Hng C

i tng V NGUYN GIP thi tr

Nh xut bn thanh nin

Thng 8-2004

_______________ _______________ Tiu : i tng V Nguyn Gip thi tr Tc gi: Hng C Vi s cng tc ca ng Bch H Nh xut bn: Thanh nin Nm xut bn: Thng 8-2004 S ho: ptlinh http://www.vnmilitaryhistory.net/

LI NH XUT BN
Cng bn c, ng o bn c trong v ngoi nc quen thuc vi cc hi c cch mng ca i tng V Nguyn Gip. Tuy nhin, cha nhiu ngi c bit v thi tr ca ng. Nhn dp k nim ngy sinh ln th 93 ca i tng (258-1911-25-8-2004), v k nim ln th 60 ngy thnh lp Qun i Nhn dn Vit Nam (22-12-1944-22-12-1944), chng ti xin c gii thiu vi bn c cun sch I TNG VNG THI TR, vit v tui tr ca ng. Trong cun sch ny, tc gi-Trung tng Phm Hng C c s cng tc ca b ng Bch H phu nhn i tng V Nguyn Gip, da vo cc t liu lch s, c bit l cc bc th ca gia nh i tng-nhng k vt qu bu c lu gi hn na th k- ph ho li mt qung i ca i tng V Nguyn Gip-tui th v thi tr vi nhng chi tit chn thc v xc ng-qua , tc gi mong c gp thm t liu v cuc i ca i tng-ngi Anh c ca qun i ta, mt v tng vn v song ton, c mt phm chy cch mng tuyt vi- sut i ht lng phc v cch mng. Xin trn trng gii thiu cun sch I TNG V NGUYN GIP THI TR vi on vin, thanh nin cng bn c c nc. Thng 8-2004 NH XUT BN THANH NIN

Chng I Qu hng, gia nh v tui th

Ngy sinh
Hi u th k XX, lng An X (trc l x, sau l thn, nay thuc x Lc Thu, huyn L Thu, tnh Qung Bnh) c mt gia nh nh nho ngho lm rung. ng hu l V Quang Nghim, b l Nguyn Th Kin. ng b sinh h c by ngi con, i tng V Nguyn Gip l ngi con th nm. V Nguyn Gip ra i vo mt ma lt, trong mt ci lu ct tm di gc mt to nh c th trong vn nh. Thu y, cc c ch nh ngy sinh ca con ci theo m lch, cn ngy sinh ca vng theo dng lch th sau ny cc nh nghin cu phng Ty, mi ngi ni mt cch. V nh bn ch dn v tiu s V Nguyn Gip ca Jean Sainteny (Notice biographique sur Vo Nguyen Giap-Jean Sainteny) ghi l 1912. T in Bch khoa Larousse ghi l 1911. C nhng tc gi ghi l 1910 nh Boudarel hoc James Fox. Trong cun GIAP do Nh xut bn Atlas-Paris xut bn nm 1977, Boudarel vit: Sinh An X trong tnh Qung Bnh nm 1910. Trn Tp ch Thi s ch nht (The Sunday Times Magazine) s 5-111972, James Fox vit: ng sinh ngy 1-9-1910, mt ngy thng ng ghi nh li y, ch v mt s tnh c k l, ti tm thy giy khai sinh ca ng Gip ti Paris v qua c th gii quyt mt lng tng cho gii hc gi cho rng ng sinh ra vo khong 1911, 1912. Ti hi ch ng Bch H (phu nhn i tng V Nguyn Gip): -Vy nm no l ng?

-Nm 1911. -Cn c vo u? -Anh Gip tui Hi (Tn Hi). -Mt l s t vi c khng? -Khng. M c cng khng cn. -Rt tic, ti mun xem ngi ta on nh th no v s ca anh Gip. Cn ngy sinh? -Ngy 25 thng 8 dng lch. Cng tnh t ngy ta sang do b (m anh Gip) ni v nh ng Trn Vn Gip tnh h.

Gia nh
H V l mt dng h ln lng An X, t ng cui lng. Tic rng gia ph nay khng cn. Cu b Gip ln ln khng bit mt ng ni, ch nghe ni l c c lm. C ng hu l V Quang Nghim, c b l Bi Th Gi. Cu b nh b ni lc mt: Mc o tm, o iu. Mt hm, ng thy cng ni: B ngi trn m y. Gn y chu cht mi tm thy m cc c. M c ng tng trn Trm, sau lng An Sinh, thng ngun bn hu ngn sng Kin Giang, cn m c b th tng bn t ngn, mt khuu sng gi l Hm Rng. Khi cn nh, cu b Gip nhiu ln theo thy m i to m. Mt thi gian di qua hai cuc khng chin, vic ving m tha i. n th h cht th khng cn bit u l m nh. Mt hm, ba ngi thuc hng

cht i to m n khu vc m c ng th ch thy nhiu m ging nhau. May c mt ng gi i ti ni: -Khng phi t ca ta u! Gia nh c phc lm mi gp ti. Mua th hng khn ri ti tm m cho. ng gi dn n mt ch c vt o mng, ho. C trng mt cy l nh du gi l cy chim chim. Nghe k chuyn ny, ch thn em trai i tng V Nguyn Gip l V Thun Nho v tm. V Thun Nho ng mt chp, c mt ng lo ra hi: -C phi ng Nho y khng? -Tha phi. -Thi khng chin ng dy ti ma i ao, ng c nh khng? - -C mt do, ngi trong lng ra o hm h ngay u m, ti ra ti cn .

Lc V Thun Nho mi tin.

ng thn sinh ca V Nguyn Gip v V Thun Nho hc ti thi phn. ng nhiu ln thi hng cho ti kho Mu Ng (1918). Hi y, cc th sinh phi em lu chng vo trng thi, dng ti ch t trng dnh cho mnh c ni ngi lm bi. Khc vi V Nguyn Gip sau ny nhiu ln th khoa, ng Nghim lu chng bao ln thi khng u. Tuy khng t nhng ng Nghim l mt nh nho hc c uy tn trong

vng. ng va dy hc, va bc thuc. ng c xm lng tn trng. Khi t ngoi nh, tuy khng phi l tin ch, nhng ngi ta thng mi ng lm ch t. Cu b Gip mi ln thy thy tm nc l bi, mc o t l bit ng i lm ch t. ng giu lng thng ngi. m hm, c ai mi i thm bnh, ng cng i. ng dy con chu trong nh thng ngi nh th thng thn. ng sng mt cuc i gin d, thanh bch, c nn np. Sng no cng vy, ng dy ng gi, n ba bt cho hoa hay cho tm, n vi c hoc mui ng gi y l sm nh ngho. Ti i ng, ng bt c nh xoa chn tay cho nng. Tp qun ny, V Nguyn Gip cn gi mi cho ti sau ny. ng Nghim ch gi gn nn np gia phong. S gio d trong gia nh rt nghim khc. n cm xong, con ci rt nc hu cha m phi bng hai tay, bng mt tay l tht l. C khch n nh, con gi khng c ln nh trn. ng dy ch nho cho tr trong lng. n mt lc no , ng chuyn sang dy Quc ng, lm hng s. ng va dy hc va lm rung. Giao bi cho tr xong, ng cho nc (thuyn) i thm l (la). Khi cuc khng chin chng thc dn Php bt u, gia nh i tn c, ng cn ang thu xp mt vi vic cha kp i theo, th gic Php p ti. Chng cn qut lng bt ng, a ng v giam Hu. ng b tra tn d man. C ngi trng thy ng b chng buc tay vo ng sau xe gp (Jeep). Gia nh khng bit ng sng cht ra sao. Hn bn mi nm sau, khi su tm nhng t liu v gia nh, ti tm thy mt bc th m gia nh cn lu gi c.

Th c, giy hc tr ng mu vng, nt ch tr em to, nn nt, vit bng mc tm:

M c my li thm con: Gip v H.

M mong con cho c mnh kho lun lun th M mng lm. Cn M v Anh cng c thng nhng m thua lc nh nhiu lm, nhng chuyn nh nhiu chuyn ng cay, ca tin khng k, nhng nht l khng bit. Thy c cn hay khng th M bun lm. M mong sao cho gp c hai con, cho bun cn Anh c thng thng khi u tr tri c ho v mt vi ba hm th kho mnh. Bc th khng ngy thng, nhng chc chn l vit vo thi gian u cuc khng chin, gi t ni tn c Qung Bnh ra Vit Bc B ni c cho chu Hng Anh (Hng Anh: con gi u ca i tng V Nguyn Gip) vit. Mi v sau, gia nh mi c tin l ng mt trong nh t Hu. Sau ngy thng nht nc nh, con chu i tm m ng v nm 1979, bc m, a hi ct v chn ct ti ngha trang lit s huyn L Thu. V Nguyn Gip ging m: B m ban cho V Nguyn Gip c vc ngi, gng mt v i mt thng minh. Nhng ai c dp gp b u nhn ngay ra vc ngi thp m ca V Nguyn Gip l vc ngi ca b. Gng mt trn, trng tro ca V Nguyn Gip l gng mt ca b. c bit l i mt: Mt i mt va hn nhin nhn hu nh mt tr th, va cng ngh nh c nh thp v sc so long lanh tr tu. V i mt ca V Nguyn Gip, sau ny c mt ln, mt n k gi phng Ty-b Oriana Fallaci-khi phng vn i tng V Nguyn Gip nhn xt: i mt thng minh nht m ti cha tng thy!.

Hin lnh l b-V Nguyn Gip ni v ngi m ca mnh nh vy. Cu b Gip yu thng m, cn i vi ng thn th cu knh n v s. ng dy con rt nghim m cu th hay nghch. Mi khi ng mng cn th b ng ra li. B lo vic rung vn ni tr. Thi gian u, b cn i ch, ra rung. Sau ny khi hai c con gi ln (ch im v ch Lin), cc ch cho i bun vt n cho cha m th b lo vic cm nc nh. Khi hai ch i ly chng v hai anh em V Nguyn Gip, V Thun Nho i hc xa, hai ng b sng vi cn con gi t tn l V Th Li. Nm 1952, b ra Vit Bc v sau khi cuc khng chin chng Php thnh cng, b v H Ni sng vi con chu. Nm 1961, b mt. Khc vi cc gia nh Qung Bnh, trong gia nh ng Nghim, con ci gi cha m l thy, thm. Ti hi: -Ti sao? Anh V Thun Nho tr li: -C huyn, c lng gi ng l thy, trong nh cng gi l thy. -Th ti sao gi m l thm? Ch ng Bch H a ra mt gi thuyt: -Phi chng do anh Toi, ch Chu mt sm, gia nh king, gi trnh i cho d nui con.

B c k li cho ch ng Bch H: Ngi anh c tn l Toi, thng minh khi ng cc k. Anh hc ch Hn, gii nh thn ng lm cho thy m hong s, bt ung mc Tu cho ti d bt i. Nhng cng khng gi c anh. Mt cn dch t trn qua lng, anh mc bnh. Thy i! Cu con vi!. Thy bit lm thuc nhng bnh nng, khng cu c. Anh qua i vo lc ln by ln tm. Sau anh Toi l ch Chu, sinh c mt nm th va trn lt nm Thn. L ln trn v t ngt, ngp ci tra (gc ct la). Nc cun tri c hai m con. Tc m di qun vo bi tre, thy cu c. Ch Chu mt khng c m. Sau ny V Thun Nho v p cho ch mt ci m gi bn cnh m anh Toi. Hai ngi ch trn V Nguyn Gip l ch im v ch Lin, ln ln va lm rung va chy ch. Khng c vn bun bn, hai ch ch bun t c, t ng phn, mua ch n, bn ch kia. Ch im cng b gic Php bt sau khi c tha, ln chin khu th mt . Ch Lin mt trc nm 1930. ng c cng bc thuc cha chy nhng ch Lin khng qua khi. Sau khi ch Lin mt, ng c b ngh lm thuc. Thu y, n b con gi t c hc hnh. C nh dn sc cho hai anh em V Nguyn Gip v V Thun Nho n hc nn ngi. Tuy nhin c lc nh ngho tng n ni V Thun Nho phi b hc, i lm ngh th may kim sng, n cho cha m. V Thun Nho lm ngh may n trnh c l t. V Thun Nho k: n hng xi g cng xong, xu kim mt ln phi qua. L ra V Thun Nho tip tc lm th may, nhng hai ln V Nguyn Gip gi em vo Hu v ra H Ni tip tc hc

cho n t ti. V Thun Nho sau ny l Th trng B Gio dc. C em t l V Th Li sau ny l nhn vin coi kho ca mt c quan thuc B Nng nghip. Gia nh ng Nghim khng c rung t, ch cy cy s rung cng do lng cp. An X c ch chia cng in t xa li. Ba nm chia li mt ln. Mi ln chia rung l mi ln tranh ginh nhau gh gm. C lng hp ti nh ng th b, git ln, ch chn ri bt rung. Lt u c mt mu (mu Trung b bng na hc ta), lt th hai c mt mu, lt th ba c nm so, chia theo tam ng in v theo sut inh. Gia nh ng Nghim c chia hai mu ri: Mt mu nht ng, mt mu nh ng, nm so tam ng. C ln c rung gn nh, c ln phi rung xa nh, gn ph Hc Hi, nc su. Chia ri, ai c vn, c sc th lm, khng c th, cm, bn. Nhng gia nh giu c thu tm ht rung t ca b con ngho. Gia nh ng Nghim bn mt mu ri loi nh, tam ng thu ngi lm mu rung nht ng. Trong nh phi i vay mi : Cm t cho ng B Lng, vay n li ca ng Kho Uy. Kho Uy l mt Hoa kiu giu c trn ch Hm, c tin cho c huyn vay. Vay bng tin nhng ghi n bng thc, khi tr tnh c vn ln li. Ai khng tr c th b Kho Uy phi bn lu mnh, bn nghin ht n i. Bn h ngi chm tr gia phn hoc leo ln nc nh, ro tn ch nh ra m chi.

