu gareSemo samgniT qarafi iyo kldia|ni da qvebiani. esreT elT igdes qalaqi. erTi bevri da ori aTasi kaci eklesiaTa Sina, viTar cxuari, dakles, Tnier missa, romeli ubanTa da | folocTa Sina moikla. eseoden mZnvared moaores anisi da savseni tyTa da alafiTa miiwivnes Sina. ese anisisa moorebisa ambavi geguTs | axalkriaked acnobes mefesa Tamars, amirspasalarsa zaqarias da msaxurTuxucessa ivanes. esma da didad damZimdes da mwuxarebaman moicvna da, ramca yves, ara uwyodes. gulni maTni cecxlebr enTeboda. mefe da yovelni spani misni, mwuxarebiTa da guliswyromiTa moculni, sparsTa mimarT brZolis-yofad | aRemzadnes. maSin margrZelTa hrques mefesa: `moiwia boroti Cuen zeda gardaslviTa mcnebaTa RmrTisaTa: uborotesad esodeni suli qristiane moikla cudrjulTa sarkinozTa mier codvaTa CuenTaTs. aramed vesav wyalobasa RmrTisasa _ patiosansa juarsa, raTa ara miscnes mosavni juarisani sruliadsa warwymedasa sarkinozTa mier. aramed Sur-vagoT, nacvlisa qmnad ganvemzadneT da sicruve maTi maTve mieqces. Sen, mefeo, amcen spaTa SenTa, mza iyvnen ardavelis sultansa zeda. warvideT aniss da vin sada movinadiroT, garna mcireni, rameTu, Tu | didni wavalT, scnoben da
1 romelime ivltoda] romeli mevltoda M, romelnime ivltodian kek. daranoanTa] daranoaTa V, darbazoanTa MTm, darbzonTa Q, darbazoanTa Sina kek., darbazovanTa yauxC. ganmagrdian kek. romelnime ivltodian kek. quaboansa M, qubovnsa Q, quvabovnsa T, quaboansa Sina kek. romelsa] + Sina MQTm. 2 qartunobiT kek.] qartunobiTa MQTm, yauxC. ara] ra MQm, yauxC., ra T, romeli kek. vin kart.] MQTm, kek., yauxC. Sina ara QT] Sara Mm, Sina kek., yauxC. 3 gareSamo M. qarfi Q. quabiani Q, kek. 5 cxovari kek . folorcTa m, kek. mokla MQTm. 5-6 esodeni Znvared Q . 7 anisis Q. moorebis M, morbis Q. ambavi V, yauxC.] mcnobelni MQTm, cnoba kek. axal kked Q, axla kuiriaked (kuiriake [`d~ gadaxazulia] m, kake ad T) MTm, axal-kriakes kek. mefesa Tamars V, yauxC.] MQTm, Tamars kek. 8 amier spasalarsa M. msaxurT uxucess M. da2] QT. ra kek. dilad M. 9 mwuxarebama M. da] MT. ramca] rmca Q, ramca T, raTamca Mm. yves] daz. Q , yunes MTm. ara uwyodes V, kek., yauxC.] MQTm. ramca yves, ara uwyodes] ara uwyodes, ramca yves kek. guli maTi kek.] gulni maTni (maT Q) MQTm. 10 da2 QT. guliswyromiTa yauxC.] + mier MTm, kek., glis w[]Ta mr Q. moculni V, yauxC.] mocveli MQm, mcveli T, mocvulni kek. 12 hquEs T, rques yauxC. Cem T. Cuenzeda kek. gardaslvaTa QT, gardasvlaTa Mm. 13 mcnebaTa RmrTisaTa V, kek., yauxC.] MQTm, + romel kek. uborotesad kek., yauxC.] uborotesi MQTm. oden T. qeane T, qne Q, qristiane M, kek., yauxC. moikla kek., yauxC.] moisra V, mokla MQTm. 14 CvenTasa Tvis Mm. RmrTisasa _ patiosansa] RmrTisasa da patiosansa kek., yauxC. 15 miecnes kek. sruliadsa yauxC., Q] sruladsa Mm, kek., sdsa T. 16 Suri vagoT da kek. nacvlis yauxC. sicrue yauxC., Q. 17 raTa mza-iyvnen kek. iyunes M. anis MQTm. 18 sada] + vpooT sparsTagani (sparsTagan yauxC.) kek., yauxC. movinadiroT] + raJams vacnoboT MQTm. nu didni warvalT, raTa ara scnan kek., nu didni wavalT yauxC. rameTu] romel kek. Tu] ukeTu yauxC. rameTu, Tu] romelTaTuis MTm. warvalT kek.

M358v

Q152v

T241r

10

m243v

15

M359r

20

469

istoriani da azmani SaravandedTani simagreTa Sevlen. mciriTa laSqriTa Semewie. raJams Seginebuli marxva movides, mzamca arian, romel Cuen mogasenoT~. sTnda mefesa Tqmuli maTi da ubrZana mefeman, raTa mza iyvnen spani misni. da margrZelni wamovides aniss da iwyes kazmad. da moeaxla bilwi sjulisa maTisa marxva. warmoavlines mefes winaSe kaci laSqris mTxoveli. maSin ubrZana mesxTa, TorelTa, TmoguelTa, her-kaxTa, somxiTarTa. qarTvelni ara waritannes, raTa ara agrZnan ardavels myofTa. Sekrbes aniss, waremarTnes ardavels, gardavles gelaquni da Cavles ispiani, gavides xuafridis idsa da mimarTes ard|avels. esreT mouwones Jami, romel aidi ganTendeboda, romel ars aRvseba maTi, da | mas Ramesa gare-moadges ardavels. viTar ma-yo qadagman bilwisa qadagebisa maTisaman da gaSirda muyrTa yivili, yovlgniT cxeni Semouteves margrZelTa, Seudes da uomrad elT igdes qalaqi, TT sultani, coli da Svili misi da yoveli simdidre sultnisa qalaqisa. esreT aRivsnes simdidriTa auracxeliTa, TualiTa da margalitiTa, oqroTa, WurWliTa oqrosa da vecxlisaTa, SesamosliTa, sa|feneliTa da yovliTa simdidriTa egoden gamdidrebulisa qalaqisaTa, romel moTxroba Znel sadme ars. aRivsnes cxeniTa, joriTa, aqlemiTa, saqoneli maTi TT maTTave saedarTa ZliT ahkides da warmoemarTnes. xolo sultani ardavelisa mokles, | colni da Svilni misni tyued wamoasxnes; aTormeti aTasi kaci rCeuli miZgiTaTa Sina mokles, viTar maT yves anisisa eklesiaTa Sina. sxua umravlesi eri moswydes da sxua tyue yves. aRmoiares igive gza da esreT ZlevaSemosilni movides aniss, didad nugeSinismcemelni. movides mefeTmefisa da mzeTamzisa,
1 Semwe MQTm. maTi marxua kek. iyvneT MQTm. anis MQTm. 4 moexla M. bili(?) Q . 5 maTisa] misisa da T. marxva] + ramzan (Cawerilia striqons zeviT) M, + ramazani m. warmoavlinnes M. mfs Q, mefesa T. laSqars T. mTxoveli kek., yauxC.] mTxrobeli MQTm. maSin ubrZana kek., yauxC.] MQTm. mesxTa] + mTxrobeli Mm. 6 TmoguelTa] T. her- kek., yauxC.] er MQm, vr T. aramed raTa MQm. ara] Q. 7 ardavls1 M. Sekrbes] Seityues Mm, Seignes Q. 6-7 raTa ara agrZnan ardavels myofTa. Sekrbes aniss, waremarTnes] T. 7 ardevils2 Q. 8 ispiani V, kek., yauxC.] sispani Mm, sispni Q, spa T. ganvides T. xuafris MQm, xudafrinis T, br., uafridis jav. mouwynes T, Seuwones kek. 9 adidi T. ganTendebodes T. da] da|da T. 11 bilwis T. qadagisa Mm, qadgisa Q, qadgisa T. maTisama M. muyarTa MQ, muyraTa m. 12 yolgniT MQTm. cxeni] Q daz. Semoutives yauxC. Seudges T. 13 sultani] Q daz. sultnisa] sultnisa Q. 14 marglitiTa Q. 15 oqroTa] + da vecxliTa V, yauxC. vercxlisaTa M. SesmosliTa Q. 16 qalaqisa MQTm, yauxC. ars] QT. 17 maTTave V] maTve Q, kek., yauxC. TuiT maTTave] maTve TviT Mm. saedrTa Q. ZaliT M, ZliTa Q, ZliTa T, ZaliTa m. 18 misni kek., yauxC.] maTni MQTm. tyued QT] tyue-yvnes (tyue-hyves yauxC.) da kek., yauxC. wamoasxnes T kek.] warmoasxnes Q, wamoasxes Mm, yauxC. 19 kaci] Q bis. mizgiTTa kek. anisa MQTm. eklesiasa yauxC. 20 umravles kek. tyue hyues M, tyue-hyves yauxC. amoiares Q. gza da V, kek., yauxC.] MQTm. esreT V, kek.] aseTi MQTm, yauxC. 21 Zleva Smosilni Q. anissa M, kek. aniss, didad nugeSinismcemelni. movides] T. mefeTa mefesa (mfsa Q) MQTm, mefeTa-mefesa kek., yauxC. mzeTa (mzeT Q) mzesa MQTm, mzeTa-mzisa (-mzesa yauxC.) kek., yauxC.

m244r T241v

10

M359v

15

Q153r

20

470

istoriani da azmani SaravandedTani dedofalTdedoflisa. moiRes ZRueni da armaRani, aRavses yoveli mTavari, TT mefe da yovelni winaSe missa myofni, mas Jamsa kolas dga | mefe. aRivso yoveli queyana simdidriTa, oqroTa, vecxliTa, TualiTa, margalitiTa, romeli moiRes zaqaria da ivane. romlisa mier didad madlierman mefeman uboZna mravalni cixeni da qalaqni da queyanani. esre madidebeli RmrTisa iSuebda, nebierad iyofoda da moudioda gareSemoTadaRman xaraja da ZRueni uricx. aramed sxuani udidesni | saqmeni aRmouCndes. movides margrZelni _ amirspasalari zaqaria da msaxurTuxucesi ivane da varam gageli mefes winaSe da moaxsenes: | `Zliero elmwifeo, SaravandedTa Soris umetes aRmobrwyinvebulo, ixile da ganicade samefo Tqueni da can simne da siqvele spaTa SenTa. gulisxma yo, rameTu mravalni axovanni, mneni da rCeulni ipoebian spaTa SenTa Soris, rameTu ara ars winaaRmdgomi maTi. aw brZanos mefobaman Tquenman, raTa ara cudad daviwyebasa mieces sadame simne spaTa SenTa, aramed aRvamedroT erays, romgurs zeda, romel ars xuarasani, da cnan yovelTa spaTa aRmosavleTiT Zali da simne Cueni. da ubrZane spaTa saqarTvelosaTa mza iyvnen laSqrobad xuarasans. daRaTu aravin qarTvelTagani miwevnul ars xuarasans da erays, aramed brZane, raTa nikofsiT darubandamde aRiWurnen da mza iyvnen!~ da viTar esmnes Tqmulni margrZelTani mefesa, mouwoda yovelTa warCinebulTa amis samefosaTa, imerTa da amerTa, da auwya Tqmuli maTi. viTar esma laSqrad wueva | margrZelTagan, sTnda yovelTa Tqmuli maTi da daaskunes laSqroba da iwyes kazma. moiwia are sTulisa. movides tfiliss mefes winaSe. ganaxna spani misni da ixilna abjriTa keTiliTa da patiosniTa da mouwona abjari da cxenkeTiloba maTi,
1 dedofalT dedofalsa (dedofals T) MTm, dflT dflsa Q, dedofalT-dedoflisa (-dedofalsa yauxC.) winaSe kek., yauxC. armaRani V, kek., yauxC.] armRni Q, armeni M, aramen m. 2 missa] MQ. kolasa kek. 3 romeli yauxC. moiRes] + maT(?) Q. da kek., yauxC.] MQTm. 4 ivane] ivanes MQm. romlisa mier MQTm] romlisaTs kek., romlisaTsca V, yauxC. madrielman MQTm. uboZa MQ, kek., yauxC. 5 da] Q. esreT kek. madidebelni MQ, kek., yauxC. RmrTisani kek. iSuebda MQTm] iSuebdes; xolo (da yauxC.) mefe kek., yauxC. iyofvoda kek. 6 gare SamoTadaRma M, gareSemoTadaRme m, gareSemoTadaman QT. uricxuni M. 7 sxua udidesi MQ. 8 varam] viTarme Mm, zaqaria varamisZe kek. mefis kek. 9 Zliero] + da MQT. Sors M. 10 scan M . siqvele] siqueiTe M. gulisxma-hyo kart.] gulisxmayo MQTm, gulis-xma (-ma yauxC.) yav kek., yauxC. 11 mnenni kek. Soris] MTm. rameTo M. 12 cudaT Q. mieces QV] miecnes M, kek., yauxC. 13 sadme m. simne V] MQTm. SenTani kek. simne spaTa SenTa] saqmeni spaTa SenTani kek., spaTa SenTa saqmeni yauxC. rom-gursa kek., yauxC. 14 xorasani M. aRmosavleTisaTa kek., yauxC. 15 raTa mza-iyvnen kek. daRaTu] aRTUM. arvin M. 16 darubndamde Q, darubandadmde kek. 17 aRiWurnen kek., yauxC.] aRWurna MQTm. iyunes M. mza-iyvnen kek. 18 Tqumuli kek. 19 imierTa da amierTa m. da2] MQTm. Tqumuli kek. 20 Tqumuli kek. 21 tfilis M. mefis kek. ganaxna TQ, yauxC.] ganaxvna M, ganaxuna m, gainaxna kek. 22 abjriTa konieqt.] abjarT MQTm, abjariTa kek., yauxC. patiosniTa] daz. Q. moewona V, kek.

m244v

T242r M360r

10

15

m245r

20

471

istoriani da azmani SaravandedTani sidide da simne spaTa misTa, SuriTa sparsTaTa aR|savseoba. da moiRo droSa sanad marebuli, gorgasliani da daviTiani, da Sevedra masve varZiisa RmrTismSobelsa. droSa da laSqari | daloca da waravlina sparseTs. da misca droSa zaqaria amirspasalarsa da waremarTnes sparseTad. Cavles piri naxWevnisa da gavides juRas da rassa da Sevles iwro igi evi darduzisa da aRvides marandsa. xolo marandelni, amisni mcnobelni, Seivltodes kldeTa Sina. xolo eseni mar|ands ra mivides, ara poves kaci. egona mTasa marandisasa yofad spaTa adarbadaganisaTa. amisTs daarCies xuTasi medari rCeuli didebuli da aznauri, uCines medarTmTavrad Tayaiadin Tmogueli. waremarTnes, aRvles aRmarTi marandisa, aRvides vakesa Tavsa marandisasa da dadges mTasa mas, rameTu esreT emcno zaqarias: aravis hbrZolon miRmarT, sadamdis ara mivides igi da srulad laSqari mTasa mas zeda; Tu didi laSqari naxon, acnobon zaqarias; raca rquas, yon. da dadga xuTasi kaci warCinebuli. ixiles mTiT marandelTa, romelni Sevlto|lvil iyvnes RirRalTa da kldeTa maRalTa, romel ars zedakerZo Tavsa mTisa marandisasa, umaRlesi sxuaTa mTaTa, savse qviTa da kldiTa. ixiles mcire laSqari da aRiWurnes, moudes zariTa da amboxebiTa marande|lni, rameTu sawunel uCndes simcrosaTs. xolo eseni mietevnes esoden Zlier da aotnes, romel mciredni ganernes. da umravlesi mokles da devna-uyves grZlad. maSin aRvides laSqarni da ixiles naomari adgili mkudriTa kaciTa da cxeniTa savse, da qarTvelTa kaci arca erTi ipoeb|oda. esodeni Zleva moeca RmerTsa, romel xuTasi Subi xuTassa kacsa da cxensa zeda esua. ixiles da gankrdes, kacisa qarTvelisa verpovna ukrda. amisTs uRonoqmnili da mwuxare zaqaria igonebda da
2 ma reuli MQm. dTiani Q. Seavedra kek., yauxC. varZisa MQm. RmrTis mSoblesa T. 5 juRasa kek. rassa kek., yauxC.] rasasa Qm, raasasa MT . Sevlis Mm. iwro QV] viro Mm, viwro T, kek., yauxC. 6 darduzisa yauxC.] darduzsa MQ, darduzas m, darduzs T, daraduzisa kek. marandsa kek.] marandosa MQTm, marands yauxC. marandeli m. amisi Mm. mcnobeli m, mcnebelni T. Seivltodes V, kek.] ltolvilni mcnobelni MQTm, ltolvil iqmnes yauxC. 7 marnads Q . ra Q . egonaT kek., yauxC. marnadissa Q. 8 adarbadaganisaTa kek., yauxC.] aidabagnisas M, aidabagnis sa Q, aidabaganissa T, aidabaganisasa m. darCes MTm, da rCes Q. 9 aCina QT . Tayaiadin jav., yauxC.] Tayadin Mm, Tavadni Q , Tvadni T, Tayaidin kek. aRmarTni kek., yauxC., Q . 10 marnadisa Q, marandisani kek., yauxC. marnadissa Q. mas] + zeda kek. 11 hbrZolon QT] brZolos Mm, yauxC., hbrZolos kek. da srulad] dasrulda Mm, dasr lda QT, da srulada yauxC., da sruliad kek. 12 rac Q. hrquas kek. yon kek., yauxC.] hyon V, yos MQTm. 13 marnadelTa T. romeli T. 14 Sevltolvil Q ] Sevltolvel T, Seltolvil Mm, kek., yauxC. RirRalTa kek., yauxC.] RirRTa MQT , RirRaTa m . maRalT m, mRlT T, maRlaT M. 15 maTsa M, mTasa yauxC. umaRles M, kek. sxua M. mTa M. 16 aRWures M, aRiWures kek., yauxC. da2] M. rameTo M. 17 aotes M, kek. 18 umravlesni moklnes kek. da2] + sxuaTa yauxC. devna yunes m . 20 RTisa M. 21 romeli M. ixiles da] ese ra ixiles kek. gakrdes kek. 22 ukuvirda M, ukrdaT yauxC . uRono qnil M.

M360v

T242v

Q153v

10

m245v

15

M361r

T243r

20

472

istoriani da azmani SaravandedTani ara uwyoda, ramca yo. mcire xani dayves. gamoCndes devnisagan Semoqceulni laSqarni. da ixila zaqaria da gamxiarulda, da didad madlobdes RmerTsa. arca erTi kaci momkudar iyo qarTveli da eseTi Zleva miscemoda, rome xuTasi Subi xuTassave kacsa xuTasisa cxenisa da kacisaTs Seeca da xuTassa zeda dasobili ixiles. daRaTu esreT da esreT gamarjueboda, garna yovlad abralobdes Tayaiadins, da umetes zaqaria mqised etyoda sityuasa ambvis ucnobeblad SebmisaTs. esreT gamxiarulebulni, madideblni RmrTisani gamarjuebisaTs warmoemarTnes da m|imarTes qalaqsa TavreJs. gardavles mTa, devsofnad wodebuli. da viTar esma TavreJs myofTa mislva qarTvel|Ta laSqrisa, ganhkrTes da Zrwolaman Seipyrna yovelni mkdrni TavreJisani. xojani da yovelni warCinebulni da mimdgomni TavreJis qalaqisani ganizraxvides, raTa xarkis micemiTa, ZRueniTa da SevrdomiTa da zenarisa TxovniTa daamSdnen qarTvelni Tavadni da spani. warmoavlines mociquli, iTxoves mSdoba, aramooreba qalaqisa maTisa. aRuTques ZRueni: oqro da vecxli, sxua mravali Tuali patiosani, margalitni Zrfasisani. gankrdes yovelni warCinebulni, zaqariaca da ivane margrZelni, aRuTques mSdoba da uvnebel ganv|la queyanisa maTisa, moamtkices ficisa mier. movides yadni, xojani, darveSni, yovelni Tavadni | TavreJisani, moiRes oqro da vecxli, lari, cxenebi, jori da aqlemi, Tuali, margaliti, Sesamoseli, sazrdeli kmasayofi laSqarTaTs. aRivsnes didni da mcireni.
1 ara uwyoda kek., yauxC.] ra uwoda MTm. da yues M. 2 da2 kek., yauxC.] M. hmadlobdes kek. RmerTsa] + rameTu kek., + romel V, yauxC. 3 eseTi V] aseTi MTm, kek., yauxC. romel V, kek., yauxC. xuTassave (aseve yofila M-Si gadakeTebamde) m. 4 kacisaTvi M. 5 esreT da esreT MTm] esreT kek., yauxC. yovlad kek., yauxC.] yofad MTm. Tayaiadins] da yadinsa MTm, Tayiadins V, Tayaiadinsa yauxC., Tayaidinsa kek. 6 zaqarias MQTm. sitys Q, sityuis M. ambavis yauxC. 7 esreT QTV] Mm, kek., yauxC. gamxiaruleulni QT. da madidebelni kek., yauxC. 8 mihmarTes kek. TavreJsa (TavreJs T, TavreJSa m) zeda MQTm. devsofnad QV, kek., yauxC. ] da evsofnad M, devsufnad T, da evsofnan m. 9 TavrJs M, Tavrezs m. misvla Mm, yauxC., misvla T. ganhkrTes] gankrTes M, kek., yauxC. Seipyra MQTm, kek. 10 Tavrizisani m. 11 TavreJis qalaqisani QTV] TavreJisani M, kek., yauxC., Tavrezisani m. ganizraxvides kek., yauxC.] ganizraxes V, MQTm. xarkis (xarakis T, xarjis m) micemiTa ZRvenisa (ZRuEnisa Q ) da Sevrdomisa MQTm, xarkisa da ZRunisa micemiTa da SevrdomiTa kek., xarkis micemiTa, da ZRuniTa da SevrdomiTa yauxC. 12 zenarisa QT, yauxC.] zenaris Mm, kek. TxoviTa QT. daamSdnen kart.] daamSvidna Mm, damSdna Q, damSvidna T, daamSuidon V, daamSdnes jav., kek., yauxC. warmoavlinnes M. 13 Txoves M. mSdoba] + da kek. ara mooreba kek., yauxC. 14 sxua mravali Mm, kek.] uamravli yauxC. margaliti MTm. Zvir Tasisani m, Zrfasni kek. yoveli m. 15 warCinebulni] warCinebuli m, + qarTvelTani kek., yauxC. da] MTm. aRuTquves m . unebel Mm. 16 ganval T. momtkices Mm, momtkicnes T, moamtkices kek., Q. movidnes MTm. darveSni] da rvesSni MQ, da rves Sni T, da rveSni m, + da kek., yauxC. 17 TavrJisani M, Tavrizisani m. vercxli M. 17-18 jori da aqlemi yauxC.] jogi da jogi, jori, da jogi aqlemisa. vercxli MQTm. 18 yma sayofi M. 19 didni da mcireni V, kek.] didi da mcire MQTm, yauxC.

m246r M361v

10

15

T243v Q154r

20

473

istoriani da azmani SaravandedTani miscnes qalaqsa mcvelni da warvides, ganvles adarbadagani, mimarTes mianas. da cna meliqman mianisaman mislva qarTvelTa da qmnuli TavreJelTa. iTxova manca mSuidoba da aRuTqua mocemad uricxui saqoneli, romel usmina zaqaria, moiyvana mSuidobis-yofad da moiRo manca oqro da vecxli da qvani Zuirfasisani. aRavsna manca yovliTa simdidriTa. dautevnes mcvelni da warmovides mSuidobiT damtevnelni mianisani. | miiwivnes mciresa qalaqsa zangans, | alizis zRudiT ganmagrebulsa. xolo qalaqi Zlierad gaamagres da iwyes ficxla brZola. viTar gagrZelda omi, ganyves TemTa da TemTa zRude qalaqisa, raTa SesTxaron. da iwyes Txrad zRudeTa. uwinares marjuenasa marsa mesxTa Seurites zRude _ aliziT iyo _ da uwin Sevides qalaqsa Sina. iwyes ocad da srvad, vinca meomari iyo. aRivsnes mesxni saqonliTa. Semourites yovlgniT da Semovides, moatyues, aRivsnes saqonliTa. dadges da mcired ganisuenes da mier aRmedrnes da waremarRnes xuarasniT da mwuxri mivides mciresa sofel-qalaqsa musulmansa, romeli moaores, da ganisuenes sadame. merme waremarT|nes qalaqsa xuarasnisasa da yazmins miiwivnes, maxlobelad ahvrisa. da ver winaaRudges. moarbies da aRivsnes saqonliTa, ahkides saqoneli maTi maTsave saedarsa. kacTa ara avnes, tyued warmoiyvandes kacTa da mcireTa vaJTa. waremarTnes, maT ltolvilTa mieswrnes da miewivnes. aRivsnes munca oqroTa da
1 misces MQTm, kek., yauxC. qalaqsa QT, kek., yauxC.] aqa Mm. gnvles Q. adre begi Mm, adrbegni T, adrbegni Q. mihmarTes kek. manas MQm. 2 meliqma M. manisaman M. misvla M. TavreJelTa QT] TavreJisa M, Tavrezisa m, TavreJelTani kek. 3 mSdb Q. aRuTques MQ, aRuTquves T. romeli yauxC.] romel MQTm, kek. zaqaria yauxC., Q] zaqarias MTm, da kek. 4 mSdobisa yofad kek. Zrfasni kek. aRivsnes V, kek. 5 munca V, kek. mcvlni Q. dautevnes mcvelni] dautevelni Mm. da] T. mSuidobiT] Q. damtevneli kek. 6 manisani MQm. 7 miwivnes Q. zangansa T. ganmagrebulni Q. 8 ficxlad kek. viTar] vd T. omi] Mm. 9 SesTxron Q. daiwyes kek. 10 marjuenesa kek. maresa kek. zRude _ aliziT iyo _ da yauxC.] zRude, romeli aliziTa iyo, da kek. 11 da iwyes kek., yauxC. da] MQTm. 12 Semourit M, Semorit m. yovelgniT kek., yauxC. moatyues T] moatyuEs Q, moatyuies M, moatyuis m, motyuevnes da kek., moatyueves da yauxC. 13 mcireT QT. da mier yauxC.] mier (mired m) da MQTm, da merme V, merme kek. aRmedrdes T. da waremarTnes V, yauxC.] MQTm, kek. xuarasniT V] xuarsniT Q, xorasniT Mm, xorasaniT T, xuarasnad kek., xorasnad yauxC. mwuxri V, yauxC.] mwuxris MQTm, mwuxr kek. 14 musulmansa yauxC., Q] muslumansa MTm, musulmanTasa br., kek. ganisvenos T. 15 qalaqsa] queyanasa kek. xorasanisasa M, xuarsnisasa Q, xorasnisasa yauxC. yazmnis T. miiwivnes Mm, kek.] miwivnes Q, miwurnes T, ra miiwivnes yauxC. maxlobelad] maxloblad kek., yauxC., maxaroblad T, maxaroblad miiwivnes yazmins Mm, maxaroblad yazmins Q. ahvrisa] ahvris MT, ahiavris m. 16 vervin T. 15-16 yazmins miiwivnes, maxlobelad ahvrisa. da ver] miiwivnes maxloblad yazminisa da ahvrisa; ver kek., yazmins ra miiwivnes _ maxloblad yazminisa da ahvrisa _ ver yauxC. 16 aRivsnes] + moarbies T. 17 maTsave MQTmV, kek.] maTTave yauxC. saedarsa QTV, kek.] saedarTa Mm, yauxC. wamoiyvandes Q. mcireTa V, kek.] mwiresa Mm, mcire Q, mciredsa T, yauxC. vaJTa kek., Q] vaJsa MTm, yauxC. 18 mTa MQ, mTa T. miswrnes Mm. aRivsnes V, yauxC., Q] aRavses Mm, aRivses T, kek. munca V, kek., yauxC., Q] manca MTm.

M362r m246v

10

T244r

15

20

474

istoriani da azmani SaravandedTani vecxliTa, colTa maTTa samkauliTa. da uSinaganesisa romgurisa mimarTes, romel ars xuarasani. da raRa grZel sityua samar ars? miiwivnes vidre gurganisa qalaqad da moaores qu|eyana. ver Zaledva wiaRmislvad alafisagan. Semoiqces gamarjuebulni da ZlevaSemosilni. qarTvelTa naTesavi veravin miwevnil iyo laSqrad, ara mefe, ara mTavari, da vervin winaaRudga sparseTs SesrulTa, ver xuarasnis sult|ani, ver erayisa da vera romeli Temi. esreT uzomoTa da uricxTa simdidriTa Semoqceulni mivides kerZoTa erayisaTa. da viTar gurganisa queyanasa ambavi qarTvelTa ucnaur qmnul iyo yovelTa, erayis sultnis mosrva, kaci vinme mosrul iyo mianas sultansa Tana, eseviTari tyuvili sityua eTqua, viTar: `movida TT didi sultani da gilanelni, sultani xuarasnisa da erayis sultani, yovlgniT gza Seukres qarTvelTa da mosrnes da moswydnes, romel arca erTi kaci ganera egodenisa simravlisagan, arca mTxrobeli miva saqarTveloTa~. esma meliqs mianisasa da mianelTa da ganixarnes, qarTvel|Tagan datevebulni mcvelni mianisani daocnes da | Zelsa zeda Camohkidnes, garna erTi kaci daimala mcvelTaTana qalaqsa Sina. da movides qarTvelni gamarjuebulni mianas. winagaegeba mianisa sultani ZRuniTa, naqmarisa maTisa dafarva egona. da ixila zaqaria, ikiTxna
1 misTa Mm. uSinagnesisa T. rome gulisa m . mimarTes kart.] mimarT MQTm, mimarT mihmarTes kek., mimarT miiwivnes yauxC. 2 xorasani Mm, yauxC. 3 sity Q . miwivnes QT. da raRa grZel sityua samar ars? miiwivnes yauxC.] da, _ grZeli sityua radRa samar ars, _ miiwivnes kek. vidre] ver T. gurganisa qalaqad] gurgnisa qalaqad Mm, qalaqad gurgnisad (gurgenisad T) QT, gurganisad queyanad (qalaqad yauxC.) kek., yauxC. 4 queyana] + igi kek., yauxC. wiaR-slvad kek. 5 ZlevaSemosilni] + qarTvelni yauxC. naTesavni Q. laSqrad] + munamde kek. 6 SesrulTa kek.] SesulTa MQTm, yauxC. 7 simdidriTa V, kek., yauxC.] MQTm. 8 kerZoTa erayisaTa V, kek., yauxC.] kerZi MQTm. da viTar] + da viTar T. gurgnisa MQTm. queyanasa T] queyanisa MQm, kek., yauxC. qarTvelTa] + mier qmnuli (qmnili kek.) kek., yauxC. 8-9 ucnaur qmnul iyo yovelTa MQTm, yauxC.] ucnaur iyo yovelTaTs kek. 9 da erayis (erayisa kek.) kek., yauxC. sultnis Q, sultnisa kek. manas Mm, mnas Q. 10 tyuili kek., Q. sity Q. viTar Q] viTa eTqva viTar Mm, viTa vr T, viTa kek. viTar: `movida] viTa: `viTar movida yauxC., gilaneli Q. 11 sultani xuarasnisa da erayis sultani QV] + gilaneli T, + da gilanelTa V, Mm, kek., yauxC. yovlgiT yauxC.] yolgniT Mm, kek., ylgniT QT. Seukres V, kek., yauxC., Q] Sekres Mm , Sekraes T. 12 moswydes Q, moswydes T. simravlisa T. 13 mTxrobeli V, kek., yauxC.] miTxrobiTa MQTm. mivals kek. saqarTvelosa kek. 14 esma MTm] viTar esma ese kek., xolo ese ra esma V, yauxC. melqis T, meliqsa kek. manisasa MQm, minissa T. da] Q. manelTa Mm, mnelTa Q, minelTa T. ganixarne MT, ganixares m. 15 mcveli m. manisani Mm , mnisni Q, minisani T. daoces MQT, daaoce m. zedan m. Camohkidnes V] Camohkides MTm, yauxC., Camokides Q, kek. daiml Q. 16 mcvelTaTana kart.] mcvelTa Tana MQTm, mcvelTa maTgan (maTgani yauxC.) V, kek., yauxC. da] + viTarca V, kek., yauxC. gamarjvebuli Q. mans MQ, mians T, manas m. winagaegeba VT] wina gaegeb Q, winamiegeba Mm, kek., yauxC. 17 manis MQm, mianis T. naqmarisa T] naqmrisa MQm, kek., yauxC. maTisa mTisa Mm. da] kek. ixilna MTm. ikiTxna jav., yauxC.] ikiTxa MQTm, kek.

M362v

m247r

10

Q154v T244v

15

20

475

istoriani da azmani SaravandedTani mcvelni misgan datevebulni. hrques maT: `TavreJs warvides mun datevebulTa mcve|lTa Tana~. movida damaluli igi kaci mcvelTaTana, auwya naqmari mianelTa da mcvelTa mowyueda, tyavisa Zelsa zeda damokideba, da Seswama meliqs pirispir, da igini dges usityuel. da viTar esma zaqarias da ivanes, Zlierad gamwardes da borotad aRuCnda. da Seipyres meliqi, Tsni misni da yovelni sikudilad dasajnes. da moakudines TT igi da Svilni misni, da ganhades tyavebi da sayivarsa, romelsa menara uwodes, zedaCamokides. da qalaqi moaores, mowues, tyue-yves, xolo simdidre, romel wamoi|Res, SeuZlebel sadame ars aRricxua maTi. da esreT mohmarTes gzasa, romel aRmoevlo adarbadaganiT, da movides da moegebnes pirvelad uJeniT da merme TavreJelni miTve ZRuniTa uricxTa, da moarTues simdidre auracxeli, romliTa aivso sruliad samefo. TuiT mefeTa mzisa da mzeTaca mzisaTs warmogzavnnes Tualni didfasisani, Zrad sapovnelni, da WurWelni ucxoni. dautevnes mSdobiT myofni adarbadaganisani da gamovles rasi da Semovles piri naxWevnisa da movides tfiliss mefes winaSe. mxiarul iqmna mefeTmefe, mmadlobeli RmrTisa, mxiaruliTa piriTa gaegeba, zeimiTa da didebiTa. iyo ma bukTa da dumbulTa, romeli arca Zuel odesme qmnul | iyo eseviTari gamarjueba arca mefeTagan, arca mTavarTagan. Sevides isanTa, dajda mefe taxtsa samefosa, SeuZRua a|mirspasalari da Sevides Tavadni da dasxdes wesisaebr. da moiRes armaRani uricxui da dadves mefes winaSe.
1 hques M, hqs Q, rques yauxC. mas T. TvreJs Q, Tavrezs m. 1-2 datevebulTa mcvelTa Tana kek., yauxC.] datevebiTa mcvelTaTa MQTm. 2 damluli Q. mcvelTaTana kart.] mcvelTa MQTm, yauxC., mcvelTagani kek. auwya Q, da auwya yauxC. manelTa Mm, mnlTa Q. 3 amowyueda V, kek. tyavisa Qm] tyuisa (T-Si wvrili SriftiT Cawerilia striqonSi zemoT) MT, tysa kek. tyavis ganda da V, yauxC. damokideba Q, dakideba MTm, kek., yauxC. 4 dges] idges MQm, kek., yauxC., idges da T. 5 esma] + vse kek., yauxC. ganmwardes kek. 6 da Tsni kek., yauxC. dasajnes mV] dasajes MT, kek., yauxC., dasjes Q. 7 ganhades] ganhdes QT, gandes Mm, ganades kek., yauxC. tyavebi m, kek., yauxC.] Q, tyuebi M, tyvebi T. menara jav., kek., yauxC.] mn ra T, mendra M, mndra Q, mendar m. uwoddes jav. 8 za camokides Q, zeda Camohkides yauxC. miswuEs T. tyue-yves ... wamoiRes] T. warmoiRes kek., Q. 9 sadme Mm, kek. aRricxua maTi V] MQTm, aRricxvad kek., yauxC. 10 romeli kek. aRmoevlo kart.] aRmoevloT V, aRmvlo QT, aRmovlo Mm, aRmaval iyo yauxC. adarbadaganiT kek., yauxC.] aidar bagiT Mm, aidar bgniT Q, aidarbgniT T. 11 moegbnes Q. 12 morTes Q. sruliad yauxC.] srula M, srul Qm, srlTa T, srulad kek. mefeT MQ. 13 mzeTac Q. warmogzavnnes] warmogzavnes MQTm, kek., yauxC. didfasiani kek. 14 dautevnes kart.] dauteves MQTm, kek., yauxC. adar bagisni Mm, adarbgisni T, aidrbgisni Q. da] + gamovles mSuidobiT qalaqni (qalaqi T) aidar bagisani (aidrbgnisa Q, aidarbagnisa T) MQTm, + qalaqni da kek., + qalaqni adarbadaganisani. yauxC. 15 tfiliss] tfilis MQm, T. mefeTa mefe kek., yauxC. mdlobli Q, momadlobeli T, mamadlobeli m. 16 zeimiTa V] zemiTa MQTm, kek., yauxC. 17 a (wvrili asoebiT aris Cawerili) T. da] _ T. umbulTa MQm. romeli] rameTu kek., qmnul kek., yauxC.] qmnuli MTm, qmnes Q. 19 isnTa MQ, isnTa T. taxtTa m. Sevides kek., yauxC., Q] Sevidnes MTm. 20 wesisebr m. armani Q, armani T. uricxi yauxC.

M363r

m247v

10

15

M363v

T245r

20

476

istoriani da azmani SaravandedTani ganukrda: aravis qarTvelisagansa enaxnes ezomni simdidreni da auracxelni Tualni da margalitni. xolo mefeca Tamar ara umadlo ipova RmrTisa mimarT, aRasrulebda litaniobasa da RamisTevasa, mravali gasca obolTa da glaxakTa zeda, da laSqarTa zeda gayo saWurWle didi, aRvsebulni kualad aRavsna. iyo madloba eseviTarisa gamarjuebisaTs RmrTisa. vinaTgan moiwia mwuxareba da miicvala zaqaria amirspasalari, Ze sargis amirspasalarisave, kaci didad gamdidrebuli da yovliTa saTnoebiTa aRsavse, gamarjuebuli, mne da Zlierad mbrZoli medarTa, m|Tavari Temisa lorisa, romeli mefeman iglova da yovelman kacman saqarTvelos myofman. rameTu aravin mned gamoCenil iyo mTavari JamTa amaT, rameTu guarisaganca mo-ve-aqunda, romeli iyo naTesavi artaqserqsi margrZelisa. da iyo sarwmunoebiTa somexi, yovelni saTnoebani, saRmrToni da sakacoboni, aqundes. da esreT mne mama, damtevebeli Svilisa erTisa, romelsa Sa ewodeboda. maSin mouwoda Zm|asa zaqariassa ivane msaxurTuxucessa | da ineba pativsa Zmisa misisasa aRyvaneba da uboZa amirspasalarobisa pativi. xolo ivane saqmeTa Sina gankrvebul iyo da sakrveli ese rqua mefesa: `pativi ese, romliTa pativgicemies Cemda, didad didi ars da me uRirs var. esreT Semiwyale: Zmisa Cemisa saxelsa Cem zeda ara asenebden, raTa ara mrcxuenes nacvlad misa dgomad, aramed aTabagobiTa pativ-mec. saqarTvelosa ara ars wesad da elad Tquen mefeTa winaSe aTabagoba. da amiT ganadide wyaloba Seni Cem zeda, rome axalsa da uaRressa pati|vsa
1 ganukuirda] ganhkivirda M, gankrda QT, gankrda mefe kek., yauxC. qarTvelTagansa kek., yauxC. enaxnes V] enaxa MQTm, kek., yauxC. ezomni MQT] ezomi m, yauxC., egzomni kek. simdidreni V, kek.] simdidre MQTm, yauxC. 2 margaliti Q. epoa T. aRsrulebad m. 3 litaniobsa T. da1] _ MQTm. mravalni yauxC. 5 gmrjebisaTs Q. RmrTisa mimarT kek., yauxC. 6 vinaTgan] xolo vinaTgan Q, vinaca kek. moiwiva m. da] _ kek. micvala MT, micvla Q. zaqari M. 7 yovliT T. 8 medarTa Q] + mbrZoli Mm, _ T, yauxC., medari kek. lorisa kek., yauxC.] toqisi MQTm. mefeman V, kek., yauxC.] mefe MQTm. 9 da _ MQTm. yovelma M. kacma M. saqarTvelosa kek. rameTo M. aravin V, kek., yauxC.] ara MQTm, kek. + msgavs mis. iyo] _ MQTm. 10 rameTo M. gvarisaganc M. artarqser qsi M, artar qserqsi T.11 mer grZelisa M, l grZelisa TV. somexi] somexni T, aramed + V, yauxC. saRmrToni kek., yauxC.] RmrTisani MQTm. 12 da esreT Q] Mm, da + Mm, T bis, damarxes + kek., daemarxa + yauxC. mamad MQTm. Sa QT, yauxC.] Sina Mm, Salva Tay., SanSa kek. 13 mouwoda] mouwoda mefeman kek., mefeman mouwoda yauxC. zaqariassa V, yauxC.] zaqariassa kek., zaqarias MQTm. ine Q. pativsa kek., yauxC.] pativi MQTm. 14 Zmisa T. misisasa kek., yauxC.] misisa MQTm. amir spasalarobis Q, amir spasalrobisa T. ine Q. 15 Sina] amaTTs kek. gankirvebul Q. da)] kek. sakuirveli MQTm] kek., yauxC. esreT kek. Tqva MQTm, hrqua kek. mefes MQ. 16 Semiwyale kek.] Semwe MTm, Smwe Q, Semewie yauxC. Semiwyale: Zmisa] Semiwyale (Semewie yauxC.), raTa Zmisa kek., yauxC. 17 axsenebdes TV. da raTa kek. mrcxnes Q. raTa ara mrcxuenes] T. 18 aTabgobiTa Q. patv mec M, pativi mec QT, + rameTu V, kek. ar ars M. da elad] daTad Mm. Tquen] Tqvan Mm, Tqn QT. saqarTvelosa ara ars wesad da elad Tquen mefeTa winaSe] da saqarTvelosa Sina da Tquen mefeTa winaSe ara ars wesad da elad kek. 19 aTabgob Q. amiT QT, yauxC.] miT Mm, kek. gandide M, gndide QT. Cem zeda Mm, kek., yauxC.] Cn za T, Q. uaRresa MQm, uaRresa T.

m248r

10

M364r Q155r

15

T245v

20

477

istoriani da azmani SaravandedTani Rirs myo da aTabagoba miboZo, romel sultanTa wesi ars aTabagi, romeli mamad da gamzrdelad mefeTa da sultanTa iwodebis aTabagi. amiT ganadide wyaloba Seni uwinares CemTa pirvelTa~. yoca mefeman da uboZa aTabagoba, romeli ara yofil iyo saqarTvelos mefeTa winaSe, arca vis hboZeboda. msaxurTuxucesoba uboZa varams, zaqaria gagelis Zesa, kacsa sapatiosa da laSqrobaTa Sina gamarjuebulsa. esreT iyvnian mefes winaSe. xolo mefe | Tamar zamTris durs iyvis da zafxulis _ kolas da celis tbasa, zogjer gardavidis afxazeTs: geguTs da cxums. maT ukue JamTa iwyes mTeulTa gandgomad, kacTa fxovel|Ta da didoTa. didoni ukue bunebiTa mSTuarTa da uxarSavsa Wamen da mravalni Zmani erTsa dedakacsa miiyvaneben colad, romelni uCinarsa rasame eSmaksa Tayuanisscemen da zogni _ uniSnosa Savsa ZaRlsa, da amas hyofen. xolo fxovelni juaris msaxurni arian da qristeanobasa iCemeben. amaT iwyes rbevad da ocad da tyueobad cxadad da RamiT. mouwoda mefeman aTabagsa da yovelTa mTeulTa: dvalTa, cxrazmelTa, moeveTa, adelTa, cxavatelTa, WarTalTa, erwoTianelTa. miscna ivanes aTabagsa da waravlina maT zeda. xolo ivane gonierad yo: aRvida mTasa adisasa da warvlo wueri mTisa, wardga mTasa fxovelTasa da didoTasa, romeli aravis eqmna arca pirvel, arca Semdgomad, rameTu erTkerZo daurCa durZukeTi da erTkerZo _ didoeTi da fxoeTi. cnes ra mislva aTabagisa, movides ZRuniTa mefeni durZukTani, mosces laSqari da daudges guerca. da iwyes zeidaRman brZolad da rbevad da klvad da tyueobad

m248v

M364v

10

15

20

1 aTabgob Q. miboZa MQm, miboZao T. 2 gandide M, gndide QT. 3 aTabgoba Q. romel M. 4 hboZeboda kek.] boZeboda MQTm, yauxC. uboZa kek., yauxC.] MQTm. 5 gglis Q, ggelis. vaSqrobTa T. 6 iyunaT m. mefis kek. 7 Tamr Q. zamTar kek. durs yauxC.] ders MQTm, dvins V, kek. zafxul V, kek. celis QT, yauxC.] welis Mm, wedis jav. wedis-tbasa kek., tbas Q. 8 cxums V, kek., yauxC.] cxems MQTM. 9 maTeulTa M, mTeulTa gandgomad, kacTa fxovelTa da yauxC.] gandgomad kacTa mTeulTa, fxovelTa da kek. didoTa kek., yauxC.] didTa MQT, didaT m. 10 didoni V, kek., yauxC.] MQTm. bunebiTa kek., yauxC., Q ] bunbaTa T. SvenebaTa Mm, mSTuarTa kek., yauxC.] mSTuvarTa M, mSTavarTa T, mSTevarTa m. 11 corlad MTm. romeli MQTm. Tayuanis-cemen Mm, yauxC. 12 hayofen m. fxoelni QT. 13 qristianobasa MQm, kek., yauxC. iCeben Q. rbeva m. oca m. da3] MQTm. 14 tyuenvad kek. 15 da] MQTm. davlaT m. 16 cxvatelTa M. erwoTnelTa M, erwo TianlTa Q, erwoelTa m. miscna V] misca MQTm, kek., yauxC. 17 ivane kek., yauxC. 18 da] MQTm. eqna MQTm. 19 rameTo M. erTkerZo2] kek. 19-20 erTkerZo daurCa durZukeTi da erTkerZo _ didoeTi da fxoeTi] erT kerZo da idoeTi da fxoeTi T. 21 misvla Mm, ZRniTa M, ZRueniTa kek. durZukTani V, yauxC.] T, da urZukeTi Mm, durZukeTisani kek. 22 da] Mm. guerdsa yauxC. zeidaRmen m. brZola Mm. rbeva Mm. tyveoba m.

478

istoriani da azmani SaravandedTani da dawuad. mosw|ydes uricx kaci didoi da fxovi. da dayvnes samni Tueni: ivnisi,ivlisi da agstosi. maSin SeiwrebulTa aTabagisaTa mosces mZevlebi da aRuTques msaxureba da xaraja da piri simtkicisa aRuTques. wamoasxa mZevlebi, iqmnn|es zavni da esreT gamarjuebiTa movida ivane mefes winaSe da rqua: `Zliero mefeo, iq|mna brZaneba Seni, movaoren urCni Senni didoeTi da fxoeTi~. xolo mefeman didad daimadla da uaRressa pativsa aRiyvana. da iyo yovelgan mSdoba, warmateba, dRiTidRe | Semateba samefoTa, RmrTivdaculi mefoba Tamarisi. xolo spani misni gansuenebasa, nadirobasa da burTobasa, TT Tavadni da warCinebulni maradis mefes winaSe iyvnian, ganisuenebdian da aRivsebodian saboZvriTa mefisa mier maTisa. xolo viTar didisa kostantines Zmiswulisa ivbimianosisaTs weril ars, romel rqua angelozman monazonsa visme mgodebelsa sikudilisaTs ivbimianosisa: `rasa daaklo RmerTman qristeaneTa eseviTari ese mefe, romelsa angelozman daadga grgni saxilvelad yovelTa?~ da etyoda: `ra ars, bero, gamoZieba Seni msjavrTa RmrTisaTa? aw gibrZanebs, dascxer borotisagan. ara uwyi, romel aRmosavleTiT dasavleTamdis ukueTu yoveli queyana marTlmadidebeli iyo, arca igi Rirs iyo mefobasa ivbimianosisasa, ara Tumca saberZneTi oden~. egreTve awca iqmna amis didisa mefisa saqme: ara Rirs iyo aramca yoveli queyana _ araTumca saqarTvelo oden _ amissa mefobasa. amisTsca moxedna risxviT mowyaleman RmerTman samkdrebelsa Tssa, | da miicvala mefe Tamar melsa dgomasa Sina. | moiwia mwuxareba didi da miuTxrobeli mkdrTa saqarTvelosaTa. da Zne|lad gamwarebulni ityebdes da isxmidian Tavsa nacarsa da mtuersa aTabagi da yovelni. da iqmna tyeba, msgavsi kaloTa atadesTa1, da godebani, msgavsni moorebisa ierusalemisani ieremias mier mgodebelisa. da jerca egre iyo. da yovelTa adgilTa msxdomareTa godebaTa da tyebaTa Seiwuebodes
1 da dawuad yauxC.] da wves avad Mm, dawues avad kek. dayves (dyves Q) sami MQTm. 2 ivlis M. agvisto m. aTabagisagan V, kek. 3 msaxureba da V] msaxurebad yauxC., Q. da] kek., Q . aRuTques] kek. wamoasxa QTV] wamoasxes Mm, kek., yauxC. iqmnnes kart.] iqmnes MQTm, qmnes kek., yauxC. 4 zavi kek. mefis kek. hrqua kek. 5 iqmna] srul iqmna kek. 6 daumadla m, kek. uaRressa V, kek., yauxC.] uaRres MQTm. aiyvana MTm, aiyvna Q. 7 yovlgan M, ylgn Q. mSdob Q. warmateba] + da kek. dRiTi dReni misni Q. Sematebs MQ. 7-8 samefoTa, RmrTivdaculi mefoba Tamarisi] RmrTiv da culni Q. samefoTa RmrTivdaculisa mefisa TamarisaTa (Tamarisi yauxC.) kek., yauxC. 8 Tamarisa Q . burToasa Q, burTaobasa kek. 9 mefis kek. 10 saboZvriTa Q. 13 qristeaneTa] qritianeTa yauxC. angelozi yauxC. 14 etyoda] + 16 ukeTu yauxC. 19 amissa] amis yauxC. 21 micvala M. melsa MQTm, yauxC.] taba-melasa kek. didi jav., kek., yauxC.] MQTm. 22 mkdrTa MQTm] yovelTa mkdrTa jav., yauxC., mkdrTa zeda kek. 23 da yovelni V, yauxC.] MQTm, sxuani yovelni kek. 1 dab. 50,10-11

T246r

m249r M365r

Q155v

10

15

T246v m249v M365v

20

25

479

istoriani da azmani SaravandedTani mkdrni samefosani da ityodian miuTxrobelTa sikeTeTa misTa, gamarjuebaTa da mowyaleobaTa, mosamarTleobaTa, siuxueTa, simdableTa. da wariyvanes samkdrebelsa maTsa gelaTs da damarxes samarxosa patiosansa. da dauteva samefo Zesa Tssa laSas.
5

Q156r

arseni itys iyalToeli: | mefe, mTavari, sioni da wyaroni; Wabuki, qalwuli, ebguri saebguro; aRri kicuTa, Tualni da israeli, godoli, menave, saxli da mamaca, megpteli cxeni, lazare, qudi. ioane itys WimWimeli: Tu Tali milisevelman sfero Sesaxa Samsisi, man istrulabsa dasca da midgna dayiya jamsisi, daviT, _ vTqua, _ zesTa gandidnes, miT rmali orcsa Wams misi*, da aqilevisebr ZaliTa mpyrob eladeTsa ams isi. dideba RmerTsa! aman didman da saxelganTqmulman cxovrebasa Sina dauteva mZleoba qarTvelTa gamarjuebisa.

10 10

15 15

20

5 arsen T. iyalToeli b, yauxC.] iyav neli MTm, iyavn naTeli Q, iyvneli kek.** 6 w~nari M, wynari T, wo~anari m. 7 Wabuksa swori kek. sebguro MTm. 8 aRvirni M , aRurni m. kicvi Mm. da israeli kek., yauxC.] ielusalimi Mm, iEl~imi T. 9 godol MT. menelsaxli Mm. mama MTm. 11 viovane M, i~e T, ioane m. WirWimeli Mm, WrWamli T. 12 Tu Tali lol., yauxC.] TulTali MTm, kek. milisvelman MTm. safero Mm. Seasxa Mm, Sesxa T. S~mSisi T, SamSis Mm, SamSisi kek,. jamSisi kek. 13 man istrulabsa _ jamsisi kek., yauxC.] MTm. 14 vTqua lol., yauxC.] Tqva MTm. zezTa T. daviT, _ vTqua, _ zesTa yauxC.] daviT Tqua: zesTa kek. gandides M, ganadides m. rmali M, rmliTa kek. sWams kek. misi ing., yauxC.] maT MTm, isi kek. 15 aqilevisebr] aqlemisebr MTm. ZaliT MTm. mpyrob eladeTsa ing., kek., yauxC.] mpyrobelad geTsa MTm. ~as T. is Mm. 16 RmrTisa MTm. RmerTsa] + RmerTo warmarTe orsave cxorebasa Sina dedofalT dedofali mariam M. 17 mZlavroba T. 18 ganmarjveb~lisa T. dideba _ gamarjuebisa] kek. * `es taepi MTQm-Si ar aris; umatebs p. ingoroyva farsadan gorgijaniZis `istoriis~ xelnaweris mixedviT~ (yauxC.). ** `SeiZleba vifiqroT, rom `iyvneli~ aris damaxinjeba sityvisa `iSxneli~ (kek., gv. 23)~

480

istoriani da azmani SaravandedTani

10

15

20

481

istoriani da azmani SaravandedTani

10

15

20

482

cxoreba

mefeT-mefisa Tamarisi

[cxoreba
C253r

mefeT-mefisa Tamarisi]*

C253v

C254r

| dajda mefed giorgi, Ze demetresi, daviTis Svilisa, qronikonsa samas samocdaTxuTmetsa. aman dayvna morWmasa Sina yovelni Jamni da dReni misni da imefa keTiliTa mefobiTa da [h]mata yovelTa saydarTa, monasterTa da ebiskoposTa [wyalobasa]. amas Svili ara esua da misTs mwuxare iyo uSviloebisaTs. merme ineba zegardamo mowyalebaman RmrTisaman, da iwyo mobervad niavman1 amoman, da iSva maTgan qali, qmnilkeTili, yovliTurT unaklulo da Sesatysi. amas daarqua saxeli Tamar. gardades amas Sina welni raodennime, da gardaicvala mefe giorgi. da | [e]qmna glova da mwuxareba uzomo [yovelTa], ufrosRa dasa Tssa rusudans. ese iyo sZalyofili didTa sultanTa Samirame[lTa] da dedofali yovlisa xuarasnelTa uflebisa, romeli, siqurivisaTs Tsadve mamulad moyvanebuli, dedoflad dajda qarTvelTad, ufrosRa didebad saxlisa Tsisad da yovlisa amis samefosa. amas winaSe iyo Tamar maSin, viTarca Tssa mamidasa Tana, diTurT TsiT, romelsa rusudanve moaqunda saxelad, romlisaTs aw damaklebs winamdebare ese miTxrobad, Tu raoden Sueniereba da Ta[g]dgmuloba eqmna yovelTa pirvel missa yofilTa dedofalTa, vikadroT rame; rameTu oTxmocisa weliwdisa dRe[Ta]man Seiyuara mtkiced qalwuleba, siwmide da sikeTe didad sruli. da Cuen pirvelsave sityuasa waruZRueT. glova iyo | namdlve Rirs, aramed ara Tavs-idves warCinebulTa samefosaTa, mimxedvelTa TamarisTa. ganiyares glova da dasces sayrsa, viTarca odesme solomonisTs2, da dadges sani taxti vaxtangeTi, saydari daviTiani, romeli pirvel mTovarisa3 ganamzada mefeT-mefeman sabaoT eloim samflobelod zRTi-zRuamdi da mdinariTgan kidemdi soflisa4. aRmarTes skiptra didebulTa, Zeli juarisa da mis Tana droSa daviTisi, araodes moberili winaaRmdgomTagan
2 Ze daviTisi demetres Svilisa C, Ze demetresi daviTis Svilisa jav. qoranikonsa C. 4-5 wyalobasa] C, konieqt. jav. 6 daiwyo C, da iwyo jav. amaooman C, amoanman jav. 8 iqmna C. [e]qmna, 9 [yovelTa] konieqt. a. SaniZe. Tsu Sr. 99, 1962, gv. 247. 10 SamirameTi C, SamiramelTa jav. 12 didebad] dabad C, didebad jav. 15 Tavdgmuloba C, Ta[g]dgmuloba konieqt. a. SaniZe. Tsu Sr. 99, 1962, gv. 248. 16 dReman C, dReTaman jav. 18 lova C. RirsTa C. 21 saboeTelio C, sabaoTeloim jav. 22 siptra C. * C-Si Txzuleba usaTauroa, teqsti mihyveba winamavals da uSualod ganagrZobs mas imave striqonze (C253r). aSiaze wiTuri melniT: `giorgi mfe~. s. yauxCiSvili miuTiTebs, rom es SeniSvna vaxuSti batoniSvilis xeliT aris miwerili (qcba II, 115, SnS. 1).
1

10

15

20

III mef. 19,12.

III mef. 1,39.

fsalm. 71,17.

fsalm. 71,8.

483

basili ezosmoZRuari niavTa. da yovelTa erTmaqmnilTa awes Tamars rmali mamuli, Tana saydriTurT mamisa miniWebuli. litonad-me miiRoa didman aman gonebaman? ara, nu iyofin! umSuenod-me Seiwynara igi grgnman da mefobaman? anu ara maRnant eqmna yovelsa Tualsa Tsad? vin Zueli sityua aqa axlad v|imaroT: brma[d]Sobilman brmadve warvlo1 umxedveloman Tamarisman. tansa zomiersa gremanoba TualTa da RawuTa spetakTa zeda vardebriv ferovnoba, morcxv xedva, laRi mimoxedva, tkbili piri, mxiaruli da ulizRo sitys sinarnare da zraxvisa uCuknoba. ara cudad dasdva RmerTman madlad Tamars esreT Semkuloba, romlisaTs ara ujero miCns Tqmad, viTarmed piri amisi pirvelve iqo daviTis mier TqmiTa: raTa litaniobiT Tayuanis-scemden mefe[ni] da mTavarni, da meZRuneobden naTesavni.2 esreT idida RmerTi yovelTa pirTagan. ixiles ra eliTa mRdelTmoZRuarTaTa mefe grgnosani, qeba Seasxes ZaliTa, saqebelsa miTa oxrisaTa. da sTqumca, Tu yovelni Zalnica zecisani TanaSemwe arian sixarulsa | queyanisa[s]a. da ese usakrveles miCns yovlisame, romel sxua medari araodes [e]xila misJamisaTa ma[T]ebr mefed. da yovelni, viTar gamocdilni sasoebiTa, winaswrobiTa uZRod[es] erTi erTsa; da sixaruliTa savseni RmerTsa hmadlobdes, mefesa aqebdes da TavTa hnatrides. | dajda* nebiTa RmrTisaTa Tamar mefed dasabamiTganTa welTa equsi aTas equsas oTxmocdaequssa, qoronikonsa oTxas da samsa, Svili mefeTmefisa giorgisi, didisa daviTis Zisa demetres Zisa, colisagan burduxan ovsTa mefisa asulisa, romeli hmatda sikeTesa dedaTasa sxTa yovliTa, garna Tamaris dedobiTa. sZali sxua misebri maSin ara exilva qarTlisa Temsa, da SemdgomiTi-Semdgomad aqon. amieriTgan ra jer a|rs Tamaris[Ts] Tqumad, garna monacvaleoba RmrTisa samefosa da erisaTs? rameTu aRiRo goneba maRlad3 da mdabliTa suliTa4 ganicada sidide saqmisa, misda rwmunebulisa, mia[pyr]a [araarsisagan arsad mo]myvanebelsa Tssa xedva da iwyo gangebad, viTar-igi mobervida suli: mimoixila simaxliTa cnobisaTa Tssa garemo
1 nivTTa C, niavTa jav. erTa ma qmnilni C, erTa ma-qmnilTa jav., erTma-qmnilTa yauxC. 2-3 miniWebuliT itonadme C. (`l~ meore sityvaSi gatanilia aSiaze). Tl (nusxurSi. yauxC.). 6 garemanoba C. sinarane C, sinarnare jav. 10 litonebiT C. mefeTa C, mefeni jav. 13 guirguinosani + da C. 14 queyanisaTa C. 15 ixila C. maTebr] mamadebr C. 16 uZRoda C, uZRodes jav. 18 dajda ... welTa: wiTuri melniT C. dasabamiTga m. 18-21 dajda ... romeli: wiTeli melniT m. aSiaze minaweri: `qristes aqeT Crpg welsa~. 20 demetresagan m. Zisa2] Zisagan Cm, Zisa jav. 21 garna] arna Cm. dedobiTa] dedofiTa m. 22 misebriv m. qarTlis m. SemdgomiT m. 23 Tamarisi C, Tamaris m. 24 aRiRon Cm. suliTa + da C. ganicada + samefo m. 25 miapyra] miayuna C, miyuana m. myuanebelsa Cm. 26 mimoixilva m. * dajda] m-Si aq iwyeba Txzulebis teqsti (m 199v).
1

C254v

10

C255r

15

m199v

20

C255v

25

ioan. 9,32.

fsalm. 44,13.

fsalm. 74,6.

fsalm. 33,19

484

basili ezosmoZRuari yoveli da myissa Sina Seemecna xilviTa oden wrfelTa [da] drkuTa, gularZnilTa da umankoTa, erTgulTa da orgulTa, da sibrZniTa [da] gangebiTa pirvelad yovelTa zeda dasxa wyaloba uxuebiT, raTa JamTa saqmeTasa erTni erTgulobiT madlierobden, xolo meoreni usityuel iyvnen migebisaTs samarTlisa. xolo sjulTaTs suliTTa meore kostantine iqmneboda da misebrve hg[ua]rovnebda dawyebasa saRmrTo[T]a saqmeTasa, rameTu iwyo aRlesvad orpirsa maxlsa1 mosasrvelad TeslTa borotTa da | ineba, raTa iq[m]nas Seyra da gamorCeva didTa maT da msoflioTa krebaTa. pirvel aRmouwoda wmidiT qalaqiT ierusalemiT nikolaozs gulaberis-Zesa, romelsa simdablisa ZliT ejmna qarTlisa kaTalikozobisagan. ese ra moiyvana, Semokribna yo[v]elni samefosa Tsisa mRdelTmoZRuarni, monazonni da meudabnoeni, kacni mecnierni sjulisa saRmrTosani; da moswrafe iyo, raTa marTlmadideblobasa zeda SemoTesilni Teslni borotni aRmofxurnes samefosagan Tsisa, romeli-ese adre ganemarjua sasoebisa keTilisa mqonebelsa. | xolo Semo-ra-krbes orisave samTavrosa ebiskoposni, romelTa pir[vel]ad aqunda zemo mosenebuli nikolaos, msgavsi sexnisa Tsisa, da antoni quTaTeli saRirisZe, didad ganTqmuli saTnoebaTa Sina da Zlieri saqmiT da | sityT, miegeboda maT Tamar didiTa simdabliTa, viTarca kaci da ara mefe, viTar angelozTa da ara kacTa. Sekribna yo[v]elni erTsa sadgursa da dasxna saydrebiTa, xolo TT dajda Soris maTsa martod da ara mefobiT da esreT eubneboda: `i wmidano mamano, Tquen RmrTisa mier ganCinebul xarT moZRurad Cuenda da mmarTeblad wmidasa eklesiasa da Tana-gac sitys micema sulTaTs CuenTa. gamoiZieT yoveli keTilad da daamtkiceT marTali, xolo ganadeT gularZnili. iwyeT Cem zeda, rameTu Saravandi ese mefobisa ars da ara RmrTismbrZolobisa. nu Tual1 da1] Cm, konieqt. jav. 1-2 gularZnilTa ... orgulTa] Cm. Setanilia teqstSi iv. javaxiSvilis mier. Sdr. br., 279,18. 2 da2 Cm. gangebiTa + da m. 3 uxuebiT: Setanilia teqstSi iv. javaxiSvilis mier. Sdr. br., 279,19. madrielobden m. 5 misebrive m. hgorovnebda Cm. 6 saRmrTosa Cm. saqmeTasa] C, Setanilia teqstSi iv. javaxiSvilis mier. Sdr. br., 279,31. 7 iqnas Cm, iqmnas jav. 8 krebaTa] Cm, [krebaTa] jav. Sdr. br., 279,35. 9 pirvelTa Cm. wmindiT m. ielusaremiT C, ielusalemiT m. nikolozs m. gulberis m. 10 simdablis m. ZaliTa Cm. qarTlis m. qaTalikozobisagan Cm, kaTalikozobisagan jav. 11 Semokriba m. yoveli m. monozanni m. 12 saRmrTosa Cm, saRmrTosani jav. 12-13 marTlmadideblobasa zeda SemoTesilni] zeda Cm, marTlmadideblobasa zeda [aRmocenebulni] jav., marTlmadideblobasa zeda SemoTesilni br., 280,4. 14 sasoebis keTilis m. 15 Semokrbes m. pirad Cm, Sdr. pirvelad br., 280,6. 16 moxsenebuli m. nikolozs m. 17 didaT m. saqmiTa m. sityuiTa m. 19 yo[v]elni jav. 21 wmindano m. RTis m. moZRuarad m. 22 mamarTebelad m. -gacs m. 24 RTisa mbrZolobisa Cm.
1

C256r

10

m200r

15

C256v

20

fsalm. 149,6. ebr. 4,12.

485

basili ezosmoZRuari axuamT mTavarTa simdidrisaTs, nuca glaxakTa udeb-hyofT simcirisaTs. Tquen sityT, xolo me saqmiT; Tquen swavliT, xolo me ganswa|vliT; Tquen wurTiT, xolo me ganwurTiT zogad eli mivsceT dacvad sjulTa saRmrToTa Seuginebelad, raTa ara zogad vizRvneT: Tquen, viTarca mRdelni, xolo me, viTarca mefe; Tquen, viTarca mneni, xolo me, viTarca ebguri.~ esmnes ra sityuani ese yovelsa mas krebulsa mamaTasa, [h]madlobdes RmerTsa da Tanad mefesa RmrTivganbrZnobilsa. jda ukue Tamar mcired Jam Soris maTsa, merme moiRo kurTxeva maTgan da warvida palatad Tsad. xolo winamZRuarTa krebisaTa nikolaos da antoni, romelni, viTar pirmetyuelni mTiebni, uZRodes momrgualebasa caebrisa mis varskulavTa krebulisasa, ara inebes Soris maTsa yofad maSindeli igi qarTlisa kaTalikosi, rameTu winaukmo rame [e]wyo wesTagan eklesiisaTa da Wyondidel-|mawyuereloba da mwignobarTuxucesoba moevera|ga Jamisagan. aramed vera ganayenes, daRacaTu friad iRuawes, romeli adre TT ganayena sasjelman RmrTisaman. xolo sxuani vinme ebiskoposni Seicvalnes da maT wil saRmrToni kacni dasxnes; da sxuani saeklesioni wesni ganmarTnes, udebTa mier dasnilni. xolo aRivseboda ra kreba, Semovides yo[v]elni spasalarni da erisTavni samefosani da moasenes mamaTa, raTa zogad iRuawon Semoyvanebad siZisa TamarisTs, romeli yvesca. da Semokrbes winaSe rusudan dedoflisa da ganzraxviTa yovelTaTa waravlines kaci vinme rusTa samefod qristianobisa da marTlmadideblobisaTs maT naTesavTasa; da ese vera keTilad ganages, rameTu arca kaci igi Rirsi saqmisa waravlines da arca missa mecnier iyvnes, romelsa-igi moiyvanebdes. Semdgomad Jamisa moiwia kaci igi | warvlinebuli da moiyvana kaci didad guariani, udidesi yovelTa maT mefeTa mis kerZosaTa da saxiTaca ara umarj, romelica ixiles ra, yovelTa kacTa sTnda, rameTu araras mecnier iyvnes CueulebisaTs misisa.
Sekrbes winaSe rusudan dedoflisa patriaqi da didebulni, spaspetni da erisTavni; da

C257r

10

m200v C257v

15

20

C258r

25

acnobes Tamars da awuevdes qorwinebasa da aswrafobdes amis pirisaTs.


2 sityuiTa Cm. 5 ebguri jav.] ugburi Cm. 8 Tsda m. 9 nikolaoz m. 10 momrgualebasaca ebrisa Cm. varskulavT m. 11 qaTalikozi Cm. 12 iwyo Cm, Sdr. iyo br. 280,25. Wyondidel-mawyuerelT uxucesobaca Cm, Wyondidel-mawyuereloba da mwignobarT-uxucesoba jav., Sdr. br., 280,26. 13 Jamisagan Cm] uflisagan jav., Sdr. br. 280,26; 14 sjulman Cm, sasjelman jav., Sdr. br. 280,27; 15 episkopozni m. da] Cm, [da] jav. sarmrToni m. 15-16 saeklesiaoni C. 16 daxsnilni m. 17 aRvseboda Cm. yo[v]elni jav. 18 moaxsenes m. Semoyuanebad C. 19 rusudan] zevidan xelmeoredaa dawerili C. ganZraxviTa m. 20 marTal-m. 21 ver m. 25 ra] C, ra jav., Sdr. br., 285,11. 27 Sekrbes ... erisTavni da] _ C. Camatebulia iv. javaxiSvilis mier. Sdr. br., 285,13.

486

basili ezosmoZRuari aramed igi miugebda, viTarmed: `kacno, viTar Rirs Seutyuebeli ese qmnad? ara viciT kacisa amis ucxosa saqme: ara medrobisa, arca bunebisa da arca qcevisa. macaleT, vidremdis ganicadoT yovelTa sikeTe, gina sidrkue misi~. xolo igini wina-aRudgebodes, uSviloebasa moasenebdes* saxlisa misisasa [da] unayofoebasa; drtnvides, winamZRuarsa spaTasa iTxovdes da yovliTurT Seaiwrebdes sulsa missa; da iremsa emsgavsebodes saxisa oden mixedviTa, piloTaebr ara ganixilvides misayrdnobelsa | da yovliTurT Seaiwrebdes sulsa missa da eseoden mZimesa saqmesa subuqad Seexebodes. rasaRa [mravalsa vityodiT?] Semdgomad mravlisa cilobisa Tnier nebisa misisa yves qorwili da mraval Jam iyvnes gancxromasa Sina, msgavsad saqmisasa. aramravalTa dReTa Semdgomad miiRo aRsasruli sityuaman Tamarisman, da gamoaCndebodes russa skTurni, viTar naReb[ni] bunebiTni. da simTrvaleTa Sina saZagelTa uwesoebad iwyo mravalTa, romelTaTs nametnav ars werad, raTa ara sigrZed miiwios sityua. orisa da naxevrisa welTa, viTar gurdemli, moiTmenda mne Tamar ukeTurebaTa rusisaTa, garna sxua verRaravin moiTmenda. da iwyes Wrtinvad, aramed cilobaTa maTTs pirvelTa [h]rcxuenoda yovelTa Tamarisgan. xolo brZenman Tamar iZia mravali Rone gankurnebisa misisa da | ubrZana sarwmunoTa monazonTa piriTa mraval gzis, daRaTu yo[v]lad ara sargebel eyo russa. amisTsca TT pirispir iwyo mxilebad misda; aramed ufros ganZndeboda rusi, viTarca RmrTisagan safarvelmoZurcili, viTar itys werili: vkurnebdiT babilons da ara ikurneboda.1 ara Tu oden ara Seigona, aramed uZresTa mimarT iwyo; da Seracxilnica kacni ubralod guemna da asoTa aRmogdebiTa tanjna. SeuZnda ese yo[v]eli Tamarsca da winaSe yovelTasa esreT Tqua: `daRaTu saRmrTosa sjulisa mier swavlul var me ara ganSorebad pirvelsa sawolsa,2 aramed romelman ara daicvas sawoli Tsi wmidad,3 ara jer ars mis Tana daTmena, rameTu Semaginebel ars taZrisa RmrTisa. da me ara miZlavs aCrdilisa mrudisa xisasa ganmarTvad; da ubralod | ganviyri mtuersaca, romeli aRmekra Sen mier.~
2 ucxosa] + qmna da C, qmnad da m, qceva da jav. saqmed m. arca] ara m. 3 vidremdi m. 9 mravalsa vityodiT] _ C, konieqt. jav. 12 naRebTa C, naRebni jav. 13 werad + da C. 16 daiwyes C. 19 yo[v]lad jav. 20 piris C, piris-pir jav. 24 yo[v]eli jav. * moaxsenebdes m: am sityvaze wydeba m-Si meore istorikosis Txzulebidan amoRebuli nawyveti. aSiaze wiTuri melniT darTulia SeniSvna: `ori qarTlis cxovreba mqonda. am erTSi Tamar mefis anbavi sxva rigad ewera, am meoris sxva rigad. oriv davwere. am rveulma amitom gamocvala sityva oriv ese~.
1

C258v

10

15

C259r

20

25

C259v

ierem. 51,8.

I kor. 7,11.

ebr. 13,4.

487

basili ezosmoZRuari ese Tqua da aRdga da dauteva igi. xolo rusudan* dedofalman da yovelTa mTavarTa sawyalobelad ganaZes igi; da ara egeoden ubadruki mefobisagan damobiTa, raoden Suenierebisagan Tamarisa daklebiTa. kualad iwyes urvad yovelTa, rameTu Tamars xedvides uSvilod da martosa mkdrad saxlisa Tvsisa. iyo ukue Svili ovsTa mefisa, gazrdili rusudan dedoflisa, yrma friad Suenieri asakiTa, viTarca Suenis mefeTa Svilsa; sxTa kula zrdilobiTa keTilad wurTili, mne da medari Zlieri, raindobiTa usworo, mSldosnobiTa SemmarTebeli, taniTa axovani da yovliTurT sruli sikeTiTa. amisi inebes yovelTa SeerTeba Tamarisi da saqme RmerTsa miandves. Tamarca miemorC|ila nebasa maTsa mecnierebisaTs yrmisa. arRara yovnes, aramed Seiyarnes didubes, da SerTes daviT Tamars. Semovides tfilisad, dasxdes taxtsa bedniersa orni mnaTobni, orni mzeni, orni ganmanaTlebelni. ganixara didiTgan mciredmde yovelman erman, da niSanni cxorebisani maSinve ixilvebodes maT zeda: iyvnes laSqrobani gamarjuebulni zemoT da quemoT, da arasadaT vin Cnda winaaRmdgomi. mokuda qarTlisa kaTalikosi, Wyondidel-mwignobarTuxucesi qarTveli, mirianis Ze miqael, romelsa aqunda samTavisica; da aravin Sewuxna misTs, arca didi, arca mcire, rameTu yovelni sZulobdes. mokuda ami[r]spasalari gamrekeli da ese yo[v]elTa igloes. amas Jamsa mcired rame aRiZrnes imerel-suanni msgavsad Cueulobisa urjukobisa da rusi moiyvanes, reca | kualad gansamefeblad. eubnebodes mesxTaca mirTvasa, romeli vera uZles, aramed ufrosRa Seimternes. gaaqcivnes, da wavides sircxleulni, rameTu RmerTi TamarisTs mourneobda. xolo Tamar evedreboda RmerTsa da igonebda, Tu vis miandos daviT da spa Tsi da gansagebeli saxlisa Tsisa, romlisaTsca ara arcxna RmerTman, aramed aRavso sibrZniTa da mecnierebiTa. da mimoixila yovelTa zeda samefosa Tsisa mTavarTa, da ganicada TualiTa gonebisaTa, miando RmerTsa saqme. moiyvana antoni glonisTavisZe garejiT, romeli pirvel Wyondidel iyo; da miqael kaTalikosman mas mistaca moZmacviT vieTme mefisa ganmzraxTaTa; ese moiyvanes, namdlve kaci Rirsi

C260r

10

15

20

C260v

25

3 Tamarissa C. 6 rusudan: gadaSlilia C. 16 qaTalikozi C. 19 ami[r]spasalari jav. yo[v]elTa jav. 26 Tuissa C, Tuisisa jav. 28 miqael + [qarTlisa] jav. qaTalikozman C. * `rusudan~] es sityva amoSlilia. aSiaze minaweri: `aq vincaRas `rusudan~ amouSlia da `Tamar~ CaurTavs, viTam gaukeTebia. rusudan Tamaris mamidas erqva, osT mefis coli iyo da daviT misi geri iyo da misgan gazrdili. aq aklia.~

488

basili ezosmoZRuari qebisa, WeSmariti qristiane, marTali, wrfeli, umanko, saxieri, mowyale yovelTa, | tkbili, mdabali, patronisa erTguli uzomod; eklesiaTa da monasterTaTs radRa samar ars Tqumad? TT wameben qmnilni misni yovelgan, viTarca mRmesa da klarjeTs TT mis mier qmnilsa monastersa da yovelTa adgilTa. ese dasues vazirad, misces Wyondidi, samTavisi, kisisevi da mwignobarTuxucesoba, rameTu marTalsa ukueTu ubrkumes, arave daeces.1 iwyes ganzraxvaTa keTilTa samefosaTs da erisa umjobesTa. moiyvanes sargis ami[r]spasalarisa margrZelisa orni Zeni: zaqaria da ivane, kacni brZenni, mneni, brZolaTa Sina didad gamocdilni da guareuladca erTgulni mefeTani, amisTs didad Seyuarebulni TT Tamaris papTa da mamaTaganca. amaT mixedna Tamar da eseca RmerTsa miando da Seiwyalna. da zaqarias uboZa ami[r]spasalaroba da umcr|ossa dRiTa, ivanes, msaxurTuxucesoba. ese kacni Rirsni iyvnes kacobisani: daRacaTu sjuliTa somexni iyvnes, garna yovliTurT marT[l]madideblobisa mosavni. ese ivane werilTa zedamiwevniTa swavluli iyo, romlisaTsca gulisma-yo simrude sjulisa somexTasa, naTel-iRo da iqmna WeSmarit qristiane. da Semdgomad amisa moiyvanes Wiaberi, kaci eseca marTali da erTguli, da misces mandaturTuxucesoba. da dRiTi-dRe warematebodes saqmeni Tamarisni umjobesad da ukeTesad brZnad da marTlad gangebisaTs. amieriTgan gangeba Rirs, romelman SeuZlos aRwerasa micemad warmarTebani Tamaris saqmeTani; rameTu viTar Tmani Tavisani TTeulad veravin aRricxunes, egreTve vercavin eseni aRwernes; da romelTaca oden SeuZlo[n], saeWuel miCns momavalTa|gan Semdgomad darwmunebad. garna lomi brWalTagan sacnaur ars, da Tamar saqmeTagan: vis undes cnobad, ixilnes qalaqni, cixeni da Temni sultanTa sasxdomni, misgan axmulni; mzRuarni, romelni mas daxudes, gareT missa samefosa orad ganfarTebulni, da amisgan cnas meZiebelman saqmeTaman; merme cnas erayamdis quemoT misgan dadebuli xaraja da baRdadis kerZ marRamdis; da TT igi xalifa, SeSinebuli da moaje, kma ars que-jdomiT moqmedisagan. iTqumoden werilisa: moakld[a] Zali babilovnisa2 da aRaSena mTa e[rmon]isa3, ganqarda kuamli subakTa4 da ganZlierdes bWeni si[on]isani.5
1 umankoni C. 7 moiyvanes: Cawerilia Tavisufal adgilze sxva xeliT. 8 ami[r]spasalarisa jav. 11 ami[r]spasalaroba jav. 12 msaxurTauxucesoba C. 13 marT[l]madideblobisa jav. 14 gulisma-hyo C. 16 amissa C. moiyvanes] + kaci C (amoSlilia). 21 SeuZlos C. 22 ara-darwmunebad C. 24 daxudes + mas C. 28 moaklden C. ermonisa] emorisa C, ermonisa br., 291,12. 29 sionisani] silimisani C.
1

C261r

10

C261v

15

20

C262r

25

fsalm. 36,24.

ier. 51,30.

I neSt. 5,23.

II neSt. 8,3-12; fsalm. 59, zeda-warwerili.

esaia. 60,18.

489

basili ezosmoZRuari eseviTarTa wyalobaTa Sina RmrTisaTa iSuebda eri qristianeTa, garna wuxdes da iurvodes unayofoebisaTs Tamarisa. aramed RmerTman, romelman moxedna pirvel manoes1 | da abrams,2 da mdedrTaca annas3 da elisabeds,4 ara yovna arca aqa; rameTu Semdgomad mciredisa Jamisa daorsulda Tamar. da cnes ra ese yovelTa, iwyes litaniobiT RmrTisa vedreba marxviTa, locviTa da cremliTa, raTa misces RmerTman Svili wuli; romeli-ese iqmnaca, da Sva Svili, yovliTurT msgavsi papisa; da daarques saxeli giorgi, da ganixares yovelTa sixaruliTa miuTxrobeliTa. da Semdgomad weliwdisa kualad daorsulda da Sva asuli, Tsi Semsgavsebuli, rusudan, romlisaTs kualad ufrosi sixaruli Seiqmna yovelTa zeda. da umetes gardaemata bednierobiT queyana yovliTa keTiliTa da ganmarjuebiTa laSqarTaTa. iwyes yovelgniT rbevad sparseTisa; da iqmnebodes ganmarjuebani sakrvelni: cixeTa mqonebelni brZanebi|Ta oden dasclides, tysa da alafisagan aRivso yoveli kaci, xolo daSTomilni maTni, viTarca melni, imalvodes da, viTarca mTxunvelni, Zurebodes miwaTa Sina. Seiwrdes yovliT kerZoni sparsni da uRonoebaman moicvna; da mxolod erTiRa sasoeba cxorebisa moipoes, ese igi ars, sikudiliTa sna Tavisa. amisTsca Sekrbes yovliT kerZo SeTqmulebiTa, SeiRebnes samoselni da pirni da mivides winaSe xalifasa, auwyes Tsi Wiri da awuevdes, raTa ubrZanos yovelsa sparseTsa Sewevnad maTda; romeli-ese yo xalifa: ganaxuna Zuelni saganZurni da idumal waravlina kaci yovelsa Sina sparseTsa, misca oqro auracxeli, raTa Sekribon yovliT kerZoT laSqari uricx da misca brZaneba, r|aTa romlisaca samTavrosagan sparsTasa ara wamoviden, TT maT zeda mislviTa iavar-yvnen. ese esreTca iqmna: iwyes amoRmarT romgros da indoeTisa da quemoT samaryanamdi [da] darubandamdi. Sekrba eseoden[i], vidremdis arca ricx icodes da verca erTsa Temsa daeteodes. Sekrbes adarbadagans da maSinRa gaamJRavnes wakideba Tsi. esma ese yoveli Tamars da mouwoda yovelTa vazirTa TsTa da Seiq[m]na gamorCeva. ubrZana Wyondidelsa antonis ara aviTa guliTa, arca dedakacuriTa sityTa, aramed esreT: `iswrafeT dawerad da mimodadeviT brZaneba, raTa mswrafl Semokrbes medroba. da kualad miumceniT yovelTa eklesiaTa da monasterTa, raTa daucadebelni RamisTevani da litaniobani aResrulebodian yovelsa adgilsa, da war|gzavneT friadi safase da samari glaxakTaTs, raTa moicalon locvad da mowyale yon RmerTi, nusada Tquan warmarTTa: `sada ars RmerTi igi maTi?~5
2 Tamarissa C. 4 ra ese] C. Sdr. br. 298,8. 4-5 litaniaobiTa C. 5 RTis C. vedrebaTa C. 18 xalifassa C. 23 da3 _ C. 24 eseodeni jav. 25 ardabadagans C. adarbadagans jav. 26 Seiq[m]na jav. 30litaniaobani C.
1

C262v

10 10

C263r

15 15

20

C263v

25

30

C264r

msaj. 13,2-24.

dab. 17,15-19.

I mef. 1,2-28.

luka 1,24.

fsalm. 113,10.

490

basili ezosmoZRuari ese ubrZana da brZaneba saqme iyo; da aTsa Sina dResa, viTarca groi SavardenTa, mofrinda yo[v]eli medari, yovliT kerZo, savseni sixaruliTa, romelni ZliT ipyrobodes TavTa Sina. Sekrbes somxiTs Sina. da mivida Tamar, ixilna; dayves mciredni dReni maTca locvisaTs, merme rqua maT: `Zmano Cemno, yovlad nu SeZrwundebian gulni Tquenni simravlisa maTisaTs da simcirisa Tquenisa, rameTu RmerTi Cuen Tana ars. gasmia gedeonisTs samasni da simravle uricx madiamelTa, maT mier mowyuedili1, kualad asurastanelTa banaki locviTa ezekiasiTa wamsa Sina angelozisa mier dacem|uli?2 mxolod RmerTsa oden miendveniT da gulni Tquenni simarTliT ipyreniT winaSe missa da sasoeba yoveli juarisa mimarT qristesisa iyavn. SeiswrafeT queyanad maTad SewevniTa yovlad wmidisa RmrTismSobelisaTa, da ZaliTa uZleveliTa juarisaTa waremarTeniT~. uloca maT da Seavedrna RmerTsa, waruZRuana Zeli cxorebisa da Tana waratana antoni Wyondideli. xolo TT wariadna samoselni ferTani, da feriv SiSuliTa feriTa miiwia taZarsa RmrTismSobelisasa metexTa, da winaSe xatsa mas wmidasa mdebare ara dascxreboda cremliTa vedrebad, vidremdis srul-yo RmerTman saTxoeli misi. rameTu Semdgomad mciredTa dReTa moiwia sargis margrZeli Tmogueli da moarTua saxareba laSqarTa ganmarjuebisa da yovliTu|rT unakluloeba medrebisa. aramed aw jer-ars mosenebad, Tu viTari Sewevna moiRes Tamaris cremlTagan spaTa CuenTa: Sevides ukue queyanad maTda, da ixilnes ganZas da Samqors saSual mdgomni, romelni simravliT umetes iyvnes ricxusa, viTarca mkalni. myis gardavides cxenTagan yovelni, Tayuanis-sces RmerTsa da wmidasa juarsa evedrnes cremliTa; da viTar arwivTa mimarTes, da viTar vefxni ekueTnes. da pirvelsave wyobasa aTkeci razmi maTi dasnes da Sesdves maxli maTi da Zali RmrTisa; da viTarca TaguTa mosrvides, da viTarca qaTamTa ipyrobdes didTa maT amiraTa maTTa: baRdadelTa da musulelTa, avrielTa da erayelTa da adarbadaganelTa da eranelTa da sxuaTa mravalTa adgilTasa, romelni nij[a]dad | hyves, _ viTar vTqua, indoeTiTgan mzareulni _ wuerTa zidviT moiyvanebdes winaSe daviT mefisa. da ixilveboda didi sakrveli da gardamatebuli Sewevna RmrTisa, rameTu TT moiRebdes saqonelTa maTTa da TT moasxmides aqlemTa da jorTa kidebulTa, da TT iyvnes msaxur iavarisa maTisa da natyuenavisa.
2 yo[v]eli jav. ZaliT C. 8 ezekielisiTa C. ezekiasiTa br. 304,23. dacemulni C. 12 Zelsa C. 27 nijdad C, nijadad br., jav. 28 wueriTa C, wuerTa jav.
1

C264v

10

15

C265r

20

25

C265v

30

msaj. 7,6-22.

II neSt. 32,21-32.

491

basili ezosmoZRuari xolo aTabagman bubaqar aqo Tsi one da Roniereba, rameTu miwevnulman narcusa sadme mciresa miwasa Sina dafla Tavi Tsi. esreT mowyalebaTagan RmrTisaTa aRvsebulni miiwivnes ganZad; da gamoegebnes moqalaqeni, TavTa TsTa mSdoba iTxoes da qalaqi nebsiT Seswires. Seiyvanes daviT darbazsa Sina, taxtsa sasultnosa zeda dasues, fanjanobaTsa sasultnosa ukres, da Roris orciTa didad Zali puroba gardaiades. | yovelTa mis winaSe ganZelTa didi ZRueni da xaraja Seswires, gasnes saWurWleni maTni da mravali turfa fial-jami da feSxunebi sxsa Tana ganZisa mravlisa warmoiRes. da garegan qalaqisa daibanakes mciredTa dReTa, rameTu eZiebdes aTabagsa da vera poes. egreTve SamqorelTa iTxoes mSdoba da moneba. aqa vera keTilad ganages zaqaria da ivane, da ese oden iqmna dakleba amas ganmarjuebasa Sina: iyo vinme kaci sparsi, SarvanSeT siZe, saxeliT mirmiran. ese SemoxuewiT iyo winaSe Tamarisa saTxoelisa romlisaTsme da maSin daviTs winaSe samsaxurad. aman mirmiran gamoiTxoa ganZa cnobadmde Tamarisa da misces Sesanaxavad. raJams bubaqar cna CuenTa laSqarTa Sina mosvla, gamoCnda; da ganZelTa qalaqi masve misces, Tuca mirmiran | SiSiTa cocxali gamouSues, viTarca vTqu. mcireni ra dReni gardades, warmoemarTnes laSqarni didad moxarulni ulimpiansa amas zeda Zlevasa, friad uaRressa saqebelisa misgan Zlevisa, romeli yo aleqsandros darioss zeda. viTarca mieaxlnes, moegeboda maT Tamarca, rameTu misrul iyo sargis Tmogueli max[ar]obelad. ixarebda da madlobda RmerTsa, moikiTxvida TTeulsa, viTarca SvilTa, da iSuebdes igini xilviTa misiTa. aRivsnes yo[v]elni velni garemo tfilisisa da verRara itevda kacsa, cxensa, jorsa da aqlemsa. da eseoden mosawyinelica iyo simravle igi tyueTa, vidremdis Seiyvanian qalaqad da erTad kutlad fukisad gayidian. da amisi mowame TT igi RmerTi utyueli ars, da raTa ara tyuili visme da zRapari giCndes Tqmulni ese momavalTa | JamTa.1 namdlve ermionTasa usaxelovanesTa maT kacTa, zaqaria da ivane, aiRes fanjiaqi samefod da ganawyves velsa didubisasa avWalamde aqlemi yuela trTiTa, cxeni
1 one C, Sdr. Rone br., 307,20. 6 mis] mas C. 11 ese oden] eseoden C. 12 SarvanSaT jav. 13 Tamarissa C. 14 Tamarissa C. 18 iyo C, yo yauxC. 19 da rioss C. 21 maxarobelad] maxlobelad C, maxarobelad jav. 23 yovelni jav. 28 amduilve C. 28-29 fanjiaki C. Sdr. fanjiaqi br., 308,28. 29 avWalamd C.
1

C266r

10

15

C266v

20

25

C267r

II sj. 32,29.

492

basili ezosmoZRuari yuela Sekazmuli, egreTve yovelni igi amirani Ts-TsiTa droSiTa: pirvelad xalifas droSa, merme aTabagisa, Semdgomi Semdgomad; gaawyues kariTgan qalaqisaTa evamde gldanisa tyue yoveli. ganiyvanes Tamar da Seswires, da aTayuannes yovelni igi Tavni sparseTisani. merme TTca Tayuanis-sces da miuloces bednieri mefoba RmrTisamieri. amissa Semdgomad Sevides qalaqad, da TTeulman iwyo ZRuenTa moRebad: oqrosa da samkaulisa da WurWelTa misTa, TualTa patiosanTa da margalitTa usasyidloTa, jaWuTa, muzaradTa, rmalTa amaT gamocdilTa, naqsovTa ferad-feradTa, oqroqsovilTa | da SesamoselTa mravalsasyidloanTa, cxenTa da jorTa; maniakTa oqrosaTa Tualian-margalitianTa, sulnelTa mravalferTa da alvisa xeTa s[apaln]ebiTa trTulad iwye[s] anakofis cixiT vidre cixedmde gulistanisa. sefeni aznaurTani aRivsnes tyTa rCeuliTa, da yovelni saganZurni oqroTa, viTarca miw[i]Ta, da indourTa qvaTa da patiosanTa margalitTa mier uricxuTa. garna amas yovelsa zeda aRzuavna guli Tamarisi, ganlaRna erTgzisca warb[T]a aRebiTa? ara, nu iyofin! aramed ufrosad damdabldeboda winaSe RmrTisa mmadlobeli da moqene misgan wyalobisa, aRavsebda elsa moqeneTasa da wiaRebsa glaxa[k]Tasa, ganamdidrebda samzrunveloTa, eklesiaTa, qurivTa da obolTa da davrdomilTa zogad yovelTa zeda RmrTisa elobad | miupyrobda masve ZRunad, romelman arwmuna gangebad da masve miuzRvida, romeli miscemda mdidarTagan da mouklebelTa wiaRTa. ZuelTa aumsgavsoebda TsTa saqmeTa zeda, axalTa wardeboda, viTarca uaxlesTa moqmedi. vina zemove Tqua, aramed Cuen vityodeT werilisasa: iyo simtkice queyanasa Cuensa da mSdoba Tavsa mTaTasa.1 ara oden queyana[sa] iavarsa ganadidebda Tamar; aramed sarwmunoeba ganmtkicneboda, wmidani eklesiani Seimkobodes mravalferTa mier samkaulTa, locvani da RamisTevani ganmravldebodes, ufrosRa TT palatsa Sina wmidaTa saidumloTa srulyofani mimdemni. da rasa mravalsa vityodi? wyaloba RmrTisa ganmravldeboda da yoveli siborote eSmakisa mouZlurdeboda. yovelni | Ts-Ts iRuwides, raTamca Tamar moimadles da vinaca gamoaCinnes saqmeTa Sina saqebelTa. monapireni romelni iyvnes, RameTa dReTave zeda darTvides Seusuenebelad; da romelni SigniT iyvnes, igini sanapiroTa iajdes. da eseviTarman gulsmodginebaman da moswrafebaman yovelTaman eseviTarTa miawia samefo.
3 gladnisa C. 10 s[apaln]ebiTa] spilenZebiTa C, br. jav. yauxC. 11 iwyeT C, iwyes yauxC. 12 miwaTa C. indouriTa qviTa C, br. 309,15. 14 warbsa C, warbTa jav. 16 glaxaTasa C, glaxakTasa jav. 19 romelni C, romeli jav. 21 vTqua C, iTqua jav., yauxC.
1

C267v

10

15

C268r

20

25

C268v

30

fsalm. 71,16.

493

basili ezosmoZRuari rameTu pirvel quemoTi sanapiroi gagi iyo, romelni hqonda zaqarias margrZelsave, varamis mamasa; da eseni mun monapirobdes, kacni mneni, brZolasa Sina mravalgzis gamocdilni da ganmarjuebulni da SiSiTa RmrTisaTa da patronisa erTgulobiTa didad saqebelni. amoRmarT Zorakerti iyo da taSiri, sadaT zaqaria da ivane daiwyes pirvelad brZola lomurad zemoT da quemoT da yovelsa adgi|lsa, da zemoT javaxeTi, sada sargis margrZelive Tmogueli da Salva Toreli monapirobdes. zedaT artani, sada mesxni monapirobdes, romelTa Soris iyo yuaryuara, samcxisa spasalari, jayeli, kaci didad gamarjuebuli da erTguli mefeTa. SavSeTiT speriT kerZo fanaskerti iyo. amis SavSeTisa RadoTa Sina gamoCnda vinme kaci aspaanisZe, guariTa ara uazno da qceviTa da arca, RmerTo, ubedo. amas zaqaria erqua saxeli. arca saxelsa arcxna, arca patronisa wyaloba auqma [Tavsa] Tssa zeda, garna saqebelTa zeda SerTo Tavi. martod iqmoda mravalTa da didTa saqmeTa: aiRo bana, xaxuli da sxuani mravalni saxelovanni cixeni da adgilni. quemoT napiris kerZ grigolis Zeni, da ufrosRa tbeli, da maatlis Zeni monapirobdes, romelTa SiSiTa ganZas da bar|davs yrma mcire ver autirdeboda dedasa, da verca Turqni ioris pirsa da mtkuris pirsa saZovarsa awyendes. ese yoveli ra gesmodis, nu vin esreT hgonebT, Tumca Tnier Tamarisa rame qmnil iyo visganca, aramed esreT ganigone: monapireTa monaxian sa[d]me anu cixe asaRebeli, anu Turqmani Semodgomili, anu qalaqi gansatexeli, anu queyana mosarbeveli, moasenian Tamars, da man gasinjis saqme igi da gamoikiTxis; ukueTu Rirs iyvis Seyrasa laSqarTasa, ubrZanis zaqarias da ivanes da Seyarnian laSqarni; TT daviT mefe wavidis da ara sadaT Semoqceuli cudad. ukeTu umciresi rame iyvis, myis Sesxnis darbaiserni Tsni da viTar SavardenTa moisaqmian. Tu TT iyvis, anu mindor[Ta] nadirobasa Sina, anu Sina myofsa esmis rame, da Sesxnis m|un Rirsni misni. viTar arwivTa kakabni, egreT da[abni]nian yovelni winaaRmdgomni. arca TT uqmobda da arca TsTa ymaTa auqmebda, viTar-igi itys vinme JamTaaRmwereli aleqsandresTs. da aman sarwmuno yos sityua ese: rameTu didad saxelganTqmulisa qalaqisa tfilisisa Semosavali weliwdisa masve da erTsa weliwadsa ara eyvis gasacemrad maxarobelTa zeda. mravalgzis erTsa da masve dResa samni da oTxni movidian maxarobelad. da, Tu viTar, ismine: qmnian rame erTi saqme da warmoavlinian ambavi gamarjuebisa; da mas dRe mas ara dasjerdian da kualad
9 ~ kaci jayeli C. 10 banaskerti C, fanaskerti jav. 18 Tamarissa C. 19 saqme C. 25 mindoriT C. myofsa + da C. 26 daabninian] danabnian C. 30 ~ da erTsa masve C, erTsa da masve jav.

C269r

10

15

C269v

20

C270r

25

30

494

basili ezosmoZRuari sxua rame warumarTis RmerTman, da sxuaca maxarobeli warmogzavnian. da sxuani eseviTarni auracxel arian, rameTu zemoni sxuaTa iqmodian, xolo quemoni sxuaTa; da erTsa Sina d|Resa moiwiis mravali ambavi da maxarobeli, romelTa nametnav ars da SeuZlebel aRwera; ese RmerTman uwyis TT. amas yovelsa dauSromelad ra moqmedebda, ara Tsisa qonebisa moqene iyo da arca samefod imWirvida eseodenTa qalaqTa da cixeTa, aramed TT maTve miscemda, romelTa aucaloebda _ TsTa laSqarTa; viTar wamebs didi da saxelganTqmuli saxli somexTa mefeTa anisi, romeli waruRo sparsTa SanSeobisa Tana mraval Jam maTgan qonebuli, xolo sparsTa _ saxli saxelovani dvini. da amaT orTa pirTaTs iqmoda: pirvelad, raTa maradis guli uTqumides da Suri aiRon erTmanerTisa warmarTTa SeZinebisaTs Tsisa; da meored, raTa moukueTos yoveli mizezi, romeli dasnis erTgulobasa. da kualad amisTs ara udebebda, | raTa ara moclilTa gansueneba[d da] siCukned ganscen Tavi da sxuaTa ganzraxvaTa damoekidnen, viTarca simdidriTa alaRebulTa, anu erTi-erTisa mterobad moiclide[n] da brZolad, viTar yvesca vieTme dawyebasave amissa mefobisasa misve drkusa Zirisa nayofTa lipariteTTa, SvilTa kaxaber[is]Ta; rameTu iwyes Zmacuad da brZolad maxlobelTa TsTa, romelTa arca mxilebulTa Seigones, arca wyalobaTagan TamarisTa Seikdimes; aramed Zuelad maTTs daweril[n]i kualad ganaxldes, da kudsa ZaRlisasa, gina kuTxsa flasisasa emsgavsebodes. da qmnesca didi boroti da orni Zmani antoni Wyondidelisani daocnes, da amiT Seawuxes marTali igi da ganarisxes TavTa TsTa zeda RmerTi da Tamar; rameTu Walasa mdgomman mouwoda xuTTave, da sibrZniTa Ts|iTa Seipyrna da TTo TTosa cixesa Sesua, raTamca ganiwuarTnes; aramed igini igive iyvnes, amisTs eqsoria-yvna makedonias saberZneTisasa da mun moswydes yivCayTa mier kargni Wabukni brZolasa Sina, viTarca guesma. amisTs aravis miscemda mocaleobasa: anu iyvnian winaSe missa, axarebdis da saboZvarTa Rirsebisaebr swyalobdis da ganusuenebdis; anu TT waruZRs, ioris piri da mtkuris piri moinadiris. merme dasos Semodgis da mun ixarebdian, vidremdis Tovlman ara daamZimis karavi. muniT somxiTs Semovidian, nadirobdian amoTa TamaSiTa. da amas Sina Tu rame sadiT esmis, anu naxian, yo[v]lad ara momedgrdebodes gansuenebisa ZliT, arca ras daacadebdes, romelica-ra winaaRmdgomi cnian samefosa da Tamarisi.
4 SeuZlebel + ars C. 8 saxli] saxeli C, saxli jav. 13 gansueneba C, gansuenebad jav. 15 moiclides C. 16 dawyebadsave C. 30 yovlad jav. 31 ZliT] ZiliTa C, jav.

C270v

10

C271r

15

20

C271v

25

30

495

basili ezosmoZRuari aivseboda nilosi da ie...*


c272r

| xolo** eseviTari niWi da pativi mimadla mis mier Seyuarebulman RmerTman Tamars, garna arca ese udeb iqmna moqmedebad saqmeTa saTnoTa RmrTisaTa. amisTs el-yo aRSenebad sayofelsa ganmamarjuebelisa Tsisa zeSTa kurTxeulisa varZiisa RmrTismSobelisasa zemo varZii[sa] quemo varZiiT micvalebiTa, romelica kldisagan gamoekueTa TT patiosani eklesia da monazonTa sayofeli senakebi, romeli mterTaganca Seual da ubrZolel yo. xolo ese varZia pirvelad daewyo sanatrelsa mamasa missa giorgis, garna ver srul eqmna da daeteva, romel didman aman aRasrula da Seamko yovliTurT. da Seswirna mravalni da didroanni soflebni da Seumzada trapezisa Semosavalni da sxuani Semkobilebani, romel yovlisave miTxroba Znel ars. da Tu visme nebavs, ixilen varZia da saqmeni misni, | naSenebni da quabni gamokueTilni, viTar mefeman Tamar guls-idgina msaxurebad ubiwosa da gansakrTomel[Ta] saswaulTa moqmedisa varZiisa RmrTismSobelisa. amisTs umetes idida mefoba misi. xolo sxuani saqmeni amis mefisa Tamarisni, aRSenebani da Sewirvani monasterTani ismineniT. ara xolo Tu oden saqarTvelosa monasterni aRaSenna da Seamko, aramed palestines, ierusalims aRaSena pirvelad monasteri; kualad kpres Ralia Seamko da uyidna Sesavalni da aRaSena monasteri da Seamko yovliTa wesiTa patiosnisa monastrisaTa. da kualad kostantinepolis aRuSenna metoqni maTni. grZel sadme ars yovlisa moTxrobiloba, romelni saberZneTs da yovelsa eladasSinani monasterni uxuad wyalobamifenil-yvna; da saqarTvelosani mciriTgan monasteriT saydar-eklesiani ara dauteva, romel ara wyalobiTa aRavso; esreT keTilad aRepyra goneba saukuneTa mimarT keTilTa. | xolo momniWebeli wyalobaTa warumarTebda saqmesa dRekeTilobasa Sina, da yovelni garemos myofni qalaqni da amirani ZRuniTa da xarkis moRebiTa moamSdebdes pirsa1 mneTa spaTa misTasa da arbevdian yovelTa urCTa maTTasa. xolo aqamomde kari TurqTa hqonda; da waravlinna laSqarni garemodgomad. xolo scnes ra TurqTa, myis daagdes kari da ivltodes. xolo mefeman aRiRo kari da dauteva kars mcvelad axalcixeli ivane da aCina monapired da uboZa aTabagoba da amirTamiroba, romlisaTsca didi wyena Seeqmna TurqTa, rameTu didad avnebda. da waruRo TurqTa gareSemoni queyanani,
3 RTisaTa c. daqaragmebis aseTi forma Cveulebrivia c-Si (RTis, RTismSobeli da sxv.). 5 varZiiT1 c, varZiisa br., 11 gansakrTomelisa c. 14 palestines] + da c. 15 aRaSenna c. kpres + da c. Ralias c. * aq (271v, le rveulis bolos) wydeba C xelnaweris Zveli nawili. `Tamaris meore istoriis~ danarCeni teqsti gadawerilia eraj WalaSvilis xeliT (c272r-305 v). ** `xolo eseviTari ... yovelTa sultanTa zeda~ (c272r1 273r16, Sdr. br. 317,23-318,19) misdevs `istoriaTa da azmaTa~ teqsts (qcba II, 131, SnS. 3). es monakveTi ar aris Setanili arc iv. javaxiSvilis (n. gv. 25), arc s. yauxCiSvilis gamocemebSi (qcba II, 131). `ist. da azm.~ Sesabamisi teqsti: k. kekeliZe, 123,12-124,24; qc~ba II, 90,21-92,10; winamd. gam., 461,4-462,12).
1

c272v

10

15

c273r

20

25

dab. 32,20.

496

basili ezosmoZRuari

aRixuna da miiTualna da warmogzavna maxarobeli mefis winaSe da didad daimadla; da ivanesve uboZa karuli da misi mimdgomi queyanani. da waremarTeboda samefo Tamarisi da dRiTidRe Seemateboda, da SiSi da zari didi iyo yovelTa sultanTa zeda.
c273v

| aRivseboda nilosi da iefobda* egpte. moakldeboda ismaels, ganiqi[q]neboda


agar, ikurTxeboda isak. ese sxuaman vinme sxsaTs Tqua, da me aqa amisTs winasityua-vyof, rameTu moakldeboda Zalsa mohmadianTasa da mcemelica ebansa; rameTu qristianeTa orRanoni movanobdes kidiT kidedmde. daSrta sasoeba musurmanTa, da yovliTurT uRononi Rone-yofdes, raTa wyalobad moizidon wyalobismoyuare Tamar. amisTs kualad warvides xalifasa, arRara pirvelebr, aramed friad SecvalebiT, da SesaxuewelTa sityuaTa moaxsenebdes, raTa evedros Tamars aRebad xarkisa oden, maxli msrveli daayeno[s] da jaW Semkrveli; romeli-ese yo xalifaman da warmoavlina mociquli orgzis amis pirisaTs, da didni da mravalferni samefoni ZRuenni ucxoni warmogzavnna, da didiTa simdabliTa Semoexuewa Tamars, raTa aRiRos xarki da daacados rbeva. ismina Tamar amisi vedreba da esreT misca pasuxi: `aRmisrulebies Txova Seni. da romelTaca inebon mSdoba | TavTa TsTa da moiRon xarki winaSe Cemsa, amaTda miminiWebies meca cxovreba vedrebisaTs Senisa~, romeli-ese esreT iqmna. xolo vTquaT eseca, rameTu [ese** esmoda] yovlisa saberZneTisa sultansa, maRlis
Caraslanis Zesa, saxeliT nuqardins, romeli umaRles da udides iyo sxuaTa yovelTa sultanTa, romeli mTavrobda didsa saberZneTsa, asiasa da kapadukiasa, vidre pontod zRuadmde. ese
5 5

10 10

c274r

15 15

iCemebda zakT siyuarulsa, da gzavnida mociqulTa mSdobisaTs mraval Jam da ZRuenTa SuenierTa mravalTa. egreTve Tamar [h]yofda, nacval saxed mociqulTa waravlenda ZRuniTa. garna igi zakuasa farvida, da ficTa mier ganmstrobad moswrafe iyo amis samefosa. xolo aman*** mouwoda yovels simravlesa spaTa misTasa da Sekriba kaci oTxmeoci bevri, romel ars [rvaasi] aTasi, ganaxuna papa-mamurni saunjeni da gamoyarna oqro[ni]
4 ganiqitneboda c. 6 makldeboda c, m[o]akldeboda jav. 11 daayenon c. 17 ese esmoda] c, ese ra elmoda br., ese esma `ist. da azm.~ yvela gamocemaSi. 25 rvaasi] oTxasi c, rva br., rvaasi yauxC. oqro[ni] jav. * `aRivseboda nilosi da iefobda~: es sityvebi, romlebzec wydeba WalaSviliseuli xelnaweris Zveli nawili, ganmeorebulia xelnaweris axal nawilSic (c273v1). ** `ese esmoda ... zRuadmde~ (c274r, 4-8; Sdr. br., 318,32-319,1) misdevs `istoriaTa da azmaTa~ teqsts. iv. javaxiSvilis gamocemaSi misi nawili dabeWdilia ukomentarod, rogorc ZiriTadi teqsti: `ese ra elmoda saberZneTis sultansa Caraslanis Zesa nuqardins~ (25,20). s. yauxCiSvili beWdavs am monakveTs, rogorc CanarTs (qcba II, 132,10-13) `ist. da azm.~ Sesabamisi teqsti: k. kekeliZe, 124,30-34; qcba II, 92,14-16; winamd. gam., 462,16-18. *** `aman mouwoda ... rvaasi aTasi~ (c274r13-14, Sdr. br., 319,4-5) misdevs `ist. da azmaTa~ teqsts. c-s es monakveTi iv. javaxiSvilis gamocemaSi ar aris (Sdr. 25,25). s. yauxCiSvilis gamocemaSi dabeWdilia, ro-

20

25

497

basili ezosmoZRuari auracxelni, da wargzavnida oqroTa SekrebisaTs medrobisa, | da amcnebda, raTa orsa kecsa miscemden gaCenilisasa. da waravlinna yovelTa sazRvarTa TsTa, da iwyo mesopotamias, kaloneroT, galatias, Rangras, ankrias, isavrias, kabadukias, didsa somxiTs, biTnias da sazRvarTa feblaRonisaTa, da ara dauteva Tnier dedakacisa sofelTa Sina maTTa, aramed yovelni aamedrna. xolo TT amoiswrafa da miiwia ujad saxeldebulTa maT TurqTa Tana, romel arian mne brZolasa Sina da arian simravliTa viTarca mkalni, gina jinWuelni. amaT miscna oqro[ni] mravalni, da kualad niWni didni eseoden, vidre asi aTasi medari Sekazmuli gamoiyvana maTgan. da kualad miirTna, Tnier nebisa maTisa, SiSiT: ezinkelni, xalferdelni da karnu-qalaqelni, salduxis Ze, romelsa nacvlad msaxurebisa miuRo karnu-qalaqi da Tsi Zma dasua mun. viTarca ityan gZRarbisaTs melisasa, Svilmraval ars cxoveli ese da, raJams ixilnes naSobni Tsni mravalad, gamovals budiT TsiT marTuebiT da ganawyobs da godlois maT zeda. | xolo egreTve yo nuqardinca: ixilna ra friadi igi simravle Sekrebulad, romeli zeSTa iyo ricxsa, aRzuavna guliTa, msgavsad senaqeremisa,1 da amaRlda RmrTisa zeda; ara SeiSina pirvelTa maT mzakuvarTa ficTagan da siyuarulisa aRTqumaTa, aramed friad winaukumo ganmzada Tavi Tsi da moiwia qalaqad sevastiad, da iwyo mun ganmzadebad saomarTa manqanaTa, warmoavlina* mociquli winaSe Tamarisa eseviTariTa wigniTa, romelsa weril iyo
saxe eseviTari:

c274v

10

c275r

15

20

`me nuqardin, sultani yovlisa casaqueSisa umaRlesi, mimsgavsebuli Zlierebasa angelozTasa, Tanamdgomi RmrTisa, movlinebuli didisa mohmedisagan, mogimcnob mefesa qarTvelTasa Tamars:
3 mosopotams c, mesopotamias jav. 8 oqro[ni] jav. 9 madgan c. 19 warmoavlina] maSin warmoavlina br., jav., yauxC. gorc CanarTi (qcba, II, 132,17-18). `ist. da azm.~ Sesabamisi teqsti: k. kekeliZe, 124,34-35; qcba, II, 92,16-17; winamdeb. gam., 462, 18-19. * `(maSin)warmoavlina ... wigniTa~ (c275r 7-8, Sdr. br., 319,22-23). dabeWdilia iv. javaxiSvilis mier, rogorc ZiriTadi teqsti. am monakveTis danarCeni nawili, romelic misdevs `ist. da azmaTa~ teqsts (romelsa ... eseviTari), iv. javaxiSvilis gamocemaSi Setanili ar aris (26,8). s. yauxCiSvili mTel monakveTs (maSin ... eseviTari) miiCnevs CanarTad (qcba II, 133,12). `ist. da azm.~ Sesabamisi teqsti: k. kekeliZe, 124,36-125,2; qcba II, 93,1-2; winamdeb. gam., 462, 19-20.
1

25

IV mef. 18,19-25; II neSt. 32,9-15.

498

basili ezosmoZRuari
yoveli diaci regvenia.* Sen gibrZanebia qarTvelTad[a] aRebad rmalTa da RmrTisagan

c275v

sayuarelisa islemTa erisa daocad, musulmanTa da kualad naTesavsa zeda Tavisufalsa dadebad xarki ymeburi. da aw me moval, raTa usajo samarTali saxlsa sparsTasa | da gangwuarTo Sen da eri ege Seni araodes kadrebad aRebad rmlisa,
romeli RmerTsa Cuenda uboZebia. xolo cxovnebiT igi oden vacxovno, romelman uwinares mosvlisa Cemisa Tayuanis-mces winaSe karvisa Cemisa da aRiaros qadageba mohamad mociqulisa da uar-yos sjuli Seni da eliTa TsiTa iwyos winaSe Cemsa lewad juarisa, romlisa mimarT dagicT cudi sasoeba; da aw moelodi nacvalsa Cemsa, romeli SeamTxe
5

sparsTa~.
da viTar** movida mociquli da Seiyvanes Tamaris winaSe da wignica misca, wardga da iwyo ukadrebelTa sityuaTa Tqmad esreT: `ukeTu mefeman Tquenman dauteos sjuli, ipyras sultanman colad; da ukeTu ara dauteos sjuli, iyos xarWad sultnisa~. xolo viTar ampartavnad ityoda sityuaTa amaT, warmodga zaqaria amirspasalari da uxeTqa eliTa pirsa;
c276r 10

daeca da viTarca mkudari daedva. viTar azides da aRmarTes da cnobad movida, Tavisa kadnierad kadrebisaTvis. aw, ra ars sityua!~

hrqua
15

zaqaria: `Tu mociquli ara iyav, pirvelad enisa aRmokueTa iyo samarTali Seni da mermeRa

ese wigni viTarca miarTues da ixila Tamar, yovlad ara aCqarda, aramed sxua ezekia1 iqmneboda simdabliTa. da ganmarta wigni igi winaSe RmrTisa, sulT-iTquna siRrmiT gulisaT da cxelTa cremlTa damodinebiTa; da RmrTisa mimarT sasoebisa damdebelman merme mouwoda maSin romelnica daxudes, da ezraxa maT amis pirisaTs arca Cuknad, arca mdedrad, arca ganubrZnobelad.

20

7 romelTa c, romelisa jav. 10 Seiyuannes c. 11 iwyo + ra c. esred c. 13 uxeTqna c. 14 azidnes c. aRmarTnes c. * `yoveli diaci regvenia~ (c275 r12, Sdr. br., 319,26): misdevs `ist. da azmaTa~ teqsts. iv. javaxiSvilis gamocemaSi es sityvebi Setanili ar aris (26,12). nuqardinis werilis danarCeni nawili iv. javaxiSvils dabeWdili aqvs rogorc ZiriTadi teqsti (`Sen gibrZanebia ... SeamTxe sparsTa~ c275r275v8), oRond gamotovebulia (gamorCenilia?) sityva `musulmanTa~ (26,12-21). s. yauxCiSvils CanarTis saxiT dabeWdili aqvs sityvebi: `yoveli diaci... daocad musulmanTa~ (qcba II, 133,17-18). am werilis Sinaarseuli msgavseba imave werilTan `ist. da azmaTa~ teqstSi, agreTve calkeuli teqstualuri damTxvevebi s. yauxCiSvils SeniSvnebSi aqvs miTiTebuli (gv. 133 da 134). `ist. da azm.~ Sesabamisi teqsti: k. kekeliZe, 125,3-11; qcba II, 93, 3-9; winamdeb. gam.,463,1-6. ** `da viTar ... ars sityua~ (c275v9-276v3, Sdr. br., 319,31-320,7): misdevs `ist. da azmaTa~ teqsts; es monakveTi ar aris iv. javaxiSvilis gamocemaSi (n. 26,21), gamotovebulia igi s. yauxCiSvilis gamocemaSic. SeniSvnaSi miTiTebulia, rom es monakveTi amoRebulia `ist. da azm.~ teqstidan (qcba II, 134, SnS. 1). Sesabamisi adgili: kekeliZe 125,22-35; qcba II, 94,5-13; winamdeb. gam., 463, 7-13.
1

IV mef. 19,15; 20,3.

499

basili ezosmoZRuari
maSin* mouwodes spaTa imerTa da amerTa nikofsiT vidre darubandamde da brZaneba da

c276v

wignebi qroda malemsrbolTa. da cotaTa Sina dReTa Semokrbes viTarca vefxni sikiskasiT da viTarca lomni guliTa. qristesa RmerTsa esvides da Sekrbes javaxeTs** da arRara yovnes, aramed mswrafl mimarTes taZarsa yovladwmidisa RmrTismSobelisasa varZias.*** da varZiisa RmrTismSobelsa | winaSe cremliT Sevedrna soslan daviT da spa misi da droSa bednierad marebuli. da wargzavna varZiiT laSqarni, romelTa TT Tamar uZRoda wina SiSuliTa feriTa, da cremliTa asovlebda RawuTa TsTa. [da
waruZRua**** basianis kerZoTa da miiwivnes maxlobelad karisa, da dadges dRisa erTisa savalsa.]

da maSinRa***** wargzavnna mociqulni sultnisa da waratana Tana mociqulica Tsi da miuwera nacvali wignis esreT: `Zalsa RmrTisasa yovlisa mpyrobelisasa
mindobilman da maradis qalwulis mariamis mvedrebelman da patiosnisa juarisa sasoebiT mosavman warvikiTxe RmrTisa gansarisxebeli wigni Seni, i nuqardin, da vscan sicrueni Senni, raTa bWe RmerTi iyos! ara gasmiesa, rameTu yoveli crud mfucavi saxelsa RmrTisasa

10

15

13 gansarisxebeli c, ganmarisxebeli br., jav. * `maSin ... darubandamde~ (c276r 10-11, Sdr. br., 320,12-13) misdevs `ist. da azmaTa~ teqsts. iv. javaxiSvilis gamocemaSi es monakveTi Setanili ar aris (26,27). s. yauxCiSvils es winadadeba sqolioSi aqvs Catanili (qcba II, 134, SnS. 3). Sesabamisi teqsti `ist. da azm.~ mixedviT: k. kekeliZe, 125,38-126,1; qcba II, 94,15; winamd. gam., 464,5. ** `Sekrbes javaxeTs~ (c276r 14, Sdr. br., 320,15). ar aris iv. javaxiSvilis gamocemaSi (n. 26,30); gamotovebulia s. yauxCiSvilis mierac. SeniSvnaSi (qcba II, 134, SnS. 4) miTiTebulia, rom es sityvebi amoRebulia `ist. da azmaTa~ teqstidan. Sdr. k. kekeliZe, 126,2; qcba II, 94,16. winamd. gam., 464,6. *** `varZias... laSqarni~ (c276r16-276v2, Sdr. br., 320,16-18) iv. javaxiSvilis gamocemaSi komentaris gareSea Setanili ZiriTad teqstSi (26,31-33). s. yauxCiSvili aRniSnavs, rom es monakveTi amoRebulia `ist. da azmaTa~ teqstidan da iv. javaxiSvils teqstSi igi azris sicxadisaTvis Seutania (qcba II, 134, SnS. 5), TviTon s. yauxCiSvili am monakveTs CanarTis saxiT beWdavs (qcba II, 134,11-13). Sdr. k. kekeliZe. 126,2-5; qcba II, 94,16-95,2; winamd. gam., 464,6-7. **** `da waruZRua ... savalsa~: es monakveTi, romelic ar aris c-Si (n. 276v), dadasturebulia vaxtangiseuli redaqciis sxva nusxebSi (Sdr. br., 320,19-20). iv. javaxiSvilis gamocemaSi kvadratul frCxilebSi dabeWdilia am monakveTis nawili (`miiwivnes ... savalsa~) komentaris gareSe (26,34-35). s. yauxCiSvils es nawyveti mTlianad Seaqvs ZiriTad teqstSi (qcba II, 134, 14-15). iqve SeniSvnaSi miTiTebulia, rom es monakveTi ar aris Dc nusxebSi. Sdr. `ist. da azm.~: `waremarTnes basianis kerZosa~. k. kekeliZe, 126,10; qcba II, 95,5; winamd. gam., 464,10. ***** `da maSinRa ... waravlines mociquli sultnisa~ (c276v5-277r13, Sdr. br., 320,20-321,4). es monakveTi iv. javaxiSvilis gamocemaSi dabeWdilia (26,35 _ 27,10) SeniSvnebis gareSe, odnavi kupiurebiT, romlebic SesaZloa teqnikuri Secdomis Sedegi iyos. aklia sityvebi: a) `da vscan sicrueni Senni, raTa bWe RmerTi iyos~; b) `samarTali misi da nu Seni~; kvadratul frCxilebSi Casmulia sityvebi: `Sen oqrosa ... Sen hgmob~; `iyavn neba RTisa da nu Seni~. s. yauxCiSvili am monakveTs mTlianad CanarTis saxiT beWdavs (qcba II, 134,16-135,14); sqolioSi (135, SnS. 1) miTiTebulia, rom werilis teqsti vaxtangiseul redaqciaSi warmoadgens `ist. da azmaTa~ da Tamaris meore istorikosis TxzulebaTa Senazavs. iqve paralelurad dabeWdilia orive Sesabamisi monakveTi sxvaobaTa aRniSvniT. Sdr. k. kekeliZe, 125,12-23, qcba II, 93,10-94,2 da SnS. 1, 2, 3, gv. 94; winamd. gam., 463,16-464,4.

500

basili ezosmoZRuari mis mier aRiocos?1 Sen oqrosa Sekrebul[isad da] m[edar]Ta simravlisa mindobil xar, umecari msjavrsa RmrTisasa, xolo me arca simdidreTa, arca spaTa CemTa simravl[e]sa, arca aras sxuasa kacobrivsa saqmesa mindobil var, aramed Zalsa RmrTisa yovlisampyrobelisasa | da Sewevnasa qristes juarisasa, romelsa Sen [h]gmob. ese ra SemogeTuala, warmomivlenian medroba qristes mosaxele ara Senda Tayuaniscemad, aramed damobad zuavisa magis da ampartavanisa gulisa Senisa, raTa ganiswavlo RmrTisa mier arRa gmobad saxelsa missa. iyavn neba RmrTisa da nu Seni, samarTali misi da nu Seni! xolo me uwyi dasniloba msaxurTa SenTa. amisTs warmomivlenies msaxuri Cemi, raTa wignisa Senisa pasuxi adre mogarTuas da gangakrZalos, rameTu Cem mier warmovlenilTa spaTa ferni esera karTa SenTa zeda dganan~. misca eseviTari wigni, da merme Semoses da uboZes niWi, da waravlina mociquli sultnisa. xolo TT ub[r]Zana TsTa spaTa yovelTa Sesxdoma, da TT ganvida umaRlessa adgilsa, sadaT yovelTa xedvida, da davarda mulTa TsTa zeda didxan da tiroda winaSe RmrTisa. merme, aRdga ra, ixilveboda |adgili igi yovlad daltobilad cremlTagan misTa. merme moiyvanna winaSe Tssa yovelni warCinebulni da ubrZana erisTavTa, raTa TTeuli maTi movidodis winaSe wmidasa juarsa da Tayuaniscemden da SeemTxueodian. da iwyes mosvlad yovelTa da tiriliT vedrebad, da Tayuaniscemad patiosnisa juarisa, da amboris-yofad, da egreTve SemTxuevad elsa Tamarisasa, da anderZ-yofdes yovelni saxlTa, SvilTa da [a]sulTa winaSe missa. rameTu erTiTa eliTa TT mas epyra Zeli juarisa, xolo erTiTa ezosmoZRuarsa basilis da juarismtrTvelsa. srul iqmna ra yovelTagan esre saxed Tayuaniscema juarisa, merme TT miiqua patiosani igi juari eliTa TsiTa, da amedrebulTa zeda yovelsa marsa niSi juarisa gamosaxa sam gzis, da uloca; da egreT waremarTnes mindobilni RmrTisani da Tamaris cremlTani.

c277r

10

c277v

15

20

25

c278r

xolo winambrZolad* iyo zaqaria marg[r]Zeli amirspasalari da ornica igi Zmani

axalcixel[n]i: Salva da ivane, daRaTu Salva mandaturTuxucesi iyo, Wiaberi da sxuani Torelni, da waremarTnes basianis kerZosa.
1 ~ SekrebulTa simravlisa mevireTa c, br., jav., yauxC. `oqrosa da mevireTa simravlisad~. winamd. gam., 463,19. medarTa] mevireTa c. simravlisa c. 12 ub[r]Zana jav. 17 raT c. 20 sulTa c, [a]sulTa jav. 26. marg[r]Zeli jav. 27 axalcixel[n]i jav. mandaturTa c. * `xolo winambrZolad ... basianis kerZosa da~ (c278r1-4, Sdr. br., 321,16-18): iv. javaxiSvilis gamocemaSi miCneulia CanarTad (27,26-29), asevea igi dabeWdili s. yauxCiSvilis mier (qcba II, 136,1517). `ist. da azm.~ Sesabamisi monakveTis miTiTebiT. Sdr. k. kekeliZe, 126,6-9; qcba II, 95,2-5; winamd. gam., 464,8-11.
1

ig. sol. 19,9.

501

basili ezosmoZRuari
da mefe Tamar moiqca samcxes da movida oZres, da moicala locvad da

marxvad. mun iyo winaSe missa Tevdore, qarTlisa kaTalikozi, kaci wmida da saxieri, da mas Tana mravalni episkopozni da monazonni, RmrTisa saTnoni, romelTa*
Tana iyo ioane SavTeli, kaci yovlad ganTqmuli da sakrveli moRuawebaTa Sina da leqsTa gamomTqmeli; da evlogi qristesTs suleli, romelsa moeRo madli winaswarmcnobelobisa.
5

iyvnes mimdemni RamisTevani da litaniobani.


amaT Tana iyvis** mefe Tamar dRisi da Rame yovel locviTa da fsalmunebiTa dauZinebelad ganaTiis; da yovelgan saydarTa, monasterTa da sofelTa ubrZana litanioba da vedreba RmrTisa.
c278v

| aw jer-ars mosenebad, viTar-igi wyaloba yo RmerTman ersa Tssa zeda


meoxebiTa yovlad wmidisa RmrTismSobelisa da SewevniTa cxovelsmyofelisa juarisaTa. viTar miiwivnes queyanad basianisa, mun iyo sultani dabanakebuli adgilsa,***
bolostekad wodebulsa, da [e]axlnes ra banaksa sultnisasa, ara iyo ricx cxenisa, jorisa da aqlemisa maTisa, karvebisa da sarafardebisa maTisa. mindori igi ZliT itevda karvebsa maTsa.
10 10

esreT nebierad**** mdgomare iyvnes, da ara udga darajani sultansa. mun daawyues razmi qarTvelTa da mun winambrZolad iyo zaqaria marg[r]Zeli amirspasalari, da
1 da movida] jav. 4 da1 + da c. 6 mimdeni c. 10 RTismSobelisa c, RTismSobelisa[Ta] jav. 10-11 juarisaTa + xolo jav., br., yauxC. 12 iaxlnes c. 13 maTis c. 16 margrZeli jav. * `romelTa ... mcnobelobisa~ (c278r8-12, Sdr. br., 321,21-23): iv. javaxiSvilis gamocemaSi miCneulia ZiriTad teqstad (kvadratuli frCxilebis gareSea) da dabeWdilia Sekvecili saxiT (aklia sityvebi: `da leqsTa ... suleli~). s. yauxCiSvilis gamocemaSi dabeWdilia CanarTis saxiT; iqve moyvanilia redaqciulad gansxvavebuli Sesabamisi monakveTi `ist. da azm.~ teqstidan (qcba II, 136,21-23 da SnS. 2). Sdr. kekeliZe 126,11-14; qcba II, 95,5-7; winamd. gam., 464,11-13. ** `amaT Tana iyvis ... vedreba RmrTisa~ (c278r13-16, Sdr. br., 321, 23-25): es monakveTi ar aris Setanili iv. javaxiSvilis gamocemul teqstSi (27,34). s. yauxCiSvilis gamocemul teqstSi igi SeniSvnaSia Catanili da miTiTebulia, rom igi `ist. da azm.~ teqstidanaa amoRebuli (qcba II, 136, SnS. 3). Sdr. kekeliZe, 126,14-19; qcba II, 95,8-11; winamd. gam., 464,13-16. *** `adgilsa ... karvebsa maTsa~ (c278v4-7, Sdr. br., 321,28-30). iv. javaxiSvilis gamocemaSi am monakveTis calkeuli nawilebia gamoyofili rogorc CanarTi: `adgilsa bolostekad wodebulsa; ara iyo ricxui ... karvebsa maTsa~ (27,38-4)). s. yauxCiSvili am monakveTs mTlianad CanarTad miiCnevs `ist. da azm.~ teqstidan Sesabamisi adgilis miTiTebiT (qcba II, 137,5-8, SnS. 1) aRniSnuli monakveTebi TiTqmis sityvasityviT emTxveva erTmaneTs. Sdr. kekeliZe, 126,21-24; qcba II, 96, 1-3; winamd. gam., 464,17-465,1. **** `esreT nebierad ... aramed gare-moicvnes~ (c278r7-279r2, Sdr. br., 321,31-322,4): iv. javaxiSvilis gamocemaSi (27,41 28,7) am monakveTis erTi nawili gamoyofilia rogorc CanarTi (`mun winambrZolad ... sultani~). s. yauxCiSvili mas beWdavs rogorc ZiriTad teqsts, magram iqve SeniSvnaSi miuTiTebs am monakveTis erTi nawilis (`esreT nebierad ... ixiles sultani~) Sesaxeb: `SemovitaneT `istoriaTa da azmaTa~ teqstidan, romelSic Caqsovilia basilis teqsti~ (qcba II, 137,8-16 da SnS. 2). Sdr. k. kekeliZe, 126,26-34; qcba II, 96,4-13 da SnS. 1, sadac aRniSnulia, rom es monakveTi (odnav gavrcobili saxiT: `esreT ... egeviTari omi~) vaxtangiseul teqstSi mocemulia sxva redaqciiT, romelic albaT basilis teqstidan momdinareobs; winamd. gam., 465,2-5.

15 15

502

basili ezosmoZRuari

axalcixel[n]i Salva da ivane da sxuani Torelni. da erT kerZo afxazni da imerni, da erT kerZo amerni da her-kaxni. da viTar ixiles sultani, cotad cxenni aaCqarnes da

c279r

mimarTes. viTar ixilnes sparsTa, rameTu auzidavad midiodes, daagdes sadgomi maTi da simagreTa mimarTes, rameTu miavlina maT zeda RmerTman SiSi didi. xolo qristianeTa ixilnes ra maT winaSe | gaqceulni, mietevnes, da ara utevnes warsvlad, aramed gare-moicvnes.
da iqmna omi* ficxeli da Zlieri, da gangrZelda myovar Jam, da moswydes orgniTve, xolo umetes sultnisa spani moisrodes. da esoden gangrZelda omi, romel cxeni moukles ivanes msaxurTuxuces[s]a, zaqarias g[age]ls da axalcixelT Salvas da ivanes da sxuaTa mravalTa TavadTa. da kninRa sivltolad midriknes qarTvelni, da queiTad darCes razmsa Sina mneni qarTvelni. maSin viTarca ixilnes laSqarTa Ts-Tsni patronni queiTni, gawirnes Tavni sikudilad, Camodes cxenisagan da patronTa maTTa guerdsa daudges queiTni queiTTa, da egreT Zlieri omi Seiqna. da viTar ixilna daviT mneman, morida erT kerZo, da marjuenisa marsa morida zaqaria marg[r]Zelman. da viTar qarTvelTa ganeSornes, raTa ara cxenTa maTTagan daiTrgun[nen]

10

15

c279v

queiTni qarTvelni da mima|rTes sparsTa kerZo, mswrafl mietevnes erT kerZo soslan daviT da erT kerZo zaqaria; da viTar mgelni cxovarTa, egreT Seucvdes uricxuTa maT spaTa sultnisaTa. da pirvelsa mokidebasa da xeTqebasa [r]malTasa moxedna wyalobaauracxelman RmerTman mosavTa juarisaTa, da ganadida dideba daviTisi da Tamarisi varZiisa RmrTismSobelman; da anazdad egeodeni igi simravle gansqda, iZlia da daifanta; da amas gvanda, Tualgardauwdomeli igi laSqarTa simravle, viTa maRnari, miwiTurT moglejil iyo da ganqceul; da sadeTca Tuali miswudeboda, yovelgan tyeTa msgavsi laSqari ixilveboda ltolvilad.
1 axalcixeli c. 2 r-kaxni c, ar aris `ist. da azmaTa~ teqstSi. ixilnes c. 7 orgniTve + uricxuni jav., yauxC. 9 gagels] grigols c, br., gagels jav. (q.eris ist. II, 276), yauxC. 12 TvisTvisi c. 15 marg[r]Zelman jav., daiTrgunos c. 16 mimarTnes c. 19 malTasa c. 23 miswuTeboda c. laSqarni c. * `da iqmna omi ... mowyalebaman RmrTisaman~ (c279r2-280v4, Sdr. br., 322,4-323,7): axloa `istoriaTa da azmaTa~ teqstTan, oRond ufro moklea. iv. javaxiSvilis gamocemaSi igi dabeWdilia CanarTad (28,829,8). v. donduas TargmanSi igi gamotovebulia ( ... , 43,10).s. yauxCiSvilis gamocemaSi CanarTis saxiT dabeWdilia am monakveTis udidesi nawili (`da iqmna omi ... da daimala~: qcba II, 137,16138,18). bolo nawili (`xolo qarTvelTa ... mowyalebaman RmrTisaman~ c280r12-280v4) s. yauxCiSvilis gamocemul teqstSi ar aris; SeniSvnaSia miTiTebuli (138, SnS. 3), rom Txroba evlogisa da SavTelis Sesaxeb aris `ist. da azmaTa~ teqstSic. am Txrobis bolo fraza `ist. da azmaTa~ teqstidan broses dabeWdili aqvs miTiTebiT, rom es T xelnawerSia (`maSin SavTelman hrqua: uwyi, mefeo, romel Cueneba ixila sulel-sagonebelman, garna Cvenebasa keTilsa vgoneb~.). iv. javaxiSvili mas beWdavs rogorc CanarTis nawils (29,1-3); s. yauxCiSvili am frazas vaxtangiseuli redaqciis nusxebSi ar uTiTebs. Sdr. k. kekeliZe 127,3-129,11; qcba II, 96,13-99,8; winamd. gam., 465,9-467,17.
20

503

basili ezosmoZRuari

xolo jer-ars amisica moxseneba, romel mefisa Tamarisa oZres yofasa Sina, iyvnes ra mimdemni locvani da RamisTevani, dResa erTsa, aResrula ra saRmrTo Jamis wirva zemosenec280r

bulisa evlogis mier, gankrveba daeca evlogis da iwyo RaRadebad sulelis msgavsad

da
5

iwyo aRmarT xedvad; da viTar xedvida evlogi, ma-yo Wmunvis saxed da samgzis daeca da meyseulad aRxltna da aRityuelna elni; `aha, dideba RmerTsa! qriste Zlier ars! elno evlogisno, sparsTagan ara geSinis; ganuteveT, raTa vidodis mSdobiT.~ cnes yovelTa, rameTu winaswarmetyuelebiT iyo sityua misi. aramed evlogi aravis ra gamoucxada saidumlo Tnier ioane SavTelisa, rameTu mas oden auwya, viTarmed Jamsa amas moscna RmerTman barbarozni saZlevelad elTa qristianeTasa. da myis warvida evlogi pirisagan maTisa da daimala. [maSin SavTelman hrqua: uwyode, mefeo, romel Cueneba ixila sulelsagonebelman, garna Cuenebasa keTilsa vgoneb. amisTs daweres dRe da Jami igi]. xolo qarTvelTa ixilnes ra ganqceulni winaSe maTsa mterni Tsni, aRsxdes huneTa maTTa da devna uyves; ocdes, Camoyrides da ipyrobdes; da simravlisagan ver ivltodes,
c280v 10

aramed urTierTas dasTrgunvides. xolo eri qarTvelTa uvnebelad daicvna ivltoda; da spani Tamarisni uvnebelad daicvna mowyalebaman RmrTisaman.