Cu b Gip nhiu ln c theo cha i thm la. Cnh ng hai huyn bt ngt c bay thng cnh. Vng ny c cu: Nht ng Nai, nh hai huyn (l huyn L Thu v huyn Qung Ninh). Rung kh cy la ven, go gie, rung su cy ging su, go . Ngy ma c phng gt v l nim vui ca l tr. Cc ch dy t ba gi sng nu cm cho phng gt. Nim vui ngy ma ca cu b Gip khng trn vn. Nhiu ln cu theo m cho nc i tr n. Cu nh nht ci bn nh ng Ph Sng trn Tuy Lc c cy go to. Tri nng. M i thc chy ln chy xung, cn cu th ngi t sng n tra di nc gi thc. ng Ph Sng dng ci qut Tu to tng, qut mnh cho bay ht ht lp, ch ly ht chc. Nhng cuc chia rung, nhng khi nim vay, tr gn lin vi nhng ng Ph, ng B, ng Kho gieo iu g vo u c cu b? Hai mi nm sau (nm 1937), V Nguyn Gip vit trong cun Vn dn cy (vit chung vi Trng Chinh di hai bt danh l Qua Ninh v Vn nh): Sng di ch bc lt phng khng-t bn (exploitation fodo capitaliste) dn cy ng Dng qu iu linh x xc. Ln u tin cu b Gip nghe chuyn nh Ty l cu chuyn Cn Vng do b m k. B k rng khi b cn nh, kinh Hu tht th. in tin thng tng qun Tn Tht Thuyt ph vua Hm Nghi chy ra Qung Bnh. C tin n nh vua ng trn thng o xa lm. Vua xung chiu Cn Vng, ku gi cc s phu v dn chng chng gic Php.

ng ngoi theo Vn thn lm n chc c coi i i tin v. ng b gic Php bt. Chng nh p, do bn, nhng ng mt mc khng khai, sau chng phi th. Cu b Gip c m a v qu ngoi bn M c hu thm ng ngoi. ng ngoi ru tc bc ph, phng phi quc thc. ng rt yu cu b, m cu vo lng. Cu b ch vng y c ci n Chim Thnh, c Pht bng vng. Cu b thch chy theo ngi cu sn bn rt gii. Bn gii l mt truyn thng ca gia nh bn ngoi. B m k chuyn chy gic. Khi b cn nh, mi ln Ty v, b v ngi d ngi trong thng ngi ln quy i trnh gic. Ty i, li v. Gic Ty tn c lm-B ni. m nm ng vi thy, cu b nghe ng thn k chuyn chng Php qua mt bi v rt ph cp trong dn gian thi by gi l bi v Tht th kinh . C nh khm phc tm gng trung qun i quc ca Tn Tht Thuyt, ght cay ght ng gian thn Nguyn Vn Tng. Bi v Tht th kinh v cu chuyn Cn Vng c phi l tia sng u tin? n tng v mt v tng nh gic in su trong tm tr cu b l ng thn th trong ngi miu c xm ngoi. ng i chng gic, b gic chm t c, ch cn dnh da, vn ng hong ci nga v n lng. Gp mt b hi rau, ng hi: -Rau mung b ra c sng khng? B hi rau tr li: -Rau mung rng, b ra khng sng.

ng ng ra cht. Dn chng lp miu th. Nghe ni ng thing lm, tr con i qua miu khng dm nghch.

Qu hng
Qung Bnh nhn trn bn Vit Nam vo on tht y lng ong ca hnh t nc. l mt di t hp, c dy Trng Sn vn ra bin: l Honh Sn. Con ng thin l xuyn Vit ngon ngoo tro ln ni to nn o Ngang, mt thng cnh ni ting. T xa xa, ni y in du chn ca nhiu danh nhn t nc. Ti o Ngang ngm cnh tri non nc, cht nh ti mnh tnh ring ca B Huyn Thanh Quan: Nh nc au lng con quc quc Thng nh mi ming ci gia gia Dng chn ng li, tri non nc Mt mnh tnh ring, ta vi ta. Ngm ca bin Nht L, cht nh ti ni bun ca Nguyn Du: Bun trng ca bin chiu hm Thuyn ai thp thong cnh bum xa xa. Qung Bnh l mt vng t lch s. Nm 1306, cng cha Huyn Trn ra i lm du vng quc Chmpa, m ra cho vng bin trn pha Nam nc i bit hai chu v L. Qung Bnh l t chu. Trn t Qung Bnh cn nhiu di

tch vn ho Chim Thnh. Nhiu s kin lch s ca t nc cn in m du trn vng t Qung Bnh. Lu Thy ai p m cao, Sng Gianh ai bi ai o m su! Cu ca dao lng ng ni ng cay ca hai th k t nc b chia ct thnh ng Trong v ng ngoi di thi Trnh-Nguyn phn tranh, ly sng Gianh lm ranh gii. K t thng 11-1558, khi Nguyn Hong xin vo lm trn th Thun Ho trnh bn tay m hi ca ngi anh r l Trnh Kim cho n thng 7-1786, khi ngha qun Ty Sn di s ch huy ca tit ch Nguyn Hu nh chim Ph Xun ri tin thng ra Thng Long, a hai min t nc tr v mt mi, th ng ng hn hai th k t nc b chia ct. Cn Lu Thy th ai p? l quan ni tn o Duy T (1572-1634) c ngi ng thi gi bng Thy. ng hc rng, ti cao nhng khng c i thi ch v cha l o B Hn lm ngh ht xng nn b L-Trnh trn vo Nam theo cha Nguyn. Qua 4 th k, cng trnh kin trc qun s ny b bo mn, nhng trong dn gian cn lu li n tng v s him yu ca n: Nht s Lu Thy, nh s bi ly V X. Bc vo lch s hin a, nhiu vng t Qung Bnh l cn c chng Php ca ngha qun Cn Vng. Dn chng cn lu li hnh tng ca hai ng: ng Vn v ng V hai khi ln trn hn Ln Bng. ng Vn l hong gip Phm Duy n, ng V l c tin s L Trc, ch huy ngha qun Cn Vng Bc Qung Bnh nm 1885-1888.

Trong hai cuc khng chin, nhiu tn t, tn ngi lm sng ng truyn thng u tranh bt khut ca Qung Bnh: Xun B vi anh hng Lm U; lng chin u C Nm, lng bin Cnh Dng, lng o La H; ng Phong Nha v ng 20 mt im xut pht ca ng mn H Ch Minh, th x ng Hi, ng ct Bo Ninh, dng sng Nht L vi b m Sut v nhng n anh hng ni ting thi chng M Tui th ca V Nguyn Gip gn lin vi lng qu An X bn dng sng Kin Giang. Sng Kin Giang bt ngun t dy Trng Sn, qua vng ni An M, ti cho ng bng hai huyn, nhp vo ph Hc Hi ri ra ca Nht L. Hai b sng bn l bn bi. An X nm bn bi. Bn l gi l bc thuc x khc. Con ng lng ven theo men sng, thu cu Gip cn nh, cy ci ven ng lng rm rp nh rng. C nhng cy nghing mnh r tc xung mt nc gi l ca nom rt p. Di bn, u san st nhng chic thuyn gi l nc. Theo dn lng k li, mt s vin tng to k lm bc ln xung b sng Kin Giang l ly chn thnh nh Ngo (Ninh Vin thnh) mt di tch ca ngi Chim Thnh, cch pha Nam huyn l L Thu mt cy s. T An X i ln huyn l phi ngc dng sng Kin Giang qua cc lng trn: Tuy Lc, i Phong, Thng Phong. M v cc ch i ch huyn bng dc. Ngc dng ln thng ngun l ni gia nh thng i to m chn ni An M. Xui dng qua lng di l An Lc, c nh th o. Thu y, tr con lng An X ght tr con lng o, thng xy ra nh nhau.

Theo dc xui v ng Hi, gp mt ci ph rng: Ph Hc Hi. Nc t ngun An Sinh, Cm Ly v, trm dng t li, mt ph rng mnh mng nh bin, lp lo nh nng. Xung quanh l ng ct trng phau, pha Ty sng sng mt bc ni u Mu trm mc. Cu b Gip nhiu ln c theo thy hoc cc ch i dc xui xung Hc Hi vt rong em v bn khoai trng trong vn nh. Rong Hc Hi bn vo cy g cng tt. Dn An X cn khai thc ci ph Hc Hi em v dt chiu: Chiu ci An X, nn l Quy Hu. An X i vi cu b Gip l mt ci lng y vn m vn l thin ng ca tr nh. An X c ba xm: Xm trong, xm gia, xm ngoi Mi nh tranh chm trong vn xum xu cy tri. Hai u lng c nhng li l nhng lm cy rm rp, c nhng hi b him. Gia xm trong v xm gia c mt bi hoang gi l ng ng, c cy bn c nhiu ma. Ch c vn l thch. Vn trc c cy mt to nh c th v nhiu cy cam giy. Vn sau trng chui, c cy i, cy b kt, cy o tin, hai cy kh ngt, chim cu xanh thng v n. M chm sc cy tri trong vn, ma no thc ny em bn ch Tro, ch Ch. Nhng vn hng xm cn hp dn hn. Vn nh m Th c cy bi. Mt tr nghch ca l tr cng hc ch Nho vi cu b Gip l nhn lc thy i thm la, bn chng r nhau chui qua ro vo vn nh m Th hi trm bi em v chn. Ci tr nghch ny, thy m bit th cht n. Thy c ting l nghim, nhng l tr nghch vn hon nghch.

Mt tr nghch to bo hn l chui ra khi vn sau, vt qua my ci rung m (gi l tra) i ti ci bng (ao) bn rung nc. ng i ra bng c cy mng l n cht cht. ng bng nhn ra xa, ng rung bt ngt n chn tri. Bng l thin ng ca l tr, ni chng bt c, c vi con c l sung sng v cng. i vi cu b Gip, nhng gi pht a nghch vi l bn nh vy qu l thch th, mc du cu bit rng v nh th no cng b pht, b mng v c khi cn b roi vt. C mt ln, ng Nghim v ly cy so chng ca, cu b phi chui xung di bn th, xin tha. Ni chuyn cy so chng ca v ca nh ng Nghim ghp bng l k, dng so chng ln, ti sp li. y l mt cn nh ba gian hai chi lp tranh, c nh ngang lm bp. Gian phi pha ng l bung ca n b con gi, c k mt ci rng ca b m. Gian gia t bn th gia tin, c b phn g v b trng k bng tre. Gian tri k ging nm ca thy, c mt ci t t xa li. Chi pha Ty l ni tr hc v thy coi sch. Trong nh trang tr gin d: Ni thy c sch c treo i cu i bng vi ty iu. Trc bn th dn nhng thip Cung chc tn nin c bt tch ngi tng. Mt hm thy bo: -My ci thip ny phi ct i. Nhng ngi ny can Vn thn ang b truy n. Trc nh c ci sn t gi l ci kh rng, n ma xun ly t rung v ri trng rau ci. Ngn sn vi vn c

mt ci bnh phong gch. Trc bnh phong l b cn cy si, bn hoa cy cnh do ng Nghim t tay chm cht: Mu n, thch lu, vn th, hoa trang, hoa hu. C mt cy mai vng, mt cy sm trng lm thuc ng gh gm. Mi khi tri nng, cy trong vn in bng xung sn, rung rinh a i a li. Khng gian y ting chim ht, dm ba con bm ln ngoi vn.