RmerTman, romel

15

arca erTi vargi, mefisagan Seswavebuli kaci mokuda, aramed egeodeni simravle spisa maTisa

rameTu miscna RmerTman elTa maTTa; da ixilveboda saqme sakrveli, rameTu TT iyvnes msaxur Tsisa Sekrvisa; romelni ganernes pirsa maxlisasa,1 udidesi maTi Seikroda umcrosisa mier Tsisa, da uwarCinebulesi maTi moiyvaneboda gamobmuli Zuasa cxenisasa; da erTiTa sabliTa erTisa mier kacisa Seikuroda oci, da TmiTa gamoebmoda erTi-erTsa; yrmisa mier mcirisa umjobesni mbrZolTani moiyvanebodes viTarca Tikanni. gamoiZivnes yovelni adgilni da gaqceulTa ocdes, xolo neStTa, viTarca marTueTa qaTamTasa, mohkrefdes; da gauSuebdes auracxelsa simravlesa, rameTu assa sparssa erTi qristiane ZliT mixudeboda warmomyvanelad.
esreT* aResrula winaswarmetyueleba evlogisi masve Jamsa Sina qmniTa, romelsa Sina ixila Cueneba igi.
c281r

20

25

ese|odeni didebuli Zleva mimadla RmerTman cremlTa da sasoebisa simtkiceTa TamarisaTa. xolo ese yoveli ra esreT iqmna, moudes bargsa maTsa, rameTu ara
11-12 maSin SavTelman ... Jami igi] c. 14 da ipyrobdes] ganmeorebulia orjer c. 15 unvebelad c. * `esreT aResrula ... Cueneba igi~ (c280v,15-16, Sdr. br., 323,16-17): iv. javaxiSvilis gamocemaSi miCneulia CanarTad (29,20-21), aseve aqvs igi mocemuli s. yauxCiSvilsac (qcba II, 139,10-11). misi wyaro ar Cans.
1

fsalm. 59,6.

504

basili ezosmoZRuari iyo gancda da aRricxva sidideTa oqrosa da vecxlisa* WurWelTa; naqsovTa simravle auracxeli, sasmurni oqrosani, Tualmargalitovani lanknebi da pinakebi lagnebisa da quabebisa Tana, yovliTurT savseTa miuwdomeliTa alafiTa. xolo cxen-jorisa da
aqlemebisa simravle da karavTa da safenelTa uricxueba, romel dayares, vin-me aRracxnes? rameTu savse iyo yoveli sabanako maTi. esreT ZlevaSemosilni da madidebelni RmrTisani Semoiqces da dadges karavTa Sina maTTa.
5

c281v

c282r

amisa Semdgomad Seekazma moqalaqeTa didiTa mokazmulobiTa qalaqi tfilisi; da Sevida Tamar da daviT viTarca mzisa SaravandedT mifeniTa; da SeiRes droSa nuqardinisi. Seiyvanes pirvelad ezinkeli, da merme sxuani igi | warCinebulni moiyvanna, romelni sTndes, winaSe Tssa. Tamar yovelTa nugeSini-sca da didad saxelovnad seriTa istumrna da uboZa yovelTa Sesatysad, da wargzavnna cixeTa Sina yovelsa adgilsa, Tnier ezinkelisa. aramed igi daimWira tfiliss patimarad, pirvelisa pativisa da siyuarulisa misisa wil, xolo ukanasknel egeoden saxelovani kaci da didebuli ganyida nalad cxenTa; romeli-ese yo Tamar pativad saxlisa Tsisa da didebad, romeli-ese araodes visgan qmnil iyo dasabamiTgan, ese yo didebad da saxsenebelad Tsa. aw kualad aRivsnes yovelni saganZurni samefoni oqroTa da WurWliTa oqrosaTa, rameTu miwisa msgavsad Seasxmides oqrosa, xolo Tualsa da margalitsa wyT dasdebdes, xolo oqroqsovilTa berZulTa da sxuaTa naqsovTa Zrad sapovnelTa, viTarca cudTa samoselTa, uricxuTa dayrides. xolo vecxlisa WurWelTa arRara aqunda pativi | palatsa Sina mefisasa, rameTu yoveli oqrosa da brolisa winadagebuli iyo, indourTa qvaTagan Semkobili, romliTa aRavsna yovelni eklesiani, romelTa mianiWa samsaxurebelad siwmideTa saidumloTasa; da aRavsna yovelni elni mTxovelTani da ganaZRna yovelni glaxakni da aRuvso wiaRni maTni uxuebiT.
10 Tamars c. 12 tfilis c. 13 egeodeni c. 18 Tuals c. * `oqrosa da vecxlisa ... vin-me aRracxnes~ (c281r1-10, Sdr. br., 323,17-22): iv. javaxiSvilis gamocemaSi dabeWdilia, rogorc ZiriTadi teqsti (damatebulia mxolod sityvebi: `[merme] moudes~ (29,22), `safenelTa [simravle]~, rogorc broses gamocemaSia. 29,21-28 c-s momdevno sityvebi: `rameTu ... karavTa Sina maTTa~ (c281r, 10-12) iv. javaxiSvilis gamocemaSi ar aris Setanili. ar aris es monakveTi arc v. donduas TargmanSi (43,32). s. yauxCiSvilis gamocemaSi (qcba II, 139,14-19) ZiriTad teqstad dabeWdilia: `oqrosa da vecxlisa ... sabanako maTi~, xolo iqve (SnS. 1) naCvenebia `ist. da azmaTa~ da am teqstualuri monakveTis msgavseba-sxvaoba. momdevno sityvebi: `esreT ZlevaSemosilni ... karavTa Sina maTTa~ (c281r,11-12) dabeWdilia CanarTis saxiT, amasTan aRniSnulia, rom sityvebi gamomcemlis mier Semotanilia azris gadasabmelad `istoriaTa da azmaTa~ teqstidan (qc.II,140, SnS. 1); es SeniSvna gaugebaria, ramdenadac aRniSnuli monakveTi teqstisa aris rogorc c-Si, ise broses gamocemaSic (323,23-24). `ist. da azmaTa~ Sesabamisi teqsti: k. kekeliZe 128,11-16, 20-21; qcba II, 98,6-9, 13-14; winamd. gam., 466,17-18; 467,3-4.

10 10

15 15

20 20

505

basili ezosmoZRuari esreT adidebs RmerTi madidebelTa TsTa, esreT aRamaRlebs winaSe Tssa mdabalTa, esreT Semwe ars mosavTa misTa, eseviTarTa niWTa mianiWebs mindobilTa TsTa, rameTu arara sxua daidva Tamar gulsa Tssa, viTar `dasabami igi sibrZnisa SiSi RmrTisa~1, da samarTali da wyaloba sworad yovelTa zeda. iyo dReTa misTa simarTle da mravali mSdoba,2 ganefina madli bageTa misTa. amisTs akurTxa igi RmerTman ukunisamde3 da daadga Tavsa missa grgni patiosnebisa,4 da dasdva welTa misTa maxli Zlierebisa, | da waremarTa sufevad ukunisamde WeSmaritebisaTs, simSdisa da simarTlisa.5 jer-ars amisTsca Tqmad, viTarmed qmnnes mravalTa dedaTa Zliereba, aramed ara esreT, viTar aman: ara veragobisa RoniTa acxovnebda ersa Tssa, aramed sibrZnisa winaZRomiTa da samarTaliTa da umankoebiTa daviTianiTa, simSdiTa iakobis msgavsiTa, siuxTa abramisebriTa, mowyalebiTa iesos RmrTisa msgavsiTa, da samarTali[s]a misisa mobaZviTa. dReTa Sina TamarisTa aravin gamoCnda mimZlavrebuli mecnierebiTa misiTa, arca vin dasjili, Tnier Zuelisa sjulisa, romeli Zes avazakTa zeda Zelsa zeda CamorCoba. TT arca vis Rirssa sikudilisa da arca patiJisasa mieada Tananadebi, arca vin brZanebiTa misiTa asomokueTil iqmna da arca sibrmiTa daisaja, Tnier guzan, Rirsi sikudilisa, romeli orgulebiT gandga da kolas sadme mTaTa Sina | avazakobda mal[v]iT. ese Seipyres mTibavTa TivisaTa da daviT mefisa winaSe moiyvanes; xolo man icoda didi mowyaleba Tamarisa, amisTs missa SekiTxvamdis Tualni daswuna nacvlad mravalTa sisxlTa qristianeTasa. ara ode[n] Tssa samefosa Sina iyo keTilianoba, aramed yovelTa qristianeTaTs; da romelni mZlavrobdes qristianeTa, yovelTa miumcno, raTa azadad iyvnen da ficxlad damorCilden SiSiTa da siyuaruliTa misiTa. waravlendis sarwmunoTa TsTa da davedris esreT: `iwyeT aleqsandriiT yovlisa Tana lubiisa, sinisa mTisa~, da maT kerZoTa eklesiaTa, monasterTa da erTa qristianeTa moikiTxvidis. xolo ierusalimisaTs radRa samar ars Tqmad? rameTu wargzavnidis amaT yovelTa Sina eklesiaTa barZim-feSxumebsa da siwmideTa saburavebsa da monazonTa da glaxakTaTs oqroTa auracxelTa. tyueni ganaTavisuflnis da xarki erisa | TT ukunscis, da yoveli Wiri da Wirebuli aRiRis maTgan.
6 daadgra c. 12 samarTaliTa c, samarTalisa br. 19 maliT c, mal[v]iT br. jav. 22 odes c.
1

c282v

10

15

c283r

20

25

c283v

30

fsalm. 110,10. 2 fsalm. 84,11.

fsalm. 44,3. 4 fsalm. 20,4. 5 fsalm. 44,4-5.

506

basili ezosmoZRuari kualad kerZoTa eladisaTa da mTawmidas, egreTve makedoniisaTa petriwons, kerZoTa TrakisaTa da kostantinepolis monastrebTa, romanas da yovelgan, kualad isavrias, kuruseTs da yovelTa maT sanaxebTa Savisa mTisaTa da kprisaTa, ese yovelni aRavsna qvelissaqmiTa, romlisaTs ismineT, Tu viTar moxedvida RmerTi saqmeTa misTa: moiwines odesme Cueulebisaebr qvelismoqmedebaTaTs amisTa monazonni Savisa mTisa[ni], antioqiiT da kprisa WalakiT, egreTve mTawmidiT da mravalTa adgilTaT. Seiwynarna Tamar Cueulebisaebr viTar angelozni,1 da mraval dRe ara gauSvna: merme misca yovelTa diadi da aRavsna yovliTa samriTa. ukanasknel maTgan ufro SorielTa misca didZali oqro TT maTTs da yovelTa monasterTa gansayofelad. warvides monazonni igi da miiwivnes ra kostantinepol|ed, esma mefesa berZenTasa aleqsis ang[el]sa, romelman Zmasa Tssa isaks Tualni daswuna da mefoba waruRo. ese yovliTurT boroti kaci iyo da Seutyuebeli mefobisa, garna umetes angarebisaTs saZagel iyo yovelTa mier. ixila sidide igi oqrosa, romeli mieca Tamars, da waruRo maT monazonTa. cna ra ese Tamar mefeman, nacvlad sxua ufrosi wargzavna maT wmidaTa mimarT da amiT umetes arcxna eSmaki; xolo ganrisxna mefesa zeda berZenTasa, wargzavnna mciredni vinme lixTiqiTni; da waruRes lazia, trapizoni, limoni, samisoni, sinopi, kerasundi, kitora, amastria, araklia da yovelni adgilni feblaRonisa da pontosani; da misca naTesavsa Tssa aleqsis komnianossa, andronikes Svilsa, romeli iyo maSin TT winaSe Tamar mefisa Semoxuewili. | xolo esma ese frangTa, rameTu moeRo berZenTa Sewevna aRmosavleTiT, gamovides venetikni da waruRes sameufo qalaqi mefobisa Tana; da Seixuewa ubadruki igi aleqsi borRaleTs, Tsisa siZisa Tana. ixila ra borRalelTa mefeman, siZeman misman, Seiyvana cixesa erTsa da daufina winaSe missa oqro diadi, da hrqua esreT: `aha, aleqsi, gulissaTqmeli igi Seni; oqro ese miiRe Tnier sxsa romlisame sazrdelisa da wylisa wil; rameTu amisTs warswymide saxli sameufo qristianeTa da dasen TTmpyrobeloba berZenTa~. da esreT mokuda sawyalobeli igi siymiliTa, daklebuli Sewevnisagan RmrTisa.
1 makedoniisa da c. makedoniisaTa da jav. petriwons] pitriRoxos c, petriwons jav. 7 mTisa[ni] jav. 9 miscna c. 10 maTs c. 12 angelsa] angarsa c, br., jav., yauxC. Alexis lAnge: Brosset, Histoire de la Gorgie, I, gv. 464 da SnS. 1. n. qcba II, 142, SnS. 1. 20 komonianosa c, komnianossa jav., daufinna c.
1

10

c284r

15

20

c284v

25

dab. 19,1.

507

basili ezosmoZRuari esreT sazarel iyo Tamar mterTa zeda, da kualad eseoden tkbil da Zrusenebel, vidremdis esma ra ese yoveli, didiTa tkiviliTa iglova, daRaTu ara Rirs iyo misTs | tkivili. rameTu raca vis ara WeSmaritebiTa aqundes, ara ipyrobs didxan, garna Tamar ucxosaca zeda da davrdomilTa lmobier iyo tkivneulobad da wyalobad, viTar aw amasca zeda.
esreT dRiTi-dRe* warmatebaTa da gandidebaTa Sina iyo skiptrismpyrobelTa yovelTa Soris ubrwyinvalesi Tamar, xolo umetes Seumatebda RmrTismsaxurebasa, eklesiaTa da monasterTa kazmasa da Senebasa, obolTa da qurivTa Sewyalebasa da samarTlisa mifenasa. amas Sina iSuebdes da ixarebdes samefoni misni; Jam gardavidian afxazeTs da ganagnian saqmeni mandaurni da moinadirian keTili igi sanadiro geguTi da ajameTi. merme gardmovidian qarTls, somxiTs, merme dadgian dns. movidian xarajiTa ganZelni da aRmarTqalaqni. gazafxul aRmovc285v 10

c285r

lian somxiTi, moiRian xaraja naxWevnelTa da warvidian kolas Tavsa artanisasa moiRian xaraja karnu qalaqiT da ezinkiT da sxvaTa garemosTa qalaqTa.

da muniT

c286r

xolo warmovTquaT eseca, rameTu ocdamesamed, ginaTu meoTxed aRmavlobasa mefobisa misisa weliwadsa ikiTxa saqme karisa. rameTu mravliT JamiTgan hbrZodes sargis Tmogueli, Salva Toreli da mesxni, garna verara Rone qnes aRebisa, rameTu zamTris mksinvarebisagan da sicivisa uRono iyvnes modgomad. xolo Jamsa yinvisasa wylisagan gayinulisa ver SeuZlebdes brZolad; gare-Semouxunes yovelni cixeni da sofelni, da igi mxolo marto hqondaT sparsTa. amisTs ganizraxa keTili[T]a gonebiTa da waravlina daviT zemoT laSqriTa; waatana zaqaria da ivane da ubrZana, raTa dadgen mun da Zlierad eomon. da xangrZlad iqmna ese, da TT Tamar dadga javaxeTs da mun moeloda ambavsa maTsa. xolo igini mivides da ebrZ|olnes ukue Sekrulsa mas Robesa wylisaTs; da mravalTa Sina dReTa gantexes adgili igi. da gamoicala wyali da mis Tana umravlesni moqalaqenica. xolo daSTomilTa maT iTxoes daviTisgan, raTa TT Tamar mivides da mas miendvnen; rameTu eSinodaT sityuaTa maTTs ginebisaTa, romelTa cixiT gamo ityodes pirvel. maSin moasenes ese yoveli Tamars. xolo igi mivida; da moixunes cixovanTa maT kliteni winaSe Zisa misisa giorgisa da merme Tamaris winaSe da iTxovdes
15 mravliTa c. 16 sargiz c. 20 keTilisa c. 23 mividnes c. * `esreT dRiTi-dRe ... garemosTa qalaqTa~ (c285r7-285v2, Sdr. br., 326,3-10) ar aris dabeWdili iv. javaxiSvilis gamocemaSi (n. 31,40-32,1). s. yauxCiSvili miuTiTebs, rom aRniSnuli monakveTi `Tamaris cxovrebis~ vaxtangiseul redaqciaSi `ist. da azmaTa~ teqstidan aris CarTuli (qcba II, 143, SnS. 2) Sesabamisi monakveTis miTiTebiT. `ist. da azmaTa~ teqstisaTvis n. k. kekeliZe 129,7-22; qcba I, 99,13100,2; winamd. gam., 467,20-468,6.

15 15

20

25

508

basili ezosmoZRuari mSdobasa da ficsa, raTa ara gansces kari, viTar anisi da dvini, aramed samefod daimWiros. amisTs misca sityua mtkice da ubrZana Zesa Tssa giorgis, raTa Sevides da TT moiTualos qalaqi da cixe*, romeli-ese esreT iqmna. da ese [erTi] qalaqi da cixe Tsad daimWira maT yovelTagan, romelni aixuna zorakertiT raxsamdis, gagiT ganZamdis da javaxeTiT | speramdis. da visca aTCdmetsa weliwadsa Sina ese saqmeni Tamarisgan gemcrebian da misTa laSqarTagan, weliwdisa erTisa dReTa Tu viTar SeuZlo yovelTa maT gareTa, aRmarT oden Sexeden, romelni hqonan cixeni marg[r]ZelTa oden saxlTa, zemoT da quemoT.
xolo ama sixarulsa** Seudga mwuxareba, rameTu miicvala soslan daviT, kaci aRsavse yovliTa keTiliTa, da sxTa yovliTa saRmrToTa da sakacoboTa SesaxedaviTa ganSuenebuli, xolo wyobaTa da omsa Sina mne, ux da mdabali da sikeTeaRmatebuli. da dautevna orni Zeni: yrma vidreme laSa-giorgi, xolo asuli rusudan. da itires da ityebes da dauteves mwuxareba yovelsa mkdrovansa. maT ukue JamTa, ara mciredsa Jamsa, mSdoba iyo yovelgan. da mefe iyo geguTs, rameTu
c287r 15

c286v

10

iyo wmi|dani marxvani; marg[r]Zelni ornive mefes winaSe iyvnes. da viTar cna ardavelis sultanman, aRZra mteroba qristianeTa zeda, mouwoda spaTa TsTa da warmoemarTa; uwyoda marg[r]ZelTa Sina-uyofloba; warmovida da aRmovlo rasis piri, gza-gza aravis
20

avno da ugrZnobelad movida da moiwia anisis qalaqis siaxlesa; da didsa SabaTsa mwuxri mo-re-eaxla qalaqsa. da viTar ciskari moeaxla da hkres Zelsa da ganaxunes karni qalaqisani, myis mietevnes karsa qalaqisasa, Seuteves cxeni, da verRara moaswres karni, da Sevides qalaqad. iwyes ocad da klvad da tyueobad. umravlesi eri iyo eklesiaTa Sina, viTar Sehgavs qristeaneTa sjulsa. romelime Seivltoda daranoa[n]Ta Sina da mun gamagrdian, da romelnime quaboanTa Sina, romelsa qartunobiT uwoddes. aramed ara ganera, anu cixesa anu qartunsa Sina,
c287v

romelsa Sina ara Sevida, rameTu gareSemo samgniT qarafi | iyo kldovani da quabovani. esreT elT igdes ra qalaqi yoveli, erTi bevri da ori aTasi kaci eklesiaTa Sina, viTarca cxovari, dakles, Tnier misi, romeli ubanTa da folorcTa Sina moikla. esoden mZnvared moaores anisi, da savseni tyTa da alafiTa uricxTa warvides da miiwivnes saxlad Tsad.
3 ese erTi] ese viTari c, ese erTi br., yauxC. esev erTi jav. 16 ardavleTis c. 19 mo-ra-eaxla c.
23 daranoaTa c.

25

* amis Semdeg amoSlilia sityva `Tvisad~ c. ** `xolo ama sixarulsa ... mier maTisa~ (c286v7-297v11, Sdr. br., 326,31-333,23) iv. javaxiSvilis gamocemaSi gamotovebulia ukomentarod (32,27). es monakveTi ar aris arc s. yauxCiSvilis gamocemaSi; miTiTebulia (qcba II, 144, SnS. 1), rom igi aRebulia `istoriaTa da azmaTagan~. Sesabamisi teqsti: k. kekeliZe, 129,22-139,9; qcba II, 100,3-112,7; winamd. gam., 468,7-479,10.

509

basili ezosmoZRuari

xolo ese anisis moorebis ambavi axalkriakesa dResa acnobes mefesa Tamars geguTs. scnes ra amirspasalarman zaqariam da msaxurTuxucesman ivanem, didad damZimden da mwuxarebaman moicvna; da gulni maTni cecxlebr enTeboda da ramca yves, ara uwyodes; xolo mefe da yovelni spani misni, mwuxarebiTa da guliswyromiTa moculni, sparsTa mimarT brZolisa yofad aRegznes. maSin marg[r]ZelTa hrques mefesa: `moiwia boroti Cuen zeda gardasvliTa mcnebaTa
c288r 5

RmrTisaTa; romel eseodeni suli qrist|iane moisra cudrjulTa sarkinozTa mier codvaTa CuenTaTs. aramed vesav wyalobasa RmrTisasa da patiosansa juarsa, raTa ara miscnes mosavni juarisani sruliadsa warwymedasa, aramed Cuenca Suri-vagoT da nacvlisa qmnad ganvemzadneT, da sicrue maTi maTdave mieqces. Sen, mefeo, amcen spaTa SenTa, raTa mza iyvnen ardavelis^sultansa zeda warsvlad; pirvelad warvideT aniss da, vin sada vpooT sparsTagani, movinadiroT. da raTa ara cnan, mcirediTa laSqriTa warvideT. ukeTu didni warvalT, scnoben da simagreTa Sevlen; aramed mciriTa laSqriTa Semewie. raJams Seginebuli marxva Sevides, mzamca arian, raJams Cuen mogaxsenoT~. xolo sTnda mefesa Tqmuli maTi. da ub[r]Zana spaTa TsTa, raTa mza iyvnen. da marg[r]Zelni warmovides aniss da iwyes kazmad. da moeaxla bilwisa sjulisa maTisa marxva; | warmoavlines winaSe mefisa kaci laSqrisa mTxoveli. maSin ubrZana mesxTa, TorelTa, TmoguelTa, her-kaxTa, somxiTarTa; xolo qarTvelni ara waratana, raTa ara agrZnan ardavels myofTa. Sekrbes anis[s] da waremarTnes ardavels. gardavles gelaquni da Cavles ispiani, gavides xudafrinis idsa da mimarTes ardavels. esreT mouwones Jami, romel aidi ganTendeboda, romel ars aRvseba maTi, _ da mas Ramesa gare-moadges ardavels. xolo viTar ma-yo qadagman bilwisa qadagebisa maTisaman da gaSirda muyrTa yivili, yovlgniT cxeni Semouteves marg[r]ZelTa; da uomrad elT igdes srulobiT qalaqi igi da sultani da colni da Svilni misni da yoveli simdidre sultnisa da qalaqisa. esreT aRivsnes simdidriTa auracxeliTa,
20 15 10

c288v

c289r

TualiTa, margalitiTa, oqroTa da vecxliTa, WurWliTa oqrosa da vecxlisaTa, | SesamosliTa da safenliTa da yovliTa simdidriTa egoden gamdidrebulisa qalaqisa, romel moTxroba SeuZlebel ars. aRivsnes cxeniTa, joriTa da aqlemiTa, da saqoneli maTi TT maTTave saedarTa aRkides da esreT warmoemarTnes. xolo sultani ardavelisa mokles, da colni da Svilni misni tyued warmoiyvanes; da aTormeti aTasi kaci rCeuli miZgiTTa Sina maTTa dakles, viTar-igi maT yves anisisa eklesiasa Sina; sxua umravlesi eri mokles da sxua tyue-yves. aRmoiares igive gza da eseTi ZlevaSemosilni miiwivnes aniss da didad nugeSinis-ices. da esreT moiwivnes winaSe mefeT-mefisa da dedofalT-dedoflisa Tamarisa; moiRes ZRueni da

25

30

11 anis c. 14 ubZana c. 16 margZelni c. anis c. moiaxla c. 18 r-kaxTa c. 19 anis c.

510

basili ezosmoZRuari

armaRani, aRavsnes mefe da yovelni winaSe missa myofni. Jamsa mas kolas dga mefe; aRivs[nes]
c289v

yovelni samefoni amisni simdidriTa | auracxeliTa, oqroTa, vecxliTa da sxTa yovliTa simdidriTa, romelica moiRes zaqaria da ivane. romlisaTsca didad madrielman mefeman uboZa mravalni cixeni da qalaqni da queyanani. esreT madidebelni RmrTisani iSuebdes da ixarebdes da nebierad iyofodes; da moudioda gareSemoTa myofTa mefeTagan xaraja da ZRueni uricx. xolo sxuasa Jamsa movides mefis winaSe marg [r ]Zelni, zaqaria spasalari da msaxurTuxucesi ivane da varam gageli, da moaxsenes: `Zliero elmwifeo da SaravandedTa Soris umetes aRmobrwyinvebulo! ixile da ganicade samefo Tqueni da scan simne da siqvele spaTa SenTa; gulisxma-yav, rameTu mravalni axovanni, mneni da qvelni ipoebian spaTa SenTa Soris, rameTu aravin ars winaaRmdgomi maTi. aw b[r]Zanos mefobama Tquenman, raTa ara cudaT
10 5

c290r

vauqmoT spani Tquenni da daviwyebasa miec|es simne maTi, aramed aRvamedroT erays, romguarsa zeda, romel ars xuarasani, raTa cnan yovelTa spaTa aRmosavleTisaTa Zali da simne Cueni. aw ub[r]Zane spaTa saqarTvelosaTa, raTa mza iyvnen laSqrobad xuarasans. daRaTu aravin qarTvelTagani miwevnul ars mun xuarasans da erays, aramed b[r]Zane, raTa nikofsiT darubandamdis aRiWuron da mza iyvnen!~ da viTar esmnes Tqmulni ese marg[r]ZelTani mefesa, mouwoda yovelTa warCinebulTa amis samefosaTa, amerTa da imerTa, auwya Tqmuli maTi. xolo viTar esma laSqrad wueva marg[r]ZelTagan, sTnda yovelTa maT da daaskunes laSqroba da iwyes kazmad. da viTarca moiwia are sTulisa, movides tfilis[s] mefisa winaSe. da ganixilna ra spani Tsni, m[o]ewona abjarTa ganwyobileba da cxenkeTiloba maTi, sidide da simne spaTa misTa da
20 15

c290v

SuriTa sparsTaTa aRsavseoba. da moiRo droSa | sanad marebuli, gorgasliani da daviTiani, da Sevedra masve varZiisa RmrTismSobelsa, droSa da laSqari dauloca da waravlina sparseTs. misca droSa amirspasalars zaqarias, da waremarTnes sparseTad. Cavles piri naxWevnisa da ganvides juRas da rasisa pirsa da Sevles iwro igi evi daraduzisa da aRvides marandsa. xolo marandelni, amisi mcnobel[n]i, Seivltodes kldeTa Sina. xolo eseni marands ra mivides, ara poes kaci, egona mTasa marandisasa yofa spaTa adarbadaganisaTa. amisTs da[a]rCies xuTasi rCeuli medari didebuli da aznauri, aCines medarTmTavrad Tayiadin Tmogueli. waremarTnes da aRvles aRmarTni marandisani da aRvides vakesa, Tavsa mas marandisasa da dadges mTasa mas zeda; rameTu esreT emcno zaqarias; raTa aravis ebrZolon miRmarT, vidremdis ara mivides igi. da Tu didi laSqari naxon, acnobon
30 25

c291r

zaqarias da r|aca rquas, maT yon igi. da dadga xuTasi kaci warCinebuli. xolo viTarca ixiles mTiT marandelTa, romelni Seltolvil iyvnes RirRalTa da kldeTa Sina maRalTa, romel ars zeda kerZo mTasa marandi1 myofni + rameTu c. aRivso c. 19 tfilis c. 20 mewona c. 25 mcnobeli c. 26 maradnisasa c.

511

basili ezosmoZRuari

sasa, umaRlesi sxuaTa mTaTa, savse qviTa da kldiTa, ixiles mcire laSqari da aRiWurnes. moudes zariTa da amboxebiTa marandelni, rameTu sawunel uCndes qarTvelni simcroTa maTTaTs. xolo eseni mietevnes esoden Zlierad da aotes, romel mciredni ganernes; da umravlesi mokles da sxuaTa devna-uyves grZlad. maSin aRvides umravlesica igi laSqari qarTvelTa da ixiles naomari adgili mkudriTa kaciTa da cxeniTa savse; da qarTveli kaci arca erTi ipoeboda, da eseodeni Zleva miscemodaT RmrTisagan, romel xuTasi Subi xuTass kacsa da cxensa zeda esua. xolo ese ra ixiles,
c291v 5

gan|krdes da qarTvelisa kacisa ver-povna ukrdaT. amisTs uRonoqmnili da mwuxare zaqaria igonebda da ara uwyoda, ramca yo. viTarca mciredi xani daeyovnaT, gamoCndes devnisagan Semoqceulni laSqarni. ixila ra zaqaria, didad gamxiarulda da madloba Sewira RmrTisa, romel arca erTi kaci qarTveli momkudar iyo; da eseTi Zleva miscemodaT RmrTisagan. xolo daRaTu esreT gamarjuebodaT, garna yovladve abralebdes Tayiadins da umetes zaqaria mqised etyoda ambis ucnobelad SebmisaTs. da esreT ganmxiarulebulni da mmadlobelni RmrTisani gamarjuebisaTs warmoemarTnes da momarTes qalaqsa TavreJisasa da gardavles mTa devsofnad wodebuli. da viTar esma TavreJs myofTa misvla qarTvelTa laSqarTa, amisTs gankrTes da Zrwolaman Seipyrna yovelni
1

10

15

mkdrni TavreJisani, xojani da yovelni warCinebulni da mimdgomni TavreJs qalaqisani. maSin


c292r

ganizraxes, raTa za|visa micemiTa da ZRuniTa da SevrdomiTa da zenarisa TxovniTa daamSdon pirni qarTvelTa spaTani. warmoavlines mociquli da iTxoves mSdoba, ara-moorebad qalaqisa maTisa. aRuTques ZRueni uricx: oqro, vecxli, Tualni patiosanni da margalitni Zrfasisani. gankrdes yovelni warCinebulni qarTvelTani, zaqaria da ivane marg[r]Zelni; aRuTques mSdoba da uvnebelad ganvla queyanisa maTisa, moimtkices ficisa mier. da movides yadni, xojani da yovelni Tavadni TavreJisani da moiRes oqro, vecxli, lari, Tuali margaliti, Sesamoselni, cxeni, jori da aqlemi da sazrdeli kma-sayofeli laSqarTaTs. aRavsnes didni da mcireni da daudginnes qalaqsa mcvelni. da warvides muniT da ganvles adarbadagani da mimarTes mianas. da
25 20

c292v

cna meliqman mianisaman misvla qarTvelTa | da viTarca TavreJelTa qmnes, manca iTxova mSdoba; da aRuTques micemad uricx saqoneli. usmina zaqariam da moiyvanes mSdobis-yofad; da moiRo manca oqro da vecxlni da qvani Zrfasisani. da aRivsnes munca yovliTa simdidriTa. da dauteves mcvelni da warvides mSdobiT da miiwivnes mciresa qalaqsa zangans, da iyo alizis zRudiT ganmagrebuli. xolo qalaqi Zlierad ganamagres da iwyes ficxlad brZolad. viTar gangrZelda omi, ganiyves TemTa da TemTa zRude qalaqisa, raTa SesTxaron. maSin iwyes Txrad zRudeTa: pirvelad marjuenesa marsa mesxTa Seurites da uwin Sevides qalaqsa Sina, da
22 unvebelad c. 24 sazrdelni c.
1

30

fsalm. 47,7.

512

basili ezosmoZRuari

romelnica daxudes SigniT meomarni, iwyes ocad da srvad. aRivsnes mesxni uricxTa saqonliTa; da merme Semouuritnes yovelgniT, warmotyuenes da aRivsnes saqonliTa; da mcired ganisuenes
c293r

da merme amedrdes da waremarTnes xuarasniT da mwu|xrsa mivides mciresa sofel-qalaqsa musulmansa, igica motyuenes da mcired ganisuenes. da merme warvides qalaqsa xorasnisasa; da yazmins ra miiwivnes, aiyarnes da ver winaaRudges yazminelni da ivltodes mTad. moarbies igica da aRivsnes saqonliTa. da aRkides saqoneli maTi maTsave saedarTa. kacTa ara avnebdes, aramed tyued warmoiyvandes kacTa da mcireTa vaJTa. da waremarTnes mTad ltolvilTa mimarT da miewivnes. aRivsnes munca oqroTa da vecxliTa da colTa maTTa samkauliTa. da uSinaganes romguarsa mimarT miiwines, romel ars xorasani. raRa grZel sityua! viTar miiwines vidre qalaqad gurganisad da moaores queyana igi da verRara Zal-edva wiaRsvla alafisagan, Semoiqces gamarjuebulni da ZlevaSemosilni qarTvelni. rameTu aqamomde aravin qarTvelTa naTesavi miwevnul iyo laSqrad, ara mefe, arca mTavari, da
10 5

c293v

vervin wina-aRudga sparseTs Sesvlasa | maTsa, ver xuarasnisa sultani, verca erayisa da ver romeli Temi sxua. esreT uzomoTa da uricxTa simdidriTa aRvsebulni da ganmdidrebulni Semoiqces da movides kerZoTa erayisaTa. da viTar gurganis queyanisa ambavi, qarTvelTa mier qmnili, ucnaurqmnil iyo yovelTa mier da erayis sultnis mosrva, kaci vinme misrul iyo mianas sultansa Tana, eseviTari tyuili eTqua, viTarmed: `movida TT didi sultani da gilanel[n]i, sultani xuarasnisa da erayis sultani, da gilanelT yovlgniT gza Seukreso qarTvelTa da mosrnes, romel arca erTi kaci qarTvelTagani ganerao egodenisa simravlisagan, arca mTxrob[e]li miva saqarTvelosao~. xolo ese ra esma meliqsa mianisasa da mianelTa, didaT ganixares; da qarTvelTagan datevebulni mcvelni qalaqisani daocnes da Zelsa zeda Camohkidnes. garna erTi kaci qarTveli daimala mcvelTa maTgan qala|qsa Sina. da viTarca movides qarTvelni ZlevaSemosilni da ganmdidrebulni mianas, wina-gaegeba sultani mianisa didiTa ZRuniTa, xolo egona dafarva naqmrisa maTisa. ixilna ra zaqaria, ikiTx[n]a mcvelni maTgan datevebulni; xolo maT rques, viTarmed: `TavreJs warvides mun datevebulTa mcvelTa Tana~. maSin movida damaluli igi kaci da auwya naqmari mianelTa: mcvelTa mowyueda, tyavis gada da Zelsa zeda dakideba; da Seswama piris-pir meliqsa, da igini idges usityu[e]lni. da viTar esma ese zaqarias da ivanes, didad ganmwardes da Znelad aRuCnd[a] ese. Seipyres meliqi da yovelni saxleulni da Tsni misni, da yovelni sikudid dasajnes TT igi da Svilni misni, tyavebi daades da Zelsa zeda Camokidnes; da qalaqi moaores, mowues, da tyue yves; xolo simdidre romel warmoiRes, SeuZlebel ars | aRricxva maTi.
18 mosvra c. 19 gilaneli c. 22 didaT] asea c. 24 madgan c. 30 aRuCndes c.
30 25 20 15

c294r

c294v

513

basili ezosmoZRuari

esreT momarTes gzasa, romel aRmoevloT adarbadagniT, movides da moegebnes pirvelad uJaniT da merme TavreJelni miTve ZRuniTa, da moarTues simdidre auracxeli, romliTa aRivsnes sruliad samefoni, da TT mefeT-mefisa TamarisTs warmogzavnes Tualni didfasisani, Zrad sapovnelni, da WurWelni ucxoni. da dautevnes mSdobiT myofni adarbadaganisani da gamovles rasi, da amovles piri naxWevnisa da movides tfiliss mefisa winaSe. mxiarul iqmna mefe, mmadlobeli RmrTisa da mxiaruliTa piriTa gaegeba, zeimiTa da didebiTa. iyo ma bukTa da dumbulTa, romel arca Zuel odesme qmnil iyo eseviTari gamarjueba arca mefeTagan, arca mTavarTagan. Sevides isanTa da dajda mefe taxtsa zeda sameufosa. SeuZRua amirspasalari da Sevides
c295r 5

Tavadni da dasxdes wesisaebr. da moiRes armaRani uricx da dadves mefisa winaSe. | gankrda mefe, romel aravis qarTvelTagansa enaxnes ezomni simdidreni, auracxelni Tualni da margalitni. xolo mefe Tamar ara umadlo ipova RmrTisa mimarT; aRasrulebda litaniobaTa da RamisTevaTa, mravali gansca obolTa da qurivTa zeda, da eklesiani aRavs[na] simdidriTa da laSqarTa zeda ganyo saWurWle didi. iyo madloba RmrTisa [mimarT daucadebeli] eseviTarisa gamarjuebisaTs [da] yovelni adidebdes RmerTsa. maSin moiwia mwuxareba didi, rameTu miicvala zaqaria amirspasalari, Ze sargis amirspasalarisave, kaci didad gadidebuli da yovliTa saTnoebiTa aRsavse, romelica iglova mefeman da yovelman kacman saqarTvelosaman. rameTu aravin mned gamoCenil iyo mTavarTa Soris JamTa amaT, rameTu guarisaganca mo-ve-aqunda: romeli iyo naTesavi artaqse[r]qsi elg[r]Zelisa. da iyo sarwmunoebiT somexi, aramed yovelni saTnoebani | sa[RmrTo]ni da sakacoboni aqundes. da dauteva Svili erTi. maSin mouwoda mefeman ivanes msaxurTuxucessa, Zmasa amis zaqariassa, da ineba aRyvaneba pativsa Zmisa misisasa, da uboZa amirspasalaroba. xolo ivane, saqmisa amisTs gankrvebuli, etyoda mefesa: `pativi ese, romliTa pativ-gicemies Cemda, didad didebul ars da me uRirs var. aramed amas gevedrebi, raTa Zmisa Cemisa saxelsa ara asenebde[n] Cem zeda, raTa ara mrcxuenes nacvlad missa dgomad; aramed aTabagobiTa pativ-mec; rameTu saqarTvelosa Sina ara ars ese wesad Tquen mefeTa winaSe aTabagoba. amiT ganadide wyaloba Seni Cem zeda, raTa

10

15

c296r*

20

25

2 auracxelni c. 6 ziemiTa c. 13 aRavso c. 14 mimarT daucadebeli c. Sdr. br., 332,13. 16 sargiz c. 19 artaqsesi c. 20 saRmrToni] konieqt. kek., RmrTisani c. 25 asenebdes c. * c295v-s 11 striqonze ganmeorebulia teqsti c288v-dan: `warmoavlines winaSe mefisa ... margZelTa da uomrad elT ...~ igi jvaredinadaa gadaxazuli. amas mosdevs wiTuri melniT dawerili slavuri asoebiT gamoyvanili minaweri: , . , . (?) . ese werili rusuli aso ars. me eraj WalaSvils damiweria. ese sweria .

514

basili ezosmoZRuari

axalsa uaRressa pativsa Rirs-myo da aTabagoba miboZo, viTarca wesi ars sultanTa, romel mefeTa gamzrdelTa da sultanTa aTabagobiT umoben; amiT ganadide wyaloba Seni Cem zeda~.
c296v

maSin mefeman usmina vedreba misi da uboZa aTabagoba, | romel ara yofil iyo qarTvelTa mefeTa winaSe da arca vis boZeboda. msaxurTuxucesoba uboZa varams, zaqaria gagelis Zesa, kacsa sapatiosa da laSqrobaTa Sina gamarjuebulsa. esreT iyvnian maradis mefisa winaSe. xolo mefe Tamar zamTar duins iyvis da zafxul kolas da celis tbas, zogjer gardavidis afxazeTs: geguTsa da cxums. xolo maT ukue JamTa Sina iwyes kacTa mTeulTa gandgomad, fxoelTa da didoTa. rameTu didoni mSTvarsa da uxarSavsa Wamen, da mravalni Zmani erTsa dedakacsa miiyvaneben colad; da romelnime uCinarsa rasame eSmaksa Tayuani-scemen da zogni uniSnosa Savsa ZaRlsa, da amas eseviTarsa yofen. xolo fxoelni juaris msaxurni arian da qristianobasa iCemeben. amaT iwyes rbevad, ocad da tyueobad, cxadad da RamiT.
10 5

c297r

maSin mefeman Tamar mouwoda aTabagsa ivanes da yo|velTa mTiulTa: dvalTa, cxrazmelTa, moeveTa, adelTa, cxavatelTa, WarTalTa, da erwo-TianelTa, misca ivane aTabagsa da waravlinna maT zeda. xolo ivanem gonierad yo: aRvida mTasa adisasa da warvlo wueri mTisa da wardga mTasa fxoelTasa da didoTasa, romeli-ese aravis eqmna, arca pirvel da arca Semdgomad; erT kerZo daurCa durZukeTi da erT kerZo^didoeTi da fxoeTi. cnes ra misvla aTabagisa, movides ZRuniTa mefeni durZukTani, moscnes laSqar[n]i da daudges guerds. da iwyes zeidam brZola, rbeva da klva da tyueoba da dawuva; da moswytes uricx kaci dido da fxoeli, da dayv[n]es samni Tueni: ivnisi, ivlisi da agstosi. maSin SeiwrebulTa aTabagisagan mosces mZevlebi, aRuTques msaxureba da xaraja, da misces
20 15

c297v

piri si|mtkicisa, qmnes zavni. da warmoasxa mZevlebi, da esreT gamarjuebulni movides winaSe mefisa [da] rqua: `Zliero mefeo! iqmna brZaneba Seni, da movaoren urCni mefobisa Senisani didoeTi da fxoe[T]i~. xolo mefeman didad daimadla da uaRressa pativsa aRiyvana. da iyo yovelgan mSdoba da warmateba, da dRiTi-dRe Semateba samefoTa RmrTivdaculisa^mefisa TamarisaTa; xolo spani misni ganisuenebden nadirobiTa da burTaobiTa. da TT Tavadni da warCinebulni maradis mefesa winaSe iyvnian; ixarebdes da aRivsebodes niWiTa da saboZvriTa mefisa mier maTisa.
25

mxiarulad ambisagan metyueli piri aw mwuxarebisa mimarT miiqcevis, rameTu megulvebis aw warmoTqma yovlisa soflisa saglovelisa ambisa.

30

4 zaqarias c. 17 durZukeTi] + da fxoeli c. da fxoeTi] c. 18 laSqari c. 20 dayues c. 21 mZevleb c. 24 fxoeli c. uaRresa c. 25 samefosa c.

515

basili ezosmoZRuari

rameTu* viTar didisa kostantines Zmiswulisa ivbimianosisaTs weril ars, romel rqua
c298r

angelozman monazonsa visme, r|omeli iglovda sikudilisaTs ivbimianosisa, viTarmed: `rasa daaklo RmerTman qristianeTa eseviTari mefe, romelsa angelozman daadga grgni saxilvelad yovelTa?~ da etyoda angelozi: `ra ars, bero, rasa gamoeZieb Sen msjavrTa RmrTisaTa? aw gibrZanebs: dascxer gamoZiebisagan magis borotisa! ara uwyi, romel aRmosavleTiT vidre dasavleTamde, ukeTu marTlmadidebeli iyos, arca igi Rirs iyo mefobasa ivbimianosisa, ara Tumca saberZneTi oden!~ egreTve awca iqmna amis didisa mefisa saqme: ara Tu oden saqarTvelo, aramed arca Tu oden yoveli queyana Rirs iyo mefobasa Tamarisasa.
5

c298v

c299r

naWarmagevs gardmodga mefe Tamar da mis winaSe iyvnes yovelni didebulni da warCinebulni. daiurvna da ganagna saqmeni samefosa Tsisani, da ufrosRa eklesiaTa da monasterTani. da mun dgomasa Sina gamoaCnda seni rame momaorebeli Cueni, romeli dRiTi-dRe damZimdeboda | mis zeda; da didxan farvida, raTa aravin Seawuxos. garna urgebel iqmna ra Wiri ara-mimTualveli kurnebisa, maSinRa ganacxada, rameTu dedobrivman uZlurebaman gangrZobilTa Sina medrobaTa ara Tavsidva SeumTxuevelad miSueba agebulebisa. da aqa sabralobel miCns didad erTgulni igi kacni, Tu viTar ugulebels-yves egodeni tkivneuloba misi. rameTu warmoiyvanes kuboTa tfilis[s], da Semdgomad mciredTa dReTa enebaT Cueulebisaebr, raTa dasos ganviden; iswrafdes da mun wariyvanes kuboTave da didad ganZnelda seni igi uwyalo, da kualad warmoiyvanes agaraTa cixesa. da uqm iqmna mis zeda yovelive bunebaTa gamomeZiebloba mkurnalTa elovnebisa. amisTsca iyvnes TT mun da yovelsa adgilsa litaniobani da RamisTevani mimdemni; da cremlTa dinebani ixilvebodes mdidarTa da glaxakTani sworebiT. garna ganCineba winaaRudgomeli iyo, da dReman | iwyo m[i]drekad da mzeman dasvlad da haerman sxuad ferad uferuloba; da ciskarsa dRisasa zeda iwyes Semosad bnelTa RrubelTa: RawuTa maT vardovanTa iwyes daWnobad, da TualTa maT, tbaebr mzisa SemcxromelTa, simrumed mimarTes. elTa maT, msaxurebisagan glaxakTasa araodes dacxromilTa, iwyes mouZlurebad; da ferTa maT, maradis RmrTisaTs maSuralTa, iwyes Sedrekad; da yovelni niSni cxovrebisani sxuad da sxuad ferad ixilvebodes.
17 tfilis c. 24 mdrekad c. * `rameTu viTar ... Tamarissa~ (c297v14-c298r11, Sdr. br., 333,24-334,3): ar aris iv. javaxiSvilisa da s. yauxCiSvilis gamocemebSi. pirvelSi am CanarTis arseboba sul ar aris miniSnebuli (32,30-31); s. yauxCiSvili aRniSnavs, rom es Txroba `ist. da azmaTa~ teqsts ekuTvnis (qcba II, 144, SnS. 2). Sesabamisi teqstisaTvis n. k. kekeliZe, 139,10-23; qcba II, 112,8-17; winamd. gam., 479,11-19.

10 10

15 15

20

25

516

basili ezosmoZRuari zogadman uRonoebaman moicvna yovelni da ara uwyodes, ramca yves. mTavarni icemdes pirTa, glaxakni ityebdes TavTa,* da yovelni nacvlad miupyrobdes TavTa TsTa da SvilTa TsTa RmerTsa, da iTxovdes mis zeda momavalsa sikudilsa: `raTa marto ese darCes da Cuen yovelni mogusren~, amas mobdes. da moecvaT sasuenebeli palatisa, romelsa | aqunda cxedari ubadrukebisa Cuenisa; da Rone Tumca iyo, ecdebodes, raTa ara auflon sikudilsa Semosvlad. ra iyo, romeli ara ixilveboda mun, anu savedrebelTagani gina mwuxarebaTa! garna mwodebeli karTa zeda dga da mbrZanebelisa winaaRdgoma SeuZlebel iyo. brZenman brZnisa netareba aqaca moiRo Tamar, rameTu Semouwoda yovelTa samefosa TsisaTa winaSe missa, ganimtkica Tavi Tsi, da mned mjdomare esreT etyoda: `Zmano Cemno da Svilno! me esera miviwodebi msajulisagan saSinelisa, usaSinelesisa ufros mefeTa queyanisaTa, romelman miuxunis sulni mTavarTani.1 Tquen yovelni TT mowame xarT, rameTu Tavisa Cemisa Tana maqunda siyuaruli Tqueni, da sargebelsa da saTnosa Tquensa ara davakle TToeulisaebr arzangisa, vidremdis gangebiTa RmrTisaTa viyav Tquen zeda mefed. aw | meca warval mamaTa CuenTa Tana gzasa Cemgan ucxosa, brZanebiTa saSineliTa da ganyofiTa sakrveliTa. gevedrebi yovelTa, raTa maradis keTilsa Sina iyvneT masenebel Cemda. aha esera, mkdrad saxlisa Cemisa dagiteveb romelni momcna RmerTman Svilni Cemni, giorgi da rusudan. egeni miixueniT Cem wil da magaT aRmogivson daklebuli Cemi~. Sevedrna yovelTa da miuTualna winaSe xatsa qristessa da juarsa cxovelsmyofelsa. da merme ukanasknel ma aRmouteva, da yovelTa mSdoba misca esreT metyuelman: `qriste, RmerTo [Cemo] mxoloo, dausrulebelo meufeo caTa da queyanisao! Sen Segvedreb samefosa amas, romeli Sen mier merwmuna, da ersa amas, patiosniTa sisxliTa SeniTa mosyidulsa, da SvilTa amaT CemTa, romelni Sen momcen, da merme sulsa Cemsa~. | maSin ganvides yovelni mwared mtiralni. da Tamar daiZina Zili igi marTalTa Tuesa invarsa i.** da aRivso mze qarTlisa, da saflavman sadidebelad Tsad daguaWirva cxovreba msoflio yovelTa qristianeTa.
22 Cemo c; Cemo br., [Cemo] jav. 27 aRivso] aResrula br., jav. * TavTa] + da isxmodian TavTa nacarsa da mtuersa. aTabagi da (br., 334,23). igive sityvebi ganmeorebulia CanarTis saxiT iv. javaxiSvilis gamocemaSi (33,16). s. yauxCiSvili miuTiTebs, rom es eqscerpti `ist. da azmaTa~ teqstidanaa (qcba II, 145, SnS. 1). Sdr. k. kekeliZe, 139,28; qcba II, 113,2; winamd. gam., 479,22-23. ** sxvadasxva nusxaSi am TariRs qronikonebi mosdevs: uia an ul (n. qcba II, 146).
1

c299v

10

c300r

15

20

25

c300v

fsalm. 75,13.

517

basili ezosmoZRuari aqa raRa jer-ars Tquma, garna bavTis RaRadi, bneli unaTlo da glova unugeSiniscemo? rameTu vin iyo nugeSinismcemeli, odes mwuxareba zogadi iyo yovelTaTs? satuxel iqmna piri queyanisa, aReparsa yovelTa Tavisa Tmani mxolod saxelisa oden mqonebelTa. masa Tana vaebisasa quesknelnica SeiZrnes,1 yovelni flasiTa [Seimosnes]. esreT guanda, daRaTu Cuen Tana iglovs ca da yoveli sofeli. maSin ukue aRmoiyvanes da mcireTa Sina dReTa mcxeTad dadves, da merme ukanasknel TT munve gelaTs daamkdres Tssa Sina samarxosa, did|ebad mun Sina damkdrebelTa papTa da mamaTa misTa, saxelovanTa didTa mefeTa Tana.* icvala** feri qarTvelTa mxiarulebisa, rameTu ganbicnes bageni maTni, romelTa pirsa Sina pirvel sxua arara moaqunda, viTar `Tamar~. rameTu saxlTa zeda akrostixorad Tamaris SesxmaTa daswerdes, beWedTa da danaTa da arganTa Seamkobdes da zeda Tamaris qebasa daswerdes. da yovelTa pirni erTbamad mza iyvnes, raTa Rirsi rame Tamaris saqeblobisa sityua aRmoTquan: yrmani memrowleni ganpebasa Sina ornatTasa Tamaris qebaTa meleqseobdian; erays myofni meebneni gina meCangeni Tamaris SesxmaTa musikelobdian; frangni da berZenni zRuasa Sina myofni menaveni niavkeTilobaTa Sin[a] Tamaris qebaTa ityodian. esreT yoveli sofeli savse iyo mismieriTa qebiTa, da yoveli ena adidebda, romelsaca oden saxeli misi asmiodes. | xolo saqmeTa misTaTs radRa samar ars Tqmad? rameTu kidiT kidedmde ganismnes, viTarca TT mowame ars yoveli Cuen mier xiluli. sitysaebr brZnisa, ara ucTomeloba mgonies Zalisa uzeSTaessa mecadinoba; rameTu dawyeba da aRsasruli amis elyofisa srulebiT [esreT] Cans, [viTarca] simZimesa da patiosnebasa Tana oqrosasa qarquetisa namusrevi. rameTu vin ra warmoTquas Rirsi amisTs, gina ra vin pirvel aqos, anu romeli ukanasknel?
2 iyos1 c. 3 yovelTa + Tavisa didebisa Tana br., jav. es sityvebi (Tavisa didebisa Tana) variantebSia miTiTebuli (qcba II, 146). Tmanica br., yauxC., Tmani[c]a jav. 5 Seimosnes konieqt. jav. iglovsca c, iglovs ca, iglovdes ca br., iglovsca da jav. 12 beWedTa + zeda c. 17 yovelni c. 22 esreT] c, esreT br., jav., yauxC. viTarca] c, viTarca br., jav., yauxC. * `Tana + da dauteva samefo Tsi Zesa Tssa laSas~ (br. 335,31). es sityvebi, romlebic c-Si ar aris, dadasturebulia zog xelnawerSi da misdevs `ist. da azmaTa~ teqsts. es aRniSnuli aqvs s. yauxCiSvils (qcba II, 146, SnS. 2). Sdr. k. kekeliZe, 140,1; qcba II, 113,8; winamd. gam., 480,3. ** Txzulebis bolo nawilis avtoroba (`icvala feri ... davidumoT~ c301r2-305v10, Sdr. br., 336,1338,30) sadavoa. gansxvavebuli azrebi am monakveTis SesaZlo avtoris vinaobis Sesaxeb gamoTqmuli aqvs mraval specialists. navaraudevia, rom teqstis bolo monakveTi Tamaris meore istorikoss ar ekuTvnis.
1

c301r

10

15

c301v

20

fsalm. 76,17.

518

basili ezosmoZRuari simdable uzomo, simaRle Seusworebeli, simSde saqebeli, simqise jerovani, lmobiereba mowle, mowyaleba Tanalmobili, umankoeba uzakueli, siwrfoeba usicruo, saxiereba zogadi, siuxue aRuzuavebeli da Tavi yovlisa keTilisa SiSi RmrTisa1 da msaxureba misi Seuorgulebeli; romeli-ese yoveli aman esreT moigo, viTar verca erTi sxuaman vervin. da wamebs amas yoveli maxlobeli samefo gareSemo qarTl|isa, Tu raodenni daglaxakebulni mefeni ganamdidrna, raodenTa mimZlavrebulTa ukun sca samefo Tsi, raodenni gandevnilni samefod Tsad kualad agna da raodenni sikudilad dasjilni ganaTavisuflna. da amisi mowame ars saxli SarvanSe[lTa] da darubandelTa, RunZTa, ovsTa, qaSagTa, karnu-qalaqelTa da trapizonelTa, romelni TavisuflebiTsa cxovrebasa amis mier iyvnes da mterTagan uzrunvelobasa. xolo sjulTa mimarT saRmrToTa vin iyo esreT moSurne, gina simdabliT Tavisa momdrekel, rameTu Tevdosi didsaca aRemateboda! locvani da RamisTevani, romelni palatsa Sina amissa aResrulebodes, saeWuel miCns meudabnoeTaganca; xolo marxvisaTs raRa vTqua? rameTu wesi iyo monazonTa da mamxilebel udebTa eri palatisa. egreTve siyuarulisaTs xucesTa da monazonTasa nametnav ars Tqumad, rameTu wesierad cxorebulni kacni | maradRe iyvnian winaSe missa, da maxlobelad sasuenebelisa miscis maT sayofeli, da TT zrdidis sazrdeliTa da yovliTa samriTa, raca unebn. da ukeTu maTgani vinme iyvis uZlur, TT mivaln moxilvad da nugeSiniscemad, da TT ganumzadebn cxedarsa da sarecelsa. xolo glaxakTaTs ganeCinnes sarwmunoni zedamdgomelni; da yovlisa samefosa misisa Semosavalni, raca iyo SinaT da gareT, yovlisa naaTali glaxakTa miecemoda dauklebelad erTisa qrTilisa marculamdeca. da amas yovladve ara [h]gonebda qvelissaqmed, miTualulad winaSe RmrTisa; rameTu, raJams moicalis martoebiT yofad, myis aRiRis sasTueli gina sakeravi, da naSromsa mas TsTa elTasa xucesTa da glaxakTa ganuyofn TsiTa eliTa. esreT wesiTa, ganmtkicebuliTa RmrTisa saxierisa saTnoebisaTa, ara dawyebisasa mixedvida, aramed aRsasrulisaTa; da, viTarca mze, sworpatiobiT yovelTa zeda ganu|teobda naTelsa TsTa SaravandedTasa; esreT wyalobiTa yovelTaTa moizidvida wyalobad RmerTsa, esreT gamoifrdida JamTagan, esreT ganaZlierebda megobarTa, daRaTu araraT sicruiT mogebuliTa da usamarTloTa.
7 ukunsca] ukunca c. 12 didisaca c, didsaca br. did<i>saca jav. 24 miTualvad br., jav., yauxC. 29 ganu|ganuteobda c. 30 RTisa c, jav. RmerTisa br., RmrTisa yauxC.
1

c302r

10

15

c302v

20

25

c303r

30

fsalm. 110,10.

519

basili ezosmoZRuari araodes momedgrda Jamisagan, arca udeb iqmna odesca gangebisaTs, araodes auqma goneba misda rwmunebulTa saqmeTaTs, ara daumZima krTomasa gonebisasa damzidveli rame Cukenebrivi; arca simdablesa mirida, arca simaRlesa ganeyena, arca sitkboeba Jamieri umoTno-yo, arca saSineleba Seuracx-yo; yoveli ganzava yovliTa, raTa srulebiT srulisagan warmoaCinos Tavsa Soris Tssa. uRafroba maarsebelisa ganugmobelad daicva, raTa moqcevsa Sina simrgulisasa ararad elmad da ucxod midrkes, arca gardayves savsebelisa | duRilsa Sina, arca moakld[es] STazidvasa Sina sablisasa; aramed metad damdablebulman gonierisa gonebisagan iyovlisfera garemod, raTa moqcevi Tsi martiobiT ixilvos guarsa Sina anagisasa Seuyofelad vnebaTa. isurvebda da sasurvel iyo, iwadebda da sawadel iyo, iqeboda da saqebel iyo, [h]natrides da sanatrel iyo; da arara iyo sxua keTili, raca-igi ara iyo mis Soris. urCni Tsni daamdablna da moyuareni aRamaRlna. ara iRuwida umezoblobasa, arca SerTvida saxlsa saxlsa zeda, arca agaraksa agaraksa zeda ucxosa,1 aramed Tsi mamuli Zueli kma-iyo, raTa ara usamarTlod hgonon da mimxueWulad, vinadgan samarTalmanca zenaman ubWo marTalsa. ara SinebiT uTqmida mezobelTa, aramed ufrosRa scvida maSinebelTagan, da maT saSinel[h]yofda mterTa zeda. Sors ganiota wurblis msgavsi vermaZRrisoba, vin ara ge|slovan [yo] nayofi, da arca bugrian naSromi. bWed jda Soris Tavisa Tsisa da mezobelTa mefeTa, ara miSuebad brZolisa, arca gardadebad uRelsa mZlavrobisasa urTierTas, da saxed Tavsa Tssa miscemda; da amisTs maT zeda meore solomon iqmna mefeTa Soris; da ara erTi sabeli2* aRZra survilad, aramed yovelni, romelTa esma saxeli misi, vina didTa mefeTa cudad Seracxes Tsi bedkeTiloba ver-xilvisaTs misisa. kninRa da yovelsa zRuasa aRmoiwredda Tsad, viTarca Rrubeli, yovelTa zeda msxurebeli tkbilTa wmaTa. ganigemne yovelni matianeni, ZuelTa gina axalTa mefeTa maqebelni, rameTu gardaemata Tamaris saqmeTa WeSmaritebiT saqebeloba sitysaebr pirvelTasa; saxa8 moaklda c. br., jav., yauxC. 18 yo] c, br., [yo] jav., yauxC. 22 meored c, meore br., jav., yauxC. 27 Tamaris] samaris c. * `erTi sabeli~: meore sityvas iv. javaxiSvili kiTxvis niSans usvams (36, SnS. 2). s. yauxCiSvilis konieqturaa: erTisa guli (qcba II, 148). bibliuri paralelebi `sabel~ sityvisaTvis pirvelad miTiTebuli aqvs al. gamyreliZes (Tamaris meore istorikosis Txzulebis erTi adgilis garkvevisaTvis. `masalebi saqarTvelos da kavkasiis istoriisaTvis~, nakv. 30, 1954 w.).
1

c303v

10

15

c304r

20

25

esaia 5,8.

III mef. 10,1-3; II neSt. 9,1-9.

520

basili ezosmoZRuari rul iyo TxrobaTa Sina da kdemul ganmswavlelobiTa, Semxebel lbilobiT da ganmwurTel sitkboebiT, mguemel mowyaleobiT da Semrisxvel | TanalmobiT, raTa yovlad yovliTurT ganugmobel aCuenos Tseba RmrTisa. sanTeli iyo gonierTa da ugunurTa, pirvel[Ta] ganmanaTlebel da meoreTa damwuel; aRri iyo uwesod mkrTomelTa da dez udebTaTs; kanoni sircxlisa moxucebulTa da kuerTxi rkinisa1 WabukTaTs; keTilmavalTa sibrZniT mcvel, xolo mborgaleTa Tualuxua[ma]d mguemel. mRdelTmoZRuarTa Seimoses SiSi; mRdelTa daicves wesi Tsi; monazonTa moiges wesieri moqalaqoba; mTavarni ganiswavlnes2 siwmidiTa cxovrebad da simarTliT slvad; erni ganemtkicnes SiSiT monebad RmrTisa da erTgulebiT ufalTa TsTa; yrmani ganiwuarTnes moZagebad ujerosa usjuloebisa, rameTu bilwebaman uwesoman da yrmebrivman mborgalebiTman borgneulobam verca Tu kuali pova | dReTa TamarisTa. vina da TT ginebadca Sors iyvnes, romelnica palatsa Sina Rirs iyvnes gina karsa zeda msaxurebad. esreT yovelsa Sina dacviTa RmrTisa mcnebaTa moigo wyaloba RmrTisa, da akurTxa RmerTman cxovreba misi da ganamravla nayofi misi da Tavwarsxmul-yo msgavsad werilisa: naTeli aRmoubrwyinda marTalsa3 ganTiadisa Tana, da meuRle misi sixaruli SuadRe da mwuxri4 mSdobiT daiZina5 sarecelsa zeda Tssa. Seamkuna RmerTman dReni misni patiosnebiT da Jamni misni mSdobiT. da mefobasa Sina missa ara SeiWua piri misi amisTs, rameTu araodes gare-miaqcia eli saTxovelisagan qurivTa, obolTa da mimZlavrebulTasa. warvlna dReni misni sixarulsa Sina amisTs, rameTu maradRe axarebda yovelTa glaxakTa da davrdomilTa. da ukanasknel warvida mamaTa TsTa Tana, da SeeZina; | da dautevna orni Svilni, giorgi da rusudan, Suenierni, sawadelni, sasurvelni da saqebelni, SeqmniT sefis pirni, gonierebiT aRsavseni, sibrZniT Semkobilni da yovliTa sikeTiTa srulni. Tamar ocdasamTa Sina weliwadTa Seawyudia yoveli guari keTilmefobisa. aqa davSi sitysa wyoba, momavalTaTs yovelTagan awindelTa sxuaTa Zlevisa micemiTa yovelTa, da umjobesad Sesatys SesaZlebelad saxismetyuelebasa uaRresisa [sitysasa] povniT, da amisTs Cuen mier dumiliT pativ-cemiT davidumoT.

c304v

10

c305r

c305v

15

20

c305v

25

4 pirvelTa br., jav., yauxC. 6 Tualuxuad c, Tual-uxuad br., jav. Tual-uxuavad yauxC. 7 mRrdelTmoZRvarTa c. mRrdelTa c. 28 sitysasa] c, sitysasa br., jav., yauxC.
1

fsalm. 2,9.

fsalm. 2,10.

fsalm. 96,11.

fsalm. 54,18; fsalm. 64,9.

fsalm. 4,9.

521

basili ezosmoZRuari

10

15

522

JamTaaRmwereli

aswlovani matiane I matiane aswlovani


M365v Q156r m249v* M366r m250r T247r R342v

R343r

M366v

1. | amas sanatrelsa sicocxleSigan daedga grgni Zisa maTisa g|iorgisda, romelsa laSobiTca uwoda. iyo wlisa | aTcametisa, raJams daidga grgni mefobisa da mefeman Tamar miuloca mefoba, xolo raJams miicvala Tamar, iyo Tana laSa a|Trvametisa wlisa. | dauteva mefoba Zesa Tssa, xolo naTesavsa qarTvelTasa Tavcema, mwuxareba, vaeba da glova, rameTu cocxalnica Casrul iyvnes jojoxeTs mkdrni samefosa misisani, da egreTca jer iyo. Semdgomad misisa daipyra mefoba Zeman Tamarisman laSa giorgi, romeli iyo taniT Zlieri, mned moisari, nadimobaTa Sina moswrafe, laRi da TTbuneba. da umetes amisTs ganlaRebul iqmna, rameTu daemorCilnes yovelni winaaRmdgomni misni keTilad mosenebulsa da RmrTismoyuaresa dedasa missa da uSfoTvelad da wynarobiT daeteva samefo da yovelni maxlobelni maTni moxaraje Seeqmnes, viTa ganZelni da mimdgomni, naxWevnelni da karnuqalaqelni, da sxuani mravalni. ZRuniTa da xarajiTa movidodian missa mas Jamsa, iSuebda, ixarebda da yovelgan iyo mxiaruleba. da iwyes ganZiT gandgoma, arRara mosces mefes xarki. amisman mcnobelman mefeman laSa mouw|oda yovelTa spaTa saqarTvelosaTa, imerTa da amerTa, margrZelsa ivanes, romelsa maSin pativi aTabagobisa minebeboda dedisa maTisa Tamarisagan, rameTu iyo aTabagoba isre gandidebu|li, iyo umetes sxuaTa erisTavTasa. ese iyo vaziri karsa mefisasa. Tqua mefeman: `vinaTgan mefeTa Soris brwyinvaleman da
3 sicocxleSigan] sicocxlesa Sina Tssa R. Zisa maTisa giorgisda] Zesa maTsa giorgis MQTm. 4 laSobiTca] laSorica Mm, laSolica QT. 7 Tavcema R, cema MQTm. da glova MQTm. cocxalnica T] cxovelnica, cocxliv R. 8 egreTca jer iyo] jereTveca agre (T: egre) iyo MQm. 10 mne da moisar MQTm. laRi da TTbuneba] laRad TviT Sveneba (QT: buneba) Mm. 11 ganlaRebul iqmna MQm. 12 keTilad] kvalad MQm. da uSfoTvelad] dauSTvelad MQm. 12-13 dawynarebiT R. samefo] + Ts R. 13 maxlobelni] maxarobelni (T: mxlebelni) MQm. 15 missa] misa (m: mis) MQT. mas MQTm. iSuebda ixarebda da yovelgan iyo mxiaruleba] iyo iSvebda da yovelgan (yvelgan m, yvalgan M) maxarobeli MQTm. 16 da iwyes] maSin iwyes R. gandgoma] + da R. xarki] + xolo R. mcnobelman] msmelman R. 18 ivanes] ioanes R. minebeboda] miniWeboda R. 19 isre gandidebuli, iyo umetes sxuaTa erisTavTasa] umetes sxvaTa erisTavTasa gandidebuli R. 20 Tqua] + maSin R. mefeman] + viTarmed R. * `aman didman da saxelganTqmulma cxorebasa Sina dauteva mZleoba qarTvelTa gamarjvebisa~ (m).

10

15

20

523

JamTaaRmwereli sanatrelman dedaman Cemman damiteva mefoba, yovelni winaaRmdgomni papa|Ta da mamaTa CemTani moxarajed Seqmna da dReismomde morCilni brZan|ebisa Cuenisani arian. aw ganZis aTabags sawunel uqmnie da xarkisa arRara nebavs mocema. me esreT ganmizraxavs, raTa Suri vagoT ganZasa zeda da Tquen Sromasa SegamTxo. ZaliTa da TanadgomiTa TqueniTa daucemia sanatrelTa papaTa da mamaTa CemTa didTa sultan|Ta Zlierebani. aw miiReT Cemgan pativi da niWi da aRvimedroT ganZasa zeda, raTa sxuaTa mterTagan ara sawunel viqmneT. SewevniTa RmrTisaTa da warZRuanebiTa patiosnisa juarisaTa | da siqveliTa TqueniTa vsZloT mterTa~. viTar esma yovelTa warCinebulTa samefosaTa, ganixares da daumtkices da rques, viTarmed: `didi nugeSiniscema moguemata RmrTisa mier, rameTu gpoveT axovani da goliaTi, gorgasliani da daviTiani, msgavsi maTi. mindobiTa RmrTisaTa da ZaliTa TqueniTa davimorCilneT urCni mefobisa Tquenisani da SevananoT yovelTa urCeba Tqueni~. daamtkices laSqroba da ganZis darbevasa waremarTnes TT mefe spiTa didiTa. ver wina-aRudges ganZelni da moaores ganZis queyana, aRiRes tyue da natyuenavi uricx | da moadges qalaqsa ganZisasa, moadges gare da mraval dRe ebrZodes, da yovelTa dReTa gamovidian qalaqis karsa brZolad CaliSad, aqaTca da muniTac urCeulesni ebrZodian. 2. maSin ineba mefeman gareSemovla qalaqisa mcirediTa laSqriTa, da viTar | movlida mtkurisaken quemoT, cnes ese ganZis myofTa, yovelnive aRiWurnes, kaci Wurvili viTar aTi aTasi. xolo mefes | hyva oTxi aTasi kaci oden, amaT Sina umetes mesxni, rameTu erTkerZo margrZelni dges, erTkerZo her-kaxni da somxiTarni, qarTvelni da Torelni; erTkerZo afxazni, dadian-bedianni da lixTiqiTni zedmokidebiT urTierTas. viTar movlida mefe, icnes, ganaxunes karni da, viTarca mecni, zeda-miudes. da ixila mefeman laSa simravle maTi uSiSiTa | guliTa, ganmnobiTa spaTa misTa. egreTve spani, mefisaTs sikudilad ganmwirvelni, etyodes: `sikudilamdis viRuawoT da davdvaT Tavi sasikudilod da ara varcxnoT pirvelsa omsa mefobisa Senisasa~.
2 moxarajeT] moxarkeT R. dReismomde] + da R. Cuenisani] Cemisani R. 4 SegamxTo] + rameTu R. 5 CemTa] CuenTa R. Zlierebani] ZlierebiTa Mm. + yovliTurT da R. 8 warZRuanebiTa] warmoZRvanebiTa Mm. patiosnisa juarisaTa QTR. siqveliTa] siqaduliTa MQTm. vsZlioT] vZebnoT m, vsZloT R. 9 warCinebulTa] + yovelTa QT. 10 viTarmed] rameTu (M: rameTo) QTm. rameTu gpoveT MQTm. 11 goliaTi] guliT (Q: gliTi) MTm. 13 waremarTnes] warmarTes MQTm. 15 moadges gare Mm. 16 gamovidian] gamovidodes Mm. CaliSad] Clibd MQ, Calibad Tm. 20 aTasi] aTasni Mm. 21 mesxni] + iyunes R. her-kaxni] erni ( m erTni) kaxni MQT. 22 dadian-bedianni] dadiani bediani MQTm.MlixTiqiTni] lixts (laxtas m) iqiTni MQTm. 23 viTar] xolo maSin viTar R.

m250v Q156v

T247v

R343v

10

M367r

15

m251r

R344r

20

T248r

25

524

JamTaaRmwereli da myis mietevnes u|rTierTas da iqmna brZola Zlieri da didad sastiki. da miecnes pirsa maxlisasa umravlesni rCeulni ganZisani. TT mefe laSa wina mieteva mned da Zlierad, TT goliaTi mklaviTa saniTa da eliTa goliaTiTa, romlis Tana wina-mbrZolobdes Zlierad yuaryuare | jayelisa Svili pirmSo, bibila gurkeli, boco bocos Ze, memnas Zma, rameTu eseni wina-ganewesnes. viTar ixiles simne | maTi ganZelTa, swrafad ivltodes pirisagan maTisa, da sdevnes viTar karTamde | qalaqisad, mciredRa Seivltodes qalaqad, da umravlesi tyue yves da zogni moisrnes. amisni mxilvelni dedani Zlierad icemdes mkerdsa maTsa da sayelosa TmiTurT ifxurides, da ganaZlieres yivili da zriali. yovelgniT garemomdgomTa laSqarTa esma da mefesa momarTes, xolo mefe, uvnebelad daculi RmrTisa mier, igi da misni winambrZolni Tavadni saxelovanni moegebnes, romlisaTs laSqarni da Tavadni mbrZolni daamtkicebdes arRara yofad molaSqred da arca karsa mefisasa yofad. xolo mefe igi hunisagan Camoda da evedra Sendoba umecrebiT qmnulebisa. esreT mivides karvad sixaruliTa. msgefsamdi iyo mxiaruloba da gacema laSqarTa zeda. esreT SemWirda aTabagi ganZisa da evedra, raTa ganuCinon | xaraja pirveli, romeli ismina mefeman da uku-sca tyueni fasiTa da mravliTa ZRueniTa, TualiTa da marg|alitiTa, oqroTa da vecxliTa. mivida TT mefe tfiliss da aRavso saqarTvelo ZRuniTa, rameTu iyo yovelTa mefeTa umetes ux da | aravisTs moSurne, mlocvel, mmarxvel, ganmkiTxvel da mowyale. aramed ukanasknel midrka siboroted TanamiyoliTa uwesoTa kacTaTa. viTarca solomonisTs weril ars, romeli SeacTunes dedaTa, egreTve ese _ uweso kacTa, viTarca quemore sityuaman sacnaur yos. viTar ganisuenebda nadimobiTa da msmurTa Tana midrka siborotemdi, viTar weril ars israilTaTs: `dasxda eri igi Wamad da smad, da aRdges simRerad~. xolo smaman mRerasa da siRodasa da nayrovanebaman sibilwesa umetes gardaria, ganiSorna vazirni sanatrelisa, dedoflisa da | mefisa wesiTa mswavlelni. Seiyara
1 miecnes] ecnes MQTm. 4 bibila] Sibla m. 5 memnas] memnis MQTmR. 6 maTisa] mneTasa (mneTas m:) MQT. da sdevnes] dasdves MQm, da sdives T. 7 qalaqad] qalaqiT MQTm. 8 mxilvelni] maxarobelni da MQTm. maTsa] missa MQTm. 10 uvnebelad] uneblied MQm. 11 saxelovanni] + da mravalTa saxelovanni MQTm. 12 molaSqred] molaSqreTa MQTm. 13 hunisagan] unisagan MQm, onisagan T. Sendoba] + da MQTm. 15 ganuCinon] ganuCina MQTm. 18 da aRavso] sula MQTm. ZRuniTa] + mimRebi mivida MQTm. 20 aramed ukanasknel ... sacnaur yos] MQTm. 22 nadimobiTa kikn., nadirobiTa QTR, nadirobda Mm. 23 israilTaTs MQTm. 23-24 da smad MQTm. 25 smaman] samman MQT. mRerasa] mReralsa MQTm. siRodasa da] salodosa MQm, salodsa T. umetes gardaria MQTm. 26 ganiSorna] ganibirna MQT, ganibarna m. sanatrelisa] sanatrelni MQTm.

Q157r

M367v R344v m251v

10

T248v

15

R345r

M368r

20

25

m252r

525

JamTaaRmwereli Tanamoasakeni msmurobiTa da dedaTa uwesoTa TanaaRrevad, romel esoden usaxurobad miiwia, romel odes|me msmeli friadisa Rnisa, tfiliss myofi, wariyvanes rindTa Tana, raTa mun ganiZRon sibilwe Tsi. xolo rindni, mefisa mislvisa | aramgonebelni da RniT ucnoboqmnilni, zeda-moetevnes mguemelni Zlierad, vidremdi erTica Tuali marjuene xedvisagan uxedvo yves. 3. amisni mcnobelni Tavadni saqarTvelosani friad mwuxareni, da umetes ivane aTabagi da varam gageli, zaqarias Ze, ganeyenebodes darbazs yofisagan: `ara TavsvidebT Sensa mefed yofasa, ukeTu ara ganeyeno borotTa kacTa siaxlesa da avsa wessa, romelsa iqm~. xolo mefeman Seinana da aRTqua simtkiceTa mier aRara qmna Tnier maTisa ganzraxvisa. daRaTu aRasrulebda, aramed Zlierebda mteri uCino, ver arwmunes colisa sma, viTarca ars gulisTqmis mier | Semwveloba dedaTa mi|marT. misrulman kaxeTs, sofelsa erTsa, veliscixesa, ixila qali friad qmnulkeTili da myis aRtacebul iqmna gulisTqmaTa mier da damviwyebelman daviTis da uriis colisa mimarTisa saqmisaman mswrafl Tsad miiyvana da Seiyuara. da muclad-iRo dedakacman da Sva yrma, romelsa | uwodes daviT. ese igi ars daviT, romel ukanasknels|a didTa gansacdelTa Semdgomad mefe iqmna, romel quemore sityuaman sacnaur yos. ese yrma aRsazrdelad misca dasa Tssa rusudans, romeli-igica mxolo esua Tamarsa, romelTa Zmebrivisa da debrivisa siyuarulisa umetesoba aqunda urTierTas. amaT warmarTebulobaTa da dawynarebulobaTa Sina iyo mefe da yovelgniT niWi da ZRueni mouvidodes moxarkeTa mier karvad mefisa. mxiaruliTa piriTa movlidis samefosa missa gansagebelTa saqmeTaTs. gardavidis queiTi ajameTs, nadirobdis cxums da afxazeTs da ganagnis saqmeni mandaurni. da sTuelTa STavidis tfiliss, xolo sazamTrod dadgis durs somxiTisasa da mier brZodis ganZelTa. zafxulis aRvidis Tavad mtkurisa, dadgis kolas, da movidodian winaSe missa moxarkeni ZRuniTa xlaTiT da saberZneTiT.
1 da MQTm. usaxurobad] usaxurobda MQ. 2 tfiliss] TaflWesa T. 3 mun] man MQTm. rindni] rindniman MQm, rindis mn T. 6 mwuxareni] mbrZolni MQTm. ivane MQm. 7 ganeyenebodes] ganeyvebodes MQTm. 7-8 Tavs-videbT] Tavis vedrebiT MQTm. 8 yofasa] wyalobasa MQTm. kacTa siaxlesa] kacisa saxlsa MQTm. 9 romelsa] romeli MQTm. 10 Zlierebda yauxC., Zlierebad MQTm. 11 colisa sma] cilisa (cilsa) sama Mm, clisa sma QT. Semwveloba] Semwvaleba MQTm. 12 kaxeTs] ks QT, kargs Mm. 13 uriis] huris MQTm. 17 yos] qmna Mm. aRsazrdelad] aRizarda da MQTm. romeli] Zali Mm. 18 esua] + da igic Mm.1 Zmebrivisa da debrivisa] Zmebrivisa da ebrivisa QT. romebrivisa da ebravisa Mm. 20 amaT] amiT MQTm. 21 movlidis] mivlidis Q, mivlides MTm. 22 gansagebelTa] gansagebeliTa MQTm. nadirobdis] nadirobda Q. nadirobad MTm. 23 ganagnis] ganages MQTm. STavidis] SevidiT MQTm. 25 Tavad mtkurisa] Tvad mtkvarsa, dvad mtkavars (mtkvars) Mm. 26 xlaTiTa] xaliaTiTa M, xalipaTiT m.

Q157v R345v

10

T249r M368v

R346r m252v

15

20

25

526

JamTaaRmwereli amaT gansuenebasa Sina myofman ara in|eba qorwineba colisa. amisTs Sekrbes | kaTalikozni, efis|kopozni da vazirni, moasenebdes: `ara jer-ars, raTa mevali gesuas da ara coli, viTarca daswers mociquli, piri qristesi, pavle: `qorwili wmida ars da sawoli Seuginebel. xolo msiZavni da memruSeni sajnes RmerTman~. xolo mefesa ara eneba. warguares qali igi, deda daviTisi, da qmarsave m|issa misces. xolo arca maSin eqorwina meuRlesa, aramed ego uqorwineblad. rameTu iyo ese laSa giorgi mne, a|xovani, Zlieri, laRi, ampartavani, Tavedi, TTbuneba, viTarca miTquams, ux, saxiobismoyuare, Rnismoyuare da gemoTmoyuare. da mSdoba iyo samefosa Sina missa da Seqceuli iyo smasa da Wamasa, romlisaTs dasweren mamani: `samni arian mizezni vnebaTani, romelTagan iSvebian yovelni borotni: gemoTmoyuarebani, vecxlismoyuareba da didebismoyuareba. amaTni pirmSoni arian siZva, mruSebani, risxva, mwyinaroba, ampartavaneba. amaT borotTagan gamovlen orcTmoyuarebani, uwesod | nebisa midevnebani, romlisa TTeulad ara ars Jami aRwerad, viTarca winaswarmetyuelica itys: `Wama iakob, ganZRa, gansxua, gansuqna da dauteva RmerTi, Semoqmedi Tsi, da ganudga RmerTsa, macxovarsa Tssa~. egreTve iqmna naTesavsaca amas Sina qarTvelsa, rameTu ganZRes da iSuebdes, uwesoebad midrkes siZvaTa da mTrvalobaTa Sina u|gunurni kacni, mefis karsa zeda ara yofis Rirsni da aw karsa zeda myofni. daRaTu kaTalikozTa orTave da TavadTa amis samefosaTa da umetes ivane aTabagsa umZimda saqme ese, arRara inebes mas Tana samaradiso yofa, aramed ganeSornes da Ts-Tsad iyofodes. amisTs aRmoscendes mizezni codvaTa simravliTa saqarTvelosa moorebisani, romeli quemore sityuaman cxad-yos. 4. queyanasa mzisasa, aRmosavleTiT kerZo, romelsa ewodebis Cin-maCini, gamoCndes kacni vinme sakrvelni adgilsa, yarayurumad wodebulsa, ucxo | saxiTa, wesiTa da Sesaxedavadca. | rameTu arca ZuelTa wignTa sada ipoebis ambavi maTi, rameTu arian ucxoena, ucxosaxe, ucxocxoreba. purisa gemo ara icodian, orciTa da pirutyuTa | sZiTa cxovndebodes. xolo iyvnes taniTa srul, guamiTa axovan, Zlier feriTa,
1 amaT] amiT MQm. 2 jer] jera MQm. 3 daswers] dasces MQm. mociquli] mocaqulni MQm. pavle] pirvelve MQm. qorwili] qalwuli MQTm. 4 da sawoli Seuginebel MQTm. msiZavni] msiZvani Mm. 8 saxiobis] saxeobisa MQTm. 10 mizezni vnebaTani ... borotni MQTm. 11 da MQTm. pirmSoni] + mruSebani MQTm. 12 gamovlen] romel ars MQTm. 13 midevnebani] mimdgomlobani MQTm. Jami] Rame MQTm, Rmi T. 14 Wama iakob ... Tsi] ganZRa, ganisvena iakob MQTm. 15 Tssa MQTm. 16 rameTu] raTa MQTm. iSuebdes] iSoebdes Mm, iSobdes T. 17 midrkes] midrikes MQ. siZvaTa] + mruSebaTa da m. myofni M] mfni Q, mefeni Tm. 19 aTabagsa] aTabagisa MQTm. 19-20 umZimda ... iyofodes MQTm. 23 gamoCndes] gamouCndes MQTm. 24 yarayurumad] yaryumorad MQTm. 25 arian] ara MQTm. 26 saxe] saxed MQTm.

M369r Q158r R343v

T249v

m253r

10

R347r

15

M369v

20

R347v m253v

25

T250r

527

JamTaaRmwereli Suenier, spetak orciTa, TualiTa mcireWurit da greman, ganzidul da saCino, TaviTa did, TmiTa Savi da Sir, Sublbrtyeli, cxriTa mdabal esoden, romel Rawuni umaRles iyvnian cxr|Ta, da mciredni oden nestuni Cndian cxriTa, bageni mcire, kbilni Sewyobilni da spetak, yovlad uwueruli, eseviTari aqunda umsgavso saxe. da nu vis gikrs, romel aRmatebuli rame Sueniereba aqunda amaT mamaTa da dedaTa. amas Tana moego sim|ne, moisarni iyvnes rCeulni, magriTa mSldiTa ucdomrad msrolelni, romelTa nakravsa veraman saWurvelman umagris. ufros cxensa zeda iyvnes mne, rameTu aRzrda maTi cxensa zeda iyvis, saWurvelisa arasa mqonebelni, mSldisa da | isrisa kide. ese iyvnes kacni gansakrvebelni, rameTu ixilni ra, sulel sagonebel iyvnian, xolo yoveli sibrZne ipoeboda maT Soris da yoveli goniereba moego _ mciremetyueleba. da tyuvili sityua yovlad ara iyo maT Soris, ara Tual-axunian pirsa kacisasa, arca didsa, arca mciresa, da umetes sabWoTa Sina, rameTu keTilni wesni epyrnes, Cingiz yaenisagan gan|Cenilni, romelTa TTeulad warmoTquma grZel ars. amaT aqunda sjulad erTisa RmrTisa ukudavisa Tayuaniscema. piri mzisa aRmosavleTiT qnian da samisa Coqisa qna da samjer Tayuaniscema da Suas TiTisa cersa zeda da nebsa dadeba da datkacuneba, da meti arara. xolo uiRurni kerpismsaxurni iyunes, romelTa qujinad | umobdes. xolo moipoes werilica ama mcirediTa asoTa, rameTu aTequsmetiTa asoTa dasweren wignsa, romel advil saswavloca ars da advil gulismissayofica. amaTve Seqnes qoronikonis saxed aTormeti weliwadi aTormetTa pirutyuTa cxovelTa saxelsa zeda da TTos pi|rutyus da | cxovels TTosa wlis mTavroba ganuCines. viTar Zuel odesme ellinTa brZenTa aTormetTa zodTa, romel arian etlni mzisa da mTovarisani, amaT etlTa TTeulTa misces mzisa sajdomad ocdaaT dRe, araTu cxovelni arian, aramed zodni. egreTve amaT TTosa weliwadsa mTavroba ganuCines TTosa pirutyusa,
1 TualiTa ... da saCino] Wret da greman TvaliTa mcire da ZaliTa saCino da ganzidul MQTm. 3 cxrTa] RawvTa MQm. ~ cxviriTa mciredni nestvni oden Cndian MQm. 5 saxe] ars MQTm. aRmatebuli] aRmtevebuli MQ, aRmtevebeli T. 6 iyvnes MQTm. 7 umagris T]. 8 iyvnes MQTm. mqonebelni] mqonebeli MQTm. 10 ixilni T] ixile (ixilve) MQm. 11 goniereba] gnb Q, goneba MTm. 12 da MQTm. maT Soris mas Sina Mm, mT Sina QT. Tual-axunian] Tval axvnani (axvanan T) MQm. 14 Cingiz yaenisagan] Cingis yenisagan Mm, Cingis ynisgn Q. 16 sjulad] sjulierad T. rjulierad MQm. 18 da datkacuneba] da tkacaneba MQT. 20 moipoes] moipares MQTm. 22 saxelsa] sxlsa Q, saxlsa M, saxls m. 23 Zuel] Zal MQTm. 24 ellinTa T] elliniTa MQ, elliniT m. romel] romelTa MQm. etlni] + etlni Mm. mTovarisani] mTvarisa MQ, mTvaris m. 25 misces] miscems MQm. sajdomad] sajdomTad Mm. 26 zodni] zomani Mm, zomni Q.

Q158v

M370r

R348r

10

m254r

15

T250v

20

M370v R348v

25

528

JamTaaRmwereli romeliTa Tormetive gaTavdebis, Tavsave daiwyebs, viTar aTcxrametuli, aTcameturi, zednadebi da zedequseuli, rameTu cxramet wlad gaawevs da merme Tavsave da | iwyebs. da egreTve ese Tormet wlad gaawevs, romelsa uwoden saxelad esreT: yalRunjil, uqurjil, farsinjil, Tavlainjil, luiljil, moRiljil, morinjil, yonijil, meCinjil, | TaRanjil, noxinjil, yayainjil. ese ars saxeli aTormetTa cxovelTa, romelTa misces mTavroba TTosa wlisa TTosa pirutyusa, romlisa pirvelad Tav yves yalRun, romel ars Tagu, merme zroxa, avaza, kurdReli, veS|api, gueli, cxeni, cxovari, yapuzuna, qaTami, ZaRli, Rori. eseni aqundes weliwadis saTualavad, viTa Cuen qarTvelTa qoronikoni. xolo aqunda wesad erTisa RmrTisa Tayuaniscema, romelsa Tengri uwodes eniTa maTiTa, da wignisa Tavsa esr|eT daswerdes: `mangu | Tengri quCundur~, ese ars: `ukudavisa RmrTisa ZaliTa~. eseni mciredTa sazrdelTa ganeSorebodes, yovelsa suliersa Wamdes, orcsa katisa, ZaRlisa da yovelsa. amaTni naTesavni mravalguarad ganyofil iyvnes da arianca jereT, xolo aTormetTa oden movisenoT saxeli. rameTu pirveli guari ars sayirTa, qindni, yaTni, jalairi, oiradi, suldusi, nihimni, yonRardi, manRuTi, TanRuTi, yiaTi da uiRurni. xolo uiRurni kerpismsaxurni arian, romelsa uwoden qujinad. eseni eniTa maTiTa uwodian TavTa maTTa monRol, xolo qarTvelni TaTrad, romelTa vgoneb erTsoflelad. 5. amaTTa naTesavTa yiaTTa guarisaTa gamoCnda kaci erTi, | saxeliT TemurCi, romel ars Cingiz yaeni; haerovan-Suenieri, taniTa axovani, TmiTa momwiTuro, Zlieri, mne, SemmarTebeli, moisari elovani, Rrmad gamgone, ganmzraxavi sani. ese warvida niWisa da pativisa moR|ebad umTavresisa maTisa, romelsa xanobiT umobdes
1 romeliTa] romelT M, romelTa m, ra T, raT Q. Tormetive] TormetTve MQ, TormetTave m. daiwyebs] dauwyebs MQTm. aTcameturi] cameturi MQTm. 4 yuryunijel MQm, yuryunijl T. uqrjal MQT, uqrijal m. farsinjal MQTm. Tavlainjal MQ, Tvla injl T, Tvalinjal m. moRijil MQTm. 8 welawdis MQ.Q9 Cuen qarTvelTa] quena MQTm. 10 Tengari Mm, Tengri Q . 11 wignisa Tavsa esreT daswerdes] wignisaTa vis esreT damwerelni MQTm. man quTengari MQ, man quTengar m, man quTengri T. 13 mcirediTa MQTm. sazrdliTa MQ, sazrdliT m, sazrdeliTa T. 14 katisa T, kacisasa MQm. ZaRlisa R] da ZaRlisasa T, ZaRlsa M, ZaRls m. 16 moisenoT MQTm. qendni Mm, hindni R. 17 jalili Mm. nhaimn T. sulyonRardi Mm, yoniardi T. yiTa MQ, yiTa T, yaiT m. 19 xolo uiRurni MQTm. romelsa] ZaRlTa Mm. qujinaT MQT, qujenTa m. 21 erT soflelad] erT savlelad MQm. 22 erTi MQTm. TemuCi MQTm. 23 Cingin yans MQ, Cingin yanas m, Cingiz yanas T. aerovan MQTm. 24 Rrmad] Rrma da MQTm.

Q159r

m254v

R349r

10

T251r M371r

15

20

R349v

m255r

25

529

JamTaaRmwereli elmwifesa maTsa, romelsa erqua on-xan. viTar ixila, Seiyuara sikeTisa misisaTs. didsa pativsa aRiyvana, uwarCinebules yovelTa sworTa misTa, da medarTa mTavroba elT-udva laSqarTa misTa. da yovlgan mowyueddian urCTa da gamdgomTa misTa, vinaca yovlgniT gamarjuebu|li mivides patronsa missa on-xans elmwifes winaSe. xolo man uaRressa pativsa aRiyvanis. ese SeiSurva | Zmaman on-xanisman, saxeliT uTqin, da Svilman quraq, da Seasmines: `nebavs dapyroba Seni[sa] me|fobisa, romelsa xanobiT gina yaenobiT uwoden~. da man ganizraxa moklva misi. garna agrZna TemurCi, rameTu uTxres orTa vieT|me kacTa, romelTa saxeli erTisa qaleq da meoresa bad: `hnebavs sikudili Seni~. xolo igi ivltoda da ornica igi kacni mis Tana. mivida saxlsa da xargTa Sina, ahyara deda-wuli da iara erTi dRe da erTi Rame. da merme dayara deda-wuli, bargi da xuastagi wylisa mis pirsa, romelsa hqan baljuni. da ganuSora laSqari mcired da ukudga evsa rasame. da cna on-xan sivltola TemurCisa, devna-uyo da moewia deda-wulsa da bargsa missa. aRiRes tyue uricx da damZimdes alafiTa laSqari. zeda-moudes TemurCi yovelTa Tana laSqarTa. iqmna brZola sastiki da Zlieri, moswyda orgniTve uricx, da iZlia on-xan. devna|-uyves, Seipyres, mokles on-xan. da mswrafl daesxa deda-wulsa on-xanisasa da elT igdo coli da Svili da yoveli simdidre misi, Tnier quraq, uxucesisa Svilisa, on-xanisni. da dajda taxtsa on-xanisasa, uwodes saxelad Cingiz yaeni. | da brZola uyo yonRardT elmwifesa alTu-xans, da sZlo da moakudina igi da daipyra mefoba misi. merme quraq, Svili on-xanisi, mivida gor-xansa visme Tana da brZoda Cingiz yaens. xolo man brZola gor-xans da masca sZlo, da mokla gor-xan da daimorCila gor-xanis laSqarni. amisa Semdgomad uiRurTa zeda waremarTa, rameTu uiRurni | elmwifesa maTsa ediyuTobiT umobdes. da amas Jamsa sarCuy vinme iyo mTavari uiRurTa, romelTa guarisa saqmeni gansakrebel arian, viTa zRaparni, da arian zRapar da cud, amisTs
1 onxnd MQm, onxnad T. onxand R. 2 aRiyvana] + da MQTm. medarTa] + medarTa M. 3 misTa] amisTa MQTm. mowyueddian] aswavlidian MQTm. da Mm. misTa] + zeTa MQTm. 4 patron MQTm. 5 onaxnisman MQ, onaxnisaman m. 6 mefobisa romelsa] mefesa maTsa MQTm. 7 da man ganizraxa R, ganizraxa QT. 8 viTme MTm. qleq M, qlq Q, qlaq T. bd MQ, Sd T. 9 mis] misTa MQTm. 11 romelsa MQm. blajulni MQT, baljelni m. 12 onxna MQT, onaxan m. TemuCisa MQTm. TemurC MQTm. 15 orginiTve M. iZlia on-xan] + da iZlia MQm. 17 qulaq MQTmR. onxanisa MQT, onixaniss m. 18 Cangisyin MQTm. 19 uyo] yo MQTm. alToxnas MQ, alToxnasa T, alToxans m. 20 qolqlaq Mm, qoqlaq Q, qolaq T, qulaq R. Svili on-xanisi MQTm. gorxanasa MQT, gorxanas m. 21 mbrZoda MQT. Cingisyans MQm (yns Q), Cingis yanas T. xolo man] da MQTm. gorxanas MQTm. gor-xan] lelvan misman MQTm. 22 damorCilna MT, dimorCilna m. 23 iRuiRelni Mm, iRuiRerni QT. 24 eduTobiT MQTmR. mTavari R. emaurTa Mm, emurTa QT.

M371v Q159v T251v

R350r

10

m255v

15

M372r R350v

20

T247r

25

530

JamTaaRmwereli ujero ars aw Tquma. Cingiz yaenman Seiwynara da pativiTa daiWira, aRixuna mravalguarni TaTarni da daimorCilna, da yaryiTica daimorCila. da viTar moiwyo TaTarTa zeda, gamoCnda kaci vinme sakrveli, romelsa TebTengrobiT umobdes. ese mivida yaens winaSe, ityoda Tu: `me mas mTasa, romelsa uwodo bal|iyi, warval, RmrTisa sityua mesmis. | amas brZanebs, yoveli queyana TemurCis da misTa laSqarTaTs mimicemia, da saxeladca Cingiz yaen erquas~. xolo Tqmul ars ese: viTar Cingiz yaeni aRvida mTasa maRalsa, da gamouCnda ufali ieso qriste, RmerTi yovelTa. da man aswava samarTali, sjuli, siwmide | da simarTle, tyuvilisa, parvisa da yovlisa borotisagan ganSoreba da rqua Tu: `mcnebani ese daimarxe. yoveli queyana SenTs da naTesavisa SenisaTs mimicemies. wadi da | aRiRe yoveli queyana, raodeni geZlos~. xolo iqmna ra yaenad da mivida ra xataeTs, da Sevida ra xilvad eklesiisa, ixila xati macxovrisa ieso qristesi, da meyseulad Tayuani-sca da Tqua: `aha, kaci igi, romeli mTasa CineTisasa vixile, am saxiTa iyo, aman maswava yoveli wesi~. ese Seiyuara Cingiz yaenman da mas hkiTxevdis da amis mcneba, raodenica amcno, yovelive mtkiced daicva. merme ebrZola xataeTis elmwifesa arslan-xansa zeda da sZlo. esreT elTigdo, romel oras aTasi kaci | moakudina arslan-xanisa. amisman mcnobelman arslanxan, saxlsa Sina Sesrulman coliTa da SviliTurT, cecxlisa modeba ubrZana | msaxurTa misTa, romelTa yves egreT, da daiwva arslan-xan deda-wuliTurT. Sevida Cingiz yaeni da dajda taxtsa mas zeda, daipyra xataeTi. ese aqamomde iyavn.

Q160r R351r

M372v

10

m256r

15

R351v T252v

20

aw vaxsenoT mcired SvilTaTsca Cingiz yaenisaTa


6. ama Cingiz yaensa colnica mravali esxnes da Svilnica. da uxucesis colis sevinjebisagan esua Svili, romelsa erqua TuSi, romelsa qarTvelni joCid u|woddes.
1 Cingiz yaenman konieqt. Cingis yansa MQTm, Cingiz yaens R. Seiwyala Q. da pativiTa] haviTa Mm. aixvna M, aixuna QTm. 3-4 TebTun gvarobiT MQTm, Teb-TengrobiT konieqt. 4 movida M. yahns Se MQ, yans we T, yahnas winaSe m. 6 Cingiyan MQT, Cingi yaen m. 7 ese viTar] ese vd QT. Cingiyan MQT, Cingi yaen m. 8 samarTali] simarTle MQTm. 11 raodeni] sadgan MTm, sdgn Q. 12 yanad Mm, ynd QT. eklesiisaTa M, eklesiaTa T. 13 Tayuani-sca da MQTm. 15 Cingiyan Mm, Cingis (Cngis T) yn QT. hkiTxevdis] akurTxevdis R. da (amis) MQTm. raodenica ... ebrZola MQTm. 17 arsan Mm, arsln QT. 18 romeli MQTm. ar sulanMMm, arslnQQ, arslani T. 18-19 aslan xan MTm, asla xn Q. 20 egreT R] ebaTi MQTm. 21 Cingis yan MQT, Cingiyan m. taxtsa mas zeda R] xataeTzeda MQTm. 22 Cingin yanisaTa M, Cangi yanisaTa m, Cngis ynisaTa Q, Cingis yenisaTa T. 23 Cingi yans MQm. 24 esua Seili, romelsa erqua TuSi (Tubis R) MQTm. uwodes MQTm.
25

M373r

531

JamTaaRmwereli meore CaRaTa, mesame oqoTa, meoTxe Tuli. ese oTxni yaenad ganaCinna xataeTs myofman. uxucessa TuSis misca laSqrisa naxevari da waravlina didsa sayivCayeTsa zeda, xazareTs, ruseTsa, ovseTsa, vidre bneleTamde. da ese yoveli amas misca, da amaT sxuaTa ukanasknel vasenoT. ese maRalman da yovelTa elmwifeTa udide|sman xuarazmSa, romeli maSin dReTa simravliTa mimcovnebul iyo da Svilisa jalaldinisda elT-edva sultnoba da queyanani, romelni epyra jeons aqaT xuarasnisa da eranisa, cna ra moaxleba TaTarTa, mouwoda spaTa misTa, viTar equsi aTasTa | kacTa, da waremarTa Cingiz yaensa zeda. xolo igi xuarazmSas wina daemTx|a. iqmna Zlieri da ficxeli omi, romel moswyda orgniTve uricx simravle, da iZlivnes xuarazmelni. daSTa razmsa Sina beri xuarazmSa mcirediTa laSqriTa, da TaTarni gare-moadges. cna ese sultanman jalaldinman, romeli iyo kaci mne, qveli, SemmarTi, uSiSi, viTar uorco, ZaliTa saCino, wyobaTa Sina ucxo. mivida mcirediTa kaciTa Suelad | mamisa da myis wariyvana mama Tsi, da ivltodes xuarasnad. amisa Semdgomad ebrZola kualadca sultani jalaldin mravaljer, rameTu samjer jeons iqiT Se|eba da oTxjer xuarasans, jeons aqaT. vinaTgan RmerTsa codvaTa | CuenTaTs mieca yoveli queyana, iZlia sruliad da ivltoda. cna ra sivltola amisi da simagreTa Sina Sevltola Cingiz yaenman, warmoavlinna orni Tavadni zemosenebulni, iama da sanpiani, romelTa qarTvelni seba-jebobiT uwodian, raTa movlon queyana xuarasnisa da erayisa, sadamdi eZlo slvad, da ganixilon queyana. eseni warmovides aTormeti aTasiTa medriTa da Tnier saWurvelisa da sazrdelisa qonebisa, aramed mSldni oden, urmlod. ganvles Turani, jeoni, xuarasani, erayi, adarbadagani, da moiwivnes ganZas. da veravin wina-aRudga. Tu vin sada gamoCndis, yovelTa sZlian. da moiwivnes sazRvarTa saqarTvelosaTa, queyana gagisa, iwyes darbeva. da cna ese varam gagelman da ivane aTabag|man, da acnobes mefesa ucxosa naTesavisa moslva,
1 meore MQm, miore T. oqrofa MQTmR. yaenad] yvanda MQm, ynda T. 2 TuSis T, Tubis MQmR. 3 xarazeTis MQTm. bnelamde MQTm. da ese yoveli amas MQTm. 6 Svili jalaldilisad MQm. 7 romelsa MQTm. eranisa] + da MQTm. 8 da viTar MQTm. equsi aTasTa MQTm. 8-9 Cingiyans MQ, Cingiyansa m, Cingin yns T. 9 xorazmSis M + zeda QT. wina daemTxvivnes MQm, daemTxnes T. 10 moswyvida MQTm. 13 wyobasa Mm. Suelad] Svilad MQTm. 14 xvarazmad m. 16 aqaT m. iqiT MQT. RTisa MQTm. 17 queyana] + da MQTm. da ivltoda. cna ra R] MQTm. 18 Sina MTm. Sa Q. Cingis yan MQTm. 19 salpiani R, sanapiani m. sanpaiani M, sanpaiana T. 20 raTa movlon] romelTa mravali MQTm. da] da MQTm. da ganixilon] ganaxlon MQTm. 22 Tnier MQTm. saWurveliTa MQTmR. 23 aramed] mimdgomi MQTm. oden MQTm. 24 aidarbagani MQTm. 25 yvelTa M, yvelaTa m. 27 ucxusa Mm. naTesavsa MQTm.

R352r

m256v Q160v

10

T253r

15

M373v R352v

20

25

m257r

532

JamTaaRmwereli ucxoTa eniTa, orebad somxiTisa. mefeman mouwoda spaTa TsTa, imerTa da amerTa, da Sekriba oTxmocda|aTi aTasi medari, da waremarTnes TaTarTa kerZ, gagisa bolos mdgomTa. iqiT ivane aTabagi da Zmiswuli misi, zaqarias Ze amirspasalarisa, SanSe, da varam gageli, msaxurTuxucesi, moerTnes didiTa laSqriTa. da waremarTnes. xolo igini dabanakebulni wyalsa zeda berdujsa, da aw sag|imad wodebulsa, myis amedrdes da ewyvnes urTierTas. da iqmna Zlieri brZola. naxevarni | ivltodes TaTarni da naxevarTa | mziri eyo. ukaniT moudes. maSin moiwia risxva zegardmo usjuloebaTa da codvaTa CuenTaTs, da ivltodes qarTvelni spani da TT mefe laSa, da uricx suli qristiane mokuda, sada-igica didi ivane aTabagi ZliT cocxali ganera. da samcxisa spasalaris, meWurWleTuxucesis yuaryuares Svili beqai moikla Zlierad mbrZoli. da aqa iqmna mowevna sruliadisa RmrTisa risxvisa da ganwirva qarTvelTa naTesavisa simravlisaTs usjuloebaTa CuenTaTs. da iqmna ukuqceva suesanisa bedisa, maRlisa da saCinosa daviTia|nisa droSisa gamarjuebulisa, rameTu, radgan mieca RmerTsa didsuesa da didbedisa daviTisda gamarjueba, aqa Jamamdi sani iyo brZolaTa Sina droSa daviTiani da gorgasliani. xolo aqa, viTar iqmna cvaleba bedisa qarTvelTa naTesavisa, arRara mieca Zleva TaTarTa zeda vidre | JamTamde CuenTa. esreT ltolvilni moiwivnes qalaqsa Zlierni igi da saxelovanni, romelni sulTqmiTa da mwuxarebiTa Seicvebodes. xolo TaTarni moiwivnes samSldemde da mier ukun-iqces, romelTa qmnes sakrveli ese saq|me: warvides gzasa darubandisasa, verca SarvanSa win-aRudga da verca darubandelni. ganvles kari darubandisa da Sevides yivCayeTs, romelTa brZola ahkides. da mravalgan Semoebnes yivCayni da yovelgan TaTarni mZle eqnes. da warvides omiTa, | usaWur[v]loni, viTarca miTquams, uWedeliTa cxe|niTa esoden gzaTa mavalni. ganvles yivCayeTi da Semouares ama darubandisa zRuasa gare da miiwivnes elmwifesa maTsa Cingiz yaens winaSe yarayurums. da qmnes sakrveli ese saqme, mousueneblad slva ama yovelTa gzaTa uWedeliTa cxeniTa, yarayurumiT warmosrulni munve miiwivnes.
1 orebad] oqrobad MQTm. 2 aTasni medarni MQ, aTasi medarni T, aTasni medari m. 4 msaxurTa uxucesiM MTm. 5 berdajasa MQm, berdaj sa T. sagimad] sgimad MQ. 6 brZola] omi Mm. 8 urjulobaTa MQT, urjuloebaTa m. qarTvelni] + da MQTm. 9 aTabagi] viTarca MQTm. ZliT ... da MQTm. 10 meWurWleTa uxucesis MQTm. 14 radgan] radgin MQm. vinaTgan R. RTisa MQm. daviTisda] da daviTis MQTm. gamarjvebisa MQTm. Jamamde Mm, Jamieramde T. 17 saxelovani MQTm. 18 Seicvlebodes MQ. sam mSvildamde MQ, samSvildamde T, sma SvilTamde m. 19 darubandansa MT, darubndsa Q , darubandsa m. 20 SarvaSa MQT, SarvaS m. darubandeli MQTm. 21 yivCayeTisasa MQTm. ahkides] auares MQTm. yivCiyani MQm. 22 yovlgan MR. mZle] mZve Mm, mrvl T. 23 Semouares] Semoyares MQm. 24 miwivnes MQT. Cingiyans MQTm. dayara yomors MQ, da yarayomors T, da yarayomars m. 25 qmna MQTm. 26 yarayumoriTa MQm, yarayumuriTa T.

R353r

M374r T253v Q161r

10

R353v

15

m257v

M374v

20

R354r T254r

25

533

JamTaaRmwereli amisman mcnobelman Cingiz yaenman, romel yovelgan sZlies TaTarTa, warmoavlina Svilni misni xuarasans sultanisa jalaldinis Zebnad. cna ese sultanman jalaldin, Seiyara da mravaljer brZola qmna, viTarca vTq. da igrZna ra sruliad Zleuleba, aiyara deda-wuliTa da laSqriTa, | Tana hyva deda-wuliT kaci asormoci aTasi, da ivltodes pirisagan TaTarTasa. | viTar gardada weli, arave dascxra guliswyroma uflisa, romliTa ganvarisxeT, dasneulda mefe laSa. mouwoda yovelTa warCinebulTa samefosaTa, Sevedra da Tsi rusudan cremliTa momdinareman da Tqua: `uwyi umankoeba da erTguleba | mefeTa naTesavisagan Tquen mkdrTa saqarTvelosaTa. SexedvebiTa RmrTisaTa migaTualav dasa Cemsa, r|usudans, raTa Semdgomad Cemsa mefe hyoT. viTar ars Cueuleba naTesavisa Tquenisa, erTgulobiT monebdiT da simniTa TqueniTa daiceviT taxti mterTagan uvnebelad. daRaTu ara mamakaci ars, | aramed dedakaci, ara aklia sibrZnesa da samefoTa saqmisa cnobasa. Tquen, warCinebulTa amis samefosaTa, iciT da gasovs wyaloba da niWi da pativi sanatrelisa da keTilad mosenebulisa, mefeTa Soris brwyinvalisa dedisa Cemisa. egreTve, Tu RmerTsa undes, damanca Cemman | icis pativi Tqueni. aw Segvedreb winaSe RmrTisa, raTa mefe hyoT igi Semdgomad Cemsa. xolo dasa Cemsa, rusudans, vamcneb winaSe RmrTisa da sasmenelad Tquenda yovelTa, raTa aRzardos Svili Cemi daviT. raJams eZlos mefoba da medroba, romel daviT mefe yos, da igi daadgineT mefed da memkdred mefobisa Cemisa. daRaTu yrma ars, da inebos RmerTman aRzrda misi, vhgoneb, rome SemZlebel ars pyrobad mefobisa, keTiliTa asakiTa ars da haerovan~. viTar daasrula brZaneba, Seisuena, | rom|lisaTs ars glova da mwuxareba miuTxrobeli, romel daman maTman rusudan aRasrula godebani mraval dRe. da wariyvanes samkdrosa maTsa gelaTs.

Q161v

R354v

M375r m258r

10

R355r

T254v

15

20

R355v M375v

25

1 Cangiyan MQTm. 2 sultans jaldins MQ, sultans jldins T, sultansa jaladins m. ese] da M. sultan jaldinman MQT. 3 Seiyara] Seiyuara M. Zleuleba] grZneuleba MQTm. 4 aiyara] ipyra Q. laSqriTa Q, laSqariTa T, laSqarTa Mm. dedawuliT R, dedawuli MQTm. 6 romliTa ganvarisxeT] ZaliTa (m: ZliTa) ganvarixeT M. 7 dasneulda gorg.] da sruldaMM, da dasrulda QT, da asrulda m, aResrula R. daa Mm, da T. 9 saqarTveloTa Mm, saqarTvelosTa Q. migaTuala R] migaTvale MQm, migiTvale T. 12 uvnebelad] uneblied Mm, uneblad T, unebld Q. aramed] da MQTm. 13 cnobasa] mcnebasa MQTm. 14 niWi] Wiri m. keTilad] kvalad MQm, kd T. Soris] Sors MQ. 16 Cemman] Ceman MQ, Cmni T. 17 hyoT MQm. Cemsa] + raTa Mm. 18 aRizardos MQTm.

534

JamTaaRmwereli II 7. viTar aRsrulda mefe, Sekrbes warCinebulni mis samefosani, imerni da amerni, kaTalikozTa orTav winaSe, nikofsiT vidre darubandamde, yovelni morCilebasa maTsa queSe myofni, da mefe yves rusudan, dasues saydarTa same|foTa da miuloces mefoba wesisaebr. | xolo iyo rusudan xilviTa Suenieri, viTa deda misi, mdabali, ux, pativismcemeli, patiosanTa kacTa moyuare. aman moiwyo | yoveli sabrZanebeli da mefoba mSdobiT, da aRivso yoveli samefo rusudanisa yovliTa keTiliTa. iwyes uZRebeba da gancxroma yovelman asakman da miiqces yovelni siboroted. da viTar ara gamoicades RmerTi, amisTs miscna igini RmerTman ujerod ginebad da ocad warmarTTa, rameTu mefeca rusudan CueulebiTa wessa Zmisa misisasa vidoda. | amisTs aRdgen borotni udidesni. ese zemosenebuli sultani jalaldin uRono iqmna ra brZolili TaTarTagan, mouwoda spaTa misTa da rqua: `iciT da gasovs yovelTa marzapanTa | da erisTavTa keTili da wyaloba papaTa da mamaTa CemTa. aw iciT, Tu ra moiwia Tquen zeda da Cem zeda ucxoTa naTesavTa TaTarTagan. da mravalgzis brZola-vyavT da mravali Ruawli daviTmineT da | gangebiTa zegardmoTa yovelgan viZlieniT. awca moaxlebul ars mdinaresa jeonisasa, winambrZolad warmoavlina Ze misi uxucesi. aw ese ars ganzraxva: vinaTgan misca Zleva RmerTman, gTnavs, dauteoT queyana ese, aRviRoT deda-wuli, simdidre, jogi, da warvideT saberZneTs, mun davemkdrneT. daRaTu TaTarni guZleven, garna yovelTa naTesavTa Cuen vsZlioT. ukeTu vin inebos, warmoviden Cem Tana da | Tu sTnavs visme, iyav Sina, rameTu neba iyavn yovelTa saTnod ukunisamde~. yovelTa Tqmuli ese ekeTa, aRiRes deda-wuli da moiwivnes adarbadagansa, kaci viTar asormoci aTasi. da moiwivnes queyanad margrZelTa, rameTu ivane aTabagsa epyra dvini, da anisi mieca Zmiswulisa misisa SanSe mandaturTuxucesisaTs. da ese xuarazmelni movides welsa mesamesa laSa giorgis micvalebisagan tyuenvad, moorebad quey|anaTa dvinisa da kerZoTa misTa. cnes ra ivane aTabagman da varam gagelman, mivides mefesa rusudans winaSe, moasenes moslva xuarazmelTa,
2-3 imerni da amerni] da imerelni M, imerelni m, imerni Q, da imer rani T. 6 ux] utyvi MQm, utyui T. 7 moyuare] mpyrobeli MQTm, moyvaruli gorg. 9 uZlebeba MQ. 10 viTar] vin MQTm. 11 vidoda] borotni MTm, brtni Q. 13 ra] raTa MTm. 16 vyavT] vhyoT MQTm. 17 yolgan MQT. 19 vinaTgan R] MQTm. 22 Tu] sTu MTm. visme MQTm. yovelTa MQTm. 23 Tqmul MQTm. ese ekeTa] ese ese MQTm. ahdar bagansaMMQ, apdrabagansa m, adar bagnsa T. 25 epyra] eura Mm. dvini] da vini (T: davini) MQm. da anisi] danisi Mm. SahnSa MQT. 27 dvinisisa MQ, dvinisasa T, davnisisa m. aTabag MQTm. 28 gageli MQTm.

m258v

5 5

R356r Q162r

10 10

T255r

M376r

15 15

R356v

20 20

m259r

25 25

R357r

535

JamTaaRmwereli TT didisa sultnisa jalaldinisa, ocad da | mosrvad qristianeTa. esreT uwyalod mosrvides, romel arca Tu | dedaTa da ClTa yrmaTa ridebdes. viTar cna rusudan Semoslva xuarazmelTa samefosa Sina missa, mouwoda yrmaTa, imerTa | da amerTa, moiRo droSa sefe da mouwoda ivane aTabagsa, romel mas Jamsa mimcovnebul iyo, ara gancxadebulad, aramed farulad monazonqmnul iyo, kaci aqamomde gonieri da saTnoebiani. ganaCina mefeman rusudan spaTa misTa Tavad, uboZa droSa sefe sani, waravlina brZolad sultnisa. xolo miiwivnes dvinsa da amoberds. daebanaka xuarazmelTa sofelsa, romelsa hqan garnisi. da mi-ra-vides spani mefisani, wina-ganewyo sultan jalaldini. aqaT ivane aTabagman ganawyo spani mefisani imier da amier, da aCina | winambrZolad Torelni da Zmanica igi orni axalcixelni, Salva | da ivane, saxelovanni igi mbrZolni, viTar wesad ars saxlisa maTisa winambrZoloba. viTar daeaxlnes winambrZolni da sultani, aqa daipyra feri ivane aTabagman, ityan SuriTa yo axalcixelTa Salva da ivanesiTa. i Suri, yovelTa borotTa dasabami da Zrad momwyuedeli naTesavisa kacTasa da yovelTa naTesavisa mwylveli! viTar uriaTa RmrTis mklveloba arwmuna, da kualad | amaTsa uborotesi ugbili da ulmobeli da saqarTvelosa sruliadi mospolva, viTar quemore sityuaman cxadyos, aTabagsa ivanes arwmuna, romel Jamsa wyobisa da Jamsa omisasa ukun-dga da arRara vidoda mbrZolTa kerZ. xolo winambrZolTa yovelTa mouvlines kaci | da rques: `daaxlebul varT sultansa da spaTa misTa. Cuen didman umcires varT da omi Zlieri winagc, da warmoimalon mneTa spaTa mefisaTa da simneman Senman~. ese orgzis mouvlines, xolo igi arasa miugebda. xolo vinaTgan winambrZolni Torelni da umetes axalcixelni Salva da ivane axovan iyvnes da wyobaTa Sina saxelovanni, | arRara rides simravlesa sultnis spaTasa. viTa mecni zedamietevnes, romelTa Sina iqmnes Zlieri omi. moswyda orgniTve uricx. da Zlierad brZolobdes Salva da ivane, axovanTa da ZlierTa srvides. gangrZelda omi sastiki. ivane aTabagi da spani qarTvelTani xedvides Zliersa omsa da ara Seiwyalebdes T|anamonaTesaveTa da erTsjulTa qristes
1 da MQTm. 2 ridebdes] + uwyalod mosrvides MQTm. 5 mimocebul MQTm. aramed] ara MQTm. 6 gonieri gorg.] garna MQTm. saTnoebani MQTm. Tavad MQTm. 7 sefe kikn., mefe MQTm. 8 dvinisa MQT, dvinis m. amoberdesa MQm, amoSurides T. 10 imer da amer MQ.M11 saxelovani MQTmR. 14 ieaneseTa Mm. 15 Zviri Qm, Zr R. yovelTa MQTm. 15-16 mwylveli viTar] zeda swylavs kualad MQTm. 16 mklveloba] mkvlelTa MQm, mklvelTa T. arwmunos Mm. 18 wyobisasa T. ukundga MQTm. 20 daaxlebul] da xilvebel MQT, xilvebuli m. 21 misTa MQTm. didad] + da MQTm. homi MQTm. 23 miugebda] miudgeboda MQTm. 24 axovani iyones Mm. saxelovani MQTm. 27 aTabagi MQTm. 28 erTrjulTa MQTm.

M376v T255v

Q162v

m259v R357v

10

15

M377r

T256r

20

R358r

25

m260r

536

JamTaaRmwereli aRmsarebelTa Tor|elTa da maT Tana mravalTa saxelovanTa, aramed dges SoriT. da ara ineba Svela ivane aTabagman, romelsa SuriTa ityan amas yofad da ara Tu SiSiTa. da viTar gangrZelda omi, cxenni orTave ZmaTa axalcixelTa da|uoces, da queiTni mned ibrZodes, da moisrvodis orgniTve uricx, da umetes Torelni. da viTar SenivTda Zlierad omi, rmalnica axalcixelTani gatydes Cabalaxsa zeda, ivltodes qarTvelni, xolo Salva munve Sepyrobil iqmna simravlisa friadisa mier, da ivane, garnisisa kldesa Seltolvili, zenakerZo motevebuliTa qviTa moikla*. | xolo Salva waridgina sultan jalaldinsa winaSe, romeli icnes naxWevnelTa da adarbadagnelTa | da xvev-salmaselTa da moasenes sultansa axovaneba da wyobaTa Sina siqvele misi, ara mokla da TsTa Tana ipyra pativiTa da mianiWna qalaqni adarbadaganisani, TavadTa Tana pativ-sca, romeli Semdgomad weliwdisa erTisa moikla sultnisa mier aradatevebisaTs sjulisa. xolo ivane aTabagi ukun-iqca bijnisad, da sultani miiqca adarbadagans da naxWevans | da mier aRaorebdes saqarTvelosa, arbevdes da tyue hyofdes da srulad uwyalod ocdes, da aravin iyo nugeSinismcemeli maTi. Semdgomad orisa wlisa miicvala | ivane aTabagi da mTavar yves Ze misi avag da uboZes amirspasalaroba. 8. amisa Semdgomad udidesni borotni Seicvides naTesavsa qa|rTvelTasa: moaxlebul iyo sruliad mospolva simravlisaTs usamarTlobaTa CuenTa, rameTu aimedra sultanman saqarTvelosa Semoslvad da mefe yofad Tavisa Tsisa. mivida da moaora yoveli queyana dvinisa, kustisa dvinisa da yoveli anisi, somxiTi, gagi ganZamde, Sanquri. uwinares amisa varam gagelsa, kacsa goniersa da laSqrobaTa Sina warCinebulsa, amas aqunda Sanquri da mimdgomi misi queyana. eseviTarni Wirni da SfoTni iZrvodes. amaT JamTa Sina moeyvana mefesa ortulis Svili mZevlad erTgulebisaTs, romeli keTili iyo | da srul|i asakiTa, Suenieri guamiTa, mne, Zlieri ZaliTa. viTar ganicada, sTnda mefesa rusudans da ineba qmrad miyvaneba misi, romeli aRasrulaca da iqorwila ortulis Svili, romlisgan iSva asuli siturfeaRmatebuli
2 ara] ra Mm, ra T. SuriTa] SeriTa Mm. ityan amis MQTm. yofadad MTm, yfd Q. da MQTm. 4 cxeni MQTm. 5 qoiTni MQTm. 8 Sevltolvali MT, Sevltolvili Qm. 9 romel MQTm. 10 aidarbagnelTa MQTm. wyalobaTa MQm. 12 aidarbagnisani MQTm. romeli] xolo R. 14 miiqca MQTm. adarbadagans da] aidarbagans MQm, aidarbags T. 16 srulad MQTm. 17 avag T, avaq MQmR. 21 kustisa dvinisasa jav., kutsTa (kutasTa m) danisisa MQTm. 23 banquri Mm. mimdgomi misi queyana] mimdgomni misni queyanisa MQTm. 25 mZevlad] mZlavrad MQTm. 27 sTnavs MQTm. * Q-s aq aklia.

Q163r

M377v

R358v M379r Q164r T257v m261v

10

R359r

15

T258r M379v

20

25

R359v m262r

537

JamTaaRmwereli da uwoda saxeli sanatrelisa dedisa maTisa Tamar. da kualad miudga da Sva Ze, uwoda daviT. da kualad zrdida Zmiswulsa missa, Zesa laSa giorgisasa. xolo viTar aRizarda asuli maTi Tamar, esma saberZ|neTisa sultansa, Zesa* nuqradinisa, yiasdinsa, qmnulkeTiloba mefisa asulisa. evedra mravalTa niWTa da ZRuenTa mier, raTa misces colad asuli misi Tamar, da aRuTqua ficiTa | aradateveba sjulsa qristianeTasa. romeli ismina mefeman rusudan | da misca asuli misi sultansa yiasdins, romeli-ese ujero iyo qristianeTa mier, rameTu didiTa didebiTa misca | awyueri ziTvad. garna pirvelsenebulni igi sparsni xuarazmelni mcired moaxlobdes saqarTvelosa, ganryunides queyanaTa. maSin cna sultanman jalaldin avag aTabagisa da amirspasalarisa bijnis(s) yofa, ineba naxva misi, mouvlina mociquli da rqua: `Sen xar vazirTuxucesi, da iTualav saqarTvelosa. TToTa kaciTa SevkrbeT, rameTu mnebavs sityuad Sen Tana~. sTnda avags da neba-sca xilvad. warvida Wurvili erTiTa kaciTa, da iqiT sultani xrams zeda bijnisisasa erTiTa moniTa Wurvili igica, da Sekrbes maxlobelad erTierTisa. maSin iwyo sultanman sitysa Tqumad: `ara moved me rbevad saqarTvelosa, aramed zavisa da mSdobisaTs. garna Tquen mswrafl saomrad aRiWureniT da ficxla SemebeniT, da ara iqmna mSdoba. aw vinaTgan warCinebul xarT qarTvelTa Soris da vaziri karsa mefisasa, ismine Cemi: gasmia guari da naTesavi Cemi, sidide same|fosa Cemisa da simravle, romel aravis | elmwifesa Zal-edva sworeba Cemi. me var maRlisa da didisa elmwifisa xuarazmSas Ze da farmansa Cemsa queSe iyo yoveli sparseTi adarbadagniT vidre jeonamde da jeoniT vidre indoeTamde, Turani, xataeTi, CinmaCini da yoveli aRmosavleTi. gan|gebiTa zeniTa gamoCndes queyanasa CineTisasa, adgilsa Seuracxsa, yarayurumad wodebulsa, kacni vinme sakrvelni, ucxoni da ucxoTa cxorebiTa myofni, romelTa yoveli aRmosavleTi daimorCilnes da mravalni elmwifeni mosrnes. elmwifed hyvis kaci vinme sakrveli, Rrma da gamgone, mne brZolasa Sina, saxeliTa Cingiz yaeni. aman elT igdo xataeTi**, | warvemarTe laSqr|iTa eraniTa, TuraniTa, sparsiTa, TurqmaniTa, da mravalgzis brZola vyavT jeons iqiT da ukanasknel jeons aqaTca.
1 Tamari MQTm. 4 yiasdinisa MQT, yaiasdinsa m. 5 aRTqua MQTm. 6 qristianisasa MQTm. 9 xuarazmelni] + da MQTm. 10 sultanma jaldinman MQT, jaladinman m. 12 vazirTuxucesi] muaziri (mocaziri Q, moazari m) uxucesi MQm. da iTualav] daiTvala MQTm. SevkribeT MQm. 13 Sen Tana] SenTa MQTm. Wurvili] + iqiT MQTm. 14 da iqiT] MQTm. xaramsa MQ, xaramasa m. Wurvilni MQTm. 16 movide MQTm. 18 Sors Mm, Ss QT. mefissa MQT. 20 Zal-edva ... elmwifisa Q. 21 farmanasa MTm, farsmnsa Q. aidarbagniT MQT, aidar bagani m. jionamde MQmR. 22 jioniT MQTmR. 23 yaryumurad MQTm. 24 romelTa] Tana MQTm. 25 mosres MQT, mosnes m 26-27 Cingis yan MQT, Cingiz yan m. 28 vyavT] yves MQTm. jions MQTmR. aqaTca MQTm. * qveda aSiaze miwerilia gadamweris xeliT: ese anbavi ver vcan, ufalo Cveno~ (Q). ** aqedan grZeldeba is teqsti, romelic M 377v-379r-zea.

Q164v

M380r T258v

R360r

10

15

R360v M380v

20

T259r

25

M377v Q163r T256v

538

JamTaaRmwereli garna iqmna qceuleba bedisa xuarazmSas saxlisa da yov[e]lgan viZlie. da viTar ganZlierdes da vcan, arRara iyo Rone, dauteve samefo Cemi, war[mo]ved saqarTvelosa mSdobisa da zavis yofad. mesma simagre queyanisa da qarTvelTa naTesavisa simne wyobaTa Sina. aw mnebavs, raTa SeverTneT mtkiciTa ficiTa da vbrZoloT mterTa. mesmies, romel mefe Tqueni dedakaci ars, da myoT qmar misa da mefe Tquen zeda, da vsZloT yovelTa mterTa CuenTa. ukeTu ara hyoT, moordes samefo Tqueni. T|u me warvide, TaTarni egreca mosul arian, Tquen vera wina-aRudgebiT. waravlineT kaci mefesa Tquensa | winaSe da auwyeT Tqmuli Cemi, rameTu ara mnebavs oreba saqarTvelosa, aramed davicva mterisagan, da Tquen mier me ganvZlierde~. da esma sityuani sultanisani avags. ara pasux-ugo, aramed Tqua: `vauwyeb Tqmulsa magas | mefesa da vazirTa misTa~. mswrafl waravlina kaci winaSe mefisa da auwya Tqmuli. viTar moiwia Tqmuli ese da ixiles wigni, gankrda mefe da ucxo uCnda saqme ese. da moumcnes avags arca Tu smenad saqmisa magisa, aramed sruliad ganyenebad. xolo avag miumcno sultansa. man ara moismina, aiyara da warmoemarTa tfiliss, raTa brZolos qalaqsa. 9. viTar cna mefeman mosvla | sultnisa, aiyara da warvida q|uTaTiss, xolo tfiliss mcvelad dauteva laSqari, Tavad orni Zmani bocos Zeni, memna da boco. moiwia sultani somxiTad, moaora yoveli somxiTi. daecnes mkdrni misni piriTa maxlisaTa. da moiwivnes tfilisad. xolo mcvelni qalaqisani aRiWurnes, da iqmna Zlieri brZola. da brwyinvale Zleva aCuenes qarTvelTa. | merme miuvlines sparsTa kaci sultansa micema[d] qalaqisa, raTa karTa, romelsa spa[rs]ni scvides, ganuxunes da SigniT brZola-uyves. viTar ganTenda, kualad aRiWura sultani, mindobili spa[rs]Ta Sinagancemisa. xolo amisni umecarni mcvelni | qalaqisani aRiWurnes da mivides ganZis karTa kerZo, memna bocos Ze da Zma misi boco, da eguleboda ganslvad da muzardisa darqmad. memnas sparsman vinme afTiTa Zlier dau|xeTqa umuzaradosa Tavsa, ganupo, da myis daeca da mokuda. da iqmna SinaT omi, rameTu spa[rs]ni zRudiT mier brZodes. ganaxunes karni spa[rs]Ta tfilelTa. esreT ra Sina-gancema iyo qalaqisa, ivltodes mcvelni qalaqisani da
1 yolgan MQ, yolbas T. 2 warved MQTm. 4 SevaerTneT MQT. mtrisagan Q, mterTagan m. 5 da MQTm. 15 gan ra moismina R] MQTm. tfiliss Q, tfilis Mm, tfilisis T. 17 mosvla MTm, mosla Q. 18 Tbilisis MQm, Tbiliss T. meman MQTm. 22 Zleva] ZleulTa MQTm. merme R] MQTm. sparsTa MQTmR. micemad jav., kikn., micema MQTmR. qlqsa Q, qalisa Mm, qlisa T. 23 sparsni] spani MQTm. scvides] + da MQTm. ganuxuna QT. 24 spaTa MQTm. 25 aRWurnes M. ganZasa MQ, ganZas T. meman Mm, memn QT. 26 memans Mm, memns QT. 28 sparsni gorg. kikn., spani MQTmR.

m260v

M378r

10

R361v

15

Q163v T257r

20

R362r

M378v

25

m261r

539

JamTaaRmwereli Sedges isanTa. bocos Zeman boco gaamagra isani da qmna Zlieri omi. xolo ara Semindobs tkivili gulisa mosenebad, Tu viTar iqmnes xuarazmelni Sinagan qalaqsa. vin-me uZlos-a maSindelTa TqmulTa da qmnilTa da gansacdelTa, romeli moiwia qristianeTa zeda warmarTTa mier? aqa megulebis dadumebad, romel salmobiersa | miuTxrob gulisa tkiviliTa, rameTu eseoden mZnvared iwyes mos|rvad, viTar Clica ZuZuTagan dedisaTa aRitacnian da winaSe dedisa qvazeda daanarcxian, da romelsame Tualni warscvdian da romelsa tnni, da ukanis dedani moiklvodian. berni uwyalod folocTa Sina cxenTa mier daiTrgunvodes, Wabukni ekueTebodes, sisxlisa mdinareni diodes, tni kacTa, dedaTa, berTa, ClTa, Tma da sisxli, Tavi marTagan ganSorebuli, | nawlavni, cxenTa Tana daTrgunvili, urTierTisa aRreul iyo. ara hyofdes wyalobasa, rameTu romelnime daniTa iRliasa dasobilni, sxuani mkerdsa dacemiTa, romelnime mucelsa da zurgsa, ganigmirebodes. i salmob|ieri RaRadi da didi RaRadi! cremlTa, yvirilTa da zaxilTa da vaebaTa sazarelTa maTagan iZvroda qalaqi yoveli, rameTu umravli umravlesi eri viTa cxov|ari Sekribes, da kualad xedvides zo|gni sayuarelTa SvilTa, zogni ZmaTa da mamaTa, colni qmarTa da qmarni colTa upatiod | mkudar mdebareTa, cxenTa mier daTrgunvilTa da folocTa Sina ZaRlTa mier zidulTa, da arca Tu daflvasa miwasa Sina Rirs hyofdes. eklesiani | da yovelni patiosani samsxverploni Seuracx iqmnebodes, da patiosanni mRdelni eklesiaTa Sina TT xatTa da juarTave Tana Seimusrvodes. da eseviTarni | Wirni moiwivnes, romel araodes ZuelTa sadme wignTa [mier] smenil ars, romelni Tana-Seesworebian qristes juarisa mcmelTa, iudanTazeda qmnul[Ta], ierusalim[i]sa sruliadsa mospolvasa tites da uespa|sianes mier, viTarca JamTaaRmwereli da mravalmomTxrobeli iosipos warmoitys esoden Znelbedobasa iudelTasa, vidreRa samassa bevrsa aRracxavs mamakacsa oden, siymilisa da maxlisa mier aRsrulebulsa, romlisa msgavs iqmna Jamica amaT sarkinozTa mier qalaqsa | tfilisisasa.
1 isanTa R, isnTa MQTm. isni MQTm. xolo] raTa MQTm. 2 msenebad MQ. Tu] xolo MQTm. 4 zeda] + aqa miglibis (mglebis Q. mglobis T) dadumebad MQTm. aqa megulebis dadumebad] aRsavsebisa (aRsvsebisa Tm) ZiliTa (ZliTa QT) mier MQTm. romelsa lmobiersa MQTm. 5 miuTxrobs MQTm. gulisa] garna MQTm. tkivilTa MQT. 6 danarcxian MQTm. 9 sisxlsa MQTm. 11 rameTu MQTm. rnime Q, romelman me Mm, rn T. 13 zaxilTa] da MQTm. 14 vaebaTa] + da MQTm. rameTu] romeli MQTm. 16 colTa MQTm. 17 da arca Tu] daRaca Tu MQTm. miwa Q, miiwia MTm. 18 hyofdes] yofad MQTm. 20 araodes MQTm. mier] sadme MTm. 21 mcemelTa MQTm. iudianTa] iuda MQTm. zeda qmnulTa] ze qmnul MQTm. 22 ielusalimsaMMQTm. mospolvasa] mouwods MQTm. uspanes MTm, uspianes T. viTarca] + ityuis MQTm. 23 Znel Sendobasa MQTm. 24 aRracxuasa MQ, aRracxuas m, aRracxvasa T. siymilsa MQT. 25 mgzaavs Mm. Jamica MQTm. amas] amaT MQTm. tfilisisaTa M, tfilisisisa m. * aqedan grZeldeba teqsti m xelnawerSi.