Nhng nm thng hc tp
Cu Gip hc ch Nho vi thy. Cu cng vi em trai v nm su a bn ngi a trn chic chiu. ng Nghim tuy nghim khc nhng rt thng con. Nghim khc gi gn gia phong theo khun php o Khng. Thng con, thng my a tr thng minh nh ng. Dy cho anh em Gip v l tr trong lng hc ch Nho, ng bo: -y l ch ca thnh hin, cc con khng c nghch, khng c gim ln sch, phi i ln u t lng tn knh. ng dy theo Tam t kinh v u hc tn th. B sch u hc tn th xut bn di thi vua Duy Tn, gm nhiu quyn. n tng ban u in su mi mi. n tui tm mi, V Nguyn Gip vn cn nh. Mt hm, ng c cho chng ti nghe: Thin thng a h Nht tr nguyt d

(Trn tri di t Mt tri ban ngy, mt trng ban m) Trong u hc tn th c on ni v t nc: Ng t Hng Bng th Triu Thu, Kinh Dng Vng Tch Kinh Bc thuc th Cu s d nan vong (T ta l Hng Bng Triu Thu, Kinh Dng Vng S tch thi Bc thuc Mi nhc c kh qun) C ch ni: Phong tuy c bt thch ng qun H tuy bo bt thc ng loi (Ong tuy c khng t trong n H tuy c khng n ng loi) on ni v chin cng xa, c cu Chi Lng tu Tng binh, V Nguyn Gip ni: -Tu ngha l chy, nhng y ngha l ui, ch c ngha rt mnh. Chi Lng tu Tng binh Bch ng ph Nguyn s (Chi lng ui qun Tng Bch ng ph Nguyn s)

My cun sau ni v L Li, Nguyn Tri. Ring on v Ty Sn v Quang Trung th b ni xu m cao Nguyn nh. u hc tn th l cun v lng c nh hng i vi cu b v cng l vn ch hn u tin ca V Nguyn Gip. Hc lp ng u, cu b phi i hc trng Tng trn Tuy Lc. Tuy Lc l lng trn, ln hn lng An X, c ch gi l ch Hm, c ty ru ca ch Ty gi l Sica. Ngy l, Tt Ty, hc sinh phi sang ht cho Ty nghe. Thy dy hc tn l Khot, hc tr khng trng v thy nnh Ty. Cu Gip hc gii. Sng i chiu v cng vi thng Hong, tra li, mi a c mt tin mua bnh ch. C khi bi i mt mo cm, trong c con tm. Thng Hong ln tui hn nhng l chu, gi cu Gip bng ch. Hc lp ba, cu b phi i tr hc trn trng huyn. Phi i dc ln huyn l L Thu. nhiu ln, cu b c cc ch cho i theo ln huyn xem xin. Ch huyn ng vui, ph huyn sm ut. V i dc qu tht l thch. Nhng ln ny Ln ny i dc vi m, cu b khng vui, lng cu nng tru. Cu bit rng m i ch huyn xong l m v, cn cu th phi li mt mnh nh ng g tr hc. Xa m. iu , cu b khng chu ni! i qua mi Vit, gn ti huyn ri. Khi ln ph huyn, m dn cu b n nh tr, d dnh: -Con li y, thm v. Hm sau, thm n. -Khng! Khng! Khng!

Cu o ln khc. Cu tm o m, cu chy theo m xung . Cu gim chn, m ly m. M nh phi cho cu v theo. Nhng khi v n u nh th cu b len lt s, chn li. Cu lng vng ngoi vn, ch m vo tha trc vi thy. Khng bit m ni g, khng thy thy ry la m gi vo. Hm sau, cu b thun i v li tr hc. Hc lp ba trn trng huyn, cu b lun lun ng u lp. Xong lp ba, phi ln trng tnh hc. ng Hi, tnh l ca Qung Bnh l mt th x xinh xn bn b sng Nht L. Bao quanh th x l mt to thnh c xy dng t nm Gia Long th 10 (1812) n nm Minh Mng th 5 (1824) th c xy dng li bng gch. Cc mt thnh c ca cun thng ra ngoi bng nhng cy cu gch. Bn pha thnh c ho su y nc. i din vi thnh c ng Hi, bn kia sng l nhng ng ct trng phau nhp nh, nhng lng chi in hnh trn mt cnh bin, tri, my, nc. ng bn ng ct nhn li th ton cnh ng Hi hin ra hng v l thng: Ni u mu, ni Ba Rn dng nh nhch li gn to thnh c, cng soi bng xung dng sng Nht L lung linh dng ni, my tri. bao ln cu b ng sng s ngm cnh p lng ly ca qu hng. Cu tr ti nh ng K Xin, mt ngi quen ca gia nh. ng K Xin nghin thuc phin, ngi gy t gi chic gi xp nm di bn bn n, trn sp g. ng c v kh tnh nhng thc ra rt tt. ng coi cu b nh con chu trong nh, khng ly tin tr, cn tin th n ma, m hoc ch cho ch thc ln tr tin n c nm cho cu. c hc trng tnh l thy Phm Ph Lng, thy gio dy hc l thy o Duy Anh, hai thy c hc tr knh mn.

Cu Gip hc gii, ch phi hc mt nm lp nh nm th nht (cours moyen premire anne) ln thng lp nht (cours suprieur). B nh so vi cc bn trai cng lp, xinh xn trng tro nh con gi, cu ngi bn u cng vi cc bn gi: C Vn, c Chnh, c Nguyt Nht qu nh ma, th ba hc tr, l bn lun lun tru chc, c thi quen x y, ghp i. Cu Gip i qua nh cc c cng b cc bn tru. Nhng, cu ch cm u vo hc. Hai nm hc trng tiu hc ng Hi, cu lun ng u lp v vo k thi tt nghip bc s hc (certificat dtud primaires) cu u tnh. Thi y, vic u tnh c ting tm lm. Gia nh hoan h. Cu v lng c qu trng. tip tc hc ln bc trung hc, cu phi vo tn trong Hu thi vo trng Quc hc. Phi khai tng thm ln mt tui mi tui thi. Cu Gip coi thng k thi chuyn cp ny: Mnh l th khoa u tnh, ng nhin c quyn vo hc trng Quc hc. C ci x Trung K ny c 12 tnh v mt o m nh trng tuyn chn nhng 90 hc sinh cho hai lp nht nin, lm g m chng trng!. Vy m khi vo thi tuyn, cu Gip b rt. V sao? Lm sao li c th hng thi c? Cu Gip khng r. Cu Gip nh phi tr li qu nh, ly sch v n li cc chng trnh vn, ton, ch n k thi sau. Vic thi hng lm cho mi ngi trong gia nh phin mun. Vic hc hnh ca cu Gip vn l nim t ho, l hy vng ca c nh, c bit l ng thn. Ma h nm 1925, ng thn a cu Gip vo Hu tm nh tr hc n thi. Vo k thi nm y, cu loi kh (mention assez bien).

Vic vo Hu hc l c mt s tn km i vi gia nh. Nhng thy quyt, m v cc ch lm lng xoay xo kim tin nui cu n hc. Chia tay vi qu hng. Vnh bit tui th bn dng sng Kin Giang v Nht L. Cu Gip i vi ng thn sang bn ct, lng Ci, ngm nhn cn ct trng, ch xe t i Hu. Rng cy ng ng An Hoi n cu vo Hu. Cu bc vo cng trng Quc hc vo lc phong tro u tranh i thc dn Php tr t do cho nh ch s yu nc Phan Bi Chu ang si sc. Cuc gp g vi ngi bn cng lp ln tui hn: Nguyn Ch Diu, cc hot ng trong phong tro hc sinh, cc cuc tip xc vi cc thy gio c tm huyt: Thy V Lim Sn, thy Cao Xun Huy, thy ng Thai Mai nh du mt bc ngot trong cuc i ca cu thiu nin V Nguyn Gip. Cu v Hu hc lp tc b cun ngay vo mt cn lc chnh tr ca thi i.

Chng II Tui thiu nin

Bn b cng ch hng
Khng k ln u v Hu ma thu nm 1924 d thi vo trng Quc hc v nm y thi trt phi quay gt v qu, th n ma h nm 1925, cu thiu nin V Nguyn Gip mi vo hn trong Hu. Cng nh ln trc, cu n nh mt ng Th lang ngi Qung Bnh, nh trn con ng ca ng Ba i vo H thnh, gn miu m hn. Cu theo hc mt trng t ngoi thnh n thi. Trng c thy gio Sc dy gii, thy ch ngay n cu hc tr Qung Bnh sng d. Thy c mn, nhiu ln gi cu n ch v thm. Cu nh gn trng c cy a to. nh ng Th lang, cu chi thn vi con trai ng tn l Thn. Hai cu cng tui, cng thch chi khng. Mt hm ng Th lang vo chu vua, mi cu xch mt chic hia i theo ng c xem vua ng. Lc tri cha sng, hai cu ch mi khng thy vua, ch thy vn v b quan m cnh chun, o thng. Xem mt lc chn, hai cu chun v. Bn chi khng cn c cu Huy, con c Ba Thnh Thi. Ting cu Gip hc gii n tai c Ba, c mi cu Gip v nh gip cho cu Huy cng hc. Nh c ba ph ng Ba gn cu Gia Hi v cu ng Ba, nh khng to nhng sang trng, i sng trng gi, giu c. C Ba chung vn vi ngi em l ng Ngh Trnh m rp chiu bng Xin Tn Tn, cc bn tr thng r nhau n xem, m nht l vua h Charlot. nh c Ba, cu Gip nghe k v ng vua yu nc Thnh Thi, cu cng nghe k v ng n b kia lm giu.

ng Bu Thch ph Gia Hi bit cu Gip hc gii cng mi cu n nh cng hc vi con gi ng l c Tn N Th Vui. Mt hm ng gi b bn khoai vo mua cho cc bn tr. Cu Gip rt ngc nhin khi nghe ng tr tin: M ban cho mi my xu. Trong thi gian ny, lp hc ca thy gio Sc, cu Gip lm quen vi mt ngi bn ln tui hn tn l Nguyn Ch Diu cng ang n thi. y l ngi bn rt thn ca cu trong thi nin thiu v l ngi ba nm sau gii thiu V Nguyn Gip vo Tn Vit cch mnh ng. Anh Diu hn anh Gip ba tui, dng v im m, hai con mt sng y ngh lc v t tin, ngi dong dng cao, rn chc. Qu anh Diu Ph Mu. Gia nh anh Diu cng l nh nho ngho. Hai ngi bn tuy mi quen nhng rt thn, gn b vi nhau khng ch v chung mt cnh hc tr ngho m cn c iu g nh l chung mt suy ngh, chung mt ch hng. Anh Diu r bn v cng nh tr vi mnh, nh mt ngi dn ngho di chn thnh, gn ca ng Ba. Cn nh tranh ny v sau tr thnh mt im lin lc b mt ca ng Tn Vit. Sau nh c cy i to, anh Diu hay tro ln hi qu tng cho bn. Chng my chc n ma thi. B sng Hng, hoa phng v khoe mu rc. Hai ngi bn n mc chnh t, o di en, qun vi trng, i guc mc, bc vo cng trng, trn lu c treo chung mang bin: Php t Quc hc trng mn. Kt qu k thi nm 1925: Anh Nguyn Ch Diu loi kh, anh Gip th nh, ngi u l anh Nguyn Thc Ho. Anh Ho nm y 13 tui, ngi nh nhn va bng tiu hc Nha Trang ra. C ba ngi u c xp vo cng

mt lp: nht nin A, anh Ho ngi bn u cng vi anh Gip. Anh Nguyn Thc Ho sau ny l gio s, c phong danh hiu Nh gio nhn dn k li trong c san k nim Quc hc Hu 95 nm (1896-1991): Trong k thi vo Quc hc, ti u (anh T Quang Bu c nh v vit trong mt bi bo Sng Hng) cn anh V Nguyn Gip th hai. Ti cn nh anh Gip trng tro nh con gi, tuy th hai, nhng sut c nm hc nht nin, thng no anh cng c lm major, ngha l u lp, m ti th lun lun ng th hai. Hc ti thi phn l vy! Ti vn cn nh trong lp hai chng ti ngi gn nhau, tuy vy khng phi l mt i bn thn. Anh Gip hn ti mt tui, nhng c nhng suy ngh ca ngi ln, cn ti lc y ch l mt cu b chm hc v ngoan, d bo th thi. Cc gio s Vit cng nh Php u t v bng lng i vi hai chng ti, nht l i vi anh Gip, hc gii. Ti cn nh c cch gi tn anh Gip ca b gio Php, khng c ch lt Nguyn v khng c du. Anh Nguyn Thc Ho nh ng: Khi y tn anh Gip khng c ch lt Nguyn, l do anh Gip khi lm n xin hc trng tnh ri d thi vo trng Quc hc u ct b ch lt ca tn mnh. iu ny khin ng thn bc, ng mng anh Gip mt trn v bt anh khai li ng nh tn cha m t cho. Vo trng Quc hc, anh Gip nghe ting nhng ngi hc gii cc lp trn: Anh Phan Bi (em anh Phan Thanh), anh T Quang Bu khi y ni ting hc gii v ham nghin cu khoa hc. Anh Bu ni chuyn v v tuyn in v ct khoai ra lm m hnh.

Gp li bi v nm xa
Bi hc lch s u tin gy n tng su sc i vi anh Gip t lc cn nh l bi v Tht th kinh . Lc y, m m nm ng vi thy, anh nghe ng thn k v. n khi vo Hu, anh li nghe cc c gi k v trong l t m hn. Hu c tc t m hn. Hng nm c n ngy 23 thng 5 (m lch) dn chng cc phng t chc ngy gi chung ca tt c cc gia nh ni ngoi thnh Thun Ho b gic Php tn st hm y. (Kinh Hu tht th ngy 23 thng 5 t Du, Hm Nghi nguyn nin; tc l ngy 5-7-1885). L quy cm chung c t bn th, vi nn hng, mt t da , mt chum nc ch, mt chng bt, chic go, di t m mt l bp la. T xong, cc c gi k v Tht th kinh . Bi v ny ra i t cui th k 19, vit bng ch Nm, th lc bt di 1535 cu. Bi v m u bng s kin tht th Thun An (Thun An tht th ngy 18 thng 7 nm Qu Mi tc ngy 20-81883). Nm Mi tht th Thun An Ti gia b hc cc lng ku ca n ng cho ch n b Hu tr hu dng ai m chng xung Nam triu chn chi k anh hng

 Thun An tht th kh trong on tnh ng ch l khi y, dn chng Hu t v trang (ni theo danh t ngy nay). Bn cnh qun triu nh, Dn lng phi c trong tay. Khng dao th mc mi ry cho thng. Nhng triu nh Hu di p lc ca qun xm lc Php phn ho thnh hai phe: Ch chin v ch ho. Tn Tht Thuyt ch trng chin u bo v kinh Hu. Nguyn Vn Tng ch trng nhng b. m 22 rng ngy 23 thng 5 t Du, Tn Tht Thuyt em qun nh vo tri gic ng Mang C. Cuc tn cng tht bi. Kinh Hu tht th. Gic Php n p d man. Tn Tht Thuyt ph vua Hm Nghi xut bn. Vua pht hch Cn Vng. Nguyn Vn Tng u hng qun Php, ra lnh lng bt nh vua. Trn ng ra sn phng Qung Bnh, H Tnh, nhng ngi khng chin gp phi mun ni gian trun. Thc dn Php t ch thng tr. Dn ta khn kh trm b Bi v l ting ni dn gian k li nhng s kin trn mt cch mc mc, chn thc. on th hng hn nh mt bi ca chin u, on th than vn ti hn nh mt chng thm s, on th anh thp nh mt bn co trng. D l t m hn, lng cu thiu nin nng tru. Gm tri kinh Hu m m mt mu. Ru phong ph xanh thnh quch. Ting sng Cn Vng im bt t lu. Nhng cc m hn vn sng trong lng dn x Hu. Hn nc nh phng pht u y. Chiu chiu trc bn Vn Lu Ai ngi ai cu

Ai su ai thm Ai nh ai trng Thuyn ai thp thong trn sng Bung cu mi y chnh lng nc non. Cu h gi ln trong lng cu thiu nin ni nim yu nc thng ni. Kh ho l gan cy nh Ng. y vi git l nc Sng Hng. Khi d l t m hn, anh Gip cm thy tht l bun. Nhng khng phi l mt ni bun bi lu m bun qut khi. tui thiu nin, anh hiu c ni nhc nh ca ngi dn mt nc. V chnh ti Hu, tui thiu nin ca anh Gip gp bui bnh minh ca thi i mi. Cc th h trc th m mm, tht bi b tc, qun quii trong m di n l. Th h sau l th h Cch mng thng Tm th vng ln o t trong nh nng ban mai. Cn th h ca anh Gip ln ln trong bui tranh ti tranh sng.

T sch c Phan ha tng

Nm hc nht nin (1925-1926) ca anh Gip l mt nm y bin ng. Kinh Hu nh b v c knh, ni m cuc sng tng nh ngng ng im lm, nay bng rn r hn ln trong hai phong tro lin tip: i n x c Phan Bi Chu v tang c Phan Chu Trinh. Trong hai mi lm nm u th k 20, Phan Bi Chu l nhn vt trung tm ca cuc vn ng cu nc. Sau khi phong tro Cn Vng tn li, ba ting Phan Bi Chu nhen ln nim hy vng. Hi khng c mt cuc vn ng yu nc no t ch trng n ho n cc cuc u tranh kch lit l khng t nhiu chu nh hng ca tinh thn Phan Bi Chu.

Trong tm tr, trong tnh cm ca cu thiu nin V Nguyn Gip v cc bn anh, Phan Bi Chu l hnh nh cao c ca mt v anh hng dn tc. Cuc i Ba o tn kh khp chn tri gc bin, tinh thn kin quyt u tranh i c lp t do cho dn tc, nhng ng vn, nhng vn th nh vit bng mu nng v nc mt ca c thc tnh bit bao ngi Vit Nam, lm ro rc lng yu nc thng ni ca bit bao thanh nin hi y. Bi vy khi quc Php bt cc c Phan Bi Chu (306-1925) ti Thng Hi (Trung Quc) ri a v H Ni xt x ti to i hnh (23-11-1925) th mt phong tro u tranh i n x cho c Phan Bi Chu cun cun dng ln khp ba k. Mi tng lp dn chng u vng dy, c bit l thanh nin hc sinh, sinh vin. Hu, ngy 1-12-1925, thay mt cho gio vin v hc sinh trng n hc ng Khnh, ch Trn Th Nh Mn (b o Duy Anh sau ny) v chj Hong Th v (b Thn Trng Phc sau ny) nh in gi ton quyn Varenne H Ni: Chng ti, n gio vin v n sinh ng Khnh, xin ngi ly lng khoan dung n x cho nh i quc Phan Bi Chu. Ti trng Quc hc, cc anh Nguyn Ch Diu, Nguyn Khoa Vn, V Gip v mt s bn hc i vn ng ly ch k vo n gi ton quyn Varenne. Trc sc mnh u tranh ca dn chng, thc dn Php buc phi hu bn n kh sai chung thn v a c Phan Bi Chu v an tr ti Hu. Php v Nam triu tng rng h c th hn ch mi hot ng ca c v nh hng ca c s b chn vi. Nhng h tnh nhm. S c mt ca c khuy ng kinh thnh Hu.

Mt t bo Php hi phn nn rng: Sao khng cho Phan Bi Chu cht dn cht mn Trung Quc c phi l khn hn khng? Ai i i b ci lo gi y v gy ra bao nhiu chuyn rc ri? C Phan v Hu tr ti Bn Ng. ng gi Bn Ng tr thnh mt biu tng c sc thu ht thc tnh lng ngi. Nhiu ngi gn xa n vn an, xin bi yt c, tng qu c. D bit r rng c ang b giam lng v lui ti thm c s b mt thm theo di, h vn n, bt chp mi nguy him c th xy ra cho h. c hu chuyn c, nghe c ging gii, bnh vn, ngm th, h nh bng tnh. Khng t ngi noi gng c mun dn thn vo cuc u tranh i li quyn c lp cho t nc. ci tui 14, 15, y nhit huyt, anh Gip cng nhiu bn hc sinh Quc hc, ng Khnh v cc trng khc Hu thuc lp ngi y. Th nm hng tun, anh Gip v cc bn ko nau n nghe c ni chuyn. Hn na th k tri qua, anh Gip vn cn nh ngi nh c Phan trn dc Bn Ng. Mt np nh tranh n s nhng rng ri, quanh nh c vn. Di cu Bn Ng, mt chic thuyn nan. Trong nh treo ba bc nh: Thch ca Mu Ni, Tn Dt Tin, Lnin. Ba bc nh ny ni ln phn no quan im trit hc v chnh tr ca c. Cng c th qua m thy s chuyn bin v xu hng ca c trong qu trnh i tm ng cu nc. Mi ngi u bit: Lc u Phan Bi Chu cng ch trng bo hong. Tip xc vi cc nh dn ch ch ngha Trung Quc, Phan Bi Chu theo hng dn ch. Cui cng ch my tun trc khi b bt, nhn thy ch c cch mng v

sn mi thc hin c hy vng cu nc, Phan Bi Chu ngh n vic i tm Nguyn i Quc Cn Nguyn i Quc th trong bi bo nhan Nhng tr l bch hay l Varenne v Phan Bi Chu ng trn t La Paria s 36-37 thng 9-10 nm 1925 gi Phan Bi Chu l Bc anh hng, v thin s, ng x thn v c lp. Anh Gip k rng trong dp c Phan 60 tui, c mt bi th chc th c do ng V Lim Sn khi y l gio s trng Quc hc lm ra, hc sinh em v ngm nga thch lm. V anh Gip c: Phan tin sinh l ngi ho kit Mi nm xa c ht thnh hin Gp cn t tri nghing Lng mn th u thin chan cha No nhng lc cu th kin ch Bt anh hng nh kh phng li Cng c khi chn ru mua vui Ging mt trng trng i ci ha h Th khng tri t khng chi c Cn c non sng c l no? Tu thn mt chic on ao oi Hng Lnh cao cao chn chn nhn Bin Thi Bnh o o sng cun Nc non nh gic mng vn t m Hai mi nm sinh t lu ly Ch nam vn ch khi gi tin Du gan st ai lay chng chuyn Nhng nc i lm chuyn tru ngi

 trong hoc cng c tri Thn gi li thnh thi ni c th Anh Gip k rng hc sinh ai ai cng thch, thy hay tht l hay. Nhng ai ng c Phan bc. C bc v ng V Lim Sn ni c thnh thi ni c th! Anh Gip k rng hi anh c c Phan ch v rt thng. C c my chc b sch c kim, thy anh Gip hng hi nhit tnh v ham hc, c bo: Khi no ti mt, t sch ny li cho cu Gip. Tnh cch c kh khi, tnh tnh c d di. c bit s nghip vn chng yu nc ca c hp dn thanh nin. Trong hc sinh c phong tro ghi chp v hc thuc th vn ca c. Mi ngi dnh mt cun s ba p chp cc vn th i quc, i chng, i qun ca c. Bi th c nh hng ln i vi anh Gip v cc bn anh l Bi th chc Tt thanh nin ca c nhn dp Xun Bnh Dn (1926) Dy! Dy! Dy! Bn n mt ting g va gy Chim trn cy lin ng cho mng Xun i Xun, Xun c bit chng? Thn cng sng, bun cng ni, ti cng trng Hai mi nm l tng chua vi xt Thng ngy khuy kho l u xanh Tha cc c, cc cu, li cc anh Tri mi ngi cng nn i mi M mt thy r rng tn vn hi Gh vi vo xc vc cu giang san

i cho m, ng cho vng, tr cho gan Giy on th quyt ghe phen thnh nghip li Ai hu ch t nay xin gng gi Ci lt xa m tu dng ly tinh thn Chng thm chi, chng thm mc, chng thm n c gan st di non lp b Xi mu nng ra vt nh n l Mi th ny l mi hi ch qun Ch rng: Nht nht tn, hu nht tn. Anh Gip k mt chuyn chng t c Phan rt quan tm n th h tr. Hi c mt n sinh ng Khnh ngi Vit gc Hoa tn l Vn Xun cng vi bn trai l Tn Tht Lp, hai ngi i t khng may b tai nn cht. Hc sinh hai trng lm l truy iu, c Phan gi n mt iu vn. Ngy 17-3-1926, c Phan n ni chuyn ti trng Quc hc. Anh Khng Hu Dng k li trong c san k nim Quc hc Hu 95 nm (1896-1991): Anh em hc sinh chng ti tp trung trong sn chi ca trng. Bng ro ro nh ong v t, hng ng hc sinh xo ng. Mt ng gi quc thc, o di thm qun vi trng vi i mt sng quc, chm ru quai nn m bc, xut hin uy nghi, trng phu Mi ngi c chen nhau n gn c nh mun c nghe r hn, thu o hn ting ni ca con ngi gn nh tr thnh huyn thoi. C gi tru mn nhn m hc sinh tr Ging Ngh An m vang nh ting cng: Anh em khi phi chen nhau, ti ni to lm, tn sn ngoi cng c th nghe r. Hm rng gi long ra, sut ri. C lp li, ci v sang

sng ni tip gia nhng trng v tay ko di nhng li tha thit. C c ly i ly li mt ip khc i u dt, thc tnh: Ru ty, cm ty, qun o ty, xe ty, lu ty Hc ng n l, gio dc n l, nhn ti n l, n l u ng() Ci mc ch ngi nc ta ngy nay vo hc chng qua v cu quan to, ht ng bc tt, lm mi gii cho ru ty, cm ty, mc ty, xe ty, lu ty m thi ? Ci hn quc dn ta cn mong g sng c? Chao i! Tri i! Tht c nh th ru! Cu hi ca c nh xoy su vo tm tr m hc sinh chng ti v khi dy nhng suy ngh xung yu khn thit v l sng.

Truy iu c Phan Chu Trinh

By ngy sau cuc din thuyt ca c Phan Bi Chu ti trng Quc hc, c tin c Phan Chu Trinh t th ti Si Gn. Phan Chu Trinh (1872-1926) bit hiu Ty H l mt nh i quc ln trong thi gian u th k 20. Chnh kin ca c Phan Chu Trinh khc vi c Phan Bi Chu. C Phan Chu Trinh ch trng ci cch khng bo ng. Lp trng ca c c nu ra trong bn iu trn gi Ton quyn ng Dng trnh by tnh cnh kh cc ca dn chng l do thu kho nng n, do quan li tham tn v ngh chnh quyn Php ng Dng ban b mt s ci cch bo m quyn li ti thiu cho dn chng. Trc ht bi b chnh quyn qun ch b nhn, thay th bng mt chnh quyn c i din ca dn. Phan Chu Trinh cng vi Hunh Thc Khng, Trn Qu Cp thc hin cng cuc Duy Tn khai ho tnh nh (Qung Nam). Nhiu hc hi, thng hi, th x c thnh lp nhm m mang dn tr, thc y hot ng nng cng thng.