R262v T257v

M379r

10

Q164r

R363r m261v T259r M380v Q164v Q165r

15

m263r*

20

M381r

R363v

25

540

JamTaaRmwereli xolo vinaTgan arRara iyo Rone da lxineba qalaqisa mcvelisa bocos da sxuaTa mcvelTa qalaqisaTa, warmouvlina mefeman rusudan kacni bocosa da sxuaTa mcvelTa qalaqisaTa, raTa dautevon isani da warviden. da viTar | mravalgzis moavlina dasturi mefeman datevebad qalaqisa, ZaliTa daarwmuna bocos warslva, viTarca swers vinme beri mRmeli. da esreT ra Zlierad elT-igdo qalaqi sultanman, kualad iwyo uborotesTa borotTa qmnad qristianeTa zeda. esoden mZnvared mosrvida, romel savse iyvnes folocni, xramni da narcuni moklulTa mier, da umravles mkudarTa mtkuarsa Seuteobdes. amasTan arave damSdna cudrjuli igi da bilwi, moigona sxuaca siborote, romlisa seneba sircxvil miCns, glovaTa da | cremlTa mier Sevicvebi, Tu viTar ganvarisxeT | mowyale da Semwynarebeli RmerTi araSewyalebad Cuenda: iwyo rRuevad eklesiaTa, vidre safuZveladmde aRfxura, romlisaTs ikadra da el-yo sionisa gumbadsa Semusrvad da zeda bilwisa sajdomisa misisa aRSenebad, romeli-igi idiTa maRliTa da | grZliTa ganida aRslvad. da eseca SesZina, rameTu xati uflisa Cuenisa iesos qristesi da yovlad wmidisa RmrTismSobelisa, romeli sions mkdr iyo, brZana moyvanebad da idisa Sesavalsa dadebad pir aRmarTa, da brZana yovelTa maT pyrobilTa qristianeTa, mamaTa da dedaTa, iZulebiT daTrgunva patiosanTa xatTa da dateveba sjulisa, ukeTu ara yon, warkueTa TavTa. da viTar aRasrulebdes brZanebulsa, | mohyvandes mamakacni dedaTa Tana da aiZulebdes esreT yofad. mravalTa ukue brwyinvale Zleva aCuenes ara Tavsdebad Seuracxebad | wmidaTa xatTa da datevebad sjulisa. xolo mravali simravle mamaTa da dedaTa ipova axovnad, romelTa miiRes grgni wamebisa, romlisa aRracxva SeuZlebel ars simravlisaTs, rameTu vhgoneb, viTarmed aT bevr aRiwia ricx moklulTa. 10. esreT ra moaores tfilisi, iwyes rbevad, tyuenvad, ocad da klvad somxiTisa da kamb|eCianis | da iorispirTa, qarTls da TrialeTs, javaxeTs da artans, zogi samcxes da taos, karniforas da anisis mimdgomTa.
1 da MQTm. mcvelisa] mocavi Mm, mcvi Q. 2 warmavlina T, war mavlina Mm, warmvlina Q. 4 daarwmuna] + romelman MQTm. 5 vinme] vinaTgan me Mm. 6 ra] romelTa MQTm. 8 narcvi MQTm. 9 mtkuarsa MQTm. daamSvida MQT. cud rjulni MQm. 10 cremlTa] sircxvilTa MQm, sircxviliTa T. RmerTi MQTm. 12 safuZveladmde] saflavadmde MQTm. 14 romeli] sruliad MQTm. grZliTa] + da MQTm. 17 pir aRmarTa MQTm. 18 iZlebiT M. 19 warvhkueT MQ, warvkuTT T, warvhkeT m. moiyuandes MQTm. 20 da aiZulebdes esreT yofad MQTm. 21 ara] ra MQTm. 23 SeuZlerbel ars] Seginebulars MQT, Seugonebel ars m. 26 da iorispirTa] dioris nirTa MQT. 27 karnifoiras] karni friad ars Mm, da karni fars T, karni frs Q. da (anisis) MQTm.

T259v

M381v m263v

10

R364r

15

Q165v

20

T260r

25

R364v M382r

541

JamTaaRmwereli gagrZelda eseviTari Wiri da zeg|ardamomavali risxva xuTisa wlisa JamTa. rameTu or wel pirvel aRaores queyana da xuTi weli qalaqsa dayves da aorebdes queyanaTa ama zemosenebulTa. arRara iyo Senebuleba, Tnier cixeTa da simagreTa, rameTu queyana saqarTvelosa mieca gansaryunelad amis ZaliTa, rameTu dauteves mefeTa da mTavarTa samarTali, mowyaleba, siyuaruli, siwrfoeba, simSde, simarTle, da amis wil moipoes ampartavaneba, zakva, Suri, doma, siZulili, angareba, mimZlavreba, klvani, parvani, siZvani, uwesoebani, viTarca itys winaswarmetyueli: `va maTda romelni kualsa balamissa Seudges da saqmes sodomelTasa iqman~. rameTu yovelman asakman, berTa da WabukTaman, mciriTgan vidre didadmde, miaqcies siboroted, rameTu seni igi sodomelTa da salmoba gomorelTa moiwia. amis ZaliTa | miscna igini RmerTman warwymedad borotad, rameTu ganviwireniT RmrTisa mier, romel daviviw|yeT RmerTi da RmerTmanca samarTlad dagviwya. da moorda queyana saqarTvelosa lixT aq|aT, viTarca mobs esaia winaswarmetyueli: `va naTesavsa codvilsa, eri romeli savse ars codviTa, naTesavni borotni, Zeni usjuloebisani. dauteveT ufali da ganarisxeT wmida igi israelisa. rasRa iwylviT da SesZinebT usjuloebasa yoveli Tavi salmobad da yoveli guli mwuxarebad kualTagan ferTa vidre Tavadmde? ara ars mSdoba mas Sina, mwuxare|ba, sicocxle, ar ars wyluli, arca naguemi, arca brZli gansivebuli, ara ars salbuni | dasadebeli, arca zeTi, arca Sesaxueveli. queyana Tqueni oer ars da qalaqi Tqueni cecxliTa momwuara. sofelsa Tquensa winaSe Tquensa ucxoTeslni mosWamen, da moorebul ars da daqceul ars erisagan ucxoTeslTasa. daSTes asuli sionisa, viTarca kravi venasa Sina da viTarca xilissacavi, da viTarca qalaqi moculi. ukeTumca ara ufa|lman sabaoT damitevna Cuen Tesli, viTarca sodomelnica SeviqmeniTca da gomorelTa mivemsgavseniT~. amaT ulxinoTa WirTa Sina iyo ra queyana saqarTvelosa da sxuanica udidesi Znelbedoba aRmouCndebodes. rameTu zemodatevebuli ambavi aRmarTa mabijebelTa kualad viwyoT. amaT WirTagan Seiwrebuli mefe rusudan iyo ra quTaTiss da yovelsa afxazeTsa, da iqmna Ze misi, daviT, viTarca | wli|sa xuTisa, ineba mefed
1 wlisa] + iyo MQTm. 2 queyana Mm. 4 rameTu] mier MQTm. mieca MQTm. rameTu dauteves] raTa dauteos MQTm. 5 siyuaruli] + mowyaleba M. 6 amis wil] mowyaleba MQTm. moipoes] + zeda MQTm. zakva] klva MQTm. zakva ... angareba Q. 7 uwesoebani] uwesoni MQTm. va] viTarca M. 10 igi MQTm. 11 borotad] WeSmaritad MQTm. 13 vaa M. 15 iwyalviT Mm. 16 salmobad MQT. guli mwuxarebad] gvami mwuxareba MQTm. kualTagan] keTilTagan Mm, klTgn Q. ferTa] ferTa MT. 18 brZli] berZuli M, brZuli T, nbrZuli Q. gansvenebuli MQT. 20 mooreba MTm, moorebl Q. 21 venaiisaa M, vensa Q. 22 moculi] mowevnuli MQTm. sabaoTman MQTm. 24 amiT MQTm. ulxinobT MQT. 25 Znelbedobani jav., kikn., Sendoba MQTm. Znel Jamobani R. rameTu] romel MQTm. aRmarTa mabijebelTa MQm, aRmarT mbijebelTa T. 26 ra] raTa MT. 27 yovelTa MQTm. iqmnas M, qmna T.

m264r

R365r T260v

10

M382v

15

m264v Q166r

20

R365v

25

M383r T261r

542

JamTaaRmwereli yofad Zisa misisa. viTar ars wesi soflisa moyuareTa, Seiyuara warmavali sawuTro, daiviwya SiSi RmrTisa da siyuaruli Zmisa, da moigona saqme yovelTa mier gansakrTomeli, rameTu zemosenebuli Zmiswuli Tsi, daviT, romeli Zmisa misisgan, giorgisagan, anderZobiT Sevedrebul iyo da aRezarda, waruvlina farulad asulsa missa da siZesa sultan yiasdins Tana saberZneTsa, raTa warwymidon, da iyos uSfoTvelad Zisa misisa daviTisTs ara ganyofad mefobisa. | viTar miiwia | daviT winaSe sultnisa da colisa misisa, rusudanisa asulsa Tamars, romelsa sultani saxelad uwodda gurji-xaTunad, ixiles igi da Seiyuares, TsTa Tana ipyres pativiTa, da gurji-xaTun dedofalica keTilsa uyofda yrmasa, biZis Zesa daviTs. da ara ismines brZaneba mklvelebrivi mefisa rusudanisa da friad pativ-scemdes daviTs. xolo viTarca wargzavna Zmiswuli saberZneTs, mouwoda yovelTa spaTa misTa, afxazTa, dadian-bedianTa, raWis erisTavsa, kaTalikozsa afxazeTisasa, da dasues mefed daviT, Ze rusudanisa, akurTxes quTaTiss da daadges Tavsa missa grgni. dasues taxtsa zeda samefosa da miuloces mefoba wesisa|ebr. srul-yo kaTalikozman | wesi kurTxevisa. xolo amier ese samefo ucalo iyo xuarazmelTagan, rameTu mandaturTuxucesi SanSe iyo anissa da amir|spasalari avag bijnissa, egreTve varam gageli, herni da kaxni, somxiTarni, | qarTvelni, Torelni, SavSni, klarjelni, taoelni, yovelni simagreTa Sina cxovndebodes, TTeulni morCilebasa Sina mefisa rusudanisasa, da uciloebisa ZaliTa ver daxudes dalocvasa mefisa daviTisasa. 11. garna vasenoT TaTarTasa pirvelsenebulisa Cingiz yaenisa. viTarca moiwivnes queyanasa Cuensa, viTar meoti sultani jalaldin ivltoda da dauteva samefo misi, advilad elT-igdes Turani, saTurqeTi da yoveli xuarasani. da ganyo oTxad laSqari Tsi da ganaCinna Svi|lni oTxni yaenad. pirmSo Svils misca naxevari laSqrisa da waravlina didsa sayivCayeTsa, vidre bneleTamde, ovseTsa, xazareTsa, ruseTsa vidre borRarTa da serbeTamde, kavkasTa CrdiloTa yovelTa mkdrovanTa, viTarca miTquams.
1 Seiyuara] Seiyra Q, Seipyra MT. 3 daviT T MQm. misisgan QT, misa Mm. 5 yasdins MQ, ysdins T, yasidins m. 6 dauSfoTvelad MTm. 7 colisa R. diswulsa MQTm. 8 uwoda MTm. 9 ipyres Q, daipyres MTm. gurjiTun MQT. dedoflisa M, dedofalca m, dedofali Q. ymasa MQTm. 10 daviT MQT. 13 dadia MQT. erisTavTa MQTm. 17 ucilo MTm, uclo Q. 18 mijinsa MQTm, bijnis R. haerni MQTm. 19 tavelni Mm, toelni QT. 20 cixovndeboden MQ, cixovandeboden m. 21 uciloebesa Mm. dauxvdes Mm. 22 Cingi yanisa MQTm. 24 igdes] idva MQTm. yovlnad Mm, ynd Q, yand T. ganuyo MQTm. 26 pirmSo vidremdis MQm, pirmSo vis T. 27 bneladmde MQTm. ruseTsa] xuseTsa MQTm. serbaTamde MQTm.

R366r m265r

10

M383v Q166v

15

T261v R366v

20

m265v

25

543

JamTaaRmwereli xolo meoresa Svilsa CaRaTas misca laSqari da uiRurTa queyana samaryanamde, da buxara vidre almaliyis queynamde. vgoneb, ese ars Turani. mesamesa Svilsa oqoTasa misca TT misi taxti sajdomad da | yarayurumi, | CinmaCini, emelisa da yubayisa queyana, xataeTi. da meoTxesa Svilsa Tuli erqua. amas misca laSqari da oqoTas zedmokidebiT queyana aRmosavleTiT. ese oTxni ganaCinna yaenad da amcno, weliwadsa Sina erTxel oqoTasas mividoden Zmani misni uxucesni yurulTisa saqnelad amad, romel taxti misi oqoTas misces. esreT ra daaw|yuna Svilni, mivida Turans da warmoavlina Svili misi umrwamesi Tuli xuarasnisa moTualvad. gamovlo jeoni da mivida niSaburs, sada niSaburelTa samgzis wyoba yves brZolisaTs. pirvelsa omsa elad igdo qalaqi, sada-igi samasi aTasi kaci TavdakueTiT mokla, xolo meoresa jersa asi aTasi, da mesamesa omsa ocdaTormeti aTasi. ukeTu ara jer-xarT, samarTladca ars, didisa sahib-divanisa xoja Samsadinisa | Zma Tanadamxudari ityoda amas niSaburisa moorebasa. warmovida ese Tuli, gamovlo xuarasani, mazandarani, moeaxla erayis queyanasa. cna ese sultanman jalaldi|n, aiyara tfilisiT deda-|wuliTa da bargiTa, warmoemarTa brZolad TaTarTa. mivida adarbadagans, warmarTa mociquli xlaTis sultansa da xalifas, baRdadis mpyrobelsa, raTa Seewivnen masca da TavTaca maTTaca. egreTve erayis sultansa miumcno: `ukeTu TT TaviTa ara gnebavs brZola TaTarTa, laSqarni warmoavlineniT da vb|rZode, rameTu vici wyoba maTi. Tu ara ismenT Cemsa, vidre me wina ara aRudgebi, Tquen ver SemZlebel xarT~. viTar mivida mociquli sultnisa da ara inebes brZola TaTarTa, cna ese sultanman da gulisma-yo, romel spani misni da adarbadaganisani ver winaaRudgebian. dauteva adarbadagani da warmoemarTa meored tfiliss. da esma ese mefesa rusudans, mouwoda yovelsa spaTa TsTa, imerTa da amerTa, SanSes mandaturTuxuc|essa, avags amirspasalarsa, varams msaxurTuxucessa, her-kaxTa, somxiTarTa, javaxTa, me|sxTa,
1 CiTas MTm, CeTas Q. da uiRurTa] duRurTa MT, dulurTa Q, da uRurT m. 2 buxara] Suxri MQm, buxri T. almalyis MQ, alamalayis m, almlyis T. 3 TviTo Mm. dayara yumoumi M, yara yumumi m, yara yumoumi QT. 4 yubayisa]yuTayisa MQTm. 5 Tuli] Tvali MQm, Tli T. 7 yaenad] yovlad Mm, yd QT. 8 yurnaTisa MQm, yuranTisa T. 9 daawyuna] dawvna MQm, dawuna T. 10 Tuli] Tvali MQm, Tli T. jeoni] jini MQm, jni T. niSburs MQT. niSburelTa MQm. 11 omsa Mm. 12 mokla MQTm. da mesamesa omsa ocdaTormeti aTasi MQTm. 13 ara MQTm. sibdivnisa R, seibadvanisa MQ, seibdvanis T, sebadvinisa m. 14 SamSadinisa MQTmR. ZmaTa MQTm. 15 Tuli] TviTi M, TviT m, TTi Q, Tli T. mazondarni MQ. mzondarni m. 16 aiyra M, aRiyra Q. 17 adar bagans MQTm. xlaTis] xalTas MQm, xlTas T. 18 TavTaca] + da MQTm. 19 TT T, TquiT MQ, TqviT m. 24 adarbagani MQTm. 2 aidarbagani MQTm.

M384r R367r

T262r

10

Q167r m266r R367v

15

M384v

20

R368r T262v

25

544

JamTaaRmwereli taoelTa, dadiansa cotnes, kacsa warCinebulsa da saTnoebiansa, afxazTa, jiqTa da yovelsa imersa samefosa, romelTa TTeulad ara ars Jami Tqumad. ganuxuna karni darialisani da gardamoiyvanna ovsni, durZukni, amaT Tana yovelni mTiulni. Sekrbes naWarmagevsa simravle uricx da waravlina mefeman brZolad xuarazmelTa. xolo TT droSa sefe ara wargzavna saqmisaTs ivane aTabagisa. waremarTnes da ganvles tfilisi. xolo sultani dabanakebul iyo somxiTs, evsa bolnisisasa. da viTar ixiles dara|jaTa sultnisaTa, acnobes sultansa. xolo igi aRiWura, rameTu iyo uSiSi brZolaTa S|ina, wina-ganewyo da iqmna omi sastiki. da pirvelsave Sekrebasa sZlevdes qarTvelni. xolo viTar SenivTda brZola, moswyda orgniTve uricx kaci. moxedna | RmerTman risxviT naTesavsa qarTvelTasa, rameTu ara dascxra guliswyromiTa ufali, aramed eli misi maRladve ars da moisena usjuloebani Cuenni, | da iZlivnes spani mefisani da xuarazmelTa mier ivltodes. xolo sultani kualad mivida tfilisad, TuRa sada vinme povna, darbevad queyanaTa maT zemosenebulTa. xolo TaTarTa umTavresi Tuli mivida erays, vidre yazvinadmde moaora queyana, moswydna urCni. warvida da ganvlo xuarasani, jeoni, da mivida mamasa missa Cingiz yaens winaSe da ZmaTa Tana. viTar cna sruliad ltolva sultan jalaldinisa, mouwodes oTxTa erismTavarTa, romelTa noinobiT u|moben, saxeliT CormaRansa upirvelessa da meoresa CaRatas, ara yaen CaRatas, aramed noinsa CaRatas, iosursa, biCosa. da amaT aTi aTas-aTasi kaci mosces deda-wuliTa maTiTa da warmoavlines Zebnad sultnisa. da eseve oTxni noinni ama oTxTa yaenis SvilTa yaenTani iyvnes. TTeulsa acnobes, raTa sadaca mividodian da zenaarsa iTxovden, Seiwyalebden da urCTa mosrviden da xarajas mis queyanisasa oTxad iyofd|en da Tavis elmwifeTa gaugzavniden. warmovides oTxni noin|ni, CormaRani, CaRata, iosuri da biCo. gamovles jeoni, xuarasani viTar ormoci aTasiTa kaciTa da deda-wuliTa. mivides queyanasa almuTisasa | da wina-ganewyvnes da didad avnes. da warvides mier queyanad erayisa da moaores.
1 taoelTa QT] tovelTa Mm. saTnoebani MQTm. 2 romlisa MQTm. TTeulad] Tvlad MQm, Tvld T. ganuxven MQTm. 3 darialisani] da rRalisani MQm. osni T, ovsni R, orni MQm. 5 aTabagisaTvis MQTm. 6 bolnisrisasa MQ, bolnisarisasa m, bolnisissa T. 7 sultnisasa MQm. 13 kualad] kolad Mm, kd QT. qveynad MQm, qynad T. 14 Tuli] Tauli MQ, Tli T. vidre yazvinadmde] romlisa yizindamde (T: yzvindamde) MQTm. 15 jini MQm, jioni T. missa MQTm. 16 Cingiyans MQT, Cingisyans m. Tana R MQTm. jaldinisa MQT, jaladinsa m. 17 eras mTavarTa M. CormeRnonsa MQm, CormoRnonsa T. 18 CaRads MTm. ara yaen CaRatas] aryan CaRtsa MQ. ar y-ns CRtsa T, aryan CaRatas m. nionsa CaRtas MQm. ioxursa MQTm. 19 biCorsa MQTm. da amaT MQTm. 20 noinni MQTm. yaenis] yanis MQm, ynis T. yaenTani] yanTani MQ, ynTani T, yanaTani m. 21 TTeulsa yauxC.] TviT yaTosasa MQm, TT yTossa T. 23 gaugzavnides MQ. 24 CormaRni MQm, CormRni T. baCoi MQTm. jioni MQTm.

m266v M385r

Q167v

10

R368v

15

T263r

20

R369r

M385v

25

m267r

545

JamTaaRmwereli romeli mividis, Seiwyalian. da merme movides adarbadagans, romel ars TavreJi. winamiegebnes yovelni adarbadaganelni ZRuniTa uricxTa. mier mivides qalaqad ardavlisa, igica moegebnes. gavles rasi da mivides ganZad, romeli-igi mtkiced mier ganmagrebul iyo. da samTa dReTa ra Sina brZola-uyves TaTarTa, myis elTigdes, da Sigan qalaqsa Sevides, moaores da uricx suli moswytes, rameTu saZagel-uCnda sjuli mohamedisa mier qadagebuli. amisi mcnobeli sultani mswrafl aiyara dedawuliTa da ivltoda saberZneTad. xolo TaTarTa devna|-uyves da miewivnes basians. | ixiles ra, ganibnives esoden, sultani marto da|STa. sada-igi miiwia sofelsa romelsame Seuracxsa, ixila igi kacman vinme Seuracxman da moakudina, romlisa sartyeli da unagiri, kaparWi ufasoTa TualTa mier Semkuli iyo, da mis ZaliTa moikla kaci igi maRali da saxelovani elmwife. vina daudgromel ars mindoba soflis amis amaosa, viTar itys brZeni eklesiaste: `amaoeba amaoebaTa da yovelive amao ars~. amisTs amao iqmnes spani, simtkice qed|isa, wyobaTa Sina mZleoba da gardareuli simdidre. da yovelive amao ars, garna saukuno igi ukudavi cxovreba daulevneli. ese ra xuarazmelni ganibnivnes da umravlesni ivltodes garmiansa da sultani jalaldin moikla. da aqa Sina dasrulda elmwifoba maRali. cna mokudineba sultnisa, | xuarazmSas Zisa, yiasdin sultanman, moiyvana kaci igi, romelman moiRo sartyeli, unagiri da kaparWi | sultnisa, Zniad sapovneliTa TualiTa Semkuli. gankrdes yovelni mxilvelni, xolo kaci igi, momklveli sultnisa, cecxliTa dawues. 12. xolo mo-ra-iqces TaTarni xuarazmelTa devnisagan, mier warvides da moaores queyana xlaTisa da valaSkertisa. da ver wina-aRudga sultani xlaTisa, aramed gamagrda qalaqsa Sina. xolo TaTarni warvides adarbadagans, rameTu zavni iqmnes TavreJelTa Soris da TaTarTa, da aRiRes TavreJi da mimdgomi misi queyana. da meoresa welsa warvides bardavs, ganZas da muRans da iwyes rbevad da orebad
1 moiyuanes MQTm. aidarbagans MQTm. 2 aidar bagnelni MQTm. 3 igica MQTm. 5 uricx QT, mravali Mm. 6 saZebal Mm, saZRebl Q, saZiebel T. moamedisa MQTm. 7 mcnobeli] + amisi MTm. 8 ra R, da MQTm. es odeni MQm. 9-10 igi kacman vinme Seuracxman MQTm. 11 TvaliTa MQm, TliTa T. ZaliTa] TvaliTa MQm, TliTa T. igi] + undosa MQTm. 12 vin MQTm. 13 eklesiastes sxe T. amoeba amoebaTa MQTm. 16 garmensa Mm, grmnsa QT. 17 jalildin MQ, jaladini T, jaliladim m. dasrulda R] sruliad MQTm. mokudineba yauxC., kikn., sikudili R. mokideba MQT, mokula m. 18 xuarazmSas kikn., xuarazms MQm, xurzms T, xvarazmelisa R. yisdanman MQT, yidarman m. 19 unagro MQm, Runagri T. Zniad Q, Zind T, ZRvnad Mm. 23 queyana MQTm. xalTisa M, xlTisa QT, xalaTisa m. ver] viTar MQm, vr T. xlTisa QT, xalTisa M, xalaTisa m. 24 aidarbagans MQTm. 25 Soris m, Ss QT, Sors M. (Soris) da MQTm. 26 bardas MQTm. da muRans MQTm.

R369v Q168r T263v

10

M386r

15

R370r m267v

20

25

546

JamTaaRmwereli saqarTvelosa. iwyes darubandiT aRmomarT, queyanasa SarvanSisasa | da kabalas, hereTs, kaxeTs, somxiTs da queyanasa arSakunianTasa _ dvins da anissa. xolo vinaTgan mezoblobiT moeaxlebodes queyanasa | saqarTvelosasa, udidesni da uborotesni zemosenebulTa maT gansacdelTa msgavsTagan umetesica mZnvareni gansacdelni aRiZrvodes saqarTvelosa sazRvarTa | ukeTurebisaTs mkdrTa qarTlisaTa, rameTu yoveli asaki berTa da yrmaTa, mefeTa da mTavarTa, didTa da mcireTa, midrka siboroteTa. rameTu daut|eves simarTle da WeSmariteba, vinaTgan TT mRdelTa mier ixilveboda arawmideba, vinaTgan yoveli eri iqmodes sibilwesa, viTar odesme Zeni beniamenisni. viTar igini miecnes mosasrvelad, egreTve eseni aqa Sina, miscna RmerTman naTesavni qarTvelTani mosasrvelad msgavsad ZeTa beniamenisTa, viTarca itys winaswarmetyueli esaia: `ufali, ufali sabaoT ubrZanebs naTesavsa Wurvilsa moslvad queyaniT SoriT kidiT, safuZveliTgan | cisaTa, ufali, da Wurvilni da mbrZolni misni ganryunad yovlisa soflisa da codvaTa mospolvad misgan. RaRadebdiT, rameTu axlos ars dRe uflisa, da Semusrva RmrTisa mier moiwios~. da Semdgomad kualad mobs: `dRe uflisa movals ukurnebeli, ris|xviTa da guliswyromiTa dadebad yoveli sofeli orad da codvilTa warwymedad misgan~. viTar iqmnaca yoveli sofeli qarTlisa orad. xolo viTar cna mefeman rusudan moaxleba TaTarTa, dauteva tfilisi da warvida quTaTiss, da tfiliss muxas Ze dauteva da amcno, romel ukueTu moviden TaTarni, | romel mowuas tfilisi, Tnier palatisa da isanTa, romel arRara ipyran saxlad viTar xuarazmelTa. ra Jams cna muxas Zeman moaxleba TaTarTa, mowua sruliad qalaqi da TT palati da isanni, da esreT moorda qalaqi tfilisisa. | xolo noinni ese zemosenebulni Semovides qarTls, TrialeTs, somxiTs, javaxeTs, samcxes, SavSeTs, klarjeTs, taos, kolas, artans, aniss da moefines msgavsad mkalTa orebad da ocad, da
1 aRmomarTa MQTm. queyana SarvaSsa MQTm. kablsa MQ, kablsa T. 2 Ta queyanasa MQTm. arSakunianTasa] arbkuninTss MQ, arbakuninTas Tm. dvins da anissa] da vinas danissa MQTm. 3 mezoblobiT] zemo SlobiT Q, zemo SilobiT Mm, zemo blobiT T. queyana MQTm. 5 ukeTurebisaTa MTm, ukTrebisa Q. qarTvelisaTa MQTm. 6 midrika MQTm. 7 dauteos MQTm. 8 arawmideba] rwmuneba MQT, sarwmunoveba m. yoveli eri] yi eri QT. Jami er Mm. 12 safuZveliTgan yauxC., kikn., safarvelidgan MQm, safarveliTgan T. 13 amospolvad MQTm. RaRadebdiT yauxC., kikn., RaRadebiTa MQTm, RaRadebisa R. 14-15 Semdgom da kualad MQTm. 16 da didebad MQTm. 17 qarTvelisa Mm, qaTvlisa T, sqarTvlisa Q. 19 tfilisis MQTm. muxsas Ze MQm. muxsa sZe T. dauteva da amcno MQTm. ukueTu R, ukunisamde MQ, uke T, ukunisamden m. moviden R, midian MQTm. 20 moiwios MQTm. palatisa R, nitisa MQTm. 21 ipyran R, hyrian MQTm. saxelad MQm. 21 viTar MQTm. 22-23 raJams ... tfilisisa MQTm.

T264r

R370v

M386v

Q168v

10

m268r

R371r

15

T264v

20

M387r

25

547

JamTaaRmwereli arsad iyo lxineba, uwyalod moisrvoda yoveli ese queyana. mandaturTuxucesi SanSe Seivltoda queyanad aWarisasa, da amirspasalari avag Sevida cixesa kaenisasa, da varam gageli Seivltoda quTaTiss, da egreTve [h]erni, | kaxni, somxiTarqarTvelni, mesxni, taoelni, Torel-artan-kolaelni, yovelni ivltodes cixeTa da mTaTa, tyeTa da simagreTa kavkasianTasa da mTiuleTsa. da gagrZelda oreba da mospolva queyanisa simravlisaTs usjuloebaTa CuenTasa, rameTu ganryuna yovelman hasakman queyana, daRaTu saqarTvelo, aramed sparseTi, babilovani da saberZneTi, rameTu miecemodes mwaresa tyueobasa uwyaloTa | sikudiliTa, romel ara iyo wyaloba, savse iyvnes moklulTa mier qalaqni da sofelni, velni, tyeni, mTani da evni. Tnier simagreTa TuRa sadme vin daSTomil iyo, | savse iyo tyebiTa da godebiTa, mier Seicvebodes yovelni mkdrni saqarTvelosani amerisni. xedvides mama-dedani SvilTa moklulTa, da Svilni mamaTa da dedaTa mkudarTa mdebareTa, sxuani ZmaTa, sxuani naTesavTa da daTa TsTa, iavarad wa|rsxmulTa | colTa da SvilTa, yovelTa simdidresa maTsa. da | eseodenni zarni iqmnes TaTarTani, romel umravlesni qarTvelni cixeTa da magarTa adgilTa dauteobdes da ivltodes kavkasad. amaT ulxinebelTa ra borotTa moecva queyana, Zlierni erisTavTa erisTavni da vazirni gandges urTierTas, TavTa maTTa Semwyobelni, rameTu mefe rusudan yovladve damkdrda lixT iqiT da verca lixT aqeT gardamovides da verca amierni maT winaSe mividian ucaloebisa ZaliTa, garna ltolvilni. da esreT urTierTas Seuzraxebel iyvnes da SeuTqmel, rameTu Zlierni igi saqarTvelosani da saxelgansmenilni uRono iqmnes yovlad ver SemmarTebelni senebadca wyobisa miyofad TaTarTa. rameTu hereTi da kaxeTi tyeTa mier Zlierad icvebodes. maSin mkdrni saqarTvelosani, saxelovani da wyobaTa Sina mneni erisTavni sruliadsa moorebasa miecnes, egreTve aRmomarT yovelni mkdroanni. amaT ra borotsa xedvida amir|spasalari avag, Ze ivane aTabagisa, warmoavlina mociqulni bardavs, sada daebanaka zemosenebulTa maT mTavarTa, romelTa zamTris
2 kaenisasa R, kavanissa MQm, kvanissa T. 3 erni MQTm, rni R. 5 maTTa M. 6 da MQTm. 7 CuenTa Tvis MTm, CnTasa Q. daRaTu m, RaTu MQT. 10 sadme + vin jav., kikn. 11 Seicvlebodes MQm, Seicvalebodes T, Seicvebodes kikn. 13 iavarTa MQTm. 14 wasxmulTa MQTm. esoden esdeni MQ, eseodeni m, esoden T. 15 umravles MQT] + umravles m.17 maT MQTm. 18 ganages MQTm. TaviTa maTiTa MQm, TviT mTiTa T. 19 eerca amierni] raca imierni MQTm. 20 ucualobisa Mm. ucloebisa Q, uciloebisa T. ZalTa Mm, ZliTa QT. esreT] + garna MQTm. 21 Seuzrxebel M, Seuzarebel m. SeoTqmul MQ, SeoTqmel m. 21-22 saxel gamsmeneli Mm, saxel gnsmgnilni QT. 22 uRonoT M, uRToTa m. SemamarTebel MQm, SemmarTebel T. wyobisa QT, wyalobadca Mm. 23 icvalebodes M, icvlebodes m. maSin] maT Sina Mm, mas Sina Q, ms Sa T. 24 saqarTvelosani MQTm. saxlovani MQm. 26 amaTni MQTm. 27 bardavas M.

R371v

Q169r

10

m268v

T265r M387v R372r

15

20

25

R372v

548

JamTaaRmwereli aqunda sayofelad bardavi. da zafxulis gelaqunisa mTani da araratisni, rameTu maSin aeRo anisi CormaRons. amaT warmouvlina avag mociquli zavisa Txovad, da Tqua maT winaSe mislva, xilva da msaxureba da xarajis micema, dadeba queyanisa misisa, iTxova fi|ci da simtkice. | xolo maT gai|xares da sixaruliT Seiwynares mociquli avagisi da ficTa mier mtkiceTa gulsav|se yves. maT aqunda sjulad erTisa RmrTisa Tayuaniscema, da dileul aRmoslvasa mzisasa mzisa aRmosavliT samisa Coqisa yofad da meti ara ra. xolo ficTa simtkiced oqro wmida samjer wyalsa Cayon da ganavlon igi da Seasuan, da mindobilni Seiwynaron. da amas ficsa ra daamtkiceben, ara ecruvnen. sityua tyuvili ara amovides piriTa maTiTa, mekobre da mborgveli kaci gaukiTxavad moiklas. da sxuani mravalni keTi|lni wesni ganeCinnes zemosenebulsa mas mTavarsa Cingiz yaens. amiT oqroTa saficriTa daumtkices mociqulTa avagisTa fici, romliTa dajerebul iqmna amisTs, romel ara iyo tyuvili, arca sicruve ficTa maT Soris. warvida amirspasalari avag, damdebi sulisa misisa queyanisa misisaTs, da mivida CormaRans, CaRatas, biCosa da iosurs wina, romelTa ixiles da pativ-sces, da Seiyuares da mcvelni qalaqisani daudginnes, romelTa Sanad uwoddes sityTa maTiTa. 13. viTar damSdna queyana avagisi da cna SanSe mandaturTuxucesman zavi avagisi da TaTarTa, uvnebelad dacva ineba queyanisa, dacva zaviTa myofeli, da avagsaca miumcno, ukueTu manca miumcnos, mivides xilvad TaTarTa. amisni mcnobelni TaTarni sixaruliTa Seiwynarebdes, | romlisaTs miumcnes miTve oqroTa saficri|Ta mtkice fici | uvneblobisa. da warvida SanSeca da ixilna igini, romelTa SanSesaca friadi pativi uyves, da anisi da maT mier waRebuli misi queyana yoveli misces, da mcvelni daudginnes queyanasa Sina. da vinca movidis qarTvelTa mTavarTagani, pativiTa Seiwynarian, xolo urCTa queyana moisrvoda. amisi mcnobeli | varam gageli, zaqarias Zeca, miendo da zaviTa Sewynarebuli queyana misica damSdna. xolo hereTi da kaxeTi, somxiTi, qarTli da aRmarT
1 bardavi MQTm. sazafxulod QT. da araratisni] dara ratisni Mm. 2-3 zavisa Txovad] vazirTa maT xolo MQTm. 3 misla va M, misvla va m. 5 ficiTa Mm. 6 maT MQTm. aRmosavalsa Mm, aRmosvlasa T, aRmosvlsa Q. 8 simtkiced yauxC., kikn., simtkiceTa MQTm. 9 Seiwynaron yauxC., kikn., Seiwynarna MQTm, Seiwynarian R. ficsa ra daamtkiceben kikn., ficsa daamtkicebda Mm. 10 (mekobr) da MQTm. 11 Cingi yans MQT, Cingis yaens m. 12 amiT] romeli MQTm. saficarTa daumtkicebs MQTm. 13 iqmnas MQTmR. romel yauxC., romeli MQTm, rome R. iyos MQTm. Sors Mm, Ss QT. 14 sulsa missa MQTm. 16 Seiyares MQT, Seiyvares m. Sanad R, banad MQTm. 18 uvnebelad ... TaTarTa Mm. 19 manca R] QT. miumcnos] + da QT. 21 mtkice fici MQTm. ixila Mm. romelTa R, rlTa T, raTa MQm. 22 danisi M. (anisi) da MQTm. 23 da MQTm. 24 Sewynarebuli kikn., Semwynarebeli MQTm. 26 misica kikn., amisica R, miscna Mm, misca QT. ereTi MQTmR. aRmarTa MQTm.

m269r M388r T265v Q169v

10

R373r

15

M388v T266r R373v

20

m269v

25

549

JamTaaRmwereli karnuqalaqamdis yoveli queyana mwaresa orebasa Sina iyo, arbevdes, tyue-hyofdes, srvides mamakacTa, vidre dedaTa da yrmaTa tyued wariyvanebdes. da qalaqi tfilisi maTve daiWires da iwyes Senebad. | da zamTris daibanakes bardavs da mtkurisa pirsa, ioris pirTa da aRmomarT gagamde. da motyuenvidian, arbevdian qarTls da samcxes da javaxeTs da aRmarT saberZneTamdi, kaxeTs da hereTsa darubandamde. amaT ulxinebelTa WirTagan Seiwrebul|ni mTavarni saqarTvelosani yovelni miendvnes TaTarTa her-kaxni da qarTvelni, Toreli gamrekeli, Tmogueli sargis, kaci swavluli da filosofosi da mravalRone. xolo mesxni saTnoebisaTs mefisa rusudanisa ara miendvnes. amisTs ganZnebulman CaRata noin aRimedra samcxezedan, aramed mesxni Seivltodes cixeTa Sina. esreT moisra da tyue iqmna suli mravali | samcxesa da bevri eri moikla. odes arRara iyo Rone, moasena | mefesa rusudans ivane cixisjuarelman jayelman, romelsa yuryuareca ewodeboda, ukeTu sTndes, raTa isnas queyana samcxisa orebisagan, igica miendos CaRatas, rameTu pativiTa iyo meWurWleTuxucesi da mTavari queyanasa samcxisasa. ineba mefeman da warmogzavna dasturi. maSin warvida ivane da ixila CaRata, romelman pativiTa Seiwynara da daudginna mcvelni queyanisani. da esreT ra elT-igdes, ganiyves oTxTa maT erismTavarTa | oTxad queyana da egreTve erisTavnica TTeulni xuedri misi, da xaraja, romelsa | aiRebdian da wargzavnidian. da esreT mcired iwyo queyanaman dawynarebad. gulisma-yo ra mefeman rusudan, romel waruRes queyana amieri TaTarTa, ganizraxa, raTa warmoavlinos Ze Tsi, daviT, da moandos TaTarTa, da aiRos simtkice uvneblobisa. da waravlines mociqulad TaTarTa SanSe, da avag da varam da hereTis erisTavi SoTa, romelsa manisi ferobisaTs kuprobiT umobdes. vidre warmoavlenda mefe Zesa Tssa, eneba aRmedrebad didsa sultansa yiasdinsa, naTesaviTa salCuqiansa, raTa daimorCilon, romelsa aqunda saberZneTi. da waravlines biCo noini, da Tana-wariyvanna didnica igi mTavarni saqarTvelosani. viTar miiwivnes que|yanasa sevastias | da ezinkisasa, iwyes orebad. maSin sultanman
1 mwaresa R, mciresa MQTm. 3 da ... daiWires R] MQTm. da] xolo MQTm. 4 bardavas M. 6 ereTsa MQT. 8 er-kaxni MQTm. Tmogueli Mm. 9 xolo R. rameTu MQTm. 10 ganZunebulman MQTm. CiRan Mm, CaRat T, CRat Q. 11 mesxni R] MQTm. Sevltodes MQm. 14 ukeTu R] raTa MQTm. 15 orebisagan] + da MQTm. 16 qynisa Q. maSin warvida ivane R] MQTm. 17 CaRat MQm, Calt T. 19 egreT MQTm. 22 imier MQTm. 23 ganezraxa Mm. 25 ereTis MQTm. manisi ferobisaTs MQTm, siSavisaTs R. 28 biCinoin MQT, biCi noin m. da R] rameTu MQTm.

Q170r

R374r

10

M389r T266v

15

R374v m270r

20

25

M389v Q170v

550

JamTaaRmwereli yiasdin mouwoda yovelTa spaTa da Semoikriba medrebi Tsi, kaci ormoci bevri, romel | ars oTxasi aTasi. da ganaCina medarTa Tavad SarvaSis | Ze afxazi, saxeliT dardin, romeli simnisa misisaTs pirvelve didsa didebasa aReyvana, da mtkiced epyra sjuli. amas Tana faxradavla, Torelisa axalcixelisa Salvas Ze, romeli ltolvili warsruli iyo sultansa winaSe, kaci mne da wyobaTa Sina saxelovani. eseni medarTa mTavar yvna da winambrZolad ganaCinna. da moeaxla, maxlobelad maTsa daibanaka. viTar esma TaTarTa moslva sultnisa wyobad maTda, esezom ganlaRebul iyvnes da ganrisxnes, romel amisi msmeneli biCo noini mivida Txrobad qarTvelTa mun myofTa moslvasa sultnisasa, da ixila Ziswuli yuaruuare jayelisa, saxeliT sargis, kaci mne da SemmarTebeli, elovani brZolaTa Sina, da ma-uyo biCo da rqua: `maxarobelad vidre | me moval, vidre ra iyos niWi Cemi, rameTu didsa sultansa asmies moslva Cueni da xlebul ars, da esera, axlos daubanakebies didiTa da uamraviTa laSqriTa. da xvale egulebis wyobad da brZ|olisa yofad Cuenda~. esma ra ese sargiss, gankrvebul|man rqua: `uwyi wyobaTa Sina simne da gamarjueba Tqueni, noino, garna simravlisaTs maTisa aras vgoneb saxarulevansa~. xolo biCo ganiRimna da rqua: `ara keTilad mecnier xar naTesavsa Cuen moRolTasa, raTgan moguca RmerTman Zleva, arad Segracxia simravle spaTa, | rameTu umravlesTa umjobesad vidreme vsZlevT da umravlesiTa aRvivsebiT alafiTa. aw ganemzadeniT xvalisa brZolad da vixiloT, viTar vebrZviT mterTa~. ezom ganlaRebul iyvnes yovelTa naTesavTa zeda. viTar ganTenda da mivida sultani spiTa sazareliTa, rameTu iyo oTxasi aTasi medari, da ganawyves razmi. aqeT TaTarTa ganawyves razmi da urCeulesi | maTi marcxenasa mxarsa daawesnes. esreT aqunda wesad, umjobesTa vidreme marcxenasa kerZosa daawesebdian amis ZaliTa, romel sxuani naTesavni yovelni umjobesTa da umneTa marjueniT | aqunda dawesebiTa, raTa urCeulesni urCeulesTa SeemTxvnen. xolo droSaTa maTTa simewamule moaswavebda sisxlisa damoRurilobasa mterTasa.
1 yasdin MQm, ydin T. 2 oTxasi] bTxasi M. afxazi m. 4 fxardvala Mm, fxardela T, fxrdvl Q, faradavla R. 5 wyobaTa T, wyobTa Q, wyalobaTa Mm. 7 maTsa m, mTasa MQT. 8 eszom Mm, ese zom Q, esreTzom T. 9 biCnoinMM, biCi noin m, baC noin Q, bCnoin T. mun] man MQm, mn T. 10 jayelisa R] mdgomare MQTm. 12 maxlobelad MQTm. 14 didTa MQTm. umravlesTa MQm, umravleTa T. laSqarTa MQTm. yofaTa MQm, yofT T. 16 sargis Mm. 17 maTisa MQTm. sixarulevansa R. 18 moRolTasa br, kikn., momavalTasa MQTm, molidTasa R. 19 Segvracxes MQ, Seguracxnes T, Segvracxnes m. 20 vsZlev MQTm. 22 iyo MQTm. 23 movida R. 25 dawesnes MQm, dawesnes T. 26 dawesebdian MQm, Mdawesebdian T. 28 simewamule MQTm.

T267r R375r

10

m270v

R375v

15

M390r

T267v

20

Q171r

25

R376r

551

JamTaaRmwereli amaT ra esreT yoveli naTesavi qarTvelTa winambrZol yves da viTarca miiaxlnes urTierTas, iwyes TaTarTa miTa maRliTa Tqumad: `ahla, ahla, ahla~, romel Znelad saTargmaneb ars da ucnaur, da samsa vidreme | jersa aqunda wesad Tquma amisi: `ahla, ahla, ahla~. da myis mietevnes. xolo qarTvelni upirates da umnes Zlierad ewyunes da iqmna omi sastiki. moswyda simravle uricx spaTagan sultnisa, sada saxelovanica Sarva|Sis Ze dardin afxazi, medarTmTavari maTi, moikla. da ivltodes spani sultanisani, da devna uyves ra TaTarTa da qarTvelTa, | uricx mbrZoli mosres da Seipyres. xolo axalcixeli sultnisa mier moikla SuriTa qarTvelTa. esoden ewyunes pirvel, gankrdes yovelni medarTmTavarni maTni Zlierad mbrZolobasa qarTvelTasa, siyuarulsa da pativsa da niWsa wina-uyofdes da qebasa Seasxmides. 14. | xolo aRivsnes qarTvelni da TaTarni yovliTa simdidriTa, oqroTa da vecxliTa, sasmurTa da samzareulosa oqrosa da vecxlisaTa utexelisaTa, ucxoTa lariTa da samosliTa. cxenisa da jorisa da aqlemisa ara iyo ricx, razomi aRiRes. esreT savseni mivides saberZneTsa devnad sultnisa da mihyves vidre ikoniadmde, romel ars qalaqi didad-didi da zRudeTa mtkiceTa mier ganmagrebuli, sad-igi Seltolvil iyo sultani. da kualad karTa qalaqisaTa iqmna omi Zlieri, romel TTeulad ara ars moTxrobad, rameTu umravlesTa dReTa gamovidian CaliSad da e|sreT ibrZodian, sada-igica Zlieri da saxelovani CaliSoba gardaiades mravalTa dReTa qarTvelTa. xolo | sultanman, Seiwrebulman omiTa, iTxova zavi, aRuTqua xaraja didi da mZime, da mravalTa ZRuenTa da ufasoTa TualTa da margalitTa ZRunad mimcemelman moamSdna, da iTxova mcvelni da esreT: Jam raodenme ara ixilon sultani, vidreme ganizraxon umjobesi. amisi Semwyna|rebelni TaTarni uk-moiqces da mivides xlaTs, | xolo sultanman xlaTisaman iTxova zavi da wina moegeba ZRuenTa uricxuTa momRebeli, romeli keTilad Seiwynares, mcvelni queyanisani, romel arian Sanani, daudginnes.
2 miiaxlnes R, daesrulnes MQTm. ahla, ahla, ahla R, aliloia aliloia aliloia MQm, aili ala T. 3 jerasa MQT, jer ars m, samjer R. 4 aliloia aliloia MQm, aila aila T. 5 iwyes MQTm. 7 raTa MQm, ra T. 9 ewyunes R] iwyes MQTm. 10 mbrZolobas Q , mbrZolobs MT, brZolasa m. 14 razomi] razomiTa (razomisa m) cxenisa Mm. 15 movides MQTm. miyuanes MQm, miiyvanes T. 16 ikonadmde MQTm. 18 umravlesni MQTm. 18-19 CaliSad kikn., Clisd MQ, Clisad Tm. 19 Zlieri] TaTari MQTm. CaliSoba] Cilisi MQTm, Calisoba R. 23 esreT R, esera MQTm. 24 xalTas MQ. xlTsa T, xalTs m. 25 xalTisman MQTm. iTxova zavi MQTm. ZRunTa kikn., MQTm, ZRuniTa didiTa R. uricxuTa] uricxviTa MQm, uricxvTa T. 26 Seiwynares R, Seiwyales MQTm. Sanani QTR, banani Mm.

M390v

m271r T268r

10

R376v

15

M391r

20

Q171v

R377r T268v

25

552

JamTaaRmwereli da warvides sazafxulosa adgilsa gelaquns da araratis mTaTa, da waruvlines mociquli mefesa rusudans, raTa zavi iqmnas maT Soris, da mosces Ze misi, daviT, da miscen mefoba, da tfilisi | da yoveli saqarTvelo. da viTar esma rusudans, sTnda sityua ese da gulsavse iyo amisTs, rome ficsa mtkiced ipyrobdes da mindobilsa Seiwynarebdes. gardamovida TT mefe da warmogzavna Ze Tsi, daviT, romelTa winamiegebnes SanSe, avag da egarslan, romeli TaTarTa didad pativiTa Seewynara, araraTa niWTa da zneTa samamakacoTa mqonebeli, SoTa kupari, gageli varam, qarTlis erisTavi surameli grigol, samcxis spasalari da meWur|WleTuxucesi yuaryuare cixisjuareli, Torelni, Tmoguelni, SavS-klarjni da taoelni, da wariyvanes mefe, Ze rusudanisi, daviT. xolo mefeman rusudan Tana waritanna yovelni mTavarni lixT-imer|elni, dadiani cotne, kaci patiosani da saTnoebiani da brZolaTa Sina saxelovani, bediani, raWisa erisTavi, gurieli da yovelni warCinebulni. waremarTnes da Sevides tfiliss da warvides bardavs, sada daebanaka noinTa. miiyvanes daviT didiTa pativiTa da laSqriTa. viTar ixiles CormaRon, Ca|Rata, iosur da biCo, ganixares da pativi uyves mefesa da mTavarTa saqarTvelosaTa, mosces yoveli saqarTvelo, tfilisi, samSlde, romeli pirveli omiTa aeRo iosur noins da angurgas Tanadaxdom|iTa avagisTa. da esreT keTilad Seiwynares daviT mefe, romelsa narin daviTobiT uwodes, ese igi ars, sefispiri daviT. maSin waravlines mociquli winaSe didisa yaenisa, romeli ijda yarayurums, taxtsa Cingiz yaenisa, rameTu Cingiz yaeni gardacvalebul iyo da elT igdo Zeman misman, saxeliT oqoTa, yaenoba, romeli iyo kaci keTili da didad ux, da mosamarTle. da igica gardaicvala. | da dasues Ze oqoTasi yaenad, saxeliTa quq. da igica mokuda da elT igdo yaenoba Zeman | quqisman, | mangu. waravlines mociquli da auwyes aReba sparseTisa, saqarTvelosa, saberZneTisa. da yovelTa TemTa qudi da abjari da tanisamosi gaugzavnes da wesi miumcnes eseviTar: `qarTvelni sruliad movides,
1 warvides R, moiyuanes MQTm. 2 maT Soris] Sors maTsa M, Soris maTsa m, Ss maTsa QT. 5 Seiwyalebdes MQTm. 6 egarslan MQTmR. SanSa MQm, baga T. 7 Sewynara M, Sewynra Q, Sewynar m, Seiwynara T. gageli yauxC., kikn., Toreli MQTmR. 9 klarj MQTm. 12 erisTavni MQTm. gurielni Q. 13 waremarTnes da] + aw m. bardavas MT. 14 ixila MQTm. CaRatman MQ, CaRataman m, CaRatamn T, CaRatar R. 15 biCe MQTm. mTavarsa Mm. 16 pirvel MQm. 17 angurgas mR, angurnagas MQT. Tana dasxdomiTa Mm. 18 mefe ... daviT Q. anrin didebiTa M, anrian didebiTa m, andrin dbiT T. 19 didsa yainsa Mm, didisa yainisa QT. yaryuroms MQTm. 20 Cingis yansa M, Cingi yanisa Q, Cingis yans T, Cingis yanasa m. Cingi yan MQT, Cingi yana m. 21 oqonTinman MQT, oqonTinaman m. yaenoba] da yaniob Mm, da yanob Q , da ynobri T. utyui Mm, uty Q, ux TR. 22 da dasues] da saCes MQTm. yaenad R] yoveli da MQTm. 23 yanaba MQT, yanab m. mangu MQTm. 24 sparseTsa Mm. saberZneTsa Mm. 25 miumcnes] + da MQTm. ese viTa MQT. sruliad movides] sad (sada) mivides MQTm.

m271v

M391v

10

R377v

T269r

15

Q172r

20

R378r m272r M392r

25

553

JamTaaRmwereli mefe da erTobilni mTavarni, romelTa aqus sjuli keTili, da tyuilsa evltian, mwamlveli arca Tu saxel-idebis maT Soris~. da sparsTaTs miumcnes esreT: `arian sparsni cru, moRalate da ficis arSemnaxvel, da mravalni ipovebian mwamlvelni da mamaTmaval urcxnod~. miiwia ra elCi pirvelad baToissa, romeli iyo Svili TuSisi, pirmSosa Cingiz yaenis Svilisa, rameTu maSin upiratesoba | yovelTa baTos yaens epyra, romelsa aqunda ovseTi da didi yivCayeTi, xazareTi, ruseTi vidre bneleTamdis da zRuadmde darubandisa. da aman waravlina mangu yaenisa. da viTar ixila mociquli, ganixara, | da Cabalaxisa xilvasa gankrda. da esreT miumcno noinTa mangu yaenman: `vinaTgan qarTvelni wyobaTa Sina keTilad gixilvan, da tyuili ara ars maT Soris da mindoba ician, Tquen Tana ipyreniT mterTa Tquenda brZolad, xolo sparsni moswydeniT, da mis queyanisa Tavadni waravlineT yaenTa winaSe~. ese mociquli ra moiwia, avag, romeli amirspasalarobisagan aTabag iqmna mefisa rusudanis mier, waravlina CaRata noinman winaSe didisa yaenisa baTosa, da xlaTisa sul|tani. warvides ucnaursa da yovladve qarTvelTa naTesavisagan uvalsa gzasa. da viTar miiwines winaSe baTosa, romeli iyo mas Jamsa umTavresi yaenTa da uzeSTaesi da uaRmatebulesi Sueni|erebiTa, Tana-wareyvana aTabagsa avags ivane axalcixelis Ze, saxeliT daviT, ejibi avagisi, romelman rqua avags: `vinaTgan ucxoTa naTesavTa momarT moiwie da ara uwyi, Tu ra yofad ars Cuenda, esreT gangazraxeb, raTa viqmne me, viTarca | patroni da mTavar Senda, | da Sen iqmne mona. ukeTu enebos mokudineba Seni, me movikla da ara Sen. arRara vgoneb, ukeTu batoni moiklas, ymaTaca daocad~. da esreT mravliTa vedrebiTa da iZulebiTa daarwmunes avag amisda yofad. viTar Sevides winaSe baTosa, wina-wariZRuana daviT, viTarca umTavresi. da eso|den saTnoeba qmna daviT, ganmwirvelman Tavisaman patronisaTs sikudilad. ixila yaenman baTo, ganixara da didad pativ-sca mravalTa dReTa. da viTar cnes keTilis yofa baTosagan da uSiS iqmnes sikudilisa, erTsa dResa Seuwoda baTo, da avag wina
2 saxeli M, sxel Q. sparsTaTs yauxC., kikn., sparsTa MQTm. 5 romeli iyo MQTm. TuSisi] Tu SiSi MQm, TuSibi T, Tubisi R. 5-6 Cingis yanisi MQm, Cingis yanisa T. 6 baTosyans MQm, baTos yanas T. 7 didi da SivCayeTi (yivCayi m, yivCayeTi T) MQTm. vidre bneleTamdis da MQTm. 8 mangeyanisa (yaenisa) MQTm. yan MQT. 9-10 vinaTgan qarTvelni wyobaTa] raTa ra wyalobaTa (wyobaTa T) MQTm. 10 gixilavs MQTm. Soris] Sina MTm. 11 mindoba MQTm. ican MT. grZlad MQTm. sparsni R, spani MQTm, moswyvdna MQTm. 12 waravlineT kikn., waravlina MQTm, warmogzavnineT R. 14 CaRat noin MQTm. yanbaTossa MQTm. xalTisaMMQ, xalaTisa m, xilTisa T. 17 ieane ... avagisi T. 18 daviT] + da MQm. avags MQm. 19 moiwia Mm, moiwie Q. gangizraxeb Mm, gngzrxeb Q, gngzraxeb T. 21 da ara Sen ... moiklas T. 22 amisad T. 23 daviT] + viTarca umTavresi MQTm. 24 yanman MQTm, 26 baToi Mm, bTo T. da1 MQT . sikudilisa] + da MQ.

T269v

R378v

10

M392v

15

Q172v

m272v R379r

20

T270r

25

554

JamTaaRmwereli waruZRua, romeli ixila ra yaenman, gankrvebiTa Semxedveli etyoda avags: `ara sadame mecnier xara, romel patroni ars Seni, romeli ukanis Sensa dgas da wina warmosZRomixar?~ xolo daviT RimiliT etyoda: `dido, dido ganmarjuebulo elmwifeo, ege ars patroni da me mo|na misi~. da gankrvebuli yaeni hkiTxvida mizezsa missa yofad, romlisaTs daviT Tqua: `mis ZaliTa vyav, dido yaeno, romel ara mec|nierni varT Senni, da ara uwyodiT, ras SeguamTxuevdiT. ukeTu geneba mokudineba, memca momkudar viyav uwinares da ara patroni Cemi~. romlisaTs didad gankrda da aqo daviT da Tqua: `ukeTu naTesavi qarTvelTa egeviTari ars, vbrZaneb, raTa yovelTa naTesavTa, romelni arian morCilebasa queSe moRolTa, umjobes da uwarCinebules iyvnes, da moRolTa Tana medarTa aRracxon, mamuli da saqoneli maTTa elTa Sina iyos da yovelsa Sina misandod iyvnen~. amisTs brZaneba daawerina da warmosca, da esreT ganaCina warvlena didsa mangu yaenissa xataeTs da yarayuru|ms. ese | aqamdin iyavn, xolo, Cuen daSTomilisa sitysa mimarT aRvideT. 15. | gardamovida mefe rusudan lixiT da mivida tfilisad da moegebnes yovelni warCinebulni samefosa misisani. da waravlina Ze Tsi, daviT, noinTa winaSe, romelTa pativiTa Seiwynares da mosces yoveli samefo, warCinebulni da | yovelni mTavarni saqarTvelosani. da esreT kualad ego samefo brZanebasa queSe rusudan mefisasa. kualad aqaca vinebe dumilad, vinaTgan megulebis gansakrTomelisa moTxrobisa, daRaTu ara sakadrebel ars Txroba mefeTaTs uSuersa rasme, rameTu itys mose, mxilveli RmrTisa: `mTavarsa erisa Senisasa | ara hrqua boroti~. garna vinaTgan wigni ese Suamdebare ars keTilismoqmedTa da borotismoqmedTa, Sendobil iyvnen sityuani Cemni, rameTu JamTa aRmwereloba WeSmaritisa metyueleba ars da ara Tualaxma visime. rameTu amaT JamTa daiviwya SiSi RmrTisa da anderZi Zmisa da fici igi, romel amcno Zmaman misman rusudan mefesa, ganizraxa zraxva ucxo, raTa daumtkicdes mefoba Zesa missa, daviTs. da waravlina kaci saberZneTs, sultansa siZes da asulsa Tamars winaSe, raTa Zmiswuli misi, daviT yrma, romel pirvel waravlina maTda, raTa boroti ra eyos maT mier, da ara borot eyo, aw | romel warswymidon da moakudinon, da uzrunvelad epyras mefoba mas da Zesa missa, daviTs.
1 ra] raTa Mm, ra T, Q. yanman MQT, yanaman m. 2 xaraa Mm, xr T. 3 dido dido] dido da R. 4 me T. 5 dido yaeno] yan (yana, yain) dido MQTm. 6 Snni T. 9 moRolTa kikn., maRalTa Mm, mRlTa QT. 10 maRalTa Mm, mRlTa QT. 11 amisTs] amisi romelsa MQm, amisi rl ars T. brZaneba] buneba MQTm. daawerina R, daajera MQTm. 12 manguyanissa (yaenisasa m) MQTm. yaryums MQT, yarayums m. 13 xolo MQTm. mimarT] mier MQTm. 17 rusudanisasa mefesa MQm. 18 daumalavad MQTm. 19 mefeTaTs R, misTs MQTm. 22 sityani MT, sityni Q . JamTa aRmwerelobiT MQTm. W tisa QT. metyueloba MQm. 23 TualxumiT MQTm. visme MQTm, visTsme R. 25 daumtkicdes MQTR, daumkdros m. 26 pirvel MQTm. 27 raT boroti] Tana WeSmariti MQTm. uyos MQTm, uyon R. borot] WeSmarit MQTm. 28 da moakudinon QT.

M393r

R379v

10

Q173r m273r T270v

15

R380r

M393v

20

25

R380v

555

JamTaaRmwereli xolo maT ara ismines. da kualad sxua waravlines mociquli amave pirisaTs. xolo igini ara erCdes. da | mesamed sxua savedrebeli wigni wargzavna Svilisa da Zmiswulisa, gina ZmismklvelobiTa savse, da igini arca maSin erCdes. amisgan gancbrebulman, | guliswyromiTa aRvsebulman daiviwya sjulica da lmoba naTesavTa da TT Svilis siyuaruli dedobrivi, viTarca itys brZeni solomon, viTarmed: `guliswyromaman kacisaman simarTle RmrTisa ara yvis~. viTar amanca, keTilTa ZirTa morCman, ara yo simarTle, dawera wigni siZes sultansa | yiasdins Tana da esr|eT miumcno, viTarmed: `amisTs meneba moklva Zmiswulisa Cemisa daviTisi, rome colsa Sensa da asulsa Cemsa Zmiswuli Cemi, daviT, Tana-eyofvis, da amisTs ara nebavs asulsa Cemsa boroti misi~. goneba, mecTa umZnvaresi, va mklveloba, odesme smeni|lTa da gardasrulTa mklvelobaTa uborotesi, romeli aRasrula Svilsa da Zmasa zeda damviwyebelman dedobrivTa da ZmebrivTa lmobaTaman! ra miiwia wigni sultansa winaSe, myis aRSfoTda da Sevida saxlsa sadedoflosa, da upatiod ganiTria coli Tsi mofxuriTa TmaTa, feriTa Zlierad uxeTqna pirsa miss Sueniersa, da tani friadisa cemisagan sisxlisfrad iyo, da xatni igi, romeli samaradisod aqunda winaSe maTsa, Seaginna da damusrna. da yovelni mis winaSe myofni msaxurni da moeleni eqsoria-yvna da romelnime moswydna. da colsa missa SeSinebiT uTqmida uwyalod sikudilsa, ukeTu | ara dauteos sjuli qristesi da musulman iqmnas. da mravalnica tanjvani SeamTxvna, romlisa Semdgomad mravalTa tanjvani SeamTxvna, romlisa Semdgomad mravalTa tanjvaTa mier momedgrebulman uar-yo sjuli WeSmariti, rameTu aqamomde mtkiced epyra sjuli qristesi, rameTu xucesni da xatni winaSe | missa aqundis ara farulad, aramed gancxadebulad. | xolo yrma daviT Seipyres da mravalni tanjvani SeamTxvnes, raTa WeSmariti aRiaros. xolo igi ityoda: `ubralo var, mowa|me ars RmerTi, daRaTu ese cili damwama mamidaman Cemman, da dasajerebel ars, garna saqarTveloTa bralisa da SecodebisaTs eqsoria-myo da sikudili Cemi mogimcno. aw ixile, mowyaleo da maRalo sultano, romel pirveliTganve mklvelobisa Cemis guli aqunda~. ese viTar esma sultansa, mcired lmobier iqmna. maSin sikudili ara ineba misi gangebiTa
1 ara] ra MQTm. 2 wargzavna R, aswaves MQTm. 3 Zmiswulisagan MQTm. 3-4 gancfrebulman mR. 6 amanca] amcna m. 7 sultanTana MQTm. yiasdins Tana] yadinsa MTm, ysdinsa Q. 10 va T, vaa Mm, eha Q. mkvleeloba M. 12 daamviwyebelma MQ, damviwyeblbn Q , da miviwyeblmn T. ZmebrivTa R, ZmaebrTa MQm, ZmebrTa T. 16 Seaginna R, Seaginnis MQm, Seaginnes T. da yovelni] yovelive MQTm. 17 moeleni] mevalni R. 19 musluman MT, musulmn Q, musurman m. 19-20 Semdgomad] + mier Q. 20 mier MQTm. 25 xolo igi ityoda R] MQm. 26 mamaidama M, mmidamn QT. 29 misi MQTm.

T271r

m273v

M394r Q173v

10

R381r

15

T271v

20

R381v

m274r M394v

25

556

JamTaaRmwereli zegardamoTa, rameTu msjavrni da gangebulebani RmrTisani gamoukulevel arian, viTarca weril ars: `vin cna gangeba uflisa, anu vin Tanamzraxvel eyo mas?~ garna arave damSdna guliswyroma sultnisa, viTarca aliTa mZafriTa en|Teboda guli misi. amisTs mouwoda menaveTmoZRuarsa da misca daviT e|lTa maTTa, da amcno, raTa wariyvanon zRuad da STaagdon siRrmesa zRsasa. ukeTu ara yon, iavar-yos saxli da deda-wuli maTi, da igini borotad moisrnen. xolo menaveTa maT wariyvanes, STasve navsa da mimarTes pelengod, mi|iwivnes siRrmed didad ganSorebul queyanisagan, da eneba STagdeba daviTisi. evedra menaveTa, raTa ilocos mcired. xolo maT dro-sces. viTar aRdga da aRmoiRo ubiTgan xati yovlad wmidis RmrTismSobelisa, romeli vedrebissaxed dasaxul iyo, da maradis Tana aqundis, da misa mimarT aqunda sasoeba. ese daidva pirsa da TualTa da cremlni simwarisani gardmosTxivna: `yovlad wmidao dedao msnelisa Cuenisao ieso qristeso, co|dvilTa Sesavedrebelo da nugeSinismcemelo, Seivedre suli Cemi, rameTu Sen xar nugeSinismcemeli mwarisa amis sioblisa Cemisa da umsjavrosa | sikudilisa, romel samaresa da miwasa Sina daflvad aravin Rirs-myo, aramed saWmlad TevzTa. arcaRa saflavi Cemi sacnaur iqmnebis, aramed mowyalebaTa SenTa mindobili viTxov ukanasknelsa amas oxWansa Sina, romel misna haerismcvelTa elTagan da saSinelTa maT satanjvelTagan, romelsa moelian Cemebr codvilni da braleulni yovelni~. rameTu amas da amissa umravlessa ilocvida lmobierad da cremlTa mwareTa damomdinebeli, aRades Sesamoseli da xati waruRes, romlisaTs lmobierad evedra, raTa misces xati yovlad wmidisa da Tana aqundes, romeli ismines menaveTa da misces xati igi da dahkides yelsa. xolo viTar eguleboda STagdeba, erTman menaveTaganman yo wyaloba gangebiTa RmrTisa da yovlad wmidisa da vedrebisa RmrTismSobelisaTa da mcire rame ficari | misca elTa misTa. da esreT STaagdes zRuad. xolo daviT moexa ficarsa mas, da mohbera qarman Zlierman da uCino iqmna TualTagan maTTa. da mimoaqunda | RelvaTa, viTar kidobani noesi, da myis ganagdo melad. da ixila igi vaWarman vinme mgza|vr mavalman da miavlina man mcurveli, rameTu jereTve Sors vidre iyo queyanisagan, viTar utevan. da gamoiyvana vaWarsa
1 rameTu] romelni MQTm. RmrTisani MQTm. 2 gangeba MQT, goneba mR. 2-3 garnave ara m. 7 pelagonad R. 9 ubiTgan QR] Mm. 10 evedrebis MQT. daxatul R, da saxel Mm, dasaxul Q, dasxl T. 11 ese] amis mimarT MQTm. Tvalsa Mm. 15 daflad MTm, daflvd Q. 17 oxWansa R, oxWnsa Q, uoxWnosa Mm. 18 movlian Mm. da T. yovelni T. 19 rameTu] + yovelni T, rameTu R. lmobierad R, lmobieriTa MQTm. da cremlTa mwareTa] cremliTa mwariTa MQTm. 20 damomdinebeli QR] Mm. 21-22 yovlad wmidisa ... misces xati] + Q. 23 da vedrebisa QR] Mm. 25-26 da uCino iqmna TualTagan T. 26 noesi] mosesi Q. ganagdo] ganvida MQTm. 27 igi MQTm. 28 jereTve m, jerTve MQ, jrTa T, jereT R. Sors vidre] Sorisve MQ, Ss ve T, Sorisave m.

Q174r R382r

T272r

10

M395r

m274v R382v

15

20

T272v

25

R383r Q174v

557

JamTaaRmwereli mas Tana. myis Semoses da | sazrdeli moarTues da nugeSinis-sces. da ganZlierda SimSilisa da wyurvilisagan Seiwrebuli, romel TualTaca kamkamebad ZliTa eZlo. iwyo kiTxvad vaWarman man mizezi STagdebisa misisa zRuad. xolo man yoveli ese zemosenebuli auwya, romlisaTs ganixara vaWarman da saxlad Tsad wariyvana da iwyo pativiscemad, viTar sayuarelsa Svilsa, | esreT fufunebad. dayo mas vaWarTana equsi Tue oden, da gancxadna saqme ese yovelTa Tana, viTar vaWarsa visme zRuasa STagdebuli qarTvelTa mefis Ze upovnies. da miiwia sityua ese da esma sultansa yiasdins. guliswyromiTa aRvsilman waravlinna medarni, | miiyvana daviT da vaWarica igi, da menaveni igi pyrobilyvna, da sikudilsa aqadebda. xolo iswava ra vaWrisagan zRT gamoyvaneba, ganutevna menaveni. xolo daviTisTs arave dascxra guliswyromad da SesZina, viTarca herode, kacisklvad, rameTu kacisklvasa zeda kualadca kacisklva SesZina, da uborotesi satanjve|li ganaCina. rameTu iyo jurRmuli Rrma, romelsa Sina wyali ara iyo. amas Sina iyvnes guelni STayrilni, romeli savse iyo ganZnebuliTa da cofiTa gueliTa. da zeda idva lodi da ara iyo naTeli, da esreT mwariTa sikudiliTa mohklvida. sultanman mas Siga STagdeba brZana daviT|isi. da viTar wariyvanes, Tanave aqunda xati igi. da aRiRes ormosa misgan qva, STaagdes. da dacul iqmna, viTarca daniel pirisagan | lomisa, yovlad ara avnes esoden yovlad geslianTa. dabures qva zeda. daviTs pirvelve wartanebul iyo vinme, saxeliT sosan, romeli mieca mamasa missa laSas. ese Seudga, raJams wariyvanebdes STagdebad jurRmulsa mas. aman ixila jurRmuli igi. xolo kacTa maT sultnisaTa raJams dauteves jurRmuli igi, gaTxara sosan mcired qv|as queSeT, da mier STautevnis puri, romeli iTxovis. da esreT zrdida xuT wel. ra dawvis, guelni romelnime moexuevis yelsa, romelnime fersa, sxuani ubesa, sxuani guerdsa uwvian. da viTar eZina, da gardaiqceoda ra guerdsa zeda, mariTa daaWira guelsa erTsa, romelman marsa sastikad ukbina. xolo sxuaTa guelTa daiWires gueli igi, mkbeneli daviTisi, da iwyes eniTa lokad | da myis | gankurnes daviT, da gueli igi SeWames maT guelTa. esreT sakrvelebiT ganarina RmerTman yovlisa warsawymedelisagan, romelni moiwivnes mas zeda.
2 kamkamebda Mm, kmkamebd Q, kma kmebad T. ZliTa eZlo QT, ZiliTa SeZlo Mm. 3 vaWarman man MQTm. 5 dayo QTR, da iyo Mm. 6 ganacxadna Mm. zRvis Tm, zRviis MQ. 7 da esma QT] Mm. 7-8 sultnisa yasdans Mm, sultansa yasdins QT. 9 ra MQTm. iswava ra vaWrisagan] vaWarma yovelive auwya m. 11 erode MQT, erodem m. 14 Cayrilni MQTm. 15 lodi] + didi friad m. 16 Cagdeba Mm, STgdeba Q, STagdebad T. 17 aRiRes TR, aaRes MQm. que MQm, qu T. STaagdes] STavida MQTm, mas Sina STaagdes R. 19 iyo] + uyuarda MQTm. sosan] sson MQm, sason T. 21 raJams dauteves] raTa dauteon MQm, raTa dauteos T. 22 sosan] sosman MQTm, sosna R. qvas Q, qalaqsa MTm. STautevnes MQT. 25 daaWira] gaWra MQTm. 26 daWres T. 27 maT QT. sakurlobiTa MQT. sakrlobiTa m.

M395v

m275r

R383v

10

T273r

15

M396r

R384r

20

Q175r

25

R384v m275v

558

JamTaaRmwereli 16. rameTu esreT ganizraxa mefeman rusudan TaviT TsiT da|mtkicebad mefobisa Zisa Tsisa, aramomsenebelman sitysa winaswarmetyuelisa esaiasa, romelsa itys: | `da moxednes ufalman gangebasa mas zeda didsa mTavarsa asurastanisasa da simaRlesa mas zeda didebisa TualTa maT misTasa, rameTu Tqua: ZaliTa elTa CemTaTa vyo, da sibrZniT gulismisyofisa CemisaTa movipyrne sazRvarni Teslebisani da Zali maTi warmoviRo da SevZrne qalaqni damkdrebulni, da sofeli yoveli davipyra eliTa CemiTa viTarca marTueni, da viTarca kuercxni daSTomilni aRvixune. da aravin iyos, romeli ganmeres me anu sityua-migos. aw ukue ididos-me culi Tnier mkueTelisa, viTarmca TaviTa TsiTa hkueTdes, anu amaRldes xerxi Tnier mzidvelisa misisa? egreTve vin aRiRis kuerTxi gina SeSa? ara egreT, | aramed moavlinos ufalman sabaoT Sensa patiosnebasa zeda upatioeba, didebasa Sensa zeda cecxli agzebuli atydebodes~, viTar aResrula patiosnisa mefisa rusudans zeda. rameTu sircxlmiCns kadrebad da kualad ver miZlavs dumilad, rameTu upatio hyo Tavi Tsi borotiTa amiT, romel aRadgina Zmiswuli Tssa zeda. garna ganaqarvna zraxvani misni zegardamoman gangebaman, viTar aqitofelisni daviT winaswarmetyuelis ze, da ara gulisma-yo, rameTu `ganaqarvnis zraxvani kacTani zraxvaman RmrTisaman~, | viTar faraosi moses ze, viTar ganera elT|agan | misTa ltolvili pirvelad, viTar itys JamTa|aRmwereli iosipos. da kualad viTar ganera daviT elTagan saulisTa, rameTu cudad iqmna ganzraxva misi. da sxuaca moviseno, romel iqmna ganzraxviTa mefisa astuvagisTa. ara cud iqmna warvlena asulisa misisa mandanisi sparsTaTs, yovlad amas Sina mocema Zisa misisa krosisi, romeli Semdgomad astuvagisa mefe iqmna? anu ara amao iqmna xrizmozica igi apolonis delfelisa Senisa krisois gancdili me oboli mTxrobli Zleuli krisosa mier Sepyrobil iqmna krosisa

T273v

M396v

R385r

10

15

Q175v T274r M397r m276r

20

25

2 mefobisa] + mefoba MQTm. Tsisa] + ara MQm. esaiasa MQTm. 3 da1] + da MQ.Qmomxednes m. asurastanisasa R, sultnisasa MQTm. 4 mas zeda] + didsa mTvarsa sultnissa da simRlesa T. zeda] + didisa MQm. ZaliTa R, ZliTaTa T, romliTiTa MQm. 5 CemTaTa MQTm. gulismis-yofisa CemisaTa] gulis mis yofiTa CvenisaTa MQTm. mivpyrne MQm, mivipyrne T. 5-6 Teslebisani MQTm. 7 kuercxi MQTm. 7-8 aRviixven MQ, aRvixven m. 8 romelni MMQm. ganmernes m, ganeres T. aw MQTm. 9 mokueTilsa MQTm. anu] raTa MQTm. 10 aRaRis MQTm. 11 moavlina MQTm. sabaoT] saboT Q, sboT T, saSoT Mm. patiosnebasa] patronobasa MQTm. 12 aRgznebuli MQTm. mefisa MQTm. 13 miZlvs QT, miZlevies Mm. 14 hyo MQTm. 15 misni MQTm. aqitovelisani Mm. 16 winaswarmetyuelisani M, winaswarmetyuelisa QT. kacTani] + da MQTm. 18 saulisaTai R, sultnisiTa MQTm. maTi Mm. 20 mefisa Mm. warvlena jav., kikn., waravlina MQTm. asulisa misisa jav., kikn. mandanisi jav., kikn., man da anisi MQ, man anisi m, mn da anisi T. 21 ama Sisa MQ, amas Sina m, ama Snisa T. kurosisi Q, kurosisai T, kerosis M, kerosisis m. 22 qmna Mm. dflisa QT, dedoflisa Mm. karisosi Mm, karisois QT. 23 karisosa Mm, krisosa T, krisos Q.

559

JamTaaRmwereli mier, da umetes amissa ara gancudna xrizmozica igi priamosisi mefis asulTasa da yovlisa aRmosavleTisa pirisa mTavrisa aleqsandre paridosisa zeda, romeli ipyra welTa ocdaTormetTa uwinares, romelman, mimtacebelman elenesman colisa aRamemnonis Zmisa meneleosisgan, ocdarvad wlad umSdebelni brZolani mougna trovelTa sruliad mospolvad naTesavsa missa? ese yoveli ara TTganzraxviT iqmna, brZeno, keTilTa da patiosanTa ZirTa morCo, dedofalTdedofalo, mefeo rusudan. garna ra moivaWre? ixile, rameTu xuTisa wlisa Jamni dayvna ulxinobTa WirTa Sina jurRmulsa Rrmasa guelTa Tana, rameTu ese zemosenebulni zraxvani dasna zenaman gangebaman RmrTisa yovlisa mpyrobelisaman, viTarca awca. | Cuen pirvelsa si|tyuasa aRvideT. moiwia mefe tfiliss | da Ze misi, daviT, noinTa wina waravlina. da maT inebes daviTis warvlineba didsa yaens baTosasa da mier yarayurums mangu yaenissa. da viTar cna rusudan warvlineba Zisa Tsisa ucxoTa naTesavTa, SorTa da ucnaur gzaTa, tkiviliTa da uzomoTa mwuxarebiTa Seicveboda da dauwyuedelTa cremlTa moadinebda, da moisenebda | ra-igi uyo Zmiswulsa Tssa daviTs; viTar eqsoria-yo, egreTve TaTarTa waravlines Ze misi viTar eqsoriad winaSe baTossa. xolo viTar arRara iyo Rone, warvida | narin daviT. da Tana-waratana mefeman rusudan mcired Tanazrdilni misni, qarTlisa erisTavis suramelis grigolis Svili, bega, gurkleli maxujagis Ze, amirejibi beSqen. da Tualnica orni daumalna Zrad safasoni. da warvida Semdgomad kualsa avagissa da xlaTis sultnisasa, rameTu pirvel igini waravlines TaTarTa. da miiwivnes winaSe zemosenebulisa baTossa, romelman keTilad ixilna narin daviT mefe, | ori wlisa JamTa Tana ipyra da mier waravlina Cin-maCins da yarayurums mangu yaens winaSe, romeli miiwia ra, keTilad Seiwynara. da avags Seeyara da mis Tana iyofvoda.
1 mier] + ar Mm. ara gancudna ingor., kikn., argancridsa MQm, argncrida T. xarizmazic MQm, xarizamzic T. priamosisa jav., kikn., piri amosi MQTm. mefisa asurTasa ingor., kikn., mefis asulTasa MQTm. 2 aRmosavleTisa MQTmR. pirisaTa MQTm. paridosisa jav. 3 mimxocebelman T. 3-4 elenesman ingor., kikn., elinisaman MQTm. colisa jav., kikn., wlisa MTm, wilisa Q. aRmemnonisa MQm, aRmnenonisa T. amisa ingor., kikn., Zisa MQTm. meneleosisgan jav., kikn., menloisgan MQTm. 5 mospolvad ingor., mospva MQTm. 6 da] raTa Mm, ra T. 7 movaWre MQTm. 12 maT MQTm. inebos MQTm. 13 yaryurums MQ, yrayurms T. manguyanissa MQT. 14 SorTa QT, Soris mR, Sors M. 15 tkivilTa MQTm. da (uzomoTa) MQm. Seicveboda QR, Seicvlebodi m, Sicvleboda M, Seicvalebodes T. da MQTm. dauwyuetelTa MQm. 16 Tssa MQTm. 18 narindviT MQ, narin dviT T. waratana jav., kikn., waritana MTm, waritna Q. 19 Tana mzrdilni MQTm. 20 begi MQTm. da sagurkleli MQTm. 21 xalTis MQ, xalaTis m, xlTis T. 22 pl igni QT, pirvelve igini m, pirve igin M. 24 yaryurums MQ , yarayums m, yara yuraums T. manguyans MQm , mnguyans T. 25 Seiwyala MQTm.

10

R385v M397v T274v

15

m276v

Q176r

20

R386r

25

560

JamTaaRmwereli xolo TaTarTa maT oTxTa noinTa moesena boroti almuTelTa, romeli SeamTxes moRolTa, da aRimedres maT almuTsa zeda. da Tana|mbrZoloba ganaCines qarTvelTa da warmouvlines mociquli mefesa rusudans, | raTa miscen sayofi saqarTvelosa laSqrad almuTs. xolo mefe rusudan mas Jamsa tkbilisa SvilisaTs mwared ileoda da dasneulebuli gardaicvala tfiliss. da wariyvanes mTavarTa didiTa pativiTa da tyebiTa | da damarxes samarxosa mamaTa maTTasa, monastersa gelaTs. III 17. da gades qarTvelni unugeSiniscemod da umefod, rameTu arRaravin ipoveboda naTe|savi mefeTa, rameTu narin daviT yarayurums waravlina da sxua igi daviT saberZneTs mkudrad sagonebel iyo da ara uwyodes, Tu ra SemTxueoda. amisTs TTeuli Tavisa TsisaTs gangebad zrunvida, rameTu TTeuli erismTavari TTosa amas noinsa Seudga. da ganaCines TaTarTa bevrisa mTavarni, romelTa dumnisa Tavad uwodes. da gamoarCies mTavarni, pirvelad egarslan bakurcixeli, kaci Rrmad moubari, xolo ara niWTa mqonebeli samedroTa. da mas elT-udevs spa hereTisa da kaxeTisa da kambeCianisa tfilisiTgan da aRmarT viTar mTamde Samaxiisa. da SanSes | elT-udevs mamuli misi da avagisi. varams elT-udves yoveli somxiTi, grigol suramels qarTli, gamrekels Torelsa, msgavsave egarslanisasa saWabukoTa | Sina, elT-udva javaxeTi, samcxe da aRmarT vidre karnuqalaqamde, xolo cotne dadiansa | da raWis erisTavsa yoveli imeri samefo. da esreT ganaCines TaTarTa | da ganiyves saqarTvelo, warvides brZolad almuTs da qarTvelni Tana-waritanes, romelni ganyves orad. naxevarni erTsa welsa da naxevarni meoresa welsa iyvnian almuTs, rameTu Sd wel gangrZelda brZola

M398r T275r

m277r

10

R386v

10

15

15

Q176v

20

M398v R387r

20

T275v

25

1 almuTelTa R, aRmouTvalTa Mm, aRmouTulTa Q, aRmouTlTa T. 2 moRolTa kikn., momavalTa MQTm. aRamedres MQTm. almoTs MQTm. da MQTm. 5 tfilisisa MQT. 7 gelTs QT, golTs M, golTas M. 9 rameTu] romeli MQTm. narindaT Mm, narin dT Q, nari dT T. yarayurams MQ, yrayurums T. 10 uwyodes] uwoda MQm. Tu MQTm. 11 Tavisa TsisaTs] TaviisaTs M, TavisaTs QTm. 12 amas Mm. 13 bahvrisa M, bhvrisa m, bvrisa T. romelsa MQTmR. 14 pirvelad ... moubari MQTm. 15 samedroTa jav., kikn., samroTa MQTm. ra saxel udves MQTm, amas miaTvales R. ereTisa MQTm. 16 aRmarTa MQTm. mTa mT amde MQTm. 18 egrsnisasa MQ, egrasnisasa m, egarsnissa T. 22-23 naxevarni erTsa welsa da T. 23 meoresa m, erTsa MQT. almuds MQT. ganZlierda MQTm.

561

JamTaaRmwereli almuTisi, romelni arian kacismklvelni miparviTa, romelTa mulidad uwodian. da amaT hbrZodes TaTarni CormaRon, CaRata, iosur da biCo mouwyenelad zafxul da zamTar. xolo qarTvelni ganyofilni TTeuli missa weliwadsa xudis da iyvis almuTs. da kualad warvidian sxuani xuedrsa missa, weliwad erT iyvis almuTs, da kualad | sxuani xuedrsa maTsa. da esreT Sdisa wlisa JamTa gangrZelda yofa da omi almuTs. dResa erTsa warmogzavnes almuTelTa mulidi elovani. mivida RamiT da Semoepara mcvelTa CaRata noinisaTa. Sevida karavsa missa, mZinaresa dasdva dana gulsa missa da moikla igi, romel veravin cna. da viTar ganTenda, ixiles karvismcvelTa | CaRata noini mokluli, iwyes tirilad da tyebad da vaebad. romel ixiles spaTa CaRata noinisTa, mirbiodes, da ixiles maTca, rome momkudar iyo CaRata da ara uwyodes visgan moklul iyo. maSin Tques yovelTa: `vinaTgan qarTvelni didsa Wirsa Sina arian Cuen moRolTagan, SuriT qarTvelTa mier moikla ucilod~. amas yovelni daamtkicebdes, Tnier CormaRon noinisgan gareSe. xolo igi etyoda: `daswyna|rdiT, kacno, ra|meTu ara ars naTesavi qarTvelTa kacismklveli da arca sjuli uc eseviTarisa saqmisa qmnad~. xolo igini aRSfoTebulni, sikudilisaTs patronisa ganZnebulni, warmoemarT|nes banakisa mimarT qarTvelTasa, rameTu maxlobelad CaRata noinisasa dabanakebul iyvnes. da viTar momarTes, gankrTes qarTvelni da uRonoebasa moecvnes, da ara uwyodes, ramca yves. xolo zogni omisa mimarT ganemzadebodes da zogni ayenebdes, rameTu friad mcire iyvnes. | maSin grigol surameli, qarTlis erisTavi, ityoda: `ara ars Jami brZolisa, rameTu mcire varT. da ukeTu vebrZviT, didiT mciremdi moguwyueden. da Tu ara vebrZviT, Cuen warCinebulTa oden, vgoneb, mokudinebad. da umjobes miCns, raTa Cuen moviklneT da ara yoveli ese Zali. garna Sevrdoma RmrTisa jer-ars, rameTu aravin ars msneli Cueni Tnier ieso qriste, Ze RmrTisa, da yovlad wmida m|Sobeli misi, maradis qalwuli mariam, romeli maradis
1 romeli MQT. 2 Calt MQm, Clt T. biCo] biCu MQm, baiCu T. mouwyenlad MQm. 3 qarTveli T. ganyofili MQTm. 4 mxuedrsa m. mxuedrsa MQ, mxudrsa m, edrsa T. 7 dResa erTsa MQTm. almuTelTa MQTm. 8 Samoepara Mm. CaRatonisTa MQ, CaRatonisaTa m, CaRatnoisTa T. Savida M, Svida Q. 10 moklul T, moklul iyo MQm. tyepad QT. da (vaebad] QT. 11 CaRatonisTa QT. mirbodes QT. CRt QT. da QT. 13 moRolTagan kikn., moalTagan MQ, moalTagan m, moalTgan T. 15 daswynardiT] + daswynardiT M. 16 eseviTarisa saqmisa qmnad MQTm. 18 CaRata m, CaRat MQ, Cix T. 19 ganhkrnes M, gnhkrTes Q, gnhkres T. mocvnes M, moicvnes T. 20 raTamca MQm, ramca T. 21 suramelman MQTm. qarTlis QT, qarTvelT Mm. erisTavi MQTm. ityoda] miugo MQTm. 23 da MQTm. 24 Zali T, romeli MQm. 25 jera M. ara vina MQm. 26 da M.

m277v

R387v

10

T276r M399r

15

Q177r

20

R388r

25

m278r

562

JamTaaRmwereli mcveli ars mosavTa Zisa misisaTa da umetes Cuen, qristianeTa. aw yovelTa sam-sami muli moidrikeT, SevrdomiT yovlad wmidisa RmrTismSobelisa mimarT, da romelTa uwyiT, TqT Sesxma ese misi: `mowyalebisa kari gangRe, kurTxeulo RmrTismSobelo~, da Semdgomi. viTar aRasrules locva ese samadlobeli da qeba yovlad wmidisa RmrTis|mSobelisa, da moaxlebul iyvnes barbarozni igi, uwyalod mspolavni qarTvelTa. ma|Sin gamovida kaci erTi lerwmoaniT, romelsa aqunda laxuari wudili, SeRebili sisxliTa. da la|xuari igi aRipyra ze, da Zlierad ma-yo: `man quSmet CaRata~, romel ars eniTa sparsuliTa: `me movkal CaRata~. viTar ixiles TaTarTa, mietevnes, xolo igi ivltodis lerwamTa mimarT. xolo maT Seudves cecxli. da gamoiyvana cecxlman lerwamTagan kaci igi. da moiyvanes CormaRon, iosursa da biCosa winaSe. xolo igini hkiTxvides, viTar moakudina CaRata noin. da man esreT auwya: `me var mulidi, mulidTa Soris saCino. maT mulidTa TavadTa momces oqro friadi, raTa Tquengani vinme movakudino oTxTa magaTgan. warmoved, movkal da davimale~. igini etyodes: `ra iyo mizezi gamoslvisa Senisa da yivili maRlad sikudili | didisa noinisa, vinaTgan damalul iyav?~ da kualad mulidi miugebda: `lerwamTa imaT uSiressa Seved da davimale. myis movida dedakaci vinme situr|feaRmatebuli da mrqua me: `ra ese hqmen, kaco? Sen | mohkal kaci da daimale. aw mravali suli mokudebis mizezad Senda da igi ubraloni moswydebian~. da me varq: `ra vyo, dedofalo?~ xolo man mrqua: `aRdeg da Semomideg me, warved da Tqu, rameTu Sen mohkal kaci igi, da ganarine uricx suli sikudilisagan~. mswrafl aRvdeg da Seudeg, sada-igi momiyvana winaSe Tquensa. viTar ma-vyav da mixileT, dedakaci igi uCino iqmna, da ara uwyi, vina mosrul iyo. da me, esera, var winaSe Tquensa~. viTar esma sityua kacisa misgan TaTarTa, gankrdes da | kaci igi mulidi rmliTa orad gankueTes. da esreT isna | eri Tsi yovlad wmidaman RmrTismSobelman da ganarina umsjavrosa sikudilisagan, viTar odesme isna qalaqi igi didi kostantinepoli, raJams-igi barbarozTa mZnvared gare-moicves, medarTmTavrobasa savronisasa | da mZnvared aRdgomasa xaRan skTTa mTavrisasa, viTar dainTqes zRuad
3-4 kurTxeulo RmrTismSobelo MQTm. 6 mspolavi MQTm. 8 menqutma MQm, menaqutmn T. CaRat MQ. 9 movhkal MQ, movkla T, mohvkal m. 10 mimarT R, mier MQTm. 12 CaRat MQ, CRata T. 13 var ... TavadTa MQTm. 15 mvkal M, movkl QT. 16 mulidi QTR, muliyav m. 17 Saved Mm. 18 da mrqua me MQTm. 20 vTqu MQm. 22 el yav MQTm. 23 da MQTm. mosuliyo MQTm. esera] + ese MQTm. 24 malidi Mm, mlidi QT. 25 lmiTa Mm. eri] erTi Mm. 27 kostantipole MQTm. 28 savarnonissa T, sarvanossa R. mZvnvared R, unda MQTm. xaTan MQm, xTn T. skTTa MQTm. mTavarsa MQTm. dainTqves yauxC., kikn., danTqen MQTm.

R388v

M399v T276v

10

15

R389r

Q177v m278v

20

M400r T277r

25

R389v

563

JamTaaRmwereli mbrZolni qalaqisa mis misda mindobilisani, rameTu aRduRna zRua da gandna ZivTi navisa da dainTqnes zRuad SewevniTa yovlad wmidisa RmrTismSobelisaTa, da mdomTa zeda wma awma, viTar Zuel odesme sodomelTa. amaT sakrvelebaTa ara udares vgoneb, romel aw iqmna mswrafli da anasdaTi sna qristianeTa yovlad wmidisa RmrTismSobelisa mier. garna winaSe vin-me SeuZlos didebismetyuelebisa mier samadlobelisa Sesxma sakrvelebisa amisTs, romel daicva uricx suli naTesavisagan qarTvelTa yovlad ubiwoman sitysa RmrTisa mSobelman RmTeebisa da kacobrisa guamovnebiTa da SeerTebiTa SemaerTebelman RmerTad srulad da kacad srulad, orTa Sina bunebaTa da orTa nebaTa Seu|revnelad? amis | ubiwoebisagan daculni qarTvelni didsa Wirsa Sina iyvnes TaTarTa mier, rameTu mimdebi da mouwyinebeli br|Zola aqunda almuTelTa mimarT, da qarTvelnica Tana-warhyvian, da orad ganyofilni iyvnian, da TTeuli erismTavari TTosa noinsa daagnes urTierTas. zemosenebuli ese egarslan, kaci sakrveli da medrobis wesTagan carieli, ezom gandidna, | romel kninRada saxelisdebadca | mefisa ikadra, da yoveli qarTvelTa naTesavi brZanebasa missa morCilobdes, viTarca mefesa, TT didi da patiosani SanSe mandaturTuxucesi da gageli varam da yovelni mTavarni. 18. amaT JamTa Sina sxuanica borotni aRmoscendes. viTar cnes TurqTa, Sams myofTa, umefoba qarTvelTa da laSqarTa almuTs warslva TaTarTa Tana da ucloeba qarTvelTa Sekrba simravle friadi, kaci viTar samoci aTasi, romelTa mTavrad da patronad hyva kaci vinme saxelovani, saxeliT yara-xan. gamoemarTnes orebad saqarTvelosa da moiwivnes queyanasa valaSkert|isasa, romeli mas Jamsa oden aReRo SanSes, da iwyo orebad valaSkertisa da rass iqiT queyanaTa vidre surmanadmde, romeli-igica oden daepyra SanSes mandaturTuxucessa. aman viTar ixila oreba, mo|uwoda spaTa TsTa da avag aTabagisaTa, da Sekrbes medari viTar ocdaaTi aTasi. ganvles rasi da mivides valaSkerts, sada daebanaka yara-xans. viTar mieaxlnes, daawyves | razmi da mietevnes. xolo SanSe upirates yovelTasa mieteva, romelman horliTa gangurima saxelovani Turqi. iqmna omi Zlieri da moswyda

m279r M400v R390r

10

T277v Q178r

15

20

R390v

M401r

25

m279v

1 aRduRian MQ, aRaduRian Tm. mZivTi MQTm. 2 navisa MQTm. SewevniTa ... RmrTismSobelisaTa m. da2 MQTm. 2-3 domiTa MQTm. 4 sna MQTm. 6 Sesxma MQTm. amisTs] missa MQTm. sitysa T, sityuama MQm. 13 egraselni Mm, egrasln Q, grasln T. 14 romeli MQTm. 18 aRmoscendes] + da MQTm. Samis MQTm. 19 armuTs M. uciloeba MQTm. 21 gamoemarTnes MQTm. 22 moiwia MQTm. odes Mm. 23 orebad] + saqarTvelosa da Mm. ras MQTm. surmandamde MQTm. 24 igica oden R, igi icoden MQTm. aman MQTm. 25 aTabagisTa MTR. 27 daawyues R, ganyves MQTm. 28 hroliTa M, horoliTa Qm. moswyda MQTm.

564

JamTaaRmwereli simravle uricx spaTagan TurqTasa. xolo spani SanSesni keTilad dacul iyvnes SewevniTa Zelisa WeSmaritisaTa, romlisa mimarT mindobil iyo. da SenivTda omi, iZlia yara-xani, igi da spa misi ivltodes. da | devna-uyves vidre xlaTamde, mosres da tyue yves simravle uricx, da aisavsnes cxeniTa, joriTa da aqle|miTa, karviTa da xargiTa, alafiTa uricxTa. esreT saxelovani da gamarjuebuli mivida anissa, saxlsa da taxtsa missa. garna vinaTgan ganiTqmoda yovelgan umefoba saqarTvelosa, aRiZrvodes yovelni naTesavni orebad qarTvelTa. maSin aRiZrnes saberZneTs myofni Turqni da sultani ezinkisa da sxuaTa qalaqTa Sina myofni amirani. da Sekrba simravle uricx, da warmoemarTnes saqarTvelos. viTar esma myofTa | taosTa da SavS-klarjTa da kolaartan-karniforelTa, gankrTes da warmoavlines kaci samcxes, yuaryuare cixisjuarel-jayelTana, raTa Seewios. xolo man mouwoda yovelTa mesxTa erisTavTa da | yovelTa | taZreulTa, da Sekrba medari, viTar aTi aTasi, da warmoemarTnes. xolo igini mosrul iyvnes da banas gare-mosdgomodes, rameTu olTisni da buRaTayuri yoveli maT aqunda, da aorebdes taosa. da winamZRuar eqmna yuaryuare spaTa mesxTa da movides Tavsa kalmaxisasa. viTar esma TurqTa moslva mesxTa, aRiWurnes, romelTa Tavadni iyvnes alTu-xan da | or-xan. aqaT mesxni Cavides mindorsa mas, romelsa ewodebis avnisvake. da Sekrbes urTierTas, da iqmna omi Zlieri da sastiki. da berZenni da Turqni, | mindobilni simravlisaTs, ara gareukun-iqceodes. da egreTve mesxni, mindobilni simnisani ara ukuniqces. Zlierad brZodes, rameTu kacman vinme aznaurman kacsa erTsa Turqsa muzaradsa Sina rmliTa Tavi gaupo da mokla, da meoresa, or-xanis mneTagansa, zurgsa uxeTqna, gakueTa da zurgni ganuwytna, viTar mkudari daeca. da esreT gangrZelda omi da orgniTve moswyda uricx. iZlivnes berZenni da Turqni da ivltodes. aRiRes tyue da iavari uricx, cxeni da jori, aqlemi, karvebi, yoveli simdidre, romeli aqunda, da esreT savseni da saxelovanni mivides samcxes, da esoden gamarjuebulni, romel eseviTarTa spaTa | Sina aravin moikla saxeldebuli kaci. xolo amas omsa uwodden banasjarad, | romel esodensa simravlisa maTisaTs ewoda banasjari, romel ZaliTa daetevnes banas da avnisvakes simravlisaTs.
1 spaTagan TurqTasa MQTm. romlis mimarT R, romeli MQTm. 4 xalTamde Mm, xlTamde QT. 6 anisisa MQ, anisis T. 8 Turqni] Turqmanni R. 11 samcxes] + da MQTm. 14 buRaTa yurni R, balTa yuri Mm, bRTyuri Q, baRTayuri T. 16 TurqTa kikn., TurqmanTa MQTmR. 17 alTuxn MQT. or-xan kikn., onxanisni Mm, onxanisi QT. 19 berZeni MQTm. 21 aznaurman R] MQTm. da mokla Mm. 22 ornis MQm, ornisa T. 23 moswydna Mm. 24 berZeni MQTm. da (ivltodes) MQTm. 26 saxelovani MQm. gamarjuebuli MQm. 28 banajari MQT, banjari m.

T278r

R391r

Q178v

10

M401v m280r

15

R391v

T278v

20

25

M402r m280v R392r

565

JamTaaRmwereli viTar iqmna ese, aman erisTavman, samcxis spasalarman yuaryuare, waravlina Ziswulni Tsni: ivane, romelsa ewoda papa, da umrwamesi misi sargis. ornive iyvnes Zmani Zlierni da mneni umetes yovelTa, wyobaTa Sina uSiSni da Semm|arTebelni. da brZodes olTisTa da aiRes olTisni da buRaTayuris cixe igi, Zlierad ganmagrebuli, | naomari omTa didTa Sina. marTal ars moTxroba JamTa. 19. amaT SfoTTa Sekrbes yovelni mTavarni saqarTvelosani koxtasTavsa, imerni da amerni: egarslan, cotne dadiani, varam gageli, yuaryuare, kupari SoTa, TorRai, her-kaxni, qarTvelni, Torel-gamrekeli, sargis Tmogueli, mesxni, taoelni, da yovelni ityodes: `ra vyoT? arRara ars naTesavi qarTvelTa mefeTa, raTa winamZRuar gueqmnas da vbrZodeT TaTarTa. da Cuen erTierTisagan gandgomil varT, ver winaaRudgebiT TaTarTa. da igini borotad guaWirveben eseoden, romel | yovelTa welTa almuTs warvalT WirTa da yovelTa | borotTa SemTxuevad, ara ars Rone, daRaTu umefo varT. aramed SevkrbeT da vbrZodeT TaTarTa~. daamtkices omi da dadves paemani qarTls Sekrebisa, da ganiyarnes. uSores myofni afxazni, dadiani cotne da bediani, kaci keTili da sruli saRmrToTa da sakacoboTa, da raWis erisTavi warvides kazmad. viTar esma TaTarTa | erTgan Sekreba qarTvelTa, warmovides biCo da angurag da mivides koxtasTavsa. daxudes yovelni warCinebulni saqarTvelosani. rameTu laSqari gayril iyo da verRara wina-aRudges, warasxnes queyanasa anisisasa da adgilsa, romelsa ewodebis Sirakavani. viTar miiwivnes CormaRon noins winaSe, hrqua: `ra ars Sekreba Tqueni, ukeTu ara iqmT gandgomilebasa?~ | xolo mTavarni miugebdes: `ara gandgomad SevkrbiT, aramed raTa ganvagoT saqme Tqueni da xarki | gangiCinoT, romelsa-igi uwoddes xarajad~. ese ra esma, ara sruliad irwmuna da brZana ganZrcva yovelTa, marTa Sekrva yovelTa, sicxesa Sina SiSvelTa mulTa zeda dasxdoma. da yovelTa dReTa hkiTxvides mizezsa Sekrebisasa, da ukeTu ara aRiaron, sikudilsa miscnen yovelni ese zemosenebulni mTavarni. xolo igini daamtkicebdes: `raTa ganvaCinoT xaraja~. da amas hyofdes mraval | dRe, rameTu ara arwmunebdes. da viTar | moeaxla paemani, mivida dadianica cotne laSqriTa mTasa Radosa, Soris samcxesa [da guriasa], romel ars rkinisjuari. da viTar auwyes warsxma
2 Ziswuli Mm. Tsi MQm. romel Mm. 4 baRaTuris MQm, baRTuyuris T. 4-5 ganmagrebuli kikn., gamarjvebuliMMQm, gamarjuebulni TR. 5 moTxroba] + JamTa MQm. JamTa MQm. 8 er kaxni MQT, era kaxni m. raTa MQm, ra T. 9 qarTvelTa QT. 12 borotTa R, RuawlTa MQTm. 13 Sekrbes MQTm. 14 bendiani M, bedani Q . 19 Sirakevan MQm, Sirakevni T. CormaRons noinsa MQm, CormRons noinsa T. winaSe MQTm. 20 ukeTu MQTm. 22 xarajad MQTm. 23 marTa] medarTa MQTm. 24 muxlTa gorg., kikn., medarTa MQTm. 28 laSqarTa MTm. maTda MQTmR. Radosa] + romel ars MQTm. 29 da guriasa gorg., kikn. romel ars R] MQTm.

Q179r

T279r

10

R392v M402v

15

m281r

T279v R393r

20

25

M403r Q179v

566

JamTaaRmwereli yovelTa mTavarTa saqarTvelosaTa anisad. da SekrebulTa yofa satanjvelTa Sina borotTa viTar esma, mwuxare iqmna uzomod da Tsad sikudilad da sircxlad Seracxa saqme igi. da waravlina laSqari Tsi da oriTa kaciTa warvida anisad, damdebi sulisa Tsisa da aRmsarebeli mcnebisa uflisasa, romeli itys: | `ufros amissa siyuaruli ara ars, raTa dadvas kacman suli Tsi moyusisa TsisaTs~, | romel yo patiosanmanca aman kacman cotne saTnoeba maRali da gansaTqmeli, saqme sakrveli da yovlisa qebisa Rirsi. ganvlo samcxe da javaxeTi da mivida anissa. rameTu qalaqad Sesrul iyvnes noinni, ese warCinebulni moedansa Sina dakrulni mriTa, SiSuelni, ms|xdomare iyvnes. viTar ixilna cotne warCinebulni, esreT upatiod sikudilad ganwirulni, gardada hunisagan da daabnia samoseli Tsi, ganSiSulda da Seikra mari da dajda warCinebulTa Tana. da viTar ixiles TaTarTa, gankrdes da mswrafl auwyes noinTa, viTarmed: `cotne dadiani movida oriTa kaciTa da ganiZarcua samoseli Tsi da Sekruli dajda qar|TvelTa Tana~. rameTu keTilad mecnierni iyvnes cotnesi, romlisaTs gankrdes TaTarni, da winaSe maTsa miuwodes da hkiTxvides mizezsa mun mislvisa misisasa. | xolo igi etyoda, viTarmed: `Cuen yovelni amad SevikribeniT, raTa ganvagoT xaraja Tqueni da brZaneba Tqueni aRvasruloT, ese iyo Sekreba Cueni. aw Tquen ZrismoqmedTa Tana SeguracxeniT, da me amis ZaliTa moved winaSe Tquensa. ukeTu moikiTxo da Rirsi rame sikudilisa uqmna, meca amaT Tana movkude, rameTu Tnier Cemsa ara uqmnies; ukeTu cxovnden, maT Tana viyo~. da viTar esma ese cotnesagan noinTa, gankrdes saTnoebisaTs da Tques: `vinaTgan naTesavni qarTvelTani esoden keTil arian da ara gancruvdebian, romel afxazeTiT movida kaci, raTa dadvas suli Tsi moyuareTaTs, da ara gancruvnes, esreT ganwira Tavi Tsi sikudid, ara ars sicruve maT Sina, da amis ZaliTa | ubralo vpovebT da ganuteoT yovelni~. rques cotnes: | `gandgomileba vgoneT Tquen, qarTvelTa, da aw, vinaTgan hyav saTnoeba keTili, yovelTa qarTvelTa Sen moganiWebT, Senda mond|obil varT~. da gan|uSunes yovelni ese warCinebulni. 20. da ganiyvnes mTavarni saqarTvelosani da winaaRmdgom iqmnes urTierTas. maSin Sekrbes didebulni amis samefosani, rameTu eguleboda mTa|var yofa maT zeda
2 sikudiliT Q, sikudilT T. sircxlad QT. 3 anisad MQTm. 4 mcnobsa MQTm. romelsa MQTm. 5 siyuaruli] saydari MQTm. 8 noinni] nonxanni Mm, nonxani QT. upatiod] + da MQTm. sikudilad] + msxdomare Mm. 9-10 iyvnes ... sikudilaT m. honisagan MQm, hnisagan T. 14 iyones M. 15 mizezsa MQTm. igini etyodes MQTm. 18 moikiTxnon MQm, moikiTxon T. 19 rameTu MQTm. cxovnden] + meca m. 23 sikudilad da m. 25 vhgonoT MQ, vgonoT Tm. 28 ganiyuanes Mm, gniyvnes Q, gniyvanes T. iqmna Mm. maSin T.

R393v m281v

T280r

10

M403v

R394r

15

20

m282r Q180r R394v T280v

25

M404r

567

JamTaaRmwereli egarslanisi, arasawunoTa guariTgan aRmoCenilisa. amisTs Sekrbes mTavarni ameris saqarTvelosani SanSe, varam gageli, yuaryuare jayeli, sargis Tmogueli, kaci mecnieri da filosofosi da ritori, surameli grigol, qarTlis erisTavi, gamrekeli Toreli, orbelni, da mravalni erismTavarni, da Zebna-yves laSas Zisa daviTisTs. da euwya vieTganme vaWarTa, viTarmed jereT cocxal ars, garna pyrobili jurRmulsa Sina Rrmasa guelTa Tana myofobs. viTar euwya, warvides CormaRons, iosurs, biCos da angurags Tana, rameTu jereT yaeni ara mosrul iyo queyanasa amas, aramed ese zemosenebulni noinni ganagebdes queyanaTa, da moasenes: `vinaTgan waravlineT mefe Cueni, narin daviT, yaens winaSe, da ara uwyiT, ra SeemTxa, da deda maTi, rusudan, gardaicvala, da ara | ars naTesavi mefeTa, da Cuen urTierTas daumorCilebel varT, da ara egebis, Tumca davemorCileniT visme, ukeTu ara iyos naTesavi mefeTa. aw guasmies, Tu ars Svili mefisa Cuenisa laSasi, saxeliTa daviT, romeli dauteva Zmaman dasa Ts|sa rusudans, raTa igi daadginos mefed, xolo rusudan | mefeman waravlina saberZneTs, sultans Tana, raTa warwymidos. da guasmia, ro|me cocxal ars, da patimrad hyavs. aw gevedrebiT, raTa waravlinoT erTi vinme saxelovani kaci da moiyvanoT daviT da mefe hyoT Cuen zeda~. da viTar esma noinTa, gankrdes saqmisa misTs, romeli eqmna mefesa rusudans. da mswrafl waravlines angurag mociquli da varam gageli da sargis Tmogueli. mciredTa dReTa miiwivnes saberZ|neTs sultans Tana, da auwyes, viTarmed: `daviTis Zebnad movsrul varT, raTa moguceT da warviyvanoT~. xolo igi arRara hgonebda sicocxlesa missa, da etyoda, viTarmed: `yrma daviT warmoevlina mef|esa qarTvelTasa, raTa eqsoria-vyo, da Zuel odesme eqsoria-vyav. aw ars Sdi weli, ara uwyi, cocxal ars, anu mkudar~. xolo maT auwyes, viTarmed: `Cuen uwyiT, rome cocxal ars, jurRmulsa Sina myofi guelTa Tana~, rameTu sosans asmoda mislva maTi da exilnes varam da sargis da euwya sicocxle daviTisi. xolo viTar cna sultanman, waravlina kaci
1 egarslnisi MTm, egarslnisa Q . g rTgn T, gareTgan MQm. aRmoCenilsa MTm, aRmoceneblsa Q. 4 orabelni MT. 5 euwya Q. vieTganve MQTm. 6 gulTa Mm. Tana myofobasa Mm. 7 iosurasa MQT. biCors M. dangurags Mm, da angurgs Q, da angurags T. yaeni] y ni Q, yeni T, yovelni Mm . 8 queyanasa] + waravlina Mm . masa m . 9 waravlinT M , warvlineTQQT, waravlina m. da ara uwyiT ... gardaicvala Q . 10 deda] da M. 11 varT] aris Mm. damemorCileniT Mm. 12 laSasi saxeliTa daviT Mm. 13 igi Mm. 14 mefem MQm. saberZneTs Mm . 16 da (mefe) MQTm. 17 mefe] + da MQTm. 18 waravlina MQTm. angurg MQm, anugurg T. angurag] + da T. da (sargis) MQTm. 19 miiwivnes] mihyves MQTm. 20 hgonebdes MQTm. 25 s snasa T, sasnisa Q . 26 da (euwya) MQTm.

R395r

10

T281r m282v M404v

15

Q180v

20

R395v

25

568

JamTaaRmwereli da gamoiyvana daviT, kninRa sulier myofi, rameTu viTar usulod radme, ganyinulad anu mkudrad moZravad sagonebel iyo mxilvelTa mier, da ucxo iyo saxilvelad, rameTu feri pir|isa misisa dayTlebul, da Tmani | vidre | msxvilbarklamde, da frCxilni friad grZel. romel ixiles, gankrdes sicocxlesa missa sultani, da varam da sargis, didad cremloodes. xolo sultani lmobier iqmna, ganbana da mravali niWi mianiWa: Sesamoseli, cxenni rCeulni, oqro da vecxli, friad pativsca | da Sendobasa evedreboda. da esreT warmoavlina. da viTar moiwivnes saqarTvelos, miegebnes yovelni warCinebulni saqarTvelosani, SanSe da Ze misi zaqaria amirspasalari, kaci sikeTiTa aRmatebuli, yuaryuare jayeli, surameli grigol, qarTlis erisTavi, orbelni, gamrekeli, SoTa kupari, da yovelni mTavarni, Tnier egarslanisa. da warvides noinTa winaSe. xolo maT ixiles da ganixares. mefoba ver daumtkices, aramed waravlines didsa baTo yaenisasa. da warhyves Tana SanSes Ze zaqaria, varamis Ze aRbuRa da sargis Tmogueli. warvides baTos winaSe. viTar miiwivnes, keTilad Seiwynarna baTo, SanSes Ze zaqaria da aRbuRa Tsad daiWirna da mefe daviT mangu yaens win waravlina. da warhyva Tana sargis Tmogueli yarayurums. miiwivnes mang|u yaens winaSe, romlisada miemcno baTs, raTa ganixilos da ganbWos, romelsaca orTagan daviTs xudebodes | mefoba, mas daumtkicos. xolo mi-ra-iwivnes, daxudes mangu yaenissa | narin daviT mefe, aTabagi avag, surameli, gurkleli, amir|ejibi beSqen. da esreT mraval Jam iyofodes xataeTs da yarayurums. maSin inebes TaTarTa noinTa, saqarTvelos myofTa, miyvana | sultnisa yiasdinisa winaSe maTsa, da mouwodes elCTa, mswrafl waravlines. viTar ixiles sultani simdidriTa uzomoTa da gansakrTomeliTa, inebes misica warvlena yaens baTos Tana, da waravlines igica. da Tu sada vin iyo elmwife, damorCilebuli maTi, baTosTan waravlendian, da baTo mangu yaens Tana waravlinis, viTar-ese sultani yiasdinca waravlina mangu yaenisasa. da iyofodes orni igi daviT da daviT, yiasdini, sultani
1 da gamoiyvana Mm. sulier] siTme Mm. usulo radme R, aegebda radme T, agebda (aSiaze: `aebgd~) radme Q, aebgdradme Mm. ganyenilad MQTm. 4 da _ Mm. cremloodes yauxC., kikn., icremlodes Mm, icremlvodes T, cremleodes R. 6 rCeuli M. 6-7 pativ-sca] pativsa MQT. 7 Sendobasa] Senobasa M. 10 orbeli MQTm. 13 yanisasa MQ, ynissa T. Tana MQTm. 14 aRbRa T, aRbel Mm, aRba Q. da MQTm. 15 Ze] + da MQm. da (aRbuRa) MQTm. aRSua Mm. 16 win MQTm. 17 romel isada MQTm. ganixaros MQTm. 18 da ganbWos T. daumtkico MQm. mas daumtkicos T. 19 manguynisa MQ. 20 gamrekeli MQTmR. 22 miyvana] + da MQTm. sultanis MQm. yasdinis MQTm. 23 waravlines MQTm. sultani m. 24 warvlen MQm, warvlendan T. 25 da MQTm. 26 baTo mangu yaens] baToman gauyonis (gauynis T) MQTm. Tana MQTm. viTar] + viTar m. yasdinca MQm, ysdanca T. 27 manguyanisasa MQ, mnguynissa T. yasdani MQT, yasdni m.

T281v m283r M405r

R396r

10

15

Q181r R396v M405v T282r

20

m283v

25

569

JamTaaRmwereli saberZneTisa, xlaTisa sul|tani da aTabagi avag xataeTs da yarayurums, da dayvnes viTar xuTisa wlisa Jami. 21. xolo amaT JamTa iqmna saqme ese. amas mangu yaens esxnes Zeni orni: uxucesi viTarme yubil yaen, umciresi ulo, romelsa ejanobiTca uwoddes. aman mangu yaenman ganaCina yaenad pirmSo Ze Tsi, yubil yaen, da ubrZana laSqroba dasavleTiT kerZo, babilovansa, romel ars baRdadi, da egptisa da yovlisa dasavleTisa kerZoTa. xolo ulos ubrZana warslva didad indoeTad da mun ganlaSqroba. garna Znelad aRuCnda yubil yaens warmoslva dasavleTiT, ulos warslva indoeTis kerZoTa. maSin evedra ulo Zmasa, raTa gancvalon laSq|roba da ulo dasavleTiT kerZo warmovides da yubil yaen indoeTs. viTar cna yubil yaenman, sixaruliT Seiwynara sityua ulosi da gancvales laSqroba. da moasenes mangu yaens, mamasa maTsa, salaSqrosa gancvaleba da ulosi babilovans da egptes warslva, romelsa neba-sca manca. da mouwoda Zesa Tssa ulos da misca laSqari viTar equsi bevri medari deda-wuliTa maTiTa da xuasta|giTa. | da ganaCina medarTmTavrad, | romelsa-igi ulus-noinobiT uwodeT da aw beglarbegad, saxelad elga noin, naTesaviT jalairi, kaci patiosani da saTnoebiani, simarTlismoqmedi. amas mosca viTar medari aTi aTasi. warvides ulo da medarTmTavari maTi elga noini, ganvles Turani da jeoni, moiwivnes xuarasnis aresa da mier almuTs. viTar moiwivnes brZolad almuTisa, mokuda mangu yaeni. da dasves taxtsa mamisa misisasa yubil yaeni, romeli mamasa missa daedgina yaenad. da darCes yarayurums zemosenebulni ese elmwifeni daviT da daviT ucaloebisagan TaTarTasa. xolo ulo moiwia adarbadagans medriTa samoci aTasiTa. viTar cnes noinTa CormaRon, iosur, biCo, angurag, waremarTnes migebebad ulosa, da Tana-waritannes yovelni warCi|nebulni saqarTvelosani, da umetes egarslan, romelsa, viTarca | mefesa, morCilobdes yovelni mTavarni saqarTvelosani. da miegebnes adarbadagans. da Sekrbes ornive TaTarni, pirvel mosrulni, romelTa TamaCobiT uwodes, da ulo yaens Tana mosrulni.
1 xalTisa Mm, xlsa Q. da (dayvnes) MQTm. 3 iqmna MQTm. manguyans MQT. 4 viTarime MQm. yubliyan MQTm. ejnabiTaca MQm. ejnabTaca T. uwodes MQTm. manguyan MQT, mangu yaen m. 5 yanad MQTm. yubliyan MQTm. 6 kerZTa MQTm. 7 man MTm. 8 yubliyans MQTm. ulos + ubrZana MQTm. 10 yubliyan MQm. yubliyinma MQ, yubliyan m, yublymn T. 11 manguyans MQT. 12 neba-sca nebasa MQTm. 13 ulos Mm. 15 ulos noinobiT MQm. 19 manguyan MQT. da M. 20 yubliyan MQTm. yanad M, ynad QT. 21 daviT da daviT MQTm. uciloebisagan M, uwloebisagan QT. 22 aidarbagans MQTm. 23 CormoRon MQ. CormiRon T. bCo Q, SaiCo T. angurg MQTm. 24 egarselni Mm, egarsln Q, agarsln T. 25 aidarbagans MQTm. 26 TamaSobiT Mm. TmSobiT Q, TambobiT T. 27 yans MQ, yns T.

R397r

T282v M406r

10

Q181v R397v m284r

15

20

M406r T283r

25

570

JamTaaRmwereli da warCinebulnica saqarTvelosani mivides ulos winaSe. ixilna da keTilad Seiwynarna, da aamedra, maT Tanave mbrZolad ganaCina, da ubrZana romelsame uldaCad, romel ars mermle, romelsa artyia rmali da karsa zeda mdgomare ars; romelsame suqurCad, ese igi ars, romelsa sagrilobelad Seqmnuli mrguali Sesakeceli da gasaSleli aqunda Tavsa zeda yaenisasa, maRalsa SeSasa, viTarca bunsa droSisasa zeda ganrTxomili | iyvis. amas suqurad saxel-sdebdes, da ukeTu ara yaenTa naTesavi iyvis, aravis el-ewifeboda daCrdileba maTi; sxuaTa yubCaCad, romelTa aqundis tanisamosi da alaq-baSmaRi; sxuaTa egvdanCad, romel arian karismcvelni mekareni; sxuaTa yorCad, romelTa aqunda mSld-qarqaSi. eseviTariTa uSueriTa pativiTa pativ-sca yaenman didTa | amaT mTavarTa saqarTvelosaTa da TTeulsa pativad ganuCina. da warmovides adgilsa, romelsa ew|odebis alataRi. da mivides yovelni morCilni winaSe missa, da dajda taxtsa saelmwifosa, da iloces wesisaebr maTisa | da uwodes yaenad. aqa iwyo yaenoba amaT zeda ulosi. rameTu pirvel amaT TamaCTa noinTa oTxTa mier ganegeboda queyana sabrZanebelisa maTisa. pirvelad romguri, romel ars xuarasani, erayi, ada|rbadagani, movakani da bardavi, Sirvani, saqarTvelo yoveli, xlaTi da saberZneTi didi vidre asiadmde amaT oTxTa noinTagan ganegeboda da maTi sauravi iyvis, viTar Zuel odesme Semdgomad sikudilisa rimoisa romosionTa queyanaTa ganagebdes oTxni ipatosni. da vinaTgan moiwia ulo, iwyo sauravad queyanad da ganagebda wesTa yaenobisaTa aRsrulebad. maTve JamTa warmoavlines sxuaTaca yaenTa Svilni maTni, romelTa qoun uwodian: baTo vidreme tuTar, CaRata yaenis Svilman, uryan, yuli da Tulis naTesavisagan balaRa, raTa queyana maTi wilxdomili yaenis SvilTa daipyran da

m284v

M407r

10

Q182r R398v

15

T283v

20

2-3 romelsame uldaCad] raTa sameulad uCnda da Mm. rl sameuld uCnda da QT. 4 romelsame suqurCad] romelime suqalCda da Mm, rlime suqlCda da QT. mrguali] mier guli MQm. mr guli T. 5 Sesakeceli] Svsakerveli MQm, Seskvreli T. da MQTm. gasaSleli] gaSiSvlebuli MQTm. yanisasa MQ, yanissa m. 6 ganrTxomilsa MQm, ganrTxomilisa T. suqursad MQTm. 7 yubCCd QT, Mm. 8 alaqabaSmi M, alqabaSmi Qm, ilaqabaSmRi T, alaq baSmaRi gorg., kikn. evdrCad Mm, evdrCd QT. 9 mekareni M. 9-10 eseviTariTa MQTm. uSueriTa] uSurveliTa Mm, uSrveliTa QT. 10 yrmaman MQTm. 12 warvides MQTm. 13 taxtsa] adgilsa m. 14 iwyes MQm. yanobman M, yanobaman m, ynobamn T, ynobmnQQ. ulosi MQTm. 15 rameTu pirvel maT MQTm. 16 pirvelad] aramed MQTm. aidarbagani MQTm. mavkari MQTm. 17 xalTi Mm, xlTi QT. asdamde Mm, asdadmde T, asidadmde Q. 18 ganegeboda da maTi sauravi] sagonebelM MQTm. Zuel] ZalTa Mm, ZlTa QT. 18-19 Semdgomad] Semdgomma Mm, Sd QT. 19 sakadrebelsa MQTm. romoisonTa Mm. ipatosni] patiosani Mm. 20 sauravad] svrad Mm, survad T, survd Q. yanobisTa MQT. qoin Mm. 22 vidre metur MQTm. Carat MQTm. yanis MQm, yani T. uryan] uSan MQTm. 23 SlaRa Mm, blalTa T. queyana] yvna MQm, yna T. daipyran MQm.

25

571

JamTaaRmwereli xarajas igini aiRebdes. da oqoTa yaenis SvilisSvili, yubil yaenis | Zma, ulo, aqa daxuda pirvel mosruli. | viTar ixila ulo samni | ese qounni, Seiwynarna da misca queyana xuedri maTi, da esreT mSdobiT iyofodes. xolo queyana samefo, saydarni da mcxeTa da misi mimdgomi queyana da monasterni aravisagan icvebodes, rameTu warCinebulni samefosani Tsisa queyanisaTs zrunvides. amisTs warvida ulos winaSe kaTalikozi nikolooz, mxilveli kaci, angelozTa mobaZe, mravalTa moRuawebaTa Sina sakrveli, marTlmadidebeli, Zlieri da Tualuxuavad mamxilebeli mefeTa da mTavarTa, rameTu iyo umankoca, da aravis Tualni auxunis. ixila ra yaenman, gankrda wessa da xilvasa Sesaxedavsa missa, rameTu ara mecnier iyo naTesavsa qarTvelTasa, | Tnier arquanTa. da viTar pativsca, dauweres ierlayi, romel ars brZaneba. Seuqmnes da mosces Sanad juarni oqrosani da Seumkuna TualiTa da margalitiTa, da uboZa erTi TT | kaTalikozsa da erTi moZRuarsa varZiisasa, romeli Tana-hyva | kaTalikozsa. da arganica igi, oqroTa Semkuli, moaniWa kaTalikozsa oden, juariani igica. da esreT pativiTa warmoavlines, da daicvna yovelni saydarni da monasterni. 22. xolo iyvnes ornive daviT da daviT yubil yaens winaSe da iurvo|des ornive mefobasa. Tmogueli sargis Zlierad wina-aRudgeboda TT narin daviTs da romelni mis winaSe iyvnes, Tanazrdilni misni, rameTu ityodes: `ara jer-ars, raTamca naSobman dedakacisaman daipyras mefoba da ara Zeman TTmpyrobelisa | mefisa mamakacisaman~. xolo igini miugebdes, viTarmed: `daRaTu narin daviT dedakacisa naSobi ars, aramed mefeve iyo grgnosani rusudan, Zmisa misisa giorgisagan datevebuli, da mefisave Ze ars narin daviT~. da viTar gangrZelda ciloba, avag amirspasalari warmoavlines da misces ierlayi Sewyalebisa, da qali qmnulkeTili, naTesavi warCinebulTa, saxeliT eslom, da elCi ulos yaens Tana, | raTa keTilad Seiwynaros avag. da esreT moiwia ulo yaens winaSe, xolo man pativiTa Seitkbo da warmoavlina saqarTvelos, mamulsa Tssa. da viTar cnes qarTvelTa moslva avagisi, amirspasalarisa, wina-moegebnes
1 xarajasa] da ajisa MQ. da ... aiRebdes T. 4 mimdgomi] + da MQTm. queyana Mm. 5 queyanisani MQm, qu eyanisa niui T. 6 nikolaoz m, nikz T. 8 Tval uxvad MQTm. umankoca] Temankoc Mm. 9 auxvnes MQm. yaenman] yrmaman MQTm. 10 arqvna MQm, arquna T. 11 iaruelyi MQT, iarulveyi m. brZaneba] baba Mm, bba QT. juari MQTm. 12 ~TT erTi MQTm. 13 arganica igi] igica MQm. 13-14 da arganica ... moaniWa kaTalikozsa T. 16 yubulyans MQ, yubla yans m, yubluyans T. 18 iyunis MQm, iyvnes T. jera Mm. 19 naSobman] naSromman MQTm. TTmpyrobelisa] + da Mm. mefisa Mm. 21 naSobi ars MQTm. 22 datevebuli] davltolvili MQT, daltolvili m. 23 ara rayi Mm, arlyi QT. qmnil keTili MQTm. 24 yanTana MQm. 25 yans M, yns QT. 26 mamulsa] mamasa MQTm. Tssa] + daviTs wina MQTm.

m285r M407v R399r

T284r

10

R399v Q182v

15

M408r

m285v

20

R400r

25

572

JamTaaRmwereli yovelni mTavarni da warCinebulni, TT SanSe da egarslan, | romelsa kninRada saxelica mefobisa epyra. da viTar mieaxla avag, hgonebda hunisagan gardamodomad da egreT xilvad egarslanisagan. xolo igi ganlaRebul iyo, ara ineba wesisaebr pativiT xilva da amborisyofad avagisa. da viTar ixila avag, | ganZnda, Tavsa maTraiTa uxeTqna da ubrZana mis queSe dawesebulTa, raTa cxenisagan upatiod daamuan queyanad, da yvesca egreT, pativisagan upatioyves da ganZrcli ganaZes, da mieriTgan upatio iqmna. da esreT ganagdes SanSe da avag da TavadTa saqarTvelosa. xolo Cuen pirvelive sityua movisenoT. da viTar ciloba iyo mefeTa Soris da ara ganeCines yub|il yaens, Tu romlisa iyos mefoba, amisTs daSTes mravalTa welTa yarayurums. xolo sultani yiasdini da xlaTeli warmoavlines | avagsave Tana, da mivides saxlsa samefod maTda. da viTar gangrZelda | yofa yarayurums da xataeTs orTave mefeTa, maSin ineba yaenman yubilman, warmoavlinna ornive mefeni Zmasa missa ulos Tana, da miumcno esreT, raTa, ukeTu sTndes, orTave misces mefoba, romel yoca ulo ukanasknel. da esreT moiwivnes ulos winaSe, romeli ixila da Seiwynara, da orTave mefoba daumtkica da misca yoveli samefo maTi. da viTar esma qarTvelTa moslva mefeTa, uzomoTa sixaruliTa aRvsebulni winmiegebnes, alataRs imerni da amerni warCinebul|ni, da iyo sixaruli da madloba RmrTisa. viTar dayves mciredi Jami ulo yaens winaSe, warmoavlina qarTls, da movides tfiliss sixaruliTa. da Sekrbes | kaTalikozisa Tana yovelni episkopozni da yovelni mTavarni da erisTavni, | dasxdes taxtsa mamaTa maTTasa tfiliss daviT da daviT ornive. xolo mowevnul ars eseca sityua, romel sxua vinme yovelTa aRmwereli itys, viTarmed: yarayurums yofasa orTave mefeTasa guiuq yaenman esreT gabWo, rome mefoba laSas Zesa daumtkicon, da esreT warmoavlina, da rusudanisa Ze, daviT, maSinve ltolvili RamiT ganipara da warvida afxazeTs. da me ara Seviwynareb amas. pirvelad uwyodeT, romel [guiuq] yaensa mas ara gaeyo, da arca mangu
1 egarselni M, egreselni m, egrslan T, egrsln Q. romelsa] romelni MQ, romeli Tm. kninRa Mm. 2 onisagan MQTm. 2-3 ga damdomad MQ, gardadomad m. 3 egarselnisaga M, egraselisagan m, egarslnisgan QT. da MQTm. 4-5 ganZnRa] gabrunda Mm, gnZunda QT. 5 mis] mas MQTm. 6 daamuna MQT. yves] yo MQTm. 7 qmna MQTm. 7-8 da TavadTa MQTm. 9 Soris] Sina MQTm. 10 yubliyan Mm, yublyn QT. 11 yaryurums MQm, yra yurums T. yasdini MQTm. xlaTi T, xalxTi Mm, xlTi Q. 12 gangrZelda] ganZlierda MQTm. yaryurums MQm. 13 yanman MQT. 14 ukeTu] ukue MQTm. 17-18 win moegebnes MQTm. 18 altaRs MQTm. 19 yans MQT. 20 tfilis MQTmR. Sekrbes] + keTili Mm. kTli QT. Tana MQTm. 21 tfilisisa MQm, tfilisissa T. 24 guiuq yaenman] gvyuna MQm, guyuna T. 26 ara m, ar MQT. 27 yansa MQT. gauyo MQTm. arc gorg.] MQTm. mangu yaens gorg., kikn., man ganuyvna MQm, man ganuyuna T.