Phan Chu Trinh vit bi Tnh quc hn ca nhm thc tnh lng dn. Phan Chu Trinh b bt gia lc phong tro chng thu din ra quyt lit khp Trung K (1908). Trn Qu Cp b n t hnh. Phan Chu Trinh v Hunh Thc Khng b n t chung thn, b y i Cn o. Nm 1911, nh s can thip ca Hi nhn quyn Php v ca cc ngh s thuc ng x hi trong Ngh vin Php, Phan Chu Trinh c n x v a qua Php an tr Paris. Ti y, Phan Chu Trinh lin h mt thit vi ngi thanh nin Nguyn i Quc v tng tham gia kin vo bn kin ngh m Nguyn i Quc gi cho Ho hi Versailles nm 1991. Nguyn i Quc knh phc lng yu nc ca bc tin bi Phan Chu Trinh nhng khng tn thnh ch trng ca c. Nm 1925, Phan Chu Trinh v nc, tui gi sc yu nhng vn hot ng. C c nh thm c Phan Bi Chu lc ny ang b giam lng Hu, thm cac c Hunh Thc Khng, Ng c K bn vic u tranh cho dn ch, dn quyn. C din thuyt Si Gn v o c v lun l ng, Ty, Qun tr v dn tr. C lm bnh mt ti Si Gn ngy 24-31926. Phong tro tang c Phan Chu Trinh lan rng khp c nc nh mt quc tang do dn chng t chc, bt chp s ngn cn, khng b ca thc dn v quan li. Nhng ngi tang c chng nhng t lng thng tic nh ch s, m cn t r ch ca mnh. Ti Si Gn, ngy 4-4-1926, hng chc vn ngi i a m c. Si Gn bin thnh mt bin ngi cng khai biu dng lc lng chng bn thng tr thc dn. H Ni, mc du nh cm quyn Php b tr lnh gc e do, hng vn ngi vn n ving c ti cha Hai B. Cc ca hiu ng ca. Hc sinh, sinh vin eo bng tang.

 Hu, l truy iu nh yu nc c t chc trng th ti Hi qun Hi ng hng Qung nam. C Phan Bi Chu ng ra lm ch l. Bi iu vn thng thit do c vit c mt ph n c uy tn ni ting Hu l b m Phng c (B m Phng l m anh Nguyn Khoa Vn tc Hi Triu sau ny). Nhiu cuc truy iu c t chc trong thnh ph, thu ht s tham gia ng o ca dn chng. Hc sinh trng Quc hc mun t chc l truy iu, nhng nh trng cm v khng cho hc sinh eo bng tang trong lp. L truy it c t chc ti nh tr ca anh Gip lc ny ri n mt ngi nh trn dc Bn Ng, ni c nhiu hc sinh Quc hc ngoi tr, gia nh t bn th. Anh Gip v cc bn xoay xo mn l ng, gi nn. Bn hc n cht nh, ai ny u eo bng tang. Trong khi hng nghi ngt, nhng ngi d l nghe c bi vn t v tuyn th trc hng hn nh yu nc. Nhng hot ng ca hc sinh Quc hc, ng Khnh v cc trng khc cng ng o nhn dn tham d l truy iu c Phan Chu Trinh no ng kinh Hu. Mt thm theo di, ghi tn mt s ngi vo s en.

Bi kho
Cuc u tranh u tin trong phong tro yu nc ca hc sinh Hu do chnh Bc H khi cn tr khi xng. Nm 1908, phong tro chng thu, chng xu ca nng dn n ra t Nam Ngi lan rng khp Trung K. Ti Tha Thin, thng 41908, mt cuc biu tnh ln xy ra ti Hu. Bc H khi l hc sinh lp nh nin trng Quc hc (nin kho 19081909) vn ng bn b ng h phong tro, cng i biu tnh

vi qun chng n Ta Khm v Bc tham gia lm nhim v thng ngn. Thng 3-1921, hc sinh lp tam nin trng Quc hc bi kho do anh Trn Ph (sau ny l Tng B th u tin ca ng Cng sn ng Dng) khi xng. Trong cc gio s ngi Php, bn cnh mt s ngi c lng tm ngh nghip, c ngi mang nng u c thc dn khinh b hc sinh bn x, mit th hc sinh l sale race, sale annamite (ging ni bn thu, ngi Annam bn thu. Gio s Dubois dy Ton, c nhng hnh ng th bo. Mi khi c hc sinh no tr li chm, ng ta ni nng, nm tc dp u hc sinh vo bng en ming la ln: Crtin! ( ngu) Triple crtin (ba ln ngu). Anh Trn Ph khi l trng lp nhc kn anh em bn hc l trong gi dy ca Dubois, nu ng ta cn hng hch nh vy, th c lp ng dy b hc c trt t, ko ln kin vi hiu trng Gabriel Dayd. Sau cuc u tranh ny, ng Dubois b triu hi v Php Thng 3-1926, hc sinh trng K ngh thc hnh u tranh chng ch gio d h khc, chng chi mng nh p, bt hc sinh lm c v (lao dch) yu cu b lnh mc ng phc khi ra ngoi, yu cu thay hiu trng, tng thm gio vin ngi Vit Hc sinh nhiu ln gi n ln hiu trng nhng khng c tr li. Ngy 9-3-1926 ton trng bi kho. Hn 100 hc sinh do cc anh inh Vn Ngh, Nguyn Tng Bch, Nguyn T, Nguyn S Lin dn u ko n To Khm trao yu sch. Hc sinh cn gi n ln Ton quyn ng Dng v vit bi ng ln ng Php thi bo (s ra ngy 17-3-1926), vit bi gi ng trn bo Nhn o (LHumanit) ca ng Cng sn Php. Cuc u tranh ca hc sinh K ngh c d lun ng h. Vin hiu trng b triu hi v Php.

Thng 4-1927 li mt cuc bi kho bt u t trng Quc hc ri lan rng ra khp cc trng Hu, pht trin thnh tng bi kho. S vic bt u t sau hot ng ca hc sinh trong phong tro Hai c Phan. Nh cm quyn thc dn tm cch trn p. Di s ch o ca Chnh mt thm Trung K Lon Sogny, hiu trng v tng gim th trng Quc hc lc l Bourotte v Harter huy ng ton b lc lng gim st trong trng theo di nhng hc sinh hiu ng. Nu xt v quan h c nhn th c th ni Bourotte v Harter thc s qu mn anh Gip cng nh nhng hc tr gii khc. T kho hc nht nin (1925-1926) n kho nh nin (1926-1927) anh Gip lun lun ng u lp, thng no cng c tn hng u trn Bng danh d (Tableau dhonneur). Ch c mt thng ng nh, hiu trng Bourotte lin hi: -Sao vy? Thng ny V Gip ng th hai l th no? T nm hc nh nin, nh trng cp hc bng v ni tr cho anh Gip v anh Diu. Bourotte v Harter khuyn khch hc sinh hc gii nhng h thng tay trng tr nhng ai lm tri nh cm quyn Php. i vi nhng hc sinh tham gia phong tro Hai c Phan, hiu trng v tng gim th theo di cht ch, pht hin nhng ngi cm u trng tr. S kim sot trong trng gt gao, khng kh ngy cng ngt ngt. Hc sinh, nht l ngi ni tr, c g, lm g khng lt qua mt cc gim th. c sch bo yu nc l mt ti nng. Tri gim th l b pht cng xin (consigne), ngy ngh khng c ra khi trng. Hc sinh nh b ngt th. Chnh trong bi cnh y, anh Gip vit bi bo u tin. l mt bi bo ngn vit bng ting Php, u nh mt khu hiu u tranh, mt ting tht cm hn: bas le

tyranneau de Quoc hoc! ( o tn tiu bo cha trng Quc hc!). Bi bo t co nn gio dc ngu dn v quy ch cm c sch bo yu nc. Bi bo c ng trn t LAnnam ca lut s Phan Vn Trng, xut bn ti Si Gn, mt t bo tin b thi y dm cng khai kch thc dn Php. Bi bo c ting vang Hu, Si Gn. Anh Diu v anh Gip cng sng trong k tc x, cng chia s nim vui, ni bun, cng trao i nhng iu suy ngh. Anh Gip khng ng thi im thi hc k l lc m th on trng pht xo tr ca nh trng p vo anh Diu, ngi m hiu trng v tng gim th cho l cm u phong tro i n x cho Phan Bi Chu v tang Phan Chu Trinh trng Quc hc. Hm y thi Ton. Anh Gip ngi bn trc, anh Diu ngi bn sau. Anh Diu l hc sinh gii v l ngi c t cch, khng bao gi gian di, nhng gim th coi thi mt mc vu cho anh Diu chp bi v ui anh ra khi lp. C lp la phn i, nhng anh Diu vn b ui ra. Hc sinh lp nh nin A tho mt l n. Anh Gip dn u on hc sinh ln gp tng gim th. Harter ngc nhin: -Ka V Gip! Trng anh nh con g trng! Ti rt ngc nhin thy anh trong hng ng nhng hc tr xu! V Gip np n, Harter tr n. Mt cuc tranh ci n ra. Tin hc sinh Nguyn Ch Diu v c b ui v tng gim th Harter bc n lan i rt nhanh, hc sinh ton trng

cm phn, i phi u tranh chng li hnh ng n p phi l ca nh trng. Anh Gip bn vi anh Nguyn Khoa Vn pht ng bi kho vi khu hiu: -Khng c ui hc sinh Nguyn Ch Diu! -T do c sch bo! -Chng gio dc ngu dn! Hai ngi i vn ng cc bn hc cng ch hng. cc lp t t nin n nht nin, lu truyn mt mnh giy c ghi cu hi: C thun bi kho khng?. Anh em u hng ng, hng hi nht l cc anh Phan Bi, Quy. Bui hc chiu 26-4-1927. 14 gi. Hc sinh va xp hng xong di mi p-r- (Prau) lc gim th hut ci vo lp, th hc sinh lp nh nin A xp hng gia khng vo lp. Cu hc sinh b nh V Gip bc ra khi hng h ln: B hc! B hc! Phn i vic ui Nguyn Ch Diu! Phn i vic n p hc sinh!. Li h ho ca anh Gip c hng ng. Hc sinh lp nh nin A ko v pha cng trng, va i va h khu hiu. Sn trng n o hn lon. Khi tam, t nin gm nhng hc sinh ln ca nh trng ang di chuyn cng dng li, ri ko theo ra pha cng trng trc con mt kinh ngc ca cc gim th. Cuc bi kho bt u. Tin trng Quc hc bi kho phn i vic n p hc sinh lan nhanh sang trng n hc ng Khnh. Hai trng cnh nhau, ch cch mt con ng hp. ng Khnh l

trng n hc duy nht min Trung hi y. N sinh ng Khnh xa nay vn yu iu tht tha trong t o di vi mi tc th ng , gp nam gii th nghing che vnh nn khin cho Hc tr x Qung ra thi, thy o gi Hu chn i khng nh, vy m ln ny, Hng Giang ni sng, cc n sinh ng Khnh xung ng tranh u. y l ngy hm sau 27-4-1927, khi cc hc sinh Quc hc c i din n cc trng loan tin v vn ng bi kho th bn cnh st xng n ngn cn. X xt xy ra gia nam sinh v cnh st ti con ng gia hai trng Quc hc v ng Khnh. Mt s nam sinh b bt v b tng giam. Ch o Th Xun Yn (b Nguyn nh Chi sau ny) n sinh lp t nin vn ng ch em vit n gi Khm s Fris yu cu can thip khng c ui hc v bt b hc sinh. Ch k li trong c san k nim 75 thnh lp trng ng Khnh: Vit n xong, c lp t nin sp hng tun hnh xung Ta Khm, ch em mc o di en, qun trng i guc dp, nn l gi vo phng Gim th ca ch Trn Th Nh Mn. Ch Yn k: Khi thy cc ch lp t nin ko ra khi trng, cc em n sinh lp di chy theo: -Cc ch i, cho bn em theo vi! B hiu trng Boutron Damasy hong ht ra lnh ng ca trng. N sinh cc lp di tro tng chy theo cc ch. on n sinh ng Khnh i dc theo ng Jules Ferry, nay l ng L Li. Bn cnh st ko n. Mt tn c Ty mt my k, nt n my tao vi n sinh. Bng ch Minette (sau ny l b on Nng) ngi nh nhn xinh p

tch ra khi hng, ngc i mt to nhn thng vo mt tn c Ty, ging ni thng thn: -Ny, ny, cc ng khng c tutoyer (my tao) vi ch em chng ti! V l! Tn c Ty b bt ng, nh ngm thinh. Trong lc n sinh ng Khnh xung To Khm bn b nam sng Hng th pha b Bc, sinh vin trng Hu b Quc t gim cng xung ng do cc anh Ng V Anh, Nguyn nh Din dn u. on ny n on khc, hc sinh Bch Ngh, trng Thun Ho cng rm r ko n. Cc on hc sinh vy To Khm s a yu sch. Trong khi ng l Vn phng To Khm ra nhn n v khuyn hc sinh tr v hc tp th Khm s Fris gi lnh v xe vi rng ti n p. Xung t d dt xy ra gia cnh st v hc sinh ti ng t cu Trng Tin vi nh Morin, ng r xung To Khm. Nhiu ngi b u u, thm mt s hc sinh b bt. Nam sinh dng cn d en, n sinh dng guc chng li. Cnh st cho xe vi rng phun nc ba bi. Mt n sinh ng Khnh n trc vi rng phn i. Mt tn cnh st nm king vng ca ch ko ra. Phng vin bo LAnnam c mt ti ch vit bi ng ngay ln bo. l ch Nguyn Khoa Th Chi. Ch Th Chi cng vi cc ch Nguyn Khoa Bi Lan, Tn N Nh Phc, Hong Th Hi ng, o Th Xun Yn l nhng n sinh ng Khnh m anh Gip thng gp ti ngi nh ng gi Bn Ng. Tri v chiu m u, ma lm thm. Nam sinh nhng m, o khoc, ging d che ma cho n sinh. Cc on hc sinh t gii tn, ngi v gia nh, ngi v nh b con, h hng Hu. Cn li khong 20 n sinh ni tr khng bit v