T284v

M408v

R400v m281r Q183r

10

15

T285r

M409r R401r

20

25

573

JamTaaRmwereli yaens, yubilis da ulos mamasa, da mefoba orTave mangu yaenis Svilman, yubil yaenman, mosca da ulo yaenisa warmoavlina, da manca orTave | daumtkica mefoba. IV 23. da orni dasxdes taxtsa zeda da azom, romel mravali sigeli ipovebis da TT me minaxavs, romel siglisa Tavsa sweria: `mefeni bagratoanni~, da `nebiTa RmrTisaTa, daviT da daviT~, da elica orTavesi rTavs: `Cem daviTisgan mtkice, da Cem daviTisganca mtkice ars~. xolo dasxdes ornive mtkiced mefed, viTar vTqu, romlisaTs saeWuel iqmna SanSesgan laSas Zisa daviTis siyuaruli, da avagisgan rusudanis Zisa daviTis mimdgomoba. da ver ganacxades, rameTu ornive, daviT | da daviT, siyuarulsa zeda egnes da ara wina-aRud|gebodes erTmanerTsa. da morCilobdes yaensa ulos da xarajas miscemdes. | xolo upiratesi pativi da zemojdoma laSas Zesa, daviTs, epyra | laSas ZeobisaTs, daRacaTu uxucesobisaTs. vinaTgan TaTarni ara damSdnes yovelTa naTesavTa srvad da orebad, da TanambrZol aqundes qarTvelni wyobaTa Sina simnisa maTisaTs, amisTs didsa Wirsa Sina iyvnes mefeni da mTavarni. daucxromlad ebrZodes urCTa, da umetes almuTs myofTa. rameTu Sdisa wlisa JamTa gangrZelda brZolisa yofa maTi. amisTs waravlina uloca noinni da maT Tana mefe giorgis Ze, daviT, qarTvelTa spiTa, raTa brZoden almuTs. xolo igini, amisni mcnobelni, mravalTa omTa mier Seiwrebulni, yovlisa RonisZiebisagan uRonoqmnilni, ivltodes egpted, romel ars misri, rameTu aRiRes deda-wuli da xuastani da yoveli simdidre maTi, | da mun daamkdrna sultanman misreTisaman. da aw romel mulidni misreTiT gamovlen, igive almuTelni arian, mun damkdrebulni. da esreT ra elT-igdo ulo almuTi da yoveli xuarasani, ineba amedreba yovelTa naTesavTa urCTa | da mosrvida kacTa esoden, romel aTormeti dRe oden dayves erTsa sadgursa zeda amisTs, rome mokluliTa kaciTa aRyroldis adgili igi, | romel dgis. xolo umetes sparsTa moswyueddis, rameTu saZagel uCndis sjuli musulmanTa. | xolo amas Tana aqunda samarTali ganmkiTxvelobisa.
1 yanis MQT. 1-2 yubil yaenman] yubliyan MQm, yubla yn T. 2 ulvo yanisa M, ulvo yaenissa m, ulavo ynisa QT. 5 siglisa Tavsa] sagebelsaTs Mm, sigelisaTs Q, sigeblis Ts T. bagratovanni M, bagrationni m. 7 mefed Q. 8 daviTisi MQm, daviTisa T. 9 daviTisi MQm, daviTisa T. gancxades M, gancxdnes Q, gncxadnes T. 10 egnes MQTm. erTmanerTsa MQTm. 11 yansa da MQTm. da (xarajas) MQTm. 13 naTesavTaTs MQTm. srvad da MQTm. orobad MQm. 14 maTisaTs MQTm. 15 umetes MQTm. 16 wlisa] + myofTa MQTm. uloca] ucxo MQTm. 18 Seiwrebuli MQm. 19 aiRes MQm. 20 mun] man MTm, mn Q. 21 misreTi MQTm. mun MQTm. 23 mosrvida] mmosravTa MQ, momsravTa m, mmosrvi T. 24 sadgursa] adgilsa Mm. 25 sparsTa] spaTasa MQTm. rameTu MQTm. uCndis] ars MQTm.
5 5

m286v

10 10

T285v M409v Q183v R401v

15 15

20 20

m287r

R402r

25 25

M410r T286r

574

JamTaaRmwereli amas ulosa Tana iyvnian maradis mefeni ornive, daviT da daviT. xolo iyo ese laSas Ze daviT taniTa did da axovan da sxl da moisari magriTa mSldiTa, umanko, wrfel, malemrwmen, Semndobel borotismyofTa. da rusudanis Ze daviT iyo taniTa zomier da Txel, feriTa ferovan da Suenier, da TmiTa Txel, feriTa male, monadire rCeuli da keTilad msroleli nadirTa, enatkbil da sityer, uxu da mdabal, cxensa zeda mne da laSqrobaTa Sina gamgone da samarTlismoqmed, umetesobis moRuawe. eseni umravlessa Jamsa ulos yaens winaSe iyvnen. da ulo | laSas Zisa daviTisTs umetes moyuarul iyo da r|usudanis Zisa daviTisTs moZule. xolo viTar iyo rusudanis Ze alataRs, ulos winaSe, daipyres da warmoavlines sazamTrosa adgilsa bardavs. da viTar moiwivnes naxWevans, mier warvida afxazeTs daviT rusudanis Ze samiTa oden kaciTa, | romeli iyo gurkleli da amirejibi da surameli begai, romelsa TaTarni salin-begobiT umobdes, ese igi ars kargi begai. warvida afxazeTs, rameTu laSas Ze daviT tfiliss iyo mas Jamsa. da viTar moiwia narin daviT queyanad avag aTabagisa SeuracxiTa | SesamosliTa, ixila igi momavali nadirobas myofman sumbat orbelman. rameTu mowyuedasa mas orbelTasa mefisa mier ltolvili warsrul iyo naxWevans, saxeliTa l|iparit. ese miiwia queyanad eligunisad. xolo eligun ixila ra liparit orbeli, siZed Seiyvana da asuli Tsi aqorwina, romelman Svna orni Zeni, romelsa uwodes erTsa eligun da meoresa sumbat. da Svilad miiyvana eligun sumbat. amis sumbatis Svilman Svilisaman, sumbat, SeimTxa daviT da wariyvana saxlad Tsad. | xolo daviT evedra sumbats, raTa ara ganacxados, da waravlinos afxazeTs, da tualica misca igi saxelovani, romeli waretanebina dedasa maTsa rusudans. da warmoavlina undoTave SesamosliTa SiSisaTs TaTarTasa. da moiwia Tors, liparit Torelisasa, romelsa devisyurca ewodeboda. da man uZRuna cxeni da Sesamoseli, warhyva quTaTiss. xolo viTarca cnes afxazTa, suanTa, dadianman, bedianman, raWis erisTavman da srulad lixT-imerelTa, Semokrbes sixaruliTa didiTa da mefe yves daviT afxazTa vidre lixTamde.
2 (Ze) daviT m. moisri MQT, 3 malemrwmen] maliMMm. 4 ferovan da] ferovanad T, herovnad MQm. 7 yans MQT. da ulo] ulo da MQTm. 8 moyuarul] myol MQTm. mZle MQm, mZlevar T. xolo MQTm. 9 altaRs MQT. daipyrnes MQT. 10 da viTar MQTm. warvides] warvida afxazeTs MQTm. 11 gurkelniMMQT, gurkelelni T. da amirejibi] damirejibi M. 12 begi MQm. 13 warvida afxazeTs R] MQTm. tfilis MQT. iyo] idga m. 14 narin daviT MQTm. mimavali MQTm. 15 sumbat MQTm. orbelmin] orgulman MQTm. 16 rameTu yauxC., kikn., romeli MQTmR. orbelTa MQTm. 17 moawia MQTm. elagunisman MQT, elagusina m. xolo MQTm. xolo] + man m. elagun Mm, eligum T. 19 meoresa m, erTsa MQT. sumbat MQTm. 20 amisi MQTm. SeamTxa MQTm. 22 romel MQTm. warematebina MQm, warematebian T. 25 svianTa Mm. dadianman gorg., kikn., dadianTa MQTmR. da srulad mR, da sruld QT. dasrulda M.

R402v Q184r

10

m287v

M410v

15

T286v

20

R403r

25

575

JamTaaRmwereli da aqa Sina Seiqmna samefo ese or samTavrod, garna egreTca iyvnes siyuarulsa zeda erTmanerTisasa daviT da daviT. da darCa lixTsaqaTi laSas, Zesa daviTs. da lixTimeri rusudanis Zesa. da moiwyo yoveli queyana da moigo simdidre uzomo da wa|rmarTa saxli sameufo keTilad, da | monebda yaensa. maSin warmoavlina elCi didman yaenman baTo, romelsa epyra | yivCayeTi da ovseTi, xazar|eTi, ruseTi, borRaleTi vidre serbeTamde, da|rubandamde da xataeTamde, da mouwoda mefesa daviTs. da warvida winaSe baTosa mefe daviT niWiTa uzomoTa, da dauteva ganmgebelad saxlisa sameufosa dedofali jigda-xaTun da mestumre jiqur, rameTu iyo ese jiquri erTguli mefeTa umetes yovelTa kacTa. rameTu sruliad samefosa Sina mparavi da avazaki ar ipoeboda, da Tu sada gaCndis, Zelsa Camohkidian; da sxuad arara niWTa mqonebeli. ese gandidna mefisa daviTis mier didad erTgulobisaTs, elT-udva samefosa da saxlisa gangeba, da dauteva tfiliss dedoflisa winaSe, romelman aRaSena isanTa palati gangebiTa didiTa, da fxoelni moxarke yvna da mejored yvna kacni igi mecisa bunebani. da warvida mefe winaSe baTosa, pativiTa Seiwynara da yoveli saTxoveli aRusrula. da iyofoda mefe winaSe baTosa JamTa mravalTa. da TTeuli TemisTemisa adgili TTeu|lsa kacsa Sevedris, romlisaTs kaxeTica pankelsa TorRuas Sevedra da amcno, raTa brZanebasa dedoflisasa erCdes. hgona TorRuaman arRara moslva mefisa, uku-dga pankiss cixesa, Tsad daiWira kaxeTi, arRara morCildeboda dedofalsa da mestumresa | jiqursa. maSin Seiwyala yaenman mefe daviT da mosca suquri saCrdilobeli, romeli sxuasa aravis aqundis, Tnier yaenTa da naTesavsa maTsa. da moumcno ulo, raTa Tnier ulusisa noinisa kide urdos Se|slvasa | mefisa zedaT aravin dadgebodis,
1 samefo ese] samTavro MQTm. samTavrod] samefod MQTm. egreca M, egrec m. erTmaneTisasa Mm. aqaTi Q, aqeTi T, aqiT m, aqTi M. 2-3 da lixTimeri rusudanis Zesa MQTm. 3 uzomo] uzo Mm. 4 warmarTTa MTm. da monebda] damonebad Mm. yns QT, qveyanasa Mm. 5 yenman M, yanmn QT. baTo MQTm. 6 borRaleTi R, boZileTi MQTm. serefTadmde MQm, serfaTamde T. da rubnamde MQ. 7 da mouwoda mefesa daviTs MQTm. baToissa T, bToiss Q, bTovisa M. 8 duteva M. ganmgeTad MQT, ganmgeTa da m. samefosa T. jigd xaTun QT, jigd xaTuTun Mm. 9 jquri M. rameTu MQTm. 10 srulad MQTm. da avazaki] davzaki M, da avzaki Q. da MQTm. Tu sada] + Tusada M, Tu sad QT. 11 daviTs M, dTs T. 12 sxlisa MT. da MQTm. 12-13 tfilisi MQTm. 13 dedofalsa MQm. isanTa TR, isnTa Q, sionTa m, tisiona M. palti M, plat T, plti Q. 14 moxarkne R, moxrake M, moxrke Q, moxarake T. bunebani] Suenbni Mm. 15 winaSe MQTm. baTosa] bTois MQT, baTois m. SeiwynareMMQm. 16 iyofda MQm. winaSe MQTm. baTosa] SToiss Mm, bToissa T. JamTa mravalTa da MQTm. TemisTemisa] Temis Temis Temisa T. 17 adgili MQTm. TorRuars MQTm. 18 erCdes MQTm. TurRuman MQTm. 19 Tsad] Tu sam MQTm. 20 jiqarsa MQTm. 22 sxuasa aravis] ssvasaca MQTm. Tnier yaenTa] TunrayanTa MQTm. ulo MQTm.

M411r m288r R403v T287r Q184v

10

15

R404r

M411v

20

T287v m288v

25

576

JamTaaRmwereli rameTu ese iyo wesi TaTarTa, romel yaens winaSe aravin dajdebodis, arca purisWamasa Sina. esreT pativ-sca mefesa da warmoavlina samefod qarTlad. da viTar moiwia hereTs, miegebnes yovelni warCinebulni samefosa misisani. xolo TorRua SeSinebuli ukudga pankiss. da mefe moiwia tfiliss. da iyo sixaruli yovelTa mkdrTa saqarTvelosa. xolo TorRuas mouwoda mefeman daviT, da ara movida karad mefisa | SiSisaTs. da mravaljer uwoda, da ver eZlo gulpyrobad moslvad. maSin ganzraxviTa jiqurisaTa warvida xornabujeli, mivida TorRuas saxlsa, raTa mas miendos ficiTa mtkiciTa. xolo TorRuaman rqua: | `warval alaverds giorgis winaSe, da mun Semomfice da mun mimindev~. da warvides ornive, da TorRua gamoeba fesusa samoslisa alverdisa mTavarmowamisasa. da mivida xornabujelica, Sehfica da gamosna fessagan. xolo TorRuaman rqua: `ra-igi hyo Cem zeda, ama wmidama giorgi giyos Sen, rameTu marto | var da sikudiliTa CemiTa umkdro iqmnebis mamuli Cemi, da egreTve umkdro yos wmidama mTavarmowameman saxli Seni~. da warmoiyvana xornabujelman, ficTa mtkiceTa mier Sekrulman, tabamelas, da Seuracx-yo aRTqma da fici igi, da Seipyra jiqurman ganzraxviTa dedoflisaTa, Tnier mefisa cnobisa, da wariyvanes kldekarTa | da gardmoagdes. xolo viTar miego boroti xornabujelsa alaverdis mTavar|mowamisa aRTqmisa da ficis gatexisaTs, ixileT, rameTu esua Svili xornabujelsa, saxeliT Salva, sikeTeaRmatebuli. amas Salvas esxnes Svilni da myis daiocnes, | da egreT beri xornabujeli mokuda mwuxarebiTa, da xedavT umkdrobasa saxlisa misisa. da darCa maTi Svili, saxeliT Salva, romeli ukanasknel TaTarTa mier moikla, da umkdro iqmna saxli misi. da esreT Suri-igo alaverdisa mTavarmowameman. xolo viTar moiwyo daviT mefeman samefo, warvida yaens ulos winaSe niWiTa didiTa, romeli ixila ra ulo yaenman, pativiTa Seiwynara, da noinTa Tana daawesa wina sadgomad da jdomad. da ganmkiTxvelad da bWed. 24. amaT JamTa ineba ulo yaenman aRmedreba babilovans zeda, romel ars baRdadi, da elmwifesa babilovnelTasa xalifas zeda. da mouwoda yovelTa spaTa
1 wesiTa MQTm. 2 hereTs] ereTs MQTm, reTs R. 3 ToroRo MQT, TorRo m. SeSinebuli] moiwia Mm. 4 pankiis Mm, pankis QTR. tfilis MQm. yo sixarul Mm, yo sixaruli QT. yoveli mkdri MQT,Myoveli mkudari m. TurRuasM MQTm. 5 daviT MTmR, dba Q. karvad MQTm. 7 TurRas MQTm. miendo MQTm. 8 winaSe Mm. mun] man Mm. Samomfice M. 8-9 mn momendev da mun momendev Q. momendev MTm. 9 warvideT MQTm. TorRua MQTm. 10 TorRurman M, TorRuram m. 14 tbamelas MQ, tbamelsa T. igi Mm. 14-15 ganzraxviTa dedoflisaTa T. 15 mefisa cnobisa mefobisa cnobilman MQTm. gardmoagdes MQm. 17 ixileT MQTm. xornabujs MQTm. 18 myis MQTm. 19 xornabeli MQ, xuranabeli T, xoranbeli m. da xedavT] daxedvad MQTm. umkdrobs MQT. saxlsa missa Mm. saxlsa misisa Q, saxlsa misisasa T. 22 darCa] MQTm. daviT MQTm. mefeman m. yans MQT. 23 ra] raTa MQm. uloyan MQT. ulo yaen m. daawesa MQTm. 25 babilovans] baTonas MQm, bTonsa T. 26 baTovanTasa MQTm. xalifzeda MQT, xalifazeda m.

R404v

Q185r

10

M412r

T288r R405r

15

m289r

20

25

577

JamTaaRmwereli misTa da waremarTa baRdads | brZolisa yofad xalifasa. mivida queyanasa babilovnisasa, da ver wina-aRudga xalifa, aramed Seivltoda baR|dads. xolo yaeni gare-moadga da moicva igi. erT kerZo TT yaeni moadga wyals aqeT, da wyals iqiT elga noini, da erT kerZo mefe daviT, rameTu mis winaSe iyvnes yovelni warCinebulni saqarTvelosani. da brZodes Zlierad ara mravalTa dReTa, aramed aTormet dRe, aRiRes baRdadi. mefeman daviT ubrZana laSqarTa misTa, | raTa SeTxaron zRudeTa queSe. da SeTxares, | zRudesa Sigan Sevides qarTvelni da iqmna Zlieri brZola, da mosrvides spaTa baRdadelTa, da SiSi friadi aqunda baRdadelTa. da esreT ganuxunes karni qalaqisani qarTvelTa da TaTarni Sevides. amisi mcnobeli xalifa, romel Sevides qalaqad TaTarni, ivltoda naviTa wyalsa mas zeda, romeli qalaqsa | sdis. ixila elga noinman, romeli iyo wyalsa imier kerZo, mouda, da ver uZlo warslvad, ukun-iqca palatad Tsad. esreT advilad ra elT-igdes saxelganTqmuli igi qalaqi babilovani, vin-me miuTxrnes gansacdelni da Wirni, romel moiwivnes baRdads zeda? mosrnes maxliTa esodeni simravle, romel | ara iyo ricx. savse iyvnes ubanni, folocni da saxlni mkudarTa mier. xolo simdidrisa da alafisa, maSin povnilTa, vin-me miuTxrnes? rameTu aRivsnes TaTarni da qa|rTvelni oqroTa, vecxliTa, TualiTa, margalitiTa patiosniTa, lariTa da SesamosliTa, samsaxurebeli WurWeliTa oqrosa da vecxlisaTa, romel aravin aRiRebda Tnier oqrosa da vecxlsa, Tualsa da margalitsa, da SesamoselTagan kide. sxuani WurWelni, CineTiT da qaSaniT moxmulni da mun Seqmnilni. spilenZi da rkina upatiod ibneoda. da esreT aRivsnes laSqarni, romel unagirni da kurdani, da yoveli Seuracxi samsaxurebeli TualiTa da margalitiTa da wiTliTa oqroTa gantenian, da zogTa rmalTa vadispirsa mostexdian da qarqaSni wiTliTa gantenian da | zeda natexni rmlisa Caagnian. zogTa mkudari kaci baRdadeli gamowlian da wiTliTa oqroTa, da TualiTa
1 xalifiisasa M, xalifasasa m, xlfsasa T. 2 xalif MQT. 3 erTkerZo] + daviT mefe erTkerZo MQTm. yaeni] yovelni Mm. elgan MQTmR. noin MQT. 5 saqarTvelosani MQTm. aramed MQTm. 7 raTa] rlTa T. 10 TaTarTa da MQTm. xalif MQ, xlif T. 12 elga noinman] gomoim Mm, gonoin Q, gonon T, elgon noinman R. imer kerZo MQm, amir kerZo T. kerZo] + iyo MQTm. 13 esre MQTm. ra MQTm. 13-14 saxelganTqmuli ... miuTxrnes MQTm. 14 rome MQT. 15 esodeni yauxC., kikn., esoden R] MQTm. romel MQTm. ara] ra MQTm. 16 mkudarTa yauxC., kikn., mkudarni MQTm. xolo MQTm. simdidre MQTm. da alafisa] da alfsa T, dahfasa Mm. 17 povnilTa[ + Tana MQTm. vinme miuTxrnes MQTm. rameTu] romelni MQTm. aRivsnes TaTarni da MQTm. oqroTa] + da m. 18 TualiTa] + da m. Ta] T. 19 romeli MQTm. Tnieri Mm. 20 margalitsa] + da margarsa QT. WaneTiT MQm, WineTiT T. 21 qaSniT M. spilenZni MQT. 22 da (yoveli) MQTm. Seuracxi] Seracxil MQTm. 22-23 samsaxurebeli] sasxurebeli MQTm. 24 gantennes Mm, gntenes QT. da MQTm. 25 oqroTa] + gantenian Mm.

M412v R405v

Q185v T288v

10

m289v

R406r

15

M413r

20

T289r

25

578

JamTaaRmwereli da margalitiTa gantenian da, viTar Tsi mkudari, ganiyvanian gareSe qalaqsa. da esreT aorebdes da hocdes | da tyue hyofdes. miiwines palatad xalifasa, gamoiyvanes xalifa da Ze misi, da yoveli simdidre misi gansakrvebeli, da moiyvanes winaSe yaenis ulosa. da viTarca waradgines winaSe missa, etyodes xalifas, raTa Tayuanis-sces | yaensa. xolo man ara Tavs-idva, dadga da etyoda: `elmwife var TTmpyrobeli da monebasa queSe aravis myofi. ukeTu ganmiteo, dagemorCilebi, da Tu ara gan|miteoT, arRaravis monebasa queSe | myofi movkudebi~. xolo igini aiZulebdes Tayuaniscemad, gamouxunian ferni misni da piraRmarT daecis, da ara Tayuanis-sca. brZana ganyvaneba gare da waravlina elga noini, raTa moklan xalifa da Svili misi. viTar rqua xalifas, `yaenman Segiwyala~. mxiarul iqmnes da etyoda: `viTar Semiwyalebs, ganmiteos da babilovanive momces~. xolo elga noinman rqua: `ara, aramed yaeni TT misiTa eliTa da rmliTa mogakudinebs, da yaenis Svili abaRa Sensa Svilsa mohklavs~. da xalifa gankrvebuli etyoda: `ukeTu momklavT, gin|ebs, ZaRlman, da ginebs, kacman momklas~. da esreT moikla xalifa yovliTa saxleuliTa misiTa. da Seiwyalnes daSTomilni baRdadelni, da brZana Seneba, da daya|rnes Sanani, da esreT savseni tyue-alafiTa mivides sadgurs. amaT JamTa Sina iqmna eseca, rameTu yaenman baTo, romel udides iyo yovelTa yaenTa, ineba gansworeba da aRTualva yovlisa queyanisa. da pova kaci vinme, naTesaviT oiradi, saxeliT arRun, samarTlismoqmedi da marTlis metyueli, da Rrmad gamgone da gamzraxi rCeuli. ese waravlina yovelsa sabrZanebelsa mas missa ruseTs, xazareTs, ovseTs, yivCayeTs, vidre bneleTamde, da aRmosavliT vidre CineTamde da xataeTamde, raTa aR|Tualos da ganaCinos medari da meomari, | laSqrad ganmavali noinTa Tana, didTa da mcireTa, Rirsebisaebr maTisa, ulufa, romel ars ZRueni mimavalTa gzad, qira cxenisa da sapalnisa, viTar ganaCina | sabrZanebelsa baTossa,
1 gantenian Mm. ganiyan Mm, ganiyunian T, gniyvnian Q. 2 da (hocdes) MQm. 3 xalif MQ, xlalif T. 4 yanis M, ynis QT. ulossa MQTm. viTarca MQTm. 5 xalifs MQT. yanis M, yans Q, yns T. da dga M. 6 var] viTar Mm, vr QT. TTmyofeli MQTm. da m] MQT. 8 xolo igini] MQTm. 9 piraRmarT R, pirdaRma MQTm . 10 xalif MQT. Svili Mm, Svilni QT. misi kikn. , misni MQTmR. xalifs MQT. yanman MQT, yaenma m. 11 iqmenes M, iqmnis m. etyodes MQm. momcen Mm. 12 elganoin Mm, elgnoin QT . misiTa Mm. 13 mogvakudinebs MQTm. yanis MQT. aRbuRa MQTm. 14 gnebavs m, genbsa T. genebavs m, genebas T. da MQTm. 16 daarnes Mm. savseni Mm. mivides] + savseni Mm. 18 rameTu] ara Tu MQT, ara m. baTos MQTm. udide Mm. 19 yanTa MQT. yovlisa] Jamisa da Mm, Jisa QT. 20 ordi da MQTm, oiridi R. 21 gnmzraxavi T. 22 da MQTm. CineTamde kikn. , CrdiloeTamde MQTm. 24 Tana MQTm. Rirsebisaebr] hrsebisaebr T, hrsbisa ebr MQm. 25 viTar T.

R406v

m290r

Q186r M413v

10

R407r

15

T289v

20

M414r m290v

R407v

25

579

JamTaaRmwereli mier waravlina yarayurums yubil yaens winaSe, raTa manca esreT ganaCinos elsa queSe arRunisasa. da mi-ra-iwia yubil yaens winaSe, ineba manca esreT qmnad da waravlina igive arRun gangebad sabrZanebelisa maTisa. da ganuwesa igive wesi da mivida taxtsa CaRata yaenisasa da uryans winaSe. ineba manca da ganaweses Turans, da ganago mandauri yoveli. da gamovlo jeoni da movida xuarasans, erays da yovelsa | romgursa, da ganago esreTve. da moiwia yaens ulos winaSe, da man pativiTa Seiwynara da warmoavlina saqarTvelos, mefes daviTs | winaSe, da saberZneTad, da yovelsa sabrZanebelsa maTsa zeda ganaCina aRwerad da gangebad. da viTarca moiwia saqarTvelosa, didsa Wirsa miecnes yovelni mkdrni samefosa daviTisni. da iwyes aRwerad kaciTgan da pirutyuTamde, yaniT venaamde, walkotiT bostnamde. da cxrasa glexsa, srulisa miwisa mqonebelsa, erTi laSqars warmavali kaci Seagdian. da gamoda samefosagan daviTisa cxra dumani medari, TaTarTa Tana warmavali, romel ars | cxra bevri. da ganaweses ZRueni soflisagan aTasisa medrisa mTavarsa kravi erTi da drahkani erTi, xolo bevrisa mTavarsa cxovari erTi da drahkani ori, da mizdi cxenisa TeTri sami, dRisa erTisa. da esreT ganuwesa da warvida saberZneTs da baRdads da yovelgan. aman arRun ganawesa, ra-igi jer-iyo, oTxsave sayaenosa Sina, rameTu iyo kaci ese samarTlis|moqmedi. xolo xucesTa da monazonTa da saeklesioTa ganwesebaTa ara Seagdo sazRavi, arca yalani, egreTve SeixTa da davriSTa, da yovlisa sjulisa kacni, saRmrTod ganCenilni, ganaTavisuflna. da mas Jamsa ineba yaenman ulo aRmedreba egptes zeda da mouwoda mefesa yovliTa spiTa misiTa da warvida brZolad sultnisa. da miiwia Suamdinared da iwyo orebad yovelsa Suamdinaresa da Samsa. da viTar esma sultansa egptisasa, aRmedrda wina|ganwyobad TaTarTa da moiwia mdin|aresa zeda evfratsa yovliT medrebiT misiT. da mivides TaTarni da ganvles mdinare, rameTu ara moaxlebul iyo sultani pirsa mdinarisasa. da wina-miegebnes, sultani wina ganewyo da iqmna omi Zlieri, sada-igi
1 yaryums MQT, yarayums m. yubliyans MQm, yblayans T. raTa manca ... winaSe Mm. 2 queSe QT. arRunisTa QT. yubil yains Q, yublayans T. 3 da1 T. 4 CaRatanissa MQT, CaRatanis taxtsa m. uyans M, uyans QTm. da2 MQTm. ganaweses Turans] ~ Turans da ganaweses MQTm. 4-5 da (ganago) MQTm. ganago mandauri [gangomanduri MQm, gnago manduri T. jioni MQTm. 7 yans MQT. 8 saberZneTsa MQTm. 9 ganCenad MQT, ganaCenda m. da viTarca] romeli MQTm. 10 kaciTgan R, kacTamde MQT, kacaTmde m. 11 cxra MQm, cxras T. glexsa] glaxaksa T. srulsa MQTm. 13 dumani] + kaci Mm. medarTa Mm. 14 mTavari MQTm. karavi M, krvi QT. 15 mzdi Mm. 18 simarTlis T. 19 sazRavi Q, sazRvari MTm. SexTa MQ, SexTa T, SixTa m. davreSTa da darveSTa M, davreSTa QT, davriSTa m. rjulisa Mm. 20 ganaTavisufla MQTm. 21 ulo] + ganaTavisuflna MQTm. 24 mdinaresa R, mindorsa MQTm. evfraTas MQm,Mevfratissa T. 26 wina Mm.

Q186v

T290r

10

M414v R408r

15

m291r

20

T290v R408v

25

580

JamTaaRmwereli daviT me|fe da spani misni wina-mbrZolobdes Zlierad. da moswydes orgniTve, da ivltodes megptelni, xolo eri mravali moswyda sultnisa. da esreT yaenman daibanaka mraval dRe pirsa evfratisasa, sada-igi ixila qalaqi mcire mdinaresa zeda evfratisasa, Zlierad | ganmagrebuli, romel erT kerZo klde iyo da erT kerZo mdinarisa evfratisa mier Secvuli. da viTar ixila yaenman simagre qalaqisa, uRono iqmna brZolad, garna moigona saqme sakrveli, rameTu etyoda mis queSe dawesebulTa: `ara ars RonisZieba brZolisa yofad qalaqisa. mnebavs, raTa aRvmedrdeT da gare-movicvaT qalaqi da viTar ZaRlTa, viwyoT yuili da yvirili~. da viTarca esma ese, gankrdes, da aRmedrdes da viTarca ZaRlTa iyuvles. da ra miiwia ma ese qalaqad, iqmna saqme sakrveli, rameTu gansqda qalaqi orad, naxevari wariqca kldiTurT wylisa|ken da moispo suli | uricx. esreT elT-igdo da warvida Samad da Suamdinared. da moegebnes yovelni mkdrni Suamdinarisani da Samisani, savseni uricxTa ZRuniTa. 25. xolo mefe daviT da qarTvelni iajnes yaenisagan warmoslvasa, rameTu mravliT JamiTgan iyvnes laSqrobaTa Sina. maSin yaenman ulo misca Tavisufleba da warmoemarTnes. da esreT savseni uricxTa niWiTa da alafiTa gamdidrebulni mefe daviT da qarTvelni | moiwivnes adarbadagans da muniT movides tfiliss, savseni sixaruliTa. amaT JamTa Sina mwuxare iyvnes warCinebulni mefisani, rameTu jigdaman ara Sva Svi|li. amisTs ineba mefeman moyvaneba Svilierebis ZliT alTun, naTesaviT ovsi, meuRled, aRmTqmelman, ukeTu mieces yrma wuli, arRara Seiwynaros, aramed ganuteos. da viTar gamoda mcire Jami, muclad-iRo alTun Ze da Sva, da uwodes saxeli giorgi, romeli aRiqua da Seiyvana Svilad dedofalman jigda-xaTun. da Semdgomad mciredisa miudga da Sva | asuli, da uwoda saxeli Tamar. da aqa Sina ganiSora sayuareli Tsi alTun, naTesaviT ovsi, romeli friad qmnulkeTili iyo, da Semdgomad mciredisa gardaicvala dedofali jigda-xaTun, da wariyvanes samarxosa dedofalTasa mcxeTas da dakrZales.
1 da2 MQTm. 2 yanman MQT. 3 pirsa] + egptisasa da Mm. efratisasa MQ, eufratisasa m. 4 erTkerZo] er kerZo M. erTkerZo klde iyo] m. 5 mindorisa MQTm, mindvrisa R. Secvuli MQTm. yanman MQ, yanamn T, yaenma m. 7 mnebavs] mangavs Mm. raTa MQTm. 8 yuili gorg., yavili R, yivili MQTm. 9 iyuvles Q, iyivles MTmR. ra] ara Mm, ra T. 10 orad T, organ MQmR. 11 mospo MQm. 12 da1 T. 14 xolo mefe ... da qarTvelni MQTm. 17 moiwia MQTm. aidarbagans MQm, darbags T. adarbadagans] + mefe daviT friad pativ cemuli MQTm. da muniT MQTm.. movides] miiwia MQTm. 17-18 savseni sixaruliTa MQTm. 20 moyvaneba Q, moyvana T, Mm. ZaliT Mm. 21 Seiwynarnes MQTm. 22 gamoda m. iRo m. 23 aRTqva MQTm. Seiyvana QT, Seiwynara Mm. jigi MQTm. 24 saxeli Q . 25 friad MQTm. 26 jigi MQTm. da MQTm.

M415r

Q187r

10

R409r m291v

15

T291r

M415v

20

R409v

25

581

JamTaaRmwereli mas Jamsa warvida mefe daviT ulo yaens winaSe muRans, rameTu igi aqunda sadgurad sazamTrod, da mier warmohyva sadgursa sazafxulosa, da muniT warmoavlina mefe qarTlad, raTa mza iyos mefe laSqrad egptesa, romel ars misreTi. da Semoiara queyana avag aTabagisa, ivane aTabagis Zisa, rameTu mas Jamsa gardacvalebul iyo avag, da ara daSTa yrma wuli, aramed qali erTi, saxeliT xuaSaq. da mivida | mefe bijniss tirilad, da ixila coli avagisi, kaxaberis ZeTa, raWis erisTavTa asuli, saxeliT guanca, qmnulkeTili, etrf|iala da Semdgomad mciredisa miiyvana igi | colad da dedoflad, warmoiyvana samefod. xolo qali igi avagisi dauteva mamulsa Tssa zeda, da Sevedra mankaberdelsa sadunsa, romeli iyo kaci brZeni da gonieri, da keTilisganmzraxavi | da haerovani, ZaliTa friad Zlieri da morkinali rCeuli, saCino da moisari elovani, romeli wardga winaSe da Tayuani-sca ulos da elpyrobilman rqua: `vinaTgan mogca Tquen RmerTman Zleva yovelTa mterTa zeda da yovelTa kacTa umjobesad gamogaCina, da aw aqa ars medari asi aTasi, vinca merkinebis, gina medginebis, anu isarsa ganvasrevT, mza var~. da aravin ipova msgavsi morkinali misi, da vinca ipova, yovelTa sZlo. ese Seyuarebul iqmna yaen ulosagan, da iwyo gandidebad. da gonierebiTa misiTa mefemanca daviT pativ-sca da Sevedra saxli avagisi. xolo dedofali guanca miudga da Sva yrma da uwoda dimitri, romeli Semdgomad daviTisa mefe iqmna, romeli quemore sityuaman cxad-yos. amis guancas dedofloba mZimed-uCnda mestumresa jiqurs, rameTu mter iyvnes. amisTs ganzraxviTa sumbat orbelisaTa Sesmenil iqmna, viTarmed: `jiqur waravlens kacTa arRuns winaSe, raTa auwyos yaens ulos simdidre mefisa, da egulebis gandgoma~. | xolo vinaTgan daviT mefe umanko iyo, romlisaTs umankosa yoveli rwamn, waravlina mswrafl winaSe | mdgomelni da brZana winaSe moyvaneba misi, da saxlisa misisa iavaryofad. da viTar aRasrules msaxurTa mefisaTa, | da waradgines winaSe mefisa jiquri RamiT, rameTu mefe jda isanTa mxedveli | mtkurisa, da ara sityua-yo mis Tana, aramed ganukiTxavad brZana STagdebad mtkuarsa. xolo viTar ganTenda, ixiles jiqur, riyesa zeda gangdebuli wylisagan, da gankrdes yovelni mxilvelni anasdaTisa sikudilisaTs, da aravin ipova damflveli misi, rameTu ara
1 yans MQT. muRns MQTm. 2 muniT MQTm. 3 iyos] + mefe MQTm. 4 Semara M, Semra m, Semora T, Semiara Q. queyana] yana MQTm. avga T. 6 mefe Mm. da T. 10 ahaerovani Mm. Zlieri da morkinali] da morkinali Zrieri (QT: Zlieri) MQTm. 11 saCino] saTno m. 13 zeda gorg.] MQTmR. yovelTa MQTR. 15 Seyuarebul Mm, Sepyrobil QT. 16 gandideba MQTm. 17 xolo dedofali R] da rameTu MQTm. dimitri] datr M, dtr Q. dri T. 20-21 waravlens ... rwamn Q. arRuls MT. arRuns] + simdidre T. 21 simdidre] + maTi Mm. 22 yovelni Mm. 24 wardges T. 25 isnTa MQTm. mtkurisa MQTm. 26 gankiTxvad MTm, ganukiTxvad Q. 28 anasdaTsa MQT, anazdaTsa m.

Q187v

T291v M416r m292r R410r

10

15

20

M416v R410v T292r m292v

25

582

JamTaaRmwereli esua Svili. da Sekrbes yovelni glaxakni da obol-qurivni da evedrnes mefesa, raTa mianiWos guami jiqurisi amad, rome mravali keTili eqmna maT zeda. ismina daviT da misca guami misi. da mravliTa godebiTa wariRes eklesiasa wmidisa qalwulisa qris|tinassa, romeli xuarazmelTagan darRueuli axlad aRSenebul iyo, da mun dafles didiTa pativiTa, raca oden glaxakTa Zal-edva. xolo Semdgomad amisa ineba yaenman aRmedreba sultansa zeda misreTisasa, da Sekribna yovelni mTavarni da spani misni, da mouwoda mefesa daviTs da s|pasa missa egpted. xolo Seiwrebul iyo mefe da sabrZanebeli misi arRunis aRTualvisagan, da romeli-igi ganew|esa: raca ganisyidebodes tfiliss, assa TeTrsa zeda sami TeTri sayaenod daidebodes. amas zeda xoja-aziz vinme, naTesaviT da sjuliTa sparsi, ganeCina da daeteva tfiliss, romeli esoden uwesod miiwia, Tu samzareulosa mefisasa cxovari, gina kravi isyidebodis, mas zedanca xaraja wauRian, romelsa-igi tamRad uwoddes. amis mier Seiwrebuli mefe igonebda: `ukeTu warvide egpted, anu Tu ganudge yaensa~, da veras daamtkice|bda. garna waremarTa laSqrad, da viTar moiwia queyanad javaxeTisad, daamtkica gandgoma, da mouwoda | TanagamzraxTa misTa da rqua: `ukeTu visme nebavn, dauteven mamuli da warmovedin Cem Tana. ukeTu ara nebavs, warvedin msaxurebad yaenisa misrs, raTa daicvas queyana misi, rameTu neba kacad-kacadsa zeda iyavn, da me arRara mnebavs moneba TaTarTa mZlavrebisaTs xoja-azizisa, romeli daadgina Cem zeda arRun, rameTu ver Tavs-videb esodensa Seuracxebasa~. xolo warCinebulni amis samefosani romelnime daumtkicebdes, da romelnime ara, garna egreTca daamtkica gandgomileba. da umravlesni warvides yaens winaSe: SanSes Ze ivane, da grigol surameli, | Toreli kaxa, erisTavi axalqalaqisa, Tavni da pirni queyanisani war|vides yaens winaSe, da umravlesni her-kaxni. viTar cna mefeman warslva didebulTa, manca neba-sca, da warvida gandgomad. da mouwoda sargis jayels cixisjuarelsa, romelsa aqunda pativi samcxis spasalarobisa, da ezraxa, raTa gan|udgen yaens. erCda sargis da warmoiyvana samcxes, saxlsa missa, da friadiTa pativiTa gan|usuena umetes wesisa mefeTasa, da aZlevda yovelTa cixe-qalaqTa da queyanaTa misTa gamosazrdelad mefisa da laSqrisa misisaTs,
3 wmimidasa M, wmandasa m, wminda Q, wa T. 4 darRueuli axlad MQTm. romeli-igi] ra igi MQTm. 9 assa R] anisisa MQm, anissa T. 11 ganeCna MQ, gneCina T. tfilis MQm, tfilisis T. uwesod MQTmR. miiwia] miwa Mm, miwia T. 13 taRmad MQTmR. uwodes MQTm. 16 dauteven R, dautevebs MQTm. mamulsa MQTm. warmovedin R, warmoviden MQTm. 17 warvedin TR, warviden MQm. misris MQTm. daicvas R, daswvas MQTm. 18 da MQTm. 19 Cemzedan Mm. eseodensa Mm. 22 SanSas MQTm. 23 er kaxni MQT, era kaxni m, r kaxni R. 24 didebulTa ... da warvida T. warvida R, warvides MQm. 25 romel MQTm. 28 cixe qalaqTa QTR, qalaqTa Mm, mefiisa m.

Q188r

M417r

R411r

10

T292v m293r

15

20

M417v R411v

25

Q188v

583

JamTaaRmwereli xolo mefeman ara ineba. da dayo zafxuli igi mcire erTguliTa, romelni dadges erTgulebasa missa zeda, da esreT iyofodes samcxes. | xolo dedofali guanca da Ze mcire misi, dimitri, dauteva saxlsa avagissa bijniss. 26. amas Sina movida yaeni ulo ganmarjuebuli brZolisagan sultnisa megptelisa, rameTu sZlo maT da aotna, sada-igi mun damxudarTa | qarTvelTa Zlieri brZola yves. xolo viTar moiwia sazafxulosa sadgursa Tssa, alataRs, da mier siaqusa, da merme warvida sazamTrosa adgilsa, romelsa aw yarabaRobiT da muRanobiT umoben, ikiTxa saqme daviTisi, da cna gandgomileba misi. mouwoda arRuns da orasTa mTavarTa, da aCina | medarTmTavrad da misca medari oci aTasi, da ubrZana qarTvelTa, romelni erCd|es mas, raTa warhyven arRun oiradsa. da mividen mefesa zeda samcxes da brZola uyon. warmovida arRun medriTa oci aTasiTa da Semovlo ganZa da somxiTi da moiwia tfiliss. da mun moerTnes yovelni ese zemosenebulni mTavarni saqarTvelosani da warmoemarTnes samcxes brZola-yofad mefisa. da viTarca esma mefesa daviTsa moslva arRunisi da yovelTa mTavarTa qarTlisaTa, mouwoda mesxTa, SavS-klarjTa da vinca dadgromil iyo erTgulebasa zeda missa, Sekribna mciredni kacni, medari rva aTasi, da aCina medarTmTavrad sargis jayeli, kaci mne da SemmarTebeli, da mravaljer gamocdili da saxelovanqmnili wyobaTa Sina, taniTa axovani, elovnad mbrZoli cxensa zeda, mne moisari, saCinod nadirTa ucTomlad | momsrveli, da misda mindobil iyo mefe, erTgulebaca didi aqunda mefisa. da waravlina winamigebebad da wyobad arRunisa, da waremarTnes da dadges evTa. xolo arRun Semovlo qarTli da dadga surams, da warmoav|linna winambrZolni medarni equsi aTasi. da arRun dadga Sin|daras da winambrZolni mivides tasiskars da dadges samdinarosa | mas zeda, romel ars Sola. xolo aRiyara sargis evTaT da waravlinna winambrZolni, kaci rCeuli da ga|mocdili wyobaTa Sina aTas xuTasi medari, ara uwyodes moaxleba arRunisi. da waremarTnes da ganvles idi axaldabisa. iyo yineli da zamTari, viTar wesi ars Tuesa dekembrisasa. da ganvides siviwroisagan wina mavalni, ixilnes razmi TaTarTa, da wina-ganewyunes qarTvelnica.
2 iyofodes R] ipyrobdes MQT, ipyrobden m. 3 misi dimitri MQTm. bijniss] bijnisa MQm, bajnissa T, bijnis R. 4 yaeni] yaen MQm, yana T. 6 sadgursa QT, sadgomsa Mm. mier] mis T. saqosa MQm, saaqaosa T. 7 merme] + da merme m. da T. muRnobiT MQTm. 9 oci aTasi MQTm. 10 oiradsa] oirdsa MQ, oirdsa Tm. mivida T. 11 Samovlo Mm. 12 somxeTi M. tfiliss] tfilis MQm. 13 mefiisa M. 14 mefesa daviTs MQTm. 15 mesxTa T. SavS-klarjTa] bagiS klarjTa M, SavS klrjelTa Q, bagiS kalarjTa m. vinca] vinaca T. 16 aaCina M.M18 mosar Mm. 19 momsrveli MQm, mmusrveli T. 20 mefiisa M. da MQm. 21 Samovlo Mm. 22 medarni equsi ... winambrZolni T. dadga MQTm. 23 bola T. 24 wyobaTa Sina Mm. 26 yinuli m. wes Q.

T293r

m293v

R412r M418r

10

15

T293v

20

Q189r

R412v m294r M418v

25

584

JamTaaRmwereli da myis zeda-mietevnes mesxni, da pirvelsa Sekrebasa aotnes TaTarni da moswydnes mravalni saxelovanni, da esreT Zlierad brZodes mesxni, romel mciredniRa ganernes da Seixuewnes razmsa Sina arRunissa Sindaras gorisasa, da sdevnes da moswydnes piriTa maxlisaTa, rameTu medarTmTavari sargis da spa mefisa verRara moilodines amisTs, romel TaTarTa razmi maxlobelad mdgomare iyo. da esreT ZleviTa saCinoTa Semoqceulni, mravalTa saxelovanTa TaTarTa Tavisa mqonebelni moegebnes sar|giss da laSqarTa. viTar ixila sargis ganmxiaruleba da uvnebelad dacva, ganixara, garna mZimed aRuCnda, rameTu ver mieswra omsa, rameTu iyo kaci mZle da SemmarTebeli. kualad surviel iyo ganwyobisa mesxTa, waremarTa arRuns zeda guliTa qveliTa. xolo arRun spaTa misTa mouwoda da kualad qarTvelsa spasa zedamislvasa mxilveli ivltoda, garna ayenebdes qarTvelni wa|rCinebulni da ara uteves sivltolad, romelTa upi|robda Toreli kaxa da etyoda, viTarmed: `qarTvelni | mecnierni varT omisa maTisani, Cuen vbrZodiT Tquen wil~. da esreT ZliT arwmunes, da dadga adgilsa zeda da ganawyo medarni. viTar daeaxlnes urTierTas, zedamietevnes mesxni ganlaRebulni. xolo sargis jayeli, upirveles yovelTasa, miuda razmsa da umnesi maTi, Cinbaaduri, horoliTa cxenisagan queyanad dasca. da iqmna | Zlieri omi, da mravalni moisrvodes arRunis spisagan da sivltolad midrkes. pir|velsave mijrasa sZlevdes spani mefisani, da viTar ars Cueuleba TaTarTa ltolva da gareukunqceva, anazdad gareukun-iqces. maSin sulmokleqmnulni spani mefisani ivltodes mswrafl. esreT ganwirulni da mimodabneulni TaTarTa mier moisrvodes. codvaTa CuenTa simravliTa ganwirna RmerTman da miscna elTa warmarTTasa. xolo uwyalod hocdes, da mravalni saxelovanni mosrnes TaTarTa, romel mciredniRa ZliT ganernes. da sdevnes axaldabis idamde, gina umetesca. xolo zogni tyued waryvanebul iqmnes, gurkleli murvan da sxuani mravalni. da esreT Seiqca arRun yaens ulos winaSe ganmarjuebuli, xolo sargis da mesxni mivides mefes winaSe awyuers, meysTaTs mtiralni, rameTu umravlesni moesrnes, daSTom|il iyvnes mciredni.
1 moswydes Mm. 2 saxelovanni] + kacni m. 3 ganerines MQm, ganeres T. 4 moswydnes] moswytnes M, moswydes Q, moswydes T. mefiisa M. 5 rome Mm. 6 Taviisa M. mqonebeli T. 7 ixiles MQTm. sargis MQm. ganmxiar lebl T. 9 surviel iyo MQTm. 12 uteves MQTm, utevebdes R. 13 mecnierni R, mciredni MQTm. ZaliTa Mm, ZliTa QT. 14 dadges T. 16 umnes MQTm. Cin-baaduri] Cuenda baaduri (baaduri M) MQmR, Cnda baaduri T. 17 moisvrodes Mm, moisrodes T. 18 midrkes QT, midges Mm. mefiisani M. 19 gare ukuqceva MQm, gare ukunqceva R. anasda MQT, anazda m. sulmokle qmnilni Q . 20 mefiisani M. ganwiruli MQTm. da mimodabneuli MQm, T. 21 mier T. moasvrodes Mm, moisrodes T. 23 ZliT QT, ZaliT Mm. 24 gurkleli] gurkeleli MQTR, gurekeleRi m. 25 sargis] + xolo sargis Q. 26 winaSe] + gamarjuebuli xolo winaSe T.

R413r

10

T294r M419r m294v

15

Q189v R413v

20

25

M419v

585

JamTaaRmwereli

T294v R414r

| da dayo mefeman zamTari naxevari samcxes, da gardvida SavSeTs da klarjeTs da warvida nigalisevs. da viTar moiwia Tue maisi da aRmoscenda mdelo, yaenman |
igive arRun devnad da Zebnad warmoavlina, romelTa Tana iyvnes qarTvelnica, mimdgomni yaenisani, da Tuesa ivnissa movida samcxes. xolo mesxni romelnime miegebnes a|rRuns da romelnime warhyves mefesa. da esreT iwyo orebad da tyuenvad samcxesa da moadga cixisjuarsa, dauwyo brZola Zlierad, rameTu ara zRudiTa mtkiciTa gansrulebul iyo. xolo cixes myofni Zlierad brZodes da mravali kaci mokles, da didad avnebdes gareT myofTa, dRisiT da RamiT ganvidian da adgiladgilad moswydian. da viTar ixila simtkice cixisjuarisa, romel ars juaris cixe, aiyara da warvida. da wignica mouvida yaenisa, mswrafebeli warslvad, vinaTgan yaeni, Turanisa queyanasa myofi, brZolad mosrul ars xuarasans. da esreT isna RmerTman WirTa amaTgan queyana samcxisa, romel oc dRe ZliT iyo arRun samcxes. xolo mefe daviT kualad movida SavSe|Ts da samcxes, da viTar | ixila samcxe moorebuli, mouwoda TanamzraxavTa misTa da hkiTxa, Tu ra yon, rameTu omi TaTarTa aRar egeboda. | maSin sargis jayel-cixisjuarelman moasena. viTarmed: `samcxe mcire ars da ara keTili sadgomi mefeTa. aw gangazraxeb, raTa warxvide lixT-imereTs rusudanis Zisa daviTis Tana, rameTu swored orTave | ars samefo, igi da eseca. da me davsdeb Tavsa Cemsa da saqonelsa yovelsa. da laSqarsa Cemsa SenTs, viTar genebos, imare. da ukeTu keTilad gistumros daviT, keTil, da ukeTu ara, aha, simdidre Cemi mza ars TquenTs. nurca Sen swyalob saWurWlesa Sensa, da vezraxneT TavadTa imerTa da ganvsceT saWurWle, da Cuen kerZo daviyenoT~. sTnda yovelTa ganzraxva ese da waravlines mociquli winaSe | rusudanis Zisa, raTa Seiwynaros TaTarTagan miridebuli, xolo man aRuTqua. da warvides da mivides quTaTiss, sada-igi wina|-miegeba rusudanis Ze da keTilad istumra, da dayves weliwadi erTi. garna keTilad Tu istumrebda rusudanis Ze, egreca keTiladve marTebda laSas Zesa, daviTs, aramed viTarca ucxo vidoda maT Tana. maSin ezraxnes kaxaberis Zesa, raWis erisTavs kaxabersa, quabulis ZeTa, farjaniansa sargiss, raTa laSas Ze daviT yon mefed, romelni erCdesca da iqmna gandgomileba lixT-imeriT. da romelnime warmoudges laSas Zesa da
1 gardavida m, gardavides T. 3-4 da Zebnad ... yaenisani T. 5 mefes MQ. 6 samcxes MQ. dauwyo MQm. 8 ivnebdes Mm. 9 moswytian MQm. 10 da2 T. 12 ZaliT Mm. 14 mooxrebulni m. 15 egebodes T. cixis jvrelman M. 16 warxvideT M, warvideT m. 17 orTavesi m. smefo M. 18 da3 T. 19 keTili m. 20 nuca T. 23 moridebuli Mm. 24 quTaTiss] quTaTis MQT, quTaTisad m. da keTilad ... rusudanis Ze Q. 25 egreTve m. kdve T, kvaladve MQm. 26 marTebda kikn. Zeman daviT Mm. 28 farjaniansa] farjanianTa MQTm.

m295r

10

Q190r R414v

M420r

15

T295r

20

m295v

R415r

25

586

JamTaaRmwereli romelnime rusudanis Zesa. egreTve dadiani bediani, juanSeris Ze, | dadga erTgulebasa zeda rusudanis Zisasa, rameTu iyo ese bediani kaci warmatebuli yovliTa zniTa, ux umetes yovelTa kacTa, sruli gonierebiTa. aman daawyo odiSi, romel mparavi da Zrismoqmedi ara ipoveboda. da suanni ganiyvnes orad, garna aras avnebdes urTierTas. or|nive, daviT da daviT, daRacaTu | laSqarTa ara eneba, amisTs romel ara gascemdes ornive mefeni saWurWlesa laSqarTa zeda, esreT iyo aSliloba da SfoTi mravali imeriT. maSin arRara iyo Rone, daamtkices, raTa ganyon samefo da saWurWle orad, da aCinnes Tavadni samefosani da ganyves orad, tfilisi orad, quTa|Tisi orad, da Tavadebi da erisTavni urTierTs Seaswores nikofsiT darubandamde. da ganyves samefo saWurWleni, garna xuamlis quabsa, romeli idva, mcire gamoiRes | da gaiyves, da ufrosi quabsave dauteves. xolo jaW igi, saxeldebuli salmasuri, da Tuali igi pativcemuli, gurdemli, da margaliti igi didi, romlisa swori aravis sada unaxavs, ese samive rusudanis Zes, daviTs, mixuda. | da aqa iqmna ganyofa samefosa, da mieriTgan Seiqmna or samefod. maSin umefo iyo amieri saqarTvelo samefo, da daiSala laSqroba da msaxureba TaTarTa. 27. ineba kualad yaenman zavi mefisa. mouwoda arRuns, | raTa waravlinos mociquli mefes winaSe zavis yofad, da ficTa daumtkicebda uvneblobisaTa. rameTu dedofali guanca, avagis colyofili, da Ze Tsi, yrma mcire, darCes elTa ulosTa, romelni tyued warisxnes urdos. viTar eguleboda borotis yofa yrmisa, noinis visme colman aRiyvana da Svilad miiyvana, rameTu iyo uSvilo. xolo Tqmul ars eseca, viTarmed: miiqua ra yrma dimitri wiaRTa, meyseulad saSo ganeRo dedakacsa da muclad-iRo | da Sva yrma wuli. da amis ZaliTa keTilsa uyofda noinis coli guancas da yrmasa. mas ubrZana arRunman, raTa man waravlinos kaci winaSe mefisa zavis yofad. da warmoavlines mociquli zavisaTs, raTa misces samefo misi yoveli da kualad-egos pirvelsave pativsa dedoflobisasa. ra movides mefis winaSe mociqulni yaenisni da auwyes, esreT miumcno, viTarmed: `xoja-aziz iqmna mizezi Cemisa warmoslvisa da samefosa datevebisa. ukeTu nebavs yaens Sewynareba Cemi,
1 romelnime rusudanis Zesa T. baedani T. jonSeris MQTm. dadga] + da T. 2 bedni T. 3 dauwyo MQTm. 4 suanni] sxvanni m. ganiyvannes T. 5 ara eneba ... laSqarTa T. 6 gascemda Mm. mefeni Q. 7 mravalni MQTm. 8 da saWurWle orad] orad da saWurWle m. 9 orad (tfilisi) m. 10 nikafsiT MQTm. 13 sada Q. 14 sami T. mixuda MQT, darCa m. 15 or] orT M, orTa m. iyo T. 16 da daiSala] da aiSala m. 17 mefiisa M. 20 ulos MQTm. 21 viisme m. Tqmula M. 22 ra] romel Mm, ra Q. datri MQm, dtri T. 24 mas ubrZana arRunman (yaenma b) gorg., b] MQTmR. 25 mefiisa zaviisa M. zaviisa Tis M. raTa] da ara MQTm. misca T. 26 mivides MQTm. 26-27 mociquli MQTm. yanisani M. da dauwyes M. miumcna m. 27-28 Cemisa QTR, Cemmier M, Cemier m.

M420v

R415v T295v

Q190v

10

m296r

R416r

15

M421r

20

T296r

25

587

JamTaaRmwereli pirmSosa Zesa Cemsa, giorgis, warmovavlen winaSe maTsa, da | uboZos samefo Cemi. da dedofali guanca da Ze Cemi, dimitri, warmoavlinos Cemda, da xoja-aziz momces, raTa sikudiliTa misiTa Suri vigo naqmarTa misTa, romelni yvna | Cem zeda~. viTar miiwivnes yaens winaSe, sTnda sityua mefisa, da iTxoves Ze misi, giorgi, da daumtkices ficTa mier SesumiTa oq|rosa saficrisaTa, raTa uvnebelad daicvas Ze mefisa da misces samefo misi. ukeTu daviT mefeman ixilos yaeni ulo, romelsa | ejanobiTca uwoddes, xoja-azizca misces elTa mefisaTa, enebos, moklas da Tu enebos, ganuteos. amis Sua Semoiyvana enuq arquani, kaci marTali da patiosani, sjuliTa qristes juarisa Tayuanismcemeli. da man uTavsmdeba yaens, raTa ara evnos daviTs da Zesa missa, giorgis. TT mivida enuq daviTs winaSe, Sehfica da wariyvana Ze misi, giorgi. Sevides tfiliss da mun moegebnes yovelni mTavarni da erisTavni saqarTvelosani da Sa|dini vinme, naTesaviT somexi, romlisa Sevedra tfilisi da TT mefobaca arRun. moiRo ZRueni uricx giorgis winaSe. da dayves mciredi Jami qalaqs da merme warvides ejans winaSe da miiwivnes urdosa. pirvelad mouvlina ejanis cols tonRuz-xaTuns, rameTu iyo igi maRlisa elmwifisa kostantinepol|isa asuli, sjuliTa qristiane da marTlmadidebeli. amisTs pativsa uyofda tonRuz-xaTuni enuq arquans, romel igica qristiane iyo. viTar ixila yrma igi, Seiyuara sikeTisa misisaTs, da TTca qmnulkeTil iyo. da merme wariyvanes yaens winaSe, da manca keTilad Seiwynara da pativi didi uyo. da esreT pativcemulad dayo weliwadi erTi, romelsa mianiWa | yoveli samefo misi yaenman. da warmoavlina mociquli, raTa mivides mefe daviT ejans winaSe, | xolo mefe mizezobda xoja-azizis armicemasa: `ukeTu ara momceT mosikudid, ara moval urdosa~. amis mcnobeli yaeni sityTa arRunisaTa ganwyra, rameTu mZimed aRuCndeboda sikudili xoja-azizisi. amisTs etyoda yaens, viTarmed: `mefe arRa movals msaxurebad Senda, aramed kualad tyuiliT gamSdebs. aw amas gangazraxeb, warswymide Ze mefisa da warmgzavne me laSqrad mefes zeda. Sekrulsa moviyvan winaSe Tquensa~.
1 maTisa T. 2 datre Mm, dtre Q, demetre T. 4 miiwines MQ. yanas T. mefiisa M. 5 mieri m. 6 mefiisa M. yan MQm, yaen m. 7 ejnobiTca MQT, ejnobiTaca m. mefiisaTa M. 8 amas T. arqovani MQm, arqoani T, arquni R. 9 juarisaTa MQTm. yans MQT. 10 enuq] + da m. daviT MQm. 11 tfilisis T. 12 Sadini Mm, badini QTR. 14 ejans MQ, ejnis m, Rjns T. winaSe Mm. moiwines Mm. 15 ejanis] aejnis M, aRejnis T, ejnis m. 16 elmwifiisa M. kostantinepolelisa T. 16-17 marTal madidebeli m. 17 toniuz Mm, tonauz T, tonRu Q. arqons Mm. 18 Suara T. misisaTviis M. 19 yans MQ, yanas T. 20 pativcemulman T. 21 daviTs T. 23 yani T. 24 xoja azizisa T. yns MQ, yens m, ynas T. 25 gamSdebs] gamouSvebs MQm, gamoSvebs T, guaSorebs R. gangizraxeb Mm. 26 mefiisa M. me laSqrad] melaSqred T.

R416v

m296v

M421v

Q191r

10

T296v

15

R417r

M422r

20

m297r

25

588

JamTaaRmwereli yaenman daijera da ganaCinna kacni, raTa warwymidon Ze mefisa da yovelni, romelni warmoevlines mefesa Zisa misisa Tana. cna ese enuq arquan, adga da mswrafl | mivida tonRuz-xaTuns winaSe da auwya sityua ese. xolo igi mswrafl mivida yaens winaSe, da enuq arquan iaxla da moasena: `dido, maRalo elmwifeo yaeno, rasa usamarTlobisa igi | brZaneba gangiCenia, sikudili mefis ZisaTs da msaxurTa misTa? ara | uwyi Sen, romel winaswarmetyuelTa, romelTa ezraxeboda RmerTi, brwyinvaleTa da saCinoTa guarTagan STamomavalTa ars? da kualad ixile, romel ficiT moiyvane igi. da me da enuq arquan sikudilsa aRvirCevT, da aha, Tavni Cuenni iyvnen mefis ZisaTs. da eseca uwyode, romel Zma Seni, didisa yaenisagan baTos Svili, mravalsa mociqulsa ugzavnis da didTa niWTa | aZlevs, raTa misces gza darialanisa da dvaleTisa, rameTu orive elTa Sina misTa ars. da amasca gangazraxeb, erTisa berisa sparsisa vaWrisaTs rad didsa elmwifesa gaaZeb SenTa mterTa zeda? rameTu, ukeTu baTos ulusi da mefe SeierTnes, didni SfoTni aRdgebian~. viTarca esma ulos, gankrda da mswrafl moiyvana giorgi, | Seiyvana da pativi uyo da Semosa SesamosliTa brwyinvaliTa. da misca tonRuz-xaTuns da enuq arquans da rqua: `aha, Ze mefisa Cemgan mtkice ficiTa. aras vavneb daviTs Tnier pativisa. da Sen warved, enuq, da ornive Svilni da Zeni mefisani, giorgi da dimitri, da dedofali guanca, viTarca tonRuz-xaTuns da Sen gnebavs, egreT yavT, da moiyvaneT daviT~. viTarca esma, ganixares da Tayuani-sces da moasenes: `Tavni Cuenni iyvnen nacvlad ukeTu moguce xoja-aziz da | ara moviyvanoT daviT. uke|Tu ara mogucem xoja-azizs, ar mova~. daRaTu mZimed aRuCnda arRuns. misca xoja-aziz, da warmoiyvana enuq. da mouwera wigni ficisa tonRuz-xaTun mefesa: `ara evnos yaenisagan, ukeTu movides urdosa, pativiTa didiTa pativ-sces da samefo daukleblad misces~. da warmovida enuq arquan da movida tfiliss, da moasxna orni Zeni mefisani, da warmouvlina mociquli mefesa da auwya yoveli. da warmovida mefe da movida, qviSxeTis bolosa | da surams Sua dadga, da mouwoda enuq arquans. da movida da
1 yanman MQ, yanmn T. mefiisa M. 2 warmoavlines MQTm. arqon Mm, arqun QT. 3 tunRuz xaTuns QT, tuniuz xaTuns M, tunuz xaTuns m. yans MQT. 4 iaxla kikn., MQTmR. elmwifeo QT. yano MQ, yaino T, yeno m. 6 uwyo M. 6-7 brwyinvalTa MQm. 7 ars MQTm. 8 arqvan MQm, arqun T. da Mm. iyunes Mm. mefiisMM. 9 yanisagan MQ, yainisagan T. 10 ralamisa T, rallamisa Mm, rahimisa Q. 11 dvaleTisa gorg., kikn., dasavleTisa MQTmR. gangizraxebT Mm, gangzraxeb QT. 12 gaaZeb] gareS T. ukeTu MQTm. 13 uluxi] ulosi MQTmR. SeirTnes T. da T. 14 giorgi] igi MQTm. 15 misca] mosces MQTm. tuniuz xaTuns M, tunuz xaTuns m, tunRuz xaTuns QT. arquns MQTm. 16 mefiisa M. daviTs Mm. pativiisa M. 17 giorgi da gorg. MQTmR. datri M. 18 tunRuz Q, tuniuz m, tunzRu T. moiyvana T. 19 mosces MQTm. 22 yanisgan MQT. 24 arqonMMm. moasxna MQTmR. mefiisani M. 25 yovelive m. da MQm. 26 quSTxis T. 26 arqons M, erqons m.

T297r

R417v Q191v

M422v

10

m297v

15

T297v R418r

20

25

M423r

589

JamTaaRmwereli mousxna Svilni ornive da moarTua wigni ficisa da moguara xoja-aziz. viTarca ixila mefeman, brZana Tavisa misisa mokueTa. da mohkueTes da wargzavnes Tavi tfiliss, da aRmarTes Zeli, damohkides Tavi xoja-azizisi. da esreT warhyva mefe | urdos enuqs, da moegebnes yovelni samefosa misisani, da waremarTnes urdos. xolo Tana-warhyva mefesa sargis cixisjuareli jayeli, didad namsaxuri, romelman qmna eseca saTnoeba. rameTu tfiliss yofasa mefisasa movida elCi yaenisa, viTarmed: | `mefes movindob, xolo papa sargiss ara mivindob~. da ara saTno uCnda brZaneba ese sargiss, da etyoda mefe gareukunqcevad, xolo igi ara erCda da etyoda: `nu iyofin qmnad ege Cem mier, raTa Seviqce Sina. ukeTu codvaTa CemTagan gevnos | rame TaTarTagan, | yovelni kacni ityan, ganzraxviTa sargisisiTa ganudga mefe TaTarTa, aw igi warvida Sina da mefe waravlina moklvad yaens winaSe. nu yos ese RmerTman, rameTu amiT wardebis guari Cemi, aramed mo-Tumklan, nacvlad Tquenda viyo, da Tu davrCe, Tquen Tana davrCe~. daimadla ese mefeman ezom, romel quabuliani Temi erTi samcxes da saydari tbeTisa SavSeTis sigliTa samamulod miuboZa. da waremarTnes urdosa da mivides yaens ulos winaSe bardavs, rame|Tu igi iyo sazamTro sadguri. da ara uwyodes, ra egulebis yofad maTTs. da mciredTa dReTa mouwoda yaenman xilvad mefisa da mTavarTa. da ikiTxvida, romlisa mizezisaTs gandga mefe. da yovelni hgonebdes mefisa da warCinebulTa misTa sikudilsa, da evedrebodes RmerTsa da yovlad wmidasa metexTasa da vedrebisa RmrTismSobels, romlisa mindobil iyvnes. da Sevides yaens winaSe, xolo man mosca TsiTa eliTa Rno, rameTu ese iyo wesi yaenTa, TasiTa didiTa oqrosaTa. da viTar jda mefe mulmoyrili da mis Tana yovelni mTavarni, hkiTxa yaenman, viTarmed: `rad hqmen gandgoma Cemi da brZanebasa Cemsa rad urC eqmen, da arRuns Semoebi? ara didni keTilni vqmen Sen zeda? dakarguli da sikudi|lad ganwiruli guelTagan aRmogiyvane jurRmuliT da mefed dagadgine~. maSin viTar arRara aqunda pasuxi migebad mefesa, moixedna | ukaniT kerZo sargis jayelisa, viTarmca igi qmnul iyo mizezi arRunis Semobmisa da TaTarT mosrvisa.
1 orive Mm. wigni] + da m. 2 mefeman m. Taviisa M. 3 tfilisis T. Zel T. da mohkides MQm, damohkides TR. 4 urdosa T. 5 cixis jvreli M. 6 mefiisasa M. 7 yanisa MQ, yanisi T. 8 ara saTno MQTm. 9 raTa] + me QTR. 11 sargisisTa MQm. Sina m. 12 yans MQ, yains T. 14 romel MQTm. erTi] erTa da Mm. 16-17 yans MQ, yains T. yaens ... egulebis T. 17 maT Tviis M. dReTa Q. 18 yainman T. mefiisa M. mizezisaTviis M. 19 hgonobdes M. mefiisa M. da Q. 20 evedrebis m. 21 yains T. 22 yanaTa T. 23 yanamn T. 24 rad m. eqmen] + gandgoma Cemi da brZanebasa T. 25 vqmen] vqmnes M, eqmnes m, eqmen T. 28 arRunisi Mm.

Q192r

m298r

T298r R418v

10

15

M423v

20

R419r

25

m298v

590

JamTaaRmwereli
T298v Q192v

M424r

R419v

T299r m299r M424v

Q193r

28. da ixila | sargis brdRvinvisa lomisa msgavsad, mefeman mas zeda | miuteva saqme igi, ara SeSinda, aramed uSiSad aRdga da wardga yaens winaSe ganmwirveli Tavisa Tsisa mefisaTs, raTa igi moiklas mefisa wil, da mulmoyrili etyoda: `me var, dido yaeno, romeli Semovebi ar|Runs-aRas~. xolo man hkiTxa: `papa sargis Sen xar?~, rameTu papa sargiss uwoddes TaTarni. da man rqua: `igi var~. rqua: `rasaTvis ganayene mefe da arRuns Semoebi?~ xolo sargis ara mecnier iyo enasa maTsa, warmoayenes saduni Targmanad, romeli friad uyvarda ulos, da didad pativ-eca, rameTu iyo kaci igi gonieri da enakeTili, sityTa marjue yaens winaSe metyuelebad. maSin sargis miugo: `dido yaeno, ara iyo sxua mizezi, rameTu man miiRo mefoba daviTisi, qalaqi da sofeli man daiWirna, eklesiani da cixeni yovelni daarRvna. bedniero yaeno, arRaravin gagagonebda usamarTlobasa amas, Sekra kari Tqueni qrTamiTa. amis mizezisaTs me warviyvane mefe, raTa bednierman yaenman gaigonos da iki|Txos saqme ese. viTarca aw kiTxvasa Rirs-myo, eseca uwyodi, yaeno, romel sparsni ZueliTgan mterni arian Cuen qarTvelTani. amisTs arRuns Tana vyav brZola da omi, rameTu saqme da usamarTloba mefisa mimarT xoja-azizisagan verRara davTmeT. aw, yaeno, mefe ubralo ars, me var, romelman ganvayene mefe karisagan Tquenisa~. da ganmravlda sityua | maT Soris da mravalguarad ubnoba, romelTa ara | ars Jami Tqumad da werad. da mefeca mravalsa rasme ityoda, da enuq arquan da didi igi noini sxdes Sua da saduni keTilad Targmnida da kazmvida TqmulTa | mefisaTa, rameTu mefe enamZime iyo mcired, mankaberdeli saduni keTilmetyuelebda. da yovelni moelodes borotis yofasa mefisaTs da sikudilsa sargisissa. maSin mouvlina RmerTman wyaloba mosavTa misTa, da awca daicva, viTarca maradis faravs. da viTar sityuasa ugebdes yaeni da mefe urTierTas, movida kaci darubandiT gzismcvelTa yaenisTa, romelTa yaraulobiT uwoddes. rameTu arRara gansrulebul iyo sityua, Sevida yaenis kaci igi urdosa ya|ens winaSe da moasena: `ara ars Jami metyuelebad, rameTu SeiZra ulusi didi didisa yaenis baTosi, da Svili misi,
1 sargis T. brdRvinviisa M, bardRocnvisa T. 2 SeSinda] + ara SeSinda T. yains T. ganmwirvelni M, ganwiruli m. 3 Taviisa M. mefiisaTis M. moklas T. mefiisa M. 4 arRun-aRas] RunaRas T. sargis MQTm. 5 rasTviis M. 6 Samoebi M. ara] arRara Mm. 8 marjue] + Sina MQTm. 9 yaino T. 10 daviTis T. daiWira Mm. 11 yaino T. gagonebda T. 12 bednierma Mm. yenma m, yainman T. 13 yeno m, yaino T. 14 qarTvelTa MQm. 15 mefiis M, mefisa T. Q. verRara davTmeT MQTm. 16 yaino T. 17 romelTa T. 18 da2 T. arqon Mm. noinni Mm. 19 sxed T. mefiisaTa M. 20 keTTlmetyuelebda] keTlad metyvelebda (metylebda T) mT. 21 mefiisaTis M. 22 daicva T. 23 ugebs Q. yaini T. urTierTs T, urTierTsa m. 24 gzis mcvelTa R, gza mociqulTa MQTm. yaenisTa Mm, yanisTa QT. yaraulobiT kikn., yaqulobiT MQm, ya qulobiT T, yafulobiT R. 25 yainis T. urdosa] + urdosa m. yains T. 26 metyuelebisa m. didi R, didad MQm, dida T. y~anis MQ, yainis T, yenis m.

10

15

20

25

591

JamTaaRmwereli yaeni di|di berqai movals gzasa darubandisasa umravliTa, didad-didiTa laSqriTa~. esma ra yaens, mswrafl awvia spa Tsi, da myis Semokrbes mis winaSe. mas Jamsa waremarTnes winaganwyobad, da viTar daeaxlnes ornive spani urTierTas, maSin evedra mefe yaens, raTa winambrZolad aCinos mefe da spa misi, da wesadca ars qarTvelTa winambrZoloba. ismina ulo da aCina winambrZolad mefe, maxlobelad missa dgomad. xolo sargis jayeli TT wina daiyena, da ganaCina marjuene da marcxene. damwyobelman razmTaman mihmarTes. xolo iqmna eseca, romel razmsa Sina gaxlta Sueli, sada-igi sargis jayelman, a|bjarcmulman, mokla. da mcired warvles da meli mokla, igica sargis, isriTa. da waiares da yurdgeli mokla. da amas samsave | xedvida ulo yaeni, da didad aqo sargis | da keTilad uTqmida mravalsa. maSin daeaxlnes spani ornive urTierTas, da gamoCnda kaci erTi saxelovani maT Soris, romeli warmoevlina didsa yaensa berqas, rameTu yaeni ara warmosrul iyo. ese moeaxla mefesa daviTs, romlisaTs didad Sewuxnes spani mefisani. rameTu iyo kaci ese didi da magriad da ucTomlad moisari. xolo mefeman aRmoiRo mSldi qarqaSiT da hkra cxensa missa mkerdsa da daaso da gulsa ganvlo. xolo qarTv|elTa ganmxiarulebulTa aRizaxnes da mietevnes. iqmna Zlieri da ficxeli omi velsa zeda Sabarnisasa. Zlierad brZoda mefe da spani misni, sada-igi sargis jayelman saxelovani omi yo winaSe ulosa, romel gankrda yaeni. da gangrZelda yovelgan omi da moswyda orgniTve uricx. ivltoda spa berqasi da devna uyves Zlierad. xolo iqmna eseca: devnasa mas laSqarTasa daSTa yaeni ulo oTxiTa oden kaciTa mciresa rasme borcusa zeda. da viTar ixiles ltolvilTa maT, Sdni rCeulni kacni zeda-moetevnes yaensa. ixila ese mimavalman samiTa kaciTa sargis, Seutia SdTa maT kacTa da samiTa kaciTa Seeba, da oTxni vidreme dao|ces sargis da aznaurTa misTa da samni | igi ivltodes. maSin ixila TualiTa | misiTa simne sargisisi da ymaTa misTa, ganixara. da devna-uyves kualadca spasa berqassa darubandis karamdis, da ganvles darubandica, da samsa dResa sxuasa devna uyves.
1 yani MQm, yaini T. beqai Mm. da movals MQTm. 2 yains R. 2-3 esma ra ... winaganwyobad MQTm. 3 urTierTars QT Mm. 4 yains T. 5 winambrZoloba] mewinoebisa m. wina brZolad m. 6-7 marjvena da marcxena m. 8 razmsaca T. 9 da mcired T, sada igi mcired M, da igi mcired Q , mcire rame m. 10 kurdReli m. yani MQ, yaini T. 11 uTqmida] + uTqmida T. 12 urTierTars T, urTierTsa m. 13 yansa MQ, yaens m, yains T. yani MQ, yaini T. 14 romisaTis M. mefisni QT, misni Mm. 15 magriad R, magrad MQTm. 16 qarqaSiT QTR. da2 T. 18 Sabarnisasa MQ, Sabranisasa m, Sabarnissa T. 19 yani MQ, yeni m. yaeni T. yovelgan QTR] Mm. 21 yani Q, yaina T. ulo QT Mm. 22 maT T. 23 yans MQ, yains T. Seutia R, Svili Sevedra MQTm. 24 da2 m. 25 aznaurTa QTR, aazanisTa Mm. 26 uyo T. 27 karamdi MQ, karamdin T.

R420r

T299v M425r m299v

10

15

R420v

20

Q193v T300r M425v

25

592

JamTaaRmwereli esreT ganmarjuebulni da saxelovanni movides sadgursa maTsa bardavs. xolo mefesa daviTs da spaTa misTa friad pativiTa pativ-sca da mravali niWi mianiWa, esezom, romel sargis jayelsa kar|nu-qalaqi da mimdgomi misi queyana uboZa ierlayiTa. maSin SeiSurves vieTme mte|rTa da moasenes mefesa: `aw mefobaca sargiss miec. vinaTgan yaenman ezom ganadida, arRara iqmnebis morCili mefobisa Tquenisa~. maSin daijera mefeman, rameTu iyo umanko da malemrwmeni sityuaTa keTilTa da borotTa, orTave. da warvida RamiT elga noins winaSe da moasena: `ukeTu yaeni sargiss karnu-qalaqs miscems, mefobaca misces~. gankrda elga noin da rqua: `yaenman Senis modgomisaTs misca, da Tu Sen gimZims, arRara miscems. Tquen, qarTvelni, aras keTils uyofT mned mbrZolTa wyobaTa Sina? ara uwyi, yaeni sargis daarCina mterTagan, Zlieri da saxelovani omi yo?~ warvida noini da moasena yaens yoveli igi Tqmuli, da arRara mosces karnuqalaqi. cna ese sargis da Seiqmna gulklebiT da quegamxedvarad patronis|agan. xolo mas zamTarsa dai|mWira mefe bardavs Tavisa Tsisa Tana, da sargis warvida gulklebuli samcxes. mas Jamsa gaadga ulo yaens SanSes Ze zaqaria amirspasalari, kaci yovliTa saTnoebiTa Semkuli da saCino, da ivltoda quTaTiss narin daviTissa, rameTu berqas laSqarT gamoslva mas miaCemes. xolo mefeman keTilad Seiwynara, dayo | mcire Jami. merme ficiT moiyvana yaenman, garna arca egreT damSdda guli ulosi da mokla zaqaria amirspasalari, kaci patiosani da saxelovani. da cna didman SanSe, mamaman misman, mwuxarebiTa Sewuxebuli igica aRsrulda. 29. | xolo guanca dedofali, avagis colyofili, moklul iqmna TaTarTa Sina myofi, romelsa ityan, viTa asulisa misisa, xuaSaqisa, romeli iyo coli sahibdivanisa xoja Samsadinisa, misiTa ganzraxviTa moiklao. da viTar ucolo iyo mefe, iqorwila coli, saxeliT esuqan, asuli didisa CormaRon noinisa da didisa sirmon noinisa. da warvida tfiliss da qna qorwili patiosani.
3 ese ezom MT, ese zemo m. rome m. 3-4 ierlayiTa] erayiTa MQTmR. 4 mefesa m. 5 vinaTgan Dc, viTarmed MQTmR. yainman T. 6 male morwmune T. 7 da M. elga] elgo MQT, elgon m. 8 elga] elgo MQT, elgon m. ynmn Q , yainman T. Mm. 10 wyobaTa] wyalobaTa T. uwyii M. yaini T. 12 yans MQ, yens m, yains T. 13 gulklebiT] glaxakobiT T. quedamxedvarad MQTm. 15 gulklebiT Mm. 16 gandga Mm, gadga QT. yans MQ, yanas T. 17 saCino] saTno Q. daviTisisa Q, daviTsasa m. 18 mas miaCemes] masmia Cemes M, ms miaCemes Q, masmia Cemsa m, ms miaWames T. dayo] da yo M. 19 yenman MQ, yainman T. arca Q, areTa Mm, amo T. 20 SanSa MQTm. 21 mismana M. 22 avagis m, avgis QT, aegis M. col ofli MQ. iquna M. 23 romelsa] rasa T. ityn T. asulisa misisa] asulsa missa MQTmR. 23-24 sevi farada vis MQm, sevifardavisi TR. 24 xoja] toja Mm. SamSadinisa MQTmR. 25 esuqan R, esuqn T, esuqna MQm. CormaRon] Woromalo M, Wormalo QT. Wormolon m. sirmon] sirma MQTmR.M

R421r m300r

10

M426r T300v

15

R421v

20

Q194r

25

593

JamTaaRmwereli amas JamTa gardamovides berqas yaenisagan ltolvilni ovsni, dedakaci sakrveli, saxeliT limaCav. da man moitanna Svilni mcireni, naTesaviTa axasarfakaianni, pirmSo farejan da umrwamesi bayaTar da sxuani Tavadni mravalni. gamovles | kari darubandisa da movides mefes winaSe. xolo man pativiTa istumrna | da waravlina yaens u|los winaSe. da yaenman Seiwynarna friad da uboZa xaraja, molaSqred da TanambrZolelad ganaCinna da esreT mefes Tanave warmoavlina. xolo mefeman dasxna romelnime qalaqsa, romelnime dmanissa da sxuani Jinovans. | da viTar moiwia sTueli, warvida yaeni queyanad SarvanSasa, sazRvarTa saqarTvelosaTa, adgilsa, romelsa uwodian CaRan-usuni, ese igi ars TeTri wyali. da Sekres RobiTa wylispiri, romelsa sibad uwodes, rameTu gonebda gamoslvasa berqa yaenisasa. da amaT JamiTgan iwyes sibasa zeda dgomad TaTarTa da qarTvelTa sTuliTgan gazafxulamde. da gazafxul warvidian sazafxuloTa sadgurTa. xolo iqmna eseca, romel yaenTa Svilni zemosenebulni, ulos Tana wargzavnilni, tuTar, yuli da balaRa daipyra yaenman ulo da moklna samnive da daipyra queyana maTi da yoveli simdidre maTi. da cnes sikudili patronTa maTTa saberZneTs mdgomTa deda-wuliTa, romelTa Tavadi iyo ala-Temur vinme, kaci saxelovani, aiyara bargiTa da deda-wuliTa da ivltoda, da momarTa samcxis kerZo. cnes TaTarTa ulo yaenisTa sivltola ala-Temurisa, devna uyves da moewivnes. da igini dabrundes da Seeb|nes da mravali kaci mokles ulos laSqrisa. da raTa ara gangrZeldes si|tyua, vidre kolisa mTaTa moslvadmde aTormetjer moewivnes da aTormetjer | Seebnes da aTormetjer ala-Temur moeria da gaaqcivna. da esreT moiwivnes quena artans, sofelsa, romelsa hqan glinavi. | da mun daxuda murvan gurkleli maxujagis Ze, wina-SeemTxa nadirobas mimavali, romeli Seipyres TaTarTa da kninRa moakudines. xolo igi evedra da aRuTqua lixT-imeriT waryvaneba maTi da egreT berqas yaens winaSe warsxma. xolo igini miendvnes. warmoiyvana da moasxna samcxes, moasxna gurklis Walas da esreT ganscna. waravlina kaci | da amcno sargis
1 gardamovida Mm. berqTas MQTm. yainisgan T. ovsni] orni MQTmR. dedakacni m. 1-2 sakrvelni MQTm. 3 farejan m, farejn MQT. 5 yans MQ, yens m, yains T. yanman Q, yenman m, yainman T. 6 wina mbrZolelad Mm. esreTve mefes T, esreT mefesave Q. 7 qalaqsa Mm. Jinoans T, Jinvansi m. 8 yan M, yain T. SarvaSesa MQTm, Sarvans R. 9 Calanusuri MQTm. 10 RobiTa] obiTa MQTmR. berqanTa yanisasa M, berqanTa yaenisasa m, berqTan yanissa QT. 13 yanTa MQ, yanTa T. ulosa m. 14 tuTar, yuli] xuTryuli MQTm. balaRa] balali MQTm. da daibyra M. yanmn Q, yenman m, yainmn T. ulo MTm. 17 samcxiT MQ, samcxiTa m. 18 yanisTa MQT, yenisaTa m. 19 Seibnes T. raTa MQTm. 20 mTaTa] maTTa m. 23 gurkeli Mm, gurkeleli QT. maxunjagis Ze Mm. Seibyres Mm. 24 lixiT imeriT m, lixT imereT T. 25 yans MQ, yanas T. 25-26 moasxa samcxes Mm. 26 gurkvlis Wala Mm.

m300v M424v T301r

R422r

10

15

Q194v M427r T301v R422v

20

25

m301r

594

JamTaaRmwereli Tmoguelsa da Salva bocos Zesa da yovelTa mesxTa da sargis jayelis laSqarTa, raTa Sekrben erTad da Seipyran ala-Temur da mihguaron ulo yaens. da warmoemarTnes, da cna ese ala-Temur, aiyara bargiTa da deda-wuliTa, da gamovlo mtkuari da momarTa javaxeTiT kerZo. Semoiara elasis SemoRmarTi da mivida oSoras queSeT adgilsa, romelsa rqan lerZavni, rameTu Tmogueli mun daudga wina, romel ixilna ra, moridna. sargis da bocos Ze da laSqarni erTkerZo mosdevdes, da murvan gurkleli marTl kualsa Sedgomili mosdevda. da moewia gurkleli mciriTa laSqriTa, rameTu bocos Ze da sargisis laSqarni ar movides, arca Tmogueli Suelad gurklelisa. Seibnes Zlierad, sZles TaTarTa da mravali t|aZreuli aznauri mo|kles, da ivltodes gurkleli. xolo TaTarTa ganvles javaxeTi da TrialeTi da rusTavs mtkuars gavides. | da mravalgan miewivnes TaTarni da somxiTarni laSqarni, romelTa TTeulad ara ars Jami moTxrobad. yovelgan ala-Temur mZle eqmna. da ganvles kambeCiani, kaxeTi, hereTi yovelgan omiTa, da warvides gzasa belaqnisasa, Sevides RunZeTs, rameTu wina-ganewyo mefe RunZTa. da sZles TaTarTave, da gan|marjuebulni mivides berqa yaens winaSe. da esreTi sakrveli saqme qmnes, da amaTTanani TaTarni sadaca darCes, aRnarobiT umobdes, ese igi, ufrosTani, gina uxucesTani. amisTs ganZnebuli berqa ganemzada gamoslvad. da amaT TeTrsa wyalsa zeda Robe Sekres da mun izamTrian, viTarca miTquams. xolo viTar amaT saqmeTagan ucalo iyo mefe, gandidna Wyondideli basili da ujarmeli, da iwyo sauravTaca qmnad Tnier mefisa kiTxvisa. da mefisa imeriT yofasa Sina diadi awyina sefeTa queyanaTa, rameTu viTar TsTa xedvida, da sityuaca esreT iyo, viTarmed esuqans Tana-eyo. amisTs Sesmenil iqmna basili winaSe mefisa, romelman mswrafl moiyvana da brZana | Zelsa damokideba. damohkides Zelsa Sua qalaqsa, rameTu iyo mefe malemrwmeni da litonica.
1 Salvas T. bocos m. 2 mogvaron MQm. yans MQTm. 3 da3 T. elasis SemoRmarTi] elasi Mm. 5 lerZeuani m. ~wina daudga m. 6 da bocos] MQm. da Mm. 7 murvan Q. gulklebuli murvan T. Sedgomili Mm. misdevda MQm. gurkleli MQm. 8 rameTu Mm. sargis MQm. Tmogueli] Tmogveli MQTmR. 9 gulklelisa Mm, gurkelelisa QT. taZreuli Mm, tZreuli Q, taZreul T. 10 gulkleli Mm, gurkeleli QT. 11 TaTarni da Mm. 12 romelTa] raTa Mm. 13 yovlgan MQ, yolgan T. kabeConi M, kambeCni QT, kambeCoani m, kambeCani R. 14 yovlgan MQ, yolgn T. Sevides Q. 15 movides MQTm. berqa MQT, berqas m. 16 yans MQ, yens m, yains T. winaSe] + berqas MQT. 17 aRnarRomobiT MQm, aRniarRombiT T. uxucesTa MQm, ucxosTani T. 20 ubralo ars MQTm. 21 mefesa M. kiTxviisa M. mefiisa M. 22 ewyina MQTm. sefe Q. rameTu MQTm. 23 esreT MQTm. viTarmed MQTm. ese uqanis MT, esuqnis Q, esuqanis m. 25 male morwmune MT, male mrwmene Q , mal morwmune m. litanica T.

T302r M427v R423r

10

Q195r

15

20

m301v

25

595

JamTaaRmwereli da viTar mo|iwia sTueli, kualad | warvida yaeni sibasa zeda da mefeca mis Tana. | moiwia ra gazafxuli, warmovida yaeni siaqusa da Ze misi, TanquS, warmovida gelaqunsa, rameTu mas aqunda sazafxulod sadgurad gelaquni, da mefe Tanawarmoitana, da mun iyo. maSin evedra mefe TanquSs, raTa uajos mamasa missa yaens ulos winaSe da ganuteos samefod Tsad. xolo man ismina da waravlina kaci. da viTar miiyvanes siaqud, yaeni ulo aRsrulebul iyo. maSin xaTunTa da noinTa miumcnes TanquSs, raTa ganuteon mefe samefos. gamouSves da movida tfiliss da yovelsa qarTlsa da somxiTsa, da ganagna saqmeni mandaurni. xolo noinTa dasues taxtsa ulus Ze uxucesi, saxeliT abaRa, kaci keTili, ux, mowyale, tkbili, mdabali, ganmkiTxveli, simarTlis moqmedi, glaxakT mowyale da Semndobeli esezom, romel, daRaTu didisa borotisa moqmedi kaci iyvis, arave mohklevdis, rameTu esreT ityodis: `yovlisa queyanisa mpyrobelad daudgenivar RmerTsa da rasaca ver mivscem, arcaTu wauReb~. da mravalgzis saWurWleni misni warixunes mparavTa da ara moakudinis, aramed ityodis: | `[a]rad makls me saWurWle, isi wariRon glaxakTa, rameTu naklul|evan arian, da miT iparven~. kualad uboroto da keTili goneba aqunda. maSin abaRa ganaCina medarTa mTavrad | kaci saCino wyobaTa Sina, saxeliT abaTa, da urdosa da saxlisa Tsisa mouravad daadgina zemosenebulisa CormaRonis Svili, sirmon, kaci ganmarjuebuli da saCino brZolaTa Sina. vinaTgan qrTamsa mZimesa miiRebdian mis winaSe mdgomni yovelni, gamoarCia kaci erTi mowyale da samarTlismoqmedi, mmarxveli da mlocavi, qristianeTa | da eklesiaTa RmrTisaTa mosavTa moyuare, saxeliT aRubaRa. ese ganaCina uRonoTa da glaxakTa ganmkiTxvelad. ara Tu ulo yaenis pativcemulni noinni gamocvalna, aramed umravlesni aRsrulebul iyvnes, viTar elga noini da sxuani mravalni. amas abaRas winaSe warvida mefe daviT, da friad pativiTa Seiwynara da pativsca. da daemorCilnes abaRas yovelni TaTarni, sabrZanebeli mamisa misisa ulosi.

M428r R423v T302v

10

Q195v T303r R424r M428v

15

m302r

20

25

1 yani MQ, yeni m, yaini T. 2 ra Mm. gazafxul Mm. yani MQ, yeni m, yaini T. siaqusa] saqosa MQm, saaqaos T. Ze misi TanquS] Ze misTana qaSu Mm, Ze misTana quS Q, Ze masTa qbu T, Ze misi TanquS R. 4 TanquSs] Tan quSs MQ, TanaquSs m, Ta naqubs T. yans MQ, yens m, yains T. 6 saqod MQm, siaqod T. yan MQ, yen m, yana T. 7 TanquSs MQm, TanquSs T. tfilisa M, tfilisisa m. 8 da1 m. 9 aRbuRa MQTm. 11 eszom M, ezom m. 12 ityoda MQT. daudginavar m. 13 arave m. saWurWle Mm. 15 rameTu naklulevan arian da MQm. miT] misTs T. 16 abaRa] aRbula MQ, aRabula m. ganaCina MQm. mTavrad] Tavad Mm. 17 saxeliT] aseliT MQm. abaTa Q, aSaTa Mm. da1 Mm. Tsisa MQm. 18 WormaRonis MQTm. Sina MQm. 19 mas Mm. 20 mmarxavi M, da mmrxvi Q, da mmarxveli T, mamarxavi m. 21 aRabuRa m. 22 ulos MQTm. yanis MQ, yenra m, yainis T. 23 elgan Tm. 24 aSaRas Mm. 25 aSaRas Mm. sabrZanebelni MQm.

596

JamTaaRmwereli mas Jamsa gamovida didi yaeni berqa gzasa darubandisasa auracxeliTa laSqriTa Surisgebad tuTaris, balaRas da yulis saqmisaTs. cna ese abaRa yaenman da mouwoda spaTa misTa da mefes daviTs, da waremarTa. xolo viTar | agrZna Zliereba da sidide spaTa berqasTa, arRara ganvida mtkuarsa, aramed Seiara napiri da gansavali yoveli, da aRiRo zomi yovelgan da daayena laSqari, sada Sekrbebian mtkuari da rasi. da muniTgan vidre mcxeTamde berqaman moaora | queyana Sirvanisa, hereTi, kaxeTi da yoveli iorispiri, da movida la|Sqari tfilisamde da mravali suli qristiane moswydes. xolo berqa yaeni dadga mTaTa Sina garejisaTa. maSin moxedna RmerTman queyanasa wyalobiT da yaensa abaRas, Seedva salmoba rame berqas da mokuda. viTarca ixiles spaTa misTa sikudili yaenisa maTisa, wariRes mkudari da ganvles kari darubandisa. esreT damSdna queyana ese. xolo TaTarTa gulad aqundis SiSi | mefisa berqas laSqrisa gamoslvisa, da yovelTa sTuelTa warvidian sibasa zeda. da viTar moeaxlis Jami sibas warslvisa, mouwoda mefeman spaTa TsTa da sargis jayels cixisjuarelsa. viTar mivida sargis daviT mefesa winaSe tfiliss, egona sargisis gandgomileba yaens winaSe, da daiviwya namsaxuroba | ganzraxviTa ukeTurTa kacTaTa, mouwoda palatad da Seipyra da saWurWlesa Sina tyue yo. cnes ese aznaur|Ta TanamyolTa sargisisTa, ivltodes da warvides yaens winaSe da moasenes abaTa noinsa, raTa man ganaCinos mefisagan daWirva sargisisi da moasenos yaens abaRas da sTxovos sargis. ismina mswrafl vedreba abaTa noinisa da mosca elCi, da warmoavlines, da moiwia tfiliss da wariyvana sargis da mihguara abaTa noinsa. da mieriTgan iqmnes jayelni morCilni ulosisani, vidre JamTamde mefeTa Soris brwyinvalisa da saCi|nosa giorgisTa. xolo mefe jereT ara warsrul iyo sibasa, Seedva salmoba muclisa Zesa missa pirmSo|sa, giorgis, romelic sikeTeaRmatebulebiTa savse iyo. gangrZelda salmoba esezom, romel kninRa mkudar sagonebel iyo, da idva umrad, uZravad, sulTa
1 yaeni Mm. y ni Q , yaini T. darbandisasa MQ, darobandisasa T. 2 tuTaris] xuTares MQTm. balRas MQTmR. aSaRa Mm. yanma MQ, yainman T. 3 misTa] TsTa T. daviiTs M. warmarTa MMQm. 4 ganvada] Q. Seiara napiri] Seiarna piri Mm. 6 rasa MQm. Sarvanisa T. 7 hereTisa m. da m. 8 qristiani M. moswytes Mm. daadga MQm. garesjisasa T. 9 ~ wyalobiT queyanasa amas T. yansa MQ, yensa m, yainsa T. aSaRas Mm. 10 yanisa MQ, yainisa T. da T. 13 warvlisa m. 14 cixis jvrelsa Mm. 15 mefisa T. hgona Q. yans MQ, yens m, yains T. daiviwyna Mm. 16 msaxureba Mm. kacTaTa yauxC., kikn., kacTaTs MQTmR. Seipyra] + Sina MQTm. 17 saWurWlesa Sina Mm. 18 yans MQ, yens m, yains T. abaTa T, aSaRa Mm, abaRa Q. mefiisagan M. 19 yans MQ, yens m, yains T. aSaRas Mm. 20 abaTa] abaTan T, abaRa Q, aSaRa Mm. 21 mihguara] mohgvara MQm, mihguares T. abaTa] abaTan T, abaRa Q , aSaRa Mm. 22 JamTa MQm. saCinosiTa MQm. 23 ar T. 24 sikeTe aRmatebiTa MQm. 25 esezom Mm. romeli MQTm.

R424v

M429r T303v

10

Q196r

15

m302v R425r

20

M429v

T304r

25

597

JamTaaRmwereli aRmomfSnveli, da miTca ZliT. amas mwuxarebasa da uRonoebasa ra moecva mefe da yovelni mkdrni saqarTvelosani, moesena mefesa dmanisisa RmrTismSobeli, da warvida winaSe missa, da TT warmoaCina, viTar yoveli uamuriTa feriTa mohyvebodes da moegebodes, murvaliTa cremliTa wyalobad maTda aRZrvides. maSin Seismina vedreba maTi wmidaTa uwmidesisa | RmrTismSobelman, da myis Sexebasave Tana da pirsa zeda Sexebasa Tualni aaxuna mswrafl da viTarca uvnebeli warmojda. ixiles ese mefeman da yovelTa mkdrTa saqarTvelosaTa, gankrdes anazdaTsa amas sakrvelebasa zeda yovlad wmidisasa, da adidebdes yovelni RmerTsa. da kualad warvida mefe sibasa zeda, da mun yofasa missa, Jamsa war|moslvisasa dasneulda mefe daviT miT salmobiTa muclisaTa da ver gankurnes mkurnalTa, da warvida cxedriTa, da | viTar moeaxla martomyofsa, mivida xatsa mas eliTuqmarsa, romeli TT gamoisaxa tilosa, xatisa mier kecsa zeda. moyvaneba brZana martomyofisa xatisa, da evedra cremliTa da Seuvr|da, da gankurna, viTar uflisa mier gankurnebuli cxedarsa zeda mdebare. da esreT mrTeli movida palatad tfilisisa, da iyo gansuenebasa Sina Tnier amissa, rameTu mTavarni da erisTavni ver cvalnis SiSisaTs yaenisa. | xolo Tqmul ars eseca, viTar brZenisa solomonisTs weril ars. Jamsa siberisa misisasa ara marTlad vidoda winaSe RmrTisa. da mZlavrebisagan TaTarTasa ucaloqmnilman iwyo Slad saydarTa saepiskoposoTa. romeli sanatrelTa mefeTa Sesavalni sofelni mieniWnes, ganscemda, egreTve monasterTa. | amas Tana sxuanica borotni aRZrna mterman, romelni ara samar arian Tqumad, da mZlavra siberesa Sina, viTar solomons. amisTs swrTvida RmerTi ara CuenebiTa, aramed SeunierebiTa Zisa misisaTa sikudilisa gloviTa, vinaTgan ugunurebasa Sina varT naTesavni adamisni, da gulsmodgined midrekil ars guli kacisa borotisa mimarT, viTarca weril ars: `ara inebes Segonebad, aramed gardavediT cxorebasa Cuensa da yovelni varT amaoebasa Sina~, viTar itys brZeni eklesiaste: `amaoeba amaoebaTa da yovelive amao ars~, da mzesa amas queSe xilulsa yovelsa amaoebasa miscems. 30. xolo Cuen, gzisa mcired gardamabijebulni, kualad mogzaur viqmneT. da viTar moiwia msgefsi sibas warslvisa, warvida mefe kualad. xolo mun yofasa
1 miTca ZliT QT, mieca ZaliT M, mieca amas ZaliTa m. da uRonoebasa Mm. 3 umuriTa MQ, umariTa m. 4 cremriTa M. 5 myiis M. 7 anasdaTsa MQT. 8 zeda Mm. 9 mefe Q. 10 ver MQm. 11 mcxedriTa m. elT uqmrsa Q. uqmarsa Mm. 12 kecasa m. bZana Mm. 13 Seurda Mm. 14 mcxedarsa T. 15 swavlnis Mm. 16 yanisa MQ, yenisa m, yainisa T. 19 Sesvlani m. monasterTa] monatreTa m. 20 mZlavra] mZlavr TR, mZlr Q, mZravr M, mZravar m. 21 solomonisa Mm. amis Tis M. 22 sikudilsa M. var m. 25 amoebasa MQm, amavoebasa T. amoeba amovebaTa MQ, amoeba amoebaTa m. amaoeba amavebaTa T. 26 yovelsa MQm. misces Mm. 27 gzasa M. viqmeniT Q . viqmenT m. 28 mgzefsi Mm.

R425v

Q196v

10

m303r

M430r

15

T304v

R426r

20

25

598

JamTaaRmwereli missa dasneulda Ze misi gio |rgi, rameTu didi nugeSiniscema aqunda mefesa sabrZanebelsa missa, da misve sisxlisa mdinarebisagan aRsrulda, da dauteva mwuxareba miuTxrobeli | yovelTa mkdrTa samefosaTa didiTgan mcireTamde. xolo guami yrmisa giorgisi daasuenes saydarsa sionisasa, raTa moicadon mefe, viTar moeaxla Jami | moslvisa. viTar warda Jami mciredi, | movida mefe tfiliss, viTar aravin gaegeba wina Tnier mcireTa | moqalaqeTasa, zargandili miiswrafda palatad, sada daxudes spani da vazirni damalulni da SaviTa mosilni. da viTarca auwyes sikudili Zisa misisa, giorgisi, myis smenasave Tana daeca da kninRa mkudar iqmna. da esreT SeiRes palatad elTa zeda mqonebeli, da ZliT movida cnobad, rameTu, ukeTu moispos suli, myis moispobis cnoba, da ukeTu moispos cnoba, ara Tana moispos suli, sitysmoqmedi itys. vinaTgan tkivilTa mier uzomoTa mocvul iyo, da Svilobisa siyuaruli da kualad siturfe-aRmatebuleba aTrvametisa wlisa myofisa, simne, samedroTa zneTagan gansrulebuloba, tkivilni mrCobl zeda daerTvodes. salmobieriTa godebiTa godebda da sikudilsa aRirCevda Tavisa Tsisasa, raJams ixila aRyuavebuli Suenieri guami Zisa misisa, giorgisi, mkudrad uferulad mdebare, romelsa iglovda eri. da vaebiTa wariyvanes mcxeTas da mun dakrZales, | da uk-moiqces mwuxarebiTa savseni. xolo esoden ganumravldes tkivilni Svilisa sayuarelisani, mieriTgan arRara aqunda lxineba, da senTaca mravalTa moicves da guamiTa uZlurebda umravlesTa JamTa, garna monebdave yaens abaRas, ara iyo sxua Rone. aqa Sina iwyo mankaberdelman sadunman gandi|debad, romel pirvel ulos Seewyala rkinobisa ZliT, da yaenman abaRaca pativi uyo, da didi sahib|divani keTilsa uyofda miT, romel colisa misisa, | avagis asulisa xuaSaqisa, ejiboba aqunda, da mefesa daviTs mieboZnes mravalni queyanani. amaT JamTa iqmna gandgomileba TaTarTa urTierTas, rameTu ganudga yaensa abaRas TeguTar, yaenisa baraxas Zma umrwamesi, romeli iyo zemosenebulisa Cingiz yaenis Svilisa, CaRata yaenis, naTesavi, romelsa epyra queyana Turanisa da didi TurqeTi.
2 misive m. 3 mkdrTa Mm. 4 mefe] + da MQTm. da viTar T. 7 moqalaqeTasa] qalaqTasa Mm. davdes m. 9 Tana] Tissa M, Tvissa m. 10 ZaliT m. rameTu Mm. ukeTu] + ara MQm. 12 ityis M. mocul Tm. 14 gansrulebuloba kikn., gansrulebulebosa M, gansrulebulebasa m, gnsrulblobsa Q, gansrulebelobasa TR. 15 Taviisa M. 16 ufarulod Mm, usulod ufruld Q (Camat.). mdebare] mdgomare Q. 18 siyuarulisani Mm, syrlisani Q. aqunda] iqmna Mm. 20 yans MQ, yensa m, yainsa T. aSaRas Mm. abaRs T. 21 aqa Mm. 22 ZaliT m. yanman M, yenma m, yainma T. aSaRaca Mm. sahib-divani] siSdivani M, sibdivani QT, siSdiani m. 22-23 keTilsa uyofda] keTilis yofaT MQTmR. 23 misisa Mm. 24 mieboZnes] mouboZnes Mm, moeboZnes Q, miuboZnes T. 25 amaT MQm. yans MQ, yens m, yainsa T. aSalas Mm. 26 TagvTar MQm, TaguTar T. yanisa MQ, yainis T. Cangis yanis Q, Cigis yanis M, Cingiz yenis m, Cingis yainis T. 27 CaRaTa M. yanis MQ, yainis T.

M430v

m303v

Q197r T305r R426v

10

15

M431r

20

R427r T305v m304r

25

599

JamTaaRmwereli ese baraxa yaeni iyo Turansa da warmoavlina | Zma Tsi TeguTar, raTa xaraja queyanisa, romel wil-xudomoda, viTar zemo Tqmul ars, TeguTars mixudebodis. ese mivida orisa bevrisa laSqrisa mqonebeli. Seiwynara abaRa da uCina zafxulisa sadgurad vidreme mTani artanisani da sazamTrod rasisa piri da naxWevani. esreT iyofoda TeguTar. SeSurda yaenoba abaRasi da miu|mcno Zmasa Tssa, yaensa baraxas, jeons iqiT myofsa, viTarmed: `rad mivscemT yaenobasa da queyanasa didsa abaRas. aw warmoemarTe mandiT Sen da aqaT me, da orTave SevmusroT abaRa da Cuen davipyraT queyana misi~. xolo moiveraga esreT: Tavi SeSisa isrisa aRmoTxara da ZualiTa pilosaTa Seawebna samni isarni, da maT Sina | STadva wigni, amad, romel yovelgan gzisa mcvelni ganCenil iyvnes TaTarTagan ZueliTgan da ganikiTxian mgzavri da mociquli. da viTar mivida TeguTaris mociquli Zmasa missa baraxa | yaens winaSe, sTnda sityua da ganzraxva TeguTarisi, da miumcno manca egreT, raTa paemansa Sekrben erTad da daamuan abaRa yaeni da daipyran elmwifoba. da mouwera ganCinebuli dro paemanisa, romel mas Jamsa uku-dges TeguTar, romelsa Jamsa gamovides jeonsa baraxa spiTa misiTa. xolo gangebaman zenaman ganaqarva ganzraxva maTi da daicva abaRa umankoebisaTs da siwrfoebisa da simarTlisaTs. da SescTa mwignobari misi da oriTa mTovariTa uwin dawera gandgoma TeguTarisa, rameTu Tueni maTni mTovariTa aRracxil arian. da STadva manca Tavsa Sina | isrisasa wigni ese, da warmovida mociquli da | moiwia nigalis velsa TeguTars wina, da moscna isarni, da ganaRo Tavi isrisa da pova dawerili Zmisa misisa baraxasi. da Jamica igi paemanisa moaxlebuli pova werilsa mas Sina. da myis aRekazma bargiTa da deda-wuliTa, kaci mbrZoli viTar bevri erTi da xuTasi, rameTu sxua igi laSqari ver eswra siswrafisagan, nuukue gancxadnes | saqme misi, da boroti eyos abaRas mier. aiyara da momarTa mTaTa RadosaTa, karCxalTa da karisaTa, romel ars Soris SavSeTisa da | aWarisa, da dadga Tavsa SavSeTisasa fiWuTas. da ezraxa sargis jayelsa, raTa misces gza, ukeTu undes
1 yani MQ, yaini T. 2 wil domoda b, wadomoda MQm, waxdomoda T. Tqmula Mm. 3 aSaRa Mm. 4 artanisani] araratisani MQTmR. 5 TaguTar MQTm. 7 yanoba MQ, yenoba m, yanoba T. aSaRasi Mm. yansa MQ, yensa m, yainsa T. 6 jions MQm. yanobasa MQT. aSaRas Mm. 7 mandeT Mm. aqeT Mm. aSaRa Mm. 9 Seawebina Mm, Seawebda T. 12 mivides MQm. barRa MQ, baraRa m. yans MQ, yains T. 14 aSaRa Mm. yani MQ, yeni m, yaini T. daipyras Mm. 15 uku adges MQTm. TeguTars Mm, TegTur Q. joeonisa Mm. aSaRa Mm. 17 umankoebisaTviis M. 18 uwin gorg.] MQTmR. Tveni MQ. 19 aRracxul T. warvida m. 20 nigalisvelsa gorg., nigisvelsa Mm, nibisvelsa Q. T. 21 baraRasi Mm. igi Mm. moaxlebuliyo MQm. 23 bevri erTi da xuTasi] bevri aTasi Q. siswrafiisagan M. 24 misi] ese m. aSaRas Mm. 25 karcxalTa MQTR. karCxalTa m. aWarisa Q, aWaras MTm. 26 fiWuTas T, fiWvTa MQm.

Q197v

M431v

R427v

10

T306r

15

m304v M432r

20

Q198r R428r

25

600

JamTaaRmwereli warslva afxazeTisa mefesa daviTs winaSe, raTa igi iyos Suamdgomel mefisa da TeguTarisa, da ukeTu ganumarjudes, didad ganadid|os sargis. da viTar amas zraxvasa Sina iyvnes, sTnda sargiss sityua TeguTarisi. mouwoda abaRa spaTa misTa da didsa SanSes Svilsa ivanes mandaturTuxucessa, warmoavlina devnad TeguTarisa. da aCina medarTmTavrad sirmon, noinis Svili CormaRonisa, kaci wyobaTa Sina saxelovani da SemmarTebeli, da mravalni noinni sxuani. da moiwivnes mTaTa artanisaTa da daibanakes mun. xolo iqmna eseca sakrveli yovelTa naSobTa dedaTa umetesisa, romelman RmrTisa sityuasa, qalwulisagan Sobilsa qristesa, RmerTsa Cuensa, TsiTa eliTa naTel-sca, da ma mamisa zeciT esma, da suli wmida saxiTa tredisaTa ixila da samebisa | wmidisa erTi arseba cxad-yo da guaswava ioane naTlismcemelman. amisi udabno Sen ars da ara ucnaur mTaTa Sina RadosaTa, opiza, upirvelesi aTormetTa udabnoTa. amas Sina ars upiratesi yovelTa winaswarmetyuelTa da mowameTa yovelTa uaRresisa naTlismcemelisa ioanes ori igi, romeli ara dadumdeboda qebad RmrTisa mosrulisa, da mamxilebeli herodes usjuloebisa. da esreT patiosniTa | sau|njiTa ganSuenebuli da saRmrToTa krebuliTa aRsavse igi sayofi naTlismcemelisa, da WeSmariti TT Tavadisa sayofi, viTar sityua cxad-yofs. esma ra TeguTars sidide udabnosa opizisa da Semkoba misi patiosniTa xatiTa da kandelTa mier aRsavseoba, ineba warmoReba misi, da warmoav|lina viTar aTasi medari, raTa moaoron. xolo warvides mTisa gzasa, romeli mivals karCxalTa kerZo. garna ara daiduma msjavrman zenaman, rameTu egodenni wmidani mamani, romel mas Jamsa brwyinvides opizas, saswaulTa niSTa mier gabrwyinvebulni da mindobil|ni winamorbedisa ioanesni, warmarTTa mier mowyuedilni, da ori igi, daudumebeli RmrTisa qadagi, ara upatio yo RmerTman. amisTs daicva sayofi Tsi da mouvlina nisli da sibnele, da verRara vidodes feriTa saZageliTa, rameTu miaxlebul iyvnes udabnosa, da dadges mTisa mis Zirsa, romelsa | ewodebis Zegli, romelsa zeda Sen ars eklesia wmidisa giorgisi, romel ars Soris opizas da miZnaZors. maSin moxedna wyalobiT samkdrebelsa Tssa ioane naTlismcemelman, msgavsad yovlad ubiwosa vlaqernisa RmrTismSobelisa, da moavlina qari sastiki mTisa Radosa da
1 Sua mdgomeli M. da ukeTu ... TeguTarisi Q. gandidos M. 4 abaRa kikn., MQTmR. didTa Mm. 5 medarT Tavad MQm. 6 CormaRonis MQT. 7 mun Mm. 9 sityua MQm. Sobilisa m. 10 zeciTa Mm. 12 Sen] Seni Mm. 14 naTlismcemaelman Mm. 15 herodesi Mm. 16 samyofi TR. 17 samyofi TR. 18 TeguTars] _ HQTmR. 19 warmovlena Mm. 20 kirCxialTa m, akirCxialTa M. 23 winamorbedi m. ionesni M. daudumebelisa Mm. 25 maxlobel Mm. 27 giorgisa Mm. Soris yauxC., MQTmR. miZna jvars Mm, miZnaZoras TR. 29 ehaernisa MQm.

T306v

10

M432v

m305r R428v

15

T307r

20

Q198v

25

M433r

601

JamTaaRmwereli xorSaki da setyua da wma mZafri, da aRdges Relvani, viTarca Sua zRuasa da warmoeca wyali mZafri, da iqmna mdinare didi, romeli gasworda vidre wu|eradmde Zeglisa, romeli awca ixilvebis didi igi naRuarevi, romeli STavals marTl zeda wyalsa SavSursa. moeteva wyali da warixuna TaTarni sruliad, kaci da cxeni, ara daSTa Tnier kide erTisa kacisa, da warvida Txrobad TeguTarisa, viTarca iobis zeda RaRadisi, | viTarmed: `saxli RmrTisa ars adgili igi, sayofi monaTa RmrTisaTa, erideniT mun mislvad~. idga maRalsa arsianis Tavsa | da movides da rques, viTarmed: `movida laSqari didi abaRasi da dadges mTasa artanisasa, da xvale moslvad arian aqa~. esma TeguTars da, ra gaTenda, aRyara bargi da deda-wuli Tsi da uku-ayena mTasa magarsa karisaTa, romelsa erTkerZo Sevals gza, da TT laSqriTa da meomriTa gardmoiara arsiani. aqaT sirmon Camovlo mTa yuelisa. da movides ornive Tavsa yuelisasa, sirmon wina daudga, romeli iyo brZolaTa Sina saxelovani, egreTve mebrZolni TeguTarisni: segzi, jolaq, abiSxa, Tolaqdemur, romelTa didad | Zlieri omi gardaiades, da moswyda orgniTve uricx. da gangrZelda omi, iZlia TeguTar da ivltoda deda-wu|lisa kerZo, mTasa Radosasa jnalisTavsa, da miudga ukana sirmon, xolo TeguTar daudga simagresa mTisa mindobili. da kualad | iqmna omi Zlieri or dRe. da viTar misWirda TeguTars, ivltoda ucnaurad, romelime aWariT da romelime nigaliseviT, romeli yovlad uval iyo kacTagan. da ara dasajerebel ars kacTagan, ukeTu visme exilnes mTani igi, romel warvles, rameTu yovlad SeuZlebel ars slva kacisa, ara Tu cxenisa, pirvel simyafriTa da merme tyisa siSiriTa da SqerTa da ekalTa, romelsa burwumel ewodebis, ganrTxmuli brZamliTa, romeli nadirTaganca uval iyo adgili, romeli | STavles. da iqmna eseca, romel ganvles tyesa erTsa, queSeT kldiansa da zedaT mcirisa miwisa mqonebelsa, da zeda moSenebul iyo tye. gaRmarT ganmavalTa warusqda mTa igi, viTarca zuavi Tovlisa, kacsa viTar aTassa, | deda-wulisa mqonebelsa, da STavida evsa aWarisasa, da daipyra cxeni da kaci da yovlad uCino yo, da esreT sawyalobelad moisrvodes. da jereTca adgilsa mas sTxrian maWarelni da hpoeben samkaulTa dedaTasa oqrosa da vecxlisasa.
1 xorSkeli MQm. da1 kikn. zRvisa T. 3 zeda] + zeda Mm. 4 warixuna] wartyuena Mm. 6 samyofi T. 7 erideni m. da1 T. 8 aSaRasi Mm. 9 aRyara] aiyara Mm. 11 aqeT MTm. 12 brZolani MQ, brZoladni m. 13 jol qi Q. abiSxanoxi MQm, abibxanoxi TR. Telqa demur M. 14-15 gangrZelda] + orgniTve T. 15 kerZo] mier Mm. 16 TeguTar MQm. 18 ucnaurTa MQ, ucnarTa m. da MQm. nigalisevTa Q. 19 dajerebul MQm. vinme ixilnes MQm. 20 rameTu MQm. yovlad] Semdgomad MQm. SeuZlebel] SesaZrwunebel MQm. 21 da MQm. bJrwumeli T, burwumal Q, burwumil Mm. 22 brwamliTa T, brZRuamliTa MQm. 23 romel MQm. qveSe Mm. 24 zedaT m. 25 dedakacisa wulisa Mm. 28 dedasaTa M.

R429r

m305v T307v

10

M433v Q199r

15

R429v

20

T308r

m306r

25

602

JamTaaRmwereli Caiares aWara da nigalisevi, da merme Seiares guria da mivides quTaTiss, mefesa daviTs winaSe. xolo igi sixaruliT moegeba da seri didi ganumzada: xuTasi zroxa moxarSuli daudva, Tnier Rorisa da cxurisa kide, | da laSqrisa | gamosazrdelad masve dResa cxeni equsasi, zroxa aTas xuTasi, cxovari ori aTasi, Rori ori aTasi. ese mas dResa moiRo TeguTars winaSe, da man ganuyo laSqarTa, romlisaTs didad gankrdes TeguTar da spani misni, xolo Rnis amari ara iyo, moiRes urmiTa da WuriTa da aRmoasxmides. 31. esreT kualad istumrna mefeman daviT, romeli iyo uxvi da mdabali da mecnieri yovlisa saqmisa da saxelisa momxueWeli. ese, viTarca mona, daudga winaSe sasamsaxurod TeguTars. egreTve dedofalman, asulman maRlisa elmwifisaman, pa |lialoRos kostantinepolis mefis asulman, amanca egreTve pativ-sca colsa TeguT|arissa, da gauSinaurdes urTierTas da miendvnes da zedasazeda mividis daviT mefe TeguTars wina da ganuCinis yovelive wesi da rigi misi, da esreT iyofoda winaSe missa. da viTar Seiqca sirmon gamarjuebuli yaens abaRas winaSe, movida kaci gzaTa mcvelTa xuarasniT, viTar: `SeiZra ulusi didi Turanisa, da yaeni didi baraxa gamovida jeonsa umravliTa laSqriTa~, rameTu baraxa paemansa gamosrul iyo, da TeguTaris gardaxuewa auwyes. viTarca esma abaRas, gankrda, mouwoda ymaTa misTa da yovelTa qarTvelTa. rameTu mefe daviT Svilis sikudiliTa | dauZlurda, egreTve warvida yovliTa ZaliTa misiTa | xuarasniT kerZo, da mivides hers da mier mindorsa amosisasa, daeaxlnes urTierTas. waravlinnes mefe da spani misni winaT, raTa daicven laSqarni misni dasxmisagan baraxasa da ulu|si da spa misi ganicados. da sxuanica noinni wargzavna winawarslvad, viTar oTxsa gina xuTsa milionsa. amcno, ra ixilon spa baraxasi, romeli maTve Semoeyena, gareukun-iqces. amaT wina Sors mdgomTa yaraulad uwodian eniTa maTiTa. da warvida mefe da yaraulni TaTarTani abaRasni, da viTar vles ori dRe, dadges adgilsa erTsa mimwuxri da ciskari ra moeaxla, ixiles mtueri didi amosis mindorsa amaRlebuli viTar Rrubeli. cnes, viTarmed baraxasi da spisa misisa ars.
3 da 2 m. 4 cxovari] + ori T. 5 Rori] + ori T. 6 gankrden T. Rvinisa Q. hamari T. 7 da m. amoisxmides Mm, amoasxmides Q. 10 winaSe Mm. samsaxurod T. 11 mefiis M. egreT Tm. 12 colsa TeguTarissa Mm. 13 yovelive wesi da rigi misi Dc] MQTmR. 14 winaSe missa Dc] MQTmR. 15 yans MQ, yens m, yains T. aSaRas Mm. 16 yani MQ, yeni m, yaini T. 17 umaraviTa TR. hamansa T. pemans m. da m. 18 aSaRis Mm. yrmaTa M, yTa Q. 19 dauZlurda] dauZnelda MQm. 20 misiTa] + warvides QT. 21 urTierTars T. winaTa m. 22 baraxasa Q. 23 win warsvlad m. 24 amcnon MQ. Semoeyvana m. Semoeyena] + da MQTmR.M26 TaTarni Q. aSaRasni Mm. da T. 27 adgilsa erTsa mimwuxri Dc] MQTmR. ra] MQTmR. amois MQm. 28 viTarmed] viTar MQm.

M434r R430r

10

Q199v T308v

15

m306v R430v

20

M434v

25

603

JamTaaRmwereli aekazmnes mefe da siqdur, da eneba | siqdurs gareukunqcevad brZanebisaebr abaRasa, da rqua mefesa: `Cuen yaraulni varT, da laSqarTagan mciredni, da, aha, gangcdian laSqarni, da warvideT yaens winaSe da vacnoboT moslva misi~. xolo mefeman rqua: `ara ars wesi Cuen qarTvelTa ukue, ra vixiloT mteri, Cuen kerZo momavali, Seubmelad zurgi SemovaqcioT, daRaTu iyos sikudili~. viTarca esma TaTarTa, gankrdes da gan|wyres, da zeda-moudes mefesa da etyodes: `ara ici, rasa iqm! ara gaqus brZaneba abaR|asi, umisod Sebma didisa yaenisa. Tquen, qarTvelni, ucnoboni xarT da ara iciT saqme~. da mravalsa evedrebodes mefesa da yovelTa spaTa misTa, da borots yofasaca | aqadebdes abaRas mier, garna ver arwmunes ukunqceva. maSin waravlines mswrafl kaci yaens winaSe da acnobes: `aha, movida baraxa didiTa laSqriTa da Cuen vxedavT mtuersa didsa, amosisa mindorsa sruliad mtueriTa dabnelebulsa, da Cuen brZanebisaebr Tquenisa gunebavs gareSeqceva da winaSe Sensa | moslva, garna qarTvelni ucnoboqmnilni ara movlen Cuen Tana, amas ityan, viTarmed: `ara guaqus Cueuleba, raTamca mteri TualiTa vnaxoT da gare-SeviqceT~. aw ara Tu Sen, yaeni, moxval da Sen ganageb, Cuen gangwiravs Tavni Cuenni sikudilad, da iswrafe Sewevnad Cuenda~. viTar moiwia mociquli da esma moslva | baraxasi da yaraulTagan ara morideba, gankrda da mswrafl amedrda spiTa misiTa, da wariswrafa da mieswra razmwyobilTa da moiyvana mefe da rqua: `vici simne Tqueni brZolaTa Sina. Tquen, qarTvelni, urCni xarT da Smagni. ukeTumca noins romelsamca eqmna, mo-mca-vkal. amisTs ara braleul-|gyo, rameTu umecarni xarT wesisa Cuenisani. aw dadeg winaT laSqriTa SeniTa~. xolo mefe gardada cxenisagan, Tayuani-sca da rqua: `dido yaeno, ara ars Cueuleba qarTvelisa, raTa mteri ixilos da zurgi Semoaqcios. aw bednierman Tualman yaenisman gxilos, romel davdvaT Tavi Cueni sikudilad~. da warvida | mefe da daewesa wina kerZo. xolo didi igi da mne abaTa noini, romeli iyo medarTmTavari, romel ars amirspasalari, marcxenasa marsa. sirmonca, didi igi buRaca marcxeniTve; siqdur, toRan-buRa, jinilis, arRun-aRa da
1 brZanebisaebr kikn., SiSisaebr MQTmR. aSaRasa Mm. 2 aha MQ. 3 yans MQ, yens m, yains T. misi] maTi T. mefeman] + daviT m. 6 mefesa] + daviTs m. 7 aSaRasi Mm. yanisi MQ, yenisi m, yainisa T. ucnobni m. 8 mravalsa T, mraval MQm. 9 borotisi M. aSaRas Mm. ver] vera m. yans MQ, yains T. eha Mm. 11 didisa Mm. amoisa MQm. midorsa Mm. 13 ucnobo qmnulni T. 15 yani MQ, yaini T. 20 romelsamca] rasamca Mm. 21 dadeq Mm. 22 Tayuaniscaa Mm. yano MQ, yeno m, yaino T. 23 awe MTm. 24 yanasman MQ, yenisman m, yainisman T. 25 abaoa noini] abaRa noini Q, abiRanoni M, aSaRa noini m. abaTan noini T. 27 SuRaca M, Sulaca m. buRaca] + aSaRaca Mm, abaRaca Q. siqrdun MQm, siqadur T. toRn bulRajni MQ, tonRn bulRajani m, tonRa buRa jinilis T. arRun-aRa] arRun aRas TR, arRun MQm.

T309r

Q200r R431r

M435r

10

m307r

15

T309v

20

R431v

M435v

25

604

JamTaaRmwereli ias-buRa marjueniT, da sxuani noinebi gaayenes marjueniT da marcxeniT, egreTve | razmwyobili baraxa moiwia. 32. maSin gamoCnda kaci erTi, saxeliT alinay, asisa kacisa Tavadi da ara saCinosa guarisa, aramed taniTa didi da axovani, Zlieri ZaliTa da uSiSi mned, da aRmatebuli siturfiTa, haerovani da Suenieri. aman iTxova abaTa noinisagan, raTa farmani misces winambrZolobisa, odesca sTndes. da misca saTxoveli ese abaTa noinman. da | amas Sina moeaxlnes ornive spani urTierTas, da iqmna omi didi da saSineli. aman zemosenebulman | alinay wina-Seutiva razmsa maTsa da ganapo da ganvida razmsa | maTsa yovliTa moysiTa misiTa, Sekrba da iwyo Tqumad ala alasa, da moiqca da kualad ganxeTqa razmi maTi da gamovida aqaT. da meored kualad mimarTa, dafriwa razmi da ganvida iqiT da iwyo Tqumad ala alasa. xolo qarTvelTa Zlierad iwyes omi, rameTu TT xedvida yaeni, romel winamdgomTasa mefeman da spaTa misTa uwin Seutives da sivltolad midriknes. eg|reTve abaTa noinman Zlierad iRuawa esoden, romel oxWansa Sina omisasa sruliad SeWurvili kaci aRiRo unagirisagan da taxtsa Tssa Semoidva, da aqunda srulsa omsa Sina elTa, viTarca arwivsa kakabi. egreTve sirmon iRuawa Zlierad, da yovelni maTkerZoni sivltolad midrikes. xolo baraxa yaeni SeemTxa marjueniT abaRasTa: siqdurs, toRan-buRas, jinilis da arRun-aRas. eseni mswrafl sivltolad midrikna baraxa. vidre meore dRe amaT sdevnida, xolo abaRa or dRe maT sdevna da verc cnes razmisa sigrZisagan, Tu ra SeemTxa. xolo viTar cna baraxa gaqceva da amowyueta spaTa misTa, dabrunda, egreTve abaRaca, da SeimTxvnes kualad urTierTas, da ganewyunes. viTar ixila abaTa noinman baraxa, aRiRo Subi da martoman mimarTa razmsa maTsa, rameTu iyo ese abaTa noini kaci tkbili da saxieri da axovani beWiTa da mkerdiTa, msgavsi lomisa, uSiSi, Zlieri, SemmarTebeli | da haerovani, da siturfeaRmatebuli. da viTar miaxlda | spa mi|si, sdevnes da moswydnes suli uricx da tyue yves, da esreT ganmarjuebulni movides urdoTa maTTa Sina.
1 ias SuRa Mm. 2 moiwia Dc] MQTmR. 3 saxeliT m. asisisa Mm. 4 Zlieli M. 5 aSaRa Mm, abaRa Q. 6 farmana MQm. da odesca MQm. aSaRa Mm, abaRa Q, abaTan T. 8 alinaya Mm. win Seuteva m, wina Seuteva M. razmsa maTsa T. 9 Tqumad Mm. 10 meored] mesamed MQm. 11 alasa] + vidre MQTmR. 12 iwyes omi] ibrZoles T. yani MQ, yaini T. 13 Seuteves Mm. midrkes Mm. aSaRa Mm, abaRa Q. 15 Tavisasa M, Tavissa m. 17 midrkes MTm. yani MQ. yeni m, yaini T. aSaRasTa Mm. tonRa SuRas Mm, tonRa buRas QT. 18 modrikna MQm. aSaRa Mm. 19 sdevnida T. 20 ~ Tu ra SeemTxva razmisa sigrZisagan Mm. xolo] da MQm. gaqcevna MQ. 21 dabrunda] + xolo T. aSaRa Mm, abaRa Q. 22 aSaRa noan Mm, abaRa noin Q, abaTa noinma T. 22-23 rameTu iyo ... da siturfeaRmatebuli] TR. 23 aSaRa Mm, abaRa Q. gonieri da saxieri m (`saxieri~ Camat.) 24 haerovani M. 25 da viTar] + da viTar m. miaxda Mm. misi] + da Mm. moswydes Mm. da3 m. Sina Mm.

Q200v

T310r m307v R432r

10

M436r

15

20

Q201r R432v T310v

25

605

JamTaaRmwereli xolo viTar iyo yaeni abaRa xuarasans brZolad baraxa yaenisa, | maSin zemosenebulman TeguTar warmoavlina samni medarTmTavarni misni deda-wuliTa da bargiTa | maTiTa, saxeliT segzi-badur da abiSxa da Tolaq-demur, da meoTxe jolaq. warmovides da movides da dadges mTasa zeda, romeli aRmovals Stod kavkasisa, romel ars lixi. da viTar warvles dasavliT kerZo, romelsa uwoden Radod. da amaTsa Sesayarsa demoTisasa dadges TaTarni adgilsa, romelsa ewodebis lomisTavi, da mier arbevdes javaxeTsa vidre faravnamde. maSin mun mdgomTa TaTarTa Camovles ekerisevi da ganvles awyurs zeda foni mtkurisa da ganvides javaxeTs. daxuda jogi kaxa Torelisa, romelsa aqunda pativad meWurWleTuxucesoba, da yurumCis visme jogi, aTasisa medrisa Tavadisa, ara alinayisa Svilisa yurumCisa, aramed sxsa visme. da warmoiRes da momarTes sadgursa maTsa lomisTavsa. esma yurumCi-badursa da mouwoda kaxas Torelsa da devna uyves. xolo TeguTarianni gansrul iyvnes mtkuarsa, sada moerTs wyali gurklisa, da eseni mivides pirsa mtkuris|asa. rameTu iyo simravle friadi TaTarTa da | qarTvelTa spisa, maTi rameTu mciredni iyvnes, iZies Rone. Tolaq-demur ganvlo mtkuari ocdaaTiTa kaciTa ugrZnulad, da sxuani daudges pirsa mtkurisasa. Tolaq-demur aRvlo evi da aRvida qedsa, da aRaba alami rame saxed droSisa, da moeteva miTa maRliTa. da viTar ixila yurumCi-badur winaT da ukanakerZo | laSqari, hgona simravle spisa mis da SeSinebul iqmna da ivltoda mswrafl SeSfoTebuli, sada-igi simravle moikla kacTa keTilTa, da orTa koxtelTa miiRes aRsasruli. da samZivari cxenmokluli curviT | ivltoda da awyuers Sevida. medarTmTavari TaTarTa yurumCi-badur moikla, da uwesod dabneulni, gzisa meotisa ver|dampyrobelni Seivltodes mTad rugeTisa, aRmarTsa Znelsavalsa, romelsa hqan krikewmida. dabrundes da gamarjvebulni mivides yaenis Zmisa, TeguTaris, Tana. da alaRebuli TeguTar gardamovida qarTls da moaorebda yovelsa qarTlsa. maSin evedra yaeni abaRa mefesa daviTs, rusudanis Zesa, raTa arRara Seewios da arca SeuSvas TeguTar, da niWTa didTa aRuTmida. rameTu iWvisa mqonebeli Ralatisa,
1 yani MQ, yeni m, yaini T. aSaRa Mm. yanisagan MQ, yenisagan m, yainisgan T. 3 saxliT Mm. biSaxa M, biSaRa m, abibaxa T, abiSaxa Q. da meoTxe] damoTxe M. jolaqa MQT, eolaqa m. 4 aRmovals Q, aRmoivlis Mm, aRmovlis T. 5 romelsa uwoden QT, romel ars Mm. 7 farvanamde MQ, fanavaramde T. mun Dc] MQTmR. 10 medrisa Tavadisa Dc, ~ Tavadisa medrisa MQTmR. aliyanisa Mm, aliynisa Q. aramed sxsa visme Dc] MQTmR. 11 kaxs T. 13 friadi T. 14 TaTarTa T. TaTrisa MQm. maTi T. Telaq Mm. 15 ugrZnaulod M, ugrZneulod m. mtkurisaTa M. 16 avlo Mm. saxed] sxva Mm, sxua QT. 17 yurumSi Mm. laSqari Mm. 18 spisa mis Dc] MQTmR. 19 simravle T. 20 samZimari TR. 21 moikla gorg.] mokla MQTm. dabneuli M. 22 kriake wminda Mm. 23 yanis MQ, yenis m, yainis T. 25 yani MQ, yeni m, yaini T. aSaRa Mm. mefesa m. 26 TeguTar da MQm. niWsa Q. Ralatsa MQTm.

m308r M436v

10

R433r T311r

15

M437r

Q201v m308v

20

25

606

JamTaaRmwereli TeguTaris ymaTagan gancxadebulad mcnobeli, Tnier TeguTaris kiTx|visa erCda abaRas daviT mefe, da Sekra gzani, romel arRara Seislveboda cxeniTa. xolo TeguTar ara uwyoda. da viTarca cna ab|aRa, rameTu arRara Seewevis mefe daviT, garna weril ars, viTar afrosinelTa Sina sityua, itys vinme, ibrZolebodes ra antipatros da yrma kasandros, moakudina, cna abaRa yaenman da warmoavlina medarTmTavari misi sirmonbaduri da sxuani mTavarni noinni da spisa simravle. da movides TrialeTs, da mouwodes mefesa daviTs da spaTa misTa. rameTu mefe sneulobda mas Jamad, da warmoavlina yovelni mTavarni misni sirmons winaSe, da STavida sirmon qarTlad. da cna TeguTar moslva sirmonisi, wina-ganawyo s|pa misi, da iqmna brZola Zlieri da moswyda orgniTve uricx, da eswra Rame da gaiyarnes. ra gaTenda, ganemzadnes da ganewyvnes urTierTas pirispir. iqmna brZola Zlieri, da spa mefisa wina-mbrZolobda. da viTar aRerivnes urTierTas, ivltoda spa TeguTarisi, mimodaibnivnes, moisrnes da uCino iqmnes. darCa TeguTar da Ze misi mcire uRonoqmnulni, mivides sirmons Tana, da evedra, raTa yaeni abaRa ixilos man da Zeman misman. ismina sirmon, garna daapatimrna da aRiRo tyued deda-wuli misi da yoveli* sim|didre da bargi da saqoneli da jogi, da mivida abaRas winaSe, da miiyvana TeguTar da Ze misi. xolo abaRa ara avno, rameTu iyo kaci mowyale da Semndobeli, viTar zemore vTqT, da wargzavna qu|eyanasa erayisasa, da misca aTormeti kaci mas da Zesa missa, sazrdeli da Sesamoseli uxuad, qor-Savardeni da avaza, da ganuCina sar|Comi, romel ara akldes, da mcvelni daudginna, raTa arRara gauSvas mamulsa missa. da esreT gansuenebul iyofoda da aRsrulda. da yaenman abaRa mravalni niWni da ZRueni waravlina mefesa daviTs wina da qarTls mravalni sofelni da ateni miscna. 33. maSin warvida yaeni sibad da Tana-waritana daviT mefe. dayo Jami zamTrisa da, ra zafxuli moiwia, warmovides. da mgzavr momavalsa mefesa Seedva salmoba muclisa, da viTar mkurnalTa ver uZles kurnebad, maSin evedra xatsa mas martomyofisasa,
2 aSaRas Mm. daviT mefe T] MQm. Sekrna M. romel MQm. xolo MQm. 4 aSaRa Mm. Sewevis Mm. garna weril ... abaRa yaenman TR. 6 aSaRa Mm. yanman MQ. warmoavlines MQm. 7 simravl Mm. 8 mouwodes] mouvidodes MQm (Q aSiaze: mouwoda). 9 winaSe] Tana MTm. 10 wina ganewyo MQm. 12 ganemzadnes Mm. 13 aRerines Mm. urTierTas Mm. 13-14 mimodaibnivnes Mm. 14-15 uRonoqmnulni Dc, uRono iqmna MQTm. 15 mivada MQTm. yani MQ, yeni m, yaini T. aSaRa Mm. 17 bargi da Mm. aSaRas Mm. aSaRa Mm. 18 Semdobel M, Semdobeli m. 20 da] ra m. daudginna[ gauCina Mm. 23 yanma M, yainman T. aSaRa Mm. winaSe T. 25 yani M, yeni m, yaini T. sabas T. ~ mefe daviT T. dayo Jami T. da iyo jami M, da iyo dRe m. 27 da Mm. avedra M. mas T. * aq wydebaQQ xelnaweri.

R433v

T311v

M437v

10

15

m309r

R434r

20

T312r

25

607

JamTaaRmwereli da mivida mis winaSe, viTar Cueul iyo, rameTu pirvel amissa muclisa sneulebiTa Sepyrobil iyo da viTar mkudari, idva usityuod, da aRedgina xatsa orcSesxmulisa RmrTisasa. xolo aw | arRara pova lxineba amisTs, rameTu moaklo RmrTismsaxureba da iwyo rRuevad saydarTa da Slad. amisTs aRiRo RmerTman eli wyalobisa, da pirvel welTa mokuda Ze misi pirmSo, giorgi, sikeTeaRmatebuli, da aqa miicvala daviTca mwuxarebiTa ZisaTa. da esua sxuaca Ze keTilmosenebuli, mne da | qveli, saxeliT dimitri, romeli Semdgomad mefe iqmna. xolo aman daviT ra daasrula cxoreba, damarxes samarxosa mefeTasa mcxeTas. | xolo Tqmul ars eseca, viTarmed wamlisa mier aRsrulda, colisa misisa esuqanis mier micemiTa wamlisaTa, viTar sitysmoqmedi itys makedonelisa mis didisa midosiT Tavmtkivneulobad myofisa da iWsa wamlisasa midos da antipatros mier micemisa, egreTve daviTisda Tqmul ars esuqanis mier SurisaTs basili ujarmelisa, romeli moakudina mefeman uwesoebisaTs: Tana-eyo basili esuqans | da ara rida sawolsa patronisa mefisasa, da Coanica aRiada da mTavroba miitaca. amis ewesobisaTs moikla basili. vinaTgan moiwia mwuxareba unugeSiniscemo yovelTa mkdrTa saqarTvelosaTa, rameTu miicvala mefe daviT, igloves wesisaebr, da mravali niWi gasces eklesiaTa, saydarTa, glaxakTa sasen|eblad misa. garna mwuxare iyvnes mTavarni, rameTu mefe dimitri mcire iyo da ara Zal-edva mefoba. amisTs umravlesni warvides da msaxurebdes yaensa, rameTu verca daviT mefeman wuarTna erisTavni SiSisaTs yaenisa. maSin zemosenebulni RalRur da raWis erisTavi kaxaberi Seizraxnes urTierTas, raTa ganudgen mefesa daviTs, rusudanis Zes. da warvides yaens abaRas winaSe. da ezraxnes alinays badurs, romeli dgis mTaTa javaxeTisaTa da man acnoba yaensa. xolo man niWni didni aRuTquna. da warvida Ral|Rur da kaxaberis Ze, kaxaberi, romeli iyo TesliT boroti, viTar guauwyebs wigni mefeTa, baRuSisTa da naTesavTa misTa. rameTu moiwivnes yaens winaSe, Seiwynarna da mouwoda sirmon noinsa da rqua: `mefe daviT eseodenTa gandgomilebaTa iqms, rameTu missa ara kma iyofs, da yovelTa
1 mis] mas Mm. 2 usityuad Mm. 3 aw m. 6 daviTca M, da va m, mefe daviT T. Zisa TsisaTa T. 7 saxeliT dimitri Dc] MTmR. daviT Mm. ra] ara m. 9 esuqanis T, Mm. 10 viTar sitysmoqmedi ... esuqanis mier TR. makidovnelisa Mm. 11 myofiisa M. anTipatos M, antipos m. micemiT m. daviTisda] daviTis Mm. 12 Tqmula M. esuqnis Mm. basil M. 13 esuqnis Mm. sawuTosa Mm. patronisa TR. patiosnisa Mm. 14 da] Mm. miitacna m. 18 datri Mm. 19 yans M, yens m, yainsa T. swvrTna M, swvarTna TmR. 20 yanisa M, yenisa m, yainisa T. 21 aRalar T. 22 daviTs T, Mm. warvides T. yans M, yens m, yains T. aSaRas Mm. 23 alayans MTm. yans M, yens m, yains T. 24 aRuTqua Mm. RalRur] aRlar M, aRalar Tm. 26 misTasa T. yans M, yens m, yains T. winaSe mT. wina M.

M438r

R434v m309v

10

T312v

15

M432v

20

R435r

25

608

JamTaaRmwereli gandgomilTa CuenTa Tana-Seewevis, viTar TeguTars da aw RalRurs. xolo me niWni didni da pativni wina-uyven TeguTarisTs da | kualad RalRur Seiwynara. | aw mnebavs, raTa Suri vigoT mis zeda~. da esma kaxabersa, da wardga da Tqua: `ukeTu nebavs yaens Surisgebad daviT mefesa zeda, me misTs mosulvar, vicni gzani Sesavalni, da warvasxam laSqarTa, da vgoneb, romel mefe | elT-vigdo. da RalRurca icis gza da Zali queyanisa maTisa~. maSin ubrZana yaenman abaRa sirmon noins da alinays da TaiCos da abCis, raTa ilaSqron mefesa daviTs zeda. da Sekrbes simravle laSqrisa sami bevri, da gamovles TrialeTi da gardavles mTa lixisa da zeda-daesxnes quTaTiss abanosa Sina myofsa mefesa. da ZliT Seeswra cxensa, erTiTa kabiTa marto ivltoda. xolo TaTarTa moaores eklesiani, da mravali suli qristiane moikla | da tyue iqmna. da uvnebelad mivides yaens winaSe. xolo mefe, sakrvelebiT dacvuli RmrTisa mier, ganera. da ver eswra mefe omsa maTsa, rameTu mswrafl ukun-iqces TaTarni. welsa mesamesa kualad warmovides sirmon da alinay abaRas brZanebiTa Sepyrobad mefisa, rameTu daemstura kaxabersa da arRara hgonebda mislvasa TaTarTasa. daesxnes kualad. da mefeman mihridna, da moaores queyanani. da viTar cnes Seyra da zedamoslva mefisa, ivltodes TaTarni mswrafl masve dResa tyTa da alafiTa. amaT JamTa saduni mankaberdeli gandidebul iyo umetes yovelTa | mTavarTa mis JamisaTa, rameTu Seiyuara yaenman abaRa, da iwyo urvad saqmeTa saqarTvelosaTa, rameTu asuli patronisa misisa, avag aTabagisa, Sevedra sadunsa. da xuaSaqman ejibobaca misca. maSin Sekrbes Tavadni qarTvelni da did|ebulni | da wariyvanes mefisa Ze dimitri urdosa. da mivides SanSes Zisa ivanes Tana mandaturTuxucessa. da warhyva igica urdosa. da miiyvanes yaens winaSe urdos da dauurves mefoba. da viTar ixila yaenman dimitri, Seiwyala, rameTu iyo qmnulkeTili da Suenieri xilvad. da mosca yoveli samefo, | Tnier sargis jayelisa, da warmoatana Tana saduni, romelsa uboZa
1 Tana Seeweviis M. Ralxurs Mm, ialxurs T. 2 aRlur Mm, ialxur T. 3 vigoT] vigdoT Mm. zeda] Tana Mm. da2 T. 4 yansa M, yensa m, yainsa T. 5-6 aRlarca Mm, aRalarca T. 7 yanman M, yenma m, yainman T. aSaRa Mm. sirmonoins Mm. aliyas MT, aliyans m. TaiCs M. 8 ailaSqron T. 11 sulni m. 12 yans M, yens m, yains T. 13 ganera. da ver eswra] ganeswra Mm. rameTu Mm. 14 warmovida Mm. alinay] aliyad MT, aliyadr M. aSaRas Mm. 15 rameTu Mm. da emstvra Mm. 17 mswrafl] + mswrafl M. 18 gandidebul iyo Mm. 19 Seipyra MTm. yanman M, yenma m, yainma T. aSaRa M, aSaRam m. 20 sadunasa M. xvaSagman M, xuSagman T, xvaSagmac m. 21 ejbobaca M, ejubobac m. 22 da2 T. 23 datra M. SanSas MT. iones Mm. Tana] + da MTm. 24 urdosa] Tana m. yans M, yens m, yains T. dauurves TR, aaurves Mm. 25 yanman M, yenman m, yainman T. datri M. Seiwyala] + da Seiyuara T.

m310r T313r

M439r

10

R435v

15

T313v

20

M439v m310v

25

R436r

609

JamTaaRmwereli mefeman dimitri aTabagoba. da movida tfiliss da dasues taxtsa mamaTa maTTasa, da aRasrules wesi kurTxevisa kaTalikozman da episkopozTa da yovelTa mTavarTa saqarTvelosaTa hereTiT, kaxeTiT, somxiTiT, qarTliT da javaxeTiT da taoT, romelni Sekrebul iyvnes. da iyo madloba RmrTisa da sixaruli didi, gancema glaxakTa da obolTa zeda, raTa waremarTos mefoba dimitrisa da keTilad gangeba saqarTvelosa. V 34. maT JamTa iwyo yaenman abaRa brZolad megptelTa mTavarsa da sultansa misris|asa funduyadars, da waravlina spa Zlieri da maT Tana spa qarTvelTa. da aCina medarTmTavrad Todan vinme baduri, naTesaviT saldusi, mTavari gareTaTa, da wargzavnes gzasa saberZneTiT mimavalsa Samad. da miumcno sultansa saberZneTisasa farvanas, rameTu | uwinares amis Jamisa aRsrulebul iyo sultani didi salCuqiani yiasdin, da monasa missa, farvanas, mietaca sultnoba, da colica misi da asuli rusudanisa gurji-|xaTun mieyvana colad, da mas aqunda yoveli ponto, asia da kabadukia. amas miumcno yaenman, raTa Seewios spaTa misTa. da warvides spani abaRasni da mivides farvanas Tana da daibanakes evxaits, romel ars asurastani. da viTarca esma sultansa funduyadars mislva TaTarTa, mouda spiTa egptisTa da zeda-daesxa Jamsa ganTiadisasa. da iqmna Zlieri brZola, sada-igi mned brZola-uyves qarTvelTa, romel TaTarni gankrdes. maSin TaTari vinme, saxeliT morRul, mieteva marto razmsa arabTasa, da ganvlo Sigan da gamovlo. da | momavalsa cxensa missa ukana feri marjuena mohkueTa vinme quemdebareman kacman saolavsa qaCaCsa zeda. iqmna saqme sakrveli, ivltoda spa abaRasi da Todan moklul iqmna. warmovida ese uferoTa cxeniTa, sami dRe da sami Rame | vlo. egreT mokuda cxeni. viTar cna abaRa amowyueda laSqarTa da umetes qarTvelTa, daumZimda didad, da Seasmines sultani saberZneTisa farvana, viTarmed ganzraxviTa misiTa iqmna moslva
1 datri M. tfilissada T. misTasa T. 3 ereTiT MTmR. 5 obolTa] + da davrdomilTa T. datrisa M. 8 yanman M, yenman m, yainma T. aSaRa Mm. 10 Todan] Tonda MTmR. vinme + baduri kikn. salduxi T. saldusi] + badurTa MT , badurT m. gareTaT Mm, garTaT T. da m. 12 farmanas Mm, farmansa T. 13 yisdani Mm. faravans m, farmans T. da (asuli) T. 14 mieyvana Dc, miiyuana Mm, miyuana T. ponto asia] iTatroasa M, pontoa asia T. 15 yanman M, yenman m, yainman T. 16 aSaRasni Mm. farvans MT, farvansa m. evtaixas M, evtixis m. 17 funduyars Mm. 18 ~ brZola Zlieri m. 19 gankrda M. 20 vinme] + ara saxelovani T. morRul] moZRul Mm. Sigan da] + merme T. 21 gamovlo] + razmi T. 22 qaCaCsa] rqasa Mm. aSaRasi Mm. 23 Tana MTmR, Todan gorg., kikn. uferxosa Mm. 25 aSaRa Mm.
10 10 10

T314r

M440r

R436v

15 15 15

20 20 20

m311r

T314v

25 25 25

610

JamTaaRmwereli sultnisa funduyadarisa. amisTs Seipyres farvana, daRaTu ara eneba abaRas moklva misi, aramed noinTa moakudines farvana da aRiRes | yoveli simdidre misi. da aCines saberZneTsa noini didi da keTili, naTesavi pirvelTa yaenTa, on-xanisa guarisa, saxeliT erinji. amas elT-udves mTavroba saberZneTisa. da waruRes awyueri samcxes, romeli hqonda farvanas coleulTagan, da uboZes jayelsa sargiss da Zesa missa beqas. viTarca aRizarda mefe dimitri, daiwyo sauravTa saqmeTa keTilgangebad. rameTu iyo ese dimitri taniTa axovan, feriTa haerovan, Sesaxedavad turfa, TmiTa da wueriTa mwyazar, TualiTa greman, beWbrtyel da Sewyobil, samedroTa wesiTa sruli, cxenosani da mSldosani rCeuli, ux, mowyale glaxakTa da mdabali, romel ara smenil ars naTesavi mefeTa, gina sxuaTa kacTa. rameTu aqunda Cueuleba: aRiRis safase da aRdgis Rame da movlis qalaqi da moixilnis glaxakni da davrdomilni da obolni, da TsiTa eliTa miscemdis. da yovelTa uwyodis mowyal|eba mefisa, da glaxakni RamiT folocTa Sina vidodian, raTa SeemTxvnen mefesa. amas Tana moego marxuloba, RamiT locva da mulTyra friadi: aTasxuTasi muli moagdis mdablad miwasa zeda. esreT yovliTurT ganSuenebul iyo, garna esreT elTa sadunisaTa iyo, rameTu friad ganadida | saduni yaenman. daiurva mefis dimitrisagan Telavi da belaqani da mravalni queyanani. da saduni ke|Tilad ganagebda saqmeTa | saqarTvelosaTa, rameTu dReTa misTa ara iqmneboda TaTarTagan Zali da usamarTlo, arca didTa noinTagan, arca elCTagan. da esreT aRSenda saqarTvelo. mefeman daiwyo sibas warslvad, da aRaSenna queyanani moorebulni. amanve aRaSena palatsa Sina monasteri isanTa sayofelad metexTa RmrTismSobelisa, da Seamko gangebiTa didiTa da Seswirna sofelni da zuarni da ganuCina monazonTa sazrdeli da samoseli da ganago gangebiTa keTiliTa. da warvida urdosa, da mas Sina yofasa mefisasa sTxoves safase uricx mefesa ganzraxviTa sadunisiTa. rqua mefesa sadun: `ukeTu momce dmanisi, me mivsce safase yaensa~. ismina mefeman da
1 funduyarisa Mm. amisTis M. aSaRas Mm, yainsa abaRas T. 3 yanTa M, yainTa T. onaxnisa T, onxanis m. 4 erinjni T. 5 samcxes Mm. romel MTm. farmans MTm. sargiis m. 6 berqas MTm. 7 aRzarda Mm. datri M. keTilTa Mm. 8 datri M. 9 mwyazar] + da Suenier T. beW Mm. 10 ~ mdabali da glaxakTa T. glaxakTa] + qurivTa da davrdomilTa mowyale T. 12 aRdges Mm. moixilnis] ixilnis Mm. 13 da2 Mm. mcscemdes Mm. 14 folorcTa Tm. 14-15 amisTana M. 15 marxuroba M, marxveloba T. 15-16 muli ... zeda Mm. 16 ganSuenebul] ganSorebul MTm. 17 elTa] + Sina T. ganadidna m. yanman M, yainman T. iurva] ipyra Mm. 18 datrisagan M. Televi M. da mravalni m. 19 ~ Zali TaTarTagan Mm. 20 da m. saqarTvelo] + da moiWurna T. 23 monozonTa m. 24 da samoseli Mm. 25 sadunisaTa T. 26 sadunman MTmR. me mivsce] + me mvsce m. yansa M, yensa m, yainsa T.

M440v R437r

10

T315r

15

R437v M441r m311v

20

25

611

JamTaaRmwereli unebliad misca dmanisi da mimdgomi misi, da umetes gandidna saduni. xolo qmna keTilica saqme monasterTa da glaxakTa mimarT, romel dReTa cxorebisa misisaTa man misca yalani da mali aTormetTa udabnoTa garejisaTa da | ganaTavisuflna queyana garejisa. da msaxurebda mefesa dimitris. gandidna didad laSqriTa da simdidriTa oqrosa da vecxlisaTa, da jogisa da xuastagisa ara iyo ricx, rameTu iyo kaci ese mSuebeli, keTilad | gamgone da brZeni, rameTu yaeni abaRa ismenda sityuaTa misTa da didi sahib-divani; mamuli avag aTab|agisa amas aqunda, da asuli misi, xuaSaq, moeyvana colad sahib-divans. ese sahib-divani gandidebul iyo yaenis ulosgan da sadunica misgan gandidebul iyo. da yoveli sabrZanebeli yaenisa misTa elTa Sina iyo da brZanebasa missa morCilobdes. da iyidna sadun mravalni queyanani, da uboZes mefeTa kari. da dajda karsa da misi mimdgomi queyana moiveraga axalcixelTagan da asuli axalcixelisa colad moiyvana. da saqarTvelosa laSqarTa saqme da gangeba elT-udva yaenman da darbaiselni qarTvelni da somxiTarni da her-|kaxni mefes winaSe iyvnen. 35. amaT JamTa Sina gandidna samcxis spasalari da meWurWleTuxucesi sargis jayeli da Ze misi beqa, romelni mTavrobdes samcxes. xolo saqmeni sargisisni zemore aRgweria da Semdgomad vasenoT Ze misi beqa. iyo beqa taniTa axovan, feriTa haerovan, TmiTa da TualiTa greman da Suenier, beWiTa da mkerdiTa srul, ZaliTa Zlier, omsa Sina mned mbrZoli, cxenTa zeda mne da moisari nadirTa elovani, gonebiTa frTxil, maSenebeli queyanaTa, | eklesiaTa da monasterTa, da RmrTismosavTa kacTa pativismcemeli, mlocavi, romel | ara daakldis ciskris locvaTa, samxrad da mwuxrad, viTar tbikoni moscemdis wessa locvisasa. amisTs pativ-sca RmerTman da meuRleca Semsgavsebuli moaniWa: locvisa, marxvisa da glaxakTmowy|alebisa, monasterTa da xatTa pativismoyuare, obolTa da uRonoTa aRmzrdeli. maSin daipyra beqaman queyana tasiskariTgan karnuqalaqamdis: samcxe, aWara, SavSeTi, klarjeTi da umravlesi tao, vaSlovani, nigalisevi, artanuji, aTormetni
1 unebliad T, uvnebelad Mm. qmna T, iqmna Mm. 2 mimarT T, mier Mm. garesjisaTa T. 4 ganadidna m. 5 vecxlisa T. da jogisa T. jogisa Mm. 6 yani M, yaini T. aSaRa Mm. 7 sahib-divani] sibdevani Mm, sibdivani T. mamuli kikn.] MTmR. avag Mm. 8 xvarSaq M, xvaraSaq m, xvaSaq T. sahib-divans kikn.] MTmR. sibdevani Mm, T. yanis M, yenis m, yainisa T. 9 yanisa M, yainisa T. 10 sadun kikn.] MTmR. 11 moivarga Mm. yanman M, yainman T. ~ yaenman elT udva T. darbaiserni T. ~ da qarTvelni M. 14 er kaxni MTm. 15 maT m. 16 berqa Mm. samcxesa m. 17 zemor Mm, zemo T. Semdgomad] aw T. Ze misi beqa Mm. srul] + da T. 19 Zlier Mm. mne da Mm, mned T. moisar Mm. 21 mlocavi Mm. 22 locvasa m. tibikoni Tm. moscemda T. 23 meuRleca] mouRoca M, mouloca m. 24 monasterTa ... obolTa da Mm. 24 beqaman Mm. tasis kariidame M. 27 vaSTovani Mm. niglisevi m.

T315v

R438r M441v

10

m312r

15

T316r R438v

20

M442r

25

612

JamTaaRmwereli udabnoni, kola, karnifola da ornive artanni, da mravalni sofelni javaxeTs. da esreT dRiTi dRe gandidnebodes da msaxurebdes yaens abaRas da morCilobdes mefesa dimitris. xolo mefe dimitri waremateboda RmrTismsaxurebiTa da kacTmoyuarebiTa, da yaeni umetes umatebda pativsa missa. daRaTu jereT yrma iyo, aramed inebes da waravlines kaci pontod mefisa berZenTasa, komnianosisa, romeli iyo naTesavad didisa kostantinesa, da moiyvanes asuli komnianosis, mefisa trapizonelisa, didebiTa da saWurWliTa didiTa, da qmnes qorwili samefosa wesisaebr. da Semdgomad mciredisa Jamisa muclad-iRo dedofalman da Sva Ze, da uwodes saxelad daviT, romeli uka|nasknel mefe iqmna qarTls. | amaT JamTa kualad movida igive arRun, romelsa aRericxunes yovelni sabrZanebelni yovelTa yaenTani, raTa aR|Tualos queyana da cnas, viTar romeli queyana aorda, gina aRSenda. aRTuala axlad da cna, rameTu umravlesni moorebul iyo, umetes hereTi da kaxeTi, rameTu kambeCis vakeni moorebul iyo gamoslvasa mas TaTarTasa, odes gamovida yaeni didi berqa. maSin tfiliss yofasa arRun oiradisasa, ezraxa mefesa | da sTxova Tamar, romeli-igi mxolod esua da rqua, viTarmed: `keTilad mosenebulman mamaman Senman momca asuli misi, da Seni, sZlad Cemda da colad Svilisa Cemisa, garna igi ver eswra. aw viTxov, raTa ara uRirs-iCino vedreba Cemi da momce da Seni SvilisaTs Cemisa~. viTar esma mefesa, daumZimda da didsa Wmunvasa STavarda, da suliTa tkivneuliTa eZiebda Ronesa, da sZagda warmarTisa qorwinebad da misi qristesaRmsarebeli, garna ara iyo Rone, rameTu mamasa missa mieca. da misces colad Svilsa arRunissa da aRasrules wesi qorwilisa. da warvida arRun urdosa, xolo Svili misi dauteva mefisa Tana. maT JamTa kualad miudga dedofali da Sva yrma, da uwodes saxeli vaxtang. da kualad amaT JamTa damSdna queyana lixTimeri. da moiwyo mefeman daviT, romeli iyo | kaci pirvel keTili da gonieri, ux, mdabali da purad umjobes uwinaresTa mefeTa, da iyo mravalsa mSdobasa Sina.
1 karnifola] karni Mm. 1-2 da (esreT) T. 2 yans M, yens m, yains T. aSaRas Mm. 3 dimitris] datris M. dimitri] datri M. 4 yani M, yeni m, yaini T. 5 mefiisa M. komnanonisa M, komanonisa m. 6 konstantinesi m, kostantinesa T. moiyvanes] moiyua M, moiyuana m. asuli] + misi Mm. 6-7 komnianosis mefisa trapizonelisa Mm. 7 saWurWlebiTa Mm, saWurveliTa T. 8 Jamisa Mm. 10 movida Mm. 11 yanTani M, yenTani m, yainTani T. qveyanani m. viTar romeli] viTarZi T. 12 ~ aRSenda gina aorda T. aorda] aorebula m. aRTuala] aTvala Mm. da m. cna rameTu Mm. kambeCis kikn. ereTi Mm. 14 yani M, yeni m, yaini T. oiradisasa] ardisasa MTmR. 15 Tamar] + da misi T. 16 mosenebulman] + mefeman T. momca] mosca m. da] da Mm. 18 da] daa Mm. 19 Cavarda Mm. 20 da] rameTu T. da] daa Mm. 21 Svilisa m. 22 dauteva] dagdo m. mefisa Tana] winaSe mefisa T. 23 maT] mas m. uwodes saxeli] uwoda Mm. 25 keTil M. 26 uwinaresTa mefeTa T, uCinares mefeTasa Mm. mravalTa M. Sina Mm.

R439r m312v T316v

10

M442v

15

20

R439v

25

613

JamTaaRmwereli xolo raWis erisTavi kaxaberi iyo qarTls da aqunda queyana atenisa, da ara pativi epyra arca y|aenisa da arca dimitri mefisagan orgulobisaTs mefeTasa. amisTs Seiwrebuli evedra | mefesa, raTa Seiwyalos da uboZos mamuli misi. xolo tkbilman da mowyaleman mefeman Seiwyala da Seundo ficiTa mtkiciTa, | raTa ara abralos pirveli Secodeba da egos erTgulebasa zeda missa, da miuboZa mamuli misi yoveli. da kualad-ego mamulsa missa, raWas. xolo viTar dayo mciredi Jami, iwyo maTve mamur-papurTa kualTa slvad, da viTar Rori iswrafda mwreTa mimarT, da viTar iqedne geslisa daTxevad, guarisagan moaqunda orguloba. damviwyebelman ficTa saSinelTaman iwyo Ralatad mefeTa da waravlina kaci da wigni alinays Tana aTasisTavsa, romeli idgis mTaTa javaxeTisaTa da kolisaTa, raTa pirvelisaebr daesxas mefesa da advilad elT-ugdos mefe. garna uqm yo RmerTman zraxva misi, viTar aqitobelisa daviTis mimarT, da sacnaur iqmna wigni. amisTs miego misagebeli boroti, da sicrue misi Txemsa missa zeda dauda. Seipyra mefeman da pirvel Tuali daswua, da merme erTi eli | da erTi feri mohkueTa da orni Svilni misni miscna eqsoriobad, kostantinepols wargzavna, rameTu dedofali, coli misi, asuli iyo didisa palialoRos mefisa. xolo kaxaberi mcire cxovrebuli ganvida cxovrebisgan da mokuda. da moispo yoveli naTesavi misi, baRuaSTa kaxaberis ZeTa, ara daSTa da aRioca naTesavi misi da sasenebeli maTi. amasve Jamsa ineba yaenman amedreba queyanasa zeda gilanisasa, rameTu igi daSTomil iyo elTugdebelad | da ara mo|rCilebdes da arca xarajasa moscemdes. waravlina spa TaTarTa da qarTvelTa, da mefe ara wargzavna. da aCina spaTa uxucesad sirmon-baduri, da warvides, da Sevides gilansa. da Sekrbes gilanelni da wina-daudges simagreTa Sina. xolo queyana maTi ganmagrebuli iyo erTkerZo kldiTa da tyiTa, da gzani iwroni, da erTkerZo zRTa. amaT simagreTa Sina wina-ganewyvnes da iqmna brZola Zlieri. gilanelTa daasxes isarni, viTarca wma. gardada sirmon cxenisagan da dajda | da zurgi Seaqcia mbrZolTa misTa, da yovelni spani misni
2 yanisa M, yainisa T. datri M. 3 da m. 4 Seiwyala da m. ficiTa mtkiciTa Mm, ficTa mtkiceTa er T. 5 pirvel m. 7 mamur-papurTa Mm. ~ iswrafdes Rori Mm, iswrafda Rori T. mimarT] + da skoreTa mimarT T. 8 geslisa] gessa m. 9 da T. alinays] aliyas Mm, ialiyas T. 10 aTasisTavTa Mm. idgis Mm, dadgis T. mTaTa] Tavsa Mm. pirvelisaveebr Mm. 11 RmerTman] + sakrelebaTaman T. 14 Tualni daswuna T. fei M. 15 kostantinepolis Mm, kostantinepoled T. rameTu ... mefisa T. 16 paliaRosi Mm. cxovrebisgan Mm. 17 baRuSTa Mm. 17-18 baRuaSTa ... daSTa T. 19 amasve] amas T. yanman M, yainman T. 20 moCilebdes Mm. da arca] darca M. xarajasa] xarjsa M, xarksa m. 21 spa] spaTa Tana Mm. 23 simagresTa M, simagresa m. erTkerZo] ars kerZo Mm. 24 da erTkerZo] derT kerZo Mm. 25 gilanelTa] ginalenTa M, gilnelTa m. dasxes M. 26 cxenisag M. brZolTa M, brZolaTa m. misni Dc] MTm.

T317r m313r M443r

10

R440r

15

T317v M443v

20

25

m313v

614

JamTaaRmwereli daqueiTdes. da viTar Semcirdes isarni, axlta sirmon da mieteva viTarca vefxi da mis Tana qarTvelnica mietevnes mned da aotnes gilanelni, da orni TiTni marjuenisa elisani dasWrnes sirmons, da darCes spani TaTarTani da qarTvelTani uvnebelad. da viTar ixilnes simagreni queyanisani, romel ubrZolvel iyo da ara ego dapyrobda, warvides yaensa abaRas winaSe. | esreT damSdna queyana da yovliT kerZo iwyo mSdoba. moxedna RmerTman wyalobiT mosavTa misTa. da iyo uxueba purisa da Rnisa. da mefe dimitri ganagebda sam|efoTa saqmeTa. viTar moicales mcired WirTagan da ganisuenebdes, midrkes gzisagan saRmrTosa, iwyes gandgomad, rameTu mefeman moiyvanna samni colni, | egreTve sadunman moiyvana sami coli. da mTavarTa iwyes elis Sexebad saydarTa da monasterTa. da iwyes mitacebad sofelTa da agarakTa, umetes mesxTa saydarsa zeda didebulsa awyuerisasa. daRaTu amaT uwesoebaTa didad amxilebda nikoloz kaTalikozi da nikoloz mawyuereli, juanSeris Ze, da aravin yurad-iRebda sityuasa maTsa. da kualad sxuanica aRmoscendebodes borotni, rameTu iwyes urTierTas mZlavrebad da mixueWad, da aravin ipoveboda samarTlismyofeli, rameTu iyo mRdelmTavari da mRdeli laR, ampartavan, angar, borotismyofel, uweso. viTar ganvamravloT sityua, rameTu iyvnen yovliT kerZo borot. 36. maSin moiwia samarTali sasjeli codvaTa CuenTaTs, rameTu zemosenebuli igive arRun warmoemarTa samcxes xilvad sargis jayelisa, rameTu daberebul iyo, senTagan siberisaTa dasnil iyo yovliTa asoTa. | Semovlo somxiTi, tfilisi da qarTli medriTa oriTa bevriTa da didad avnebda queyanasa, daRaTu ara borotismyofeli, aramed sazrdelisa ZliT didad dasWirda | queyanasa. da ugrZnulad mivida samcxes da dadga awyuers. da | cna sargis moslva arRunisi, da movida mis winaSe igi da Ze misi beqa. gankrda orTave moslvasa, da sargis waritana urdos da beqa dauteva samcxes, rameTu iyo mexuTe kriake wmidaTa marxvaTa. da ra warmovid|es samcxiT, movides somxiTs. da moiwia vnebisa kriake da didsa oTxSabaTsa SeiZra mZafrad queyana samxilebelad usjuloebaTa CuenTaTs. da kualad xuTSabaTsa mcired SeiZra da aravin
1 dahqveiTden M, daqveiTden m. viTar] ver M, ver m. SeumcirdaT isari T. 2 mis Tana] viTarca Mm. 3 darCnes m. qarTvelTani] qarTvelni M. 5 yans M, yains T. aSaRas Mm. 7 damitri] datri M. 8 samefosa saqmesa m. 9 da midrkes Mm. 9-10 samRTosa Mm. 11 eli M. 12 agarakebTa Mm. 13 awyurisasa Mm. 14 mawyvereli m. junberis Ze Mm. 17 da _ T. ampartavani Mm. uwesiero Mm. 18 rameTu iyvnen Mm. 19 samarTlis m. 21 iyo] + da T. yovliTa asoTa Mm, yovliTa siberiTa da asoTa moRebiTa miwyudeul iyo T. 22 queyanaTa T. daaRa Tu M, daaRaTu m. 23 ZliT] ZaliT MTm. queyana MTmR. ugrZnaulad M, ugrZneulad Tm. 26 wminda m. 27 movides m, movida M, 28 moiwivnes T.

R440v

M444r

T318r

10

15

20

R441r

M444v m314r

25

T318v

615

JamTaaRmwereli gulisma-yo, raTamca wyalobad aReZra RmerTi Semndobeli. da viTar moiwia paraskevi vnebisa uflisa, kualadca SeiZra queyana, dayudda da arRara iqmna. da viTar moiwia SabaTi, da iqmna sam Jamad dRe da xvalisa dRe jer-iyo sixaruli aRdgomisaTs uflisa da yovelni moelodes sixarulsa, esoden risxviT moxedna RmerTman queyanasa simravlisaTs usamarTloebaTa CuenTasa, rameTu safuZveliTurT SeiZra queyana da SeZrwunda, romel daiqces saydarni da monasterni, ekle |siani da cixeni, saxlni, naSenebni moordes, mTani da borcuni daizules, kldeni saxed mtuerisa daigalnes. da miwa ganipo da Savi wyali, msgavsi kuprisa, aRmoiWra, xeni maRalni daecnian da iry |eodian Zrvasa queyanisasa, romlisaTs saydari awyuerisa daiqca, rameTu yovlad wmida awyuerisa RmrTismSobeli, litaniobiT Sesuenebuli, saSual saydrisa esuena. gumbadi CamoiWra da viTar qudi kacisa, esreT Tavsa daerqua, da darCa uvnebelad ZlierebiTave misiTa. ese risxva saSineli samcxesa oden moiwia, vidre Tsa erTisa JamTamde, garna sxuagan arasada evno. mcxeTis saydarica daiqca, samcxes uricx | suli moswyda, da yovlad saydari, eklesia da cixe arsad darCa dauqcevari, iqmna glova da tirili uzomo. xolo zemosenebuli igi arRun-aRa iyo yaens winaSe, da Seedva seni, romlisa mier mokuda. da viTar cna Svilman arRunisman, warmovida saxlad didad mefisa da coli misi dauteva tfiliss. xolo imia daman mefisaman, Tamar, sivltola mTiuleTs, rameTu sZagda viTar usjulo da warmarTi. maSin sadunman cna, viTar arRara nebavs dasa mefisasa qmari, Svili arRunisi, daevaWra, raTa mohyidos da mefisa, da evedra yaens abaRas. xolo igi erCda da mohyida. da mefeman misca da Tsi sadunsa. ese uweso qmna, rameTu | samni colni moiyvanna sadun Tsad. amisTs ganwyra kaTalikozi nikoloz, kaci moxucebuli da marTlm|kueTeli, | garna mZlavrebisagan sadunisa ver uZlo ganyenebad, aramed friad SeaCuenebda. maT JamTa Sina saqmisa rasaTsme ganudges TaTarTa sargis da Ze misi, beqa, rameTu sargis daberebul iyo seniTa feris tkivilisaTa. da buRa noinis mier, Tualad wodebulisa, Zma aruxa warmoigzavna moorebad samcxisa. da movida aruxaca spiTa oci aTasiTa. xolo beqaman mihridna mTaTa, romel arian Soris gurias da
1 aReaReZra Mm, aReZraT T. RmerTi] + mowyale da T. 3 dRe Mm. 5 simravlisaTs Mm. usamarTloebasa Mm. 5-6 saTuZveliTurT T, safarveliTurT Mm. 8 msgavsi T, mzgavsad M, msgavsad m. 9 maRalni Mm. daecnes Mm. 13 saSineli] zegardamo T. 15 dauqceveli m. 17 yans Mm, yains T. 18 saxlad] saxelad Mm. 19 daman mefisaman Tamar T] Mm. 21 qmari] + da Mm. da evaWra Mm. 22 davedra Mm. yans M, yens m, yains T. aSaRas Mm. da] daa Mm. 23 qna M. rameTu] romel T. 24 marTlmkueTeli T, marTlmadidebeli Mm. 25 saduniisa M. 28 aruxa T, arxun Mm. warmoigzavna yauxC., warmogzavna MTmR. arxunca Mm, aruxa T.

R441v

M445r

10

T319r

15

20

R442r M445v m314v

25

616

JamTaaRmwereli aWarasa. da mesxni Sevides cixeTa, quabTa da tyeTa. da movlo laSqarman samcxe | da verara avno. dayves oci dRe da warvides da darCa queyana mSdobiT. da viTar gardada weliwadi, ineba yaenman abaRa warslva egptes, anu daipyras da anu moxarke yos. mouwoda yovelTa spaTa misTa da mefesa dimitris da spaTa misTa warslvad da brZolad egptisa sultnisa, rameTu maSin funduyadar micvalebul iyo da sxua daeyena, romelsa ewoda nasir meliq. da mouwoda Zmasa Tssa umrwamessa da aCina medarTmTavrad, da elT-ugdo yoveli spa misi, da ubrZana brZola sultnisa. maSin mangu-|demur mouwoda mTavarsa samcxisasa, beqasa, raTa warhyves Tana, xolo | man rqua: `mterTa CemTa sityTa ganwyra CemTs Zma Seni, yaeni abaRa, da aruxa warmoavlina da moaora queyana Cemi. xolo me movriden aras SecodebisaTs. da aw meSinis yaenisagan, da Tu Sen ficiTa mimindob, ara mabralos da queyana Cemi da mamuli mSdobiT daicvas, moval winaSe Sensa laSqriTa~. viTarca esma mangu-demurs, ganixara, da oqrosa wylisa SesmiTa Sehfica da yoveli simtkice aRuTqua da mosca beWedi, romeli ecua TiTsa missa, rameTu ese iyo mtkice saficari. da auwyes mociqulTa yoveli beqasa. myis mouwoda yovelTa mesxTa da waremarTa mangu-demurs Tana, da mivida mis winaSe. ganixara friad da pativni da niWni didni uyvna, da uCuena yaeni abaRa, romelman friad pativ-|sca da Seiyuara sikeTisa misisaTs. da esreT warvides misreTs, da vles mravali dRe da miiwivnes erTsa qalaqsa, romelsa erqua darbuzaki. gamovides moqalaqeni kariT da iqmna omi, sada-igi beqaman da misTa myolTa mesxTa Zlierad iRuawes, ufros sxuaTa. TaTarTa da qarTvelTa Sigan qalaqsa SesTxines, da mesxni upirates mietevnes. da dascxra Ruawli | brZolisa, maSin pa|tivi didi uyo beqasa SesamoselTa da cxenTa sak|rvelTa miniWebiTa, egreTve didebulTa da aznaurTa beqasaTa. aiyarnes mier da warvides egptis kerZo da mivides qalaqTa, romelTa ewodebis amasi da amo, daibanakes maxlobelad qalaqTa. da ecna sultansa nasir-meliqs moslva TaTarTa, warmosrul iyo yovliTa ZaliTa misiTa, da movida igica. da viTar ixila mangu-demur sultani da spa misi, amedrda da wina-ganewyo. xolo mefe
2 verara R, vera Mm, verRara T. 3 weliwadi] + erTi m + da M. yanman M, yenman m, yainma T. aSaRa Mm. daipyras] davipyrob m. 4 dimitris] datris M. dimitris da] + yovelTa T. 6 romelsa Mm. ewodeboda T. 10 yani M, yeni m, yaini T. aSaRa Mm. 11 yanisgan M, yenisagan m, yainisagan T. Tu Mm. 15 myiis M. 16 ganixarna M. 17 yani M, yeni m, yain T. aSaRa Mm. romelman friad pativ sca T] Mm. 18 misisaTs] misTs m. 19 misres M. miiwines M. 20 ~ kariT moqalaqeni m. kariT] karTa Mm. omi] + Zlieri m. 22 SesTxivnes m. 24 didebulTa m. 25 warvides T, ivltodes Mm. egptiT Mm. qalaqsa romelsa MTmR, qalaqTa romelTa kikn. 26 amasia TR. 28 mangu demus M.

T319v

R442v M446r

10

15

T320r

20

m315r R443r M446v

25

617

JamTaaRmwereli dimitri, daRaTu jereT ara srul iyo dRiTa brZolaTaTs, evedra mangu-demurs, raTa winambrZolad ganaCinos igi da spa misi, romlisaTsca ismina. da iqmna brZola sastiki da Zlieri, odesme yofilTa gardasrulTa brZolaTa udidesi. xolo vinaTgan uwyoda sultanman wyobaTa Sina mned winadaudgromloba mefisa da spaTa misTa, amisTs rCeuli medari aTormeti | aTasi Tana-iyolia da winaSe daiyena orTa Tana mTavarTa mneTa, raTa ganZlierebasa da SenivTebasa brZolisasa ukanasknel mimtevebelTa sZlon da aotnen qarTvelni. ganZlierda omi da moswyda orgniTve uricx. maSin mswrafl zedamoetevnes mefesa yara-sunRur da iayub | afraS aTormeti aTasiTa rCeuliTa medriTa da kualad iqmna sastikoba eseviTari, romel orasi medari winambrZolad | ganewesnes mefesa da sruliad moisrnes Tnier mefisa da samTa kacTasa da cxenTasa. moikla yara-sunRurisa mier SubiTa hune mefisa, xolo mxilvelTa qarTvelTa iwyes brZola Zlierad da umravlesni megptelni moisrnes, da mefeca cxenmokluli Zlierad ibrZoda. viTar ixila mefe siqduris Zeman, abaSman, myis aRsua mefe hunesa Tssa. viTarca ixiles qarTvelTa amedreba mefisa, maSin yovelni aRmedrdes, da meot iqmnes yara-sunRur da iayub aTormet aTasTa TsTa Tana. xolo ltolvil iqmnes aqaT pirvel noinni da TaTarni, da TT mangu-demur ukmoiqca ltolviT yovelTa Tana spaTa misTa. maSin uRonoqmnilTa qarTvelTa sivltola imies. gangebiTa zegardmoTa mefe dacvul iqmna, daRacaTu umravlesni qarTvelni moisrnes. movides | mangu-demur da mefe winaSe abaRasa. xolo nadirobasa da laSqarTa yofisa ambvisa momlodeobasa abaRa ixila TaTari vinme ltolvili. xolo man, kiTxulman, yovelive leqsTa mier SewyobiTa warmouTxra eniTa ma|TiTa TTeulisa | mTavrisa vedreba. alinayisTs Tqua: `viTarca maRliT momavali Savardeni mouda~. mangu-demur verZsa miamsgavsa, sirmonis Svili ebagan mxtomelsa vefxsa da ias-buRa mozuers, buRa | kambeCsa, da Tigna dedalsa Txasa. xolo qarTvelTa mefisaTs esreT Tqua eniTa maTiTa: `Tengri meTu qaurqurba, buRar meTu builRaji~. ese igi ars: `viTa RmerTi grgnvides, viTa aqlemi buRrobdes~.
1 datri M. dRiTa T. dReTa Mm. brZolaTaTaTs Mm. 2 winabrZolad m. 3 odesve T. brZolaTaTa m. 5 Tana iyolia Dc] Tana iyo Mm T. 8 yara sunRul TR. iayub afraS T, iayaub da afrabi Mm. 10 Tnier mefisa da T] Mm. 11 kacTa T. samTa cxenTasa T. cxenTasa] + Tnier mefiisa M, Tnier mefisa m. yaran sonRulisa M, yara sonRulisa m, yara sunRulisa T. ~ agreTe hune mefisa moikla yara sunRulisa mier SubiTa TR. hune] une m. 13 ibrZoda] + xolo T. siqduris Zeman kikn., siqanaliZema M, siqanalis Zeman TmR. 14 Tissa M. qarTvelTa amedreba mefisa Mm. ~ mefe amedrebuli qarTvelTa TR. 15 yara sunul Mm, yara sunRul T. ayubaT M, ayuabaT m. 16 aqaTal Mm. aqaT] + pirvel T. 18 iumies TR. dacul TmR. 19 aSaRasa Mm. 20 yofasa Mm. anbisa m. momlodebasa Mm, momlodeobisa TR. aSaRa Mm. 22 aliyanisaTs TmR. 23 miemgzavsa M, miemzgavsa m. 24 iasi buRa Mm. da ... Txasa TR. Tigna gorg., kikn., Taguni Mm. 25 Tengari MmTR. buRar] bular m. 26 buirlaji TR. ars] + viTarmed T.

T320v

M447r

R443v

10

15

T321r

20

M447v m315v

R444r

25

618

JamTaaRmwereli qarTvelni viTar movides yaens winaSe, mefesa pativ-sca da warmoavlina saxid Tsad. da kualad eguleboda abaRas warslvad da Surisgebad sultansa zeda. mokuda Zma misi, mangu-demur, da mciredisa Semdgomad mokuda saduni aTabagi, da miuboZa mefeman mamuli Zesa missa, xutlubuRas da spaspetobisa pativsa aRiyvana. xolo Semdgomad mciredisa mokuda abaRaca, da dasues noinTa yaenad Zma abaRasi, ahmada, arara niWTa saelmwifoTa mqonebeli. maSin warvida mefe urdosa ahmadas winaSe, xolo man pativ-sca da Seiwynara. maSin mun yofasa mefisasa misca asuli Tsi, rusudan, Svilsa didisa buRasa, romlisaTs didad gan |risxebuli nikoloz kaTalikozi friad a|bralebda da RmrTisa sasjelTa Tualuxuaobasa aqadebda. rameTu mun yofasa dimitrisasa qmna boroti ahmada yaenman, da momyvanebelman Zmisa misisa yonRardasman saberZneTiT, moakudina. orni Zmani abuleTis Zeni, sadunisgan ltolvilni, yonRardas Tana moakudines; xutlubuRa, Zeman sadunisman, moakudina. 37. aqamomde | mefe dimitri, keTilad mmarTebeli, skiptraTa samefoTa Semkobili, da mowyalebisa da mosamarTlobisa, monazonTa da eklesiaTa, yovelTa wesTa saRmrToTa da kacobrivTa keTilad zedamiwevniT mmarTebeli, sisrulisagan mcired midrka da aReria warmarTTa da iswavna saqmeni maTni. uZRebebisa da siZvisa, gulissitysa ukana Sedgomilman moiyvanna samni colni, erTi beqas asuli, da sxua, romeli dedaTa SeacTunes solomonisebr, da uricxuTa keTilTa mier aRvsebuli, mcired siboroted midrka, romlisaTsca nikoloz kaTalikozi ganrisxebuli uTqmidave da amxilebda mravlad, da ver arwmuna. dauteva kaTalikozoba da eliTa TsiTa akurTxa juarismtrTveli mefisa abraham | kaTalikozad. da warvida mamulad Tsad moxucebuli, da mun iyofoda mravliTa moRuawebiTa, mar|xviTa, mRZarebiTa da glaxakTmowyalebiTa, da savse saTnoebaTa trTiTa miicvala uflisa mimarT. maT JamTa moiwia mTawmidiT basili monazoni, biZa evfemios kaTalikozisa, saRmrToTa wesiTa aRsavse da winaswarcnobisa madli|Ta ganbrwyinvebuli. moiwia winaSe dimitri mefisa, gamocxadebiTa yovlad wmidisa RmrTismSobelisaTa, viTarca
1 yans M, yains T. 2 aSaRas Mm. 4 mamuli Zesa missa, xutlubuRas] ~ Zesa missa xutlubuRas mefeman mamuli Tsi T. pativsa] pativsca pativsca m. 5 mciredisa] + Jamisa T. aSaRaca Mm. yanTa M, m, yainad T. 6 aSaRasi Mm. ahmada TR, hamada M, hamad m. 7 hamadas M, hamads m. 8 rusudan isa M, rusudanis Tm. 9 abralobda Mm. Tual-uxuaobasa kikn., Tval uxobasa M. 10 iqadebda Mm. dimitrisasa] daZrisasa M, taZrisasa m. imada M, amad m. yanman M, yenman m, yainman T. 12 ltolvilni] + da MTm. moakudines T. 14 dimitri] datri M. 15 mosamarTlobisa Mm. monazonebisa Mm. 18 ~ colni samni T. 21 da Mm. arwmuna] daarwmuna T. TvisiTa M. 22 abram Mm. 23 iyofeboda m. 24 saTnoebiTa T. tvirTviT m. miicvala uflisa mimarT Mm, uflisa mier miicvala TR. 25 mTawmidiT MTmR. 27 dimitri] datri M. gamocxadebisa Mm.

M448r T321v

10

R444v

15

20

m316r M448v

25

T322r

619

JamTaaRmwereli mociquli Zlierad amxilebda da wina-aRudgeboda mefesa uwesosa mis|Ts qorwinebisa, da aswavebda siwmidesa da moasenebda taZar RmrTisa yofasa Cuensa, da sxeulTa ganuxrwnelobisaTa, xolo taZrisa RmrTisa ganuxrwnelisa siZvaTa Sina sasufevelisa RmrTisa damkdrebasa da upovarTa maT usasyidlo margalitTa mopoebasa, locvasa, marxvasa, glaxakT mowyalebasa da lmobierebasa da uxuebasa, mdinareTa Tana mwrianTa da uyianTa liampalTa ara TanaSerTvad. amas eseviTarTa swavlaTa etyoda: `ukeTu dautevne uwesoni qorwinebani, me Tavsmdeb geqmne, raTa keTilad wargemarTos mefoba Seni~. da mTavarTaca amxilebda uwesoebasa, da umravlesTa dafarulni gulisasityuani miuTxrnis. eseviTariTa saTnoebiTa ganbrwyinvebul iyo sanatreli igi monazoni. da viTar vera arwmuna mefesa da Seuracxo-yo sityua misi, kualad warmoudga mefesa da mTavarTa misTa: `ukeTu me CemebiT rasme | vity, viTarca cruwinaswarmetyueli, SemacTunebeli kacisa RmrTisa, romeli miivlina roboamissa, Zisa nabotianissa, da ara yovladwmidisa RmrTismSobelisa mier warmovlinebul var, viTar crud sjulisa gardamavali SemracxeT. da ukeTu yovladwmidisa RmrTismSobelisa mier movlinebul var swavlad Senda, ara cud iqmnen pirvelni saqmeni Senni, locva da cremlni Senni. da ukeTu ara ganeyeno uwesoTa | qorwil-SeyofaTa | da Seuracx-yvne sityuani Cemni, borotad da upatiod moikla mZlavrTa mier, da oer iqmne samefosagan Senisa, da Svilni Senni mimodaibninen, da sxuaman daipyras mefoba Seni, da iavar-yon simdidre Seni. aha, esera, Sen da mTavarTa gety, da vesav yovladwmidasa RmrTismSobelsa, romel srul iqmnes da aResrulos sityua Cemi, ukeTu ego uwesobasa magas. me aha, esera, warval~. xolo mefeman gankrvebulman ara miugo sityua, rameTu iyo wmidaTa kacTa pativismcemeli. xolo amaTve JamTa brwyinvida pimen salosi, | romeli garejiT warmovida da daemkdra belaqansa, quabsa rasme, romelman naTesavi lekTa warmarTobisagan moaqcivna, romelni hgian sarwmunoebasa qristes[s]a. amas Tana brwyinvida didica igi moRuawe antoni, naorebelis Ze, naTesaviT mesxi.
3 ganmxrwnelobisaTa Mm. xolo Dc] MTmR. taZarsa Mm. ganmxrwnelisa Mm. siZvasa m. 4 damkdrebaTa Mm. da upovarTa ... mopoebasa Dc, keTilTa maT margalitTa Mm, keTilTa maT damkdrebasa TR. 5 marxvasa] + cremlTa T. 6 uyianTa liampalTa T, uluyanTa lemparTa M, ulyanTa lamparTa m. ara TanaSerTvaT T, ara SerTva Mm. 7 dautevnes MT, dautevnos m. geqmna T. 9 sityuani Dc] MTm. miuTxres Mm. 9-10 ganSuenebul T. ver MT. 13 miavlina Mm. robomissa m. Zesa Mm. nabotianisa M, nabotianisasa m. 14-15 warmovlinebul ... mier Mm. 16 iqmnes Mm. da ukeTu Mm. ganeyeno] ganayenen Mm. 17 qorwilTa SeyofaTa m. Seuracx-yvne kikn., Seuracxyven MTm. 18 iqmen m. 19 mimodaibnen Mm. 21 iqmnas Mm. egos m. 22 xolo Mm. 24 garesjiT TR. 25 rasmen Mm. 26 sarwmunoebasa] + zeda T.

R445r

10

M449r

15

T322v R445v

20

m316v

25

620

JamTaaRmwereli xolo Cuen zemosenebulisa ahmadis mimarT aRvideT. vinaTgan moakudina ahmada Zma Tsi, yonRarda, | ixiles uwesoeba ahmadasi noinTa, xuarasans mdgomTa, gandges da dasues yaenad Ze abaRa yaenisa, saxeliT arRun. viTarca cna ese ahmada yaenman, Sekriba spa misi, da mouwoda mefesa da spasa missa, raTa warhyves xuarasans brZolad arRun yaenisa. da warvida mefe da Tana-waritana yoveli Zali misi da mandaturTuxucesi, didisa SanSes Ze, | ivane, da sadunis | Ze, xutlubuRa amirspasalari. da waremarTnes da ganvles erayi, da mivides sazRvarsa arRunissa. viTar ixila arRun simravle laSqrisa, ver wina-aRudga, aramed ivltoda da Sevida cixesa, qalasad wodebulsa, romelsa ukana miudga yaeni ahmada da moicva cixe qalasi. viTar uRono iqmna arRun, evedra, raTa ara abralos da Seundos, da mosces fici da mivides winaSe missa. da ismina ahmada da misca fici uvnebelobisa, rameTu sparsTa rjuli aeRo ahmadas. da gamovida arRun cixiT da movida biZasa missa winaSe, da esreT waremarTnes. xolo viTar vidodes xuarasans, Sekrbes spani vinme uwesoni da cudni kacni da mterni qristianeTani, romel qristianis kacis sikudili didad Ruawlad uCndis, rameTu uRmrTosa mis mohamedis moZRureba esreT iyo, romeli daewera cudi sityua wignsa missa yuransa Sina, viTarmed: `ukeTu mohkla|T qristiane, samoTxes Seslvad xarT, da ukeTu maTgan moiklaT, maSinca Seslvad xarT~. amisTs uRmrTo igi krebuli jimrTa Sekrba da sadaca poebdes qarTvelsa, erTsa gina orsa, moklvidian. cna ese suramelis begas Svilman, rati, rameTu yrma iyo, da warvida samociTa kaciTa da povna mTasa rasame magarsa Sina myofni kaci samasi oden. | zeda-mieteva da iqmna brZola ficxeli. da pirvelsave Sekrebasa meot iqmnes da umravlesi maTi moswyda, sxuani moiyvanna winaSe mefisa, romlisa|Tsca | didad pativ-sca mefeman da mravali niWi uboZa. da mier warmovides da moiwivnes heresa da yazvinsa. da yaenman didad daumadla mefesa Tanaxleba xuarasans da pativica uyo didi, da yovelni mTavarni saqarTvelosani moscna. da yaeni Sina warvida, raTa mivides colTa Tana gamarjuebuli. mefe Tana-warmoitana, xolo Zmiswuli misi, arRun, dauteva heresa,
2 yonRadar Mm, yunRadar T. xvarasnis Mm, xvarasans T. 3 yanad M, yainad T. Ze abaRa ... yaenman Mm. yainisa T. yainman T. 4 Sekrba Mm. 5 yanisa M, yenisa m, yainisa T. 6 SanSas M. 7 da T. arRunissa] xolo T. 9 qalsad MTmR. yani M, yeni m, yaini T. ahmada] hamad m. 10 qalasi Mm, qalsa TR. xolo viTar T. 11 ahmadam T, hamada m. 12 hamads m. 14 romelTa T. 15 uRmrTosa mis Mm. mohmedis T, moahmadisa Mm. moZRroba T. esreT iyo Mm. 16 ~ yuransa wignsa Sina missa Mm. ukeTu Mm. 17 qristeane ... moiklaT Mm. 18 umRrTo Mm. 20 ratim T. da (warvida) T. 22 brZola] omi TR. iqmna Mm. 22-23 maTi moswyda] maTgani moisrnes T. 24 eboZa T. heresa MTR, hereTsa m. yazminsa MTmR. yanma M, yenma m, yainman T. 25 daumadla] + da m. 26 yani M, yaini T. Sin m. ~ warvida Sina. movides Mm. 27 heresa MTR, hereTsa m.

M449v

R446r T323r

10

15

M450r

20

R446v T323v m317r

25

621

JamTaaRmwereli da noini yoveli dauteva arRuns Tana, da davedra alinays da sxuaTa noinTa, raTa mciredni dReni dayvnen da | merme moakudinon arRun. da iyvnes noinni arRuns Tana, da qmnes ganzraxva didma buRa da ias-buRa, naTesaviT ioradTa mTavarman, raTa abaRas Svili arRun yaenad dasuan da ahmada moakudinon, romel yvesca. mswrafl mivides RamiT da gamoiyvanes alinay, karavsa Sina mwoli, da moakudines. da viTar ganTenda, arRun yaenad qadages, da warmovides devnad ahmadisa. xolo igi movida urdoTa Sina misTa uJans, moewivnes da sabliTa moaSTves. 38. xolo mefesa dimitris pirvelve miumcnes, raTa ganeyenos ahmadas, da yoca mefeman da mobrunda, da movida yaens arRuns winaSe. xolo man keTilad | Seiwynara da mosca yoveli samefo misi da saxli avag aTabagisa, romeli aqunda sahib-divans, rameTu yaeni elTa Sina buRasaTa iyo, da buRa moyuare|ca iyo da mzaxali mefisa. da warvida Sina mSdobiT, ganmarjuebuli, da waravlina Ze misi daviT mcire saxlsa zeda aTabagisasa, raTa mun izrdebodes da aqundes saufliswulod. da esreT dRiTi dRe warematebodes mefobasa missa. da kaTalikozi abraham keTilad marTebda saWeTa kaTolike eklesiisaTa, rameTu iyo kaci ese marTlmoqmedi keTilTa saqmeTa da sauravTa samefoTa gamge keTili. xolo mefesa dimitris esxnes Svilni dedofalsa trapizonelisa asulsa Tana, | pirmSo daviT, vaxtang, laSa da manovel, da asuli rusudan. | xolo TaTris asulsa Tana Zeni orni: baidu da iadgar, asuli jigda. xolo asulman beqasaman, naTel, uSva Ze mxolo giorgi, romeli ukanasknel ZmaTa misTa mefe iqmna da gandidna umetes SemdgomTa mefeTa, rameTu marto iyo Ze dedisa, marto Sva dedaman. viTarca margalitisaTs Tqmul ars martoeba umjobesisaTs, egreTve giorgi ipova umjobesi yovelTa kacTa mis JamisaTa, ara oden elmwifeTa, aramed yovelTa kacTa. aman dimitri moigo simdidre didaddidi simdidresave zeda, romel daSTomoda mamisa | misisagan, da msaxurebda yaensa arRuns, rameTu Tana-Seeweoda noini didi buRa, romelsa pativad CinqiSanoba misca yaenman, romeli yovelTa pativTa umetes ars.
1 noinni m. aliyans MTmR. 2 arRunis Mm. 3 qnes M. oiradTa] iordTa Mm, ioridTa TR. aSaRas Mm. 4 arRun Mm. yanad M, yainad T. 5 alinay Mm, aliyan TR. 6 yanad M, yenad m, yainad T. urdosa T. Sina Mm. 7 uyans Mm. sabliT m. mTaSTves] + ahmadi yaini T. 8 xolo Mm. dimitris Mm. hamadas Mm. 9 yans M, yens m, yains T. Seiwyala Mm. 10 romel MT. sahib-divans] sifdevans Mm, sifdivans T. 11 yani M, yeni m, yaini T. iyo Mm. mefisa] + iyo m. 14 marTevdes m. 15 eklesiaTa m. keTili Mm. 17 dimitris] datris M. trapizonelTa Mm. asulisa Mm. 18 amonvel Mm. asulisa Mm. badur MTm. jibda Mm, jigda xaTun T. beqaman M, beqasman m. 22 Tqmulaars M. martioba Mm. ipova] iSva m (zevidan warwerilia: `ipova~). 23 umjobesi m. mis JamisaTa ... kacTa m. 24 datri M. dimitri] + mefeman T. 25 yansa M, yens m, yains T. 26 CinqiSanoba] Cingi yanoba Mm, Cingi yainoba T. yanman M, yenman m, yainman T. romeli MTmR.

M450v

R447r

10

T324r

15

M451r m317v

20

R447v

25

622

JamTaaRmwereli maSin ganudges yaensa darubandelni da warvida yaeni darubands, mouwoda mefesa dimitris, da warhyva. da Sevides darubands da ver | wina-aRudges darubandelni, da ivltodes simagresa cixisasa, romelsa aniyad uwoddes, da garemoadges da vera avnes ra. maSin yaenman arRun ubrZana mefesa, raTa ebrZolos, rameTu iyo friad magari. aRiWura mefe da spa misi, da gare-Seexvnes da Seudes ci|xesa, rameTu begas Svili rati upirveles gavida, da waruRes cixe da Tavadni maTni daocnes, da warmoiRes tyue da ganZi da deda-wuli maTi da cixe dawues. yovelsa xedvida yaeni. TT mefisa aqunda mteroba, sTxova jaW saxelovani da mswrafl mianiWa mefeman, da warmovides Sina. da viTarca gardades Jamni mravalni, da raJams weliwdisa Tavi moiwevis, romelsa urdsingad uwoddes, romel ars eniTa maTiTa, romeli iqmnebis martsa aTxuTmetsa, miavlina yaenman noinni, da daesxnes buRas da Seipyres, da aRiRes yoveli simdidre misi da moiyvanes winaSe yaenisa. da man mswrafl brZana ganukiTxavad moklva misi da Zisa misisa. da moakudines | buRa da yovelni naTe|savni misni. waravlines yovelgan kaci, saberZneTs, Sams da xuarasans da mravalni didni noinni moswydnes. da esreT Seiqmna klva da mosrva noinTa. da warmoavlina elCi mefisa mmobelman yaenman da awa urdosa mefe. xolo viTar cna sikudili buRasi mefeman, daumZimda didad. da mouwoda mefeman kaTalikozsa abrahams da episkopozTa da monasterTa da udabnoTa gar|ejisaTa mRdelmonazonTa, da yovelTa mTavarTa samefosa misisaTa. Semokrbes mis winaSe. da dajda taxtsa zeda da dasxdes yovelni. da aRaRo mefeman piri Tsi da brZana: `ismineT Cemi yovelTa kaTalikozTa da episkopozTa da warCinebulTa samefosa Cemisa|Ta, viTarmed Seisuena mamaman Cemman, davSTi yrma mcire mZlavrebasa Sina TaTarTasa. da RmerTman yovlisampyrobelman da ufalman Cuenman ieso qristeman da yovladwmidaman RmrTismSobelman, romlisa nawiladca varT, da juarman patiosanman, romeli mogueniWa Cuen, mefeTa, damicva da mimawia asakad sisrulisa, da mommadla mefoba, skiptra da porfiri mefobisa, da TanadgomiTa TqueniTa warvmarTe mefoba, da
1 yansa M, yens m, yains T. yaini T] Mm. 2 dimitris M. 2-3 darubandelni Mm. 3 aniyad] anuad Mm, aniyad TR. 4 ra Mm. yanman M, yenman m, yainman T. 5 spani T. da T. 7 daoces Mm. maTi] uricx T. 8 yani M, yeni m, yaini T. mefesa Mm. 10 weliwdisa Tavi moiwevis Mm, moiwia wlis Tavi TR. 11 uwodes Mm. 12 aTxuTmetsa Mm, meTxuTmetesa TR. yanma M, yenman m, yainman T. noini MT. 13 winaSe yaenisa Mm. yainisa T. brZana Mm. 14 buRa Mm. misni T, buRasni Mm. 17 yanman M, yainman T. 18 viTar Mm. da MT. 19 abrams Mm. garesjisa T. 19-20 mRdel-monazonTa Mm. 21 taxtsa zeda da dasxdes Mm. 21-22 ismineT Cemi yovelTa Mm. 23 mamama Cemma M. mZlavrobasa Mm. 24 da ufalman Cuenman Mm. iesom Mm. 26 mefeTa] + mier T. damicvas da mimawios Mm. mommadlos Mm. 27 TqueniTa jav., yauxC., kikn. MTmR.

T324v

M451v

10

m318r R448r

15

T325r

20

M452r

25

623

JamTaaRmwereli aqamomde mSdobiT hgies samefo Cemi. aw ganrisxebul ars yaeni, da yoveli mTavari misi mouwyuedian, da aw me miwods winaSe missa. vgoneb borotisyofasa, Tu ara warvide urdosa, | da warvide mTiuleTs, simagreTa Sina, da davicva Tavi Cemi. da aha, yoveli samefo Cemi winaSe maTsa Zes. ixileT, ravdeni suli qristiane sikudilsa miecemis da tyue iqmnebis, da eklesiani Seiginebian da moordebian, xatni da juarni daimusrvian. da ukeTu warvide yaens winaSe, dasturobiT uwyi, momklavs. da aw sibrZniTa TqueniTa ganageT saqme ese. me esreT vgoneb: mravalmRelvare ars sawuTo ese, daudgromel da warmaval, dReni Cuenni sizmrebr da aCrdilebr warvlen. da unebel da mswrafl Tana-guac warslva soflis amisgan. ra sar|gebel ars | cxoreba | Cemi, ukeTu CemTs mravali suli mokudes da me trTmZime codviTa ganvide soflisa amisgan? aw mnebavs, raTa warvide yaens winaSe, da iyos neba RmrTisa. ukeTu me momklan, vgoneb, rome queyana uvnebelad darCes~. viTar esma kaTalikozTa da episkopozTa da moZRuarTa da mTavarTa, gankrdes, Tu viTar dadva mefeman suli Tsi erisa misisaTs, da esreT pasuxi uges: `ara ars nacvali Seni, mefeo. gaSoros RmerTman moklva TaTarTagan. moordes queyana da Svilni Senni mimodaibnevian. Tu queyanaca daSTebis, ra ars nacvali Seni? aw gezraxebiT, raTa warxvide simagreTa mTiuleTisaTa, anu afxazTasa, viTar qmna mamaman Senman. da ara saWiro ars ganwirva Tavisa Senisa Se|ngan. Cuen yovelni mtkiced vhgieT erTgulebasa~. viTarca esma mefesa, Tqua: `Tquen erTgulebisa da siyuarulisa CemisaTs ityT, garna mewyalis ubralo eri, viTarca cxovarni klvad uRono arian da arasada aqun nugeSiniscema. me davsdeb sulsa Cemsa erisaTs Cemisa da ara daviSli urdosa waslvas~. maSin gankrvebulni yovelni aRdges da rqua abraham kaTalikozman: `ara ars saqme, mefeo, ganwirva sulisa Senisa, rameTu mravalTa mefeTa miuridnia da dau|cavs Tavi Tsi. aw Tu Sen dasdeb sulsa Sensa erisaTs, Cuen, yovelni episkopozni, vitrTavT codvaTa SenTa. aramed winaSe RmrTisa vwamebT, mowameTa Tana Seracxil | iqmne, viTarca ufali saxarebasa Sina brZanebs: `ufros amissa siyuaruli ara ars, raTa dadvas kacman suli Tsi moyusisaTs~. da ukeTu
1 yani M, yeni m, yaini T. 3 da ha M. 4 raodeni m. 6 yans M, yens m, yains T. 7 saqme ese Dc] MTmR. 8 sizrmleb M, sizrmeb m. aCrdileb Mm. 9 da mswrafl Mm. 10 CemTs m. codviTa Mm. 11 yans M, yains T. winaMMm. 12 mamklanMMm. 13 xolo viTar T. esmaT T. kaTalikozsa T. 14 mefeman m. 15 gaSorvos Mm. da Dc gorg. MTmR. 16 ars] aris Mm. 17 raTa] + ara Mm. mTiuleTisasa Mm. 18 Tavisa] sulisa T. 20 Tqua] + mefeman m. Tquen m. siyuarulisaTs M, siyuarulobisaTs m. CemisaTs Mm. 21 mewyalvis T. uRono] ubralo m (sityvis Tavze warwerilia: `uRono~). 22 nugeSinis cemad m. 23 aRdges Mm. 24 saqme Mm. ganwirva sulisa Senisa] ganswirav sulsa Sensa TR. 25 Tavi] sula T. Sen m. amisa Mm.

R448v

M452v m318v T325v

10

15

R449r

20

M453r

25

T326r

624

JamTaaRmwereli erTisa moyusisaTs sulisa dadeba keTil ars, ravden uricxuTa sulTa cxovneba egoden sargebel ars?~ 39. viTarca esmnes mefesa kaTalikozisagan, ganixara da daaskuna warslva urdosa didiTa didebiTa da saWurWliTa, da Tana-warhyva | kaTalikozi abraham. da ganuCina SvilTa sayofeli. yovelTa mTavarTa, romelni ara Tana-warhyvnes, Sevedrna Svilni misni da wargzavna romelnime mTiuleTs da romelnime kaxeTs. xolo yrma mcire giorgi wargzavna taos, iSxanis cixesa, | aspareSens, da TT warvides urdosa. da viTar mivida queyanasa xuaSaqisa, avagis asulisa, mun daxuda Ze misi daviT, romeli-igica waritana, amisTs romel ueWuel iqmnas yaeni da hgonos erTguleba misi. viTar vles mcired da mieaxlnes urdosa, hgona yaenman mefisa armislva, warmoavlina noini erTi, saxeliT Tu|qal, Ze zemosenebulisa ias-buRasi, raTa moiyvanos mefe. mgzavr mimavalsa mefesa wina daemTxa. romelman myis aRiRo yoveli bargi da simdidre misi da mefe pyrobil yo da miiyvana yaens arRuns winaSe. xolo manca pyrobil yo da ganizraxvida yaeni, ukeTu boroti uyos mefesa, arRaravin ars Rirsi mefobisa, da Tu ara boroti SeamTxos, viTar ganuteos mimdgomi da mzraxavi buRasi. | xolo rqua xutlubuRa yaens: `nu iurvi magas, rameTu me moviyvano Svili afxazTa mefisa daviTisi, saxeliT vaxtang, da mas miuboZe mefoba, romel orive samefo brZanebasa Sensa morCilebdes~. sTnda yaensa sityua ese da waravlina xutlubuRa imeriT daviT mefisa winaSe, uqada Zesa missa mefoba da da misi, oljaT, colad. da viTar warvida xutlubuRa, hkiTxes mefesa dimitris, raTa aRweros yoveli simdidre misi, saWurWle, zroxa da cxovari da yoveli saqoneli misi. rameTu pyrobil iyo TT mefe da mTavarni | misni, Tnier abraham kaTalikozisagan kide, da arRara iyo Rone. aRwera, raca aqunda, simdidre friadi. warmogzavnes kaci da wariRes yoveli, | arara daSTa, rameTu moqalaqeTaca uwyodes saganZuri mefisani da
1 moyuarisTs TR. moyusisaTs br.,] moyusisa MmR, moyurisa T, 3 xolo viTarca T. daskuna T. 4 da saWurWliTa Mm. Tana warhyua TR. 5 Seavedrna m. 6 romelime M. romelime MmR. 7 iSxnis TR. asparabeTs Mm. TT] igi Mm. wavida TR. 8 ~ avagis asulis xvaSaqisasa TR. 9 iqmnes TR. yani M, yeni m, yaini T. 11 miaxlnes m. hgona] egona m. yanman M, yens m, yainman T. mefiisa M. 12 Tuqal gorg., siuqol MTmR. 13 win m. daemTxva T. 14 miyuana Mm. yans M, yens m, yains T. 15 yaeni Mm, yaini T. ukeTu] raTa Mm. 16 SeamTxviios M. ganutios T. 18 xolo Mm. xutulbuRa M. yansa M, yens m, yainsa T. magas m. 19 mefis daviTisa T. 20 yansa M, yens m, yainsa T. 20-21 xutul buRa m. 21 imeriT Mm, imeriTs TR. mefesa Mm. da TR] asuli Mm. 23 xutlibuRa M, xutulbuRa m. dimitris] datris M. 25 abram MTm. 26 friadica T. warmogzavna Mm.

m319r

R449v

10

M453v

15

T326v

20

R450r

25

m319v

625

JamTaaRmwereli Sinagam|cemel iqmnes. xolo ityan amasca, xoja-azizis Svili, romlisa mama moekla mefesa daviTs, xutlubuRa da igi, ornive mterobad SeiTqunes mefisa. da mivida yaens winaSe saWurWle mefisa, da gankrda da mcired dascxra guliswyromisagan, da arRa egre gonebda borotisa yofasa. da viTar ixiles vazirTa mefisaTa, flobilTa, rques: `aha, Tavi Seni elTa SenTa Sina ars. RamiT moidginen cxenni morbedni da warved, da ganere elTagan amaTTa, rameTu ara ars nacvali sulisa Senisa~. rqua mefeman: `ismineT Cemi, pirvelve uwyode sikudili Cemi da davdev Tavi Cemi | da suli Cemi erisaTs Cemisa. xolo aw Tu warvide, ubralo eri moisras. ra sargebel ars, ukeTu yoveli sofeli SeviZino da suli warviwymido?~ ara ismina ganzraxva mTavarTa misTa. da moiwia xutlubuRa lixT-imeriT da moasena yaensa, viTarmed: `daviT mefe warmoavlens Zesa Tssa msaxurebad Senda da spasa afxazTasa, raTa gmsaxurebden~. cna yaenman, kualad | daapatimres mefe dimitri, da viTar gardada ori dRe, kualad Seipyres mefe da Ze misi, mcire yrma daviT, calke. da warhyva Tana mRdel-monazoni gazrdili misi, mose. da argniTa sces mefesa, da egona yovelTa arRara moklva mefisa, rameTu wesad aqunda, ra argniTa scian, arRa moakudinian. garna ara damSdna guliswyromisagan. wari|yvanes samsjavrosa saxlsa, romelsa divanxanad uwoddes, da hkiTxvides, ukeTu Tana-ewama ganzraxvasa CinqiSan buRasasa, da vera brali poves. da warvida toRan vinme noini yaens winaSe, raTa ara moakudinos mefe, da ver aRasrula saTxoveli misi. da moiwivnes aTormetni | medarni yaenisani, raTa wariyvanon da sikudilsa miscen. cna sikudili mefeman, mxiaruliTa piriTa moikiTxvida mTavarTa saqarTvelosaTa, rameTu yovelni mun mosrul iyvnes nugeSiniscemad mefisa, da xutlubuRaca mdgomare iyo. rqua mefeman: `ukeTu Zal-gic, yaens winaSe Semewie sikudilsa amas Sina, Tu ara gnebavs, Ze Cemi, mcire daviT, iRuawe, raTa ara moiklas gulisw|yromiTa aRsavsisa yaenisagan~. xolo man da yovelTa mTavarTa iwyes tirilad da ganvides gare. iloca da eziara sisxlsa da orcsa meufisa Cuenisa qristes
1 ityn T. amasaca m. 2 mefes Mm. xutul buRa m. mterobda SeinTqnes m. 3 yans M, yens m, yains T. mefiisa M. sulis wyromisagan M. 4 borotis yofad TR. flobilTa Mm, flobilad T, flobilaT R. 5 moidginne m, moidgina T. cxeni morbedi m. 6 da ganere Mm. rameTu Dc] MTmR. 7 pirvel Mm. Tavi Cemi T, Tavi Mm. 9 SeiZino m, SeviZine T. warvswymido M, warviwymindo m. 10 xutulbuRa m. yaensa MTm, yainsa R. 12 yanman M, yenman m, yainman T. dahpatimres MT. dimitri] datri. 13 Sipyres M. mRdelT monozani m. 14 yovelTa] + da m. arRara] + ra T. 15-16 gulis wyromisagan Mm, guliswyroma misi TR. 16 da wariyvanes m. divanxanobiT m, divaxanad TR. uwodes Mm. 17 ganZraxvasa m. 18 toRan D, toRna MTR, tonRana m. yans M, yens m, yains T. vera M. 19 moiwines M. aTormeti m. yanisni M, yainisni T. 20 mefeman MT. 21 da m. 22 xutilbuRaca m. yans M, yens m, yains T. SemewieniT Mm. 24 aRsavsisa yauxC., kikn., aRsavsiTa MTmR. yaenisagan] Mm, yainisagan T. 25 ganvida m. meufisa Cuenisa Mm. qristessa Mm.

M454r

T327r

10

R450v

15

M454v

m320r

20

T327v

25

626

JamTaaRmwereli RmrTisasa. egreT aRsues cxensa da wariyvanes viTar milion erT. da ev|edra mtarvalTa, raTa ilocos mcired. da ilocvida cremlTa modinebiTa queyanasa zeda, da merme warupyra qedi. aha, dRe saSineli, zarisaRsadeli, romeli ikadres bilwTa cxebulsa zeda RmrTisasa. da warkueTes Tavi mefesa dimitris. xolo gamoCnda masve Jamsa pativi RmrTisa mier cxebulsa missa, rameTu mzeman Saravandedi Tsi uCino yo sruliad, da iqmna sibnele | didi, da yovelni warmarTni gankrdes. iyo Jami meaTe da mwuxramde Seimosa bneli, viTar-igi yovlisa soflisa cxorebisa vnebasa meufisasa, egreTve amis netarisa da saqarTvelosaTs wamebulisa mefisasa, raTa sacnaur iqmnes, rameTu patiosan arian cxebulni RmrTisani. xolo iyo mesame SabaTi wmidaTa marxvaTa da aTormet Tsa, ebraelTa mier nisanad wodebuli da Cuen mier martad. da aRasrules guliswyroma da arave dascxra guliswyroma maTi, rameTu Seipyres yrmaca daviT da noinsa toRaCars mihguares, romelsa medarTmTavroba aqunda. mas Ramesa, mwuxarebasa gulisasa, moicves yrmaca daviT karavsa Sina mosikudid, garna vera ielTes. da viTar ganTenda, ganipara mose mRdeli, romeli araodes ganeSoreboda daviTs, da Sevida | toRaCars winaSe da auwya: `moklva swadis daviTisi~. xolo igi aRdga mswrafl da warvida yaens wina da rqua yrmisa daviTis ubraloeba: | `rad gims Seucodarisa yrmisa moklva? me mom|madle~. ismina da mosca. da wariyvana saxlsa Tssa da Sevedra xojasa Tssa, romeli ukanasknel sahib-divan iqmna. xolo gvami igi patiosani dimitri mefisa da[i]cves mraval dRe, raTa ara wariRon qarTvelTa. da esreT srul iqmna winaswarTqmuli basili mTawmidelisa. xolo iyvnes mravalni warCinebulni saqarTvelosani da vervin ikadra waryvanebad guami mefi|sa. maSin kaTalikozman da mose iyidnes kacni, da moseca Tana-warhyva da moipares RamiT. maSin gangebiTa zegardmoTa gamoCndes kacni tfiliselni, romelTa aqunda Tevzi warsaRebelad, da TevzTa Tana itrTes da moiyvanes mcxeTas, da mun damarxes samarxosa mamaTa maTTasa. viTarca iqmna ese, daviT, Ze dimitrisi, Seinaxa keTilad toRaCar noinman, xolo dedofali da sxua coli mefisa damales. da sorRal warvida saxlsa mamisa
1 RTisa Mm. 2 creml modinebiTa Mm. 4 da T. mefesa dimitris MT. 5 cxebulisa MTm. misisa T. 6 da iqmna Dc] MTmR. 7 Jami i T. mwuxram Mm. 8 vnebisa T. 9 rameTu MTm. 10 ib aTormet Mm, ib T, meaTormete R. nisad MTm, nisanad R. 12 araRave T. 13 toRaCars kikn., taCars R, tCas MTm. 14-15 garna vera ielTes Dc] MTm. 15 romel Mm. 16 taCars MTmR. mklva M, mokvla m. swadis R] MTm. 17 yans M, yens m, yains T. giams m. 18 Seucodaris Mm, Seucodrisa T. momadle MTmR. 19 sibdevan MTm. 20 dimitri] datri M. 21 winaswar Tqmuli Mm, warTqmuli T. 22 waryuaneba MTm. 25 da m. moiyuanes MT, moitanes m. 27 viTarca R] MTm. dimitrisi] datrisi M. toRaCar kikn., taCar TR, taqar Mm. noin MTm. 28 sxuani colni TR. mefisani MTmR. da T. sorRal Mm, sordala TR.

R451r

M455r

10

15 15

m320v T328r R451v

20 20

M455v

25 25

627

JamTaaRmwereli misisa TaTarSi, xolo asuli beqasi warvida mamisa misisa Tana samcxes, da vaxtang iyo mTiuleTs. xolo yaenman misca dedofalsa sarCod skoreTisevi, da eaxlnes orni mciredni Zeni: manovel da laSa. da sorRals warhyves orni Svilni, baidu da iadgar, saxlsa mamisa misisa. da darCa queyana ese umefod. mouwoda yaenman xutlubuRas da rqua: `aha, movsren yovelni mterni Cemni da mterica Seni, mefe dimitri, da aw mefe arRara [ars saqarTvelosa Sina]. aRmisrule, romeli | aRmiTq, moiyvane Ze afxazTa mefisa da iyos igi mefed. maSin mogiTualo saqarTvelo yoveli da ganagebdi, viTar gne|bavs~. warvida xutlubuRa mefesa daviTs winaSe. da viTar ixila xutlubuRa mefeman daviT, mouwoda spaTa TsTa, warmoemarTa da Tana-warmoitana Ze misi vaxtang, gardamovides da dadges tasiskars, qviSxeTis mindorsa. aqaT movides sirmon noinis Svili yonCibal, alinayis Svi|li yurumCi, | romeli dgis mTaTa javaxeTisaTa, romel arian artansa da samcxes Sua. da yoveli didebulni saqarTvelosani Semokrbes, da yves fici da simtkice erTgulobisa. da mosca Ze misi mefeman, da mravalni Tavadni misni Tanawarmoatanna. da warmovides mswrafl, da mefe daviT Seiqca quTaTiss. da moiwivnes yaens arRuns winaSe. ixila yaenman vaxtang, Seiyuara sikeTisa misisaTs, rameTu iyo taniTa srul, haerovan, tkbil, mowyale, samarTlismoqmed, uxu, mdabal, enatkbil, ganmzraxav keTil, yovlisa saqmisa mcodne. amas vaxtangs mosca mefoba yovlisa saqarTvelosi da da Tsi oljaT colad, da warmogzavna da movides tfiliss. VI
R452v

R452r T328v

10

M456r m321r

15

20 20

40. da Semokrbes kaTalikozi da episkopozni | da mTavarni, da daadges grgni mefobisa da dasues taxtsa samefosa da aRasrules wesi kurTxevisa. da daipyra yoveli saqarTvelo nikofsiT darubandamde, Tnier jayel-cixisjuarelisa beqasi. da ganixares yovelTa mkdrTa saqarTvelosaTa, romel moeca naTesavi mefeTa patiosani, RmrTismoyuare, tkbili da mosamarTle, axovani da mne da samedroTa
2 yaenman gorg., yrmaman MTmR. 3 manovel] manve MTm. solRars Mm. 4 iedgar MTm. umefo da MTm. 5 yanma M, yenma m, yainman T. xutulbuRas m. 6 demetre MT. [ars saqarTvelosa Sina] kikn. 7 moviyvane T. 8 mogeTvala MTm. gnebavs] da warved afxazeTs T. xutulbuRa m. 9 daviTis T. sutulbuRa m. mefeman daviT MTm. 10 da1 MTm. gardmovida Mm, gardamovida T. 11 aqaT Mm. yonCibal] yonCib M, yonCiba T, yonCibali m. 11-12 aliyanis MTR, yanis m. 12 yurmuCi MT. mTasa Mm. javaxeTisasaMM. 13 da2 Mm. 14-15 Tana warmoitana M, Tan warmoatana m. 16 yans M, yens m, yains T. wina Mm. yaenman Mm, yainman viTarca T. 17 sruli Mm. aerovani Mm, aerovan T. simarTlis T. mdabali] + samarTlis moqmed M. 18 keTil Mm. mcodine Mm. 18-19 da yoveli saqarTvelo MTm. 19 da MTm. movida TR. 21 Samokrbes M. episkopozni] dekanozni T. 22 daibyra m. 23 beqasa TR. 24 mefeTa] + CuenTa TR. 25-629,1 tkbili ... aRsavse Mm.

25

25

628

JamTaaRmwereli zniTa a|Rsavse. aman aRiyvana pativsa aTabagobisasa da amirspasalarobisasa xutlubuRa da miuboZa orive eli da gangeba samefoTa. xolo daviT daSTa TaTarTa Sina toRaCar noinisTa, WirTa da iwroebaTa Sina, dedofali, deda maTi, daSTa skoreTs, da sxuani Zmani maTni mimo|ibnivnes. xolo umrwamesi Zma misi, giorgi, romeli uSva asulman beqasaman, wariyvana papaman misman, beqaman, da aRzarda sakrveli da umjobesi yovelTa kacTa, viTar quemore sityuaman cxad-yos. da viTar gardada ori weli, Seedva salmoba boroti yaensa arRuns, rameTu ganmes yovelni asoni misni da molpesca orcni da Zualni aRmoscvdes, da ganiyara yoveli guami misi, da iyo naxva misi uSuer da sazarel, da kninRa mimsgavsebul iyo mkudarsa. viTar sneulobda arRun, ineba xutlubuRa, raTa | daviT mefe yos, da modga mis kerZo da ecada noinTa | wina, raTa waruRon mefoba vaxtangs. toRaCar Tana-Seeweoda daviTs da ovsTa mefis Ze, saxeliT farejan, Zlierad Seeweoda daviTs. amisTs sabrWodca wardges, Tu romelsa marTebs mefoba. xolo sxuaTa mTavarTa qarTvelTa ara sTnda mefoba daviTisi, mtkiced dges erTgulobasa zeda vaxtangissa. amisTs ara mosces mefoba daviTs, da adgil-adgil sofelni da queyanani mosces daviTs. da viTar gangrZelda zegardmo risxva arRuns zeda, da seni igi gangrZeldeboda oTxisa Tsa JamTa, ganrRueuli TaviT feramde, mo|ewyina noinTa, Sekrbes da zeda-mietevnes, da karavsa Sina moSTobisa mier sikudilsa misces masve dResa da Jamsa, ricxusa Tsasa aTormetsa martsa, romelsa Sina patiosani da sanatreli, cxebuli, RmrTisa mowame, brwyinvale dimitri moikla. sacnaur iqmna: amisTs moiwia seni boroti | arRuns zeda, romel dasTxia sisxli ubralo mravali da ikadra nacvalsa RmrTisasa elis Sexebad. mokuda arRun, da yovelni ganmzraxni misni, romelni mefisa sikudilsa TanaSemwe yofil iyvnes, yovelni moisrnes. da mieriTgan mieca floba daviTs, da noinni daviTiske iyvnes. egreTca mtkiced epyra mefoba vaxtangs. waravlines noinTa kaci da moiyvanes yaenad qeRaTu-qoun, Zma arRunisi, da das|ues taxtsa da elT-ugdes sayaeno. aman Seiyuara keTilad vaxtang, rameTu amisTs hgona arRuns zeda miwevnad risxva igi sastiki. da viTarca esreT iqmneboda,
3 taqar Mm. noinisaTa m. 4 skoreTs R, kikn. , sakureTs MTm. misni T. umrwemesi MT. 5 Zma] Ze MTm. beqasaman] + da T. 7 boroti Mm. 8 orcni MTm. 9 ganiyuara M. 10 xutulbuRa m. 11 modga] modgam Mm, modgami TR. misi T. 12 taqar MmR, taCar T. daviT MTm. da Mm. barejan Mm, farenj T. 17 arRunzed Mm, arRunzeda T. 19 moSTobilsa Mm. mier Mm. 20 ricxvisa Tssa MTm. aTormetsa] ib T. 21 dimitri] datri M, dimitri mefeT mefe T. 22 mravali Mm. 24 yoveli Mm. ganzraxvani Mm. 25 moeca Mm. 26 egreca Mm. 27 yanad M, yenad m, yainad T. qeRTuqon MTmR. 28 udves Tm. sayano M, sayeno m, sayaino T. rameTu MTm. 29 viTarca MTm. iqmneboda Mm.

T329r

M456v

m321v R453r

10

15

T329v

20

M457r

25

R453v

629

JamTaaRmwereli Seedva mcire rame seni vaxtang mefesa, romlisa mier Seisuenaca da mokuda sam wel mefeyofili, saRmrTo-sakacoboTa saqmiTa sruli da Semkobili, rameTu aRmzrdelica keTili da mecnieri esua, farsmanis Svili. cna daviT, ganmwarda sikeTisa da siWabukisa misisaTs, da iglova wesisaebr da friad pativ-sca da wargzavna gelaTs, samarxosa | mefeTasa. viTarca esma mefesa, mamasa missa daviTs, sikudili sasurvelisa da yovelTa mier Seyuarebulisa Zisa misisa, vaxtangisi, uzomoTa tkivilTa da vaebaTa moicves, rameTu SeuZlebel ars moTxrobad TTeu|lisa. garna esoden moicva mwuxarebaman, romel verRara pova lxineba da Semdgomad mcireTa welTa Seisuena manca, patiosniTa siberiTa aRsavseman. dauteva samni Zeni, pirmSo vidreme kostantine, da meore miqel da umrwamesi aleqsandre, romeli uSva dedofalman, | didisa palialoRosis asulman, kostantinepolisa da saberZneTisa mpyrobelisaman. xolo miiRo mefoba kostantine | pirmSoebisa ZliT, romlisa mefobasa wina-aRudga Zma misi, miqel, da daipyra queyana raWisa da argueTi. da dReTa maTTa iSleboda samefo, romelTa saqmeni ara mosenebul arian. da ara yves mSdoba, vidre ara miicvalnes, rameTu, romelsa Jamsa daizavnian, myis SeiSalnian. 41. xolo Cuen pirvelive gza aRvloT mcired kerZo gardambijebelTa. dajda ra qeRaTu taxtsa zeda, gandga qalaqi tunRuzalo. ra saberZneTiT mosrul iyo qeRaTu, hgones ucaloeba yaenisa da gandges. maSin mouwoda yovelTa spaTa misTa da mefisa dimitris Zesa, daviTs, da mTavarTa qarTlisaTa, da Sevedra taxti da coli misi da xaTunni noinsa siqdurs. xutlubuRa da sxuani mTavarni saqarTvelosani dautevna muRans, rameTu eSinoda gamoslvisaTs berqaanTasa. TT warvida da daviT, Ze dimitrisi, Tana-waritana. da viTar miiwivnes tunRuzalo qalaqsa, gare-moadga oTx Tue da vera avno. | da viTar misWirda, mexuTesa Tuesa iwyes Zlierad brZolad, rameTu daviT da mciredni qarTvelni brZodes. waruRes qalaqi da Sigan Sevides, sada-igi qristianeni erTsa yuresa Sekrebul iyvnes, da evedrnes daviTs, raTa

m322r

T330r

M457v

10

R454r

15

20

T330v

25

1 mcired T. 2 saqmiTa gorg. MTmR. 4 siWabukiisa M. 6 vaxtangisa m. 6-7 tkiviliTa da vaebiTa Mm, tkivilTa da mwuxarebaTa TR. 7 miTxroba TR. 8 Semdgomad MTm. 9 aRsavseman yauxC., kikn., aRsavse MTmR. pirmSoni MTm. 10 miore MTm. 11 palilaRos M, palioRos m, pl laRos T. kostanopolisman M, kostantipolisman mR. saberZneTisman M. mpyrobelisaman jav., mpyrobelman MTmR. 12 kostane M, kostantile m. pirmSobisa MTm. ZaliTa Mm, ZliTa T, ZliT] + imereTisa m. 13 arRubeTi Mm. 14 romelTa] raTa Mm. 15 rameTu MTm. myis] da MTm. 16 pirvel MTm. aRvleT MTm. 17 qeRTu MTm. tunRuzo MTm. 18 qeRaTo MTm. yenisa m. 19 dimitris] datris Mm. Zesa daviTs MTm. 20 siqdurs kikn., elgos Mm, vagos T. xutulbuRa m. 21 muRns MTR, munRans m. berqaanTasa kikn., belqalnTasa Mm, berqlnTasa T, berqalnTasa R. da TT m. ~ daviT da Mm. 22 dimitrisi] datri Mm. miiwines MTm. 23 avno] + ra m.

630

JamTaaRmwereli Seiwyalnes da yaenman ara boroti uyos. usmina | da mcvelni daudginna da daicvna da aRiRo xaraja | da saWurWle | uricx, da mier warmovida. xolo mun yofasa farejanisa iwyes ovsTa orebad, ocad da rbevad da tyuenvad qarTlisa, da qalaqi gori wartyuenes da Tsad daiWires ovsTa. maSin Sekrbes qarTlis erisTavisa begas Zesa, hamadas, winaSe yovelni qarTvelni da moadges gorsa. da mravalgzis Seebnes qalaqsa Sina, mravali kaci mokuda, ovsica da qarTvelica, da dawues gori sruliad. da viTar misWirda ovsTa, cixedame gardmouSves sabliTa kaci da waravlines muxrans mdgomTa TaTarTa Tana, raTa Seewivnen. viTarca esma, Camodges Sua, Suela qmnes da zavi. da mieriTgan Seiqmna mteroba Soris qarTvelTa da ovsTa, vidremdis mefeTa Soris brwyinvaleman, didman saxelganTqmulman giorgi, ganasxna da aRfxurna. da viTar moiwivnes Sina, mouwoda yaenman daviTs da rqua: `vinaTgan dasdev Tavi Seni msaxurebad CemTs da sdga erTgulobasa Cemsa zeda, momicemia mefoba da samefo SenTs~. da warmogzavna tfiliss da dasua taxtsa mamisa misisasa. da Tana-warmoatanna spani saqarTvelosani, SanSe da xutlubuRa da yovelni didebulni. da mouwodes samcxiT | beqasa, da man ara ineba moslvad, rameTu friad ga |ndidebul iyo, TT arRara warvidis arca yaens winaSe, arca mefesa Tana. warmouvlina Ze Tsi pirmSo, samcxis spasalari sargis, da yoveli namarxevi, romel aqunda mefisa dimitrisagan Sevedrebuli, da sart |yelica igi didfasisa. movida sargis da moiRo yovelive dauklebelad mefis daviTis winaSe. dasues mefe taxtsa zeda da akurTxes kaTalikozman abraham da episkopozTa. xolo mosca yaenman da misi, oljaT, romeli vaxtangs colad esua. daipyra yoveli samefo mamisa misisa dimitrisi, Tnier beqas, samcxis mpyrobelisa mTavrisa, xolo igi pativ-scemda mefesa daviTs, mravalTa niWTa da ZRuenTa warmouvlendis. xolo | daviT umetesTa JamTa iyvis winaSe yaenisa, daRaTu farejan, ovsTa mTavari, msaxurebda keTilad mefesa, aramed aqunda mteroba qarTvelTa da ovsTa. esoden gardaekidnian erTmaneTs, romelica mZle eqmnis, moklis. maSin warvides qalaqsa
1 yanman M, yainman T. daudgina Mm. 3 osTa Mm. 4 da qalaqi ... daiWires ovsTa MTm. 5 amads Mm, amadas T. 6 moakudines Mm. osica Mm. 7 cixidamen M, cixidame m, cixidaman T. 8 muxnars TR. raTa Mm, rlTa T. 9 Seewinen MT, Seewines m. Sua MTm. qnesMMTm. da2 m. 10 Soris m. osTa M. brwyinvalema M. 11 saxel ganTqmulma M. aRfxura Mm. Sina m. 12 yanma M, yainman T. 13 samefo SenTs Mm, samefo Seni yoveli T. 14 dasves MTm. misisasa T, maTisasa Mm . Tana warmoitana M , warmoatana m. 15 SanSa MTm. xutulbuRa m. 17 yans M, yens m, yains T. winaSe T, wina Mm. 18 dimitrisagan] datrisagan M. 20 da dasues T. abram Mm. 21 efiiskopozTa M. 22 yainman T. da] daa MTm. 23 samefo Mm. dimitrisi] datrisa M. 25 yaenisa MTm. farajanosTa Mm, farejanosTa T. 26 [da ovsTa] jav., yauxC.

R454v M458r m322v

10

T331r R455r

15

M458v

20

m323r

25

631

JamTaaRmwereli ovsni vaWrobad, da moiqces da ixiles glaxaki, da misces qvelissaqme ovsTa, romelsa upirvelessa ewoda saTxiz da meoresa uzurbeg. da rques: `glaxako, evedre RmerTsa, | raTa dRes Cueni da suramelis begas Svilis rmali erTgan Seiyarnen~. viTar warvles mcired, daxuda nadirobasa Sina myofi rati mciriTa kaciTa, usaWurvlo. myis zeda-moetevnes. aRiRo fari da daudga siviwresa wylis gasavalsa. da pirvel saTxizs uxeTqna muzaradsa, ga|nupo da Camoagdo, da mokuda. merme uzurbeg mouda, hkra masca jaWansa marsa, ganukveTa mari da Camoagdo, yrmaTa ratisTa moakudines. ixiles sxuaTa ovsTa da ivltodes. amisTs itys winaswarmetyueli: `ufali ampartavanTa Semus|ravs~. kualad sxua mobs: `aRocenin ufalman yovelni bageni mzakuarni da ena didad metyueli~. xolo movida mwodebeli Tuqalisa winaSe daviT mefisa. da warvida daviT winaSe Tuqalisa, romeli dga mTaTa araratisaTa. viTar ixila Tuqal daviT mefe, pativiTa Seiyuara. ineba, romel ficTa mier qmnan erToba siyuarulisa. daamtkices erToba, da warmovida mefe Sina, da mosca dmanisi, romeli aqunda xutlubuRas, Zmasa mangasarissa. 42. da viTar gardada mciredi Jami, warvides noinni, romelni Tuqalisagan ltolvil iyvnes, viTar navroz, didisa arRunis Svili, romeli iyo kaci mne, Zlieri, axovani, manqani, SemmarTebeli umetesobisa, alinayis Svili yurumCi, romlis Zma, buRa, moekla Tuqals. | eseni mivides xuarasans, arRunis Svilsa, yazans qouns, Tana, romelsa aqunda mamisagan saufliswulod xuarasani. Seiyarnes da inebes, raTa yazan yon mTavrad da yaenad. Sekrbes ese yovelni da warmoemarTnes brZolad baidussa. da viTar cna moslva yazanisa, mouwoda manca laSqarTa, da warvida Tuqalca siswrafiTa, verRara | moicades mefe. aqaca daicva RmerTman, rome ara daxuda. miegebnes mciresa | qalaqsa zangans, Sekrbes urTierTas da swori Zleva iqmna, uku-dges ornive da gaiyarnes, rameTu yazan mun ara iyo, navroz da xutluSa
1 ovsni] orni Mm. ixilnes m. ovsTa] orTa Mm. 2 saTxisad MTm, saTxisa R. uzurbeg gorg., kikn., uzurabeg MTmR. 3 mali Mm. erdgan MT. 5 da daxvda (daxuda T) MTm. 6 da usaWrlo M, usaWurlo T, usaWurvlo da m. zeda mietevnes Mm. siviwroesa T. 7 pirvel saTxizs kikn., pirvelsa Txes M, pirvel saTxemsa T, pirvelsa Tavsa m, pirvel saTxes R. 8 uzurbeg gorg., kikn., uzurabeg MTm. yrmaTa T, kikn., ymaTa R, JamTa Mm. 9 osTa Mm. 10 aRocen Mm. 12 movida] + movida T. mowodebuli m. yan Tuqaalisa M, yain Tuqalisa T, yan Tuqalisa m. winaSe daviT mefisa MTm. 12-13 daviT winaSe Tuqalisa Dc] MTm. 13 idga Mm. ~ mefe daviT T. 17 Tuqalisagan Dc, Tuqalis MTmR. 18 iyvnes] iyo M. navroza MT. 19 aliyanis MTmR. yurumCi m, yurumSi MTR. 20-21 arRunis ... xuarasani Mm. arRuns T. 21 qouns kikn., qunT TR. 22 yanad M, yainad T. 23 baidossa MTm. va m. laSqarsa Mm. 24 daicva] + mefe T. 25 zangas Mm. 26 ~ ara mun Mm. xutluSa kikn., xutlubuRa MTmR.

R455v

T331v

M459r

10

15

R456r

20

m323v T332r

25

632

JamTaaRmwereli warmoevlines. navroz elT igdes da Zlieri brZola yo jalairman. da warvida yazan xuarasniT. xolo evedra navroz Tuqals, raTa ganuteos, da ficiTa daumtkica, raTa yazan Sekruli mosces. irwm|una da ganuteva. da viTar mivida yazans Tana, Sekra quabi spilenZisa da warmogzavna Tuqals wina, rameTu eniTa TurquliTa quabsa yazan ewodebis. movida quabi Sekruli sabliTa, ganukrda da daumZimda Tuqals, rameTu mosrul iyo araratisa mTaTa. maSin kualad waremarTa yazan umravlesiTa spiTa ugrZnulad, da uJans daesxa biadus, Sekres da moaSTves, da mis Tana mravalni noinni. aqaca daicva RmerTman mefe. viTar cna sikudili baidu yaenisa Tuqal, ivltoda da mivida samcxes, beqasasa, | romeli mTavrobda tasiskariTgan vidre karnu-qalaqadmde. da Svili wargzavna mefisa daviTis winaSe da mas Sevedra. da viTar movida yazan adarbadagans, romel ars TavreJi, warmouvlina mociquli mefesa da beqasa, raTa miscen Tuqali da Svili misi, erTgzis da orgzis. da ara misces, aramed iurves, raTa Seundos. da mosca piri da beWedi uvnebelobisa, da misces Tuqali. viTar cna yurumCi waryvana Tuqalisa urdosa, moegeba elCsa yaenis yazanissa naidurs, da warguara Tuqali da mokla sikudilisaTs buRasa, Zmisa | misisa. da mefeman daviT mosca Svili misi da yoveli simdidre, romeli Seevedra ovsTa mTavrisa farejanisa, romeli idva cixesa atenisasa. rameTu ese daimadla yaenman yazan, garna mefeman ver guls-idgina warslva urdosa SiSisaTs, romel aqunda siyuaruli | Tuqalisi. kualad sxuaca iyo SiSi urdosa warslvisa, rameTu | zemosenebuli igi navroz, arRun-aRas Svili, mteri iyo yovelTa qristianeTa, visca hgonebda sjulisa dateobasa, dahpatiJebda da musulmanad miaqcevda, Tnier cnobisa yazan yaenisa. kualad rame boroti aqunda, amisTsca borotad mokuda, viTar quemore sityuaman cxad-yos. ese navroz gandidna, Tnier ya|enisa ganagebda saqmeTa sauravTa da aqunda mteroba qristianeTa, da ganemzada sruliad daocad da daqcevad eklesiaTa TavreJsa
1 warmoavlines Mm, warmoavlinnes T, warmoevlina R. yo] yues Mm. jalilman Mm. 4 Sekruli R, el Sekruli MTm. 5 da warmogzavna Tuqals wina, rameTu MTm. TurquliTa] + qurTuliTa Mm. yazan] bazn M. 8 warmoemarTa TR. ugrZnulad R, ugrZneulod Mm, ugrZneulad T. 9 baidausi M, baidusi Tm, baido R. 10 yanis M, yenis m, yainisa T. Tuqal MTm. beqassa Tm, beqasas R. 12 mefesa daviTs T. aidarbagans Mm, aidarbags T. 13 Tavrezi Mm. warmoavlina Mm. 14 da2 m. 15 va m. waryuaneba m. 16 Tuqalisi M. yanis M, yenis m, yainis T. warguara] wagra T. 17 buRasa kikn., bauRdis MT, baidosa R. 18 yoveli] + saWurWle da TR. simdidre] + yoveli TR. 19 yazan Mm. 20 SiSi m. 21 arRunaRis Mm. 22 qristeaneTa T. dahpatijebda M, daapatijebTa m, dahpatiJebda T. 23 muslumanad M, luslumanad T. yansa M, yenisa m, yainisa T. 24 qvemorem m. sityuam Mm. 25 yenisa m. 26 qristeaneTa T. da Mm. da daqcevad m, daqcevad MT.

M459v

10

R456v

15

T332v

m324r M460r

20

R457r

25

633

JamTaaRmwereli da yovelTa qalaqTa Sina. da moiyvana episkopozi maraRisa qalaqisa, naTesaviT da sarwmunoebiT nasrani, romeli iyo kaci mowyale da saxieri, friad saTnoebiani, pirvelTa yaenTagan pativcemuli da mamad saxeldebuli. ese pyrobil yo da mravalni guemani da basrobani SeamTxvna datevebisaTs sjulisa. xolo igi axovnad winaaRudgeboda da moiTmenda Seuracxyofad sjulisa mohamadis mier qadagebulisa. amisTs eqsoriobad daisaja, rameTu iyo friad moxucebuli. amas zeda eseca SesZina boroti navroz, warmoavlina kaci erTi ukeTuri, naTesavi misi, raTa moaornes eklesiani yovelsa sa|qarTvelosa: pirvel moaoros sayofeli yovlad wmidisa varZiisa RmrTismSobelisa saydari, da yovelsa saqarTvelosa, raca povos, warmoiRos. hgonebda uzomosa simdidresa, oqrosa da vecxlsa, TualTa patiosanTa da margalitsa mravalsa varZias. warmovida da moiwia naxWevans, iwyo rbevad da r|Ruevad eklesiaTa. moiwia risxva yovlad wmidisa varZiisa RmrTismSobelisa mas zeda. romel movidoda dasaoreblad varZiisa RmrTismSo|belisa da patiosnisa juarisa dasamoblad, amisTs mexdatexil iqmna, da gangala mexman sruliad, da daiwua ZualiTurT. esreT sakrvelebiT daicva samyofi Tsi varZiisa RmrTismSobelman. xolo navrozs zedaca moiwia risxva | RmrTisa, rameTu ganrisxna yaeni yazan usamarTlobisaTs da borotTa saqmeTaTs. iyo yazan friad rame keTili da uborotogoneba da simarTlis moqmed ufros yovelTa uwinaresTa yaenTa esoden, romel jaW ganeba orTa SeSaTa zeda da eJunebi moeba mravlad, raTa glaxakni, uRononi da uqonebelni, yaenis da noinTa wina mislvisa uRirsni da moCivarni, mividoden da Searyevden SeSasa da jaWusa, da esmodis yaens ma eJuanTa da cnas, romel sasjeli uc glaxakTa da SeuracxTa kacTa, romeli TT ganikiTxis pirispir. esoden uyuarda samarTali, romel dReTa misTa ara iqmneboda Zali da usamarTloeba arca didTa da arca mcireTagan. | amisTs risxveuli navroz ivltoda xuara|sans, romel devna uyo zemosenebulman xutluSa noinman, miewia da moakudina igi da Svili misi da
1 Sina Mm. marRisa Mm. qalaqsa Mm. naTesa naTesaviT m. 3 mamad] + yaenTagan T. 4 basrobani M, basrvani T, borotni m. rjulisa M. 6 eqsoriobda m. 9 yovlad wmidisa] yovlad ubiwosa T. varZiisa RmrTismSobelisa] RmrTismSobeli varZia M, RTismSobelisa varZisa m. 10 ipovos M, ipoos m, poos T. warmoiRos] + ra poos mas Sina simdidre T. 12 rbevad da T. eklesisa M, eklesiasa m. varZisa MTm. 13 da saoreblad Mm. varZisa Mm, vaZiisa T. da m. 15 da MTm. sayofi MTm. varZisa Mm. 17 nivrozs zedaca M, navros zedaca T, navrozedac m. ganrisxda T. yeni m. 18-19 uborotogoneba] uboroto Mm. 19 simarTlismoqmed] + iyo MTm. ufros yovelTa MTm. yenTa m. 20 uRononi Mm. 21 yanis Mm, yainisa T. da (moCivarni) m. mividodes Mm. 22 Searyevdes Mm. yansa M, yensa m, yainsa T. 24 misTa] maTTa M. usamarTlo MTm. 25 mcireTa Mm, mciredTagan T. 26 xutluba M, xutlubuRa Tm. noin MTm.

T333r

10

R457v M460v

15

m324v

20

R458r T333v

25

634

JamTaaRmwereli yoveli naTesavi misi. moispo queyaniT sasenebeli misi, viTarca weril ars: `moispen uRmrTo, raTa ara ixilos dideba RmrTisa~. da kualad warwymda sasenebeli misi. da esreT damSdnes TaTarni. iwyo yazan yaenman gangeba queyanisa simarTliTa da msjavrTa keTilTa. amaT JamTa warmoavlina mociquli yazan yaenman da imo mis winaSe davi mefe. xolo igi mswrafl ganemzada da moiw|ia kaxeTs da hereTs. mivides her-kaxni, didebulni da aznaurni, daviT mefis winaSe, erisTavi samadavla, kaci yovliTa samedroTa zniTa Semkobili da moisari rCeuli, msgavsi mosomaxosa ebraelisa, gina neoptolemeos piRasi rCeulisa, saxelovanisa mirmidonT moZRurisa. dayo mciredi Jami hereTs da ganezraxa vazirTa: `ukeTu warvide urdosa?~ daumtkices vazirTa warslva, xolo mefeman ara ismina maTi da Seiqca gare, rameTu aqunda SiSi TaTarTa yaenis xilvisa. da movida mTiuleTs, uku-dga Jinovans, | Sekra siba da mcvelni daudgina. 43. xolo mefe daviT mTiuleTs idga, da waravlina Zma Tsi umrwamesi | vaxtang elCad didisa baTos SvilisSvilis yaenisa da uqada gza gamoslvad yaens zeda. da man keTilad Seiwynara da uqada queyana da saWurWle mravali. viTar cna daviTis ukudgoma yazan, warmogzavna xutluSa medarTm|Tavari, romelsa igini beglarbegobiT umobdes, spiTa didiTa. movides da dadges tfiliss. gagzavnes mociquli mefesa daviTs winaSe da iTxoves kacni sarwmunoni misandobelad, da aZlevdes zavsa da sTxovdes erTgulobasa yazanisasa da aramiqcevasa mterTa kerZo. da man warmogzavna kaTalikozi abraham, burseli ivane, tfileli yadi, da iTxovna mZevalni, da ficad mihpirda. xolo maT fices sjulisaebr maTisa da misces mZevlad xutluSas Svili sibuCi, yurumC|is Zma arfa da sxuaTa noinTa Svilni. da misces beWedi yaenisa da simtkice uvnebelobisa. da igi movida naxvad maTda da aRuTqua warslvad urdosa. xolo xutluSaman Seiwynara | keTilad da ganuteva. xolo daviT iqca Tsadve, da mZevalTa misca niWi didi da ganutevna.
1 mospo Mm. mospen Mm. 2 ixilon Mm. 3 damSviddes TR. yanma M, yenma m, yainman T. 5 waravlina Mm. yanman M, yenman m, yainman T. mefe Mm. 6 hereTs] esreT Mm, ereTs T. her-kaxni] er kaxni M, viTr kaxni T, es kaxni m. 8 gina m. 9 neoptalemeos Mm, neoptilemeos T. mirmidonT yauxC., kikn., mier midonT Mm, mr midonT T. moZRurisa] mZlavris. T. 10 hereTs] ereTs MT, esreT m. 12 yenis m, yainisa T. Jinovans M, Jinoans T, Jinvans mR. 15 yanisa M, yenis m, yainisa T. gamosvla m. yans M, yains T, yazan m. 16 da Mm. 17 xutluSa R, xutlubuRa MT, xutulbuRa m. igini Mm. 18 begTar begobiT Mm. umobdes] uwodes m. 19 winaSe] Tana T. 20 aramiqcevsa m. 21 abram Mm, abrham T. buraseli m. ivane Mm, ie T. 22 sjuliTaebr T. 23 xutlubas M, xutulbas m, xutlubuRas T. yurumSis T. da (misces) Mm. 24 yanisa M, yenisa m, yainisi T. da3 T. 25 xutlubuRa Mm, xutlubuRaman T. keTilad] pativiTa T. 26 da mZevalTa] mZevladMMm. ganuteva Mm.

M461r

10

R458v

m325r

15

T334r

20

M461v

R459r

25

635

JamTaaRmwereli da viTar moiwia are gazafxulisa, awes kualad mefe daviT urdosa, da ara ineba warslvad, aqunda SiSi. amisTs waravlina Zma misi baidu didisa yaenisa ToxTas winaSe. viTar cna yazan yaenman, kualad warmoavlina medarTmTavari xutluSa spiTa uricxTa. movides somxiTs da awes mefe mislvad, da aRuTqmides niWTa didTa. da kualadca waravlina kaTalikozi abraham, yadi tfileli da ivane burseli, da aRuTqua mislvad. cnes TaTarTa, rameTu mizezobda, Seipyres ivane burseli da mokles, da kaTalikozi da yadi ganuteves uvnebelad, da momarTes Seslvad mTiuleTs. moaores somxiTi, qarTli, TrialeTi, erwo da dadges | muxrans, xerks, bazaleTs, erwos da TianeTs, da ver eteodes sadgomad, arbevdes qarTlsa da zemosenebulTa queyanaTa. | tyue yves, romlisa ara iyo ricx, da mosres piriTa maxlisaTa, ravdeni poves, da mieca queyana gansaryunelad codvaTa CuenTaTs. | amas welsa gamoCnda varskulavi kmati, laxuris saxe, CrdiloT kerZo, da dadga vidre oTx Tuemde, da yovelTa RameTa ixilveboda varskulavi igi laxuris saxe, da ityodes: `laxuriT mowyuedasa moaswavebs~. kualadca inebes TaTarTa zavis yofa mefisa da gaugzavnes mociquli, raTa mefeman Sehficos erTgulobasa zeda yazanissa da ara misces | gza baTos SvilisSvilsa, didsa yaensa ToxTas, da esreT Jamad Sina iyos, daicvas samefo misi. da yves fici da aRTquma urTierTas, da warmogzavna deda Tsi, dedofali, da Zma misi umrwamesi manovel, da kaTalikozi abraham, da dedofali, coli mefisa oljaT, warmoavlina, raTa warvides urdosa da iurvos saqme misi. da moiwines urdosa. ixilna xutluSaman da pativiTa Seiwynarna, mswrafl uku-rida, mosca tfilisi da samefo misi, da warvida urdosa da waritana dedofali oljaT, da kualad damSdna queyana. da viTar gardada zamTari igi da moewura are gazafxulisa, warmoavlines mociquli mefes Tana, raTa cnas, | ars erTgulobasa yaenisasa, Tu ara. | da cna kacman, romel baidu warevlina daviTs yaensa ToxTas Tana da gza eqada gamoslvad. acnoba
1 are] hare Mm, ahre T. mefe daviT MTm. 2 ineba warslvad] ineba misvlad M, mivida misvlad m. misi] + Tsi m. badu MTm. yanisa M, yenisa m, yainisa T. 3 ToxTas] iTxas Mm, oTxas T, oTaxas R. yanman M, yenman m, yainman T. 3-4 xutluba Mm. 4 somxeTs M. kualadca awes T. 5 waravlines m. abram Mm. iovane Mm, ie T. 6 aRuTqua ... burseli da Mm. 7 mokles] + da gorg., kikn. mimarTes Mm. Seslvad Mm. 8 somxeTi Mm, somxTni da T. muxnars T. 11 raodeni m. 12 rameTu amas T. 13 oTx T. 16-17 Svilis Svilisa Mm. 17 yansa M, yaenis m, yainsa T. ToxTas] TxoTas MT, TxoTasa m, oTxas R. daicvas kikn., misces MTmR. 19 abram Mm. 20 moiwivnes m. xutluba M, xutulba m, xutluSaman T. 21 pativiTa] locviTa Mm. ukurida] ukrda M, ukvirda m. 22 oljTa m. damSdda Tm. moorebuli queyana T. 23 da moewura are gazafxulisa Mm. 24 mefes Tana Mm, mefesa daviTis winaSe T. aris Mm, eris T. yanisasa M, yenisasa m, yainissa T. Tu ara m, ara MT. 25 baidu MTm, baadur R. yansa M, yensa m, yainisa T. ToxTas] oTxas MTm, oTxos R. da M.

T334v

m325v

10

R459v

15

M462r

20

R460r T335r

25

636

JamTaaRmwereli yazans, xolo igi ganwyra da warmoavlina yurumCi da erinji vinme, Sinauri misi, da SanSe margrZeli. da mouwodes Zmasa daviTisasa, mciresa giorgis, romeli eSva asulsa beqasasa da mas aRezarda. romeli marto eSva dedasa, viTarca martorqa, rameTu ver SemZlebel iyo buneba dedaTa sxuasa egeviTarisa Sobad, viTar quemore sityuaman cxad-yos. ese iyo saxlsa beqasasa, rameTu ese beqa gandidebul iyo da aqunda tasiskariTgan vidre speramde da vidre zRuamde, samcxe, aWara, SavSeTi, klarjeTi, nigalisevi da WaneTi sruliad mosca berZenTa mefeman, komninosman kir mixail, da asuli beqasi colad miiyvana. amasve aqunda umravlesi tao, artani, kola, karnifora da kari, da amaT Sina queyanani da cixeni, artanuji da udabnoni aTormetni klarjeTisani, da didebulni aznaurni | da monasterni yovelni mas aqundes. da | xarajas | miscemda yazansa da laSqriTa Seeweoda. amas sTxoves yrma giorgi, raTa misces da mefe yon qarTlsa daviTis wil, Zmisa misisa, romeli aRasrula da misca da Tanawaratana laSqari didi. wariyvanes da dasues mefed. daRaTu mcire iyo, aramed winaausaxvides uZlevelobasa mefobisasa da wina moaswavebdes. 44. da iyo yrma mcire giorgi mefed tfilisisa. da viTar moiwia gazaf|xuli, kualad warmoavlina yazan yaenman igive xutluSa spiTa ZlieriTa da mravalni noinni sxuani. da dadges zemosenebulTa adgilTa, moaores qarTli uborotesad. xolo mefe daviT dadga adas. maSin quenifleveli Salva gamoeqca mefesa, aRsavse niWTa mier misTa, romelni mas Jamsa mieniWnes. ara moisena wyaloba egodeni da mivida xutluSa noinTana. xolo man ganixara da pativiTa Seiwynara da winamZRuarad gzisa aCina. da Sevides gzasa cxrazmisevisasa | da ganvides mTasa Soris cxavatsa da cxrazmisevTa, romel ars lomisa. da viTar cna daviT orguloba Salva queniflevelisa, Sedga cikares, rameTu cikare mterTagan Seuval iyo. Cavlo xutluSaman da ganvides adas da gardvides evsa, da mimarTes gueleTs, mun Sina hgonebdes mefesa daviTs. da gare-moadges stefanwmidasa sofelsa. da gangebiTa RmrTisaTa ganmagrdes, rameTu winarni
1 da m. yurumSi MT. erinji gorg., kikn., aRnaji MTm, aRinja R. 2 romeli] raTa T. 4 iyo] + rameTu ver T. egeviTarsa Soba T. 7-8 samcxe ... WaneTi Mm. 8 srulad Mm. berZenTa] berZenma M, berZenman Tm. 9 amasve yauxC., kikn., amisTs MTmR. 10 da2 MTm. Tormetni T. 10-11 kalarjeTisani m. 12 misces TR, moscen Mm. 13 mefe yo m. qarTlisaMMT, qarTlis m. romeli] raTa Mm. 13-14 Tana waritana Mm. 15 moaswavebdes Mm. 16 ~ mcire yrma m. 17 yaenma M, yainman T. xutluba M, xutulba m. 19 daviT m. 20 niWiTa Mm. 21 xutluba M, xutulbuRa m. ganixarna M. Seiwynarna m. 21-22 winamZRvar Mm. 22 cxrazmis kikn., xvarazmis M, xuarazmis TR, xvarazmis m. Soris Mm. 24 Salvasi m. qvenaflevelisa M, qunaflevelisa T, qvenaflavelisa m. ciskres T. 25 ciskare T. Seuval iyo Mm, ubrZolvel ars TR. xutlubama M, xutulbama m. 26 gueleTs] gelaTs MT, gveleTs mR. 27 da m.

10

M462v m326r R460v

15

T335v

20

R461r

25

637

JamTaaRmwereli TaTarTani iyvnes quenifleveli Salva da ovsTa mTavari bayaTar da muxrans mdgomi TaTari baan TanRuT. | viTar cnes, stefaniaT veras avnebdes da mefe mun ara ars, iTxoves sazrdeli mcire. stefanelTa mosces. da aiyarnes da gardmodges adas. xolo mefe cikares iyo. daamtkices da dadges erTgulobasa mefisasa surameli hamada, amirejibi abazas Ze Wila da aznaurni qarTvelni da somxiTarni, | da didi erTguloba aCuenes. viTar cna xutluSaman mefisa cikares dgoma, ganyo laSqari. romeli waravlina | cxavatiT, gzasa Znelsa, raTa egreT Sevlon da Seviden cikaresa, romel-ese SeuZlebel iyo. | maSin quemo SesrulTa laSqarTa Sevles gza cxavatisa da ganvides cxavats. viTar cna mefeman, waravlina mciredni laSqarni, da iqmna omi Zlieri, da moswyda TaTari uricx, rameTu Semosrul iyvnes viwrosa gzasa kaci meome viTar xuTasi, romelni verRara gamoeswrnes gzisa siviwroisagan. Seipyres xuTasive, romeli mokles da romeli darCa, mohguares mefesa. xolo sxuani ivltodes. da spani mefisani ganvides adis Tavsa gorasa rasme, romel ars cikares pirispir, da iqmna omi Zlieri. keTilad brZodes Sinaurni mefisani, adelni da eviT mosrulni rCeulni. da umetes moisrvodes TaTarni, rameTu didad avnebdes mTiulelni: iyvnes feriTa male, cxenosani ver Seuvidoda saomrad. da queiTad ibrZodes TaTarni, romelTa Semwed hyva ivanes Ze SanSe, da ovsni, romel sxdes gors, mesxni laSqarni, romelni warmoevlinnes samcxis mTavarsa beqas Torelni, Tmoguelni da taoelni. da gangrZelda omi vidre mimwuxramde. gza|Ta siviwriTa ara aRerines urTierTas, gaiyarnes, da uku-dges adas TaTarni. da uSuela | RmerTman mefesa, rameTu cxavatiT Se|sruli laSqari ivltoda. da viTar xuTasi oden kaci Seiyara, da xutluSasca didi vneboda. ixila simagre queyanisa, da cna, romel ara egebis Seslva cikares. aiyara RamiT gzasa
1 TaTarni MTm. qvenafleveli M, qunaflevelni T, qvenaflaveli m. osTa M, osT m. muxnars T. 2 TaTarni Mm. baan TanRuT kikn., banTanaRuTMMT, banTanRunT m. stefanaT Mm, stefanwmindelT R. mun m. 3 iTxoves T, ixiles Mm. ~ mcire sazrdeli m. cikareTs MT, cikreTs m . 5 hamada] ahmada MT, hamad m . 6 aCuenes] aqundes T . 7 xutlu Saman T, xutlubaman M, xutulba m. cikars Mm, ciskars T. 8 cxavalt MT, cxavalts m. Znelsa gorg. , kikn. ] MTmR. cikars Mm, ciskersa T. 9 cxavatisa Mm, cxaveltisa T, cxaotisa R. 10 cxavalts Mm, cxavatas T. 11 uricxvni m. Samosrul M . gzasa Mm. viTar m. 12 ~ xuTasi kaci meome m. gamoaswrnes m. romeli] r a T. 13 darCa] darCes da m. da Mm , xolo T. 14 ganvides] gavides Mm , gamovides T. ciskares T. da] + zogi T. 16 moisrodes T. 17 saomrad T. qoiTad MT. 18 romelTa] raTa Mm. hyva] hyav MT. SanSa Mm. ovsni ] osni yauxC. , orni MTmR. sxdes] sdges M . 19 da m . 20 siviwrovisaTa m. 22 cxavaltiT T. 23 xutluSasaca T, xutlubasca M, xutulbasac m. 24 queyanisa] + xutluSaman T. ciskares T.

M463r

T336r

m326v R461v

10

15

M463v R462r T336v

20

25

638

JamTaaRmwereli lomisTavisasa, daesxa qarTls, daRaTu vinme darComil iyo, mosra da tyue yo. da moaores qarTli da warvides yaens yazans winaSe. da moiwia are gazafxulisa, warmoemarTa igive xutluSa sityTa yaenisaTa spiTa uZlieresiTa, da moiwia tfiliss, da eguleboda Seslvad mTiuleTs. da viTar cnes didebulTa amis samefosaTa, gankrTes da eZiebdes Ronesa, raTa ganernes pirisagan TaTarTasa. queyana TuRa sadme darComil iyo, Sekrbes mefesa daviTs winaSe da moasenebdes, raTa warvides yazans | winaSe, fici da simtkice aRiRos uvnebelobisa. ismina mefeman da daamtkica warslva urdosa, sTxova zavi da fici, xolo man didad ganixara da aRuTqua uvnebelad yofa da dacva queyanisa. ukeTu oden ixilos yaeni, mier warmogzavnon dacvuli mSdobiT. amis pirsa Sina | iyo burseli ivane. aRiRo piri mtkice da movida mefes winaSe. ixila piri simtkicisa qarTvelTa, her-kaxTa, ganexarnes da awuevdes warslvad da mZevalTaca aZlevdes: `xutluSa sarwmuno kaci ars da ara ecruvebis aRTqumasa, vhgoneb keTilad Sewyobasa~. garna mefeman ara ismina, rameTu SiSi aqunda TaTar|Ta, da dadges gueleTs. viTar ixiles didebulTa | mooreba, umravlesni warvides kiTxviTa mefisaTa dacvisaTs queyanisa, xolo xutluSa keTilad Seiwynarebda, vinca mividoda. kualad moaores queyana qarTlisa zemosenebuli, Tnier mTiuleTisa, da warvides urdosa. viTar moiwia sTueli, Camodga cxrazmisevsa mefe daviT da aaorebda mamulsa Salva queniflevelisasa orgulobisaTs. maSin uRono iqmna quenifleveli, evedra suramelsa msaxurTuxucessa, qarTlisa erisTavsa hamadas, raTa iurvos mefes winaSe. moasena mefesa da ara ineba misTs daWirva, aramed miuboZa mamuli misi. gardaiyara Tavsa nacari Salva da ityoda: `esemca ars misagebeli orgulTa mefeTasa~. | da Seundo mefeman Salvas. amaT JamTa warmovida Zma mefisa vaxtang, rameTu iklo rame siyuaruli da sikeTe, rameTu Zmisa misisa daviTisagan Sepyrobilca iyo da patimruli cixesa Jinovanisasa. gamoipara da movida ivane burselisasa da rqua: `arara boroti
1 da daesxa m. vinme MTm. 2 qarTli Mm. yans Mm, yains T. yazans T. 3 xutluSa T, xutluba M, xutulba m. yaenisiTa T, yenisaTa m. 4 tfilis Mm, tfilisis T. 5 ganeres m, ganera T. 6 daSTomil iyo T. 7 warviden m (gameor.: `da moasenebdes, raTa warvides yazans winaSe~ m). 8 uneblebisa T. 9 yofa] + mefisa T. 10 yeni m. 12 er kaxTa MTm. 13 xutluSa T, xutluba M, xutulba m. 13-14 Sewyobasa Mm. 15 geleTs MT. 17 xolo T. xutluba M, xutloSa T, xutulba m. movidoda MT. 19 mefe MTm. 20 qvenaflevelisasa M, qunaflevelisa T, qvenaflavelisasa m. qvenafleveli M, qunifleveli T, qvenafleveli m. 21 hamads m, ahmadas T. raTa T, romel Mm. 22 moasenes Mm. mefesa Mm. misTs] Mm. mamuli misi gorg.] MTmR. gardaiyara R, kikn., gardayara Mm, gardauara T. 23 Salva yauxC., kikn., Salvam Dc] MTmR. 25 amaT JamTa] maT JamTa Mm. 26 rameTu Sepyrobilca T. iyo] hyav T.

m327r

R462v

10

T337r M464r

15

20

R463r

25

639

JamTaaRmwereli miqmnies da Seuracxeba winaSe Zmisa Cemisa. awe ara warval urdosa mterTa misTa Tana. aw waravline kaci da auwye Cemi Sensa moslva. Tu hnebavs da ficiT Semajerebs, rome ara mavnos da ara Semipyras, mis winaSe mival, da mcire sarComica momces~. xolo man waravlina kaci da moasena ese yoveli. xolo mefeman ganixara da fi|ciTa | moimtkica, da wariyvana Zma Tsi da keTilad xedvida. da hgonebda gandgomasa amis ZliT, rameTu Saburis Zis asuli SeirTo vaxtang colad. da verRara Tavs-idva vaxtang upatiod yofa da warvida urdosa yazanis Tana. xolo man keTilad Seiwynara da mosca mefoba. | da warmoatana xutluSa noini spiTa uZlieresiTa da movida tfiliss. da mun Semoeyarnes yovelni TaTarni da qarTvelni, da samcxis batonis beqas Svili sargis | spasalari, taoelni, Torelni, Tmoguelni da somxiTarni, rameTu SanSe pirvelve iyo. 45. viTar cna mefeman daviT, rome vaxtangs mefed hyofen, warmoavlina igive burseli zavisaTs da aRuTqua urdos warslva, ukeTu ficiTa Seajeron da moscen mZevali. xolo xutluSaman Sehfica da yoveli saTxoveli aRusrula. da warvida burseli mefes wina. xolo man ganixara da warmoavlina dedofali oljaT da kaTalikozi abraham da burseli da movides muxrans. xutluSa da sxuani noinni bazaleTs wina-moegebnes oljaTs da, viTar yaens, egreT pativ-sces. da mosces piri simtkicisa, da beWedi yaenisa da elismandili, rameTu ese aqunda simtkice ficis mindobisa, da aZlies xutluSas Svili sibuCi mZevlad. garna oljaT arRara waravlina, aramed kaTalikozi, yadi da burseli, raTa moiyvanon mefe. viTar mivides mefes | winaSe, cna oljaTis arRara moslva, mizez yo da arRara ineba naxva TaTarTa, didi rame | ridi da SiSi aqunda. waravlina igive kaTalikozi, yadi da burseli, iTxova oljaT da aRuTqua xilva. da viTar mivides xutluSas Tana, cna ara moslva mefisa, rqua burselsa: `kaco, satyuari ra ars? me mtkiciTa ficiTa Semificavs, da ver movida. aw miiRe tyuilisa nacvali patiJi~. da ganrisxebulman moakudina burseli, romlisa guami aRiRo SanSe da wargzavna samarxosa | missa. vaxtangs daumtkices mefoba da oljaT waravlines urdosa.
1 winaSe Mm. misTana Mm. 3 ara mavnos Mm, ara avi miyos T. 4 ese yoveli Mm. mefeman] man Tm, man moasena M. 6 ZaliT Mm, ZliTa T. baburis Mm. Zis jav., kikn., Zmis MTmR. vaxtang Mm. 7 yofna T. yazanis Tana M, yazans winaSe T, yenis Tana m. keTilad] pativiT T. 8 xutluba MTm. noin M. 9 tfilis MTm. Semoeyarnes m, Samoiyarnes M, Semoiparnes T. 10 tavoelni M, toelni m. 12 mefeman] + eiTar cna M. 13 ukeTu kikn., raTa R, Tu MTm. 14 xutlubaman MT, xutulbam m. 15 buraseli m. winaSe T. 16 abram Mm, abrham T. buraseli m. muxnars T. xutluba MT, xutulba m. 17 yans M, yens m, yains T. 17-18 piri simtkicisa Mm, ficisa simtkice T. 18 da1 (beWedi) Mm. 19 xutlubas MT, xutulbas m. 20 aramed MTm. kaTalikozi] + da T. 21 mefesa m. arRara] ara T. 23 buraseli m. xutlubas MT, xutulbas m. 25 da1 m. patiJi] pativi Mm. 26 buraseli m. SanSa MTm.

T337v m327v

M464v

R463v

10

15

20

T338r R464r

25

M465r

640

JamTaaRmwereli da TaTarni kualad warvides mTiuleTs da gardavides gueleTs, rameTu mefe | Sedgomil iyo, da didad avnebda TaTarTa, garna sididiTa ara akldeboda. viTar ixiles simtkice da ubrZolveloba gueleTisa, aiyarnes da warmovides, rameTu qarTaca mohberes da iwyo Tovlman moslva. da moeswrnes mTiulni da mravali mokles. egreTve zandukisevs Sesrulni mravalni TaTarni moisrnes. da STamovides qarTls da warvides yazans winaSe, da mihguares oljaT, da arRara mosces mefesa. viTar cna mefeman, iqorwina qarTlisa erisTavis hamadas asuli, friad qmnulkeTili. | amaT SfoTTa ra iyo queyana qarTlisa, ara iyo maT JamTa Sina Tesva da arca Seneba yovladve, viTar dReTa aqab mefisaTa elias mier sa|m wel da equs Tue, garna aqa xuT welTa iyo oreba. rameTu esodenTa sibilweTa, sodomurTa codvaTa SemosrulTaTs ganrisxna RmerTi da viqmneniT pirvelad mwaresa tyueobasa da meored barbarozTa mier srvasa da ocasa, mesamed iqmna purisa mokleba, yovlad ara ipoveboda sasyidlad arca didiTa fasiTa. esoden ganZnda SimSili, mZorsa arawmidasa uridod Wamdes. savse iyvnes ubanni da folocni, gzani da mindorni da qalaqni da sofelni mkudrebiTa, yrmani mkudarTa dedaTa ZuZuTa leSkTa swovdian. da umravlesi eri qarTlisa warvida samcxes queyanad beqassa, sada-igi ipoveboda puri sasyidlad. friadsa da uzomosa mowyalebasa Sina iyo meuRle beqasi vaxaxi, romeli iyo yovliTurT Semkobili. damtkicda mefoba vaxtangisi. rameTu yazanman e|lT-udva samefo, daipyra tfilisi da yoveli somxiTi, dmanisi da samSlde, xolo ara wina-aRudgeboda Zmasa Tssa daviTs, rameTu iyo vaxtang guamiTa srul, sarwmunoebiTa mtkice, eklesiaTa pativismdebel, | mSd da mdabal, ara moSurne, myudro da uSfoTvel. 46. amaT JamTa umetes gandidna mTavari samcxisa beqa. amaT JamTa gamoCndes Turqni, saberZneTs myofni, romelni daemkdrnes zafxulis mTaTa parxlisaTa da zamTris maxlobelad pontosa. da Sekrba samoci | aTasi, romlisa Tavad iyo a|zatmose, kaci mne. warmovida ese azat-mose yovliTa ZaliTa misiTa moorebad yovlisa saqarTvelosa. da viTar moiwia basians da taos, iwyo mZnvared oreba, oca da
1 warvides] + urdosa MTm. gardvides Mm. gueleTs] gelaTs MT. 2 avnebda] + simagreTa SesrulTa T. 3 gelaTisa MT. 4 Tovlman gorg., kikn., TTeulman MTmR. da T, rameTu Mm. mravalni Mm. 5 moklnes m. moisren M. STamovidnen m. 6 yens yazans m. mosces] + da arRara misces Mm. 7 ahmadas T. 8 maT JamTa Sina Tesva R, raTamca Ze esva MTm. 9 yovlad MT. ilias M. 10 aqa R] ara MTm. esodenTa] + RmerTi MTm. 10-11 SemosrulTa Mm. 11 ganrisxna RmerTi da R] MTm. mwresa T. mciresa Mm. meored MTm. 13 sasyidari m. ese oden m. 14 iyunen m. folorcni m. da (mindorni) T. 15 mkudrebiTa] + savse iyunes m. ~ dedaTa mkudarsa m. ZuZuTa Mm. 16 umravlesni Mm. queyanad Mm, 20 dmanisi da samSlde Mm. 21 rameTu MTm. ~ mtkice sarwmunoebiTa m. 23 amaTa m. 24 myofni] mefeni MTm. mTaTa] maTTa m. 25 zamTrisa T. romlisa R, kikn., romeli MTm. Tavad MTm. 27 mZnvare MTm.

m328r

R464v T338v

10

15

M465v

20

R465r

m328v T339r

25

641

JamTaaRmwereli klva. esodeni suli moisra da tyue iqmna, viTar SeuZlebel ars moTxroba, viTar berni, yrmani, Wabukni uwyalod moisrvodes, da ClTa yrmaTa dedisa ZuZuTa Sina mohklvidian. rameTu ara hgonebdes TurqTa gamoCenasa, amisTs yoveli sofeli taosa SeuZravad daxuda, da verasada vin ivltoda. amisTs uricxuni moisrnes, da esezom moorda tao, romel vaSlovaniT warsrulni Turqni STavides murRuls da nigalisevs uvalTa adgilTa, romelni moisrnes eremelis ZeTa aznaurTagan. maSin erisTavi taosa Taya fanaskerteli uRono iyo simcirisaTs laSqrisa, garna egreca mcire wyoba yo cixisa TorTomis Tavsa, didad avno, garna sididisaTs TurqTasa queyaniT misiT ver ganasxa, aramed | Turqni umetes ganZndes da moaorebdes taosa. xolo moiwia ambavi mTavarsa Tana beqasa, romlisaTsca didad tkivneul iqmna, viTar xudeboda gonierebasa da sibrZnesa missa. da mouwoda yovelTa, mis queSe dawese|bulTa, da waremarTnen wyobad TurqTa. da viTar miiwia taos da basianad, esma, viTarmed Turqni warvides sazamTrosa adgilsa maTsa, da ver eswra. Semwuxrda beqa moorebisaTs taosa, garna Seiqca sa|xlad Tsad. eZneboda sulsa missa moslvad taosa, viTar antakrad etyineboda suli misi wyobad TurqTa. mouwoda warCinebulTa samcxisaTa, SavS-klarjTa, Semokribna yovelni da rqua: `ismineT, mTavarno saqarTvelosano, Zmano da TanamonaTesavno Cemno, sityua Cemi. didman da saxelovanman, skiptrisa da porfirisa mqonebelTa Soris umetes ganTqmulman mefeman daviT dasca da daamo Zliereba TurqTa naTesavisa da aotna samefosgan misisa. mier JamTagan aqamomde arRara Cenilan Turqni. aw codvaTa CuenTaTs kualad aRiZrnes da aRaores mZnvared tao da uricx suli tyue|yves da moswydes piriTa maxlisaTa, eklesiani dascnes da siwmideni Seagines, da | kualad ganmzadebul arian borotisyofad qristianeTa da moorebad, vinaTgan mefe Semcirebul ars mZlavrebisagan TaTarTasa, da kualad pirni da Tavni saqarTvelosani gandgomilan, da aravin ars winaaRmdgom TurqTa. aw ismineT Cemi, tomno da erTnebano, da SevkrbeT yovliTa ZaliTa CueniTa da mivmarToT TurqTa, da ara mivsceT Tavni da Svilni Cuenni, da ara ganguwirnes RmerTman mosavni misni da aRmsarebelni misni, da moguces Zleva
2 uwyalod moisrvodes MTm. da m. ZuZusa m. 4 daxuda m. sul moisvrnes m. 5 eszom m. 6 niglis evs m. moisrnes eremelis ZeTa] moeremelis ZeTa Mm. 7 fanaskeerteli m. simcrosaTs Mm. 8 Tavsa Mm, Zirsa T. avnao M. 9 ganasxa] gansxa T. 10 anbavi m. iqmna] iqmnian Mm. 11 vdeboda m. 12 waremarTa T. moiwia Mm. 13 viTar T. adgilsa] sadgursa T. eswres M, eswrnes m. 14 missa MTm. 15 moslva taod T. antakrad R, kikn., eTnikontrad MTm. mouwoda] + yovelTa T. 16 SavSTa klarjTa m. Semokribna] da Semokrba MTm. 19 damo Mm, daamua T. da m. 20 mier JamTagan T, mas JamiTgan Mm. aqmomamde m. Cenil arian T. da kualad Mm. 21 aRiZrnes da Mm. ~ aRiZrnes mZnvared T. moaores T. 22 dasces T. da2 T. 25 aravin ar T. Cemni M. 27 gangvewirnes m. aRmasarebelni T, aRmsarebeli m.