u, m tri th gn ti. Trong lc bi ri, may sao c b m Phng (Hi trng N cng hc hi, ngi c iu vn trong l truy it c Phan Chu Trinh) v c H Th hnh (tc s b Diu Khng sau ny) ng ra thu xp vi b ng U (tc b H Th Hu, ch rut c Hnh v l m ca nh bc hc Bu Hi sau ny), ngi c nh trng ang cho hai k s cng chnh ngi Nam K thu (l ng Phan vn Hm v ng Nguyn Vn T) n s n sinh bi kho v t tc. Hai b v ng Hm, ng T nu nng nui ch em c my tun l. Cuc n p chiu 27-4-1927 ca To Khm nh du vo la. Trong my ngy lin, hc sinh ko nhau i dc cc ph h khu hiu. Kinh Hu no ng. Thng th B Li Nguyn Hu Bi ra lnh ng cng thnh phng bin c. Hc sinh cc trng Chaigeau, Paul Bert, trng o Pellerin ln lt bi kho. Cuc bi kho ca hc sinh Hu khi u t trng Quc hc, ng Khnh lan rng thnh tng bi kho. y l mt trong nhng cuc tng bi kho ln thi by gi. Sau mt tun, nh cm quyn tr t do cho cc hc sinh b bt. Nhng khng phi h nhng b. Lnh ging khp thnh ph, kim sot cc ng ng, h thy t tp ba ngi l xng li gii tn. Gim c Hc chnh Trung K Henri Dletie cho cc trng ngh l Phc sinh v ko di hai tun l ngn chn v xo nho cuc bi kho. n hn, cc vin chc phi ch thn a con em i hc, nu khng s b lin lu. i ph li, hc sinh thnh lp ni hi hp v u mi lin lc. Hi qun Qung Nam gn nh c Phan trn dc Bn Ng l ni gp g v nhn th, in, tin cc ni gi v ng h cuc bi kho. Mt lot bi t co vic n p hc sinh Hu c ng trn cc bo LAnnam v La cloche fle (Ting chung r) Si Gn. Hc sinh Si Gn, H Ni v nhiu tnh

min Trung gi in ng h. Mt nhm cng chc Hu quyn gp tin go gip hc sinh bi kho khng c gia nh Hu. Trong qu trnh bi kho, anh Gip hot ng tch cc Hi qun Qung Nam. Anh c phn cng ng trc Tha ph cng mt s bn vn ng nhng hc sinh con nh quan, con nh giu i xe ko gng ng khoan khng nn vi n trng, c trng hp phi ging xe li, ko tay bn bo i v. Cnh st theo di bt nhng ngi hot ng tch cc. Anh Gip tm lnh v V D, nh anh Nguyn Khoa Th, mt bn hc lp tam. Ch c anh Th, n mc trang nh, duyn dng mt cch kn o, ting ni nh nh nh c nhc iu, ch khen cc em bi kho l bit t trng, ch vui v chm sc nui dng cc em c tun l. Tin hc sinh Hu bi kho lan n qu nh. ng c ct cng vo Hu tm con. Anh Gip an i ng: Thy c v, con s i hc li. Mt thng sau, phong tro dn tan. Phn ln hc sinh i hc tr li. Nh cm quyn cng b danh sch hc sinh b ui hc: 90 ngi ti tt c cc trng Hu. Ti Quc hc l 37 ngi, u bng l Nguyn Ch Diu, V Gip, Nguyn Khoa Vn, Phan Bi, Nguyn Hong, tt c cc lp u c ngi b ui hc: Lp t l cc anh o ng V, Tn Tht Hot, Vnh V; lp tam l Tn Tht Hy, Trn Xun ang, Nguyn Khoa Th, Phm Khc Qung; lp nh l V Khc Khoan, Vnh D, Lu Trng lc; lp nht l ng Tc, Nguyn Khoa Trang, Trnh Xun An, Lng S Bch, Nguyn ng Khoa ( y ch ghi li mt s ngi).

 trng ng Khnh, c gio kim gim th Trn Th Nh Mn b bi chc v tnh nghi l cm u n sinh. Trong s n sinh b ui hc, c cc ch Nguyn Khoa Th Chi, Nguyn Khoa Bi Lan, Tn N Nh Phc, Tn N Nh Sang, Tn N Thanh Xun, o Th Xun Yn, o Th Xun Nhn, Thi Th Bi, Hong Th Hi ng, Nguyn Th Gio, Nguyn Th Hng, Hunh Th Thuyn, Nguyn Th Trang Ch Sinh ngi Vit gc Hoa gia nh ngho b tch thu nh ca v thiu tin hc. trng o Pellerin cc anh ng Cu, Trng Gia K Sanh, Phan Duyt, Nguyn Ngc L, Nguyn Bi Lin, L Cng Tiu, Phm K b ui hc. Theo lut l thi by gi, nhng hc sinh b ui khng c hc hnh thi c trn ton ci ng Dng trong vng hai nm. V Gip, Nguyn Ch Diu, Nguyn Khoa Vn, Nguyn Hong, Trnh Xun An thng gp nhau. Khng ai bo ai, mi ngi cng chung mt ngh: Xut dng i lm cch mng theo gng cc bc tin bi. Tm tr mi ngi hng v Qung Chu (Trung Quc). Anh em bn, c anh Diu i bt lin lc, anh Diu v Nha Trang khng tm ra u mi. Nguyn vng xut dng khng t, anh em bun b chia tay. Nguyn Khoa Vn cng vi mt s ch em trng ng Khnh: C gio kim gim th Trn Th Nh Mn, cc n sinh Nguyn Th Gio (b H Huy Tp sau ny), o Th Xun Yn (b Nguyn nh Chi sau ny) v em l o Th Xun Nhn, c b m Phng gii thiu ra Bc K hc ngh dt vi chn hng cng ngh.

Nguyn Ch Diu, Nguyn Hong vo Nam K.

Anh Gip tm gp cc bn cng ch hng Hi qun Qung Nam: Anh L Nhip con r c Hunh Thc Khng, anh H Nghinh, anh Trn Knh, anh Sn Tr Hi qun Qung Nam b mt thm theo di gt, anh em phi phn tn v qu. Anh Gip vo Qung Nam, n tm tr nh anh Sn Tr. Khc vi Hu, Qung Nam t lu c nhng hot ng cng thng nghip. Lc ny, do tc ng ca phong tro yu nc, mt ln sng chn hng cng ngh ku gi mi ngi dng hng ni ho. Loi vi ph tut so (faux-tussor) dt Qung Nam c a chung khp ba k. Anh Sn Tr a anh Gip i thm mt xng dt. Trc kia dt bng khung ci nh, a thoi tay, t khi ci tin my dt git cn nh thoi th nng sut tng nhanh v dt kh rng hn. Qung Nam xut hin nhiu t chc cng thng: Nhng hi x, cng ty, hi bun hot ng nhn nhp. Qu anh Phan Thanh v Phan Bi Bo An cn c ngh dt la. Trong thi gian lu li Qung Nam, anh Gip n ving nh th c Phan Chu Trinh mi c lp ti Nng. Ni th cng c cng l ni gp g ca thanh nin v nhn s yu nc. Anh Gip tranh th i thm nhiu danh lam thng cnh: Bn o Sn Tr, ch Hn, sng Hn, cha Non nc trn Ng Hnh Sn, lc leo ni cn kh, ng ln y bi da gai. Anh Gip v Tr Kiu thm anh L m r c Phan Chu Trinh. M anh L m a anh Gip i thm nh th Tr Kiu, thp Chm ng Dng, M Sn. Ri Qung Nam, anh Gip vo Quy Nhn thm anh Tn Tht Hy l bn hc bi kho cng c nguyn vng xut dng,

 nhiu ln bn chuyn ra i vi anh Diu v anh Gip. Gia nh anh Hy m ca hiu tn dc. Lang thang mt thi gian, anh Gip tr li Hu, n tm tr ti nh mt ngi bn l anh Tn Tht Tin nhn vin bu in. Lp tc cnh st n xt nh. Tuy h khng tm c chng c g buc ti, nhng trnh lin lu cho ch nh, anh Gip ri i ni khc. Cui cng ni u c l nh gio s V Lim Sn. Nh thy trc cha T m. Thy V Lim Sn l mt nh s phm uyn bc v c tm huyt. Thy sinh trng trong mt gia nh c truyn thng yu nc H Tnh, ng thn sinh tng tham gia phong tro Cn Vng. Thu nh, thy va hc ch Hn, va hc ch Php, nm 1911, u bng Thnh chung trng Php Vit, nm 1912 u bng C nhn Hn hc. Vo hi u th k 20, mt lc t c hai hc v nh thy qu l him. Trc khi lm ngh s phm, ng V Lim Sn cng ra lm quan. c b nhim lm tri huyn Duy Xuyn, tnh Qung Nam, vn a thch vn chng, ng thng i vo dn chng su tm ca dao tc ng. Lc c phong tro nng dn i gim thu, ng ng h, khuyn khch nng dn ko ln tnh i gii quyt yu sch. V c li tn ch thng chnh ngi Php, ng b huyn chc. Sau , ng xin sang gio chc, lm Hun o, ri khi ch khoa c c b bi b, ng c b nhim lm gio s Hn vn v Quc vn trng Quc hc Hu. ng truyn cho hc sinh lng yu vn ho dn tc v tinh thn gi gn bn sc ging ni.

Anh Gip khi cn trn gh nh trng c d nhng gi ging vn rt hay ca ng. Anh cn nh thy ging bi Sng cht mc bay ca Hong Tch Chu, t rt su sc. Bi vn ln n bn quan li thi nt t lu ham nh bc trong khi v. Thy V Lim Sn c nhiu sng tc vn hc. ng hay lm th chm bim, ni ting l tp Hi vn ph phn nhng iu tri tai gai mt. Th ng mnh m, chn cht. ng cng lm th tr tnh, bi Ving m Nguyn Du l mt bi kh hay, hc sinh Quc hc cc kho 1024-1926 u thuc: Cng di non Hng mt gii sinh Ti thng, ti tic C Ti, Tnh Trm nm c ti ang khc Thm thit n ai khc Tiu Thanh (Trch) Lc anh Gip n nng nu ti nh ng l lc ng ang sng tc cun tiu thuyt C Lu Mng. Thy c, hc tr lm th k. Trong nh ng V Lim Sn treo nh Pht. ng ch trng kh hnh: Cc cu hc nh th va la, tp kh hnh i m lm cch mng!. Ba n hng ngy nh thy ch c cm mui vng. Ch th hai, th t, th su mi c n tht. Tuy vy nh thy V Lim Sn, mn n tinh thn li thoi mi. Anh Gip say sa vi u ni t sch. Chnh ti ni y, ln u tin, anh Gip c sch v ch ngha Marx. Thy V Lim Sn c cun Le Marxisme (Ch ngha Marx-anh Gip khng nh tc gi v nh xut bn), thy giu cun sch cm y ng sau tm bng en.

Mt thi gian sau, anh Gip xin php tr v qu. Khi chia tay, thy nhc nh anh v nhim v ngi thanh nin, trch nhim ca mt ngi dn mt nc. Anh Gip cn c dp gp li thy V Lim Sn khi anh tr li Hu lm vic ti Quan hi tng th v trong khng chin chng Php khi y ng V Lim Sn l Ch tch Mt trn Lin Vit Lin khu 4, ra Vit Bc hp. ng V Lim Sn c H Ch tch tip v tng bi th: Tng V Cng Thin l cng tm ng Bch cm nht ngn trung S dn nguyn tn hiu S quc nguyn tn trung Cng lai ng hn h Cng kh ng t cng Tng cng ch nht c Khng chin tt thnh cng. Dch: Ngn dm c tm n Mt li trm cm thng Th dn trn o hiu Th nc vn lng trung C n ti mng r C i ti nh nhung Mt cu xin tng c Khng chin t thnh cng.