R465v

10

M466r

T339v

15

20

m329r R466r

25

642

JamTaaRmwereli maT zeda, viTar misca mamaTa CuenTa Zleva maT zeda. davdvaT Tavi Cueni sjulisa SeugineblobisaTs da ZmaTa CuenTaTs, ueWuelad RmerTi moguaniWebs cxorebasa~. da v|iTar esma mTa|varTa da spaTa beqasaTa, sixaruliT miemowmnes da daapires laSqroba TurqTa zeda, ganiyarnes. da moiwia are zafxulisa, iwyes TurqTa aRmomarT slva, da Sekrbes simravle viTar equsi bevri, rameTu yovelTa qalaqTagan gamohyva kaci, sjuliTa sarkinozi, ocad qristianeTa, da ara Turqni oden iyvnes, aramed sparsnica. da viTar cna beqaman moslva TurqTa, mouwoda yovelTa mis queSe dawesebulTa, tasiskariTgan vidre basianadmde: mesxTa, SavSTa, klarjTa, kola-artan-karniforelTa da umravlesTa taoelTa, rameTu amas aqunda queyana ese, amaT Tana TmoguelTa da TorelTa. da Sekrba simravle | erTi bevri da ori aTasi, da mimarTes TurqTa. igini aRmosrul iyvnes mTaTa parxlisaTa, daebanaka da warevlina medrebi tyuenvad vaSlovnisa, da eguleboda moslvad queyanad beqasa samcxes da qarTls da somxiTs. viTar mivides Turqni vaSlovans, kaci viTar aTi aTasi, wina-ganewyunes spani beqasni, xuTasi kaci, romelni | warevlinnes mcvelad da udges simagreTa Sina. iqmna omi Zlieri, da ivltodes Turqni, da moswyda simravle friadi adgilTa simagriTa. da esreT wina-dausaxvida RmerTi Zlevasa beqasa TurqTa zeda. viTar esma beqasa vaSlovniT gaqceva TurqTa, ganixara da wariswrafa, da mimarTa | spers da baberds, sada iyvnes Turqni mdgomare. viTar ixiles TurqTa mowyueda spaTa maTTa mcireTa laSqarTagan, ganZndes da iRrWendes kbilTa. mouwoda mTavarman maTman azat-mose spaTa TurqTasa da gamoarCia kaci ocdaaTi aTasi, da waremarTa vaSlovans Zebnad sisxlTa spaTa misTasa. ra|meTu mislva da daaxleba beqasi ara uwyoda, ocdaaTi aTasi sxua warmoavlina taos da rqua: `me warval, vaSlovans movaoreb da aRvizRav sisxlsa Cemsa, da Tquen midiT taos da moswydeT, TuRa sada darComil iyos, da dadegiT banas. da meca ganmarjuebuli Semoviqcevi | da moval banas, da SevkrbeT da mivmarToT yovelsa saqarTvelosa~. da esreT waremarTa vaSlovniT kerZo. maSin aRiWura mandaturTuxucesi beqa da yoveli spa misi da mimarTes TurqTave, rameTu ara uwyodes warslva TurqTa vaSlovans. viTar warvlo mcire, oTxni
1 misca Mm. 3 spaTa misTa beqasaTa Mm. 5 da m. equsasi MT. 5-6 qalaqTa MTm. 9 umralesTa M. umravlesi m. toelTa m. 10 da TorelTa T. simravle m. 11 TurqTa] + zeda T. 12 medroba TR. 13 samcxes da viTar MTm. 14 romel warevlines Mm. 15 da Tm. daudges T. udges] + mcvelad Mm. 16 simravle Mm. 18 ~ TurqTa gaqceva m. 19 da MTm. baberds] SaSerds Mm, baSerds T. viTarca T. TurqTa Mm. 20 misTa m. 22 da m. daxleba T. 24 moorebad m. 25 sada T, sad m, sam M, sadme R. daegiT T. 25-26 Saboviqcevi M. 26 da moval banas Mm. 28 maSin] Mm. TurqTake T, TurqTave Mm. 29 uwyoda T. mcire] + adgili T.

T340r M446v

R466v

10

m329v

15

T340v

20

M467r

25

R467r

643

JamTaaRmwereli Turqni mimavalni daipyres da mousxes beqasa. xolo man hkiTxa ambavi TurqTa, Tu sada arian. da oTxnive calke gayo da oTxnive erTsa ityodes, warslvasa TurqTasa vaSlovans: `azat-mose ocdaaTi aTasiTa medriTa warvida vaSlovans, da ormoci aTasi dauteva da warmoavlina taos, xvale anu zege movals~. irwmuna sityua maTi | da orad ganyo laSqari Tsi. rCeuli da umravlesi laSqrisa misisa misca Svilsa missa pirmSosa sargiss, romeli oden aRzrdil iyo abjrismtrTvelad, da waravlina vaSlovans azat-moses zeda. xolo wariswrafa sargis da miewia | vazlovanis mTasa zeda mimavalsa Turqsa. da viTar ixiles ukan kerZo laSqari, gankrdes da mswrafl moaqcies huneni sargisis kerZo. ixiles simcro laSqrisa, rameTu iyvnes mesxni xuTasi, xolo Turqni ocdaaTi aTasi, | ganixares da hgones mowyueda yovelTa. medarni zedamoetevnes uSiSad, xolo sa|rgis wina-ganewyo da spani misni mietevnes mned. iqmna omi sastiki, da pirvelsave Sekrebasa midrkes Turqni sivltolad da iotnes Zlierad, da esoden mosres, romel SeqceulTa aRricxues sarazmTa zeda mdebare mkudari Turqi, poves xuTas da cameti, Tnier romeli devnasa Sina mokuda. da devnes mzisa daslvisa Jamamde. xolo moxedna RmerTman wyalobiT mosavTa juarisaTa. gansakrvebel ars smenad, romel egodensa wyobasa Sina ara moikla beqas laSqrisagan xuTTa kacTagan kide, iginica usaxelo vinme. esreT mosca RmerTman Zleva da gamarjueba. xolo sargis, daRaTu yrma iyo, mned ibrZoda, rameTu guarisagan moaqunda simne da mamacoba mamur-papeulad. xolo beqaman mimarTa TurqTa deda-wulTave, momavalni wina-daemTxvnes, da ixiles ra TurqTa SoriT mTiT momavali beqa | da spani misni, mswrafl gare-Seiqces da ivltodes, xolo deda-wulTa maTTa mTaTa mimarTes da arRara esvides safaseTa simdidreTa, aramed yovelsave dahyrides. xolo beqaman da spaTa misTa mswrafl devna uyves, ipyrobdes da ocdes, romlisa ara iyo ricx. | da Turqni mciredni rame Seivltodes qalaqsa da cixesa sperisasa da romelnime norqalaqs. miewivnes spani beqasni, Sesjares, gzaTa siviwriTa da deda-wulTa simravliTa arasada aqunda
1 ~ daipyrnes mimavalni m. TurqTa MT. 2 gayo M, ganyo m, ganuyvna T. 3 vaSloans T. vaSlovans Mm, vaSloans T. 4 waravlina Mm. 5 missa] Tssa T. 7 azat moseze Mm. 8 vaSlovnis Tm. 9 da] Mm. mswrafl] T. moaqcines T, moiqces m. uneni m. 10 ixilnes m. 11 da] T. 12 wina ganewyunes T. 13 Turqni] MTm. 14 musres T, mosrnes m. aRricxues MTm, aRricxes RQ, kikn. sarazmTa Mm, sarazmoTa T, razmTa R. zeda] Sina R. 18 laSqari Mm. kacTa Mm. 19 ~ Zleva RmerTman m. 20 da mamacoba] T. mamiT papeulad m. 21 dedawulTave Mm. momavali Mm. 22 ra] MTm. SoriT] SaoriT T. momavali] T. 23 xolo] MTm. deda-wulTa ... mimarTes] deda wuli TaTarTa da mohmarTes dedawulTa maTTa MTm. 24 yovelsave] MTm. spaman misman Mm. 25 mciredni] MTm. 27 beqasni] Mm. gzaTa] Mm. siviwroveTa T. da] MTm. simravliTa] simdidriTa Mm.

T341r

m330r

10

R467v M467v

15

20

T341v

R468r

25

644

JamTaaRmwereli gza sivltolisa. daijarnes Turqni, viTa cxovarsa dajrilsa da jogsa, egreT ipyrobdes da ocdes. garna iqmna eseca, rameTu Svilisa misisa sargisisagan ltolvilni Turqni ukana moewivnes manda|turTuxucessa beqasa, sada-igi mimarTes mesxTa, da kualad moswydes, da gare-moadges qalaqsa spersa. | da pirvelsave omsa aRiRes qalaqi, Tnier cixisa, aRivsnes saqonliTa, oqroTa, vecxliTa, lariTa, jogiTa, cxeniTa, aqlemiTa, | ZroxiTa da | cxuriTa*, angariSi visgan iTqmis. da TT maTTave saedarTa ahkides da ZliT warmoiRes. ezomi Zleva misca RmerTman beqas, romel misTa spaTagan erTi kaci ara daaklda. moicva beqaman qalaqi speri, da Turqni gaqceulni orasni Cavides | pontosa kerZ. da viTar ganemarjua sargiss, momarTa mamisa kerZ, da momavalman aRaora norqalaqi da aRavsna spani, romelni iyvnes, saqonliTa, alafiTa da tyTa, da esreT ZlevaSemosili movida mamas winaSe. xolo viTar ganuZnda sperelTa garedgoma beqasi, miugzavna mociquli, viTarmed: `Cuen yaenisa yazanisani varT, da Turqni ZliT gardaixuewnes pontosa kerZ, | da aw gevedrebi me, mogurido da uku-sdge, da uzomo oqro da vecxli da jori da cxeni mogceT~. ismina beqaman da aRiRo ganZi uricx speriT da baberdiT, da ZlevaSemosili mobrunda. da moegebnes karnuqalaqiT mTavarni da moarTues maTca ZRueni, alafi, da arcara maT avno. da esreT brwyinvale Zleva mianiWa RmerTman beqasa, da movides Sina saqonliTa uamraviTa. rameTu iyo beqa monasterTa da eklesiaTa maSenebeli, da monazonTa da xucesTa da moweseTa kacTa pativismcemeli, da ara daakldis eklesiasa missa wesi locvisa ciskrad, samxrad da mimwuxri. da laSqari misi ver daakldebodian samsa amas locvasa. da amisTs umarjuebda RmerTi, da mosca yaenman yazan kari da mimdgomi misi queyana. 47. xolo Cuen pirvelsave sityuasa aRvideT. mas Jamsa iwyo yazan yaenman amedreba megptelTa zeda, da mouwoda mefesa vaxtangs, da misca beqamanca laSqari misi rCeuli, romeli divniTa xudeboda. waremarTa yazan, da Sevides queyanasa asurastanisasa da Samisasa da moaorebdes, rameTu iyo simravle laSqrisa misisa aTsameti bevri. da viTar esma sultansa misrisasa, romelsa saxelad uwodes nasir meliqsa, Sekriba spa misi yoveli da mivida da devnad ganewyo. da iqmna omi sastiki esoden, romel xutluSa noini aTasiTa medriTa wina-daudga yazans amad, romel
2 da] MTm. rameTu] MTm. 4 da garemoadges] MTm. 5 da vecxliTa T. 6 cxeniTa] m. 7 ZaliT R. eszomi R. romeli R. 9 da] R. 10 momarTa] momavalsa R. 11 noraqalaqi Rbpd. 12 ganuZnda kikn., ganZlierda R. 13 viTarmed] viTar. R. Turqni yauxC., Rbdp. ZaliT Rbdp. 15 aRigo bd. 16 speriT] + da gabrunda R. SaberdiT b. 16-17 mTavarni R, Tavadni bdp. 18 uamraviTa d, uZleveliTa Rbp. 20 samxr dp, samxar b. 22 yainman bd, yainman bpd. 27 aTsammeti s, aTcameti b. nasiar dp, nasar bs. 28 movida b. 29 xutluxa p. * aqedan MQm xelnawerebs aklia vidre winamd. gamoc. gv. 64816-mde _ albaT, nakluli dednis gamo.

M468r m330v

M468r b283v

d487

10

R468v

15

20

25

645

JamTaaRmwereli didTa mimarTes yazans z|eda, da aTasisa kacisagan equsasi daoces da oTxasiRa darCa, romliTa sZlo da iotna, romelsa TanaSemwe eqmna Cofan suldusi xuTasiTa kaciTa, sada vaxtang da spani misni | mned brZodes. da viTar swydeboda orgniTve uricx, ivltodes megptelni da sultani nasar meliqi. da uk-mobrunda yazan devnisagan da sam dRe ganisuena, da meoTxesa dResa devna uyves da miewivnes mciredni da amoswydnes. da ganibnivnes TaTarni, tyuenva yves, da miuwia laSqarman vidre wmidad qalaqad ierusalimad, sada-igi mravali suli moisra qristiane, da umetes sparsni. xolo yazan mimarTa diamuSysa zeda, romel ars damasko. xolo maT, zenarisa mTxovelTa, mosces qalaqi da saqoneli uricx, da daamyara yazan damasko da mimdgomni misni qalaqni, da dayo viTar oTx Tue. da dautevna mcvelni qalaqisani, da warmovides saxlad Tsad TavreJad. da viTar moiwia zafxuli, gandges damaskelni da gamoasxes mcvelni yazanisani. cna ra ese yazan, mouwoda spaspetsa missa xutluSasa da mefesa vaxtangs da yovelTa mTavarTa saqarTvelosaTa, da waravlina sultansa zeda laSqrad. mivides da Sevides Samad da damaskod, da aorebdes damaskos da veRar aiRes. ganvles didi antioqia da mivides vidre Razadmde. da ver SemarTa sultanman omi maTi, da moaores equs Tue. da miT uk-moiqces da movides yazans winaSe ganmarjuebulni. da vinaTgan mefe daviT ara miendo TaTarTa, zafxul mTiuleTs iyvis da zamTar qarTlsa. amisTs iSleboda queyana qarTlisa. da mTavari bayaTar gandidebul iyo da aorebda qarTlsa, TrialeTsa da ganasxmida mamulisagan aznaurTa, da iyo Wiri didi mkdrTa qarTlisaTa. da mefeman daviT Sekriba yoveli mTiuli, warvida da mivida tfiliss, da hyva kaci cxenosani da queiTi, viTar aTxuTmeti aTasi, da mouda yivCayTa, sazafxulod momavalTa. | xolo yivCayni romelnime qalaqsa ewivnes, da zogni mtkuris piriT ivltodes. esma ese vaxtangs, tabamelas mdgomsa, mivida mciriTa kaciTa, ganvlo idi da saxiudabeli da ganvida maxaTas, rameTu daviT da laSqari misi maxaTas dges, Tavsa qedisasa. | da vaxtang quemoT miudga da dadga da ver SemarTa Sebma sididiTa daviTis laSqrisaTa. maSin mciredni vinme Camovides da aqaT mcireni vaxtangisani miegebnes, Seibnes da daviTis kerZni gaiqcivnes, da orni Zmani da Svilni daocnes. da viTar
2 Cofon dp. sulduri bdp. 4 egviptelni bdp, egiptelni s. nasar bdp, nasiar s. 6 tyvena da ewia dp. 7 sada igi s, da mun d, da igi p, da b. mravalni sulni d, mraval sul p. moisra qristeane] moisra qristiane sp. ~qristeaneni moisrnes d. 9 mosces] + maT d. 10 da dayo p. 12 gamoasxnes b. 14 mivides ra Sevides d, da bp. 16 antioqi bp. lazamde bd. 21 yovelni mTiulni d. 22 da hyva] bdp. 23 mimavalTa s. ewinnes dp, ewines b. 25 esma] bdp. vaxtang dp. tabamels dp, tbamelas b. mivida] miuvida ambavi d. ida bs.

b284r d488 p454

10

15

20

b284v

25

d489

646

JamTaaRmwereli SenivTdeboda omi, aTasi yivCayi gaqceuli Sekrba vaxtangs Tana jarad. maSin moiwia risxva RmrTisa, da ivltoda daviT, da spa misi Zlieri uomrad iyo. daviT movida omisa ara SemmarTi, miudges ukana yivCayni da qarTvelni, da sdevdes vidre jaWuadmde, daoces kaci uricx. araTu vaxtang mteri iyo Zmisa, aramed TaTarTa SiSiTa iZulebiT Seeba. otebuli ra cna daviT, umZnvaresad aorebda bayaTar qarTlsa, da mefe daviT ver wina-aRudgeboda. miT senica Seedva boroti, mikrisi elTa da ferTa, da umar iqmna. da iyoca | kaci urwmuno da uSiSi RmrTisa, amisTs borotsa sensa STavardnili uRonoebda. da bayaTar aorebda queyanaTa da ocda kacTa, daRacaTu surameli hamada da rati Zlierad ebrZodes. maSin bayaTar waruRo gamrekelsa, kaxas Zesa, cixe Zamisa. cna ese beqaman, mouda didiTa laSqriTa, xolo bayaTar, cixiT gamosruli, win daxuda winmavalTa beqasTa. iqmna omi ficxeli, da pirvelsave Sebmasa gaiqca bayaTar da Sevida cixesa. mivida beqa da moadga Zlierad cixesa. da viTar ganZlierda, iTxoves ovsTa zenari da aRuTques arawyena. da esreT movida beqas winaSe gauSavebeli, da ukanas mokuda bayaTar. 48. aw viwyoT TaTarTa moTxrobad. da viTar gamoasxes megptelTa mcvelni damaskosani, amisTs gamwyralman yazan gagzavna igive xutluSa spiTa ZlieriTa da vaxtang spiTa saqarTvelosaTa. da viTar cna sultanman | mislva maTi, miegeba sultani omad. da iqmna Zlieri omi, daiocnes orgniTve uricxuni. da mas dResa swori Zleva ara iqmna, da Rameman ganyarna. da viTar uku-dges, poves qedi didi TaTarTa | da mas zeda Semodges xutluSa eriTurT, usein, sevinji. garna sibuCi, xutluSas Svili, mivida maxlobelad sultnisa da dadga vaked, romelsa axldes beqas laSqarni, da yvelasa cxeni elTa hyva. moielovna sultanman, rameTu CamouSua wyali ukana kerZo TaTarTa, da mas Ramesa eseTi lami Seiqmna, cxeni da kaci ornive uCino iqmnian lamsa Sigan. da ganTena ra, ixiles TaTarTa ukanakerZo lami da winaT laSqrisa simravle, uRono iqmnnes. poves mcire ugano adgili lamisa, da maSiganca daiocnes simravle kacisa da cxenisa. da raJams aRivso kaciTa da cxeniTa, meotman laSqarman zedaganslva daiwyo. daRaTu moswydes uricx TaTari da qarTvelni, da vaxtang da noinni mSdobiT darCes da movides yazans winaSe, romeli ganwyra da sapyrobilesa
1 aTasi] asi bdp. maSin d. moiwia] + mas Jamsa d. 2 daviT b] dps. daviT da mivida b. 2-3 movida omisa ara SemmarTi kikn., movida da omisa ara SemmarTi bdp. 6 maSin otebuli d. ra cna oteba daviTisi b. 8 ~ uSiSi da urwmuno d. Cavardnili bp, Cavardnil iyo s. 9 daRaTu s. 10 ahmada bdp, amada s. 11 Zamisa br., ramisa bp. cna] xolo cna ra d. 13 mivida beqa ... cixesa] dp. 14 ~ ovsTa iTxoves bs. movides d. gauSavebeli (br.), gauSvebeli bdp. 19 ~ omi Zlieri d. uricxvi dps. 21 Svili] dp. 22 romlisa dp. 24 eseTi] erTi dp. 25 ~ ra ganTena b, ganTena dp. 28 moswyda bdp. da vaxtang s. 29 noini ps. da sapyrobilesa bp.

p455

10

15

b285r

d490

20

25

647

JamTaaRmwereli miscna yovelni noinni. da ekazmoda kualad sultansa zeda, garna dasneulda seniTa muclisaTa da mokuda, romeli iglova yovelman kacman simarTlisaTs, romel avismoqmedi da mekobre da usamarTlo kaci aRar ipoveboda sayaenosa missa, da amisTs dauteva mwuxareba yovelTa. xolo Semdgomad missa dasues taxtsa yaenTasa Zma misi, saxelad xarbanda, romelsa ukanasknel oljaT sultani ewoda, romel erTiTa TualiTa aramxedvel iyo. da viTar eZlo, ipyrobda wesTa Zmisa misisa yazanisTa, daRaTu iyo eseca kaci keTili. aman moiwyo yoveli sabrZanebeli misi da friad keTilsa uyofda vaxtangs. aman xarbandaman ineba gilans warslva, da mouwoda yovelTa spaTa TaTarTa da TT mefesa vaxtangs, da oTxad ganyo spa Tsi: ukeTesi da uwarCinebulesi spa man daiWira, da mefe vaxtang. da erTi nawili misca xutluSasa, da beqasa | laSqari TT pirvelve misi iyo. erTi na|wili laSqari jalairs misca, da ovsni gors msxdomni. erTi nawili suldussa Cofansa misca. da TTo Tavadi TTosa gzasa Cagzavna, da erTs gzas TT yaeni xarbanda, | sada-igi winambrZolad mefe vaxtang aCines gilans yovelgniT. xolo gilanelni daRaTu mcireni iyvnes, ara SeSindes, rameTu iyvnes gilansaca | oTxni mTavarni, romelTa saxelebi iyo: erqabazn da ubaSi, rostan da asan. ese TT dadga simagreTa Sina, Sekra xarxali da erqabazn yaens xarbandas daudga wina da Semoeba, da iqmna omi Zlieri, rameTu vaxtang wina-mbrZolobda. queiTni gzisa siviwrisagan da tyisa siSirisagan ara ivlebodes, sadaca mcire vake iyvis, lami iyvis. viTar gangrZelda omi, pirvel is|riTa da merme rmliTa ibrZodes TaTarni da qarTvelni, da xarbanda TT uWuretda. mciredni Seeweodes da miTa ganamnobdes. viTar SenivTda omi, ara Seaqcevda mefe vaxtang zurgsa, arca spa misi, aramed adgilTa siviwriTa moisrvodes esoden, romel aTisagan Zliv orni cocxal iyvnian. somxiTarni axldes, raodenica ipovebodes cxensa zeda mdgomi. esreT moswydes, mravalni aznaurni umkdro gaxdes, rameTu mama, Svili da Zma, yovelnive mun
3 avis moqmedni dp. 5 yainTasa bdp. saxeliT s. 6 romelsa] romlisa bdp. oljaT sultani ewoda br, oljaT sultansa misca bdp. 7 viTar] raca b, dp. daRaTu] Tu ps. eseca] ese pd. ~ ese iyo d. 9 xarabandaman bdp. 12 jalairs kikn., jalaiars bdps. 13 saldussa ps, sadussa d, saldunsa b. TTosa] TTo b. 14 erTgzis s. yaini bdp. winabrZolad p. 16 romelTa saxelebi iyo] romel arian saxelebi maTi Mm. erqbazn M, varqabazan m. da ubaSi] dubaSi Mm. 16-17 da asan] daasn M, da asn T. 17 xarxali] xarzali MT, xrmali m. eriqabazn Mm, eriqabzn T. xarbads MTm. 18 ~ Zlieri omi T. 19 qoiTni MT. gzisa] tyisa m. tyisa] m. 21 mliTa M. 22 xarbanda] xarbad MT, xarabad m. ganamobdes m. 23 ara] arRa M, arRara m. mefe Mm. aramed MTm. 24 romel MTm. iyvnes Mm. 25 axldes] axlvides MTm. ipoeboda M. moswydes Mm. 26 umkdrod T.

10

p456 b285v

d491 M468r m330v T341v

15

20

T342r

25

648

JamTaaRmwereli axldes. garna romelnime darCes. TT vaxtang ara gare-miaqcevda, aramed mned da Zlierad ibrZodes. gankrdes TaTarni simnesa qarTvelTasa, rameTu vaxtang mne iyo omsa Sina da mned ibrZoda, da mcired daikoda barkalsa. da midrka mze da moeaxla Rame, da ganiyarnes. viTar ixila yaenman simagre queyanisa tyiTa da kldiTa, Rame yovel warmovida. cnes gilanelTa, devna uy|ves, da romelTa ewivnes, didad avnebdes. xolo erTkerZo xutluSas Svili daudga wina. xolo Tavadman gilanelTa ubaS Sekra manca xarxali da Seaba kari iwrosa Sesavalsa da daudga xutluSas. xolo igi gardada cxenisagan da dajda skamiTa da ubrZana beqas laSqarTa queiTad Seslva, da yves. Sevides xarxalsa | da gardvides, da Seiqna omi Zlieri aqaca qarTvelTa da mesxTa zeda. arca am|aT Seaqcies zurgi, aramed mned brZodes, da ufrosni gilanelni moisrvodes. maSin styorca vinme isari da eca Tavsa SiSuelsa xutluSa noinsa, myis mkudari STaiWra skamisagan. viTarca ixila Svilman misman sibuCi sikudili mamisa, mswrafl ivltoda igi da spa misi, xolo mesxni darCes xarxalsa Sina. mciredni ivltodes da umetesni moisrnes. da moiwia uzomo risxva RmrTisa TaTarTa da mesxTa zeda, rameTu ukaniT, sada brinji dgomil iyo vakesa Sina, RamiT wyali Caegdo. esreT lami Seqmniliyo, verca cxeni da verca queiTi ver gaiarda, da iqmna mosrva Zlieri. | xolo Cofansaca Semoeba rostan meliqi vakesa adgilsa, garna Cofan sZlo da iota simagresa Sina. arRara Sehyva, aramed wynarad dabrunda da aCina medarni misni ukanamavlad. javaxis Svili gamrekeli mned ibrZoda omsa mas, da gardamovides mSdobiT. egreTve usens | da ovsTa Seeba asan, da swori Zleva iqmna, da iginica gamoqceulni ivltodes, da mivides da Sekrbes uJans xarbanda yaens winaSe. suldusi Cofan medarTmTavrad ganaCines, monacvaled xutluSasa, xolo mefe vaxtang pativcemul yves da didebulni misni yovelni mned brZolisaTs niWiTa didiTa warmoavlines Sina.
1 axldes] ixila MTm. ara gare ara miaqcevdes Mm, ara gare miaqcevda T. mned da] Mm. 2 simnesa] + zeda T. 5 yanman M, yenman m, yainman T. yoel T. warmovides m. 6 da] m. avnes T. 7 xuTlubas M, xutulbas m. Tavadi MTm. uSiS Mm, uSiSi T. 8 Sekrna MTm. arariMMm, arali T. Seaba] Sveba Mm. viwrosa T. SesavalTasa Mm. xutlubas MT, xutulbas m. 9 qoiTad MT. 9-10 da yves] Mm. 10 xarxalsa] taZarsa MTm. gardavida m, gardavides T, da gardvides M. 11 hbroZedes M. da] MTm. gilaneli m. 12 da eca] da daeca m, daeca T. xuTluba M, xutluba T, xutulba m. 13 mkudar Mm. 14 ivltoda] + ivltoda m. igi m. xarxalsa] taZarsa Mm, tarZsa T. 15 ivltodes m. umetesni (umetes m) + ivltodes da kideca Mm. 16 brinj m. 17 qoiTi MT. 18 da] MTm. Samoeba M. melqi M. 19 dabrundes T. aaCina m. medarT mTavari Mm. 20 ukana mavalad M. gardmovides Mm. mSdobiT] + egreTve usens mned ibrZoda omsa mas da dagardamovides mSvidobiT Mm. 21 Seba M. 22 Sekrb M, Sekrba m. xarbanda] xarbdan MT, xarabdan m. yens m. 23 medarT-mTavarad m. xutlubasa MT, xutulbasa m. 24 didebulni] bulni Mm.

M468v

m331r T342v

10

15

p457

20

M469r

25

649

JamTaaRmwereli 49. viTar warvida vaxtang, moudes kacni xodraselni, sjuliTa sa|rkinozni da mterni qristesaRmsarebelTani, yaensa xarbandas da rques: `ukeTu ara yovelTa qristianeTa daatevebino sjuli da eklesiani ara daaqcivne, ara gangemarjos mterTa zeda da ara wargemarTos mefoba Seni da elmwifeba~. ese sibilwe | warmosTxies cudrjulTa. amaT ZliT ismina yaenman da iwyo rRuevad eklesiaTa. da warmoavlina laSqari da erTi noinTa mTavari, raTa movides saqarTvelosa, da mefesa da yovelTa qarTvelTa daatevebinos sjuli da sarkinozad Seqmnas da yovelsa saqarTvelosa | Sina daarRvnes e|klesiani. da ewia naxWevans warmoslvasa vaxtangs ese warmovlinebuli noini, xolo mefe vaxtang ara SeSinda, aramed ganmnda, da umetes moasenebda simneTa da RuawlTa qristes RmrTisaTs da rqua spaTa TsTa: `kacno, Zmano da erTsjulno, da qristes RmrTisa WeSmaritad aRmsarebelno, uwyiT sjuli mamaTa mier, da gasmies qadageba wmidaTa mociqulTa, da uwyiT Ruawlni da axovnebani mowameTani, da gixilvan TualiTa TqueniTa taZarsa Sina maTsa saswaulni u|ricxuni, da gasmies saxarebasa Sina utyuelisa pirisa, viTarmed: `romelman aRmiaros me winaSe kacTa, meca aRviaro igi winaSe mamisa Cemisa zecaTasa~, da kualad: `movediT Cemda yovelni maSuralni da trTmZimeni, da me gangisueno Tquen~. aw nu SeZrwundebiT, warvideT yaens winaSe da davdvaT suli Cueni misTs, romelman dadva suli Tsi CuenTs. pirvelad Cuen mi|vsceT Tavni Cuenni sikudilad, merme iyavn neba RmrTisa, da man daicvas samwyso Tsi~. viTar esma spaTa vaxtangisTa, sixaruliT Seiwynarnes brZanebuli misi, myis waremarTnes urdosa da mivides yaens winaSe. xolo yaeni gankrda mislvasa mefisasa. da mivides karsa yaenisasa da mulni daidgnes, da rqua mefeman miTa maRliTa: `ismine, maRalo da Zliero yaeno. movida brZaneba, raTa yovelTa qristianeTa dauteoT sjuli Cueni. aw ismine: bednierTa papaTa da mamaTa TquenTa hmona da msaxura papaman da mamaman Cuenman amiT sjuliTa, da arodes guasmies, Tu sjuli qarTvelTa | avi ars, aramed uwarCinebules yofilvarT yovelTagan. da sparsTa sjuli ufros saZagelad Seeracxa pirvelTa yaenTa. amisTsca igini moswydnes, rameTu iyvnes mwamlvel da mamaTmaval da kacismklvel. da aw Tu sityuasa sparsTasa
1 xodarasnelni m, xodriselni T. 2 yensa m. xarbandas] xarbaTs M, xarbads T, xarabTs m. 3 daaqcine T. 4 da elmwifeba Mm. 5 ZliT] romelTa Mm. yanman M, yenman m, yainman T. 7 da] m. Seqmnes T. yovelTa T. 8 daarRvivnes Mm, daarRvevinos T. 9 ese warmovlinebuli ... vaxtang] MTm. 10 da] Mm. 11 RmrTisa] m. 12 WeSmaritno T. 13 gixilavs Mm. 14 taZarsa Sina maTsa] Mm. ~ uricxni saswaulni T. 15 aRiaros T. me] MTm. igi] MTm. 17 Tquen] m. yans M, yens m, yains T. 18 suli Tsi] Mm. Ts M. 20 esmaT m. 21 warmarTnes T. yans M, yens m, yains T. wina Mm. yani M, yeni m, yaini T. 22 yainisasa bdp. 23 yaino bdp. movida bs] dp. raTa yauxC., TavTa bdp, TavTa raTa s. 27 yainTa bdps.

T343r

m331v

d493 b286v

10

M469v

15

T343v

20

25

p458

650

JamTaaRmwereli ismen, yaeno, me var mefe qarTvelTa, da yovelni mTavarni saqarTvelosani Sen winaSe arian, da | me mza var sikudilad sjulisaTs qristeanobisa, da merme ese yovelni, Sen winaSe myofni qrist|eaneni. aha, Tavni Cuenni wargukueTen~. da warupyraca qedi. da viTar esma yaensa sityua ese, gankrda da pativ-sca mefesa da sityTa tkbiliTa aRadgina da Seinana, da abrala, romelTa aqmnevines. xolo iqmna eseca, romel arRuevdes TavreJs eklesiaTa, aramed oTxsa dResa Sina oTxni Svilni xarbandasni daiocnes, saxeliT bastam da mas zedani. da esreT wardgomilman mefeman dasna Suri da SfoTi momavali saqarTvelosa zeda. xolo warmovida vaxtang pativcemuli, da movida munve naxWevans, Seedva salmoba muclisa da mokuda Semkuli grgniTa mefobisaTa. da warmoiyvanes da damarxes dmaniss. da darCes Svilni orni: dimitri da giorgi. dimitris dmanisi aqunda da giorgis samSlde. da viTar elT-udves medarTmTavroba TT xutluSasi Cofans, | warmoemarTa Cofan laSqriTa uricxTa. pirvel movida kola-artans vidre arsianadmde da acnoba beqas, raTa naxos yaeni anu Cofan, romel ara Tavs-idva beqaman, aramed Svili misi umrwamesi Tana-waratana, saxeliT Salva. warvida da Cavlo somxiTi, da darCa queyana beqasi mSdobiT. 50. | xolo aqa daiwyo aRmociskrebad Zeman mefisaman giorgi, romeli aRezarda papasa missa didsa beqasa, romeli waravlina beqaman Cofans Tana, da man miiyvana yaens winaSe. xolo man pativiTa Seiwyala da winaTve dausaxvida niSTa mefobisaTa. aman yaenman warmoavlina mociquli da sTxova [daviTs] Svili, raTa mefe yos. maSin mcire iyo giorgi, igica mosces da warmogzavnes | urdosa, da yaenman mosca mefoba da tfilisi da uCina moZRurad da saqmisa mouravad didi | giorgi, da mivides tfiliss. da amas welsa miicvala mTavari samcxisa beqa, kaci warmatebuli yovelsa | Sina, sikeTeaRmatebuli saRmrTo-sakacoboTa saqmeTa da umetes samarTlismoqmedebiTa, eklesiaTa da monasterTa maSeneblobiTa, soflisa keTilad morwmuneobiTa, glaxakTa uzomoTa | micemiTa. xolo sayuareli meuRle misi iyo gamcemel episkopozTa da monazonTa da yovlisa samR|delosa da saeklesiosa soflisa esoden, romel sadme esmis keTili moRuawe da mecnieri episkopozi, gina monazoni, mis winaSe mouwodis
1 yaino bdp. 2 ~ sikudilad me mza var b, ~sikudilad me mza var sikudilad dp. 3 warupyra bp. 4 yainsa bdp. 6 aramed s, kikn., pirvelad dp] b. 7 bastam bd, bartam p. zedani bs, zeda dp. 9 movida s, kikn., gardmovida bdp. 13 xutluSasi d, xutlubasi ps, xutlubuRasi b. garna warmoemarTa Mm. 14 anu Cofan] Mm. da warvida T. 18 Zeman] mzeman MTm. mefis giorgisman m. 19 yans M, yens m. 21 yenman m. 22 giorgi] T. yenman m. 23 sazRvrad Tm. 24 warmatebeli m. 25 sikeTeaRmatebuli] Mm. yovelsa Sina saRmrTo sakacoboTa T. da] MT. 26 morwmuneobiTa] Mm, morwmunebiTa T. 29 keTili] + da MT. * SemorCenilia mxolod Tavfurclis naxevi; M xelnaweri wydeba.

d494 b287r

10

M469v T343v m332r

15

m332r

20

M470r* d495 b287v

25

d459 T344r

651

JamTaaRmwereli da moiyvanis da mravliTa niWiTa da pativiTa amyofis. da savse iyo saxli misi monazoniTa da xuciTa. amas Tana aqunda Sewynarebuloba obol-qurivTa, xolo saxlsa missa ara daakldeboda sam-sami locva. amisTs warumarTa RmerTman dReni cxorebisa misisani. mterTa Zlevasa, mSdobasa da dawynarebasa miicvala viTar sameocdaequsisa wlisa da dauteva glova da mwuxareba uzomo mkdrTa samcxisaTa. da daipyres samcxe samTave ZeTa misTa: uxucesman sargis, da Sedegman yuaryuare da umrwamesman Salva. xolo aResrula mesamesa welsa mefe daviT, garjili senTa mwareTa mier, da dafles samarxoTa mefeTasa | mcxeTas, da dauteves nacvlad misad Ze misi mcire giorgi, or wel mefeqmnuli. | Semdgomad amisa ineba yaenman amedreba queyanasa Samisasa, cixesa, romelsa ewodebis rabaSami, romeli aqunda sultansa misrelsa. warvida ZaliTa TsiTa da Tana waritana laSqari didi, da gare-moadga rabaSams xuT Tue da vera avno, aiyara da warvida. da hyva equsi arwivi, damarTuli sxuaTa Tana mfrinvelTa da avazaTa. aqaT esoden didi iyo Zali misi. movida yaeni Sina da mieriTgan arRarasada ganilaSqra dReTa misTa, iyofoda mSdobiT da nebierad aTcamet wel damp|yrobeli yaenobisa. aman oljaT sultanman warmoavlina mcire giorgi mefed, da zaal meliqi, vinme sparsi xuarasneli, da axruCi, mamisZma Cofanisa, Tana warmoitana, raTa yoveli saqarTvelo erTad Sekribon mefobasa Sina giorgissa. da aCines amaT SanSe margrZeli da zaqaria, avagis asulis, xuaSaqis, naSobi. mivides javaxeTs, mier koxtisTavsa da awuevdes sargiss da yuaryuares gamoslvad, da ara inebes. amaT JamTa Sina iqmna gandgomileba saberZneTs, da ganudges oljaT sultansa farvanas Svilni da qalaqi didi konisa. maSin waravlina yaenman Cofan spiTa misiTa saberZneTs da Tana waratana qarTvelnica. da warhyva giorgi Cofans, xolo giorgi [mcire], zaal meliq, SanSe da zaqaria ara warhyves Tana, warvides da aiyarnes da tfiliss Sevides. da waritanes Tana mefe giorgi saberZneTs, da ver wina-aRudges farvanianni laSqarTa maT erT wel. da yovelni mas Sina myofi qarTvelni mosca
1 da2 m. 2 monozoniTa T, monozniTa m. Semwynarobloba T. oblisa da qvrivisa m. 3 amisTvisca m. 4 Zlevasa] + da m. da miicvala m. viTar] m. 6 uxucessa m. Semdegman M. 7 umrwemesman T. 8 xolo] T. mesamesa] meoresa m. da] MT. 9 misad] misda m. 11 amis m. yenman m. 12 rabaSami m, kikn., rabaSani MT. misrelsa] misreTsa M. 13 rabaSams] rabaSamas M, rabaSamasa m, rabaSans T. 14 Tana] m. 15 yeni m. 17 yenobisa Tm. 18 sultani Tm. zal maleq Mm, zal meliq T. 19 xorasnel T. Tana warmoitanna m. 20 giorgisa m, gogasa T. 23 Sina] + inebes amaT JamTa Sina T. 24 farmanis Tm. 26 gogazila maluq Tm. 27 mefe giorgi] T, m-Si Camat. wiTeli melniT. 28 farmanianni T, farmaniani m. mas Sina] maSina Tm.

m332v

10

M470v

15

T344v

20

25

652

JamTaaRmwereli mefesa giorgis. iaxlnes javaxni da Torelni oden yves, da sadaca ilaSqrian da Seibian cixesa, mned mbrZolad gamoCndis mefe giorgi da yovelni qarTvelni. esreT moimorCilna yovelni gandgomilni da urCni, da moqcevasa | weliwadisasa mivida Sina. da sTulisa Jamsa, viTar mivida Cofan yaens winaSe, da mciredRa dayo, viTar Tueca erT, mok|uda oljaT sultani da dauteva Ze mcire, viTar Sdisa wlisa, saxeliT abusaid. xolo igi miasuenes da dafles qalaqsa, romelsa ewodebis yorRoilangi, romel man aRaSena da ganavrco umetes TavreJisa da uwoda saxelad sulTania. esma giorgi mefesa sikudili yaenisa da mis wil dadgineba abusaidisa da warvida urdosa. Seiwynares, da ganixara Cofan da Seitkbo viTarca Svili, da mosca yoveli saqarTvelo da yovelni mTavarni saqarTvelosani da Svilni daviT mefisani da mesxni, Svilni beqasni. da iwyo mTiebman aRmoWrvebad, xolo me ena ver miZravs sakrvelisa da saSinelisa Tqumad.

m333r

T345r

10

15

20

25

1 da] m. sadac m. 2 cixesa] m. 3 moimorCilnis m. 4 mividis m. yenis m. 5 oljTa m. 6 abusaid kikn., mausiT T, mausaiT m. 7 yorRoilngi T. romeli man yauxC., romelman Tm. Tavrezisa T. saxelad] saxlad T. 8 sulTania kikn., suR Tm. 9 yenisa m. abusaidisa] musaiTisa Tm. 10 da1 T. 11 daviT mefisani] daviTisa T. 13 aRmoWurvobad Tm.

653

JamTaaRmwereli

10

15

20

25

654

JamTaaRmwereli

danarTebi

10

15

20

25

655

JamTaaRmwereli

10

15

20

25

656

dabadebisaT s cisa da queyanisa...

M1r

| Tqmuli wmidisa mamisa Cuenisa efremisi, Targmani dabadebisaTs cisa da queyanisa da adamisTs, viTar miscvales guami misi da damarxes golgoTas. da cvaleba naTesavTa, viTar vpoveT naTesaoba qristesi orciTa, viTarca weril ars saxarebasa lukas Tavsa, adamisiTgan, yovelTa mamisa, vidre qristesamde, uflisa da RmrTisa Cuenisa

pirvelad xolo ese Targmana wmidaman mamaman Cuenman efrem, Soba mamaTmTavarTa adamisiTgan vidre qristesamde, macxovrisa da RmrTisa
guakurTxen, mamao!
I. iyo dResa pirvelsa, romel ars Tavi yovelTa dReTa, kriake, raJams dabada RmerTman ca da queyana da yoveli, ra ars mas Sina: Zali caTa, dRe da Rame, qari Zrvisa.1 da suli wmida iqceoda zeda wyalTa, romeli-igi ars Tanamosagre samebisa.2 da brialebda zeda wyalTa da ikurTxeodes misgan, vidremdis iqmnes wyalni mSobel sitfosagan bunebisa, rameTu Seazava, viTarca safuari, dabadeba. viTarca mfrinvelman ra daaTbnis kuercxni frTiTa TsiTa da sicxisagan Tsisa, viTarca cecxlisagan, Seqmnis marTue kuercxsa Sina, egreTve suli nugeSinismcemeli brialebda zeda wyalTa da SerTo safuari dabadebisa gangebiTa | sulisa wmidisaTa. da meoresa dResa dabada RmerTman ca da queyana da uwoda `ca Txeli~, raTa aswavos yovelTa kacTa, ra ars buneba cisa mis umaRlesisa, amisTs, rameTu uques ars missa xilvad. rameTu ca umaRlesi viTarca cecxli ars, xolo ca meore viTarca naTeli da ca que myinvari. da ars igi bunebiTa Suenieri, amisTs h[r]qan `ca Txeli~. da ganyvna RmerTman dResa meoresa: wyalni romelnime simaRled ze da wyalni romelnime que. da ese wyalni, romelni ze ars casa, dResa meoresa aRvida da Sekrba, viTarca nisli, Suenierad. egreT aRvida da ars igi mokidebul zeda, da arca dis igi, arcaRa Tu iZrvis adgilisagan.3
1 wmindisa m1. 4 vhpoveT m1. 5 mamisa] mamaTa Mm1. 7 maman M. Cuenma m1. 8 adamisidgan M. 9 macxovarisa m1. 10 gvakurTxe m1. 16 TsiTa] Tsissa M. 24 zeda] zed Mm1. romelni] romelnime M. 25 Sekriba Mm1. 26 mokidebul] mokudinebul m1.
1

10

15

M1v

20

25

dab. 1,1.

dab. 1,2.

dab. 1,6-8.

657

dabadebisaTs cisa da queyanisa... dResa mesamesa Semzadna wyalni, romel arian casa amas Txelsa queSe, da Sekribna erTsa adgilsa da gamoaCina meli. da viTarca Sekrbes wyalni pirisagan queyanisa, gamoCnda queyana Cli Tnier sisqisa. da Sekrbes wyalni zRuad, queSe queyanisa, da zogi aRvida ze.1 da dabada RmerTman queyana da aRmoacena mcenare, raTa iyos aRmoceneba mcenarisa sicxisagan da sigrilisa Senelebul msgavsad Rrublisa, romeli ars zeda wyalTa. da masve dResa mesamesa Semzada RmerTman queyana da aRmoscendes mwuanvilni. da muclad-iRo Sinagan xeman daTesva nayofTa gamoRebisa ZiriTa da ZarRTa.2 da meoTxesa dResa dabada RmerTman mze da mTuare da varskulavni. da viTarca miefina sitfo pirsa zeda queyanisasa, da ganma siCo igi, raTa aRiRos sinedle igi wy|lisa. da viTar ganurda queyana da aRmoscenda yoveli xe ZiriTurT, romeli-igi aRmoscenda dResa meoTxesa.3 da dResa mexuTesa Semzada RmerTman wyalTa Sina, raTa Sobon yoveli frTovani da ganwvalebuli saxiTa xilvad, da yoveli iZrvisi wyalTa Sina da yoveli, romeli que Zurebodes da romeli ze frinavs; da veSapi igi, romeli weril ars `iobissa~, da mfrinveli ze haerTa da mfrinveli wyalTa Sina.4 dResa meequsesa, paraskevsa, dabada RmerTman yoveli piruty da yoveli meci da nadiri da yoveli iZrvisi queyanasa zeda;5 da masve dResa dabada adam da eva erTbamad.6 xolo dResa meSdesa, SabaTsa, ganisuena RmerTman yovelTagan saqmeTa misTa da uwoda `SabaTi~.7 II. dabadeba adamisi esreT iyo:8 dResa paraskevsa, Jamsa pirvelsa, Tqua RmerTman: `dayudeniT, yovelno Zalno cisano!~ da Tqua RmerTman mamaman, Zeman da sulman wmidaman. aramed ara saxeldebul yo wuTRa mamasa mama, arca Zesa Ze, arca sulsa wmidasa suli, aramed eloda qristes orcTSesxmasa, raTa ididos sameba wmida iordanesa zeda. aramed <ara> esreT Tqua dambadebelman: `vqmne kaci xatad da msgavsad Cemda~, da <ara> gamoaCina sameba, aramed ara saxel-sdva Jamsa, da Tqua RmerTman: `vqmneT kaci xatad da msgavsad Cuenda!~9 da viTarca esma angelozTa ese sityua, SeSindes da Tques urTierTas, rameTu: `dRes vixilavT [sakrvelsa] didsa, rameTu msgavsi RmrTisa daibadebis, vixila|vT marjuenesa
6 romeli] romi Mm1. 8 mwvanilni m1. 12 gaurda m1. 15 ganwvalebuli] wvalebuli m1. 26 [ara] konieqtura ekuTvnis Jan-pier maes. 27 [ara] Cveni konieqturaa. 30 sakrvelsa] sakurTxevelsa Mm1.
1 9

10

M2r

15

20

25

M2v

30

dab. 1,9-10. dab. 1,26.

dab. 1,11-13.

dab. 1,14-19.

dab. 1,20-21.

dab. 1,24.

dab. 1,27.

dab. 2,1.

dab. 5,1.

658

dabadebisaTs cisa da queyanisa... RmrTisasa, viTar ganmarta yovelsa queyanasa da gardamatebulad misgan Sekribna yovelni, romelni dabadna RmerTman nebsa queSe Tssa~. da ixiles angelozTa, rameTu RmerTman aRiRo yovlisagan queyanisa mcire-mcire miwa da yovlisagan bunebisa wylisa mcire wyali nawueTi da yovlisagan aerisa suli mberavi da bunebisagan cecxlisa sitfo murvale, raTa iyos kaci agebul oTxTaganbunebaTa.1 da ixiles angelozTa oTxi buneba nebsa Sina RmrTisasa: sicive da sicxe, notia da meli. da amis saxisa bunebisagan dabada uZlurebisagan adam. da Sekriba yovliT kerZo miwisagan, raTa moudrikos buneba miwisa adams da nawueTi yovelTa wyalTa, raTa daemorCilos yoveli, ra ars wyalTa Sina da zRuaTa da mdinareTa. da raTa iyos modgam angelozTa sazrdeliTa. dabada RmerTman adam eliTa TsiTa wmidiTa msgavsad xatisa Tsisa.2 da raJams angelozTa ixiles xati adamisi didebulad, SeeSina misgan xilviTa pirisa misisaTa, [rameTu] brwyinvida didebiTa, brwyinvalebiTa didebisa RmrTisaTa. da gamovida, viTarca mzis-wueri, simarTle da sinaTle TualTagan misTa da, viTarca ali cecxlisa, zari. da viTarca ganerTxa guami adamisi da STabera suli; da aRemarTa ze, saSual gulsa queyanisasa,3 daidgna ferni adgilsa mas, sada aRemarTa juari msnelisa, iesu qristesi. da viTarca daidgna ferni adgilsa mas, sada aRemarTa juari, adam Seimosa samoseli sameufo da da|edga Tavsa grgni mefobisa.4 maSin iqmna adam mefe, mRudel, winaswarmetyuel, mun dasua RmerTman saydarsa pativiTa. da Semokribna yovelni pirutyuni. da warmodges winaSe adamissa, da uwoda yovelTa saxelebi maTi,5 da Seurdes yovelnive. maSin esma angelozTa ciT gamo saSineli sityua RmrTisa, da hrqua mas: `i adam, aha esera, gyav Sen mefe, mRudel, winaswarmetyuel da mTavar da ufal da ganmgebel, da yovelni dabadebulni dagemorCilnes Sen, raTa xolo martosa dagemorCilne Sen da migce elmwifeba yovlisa, romeli davbade~. da raJams esma angelozTa sityua ese RmrTisagan, modrkes da Tayuani-sces RmerTsa da merme adams, xatsa RmrTisasa, angelozTa da mTavarangelozTa, saydarTa, uflebaTa, da mTavrobaTa da elmwifebaTa, serabin-qerobinTa da didebulTa wmidaTa.

10

15

M3r

20

25

1 Sekrbian m1. 2 dabada m1. nebsa] nebasa m1. 3 queyanasa m1. 5 cecxli m1. 6 nebsa] nebasa m1. 8 miwisa] miwasa Mm1. 11 wmidiTa] wmi(n)daTa Mm1. xatiTa TsiTa Mm1. 13 rameTu] raTa Mm1. 17 iesos Mm1. daadga Mm1. 19 mRurdel Mm1. winaswarmetyuelad Mm1. dasua] daasva M. 21 da1 m1. 21 yovelTa] yoveli Mm1. 23 Sen M. 28 serobin-qerobinTa m1.
1

dab. 1,28.

dab. 1,27; dab. 2,7.

dab. 2,7.

Sdr. fsalm. 8,6.

dab. 1,19-20.

659

dabadebisaTs cisa da queyanisa... III. maSin aRiyvana RmerTman samoTxesa [adam], da kualad munve Tayuani-sces angelozTa wmidaTa serabinTa. da aqebdes da akurTxevdes qerobinni RmerTsa da adidebdes didebiTa.1 da viTarca Sevida adam samoTxesa, dawva, [rameTu] daiZina. da gamouRo RmerTman wibo erTi fercxali guerdisagan marjuenisa da dabada RmerTman eva. da ganiRZa adam, ixila da ganixara.2 da iyvnes erTobiT samoTxesa Semosilni didebiTa Jamsa samsa dRisasa.3 rameTu samoTxe ars ze haerTa, umaRlesi yovelTa mTaTa ocdaaTiTa farsaxiTa da gare-mosdgams yovelsa queyanasa. viTarca Tqua winaswarmetyuelman: `daasxa RmerTman samoTxe edems da daadgina adam, romeli dabada~.4 da iTargmanebis [edemi] `eklesia wmida~. da eklesia i|Targmanebis ebraulad `suli wmida~, rameTu RmerTman ganfina simarTliT yovelTa erTa zeda da berZulad iTargmanebis `Sesakrebeli wmida~. rameTu RmerTman [uswro mecnierebiTa TsiTa, ra-igi eguleboda yofad eSmaksa adamisa], uswro mowyalebiTa, viTarca Tqua daviT winaswarmetyuelman: `ufalo, Sesavedrebel meyav Cuen naTesaviT-naTesavadmde~,5 odes-igi evedreboda RmerTsa ganTavisuflebisaTs erisa. da Tqua: `moisene eklesia, romel moige samkdrebelad Senda6 mowyalebiTa SeniTa, romeli aRgTq[u] Cuen. rameTu Sen xar mzrdeli yovelTa da erisa Senisa simarTliT eklesiasa wmidasa, samoTxesa, romel ars gansasuenebeli sulieri da queyana cxoveli, romeli aRuTqua wmidaTa adamis gamo~. IV. xolo adam iyo mRudel, mefe da mTavar da Seiyuana RmerTman samoTxesa, raTa msaxurebdes mecnierebiTa, viTarca-igi wama mose winaswarmetyuelman, viTarmed: `iyo saqme sibrZniTa mRudelobisaTa da man daicvas mcneba, romeli mieca mas~.7 [rameTu] amcno da daadgina adam da eva samoTxesa da uCuena saxe cxovrebisa.8 da viTarca ixila eSmakman saberke xe gamosaxviTa Sua queyanasa da misgan iyo juari igi qristesi da macxovrisa. da ese ars xe cxovrebisa. da ixila eSmakman, rameTu adam da eva ididebian samoTxesa, ganrisxna siborotiTa TsiTa, rameTu SeSurda maTi. da Sevida [mucelsa] guelisasa. aRiRo ze haerTa guelman da miiyuana eSmaki samoTxesa. rasaTs Sevida eSmaki gueliTa samoTxesa? amisTs, rameTu uwyoda, xilva misi uSuerad satuxel ars, ukueTu ixi|los igi eva, ivltodis misgan. da emsgavsa
2 akurTxebdes m 1. 3 adideben Mm 1. rameTu ] raTa Mm1. 5 ganiRuiZva M. 5-6 Semosili m1. 9 edemi ] adami Mm1. 13 meyav ] myav M. -naTesavamde m1. 16-17 eklesiisa wmida Mm1. 17 queyanad Mm1. 19 mrudel M. 21 sibrZnisTa Mm 1. daicvas] daicos Mm 1. 22 rameTu ] raTa Mm 1. 23 xe] saxe Mm 1. 24 ixilna Mm 1. 29 uSuerrad M.
1 8

M3v

10

15

20

25

M4r

dab. 2,15. 2 dab. 2,21-23. dab. 2,8-9.

dab. 2,25.

dab. 2,8.

Sdr. fsalm. 90,1.

Sdr. fsalm. 74,2.

dab. 2,15.

660

dabadebisaTs cisa da queyanisa... igi mfrinvelsa mas, romelsa hrqan zorayi, romeli ganswavlian [berZenTa] [zraxvasa] kacisasa. rameTu esreT yvian: moiRian sarke da wina miupyrian mfrinvelsa mas. da zraxavn kaci ukuana kerZo sarkesa mas. da odes esmin mfrinvelsa mas, mixednis masa da ixilis sarkesa mas Sina xati Tsi, rameTu hgavn mfrinvelsa. ganixaris friad da hgonebn, viTarmed moyuasi misi mosrul ars da zraxavs; da iswavlis sityua kacobrivi mfrinvelman simSdiTa, sazraxavi [ionTa enisa] da yoveli zraxva. egreT Sevida eSmaki guelisa pirsa da aswava Jami TualTa da yurTa da pirispir ezraxa evas. da tyuili daujera (rameTu dasnil ars buneba dedakacisa da daijerebs yovelsa sityuasa).1 xolo raJams esma evas guelisagan mizezi igi xisa, moswyda nayofi xesa mas urCebiT da Wama,2 da ixila buneba Tsi. da viTar cna siSiSule Tavisa Tsisa, warvida da daimala xesa sxuasa queSe da daimala sarcxueneli igi Tsi furcliTa leRsaTa,3 da mouwoda adams. da viTarca movida missa, misca masca xisa misgan, romeli man Wama misgan nayofi.4 da viTarca Wama misgan nayofi, cna siSiSule Tsi.5 amissa Semdgomad eqmna maT samoseli wyevisa. da Seimosa man ese tyavi uZluri, romeli gardarTxmul ars orcTa amaT mtkivanTa.6 V. xolo raJams gamoasxna RmerTman samoTxiT urCebisa misTs, mwuxare iyvnes friad.7 maSin | uqada RmerTman adams da hrqua: `nu swux, [rameTu] me ukmogiyuano adgilsave Sensa. ixile, viTar-ese miyuar Sen, rameTu daviviwye da davwyeve yoveli queyana Sen wil da Sen ara dagwyeve.8 da hrqua guelsa: `ukun-iqcen ferni Senni mucelsa Sensa~. da ganuwesa mas sazrdelad miwa. `da eva dagamevle Sen msaxurad amisTs, rameTu Seuracx-yo mcneba Cemi. ganved amisTs da nu swux SenTs.9 aramed odes gansruldes Jami igi, romeli ganvawese Sen zeda yofisaTs Senisa queyanasa mas, ucxosa da dawyeulsa, mogivlino Sen Ze Cemi,10 romeli gardamodes da gisnes Sen; Sevides wmidisa qalwulisa da kacobriv gamovides da iqmnes kac. da man Segiyvanos Sen samoTxes. aramed amcen ZeTa SenTa da arqu, raTa dakrZalon guami Seni Semdgomad sikudilisa Senisa. da Semuron igi muriTa da staxsiTa da gundrukiTa. da dagmarxon Sen quabsa mas Sina, [romelsa] dagamkdreb Sen dRes, vidre mun dRedmde dReisiTgan, romlisagan ganxual [queyanasa] gareSesa, romelsa yofad xar
1 hqan Mm 1. berZenTa ] brZenTa Mm 1. zraxvasa] sazRuarsa Mm 1. 2 win m 1. 4 rameTu ] raTa Mm 1. 5 goneben M, goneba m 1. 6 ionTa enisa] Ronisa enisaTa Mm 1. 7 guelisa ] gulisa Mm 1. 8 tyli Mm 1. rameTu ] raTa M . 10 urCebiTa M. 14 amiss M. 15 gardaTxmul Mm1. 17 rameTu ] raTa Mm 1. 18 viTar miyuar ese M. 19 dagwyive Mm 1. hrqua] qva m1. 20 ganamevle Mm 1. 25 arqu ] hq M. 28 queyanasa] queyanisagan Mm1. Sdr. dab. 3,1-5. 3,23. 8 dab. 3,17.
1 2

10

15

M4v

20

25

Sdr. dab. 3,6. 3 Sdr. dab. 3,7. 4 Sdr. dab. 3,6. 5 Sdr. dab. 3,7. 9 dab. 3,14. 16. 10 galat. 4,4 (Sdr. efes. 1,10).

Sdr. dab. 3,21.

dab.

661

dabadebisaTs cisa da queyanisa... dReTa [maT], romelTa Sve Ze Seni. da man aRiRos guami Seni mis Tana, wariRos guami Seni adgilsa mas, romeli uCueno, [Suagulsa] queyanisasa, raTa mun iyos sna Seni da dasna naSobTa SenTa~. da gamoucxada RmerTman yovelive yofadi, romeli SeemTxueoda. da viTarca gamovides adam da eva samoTxiT, da daeSa kari da daidgina qerobini, romelsa aqunda maxli elvare.1 da STavida adam mTisa misgan samoTxisa mwuxarebiTa didiTa da pova quabi mTisTavsa, que. da Sevides adam da eva da daifarnes mun Sina. da iyvnes wuT qalwul, | Seuxebel urTierTas. da viTarca unda adams Seslvad evasa, gamovida da Sekriba garemos samoTxesa oqro, gundruki da muri da SeiRo mis Tana quabsa mas Sina da Tqua, raTa iyos adgili igi salocvelad mis[a] da ZeTa misTa da uwoda `quabi saganZuri~. da gardamovides adam da eva mTisa misgan wmidisa. quabsave mas Sina Sevida adam evassa, da miudga da Sva kaen da da misi liud marCbivad, [da kualad Sevida adam da miudga eva da Sva abel da da misi kalmana marCbivad].2 raJams aRizardnes kaen da Zma misi abel, hrqua adam evas: `[miiyvanos kaen kalmana, romeli iSva abelis Tana da] miiyvanos abel liud, romeli iSva kaenis Tana~. hrqua kaen dedasa Tssa: `me SevirTo da Cemi da abel SeirTos da Tsi~ (rameTu liud iyo uSuenieres kalmanissa). viTarca esma sityua ese adams, Sewuxda friad da Tqua: `i, ese sxua urCeba ars mcnebisa! da Sen SeirTav-a dasa Sensa, romeli iSva Sen Tana? aramed aw Sen moiRe nayofTagan queyanisaTa da abeli naSobTagan sacxovarTasa, aRvediT Tavsa mTisa mis wmidisasa da SevwiroT Sesawiravi TquenTs mun.3 da iloceT winaSe RmrTisa, raTa SeikribneT dani Tquenni~. da viTarca aRvides adam, mRudeli pirveli, da kaen da abeli Tavsa mTisa mis wmidisasa, da Sevida eSmaki gulsa kaenissa, raTa moklas abeli liudisTs, disa Tsisa. amisTs ara Seiwira RmerTman Sesawiravi [misi], arca mixedna yovladve, xolo abelisi Seiwira RmerTman amisTs, rameTu ara zakua iyo gulsa missa.4 da SesZina kaen mwuxareba da Suri. da STavides velis pirad. maSin aRdga kaen abelis moklvad da mokla, ra|meTu igi gantna qviTa.5 da munTquesve moiRo wyeva6 da SiSiTa Zrwoda yovelTa dReTa cxorebisa misisaTa. maSin waravlina RmerTman
1 Sve] Sev Mm 1. 6 qerobinni M. 9 Sesula Mm 1. evassa M. 10 raTa ] ra M, ra m 1. 15 abela M. 16 liuda M. hrqua ] h M. 18 kalmnisasa m 1. 19 SeirTavaa M, SeirTav m 1. 21 SevswiroT m 1. da iloceT ] daloceT Mm 1. 22 SeikribeniT Mm 1. daani Mm 1. 24 gulsa m 1. kaenisasa m1. liudisaTs m 1. 25 misi ] Tsi Mm1. 28 mokulad m 1. rameTu ] raTa Mm 1. gantuinos Mm 1. 29 zrwoda M. cxovrebisa m 1.
1

M5r

10

15

20

25

M5v

dab. 3,24.

dab. 4,1-2.

dab. 4,3-4.

dab. 4,4-7.

dab. 4,8.

dab. 4,11-12.

662

dabadebisaTs cisa da queyanisa... ucxosa queyanasa nudas farulsa.1 da wariyvana da Tsi liudi mis Tana da iyvnes mun. VI. 1. xolo adam da eva mwuxarebiTa iglovdes abel marTlisaTs assa welsa. da Sevida adam evassa da Sva seiT, xilviTa Suenieri, mkrcxli da kaci Zlieri, xilviTa gmiri, da hgvanda mamasa Tssa adams srulebiT.2 da ese iyo mama gmirTa uwinares wyalTarRunisa. da SeirTo seiT kalmana, da abelisi, da Sva enon,3 da enon Sva kainan, da kainan Sva malelael. eseni iyvnes Tav mamaTa, romelni iSvnes adamis dReTa sicocxlisaTa.4 amissa Semdgomad cxovnda adam cxraas ocdaaTsa welsa, da cxorebasa malelelissa mohda sikudili adamisi.5 da Semokribna seiT, Zeman misman, enon da kainan da malelael, raTa ikurTxnen misgan. maSin uloca maT da hrqua Zesa Tssa seiTs: `ismine dRes mcneba Cemi, Svilo seiT, romelsa gamcneb Sen aw, da Sen amcen enons da enon amcnos kainans. da kainan amcnos malelaels, da iyos mcneba ese Cemi yovelTa naSobTa TquenTa [zeda]. odes me movkude, SemureT guami Cemi muriTa da StaxsiTa da gundrukiTa da damdeviT me quabsa mas saganZursa, mrCoblsa, raTa iyos salocvel yovelTa naSobTa TquenTa, vidre iyos Jamadmde aznauroba, msajuloba da bWoba garemos samoTxesa. da maT aRiRon guami Cemi da wariRon maT Tana, sadaca uCuenos RmerTman, mun dadvan gulsa queyanisasa, rameTu mun ars gamosna Cemi da yovelTa SvilTa CemTa. [xolo Sen, Svilo Cemo seiT, iyav ganmgebel ersa Sensa] | SiSiTa RmrTisaTa da [SeikrZaleniT] Tavni Tquenni SvilTagan kaenisTa, Zmis mkulelisaTa. da uwyniTmca Jamni dRisani da Ramisani~. da viTarca esma sityua ese yovelTa, erTobiT adidebdes RmerTsa. `da raJams iyos Jami, jer-ars vedreba RmrTisa, rameTu RmerTman dambada me, maswava yovliTurT, viTarmed adidebdes mas cxovelni, romelni arian queyanasa zeda, da mfrinvelni, romelni arian haerTa Tana. da maswavlna Jamni dRisa da Ramisani da maswava dideba RmrTisa yovelTa erTa angelozTasa. `Jamni dRisani ib:
1 ludi M. 5 srulebiTa m1. 6 wyalTarRunasa m1. kalman m1. 9 cxonda m1. cxovrebisa m1. malalelisasa m1. 11 malalel m1. 13 amcnas kainas m1. maleleels Mm 1. ese + Tqueni Mm1. 16 salocveli m1. 17 brWoba Mm1. 22 SekrZalen Mm1. 26 viTarmed m1. adidebdes] adidebden M. 27 zedan m1. arian + da mfrinvelni Mm1. Tana + arian M. dRisani m1. 29 dRisani + pirveli m1.
1

10

15

20

M6r

25

dab. 4,14-16.

dab. 4,25.

dab. 4,26; 5,6.

dab. 5,9.

dab. 5,5.

663

dabadebisaTs cisa da queyanisa... i Svilo seiT, Jamsa pirvelsa dRisasa uRirs, raTa adidebden RmerTsa Svilni Cemni, yovelni SevrdomiT evedrebodian da moeloden wyalobasa RmrTisagan da dambadebelisagan cisa da queyanisa; da Jamsa meoresa angelozni adideben da ilocven da aqeben RmerTsa; da Jamsa mesamesa ugaloben didebiTa mfrinvelni yovelni; da Jamsa meoTxesa locva ars yovelTa sulTa; da Jamsa mexuTesa adideben yovelni cxovelni da iZrvisni; da Jamsa meequsesa adideben qerobinni da Tayuani-scemen da evedrebian RmerTsa; da Jamsa meSdesa Sevals yoveli locva winaSe RmrTisa; da [Jamsa] mervesa adideben mfrinvelni caTani da mZromelni miwisani; Jamsa mecxresa locva gamoecxadebis angelozTa RmrTisaTa, romelni dganan ZrwoliT winaSe saydarTa RmrTisaTa da adideben didebiTa maTiTa; da Jamsa meaTesa locva yovelTa wyalTa ars, rameTu maT Sina gardamovals suli wmida zeciT da brialebs yovelTa wyalTa zeda da gansdevnis yovelsa mavnebelsa kacTasa; da Jamsa meaTerTmetesa gansruleba sixaruliTa yovelTa mar|TalTa; da Jamsa meaTormetesa RaRadeba ZeTa kacTa Sewynarebul ars da miTualul winaSe RmrTisa. i Svilo, daimarxen mcnebani ese Cemni!~ `Jamni Ramisani ib: pirvelsa Jamsa Ramisasa modrkebian ZrwoliT eSmakni monebad RmrTisa da ver SemZlebel arian vnebad da ganryunad ZeTa kacTa, vercaRa SeaSineben yovelnive, (!) vidre ara gandgen monebisagan RmrTisa; da Jamsa meoresa adideben yovelni cxovelni, romelni arian wyalTa Sina da siRrmeTa, iZrvisni; da [Jamsa] mesamesa moneba ars da dideba cecxlisa, romeli ars [queSe] yovelTa varskulavTasa, romelsa ver SemZlebel ars yoveli kaci sityuad mas Jamsa, verca gamo[i]kulevs, [viTar ra] ars; da Jamsa meoTxesa gamocxadeba qerobin-serabinTa ars, romelTa-igi mesmoda sityua, da vxedevdi, raJams [viyav] uwinares codvisa samoTxesa; viTar gardavediT [mcnebasa], daguaklda ma igi, arRara vixileT kualad, romelsa-igi vxedevdiT, odes daidrikian serabinTa frTeni maTni; da Jamsa mexuTesa adideben wyalni, romelni arian zecaTa, viTar-igi mesmoda ma yovelTa angelozTa, viTar-igi zar-scemdes da mobdes Semdgomad navni da urmis-Tualni, romelni vlenan ze wyalTa da RaRadebiT adideben; da Jamsa meequsesa adideben yovelTa dReTa winaSe da ars SiSi da zari;
4 ugalobden m1. 5 meoTxes m1. 6 Tayuaniscem m1. 8-9 gamoecxadnebis M. 11 Sina ] Sida m 1. 12 meTerTmetesa m1. 13 meTormetesa m1. 14 Svilno m1. Cemi m1. 17 ganyunad M. 18 da m1. 20 da dideba cecxlisa] queSe didebiTa cxovelisa M. romel m1. 22 viTar ra] vera ra Mm1. 23 serobin qerobinTa m1. romelTa-igi ] ZeTa igi Mm1. 24 viyav] iwyo(s) Mm1. ~ samoTxesa codvisa Mm1. 26 daidrika m1. frTeni] ferni M] m1. 27 viTar-igi] viTarmed-igi M, vidreme-igi m1. 30 zari] zarsa m1.

10

M6v

15

20

25

30

664

dabadebisaTs cisa da queyanisa... da Jamsa meSdesa mowmeba ars Zalisa da queyanisa da adideben, odes-igi dayud[n]en yovelni wyalni, [da Jami igi ars], romelsa [uRirs] mRudelsa, raTa moiRos wyali da S[e]azaos zeTi kurTxeuli da scxos sneulsa, romelsa ara daeZinebodis vnebisagan, da ganikurnos; | da Jamsa mervesa gamovaln mwuane queyanisagan; da Jamsa mecxresa adideben angelozni da miiTualven locvasa, romelni Surebian RmrTisaTs; da Jamsa meaTesa ganexumian karni caTani: da yovelman romelman ilocos RmrTisa mimarT, Svilman morwmuneman, mianiWebs RmerTi misagebelsa, ukueTu ixilos guliTa wmidiTa; ukueTu kula ugulod ilocvides, ara Seiwiravs RmerTi, arca Seiwynarebs locvasa maTsa. rameTu mas Jamsa gardamovals madli da niWi RmrTisagan da ugaloben serabinni mfrinvelni, RaRadebiTa auareben da aqeben; Jamsa meaTerTmetesa uRirs mRudelsa, raTa ukumion sakumeveli da Tayuaniscemden RmerTsa, rameTu ars caTa Sina dumili didi, yovelTa myofTa Sina caTa(!); da Jamsa meaTormetesa gardamovals madli queyanasa zeda aRmosavaliT da gananaTlebs kideTa soflisaTa brwyinvaled. i Svilo Cemo seiT, ismine Cemni sityuani da gulisma-yav, romelsa-ese gaswaveb. rameTu [RmerTi] movals queynad, romeli-igi miqada samoTxesa da mrqua me, viTarmed: `ukuanasknelTa JamTa movavlino Ze Cemi pirvel saukuneTa, romeli iSves qalwulisagan pirmSosa, romelsa erquas mariam. da iyos kacTa Tana da aRizardos SvilTa maT[Ta] Tana CClTa.1 mas Jamsa iyos sakrveli didi: RelvaTa zeda zRsaTa vidodis, viTarca melsa queyanasa, Serisxnes qarTa da dayudnen, dascxren Relvani,2 mouden brmani, xedviden, yruTa esmodis, utyuni | ityodian da meZavni Seurdebodian sinanuliTa da urCni moiqcen morCilebad3 da SecTomilni moiZivnen da eSmakni ganasxnen~. da esreT nugeSinis-mca me RmerTman, odes gamomiyvana me samoTxiT. mrqua: `i adam, nu geSinin, ginda RmrToba? xolo me, RmerTman, gyo Sen RmerT, aramed ara amas Jamsa, aramed Semdgomad JamTa.4 aw samoTxiT gangade Sen saqmed queyanisa, savsesa ekliTa da kurosTavTa, da Segidrike zurgi Seni da guami Seni Sromad mivec. da Zrwodian elni Senni siberisagan, da ukuanasknelTa JamTa sikudilsa
2 uRirs] uaRres Mm1. 4 gamovlen M. 7 caTani + da yovelman romelman ilocos RmrTisa mimarT Svilman morwmuneman. karni caTani M. 9 Seiwiravs] Seiwynaravs m1. 10 gardmovals m1. 13 caTa] wmidaTa Mm1. 14 gardmovals m1. 27 gangade] gamade Mm1.
1

M7r

10

15

20

M7v

25

luka 1,27; esaia 7,14. 2 maTe 14,22-23; mark. 6,45-52; ioan. 15,21; maTe 8,23-27; mark. 4,35-41; luka 3,22-25. 3 maTe 11,5; esaia 35,5-6; luka 7,37-38; maTe 18,12-14; luka 15,4-7; maTe 8,28, 34; mark. 5,1-20; luka 8,26-39. 4 Sdr. dab. 3-5. 22.

665

dabadebisaTs cisa da queyanisa... migce Sen.1 da Semdgomad xuTisa dRisa dReTa CemTasa dagifaro Sen mowyalebiTa CemiTa da saxlsa Sensa viyofodi ganuSorebelad.2 SenTs Ze Cemi gamosnad movides Senda amas queyanasa;3 SenTs, adam, Tavi moidrikos naTlisRebad;4 SenTs, adam, ormeoc dRe imarxos;5 SenTs, adam, gineba [h]uriaTagan esmodis; SoltiTa scen da miscen warmarTTa kicxevad;6 SenTs ganerTxas Zelsa zeda da nebni daemsWualnen Soris orTa avazakTa;7 SenTs Zmari da navReli asuan da guerdsa ugmiron laxuriTa8 ese yoveli Seiwynaros orciTa, romelni Seimosnes qalwulisagan. da mze dabneldes da kldeni gansqden da SeZrwunden udabnoni da imRerden; da iZrodes queyana da cani Seiryivnen da quxili iyos;9 SenTs, adam, cani ganaxlden da saflavni aRexunen da yoveli queya|na axali daibados, da Ze, msneli soflisa, daeflas orciTa, romeli miiRos Sengan. da mesamesa dResa aRdges saflavisagan Ze msneli da aRvides zecad, soflisagan zecad orciTa da dajdes marjueniT RmrTisa.10 maSin iqmne Sen RmerTi, viTarca giqada guelman samoTxes Sina~. da Sen wadier iyav, Svilo seiT, da daimarxe mcneba Cemi esreT, romel mamcno RmerTman Cemman, rameTu ara egebis, Tumca ara aResrula queyanasa zeda, romeli brZana RmerTman~. da viTarca daasrulna sityuani ese, mokuda adam. maSin Semokrbes yovelni naSobni misni Zeni da asulni, raTa ikurTxnen misgan. da locva yves mis zeda. da aRsrulebul iyvnes welni adamisni cxraas ocdaaT, vinaTgan daibada da gamovida soflad. mokuda adam Tuesa martsa ocdaaTsa, dResa paraskevsa, Jamsa mecxresa dRisasa, TxuTmetsa mTuaresa, masve dResa da Jamsa, romelsa qristeman, Zeman RmrTisaman, ganuteva suli orciTa, rameTu ivno juarsa zeda, masve Jamsa, romelsa misca adam suli dambadebelsa Tssa.11 da viTarca mokuda adam, Semura seiT muriTa, viTarca amcno mas RmerTman, muriTa da gundrukiTa da staxsiTa, rameTu momkudar iyo adam pirvel sikudiliTa codvisaTa. 12 maSin Svilni misni tirodes mwuxarebiTa da iglovdes mas zeda asormeocsa dResa. da aRmoiRes
2 viyofodi] hyofdi Mm1. 4 huriaTagan + gineba Mm1. 8 gasqden m1. Sezrwunden M1. iZrodes] iZrodian Mm1. 13 iqmen m1. giqada] giqadaga m1. 15 Tuca m1. 17 daasrula m1. Semokrba m1. 18 misni + da M. 19 vinadgan M. 21 mTvaresa m1. 22 rameTu] raTa Mm1. 25 momkudar] mkudar M. Sdr. dab. 3,17-19. 2 Sdr. luka 1,35; ioan. 1,14. 3 Sdr. luka 1,68. 4 maTe 3,13-17; mark. 1,9-11; luka 3,21-22; ioan. 1,31-34. 5 maTe 4,2; luka 4,2. 6 maTe 26,67-68; mark. 14,65; luka 22,63-65. maTe 27,2; mark. 15,1; luka 22,66; ioan. 18,28. 7 maTe 27-35; mark. 15,24-28; luka 23,33-34; ioan. 19,18-24. 8 maTe 27,34, 48; mark. 15,23. 26; luka 23,36; ioan. 19,29; fsalm. 68,22. 9 maTe 28,45. 51. mark. 15,33; luka 23,44. 10 esaia 65,17; 66,22; II petre 3,13; gamocx. 21,1; maTe 27,52. 60; mark. 15,42-47; luka 23,50-56; ioan. 19,38-42; mark. 16,19; saqme 1,2; 6,17; dab. 5,5. 11 maTe 27,50; mark. 15,37; luka 23,46; ioan. 19,30. 12 rom. 5,12.
1

M8r

10

15

20

25

666

dabadebisaTs cisa da queyanisa... guami misi Tavsa mis mTisasa da damarxe|s quabsa mas Sina mrCoblsa saganZursa. Semdgomad sikudilisa adamisa ganiyvnes yovelni naTesavni seiTisni da kaenisni, da Zeni Zmismkulelisani. maSin moiyvana seiT Ze Tsi pirmSo enon, [da kainan da malalael da colni maTni da Svilni maTni da aRvides mTasa mas maRalsa], sadaigi daefla guami adamisi, xolo kaen da Svilni misni que, velispirsa, sada-igi mokla abel.1 VII. da seiT uZRoda ersa Tssa gangebiTa keTiliTa da siwmidiTa da keTilisa [misTs] miiRes saxeli ufros yovelTasa, vidremdis ewoda maT saxeli `Zeni RmrTisani~, da maT, dedaTa maTTa da SvilTa maTTa.2 esreT iyvnes mTasa mas simarTliTa da siwmidiTa. da iyo mun mSdoba da gansueneba, da ara iyo mun zrunva, aramed adidebdes RmerTsa da aqebdes maradis angelozTa Tana. da esmoda ma angelozTagan, rameTu iyvnes maxlobel mTasa vidre ocdaaT farsax farsaxiTa sulieriTa. da ara iyo maTda saqme: arca Sroma, arca Tesva, arca mka, aramed iyo sazrdelad maTda nayofi xeTa weliwdeulad. da iyvnes ubiwo dedani maTni da Zeni maTni wmida, da asulni maTni. da ara iyo maT Tana Suri da doma da arca dedaTa maTTa [Tana] gulisTqma Seginebuli, arca sityua mwikulevani, arca wyeva, arca tyuili. da iyvnes morwmune. fici ara iyo maT Tana, aramed ese xolo fucian: `sisxlman abelisman~. da yovelTa dReTa aRimsTan Tavsa mis mTisa wmidisasa da Tayuani-scian winaSe R|mrTisa da ikurTxnian guamisagan adamisa. da aRixilnian Tualni maTni da xedved samoTxesa da adidebdes RmerTsa, da esreT iyofodes yovelTa dReTa cxovrebisa maTisaTa. da cxovnda seiT cxraas da Tormet wel.3 maSin Semokrbes enos, kainan da malalael, iared da enuq da dedani da Zeni maTni.4 da akurTxna da uloca da ficiT amcno maT da hrqua: `sisxlsa abelissa~, nuvin gardaxualT mTisa mis wmidisagan da arca SvilTa TquenTa[gani] vin gardavides, amcnebdiT urTierTas, vinaTgan mo[i]kla abeli. maSin akurTxa seiT enos, Ze misi, da amcno guamisaTs adamisa da daadgina ganmged ersa Tssa zeda da afuca sisxlsa abelissa, raTa uZRodes simarTliTa da siwmidiT da msaxurebdes RmerTsa da guamsa adamissa siwrfoebiT da ara [midrken] dReTa cxorebisa maTisaTa. da mokuda seiT mkrcxe naSobi cxraas da aTormetisa wlisa Tuesa agstosa aCdmetsa, dResa samSabaTsa, Jamsa mecxresa
1 mrCobls M. 2 adamissa M, adamisasa m1] + da Mm1. ganiyunes] ganiyuanes m1. yoveli naTesavi m1. 9 maT m1. 16 mwiklevan M. 18 abelisaman m1. 19 ikurTxian m1. adamissa M. 20 xedevd M, xedevda m1. 22 da1 + mokuda Mm1. kainana m1. 23 malalel m1. ficiTa M. 24 abelisasa m1. 25 vinadgan M. 26 enos] enuq Mm1. 28 adamisasa m1] + da Mm1. 29 midrken] mokuden Mm1. cxovrebisasa m1.
1

M8v

10

15

M9r

20

25

30

Sdr. dab. 4,16.

dab. 6,2. 4.

dab. 5,8.

Sdr. dab. 5,11-18.

667

dabadebisaTs cisa da queyanisa... dRisasa, welTa cxorebisa enosisTa ocsa.1 maSin Semura guami misi enos, Zeman misman, muriTa da staxsiTa da gundrukiTa da damarxa quabsa mas Sina saganZursa, da iglovdes mas ormeoc dRe. VIII. maSin dadga enos winaSe RmrTisa msaxur[ad] quabsa mas saganZursa da ganagebda ersa Tssa, rameTu daemarxa mcneba mamisa Tsisa seiTisi da uZRoda ersa Tssa simarTli|Ta da simSdiTa welTa asocTa cxorebisa misisaTa. maT JamTa lameq, mwuxareman TualiTa, mokla kaen Zmismkuleli dafarulsa [udabnosa] nudisasa esreT saxed: jda lameq velsa da iyo yrma mcire mis Tana, Ze misi mrwemi. da esma ma slvisa kaenisi, vidoda ra uCinod, rameTu kaen ver SemZlebel iyo dgomad adgilsa erTsa.2 esma lameqs ma rame, styorca qva, da eca kaens Sublsa da mokuda kaen... da gulisklebiTa Seimtkuelna elni Tsni lameq da Tqua: `i!~ da daepyra Tavi yrmisa Soris orTave nebTa Sina da SeuWylita Tavi yrmasa, da vera cna siZlierisagan, rameTu veras xedvida.3 cxovnda enos cxraas da xuT wel.4 da Semokribna mamaTmTavarni da Ze Tsi kainan da malal[a]el da iared da enuq da maTusala da Zeni maTni da akurTxna igini da uloca da afuca sisxlsa abelissa: `nu ganeSorebiT mTisa amisgan wmidisa da nuca miuSuebT erTsaca SvilTa TquenTagansa, raTa ekrZalnen ZeTagan kaen mklvelisaTa, daimarxeT ese mcneba friad~. da akurTxa Ze Tsi kainan da amcno guamisaTs adamisa da hrqua: `ixile, Svilo kainan, da Sen iyav ganmged erisa yovliTa simSdiTa da siwmidiTa. da nu ganeSorebiT guamisagan mamisa Cuenisa adamisa yovelTa dReTa cxovrebisa TquenisaTa~. mokuda enos cxraas da xuTisa wlisa Tuesa okdo|nbersa samsa, dResa samSabaTsa, daslvasa mzisasa, welTa ergasisTa cxorebasa maTusalassa.5 da Semura kainan, Zeman misman, da damarxa quabsa mas Sina saganZursa adam da evas Tana. IX. xolo kainan dadga [msaxurad winaSe] RmrTisa quabsa mas saganZursa. da iyo kaci mSdi da wmida da uZRoda ersa Tssa SiSiTa RmrTisaTa, viTarca ganagebda mama misi enos. cxovnda kainan cxraas da aT wel. da viTarca dasneulda,6 Semoukrbes mas yovelni mamaTmTavarni: malalael da iared, enuq da maTusala, lameq da dedani maTni da Zeni maTni. da akurTxna da uloca maT da afuca sisxlsa
1 welsa m1. cxorebasa M. enosisTa] enuqisTa M, enuqisaTa m1. 7 ~ mokla TualiTa Mm1. 10 rame] raTame Mm1. hstyorca M. 12 nebTa] nebaT M, nebaTa m1. 14 enos] enuq Mm1. 16 nu] nurvin m1. wmidisTa M. 17 nurca M. 18 guamisaTs] guamisagan Mm1. 19 adamissa M. 21 enos] enuq Mm1. okudombersa M. 22-23 cxovrebasa maTusalasasa m1. 25 ~ winaSe msaxurad Mm1. 27 enos] enuq Mm1. cxonda m1. 27-28 Semokrbes m1.
1

M9v

10

15

20

M10r

25

dab. 5-8.

Sdr. dab. 4-14.

Sdr. dab. 4,23.

dab. 5,11.

dab. 5,11.

dab. 5,14.

668

dabadebisaTs cisa da queyanisa... abelissa, ubiwosasa, raTa aravin gardavides mTisa amisgan wmidisa: `da nuca SvilTa TquenTagani vinme gardavals SvilTa Tana kaen usjulosa mklvelisaTa~. akurTxa malalael da amcno guamisaTs adamisa da hrqua: `ixile, Svilo malalaeel, da iyav Sen winaSe RmrTisa, wmidasa quabsa saganZursa da guamisagan adamisa nu ganeSorebi yovelTa dReTa cxorebisa SenisaTa, da iyav Sen ganmge yovelsa ersa zeda simarTliT da siwmidiT!~ mokuda [kainan] Ze cxraas da aTisa wlisa Tuesa ivnissa samsa, dResa samSabaTsa, sameocdaxuTTa [welTa] lameqisTa.1 da Semura Zeman misman malal[a]el da damarxa quabsa mas saganZursa. da iglovdes ormeoc dRe. X. da dadga malal[a]el ms|axurad winaSe RmrTisa, yovliTa siwmidiTa ganagebda ersa Tssa da maradis ilocavn. cxovnda malal[a]el rvaas oTxmeocdaTxuTmet wel. da viTarca moeaxla sikudili,2 Semokrbes mamadmTavarni: iared, pirmSo Ze misi, enuq da maTusala, lameq da nove da dedani maTni. akurTxna da uloca da afuca sisxlsa abelissa: `nu vin Tquengani gardava mTisa amisgan wmidisa!~ da akurTxa iared, Ze Tsi, da amcno guamisaTs adamisa da ganmartebulad miuTxra, viTarmed: `[warval] amis sawuTosagan~. da afuca sisxlsa abelissa ubiwosa da hrqua: `nu ganeSorebi guamisagan adamisa dReTa cxorebisa SenisaTa da iyav ganmgebel erisa Senisa siwmidiTa!~ da mokuda malal[a]el naSobi rvaas oTxmeocdaTxuTmetisa wlisa Tuesa aprilsa orsa, dResa paraskevsa, Jamsa mesamesa dRisasa, ocdaTormetTa welTa noesTa cxorebasa missa.3 da Semura iared, Zeman misman, da damarxa quabsa mas saganZursa da iglovdes ormeoc dRe. iared dga msaxurad winaSe RmrTisa siwmidiTa da simSdiTa da simarTliTa, amisTs ganugrZeldes dReni ufrosni mamaTa misTa, romelni iyvnes uwinares missa. dReTa iaredisTa welTa xuTasTa gardades Zeni seiTisni mcnebasa mamaTa maTTasa da iwyes gardaslvad mTiTa SvilTa Tana kaenisTa welsa | meormocesa iaredis gangebasa erisasa, gansrulebasa welTasa aTassa adamisiTgan vidre iaredisamde. XI. da amaT welTa gamocxadna saqme codvisa, rameTu daemorCilnes eSmaksa. da Seuvida gulissityua boroti da STacvnes Zeni seiTisni [codvasa]. rameTu iobel da abliken Zeni iyvnes lameq mwuxarisani, romelman-igi mokla kaeni. eseni gardades mcnebasa da iswaves simRera. da amaT gamoaCines qnari, ebani da bobRani da stri da
3 adamissa M. 4 adamissa M, adamisasa m1. 5 cxovrebisa m1. ganmge] ganage m1. 10 ilocavn] ilocven Mm1. cxonda m1. 14 adamissa M. 15 warval] warvida Mm1. 16 adamissa M. cxovrebisa m1. ganmgebeli m1. 17 siwmindiTa m1. 24 iaredisaTa m1. mcnebaTa m1. 25 kaenisaTa m1. 26 adamisgan m1.
1

M10v

10

15

20

M11r

25

30

dab. 5,14.

dab. 5,17.

dab. 5,17.

669

dabadebisaTs cisa da queyanisa... nest da yoveli saxioba.1 ganamravles eseviTari maT, rameTu arRaravin iyo gamge keTilisa. da esmoda ma dedaTa, ukuana ra Seumobdes mamaTa simRerasa. viTarca pova eSmakman mizezi adgilsa mas, Seumzada ZeTa seiTisTa, raTa gardaviden mTisa misgan wmidisa, viTarca-igi gardamocuenil iyvnes eSmakni. rameTu uyuarda RmerTsa kaci da uwoda [ZeTa seiTisTa] saxeli `Zeni RmrTisani~, viTarca Tqua daviT winaswarmetyuelman: `me vTq, viTarmed: Ze RmrTisa gewodos~.2 XII. da viTarca el-yves ZeTa kaenisTa siZvad, maSin sdevdes dedani ukuana mamaTa urcxnod, isiZvides da imruSebdes urTierTas gancxadebulad; Sekrbeboda erTsa adgilsa erTsa qalsa zeda mamani orni, gina samni cxadad. da ara dauSTa eSmaksa, vidremdis Sekribna yovelni ganryunad. da ara icnobdes | SvilTa mSobelni maTni da arca mSobelTa naSobni maTni, saqmiTa usjuloebisaTa eSmakni ganumarjuebdes yovelTa. sxdes da imRerdes striTa da bobRniTa da nestTa da ebniTa da ma aRtexisa ismoda haerTa zeda. da yoveli RaRadeba maTi aRiwia mTasa mas wmidasa. da viTarca esma ZeTa seiTisTa amisTs, romelsa hyofdes Zeni kaenisni, maSin Sekrbes viTar as[i] oden kaci gmiri da eneba, raTa STaviden da ixilon, ra ars ma ese ZeTa Soris kaenisTa. viTarca esma iareds sityua maTi, Sewuxna mwuxarebiTa didiTa da afuca sisxlsa abel ubiwosasa [da hrqua]: `nu vin STaxualT mTisa amisgan wmidisa! moiseneT mcneba igi, romeli gamcnes mamaTa TquenTa seiT, enos da kainan, malaleel da enuq! ismineT, Zeno seiTisno, romeli gardades mcnebasa iaredissa, ara ars igi Ze RmrTisa, rameTu mamaTa pirvelTa Tques, viTarmed: romeli gardavides mTisa amisgan wmidisa, arRara SesZines aRmoslvad vidre ukunisamde!~ ara usmines da arca Seiwynares vedreba misi, aramed urcxno iqmnes da udeb yves mcneba. da gardavida asi kaci gmiri. da viTarca STavides, ixilnes asulni kaenisni mkrcxe, SiSuelni, urcxnod aRetyinnes gulisTqmiTa. raJams ixilnes asulTa kaenisTa Wabukni i|gi mkrcxe gmirni, daiwunes iginica nebiTa maTiTa. maSin SesTqres urTierTas, viTarca mecni [da Seiginnes orcni] maT yovelTani. da warwymdes Zeni seiTisni risxviTa da siZviTa.3 da viTarca daecnes asulTa Tana kaenisTa4, eneba, raTamca ukun-iqcen [mTadve] Semdgomad dacemisa maTisa. maSin
1 saxeoba M. 2 ukana M, ukan m1. ra] raTa Mm1. Seumobden M, Seumoben m1. 4 gardavides m1. gardamocuvnil Mm1. 5 ZeTa seiTisTa] seiTs Mm1. 7 kaenisaTa m1. 15 seiTisaTa m1. Zeni m1. 18 ubiwossa M. STavalT m1. 21 iaredisasa m1. 22 romelni M. 24 Seiwynarnes M. 26 aRetyivnes m1. ixiles m1. 28 urTierTsa m1. 29 warwymndes m1. 30 mTadve] maTdave Mm1.
1

M11v

10

15

20

25

M12r

30

Sdr. dab. 4,19-21.

Sdr. fsalm. 82,6.

Sdr. dab. 6,1-2.

dab. 5,20.

670

dabadebisaTs cisa da queyanisa... ixiles: mTa igi, viTarca cecxli, egzeboda da ver SeuZles miaxlebad. da arca miuSua maT Tana RmerTman aRrevad mTasa mas wmidasa, rameTu Seginebul iyvnes siZviTa. aramed daSTes que. da kualad sxuani asni urcxno iqmnes da STavides asulTa Tana kaen mklvelisaTa da daSTes igini que. XIII. cxovnda iared cxraas sameoc wel. da viTarca movida sikudili, Semokrbes yovelni mamaTmTavarni: enuq da maTusala, lameq da nove. da akurTxna da uloca maT, amcno da hrqua: `nuvin gardaxualT mTisa amisgan wmidisa. aha egera, Zeni Tquenni dacemul arian, da me gaswaveb, raTa ara dauteoT mTa ege wmida da nu SeuracxhyofT mcnebasa mamaTasa, raTa ara daecneT queyanasa garesa da arRara SesZinoT xilvad samoTxesa garemo ukunisamde. aramed ixileT, romeli gardavidodis amis queyanisagan, aRiRos guami mamisa Cuenisa adamisi da wariRos mis Tana. da ese msxuerpli gangikuTne yofad, raTa miawioT, sada-igi grqua RmerTman. xolo Sen, Svilo enu|q, nu ganeSorebi guamisagan adamisa yovelTa dReTa cxorebisa SenisaTa da msaxurebdi RmerTsa siwmidiTa da simSdiTa, vidre cocxal iyo!~ da mokuda iared naSobi cxraas sameocisa wlisa Tuesa martsa aTcametsa, dResa paraskevsa, daslvasa mzisasa, welTa sameocdaequsTa cxorebisa noesTa. mieriTgan gamovida queyanasa mwuxareba.1 maSin Semures [guami iaredisi] enuq da maTusala, lameq da nove. dahmarxes quabsa mas saganZursa da iglovdes ormeoc dRe. maSin dga enuq winaSe RmrTisa msaxurad quabsa mas saganZursa. xolo ZeTa seiTisTa, dedaTa maTTa da SvilTa maTTa miaqcivnes pirni maTni da STavides que. maSin, viTarca ixiles enuq, maTusala da lameq da noe, viTarmed STavlen, Sewuxnes maTTs friad. da viTarca msaxura enuq winaSe RmrTisa ergasis wel, dReTa [misTa] samas sameocdaxuTTa welTa auwya mas RmerTman, viTarmed gardaicvalebis. maSin mouwoda maTusalas, lameqs da noes da hrqua, viTarmed: `gardavicvalebi. RmerTi ganrisxnes amas naTesavsa zeda da gamoavlinos bWoba uwyaloebisa.2 da Tquen iyveniT velispirsa, romelni daSTeT. da arRara iSvas Tqueni Svili mTasa amas wmidasa, romeli daSTes, arcaRa iyos ganmge ersa Tssa zeda. aramed ixileT, viTarege iyveniT msaxur winaSe RmrTisa yovliTa siwrfoebiTa keTiliTa~. da raJams-igi amcno enuq | ese mcneba, [miscvala] RmerTman queyanasa mas cxovelTasa, garemos samoTxesa, queyanasa mas, romelsa ver Sevals sikudili. enuq mun mkdr iqmna.3
1 mTa m1. vera Mm1. 5 cxonda m1. 7 nurvin Mm1. wmidis m1. 8 mTa] maT m1. 10 garemos m1. 10-11 amisgan queyanisa Mm1. 11 adamisa Mm1. 13 adamissa M, adamisasa m1. 16 cxorebasTa Mm1. 16-17 mieridgan M. 21 Sewuxna Mm1. 24 noves m1. 25 ganrisxen Mm1. brWoba M. uwyalovebisa m1. 26 ~ Svili Tqueni m1. 28 hmsaxur M. 29 miscvala] miaswavla Mm1. 30 mkdrad m1.
1

10

M12v

15

20

25

M13r

30

Sdr. dab. 5,20.

dab. 5,23-24.

Sdr. ebr. 11,5.

671

dabadebisaTs cisa da queyanisa... XIV. maSin arRara daSTa mTasa mas wmidasa ZeTagan seiTisTa, enosisTa da maleleilisTa, iaredisTa da enuqisTa, garna xolo amaT samTa mamaTmTavarTasa, mTasa mas maRalsa da wmidasa. da STavides que, SvilTa maT Tana kaenisTa. viTarca ixila noe, rameTu codva ganmravlda naTesavsa amas zeda, daicva Tavi Tsi ubiwod xuTassa welsa.1 hrqua RmerTman noes: `moiyvane dedakaci, romelsa hrqan t[a]mara, asulTagan moalisTa, SvilTagan enoqisTa, Zmisa maTusalasTa!~ da auwya RmerTman noes, viTarmed moavlens wyliTrRunasa Semdgomad asocdaaTisa wlisa.2 hrqua RmerTman noes: `Semzade kidobani sacxorebelad Senda da saxlisa Senisa,3 da aRaSene que, velispirsa, dahkafe Zeli amas mTasa. qmnuli esreT iyos: samasi wyrTa sigrZe misi da ergasi wyrTa sivrce da ocdaaTi wyrTa simaRle misi. da Seasrulo erTsa [wyrTasa] zeda. da qmen sam sarTul: queiTi pirutyuTaTs da mecTa; da Sua mfrinvelTaTs; da SenTs da ZeTa SenTaTs zedaT da colisa da Zisa colisa SenisaTs.4 da Semzade adgili wylisa da saxlebi sazrdelisaTs.5 da Semzade sarekeli Zelisagan [sajisa], romel ars urTxeli. sigrZe misi | [sami] wyrTa [da sivrce wyrTa]. da iyos Tavi sareklisa misve xisa. da reke samgzis dResa Sina: erTi dilas, raTa Semokrben xuroni da sxua SuadRe, Jamsa samxrisasa, da kualad mwuxri, raTa warviden moqmedni. da odes esmen reka, grquan: `ra ars ese?~ Sen arq, rameTu: `RmerTi moavlens wyliTrRunasa~. xolo noe qmna egre, viTarca hrqua RmerTman,6 da Svna noe sam Ze gansrulebasa asisa wlisasa, vinaTgan iwyo saqmed kidobnisa. da SerTna colni asulTagan maTusalasTa.7 cxovnda maTusala cxraas sameocdacxra wel da mokuda sekdenbersa ocdaerTs[a], dResa xuTSabaTsa, SuadRe.8 da Semures lameq da noe da damarxes quabsa mas saganZursa da iglovdes ormeoc dRe. XV. xolo Zeni seiTisni ganSorebul iyvnes saxlisagan samoTxisa da Seyofil iyvnes [asulTa Tana] kaenisTa. da iSvnes maTgan gmirni mamani, viTarca koSkni sididiTa.9 da maT gamo ganixrwna [werili] pirveli, rameTu weril iyo angelozTa mier ciT gamo. maSin Tana-eyofodes asulTa Tana kacTasa Zeni seiTisni, romelTa wodebul iyo pirvel `Zeni RmrTisani~. da maT dedaTa Svnes ese kacni Zlierni.10
1 seiTisaTa m1. 8 sacxorelad Mm1. 11 wyrTasa] wyalsa Mm1. 14 sajisa] juarisa Mm1. 15 sami] samasi Mm1. 17 samrisasa M. 18 arq] hrqvi m1. 21 vinadgan M. asulTagani m1. 22 samocdacxra m1. sekdembersa M, sekdenbers m1. 25 ganSovrebul m1. 26 asulTa Tana] asulTagan Mm1. 27 werili] wruili M, wvarili m1. rameTu weril] raTa wruil Mm1. 28 ciT] cid M.
1 9

10

M13v

15

20

25

dab. 5,32. dab. 6,4.

2 10

dab. 6,17. dab. 6,2.

dab. 6,14.

dab. 6,15-16.

dab. 6,21.

dab. 6,22.

dab. 5,32; 6,10.

dab. 5,27.

672

dabadebisaTs cisa da queyanisa... mieriTgan arRara swerdes, viTar-igi jer-ars, rameTu arRara iyo maT Tana buneba sulieri, aramed xati eSmakisa, mruSebismoyuare, bunebiTa maTiTa moyuareni deda|Tani. da arcaRa daimarxes erTica dRe, vinaTgan daecnes, aramed eSmakTada damorCilebul iyvnes yovliTurT, da ara [daSTa] arcaRa erTi qalwulad yovlisa mis erisagan, aramed ganiryunes yovelnive. XVI. viTarca cxovnda lameq cxraas da aCdmet wel, moiwia sikudili.1 da Semokribna yovelni: noe, Zeni misni sem, qam da iafeT da dedani maTni. rameTu arRara daSTomil iyo ZeTagan seiTisTa, enosisTa da kainanisTa da malaelisTa da iaredisTa, enuqisTa da maTusalasTa, aramed ese yovelni STasrul iyvnes que Tnier rvaTa sulTasa. ese xolo iyvnes mTasa mas wmidasa. da ara daSTa sxua SvilTa maTTagani, aramed yovelni STavides SvilTa Tana kaen mklvelisaTa, garna xolo noe, sem, qam da iafeT da dedani maTni, rameTu wuT arRara esxnes Svil uwinares wylisa rRunisa.2 da movides lameqissa. akurTxna, uloca maT da Seitkbna da ambors-uyo da hrqua: `yovlisagan erisa Cemisa rvani sulni daSTomil xarT. RmerTi, romeli iyo mamaTa CuenTa [Tana], man gakurTxnes Tquen! man dabada adam da eva, gakurTxnes Tquen! aRgaorZinen da gangamravlen Tquen! da iyavn RmerTi yovelsa samarsa Tquensa da gangarinnes Tquen risxvisa misgan mowevnulisa, romeli movides amis mTisagan risxva3 da zari! romeli micemul iyos mamisa Cuenisa adamisa, ese movedin Tquen Tana amis queyanisagan keTilisa. | da ese sami kurTxeva, romeli misca RmerTman mamasa Cuensa adams, iyavn Tquen Tana da naSobTa TquenTa: mefoba, mRudeloba da winaswarmetyueleba. `ismine aw, i noe, kurTxeulo, me, aha, warval amis sawuTosagan, esera, viTarca yovelni mamani Cuenni. da Sen da Zeni Senni ganerneT. ixile, viTar-ese gamcen Sen da romeli gesma Cemgan: raJams movkude, SemureT guami Cemi, viTarca-igi mamani Cuenni, da dammarxeT quabsa mas saganZursa. da wariyvane coli Seni da Zeni Senni da colni ZeTa SenTani da STaved mTisa wmidisagan. da wariyvane Sen Tana guami mamisa adamisi. da ese sami Sesawiravi gardaitane Sen Tana: oqro, muri da gundruki. da STadev guami adamisi Sua oden kidobansa. da ese sami Sesawiravi dadev zeda
1 hswerdes M. 3 damarxes Mm1. vinadgan M. 4 daSTa] yovelTa Mm1. 6 cxonda m1. 7 Semkribna M. 8 enonisiTa Mm1. malelisTa M, malalelisaTa m1. 9 maTusalasaTa Mm1. 10 sulTasa] sulTaTs Mm1. 11 mkulelisaTa M. 12 qaam M. iafed m1. 19 adamissa M. 22 winaswarmetyveloba m1. 23 amisa m1, sawuTrosagan M. 25 SemmureT Mm1. 26 dammarxeT] daimarxnes Mm1. 27 colni] coli Mm1.
1

M14r

10

15

M14v

20

25

Sdr. dab. 5,31.

Sdr. I petre, 3,20.

dab. 1,28.

673

dabadebisaTs cisa da queyanisa... kerZo. Sen da Zeni Senni iyveniT aRmosavliT kidobansa da coli Seni da colni ZeTa SenTani dasavliT. da iyos guami adamisi da msxuerpli igi Sua [kidobansa], raTa ara [Segexnen] Tquen dedani Tquenni da arca Tquen SeexneT, vidre ara gamoxdeT kidobniT Semdgomad dacxromisa wyliTrRunisa. rameTu ese mTa risxavs kacTa maT da RmerTi mas zeda. rameTu daeyennes TaviT TsiT samoTxisagan da didebisagan angelozTa Tana. da raJams gamoxdeT Tquen kidobnisagan da wyliTrRunisa, dadges kidobani queyanasa Sina, nu ganeSorebi kidoban|sa guamisaTs adamisa, aramed msaxurebdi winaSe RmrTisa yovliTa siwmidiTa da dadev Sesawiravi aRmosavaliT kidobansa. `da Semdgomad sikudilisa Senisa amcen sems, pirmSosa Zesa Sensa, da [arqu, raTa wariRos] guami mamisa Cuenisa adamisi da dadvas igi Suagulsa queyanisasa, da dajdes SvilTa misTagani adgilsa mas da msaxurebdes winaSe RmrTisa vidre Jamadmde, da iyos dayudebul marto: arcaRa aRaSenos mun saxli da dedakacsa ara Seeyos, arca dasTxios sisxli saklvelisa, arca Sewiros msxuerplad dakluli arca nadiri, arca mfrinveli, aramed pursa xolo da Rnosa Seswirvides, rameTu mun ars gamosna adamisi da yovelTa naSobTa misTa. da mas angelozi RmrTisa waruZRues winaSe missa, romelman uCuenos adgili Suagulsa queyanisasa. da dadges vidre Jamadmde yofad gamosnisa da msaxurebdes winaSe RmrTisa guamsa mamisa Cuenisa adamissa. samoslad missa tyavi nadirisa iyos, Tma ara ikuecos, arca frCxilni moiyunes da marto oden iyos, rameTu mRudeli ars maRlisa~. XVII. viTarca amcno lameq Zesa Tssa noes ese mcneba, mokuda uwinares wyliTrRunisa, uwinares ormeocisa wlisa, welTa cxraas samocdaaCdmetisa. mokuda lameq Tuesa maissa acxrametsa, dResa kriakesa, midrekasa mzisasa.1 Semures da damarxes quabsa mas saganZursa noe | da ZeTa misTa sem, qam da iafeT. maSin Sevida noe quabsa mas saganZursa da moexa yovelTave guamTa: ambors-uyo adamissa, seiTissa, enosissa, kainanissa da malaelissa, iaredissa, maTusalassa da lameq, mamisa Tsisa[sa].2 da aRiRo guami adamisi noe, sem aRiRo oqro da qam aRiRo muri da iafeT gundruki. da gamovides mTisa misgan wmidisa. mwuxarebiTa didiTa aRixilnes Tualni maTni samoTxisa mimarT, tirodes cremliTa mwariTa da Tques: `mSdoba Senda, samoTxeo wmidao, romeli [iyav] sayofel mamisa Cuenisa adamisi. da
3 Segexnen] SegeSinos Mm1. 4 mTa] maT m1. 6 kidobonisagan M. 10 sem Mm1. 10-11 arq aw aRiRos raTa guami M. 14 dasTxios + mun m1. 17 dadges] dadgas Mm1. 20 mRurdeli M. 25 guamsa m1. 26 enonissa Mm1, malelilissa Mm1. 27 T sisa Mm1. 28 iafed m1. 30 iyav] iyo Mm1.
1

M15r

10

15

20

M15v

25

30

Sdr. dab. 5,31.

Sdr. dab. 3,23-24.

674

dabadebisaTs cisa da queyanisa... gamovida Sengan SiSueli urCebiTa. aha esera, aRviRoT guami misi garemos Sengan. mSdoba Senda, sayofelo mamaTa CuenTao, erisa da mTavarTa misTao! mamano wmidano, locva yavT, romelni mwolare xarT quabsa amas Sina! da Cuen davSTomilvarT queyanasa amas. mSdoba Senda, i enuq, marTalo da msaxuro RmrTisao, evedre RmerTsa CuenTs! mSdoba Senda, mTao wmidao, sadguro angelozTao! Tquen mamano, ggloveT dResa amas, rameTu gRirs mwuxareba, rameTu STavcveniT queyanasa quesa, raTa iyos [Cuenda] sayofel mecTa Tana. va Cuenda, rameTu arRara xilvad [gc] piri Tqueni ukunisamde~. da viTarca Camovides mTisa misgan wmidisa, ambors-uyofdes qvaTa da moexueodes xeTa. STamovides tiriliTa vidre Sua | vakesa. da SeiRo noe guami adamisi Sua oden kidobansa da dadva Sesawiravi zeda kerZo missa. Jamsa, romelsa Sevida noe kidobansa, gansrulebul iyvnes ori aTas orasormoci weli adamisi dabadebiTgan vidre wyuliTrRunamde, viTar-igi vpoveT werili sameocdaaTsa Tavsa mas `wignTasa~. XVIII. dResa oTxSabaTsa SeiRo noe guami adamisi kidobansa. Tuesa maissa aCdmetsa, dResa paraskevsa Sevida noe kidobansa. da Sevides mecni da pirutyuni dilasa, dadges queSesa sarTulsa; da SuadRe Sevides mfrinvelni da nadirni sarTulsa mas Suasa; daslvasa mzisasa Sevides noe da Zeni misni zeda sarTulsa aRmosavleTiT. xolo Sevides coli noesi da colni ZeTa misTani dasavleTiT kidobansa.1 da guami adamisi iyo Sua, raTa saidumlo eklesiisa gamosaxos kidobansa mas. mamani iyvnes aRmosavliT da dedani dasavliT, iyo guami adamisi ze amaRlebulad, raTa iyos mSdoba eklesiasa Sina Soris mamaTa da dedaTasa da yrmaTa. egreT iyo mSdoba kidobansa Sina Soris mecTa da pirutyuTa da mfrinvelTasa.2 maSin Sevida noe da Zeni misni da coli misi da colni ZeTa misTani. daslvasa mzisasa daiSa kari da iqmna pyroba kidobansa mas or-ori: yovelni pirutyuni da mecni arawmidani, mamali da deda|li, da ubiwoni Sd-Sdi mamali da dedali.3 da Semdgomad kidobnisa daSvisa ganexunes karni cisani wmad da gamoecnes wyalni queyaniT. da amaRldes Relvani zRsani maRlad da ganexunes saunjeni qarTani da gardamosaqanelni cisani.4 maSin morbiodes Zeni seiTisni kidobnad da eZiebdes noes, raTamca ganuRo maT kari da Seiyvannes mas Sina mis Tana, rameTu ver uZles aRmoslvad mTasa mas
3 hyavT M. 6 rameTu 2] raTa Mm1. STacueniT M. 8 gc] Tquenda Mm 1. 13 wignTasa + vidre Mm1. 21 Soris ] Sensa Mm 1. 26 daSuiT Mm 1. 29 morbioden Mm 1. noesa m1. ganuRos Mm 1. 30 uZles] uZlon Mm 1.
1

M16r

10

15

20

M16v

25

30

Sdr. dab. 7,11-15.

Sdr. esaia 11,6-9.

dab. 7-16.

dab. 7,11.

675

dabadebisaTs cisa da queyanisa... samoTxisasa. da kidobani poes, rameTu daSul iyo da dabeWdul da angelozi RmrTisa iyo zeda kerZo missa, romelsa aqunda saWe da [hmarTebda] kidobansa mas. maSin ganZnda Relva maT zeda da [iwyes] danTqmad mdinareTa maT Sina. da SeSindes friad, rameTu Wiri didi iyo. maSin aResrula sityua daviT winaswarmetyuelisa, romeli Tqua: `me vTqu: RmerTni same xarT da Zeni maRlisani Tquen yovelni, xolo hqmeniT codva da SeiyuareT siZva SvilTa Tana kaenisTa, viTarca igini, iyveniT da viTarca igini, moswydeT~. XIX. maSin amaRlda kidobani igi zeda wyalTa friad da daaSTvna wyalman yovelni naTesavni cxovelni: mecni da nadirni da mfrinvelni da yovelive, raca iyo pirsa queyanisasa.1 da amaRlda wyali Tavsa zeda mTaTasa, viTar aTxuTmet kac.2 da aRiRo Relvaman kidobani igi da moiRo garemo samoTxesa. viTarca ixila samoTxeman kidobani, akurTxa igi. moidrika Tavi Relvaman da Tayuani-s|ces samoTxesa. maSin ukun-iqces wyalni da ganiryuna yoveli queyana, da aRfrinda kidobani frTiTa sulieriTa zeda RelvaTa aRmosavaliT da dasavaliT, CrdiloT da bRuariT, maSin gamoisaxa juari zeda wyalTa. xolo kidobani frinvida asergasisa dRe zeda wyalTa da ganisuena Tuesa meSdesa, meaCdmetesa dResa mTasa zeda fedisasa, romel ars araratisa.3 maSin iwyo RmerTman, rameTu moakldes wyalni: romeli gardamosrul iyo zRT, ukun-iqces zRuadve. da neSti igi wyali, romel iyo pirsa queyanisasa, moakldeboda mcired vidre meaTed Tuedmde, romel ars febervali. maSin gamoCndes Tavni mTaTani. Semdgomad ormeocisa dRisa Tuesa maissa, meaTormetesa dResa, ganaRo noe sarkmeli kidobnisa aRmosavliT da ganavlina yorani,4 ara moiqca missa. Semdgomad ganmobisa wylisa pirisagan queyanisa ganavlina tredi. da ara pova gansasuenebeli, moiqca noessave.5-6 da meSdesa dResa sxua ganavlina tredi da, viTarca moiqca missa, moiRo furceli zeTisxilisa krtiTurT.7 maSin Tqua noe winaswarmetyuelebiTa: `ese tredi ars sjuli da orni aRTqmani: pirvelsa tredsa Tana ara ipova siwmide nugeSinismcemlad winaswarmetyuelTa da gansuenebad erisa Tana gandgomilisa, aramed meoreman ganisuena warmarT[T]a zeda wyliTa naTlisRebisaTa~. XX. welTa equsas da erTsa cxorebasa noessa, pirv|elsa xolo Tuesa, aprilsa,
2 hmarTebda] marTevda Mm1. 3 maSin] Sina m1. iwyes] inTqnes Mm1. 4 rameTu] raTa M. sityua m1. 5 vTq M. 6-7 iyveniT da viTarca igini m1, 7 igini] igi M. 10 mTaTasa] maTTasa m1. kaci Mm1. 11 moiRon m1. 15 gamosaxa Mm1. 19 Tuedmde m1. 23 wylis Mm1. 28 wyalTa naTlisRebisa M. 29 cxovrebasa m1.
1

10

M17r

15

20

25

M17v

dab. 7,17-18.

dab. 7,19-20.

dab. 8,3-4.

dab. 8,5-7.

dab. 8,7-8.

dab. 8,9.

dab. 8,10-11.

676

dabadebisaTs cisa da queyanisa... ganma wyali pirisagan queyanisa,1 da Tuesa meoresa, masve Jamsa, romelsa Sevida noe kidobansa, Tuesa maissa ocdaSdsa, dResa kriakesa,2 gamovida noe kidobniT, da coli misi [da Zeni misni] da dedani maTni.3 raJams Sevides kidobnad, [Sevides ganyofilad dedaTagan] da aravin Seexo maTgani, vidre ara gamovides kidobniT. maSin gamovides yovelni mecni, pirutyuni da nadirni da mfrinvelni.4 viTarca gamovida noe da Zeni misni, aRaSenes [daba] da uwodes saxeli misi `rvaTa maT sulTaTs~.5 da aRaSena [noe] sakurTxeveli da Sewira msxuerpli sacxovarTagan wmidaTa da mfrinvelTagan wmidaTa. da ganisuena RmerTman Sesawiravsa mas zeda6 da aRuTqua aRTquma vidre ukunisamde, viTarmed arRara iyo[s] wyalTarRuna queyanasa zeda.7 da Tqua RmerTman: `me aRviRo ese risxva: saswaulad iyos mSldi Cemi RrubelTa zeda Tnier gardacmisa da isriTa morTxmisa~. aramed iyo ese pirvel saswauli, dawyebuli Txelsa mas casa queSe, winaSe mTasa mas, ZeTa Soris kaenisTa. xedvides mSldsa, gardacmulsa da isriTa morTxmulsa, raTa [SeiSinon]. xolo maT yovladve ara gulisma-yves.8 XXI. maSin daTeses ZeTa noesTa yana da aRaSenes venai. da viTarca moiwia nayofi, gamowures da qmnes sasumeli tkbili9 da misces mamasa Tssa, xolo man sua da daiTro. da viTarca daiZina, ganSiSulda. ixila qam SiSue|li, gaicinna. mouwoda ZmaTa TsTa da [kicxeviT] uCuenebda.10 viTarca esma sems, da rcxuenoda, da daifara piri Tsi [ardagiTa]. da daidves samoseli marTa zeda sem da iafeT da ukuRmarT mivides da dabures, raTa ara ixilon sircxli mamisa.11 viTarca ganiRZa noe, uTxra colman misman, ra-igi yo qam.12 maSin moiRo wyeva da Tqua: `wyeul iyavn qaam da iyavn mona ZmaTa misTa!~13 romlisaTs ukue dawyeva qam? amisTs, [raJams] aRizarda, iwyo saqmed saqmeTa [ZeTa] kaenisTa: da Seqmna stri da qnari, ebani da bobRani da yoveli saxioba, rameTu Sevida eSmaki da daemkdra mis Tana. odes mohberis qarman, eSmaki imRerdis mis gamo. amisTsca qaam urcxno iqmna. da yo ese da iqmna mona [igi] da naTesavi misi, romelni arian megptelni, abaSni da indoni. rameTu qam urcxno iqmna, [mgiobar], ewoda mas urcxno yovelTa dReTa cxorebisa misisaTa.
3 maTni] misni m1. da raJams m1. 6 daba] dideba Mm1. 9 zeda + RrubelTa Mm1. 12 iyo] iyos Mm1. morTxmisa] mortymisa Mm1. 13 queSe] que-ze M. 14 morTxmulTa M. SeiSinon] Seiginon Mm1. 16 viTarca] viTar m1. 18 gaicina m1. mouwodada M. 19 kicxeviT] kicuiT Mm1. 20 ardagiTa] argniTa Mm1. 22 raigi yo] ra giyo Mm1. 24 raJams] raTa Mm1. 25 kaenisaTa m1. saxioba] saxeoba Mm1. 28 rameTu] raTa Mm1. 29 mgiobar] megobar Mm1. cxovrebisa m1.
1 9

10

15

M18r

20

25

dab. 8,13. 2 dab. 8,14. 3 dab. 8,18. 4 dab. 8,19. 5 Sdr. I petre, 3,20. 6 dab. 8,20. dab. 9,20. 10 dab. 9,21-22. 11 dab. 9,23. 12 dab. 9,24. 13 dab. 9,25.

dab. 9,11.

dab. 9,12-17.

677

dabadebisaTs cisa da queyanisa... rameTu raJams-igi noe sua Rno, juari winaswarmetyuelebiTa gamo[i]saxa, viTarca Tqua daviT winaswarmetyuelman, rameTu: `ganiRZa RmerTman viTarca Zilisagan da moiqarva Rnisagan da mosrna mterni misni~.1 kaci mZinare noe ars, romelman ganiRZa da dawyeva qaam da mimodahfina naTesavi misi yovelTa Soris warmarTTa.2 da qriste aRdga saflavisagan da dawyeva eSmaki da ganabniva eri [h]uriaTa. aha esera, megptelni ganbneul arian yovelsa queyanasa. aRiReb|en elTasaqmesa maTsa marTa maTTa da iarebian vaWrobad, romelni [iyvnes] Svilni aznaurTani, iqmnes mona monaTa.3 XXII. da cxovnda noe Semdgomad gamoslvisa kidobniT samas da ergasis wel. maSin dasneulda.4 da Semokrbes Zeni misni: sem, qam da iafeT, arfagsad da sala. mouwoda sems, pirmSosa Zesa Tssa, idumal amcno da hrqua: `ixile, Svilo, romelsa gamcneb Sen dRes: raJams movkude, Seved kidobansa mas, romelman gsna Cuen sikudilisagan, da gamoiRe guami mamisa Cuenisa adamisi, da numca vin uwyis kacTaganman. da aRiRe puri da Rno sagzlad gzisaTs da wariyvane Sen Tana melqizedek marTali, Ze falegisi, rameTu ese gamoirCia RmerTman naTesavTagan TquenTa, raTa iyos msaxurad winaSe [missa], guamsa zeda mamisa Cuenisa adamissa. Sen aRved da dadev saSual queyanasa da daadgine melqizedek marTali mun. da, aha esera, angelozi uflisa wargiZRues da giCuenos gza, romelsa xdodeT, da [adgili], romelsa damarxoT igi, viTarmed igi ars adgili Sua queyanasa da ars igi Sesakrebel oTxTa kideTa queyanisaTa urTierTas. rameTu RmerTman dabada queyana: raJams Semzadebda, Zali misi rbioda winaSe missa, oTx yuresa ars dabadebuli igi. da Semzada oTx kerZo, romeli Sesdgams urTierTas. da mun ars gamosna adamisi da naTesavisa misisa. `da gulisma-yav, Svilo sem, romelsa-ese vit|y: adam Sen wariRe. aha esera, me gamcneb Sen dRes, numca vin uwyis aman naTesavman saqme ese, vidremdis moiwios dReni igi gamosnisa. aramed aRvedi[iT] Sen da melqizedek marTali da STavediT, sada-igi giCuenos angelozman RmrTisaman. da amcen Sen melqizedek marTalsa da arqu mas, raTa jdes adgilsa mas, dedakacsa ara Seeyos, raTa ewodos mas `kaci RmrTisa~ yovelTa dReTa cxorebisa misisaTa. saxli ara aRaSenos mun, arca sisxli dasTxios mun pirutyuTa, arca nadirisa, arca mfrinvelisa. nuca Seswiravs
9 cxonda m1. gamoslviT Mm1. 14 sagZlad Mm. 15 melqisadek m1. felegisi M. 17 melqisadeg m1. 18 adgili] adgilsa Mm1. 19 adgili m1. 21 Seamzadebda m1. 26 melqisadek m1. 27 melqisadek m1. 28 mas3 m1. 29 cxovrebisa m1. 30 Seswiravs] SeswiravT Mm1.
1

M18v

10

15

20

M19r

25

30

fsalm. 77,65.

dab. 9,25.

dab. 9,25.

dab. 9,28.

678

dabadebisaTs cisa da queyanisa... daklulsa, aramed xolo pursa da Rnosa Seswirvides RmerTsa. da iyos samoseli misi tyavi nadirisa, da Tma Tavisa Tsisa ara ikuecos, arca moiyu[e]nos frCxilni. da iyos igi xolo raTa marto, da mRudel maRlisa ewodos~. da viTarca amcno nove ese mcneba sems, mokuda igi Ze cxraas ergasisa wlisa Tuesa maissa orsa, dRes[a] oTxSabaTsa, Jamsa meoresa dRisasa. da Semures guami misi ZeTa misTa sem, qam da iafeT da damarxes da iglovdes ormeoc dRe.1 XXIII. da Semdgomad sikudilisa noesa qmna sem, viTarca amcno noe, mamaman [misman]. da Sevida sem RamiT idumal kidobansa da gamoiRo guami adamisi da dabeWda kidobani beWdiTa mamisa TsisaTa da ara vis auwya ZmaTa TsTagansa. maSin mouwoda sem ZmaTa TsTa [da hrqua]: `mamcno mamaman Cemman [mo-rakudeboda, Tqua, raTa aRvide queyanasa da mivide zRuasa da vixilo], ra ars mdinareni da queyana da evnebi da moviqce | Tquendave. xolo Tquen iyveniT adgilsa Tquensa. aha esera, coli da Svilni Cemni iyvnen Tquen Tana~. hrques mas ZmaTa misTa: `miiyvanen Sen Tana kacni, rameTu queyana oer ars da aravin mkdri ars mis Tan(!), rameTu mecni borot arian~. hrqua maT sem: `angelozi RmrTisa warvides winaSe Cemsa, romeli mcavs me~. hrques mas: `vidode mSdobiT!~ hrqua sem falegs, Zesa arfagsadissa, mamasa [melqizedek marTlisasa, da ioveldikas, dedasa missa: `momeciT me] melqizedek, raTa Semeweodis me gzasa da nugeSinis-vice misgan~. hrques mas: `wariyvane da vidodi mSvidobiT uflisa mier~. da amcno sem ZmaTa TsTa da hrqua: `mamaman Cemman Jamsa sikudilisasa mafuca me, raTa aravin Sevides kidobansa, arca me, arca vin Tquengani. da dabeWda beWdiTa TsiTa da mrqua me: ixile, raTa ara Tquengani vinme mieaxlos~. maSin aRiRo sem guami adamisi da waremarTnes RamiT sem da melqizedek. aha, SeemTxa angelozi RmrTisa da wina uZRoda. miiwivnes mswrafl da aRvides Sua queyanasa. da uCuena angelozman adgili igi. da viTarca dadves mas zeda guami adamisi, da ganiTsnes da ganiyvnes oTxni igi kideni urTierTars, romelni Sedgomil iyvnes. da ganeRo queyana Suagulsa queyanisasa. da viTarca STadves guami adamisi sem da melqizedek, | daeSa kari queyanisa. da Semokrbes kualad oTxni igi kideni queyanisani, rameTu ganyofil iyvnes da [SeiZerwnes] urTierTars, viTarca pirvel iyvnes. da uwodes saxeli misi `Txemisa
12 moviqce] moviqec Mm 1. 13 colni Mm 1. 14 mkdri] mkudari m 1. 15 angelozni RmrTisani Mm 1. 16 hrques] hrqua Mm 1. 22 miieaxlos M. 23 melqisadek m1. 28 melqisadek m1. 30 SeiZerwnes] SeiZrnen Mm1.
1

10

M19v

15

20

25

M20r

30

dab. 9,29.

679

dabadebisaTs cisa da queyanisa... adgili~, rameTu Tavi yovlisa erisa ars adgili igi da hrqan golgoTa amisTs, rameTu yovlisa erisa Sesakrebeli ars. da wodebul ars adgilsa mas adrif, rameTu mun Semusra ufalman guelisa Tavi, mis borotisa.1 da Semdgomad amis yovlisa sem amcno melqizedeks da hrqua: `jed Sen aqa da iyav mRudel uflisa, romelman gamogirCia Sen msaxurad winaSe missa. da aha, angelozman movlos Sen Tana yovelTa dReTa da nu mwuxare xar~. Semdgomad mcnebisa kualad uTxra sityua igi yovelive, romeli amcno noe, da hrqua, raTa yovelive aRasrulos. maSin moexvnes urTierTars da akurTxes erTmanerTi. [xolo movida ra ZmaTa Tana sem], hrqua mas faleg, mamaman melqizedekisman: `ismine, sadaigi ars Wabuki igi?~ hrqua sem: `mokuda gzasa da daefla~. maSin Sewuxnes igini mwuxarebiTa didiTa. XXIV. viTarca cxovnda sem equsas wel, mokuda, da dafles arfagsad da malebr da sala.2 xolo arfagsad iyo Ze oTxmeocdaxuTisa wlisa, raJams Sva sala. da iyvnes welni arfagsadisni oTxassameocdaxuTni.3 mokuda da dafla sala, Zeman misman, sofelsa, romelsa ewoda saxelad [missa]. da iyo sala | Ze ocdaaTisa wlisa, raJams Sva ebera. da iyvnes welni cxorebisa misisani oTxasocdaaT wel. mokuda.4 da dahfles ebera da zareTa sofelsa, romelsa ewoda missa, romeli mas aReSena. da iyo ebera Ze aTxuTmetisa wlisa, raJams Sva faleg. da iyvnes dReni cxorebisa misisani oTxasocdaaT wel.5 da iyo faleg Ze ocdaaTisa wlisa, raJams Sva agara. da iyvnes yovelni dReni cxorebisa misisani oras da cxra wel. da mokuda.6 da dReTa falegisTa Semokrbes yovelni tomni noesni da Svilni sem, qam da iafeT da arfagsad da faleg da iovaT da warvides aRmosavliT. da poves veli queyanasa daRureulsa da daeSennes mun. da iyo sityua maTi erT da [erTsa] enasa zraxvides7 adamisiTgan vidre mun dRedmde, enasa asurulsa, friad vrcelsa, vidre somxiTamde. da ars igi mefe yovlisa enisa. da mieriTgan ganeyo werili: pirvel romelsa werdes, ebraulsa xolo SeerTo. ena, romelica ars queyanasa zeda, asuriT gamo iswaves, aramed igi sZlevs yovelsa enasa. dawerili asurTa da sarkinozTa marjueniT daiwyeb[i]s da
1 rameTu M. yovelisa M. 4 melqisadeks m1. 8 yovelsave M. aResrulos Mm1. moexunes Mm1. 9 melqizedek M, melqisadek m1. 12 cxonda m1. 16 Ze m1. 25 adamisidgan M. 28 mieridgan M. ebraul M. 28-29 SerTo M. 30 marjuenasa m1.
1

10

15

M20v

20

25

30

mark. 15,22. 11,1-2.

dab. 11,10.

dab. 11,12; 11,13.

dab. 11,14-15.

dab. 11,16; 11,17.

dab. 11,18; Sdr. 11,19.

dab.

680

dabadebisaTs cisa da queyanisa... marcxeniT daesrulebis, xolo berZenTa da romTa wera waRmarT ars da emsgavsebis marjuenesa RmrTisasa, raTa iyvnen [Ze maRlisa] marjuenisa, ara marcxenisa. xolo dReTa eberasTa, | raJams aRaSenes godoli babilovans, mun Seirivnes enani da ganibnivnes yovelni pirsa queyanisasa.1 da ewoda adgilsa mas amisTs babilovani.2 da Semdgomad ganyofasa enaTasa mokuda ebera gulisklebasa Sina didsa, da dafles ZeTa misTa ragav da seqora sofelsa, romelsa ewoda mexlin, romeli mas aReSena. da mieriTgan iqmna queyana sameocdaaT enaTa da sameocdaaT mTavrad. yovelsa enasa daadgines mefe, romelTa saxelebi ese ars: amma, emminon, ucia, misq, iared da Svilni maTni: avnan, aSqanan, rifinin, akrama, batana, haovana, SiTa, qulima, ania, zaraT, kalana, Satmaia, asaba, barisiqi, varisem, zarib, feslia, barkaia, miqia, algana, sanibaul, vana da lxukaia, laih, kala, barbaqa, salaS, rus, abrul, lamia.3 xolo Svilni qamisni: megptelni, abaSni da hindoni, abaSni(!) da Rabdakani.4 da Zeni semisni: mpyrobelni aRmosavlisani vidre zRuadmde didad erisa (!) dasavliT. igini arian Sua queyanasa da igini mefoben da queyanasa ipyroben.5 da cxovnda arug (!) [ocda]aTormet wel da Sva seqora.6 welTa arugisTa oras da aTormetTa mefobasa queyanasa zeda nebroT gmirisasa aT wel. da igi iyo pirveli mefe babilovnisa.7 aman ixila grgni caTa Sina da mouwoda siris meqslesa, raTa mouqsovos mas, viTarca-igi ixila. da | viTarca mouqsova, daidga Tavsa. amisTs kacni ityan, grgni zeciT gardamodao. da dReTa arugisTa gansrulda sami aTasi weli [dasabamiTgan]. XXV. da dReTave misTa Seiqmna mefoba egptes. da daadgines nofos. da mefobda egptes sameocdarva wel. da mieriTgan babilovniT daadgendes mefeTa egptes. dReTa aro[g]isTa mefobdes mefeni Sdni queyanasa anfrisasa da [ujliasa]. da iyo dedakaci erTi, romelsa erqua sabini, welTa mravalTa. da amissa Semdgomad mefobda karon. aman aRaSena ofsai qviTa oqrosaTa. da naTesavi misi mefe iyo, romelsa erqua jula, romelman aRaSena kualad jula qalaqi. da mokuda argos Ze oras da cxrisa wlisa da dafles ZeTa misTa seqor da naqor da Tara sofelsa, romelsa hrqan raian, romeli mas aReSena.8 da cxovnda seqor ocdaaT wel da Sva naqor. da yovelni dReni cxorebisa
2 marjuenisa] marjueniT m1. marcxenisa] marcxeniT m1. 7 mieridgan M. 10 Stamia m 1. barkia m 1. 12 qaamisni M. megvibtelni M. abaaSni M. labdakni M. 15 aTormet Mm 1. arogisTa Mm. 19 argusTa M. 22 mieridgan M. 23 ujliasa] usjulosa Mm 1. 25 karno m1. 27 seroqisTa M.
1 8

M21r

10

15

M21v

20

25

dab. 11,4-7. 2 dab. 11,9. dab. 11,20-21.

dab. 10,2-5.