Khc t hn nhn
Vn bt c d anh Gip phi tr v qu. Mt cnh chim ang mun tung tri m bay nay li phi quay v ni t c. u c m mang, tm mt nhn rng, quen giao lu vi bn b, quen thng tin sch bo, nay li phi v ni nc ng. Anh t t mt chng trnh hc tp rt nghim. Anh lin lc t hc theo Ecole universelle (Trng gio dc ph cp) bn Php. Anh nhn c ti liu rt i v tr bi rt u. S sch mang c v qu qu t i. My cun Php vn cn st, anh c i c li, thuc lng t u ch cui cun kch th Andromaque ca Racine, Le Cid ca Corneille. Anh tp lm vn theo cun Stylitstique (Tu t hc). Anh Gip cho em l V Thun Nho v bn l o Vit Don c cc ti liu ca c Phan Bi Chu v thy V Lim Sn. Nho v Don r nhau ra vn sau, tro ln cy cao c. Anh Gip tuyn truyn cho Nho, Don, Huy, u, To, Nh. An X hnh thnh mt nhm thanh nin yu nc, sau ny nhiu ngi tr thnh ng vin ng Cng sn v l nng ct trong Tng khi ngha v khng chin chng Php. Do y, c mt vn kh x trong gia nh l vic hn nhn. ng c mun anh Gip ly v. Trong lng c c B (v ng B h) nh ting c con gi sn sng g. Anh Gip bit r gia nh ny: Giu nht lng, nh ngang dy dc, sang trng kiu ph ng. Con trai ln ng B trc tui anh Gip tn l nh c gi l Gim nh (Chc gim sinh mua). Hai c em va tui ly chng, mt c ngy trc cng tiu hc vi anh Gip trn trng Tng Tuy Lc n lp t, c em nh g cho anh Gip mi ln, v nhiu l, anh Gip khng th ng. M c cho bit, nu thnh hn c, s cho rung, cho nh.

ng c mun anh Gip phi nhn li. kin b m th khc: Tu con. ng th ly, khng ng th thi, khng p. Anh Gip rt bit n b. Quan im ca b tht tin b. Do b thng con hay do nh hng t thi ng ngoi? Cc ch (ch im, ch Lin), ch Nho u cng chung quan im vi m. Vic hn nhn ca ch c (ch im) cng vy. Trong lng c anh Hng Hu n dm hi ch c. Ch khng ng. Mt hm Hng Hu mang ch, go np n. Ch im hi lnh tanh: Anh n c vic g?. Ri ch em tr li tt. Tuy vy Hng Hu vn kin tr, thng xuyn n nh xin r. kin b m: Tu ch, khng gn p. Ch im kin quyt t chi. Sau ny ch im ly ngi ch yu (trong khng chin chng Php lm tnh i trng). Mt vic p vo mt ngi thanh nin gic ng chnh tr l vn rung t qu nh. Anh Gip v nhm thanh nin tin b trong lng bn vi nhau phi tm cch chng li bn l hng, bn cho vay n li, i chia li rung t cho cng bng, i li rung b gn n, b mua t bn r. Nhm thanh nin ny ch trng lp hi kn. H r nhau ln thng ngun sng Kin Giang, hm y i to m, my anh em n chn ni An M hp, tuyn th lp hi kn nh Ty. Mc ch tn ch l g? Cng lnh iu l ra sao? Khng bit, ch bit l cng ch hng, hng hi, th thi. Hm sau, anh Gip ang m ci ngoi vn bng thy m n gn. B hi kh: Con lm hi kn phi khng?. Anh Gip tr li: C. B m ni tip: Vo hi kn nh Ty th c, nhng ng n bt.

Ma lt nm 1928. Lt An X, nhn v pha Ty, nc n chn ni, nhn v pha ng nc n vng ct. Anh Gip cng ch Nho i nm c vi b con trong lng. C ln anh Gip nm c con c d (c qu) rt to. Cng c khi hai anh em ra vn sau cht chui lm b, i m chut trn ngn cy m v chn. Mt hm c ai vo tn cng. Ch Nho nhn ra thy mt thanh nin mc y phc kiu hng o sinh m rng vnh, o ngn tay, qun soc, dng cao gy mnh khnh, nc da en sm, chn tay rn chc kiu ngi nng tp th dc, th thao. Ngi y nhanh nhn i vo nh: l anh Nguyn Ch Diu. Anh p xe la t Hu ra ga M Trch ri xung v An X. Hai ngi bn thn gp li nhau, vui mng khn xit. Anh Diu mi Nam K ra. Xa nhau mi mt nm ri m anh Diu c v gi hn i. Nghe anh Gip gii thiu l bn hc c trng Quc hc, ng c vui mng lm. Sau mt hi thm hi, hn huyn, anh Gip mi anh Diu ra cnh ng vng sau lng. Hai anh em leo ln cy mng, mt cy cao ni chuyn. Anh Diu rt ra mt tp ti liu b mt trao cho anh Gip c. l bi ni ca ng ch Nguyn i Quc ti cuc hp ca Lin on cc dn tc b p bc trn th gii, Bruxelles, v mt vn bn v mt cuc hp khc Qung Chu, c bi ni chuyn ca Nguyn i Quc. Anh Gip rt xc ng, anh nh li hnh nh ng ch Nguyn i Quc i m pht trn mt t bo b mt m anh Diu v cc bn truyn cho nhau xem, khi cn trn gh trng Quc hc hu. Anh Diu bt lin lc c vi t chc cch mng. Anh ni chuyn hot ng ca bn b. Nguyn Hong i vo Si Gn lm th k S Ba Sn kim tin nui c nhm. Bn thn anh Diu tham gia t chc b mt Tn Vit cch mnh ng. Anh Diu ni:

-Gip ny, mun lm cch mng th phi c t chc. C t chc cch mng mi gy dng c phong tro cch mng. Hu hin nay c ng Tn Vit, chng trnh, iu l th ny th ny Anh Gip hon ton tin tng ngi bn ln. Nguyn Ch Diu thay mt cho t chc kt np V Nguyn Gip vo ng Tn Vit (lc , Nguyn Ch Diu l u vin K b Trung K ca Tn Vit). Anh Diu li chi my ngy ri tm bit. Anh Gip hn s nhanh chng thu xp vo Hu hot ng cch mng. Thot ly gia nh! Hot ng cch mng! Tm hn anh Gip nh c gi lng. Anh tro ln cy mng sau nh trn ng i ra bng, ngt mt l non n sng, nhm nhp v cay cay cht cht ca n. Trn cnh cy, anh c i c li nhiu ln tp ti liu b mt. Ln u tin anh c c mt tp ti liu gii thch r rng ch ngha cng sn v ch ngha quc t. Anh xin php ng thn vo Hu tip tc hc v kim vic lm. ng c bng lng vi iu kin l anh nhn lm r nh ng B. Anh Gip ko ch Nho ra vn sau, ni: -Tao phi ra i. Thy bo tao ly v. Tao phi lp k th ny th ny Anh Gip ng khn xp, mc o di en, qun vi trng, chn i quc n nh ng B. C B tip i nng nhit, em c chc trng g v cho tin anh Gip i Hu. Anh Gip ni:

-Cm n, ti khng dm nhn. C B ci: -Cu lm cao! Sau ny li khng i nh, i rung y ! ng c thy anh Gip n thm ng B, ng cho anh i Hu. Anh Gip xung bp ni vi m: -Con khng kt hn vi con gi c B u. Thy thm ng thu xp. Hm sau anh Gip ra i. Mt con dc bn cho a anh ra ga M Trch. Ch Nho, Don v Gim nh i theo tin. Trong lc ch tu, anh Gip ni vi Gim nh: -Ti rt tn trng gia nh anh, nhng ti khng th kt hn vi em gi anh c. Ti v c y khng hp nhau. Nh anh v tha li vi gia nh Ni on, anh Gip p xe la vo Hu.

Chng III Bc vo i
Lm vic ti Quan hi tng th
Ma thu nm 1928, anh Gip tr li Hu. Anh bc vo i, cuc i ca mt chin s cch mng. Anh Diu gii thiu anh Gip n lm vic ti Quan hi tng th. Anh gi chn th k ngi quy hng bn sch, thc t l tham gia sinh hot mt tiu t b mt ca Tn Vit. Quan hi tng th l mt nh xut bn do Tng b Tn Vit ch trng, tr s t ph ng Ba, trn b sng ng Ba. Sng lp vin l anh o Duy Anh, cng tac vin ch yu l cc anh Phan ng Lu, Ng c Din Quan hi tng th cng l tr s b mt ca Tng b ng Tn Vit. Vo thi y, trong tro lu yu nc trn t nc ta, xut hin nhiu nh xut bn c xu hng tin b: H Ni c Nam ng th x; Si Gn c Cng hc th x; Duy Tn th x xut bn cc tc phm ca c Phan Bi Chu; Gic qun th x xut bn di co ca c Phan Chu Trinh. Nt c trng ca Quan hi tng th l gia kinh Hu, ni m thc dn Php v triu nh Hu ra ht ngh quyt ny ti o d khc nghim cm lu hnh cc sch bo yu nc v dn ch, ni m bu khng kh chnh tr nght th hn Si Gn v Nng l thuc a v nhng a t di ch lut php ca nc Php, th Quan hi tng th l nh xut

bn u tin v duy nht hu li dng kh nng hp php cng khai cho ra mt bn c tp sch c xu hng tin b. Vi nh truyn b tri thc khoa hc x hi v t tng mi, o Duy Anh bin son, phin dch, xut bn mt lot sch nh: Lch s cc hc thuyt kinh t (quyn thng), Lch s nhn loi, Ph n vn ng, Tn gio l g?, X hi l g?, Dn tc l g?. Phan ng Lu dch tp X hi lun v Lch s cc hc thuyt kinh t (quyn h). V Lim Sn dch hai tp ng Ty vn ho ph bnh v vit tp Hi vn. Trn nh Nam, mt tr thc yu nc Hu vit tp Tr khn. Trn Mnh Nhn, mt tr thc yu nc Si Gn vit tp Th gii cng quc chnh th. o Duy Anh t ci tn Quan hi tng th l ly cu Quan hi nan vi thu ca Mnh T (xem bin th bit rng lm ra nc l kh) ni rng bin hc thc th mnh mng v tn m ng ch l mt con chim tinh v b nh (ng ly bit hiu l V Thch) nguyn cp tng hn si gp phn vo vic lp bin hc mnh mng bt ngt. Ngi nh ca Quan hi tng th c hai tng. Tng di pha trc m ca hiu bn sch, pha sau c ca thng ra b knh ng Ba phng khi bt trc. Sinh hot ca tiu t ng Tn Vit tng trn. Tiu t ny do o Duy Anh lm t trng c: V Nguyn Gip, Nguyn Ch Diu v Trn Th Nh Mn. Anh o Duy Anh l thy hc c ca anh Gip trng tiu hc ng Hi, Qung Bnh. Gp li nhau, tnh thy tr qun vi tnh ng ch. Anh o Duy Anh ln hn anh Gip 7 tui. Nhiu m, hai thy tr, hai anh em thc ni chuyn n tn khuya. Ph ng Ba ban m c ngi bn ch rong. Ting rao lanh lnh: Ch ht sen, ch u xanh khng?. C loi ch, k c ch tht quay. Mt hm, anh o Duy Anh gi vo, mi ngi n mt bt, tr mt ho.

Lc y mnh thy mt ho to lm. Sau ny anh Gip ni vi ti nh vy. Lng thng ca anh Quan hi tng th c 8 ng. Nh li ci ngy lng qu Qung Bnh mi vo Hu i hc, anh phi tr tin n hng thng t 2 ng n 2 ng ri. Anh Gip chi tiu rt d sn, tn tin. Anh o Duy Anh nm y 24 tui, cng l mt ngi thuc lp thanh nin chu nh hng mnh m ca c Phan Bi Chu. Nu khng c cuc gp g vi c Phan ti th x ng Hi mt bui tra ma ng nm 1925, th c l anh sng mn, chn vi tui thanh xun trong bu khng kh u oi ca mt nhm cng chc v quan li thuc bn, nm c quan ca chnh quyn thc dn v hai dinh B chnh v n st ca triu nh Hu ti ci tnh l Qung Bnh nh b v ho lnh y. C Phan xut hin thc tnh anh. Tip n l tang c Phan Chu Trinh ri cuc bi kho cng thi thc lng anh mun ra i, thot khi chn ao t, tm ni tri cao bin rng. Kt thc nm hc, anh n t chc gio hc, khng ch giy tr li ca S Hc chnh Trung K, anh t gi bn b v hc tr ln ng vo Nng hay Si Gn lm bo. Qua Hu, anh n bi yt c Phan Bi Chu, lnh hi kin ca c. C Phan khuyn khch c v anh, k vi anh rng c tng vit bo Trung Quc tuyn truyn cho cch mng Vit Nam. Nguyn vng lm bo ca anh c thc hin khi anh gp c Hunh Thc Khng Nng v c c giao cho trch nhim gip c thnh lp t bo Ting Dn Hu. Sau mt thi gia cng sinh hot tiu t v phn cng cng tc on th cho anh Gip, anh o Duy Anh u thc cho anh Gip hai nhim v quan trng: Mt l vi t cch Tng B th ng Tn Vit (Anh o Duy Anh c bu lm Tng B th ng Tn Vit trong i hi ngy 14-7-1928 hp ti mt khch sn ph Hng B, i

hi sa i Chng trnh, iu l, quyt nh i tn ng trc l Hng Nam thnh Tn Vit cch mnh ng v di Tng b t Vinh vo Hu), anh trao i kin trong Ban Thng v Tng b (Khi y gm 3 ngi: o Duy Anh, Phan ng Lu, Ng c Din) v mt hm, anh tuyn b vi V Nguyn Gip: Cc anh quyt nh giao cho anh Gip nhim v lm u vin Trung ng d b, ph trch tuyn hn v giao thng lin lc. Hai l vi t cch Tng bin tp bo Ting Dn, anh o Duy Anh gii thiu anh Gip vi c Hunh Thc Khng v c c ng nhn anh Gip lm bin tp vin bo Ting Dn. Hai vic ny c tc dng thc y qu trnh trng thnh nhanh chng v chnh tr ca anh thanh nin V Nguyn Gip. Bo Ting Dn l t bo c xu hng tin b, do mt cu chnh tr phm l c Hunh Thc Khng ch trng, ra mt c gi t thng 7 nm 1927. Hunh Thc Khng l mt tr thc yu nc c ting Qung Nam. Nh ngho, hc gioi, u tin s lc ngoi hai mi tui, ng khng ra lm quan, nh c Tn th ca cc hc gi tin b Trung Quc v giao thip vi cc ch s Phan Chu Trinh, Phan Bi Chu, Trn Qu Cp. L lnh t phong tro Duy Tn tnh nh, ng b bt gia lc phong tro Duy Tn tnh nh, ng b bt gia lc phong tro chng thu din ra quyt lit (1908). Trn Qu Cp b t hnh, Phan Chu Trinh b y i Cn o v sau b a i an tr Paris, Hunh Thc Khng b y Cn o 13 nm lin t 1908 n 1921. Nm 1922 ng c phng thch cng vi cc ch s L Vn hun, Ng c k, Nguyn nh Kin, ng Nguyn Cn