Sdr. dab. 10,6-20.

Sdr. dab. 10,30-31.

dab. 11,20.

dab. 10,8-9.

681

dabadebisaTs cisa da queyanisa... misisani oras da aT wel.1 da dReTa seqorisTa Semovida kerpTmsaxureba queyanasa, rameTu mas Jamsa arRaravin iyo moZRuari, [aramed] ucxo sjuli moiRes, vidremdis ixilnes ganbneulni warmarTni queyanasa. da yovelTa gzaTa zeda iarebodes da Seibilwnes yovelni bilwebiTa maTiTa: romelnime ugebdes casa da sxuani mzesa da romelnime mTovaresa, romelnime varskulavTa da romelnime mfrinvelTa da romelnime queyanasa da mecTa da nadirTa da qvaTa da xeTa | da qarTa. rameTu esreT daabrmna eSmakman gulni kacTani da vidodes bnelsa, rameTu ara moelodes aRdgomasa mkudreTiT. da kualad, raJams vin mokudis maTgani, aRmarTian xati misi saseneblad saflavsa missa. da ganefina [ambavi ese] yovelsa queyanasa da aRivsnes kerpebiTa mamani da dedani. mokuda seqor orasisa wlisa da dafla Zeman misman naqor.2 [da naqor Sva] Tara, raJams iyo ocdacxrisa wlisa.3 da dReTa naqorisTa, sameocdaaTsa welsa cxorebasa missa, ixila RmerTman, rameTu kacni Tayuani-scemen kerpTa, SeaSinna, rameTu Zrva moavlina da dascna yovelni erni pirsa queyanisasa, aramed ver gulisma-yves guliTa maTiTa codva maTi. XXVI. xolo dReTa TarasTa, oTxmeocdaaTTa welTa cxorebisa misisaTa, gamoCnda grZneba yovelsa adgilsa... taZarni, romelni aRaSenna Zeman eberasman. da iyo kaci igi mdidari friad, da mokuda. da esua mas Ze. da Seqmna kerpi oqrosa da aRmarTa saflavsa zeda mamisasa da dasua yrma, raTa scvides. maSin Sevida eSmaki kerpsa mas Sina da ezraxa yrmasa mas, viTarca mama misi. da waravlina, raTa gamohparos yoveli, romeli iyo saxlsa missa, [xolo yrma igi warvida da gamoipara yovelive]. xolo Ze igi movida saflavsa mamisa misisasa da tiroda. xolo eSmaki ezraxa da hrqua: `nu stiri winaSe Cemsa, aramed warved da moiyvane Ze Seni mrwemi da dakal winaSe Cemsa da | icxe sisxli misi, da me mogarTua yovelive, raca wargiwymda Sen~. da man yo egre, viTarca hrqua mas eSmakman. maSin gamovida eSmaki kerpisa misgan da Sevida kacisa mis da daemkdra mis Tana. da aswava mas grZneba da misnoba, TualTamacqeroba da bedisTxroba da Selocva da yovelive siborote. da mier dRiTgan iwyes kacTa maT daklvad SvilTa TsTa eSmakTa mimarT, raJams-igi eSmaki Sevida da daemkdra kerpsa mas Sina. da welsa meormocesa
2 aramed] raTa Mm1. 9 saseneblad] sasnelad m1. 10 kerpiTa m1. 12 seroq Mm1. dafla Zeman misman] dafles ZeTa m1. 14-15 Zura moavlna M. 18 aRaSena M. eberesaman m1. 20 hscuides M. 22 missa] misasa M. 26 yo] yos Mm1. 29 TsTa + misTa m1.
1

M22r

10

15

20

M22v

25

30

dab. 11,22-23.

dab. 11,22-23.

dab. 11,24.

682

dabadebisaTs cisa da queyanisa... cxorebasa naqorissa ixila RmerTman, rameTu yovelni dauklvides SvilTa TsTa eSmakTa da Tayuanis-scemdes kerpTa. Zrva moavlina, ganaxuna RmerTman bWeni qarTani yovelsa queyanasa da dahkueTna da dalewna kerpni da qurumni maTni daanTqna queyanasa. da Sekribna maT zeda miwa gor-gorad da Seqmna borcuebi kerpTa zeda da mRudelTa maTTa vidre aqamomde. da uwoda wignman wyliTrRuna meore bilwebisa misTs, romeli qmnes. da romelTame Tques, viTarmed dReTa arRosTa [Seiqmna ese borcuebio, aramed tyues, rameTu ver cnes, dReTa arRosTa] ara iyo queyanasa zeda kerpi. da ara Tu kerpTaTs iyo wyliTrRuna, aramed siZvisaTs SvilTa kaenisTa. xolo ese borcuebi ars [kerpTa zeda] da igini flvanan mas Sina. da ese gorebi, romel ars queyanaTa vakeTa, ara ars Tnier eSmakTasa. XXVII. da dReTa nebroT gmirisaTa gamoCnda cecxl|i aRmosavleTs. viTarca ixila nebroT, Tayuani-sca da daadginna mRudelni, raTa Tayuani-scemden da akumevden gundruksa. da iyo mun wyaro wylisa. da Seqmna mas zeda mSldi TeTri. romeli mividis, Tayuni-scis mSldsa mas. maT JamTa Sina Sevida nebroT ianakos, romel ars queyana iudasi. da viTarca miiwia sacavsa mas zRsasa, pova mun iunitan. maSin ibana zRuasa mas da Tayuani-sca iunitans. hrqua mas iunitan: `Sen, romeli-ege mefe xar, me Tayuanis-mcem-a?~ hrqua mas nebroT: `me SenTs moved~. da daadgra mis Tana sam wel. da iswavlna [nebroT] iunitanisgan wignni sibrZnisani. da hrqua mas: `nuRara uk-moiqcevi sxua Jam kualad~. da aRmovida aRmosavalad da iwyo werad wignsa mas. friad daukrda ese yovelsave mas ersa, viTarca-igi nebroT sibrZnismetyuelebda. andiban, viTarca ixila ese, mRudelman, romeli msaxurebda cecxlsa, evedreboda eSmakTa, romelni gamoecxadebodes cecxlsa mas Sina, raTa aswavon mas sibrZne igi nebroTisi. aramed viTarca aqus eSmaksa Cueuleba ganryunisa codviTa, romelni usmenden maT, hrqua mRudelsa andibans, viTarmed: `kaci ver SemZlebel ars brZen yofad, vidre ara dawues dedasa Tana da dasa da asulsa~. maSin warvida qurumi igi da yo egreT. da mier JamiTgan i|wyes qurumTa, misanTa da moguTa, da SeirTven dedasa da asulsa. da andiban iwyo pirvelad varskulavTricxua da grZneba da bedisTxroba, misnoba da kari yovlisa bilwebisa [iswava]. ese elovneba eSmakTa ars. da romelni iswavliden, eSmakTa Tana daisajebian dResa mas aRdgomisasa. xolo igi wigni, romeli iswavla nebroT, ara Seiwynares moZRuarTa kaTolike
1 naqorisasa m1. 5 wyliTrRua Mm1. 6 araRosTa M. 9 mas Sina + da ese gorebi ars kerpTa zeda da igini fluanan mas Sina Mm1. 11 nebroT] nebrosTa Mm1. 14 mivides Mm1. ianakosa m1. 19 nuRar M. aRmosulad Mm1. 22 anadiban Mm1. 24 nebroTisa M. codvisa Mm1. 25 mRurdelman Mm. 27 Jamidgan Mm1. 31 Seiwynaris Mm1.

10

M23r

15

20

25

M23v

30

683

dabadebisaTs cisa da queyanisa... eklesiisaTa amisTs, rameTu varskulavTricxua ars. da sparsni uwoden Rirsad da wmidad, xolo berZenni varskulavTricxuad, xolo moguni [fed] saxels-sdeben, romel ars wigni sitysa, grZnebisa da yovlisa sibilwisa. maSin aRaSena nebroT qalaqni aRmosavliT, romel-ese ars babilovani, ninevi, risTani, sulaki da adrijani da kestafani.1 XXVIII. da cxovnda mama abraamisi Tara oras da ergasis wel. da mokuda.2 da dafles ZeTa misTa abraam da loT qarans. Targmani dabadebisa maSin eCuena RmerTi abraams da hrqua: `warved amis queyanisagan!~3 xolo abraam wariyvana coli Tsi sara da loT, Zmiswuli Tsi, da aRvida queyanasa mas gergesavelTasa da aRmoreons. xolo abraam iyo sameocdaTxuTmetisa wlisa, raJams gamovlo mdinare evfrati abraam, sara da loT.4 mas Jamsa iyo abraam oTxmeocisa wl|isa, raJams mosrna mefeni asurastanelni da ganarina loT, Zmiswuli Tsi.5 da mas Jamsa ara esua abraams Svili, rameTu coli misi iyo berwi.6 da viTarca moiqca abraam brZolisagan mefeTasa, mouwoda mRudelman RmrTisaman da movida mTasa mas iebossa.7 da mun gamoegeba melqizedek, romel ars mefe mSdobisa da mRudeli RmrTisa. viTarca ixila SoriT abraam, modrka da Tayuanisca da moexnes urTierTas. da akurTxa melqizedek abraami. da abraam aTeuli yoveli, raca aqunda, misca. da melqizedek aziara SewiruliTa puriTa da RniTa. da Semdgomad ziarebisa da kurTxevisa kualad ezraxa RmerTi abraams da hrqua: `wyevisa mis wil pirvelisa [migiRebies] kurTxeva. aha esera, melqizedek gakurTxa da ganmravldes naTesavi Seni~.8 Semdgomad oTxmeocisa [wlisa] Sva Ze agar megptelisagan.9 ese iyo mevali sarras[i], colisa abraamisi, romeli mieca faraos sarrasda,10 rameTu iyo da abraamisi sara mamiT, rameTu mamasa abraamissa, Taras, or col esxnes. da raJams mokuda iuna, deda abraamisi, SeirTo Tara, mamaman, sxua coli, romelsa erqua narib. da misgan Sobil iyo sarra. da SeirTo abraam colad. amisTs [Tqs abraam], viTarmed: `da Cemi ars da asuli mamisa Cemisa~.11 XXIX. viTarca iqmna abraam oTxmeocdaa|TxuTmetisa wlisa, Sevida RmerTi
2 berZenni] brZenni Mm1. fed] friad M, fd m1. 5 kestafni M. 6 abraamisa m1. 16 mTasa mas] mTisa misgan Mm1. iobossa Mm1. 18 moexunes Mm1. 25 Tarasa M] m1. 26 abramisi M. Taras Mm1. 29 viTarca] viTarmed Mm1.
1 7

10 10

M24r

15 15

20 20

25 25

M24v

Sdr. dab. 10,11-12. 2 Sdr. dab. 11,32. 3 dab. 12,1. 4 Sdr. dab. 12,4-5. 5 Sdr. dab. 14,15-16. Sdr. dab. 14,17-20. 8 Sdr. dab. 15,1. 5. 9 dab. 16,15-16. 10 dab. 16,1. 11 dab. 12,13. 19.

dab. 16,5.

684

dabadebisaTs cisa da queyanisa... karavsa abraamissa. da igi iyo karavsa Sina asis wlisa, da axara isakisTs. da Sva sarra isaki.1 da viTarca iqmna isak aTormetisa wlisa, wariyvana mamaman misman da aRiyvana mTasa mas iebossa, melqizedekisa,2 romel ars mTa efrin (da mas adgilsa daenerga juari qristesi). rameTu aRmosrul iyo xe, romelsa damoekida verZi, romlisa mier ganera isak daklvisagan. [ese adgili ars] Suagulsa queyanisasa, da saflavi adamisi mun ars, da mas zeda sakurTxeveli melqizedekisi. da hrqan golgoTa, romeli iTargmanebis `Txemisa adgili~. da mun ixila daviT angelozi mdgomare, romelsa aqunda rmali cecxlisa.3 mas adgilsa aRiyvana [abraam] isaki sakurTxevelsa zeda da azmno mas eli, raTa daklas4 (maSin gamoisaxa sikudili macxovrisa Cuenisa), viTarca [Tqua] winaswarmetyuelman mose, da ara Tqua, Tu daklao, aramed `aRiyvana sakurTxevelsa da azmno danaki, da ixila verZi orcieli~. viTar ukuemca vin dakla igi? da arca iyo cxovari igi Ze sarrasi, aramed saxiTa kravisaTa ganarina igi.5 ese igavi iyo sikudilisaTs qristes macxovrisa. da raJams gamocxadna qriste orciTa, esreT Tqua, viTarmed: `abraams swadoda dRe ese Cemi, ixila da ganixara~.6 ese verZi[sa] misTs iyo, romeli abraam ixila da ganixara. esreT: ixila qriste, viT|arca cxovari damokidebuli, romelman isna isak daklvisagan. ixila ese abraam da ganixara. vcanT, viTarmed qristeman ivno adamisTs:7 viTar-igi abraam aRiyvana Ze Tsi isak sakurTxevelsa zeda, mas Jamsa [qristeman] ganipyrna elni Tsni juarsa zeda. XXX. Seneba ierusalemisa, viTar aRaSenes viTarca cnes kacTa maT saqme melqizedekisi da miesma mefeTa warmarTTa, Semokrbes. movida: mela, mefe igi dareTisa, da ermo, mefe igi segorisa, hros, mefe hededisa, hmos, mefe halas[i], barTi, mefe dRisa, da biTer, mefe sodomisa, barba, mefe amorisa, sanab, mefe edomisa, balas, mefe damaskisa, da balto, mefe arabi[i]sa ese aTni mefeni movides melqizedekisa, romelsa erqua mefe mSdobisa.8 viTarca ixiles xati misi da esma sityua, evedrebodes, raTa warhyues maT Tana. hrqua maT melqizedek: `ver SemZlebel var ganSorebad adgilisa amisgan~. maSin

10

15

M25r

20

25 25

2 isak] isaki M. 5 dakulisagan M. 6 melqisadekisa m 1. 9 mas] masa M. dakl os Mm1. gamosaxos Mm 1. 10 Tu m 1. 12 ukumca Mm 1. 18 vscnaT m1. 21 Seneba] Sesueneba Mm1. ielusalems Mm1. 22 melqizedekisa Mm 1. 25 arabiisa] rabisa m 1. 26 melqizedekisasa m1. 28 melqizadek m1.
1 8

dab. 18,1. 9; 21,5. ebr. 7,2.

dab. 22,1...

I neSt. 21,16.

dab. 22,9.

dab. 22,9.10.

ioan. 8,56.

Sdr. dab. 22,13.

685

dabadebisaTs cisa da queyanisa... ganizraxnes urTierTars, raTa uSenon qalaqi. da Tques: `WeSmaritad, mefe ars ese mSdobisa da mama mefeTa melqizedek~.1 da uSenes qalaqi da daadgines mefed. xolo melqizedek uwoda qalaqsa mas ierusalemi, romel ars `mTavari mSdobisa~. viTarca esma Ruls, mefesa umanelTasa, mefoba melqizedekisi, gamovida xilvad misa. viTarca ezraxa, | misca misacemeli didi. da melqizedek pativcemul iyo mefeTagan da saxel-sdebdes mamad mefeTa. amis sitysaTs, romeli Tqua pavle mociqulman: `arca dasabami [aqus], arca aRsasruli dReTa cxorebisa misisaTa~2, arca gamoikulies, arca daweres, Tu Ze raodenisa wlisa iyo, raJams aRmovida aRmosavliT. rameTu iyo Ze falegisi, Zisa arfagsadisi, Ziswuli noesi. erTmanca mamaTmTavarman ara uwoda Zed. ese [h]uriaTaTs iyo, raTa ver cnan saqme melqizedekisi, viTarca queyanisa verca gulisma-yves. aramed pavle itys: `aravin naTesavman msaxura [taZarsa, viTar] melqizedek.~3 maTe da luka saxarebasa aRwernes saxelni mamaTmTavarTani, aramed misi ara daweres saxeli, arca mamisa da arca dedisa.4 [arca] pavle brZana, ara uvis mamao, aramed Tqua, viTarmed ara dawereso.5 da viTarca gansrulda asi weli abraamisi, iyo mefe aRmosavaliT, romelsa erqua uraman. aman aRaSena Simata da koldia. XXXI. da viTarca mokuda sara, coli abraamisi, SeirTo abraam astar, [asuli] mefisa udabnosa.6 da viTarca iqmna isak ormeocisa wlisa, STamovida azar abraamis Tana. da movida rebeka aRmosavaliT da ecola isaks.7 da mokuda abraam assameocdaxuTisa wlisa | da dafles ZeTa misTa, isak da ismael, sarras Tana.8 da viTarca iqmna isak sameocisa wlisa, uSva mas rebeka esav da iakob.9 da viTarca hkrTodes mucelsa, dauficxda mucelsa. da movides melqizedekisa, raTa locva yos misTs. hrqua melqizedek: `arian orni saSosa Sensa orni sjulni, da uxucesman monos umrwemessa~.10 da welTa sameocTa isakisTa mefeman barbarozTaman azbael aRaSena qalaqi da uwoda azbaul. [viTar] iqmna isak sameocdaSdisa wlisa, aRaSenes qalaqi [ieriqo] SdTa [mefeTa] : mefeman xufTaman, mefeman manaselTaman, mefeman gergesavelTaman, mefeman ieboselTaman, mefeman ogTaman, mefeman karanelTaman, [mefeman kisTaman]. da yovelman TTeulman moadga TTo zRude.
1 ganiZraxnes m1. 2 melqisadek m1. 3 melqisadek m1. ielusaremi M, ielusalemi m1. 4 melqisadeqisi m1. 5 melqisadek m1. pativcemuli m1. 7-8 gamoikulian Mm1. 9 alfagsadisi Mm1. 12 taZarsa] tamrs M, t a m a r s m 1. v i Ta r M. 1 8 a z a r a M. 2 2 m e l q i z e d e k i s s a M. 2 3 m e l q i s a d e k m 1. 23-24 umrwamessa m1. 26 azbul m1. wlis M. ieriqo] da erqua Mm1. 27 maneselTaman M. gergeselTaman m1. 29 TTueulman M. moadges m1. ebr. 7,2-3. 2 ebr. 7,3. 3 Sdr. ebr. 7,13. 25,20. 8 dab. 25,7. 9 dab. 25,21; 25,26.
1 4 10

M25v

10

15

M26r

20

25

Sdr. maTe 1,1-17; luka 3,23-33. dab. 25,22-23.

ebr. 7,3.

dab. 25,1.

dab.

686

dabadebisaTs cisa da queyanisa... da pirvel romel aRaSena ieriqo Zeman megptelTaman [mefeman kisTaman], ismael, Seqmna wisqli udabnos. welTa isakisTa asocTa akurTxa Ze Tsi iakob, da igi iyo sameocdaaCdmetisa wlisa.1 STavida iakob aRmosavlad da wariRo kurTxeva mamisa Tsisa da Zmisa Tsisa esavisi zakviTa.2 viTarca vlo iakob dRe erT udabnos, Semwuxrda. da daidva sasTumal qva da daiZina.3 ixilna Zilsa Sina kibeni aRmarTebulni da Tavi iyo camde. angelozni RmrTisani aRvid|odes da gardamovidodes, xolo ufali dga Tavsa zeda kibeTasa.4 da ganiRZa iakob da gulisma-yo da Tqua: `ese ars saxli RmrTisa,5 da yoveli, raca iyos Cemi, aTeuli mivsce~.6 gamocxadeba ese ars, romelsa hqondes cnoba: kibeni igi juari qristesi ars, macxovrisa Cuenisa, uswro iakob da gamosaxa. da angelozni igi iyvnes, romelTa axares zaqarias da mariams. da moguTa ixiles piri misi didebuli.7 eneba gardamoslvad dasnad Cuenda. da viTar-igi eCuena iakobs juari qristesi, da axara angelozman RmrTisa Cuenisaman iesu qristesi zeciT moslva da saxlad RmrTisa eklesia, qva sasTunali wmida golgoTa da cxeba zeTisa. da STaslva iakobisi [aRmosavalad] ese ars, raTa uCuenos RmerTman mun naTlisReba. viTarca miiwia mun iakob, aRixilna Tualni da ixila mun piri sami cxovari garemos jurRmulsa.8 da mieaxla iakob da gardaagorva lodi pirisagan jurRmulisa da asua cxovarsa libanissa, dedisa Zmisa Tsisasa.9 da viTarca asua, Seiwynara raqael da wariyvana.10 jurRmuli igi igavi iyo naTlisRebisa. ese gamosaxa iakob. sami jogi cxovarTa igavi iyo samis[a] krebulisa, romelTa garemoadges naTli|sReba: mamaTa da dedaTa da yrmaTa. da viTarca ixila iakob raqael mkrcxled sacxovarTa Tana, sTnda. xolo raqael ara Seiwynara iakob, vidre ara ahda jurRmulsa da egreT asua sacxovarsa. [egreT ars wesi eklesiisa], rameTu ara Seiwynarebs eklesia, vidre ara ganaxlden naTlisRebiTa. da gardamodes suli wmida da Semosos wylisa mier dabaniTa, [maSinRa] Seiwynarebs eklesia SvilTa naTlisRebisaTa. da msaxura iakob dedisa [Zmasa] Sdi weli. da ara misca, romeli-igi uyuarda, aramed romeli-igi sZulda. egreTve [h]uriani, romelni monebiT faraos msaxurebdes, ara mieca wesi eklesiisa RmrTisa, mieca maT, romeli daZuelebad da daberebad da
9 raca iyos _ m1. 15 eklesiad Mm1. 17 sami] same Mm1. 18 miiaxla Mm1. 19 libanisasa M] + da Mm1. 20 raqel m1. 22 raqel m1. 23 raqel m1. 24 sacxovarsa] jurRmulisa Mm1. 26 ganaxldes m1. 28 Zmasa] Zesa Mm1.
1

M26v

10

15

20

M27r

25

30

dab. 27,27-30. 2 dab. 28,1-5. 3 Sdr. dab. 28,10-11. 4 dab. 28,12-13. 5 dab. 28,13-17. maTe 2,11; luka 1,11; 26-27. 8 dab. 29,2. 9 dab. 29,2-3. 10 Sdr. dab. 29,11. 28.

dab. 28,18-22.

Sdr.

687

dabadebisaTs cisa da queyanisa... ganryunad iyo.1 da romeli pirvel SeirTo <iakob>, ganryunil iyo TualiTa, xolo [raqaels] piri Suenieri edga.2 ese mcneba Zueli iyo, romeli [viTarca] TualTa zeda daburvil iyo, raTa ara ixilon ZeTa israelisaTa Sueniereba saRmrTo, xolo meore sjuli ars naTeli yovliT kerZo. XXXII. raJams iakob akurTxa mamaman Tsman, iyo sameocdaCdmetisa wlisa,3 Sva ruben liasgan.4 da Svna iakob orni [Zeni]. qarans5 [dayo] oci weli da uk-moiqca esavisa da mamisa Tsisa.6 da iyvnes welni misni asoTxmeoc, raJams aRmovida qaraniT.7 da | sicocxlesa isakissa ganyides ioseb ZmaTa misTa egviptes. da mwuxare iqmna isak.8 da mokuda da dafles iakob da esav abrahamisa da sarras Tana.9 da Semdgomad Sdisa wlisa isakisa mokuda rebeka, deda iakobisi da esavisi, da dafles abrahamis da isakis Tana. da mokuda lia, coli iakobisi, da dafles igica maT Tana.10 maSin SeirTo iuda coli qananeli.11 da hrqua iakob iudas, rameTu: `mamaTa CuenTa, abraham da isak, mrques Cuen: nu SeirTavT Teslsa qananelsa, arca iyos tomi qananelTa Sereul Teslsa abrahamisa kurTxeulisasa~. da Sva iuda savisgan sam Ze: ahrad, avnan da seloma. ese iyo qozibas.12 da mohguara iuda pirmSosa [Zesa Tssa coli], romelsa erqua Tamar, [asuli] katriisi. da ahrad iyo ukeTuri da mokla RmerTman borotiTa sikudiliTa.13 maSin iuda misca avnans Tamar da mokla RmerTman eseca.14 rasaTs iqmna ese? amisTs, raTa ara SeerTos Tesli qananelTa Teslsa Tana abrahamissa. da gamoiyvana RmerTman Tamar da dausua [iudas] gzasa zeda. xolo iuda Sevida Tamarisa, muclad-iRo da Sva misgan farez [da zara].15 Seslva israelTa egpted maT JamTa Sevida iakob iosebisa egpted. dayo mun aCdmeti weli. da mokuda iakob asoTxmeocdaSdisa | wlisa. da iyo ioseb, naSobi misi, ergasisa da equsisa wlisa. da Semosa igi samosliTa faraosiTa, da aRmoiRo egptiT da damarxa quabsa mas, abrahamisa da isakis Tana.
1 SearTo Mm1. 3 zeda + iyo viTarca TualTa zeda Mm1. 6 roben Mm1. dayo] da Mm1. 8 qaraniT] qransiTa Mm1. 9 isakissa] iakobissa da Mm1. 10 abrahmisa M. 11 abrahmis M. 15 kurTxeulisa Mm1. savisagan m1. 16 moguara Mm1. 18 ahrad] hra Mm1. 19 vanans M. 20 abrahmissa M. 21 Tamarissa M. 23 egvibted M. 25 ergas M. 26 egvibtiT M. 27 abrahmisa M. dab. 29,20; gamos. 1, 13-14. 2 dab. 29,17. 3 Sdr. dab. 31,11. 4 dab. 29,32. 5 Sdr. dab. 35,23-26. 6 dab. 35,27. dab. 35,28-29. 8 dab. 37,27-36. 9 dab. 35,29. 10 dab. 49,31. 11 dab. 38,2. 12 dab. 38,3-4. 13 dab. 38,6-7. 14 dab. 38,8-10. 15 dab. 38,14-30.
1 7

M27v

10

15

20

25 25

M28r

688

dabadebisaTs cisa da queyanisa... XXXIII. da dawerna welni [winaTa] mamaTani da gamokribna adamisiTgan vidre iakobis sikudiladmde. ese ara gangebiTa TsiTa yo, aramed orni wignni povna: erTi Serwyma da meore ganyofa ZeTa israelisaTa. viTar STavides egpted, iSva Tamarisgan farez, farez Sva esrom, esrom Sva aminadab, aminadab Sva nason. nason iyo winaSe iudasa uaRres yovelTa ZeTa misTa.1 da aminadab mohguara coli nasons asuli azarisi, Zisa aron mRudelisa.2 da aminadabs moeyvana coli, asuli namisi amanelisa, da misTa naTesavTagan SeirTo coli solomon da Sva robuom, romeli mefobda Semdgomad solomonisa.3 gulisma-yavT, viTarmed solomons esxnes col mraval: Sdasi Tavisufali da samasi xarWi. ese rva(!) coli esxa da ara esua Svili, garna [naman] amanelisa asulisagan.4 da nasonisgan ganicvala mRudeloba ZeTa israelisaTa. da nason Sva sala da sala Sva bo[o]z.5 ixileT, rameTu ragavisiTgan da boozisiTgan gamovida mefoba da | bo[o]z Sva siberesa zarTu, rameTu SeirTo coli SvilTagan loTisTa amisTs, raTa SeerTos Tesli loTisi, Zmiswulisa abraamisi, wignsa mas `mefeTasa~. rameTu ara auracxa RmerTman ukuanaskneli igi saqme loTs, romeli yo, amisTs, rameTu Ruawli didi gardada abrahamis Tana queyanasa ucxosa.6 viTarca Seiwynarna angelozni, romelni aqcevdes sodomsa, ewoda mas loT marTali. da ara Seuracxa RmerTman codvad, rameTu umecrebiT dawva asulTa [TsTa] Tana.7 aramed mieqca siqadulad, rameTu iyo Tesli misi wignsa Sina `mefeTasa~, da iyvnes mefeni Teslisagan abrahamisa da Teslisagan loTisa. da amaT orTa naTesavTagan iSva qriste: ruT moabelisa[gan], asulisa loTisa, da naman amanelisgan, romeli SeirTo solomon da Sva robuam, romeli mefobda Semdgomad solomonisa, viTarca wina vTquT.8 da booz, winamZRuarman israelTaman, SeirTo ruT moabeli da Sva iobed, viTarca weril ars wmidasa saxarebasa.9 da iobed Sva iese, da iese Sva daviT, daviT Sva solomon. eseni iyvnes ruTisgan, asulisa loTisa. da solomon SeirTo naman amaneli da Sva robuam. rasaTs ara misca RmerTman solomons eseodenisa colis|agan? amisTs, raTa ara SeerTos Tesli arawmida SobisaTs qristesisa.
1 winaTa] wmidaTa Mm 1. 3 egvibted M] + viTar M. 5 moguara Mm 1. 6 mRurdelisa m1. 10 naman] Zeman Mm 1. nasonisagan M. mRurdeloba m1. 11 boza Mm 1. 12 boozisagan m 1. boza M. 13 zaraTu m 1. coli m 1. Svilisaga m 1. loTesTa M. 13-14 SeierTos M. ZmiswulTa abraamisTa M. mefeTasa] meTasa Mm1. 15 loTes M. 16 abrahmis Mm1. ucxo Mm 1. 17 loTa M. 19 abrahmisa Mm 1. 21 ruT] roTa M, raTa m1. moabelis m 1. 23 boza M. 24 roTa M. 25 roTisagan m1. 27 solomons] somons M. I neSt. 2,1-10. 2 gamosl. 6,23. 3 II neSt. 12,13. 4 I mef. 11,1-2. 19,33. 35; II petre 2,7. 8 II neSt. 12,13. 9 maTe 1,5-7.
1 5

10

M28v

15

20

25

M29r

I neSt. 2,11.

dab. 13,1; 19,1...

dab.

689

dabadebisaTs cisa da queyanisa... XXXIV. gamoslva israelTa egptiT xolo tomebi israelTa ese ars: levi, io[a]kim, mose, Ze Tara[si, iso, Ze navesi, qaleb, Ze iofanesi, eseni iyvnes egptes].1 | viTarca STagdebul iyo mose mdinaresa,2 STavida asuli faraosi banad, sikon erqua megptelTa eniTa. da man [aiqua] mose da Seqmna Svilad Tsad. da Semdgomad ormeocisa wlisa ganeSora saxlisagan faraosisa,3 amisTs rameTu mokla finimo megpt|eli, mTavari sefeqalTagan faraosTa.4 [viTarca esma faraos] saqme ese dedamZuZisagan, romelsa erqua mari, ganrisxna mosesTs. xolo moses SeeSina da ivltoda madiams [naTesaviT eTiopelisa] mRudlisa madiamelisa, kaci aris zogad Savi.5 da mose SeirTo sefora, asuli [eTiopelisa] mRudelisa. da Svna mose mun gersama da eliazar.6 da gansrulebasa ergasisa da orisa wlisasa cxorebasa mosessa iSva iso, Ze navesi, egptesa, raJams-igi etyoda [RmerTi] moses maylovaniT gamo.7 xolo iyo mose oTxmeocisa wlisa, raJams ezraxa RmerTi. da SiSiT iqmna enamZime, viTar-igi hrqua RmerTsa: `ufalo, viTarca metyode, viqmen enambrgvinvale~.8 daeyo moses egptes ormeoci weli da udabnosa mRudelisa Tana ormeoci weli.9 da mokuda as ocisa wlisa.10 Semdgomad mosesa iqmna iso, Ze navesi, ganmgebel ZeTa israelisaTa ocdaSdsa welsa.11 da mokuda iso, Ze navesi, da dadga anqba warmarTi rva wel12 da aTrael, Ze qalebisa, ormeoc wel,13 raJams-igi sWirda ZeTa israelisaTa moabelTagan, aTormet wel.14 da Ruara, Ze aresi, ganagebda ZeTa israelisaTa oTxmeoc wel.15 aramed ocdaequsTa welTa [misTa] gansrulda meoTxaTase weli dasabamiTgan. XXXV. da debora da barak ganagebdes ZeTa israelisaTa ormeoc wel.16 da msaxurebdes | Zeni israelisani naTesavTa madiamelTa Sd wel da ganarina RmerTman eliTa gedeonisiTa. da ganagebda gedeon ormeoc wel17 da Ze misi abimeliq sam wel.18 da monebdes Zeni misni [aRmorevelTa] da isna RmerTman eliTa iafeTisiTa, romelman-igi daukla RmerTsa asuli Tsi Sesawiravad. da ganagebda israelTa equs
1 egvibtiT M. 5 megvibtelTa M. aiqua] hqua Mm1. 6 ormeocis M. 7 megvibteli M. 9 naTesaviT eTiopelisa] naTipolisa Mm1. mRrdelisa m1. 10 eTiopelisa] efipolesi Mm1. mRrdelisa m1. 12 ~ Ze iso navesi M. 13 egvibtes M. mayloaniT m1. 15 egvibtes M. 16 mRurdelisa Mm1. 17 navesa Mm1. 17-18 ocdaSdsa welsa] ocdaSvidisa wlisa Mm1. 18 aTrael] Tarael M, Taral m1. 20 ganagebda] gangebad m1. 22 barak] barvaa Mm1. 24 gedeonisTa Mm1. 25 aRmorevelTa] aRmosavliT Mm1. iafeTisTa M. 26 romeli-igi m1. dab. 35,22-26. 2 gamosl. 2,3. 3 gamosl. 2,5-10. 4 gamosl. 2,12. 5 gamosl. 2,15. 6 gamosl. 2,21-22. gamosl. 3,4... 8 gamosl. 4,10; saqme 7,30. 9 saqme 7,23. 30. 36. 10 II sj. 34,7. 11 isu n. 1,1. 12 msaj. 2,8. 13 msaj. 3,11. 14 msaj. 3,14. 15 msaj. 3,30. 16 msaj. 5,1. 31. 17 msaj. 6,1; 8,28. 18 msaj. 9,22.
1 7

M30r

M30v

10

15

20

M31r

25

690

dabadebisaTs cisa da queyanisa... wel. 1 da elon, Ze zabulonisi, aT wel da aqron rva wel.2 da monebdes Zeni israelisani palestinelTa. da isna RmerTman eliTa samsonisiTa. da igi ganagebda oc wel <da mokuda>.3 maSin Zeni israelisani daSTes uwinamZRurod, Tnier gangebisa aTormet wel. da merme dadges maT zeda ganmged Ravla da hra da ganagebdes ormeoc wel.4 maT JamTa dadga maT zeda samoel winaswarmetyueli da ganagebda oc wel.5 da dReTa samoelisTa saZulvel iqmnes Zeni israelTani winaSe RmrTisa.6 aqa iwyebis mefoba mefeTa mieriTgan dadga maT zeda mefe, romelsa erqua saul, Ze kesisi. mefobda maT zeda ormeoc wel.7 maT JamTa ganvida daviT goliaTisa brZolad, mokla, rameTu daeteva mas RmerTi da esvida eSmakTa ucxoTesli igi.8 mefobda [daviT] ZeTa zeda israelisaTa ormeoc wel [da mefobda Ze misi solomon ormeoc wel].9 da qmna [solomon] sakrveli didi, romeli sxuasa aravis eqmna uwinares missa. rameTu warmosces missa ofra da xolofa mefeTa oqro rCeuli da | vidodes zRuasa ocdaTequsmet kriaked.10 da solomon aRaSena Tedromi, [qalaqi], friad sakrveli.11 da sxua aRaSena da uwoda `mzis qalaqi~. da qmna Sua qalaqsa zRua.12 da gandidna solomon da Tayuani-scemdes kacni. da qmna oqro sibrZniTa da misgan iswaves kacTa saqme oqrosa. da iyo solomon qiramisi megobar, mefisa troselTasa.13 xolo qiram mefobda tross xuTassa welsa, vinaTgan mefobda daviT | mefobadmde sedekia mefisa israelisa, vidremdis daaviwyda RmerTi kacTa da ityodes, viTarmed qiram RmerTi arso. da dajda igi xerTssa zRsasa. XXXVI. da dReTa qiramisTa gamoCnda samoseli porfiri, romeli ars iisferi, romeli jer-ars mefeTa Semosad. esreT gamoCnda, viTarmed samwyso Zovda maxlobelad zRuasa, mivida ZaRli pirsa zRsasa, ixila loforTqini, Seipyra da SeWama igi da aRevso piri sisxliTa. viTarca ixila mwyemsman, moiRo matyli da mohoca piri ZaRlsa mas da Seqmna grgni matylisa da daidga Tavsa Tssa. da odes valn mzesa queSe, romelTa ixilian, hgoneben, viTarmed mze ars Tavsa missa cecxlebr
2 palastinelTa Mm1. 3 uwinamzRrod M. 9 mieridgan M. mefobda] mefoba Mm1. 10 golioTisa M. 11 mas] maT Mm1. 18 qarimisi M. 19 qaram M. tross] turisa Mm1. vinadgan M. daviT] davita Mm1. mefobamde m1. 20 qiram] qarama M. 22 qarimisTa M, qaramisTa m1. 27 goneben Mm1. msaj. 10,7; 11,33. 39; 12,7. 2 msaj. 12,8, 14. 3 msaj. 13,1; 15,20; 16,31. 4 msaj. 18,1; 19,1; 21,25. 5 I mef. 7,15. 6 I mef. 7,8. 7 I mef. 10,1. 8 I mef. 17,40-41. 9 I mef. 2,11; 2,42. 10 I mef. 9,28; II neSt. 8,18. 11 II neSt. 8,4. 12 Sdr. I mef. 7,23; II neSt. 4,2. 13 I mef. 5,15... II neSt. 2,2...
1

10 10

M31v

15 15

M29r

20 20

25 25

691

dabadebisaTs cisa da queyanisa... brwyinvale. miiwia saqme ese qiramisa da moiyvana mwyemsi igi. viTarca ixila grgni igi, ukrda friad. da moiyvannes yovelni mRebvarni da daakrvna Suenierebaman. da gamovides, raTa moiZion loforTqini da viTarca poves, ganixares friad da qmnes misgan samoseli sameufo iisferi. xolo solomon gand|idna friad. da iyo saWmeli tablisa mis mdRevari: ormeoci zroxa mZovari, oci diakeuli, Tnier nadirisa; oci verZi, oci kravi Cli, oci vaci da mfrinveli friadi; ocdaaTi ZaZa simindiTa, samoci ZaZa fqliTa, [samasi] koka Rno.1 da viTarca ganiSua, ganeSora sjulsa RmrTisasa da ganagdo mcneba mamisa Tsisa daviTisi2 da SeirTo rva coli, yoveli warmarTi, romeli sZulda RmerTsa.3 da misca Tavi Tsi kicxevad dedakacTa, rameTu efuca, raTa qmnes neba maTi. da uaryo RmerTi4 da aRaSena bomonni da Tayuani-sca [kerpTa].5 da gare-miaqcia [RmerTman] piri Tsi, da mokuda uarisyofasa zeda.6 da dadga Ze misi robuam Semdgomad missa.7 XXXVII. da iyo ormeocisa wlisa, raJams mefe iqmna. da mefobda aCdmet wel ierusalems.8 iwyo siZvad da aRuSena sakurTxeveli eSmakTa da uzora.9 da aRmovida Silaka, mefe megptelTa, ierusalems da wartyuena da wariRo yoveli ganZi daviTisi da [Zisa misisa solomonisi] oqro da vecxli da Tqua: `me ara warviRe [Tquenisa] simdidrisagan, aramed mamaTa TquenTa romeli egptiT gamoeRo~.10 da mokuda robuam usjuloebasa Sina. da mefobda Ziswuli Semdgomad. da iyo ocisa wlisa, raJams mefe iqmna.11 da mefobda ierusalems da iwyo siZva da kerpTmsaxur|eba12 da mokuda usjuloebasa Sina.13 [da mefobda Ze misi asa] ormeoc wel.14 da dadga asa da qmna keTili winaSe RmrTisa; da gandevna siZva ierusalemiT, daarRvna bomonni kerpTani15 da ganaZo deda Tsi sameufosagan Tsisa, rameTu mevlisa asuli iyo selomisa deda misi.16 mas Jamsa aRmovida heren, mefe indoTa, brZolad asa mefisa da warwymida RmerTman winaSe asasa.17 mokuda monebasa Sina RmrTisasa asa, da [mefobda] Ze misi
1 qiramissa M. 5 gandidna] ganadida M, ganadidna m1. 8 samasi] xolo Mm1. 10 dedakacsa M. rameTu] romeli M. 11 kerpTa] RmerTTa Mm1. 15 ielusalems(a) Mm1. 16 Silaka] Sila m1. ielusalems(a) Mm1. 21 ielusalems(a) Mm1. 23 asa a M. 26 asa a m. 27 asaa M. mefobda] mokuda Mm 1. III mef. 4,22-23. 2 III mef. 11,6. 3 III mef. 11,3. 4 III mef. 11,4. 5 III mef. 11,7-8. 6 III mef. 11,9. 7 III mef. 11,43; II neSt. 9,31. 8 III mef. 14,21; II neSt. 12,13. 9 III mef. 14,23-24; II neSt. 12,14. 10 III mef. 14,2526; II neSt. 12,2. 9. 11 III mef. 14,31; II neSt. 12,16. 12 III mef. 15,3. 13 III mef. 15,8; II neSt. 13,23. 14 II mef. 15,10. 15 III mef. 15,12; II neSt. 14, 1-4. 16 III mef. 15,10; II neSt. 14,1-4. 17 II neSt. 14,8-11.
1

M29v

10

15

20

M30r

25

692

dabadebisaTs cisa da queyanisa... iosafat.1 da vidoda gzasa mamisa Tsisasa da qmna yoveli keTili winaSe RmrTisa.2 da iyo ocdaxuTis wlisa, raJams mefe iqmna. [da mefobda] ierusalems ocdaxuT wel.3 da mokuda iosafat, da mefobda Ze misi ioram Semdgomad missa.4 iyo ocdaoris wlisa, raJams mefe iqmna. da qmna boroti winaSe RmrTisa da uzora [kerpTa].5 da Semdgomad mefobda [oq] ozia. da6 iyo ocdaorisa wlisa, raJams mefe iqmna ierusalems. [mefobda] erT wel7 da qmna yoveli boroti winaSe RmrTisa.8 | da misca RmerTman elTa mterTa misTasa da [mokles] uwinares dedisa.9 da [mosres] yoveli, romeli iyo tomi daviT mefisa.10 da ara daSTa Teslisagan iudasa kaci, yoveli mosres, garna ioab, rameTu damala Zeman ioramisman iosbela saxlsa Tssa. da ierusalemi dawues.11 XXXVIII. da Semdgomad Sdisa wlisa zraxva yves, raTa aRaSenon ierusalemi da vin yon maT zeda mefed. viTarca esma iodaqs mRudelsa, Sevida taZrad RmrTisa, romeli aReSena solomons. da Sekrbes asisTavni. da hrqua mRudelman: `vis ityT, romeli Sehgavs mefed? anu vin dajdes saydarsa daviTissa, garna mefe da Ze mefisa daviTisi?~ da uCuena io[a]b yrma. viTarca ixiles, da ganixares sixaruliTa [didiTa] da STamoiyvanes saxlsa RmrTisasa. moadges gare da dasues saydarTa mamisa Tsisa[Ta],12 da iyo Ze Sdisa wlisa, raJams me[fe] yves.13 mefobda ormeoc wel ierusalems. da uwoda dedasa Tssa toabi, rameTu ese erqua.14 da mokuda ioabi.15 da mefobda aqaz, Ze misi.16 da iyo ocdaxuTisa wlisa, [raJams mefe iqmna]. da mefobda ierusalems ocdacxra wel, da mokuda. d|a mokles maT, romelTa-igi mama moekla, mamisa Tsisa wil, viTarca weril ars sjulsa mosessa: `ara mokudes [Ze], [garna] codviTa mamisa TsisaTa~.17 da mefobda ozia mefe Semdgomad [misa.18 da iyo] aTequsmetisa wlisa, raJams mefe iqmna. [da mefobda] ergasis da or wel.19 da qmna yoveli boroti winaSe RmrTisa ierusalems.20 da urcxnod Sevida wmidasa-wmidaTasa da gamouRo sacecxuri
1 iosafaT Mm1. 4 kerpTa] RmerTTa Mm1. 6 mefobda Mm1. 7 mokles] mokudes Mm1. 9 ioaba M. 12 iodqs M. mRurdelsa m1. 13 R delman M. 15 uCuenes M. ~ yrma iob m1. 19 iobi Mm1. 20 aqaza M. 21 ielusalems Mm1. 22 mosesa Mm1. 24 ozia] ozaRa Mm1. 26 sacexuri Mm1. III mef. 15-24; II neSt. 17,1. 2 III mef. 22,43; II neSt. 20,32. 3 III mef. 22,42; II neSt. 20,31. III mef. 22,51; II neSt. 21,1. 5 IV mef. 8,17; II neSt. 21,5. 6 IV mef. 8,18; II neSt. 21,6. 7 IV mef. 8,2426; II neSt. 22,1-2. 8 IV mef. 8,27. 9 II neSt. 22,4. 10 IV mef. 11,1; II neSt. 22,10; 11 IV mef. 11,2-3; II neSt. 22,11-12. 12 IV mef. 11,4-19; II neSt. 23,1-20. 13 IV mef. 12,1; II neSt. 24,1. 14 IV mef. 12,2; II neSt. 24,1. 15 IV mef. 12,22; II neSt. 24,25. 16 IV mef. 14,1. 17 IV mef. 14,2.5.6; II neSt. 25,1.4. 18 IV mef. 15,1; II neSt. 26,1. 19 IV mef.15,2; II neSt. 26,3. 20 Sdr. IV mef. 15,3; II neSt. 26,4.
1 4

M33r

10

15

20

M33v

25

693

dabadebisaTs cisa da queyanisa... elTagan mRudlisaTa. da man akumia sakumeveli winaSe taZarsa RmrTisasa.1 gankeTrovnebul iqmna piri misi da mokuda.2 da mefobda ioTam, Ze misi. da iyo ocdaxuTisa wlisa, [raJams mefe iqmna]. da mefobda aTcxramet wel. da iyo deda misi asuli sadukisi. da qmna yoveli keTili winaSe RmrTisa da mokuda.3 da mefobda aqaz, Ze misi, aTerTmet wel.4 da iyo deda misi asulTagan levisTa.5 da qmna yoveli boroti winaSe RmrTisa: da uzora eSmakTa da ukmevda [kerpTa] da uaryo RmerTi mamaTa TsTa.6 amisTs aRdga bablebTaba, mefe babilovnelTa, mis zeda.7 dauwera aqaz monad Tavi Tsi, da hmonebdes ierusalemelni deda-wuliTurT.8 misces oqro taZrisa RmrTisa da Sewires babilovnelTa. da eqsoria-qmnes Zeni israelisani babilovans.9 maSin warmoavlinna mefeman babilovnelTaman ierusalems eri na|cvalad [israelTa, da] qurumi, romelsa erqua leonti, raTa aswavos sjuli, ese-romelni iyvnes samaritelni.10 XXXIX. da mokuda aqaz. da mefobda ezekia, Ze misi.11 da iyo ocdaxuTisa wlisa, raJams mefe iqmna. da mefobda ocdacxramet wel ierusalems. da dedasa missa erqua eqeni, asuli iyo zaqaria winaswarmetyuelisa.12 xolo ezekiel qmna yoveli keTili winaSe RmrTisa: dalewna kerpni da daarRvna bomonni da SeaCuenna, romelni msaxurebdes kerpTa. da ganvida ierusalemi warmarTobisagan.13 da aRmovida oTxisa wlisa [Semdgomad] [beli], Ze asabisi, mefe babilovnelTa. da kualad tyue iqmnes Zeni israelisani babilovans.14 da welsa meocesa mefobasa ezekielissa aRmovida sensalari mefe da Sdi sofeli mis Tana iudasi. da aRaSenes qalaqebi. da locviTa ezekiasiTa ganTavisuflda ierusalemi.15 dasneulda ezekia da gulisma-yo, rameTu mokudomad ars. miaqcia piri misi kedelTa da tiroda16, da aravin cna, rasaTs ukue tiroda. da ese iyo mizezi, rameTu ara esua mas Svili, romelman(m)ca daipyra mefoba [Semdgomad missa]. da Tqua: `i, esera, movkudebi uSvilod, rameTu kurTxeviTa gardamevlnes welni ormocni da aw sasenebeli Cemi ganikueTa. xolo me mindobil va|r mefobasa daviTissa
4 sedekisi Mm1. 6 aqaza M. 14 aqaza M. 17-18 msaxurebda m1. 20 beli] SeTi Mm1. 27 gardmevlnes m1. 28 miv(n)dobil var Mm1. II neSt. 26,16. 2 IV mef. 15,5.7; II neSt. 26,12.23. 3 IV mef. 15,33; II neSt. 27,1-2. 4 IV mef. 15,38; II neSt. 27,9. 5 IV mef. 16,2; II neSt. 28,1-16. 6 IV mef. 16,2-4; II neSt. 28,2-4. 7 II neSt. 28,20. 8 IV mef. 16,7. 9 IV mef. 16,8; II neSt. 28,21. 10 IV mef. 16,10. 11 IV mef. 16,20; II neSt. 28,27. 12 IV mef. 18,2; II neSt. 29,1. 13 IV mef. 18,3-4; II neSt. 29,2. 14 IV mef. 18,9. 11. 15 IV mef. 18,13; Sdr. II neSt. 32,1. 22. 16 IV mef. 20, 1-3; II neSt. 22,24; esaia 38,1-3.
1

10

M34r

15

20

25

M34v

694

dabadebisaTs cisa da queyanisa... da aw Cem ZliTa warwymda da miicvala mefoba iudasi~. ese iyo mwuxareba ezekiasi. xolo ufalman [Seumata] | welTa misTa, Sva [Semdgomad] oTxisa wlisa manase.1 da mokuda ezekia nugeSiniscemuli didad, da dauteva Svili, raTa dajdes saydarTa daviTisTa, mamisa Tsisa[Ta.]2 XL. da iyo manase aTormetisa wlisa, [raJams mefe iqmna]. da mefobda ierusalems ergasis da or wel.3 da qmna yoveli boroti winaSe RmrTisa umetes yovelTa mefeTasa: da aRaSenna bomonni eSmakTani da daukla msxuerplebi da aRavso ierusalemi warmarTobiTa. da ganurisxna RmerTi,4 rameTu dawyeva esaia winaswarmetyuelman. xolo man waravlina stratiotni warmarTni da ganxerxes esaia SeSis xerxiTa TaviTgan vidre ferTamde.5 rameTu iyo [esaia] ergasis wlisa, raJams mokles igi. amissa Semdgomad Seinana manase: [viTarca mokla esaia winaswarmetyueli] da Seimosa ZaZa da misca Tavi Tsi marxvasa; da Wamda pursa mwuxarebiTa yovelTa dReTa cxorebisa misisaTa da mokuda. da mefobda Ze misi amon aTormet wel ierusalems.6 iyo d|eda misi asulTagan aserisTa.7 da qmna yoveli saidumlo winaSe [RmrTisa] da ganvlo sarwmunoebiT samili cecxlisa da mokuda.8 da mefobda Ze misi iosia.9 da iyo rvisa wlisa, [raJams mefe iqmna]. da mefobda ocdaaTerTmet wel. da iyo deda misi asuli RuZias[i], queyanisagan ezakelTasa.10 da qmna yoveli keTili winaSe RmrTisa: da yo paseqi ierusalems idumal ZeTagan israelisaTa. vinaTgan Zeni israelisani egptiT gamosrul iyvnes, arRara eqmna paseqi [iosiasamde]. aman [paseqi] yo da kerpni dalewna, daarRvna [taZarni maTni] da mosrna qurumni maTni, dawuna Zualni cruwinaswarmetyuelTani cecxliTa da ganwmida ierusalemi siZvisagan da warmarTobisagan da mwiklovanebisagan,11 da mokla mefe megptelTa, romelsa erqua farao[v]e, sabuks: ese Seipyra, Sekra da jaWTa warsca [egptes], da mokuda mun.12 mefobda Zma misi ioakim. da mokuda iosia.13 da mefobda Ze misi iaqonia. da iyo aTormetisa wlisa, raJams mefe iqmna ierusalems. [mefobda] sam Tue oden. iyo deda misi libaneli da erqua nuxun da asuli iyo ieremia winaswarmetyuelisa.14
1 ZaliTa m 1. 2 ezakiasi M. Seumata] Semaurva Mm 1. 4 Tsasa M, Tsisa m 1. 6 ergasisa m 1. 10 Tavidgan M. feradmde m1. 12 Wamda pursa] Wamad purisa m1. 13 misisasa M. 15 RmrTisa] wmidisa Mm 1. 20 vinadgan M. egvibtiT M. 21 iosiasamde] iosias sadame Mm 1. 24 megvibtelTa M. jaWuiT m 1. 25 da mun M. IV mef. 20,6; esaia 38,5. 2 IV mef. 20,21; II neSt. 32,33. 3 IV mef. 21,1; II neSt. 33,1. 4 IV mef. 21,2-3...; II neSt. 33,2-3... 5 Sdr. ebr. 11,37. 6 IV mef. 21,18; II neSt. 33,20. 7 IV mef. 21,19; II neSt. 33,21. 8 IV mef. 21,26; II neSt. 33,25. 9 IV mef. 21,26. 10 IV mef. 22,1; II neSt. 34,1. 11 IV mef. 22,2; II neSt. 34,2.7. 12 IV mef. 23,29. 30; II neSt. 35, 20-24. 13 IV mef. 23,30; II neSt. 36,1. 14 IV mef. 23,31; II neSt. 36,2.
1

M31v

10

M32r

15

20

25

695

dabadebisaTs cisa da queyanisa... XLI. da mefe iqmna eliakim. iyo ocdaxuTisa wlisa, [raJams mefe iqmna]. da mefobda aTerTmet wel ierusalems. erqua dedasa missa zebedia, arimaTieli iyo.1 da mesamesa welsa aRmovida nabuq|odonosor babilovniT ierusalems. da misca RmerTman ierusalemi elTa misTa. da Seipyra igi.2 da mefobda Ze misi ioaqaz.3 da iyo aTormetisa wlisa, raJams mefe iqmna. [da mefobda ierusalems] sam Tue oden.4 maSin aRmovida meored nabuqodonosor, meored wartyuena ierusalemi,5 warsca tyue da STavida babilovnad ZaliTa didiTa.6 STavida daniel babilovnad da mieca elTa nabuqodonos[o]risTa. da wariyvanna yovelni mamaTmTavarni da dedani ierusalemelni maT Tana babiloan[s], da wariRes natyuenavi friadi soflisagan, [romeli-igi iyo] garemos ierusalemisa.7 da mefobda sedekia, mamis Zma iaqimisi. da iyo ocdaerTisa wlisa, raJams mefe iqmna. da mefobda aTerTmet wel. da igi iyo ukuanaskneli mefe [h]uriaTa ierusalems.8 da welsa mervesa mefobasa sedekiassa aRmovida nabuqodonosor aRmosavaliT da wartyuena yoveli queyana dasavlisa vidre zRuadmde didad. da Sevida xerTvissa zRsasa da warmotyuena trosi da devna uyo israelTa egptes, romelni STasrul iyvnes faraosa, mefisa megptelTasa, da eneba mooreba egptisa. mokla farao da tyue yvna Zeni israelisani. gamoda [zRsagan] da kualad daesxa ierusalems, rameTu misca RmerTman sedekia winaSe [missa]. da [mokla] Ze sedekias|i, xolo sedekias aRmohadna kbilni da warsca babilovans (ese amisTs uyo RmerTman sedekias, rameTu guema ieremia winaswarmetyueli da STaagdo jurRmulsa mwrisasa). daadgina razmiuzdan | medarTagan nabuqodo[noso]risTa, daarRvna zRudeni ierusalemisani, dawua cecxliTa da wariRo yovelive ganZi da WurWeli da wignebi.9 XLII. da smion mRudelTmoZRuari wariyvanes maT Tana mTavrad mRudelTmoZRuarTa da medarTa. da evedra smion wignebisaTs, raTa ara dawuan, da maT eguleboda dawua. maSin Sekriba smion mRudelTmoZRuarman wignebi da STadves jurRmulsa. da aRavso sacecxuri cecxliTa da daasxa sakumeveli, STahkida zeda wignebsa10 da dawera zeda darRueva ierusalemisa da yoveli, raca wareRo. da dawera zeda godeba da
2 dedas misa Mm 1. 7 babilovanad m 1. 8 nabuqodonosrisTa M, nabuqodornoselisaTa m 1. 9 babilo an Mm 1. 12 ukanasknel M. 12-13 ielusalimsa m 1. 15 queyanasa Mm 1. 16 egvibtes M. farao M. megvibtelTasa M. 17 egvibtisa M. 18 mokla] mokuda Mm 1. zRsagan] zRudisagan Mm 1. 19 mokla] mokuda Mm1. 22 daadgina] aRadgina Mm1. 24 suimieon m 1. maT Tana] maTTa Mm 1. 28 ielusalemisa Mm1. IV mef. 23,36; II neSt. 36,5. 2 IV mef. 24,1; II neSt. 36,6-7. 3 IV mef. 24,6; II neSt. 36,8. 4 IV mef. 24,8; II neSt. 36,9. 5 IV mef. 24,10; II neSt. 36,10. 6 IV mef. 24,12; II neSt. 36,12. 7 IV mef. 24,1416. 8 IV mef. 24,18; II neSt. 36,11. 9 IV mef. 25,1-7. 10 Sdr. II makab. 1,19; II makab. 2,4-5.
1

M32v

10

15

M33r

20

M34v

25

696

dabadebisaTs cisa da queyanisa... tirili ierusalemisi, Semdgomad ocisa wlisa da ieremiasi. dadga ozia mefed ierusalems, viTarca afuca ieremia winaswarmetyuelman. da mier dRiTgan daisna wera ebraelTa da [asurTa] naTesaobisaTs mamaTa da tomTasa. da verRara SeuZles WeSmaritad gamoTqmad mamaTa, Tu romlisani arian, vinaTgan dairRua ierusalemi. da vidre aqamomde arRara aris wera naTesavTa WeSmariti, garna mamaTmTavarTa, da verca SemZle | arian ganCinebulad da arca ician naTesavi samRudelo. xolo ioaq(az) pyrobil yves babilovans ocdaTxuTmet wel. da mefeman babilovnelTaman [waravlina] marduqe da gamoiyvana ioaqaz sapyrobilisagan, ezraxa sityTa keTiliTa da iseres erTad. da viTarca-igi mivida sapyrobiloT, SeirTo dedakaci Raliuri, asuli eliakimisi, da Sva misgan salaTiel babilons.1 da mokuda ioaqaz da SeirTo salaTiel asuli qelkiasi da ara esua Svili babiloans. da dReTa io[a]qazisTa, mefisa iudasTa, mefobda babilons zeda quris sparsi da SeirTo da zorababelisa. maSin evedra zorababel quris, raTa ukun-aqcines Zeni israelisani ierusalems. xolo quris uyuarda da misi da yo neba colisa Tsisa. maSin qadaga quris babilons, raTa Seikribnen. hrqua quris zorababels: `aRdeg da wariyvane eri Seni da warved ierusalemad mSdobiT da aRaSene qalaqi mamaTa TquenTa~.2 da mefeman quris amisTs ukun-aqcivna israelni ierusalems, rameTu Tqua RmerTman, viTarmed: `mona Cemi quris didebasa momcems me, RmerTsa,3 rameTu Tesli misi Seeriva daviTissa misaqesTs, disa zorababelisa~. Tqua ese RmerTman da aRmovides Zeni i|sraelisani babilovniT, da zorababel mefobda maT zeda.4 maSin eCuena angelozi RmrTisa ezra winaswarmetyuelsa da Tqua: `aha esera, eri ZeTa israelisaTa, romelni dganan winaSe RmrTisa yovlisa queyanisa~.5 viTarca aRmovida eri babilovniT, meoresa welsa qurissa gansrulda xuTi aTasi weli dasabamiTgan. XLIII. vidre aRmovides Zeni israelisani, da ara aqunda wignebi, aramed elodes ezras brZensa.6 viTarca movida ezra jurRmulsa mas Tana, eca suli sakumevlisa,
2 ielusalems Mm1. 3 asurTa] asulTa Mm1. 4 gamoTqmad] moTqmad m1. 5 ielusalemi Mm1. 6 verca] viTarc M, viTarca m1. 8 ocdaTxuTmets M. wels Mm1. 9 madruqe Mm1. 11 salaTiel] sadiaTela M, sadaiTela m1. 12 salaTael Mm1. qelakiasi Mm1. 13 iudasTa] RudasTa Mm1. qrisa m1. 15 qurisa M. 16 Seikribnes M. zorababela Mm1. 19 RTisa Mm1. 20 daviTissa misaqesTs] daviTuisTs misa qristesTvis Mm1. 25 qurisasa m1. wel M. 26 dasabamidgan M. 28 ezarias Mm1. ezria Mm1.
1

M35r

10

15

20

M35v

25

IV mef. 25,27-28; ier. 52,31-34. 8,1.

II ezra 1,1-4.

Sdr. esaia 45,1.

II ezra 3,1-2.

zaq. 4,14.

neem.

697

dabadebisaTs cisa da queyanisa... rameTu aRmovidoda jurRmulisagan. da viTarca aRaRo jurRmuli igi, pova sacecxuri igi, savse cecxliTa, da suli sakumevlisa aRmovidoda. da viTarca aRaRo, pova wignebi, rameTu miwaqmnil iyo.1 da aRiRo miwa igi wignisa da samgzis pirsa STaiyara. maSin ganuRo RmerTman suli winaswarmetyuelobisa da ganaaxlna ezra yovelni wignni winaswarmetyuelTani.2 da cecxli igi, romeli pova jurRmulsa mas, igi iyo cecxli wmida saxlsa RmrTisasa. maSin dajda zorababel mefed ierusalems da iosak, Ze iosedekisi, iyo mRudelTmoZRuari da ezras aqunda `dabadeba~ da wignebi winaswarmetyuelTa. d|a viTarca ixiles, aRmovides Zeni israelisani babilovniT, yves paseqi.3 da ese paseqi [mesame] yves ZeTa israelisaTa, rameTu sam gzis aRasrules yovelTa dReTa cxorebisa maTisaTa: pirvelad erTi egptes cxorebasa mosessa da [meore] mefobasa osiassa da mesame raJams [aRmovides babilovniT]. [mieriTgan] cud iqmna da ganqarda dResaswauli [paseqisa] vidre ukunisamde. da uwinares tyueoba danielisi da raJams mefobda quris sparsi, iyo sameocdaaT wel, viTarca winaswarmetyuela ieremia. maSin iwyes ZeTa israelisaTa Senebad taZrisa dReTa zorababelisTa, mRudelTmoZRurebasa iosia, Zisa iozdekissa, da ezra mweralisasa. gansrulda Seneba taZrisa ormeocdaequssa welsa, viTarca weril ars wmidasa saxarebasa Sina.4 da kualad romelTame maTganTa Sebilwes werili welTa SobisaTa da [verca] SemZlebel arian cnobad, vin[a] ars dawyeba Tavisa mamaTa maTTa, arca dedaTa _ vin[a]. SeirTnes colni naTesav[Ta]ni da dasabamica welTa daaviwyda [maT]. aramed Cuen, qristianeTa, ars WeSmariti naTesaoba yovlisa kacisa. xolo r|aJams aRmovides Zeni israelisani babilovniT, Sva zorababel abiud, abiud Sva eliakim, eliakim Sva azor, azor SeirTo coli asulTagan aserisTa da Sva saduk, saduk Sva ioakim, ioakim Sva eliud, eliud Sva eliazar, eliazar SeirTo coli asulTagan falegisTa da Sva mataTan; mataTan SeirTo coli asulTagan finezisTa da Svna or Ze: iakob da ioakim; da iakob SeirTo coli asuli azariasi da Sva ioseb, romelsa mieTxova wmida RmrTismSobeli mariam, romelman Sva
2 aRmodioda M. 3 pirTa Mm1. Saiyara M. 4 ezria M. 7 iosaka Mm1. 8 ezarias Mm1. 9 mesame] meore Mm1. 11 maTisaTa] misisaTa Mm1. cxo(v)rebassa mosesTa Mm1. meore Mm1. 12 qmna Mm1. 15 iyo + da iyo Mm1. winaswarmetyuela] winaswarmetyuelTa Mm1. 17 iozdekisasa M, iozedekisasa m1. 19 madganTa M. verca] viTarca Mm1. 21 SeirTnes] SeerTnen M. dasabamisa M. maT] mas Mm1. 24 azora2 M. 26 matTana m1. 27 finezisTa] fanezisTa M, farezisTa m1.
1

M36r

10

15 15

20 20

M36v

25 25

II makab. 1,20...; II makab. 2,13-14.

Sdr. III ezra 14,37-41.

II ezra 6,19.

ioan. 2,20.

698

dabadebisaTs cisa da queyanisa... qriste;1 xolo ioakim SeirTo coli, romelsa erqua anna, asuli fadukisi, naTesavi aronisi, da anna Sva ubiwo, wmida RmrTismSobeli, romelman Sva qriste. XLIV. da aravin daSTa [h]uriaTagan, romelsaca Tana ipova werili naTesavTa Sobisa. da raJams aRmovides Zeni israelisani egptiT, Tques maT tomebi naTesavTa Sobisa mamaTa maTTa vidre wmidisa RmrTismSobelisa mariamisamde. aramed Cuen uwyiT WeSmaritad, viTarmed mariams WeSmaritad ganmanaTlebeli ewodebis, xolo [h]uriaTa saxel-sdves `zRua mware~.2 amisTs daiwyevnes [h]uriani da daeyvnes pirni maTni da ver ityan, viTarmed Tesl|isagan daviTisa ariso, Tavisa mis winaswarmetyuelTasa, da abrahamisa, mamisa Cuenisa. aramed [h]uriaTa ara Seiwynares, raTamca gCuenes WeSmariti. maTda daviwyebul ars Soba mamaTa maTTa amisTs, [rameTu] orgzis daiwua wignebi maTi: erTgzis dReTa antioqozisTa, romelman Seagina taZari RmrTisa, rameTu el-yo da uzora kerpTa taZarsa Sina, meored dReTa erodesTa, raJams-igi daarRa ierusalemi. da amis gamo mwuxare iyunes [h]uriani, raJams-igi verRara poves, Tu vieTni naTesavni arian, arca Soba mamaTa maTTa da rbiodes wadierad, [raTamca] poves WeSmariti da verRara SeuZles. amissa Semdgomad daweres, viTa vis unda. arcaRa kualad werilTa eklesiisaTa SeuZles cnobad naTesavTa TsTa amisTs, [rameTu] arRara misca RmerTman naTesavTa [h]uriaTa cnoba WeSmaritebisTs guamisaTs adamisa, raTa ver cnan, viTar moiRes golgoTas, da arca melqizedekisi, Tu visi Ze iyo, da arca RmrTismSobelisa, Tu vin iyo mama misi, aramed SeiSalnes. xolo Cuen, SvilTa eklesiisaTa, SeuZleT dawerad mecnierad ese <sameocda>sami naTesavi adamisiTgan vidre qristesamde da zaqariasi vidre baruqisamde. ese | erTica vera cnes, Tu visi Ze aris, verca werilTa asuriT, gina ebrauliT SeuZles, raTamca gamoTques samarTali. aramed moZRuarTa Tques samarTali yovelTa eklesiisa, ganuyves swavla WeSmariti da mosces morwmuneTa saWurveli sabrZolvelad. da kualad momeca madli sulisa wmidisa naTesaobisaTs qristesa, raTa ganvasruloT naklulovneba, romeli daSTomil iyo, davdva eklesiasa saCinod qristes, RmrTisa Cuenisa, saseneblad. Seviswrafe ese `naTesavTa cxoreba~ umetes WeSmaritebisa da Tquenisa siyuarulisaTs da mowyalebiTa RmrTisaTa gauwye
1 faduisi Mm1. 2 RmrTismSobel M. 3 naTesavT m1. 4 amoviden m1. naTesavT m1. 5 Sobisa _ m1. maTTa] maTTasa m1. 8 vera M. daviTissa M. 9 abrahmisa M. huriaTa] uriani M. 13 daarRva m1. 14 vieTa M. 20 RTis mSoblisa M. 22 adamisidgan M. 27 momeca] mosces m1. qristessa Mm1. 28 nakluleovaneb M. dadva Mm1. 30 siyuarulisaTs] siyuarulisaTa Mm1.
1

M37r

10

15

20

M37v

25

30

maTe 1,13-16.

I makab. 1,21...

699

dabadebisaTs cisa da queyanisa... gamoZiebad WeSmariteba, ugulebels-vyav Ziebad, vidremdis miviwive ZaliTa RmrTisaTa. ismineT Cemi, Zmano, ese naTesaoba, romeli dagiwere Tquen, arasada vin miTxra, arcaRa Tu erTman werilman aCuena sxuasa adgilsa esreT wulilad TTeulad mamaTa, romeli ars SobisaTs qristessa da gankacebisaTs.
5

M38r

M38v

Soba mamaTmTavarTa adamisiTgan vidre qristes moslvadmde esreT iyo tomebi adamisi: adam Sva seiT evasgan; seiT SeirTo kalmana, da abel marTlisa, romeli Sobil iyo mis Tana mar|Cbivad, da Sva misgan enus; da enus SeirTo asuli Zisa seiTisi da Sva kainan; da kainan Sva malalael; da malal[a]el SeirTo asuli enonisi da Sva iared; iared Sva maTusala; da maTusala SeirTo asuli enuqisi da Sva lameq; da lameq Sva noe. da noe SeirTo asuli Zisa maTusalasi, romelsa erqua tamara, da Sva sem;1 da sem SeirTo asuli Zisa enuqisi da Sva arfagsad; arfagsad SeirTo asuli Zisa noesi, iafeTisi, da Sva salla: salla SeirTo asuli Zisa semisi da Sva ebera; ebera Sva arfagsad; arfagsad Sva mama melqizedekisi faleg. faleg Sva argu; da argu SeirTo asuli eberasi da Sva seruq; da seruq Sva naqor; da naqor SeirTo asuli argosi da Sva Tara.2 xolo Taras esxnes or col: erTsa erqua ionana da meoresa salmaTa, da Sva ionanisgan abraham da salmaTisgan sarra.3 da abraham SeirTo sarra, romeli Sobil iyo salmaTisgan, colisa mamisa Tsisa, da Sva misgan isak;4 da isak SeirTo asuli baToelisi da Svna esav da iakob marCbivad;5 da iakob SeirTo asuli libanisi da Sva i|uda;6 da iuda Sva farez da zara Tamarisgan marCbivad. da farez SeirTo asuli levisi da Sva esrom; da esrom Sva aram; aram SeirTo asuli iudasi da Sva aminadab; da aminadab SeirTo asuli aserisi, Zisa esromisi, da Sva nason; da nason SeirTo asuli aramisi da Sva sala; da sala SeirTo asuli aminadabisi, romelsa erqua reqab, da Sva bo[o]s;7 da bo[o]s Sva iobed.8 da iobed SeirTo asuli sallasi da Sva iese; iese SeirTo asuli bo[o]sisi da Sva daviT mefe; 9 daviT SeirTo coli uriisa da Sva solomon;10 da solomon
1 WeSmaritebad Mm1. 3 esred m1. 5 mosuladmde M. 6 esred m1. evasagan Mm1. ~ evasagan seiT m1. kalman m1. 8 seiTisa m1. 9 da iared2 m1. maTusala 1] matusala m1. 13 salala m1. 17 ionna M. abrahm M. 19 abrahm M. salmaTisgan] salamisgan Mm1. 22 Tamarisagan m1. 26 reqab] rebeqa M. 27 da iese m1. 28 da daviT m1. urisa m1.
1 9

10 10

15 15

20 20

25 25

dab. 5. 2 dab. 11. 3 dab. 21,5. 4 dab. 24,26. I neSt. 2,12-15. 10 II mef. 11,27.

dab. 35,23.

I neSt. 2,10.

I neSt. 2,11.

I neSt. 2,12.

700

dabadebisaTs cisa da queyanisa... SeirTo naman amaneli asulTagan loTisTa da Sva robuam;1 da robuam Sva abia; abia SeirTo asuli abesalamisi da Sva asa; da asa SeirTo uria da Sva iosafaT. iosafaT SeirTo makaTa da Sva ioram; da ioram Sva oqozia; oqozia Sva ioras; ioras Sva amosa; amosa SeirTo asuli sedekiasi da Sva <...> ioaTam; da ioaTam SeirTo asuli aresisa da Sva aqaz; da aqaz SeirTo asuli zaqaria winaswarmetyuelisa da Sva ezekia; ezekia Sva manase; da manase Sva amon; da amon SeirTo asuli azariasi da| Sva iosia. iosia SeirTo asuli ieremia winaswarmetyuelisa da Sva arioxna, xolo arioxnas ara esua Svili da naculad misa mefobda Zma misi. da arioxnas daeteva coli midgomili da Sva ioakim; ioakim Sva ioaqis; ioaqis Sva baliqis; baliqis SeirTo asuli elkanisi da Sva zorababel. da zorababel SeirTo asuli ezrasi da Sva eliud; [eliud SeirTo asuli sedekiasi da Sva eliakim; eliakim Sva azor; azor Sva saduk; saduk Sva nain; nain Sva eliud]. da eliud SeirTo asuli elisi da Sva azara; da azara SeirTo asulTagan levisTa da Sva mataTan. mataTan SeirTo asulTagan finezisTa, romelsa erqua [saxuT] da Svna or Ze: iakob da ionex[a]n, romelsa erqua ioakim; da iakob SeirTo asuli azarisi da Sva ioseb, romlisa miTxovil iyo wmida qalwuli mariam, romelman Sva qriste. xolo ioakim SeirTo asuli fadukisi, Zisa zorisi, da anna Semdgomad sameocisa wlisaman Sva mariam qalwuli, romlisagan orciel iqmna qriste, RmerTi Cueni. da iosebis Tana gamoCnda madli, [ra]Ta man moiyvanos mariam. amisTs uswro RmerTman mecnierad, rameTu icoda, viTarmed mariams ganaZeben [h]uriani taZriT, raTa dauteon iosebis Tana, mamis | Zmis wulisa Tsisa, da igi iur[v]oda mas. ixileT aw, viTar anna naTesavisagan ahronisa iyo da [ioakim]tomisagan abrahamisa da daviTisa iyo. da amis orisa samRudelosagan da sameufosagan iyo mariam ubiwo. aha esera, aw [migawien] Tquen WeSmaritebasa, romelTa yovelTa ver SeuZleT miwevnad erTisaca amis werilisa. gulisma-yavT, viTarmed daeSena sofelsa
1 robuom M, roboam M. abiam m1. 2 abesalamisa m1. 3 da oqozia m1. 4 ioTam m1. 5 aresisa] aerisa M. 9 missa M. 12 ezariasi M. 15 matTana m1. 16 saxuT] sxuaTa Mm1. 22 da iosebis Tana gamoCnda] iosebisgan gamoCndes m1. 23 taZriTa m1. 25 ioakim] iakob Mm1. abrahmisa M. 27 migawien] migcen Mm1. 28 erTisaca] erTica m1. gulisma-hyavT M.
1

M39r

10

15

20

M39v

25

I mef. 14,21; II neSt. 12,13.

701

dabadebisaTs cisa da queyanisa... samocdasami naTesavi vidre Sobadmde qristesa. da mamaTmTavarman iakob ganixara, raJams pova Soba mamaTa TsTa. da dReTa qurabisTa gansrulda xuTi aTasi weli da qurabisiTgan vidre qristes juarcmadmde gansrulda xuTasi weli, viTarca-igi winaswarmetyuela daniel da Tqua esreT, viTarmed: [Semdgomad] sameocdaorisa Sdeulisa movides qriste da tyuenviTgan iyos xuTasi welio.1 da mieriTgan Seiwrdes [h]uriani. romelnime ityodes: ara mosrul ars qristeo, romelnime ityodes: mosrul arso. TTeulad yovelTa winaswarmetyuelTa Tqmuli, viTar-igi jer-iyo, maT ara qmnes, arca Seiwynares winaswarmetyueleba danielisi, ara sarwmuno arso. zogni ityan [winaswarmetyueleba danielisi] gansru|lebul arso da Jamni warsrul ariano da qriste [h]uriaTa mokleso da ierusalemi, qalaqi wmida, aorebul arso, raJamsigi vespasianos da tite daarRes. XLV. aramed Tquen, [Zmano] Cemno swavlismoyuareno, ismineT Cemi da gulismayavT, viTarmed ormeocdameoTxesa welsa agstos keisrisasa iqmna Soba qristesi beTlems [h]uriastanisasa, romel ars qalaqi iudasi, viTarca weril ars wmidasa saxarebasa Sina, da uwinares orisa wlisa [Sobisa qristesisa] ixiles moguTa varskulavi ucxo saxed: viTarmed varskulavi brwyinvale rbioda winaSe maTsa umetes yovelTa varskulavTasa, rameTu qali qalwuli, Wabuki, Sua varskulavsa jda da aqunda yrma wiaRTa da edga Tavsa grgni.2 maSin iwyes moguTa Tualvad da ricxuad, viTarmed yoveli gangeba maTi varskulaviTa iyo. viTarca ixiles maT varskulavi igi, SeeSina maT SiSiTa didiTa da warmoemarTnes queyanisagan sparseTisa, rameTu hgonebdes igini, nuukue mefe [ionTa] movals queyanasa maTsa, raTa daipyras queyana nebroTisi. maSin gamoiwuliles wignTa maTTagan da poves WeSmariti, rameTu zeciT gardamo ars. r|ameTu rbioda mTiebi igi, romelsa ewoda moguTa da qaldevelTagan ibarga, rameTu uswro da aswava Zali saqmisa mis, romeli yofad iyo. rameTu warikiTxes wigni xilvaTa nebroTisi, poves, viTarmed mefe Sobad ars [h]uriastans, [da yoveli gza ganages] xilvisa maTisa, romeli Seiwynares swavla mamaTa maTTagan. maSin STamovides aRmosavliT [da aRmovides] [h]uriastanisa [mTasa]. eseni viTarca gamovides, aRiRes maT Tana oqro, muri da gundruki. ese gauwye Tquen, Zmano, rameTu maT ara uwyodes
1 iakob + da M. ganixara + iakob M. 4 winaswarmetyuela] winaswarmetyuelTa Mm 1. 7 ityode M. 9 ariso m1. 12 vespasianos] spasianosa Mm 1. 14 -hyavT M. 22 hgonebden Mm 1. ionTa] ionaTam Mm 1. movals] moklas m1. 23 gamoiwuililes Mm 1. 24 poes M. 27 poes M. 29 mTasa] maTisa Mm 1. 30 guauwye M.
1

M40r

10

15

20

M40v

25

30

dan. 9,25-26.

gamocx. 12,1-2.

702

dabadebisaTs cisa da queyanisa... gangeba macxovrisa Cuenisa, aramed mis Sesawiravisa gamo cnes, viTarmed oqro sameufo ars, muri samkurnalo ars, [gundruki samRdelo ars]. amiT gulisma-yves, viTarmed meufe ars da mkurnali, [da] mRudeli ars ese. xolo romelTa moiRes ZRueni ese, mefeni iyvnes da Svilni mefisani hirmiza da maqrze, eseni mefeni spars[Ta]ni iyvnes, da adrijaban, Ze dalisi, mefe sabasi, romlisa ars aRmosavali. viTar aRmovides, SeZrwunda yoveli queyana winaSe maTsa da SeSindes yovelni mefeni Zlierni, rameTu iyo saqme maTi ficxel friad. da viTarca warmoemarTnes, yovelni qalaqni aRmosavlisani SeZrwundes winaSe maTsa.1 da viTarca Semovides ierusalems, Sei|Zra maTgan ierusalemi, da [h]erodes SeeSina, raJams Sevides moguni, da unda, raTamca mizezi maTi winaswar cna, rameTu iurvoda friad. da viTarca cna, azraxa maT da hrqua: `warvediT da gamoikiTxeT yrmisa misTs Sobilisa!~ iumia gamowulilva siveragiTa da esreT hrqua, viTarmed: `odes hpovoT, movediT da mauwyeT me, raTa meca mivide da Tayuanis-vsce mas~.2 ese iyo mankiereba gulsa missa da [bagiTa TsiTa reca Tayuanis-scemda]. XLVI. da iyo [h]uriastans zari didi, viTarca aRmovides [h]uriastans moguni. maT JamTa iyo agstos keisrisagan wera naTesavTa,3 da [h]erode ucalo iyo. da eSinoda herodes moguTa maTgan, nuukue moguebriv[i] saxeli uwodon herodes. da ese iyo Cueuleba moguTa, rameTu warmarTni arian, odes daklian saklavi da ugebden ukue RmerTTa maTTa, Seimosian orferi da orguari: sameufo samoseli Sinagan da zeda missa samoseli sazoravi samRudelo moguTa, da egreT ugian RmerTTa maTTa. moguTa samoseli orsaxe ars, da ese Seimoses da egreT Sewires qristesa Sesawiravi. da viTarca Sevides ierusalems | moguni, daefara maTgan varskulavi igi, amisTs aiZules kiTxvad kacTa Soba meufisa mis. da raJams gamovides ierusalemiT herodesgan, kualad ixiles varskulavi igi, romeli wina uZRoda maT gzasa. da viTarca gamouCnda, ganixares.4 da vidoda maTi igi winamZRuari winaSe maTsa, vidremdis Seiyvana quabsa beTlemisasa. da viTarca Sevides, ixiles yrma igi Sexueuli mCuriTa, mwolare bagasa. da ukrda friad amisTs.5
6 romelisa M. Sezrwunda M. 8 waremarTnes m1. Sezrwundes M. 9 ielusalems Mm1. ielusalemi Mm1. eerodes m1. 10 maT Mm1. cnan Mm1. 12 iuma m1. 14 manrkierba M, manrikeraba m1. bagiTa TsiTa reca Tayuanis-scemda] bageTa misTa recda Tayuaniscemad Mm1. 15 uriastansa m1. 16 agvistosa M. 17 erodes m1. moguebriv Mm1. 20 samRurdelo + missa Mm1. Seswires m1. 23 ielusalems Mm1. 24 aiZulves Mm1. ielusalemiT Mm1. 27 Seiyvana + igi M.
1

M41r

10

15

20

M41v

25

maTe 2,12.

maTe 2,8.

maTe 2,3; luka 2,1.

maTe 2,9-10.

maTe 2,11; luka 2,12.

703

dabadebisaTs cisa da queyanisa... da viTarca aRmovidodes moguni gzasa, ityodes urTierTars: `aw movediT da vixiloT sakrveli pativi didi, viTarca ars Soba mefeTa. da iyos palati mefisa mosxmuli oqros fiqliTa da samosliTa aRmatebuliTa mefe mjdomare; da Ze mefisa Sobili Sexueuli iyos samosliTa porfiriTa siqaduliTa; monani da msaxurni dgen winaSe missa da Saravandedni Seswirviden missa ZRuensa. da tabla ganmzadebul iyos yovliTa sanoagiTa da yovliTa nayofiTa, sajdomni Zoweulni oqroTa da vecxliTa, da monani meufisani msaxurebden yrmasa~. amas yovelsa ganizraxvides moguni gzasa da hgonebdes, raTa ixilon maT. aramed uaRresi amissa ixi|les, viTarca Sevides quabsa mas. ixiles ioseb beri oden, mariam da yrma. iyvnes dakrvebul, raJams arara egeviTari ixiles, romelsa hgonebdes Zisa Tana meufisa.1 aramed ara Seorguldes, arca gardaaqcies sarwmunoeba maTi, raJams ixiles siglaxakesa Sina, aramed wardges SiSiTa da ZrwoliTa, Seurdes da Tayuani-sces winaSe maTsa pativiTa didiTa da Sewires ZRueni: oqro, gundruki da muri. xolo mariam da ioseb gulklebul iyvnes, [raJams] arara aqunda maT, raTa daugon da aWamon. xolo [moguTa maT] gulisma-yves, [viTarmed] arara aqus nugeSinissacemeli, Tsisa sagzlisagan gamoiRes da Wames. da jer-iyo mervesa dResa winadacueTa, viTarca [wesi] iyo ZeTa israelisaTa. xolo qriste [viTarca] sjulsa Seiwynarebda winadacueTa[sa], daicTa WeSmaritad sjulisaebr,2 garna arara gamoeua asoTa misTa. aramed emsgavsa rmalsa Rebulsa, romeli gamoavlian alsa cecxlisasa da gankueTis ali da ara evnis cecxlsa maxlisagan da arca ganyvis ra Tsagan. aha esera, yo qristeman: winadacueTa Seiwynara WeSmaritad, garna arara ganeRo misgan, gina ganvarda. xolo moguTa | dayvnes dReni raodennime da xedvides angelozTa, zeciT gardamomavalTa, da esmoda galoba angelozTa SesxmiTa3 da rwmena, viTarmed WeSmarit ars, da RmerTi gardamosrul ars da Seumosian orcni kacobrivni. maSin moguni Seurdes da Tayuani-sces, da waremarTnes queyanad Tsad sxuasa gzasa udabnod, viTarca hrqua maT angelozman RmrTisaman Zilsa Sina.4 XLVII. xolo amas kacni mravalni sityuas-ugeben urTierTas da eWuen saqmesa da ityan: `ukueTu qristeman wina-daicTa, rasaTs ara dascTes qalaqsa [h]uriastansa,
1 aRmovidodes + movidodes M. 7 vercxliTa m1. 8 hgonebden Mm1. uaRresi] uaRressa Mm1. 12 Sina + maTsa Mm 1. zrwoliTa M. 14 raJams] raTamca Mm 1. 15 Wamon Mm 1. 17 wesi] weril Mm1. 18 Seiwynarebda] Seiyuarebda m1. 20 cecxlisasa] cecxlisa Mm1. 22 gina m1. 24 gardmomavalTa m1. 28 mravalni sityuas-ugeben] sityuas mravals ugeb m1. 29 dascueTs Mm1.
1

M42r

10

15

20

M42v

25

maTe 2,10-11.

luka 2,21; dab. 17,12; lev. 12,3.

luka 2,13; esaia 6,3.

maTe 2,12.

704

dabadebisaTs cisa da queyanisa... sada [h]uriani daicueTeno?~ dawera, munve aris: `he, WeSmaritad wina-daicTa~.1 xolo maT dReTa iyo yoveli kaci ucalo werisaTs pirisa, viTarca weril ars saxarebasa lukassa. da yoveli [kaci] ekueTeboda aqa da iqa da ver gulisma-yves qristesTs, viTarmed ra ukue ars. da mas Jamsa herode ara mosrna yrmani, rameTu ucalo iyo. da viTarca gansrulda ormeoci dRe, Sevida qriste taZrad da miiqua smion mRudelman, berman, moxucebulman dReTa, Zeman isonisman, Zisa iozadikisman, romeli aRmosrul iyo tyueTa Tana babilovniT. da iy|o smion xuTasisa wlisa, raJams miiqua qriste eliTa misiTa.2 mas Jamsa hrqua angelozman [iosebs], viTarmed: `wariyvane mariam [da] yrma ege da warved egpted!~3 raTa aResrulos sityua igi, romeli Tqua, viTarmed: `egptiT uwode Zesa Cemsa sayuarelsa~.4 da viTarca Sevida egptes, [ara uk-moiqca, vidremdis] ara mokuda [h]erode.5 viTarca gansrulda ergasisi dRe ucaloebasa Sina werisaTs, romeli vTqu pirvel, da viTarca daweres yoveli wignebi, dabeWda [h]erode da miuZRuana agstos keisarsa, da warvida yoveli kaci sofelsa Tssa. maSin [h]erodes dauvarda SfoTi colisa Tsisa [Tana] da SvilTa. da mokla coli Tsi da SvilTa moklvisaTs warvida [h]roms keisrisasa. da viTarca moiRo brZaneba keisrisagan SvilTa mowyuedisa, movida da mosrna Svilnica. maSinRa moesena moguTa mokicxva yrmisa [mis] meufisaTs, waravlinna beTlems da moswyda yoveli yrmebi beTlemisa [da] sanaxebTa misTa.6 maSin waravlinna mtarvalni moklvad iovane naTlismcemelisa, xolo igi ltolvil iqmna dediTurT udabnod da kldeman Seiwynara igi. waravli|na [h]erode da mokles zaqaria taZarsa Sina, winaSe sakurTxevelsa.7 mas Jamsa ewia [h]erodes risxva RmrTisa da matli daesxa ubadrukTa orcTa misTa da egreT aResrula. da aRmohda ubadruki suli misi8 amisTs, rameTu amcno arqelaozs, Zesa Tssa, da salomes, dasa Tssa, viTarmed: `raJams movkude, gamoiyvanen [iT] yovelni pyrobilni da mosreniT!~ rameTu [h]erodes yovlisa naTesavisa[gan] TTo sapyrobilesa Seeyena. raJams dasneulda, da Tqua: `odes movkude da Tquen iglovdeT, mravalni ixarebden sikudilsa Cemsa. aramed mosreniT

M43r

10

15

20

M43v

25

2 kacai M. 11 egvibtiT 14 miuZRuna lisa M. 27


1

3 lukasa Mm1. vera Mm1. 6 miirqua Mm1. 8 suimon M. xuTasis m1. 9 miirqua Mm1. M. 12 ara uk-moiqca, vidremdis] raTa uk-moaqcia, viTarmed Mm1. 13 ergasisa Mm1. m1. 18 mowyuetisa m1. 19 yrmisaTs Mm1. moswyta m1. 20 mokulvad M. 21 naTlismcemgamoiyuanen M, gamoiyuane m1.
3

luka 2,21. 2 luka 2,22-28. luka 11,51. 8 saqme 12,23.

maTe 2,13.

maTe 2,14-15; ose 11,1.

maTe 2,15-22.

maTe 2,16.

maTe 23,35;

705

dabadebisaTs cisa da queyanisa... yovelni pyrobilni, raTa ara ixarebden sikudilsa Cemsa da Tquen mwuxared [iyvneT], [aramed] iginica iglovden~. maSin iyo tyeba didi ierusalems da ara daSTa saxli [h]uriaTa, romeli ara iglovda, viTarca-igi iyo dReTa mose winaswarmetyuelisaTa, raJams moswyda yoveli pirmSo egptes.1 XLVIII. maSin axara angelozman iosebs egptes da hrqua mas, viTarmed: `[h]erode mokuda~. xolo ioseb uk-moiqca. da viTarca cna, viTarmed arqelaoz mefobs, SeeSina da | warvida nazareTs da mun iyofoda amisTs, raTa qristesa nazarevel ewodos. da aRmovidian wliTi-wlad ierusalems. da viTarca iyo qriste aTormetisa wlisa, iwyo dajdomad mRudelTa Tana taZarsa Sina da Semdgomad welTa raodenTame iqmna mRudlad. da misces wigni da ikiTxa.2 da raJams iqmna qriste ocdaaTisa wlisa, naTel-iRo iordanesa Sina iovanesgan.3 xolo iovane iyo udabnoTa iordanisaTa yovelTa dReTa cxorebisa misisaTa. da iyo misa saWmelad mkali da Tafli velisa [mkali], romel ars guli mcenare finikisa, rameTu viTarca sulieri izardebis Tavsa xisasa, da Tafli, romel ars cxenisa fafari da berZulad ewodebis melaRrio.4 xolo aTcxrametsa welsa mefobasa tiberis keisrisasa juars-ecua qriste welTa xuT aTas xuTasTa. rameTu exara qalwulsa mariams qalaqsa nazareTsa dResa kriakesa da miiwvina bagasa da miiqua smion taZarsa solomonissa. dResa xuTSabaTsa uCuena dideba Tsi da naTel-iRo iordanes, da ecxo nel|sacxebeli saxlsa smion keTrovnisasa;5 da sces Tavsa lerwmiTa saxlsa kaiafassa, da Wama paseqi mowafeTa Tana, da pyrobil yves saxlsa annassa.6 da sces SoltiTa krebulsa Soris winaSe pilatessa.7 dResa paraskevsa, Tuesa aprilsa erTsa, aTxuTmetsa mTuaresa Sekrbes mis zeda yoveli Teslebi da ese yoveli vneba CuenTs Tavs-idva qristeman. dResa paraskevsa, pirvelsa dResa Seqmna RmerTman adam miwisagan queyanisa; dResa paraskevsa, Jamsa pirvelsa dRisasa, Seiwynara [qristeman] nerwyua pirisa Tsisa [ZeTagan] israelisaTa.8
5 egvibtes M. 6 egvibtes M. 8 nazaravel M. 12 ocdaaTis M. ionesgan M. 14 mcenare] mwenare M. 15 izrdebis m1. romeli M. 16 cxenis m1. berZnulad m1. melaRario m1. 18 xuTi m1. 19 miawuina m1. miirqua Mm1. suimon m1. 21 suimon m1. 24 da dResa m1. 28 ZeTagan] ZalTagan Mm1. gamosl. 11,5-6; 12,29-30. 2 maTe 2,19-22. 3 maTe 3,13-17; mark. 1,9-11; luka 3,21-22; ioan. 1,31-34. 4 maTe 3,1.4. 5 luka 1,27-28; 2,7.25; maTe 26,6-13; mark. 14,3-9; ioan. 12,1-8. 6 maTe 26,20; mark. 14,17; luka 22,14; ioan. 13,18. 7 maTe 26,26; mark. 15,15; ioan. 19,1. 8 dab. 1,27; maTe 26,67; mark. 14,65.
1

M44r

10

15

M44v

20

25

706

dabadebisaTs cisa da queyanisa... dResa paraskevsa, Jamsa meoresa, yovelni nadirni da pirutyuni Sevides winaSe adamissa, raTa uwodos saxelebi maTi. da iyvnes igini winaSe adamissa TavmodrekiT;1 dResa paraskevsa, Jamsa meoresa, gare-moadges [h]uriani qristesa da iRrWendes kbilTa maTTa. dResa paraskevsa, Jamsa mesamesa, daedga pativi, viTarca grgni, Tavsa adamissa da masve Jamsa daadges Tavsa qristessa eklisa grgni.2 dResa paraskevsa, Jamsa [meoTxesa] Sevida adam samoTxesa; da masve Jamsa guemdes [h]uriani <qristes> winaSe pilatesa, fari|sevelni da mRudelTmoZRuarni ganikiTxvides.3 dResa paraskevsa, Jamsa mexuTesa, mieaxla eva xesa mas urCebisasa; da masve Jamsa aRvida qriste xesa mas cxorebisasa.4 dResa paraskevsa, Jamsa meequsesa, misca eva adams nayofi igi mware; da masve Jamsa Seuzaves [sasumeli] qristesa mRudelTmoZRuarTa [h]uriaTa.5 dResa paraskevsa, Jamsa meequsesa, ganSiSulda adam da daimala queSe xesa mas;6 da masve Jamsa aRvida qriste SiSueli juarsa zeda. da guerdisagan adamisa marjuenisa gamovida eva, deda, romelman Sva sikudili; da guerdisagan qristesa gamovida naTlisReba, romeli Sobs cxorebasa.7 dResa paraskevsa mokuda adam da dResa paraskevsa cxovnda; dResa paraskevsa codes adam da eva da masve dResa Seundo codva maTi; dResa paraskevsa eufla sikudili da dResa paraskevsa daisna sikudilisa elmwifeba.8 dResa paraskevsa gamovides samoTxiT adam da eva, dResa paraskevsa aRmovides jojoxeTiT;9 dResa paraskevsa ganSiSulda samoslisagan didebulisa, dResa paraskevsa Seemosa nugeSiniscema; dResa paraskevsa Sekribna eSmakman kacni, dResa paraskevsa gamouxuna qrist|eman da arcxna eSmaksa da dasna mZlavrebani misni. dResa paraskevsa gamodes adam da eva da daeSa kari samoTxisa; da Sevida [avazaki] da etrTa saxe juarisa.10 dResa paraskevsa mieca qerobinsa maxli iqcevisi, raTa scvides samoTxesa; dResa paraskevsa maxli ugmires qristesa da ganeRo zRude samoTxisa.11
6 ~ grgni eklisa qristesa m1. 7 meoTxesa] mexuTesa Mm1. 8 farisavelni M. 15 adamissa Mm1. 16 qristessa Mm1. 24 misni] maTni Mm1. 25 gamoades m1. 26-27 mieca qerobinsa maxli iqcevisi] mieqca qerobinsa da maxlsa iqcevissa Mm1.
1

M45r

10

15

20

M45v

25

dab. 2,19. 2 Sdr. fsalm. 8,6; maTe 27,29; mark. 15,17; ioan. 19,2. 3 dab. 2,8; maTe 27, 11-31; mark. 15, 2,29; luka 23,16-22; ioan. 11,1-3. 4 dab. 3,6; maTe 26,31; mark. 15,24-25; luka 22,33; ioan. 19,23. 5 dab. 3,6; maTe 27,48; mark. 5,36; luka 23,36; ioan. 19,29. 6 dab. 3,7-8. 7 dab. 2,21-22; ioan. 19,34. 8 dab. 3,19; maTe 27,52-53. 9 dab. 3,23. 10 dab. 3,24; luka 23,43. 11 dab. 3,24; ioan. 19,34.

707

dabadebisaTs cisa da queyanisa... dResa paraskevsa mieca adams mefoba, mRudloba da winaswarmetyueloba; dResa paraskevsa damdablda qriste friad. dResa paraskevsa, Jamsa mecxresa, gardamovarda adam queyanad simaRlisagan samoTxisa; da masve Jamsa gardamosnes juarisagan qriste da dadves miwasa queyanisasa.1 XLIX. yovliTave emsgavsa qriste msgavsebasa adamissa, viTarca weril ars2 adgilsa, romelsa damarxes guami adamisi, da melqizedek mRudelobda, da aRiyvana [abraham] Ze Tsi isaki, raTa Sewiros Sua queyanasa, mun daenerga juari qristesi. viTarca danerges juari qristesi Txemsa zeda adamissa,3 da damsWuales qriste mas zeda. da viTarca ugmires, gamovida sisxli da wyali guerdisagan misisa da STavida Sublsa adamissa da naTel-iRo misgan.4 da viTarca juars-acues qriste [h]uriaTa, dasxdes queSe | juarsa, raTa ganiyon samoseli misi, viTarca weril ars saxarebasa Sina.5 da iyo kuarTi misi zeiT moqsovili, rameTu wesi iyo palestinelTa: ori samoseli erTad SeaerTian da mgurgulad moqsovian, romelsa ara undis yovladve kerva, da mas ewoda zeiT moqsovili kuarTi.6 rameTu undo igi samoseli emosa qristesa,7 viTarca weril ars: `da Semoses samoseli Zoweuli, qlamindi~. Zoweuli uTxrobs sisxlsa, qlamindi auwyebs wyalsa, romeli guerdisagan gardamoda sisxli da wyali. da Semoses qristesa da ara icodes, rasa iqmodes.8 L. daadges grgni eklisa Tavsa missa da Tayuanis-scemdes winaSe missa da etyodes: `gixaroden, meufeo [h]uriaTao!~9 aw ixileT, rameTu sikudiliTa misiTa arara daaklda meufebasa missa. raJams-igi [h]uriani [Seilalnes] urTierTas, maSin stratiotTa aRiRes Zoweuli igi, raTamca ganiyves. xolo samoseli igi iyo, romeli ebura kidobansa mas sjulisasa, wmidasa-wmidaTasa. da viTarca gamoda bWoba pilatesgan, raTa juarsacuan | qriste, mswrafl Sevides [h]uriani taZarsa da aRades saburveli igi taZrisa da sakurTxevlisa maTisagan, romelsa erqua wmida-wmidaTa. basrobiTa Semoses qristesa usalo igi, esreT Sehgvanda, rameTu kidobansa mas saidumlo RmrTisa iyo. da ahades samoseli da Semoses qristesa. da mieriTgan ganeSora madli saidumlo[sa] RmrTisa [h]uriaTagan.
1 da mR(u)rdloba Mm1. 7 ~ juari qristesi daenerga m1. 8 danerges] daenerga m1. 12 palastinelTa Mm1. 13 SeeaerTian M. mgurgulad] mrguelad m1. undis] undes Mm1. 14 zeiTa Mm1. 21 Seilalnes] SeiTualnes Mm1. 23 brWoba Mm1. 26 usalod Mm1. 27 mieridan M, mieridgan m1. 28 saidumlosa] saidumlo Mm1. maTe 27,58-60; mark. 15,46. luka 23,53; ioan. 19,40-41. 2 ebr. 4,15. 3 maTe 27,31; mark. 15,22; luka 23,33; ioan. 19,17. 4 ioan. 19,34. 5 fsalm. 21,19; maTe 27,35; mark. 15,24; luka 23,34; ioan. 19,24. 6 ioan. 19,23. 7 maTe 27,28; mark. 15,17; ioan. 19,2. 8 luka 23,34. 9 maTe 27,29; mark. 15,17-18; ioan. 19,1-3.
1

10

M46r

15

20

M46v

25

708

dabadebisaTs cisa da queyanisa... sami misacemeli [h]uriaTaTs micemul iyo yovlisa upiratesi: erTi winaswarmetyueloba, meore mRudeloba, mesame mefoba daviTisgan ese yovelTa upiratesi, romelTa [iqadodes] welTa mravalTa. da dResa erTsa mieRo madli da ganeSora amisgan samisaganve: winaswarmetyueloba juarcmisagan mieRo, mRudeloba ganpebiTa ezosa taZrisaTa da mefoba grgnisaTs eklisa mieRo. da kualad suli igi, romeli ganswmedda, wmidasa-wmidaTa[sa] Sina dautevna igini da ganvida maTgan. da ezo, romeli [ganixia] karsa taZrisasa da ganipo orad1 da paseqi ganeSora maTgan da verRara SeuZleben mieriTgan, raTamca aRasrules dResaswauli. ixileT-a, ra-igi hrqua pilate juarcmisaTs qristesa? `u|bralomca var sisxlisagan amis marTlisa!~2 da viTarca juars-acues qriste, naTeli yovelsa queyanasa dauSrta da dabnelda sinaTle mzisa da ganefina samoseli bnelisa yovelsa queyanasa.3 erTi avazaki marjueniT da erTi marcxeniT juars-acunes.4 LI. da RrubliTa miupyres Zmari, Sezavebuli [navRliTa].5 viTarca mkdri igi venaisa, Ze meufisa juars-acues. da Rno damJavda da Seazaves sasumeli mware da miupyres ufalsa, raTa suas. xolo ufalsa ara unda,6 aramed hrqua maT: `meciT me sasumeli vazisagan egptisa!~7 rameTu uwyoda mose winaswarmetyuelman, viTarca aRsrulebul ars maT zeda, raJams-igi Tqua: `yurZeni naRulisa da tevani simwarisa~.8 LIII. da vidre iyo qriste juarsa zeda, ioseb da nikodimos Sevides winaSe pilatesa9 da hkiTxes [guamisaTs qristesisa] da [mun] Tquesve ubrZana micema maT. mtilsa mas, romelsa iyo saflavi axali iosebisi, samkdrebeli iyo finez mRudelTmoZRurisa, mamis Zmiswulisa misisa. xolo ioseb ara [ierusalemeli] iyo, aramed dabisagan arimaTi[i]sa da kadnier iyo pilatessa; da yoveli wigni warsacemeli, romeli da|weris pilate, eliTa iosebisiTa daibeWdoda.10 da viTarca gardamosnes juarisagan guami qristesi, Semura nikodemos muriTa da aloTa da gundrukiTa. da moiRo ioseb samoseli selisa wmida, mravalsasyidlisa, da Seaxa da saflavsa axalsa dadva.
1 yoveli Mm1. 3 iqadodes] iqmodes Mm1. mieRo] moiRo Mm1. 10 qristessa Mm1. 11 marTlisagan Mm1. 17 egvibtisa M. 18 zeda] ze M. mtevani m1. 20 Sevides] Sevida Mm1. 22 romlisa Mm1. 23 ielusalems M. 25 iosebisaTa Mm1. 27 selisa] sulisa m1. maTe 27,51; mark. 15,38; luka 23,45. 2 maTe 28,24. 3 maTe 27,45; mark. 15,33; luka 23,44. 4 maTe 27,38; mark. 15,27; luka 23,33; ioan. 19,18. 5 maTe 27,48; mark. 15,36; luka 23,36; ioan. 19,29. 6 maTe 21,3839; mark. 12,7-8; luka 20,14-15. 7 fsalm. 89,9. 8 II sj. 32,32. 9 maTe 27,57-58; mark. 15,43...; luka 23,50...; ioan. 19,38... 10 mark. 15,43.
1

M47r

10

15

20

M47v

25

709

dabadebisaTs cisa da queyanisa... da eseca gueuwya kacTagan mecnierTa, viTarmed saflavi eTxara pirvel isos, Zesa navessa, Zuelad Tavisa TsisaTs, raTa, odes mokudes, daeflas mas Sina. da arRara ra daefla mas Sina, daSTa saflavi vidre qristesamdeo. da ewoda saflavi axali, vinaTgan kaci ara dadebul iyo mas Sina. kualad ioseb [Sekazma] Tavisa TsisaTs, raTamca daefla. amisTs ewoda saflavi axali iosebisi.1 da dadves guami qristesi da lodi didi daadves pirsa saflavisasa.2 eseca gueuwya kacTa mier, viTarmed qva igi, romeli iyo, vidoda winaSe ZeTa israelisaTa, [udabnos] vidreca vidodes. xolo dadgis qva igi da gamoecnis wyalni. da dadgian Zeni israelisani da san wylisa misgan, ese esreT iyo. 3 da qva igi daedva isos, Zesa navessa, maxlobelad saflavsa Tssa, r|aTa, raJams daemarxos, dasdvan karsa saflavisasa. da raJams [ dadves qriste], ioseb da nikodimos daadves qva igi karsa saflavisasa. azraxes mRudelTmoZRuarTa pilates, raTa dabeWdon saflavsa beWdiTa maTiTa dasisa Tana.4 da viTarca gardamosnes qriste, ioseb juarisagan aRiRo ficari igi, romeli weril iyo juarsa zeda samiTa eniTa: berZulebriTa, romaelebriTa da ebrauliTa. da yo ese pilate, raTa ara tyuil iyos. amisTs dawera pilate [ena igi], romliTa bWobdes qristes sikudilsa: `da juars-acues qriste adgilsa~. ese samni enani dawerna da gamoaCinna cxadad, romelTa zraxes juarcma qristesi: herode berZeni iyo, pilate [h ]romi iyo, [anna da kaiafa ebraeli]. xolo asurTagan aravin ezraxa saqmesa qristessa. LIV. da viTarca dafles qriste, dasxdes mcvelni igi da scvides. xolo dRe igi iyo paseqisa. gamovida pilate da moiRo puri da Rno, mcvelTa TsTa raTa Wamon da suan.5 xolo igini ganscxrebodes. maSin gardamoda angelozi igi, viTarca elva, saf|lavsa da ganaRo kari saflavisa. viTarca ixiles mcvelTa maT, [dacves] garemo saflavsa, viTarca mkudarni pirdaqceviT. da viTarca aRdga qriste, eCuena simons oden pirvel, ese klde-petre sarwmunoebisa, da iyo mowafeTagan iovane naTlismcemelisaTa da aw iqmna Tav mowafeTa qristesTa.6 mSdobiT misca mcneba meormocesa dResa mowafeTa TsTa da amaRlda zecad, dajda marjueniT mamisa.7

M48r

10

15

20

M48v

25

1 safli M. pirvelsa m1. 2 ZuelaT Mm1. 4 vinadgan M. Sekazma] Seikdima Mm1. 5 dafla Mm1. 11 dadves qriste] daadves qristesa xolo Mm1. 15 romelebriTa M, romelebniTa m1. 17 brWobdes Mm1. enani m1. 24 dacves] da scuides Mm1. 26 suimons m1. ioan. 19,39.40; isu n. 24,32. 2 maTe 27,60; mark. 15,46. 3 gamosl. 17,6; fsalm. 104,41. 66; luka 23,38; ioan. 19,19-22. 5 maTe 27,66. 6 maTe 16,18. 7 luka 24,36-52.
1 4

maTe 27,62-

710

dabadebisaTs cisa da queyanisa... maSin petre naTel-sca wmidasa RmrTismSobelsa mariams da iovane maxarebelman miiqua deda RmrTisa qalwuli.1 maSin Sekrbes sions da iwyes marxvad, vidremdis movida maT zeda suli wmida nugeSinismcemeli2 da mosca enaTa Targmaneba. da aha, gansrulda dawyeba dabadebisa adamisiTgan vidre qristesamde, Targmaneba naTesavTa da saxelebi mamaTmTavarTa, romeli kaTolike eklesiaman Seiwynara. da Cuen vadidebT mamasa, Zesa da sulsa wmidasa aw da maradis da ukuniTi ukunisamde, amin.

10

15

20

25

1 naTels-sca M. 2 sionsa m1. 5 gansrulda + raa M, raa m1. 6-7 Seiwynara] Seikdima Mm1.
1

ioan. 19,27.

saqme 2,1.

711

dabadebisaTs cisa da queyanisa...

10

15

20

25

712

`qarTlis cxovrebis~ b i b l i o g r a f i a

I. `qarTlis cxovrebis~ gamocemebi


1.

qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis, Targmnili da gamocemuli RvawliT u. brose, wevrisa saimperatoro akademiisa mecnierebaTa, nawili pirveli. Zveli moTxroba, 1469 wlamdis qristes aqeT. sanktpeterburRs, 1849, 484 gv. (Tavfurceli qarTul da frangul enebze). qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis. nawili meore. axali moTxroba 1469 wlidan, vidre 1800 wlamde, gamocemuli d. Cubinovisagan, sankt. peterburRs, 1854, XXXIII, 576 gv. (Tavfurceli qarTul da frangul enebze). d. CubinaSvilis winasityvaoba rusul [793] da frangul [829] enebze; winasityvaobis qarTuli Targmani _ 608. qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis, tomi pirveli, meore gamocema, z. WiWinaZis mier, tf., 1897, 210 + I-II gv. qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis, wigni meore, tomi pirveli, meore gamocema z. WiWinaZisa, tf., 1897, 213-650 gv. qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis, wigni mesame, tomi pirveli, meore gamocema z. WiWinaZisa, tf., 1897, 653-770 gv. bolosityvaoba: z. W(iWinaZe), `qarTlis cxovrebis gamocemis Sesaxeb~, gv. I-VIII.
[qarTlis cxovreba, ori nawyveti], iveria, 1900, # 77, gv. 4.

2.

3. 4. 5.

6. 7. 8.

qarTlis cxovreba, mariam dedoflis varianti. gamocemuli e. TayaiSvilis redaqtorobiT, tf., 1906, 993 gv. qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemde, gamocemuli RvawliTa u. brose, wevrisa ruseTis samecniero akademiisa. nawili pirveli, Zveli moTxroba, 1469 wlamdis qristes aqeT, a. rveuli. elmeored dabeWdili akademikos niko marris TvalmidevniT, dasawyisi nawyveti, petrograds, 1923, 200 gv. saTauri meordeba frangul enaze. uZRvis n. maris winasityvaoba frangul enaze _ `Avant propos de la seconde dition [820]. qarTlis cxovreba, ana dedoflis nusxa, dasabeWdad moamzada filologiis ganyofilebam simon yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1942, 316 gv.

9.

10. qarTlis cxovrebis Zveli somxuri Targmani. qarTuli teqsti da Zveli somxuri Targmani gamokvleviTa da leqsikoniT gamosca ilia abulaZem, Tb., 1953, 344 gv. 11. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, tomi I, Tb., 1955, 464 gv. 12. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, tomi I, Tb., 1955 [reprintuli gamocema _ 11, gamomcemloba `alioni~, (baTumi), 2002]. 13. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, tomi II, Tb., 1959, 708 gv. 14. qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, tomi II, Tb., 1959 [reprintuli gamocema _ 13, gamomcemloba `alioni~, (baTumi), 2002].

731

bibliografia
15. qarTlis cxovreba (`Zveli qarTlis cxovreba~), gamosacemad moamzades, winasityvaoba da terminTa ganmarteba daurTes akademikosebma ilia anTelavam da nodar SoSiaSvilma, Tb., 1996, 560 gv. 16. qarTlis cxovreba. saswavlebelSi myof mowafeTa da yovelTa qarTvelTa sakiTxavad. mokled Sedgenili mesxis ioane mRvdeli gvaramaZisagan. pirveli nawili. Zveli moTxroba Seicavs Cven wina-parT cxovrebas, kerpTmsaxurebas 393 wlamdis, Tb., 1882, 276 gv. 17. qarTlis cxovreba, tomi I, teqsti Seadgines, komentarebi da leqsikoni daurTes manana sanaZem, nodar SoSiaSvilma, Tb., 1994, gv. 168. 18. qarTlis cxovreba, wigni II, teqstis adaptacia, boloTqma da ganmartebebi ekuTvniT: manana sanaZes, nodar SoSiaSvils, redaqtori akad. roin metreveli, Tb., 1998, 208 gv. 19. Histoire de la Gorgie depuis lantiquit jusquau XIXe sicle. Traduite du gorgien par M. Brosset, Ire partie, SPb., 1849, 634 gv. [1-is Targmani]. 20. Histoire de la Gorgie depuis lantiquit jusquau XIXe sicle. Traduite du gorgien par M. Brosset, IIre partie. Histoire moderne. Ire livraison, SPb., 1856, 660 gv. [2-is Targmani]. 21. Chronique Armnienne: M. Brosset, Additions et claircissements lHistoire de la Gorgie, SPb., 1851, pp. 1-61. 22. Das Leben Kartlis. Eine Chronik aus Georgien 300-1200. Herausgegeben von Gertrud Ptsch, Leipzig, 1985. 23. The Georgian Chronicle, trans. by Robert Berdosian, New York, 1991. 24. Thomson W. Robert, Rewriting Caucasian History: The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles (The Original Georgian Texts and the Armenian Adaptation), Oxford, 1996, p. 2-309. 25. Kartlis c~xovreba. The Georgian Royal Annals and their Medieval Armenian Adaptation, Edited by Stephen H. Rapp, Jr. Volume I, Delmar, New-York, 1998, 43+464 gv. [qc-is I tomis s. yauxCiSviliseuli gamocemis _ 11 reprintuli ganmeoreba]. 26. Hama-0d Badmov;ivn Wrac5 un/a3yal }ovan,eri badmi[i7 Wynydig5 1884.

20

II. `qarTlis cxovrebis~ TxzulebaTa gamocemebi


27. axali qarTlis cxovreba (giorgi brwyinvalidam giorgi XI-mde), wgn.: m. janaSvili, naSromi, tf., 1907, gv. 15-84 [685]. 28. axali qarTlis cxovreba (meore teqsti) (nawyveti Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 223. 29. basili ezosmoZRuari, cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, gamocema ivane javaxiSvilisa, iv. javaxiSvilis masala dasabeWdad gaamzades naT. javaxiSvilma da m. kaxaZem, enimkis moambe, XIV, Tb., 1944, gv. 333-357. 30. basili ezosmoZRvari, cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, seria `qarTuli proza~, wigni III, Tb., 1982, gv. 246-279.

732

bibliografia
31. basili ezosmoZRvari, cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi, seria `qarTuli mwerloba~, tomi mesame, Tb., 1988, gv. 380-413. 32. [basili ezosmoZRvari], cxoreba mefeTa mefisa Tamarisi (nawyveti Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 180. 33. beri egnataSvili, axali `qarTlis cxovreba~, seria `qarTuli mwerloba~, tomi meeqvse, Tb., 1989, gv. 681-820. 34. beri egnataSvili, axali `qarTlis cxovreba~, pirveli teqsti (nawyvetebi Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 222, 224, 264, 293, 294. 35. ganZTa qvabi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daurTo ciala qurcikiZem (Zveli qarTuli apokrifuli literaturis Zeglebi _ 2), Tb., 2007, 244 gv. 36. ganZTa qvabi, Tb., 2006, 135 gv. 37. beri egnataSvili, axali qarTlis cxovreba, XVIIIs. damd. I: teqsti, iv. javaxiSvilis winasityvaobiT da redaqciiT, Tb., 1940; 256 gv. 38. Tamar mefis droindeli matiane (`cxovreba mefeT mefisa Tamarisi~). teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva da saZieblebi daurTo marine qadagiZem, Tb., 2001, gv. 156-2002. 39. istoriani da azmani SaravandedTani (cda teqstis aRdgenisa), akad. korn. kekeliZis redaqciiTa da gamokvleviT, Tb., 1941, 164 gv. 40. istoriani da azmani SaravandedTani (nawyvetebi Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 162, 167, 169, 170, 173, 179. 41. laSa-giorgis-droindeli mematiane, gamosca ivane javaxiSvilma (saqarTvelos Zeglebi, III. saistorio mwerloba, #2), tf., 1927, 24 gv. 42. [leonti mroveli], moqceva mirian mefisa da misTana yovlisa qarTlisa, wmidisa da netarisa dedisa Cunisa nino mociqulis mier, wgn.: m. sabinini, saqarTvelos samoTxe, gv. 119-155. 43. [leonti mroveli, cxovreba qarTvelTa mefeTa], nawyveti, wgn.: Wyonia al., istoriuli narkvevi anu qristomatia, gv. 90-98. 44. [leonti mroveli, gamosvla xazarTa], wgn.: Wyonia al., istoriuli narkvevi anu qristomatia, gv. 106-107. 45. [leonti mroveli, cxovreba qarTvelTa mefeTa], nawyveti _ `pirveli mefe saqarTvelosi farnavaz, 302-237 ww. qr. win~, wgn.: Wyonia al., istoriuli narkvevi anu qristomatia, gv. 172-177. 46. [leonti mroveli, cxovreba qarTvelTa mefeTa], nawyveti _ `qristes kvarTis ambavi, Tqmuli abiaTar mRvdlis mier~, wgn.: Wyonia al., istoriuli narkvevi anu qristomatia, gv. 237-239. 47. [leonti mroveli, cxovreba qarTvelTa mefeTa], nawyveti _ `saqarTvelos moqceva, Tqmuli wm. ninos mowafis sidonia dedakacis mier~, wgn.: Wyonia al., istoriuli narkvevi anu qristomatia, gv. 249-251. 48. leonti mroveli, [Tqmulebani farnavazze. 1. sizmari farnavazisa], wgn.: p. ingoroyva, ZvelqarTuli poezia V-X saukuneTa, misi, TxzulebaTa krebuli, t. III, Tb., 1965, gv. 189. igive, qarTuli poezia, t. 1, Zveli qarTuli poezia, V-XII ss., Tb., 1979, tomi Seadgina sargis caiSvilma, gv. 141-142.
20

733

bibliografia
49. leonti mroveli, [Tqmulebani farnavazze. 2. nadiroba da ganZis povna farnavazisagan], wgn.: p. ingoroyva, qarTuli poezia, t. 1, Zveli qarTuli poezia, V-XII ss., Tb., 1979, tomi Seadgina sargis caiSvilma, gv. 142-144. 50 . leonti mroveli, [glova qarTvelTa mefisa farsman qvelisa], wgn.: p. ingoroyva , ZvelqarTuli poezia V-X saukuneTa, misi, TxzulebaTa krebuli, t. III, Tb., 1965, gv. 190-191; igive, qarTuli poezia, t. 1, Zveli qarTuli poezia, V-XII ss., Tb., 1979, tomi Seadgina sargis caiSvilma , gv. 145-146. 51. leonti mroveli, [brZola qarTvelTa mefisa mirvanisa da durZukTa], wgn.: p. ingoroyva, Zvel-qarTuli poezia V-X saukuneTa, misi, TxzulebaTa krebuli, t. III, Tb., 1965, gv. 188189. igive, qarTuli poezia, t. 1, Zveli qarTuli poezia, V-XII ss., Tb., 1979, tomi Seadgina sargis caiSvilma, gv. 145-146. 52. leonti mroveli, [brZola gmirTa da sastikeba haerTa], wgn.: p. ingoroyva, Zvel-qarTuli poezia V-X saukuneTa, misi, TxzulebaTa krebuli, t. III, Tb., 1965, gv. 191-192. igive, misi, leonti mroveli, qarTveli istorikosi, `hambavTa-mwerali~ me-8 saukunisa, enimkis moambe, X, Tb., 1941, gv. 102-103. 53. leonti mroveli, cxovreba mefeTa, seria `qarTuli mwerloba~, tomi pirveli, Tb., 1987, gv. 49-115. 54. leonti mroveli, (nawyvetebi Txzulebebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 10, 19, 22, 28. 55. leonti mroveli, moqceva mirian mefisa da mis Tana uflisa yovlisa qarTlisa wmidisa da netarisa dedisa Cuenisa nino mociqulisa mier, wgn.: naTeli qristesi, saqarTvelo, wigni I, Tb., 2003, gv. 41-59. 56. matiane qarTlisa (nawyvetebi Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 85, 88, 90, 91, 96, 97, 98, 104, 106, 107, 108, 121, 122, 123, 124, 131, 132, 133. 57. JamTaaRmwereli, monRolTadroindeli matiane, seria `qarTuli proza~, wigni III, Tb., 1982, gv. 280-429. 58. JamTaaRmwereli, monRolTadroindeli matiane, seria `qarTuli mwerloba~, tomi mexuTe, Tb., 1988, gv. 133-287. 59. JamTaaRmwereli, aswlovani matiane. teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, SeniSvnebi da leqsikoni daurTo r. kiknaZem (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 48; qarTuli saistorio mwerlobis Zeglebi, VI), Tb., 1987, 266 gv. (reziume rusul da inglisur enebze). 60. JamTaaRmwereli, aswlovani matiane (nawyvetebi Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 193, 197, 204, 205. 61. sumbat daviTis-Ze, cxoreba da uwyeba bagratonianTa, wgn-Si: sami istoriuli xronika (qarTlis moqcevisa, sumbatisa bagrationebis Sesaxeb da mesxuri daviTnisa), gamocemuli vrcelis winasityvaobiT da SedarebiT qarTlis cxovrebasTan da sxva xronikebTan eqvTime TayaiSvilis mier, Tb., 1890, gv. 41-79. 62. sumbat daviTis-Ze, cxoreba da uwyeba bagratonianTa, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo goneli araxamiam (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 61; qarTuli saistorio mwerlobis Zeglebi, VIII), Tb., 1990, 78 gv. (reziume rusul da inglisur enebze). 734

20

bibliografia
63 . sumbat daviTis Zis qronika tao-klarjeTis bagrationTa Sesaxeb, gamocema mesame. teqsti gamosca SesavliT, SeniSvnebiT da ori genealogiuri tabuliT akad. e. TayaiSvilma (mski, nakv. 27), Tb., 1949. 64. sumbat daviTis-Ze, cxoreba da uwyeba bagratonianTa (nawyvetebi Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 106, 114. 65. [cxoreba mefeTa mefisa daviTisi], wgn.: m. sabinini, saqarTvelos samoTxe, spb., 1882, gv. 489-512. 66 . cxoreba mefeT mefisa daviTisi (teqsti aRdgenili m. wereTlis mier), bedi qarTlisa, #28-29, 1958. 67. cxoreba mefeT-mefisa daviTisi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daurTo mzeqala SaniZem (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 62; qarTuli saistorio mwerlobis Zeglebi, IX), Tb., 1992, 256 gv. (reziume rusul da inglisur enebze). 68. cxovreba mefeT-mefisa daviTisi, seria `qarTuli proza~, wigni III, Tb., 1982, gv. 115-152. 69. cxovreba mefeT-mefisa daviTisi, seria `qarTuli mwerloba~, tomi meore, Tb., 1987, gv. 239-276. 70. cxoreba mefeTa mefisa daviTisi (nawyvetebi Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 134, 137, 138, 141, 142, 143. 71. juanSeri, cxovreba vaxtang gorgasalisa (nawyveti), wgn.: ratiani pr., vefxistyaosnis avtoris vinaobisaTvis, Tb., 1969, gv. 171-172. 72. juanSeri, cxovreba vaxtang gorgasalisa, kr. `Zveli qarTuli moTxroba. V-XII saukuneebi~, Seadgina, winasityvaoba daurTo da redaqcia gaukeTa revaz TvaraZem, Tb., 1979, gv. 460-506. 73. juanSeri, cxovreba vaxtang gorgaslisa (nawyvetebi Txzulebidan), wgn.: qarTuli diplomatiis istoria (qrestomaTia), Tb., 2004, gv. 29, 71, 84. 74. juanSeri, cxovreba vaxtang gorgaslisa, wgn.: naTeli qristesi, saqarTvelo, wigni I, Tb., 2003, gv. 76-101. 75. XIV . .. , . I. . ., 2005, 162 . 76. XI . ( ), , . 342-354. 77. , , . 358-366. 78. (), , . 443-453. 79. , , , . . ( , 43; , VI), ., 1986, 152 . (reziume inglisur enaze) [recenzia _ 700]. 80. [ ], .: . , ,. III, ., 1873, . 103-140. 81. , .. , , wgn.: .. , .. , , , XII-XIII , . .., ., 1998, . 196-229, , . 229-233.
20

735

bibliografia
82. , . . , , -, 1938, . 39-76. 83. , . . , . . , ., 1985, gv. (reziume inglisur enaze) [729]. 84 . . , . . , . . . , ., 1954, 112 . igive, misi, etiudebi, t. XII, Tb., 1973, gv. 170-232. 85. ( XVIII .), : .. , .. , . I, , 1962, gv. 35-36. 86. [ ], , , wgn.: . , , I. ., 1871, . 1-66. 87. [ ], , wgn.: . ., - ( XV ), , 1963, . 100-121. 88. [ ] , , wgn.: . ., -- ( XVIII ), ., 1992, . 202-226. 89. , , . . ( , 29; , IV). ., 1982, 112 . 90. (, . . ), ., 1976, 104 . 91. , , , . , . . , ., 1979, 104 . 92. -, . , . . ( , 13; , III), ., 1979, 72 . (reziume inglisur enaze). 93. [ -], , wgn.: ., , , . XVIII, ., 1900, gv. 117-183; gamocemulia calke wignadac. 94. IV ( ), , . 354-358. 95. La Caverne des trsors, Version gorgienne, Edite par Ciala Kourcikidze, CSCO, vol. 526, Scriptores iberici, t. 23, Lovanii, 1993, 142 gv. 96. La Caverne des trsors, Version gorgienne, Traduite par Jean-Pierre Mah, CSCO, vol. 527, Scriptores Iberici, t. 24, Lovanii, 1992, 120 gv. 97. Conybear F. C., The Armenian Version of Djouanshr, wgn.: M. Wardrop and J. O. Wardrop, Life of St. Nino, Oxforde, 1900. 98. The Georgian Chronicle. Matiane Kartlisa. Introduction and notes by Roin Metreveli. Translation and indexes by Arian Chanturia, Tb., 1996, 94 gv. 736
20

bibliografia
99. Geschichten und Lobpreisungen der Knige, wgn.: Chroniken der georgischen Knigin Tamar. Aus dem Georgischen von Surab Sardshweladse und Heinz Fhnrich (Kaukasien-Reihe), Jena, 1998, S. 15-78. 100. Das Leben der Knigin der Knige Tamar, wgn.: Chroniken der georgischen Knigin Tamar. Aus dem Georgischen von Surab Sardshweladse und Heinz Fhnrich (Kaukasien-Reihe), Jena, 1998, S. 79-101. 101. Das Leben des Koenigs der Knige (Dawith). Text wiederhergestellt und bersetzt von M. v. Tseretheli, Bedi Kartlisa, #26-27, Paris, 1957, pp. 45-73. 102. The Georgian Chronicle, The Period of Giorgi Lasha, Text edited by S. Qaukhchishvili, Translated by Katharine Vivian, Preface by Anthony Bryer, Amsterdam, 1991 [805, 817]. 103. J. Marquart, Osteuropische und Ostasiatische Steifzge, Leipzig, 1903, pp. 391-465. 104 .

L7Myliksy; - Pyg 5 Wrax A.p3ovrnyru Ha3asdani 3yv Ha3yri Masin5 Hador A5 #yrywan5 1934 .

105 . L7Myliksy; - Pyg 5 Wrax A.p3ovrnyru Ha3asdani 3yv Ha3yri Masin5 Hador P5 #yrywan5 1936 . 106 . Wrax +amanagacrov;3ovn5 ;arcmanov;3ovnu hin wraxynix5 a-a]apanu & /ano;acrov;3ovnnyru Barov3r Movrat3ani 5 Yrywan5 1971 .

III. literatura `qarTlis cxovrebis~ Sesaxeb


107. aaa... n..., qarTlis cxovreba rumiancovis muzeumisa, iveria, #205, 1887, gv. 4. 108. abaSiZe e., `moqceva qarTlisas~ da `qarTlis cxovrebis~ wyaroebis Seswavlis sakiTxisaTvis, kr. istoriul-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 1989, gv. 64-68 (reziume rusul enaze). 109. abaSiZe e., `qarTlis cxovrebis~ warmoqmnisa da ganviTarebis sakiTxebi, Tb., 1993, gv. 136. 110. abaSiZe e., saqarTvelos werilobiTi istoriis ganviTarebis sakiTxisaTvis adreul Sua saukuneebSi, macne, istoriis... seria, 3, 1990, gv. 105-111 (reziume rusul da inglisur enebze). 111. abaSiZe e., `qarTlis cxovrebis~ da `moqceva qarTlisas~ teqstebis SedarebiTi Seswavlis sakiTxisaTvis, qw, VII, 1987, gv. 53-60 (reziume rusul enaze). 112. abaSiZe e., qarTlis istoria `moqceva qarTlisaSi~, macne, istoriis... seria, 3, 1988, gv. 127-135 (reziume rusul enaze). 113. abaSiZe e., `qarTlis cxovrebis~ struqturis da istoriis zogierTi sakiTxi, mnaTobi, 6, 1991, gv. 137-145. 114. abaSiZe e., `qarTlis cxovrebis~ Seqmnis da istoriis zogierTi sakiTxi, Tezisebi, gv. 3-4. 115. abaSiZe m., `istoriani da azmani SaravandedTanis~ k. kekeliZiseuli rusuli Targmani, saqarTvelos istoriis werilobiTi wyaroebis Seswavlis sakiTxebi, respublikuri samecniero sesia, moxsenebaTa Tezisebi, 13-15 ivnisi, q. axalcixe, moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1989, gv. 1. 116. abaSiZe m., qarTuli istoriuli wyaroebi da valerian gabaSvili, kr. `valerian gabaSvili_90~, Tb., 2003, gv. 27-35 (reziume inglisur enaze). 737

20

bibliografia
117. abdalaZe al., laSa giorgis memkvidris sakiTxisaTvis, macne, istoriis... seria, 4, 1975, gv. 102-106. 118. abdalaZe al., `qarTlis cxovreba~ da saqarTvelo-somxeTis urTierToba (uZvelesi droidan XII saukunis dasawyisamde), Tb., 1982, 240 gv. (reziume rusul enaze). 119. abdalaZe al., `cxovreba qarTvelTa mefeTas~ armenofiluri tendenciis mizezebisaTvis, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 188-191. 120. abulaZe il., `qarTlis cxovrebis~ Zveli somxuri Targmani, wgn.: qarTlis cxovrebis Zveli somxuri Targmani, Tb., 1953, gv. 01-032. 121. abulaZe il., `qarTlis cxovrebis~ Zveli somexi mTargmneli da misi moRvaweobis xana, kr. kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., 1966, gv. 223-233. 122. abulaZe il., qarTuli weris nimuSebi, paleografiuli albomi, Tb., 1949; meore gamocema, Tb., 1973. 123. abulaZe il., cnoba SoTa rusTvelis istoriuli Txzulebis Sesaxeb, enimkis moambe, III, 1938, gv. 201-207; igive, misi Sromebi, III, Tb., 1982, gv. 235-241. 124. abulaZe iust., qarTuli matianis Zveli somxuri Targmani, mogzauri, #4, 1901, gv. 317-327. 125. akademikos ivane javaxiSvilis xsovnisadmi miZRvnili respublikuri samecniero sesia `Zveli qarTlis cxovreba~, Tbilisi, 1989 wlis 25-27 aprili, moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1989, 56 gv. 126. alasania g., laSa giorgis droindeli mematianis Txzuleba, Tezisebi, gv. 5. 127. alasania g., ori terminis ganmartebisaTvis Tamaris meore istorikosis TxzulebaSi, aRmosavluri filologia, III, Tb., 1973, gv. 205-210; igive, misi, wgn.: saistorio krebuli, Tb., 2007, gv. 57-66 (reziume inglisur enaze _ gv. 538). 128. alasania g., wyaroTmcodneobis mniSvnelovani SenaZeni (recenzia wignze: juanSer juanSeriani, cxovreba vaxtang gorgaslisa, rusulad Targmna, Sesavali da SeniSvnebi daurTo g. wulaiam) [SecdomiT weria _ wulaZem _ v.s.], Tb., 1986, macne, istoriis... seria, 2, 1987, gv. 167-169. 129. alasania g., `garmian~, `garmianeli~-s ganmartebisaTvis, macne, enisa da literaturis seria, 4, 1975, gv. 175-178; igive, misi, wgn.: saistorio krebuli, Tb., 2007, gv. 67-72 (reziume inglisur enaze _ gv. 539). 130. alasania g., qarTuli werilobiTi wyaroebis bun-Turqebi (sakiTxis istoriografia), qw, IX, Tb., 2000, gv. 19-29 (reziume inglisur enaze). 131. alasania g., `qarTlis cxovreba~ da himnografia. konkretuli paralelebi, macne, enisa da literaturis seria, 3, 1985, gv. 84-102 (reziume rusul enaze). 132. alasania g., anCabaZe g., qarTuli sabWoTa wyaroTmcodneoba, macne, istoriis... seria, 1, 1981, gv. 147-161. 133. aleqsiZe z., `ambavi qarTlisa da naTesavisa maTisa~, kr. amierkavkasiis istoriis problemebi, Tb., 1991, gv. 79-84 (reziume rusul enaze). 134. aleqsiZe z., `cxovreba farnavazisi~, mnaTobi, 12, 1984, gv. 152-157.
20

738

bibliografia
135. anTelava n., axali `qarTlis cxovrebis~ erTi adgilis gagebisaTvis (`midgomileba antesebrivi~), sS, V, Tb., 2004, gv. 39-43 (reziume inglisur enaze). 136. anTelava i., daviT aRmaSeneblis istorikosi `liparit amiras~ Sesaxeb, ix. misi, wgn.: XIXIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1977, gv. 33-36; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 257-260. 137. anTelava i., daviT IV aRmaSeneblis istorikosis vinaobisaTvis, ix. misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 25-32; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 249-256. 138. anTelava i., masalebi `matiane qarTlisas~ teqstis dadgenisa da interpretaciisaTvis. Sedgeba oTxi narkvevisagan: 1. saqarTvelos samefo saxlis genealogiidan XI s-Si, smam, III, #2, 1983, gv. 437-440; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 388-391; igive, Secvlili saTauriT _ `marTa da mariam dedoflebi~, ix. misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 16-21; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 240-245. 139. anTelava i., `istoriani da azmani SaravandedTanis~ erTi adgilis Sesaxeb, saistorio krebuli, t. VI, Tb., 1976, gv. 21-30; igive, Secvlili saTauriT (`cxumis erisTavad amanelis-Ze~); ix. misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 42-47; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 266-271. 140. anTelava i., `kupr-kupar~ metsaxeli JamTaaRmwerlis TxzulebaSi, ix. misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 63-75; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 287-299. 141. anTelava i., laSa giorgis droindeli mematianis Txzulebis daTariRebisaTvis, kr. saqarTvelo da aRmosavleTi, Tb., 1984, gv. 141-145; igive, misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 37-41; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 261-265. 142. anTelava i., leonti mroveli `qarTlosianTa~ warmoSobis Sesaxeb, ix. misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 5-9; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistoriowyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 229-233. 143. anTelava i., leonti mroveli `quji erisTavis~ Sesaxeb, ix. misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 234-239. 144. anTelava i., masalebi `istoriaTa da azmaTa ~ teqstis dadgenisa da interpretaciisaTvis, ix. misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 42-62; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 266-286. 145. anTelava i., SeniSvnebi `qarTlis cxovrebis~ teqstisaTvis, qw, VII, Tb., 1987, gv. 61-66; igive, misi, wgn.: XI-XIV ss. qarTuli saistorio wyaroebi, Tb., 1988, gv. 76-82; igive, misi, wgn.: saqarTvelos saistorio-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 2002, gv. 300-306. 146. anTelava i., SoSiaSvili n., winasityvaoba, wignSi: qarTlis cxovreba (`Zveli qarTlis cxovreba~), gamosacemad moamzades, winasityvaoba da terminTa ganmarteba daurTes akademikosebma ilia anTelavam da nodar SoSiaSvilma, Tb., 1996, gv. 3-9 [15]. 147. anton I, werilTagan SoTasTa, romel aRwera cxovreba mefisa Tamarisa, wgn.: anton pirveli, qarTuli Rrammatika (meore redaqcia _ 1767), teqsti gamosacemad moamzades 739

20

bibliografia
elene babunaSvilma, nargiza goguaZem, lia kiknaZem, leqsikoni daurTo elene babunaSvilma, Tb., 1997, gv. 338.
148. anCabaZe g., dimitri baqraZe saqarTvelos istoriis wyaroebis mkvlevari. `qarTlis cxovreba~, misi wgn.: dimitri baqraZe, rogorc wyaroTmcodne da arqeografi, Tb., 1982, gv. 26-45. 149. anCabaZe g., `qarTlis cxovrebis~ erTi eTnikuri terminis mniSvnelobisaTvis, Tezisebi, gv. 6; igive, eTnonim `xazaris~ mniSvnelobisaTvis `qarTlis cxovrebaSi~, qw, VIII, Tb., 1993, gv. 40-48 (reziume rusul da inglisur enebze). 150. anCabaZe g., juanSeri da misi `cxovreba vaxtang gorgaslisa~, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 184-188. 151. anCabaZe z., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 323-324. 152. araxamia g., `mefeTa cxovreba~ bagrationebis Sesaxeb, kr. istoriul-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb., 1989, gv. 69-76 (reziume rusul enaze). 153. araxamia g., `mefeTa cxovrebis~ teqstis istoriisaTvis, Tezisebi, gv. 7. 154. araxamia g., `mefeTa cxovrebis~ teqstis dadgenis zogierTi sakiTxi, macne, istoriis... seria, 1, 1989, gv. 198-250 (reziume rusul enaze). 155. araxamia g., `moqceva qarTlisa~ da `cxovreba qarTvelTa mefeTa~, ix. kr. istoriulwyaroTmcodneobiTi gamokvlevebi, Tb., 1991, gv. 47-69 (reziume rusul enaze). 156. araxamia g., sumbat daviTis-Ze da misi istoriuli Txzuleba, wgn-Si: sumbat daviTis-Ze, cxoreba da uwyeba bagratonianTa. teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo goneli araxamiam (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 61; qarTuli saistorio mwerlobis Zeglebi, VIII), Tb., 1990, gv. 10-36. 157. araxamia g., `qarTlis cxovrebis~ dasawyisi nawilis Sedgenilobis Seswavlis meTodisaTvis, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 171-173. 158. araxamia g., `qarTlis cxovrebis~ pirveli matiane (wyaroTmcodneobiTi gamokvleva), naw. I, Tb., 2002, 200 gv. (reziume rusul enaze _ gv. 183-199). 159. araxamia g., `qarTlis cxovrebis~ pirveli matianis moculobis sakiTxisaTvis, macne, istoriis... seria, 2, 1987, gv. 59-76 (reziume rusul enaze). 160. asaTiani n., mose janaSvili da `qarTlis cxovreba, Tsu Sromebi, 338, Tb., 2001, gv. 238246 (reziume rusul da inglisur enebze). 161. axali ambavi, iveria, 1891, #133, gv. 1. 162. axali ambavi, iveria, 1896, #46, gv. 1. 163. axali ambavi, iveria, 1897, #87, gv. 1. 164. axali ambavi, cnobis furceli, 1904, #2382, gv. 3. 165. axali wigni, cnobis furceli, 1897, #322, gv. 3. 166. axvlediani g., leonti mrovelis `mefeTa cxovrebis~ folkloruli wyaroebi, macne, istoriis... seria, 4, 1974, gv. 86-96. 167. axvlediani g., musikaluri tradicia `qarTlis cxovrebaSi~, macne, istoriis... seria, 4, 1977, gv. 93-102 (reziume rusul enaze). 740
20

bibliografia
168. axvlediani g., `qarTlis cxovrebis~ folkloruli wyaroebi, Tb., 1990, 168 gv. 169. axvlediani g., iranuli Tqmuleba leonti mrovelis `mefeTa cxovrebaSi~, Tezisebi, gv. 8-10. 170. axvlediani g., folklori `qarTlis cxovrebaSi~ (XII-XVII ss.), macne, enisa da literaturis seria, 3, 1975, gv. 53-65. 171. axvlediani g., juanSeris `vaxtang gorgaslis istoriis~ folkloruli wyaroebi, macne, istoriis... seria, 1, 1979, gv. 124-133 (reziume rusul enaze). 172. axvlediani vl., `qarTlis cxovrebis~ ori adgilis gamo, qw, III, Tb., 1971, gv. 40-43 (reziume rusul enaze). 173. axvlediani n., skviTebi aRmosavleT saqarTvelos teritoriaze (`qarTlis cxovrebis~ cnobebis mixedviT), stu Sromebi, istoriul-filologiuri seria, t. I, Tb., 1997. 174. bagrationi ioane, mcire uwyeba qarTvelTa mweralTaTvis, wgn.: istoriul-bibliografiuli cnobebi Zvel qarTul mwerlobaze. mcire uwyebani qarTvelTa mweralTaTvis (XVI-XIX ss.). gamosacemad moamzada, gamokvleva, komentarebi da leqsikoni daurTo ivane lolaSvilma, Tb., 1982. 175. badriZe S., ilia WavWavaZe, rogorc istorikosi, Tb., 1987, 240 gv. 176. badriZe S., leonti mrovelis avtorobis sakiTxisaTvis, mnaTobi, 7, 1962, gv. 173-179. 177. badriZe S., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1969, gv. 328-330. 178. badriZe S., `qarTlis cxovrebis~ arqauli nawilis interpretaciis sakiTxebi, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 177-180. 179. badriZe S., `qarTlis cxovrebis~ uZvelesi saredaqcio SeniSvnebis Sesaxeb, ciskari, 3, 1962, gv. 144-146. 180. baraTaSvili s., saqarTvelos istoria, rveuli I, saqarTvelos Zveli istoria, quTaisi, 1895, gv. 3 [igive ix. 713]. 181. baramiZe al., winaswari SeniSvnebi rumianceviseuli qarTlis cxovrebis xelnaweris Sesaxeb, S. rusTavelis saxelobis qarTuli literaturis istoriis institutis V samecniero sesia, 1946. 23 da 24 XII; igive odnav Secvlili saTauriT, Tsu Sromebi, XXX-XXXI B, Tb., 1947, gv. 311-315; misi, narkvevebi qarTuli literaturis istoriidan, III, Tb., 1952, gv. 332-336. 182. baramiZe arC., isev leonti mrovelis Txzulebis erTi adgilis ganmartebisaTvis, qarTuli istoriografia, I, Tb., 1968, gv. 45-63. 183. baramiZe arC., istoriuli wyaroebisa da literaturis mimoxilva, 1, wyaroebi, a) qarTuli (`qarTlis cxovreba~), misi, wgn.: narkvevebi XIX saukunis qarTuli istoriografiidan, Tb., 1979, gv. 14-29. 184. baramiZe arC., mose janaSvili (dabadebis 125 wlisTavis gamo), macne, istoriis... seria, 2, 1980, gv. 198-202. 185. baramiZe a., leonti mrovelis Txzulebis erTi cnobis dazustebisaTvis, istoria, sazogadoebaTmcodneoba, geografia skolaSi, 4, 1979, gv. 56-58. 186. baramiZe r., `qarTlis cxovrebis~ Seswavlis istoriidan, mski, nakv. 34, Tb., 1962, gv. 95111 (reziume rusul enaze). 741

20

bibliografia
187. baramiZe r., qarTuli saistorio proza, Tb., 1971. 188. baramiZe r., `JamTaaRmwerloba WeSmaritebismetyveleba ars da ara Tualaxma visime~, mnaTobi, 9, 1988, gv. 151-161. 189. baramiZe r., farnavazman Zlier hyo qveyana Tvisi, Tb., 1992, 52 gv. (reziume rusul enaze _ gv. 42-50). 190. baramiZe r., qarTuli mwerlobis saTaveebTan (`cxovreba farnavazisi~), mesame saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1999, gv. 152-165 (reziume inglisur enaze). 191. baqraZe d., axal gamokvlevazed dafuZnebuli saqarTvelos istoria, iveria, 1883, #12, gv. 3-17. 192. baqraZe d., istoria saqarTvelosi, tf., 1889, kari mesame da kari meoTxe, gv. 38-75. 193. baqraZe d., profesori patkanovi da qarTuli istoriis wyaroebi, iveria, 1884, #7, 8; igive, droeba, 1884, #94-98. aris wignic. 194. baqraZe d., saqarTvelos istoriis wyaroebi, akademiis mwevrs mari ivanes Zes broses, ciskari, qarTuli saliteraturo Jurnali, redaktori da gamomcemi iv. kereseliZe, 2, 1857, gv. 51-69 [igive, rusul enaze _ 711]. 195. baqraZe d., `qarTlis cxovrebis~ pirvel-gardmocemaTa wyaroebi da maTi xasiaTi, iveria, 1885, #1, gv. 45-66. 196. baqraZe d., qarTuli istoria. II. qarTuli istoriis umTavresi wyaro _ `qarTlis cxovreba~. Sesawynarebelia Tu ara imis gardmocema qarTvelebis STamomavlobaze. ucxo tomT mwerlobis gavlena amaze. xazarni da alanni, droeba, 1882, #18-20. 197. baqraZe d., Semoklebuli qarTlis cxovreba, imedi, 1882, ## IX da X, gv. 60-77. 198. baqraZe d., `imedis redaqcias~, droeba, #8, 1883, gv. 2-3 [`Semoklebuli qarTlis cxovrebis dabeWdvis gamo~]. 199. baqraZe d., Sroma evropielT mswavlulTa, gansakuTrebiT brossesi, qarTulis saistorio wyaroebis gamokvlevaSi, iveria, 3, 1883, gv. 38-51. 200. baqraZe d., wina-sityvaoba mesame, anu qarTuli istoriis wyaroebi da Zvelis qarTlis cxovrebis Rirseba, wgn.: vaxuSti, saqarTvelos istoria, ganmartebuli da Sevsebuli axlad SeZenilis arxeologiurisa da istoriulis cnobebiT d. baqraZis mier, naw. pirveli, tf., 1885, I-XXXI+1-344 gv. 201. beriZe gr., `arian _ qarTlis~ gamoZaxili?, istoria, sazogadoebaTmcodneoba, geografia skolaSi, 4(55), 1979, gv. 59-61. 202. beriZe T., juanSeris istoriis erTi adgilis swored gagebisaTvis, mnaTobi, 5-6, 1999, gv. 161-164. 203. berulava k., `istoriani da azmani SaravandedTani~, gaz. sabWoTa afxazeTi, 1938, #76, gv. 4. 204. berZeniSvili n., Tamaris epoqa basili ezosmoZRvris mixedviT, ix. misi, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, wigni VII, Tb., 1974, gv. 211-233. 205. berZeniSvili n., saqarTvelos istoriis sakiTxebi, wigni IX, masalebi avtoris arqividan, Tb., 1979, 284 gv.
20

742

bibliografia
206. berZeniSvili n., qarTuli istoriografiis ganviTarebis mTavari xazi (Tezisebi), qarTuli istoriografia, III, Tb., 1975, gv. 132-143. 207. berZniSvili m., `matiane qarTlisa~-s erTi adgilis dazustebisaTvis, qw, V, Tb., 1978, gv. 39-49 (reziume rusul enaze). 208. berZniSvili m., JamTaaRmwerlis teqstis erTi adgilis dazustebisaTvis, Ziebani saqarTvelos da kavkasiis istoriidan, Tb., 1976, gv. 151-155. 209. bogveraZe a., daviT aRmaSeneblis istoriis TariRisa da xasiaTis Sesaxeb, qarTuli istoriografia, II, Tb., 1971, gv. 70-83. 210. bogveraZe a., leonti mrovelis erTi istoriul-politikuri koncefciis Sesaxeb (leontijuanSeris identifikaciisaTvis), macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 173-177. 211. bogveraZe a., `matiane qarTlisas~ cnoba 1047 w. variagTa saqarTveloSi Semosvlis Sesaxeb, saqarTvelos feodaluri xanis istoriis sakiTxebi, VI, Tb., 1990, gv. 70-82 (reziume rusul enaze). 212. bogveraZe a., naSromi vaxtang gorgaslis istorikosis Sesaxeb (v. goilaZe, vaxtang gorgasali da misi istorikosi, Tb., 1991), analebi, 2, Tb., 1999, gv. 83-92. 213. bogveraZe a., qarTlisa da egrisis samefoebis urTierTobis sakiTxebi vaxtang gorgaslis mefobaSi (leonti_juanSeris kritikisaTvis), kr. saqarTvelo vaxtang gorgaslis epoqaSi, Tb., 1999, gv. 47-71. 214. bogveraZe a., `qarTlis cxovrebis~ pirveli matiane da misi avtori, qarTuli istoriografia, I, Tb., 1968, gv. 8-44. 215. bogveraZe a., yuTlu-arslanis dasis gamosvlis Sesaxeb (teqstis gagebisaTvis), macne, istoriis... seria, 4, 1988, gv. 147-160 (reziume rusul enaze). 216. bogveraZe a., juanSeri, qse, 11, Tb., 1997, gv. 578. 217. [bregaZe T.], krebuli. XIX s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. IV, Tb., 1965, gv. 147. 218. bregaZe l., vaxtang VI meeqvse da `qarTlis cxovrebis~ sakiTxi, quTaisis pedagogiuri institutis XXVIII samecniero sesia, 1964. 219. brosse m., demnas anu dimitri batoniSvilis Tavgadasavali (wignidan: m. brose, damatebani da ganmartebani `qarTlis cxovrebisa~), [Targmani franguliT] iv. maWavarianisa, moambe, 1904, #5, gany. II, gv. 70-77. 220. buaCiZe g., sumbat daviTis-Zis Txzulebisa da `matiane qarTlisas~ erTi adgilis gagebisaTvis, sveticxovlobisadmi miZRvnili pirveli samecniero konferencia, 11-13 oqtomberi, 1995, kr. `saqarTvelos eklesiis, qarTuli sasuliero mwerlobis da qristianuli xelovnebis istoriis sakiTxebi~, Tb., 1998, gv. 80-86 (reziume inglisur enaze). 221. gabaSvili v., qalaq Tbilisis socialuri istoriidan (JamTaaRmwerlis erTi cnobis ganmarteba), kr. narkvevebi maxlobeli aRmosavleTis qalaqebis istoriidan, I, Tb., 1966, gv. 122-162. 222. gabaSvili v., cnobebi Turquli tomebisa da xalxebis Sesaxeb Zvel qarTul wyaroebSi, qw, III, Tb., 1971, gv. 223. gabaSvili v., qarTuli wyaroebis `rom-guri~, macne, istoriis... seria, 4, 1971, gv. 124-130.
20

743

bibliografia
224. gamsaxurdia k.z., v2r2Tragna, Traetona da `cxovreba vaxtang gorgaslisa~, macne, istoriis... seria, 1, 1988. 225. gamsaxurdia s., sazogadoebriv-istoriuli azrovnebis ganviTareba XI saukunis saqarTveloSi (mokle mimoxilva l. mrovelis `mefeTa cxovrebisa~), saz. mecn. gany. moambe, 1, 1961, gv. 166-184. 226. gamyreliZe al., Tamaris meore istorikosis Txzulebis erTi adgilis garkvevisaTvis, mski, nakv. 30, Tb., 1954, gv. 181-183 (reziume rusul enaze). 227. gamyreliZe al., `istoriani da azmani SaravandedTanis~ erTi adgilis wakiTxvisaTvis, mimomxilveli, II, 1951, gv. 231-237 (reziume rusul enaze). 228. gamyreliZe al., JamTaaRmwerlis `karisos~//`krisos~//`kroisos~, qw, III, Tb., 1971, gv. 191145 (reziume rusul enaze). 229. gamyreliZe T., `mwignobroba qarTuli~, literaturuli saqarTvelo, 20. XI. 1987, gv. 3. 230. gamyreliZe T., `mwignobroba qarTuli~, kr. Dedicatio, istoriul-filologiuri Ziebani, Tb., 2001, gv. 420-429, 475-477 (reziume inglisur enaze). 231. gafrindaSvili g., leonti mrovelis 1066 w. samSeneblo warwera Trexvis qvabebidan, sazogad. mecn. ganyof. moambe, 1, 1961, gv. 239-262 (reziume rusul da inglisur enebze), sur. 1-6. 232. gelaSvili g., sumbat daviTis Ze da `matiane qarTlisa~, Tsu studentTa XX samecn. konferencia, 17.IV-24.IV. 1958, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1958, gv. 64-65 [anotacia 233]. 233. gelaSvili g., sumbat daviTis Ze da `matiane qarTlisa~, Tsu Sromebi, t. 87, 1960, gv. 239256 (reziume rusul da inglisur enebze). 234. gvancelaZe T., afxazeTTan dakavSirebuli CanarTebi juanSeris matianis teqstSi, Tb., 1997, 48 gv. (reziume inglisur da rusul enebze). 235. gvinCiZe g., Tamar mefis pirveli daqorwinebis sakiTxisaTvis, smam, t. 102, #1, 1981, gv. 205-208 (reziume rusul da inglisur enebze). 236. gvinCiZe g., `istoriani da azmani SaravandedTanis~ erTi adgilis konieqturisa da Tamar mefis motrfiale bizantieli ufliswulis vinaobis sakiTxisaTvis, smam, t. 107, #1, 1982, gv. 201-204 (reziume rusul da inglisur enebze). 237. gvritiSvili d., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 322. 238. gogolaZe d., leonti mrovelis qarTveli xalxis eTnogenetikuri da glotologiuri koncefcia, mnaTobi, 9-10, 2000, gv. 127-143. 239. gogolaZe d., `matiane qarTlisas~ cnoba `varangTa~ Sesaxeb, kr. qarTuli diplomatia, weliwdeuli, 5, 1998, gv. 275-298. 240. gogolaZe d., `qarTlis cxovreba~ `afxazTa~ da cxumis saerisTavoebis Sesaxeb, analebi, 2, 1999, gv. 40-49 (reziume rusul da inglisur enebze). 241. gogolaZe d., `qarTlis cxovrebis~ erTi adgilis wyarosa da misi gagebisaTvis, macne, istoriis... seria, 2, 1987, gv. 91-99 (reziume rusul enaze).
20

744

bibliografia
242. goilaZe v., `aris leonti mroveli qarTvelTa herodote?~, kritika, 4, 1989, gv. 125-129. 243. goilaZe v., vaxtang gorgasali da misi istorikosi, Tb., 1991, 216 gv. (reziume rusul enaze). 244. goilaZe v., vaxtang gorgaslis ojaxuri qronologia, mnaTobi, 4, 1985, gv. 161-166. 245. goilaZe v., rodis moRvaweobda juanSer juanSeriani, mnaTobi, 10, 1990, gv. 159-164. 246. goilaZe v., romeli qveyanaa vaxtang gorgaslis `cxovrebis~ abaSeTi?, mnaTobi, 7, 1984, gv. 157-161. 247. goilaZe v., qalaqi antioqia `vaxtang gorgaslis cxovrebaSi~, droSa, 1, 1986, gv. 13-14. 248. goilaZe v., IV s. qarTlis mefeTa rigi da `mefeTa cxovrebis~ `moqceva qarTlisasTan~ mimarTebis sakiTxi, mnaTobi, 5-6, 1998, gv. 117-126. 249. goilaZe v., juanSeri da misi `cxovreba vaxtang gorgaslisa~, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 184-188. 250. goilaZe v., qarTlSi arsebuli ormefobis asaxva juanSeris TxzulebaSi, Tezisebi, gv. 11-13. 251. goilaZe v., juanSeris TxzulebaSi moxseniebuli `TurqTa mefe saba~ da `jibRa erisTavi~ (vinaobisa da urTierTnaTesaobis sakiTxisaTvis), macne, istoriis... seria, 2, 1977, gv. 90102 (reziume rusul enaze). 252. grigolia k., `axali qarTlis cxovreba~, qse, 2, Tb., 1977, gv. 93-94; igive, enciklop. `saqarTvelo~, 1, 1997, gv. 283-284. 253. grigolia k., `daviTis cxovrebaSi~ damowmebuli erTi terminis gagebisaTvis, qw, III, Tb., 1971, gv. 117-122 (reziume rusul enaze). 254. grigolia k., `vefxistyaosnis~ prologSi mosxenebuli `qebanis~ ganmartebisaTvis, orioni _ Tsu saiubileo krebuli, miZRvnili akaki SaniZis dabadebis 80 wlisTavisadmi, Tb., 1967, gv. 124-133. 255. grigolia k., Tamaris kidev erTi mematiane-istorikosi, Tb., 1977, 68 gv. 256. grigolia k., Tamaris meore istorikosis vinaobisa da misi Txzulebis daTariRebisaTvis, Tsu Sromebi, t. 108, Tb., 1964, gv. 359-375 (reziume rusul enaze). 257. grigolia k., isev leonti mrovelis avtorobis Sesaxeb, saz. mecn. gany. moambe, 5(14), Tb., 1963, gv. 242-253. 258. grigolia k., isev qarTlis cxovrebis Sesaxeb, mnaTobi, 9, 1957, gv. 118-124. 259. grigolia k., `istoriani da azmani SaravandedTanis~ avtoris vinaobis sakiTxisaTvis, kr. `XII saukunis saqarTvelos istoriis sakiTxebi~, S. mesxias redaqciiT (Tsu Sromebi, t. 125, istoriul mecnierebaTa seria, VI), eZRvneba SoTa rusTvelis dabadebis 800 wlisTavs, Tb., 1968, gv. 237-250. 260. grigolia k., leonti mroveli _ XI s-is qarTveli istorikosi da misi Seswavlis Tanamedrove mdgomareoba, Tsu Sromebi, t. 87, Tb., 1960, gv. 223-238 (reziume rusul enaze). 261. grigolia k., leonti mrovelis erTi adgilis ganmartebisaTvis, mimomxilveli, I, 1949, gv. 99-107.
20

745

bibliografia
262. grigolia k., `matiane qarTlisa~ da misi dasaTaurebis sakiTxisaTvis, ivane javaxiSvilis dabadebis 100 wlisTavisadmi miZRvnili saiubileo krebuli, Tb., 1976, gv. 218-232. 263. grigolia k., mose janaSvili, rogorc saqarTvelos istoriis mkvlevari, kr. mose janaSvili (cxovreba da moRvaweoba), Tb., 1956, gv. 14-25. 264. grigolia k., narkvevebi saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobidan, I, axali qarTlis cxovreba, Tb., 1954, 364 gv. 265. grigolia k., niko berZeniSvili _ `qarTlis cxovrebis~ mkvlevari, Ziebani saqarTvelos da kavkasiis istoriidan, Tb., 1976, gv. 19-27. 266. grigolia k., JamTaaRmwereli da misi Txzulebis samecniero mniSvneloba, qarTuli istoriografia, I, Tb., 1968, gv. 64-105. 267. grigolia k., ras ewodeba `axali qarTlis cxovreba~, smam, t. V, #2, 1944, gv. 189-193. 268. grigolia k., ras mogviTxrobs `qarTlis cxovreba~, meore Sevsebuli da Sesworebuli gamocema, Tb., 1971, 204 gv. 269. grigolia k., SoTa rusTvelis moRvaweobis sakiTxisaTvis XIII saukunis qarTul saistorio mwerlobaSi, kr. kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., 1966, gv. 234-240. 270. grigolia k., qarTlis cxovrebis axali gamocemis gamo, mnaTobi, 1956, 4, gv. 184-189. 271. grigolia k., `qarTlis cxovrebis~ erTi adgilis ganmartebisaTvis, akad. iv. javaxiSvilis sax. istoriis institutisa da akad. s. janaSias sax. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis gaerTianebuli samecniero sesia, miZRvnili akad. s. janaSias gardacvalebis wlisTavisadmi, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, 1948 wlis 22-24 noemberi, Tb., 1948, gv. 11-12. 272. grigolia k., qarTlis cxovrebis urbnisuli nusxis nawyveti, a. puSkinis sax. Tbilisis saxelmwifo pedinstitutis Sromebi, t. IV, Tb., 1947, gv. 121-138 (reziume rusul enaze). 273. grigolia k., qarTlis cxovrebis maCabliseuli xelnaweri da misi mniSvneloba mecnierebisTvis, smam, t. VIII, #7, 1947, gv. 487-494. 274. grigolia k., qarTlis cxovrebis CubinaSviliseuli nawyveti da misi adgilis sakiTxisaTvis, smam, t. V, #9, 1944, gv. 945-949 (reziume rusul enaze). 275. [grigolia k., cnobebi qarTlis cxovrebis rumianceviseuli xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 174-175. 276. [grigolia k., cnobebi qarTlis cxovrebis maCabliseuli xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 178-179. 277. [grigolia k., cnobebi qarTlis cxovrebis falavandiSviliseuli xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 176. 278. [grigolia k., cnobebi qarTlis cxovrebis somxuri Targmanis gadmoqarTulebuli xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 176. 279. guguSvili b., dumbaZe m., mirianaSvili r., avtomatizebul kompiuterul sistemebSi `qarTlis cxovrebis~ Setanis meTodika, Tezisebi, gv. 14. 280. guguSvili g., RvTis gangebis sakiTxi JamTaaRmwerlis aswlovan matianeSi, sveticxovlobisadmi miZRvnili pirveli samecniero konferencia, 11-13 oqtomberi, 1995, kr. `saqarTve20

746

bibliografia
los eklesiis, qarTuli sasuliero mwerlobis da qristianuli xelovnebis istoriis sakiTxebi~, Tb., 1998, gv. 138-158 (reziume inglisur enaze). 281. guguSvili g., JamTaaRmwerlis aswlovani matianis saRvTismetyvelo safuZvlebi, istoriul-eTnografiuli Studiebi, V, Tb., 2002, gv. 202-208, 386 (reziume inglisur enaze). 282. gurabaniZe m., istoriul monacemTa bazebis Taviseburebebi (sainformacio teqnologiebis danergva istoriul mecnierebaSi), istoriani, samecniero krebuli miZRvnili roin metrevelis dabadebis 60 wlisTavisadmi, Tb., 2000, gv. 147-157. 283. gurgeniZe m., pasuxi b. dimitri baqraZes, droeba, #15, 1883, gv. 3-4. 284. guCua v., sumbat daviTis Ze (bagrationi), qse, 9, Tb., 1985, gv. 604. 285. daviT aRmaSeneblis sazogadoebriv-politikuri moRvaweobis 900 wlisTavisadmi miZRvnili samecniero sesia, macne, istoriis... seria, 1, 1990, gv. 190. 286. davlianiZe l., leonti mrovelis erTi cnobis ganmartebisaTvis, qw, IV, 1973, gv. 5-7 (reziume rusul enaze). 287. davlianiZe l., `qarTlis cxovrebis~ Zveli somxuri Targmani, Tezisebi, gv. 15-17. 288. davlianiZe l., badriZe S., profesor sargis kakabaZis dabadebis 100 wlisTavisadmi miZRvnili RonisZiebebis qronika, macne, istoriis... seria, 1, 1987, gv. 175-178. 289. darCiaSvili S., somxuri lapidaruli warwerebi da `matiane qarTlisas~ erTi cnoba, Tsu Sromebi, t. 227, istoria, xelovnebaTmcodneoba, eTnografia, Tb., 1982, gv. 62-70 (reziume rusul da inglisur enebze). 290. dodaevi s. [dodaSvili sol.], mokle ganxilva qarTulisa literaturisa (anu sityvierebisa), saliteraturo nawilni tfilisis uwyebaTani, #1, 1832, gv. 19-24; igive: sm, 6, 1952, gv. 272-276; qarTuli literaturuli kritikis qrestomaTia, I, Tb., 1954, gv. 25-29; misi, Txzulebani, Tb., 1989, gv. 214-220. 291. dondua v., Tamaris drois `ermionTasa~, orioni _ Tsu saiubileo krebuli, miZRvnili akaki SaniZis dabadebis 80 wlisTavisadmi, Tb., 1967, gv. 152-156; misi, saistorio Ziebani, II, Tb., 1973, gv. 137-143. 292. dondua v., Tamaris istorikosTa SeswavlisaTvis, teqstologiuri sakiTxebi, Tsu Sromebi, t. 118, Tb., 1967, gv. 193-199; misi, saistorio Ziebani, II, Tb., 1973, gv. 115-123. 293. dondua v., leonti mrovelis saistorio naSromis Seswavlis zogi sakiTxi, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis iv. javaxiSvilis sax. istoriis institutis V samecniero sesiis Tezisebi, Tb., 1959, gv. 15 [igive sxva saTauriT, 294]. 294. dondua v., leonti mrovelismieri protoistoriis zogi amosakiTxavi, Tezisebi: iv. javaxiSvilis sax. istoriis institutis mexuTe samecniero sesia, 1959. 11-12 ivnisi, gv. 15; misi, saistorio Ziebani, I, Tb., 1967, gv. 15-31. 295. dondua v., `vefxistaosani~ da Tamaris istorikosebi, kr. saqarTvelo rusTavelis xanaSi. rusTavelis dabadebis 800 wlisTavisadmi miZRvnili krebuli, Tb., 1966, gv. 228-241; igive, misi, saistorio Ziebani, II, Tb., 1973, gv. 99-114 (reziume rusul enaze). 296. dondua k., `lipariteT~-isa da analogiuri formis gvarsaxelebisaTvis qarTul istoriul wyaroebSi, Tsu Sromebi, XXXIII, Tb., 1948, gv. 133-166.

20

747

bibliografia
297. dondua k., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 332-333. 298. dumbaZe m., istorikosi dimitri baqraZe (cxovreba da moRvaweoba), baTumi, 1950, 192 gv. 299. dumbaZe m., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 331-332. 300. [enuqiZe T.], qarTlis cxovreba. 1479-1495 (anaseuli nusxa), xelnawerTa aRweriloba, Q koleqcia, t. II, Tb., 1958, gv. 226-227. 301. [enuqiZe T.], qarTlis cxovreba. XVIII (`dadianiseuli nusxa~), xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. I, Tb., 1959, gv. 411-412. 302. [enuqiZe T.], qarTlis cxovreba, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. V, Tb., 1967, gv. 148-149. 303. [enuqiZe T.], qarTlis cxovreba, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. V, Tb., 1967, gv. 149-150. 304. [enuqiZe T.], krebuli. 1838 w., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. V, Tb., 1967, gv. 103110. 305. enuqiZe T., `qarTlis cxovrebis~ Teimuraziseuli nusxis ramdenime adgilis Sevsebis TariRisa da Semvsebis vinaobis sakiTxisaTvis, qw, VI, 1985, gv. 95-99 (reziume rusul enaze; Teimuraziseuli nusxis ori gverdis fragmentis rotopiris fotoebi). 306. vaJa-fSavela (razikaSvili l.), gazviadebuli sakiTxavi (werili redaqciasTan), iveria, 1893, #247, gv. 2. 307. vaSakiZe v., `mefeTa cxovreba~ da berZnuli `aleqsandriani~, kr. istoriul-wyaroTmcodneobiTi gamokvlevebi, Tb., 1991, gv. 37-46 (reziume rusul enaze). 308. vaSakiZe v., `mefeTa cxovrebis~ erTi cnobis gagebisaTvis, Tezisebi, gv. 18-19. 309. vaSakiZe v., `qarTlis cxovrebis~ simfonia-leqsikoni, I, leonti mroveli, cxovreba qarTvelTa mefeTa, arCilis wameba, Tb., 1986, macne, istoriis... seria, 3, 1985, gv. 179-181 (recenzia). 310. vaCnaZe n., saqarTvelos arCevani (V saukunis II naxevari), kr., `valerian gabaSvili_90~, Tb., 2003, gv. 279-291 (reziume inglisur enaze). 311. vaCnaZe n., kucia k., erTi iranuli institutis anarekli `qarTlis cxovrebaSi~, Tsu Sromebi, 349, istoria, arqeologia, xelovnebaTmcodneoba, eTnologia, Tb., 2004, gv. 292301 (reziume rusul da inglisur enebze). 312. TarxniSvili m., winaaRmdegobani qarTul istoriul ZeglebSi, bedi qarTlisa, parizi, 19, 1955, gv. 10-14; igive, misi, wgn.: werilebi, Tb., 1994, gv. 399-405. 313. TarxniSvili m., mTvaris RmerTi armazi da leonti mrovelis Txzuleba, bedi qarTlisa, parizi, 10, 1951, gv. 19-22; igive, misi, wgn.: werilebi, Tb., 1994, gv. 258-264. 314. TarxniSvili m., qarTuli xelnawerebi da Zveli wignebi romis wignsacavebSi, VI. damateba, bedi qarTlisa, #15, 1953, gv. 25-26. 315. TarxniSvili m., 1066 wlis qarTuli warweris aRmoCena, misi, wgn.: werilebi, Tb., 1994, gv. 469-473 (Targmani BK, 26-27, 1957-Si gamoqveynebuli franguli statiisa _ 828. mTargmneli _ cisana bibileiSvili).
20

748

bibliografia
316. TayaiSvili e., apokrifuli moTxroba, romelic win uZRvis `qarTlis cxovrebis~ maCabliseul xelnawers, ssmm, t. XVII-B, Tb., 1953, gv. 25-47 (reziume rusul enaze). 317. TayaiSvili e., winasityvaoba sumbatis istoriisaTvis. misi, wgn.: sami istoriuli xronika (qarTlis moqcevisa, sumbatisa bagrationebis Sesaxeb da mesxuri daviTnisa), gamocemuli vrcelis winasityvaobiT da SedarebiT qarTlis cxovrebasTan da sxva xronikebTan, tf., 1890, CXLIX+118 gv. [6]. 318. TayaiSvili e., Sesavali, wgn-Si: sumbat daviTis Zis qronika tao-klarjeTis bagrationTa Sesaxeb, gamocema mesame, teqsti gamosca SesavliT, SeniSvnebiT da ori genealogiuri tabuliT akad. e. TayaiSvilma (mski, nakv. 27), Tb., 1949, gv. 3-53 [63]. 319. Teimuraz batoniSvili, istoria dawyebiTgan iveriisa, ese igi giorgiisa, romel ars sruliad saqarTvelosa, spb., 1848. 2+298 gv. 320. TvaraZe al., samxedro-qristianuli msoflmxedveloba da tolerantoba TxzulebaSi _ `istoriani da azmani SaravandedTani~, kr. saqarTvelos Sua saukuneebis istoriis sakiTxebi, VIII, eZRvneba akad. niko berZeniSvilis dabadebis 110 wlisTavs, Tb., 2005, gv. 98-111 (reziume inglisur enaze). 321. TogoSvili g., saqarTvelo-oseTis urTierTobis sakiTxi X-XV ss-Si `qarTlis cxovrebis~ mixedviT, saq. ssr mecn. akad. aspirantTa da axalgazrda mecn. muSakTa VI samecn. konferencia, 25-29. 1955, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1955, gv. 53-54. 322. Tordia ak., JamTaaRmwerlis `aswlovani matianis~ rukebi, Tezisebi, gv. 20-22. 323. Tofuria p., `qarTlis cxovrebis~ geografiuli nomenklaturidan (azerbaijani), kr. axlo aRmosavleTi da saqarTvelo, II, Tb., 1999, gv. 53-64 (reziume rusul enaze). 324. inaZe m., `farnavazis cxovrebis~ zogierTi cnobis wyaroTmcodneobiTi SeswavlisaTvis, Tezisebi, gv. 23-24. 325. ingoroyva p., leonti mroveli, qarTveli istorikosi `hambavTamwerali~ me-8 saukunisa, enimkis moambe, X, Tb., 1941, gv. 93-152. 326. ingoroyva p., qarTuli mwerlobis istoriis mokle mimoxilva, mesame periodi qarTuli mwerlobisa, adreuli feodalizmis xana (me-8-11 saukuneebi), mnaTobi, #10-11, 1939, gv. 197-272; igive, misi, TxzulebaTa krebuli, t. IV, Tb., 1978, gv. 408-420, 422-434, 472-474. 327. ingoroyva p., cnobebi SoTas Sesaxeb daculi `JamTa-aRmwerelis~ saistorio TxzulebaSi, misi, rusTveliana, Txz., t. I, Tb., 1963, gv. 118-126. 328. ingoroyva p., CaxruxaisZe, kavkasioni, #1-2, tf., 1924. 329. iordaniSvili s., besikis 2 leqsis ganmartebisaTvis, mnaTobi, 9, 1942, gv. 146-150. 330. iordaniSvili s., Teimuraz batoniSvilis wignTsacavis katalogi, daamzada gamosacemad, winasityvaoba da SeniSvnebi daurTo s. iordaniSvilma, Tb., 1948, 94 gv. 331. iordaniSvili s., JamTa aRmwerlis erTi cnobis Sesaxeb (SoTa kupri), tsu Sromebi, III, Tb., 1936, gv. 167-181. 332. kakabaZe s., daviT aRmaSeneblis mematianis vinaoba, tf., 1913, 7 gv. 333. kakabaZe s., ivane javaxiSvili, axlad aRmoCenili qarTlis cxovreba da Tamar mefis meore, aqamde ucnobi istorikosis Txzuleba (recenzia), sm, wgn. 1, Tb., 1924, gv. 285-291.
20

749

bibliografia
334. kakabaZe s., laSa giorgis droindeli mematiane, gamosca iv. javaxiSvilma (recenzia), sk, 1928, w. II, gv. 110-111. 335. kakabaZe s., korn. kekeliZe, leonti mrovelis literaturuli wyaroebi: vaxtang gorgaslis istorikosi (recenzia), sm, I, 1924, gv. 282-284. 336. kakabaZe s., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 327-328. 337. kakabaZe s., Zveli qarTuli matianeebi, ix. misi, saistorio Ziebani, [tf.], 1924, gv. 93-191. 338. kakabaZe s., qarTlis cxovreba, ana dedofliseuli nusxa, mnaTobi, #11-12, 1943, gv. 246-248 (recenzia). 339. kakabaZe s., Ziebani qarTvelTa IV-VII saukunis istoriis Sesaxeb, V. juanSeri VI-VII s. ambebis Sesaxeb da qarTlis gamgeblebi amave xanaSi, sk, wigni 2, 1928, gv. 33-35. 340. kakabaZe s., Ziebani qarTvelTa IV-VII saukunis istoriis Sesaxeb, VIII. qarTlis wyobilebis sakiTxebi, sk, wigni 2, 1928, gv. 52-59. 341. kakabaZe saur., `qarTlis cxovrebis~ Teimuraziseuli nusxis Sesaxeb, kr. bizantinologiuri etiudebi, Tb., 1978, gv. 172-175. 342. kakabaZe saur., `qarTlis cxovrebis~ dasawyisi nawilis teqstologiuri Seswavlis sakiTxebi, macne, istoriis... seria, 2, 1977, gv. 47-60 (reziume rusul enaze). 343. kakulia juni jumber, qarTlis cxovreba, misi, wgn.: saqarTvelos istoriis axali aRqma, Tb., 1996, gv. 7-15. 344. kakulia juni jumber, leonti mroveli, misi, wgn.: saqarTvelos istoriis axali aRqma, Tb., 1996, gv. 22-32. 345. karbelaSvili m., `istoriani da azmani SaravandedTani~: XII saukunis saqarTvelos `oqros xanis~ ideologia da misi Teologiur-filosofiuri safuZvlebi (masalebi qarTuli politikuri azrovnebis istoriisaTvis), literaturuli Ziebani, XXI, Tb., 2000, gv. 118-132 (reziume inglisur enaze). 346. kariWaSvili d., vin unda iyves `sumbatis qronikis~ avtori, Zveli saqarTvelo, I, gany. II, 1909, gv. 36-42. 347. kartozia g., `istoriaTa da azmaTa~ teqstis sakiTxebi, macne, enisa da literaturis seria, 3-4, 1993, gv. 187-194 (reziume rusul enaze). 348. kacitaZe d., f. gorgijaniZis Txzulebis da `qarTlis cxovrebis~ gagrZelebaTa XVI-XVII saukuneebis sparsuli wyaroebi, saz. mecn. gany. moambe, 2, 1960, gv. 122-144. 349. kacitaZe d., `axali qarTlis cxovrebis~ (`swavlul kacTa~ komisiis naSromis) XVII saukunis qarTuli wyaroebi, iv. javaxiSvilis sax. istoriis institutis Sromebi, t. VI, nakv. 2, Tb., 1962, gv. 105-121 (reziume rusul enaze). 350. kekeliZe k., axali literaturuli wyaroebi laSa giorgis istoriisaTvis, Tsu Sromebi, t. XVI, Tb., 1940, gv. 91-109 (reziume rusul enaze); Tsu samecniero sesia, 1940.7-11.V. moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1940, gv. 117-118. misi, etiudebi, I, Tb., 1956, gv. 283-299. 351. kekeliZe k., `bagrationTa cxovreba~ sumbat daviTisZisa, misi, wgn.: qarTuli literaturis istoria, Zveli periodi, II, Tb., 1958, gv. 251-252; igive, kekeliZe k., baramiZe a., Zveli
20

750

bibliografia
qarTuli literaturis istoria (V-XVIII ss.), saxelmZRvanelo umaRlesi skolebisaTvis, Tb., 1987, gv. 128-129. 352. kekeliZe k., `eT~ sufiqsiani krebiTi saxelebi qarTulSi, misi, etiudebi, III, Tb., 1955, gv. 116-119. 353. kekeliZe k., erTi adgilis gagebisaTvis Tamaris pirvel istoriaSi, Tsu filologiis fakultetis samecniero sesia, 19-22.XII. 1955, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1955, gv. 129; igive, misi, etiudebi, IV, Tb., 1957, gv. 78-80. 354. kekeliZe k., erTi momenti qarTuli politikuri azrovnebisa klasikuri xanis literaturaSi, Tsu Sromebi, t. XXV, Tb., 1942, gv. 43-49; igive, misi, etiudebi, t. I, Tb., 1956, gv. 312-318 [igive _ 741]. 355. kekeliZe k., vaxtang gorgaslis istorikosi da misi istoria (istoriul-literaturuli eqskursi), Cveni mecniereba , #4-5, 1923, gv. 17-47; igive, etiudebi, IV, Tb., 1957, gv. 187-201. 356. kekeliZe k., vin arian mematianis `baharos da navazi~?, misi, etiudebi, III, Tb., 1955, gv. 23-26. 357. kekeliZe k., Tamar mefis istoriani. a. istoriani da azmani SaravandedTani, ix. misi, wgn.: qarTuli literaturis istoria, Zveli periodi, II, Tb., 1958, gv. 265-276. 358. kekeliZe k., Tamar mefis istoriani. b. cxovreba mefeT-mefis Tamarisa, ix. misi, wgn.: qarTuli letaraturis istoria, Zveli periodi, II, Tb., 1958, gv. 276-278. 359. kekeliZe k., `istoriani da azmani SaravandedTani~, rogorc literaturuli wyaro, rusTavelis krebuli, Tb., 1938, gv. 121-158; igive, misi, etiudebi, VIII, Tb., 1962, gv. 200-237. 360. kekeliZe k., istoria daviT aRmaSeneblisa, misi, wgn.: qarTuli literaturis istoria, Zveli periodi, II, Tb., 1958, gv. 262-265; igive, k. kekeliZe, a. baramiZe, Zveli qarTuli letaraturis istoria (V-XVIII ss.), saxelmZRvanelo umaRlesi skolebisaTvis, Tb., 1987, gv. 136-140. 361. kekeliZe k., `istoria juanSerisa~, misi, wgn.: qarTuli literaturis istoria, Zveli periodi, II, Tb., 1958, gv. 259-262. 362. kekeliZe k., kidev atades Sesaxeb, literturuli saqarTvelo, 2.XII.1942; etiudebi, t. XIII, Tb., 1974, gv. 150-151. 363. kekeliZe k., leonti mroveli, misi, wgn.: Zveli qarTuli literaturis istoria, tomi pirveli, Tb., 1980, gv. 236-243. 364. kekeliZe k., leonti mrovelis literaturuli wyaroebi, tum, III, 1923, gv. 27-56; igive, misi, etiudebi, XII, Tb., 1961, gv. 10-31. 365. kekeliZe k., `mefeTa cxovreba~ an `mefeTa ambavi~ leonti mrovelisa, ix. misi, wgn.: qarTuli literaturis istoria, Zveli periodi, II, Tb., 1958, gv. 252-259. 366. kekeliZe k., `ninos cxovrebis~ matianiseuli redaqciis avtori, misi, etiudebi, II, Tb., 1945, gv. 269-280. 367. kekeliZe k., JamTaaRmwerlis istoria, wgn-Si: k. kekeliZe, a. baramiZe, Zveli qarTuli literaturis istoria (V-XVIII ss.), saxelmZRvanelo umaRlesi skolebisaTvis, Tb., 1987, gv. 152-156. 368. kekeliZe k., ramdenime, jer kidev gaurkveveli termini Cveni saistorio mwerlobisa, tum, V, 1925, gv. 306-312; igive, misi, etiudebi, IV, Tb., 1957, gv. 70-77. 751

20

bibliografia
369. kekeliZe k., Sesavali werili, wgn.: istoriani da azmani SaravandedTani (cda teqstis aRdgenisa), akad korn. kekeliZis redaqciiTa da gamokvleviT, Tb., 1941, gv. 1-50; igive, misi, etiudebi, t. XIV, Tb., 1986, gv. 91-139. 370. kenWoSvili n., gorgasalis `indoeTze laSqrobis~ sakiTxisaTvis, gaz. literaturuli saqarTvelo, 10.VIII.1984, #33. 371. kikviZe a., `qarTlis cxovreba~ Tu `axali qarTlis cxovreba~?, mnaTobi, 4, 1957, gv. 151-158 (recenzia). 372. kikviZe c., `istoriaTa da azmaTa~ teqstisaTvis, macne, enisa da literaturis seria, 2, 1983, gv. 87-92 (reziume rusul enaze). 373. kiknaZe v., vin aris JamTaaRmwereli?, mnaTobi, 5, 1984, gv. 148-157; igive, Secvlili saTauriT _ `XIV s. qarTveli anonimis _ JamTaaRmwerlis vinaobisaTvis~, misi, wgn.: saqarTvelo XIV saukuneSi, Tb., 1989, damateba _ gv. 156-175. 374. kiknaZe v., zogierTi dakvirveba XIV s. anonimis, JamTaaRmwerlis, Txzulebis teqstze, Tezisebi, gv. 25-26. 375. kiknaZe v., JamTaaRmwerlis siriuli wyaro, smam, t. 118, #3, Tb., 1985, gv. 649-652. 376. kiknaZe z., farnavazis sizmari, macne, enisa da literaturis seria, 1, 1984, gv. 112-120 (reziume rusul enaze). 377. [kiknaZe l.], axali qarTlis cxovreba (fragmenti), XVIII s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. V, Tb., 1967, gv. 5-6. 378. kiknaZe m., CxartiSvili m., sxirtlaZe z., ssr kavSiris Seqmnis 60 wlisTavisadmi miZRvnili wyaroTmcodneTa sakavSiro samecniero sesia q. soxumSi, macne, istoriis... seria, 2, 1983, gv. 205-209. 379. kiknaZe r., erTi geografiuli saxelis ganmartebisaTvis JamTaaRmwerlis TxzulebaSi, qw, IV, Tb., 1973, gv. 36-40; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 133-140 (reziume rusul enaze). 380. kiknaZe r., `istoriaTa da azmaTa~ ramdenime geografiuli saxelis ganmartebisaTvis, macne, istoriis... seria, 4, 1976, gv. 89-95 (reziume rusul enaze); igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 42-51 (reziume rusul enaze). 381. kiknaZe r., `istoriani da azmani SaravandedTani~, qse, 5, Tb., 1980, gv. 241. 382. kiknaZe r., kidev erTi qarTuli wyaro laSa giorgis istoriisaTvis, kr. saqarTvelo rusTavelis xanaSi, Tb., 1966, gv. 93-104; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, Tb., 1982, gv. 90-103 (reziume rusul enaze). 383. kiknaZe r., JamTaaRmwerlis erTi sparsuli wyaros Sesaxeb, Tsu aspirantTa samecniero konferencia, moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1952. 384. kiknaZe r., JamTaaRmwereli da misi `aswlovani matiane~, wgn-Si: JamTaaRmwereli, aswlovani matiane, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, SeniSvnebi da leqsikoni daurTo revaz kiknaZem (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 48; qarTuli saistorio mwerlobis Zeglebi, VI), Tb., 1987, gv. 10-34. 385. kiknaZe r., JamTaaRmwerlis Txzulebis dasaTaurebis sakiTxisaTvis, ix. misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 52-60 (reziume rusul enaze). 752
20

bibliografia
386. kiknaZe r., JamTaaRmwerlis Txzulebis erTi adgilis dazustebisaTvis, macne, istoriis... seria, 4, 1977, gv. 100-106; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 202-207 (reziume rusul enaze). 387. kiknaZe r., JamTaaRmwerlis Txzulebis erTi adgilis SevsebisaTvis, macne, istoriis... seria, 4, 1971, gv. 115-123; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 141-154 (reziume rusul enaze). 388. kiknaZe r., JamTaaRmwerlis Txzulebis teqstis dadgenis zogierTi sakiTxi, ivane javaxiSvilis 100 wlisTavisadmi miZRvnili saiubileo krebuli, Tb., 1976, gv. 286-292; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 122-132 (reziume rusul enaze). 389. kiknaZe r., JamTaaRmwerlis sparsuli wyaroebi. juveini, kavkasiur-axloaRmosavluri krebuli, II, Tb., 1962, gv. 127-156; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 61-89 (reziume rusul enaze). 390. kiknaZe r., ramdenime dakvirveba JamTaaRmwerlis Txzulebis teqstze, macne, istoriis... seria, 2, 1976, gv. 145-155 (reziume rusul enaze); igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 104-121 (reziume rusul enaze). 391. kiknaZe r., ramdenime aRmosavluri termini JamTaaRmwerlis TxzulebaSi, aRmosavluri filologia, III, Tb., 1973, gv. 84-91; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 155-166 (reziume rusul enaze). 392. kiknaZe r., simon yauxCiSvili _ `qarTlis cxovrebis~ mkvlevari, ix. misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 242-256 (reziume rusul enaze). 393. kiknaZe r., farsadan gorgijaniZe da `istoriani da azmani SaravandedTani~, Tb., 1975, 164 gv. (reziume rusul enaze) (recenzia). 394. kiknaZe e., farsadan gorgijaniZis erTi qarTuli wyaros Sesaxeb, macne istoriis... seria, 2, 1971, gv. 115-122; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 31-41. 395. kiknaZe r., `qarTlis cxovrebis~ gadakeTebuli gagrZelebis wyaroebis sakiTxisaTvis, qw, II, Tb., 1968, gv. 166-180; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, Tb., 1982, gv. 137-156 (reziume rusul enaze). 396. kiknaZe r., `qarTlis cxovrebis~ Seswavlis aqtualuri problemebi, Tezisebi, gv. 27-29. 397. kiknaZe r., `qarTlis cxovreba~, qse, 10, Tb., 1986, gv. 469-470. 398. kiknaZe r., `qarTlis cxovrebis~ gagrZeleba, qse, 10, Tb., 1986, gv. 470. 399. kiknaZe r., `qarTlis cxovrebis~ Seswavlis istoriidan, ix. misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 9-30 (reziume rusul enaze). 400. kiknaZe r., yorToilangi-sul-sulTanie, kr. kavkasiis xalxTa istoriis sakiTebi, Tb., 1966, gv. 257-264; igive, misi, saqarTvelos istoriis wyaroTmcodneobis sakiTxebi, I, Tb., 1982, gv. 208-219 (reziume rusul enaze). 401. kiknaZe r., wyaroTmcodneobiTi kvleva iv. javaxiSvilis sax. istoriis, arqeologiisa da eTnografiis institutSi, macne, istoriis... seria, 2, 1984, gv. 157-168. 402. kiknaZe r., CxartiSvili m., wyaroTmcodneobiTi kvleva sabWoTa saqarTveloSi, kr. istoriuli mecnierebis ganviTareba sabWoTa saqarTveloSi, Tb., 1986, gv. 99-129. 753
20

bibliografia
403. kinwuraSvili k., daviT CubinaSvili, Tb., 1970, 112 gv. 404. (kirioni, episkoposi) beri, istoriuli cnoba, 7. ganmanTavisuflebelsac mtrobdnen, iveria, #14, 1903, gv. 1-2. 405. kldia (p. mirianaSvili), ramdenad Sesawynarebelia `qarTlis cxovrebis~ Tqmuleba qarTvelTa da somexT erT STamomavlobisaTvis, iveria, 1903, #146, gv. 2-3. 406. klimiaSvili ak., `qarTlis cxovrebis~ erTi axali nusxa 1697 wlisa (winaswari cnoba), smam, t. XXIV, #3, Tb., 1960, gv. 371-376 (sur. 1,2 _ xelnaweris anderZis foto). 407. kotetiSvili n., a. xaxanaSvili xalxuri motivebis Sesaxeb `qarTlis cxovrebaSi~, macne, enisa da literaturis seria, 4, 1976, gv. 41-54 (reziume rusul enaze). 408. kuWuxiZe g., qristeani mefis saxe-ideali `daviT aRmaSeneblis cxovrebaSi~, literaturuli Ziebani, XXI, Tb., 2000, gv. 87-96 (reziume inglisur enaze). 409. larsoni m., variagebi saqarTveloSi XI saukunis 40-ian wlebSi da Sveduri qvebi runebiani warwerebiT (Targmani ariane Wanturiasi), meore saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1993, gv. 28-31 [anotacia _ 816]. 410. leTodiani a., `istoriani da azmani SaravandedTanis~ erTi cnobis gaazrebisaTvis, sS, VI, Tb., 2005 (reziume inglisur enaze). 411. leTodiani d., leonti mrovelis erTi cnobis gagebisaTvis, Tsu Sromebi, 266, istoria, xelovnebaTmcodneoba, eTnografia, Tb., 1986, gv. 102-107 (reziume rusul enaze). 412. leonti mroveli (XI s.), _ qarTuli mwerloba, leqsikoni-cnobari, wigni I, Tb., 1984, gv. 157-158 413. leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis, macne, istoriis... seria, 1, 1969, gv. 316-335. 414. leoniZe g., 1. wigni `qarTlis cxovreba~; 2. minaweri `qarTlis cxovrebaze~; 3. me vkiTxulobdi `qarTlis cxovrebas~, misi, TxzulebaTa krebuli eqvs tomad, tomi I, Tb., 1962, gv. 321-323. 415. lolaSvili i., rusTavelis saistorio Txzulebis gamo, macne, 2, 1967, gv. 295-310. 416. lolaSvili i., rusTaveli da Tamaris istorikosTa vinaobis problema (rusTvelologiuri Ziebani, 3), Tb., 1961, 87 gv. 417. lomouri T., sumbat daviTis Zisa da giorgi merCulis cnobebi me-IX-X ss. qarTvel bagrationTa Sesaxeb, arili, tfilisis universitetis reqtoris profesor ivane javaxiSvilisadmi misi samecniero moRvaweobis 25 wlis Tavze (1900-1925) miZRvnili krebuli, 1925, gv. 47-56 (reziume frangul enaze). 418. lorTqifaniZe m., adreSuasaukuneebis qarTuli saistorio mwerlobis zogi sakiTxi, kr. `valerian gabaSvili-90~, Tb., 2003, gv. 356-366 (reziume inglisur enaze). 419. lorTqifaniZe m., legenda bagrationTa warmoSobis Sesaxeb, kr. kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., 1968, gv. 144-149. 420. lorTqifaniZe m., ivane javaxiSvili _ `qarTlis cxovrebis~ mkvlevari, Tezisebi, gv. 30-31. 421. lorTqifaniZe m., kvlav qarTuli saistorio wyaroebis rusulad Targmnis Sesaxeb. `matiane qarTlisa~, macne, istoriis... seria, 4, 1979.
20

754

bibliografia
422. lorTqifaniZe m., mari brose da qarTlis cxovrebis zogi sakiTxi, meoTxe saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 2005, gv. 15-18 (reziume inglisur enaze). 423. lorTqifaniZe m., ra aris qarTlis cxovreba, Tb., 1989, 120 gv. 424. lorTqifaniZe m., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 325-327. 425. lorTqifaniZe m., `qarTlis cxovreba~, wgn-Si: ivane javaxiSvili. enciklopediuri leqsikoni, Tb., 2002, gv. 660-661. 426. lorTqifaniZe o., mcxeTis saqalaqo Temis istoriisaTvis (leonti mrovelis cnobebi `mcxeTeli mamasaxlisis~ Sesaxeb), smam, 1962, t. XXIX, #6, gv. 801-803. 427. maisuraZe g., `saqarTvelos erovnuli dadgineba~ leonti mrovelis mixedviT, saqarTvelos Sua saukuneebis istoriis sakiTxebi, VIII, eZRvneba akad. niko berZeniSvilis dabadebis 110 wlisTavs, Tb., 2005, gv. 48-59 (reziume inglisur enaze). 428. [mamacaSvili m.,] `qarTlis cxovreba~, saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis enciklopediuri leqsikoni, avtor-Semdgenelni: enriko gabiZaSvili (xelmZRvaneli), maia mamacaSvili, ana RambaSiZe, Tb., 2007, gv. 911. 429. mamulia g., `afrasiabis gamoqvabulis~ legenda, leonti mrovelis wyaro, smam, XXXIX:1, 1965, gv. 247-249 (reziume rusul enaze). 430. mamulia g., gadmocemebi sumbat bivritianis Sesaxeb, rogorc leonti mrovelis wyaro, kavkasiur-aRmosavluri krebuli, III, Zveli istoriis sakiTxebi, Tb., 1970, gv. 147-163 (reziume rusul enaze). 431. mamulia g., `didTa sitysmoqmedTa pirvelTa~ vinaobisaTvis, kr. kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., 1966, gv. 241-246. 432. mamulia g., leonti mrovelis da juanSeris wyaroebi (falauri eposi leonti mrovelis da juanSeris saistorio TxzulebebSi. wyaros struqturuli analizi), macne, 4, 1964, gv. 243-275. 433. mamulia g., sumbat daviTis-Zis erTi wyaros sakiTxisaTvis, qw, III, Tb., 1971, gv. 115-116 (reziume rusul enaze). 434. mamulia g., `qarTlis cxovrebis~ wyaros dadgenisaTvis, smam, t. XXXIII:1, 1964, gv. 251-256 (reziume rusul enaze). 435. mania q., saqarTveloSi wyaroTmcodneobiTi kvlevis zogi aspeqti XX s. 80-90-ian wlebSi (naratiuli wyaroebi), qw, IX, Tb., 2000, gv. 106-117 (reziume inglisur enaze). 436. mania q., naTlis simbolika `wm. ninos cxovrebis~ leonti mroveliseuli redaqciis mixedviT, istoriul-eTnologiuri Studiebi, V, Tb., 2002, gv. 209-221, 386-387 (reziume inglisur enaze). 437. mari-felisite brose, biobibliografia. biografiuli narkvevi, Sromebis sistematuri bibliografia, Tb., 1999, 248 gv. [orenovani _ frangul-qarTuli gamocema _ 819]. 438. marsagiSvili m., istoriuli da mxatvruli mwerlobis ZeglTa SedarebiTi analizis sakiTxisaTvis (SoTa rusTvelis savaraudo istoriuli Txzulebis Sesaxeb), Tezisebi, gv. 32-33. 439. marsagiSvili m., Tamar mefis mematianeTa da SoTa rusTavelis mimarTebisaTvis, macne, enisa da literaturis seria, 4, 1990, gv. 36-42 (reziume rusul enaze). 755
20

bibliografia
440. marsagiSvili m., istoriuli wyaros maTematikur-statistikuri meTodebiT kvlevis cda (`istoriani da azmani SaravandedTanis~ SedgenilobisaTvis), Tsu Sromebi, 310, istoria, arqeologia, xelovnebaTmcodneoba, eTnografia, Tb., 1992, gv. 203-210 (reziume rusul da inglisur enebze). 441. marRiSvili s., vin iyvnen `aznaurni sazuerelni~, macne, istoriis... seria, 2, 1990, gv. 130142 (reziume rusul da inglisur enebze). 442. maWavariani vl., `qarTlis cxovrebis~ axali gamocemis gamo, literaturuli gazeTi, 13.I.1956, #2, gv. 3. 443. maWavariani vl., eris cxovrebis didi matiane, literaturuli gazeTi, 4.IX.1959, #36, gv. 3. 444. m(aWavaria)ni i., qarTlis cxovreba dasabamidan meaTcxramete saukunemdis, wigni I. saqarTvelos dasawyisidan vaxtang gorgaslanamde. me-2 gamoc. z. WiWinaZisa, 1897, moambe, 1897, #10, gany. II, gv. 121-122. 445. maxaTaZe m., `qarTlis cxovrebis~ erTi adgilisaTvis, al. wulukiZis saxelobis quTaisis pedagogiuri institutis Sromebi, 1947, VII, gv. 31-38 (reziume rusul enaze). 446. meliqiSvili g., leonti mroveli, qse, 6, Tb., 1983, gv. 194-195. 447. meliqiSvili g., saqarTvelos uZvelesi da Zveli istoriis wyaroebi, wgn-Si: saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. I, saqarTvelo uZvelesi droidan axali welTaRricxvis IV saukunemde, tomis redaqtori giorgi meliqiSvili, Tb., 1970, gv. 50-57. 448. meliqiSvili g., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 322-323. 449. meliqiSvili g., qarTlis (iberiis) mefeTa siebSi arsebuli xarvezis Sesaxeb, macne, istoriis... seria, 3, 1978, gv. 54-63 (reziume rusul enaze). 450. menabde d., ivironi da `qarTlis cxovreba~, kr. ivironi _ 1000, Tb., 1983, gv. 166-174. 451. menabde d., leonti mrovelis `arCilis wameba~ da misi gavlena XVII-XVIII saukuneebis qarTul mwerlobaze, Tsu axalgazrda mecnierTa sabWo, Sromebi, XIV, humanitarul da sazogadoebriv mecnierebaTa seria, Tb., 1989, gv. 102-107. 452. mesxia S., leonti mroveli saqarTvelos istoriis ori periodis Sesaxeb, kr. kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., 1966, gv. 119-130. 453. mesxia S., Tamaris pirveli istorikosis erTi cnobis gagebisaTvis, qw, III, Tb., 1971, gv. 130147 (reziume rusul enaze). 454. mesxia S., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 325. 455. [metreveli e.], qarTlis cxovreba (WalaSviliseuli). XVI s. da 1731, xelnawerTa aRweriloba, Q koleqcia, t. I, Tb., 1957, gv. 228-230. 456. [metreveli e.], qarTlis cxovreba. XVIII, xelnawerTa aRweriloba, Q koleqcia, t. I, Tb., 1957, gv. 401-402. 457. [metreveli e.], anton I. martirika (gamokrebili). 1845 w., xelnawerTa aRweriloba, Q koleqcia, t. II, Tb., 1958, gv. 210-213. 458. [metreveli e., cnobebi qarTlis cxovrebis ana dedofliseuli xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 211. 756
20

bibliografia
459. [metreveli e., cnobebi qarTlis cxovrebis WalaSviliseuli xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 211-212. 460. metreveli r., `qarTlis cxovrebis~ mariam dedoflis nusxis e. TayaiSviliseuli marginalebi, misi, wgn.: da movides varangni... (itoriul-filologiuri narkvevebi), Tb., 1988, gv. 138-156. 461. mefariSvili l., qarTlis cxovreba (maCabliseuli). 1736, xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. V, Tb., 1949, gv. 98-99. 462. mefariSvili l., qarTlis cxovreba (rumianceviseuli). 1709, xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. V, Tb., 1949, gv. 50-51. 463. [mefariSvili l.], qarTlis cxovreba, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. VI, Tb., 1953, gv. 114-115. 464. moxseneba saqarTvelos saeklesio krebisa mefisadmi, 1263 w., qarTuli istoriuli sabuTebis korpusi, t. I, qarTuli istoriuli sabuTebi IX-XIII ss., Seadgines da gamosacemad moamzades: T. enuqiZem, v. silogavam, n. SoSiaSvilma (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 30), Tb., 1984. 465. musxeliSvili d., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 330-331. 466. musxeliSvili d., frTxilad movepyraT `qarTlis cxovrebas~!, mnaTobi, 3-4, 1998, gv. 188196. 467. musxeliSvili d., `qarTlis cxovrebis~ uZvelesi nawilis Sedgeniloba da juanSeris TariRi, kr. saqarTvelo vaxtang gorgaslis epoqaSi, Tb., 1998, gv. 72-89. 468. musxeliSvili d., `qarTlis cxovrebis~ SedgenilobisaTvis, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 183-184. 469. mWedliZe g., qarTlis cxovrebis moWirnaxule, Tb., 1975, 102 gv. 470. naTaZe g., SavSeT-klarjeTis ekonomiuri mdgomareoba da klasobrivi urTierToba me-9-10 sauk. g. merCulis cnobebis da sumbatis qronikis mixedviT, mnaTobi, 1929, 2-3, gv. 202-232; 4, gv. 141-158. 471. naTaZe n., erTi dausabuTebeli Sexedulebis gamo, mnaTobi, 2, 1966, gv. 186-190. 472. naTaZe n., `istoriaTa da azmaTa~ avtoris sakiTxisaTvis, macne, 3, 1969, gv. 242-251. 473. nakudaSvili n., drois poetikisaTvis `qarTlis cxovrebaSi~, macne, enisa da literaturis seria, 4, 1986, gv. 19-31 (reziume rusul enaze). 474. nakudaSvili n., qristianuli warmodgena istoriuli procesis teleologiurobaze da `qarTlis cxovreba~, Tezisebi, gv. 34-35. 475. nadiraZe q., Tedo Jordania, Tsu Sromebi, 338, Tb., 2001, gv. 205-225 (reziume rusul da inglisur enebze). 476. nadiraZe q., Tedo Jordania _ `qarTlis cxovrebis~ Sesaxeb, ix. misi, wgn.: Tedo Jordania _ saqarTvelos istoriis mkvlevari (istoriografiuli narkvevi), Tb., 2004, gv. 68-105. 477. nacvliSvili i., `aswlovani matianis~ Cinebuli gamocema, kr. mwignobari 95-96, Tb., 1996, gv. 194-198.
20

757

bibliografia
478. nacvliSvili i., biblia _ JamTaaRmwerlis istoriografiuli azrovnebis safuZveli, kr. mwignobari _ 97, Tb., 1997, gv. 105-113. 479. nikolaZe e., qarTlis cxovreba, [XIX], quTaisis muzeumis xelnawerTa aRweriloba, t. II, Tb., 1964, gv. 122. 480. niSnianiZe o., JamTaaRmwerlis piRasi_pirosi, Tezisebi, gv. 36-37. 481. odiSeli j., daviT aRmaSeneblis istorikosis vinaobis sakiTxisaTvis, xelnawerTa institutis moambe, V, 1963, gv. 211-220 (reziume rusul enaze). 482. odiSeli j., qarTuli wyaroTmcodneobiTi literaturis SenaZeni, macne, istoriis... seria, 2, 1976, gv. 205-208. 483. oqromWedeli i., saistorio da sabibliografio werili, iveria, 1887, #194, 197, 200. 484. papasqiri z., istorikosi sumbat daviTis Ze da XI s. pirveli mesamedis saqarTvelobizantiis urTierTobis zogierTi sakiTxi, sabWoTa saqarTvelos 60 wlisTavisadmi miZRvnili sazogadoebriv mecnierebaTa dargSi axalgazrda mecnierTa III respublikuri konferenciis masalebi, Tb., 1981, gv. 97-101. 485. papasqiri z., daviT aRmaSeneblis istorikosis zogierTi cnobis sandoobis sakiTxisaTvis, saqarTvelos istoriis werilobiTi wyaroebis Seswavlis sakiTxebi. respublikuri samecniero sesiis masalebi, Tbilisi-quTaisi, 1994. 486. papasqiri z., vin iyo `erisTavi Cixisa~. `matiane qarTlisa~-s teqstSi erTi konieqturis Setanis mizanSewonilobis Sesaxeb, qw, XI, Tb., 2006, gv. 64-71 (reziume rusul enaze). 487. papasqiri z., `matiane qarTlisas~ erTi cnobis gagebis sakiTxisaTvis, afxazeTis saxelmwifo universitetis Sromebi, t. I, Tb., 1983, gv. 136-144. 488. patariZe l., qarTvelTa gaqristianeba `qarTlis cxovrebis~ mixedviT, kr. qristianoba saqarTveloSi, istoriul-eTnologiuri gamokvlevebi, Tb., 2000, gv. 8-16. 489. piruTvneli mecniereba da pirmoTne mecnieri, droeba, 1884, #68, gv. 1-3. 490. Plebs (xizanaSvili n.), maslaaTi g. wereTlis `istoriul-filologiuris gamokvlevis~ gamo, iveria, 1893, #223, gv. 1-13. 491. Jordania T., Cvens istoriis moyvarulTa sayuradRebod, iveria, 1892, #208, 209. 492. Jordania T., qronikebi, I, tf. 1892 (2004), gv. I-LX. 493. Jordania T., kritikuli garCeva `qarTlis cxovrebis~ meore nawilisa (JamTaaRmwerlis Txzulebis ganxilva), qronikebi, III, Tb., 1967, gv. 556-594. 494. Jordania n., winasityvaoba, wgn.: SoTa rusTveli, vefxistyaosani, parizi, 1930. 495. ratiani p., leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis, [1966 wlis 29 marts istoriis institutSi wakiTxuli moxsenebis Sinaarsi], macne, 1, 1969, gv. 317-321 [Sdr. 413]. 496. ratiani p., saboloo sityva [moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 333-335. 497. rugoSeli (totoCava a.), qorwineba Tu ganqorwineba, literatura da xelovneba, 14. IX. 1945, #30, gv. 4.
20

758

bibliografia
498. sanaZe m., saqarTvelos istoriis uZvelesi periodi `qarTlis cxovrebisa~ da `moqceva qarTlisas~ mixedviT, qw, IX, Tb., 2000, gv. 30-47 (reziume inglisur enaze). 499. sanaZe m., saxelwodebebis: `mefeTa cxovrebis~ da `qarTlis cxovrebis~ urTierTmimarTebis sakiTxisaTvis, Tsu Sromebi, 328, istoria, arqeologia, xelovnebaTmcodneoba, eTnografia, Tb., 1999, gv. 98-109 (reziume inglisur enaze). 500. sanaZe m., `qarTlis cxovreba~ da saqarTvelos istoriis uZvelesi periodi (qarTlosidan mirianamde), Tb., 2001, 206 gv. inglisuri reziume (gv. 179-182), literatura _ gv. 183-195 (258 dasaxeleba _ qarTul, rusul, inglisur, germanul, frangul, somxur enebze). erTvis pirTa saZiebeli (gv. 196-205). 501. sanaZe m., `amazaspis cxovrebis~ Sedgenilobis sakiTxisaTvis, Tsu saqarTvelos istoriis kaTedra, samecniero konferencia, 1-2.V.2002 w., moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 2002, gv. 12. 502. sanaZe m., qarTvelTa eTnogenezis sakiTxi `qarTlis cxovrebisa~ da `moqceva qarTlisas~ mixedviT, akademikos simon janaSias dabadebis 100 wlisTavisadmi miZRvnili samecniero sesia, moxsenebebis mokle Sinaarsebi, Tbilisi, 2000 wlis 16-19 noemberi, Tb., 2000, gv. 71-72. 503. sanaZe m., juanSer juanSeriani da misi moRvaweobis xana, Tsu Sromebi, 338, 2001, gv. 122129 (reziume rusul da inglisur enebze). 504. sanaZe m., beraZe T., kavkasiis uZvelesi politikur-geografiuli aRweriloba da misi Sedgenis dro, kr. mesxeTi, III, Tbilisi-axalcixe, 1999, gv. 100-113 (reziume inglisur enaze). 505. sarjvelaZe z., daviT aRmaSeneblis istorikosis Txzulebis erTi adgilis identifikaciisaTvis, macne, istoriis... seria, 1, 1976, gv. 151-152. 506. sarjvelaZe z., leonti mroveli _ momgebeli XI saukunis xelnawerisa, literaturuli saqarTvelo, 25. I. 1985, gv. 6. 507. sarjvelaZe z., mroveli Tu mruveli (o da u niSanTa urTierTmonacvleobisaTvis qarTul werilobiT ZeglebSi), mravalTavi, filologiur-istoriuli Ziebani, II, Tb., 1973, gv. 5-10 (reziume rusul enaze). 508. sarjvelaZe z., Sesavali, wgn-Si: `qarTlis cxovrebis~ simfonia-leqsikoni, I, leonti mroveli, `cxovreba qarTvelTa mefeTa~, `arCilis wameba~. Semdgenlebi: manana kvaWaZe, nino natraZe, zurab sarjvelaZe, maia Cxenkeli, Tamar xaJomia, Tb., 1986, gv. 5-28. 509. sarjvelaZe z., Sesavali, wgn-Si: `qarTlis cxovrebis~ simfonia-leqsikoni, II, juanSeri, `cxovreba vaxtang gorgaslisa~. Semdgenlebi: aleqsandre sarjvelaZe, zurab sarjvelaZe, Tamar xaJomia, Tb., 1986, gv. 5-13. 510. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis Zvel xalnawerTa sacavebis gzamkvlevi, Tb., 1951, 348 gv. 511. svaniZe a., aRmosavleTis istoria. sparseTi, Tf., 1922, 156 gv. 512. silagaZe b., saqarTveloSi monRolTa gamgeblobis wesis (dumnebis) SemoRebis Sesaxeb `aswlovani matianis~ cnobaTa sandoobis sakiTxisaTvis, Tezisebi, gv. 36-37. 513. silogava v. , daviT aRmaSeneblis SiomRvimisadmi anderZSi damowmebuli Zveli qarTuli sabuTebi da anderZis damowmeba Zvel qarTul sabuTebSi, macne, istoriis... seria, 3, 1989, gv. 77-78; igive,, misi, wgn.: anderZi daviT aRmaSeneblisa SiomRvimisadmi, Tb., 2003, gv. 88-89. 759
20

bibliografia
514. silogava v., `qarTlis cxovreba~, axalcixe, 1992, 16 gv. 515. sixaruliZe a., daviT aRmaSeneblis istorikosis Txzulebis Sedgeniloba, Tsu studentTa XII samecn. konferencia, 30.III _ 4. IV. 1950, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, gv. 84. 516. sixaruliZe fr., ruseT-saqarTvelos kulturuli urTierTobis istoriidan (XVIII s. damdegi), kr. megobroba, IV, Tb., 1983, 46-75 (reziume rusul enaze). 517. stefanos orbelianis `cxovreba orbelianTa~-s Zveli qarTuli Targmanebi, qarTul-somxuri teqstebi gamosacemad moamzada, Sesavali da saZieblebi daurTo e. cagareiSvilma (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 4; saqarTvelos istoriis ucxouri wyaroebi, IV), Tb., 1978. 518. stefnaZe j., `istoriani da azmani SaravandedTanis~ erTi adgilis ganmartebisaTvis, qw, III, Tb., 1971, gv. 148-151 (reziume rusul enaze). 519. stefnaZe j., swavlul kacTa komisia, qse, 9, Tb., 1985, gv. 626-627. 520. surgulaZe a., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 324. 521. tabataZe k., `axali qarTlis cxovrebis~ zogi cnobis warmoSobisa da sandoobis Sesaxeb, qw, III, Tb., 1971, gv. 206-225 (reziume rusul enaze). 522. tabataZe k., `aswlovani matianis~ avtoris ideuri mimarTulebis sakiTxisaTvis, Tezisebi, gv. 40-42. 523. tabataZe k., qristianuli religiis roli `aswlovani matianis~ avtoris ideur mimarTulebaSi, saqarTvelos istoriis werilobiTi wyaroebis Seswavlis sakiTxebi, respublikuri samecniero sesia, moxsenebaTa Tezisebi, 13-15 ivnisi, q. axalcixe, moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1989, gv. 18-19. 524. tuxaSvili l., gviandeli redaqciis kvali Tamaris istorikosTa TxzulebebSi, Tezisebi, gv. 43-44. 525. qadagiZe m., akademikos ivane javaxiSvilis xelnaweri memkvidreobidan (iv. javaxiSvilis dabadebis 110 wlisTavi), macne, istoriis... seria, 2, 1986, gv. 168-178. 526. qadagiZe m., didi oqtombris 70 wlisTavisadmi miZRvnili respublikuri wyaroTmcodneobiTi samecniero sesia, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 192-194. 527. qadagiZe m., Tamaris meore istorikosis Txzulebis saxelwodebisaTvis, ganTiadi, 2, 1986, gv. 167-172. 528. qadagiZe m., Tamar mefis droindeli matiane, wgn.: Tamar mefis droindeli matiane (`cxovreba mefeT mefisa Tamarisi~), teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva da saZieblebi daurTo marine qadagiZem, Tb., 2001, gv. 5-154; reziume rusul enaze _ gv. 207-221; saZieblebi _ sakuTar da geografiul saxelTa (gv. 222-227). 529. qadagiZe m., `cxovreba mefeT mefisa Tamarisi~ da misi teqstis aRdgenis meTodi, qw, VII, 1987, gv. 39-46 (reziume rusul enaze). 530. qadagiZe m., `cxovreba mefeT mefisa Tamarisi~ qarTuli mxatvruli azrovnebis formirebis konteqstSi, qw, VIII, Tb., 1993, gv. 132-138 (reziume rusul da inglisur enebze). 531. qadagiZe m., saqarTvelos istoriis werilobiTi wyaroebis Seswavlis sakiTxisadmi miZRvnili samecniero sesia, macne, istoriis... seria, 1, 1985, gv. 185-188.
20

760

bibliografia
532. qadagiZe m., `qarTlis cxovrebis~ nusxaTa mxatvruli analizi, qw, X, eZRvneba akademikos daviT musxeliSvils, Tb., 2004, gv. 140-145 (reziume inglisur enaze). 533. qadagiZe m., `qarTlis cxovrebis~ WalaSviliseuli xelnaweris zogierTi Tavisebureba, Tezisebi, gv. 45-46. 534. qadagiZe m., qronologiis sakiTxebi Tamaris meore istorikosis TxzulebaSi, macne, istoriis... seria, 4, 1985, gv. 138-143 (reziume rusul enaze). 535. [qavTaria m.], qarTlis cxovreba. XVIII, xelnawerTa aRweriloba, A koleqcia, tomi I:2, Tb., 1976, gv. 145-148. 536. [qavTaria m.], krebuli. XIX s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. III, Tb., 1963, gv. 269. 537. `qarTlis cxovrebis~ simfonia-leqsikoni, I, leonti mroveli, `cxovreba qarTvelTa mefeTa~, `arCilis wameba~. Semdgenlebi: manana kvaWaZe, nino natraZe, zurab sarjvelaZe, maia Cxenkeli, Tamar xaJomia, Tb., 1986, 340 gv. (reziume rusul enaze). 538. `qarTlis cxovrebis~ simfonia-leqsikoni, II, juanSeri, `cxovreba vaxtang gorgaslisa~. Semdgenlebi: aleqsandre sarjvelaZe, zurab sarjvelaZe, Tamar xaJomia, Tb., 1986, 340 gv. (reziume rusul enaze). 539. qasraSvili d., juanSeris erTi cnobis Sesaxeb, Tsu Sromebi, t. 227, Tb., 1982, gv. 101-110. 540. [qajaia l.], qarTlis cxovreba, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. VII, Tb., 1973, gv. 234-235. 541. [qajaia l.], qarTlis cxovreba (vaxtangiseuli), 1833-1834, xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. VII, Tb., 1973, gv. 238-239. 542. [qajaia l.], qarTlis cxovreba (vaxtangiseuli), 1822, xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. VII, Tb., 1973, gv. 240-241. 543. qoriZe T., dimitri baqraZe, Tsu Sromebi, 338, Tb., 2001, gv. 226-237 (reziume rusul da inglisur enebze). 544. [quTaTelaZe l.], qarTlis cxovreba (mariamiseuli). 1633-1646, xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. I, Tb., 1959, gv. 41-45. 545. quTaTelaZe l., qarTlis cxovreba (`falavandiSviliseuli~). 1761, xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. II, Tb., 1951, gv. 364-365. 546. [quTaTelaZe l.], qarTlis cxovreba (baraTaSviliseuli). 1760-1761, xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. I, Tb., 1959, gv. 33-36. 547. [quTaTelaZe l.], krebuli, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. VI, Tb., 1967, gv. 285-287. 548. quTaTelaZe l., krebuli, 1814 w., xelnawerTa aRweriloba, A koleqcia, t. V, Tb., 1955, gv. 103-112. 549. quTaTelaZe l., wm. ninos cxovreba, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. II, Tb., 1951, gv. 350. 550. quTaTelaZe l., qarTlis cxovrebis Semoklebuli redaqcia, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. II, Tb., 1951, gv. 124.
20

761

bibliografia
551. quTaTelaZe l., krebuli, XIV-XV, XVI s., xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. II, Tb., 1951, gv. 52-54. 552. quTaTelaZe l., krebuli, XIX s., xelnawerTa aRweriloba , H koleqcia, t. II, Tb., 1951, gv. 213-214. 553. quTaTelaZe l., kasraZe n., krebuli, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. I, Tb., 1946, gv. 73-74. 554. [ quTaTelaZe l., kasraZe n., cnoba qarTlis cxovrebis A-131 xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 135. 555. quTaTelaZe q., samSvildis saerisTao qveyana `qarTlis cxovrebis~ monacemebis mixedviT, akademikos simon janaSias dabadebis 100 wlisTavisadmi miZRvnili samecniero sesia, moxsenebebis mokle Sinaarsebi, Tbilisi, 2000 wlis 16-19 noemberi, Tb., 2000, gv. 53-58. 556. qurcikiZe c., `ganZTa qvabis~ Zveli qarTuli versia, ix. wgn.: ganZTa qvabi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daurTo ciala qurcikiZem, Tb., 2007, gv. 5-41. 557. qurcikiZe c., kvlav `qarTlis cxovrebis~ xelnawerebis apokriful TxzulebaTa Sesaxeb, macne, enisa da literaturis seria, 1, 1990, gv. 49-64. 558. qurcikiZe c., `qarTlis cxovrebis~ mariamiseuli xelnaweris Sesaxeb, macne, enisa da literaturis seria, 3-4, 1993, gv. 109-122. 559. yauxCiSvili T., antikuri samyaro rusTavelis epoqis istoriografiaSi, I. daviT aRmaSeneblis istorikosi, macne, istoriis... seria, 4, 1973, gv. 117-126. 560. yauxCiSvili T., antikuri samyaro rusTavelis epoqis istoriografiaSi. Tamaris istorikosebi, macne, istoriis... seria, 3, 1974. 561. yauxCiSvili T., antikuri samyaro qarTul istoriografiaSi. JamTaaRmwereli, ivane javaxiSvilis dabadebis 100 wlisTavisadmi miZRvnili saiubileo krebuli, Tb., 1996, gv. 293-299. 562. yauxCiSvili s., artemi mTafolo, Cveni mecniereba, 1925, #3-4, gv. 85-86. 563. yauxCiSvili s., axali masalebi `qarTlis cxovrebis~ nusxaTa SeswavlisaTvis, al. wulukiZis saxelobis quTaisis saxelmwifo pedagogiuri institutis Sromebi, VIII, quTaisi, 1948, gv. 1-8. 563. yauxCiSvili s., `istoriani da azmani SaravandedTani~ da ioane petriwi, smam, t. III, #1, 1942, gv. 89-96 (reziume rusul enaze). 565. [yauxCiSvili s.], leqsikoni, wgn.: qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. I, Tb., 1955, gv. 432-461. 566. [yauxCiSvili s.], leqsikoni, wgn.: qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. II, Tb., 1959, gv. 543-629. 567. yauxCiSvili s., fireste//oreste, literaturuli Ziebani, II, Tb., 1944 (1945), gv. 159-165. 568. yauxCiSvili s., sityva [p. ratianis moxsenebis ganxilvaze _ `leonti mrovelis istoriuli koncefciis sakiTxisaTvis~], macne, 1, 1969, gv. 321-322.
20

762

bibliografia
569. yauxCiSvili s., qarTlis cxovreba da misi anaseuli xelnaweri, wgn-Si: qarTlis cxovreba, ana dedofliseuli nusxa, dasabeWdad moamzada filologiis ganyofilebam simon yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1942, gv. XVII-LXXXIII. 570. yauxCiSvili s., `qarTlis cxovreba~ da msoflio istoria, al. wulukiZis saxelobis quTaisis saxelmwifo pedagogiuri institutis Sromebi, quTaisi, 1947, VII, gv. 1-7 (reziume rusul enaze); [igive, 11, gv. 010-014]. 571. yauxCiSvili s., qarTlis cxovrebis moculoba da Sedgeniloba, wgn-Si: qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, tomi I, Tb., 1955, gv. 07-054. 572. yauxCiSvili s., qarTlis cxovrebis meore tomis Semadgenloba, wgn.: qarTlis cxovreba, t. II. Tb., 1959, gv. 07-078. 573. yauxCiSvili s., Ria werili `mnaTobis~ redaqcias, mnaTobi, 10, 1962, gv. 190-191. 574. y(ifSi)Ze gr., SeniSvnebi istoriasa da arxeologiazed, r. ZamsaSvilis `Semoklebuli istoria~ da mR. ioane gvaramaZis `qarTlis cxovreba~, iveria, # III, 1883, gv. 86-102. 575. yoranaSvili g., saistorio codnis ganviTareba Zvel saqarTveloSi, misi, wgn.: saqarTvelos istoriis sakiTxebi, naw. I, Tb., 1994, gv. 217-238. 576. yoranaSvili g., mecnieri da moRvawe, gaz. literaturuli saqarTvelo, 25. IX. 1987, #39(2611), gv. 16. 577. yoranaSvili g., `moqcevai qarTlisai~-sa da `mefeTa cxovrebis~ erTi adgilis gagebisaTvis, misi, wgn.: saqarTvelos istoriis sakiTxebi, naw. I, Tb., 1994, gv. 204-216. 578. SaniZe a., `istoriaTa da azmaTa~ dasawyisi striqonebi, Tsu Sromebi, t. 114, Tb., 1965, gv. 23-28. 579. SaniZe a., basili ezosmoZRvris istoriuli Txzulebis erTi Seryvnili adgilis gamarTvisaTvis, Tsu Sromebi , t. 99, aRmosavleTmcodneobis seria, 3, Tb., 1962, gv. 247-250 (reziume rusul enaze). 580. SaniZe m., daviTis istorikosis Txzulebis teqsti, kr. daviT aRmaSenebeli. statiebis krebuli, Tb., 1990, gv. 91-102 (reziume rusul enaze). 581. SaniZe m., daviTis istorikosis Txzulebis teqsti da misi Seswavlis sakiTxebi, wgn-Si: cxoreba mefeT-mefisa daviTisi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daurTo mzeqala SaniZem (saqarTvelos istoriis wyaroebi, 62; qarTuli saistorio mwerlobis Zeglebi, IX), Tb., 1992, gv. 11-154. 582. SaniZe m., daviTis istorikosis Txzulebis teqstologiuri Seswavlis zogi sakiTxi, kr. pirveli saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1988, gv. 230-255 (reziume rusul da inglisur enebze). 583. SaniZe m., erTi iuridiuli formula daviTis istorikosis TxzulebaSi, krebuli (Tsu Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, t. 30), Tb., 2001, gv. 13-16. 584. [SaniZe m.], krebuli, XIX s., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. III, Tb., 1963, gv. 2-4. 585. SaniZe m., literaturuli paralelebi daviTis istorikosis TxzulebaSi, Tezisebi, gv. 47. 586. SaniZe m., maslaTa Tu miseuliTa? (erTi gaugebari sityva daviT aRmaSeneblis istorikosis TxzulebaSi), krebuli (Tsu Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, 25), Tb., 1984, gv. 44-48. 763
20

bibliografia
587. SaniZe mz., ori `amiras~ saxeli daviT aRmaSeneblis cxovrebaSi, smam, t. 94, #2, 1979, gv. 505-508 (reziume rusul da inglisur enebze). 588. SaniZe m., ramdenime SeniSvna daviTis istorikosis Txzulebis gamo, Tsu Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, 27, Tb., 1988, gv. 6-13. 589. SaniZe m., teqstologiuri problemebis zogierTi aspeqti `qarTlis cxovrebaSi~, xelnawerTa institutis XXV samecniero sesia, miZRvnili institutis daarsebis 30 wlisTavisadmi, 23-25.XI. 1988, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1988, gv. 10. 590. SaorSiZe m., leonti mroveli da bibliuri istoria, axalgazrda istorikosTa Sromebis krebuli, miZRvnili nodar (nukri) SoSiaSvilis xsovnisadmi, Tb., 2002, gv. 129-153. 591. SaraSiZe qr., saero kedlis mxatvroba XII saukunis saqarTveloSi, macne, 5, 1966, gv. 163-171. 592. SaraSiZe qr., qarTlis cxovreba (nawyv.) [me-17-18 s.], xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. III, Tb., 1948, gv. 61. 593. [SaraSiZe qr.], qarTlis cxovreba, 1876, xelnawerTa aRweriloba, Q koleqcia, t. I, Tb., 1957, gv. 384-385. 594. [SaraSiZe qr., cnobebi mariam dedofliseuli qarTlis cxovrebis xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 45, #3. 595. [SaraSiZe qr., cnobebi CubinaSviliseuli qarTlis cxovrebis xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 46, #4. 596. [SaraSiZe qr., cnobebi rumianceviseuli qarTlis cxovrebis xelnaweris fragmentis Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 47, #5. 597. [SaraSiZe qr., cnobebi janaSviliseuli qarTlis cxovrebis xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 47, #6. 598. [SaraSiZe qr., cnobebi baraTaSviliseuli qarTlis cxovrebis xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 47, #7. 599. [ SaraSiZe qr., cnobebi dadianiseuli qarTlis cxovrebis xelnaweris Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 47, #8. 600. [SaraSiZe qr., cnobebi qarTlis cxovrebis riazanuli I da II xelnawerebis Sesaxeb], gzamkvlevi, gv. 47-48, #9. 601. SaraZe g., mixako wereTeli, literaturuli saqarTvelo, #39 (2611), 25.IX, 1987. 602. SaraZe g., farsadan gorgijaniZis `saqarTvelos istoriis~ erTi adgilis mniSvnelobis Sesaxeb JamTaaRmwerlis cnobis dasazusteblad, macne, 5, 1965, gv. 229-232. 603. SilakaZe m., daviT aRmaSeneblis istorikosis Txzulebis erTi adgilis gagebisaTvis, analebi, saq. mecn. akademiis iv. javaxiSvilis sax. istoriisa da eTnografiis institutis Jurnali, 2, 1999, gv. 23-25 (reziume rusul da inglisur enebze). 604. Sinauri qronika, droeba, 1884, #66, gv. 1. 605. SoSiaSvili n., `anaseuli qarTlis cxovrebis~ piris gadaweris TariRi, mravalTavi , filologiur-istoriuli Ziebani, V, Tb., 1975, gv. 45-55 (reziume rusul enaze). 606. SoSiaSvili n., `qarTlis cxovrebis~ axali gamocemis ZiriTadi principebi, anamki, istoriul-filologiuri Ziebani, Tb., 2002, gv. 338-339. 764
20

bibliografia
607. SubiTiZe l., mari brose _ cxovrebisa da moRvaweobis epizodebi, sS, III, Tb., 2002, gv. 312 (reziume inglisur enaze). 608. CubinaSvili d., cnobani qarTuls enaze daweril istoriuls TxzulebaTa Sesaxeb. winasityvaoba `qarTlis cxovrebis~ meore tomisa, Targmani mose janaSvilisa, iveria, 1885, #11, gv. 88-106 [ix. rusuli _ 793 da franguli _ 829 gamocemebi]. 609. CxartiSvili m., `araki rindTa mefisa~, qw, VIII, Tb., 1993, gv. 55-67 (reziume rusul da inglisur enebze). 610. CxartiSvili m., farnavazi, misi, wgn.: istoriuli portretebi, Tb., 1992, gv. 5-10. 611. CxartiSvili m., miqaeli da samoeli, misi, wgn.: istoriuli portretebi, Tb., 1992, gv. 59-68. 612. CxartiSvili m., metafrasi `wm. ninos cxovrebis~ `qarTlis cxovrebiseuli~ redaqciis Sesaxeb, macne, istoriis... seria, 4, 1980, gv. 114-121 (reziume rusul enaze). 613. CxartiSvili m., wyaroTmcodneobiTi literaturis sajaro ganxilva, macne, istoriis... seria, 4, 1981, gv. 193-195. 614. CxartiSvili m., wyaroebis miTiTebis wesi leonti mrovelis TxzulebebSi, macne, istoriis... seria, 2, 1982, gv. 83-91 (reziume rusul enaze). 615. CxartiSvili m., wyaroTmcodneTa respublikuri sesia gorSi, macne, istoriis... seria, 3, 1981, gv. 194-197. 616. CxeiZe T., `qarTlis cxovreba~ da iranis Zveli istoriis zogierTi sakiTxi, Tezisebi, gv. 48. 617. Cxenkeli T., `mefeTa cxovreba~ da Tvlis SvidobiTi sistema, literatura da xelovneba, 2, 1990, gv. 22-49. 618. Cxenkeli T., qarTuli anbani da `mefeTa cxovreba~, ciskari, 8, 1985, gv. 136-158. 619. cqitiSvili g., `istoriani da azmanis~ erTi adgilis wakiTxvisaTvis, kr. saqarTvelo rusTavelis xanaSi, Tb., 1966, gv. 222-227. 620. cxadaZe q., `axali qarTlis cxovrebis~ erTi CanarTis wyaro, macne, enisa da literaturis seria, 1, 1986, gv. 84-97 (reziume rusul enaze). 621. Zvelis-Zveli dabadeba da axali varianti `qarTlis cxovrebisa~, cnobis furceli, 1899, #912, gv. 1-2. 622. wereTeli g., mefe giorgi laSa, kvali, #27, 1893, gv. 5-8. 623. wereTeli g., istoriul-filologiuri gamokvleva, kvali, 1893, #38, gv. 10-11; #39, gv. 911; #40, gv. 8-11. 624. wereTeli m., `istoriani da azmani SaravandedTani~, bedi qarTlisa, 6, 1949, gv. 10-15; 7, 1950, gv. 7-8; 8, 1950, gv. 13-17; 9, 1951, gv. 12-16. 625. wereTeli m., SeniSvnebi, bedi qarTlisa, #39-40, 1962, gv. 37-45. 626. WavWavaZe i., somexTa mecnierni da qvaTa RaRadi, iveria, 1899, #64, 67-76; igive, calke wignad, tf., 1899; misi, TxzulebaTa sruli krebuli aT tomad, p. ingoroyvas redaqtorobiT, Tb., 1957, gv. 95-104 (saTauris mokvecili pirveli naxevriT); calke wignad, Tb., 1994, 60 gv. 627. WavWavaZe i., Zveli saqarTvelos ekonomiuri wyobis Sesaxeb, droeba, 1880; igive, misi, Txz. II, Tb., 1942; Txz. t. IV, 1955, gv. 175.
20

765

bibliografia
628. [Wankievi c.], qarTlis cxovreba (janaSviliseuli). XVIIIs., xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. VI, Tb., 1969, gv. 77. 629. [Wankievi c.], saqarTvelos istoria. XIX s. xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. VI, Tb., 1969, gv. 80-82. 630. WeliZe l., adreuli xanis qarTuli saistorio mwerlobis ganviTarebis etapebi, qristianuli arqeologiis VI konferencia, moxsenebaTa Sinaarsebi, Tb., 2002, gv. 53-56. 631. WeliZe v., leonti mrovelis `mefeTa cxovreba~ da ucxouri saistorio gadmocemebi, literaturuli Ziebani, XX, Tb., 1999, gv. 153-163 (reziume inglisur enaze). 632. WikaiZe i., Tamaris cxovrebis wigni da arCilis `gabaaseba Teimurazisa da rusTvelisa~, kr. mwignobari _ 82, Tb., 1983, gv. 157-167. 633. WikaiZe i., arCilis `gabaaseba Teimurazisa da rusTvelisa~ da beri egnataSvilis `axali qarTlis cxovreba~, kr. mwignobari _ 83, Tb., 1984, gv. 259-271. 634. [WiWinaZe z.], narevi, `Teatri~, 1886, #46, gv. 543. 635. WiWinaZe z., werili redaqtorTan, droeba, 1880, #230, gv. 2-3. 636. WumburiZe z., `qarTlis cxovrebis~ furclebi, misi wgn.: qarTuli xelnawerebis kvaldakval, mesame Sevsebuli gamocema, Tb., 2000, gv. 244-263 (I gamocema, Tb., 1975; II gamocema, Tb., 1983). 637. WumburiZe z., moamageni, misi, wgn.: qarTuli xelnawerebis kvaldakval, mesame Sevsebuli gamocema, Tb., 2000, gv. 334-381 (I gamocema, Tb., 1975; II gamocema, Tb., 1983). 638. Wyonia al., istoriuli narkvevi anu qristomatia saqarTvelos istoriisaTvis, tfilisi, 1890. 639. xazaraZe n., leonti mroveli da arian-qarTlis lokalizaciis sakiTxi, kr. Dedicatio, istoriul-filologiuri Ziebani, Tb., 2001, gv. 318-336, 485-486 (reziume inglisur enaze); igive, misi, wgn.: ZvelaRmosavluri da qarTvelologiuri Ziebani, Tb., 2001, gv. 383-404 (reziume inglisur enaze). 640. xazaraZe n., samxreT-dasavleT saqarTvelos istoriuli geografiisaTvis, Tsu axalcixis filialis Sromebis krebuli, II, axalcixe, 2000, gv. 33-40 (reziume inglisur enaze). 641. xazaraZe n., juanSeris steris identifikaciisaTvis, qw, IX, Tb., 2000, gv. 67-71 (reziume inglisur enaze); igive, misi, wgn.: ZvelaRmosavluri da qarTvelologiuri Ziebani, Tb., 2001, gv. 362-369 (reziume inglisur enaze). 642. xazaraZe n., `Sd~-is simbolikisaTvis `qarTlis cxovrebaSi~, quTaisuri saubrebi, X, saerTaSoriso simpoziumis masalebi, eZRvneba quTaisis sionis (bagratis) taZris 1000 wlisTavs, quTaisi, 2003, gv. 159-162; igive ix. misi, wgn.: samxreT kavkasia da axlo aRmosavleTi, Tb., 2003, gv. 161-165. 643. xazaraZe n., sanaZe m., sumbat daviTis Zis Txzulebis SedgenilobisaTvis, kr. `valerian gabaSvili_90~, Tb., 2003, gv. 521-535 (reziume inglisur enaze). 644. xazaraZe n., xidaSeli m., `qarTlis cxovrebis~ CanarTi qarTuli warmarTuli panTeonis Sesaxeb, Tezisebi, gv. 49-50; igive, wgn.: n. xazaraZe, samxreT kavkasia da axlo aRmosavleTi, Tb., 2005, gv. 265-266. 645. xanTaZe S., mari brose (istoriografiuli narkvevi), Tb., 1966, 204 gv. 766
20

bibliografia
646. xanTaZe S., axali qarTlis cxovreba, misi, wgn.: qarTuli istoriografia XVIII saukuneSi (mTavari warmomadgenlebi), Tb., 1985, gv. 26-56. 647. x[axanaSvili] a., kvali saero poeziisa `qarTlis cxovrebaSi~, iveria, 1888, #135, 156, 214, 218, 242 [igive SedarebiT mokled: xaxanaSvili a., qarTuli sityvierebis istoria (uZvelesi droidan me-XVIII sauk. gasulamde), tf., 1904, gv. 272-276]. 648. xaxanaSvili a., saistorio nawerebi, misi, wgn.: qarTuli sityvierebis istoria (uZvelesi droidan me-XVIII sauk. gasulamde), tf., 1904, gv. 270-272. 649 . xaxanaSvili a., `qarTlis cxovreba~ ivane oqropiriZisa (sabibliografio SeniSvna), iveria, 1890, #216, gv. 2. 650. xaxanaSvili a., q-n uordropis da b-n uordropis axali Sromis Sesaxeb (Life of St. Nino, by Marjori Wardrop and J.O. Wardrop. Oxford, 1900), iveria, 1900, #280, gv. 3. 651. xoStaria-brose ed., ivane javaxiSvili da `qarTlis cxovreba~, istoriul-filologiuri krebuli, Tb., 1997, gv. 3-9. 652. xoStaria-brose ed., kvlav VII saukunis qarTuli matianis Sesaxeb, mravalTavi, XIX, Tb., 2001, gv. 380-384 (reziume rusul enaze). 653. xoStaria-brose ed., leonti mroveli da `arCilis cxovreba~, misi, wgn.: leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, Tb., 1996, gv. 66-81. 654. xoStaria-brose ed., leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, mecniereba, Tb., 1996, 108 gv. 655. xoStaria-brose ed., leonti mrovelis wyaroebisa da `qarTlis cxovrebis~ dasawyisi ciklis Sedgenilobis sakiTxebisaTvis, k. kekeliZis sax. xelnawerTa institutis XXV samecniero sesia, moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1988, gv. 21-23; igive, mravalTavi, filologiuristoriuli Ziebani, XVI, Tb., 1991, gv. 181-188; igive, misi, wgn.: leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, Tb., 1996, gv. 28-38. 656. xoStaria-brose ed., `matiane qarTlisas~ ori adgilis gagebisaTvis, qw, VIII, Tb., 1993, gv. 88-90 (reziume rusul da inglisur enebze). 657. xoStaria-brose ed., mefeTa qronologiuri rigi `qarTlis cxovrebaSi~, Tsu Sromebi, 349, istoria, arqeologia, xelovnebaTmcodneoba, eTnologia, Tb., 2003, gv. 313-320 (reziume rusul da inglisur enebze). 658. xoStaria-brose ed., VII saukunis qarTuli matiane da misi kvali `moqceva qarTlisaSi~ da `qarTlis cxovrebaSi~, misi, wgn.: leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, Tb., 1996, gv. 47-65; igive, kr. mesame saerTaSoriso qarTvelologiuri sompoziumis masalebi, Tb., 1999, gv. 53-65 (reziume inglisur enaze). 659. xoStaria-brose ed., `moqcevaseuli~ `cxovreba wmidisa ninosi~ `qarTlis cxovrebaSi~, misi, wgn.: leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, Tb., 1996, gv. 82-93. 660. xoStaria-brose ed., `qarTlis cxovreba~ da misi istoriul-kulturuli Rirebuleba, saqarTvelos respublika, #271, 20 oqtomberi, 1998, gv. 6. 661. xoStaria-brose ed., `qarTlis cxovrebis~ dasawyisi ciklis kompoziciis Sesaxeb, macne, istoriis... seria, 4, 1987, gv. 180-183. 662. xoStaria-brose ed., `qarTlis cxovrebis~ dasawyisi ciklis Seswavlis Sedegebi da teqstSi arsebuli minawerebis interpretaciis cda (amosavali debulebebi da argumentebi), qw, 767

20

bibliografia
VIII, Tb., 1993, gv. 81-87 (reziume rusul da inglisur enebze); igive, misi, wgn.: leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, Tb., 1996, gv. 39-46 (reziumeebis gareSe). 663. xoStaria-brose ed., `qarTlis cxovrebis~ Seswavlis zogierTi principuli sakiTxi, qw, X, eZRvneba akademikos daviT musxeliSvils, Tb., 2004, gv. 146-152 (reziume inglisur enaze). 664. xoStaria-brose ed., `qarTlis cxovrebis~ axali gamocemisaTvis, anamki, istoriulfilologiuri Ziebani, Tb., 2002, gv. 340-345. 665. xoStaria-brose ed., qarTuli saistorio wyaroebis rusul enaze Targmnis Sesaxeb, macne istoriis... seria, 1, 1979, gv. 150-171 (reziume rusul enaze). 666. xoStaria-brose ed., qarTuli saistorio mwerlobis Janruli kuTvnilebisa da Taviseburebis sakiTxebisaTvis, literatura da xelovneba, #1-2, 1992; igive, misi, wgn.: leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, Tb., 1996, gv. 13-28. 667. xoStaria-brose ed., Zveli qarTuli saistorio mwerlobis Janruli Taviseburebis Sesaxeb, Tezisebi, gv. 52-53. 668. javaxiSvili i., ana-dedofliseuli qarTlis cxovreba (amoRebulia i. javaxiSvilis wignidan: istoriis mizani, wyaroebi da meTodebi winaT da exla. wigni I: Zveli qarTuli saistorio mwerloba, Tb., 1916, gv. 256-261), wgn-Si: qarTlis cxovreba, ana dedoflis nusxa, dasabeWdad moamzada filologiis ganyofilebam simon yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1942, gv. XI-XVI. 669. javaxiSvili i., axlad aRmoCenili qarTlis cxovreba da Tamar mefis meore, aqamde ucnobi istorikosis Txzuleba, tum, t. III, 1923, gv. 186-216; igive, enimkis moambe, XIV, 1944, gv. 321-332 (nawyveti, saTauriT: `Tamar mefis meore istorikosi~); igive, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 373-395 (sruli, tum, t. III-Si gamoqveynebuli gamokvleva). 670. javaxiSvili i., daviT aRmaSeneblis istorikosi, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 210-220. 671. javaxiSvili i., Tamar mefis istorikosi, ix. misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (VXVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 221-241. 672. javaxiSvili i., laSa-giorgis-droindeli ucnobi qarTveli mematiane, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 244-245. 673. javaxiSvili i., leonti mroveli, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 176-188. 674. javaxiSvili i., matian qarTlisa, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 198-209. 675. javaxiSvili i., JamTaaRmwereli, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 246-262. 676. javaxiSvili i., sumbat Ze daviTisi, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 195-197. 677. javaxiSvili i., qarTlis cxovreba, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 298-315.
20

768

bibliografia
678. javaxiSvili i., qarTlis cxovrebis gagrZeleba, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 316-324. 679. javaxiSvili i., qarTlis cxovrebis gagrZelebis gadakeTeba, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 348-356. 680. javaxiSvili i., qarTuli saistorio Zeglebis axali gamocemis Sesaxeb, mravalTavi, V, Tb., 1975, gv. 262-270. 681. javaxiSvili i., winasityvaoba, wgn-Si: axali qarTlis cxovreba, XVIII s. damat., I, teqsti, iv. javaxiSvilis winasityvaobiTa da redaqciiT, Tb., 1940, gv. V-XXIV; igive, ix misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 418-428. 682. javaxiSvili i., winasityvaoba, wgn-Si: laSa-giorgis-droindeli mematiane, gamosca ivane javaxiSvilma, Tb., 1927; igive, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 415-417. 683. javaxiSvili i., juanSeri, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 189-194. 684. janaSvili m., aRvadgine anu `sami istoriuli xronikisa~ da `wm. ninos cxovrebis~ gasagebSesasworebeli saxelmZRvanelo, Sedgenili mose janaSvilis mier, damatebiT IX-X saukunis `samecniero qrestomatiidam~ amoRebuli `samkurnalo traqtatisa~ da `saswavlo wignisa~, tf., 1891, 136 gv. 685. janaSvili m., naSromi, 1. saistorio sabuTebis Seswavlis mdgomareoba CvenSi da axlad aRmoCenili axali `qarTlis cxovreba~. 2. axali qarTlis cxovreba giorgi brwyinvalidan giorgi XI-mde. 3. TviTonve gviwveven. SeniSvnebi werilis gamo `qarTuli grammatika m. janaSvilisa~, Tbilisi, 1907, 11+84 gv. 686. janaSvili m., laSa -idam warmosdga Tu afxazur enidam Semovida `qarTlis cxovreba~Si?, iveria, #199, 1893, gv. 1-2. 687. janaSvili m., sad da rodis omobda SoTa rusTaveli?, saxalxo gazeTi, #880, 1913, gv. 3. 688. janaSvili m., saistorio da sabibliografio werilebi, Sesavali, iveria, #13, 1887, gv. 3-4. 689. janaSvili m., saqarTvelos mokle istoria, tf., 1884, II, 240, II gv. 690. janaSvili m., (esom), saistorio da sabibliografio werilebi, XIII. recenzia d. baqraZis wignze ` , [., 1887]~, iveria, 1888, #69, gv. 2-3. 691. janaSvili m., saqarTvelos erToba, saqarTvelo, #139, 1917, gv. 4. 692. [janaSvili m.], Cveni arxeologebi, lampari, #34, 1906, gv. 1. 693. janaSvili m., qarTvelTa matiane, moambe, 1903, #2, gany. II, gv. 1-23; #3, gany. II, gv. 1032; #4, gany. II, gv. 57-81; #5, gany. II, gv. 19-46; #6, gany. II, gv. 1-55; igive, calke wignad, tf., 1903, 165 gv. 694. janaSia l., `moqceva qarTlisa~ da juanSeris `cxovreba vaxtang gorgaslisa~, misi, `SuSanikis wameba~, istoriul-wyaroTmcodneobiTi gamokvleva, I, Tb., 1980, gv. 97-111. 695. janaSia l., uZvelesi cnoba qarTvelTa moqcevaze, misi, istoriul-wyaroTmcodneobiTi narkvevebi, Tb., 1986, gv. 112-146.
20

769

bibliografia
696. janaSia n., SuSanikis wamebis ambavi Zvel qarTul saistorio mwerlobaSi, Tsu Sromebi, 165, istoria, xelovnebaTmcodneoba, eTnografia, Tb., 1975, gv. 697. janaSia l., `cxovreba qarTvelTa mefeTas~ wyaroebisaTvis, kr. kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb., 1966, gv. 131-143; igive, misi, istoriul-wyaroTmcodneobiTi narkvevebi, Tb., 1986, gv. 92-111. 698. jafariZe a., (mTavarepiskoposi), `qarTlis cxovrebis~ armenofiluri redaqcia, Tb., 1997, 65 gv. 699. jolbordi m., leonti mroveli da juanSeri msoflio istoriis zogierTi sakiTxis Sesaxeb, gori, 2001, 96 gv. 700. . ., , -1985, ., 1988, . 96. 701. ., . , , , 9-10 1979 ., , , ., 1979, . 3-5. 702. ., . . , , 1987, . , ., 1987, . 4-5. 703. . ., . ., , . , , . . , ., 1986, 150 . , 6, 1989, ., . 94-95 (recenzia). 704. . ., , , ., 1938, . 161-169; igive, misi, Sromebi, t. III, Tb., 1982, gv. 242-250. 705. . , . . , ., 1988. 706. . ., . ., ( ), macne, 2, 1983, gv. 57-79; igive, wgn.: g. alasania, saistorio krebuli, Tb., 2007, gv. 352-386. 707. . ., XI-XIV ., , , 1968. 708. . ., -, 85, . 13. 709. . ., - XI ., -1979, ., 1984, . 47-54. 710. ., , , . I, . I, ., 1882, . 27-44 711. ., , , 1885, . 405-416. [igive, qarTul enaze _ 194].
20

770

bibliografia
712. . ., , , misi, wgn.: . LV . , ., 1887, . 11-20. 713. . ., , ix. misi, wgn.: . LV . , ., 1887, . 1-11. (igive qarTulad 196). 714. ., . : ) , ) , ) , - . , . XXII, 2, 1873, . 1-18. igive, , 7-8, 1873, . 201-208 [qarTuli Targmani, _ 191]. 715. . ., , -1979, ., 1984, . 55-63. 716. ., , I, , ., 1865 [igive, qarTuli gamocema, 180). 717. . ., , wgn.: . . . , . . , .,1985,. 10-24. 718. [ . .], . . ( IV . ), , . V, II, ., 1898,. 253-271. 719. ., . , ., 1983, 312 . 720. . ., XIV . , , VI , 17, ., 1917, . 1487-1501. 721. . ., (XI-XVII .), wgn.: , . 1, ., 1955, . 138-145. 722. . ., , wgn.: . , . , 1967, . 67-97. 723. ., [ .] , , 3061, 1892, . 3. 724. ., , ., 1973 ( ), 104 . 725. . ., , , 7- , . ., ., 1913, . XVII, . 238-246; igive, misi, Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 429-434. 726. . ., XIV , , VI . 17, . 1917, . 1483-1486; igive, misi, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (VXVIII ss.), Txz., t. VIII, Tb., 1977, gv. 435-438. 727. . ., . , , . 22, ., 1897, .I, . 1-64.
20

771

bibliografia
728. . ., - - , , . 35. ., 1905, . , . 113-235. 729. . ., , , -1979, ., 1984, . 85-92. 730. [ - . ] , , , 1, I, 1832, . 18-24; igive, misi, wgn.: Txzulebani, Tb., 1961, gv. 221-226 [anotacia ix. 290]. 731. . ., , ix. misi, saistorio Ziebani, II, Tb., 1973, gv. 144-150. 732. . ., , , kr. , -, 1938, . 33-39; igive, misi, saistorio Ziebani, II, Tb., 1973, gv. 133-136; . . . , . . , ., 1985, . 6-9 [83]. 733. ., , , , , . I, . . - ( , . . . . , . VI), , 1937. 734. . ., , II, ., 1902, c. 139. 735. . ., . . . , 9 (14), 1941, . 27-30. 736. . ., , - 85, . 50-51; igive, -1985, ., 1988, . 135-140. 737. . ., , , I, , 1979, . 73-81. 738. . C., XI , ., 1912, 36 c. 739. . ., , , 15(78), ., 1968. 740. . ., , kr. , , , ., 1970, . 42-45. 741. . ., XI , misi, etiudebi, III, Tb., 1955, gv. 96-107 [igive sxva saxelwodebiT _ 812]. 742. . ., , wgn.: . , . . , . . . , ., 1954, . 5-16; igive, misi, etiudebi, t. XII, Tb., 1973, gv. 164-232. 743. . ., . , ., 1980, 204 . (recenzia: . ., . ., macne, istoriis... seria, 4, 1983, gv. 181-183).
20

772

bibliografia
744. ., , . , 39, 1854, . 155-156. 745. . ., , , , macne, istoriis... seria, 3, 1975, . 62-73. 746. . ., , wgn-Si: (, . . ), ., 1976, . 5-26. 747. . ., - , wgn-Si: -, , , . . ( , 13; , III), ., 1979, . 7-24. 748. . ., , , . 7, ., 1965, . 76. 749. . ., ( ), , 11, ., 1973, . 468. 750. ., , Tsu Sromebi, 338, Tb., 2001, gv. 130-148 (reziume qarTul da inglisur enebze). 751. ., . . VII. , , . V, 1894, . 211-241. 752. ., - (, . 9 1901 ., ), , - , 3, ., 1902, . 15-29. 753. . ., . : . . . . 1890, , . VI, 1891, . 358-368. 754. ., recenzia wignze _ Marjry Wardrop and J.O. Wardrop, Life of St. Nino [+ F. C. Conybeare, The Armnian Version of Djouanshr], Oxford, 1900, c. 3-88, , . XIII, 1900, , 1901, . 0134-0139. 755. . ., ( ), 85, . 72-73. 756. - . ., , . II, , , 1939, . 28. 757. ., , , , ., 1881. 758. . ., recenzia wignze _ R. W. Thomson, Rewriting Caucasian History... [833], XB, , 1 (7), .-., 1999, . 505-507. 759. . ., XII . . , 1984, , , ., 1984, . 67-68. 760. . ., qarTlis cxovreba _ , misi, wgn.: , . I, .--, 1956, . 15-18, #1. 761. . ., [qarTlis cxovreba, ], ix. misi, wgn.: , . I , --, 1956, . 18, 2. 773
20

bibliografia
762. . ., [qarTlis cxovreba, ], misi, wgn.: , . I , --, 1956, . 18-19, 3. 763. . ., [qarTlis cxovreba, ], misi, wgn.: , . I , --, 1956, . 19-20, 4. 764. . ., , : , . I, 1954, . 30-66. 765. ., , , 11, 1978, . 92-94. 766. . ., - XI , , 3, 1981, . 164-169. 767. . ., , -82, . 67-68. 768. . ., . , , , 1883, . 130, . 199-274. 769. ., , , . XXX, 10, ., 1838, . 151-172. 770. . ., , , . 41. ., 1980, . 163-172. 771. .., -, , misi, wgn.: , . I, ., 1902-1904, . 202-270. 772. .., - , misi, wgn.: , . I, ., 1902-1904, . 419-517. 773. .., -, , misi, wgn.: , . II, . 1-4, ., 1912, . 27-114, gv. 47-72 _ CarTulia qc-is broseseuli xelnaweris aRweriloba. 774. .., [-], , misi, wgn.: , . II, . 1-4, ., 1912, . 47-53. 775. .., -, . , misi, wgn.: , . II, . 1-4, ., 1912, . 114-132. 776. . ., , wgn.: , , , , 1967, . 243-246. 777. . ., , -82, . 88-90. 778. . ., , qarTuli istoriografia, II, Tb., 1971, gv. 201-229. 779. . ., , ., 1897, . 8-13.
20

774

bibliografia
780. ., , , 9, 1892, . 153-160. 781. () . ., , 82, . 91-92. 782. - . ., , 85, . 100-101; igive, 1985, ., 1988. . 157-162. igive, misi, wgn.: leonti mroveli da `qarTlis cxovreba~, Tb., 1996, gv. 99-105 [653]. 783. - . ., , . 144-149, Caucasica, v. 7, ., 2003, . 144-149 784. . ., , ., 1873. 785. . ., , wgn-Si: , , . . ( , 29; , IV), ., 1982, . 5-44. 786. . ., , , 2, 1971, . 123-127. 787. . ., , wgn-Si: , , , . . ( , 43; , VI), ., 1986, . 7-54. 788. . ., , wgn-Si: , . , . , . . , ., 1979, . 3-18. 789. . ., , , 5, 1973, . 114-122. 790. . ., XIV . , , VII, ., 1980, . 193-208. 791. . ., . , , macne, istoriis... seria, 3, 1979, gv. 97-107. 792. ., , . . . , ., 1902; , meore gamocema, , 1990 (saTaurSi erTi Secvlili sityviT _ ). 793. ., , , , II , ix. wgn.: qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis. nawili meore. axali moTxroba 1469 wlidan, vidre 1800 wlamde, gamocemuli d. Cubinovisagan, sankt. peterburgi, 1854, gv. VI-XXXII [qarTuli Targmani _ 608]; axlavs franguli Targmani [829]. 794. . ., ( ), 1985, ., 1988, . 128-135. 795. . ., ( ). - 1985, ., 1988, . 148-156. 775
20

bibliografia
796. . ., -- ( XVIII ), ., 1992, 232 gv. 797. . ., ( XV ), , 1963, 128 gv. 798. . ., , 82, c. 99-101. 799. . ., , -1985, ., 1988, . 56-61. 800. . ., , -85, . 102. 801. . ., , 85, c. 107-108. 802. Avalischvili Z., Notice sur une version gorgienne de la Caverne des Trsors, apocryphe syriaque atribu saint Ephrem, Revue de lOrient Chrtien, t. VI (XXVI), #3-4, 1927-1928, pp. 381-395. 803. Alasania G., Preislamic Turcs and Georgians, Caucasica, v. 7, Tb., 2003, p. 15-29. 804. Baramidse R., Zur Titeldeutung von Kartlis Zchowreba (=Das Leben Kartlis), Caucasica, v. 7, Tb., 2003, S. 30-34. 805. Bryer A., Preface, wgn.: The Georgian Chronicle, The Period of Giorgi Lasha, Text editied by S. Qaukhchishvili, Translated by Katharine Vivian, Preface by Anthony Bryer, Amsterdam, 1991, gv. I-XXII [102, 817]. 806. Brosset M., Des sources originales de lhistoire de Gorgie, Journale de SPb., 1847, #249, 250, 265, 269. 807. Dubois de Montpereux Fr, Voyage autour du Caucase chez les Tcherkesses et les Abkhases, en Colchide, en Gorgie, en Armnie et en Crime, Tome I, Paris, 1839. 808. Esbroek M. van, La vision de Vakhtang Gorgasali et sa signification [vaxtang gorgaslis xilva da misi mniSvneloba], kr. pirveli saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1988, gv. 221-230 (reziume qarTul da rusul enebze). 809. Esbroeck V. van, Vakhtang Gorgasali et Lvque Mikael de Mtskheta, mesame saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1999, gv. 9-23 (reziume qarTul enaze). 810. Fhnrich H., Gab es eine Georgische Schrift zur Zeit des Farnavas?, kr. Dedicatio, istoriulfilologiuri Ziebani, Tb., 2001, gv. 432-436. 811. Hldak F., Zwei Grundsteine zu einer Grusinischen Staats-und Rechtsgeschichte, Leipzig, 1907. 812. Kekelidze K., Chronique dHippolyte et lhistorien gorgien Leonti Mroveli, BK, 17-18, Paris, 1964, pp. 88-94 [igive, anotacia 741]. 813. Klaproth J., Voyage au mont Caucase et en Gorgie, t. I, Paris, 1823. 814. Kourcikidze C., La version gorgienne de la Caverne des trsors, wgn.: La Caverne des trsors, Version gorgienne, Edite par Ciala Kourcikidze, CSCO, Vol. 526, Scriprotes iberici, t. 23, Lovanii, 1993, gv. V-XV. 815. Langlois V., Essai de classification de suites montaires de la Gorgie depuis lantiquit jusqua nos jours, Paris, 1860. 776
20

bibliografia
816. Larsson V., Varangians in Georgia in the 1040s and the Swedish rune stones, meore saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1993, gv. 24-27, qarTuli Targmani ariane Wanturiasi (gv. 28-31 _ 409), rusuli reziume (gv. 32-33). 817. Lordkipanidze M., Introduction, wgn.: The Georgian Chronicle, The Period of Girogi Lasha, Text edited by S. Qaukhchishvili, Translated by Katharine Vivian, Preface by Anthony Bryer, Amsterdam, 1991, gv. XXV-XLVII [102, 805]. 818. Mah J.-P., Introduction, wgn-Si: La Caverne des trsors, Version gorgienne, Traduite par Jean-Pierre Mah, CSCO, Vol. 527, Scriptores Ibericu, t. 24, Lovanii, 1992, pp. V-XL. 819. Marie-Flicit Brosset, Biobibliographie. Esquisse biographico-litraire et bibliographie systmatique des ouvrages, Tb., 1999, 248 pp. [ix. 437]. 820. Marr N., Avant propos de la second dition, wgn.: qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemde, gamocemuli RvawliTa u. brose... elmeored dabeWdili akademikos niko marris TvalmidevniT, dasawyisi nawyveti, petrograds, 1923 [Sdr. 8]. 821. Rapp S. H., Jr, Introduction to the Georgian Text (qarTlis cxovreba), wgn.: Kartlis cxovreba. The Georgian Royal Annals and their Medieval Armenian Adaptation, Edited by Stephen H. Rapp, Jr. Volume I., Delmar, New York, 1998, gv. 13-43. 822. Rapp St., Caucasias Place in the Eurasian World: The testimony of cxovreba qarTvelTa mefeTa, meoTxe saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 2005, gv. 45-55 (reziume qarTul enaze). 823. Rapp St., Studies in Medieval Georgian Historiography, Early texts and Eurasian contexts, CSCO 601, Subsidia 113, Louvain, 2003. 824. Saint-Martin J., Memoires historiques et gographiques sur lArmnie, suivies du text Armnien de lhistoire des princes Orphelians par Etienne Orphelian, archeveque de Siounie et de celui des gographies atribuees a Moyse de Khoren et au docteur Vartan, au plusiers autres pices relatives a lhistoire dArmnie le tout accompagne dune traduction franaise et de motes explicatives, par M. I. SaintMartin, t. II, Paris, 1819. 825. de Saint-Martin V., Recherches sur les populations primitives et les plus anciennes traditions du Caucase. Lues la societ dethnologie de Paris dans le sances des 27 aout et 24 septembre 1846, Paris, 1847. 826. Salia K., La littrature gorgienne. Littratur historique, BK, #45-46 (vol. XVII-XVIII), Paris, 1964, p. 55-56. 827. [Sardshweladze S., Fhnrich H.,] Worwort, wgn.: Chroniken der georgischen Knigin Tamar (KaukasienReihe), Jena, 1998, S. 3-14. 828. Tarchnischvili M., La dcouverte dune inscription gorgienne de lan 1066, BK, 26-27, Paris, 1957, p. 86-89 [igivea _ 315]. 829. Tchoubinof D., Notice sur les ouvrages historiques, en langue gorgienne, concernant la Gorgie, et sur ceux qui sont entrs dans la composition de cette seconde partie de lhistoire de la Gogrie, wgn.: qarTlis cxovreba, dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis, nawili meore, axali moTxroba, 1469 wlidgan, vidre 1800 wlamde, gamocemuli d. Cubinovisagan, sanktpeterburRs, 1854, gv. VII-XXXIII; axlavs paralelurad teqsti rusul enaze [793]; qarTuli Targmani _ 608. 830. Thomson R. W., Armenian Version of the Georgian Chronicles, JSAS, 5, 1990-1991, pp. 81-90. 777

20

bibliografia
831. Thomson R. W. , The Armenian Version of the Georgian Chronicles , meore saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, Tb., 1993, gv. 17-23 (reziumebi qarTul da rusul enebze). 832. T[homson] R., Georgian Chronicles, ODB, 2, New-York Oxford, 1991, p. 843. 833. Thomson W. Robert, Rewriting Caucasian Hostiry. The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles. The Original Georgian Texts and the Armenian Adaptation. Translated with Introduction and commentary by Robert W. Thomson (Oxford Oriental Monographs, 7), Oxford, Clarendon Press, 1996, LI+408 gv. 834. Toumanoff C., Medieval Georgian Historical Literature (VIIth-XVth Centuries), Traditio, I, New York, 1943, pp. 139-182. 835. Toumanoff C., The Oldest Manuscripts of the Georgian Annals: The Queen Anne Codex (QA), 14791495, Traditio, V, New York, 1947, pp. 340-344. 836. Vachnadze N., Kutsia K., Reflection of an Iranian Institution in Kartlis Tskhovreba, Caucasica, The Journal of Caucasian Studies, v. 7, Tb., 2003, p. 284-291 [311]. 837. N7Agin3an5 Simeon B.n2ahanyxi & ir ;arcmanov;ivnnyru wraxyryne5 Wiynna5 1951, e]7161-188. 838. Barov3r Movrat3an5 Kar;lis Xqowrypa-i Ha3yryn ;arcmanov;3ovn5 wignSi Wrax +amanagacrov;3ovn5 ;arcmanov;3ovnu hin wraxynix5 a-a]apanu & /ano;acrov;3ovnnyru Barov3r Movrat3ani5 Yrywan5 1971, e]77-41.

20

778

bibliografia
IV. Semoklebebi

gzamkvlevi _ saqarTvelos saxelmwifo muzeumis Zvel xelnawerTa sacavebis gzamkvlevi, Tb., 1951. enimkis moambe _ enis, istoriisa da materialuri kulturis institutis moambe. etiudebi _ k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan. Tezisebi _ akademikos ivane javaxiSvilis xsovnisadmi miZRvnili respublikuri samecniero sesia `Zveli qarTlis cxovreba~, Tbilisi, 1989 wlis 25-27 aprili, moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1989. Tsu Sromebi _ Tbilisis saxelmwifo universitetis Sromebi.
TuS _ Tbilisis universitetis Sromebi. mse _ masalebi saqarTvelos eTnografiisaTvis. mski _ masalebi saqarTvelosa da kavkasiis istoriisaTvis.

Jordania T., qronikebi _ qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa, Sekrebili, qronologiurad dawyobili, axsnili da gamocemuli T. Jordanias mier, [wigni I], tf., 1882; wigni meore (1213 wlidam 1700 wlamde), tf., 1897; wigni mesame (1700 wlidan XIX s-is 60 wlebamde), gamosacemad moamzades givi Jordaniam da SoTa xanTaZem, Tb., 1967. sabinini m., saqarTvelos samoTxe, spb., 1881 _ saqarTvelos samoTxe. sruli aRwera RuawlTa da vnebaTa saqarTulos wmidaTa, Sekrebili xronologiurad da gamocemuli peterburRis sasuliero akademiis kandidatis iverielis gobron (mixail) pavlis Zis sabininis mier, peterburRi, Cypb welsa. saz. mecn. gany. moambe _ saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis sazogadoebriv mecnierebaTa ganyofilebis moambe.
sk _ saistorio krebuli. sm _ saistorio moambe. smam _ saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe. ssmm _ saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe.
20

stu Sromebi _ saqarTvelos teqnikuri universitetis Sromebi.


sS _ saistorio Studiebi, Tbilisis ilia WavWavaZis sax. enisa da kulturis saxelmwifo universitetis saqarTvelos istoriis kaTedris samecniero SromaTa krebuli. tsu Sromebi _ tfilisis saxelmwifo universitetis Sromebi. tum _ tfilisis universitetis moambe. qse _ qarTuli sabWoTa enciklopedia.

quTaisis muzeumis xelnawerTa aRweriloba, t. II, Tb., 1964 _ quTaisis saxelmwifo istoriuleTnografiuli muzeumi. xelnawerTa aRweriloba, t. II, Sedgenili da dasabeWdad momzadebuli e. nikolaZis mier, redaqtori m. nikoleiSvili, Tb., 1964.
qc _ qarTlis cxovreba. 779

bibliografia
qw _ qarTuli wyaroTmcodneoba.

Wyonia al., istoriuli narkvevi anu qristomatia _ aleqsandre Wyonia, istoriuli narkvevi anu qristomatia saqarTvelos istoriisaTvis uZveles drodam bagrationT gamefebamde, tf., 1890. xelnawerTa aRweriloba, A koleqcia, t. I:2, Tb., 1976 _ qarTul xelnawerTa aRweriloba, yofili saeklesio muzeumis (A) koleqciisa, t. I:2, Seadgines da dasabeWdad moamzades: T. bregaZem, c. kaxabriSvilma, T. mgalobliSvilma, m. qavTariam, l. quTaTelaZem da c. jRamaiam el metrevelis redaqciiT, Tb., 1976. xelnawerTa aRweriloba, A koleqcia, t. V, Tb., 1955 _ saqarTvelos saxelmwifo muzeumis qarTul xelnawerTa aRweriloba, yofili saeklesio muzeumis xelnawerebi (A koleqcia), aleqsandre baramiZis redaqciiT, tomi V, Seadgina lili quTaTelaZem, Tb., 1955. xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. II, Tb., 1951 _ qarTul xelnawerTa muzeumis qarTul xelnawerTa aRweriloba, saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis yofili muzeumis xelnawerebi (H koleqcia), t. II, Sedgenilia da dasabeWdad momzadebuli lili quTaTelaZis mier ilia abulaZis redaqciiT, Tb., 1951. xelnawerTa aRweriloba, H koleqcia, t. V, Tb., 1949 _ xelnawerTa aRweriloba, saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis yofili muzeumis xelnawerebi (koleqcia H), t. V, Sedgenilia da dasabeWdad momzadebuli luba mefariSvilis mier al. baramiZis redaqciiT, Tb., 1949. xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. I, Tb., 1959 _ qarTul xelnawerTa aRweriloba, yofili qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis (S) koleqciisa, t. I, Sedgenilia da dasabeWdad damzadebuli: T. bregaZis, T. enuqiZis, n, kasraZis, l. quTaTelaZisa da q. SaraSiZis mier, el. metrevelis redaqciiT, Tb., 1959. xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. V, Tb., 1967 _ qarTul xelnawerTa aRweriloba, yofili qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis (S) koleqciisa, t. V, Seadgines da dasabeWdad moamzades: T. bregaZem, T. enuqiZem, l. kiknaZem, m. SaniZem da c. Wankievma el metrevelis redaqciiT, Tb., 1967. xelnawerTa aRweriloba, S koleqcia, t. VI, Tb., 1969 _ qarTul xelnawerTa aRweriloba, yofili qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis (S) koleqciisa, t. VI, Seadgines da dasabeWdad momzades: T. bregaZem, l. qajaiam, l. quTaTelaZem, m. SaniZem da c. Wankievma, el. metrevelis redaqciiT, Tb., 1969. xelnawerTa aRweriloba, Q koleqcia, t. I, Tb., 1957 _ saqarTvelos saxelmwifo muzeumis qarTul xelnawerTa aRweriloba, muzeumis xelnawerTa axali (Q) koleqcia, t. I, Sedgenilia e. metrevelisa da qr. SaraSiZis mier, ilia abulaZis redaqciiT, Tb., 1957. xelnawerTa aRweriloba, Q koleqcia, t. II, Tb., 1958 _ qarTul xelnawerTa aRweriloba, axali (Q) koleqciisa, t. II, Sedgenilia da dasabeWdad damzadebuli T. bregaZis, T. enuqiZis, n. kasraZis, el. metrevelis, l. quTaTelaZis da qr. SaraSiZis mier, ilia abulaZis redaqciiT, Tb., 1958. 82 - . , 60- . 26-28 1982 . . . . ., 1982.
20

780

bibliografia
85 - . , 17-19 1985 . . , , ., 1985.
. . . - . . . . . . . . . . .

. ., . ., , , . XXXIXXXIV, igive, calke wignad: . I, . 1-4, ., 1902-1904; , . XXXVI, XXXVII, XXXIX, XL-XLII, igive, calke wignad, . II, . 1-4, ., 1912. XV , . . . : . . , . . , . . . , ., 1960.
. . BK Bedi Kartlisa. BZ Byzantinische Zeitschrift. CSCO Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium. D The Oxford Dictionary of Byzantium, vol. I-III, New York, Oxford, 1991. JSAS Joutnal of the Society for Armnian Studies.

20

781

bibliografia

20

782

You might also like