Nm 1925, thi hnh mt chnh sch m dn, chnh quyn thc dn bi b hnh thc Hi ng t vn mt tc dng, cho ra i Vin dn biu Trung K v Bc K, cng lc , h cho thnh lp ng Lp Hin ca Bi Quang Chiu Si Gn h ho Php Vit hu. Hunh Thc Khng cng mt s chnh tr phm ra ng c dn biu Trung K. Khc hn Vin dn biu Bc K ni m thnh phn t sn mi bn, a ch, tay sai ca chnh quyn thc dn chim a s, Vin dn biu Trung K, cc phn t yu nc ginh thng li ln trong cuc vn ng bu c. H bu Hunh Thc Khng lm Vin trng. c cc cu chnh tr phm v tr thc yu nc ng h, c Hunh nhn ng ra lp mt t bo lm c quan ngn lun bnh vc quyn li ca dn v h tr cho hot ng ca Vin dn biu. Bo Ting Dn vi ci tn y ngha ra i. Bo sng c 16 nm (t 1927 n 1943) th b ng ca. Mi su nm Tht Ting Dn gia Kinh thnh Hu (Trng Chinh).

Cng Tht Ting Dn gia Kinh thnh Hu

Nu mi duyn n ca anh Gip vi bo ch bt u t bi bo u tin vit nm 16 tui khi cn l hc sinh Quc hc, th thi gian lm bo Ting Dn l giai on hc ngh lm bo. Anh phi c rt nhiu sch bo cc loi tm hiu nhng vn ang si ni d lun lc by gi, anh phi tm hiu nhng vn chnh tr, kinh t, x hi ca t nc v th gii. Anh lm quen vi mi th loi: Tin tc, thi s, bnh lun, iu tra, phng s Anh vit rt nhiu bi di nhiu bt danh: Vn nh, Hi Than (phn bit vi Hi Thanh vit trn bo Nhnh La thi k 1936-1939 l bt danh ca Nguyn Hong, bn hc bi kho Quc hc. y l trng tn).

Anh c phn cng vit mc Th gii thi m a tin v bnh lun tnh hnh th gii. Khi y anh rt ch n tnh hnh chin tranh du kch Trung Quc. Lc mnh tng Chu-Mao l mt ngi. Sau ny anh Gip ni vi ti nh vy. Anh a tin v cc cuc u tranh i quyn li ca th thuyn nh cuc nh cng ca th nh my si Nam nh (23-11-1928), cuc nh cng ca mt b phn cu li xe ko H Ni (6-1-1929), cuc bi cng ca cng nhn xe la Trng Thi (16 n 23-5-1929). Anh Gip rt ch n vn nng thng, anh vit mt s bi v i sng kh cc ca nng dn: Su cao, thu nng, a t, cho vay nng li, mua t bn r, cp ot rung t nhng vn m anh quan st qu hng An X. Anh ham i vo nghin cu cc vn kinh t. Nhn c cun Annuaire statistique (Nin gim thng k), anh ly t liu v cc cng ty t bn ng Dng c vn trn mt triu ng (tt c 29 cng ty) vit mt bi t co s bc lt ca t bn thc dn i vi nhn dn lao ng v s chn p ca chng i vi t sn dn tc Vit Nam. Bi ng hai ct bo trang nht. Ci li khai thc ti liu ly gy ng p lng ng ny anh Gip hc theo cch lm ca Nguyn i Quc trn t bo Le Paria v trong cun Bn n ch thc dn Php. Tt nhin cc nh cm quyn thc dn khng th chu ni. Bi bo b kim duyt xo sch. Theo quy ch qun l bo ch ca chnh quyn thc dn, bo in xong mort phi a sang S mt thm kim duyt. Leon Sogny, Chnh mt thm Trung K gch xo gn ht bi bo ca anh Gip vi cy bt ch xanh ca hn. Lc y cc nh bo gi c quan kim duyt l crayon bleu

(bt ch xanh). a v sa bi khng kp, anh Gip tha vi c Hunh Thc Khng. C ni: C ct trng. Lm vic vi c Hunh Thc Khng, anh Gip nhn thy c l mt nh nho cng trc, c kh tit i trng phu, khng khut phc trc uy v, khng mng giu sang ph qu, khng sn lng trc gian kh him nguy. Tnh c hi xng do thng thn v quyt on. C Hunh Thc Khng khng lm th vn nh c Phan Bi Chu nhng nhit tnh yu nc th chan cha, tr dng th c tha. C Hunh c tr nh c bit, c n u nh n y. Mi ngi u bit ting c, khi b y ra Cn o t hc Php vn bng t in v thuc lng c t Gazette. V quan nim chnh tr, c Hunh vn theo ch trng n ho ca c Phan Chu Trinh. C khng theo t tng cng sn, tuy vy c vn cho cu Gip bnsvch (c gi anh Gip nh vy) vit nhng bi di dng ph thng tuyn truyn gii thiu ch ngha Marx trn mt bo Ting Dn. Sau Cch mng thng Tm 1945, anh Gip cn c lm vic vi c Hunh khi c gi chc quyn Ch tch Chnh ph Lin hip nc Vit Nam Dn ch Cng ho thay Ch tch H Ch Minh (lc C H i sang Php m phn). D bt bin ng vn bin, mi ngi u bit cu ni ni ting ca C h dn c Hunh lc ra i.

Sinh hot ng Tn Vit

Trong bui lm vic vi Ban Nghin cu Lch s ng ca Tnh u Bnh-Tr-Thin ngy 4-11-1985, anh Gip ni: Ti tham gia hot ng trong t chc Tn Vit ti Hu v theo ti Tn Vit c xu hng x hi ch ngha r rt: Lm cch mng quc gia v cch mng th gii. T chc ny qua mt qu trnh t cc hi Phc Vit, Hng Nam m tin ln.

Phc Vit, l ci tn m cc ch s nho hc ngi Ngh-Tnh b y ra Cn o trong cuc n p phong tro Duy Tn nm 1908 d kin t cho t chc cch mng m h hn nhau thnh lp khi h c phng thch tr v t lin. Ma h nm 1925, Phc Vit t chc hi ngh ti Vinh gm nhm thanh nin tr thc ng u l Trn Mng Bch (gio vin), nhm cc chnh tr phm Cn o: C Gii Hun (L Vn Hun), c T Kin (Nguyn nh Kin) v nhm tr thc H Ni ng u l Tn Quang Phit, Hi ngh c Trn Mng Bch lm Tng i biu v Tn Quang Phit ph trch chi hi Bc K. Trong phong tro i n x cho Phan Bi Chu, chi hi Bc K pht truyn n k tn Hi Phc Vit. Tng b Vinh cho l tn hi b l, bn i thnh Hng Nam. Ngy 14-7-1928, Hng Nam t chc i hi v mt ln na i tn l Tn Vit cch mnh ng. o Duy Anh c c lm Tng B th. Anh Gip tham gia sinh hot ng Tn Vit rt hng hi, ch mt thi gian ngn c kin cho di du hc ri c c vo Tng b, l u vin Trung ng d khuyt ph trch tuyn hun v giao thng. Tng b Tn Vit lc gm c: o Duy Anh, Phan ng Lu, Nguyn Ch Diu, Ng c Din, ng Thai Mai v V Nguyn Gip. Lc anh Gip 18 tui, l u vin tr nht ca Tng b. Tng b c mt s sch nh ABC v ch ngha cng sn (ABC du communisme), sch ca Lnin, Stalin, Plkhanp, u l sch cng sn. Anh Gip gi s sch v ti liu tuyn hun do anh vit cng da theo sch bo cng sn.

Anh c phn cng vn ng thanh nin hc sinh. Anh lin lc vi anh Trn Hu Dun, gio vin trng Chaigneau (nh Bn Ng) cng l ngi quan trng, nm gi cc t chc hc sinh Quc hc, ng Khnh v cc trng khc Hu. Anh Gip cng c phn cng cng vi ch Trn Th Nh Mn lm cng tc vn ng ph n. Lc , Ph n on ca Tn Vit m mt ca hng ly tn l Vn Ho bn vn ho phm v cc sn phm n cng do ch em lm ra, do hai ch Hong Th Hi ng v Th Trm ph trch, va l c quan kinh t, va l ni lin lc b mt ca ng Tn Vit. Anh Gip ph trch mt t n ng vin Tn Vit gm cc ch: Hi ng, Trm v Khm (gio vin An Ho). Nhiu ln anh cng vi cc bn i xe p dc con ng c nhiu cy ng ng bn ch Cng ti a im sinh hot t. Anh Gip cng c phn cng vn ng nng dn. a bn anh ph trch l khu vc Trui, cc ng vin l L B D, L oan Phng (gio vin trng Trui). Lc Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin (gi tt l Thanh nin) cng tin hnh pht trin hi Hu. C nhng i tng m c Tn Vit v Thanh nin u vn ng nh hc sinh trng Bch Ngh Ni v quan h gia Tn Vit v Thanh nin, th khi anh Gip tham gia Tng b, c d my cuc hp bn v thng nht Tn Vit-Thanh nin, nhng lc no cng c kh khn ny, kh khn khc. Ti liu hun luyn v vn kin gn ging nhau nhng a bn v qun chng th qu nhiu thnh phn ln ln, t ny sinh mu thun, v nh Hu, i din Thanh nin l Vng Thc Onh (con r c Phan Bi Chu), t iu kin rt

cao, ch chn mt s ng vin, trong khi Tn Vit mun thng nht tt c. Tng b Tn Vit c Phan ng Lu i Qung Chu bn v vn hp nht vi Tng b Thanh nin. Phan ng Lu c iu ng t Vinh vo Hu chun b cho i hi ng Tn Vit. Anh cng l bin tp vin chnh ca nh xut bn Quan hi tng th. C trnh Hn hc, anh dch tp X hi lun gii thiu tin ho lun ca Darwin v Lch s cc hc thuyt kinh t (quyn h) gii thiu hc thuyt kinh t ca Marx. Trong i hi ng Tn Vit hp thng 7 nm 1928, anh c bu vo Tng b v c phn cng ph trch cng tc tuyn hun. Anh Gip tng lm vic vi anh Phan ng Lu. Anh Lu hng dn cho anh Gip vit ti liu hun luyn v ch ngha Marx, v lch s phong tro cng nhn v ph n th gii. Ma ng nm 1928, sau khi Phan ng Lu i cng tc sang Trung Quc th cng vic tuyn hun ca ng Tn Vit c giao cho anh Gip. Anh Phan ng Lu i Qung Chu v phn nh tnh hnh hp nht c kh khn. Tng b li c anh Ng c Din i Thi Lan, khi tr v, anh Din b bt. Lc ny, anh o Duy Anh c tho ra mt chng trnh thc hin ni dung bin Tn Vit thnh khi lin hip quc dn, thng ni vi nhau bng ting Php l Bloc national. Anh o Duy Anh c trn Cahier du communisme (Tp ch Cng sn) ca ng Cng sn Php c bi v chnh sch quc gia ca ng (La politique nationale du Parti) anh da vo y tho ra ch trng Bloc national.

 kin ny gy ra tranh lun trong Tng b Tn Vit. Thy Bloc national cha thch hp, cng c bn qua bn li, hi ngh Tng b khng tn thnh nhng cng khng u tranh, bn khng thnh th cng thi. Lc ny anh Gip ph trch tuyn hun, cng khng ph bin ch trng ny. Tip , V Nguyn Gip cng vi Nguyn Ch Diu v ng Thai Mai lp ra nhm ht nhn cng sn, ban u ly tn l Vit Nam Cng sn Lin on. Cc anh giao cho anh Gip tho iu l Cng sn Lin on. Anh Gip da vo iu l Quc t Cng sn son tho. Anh vit vng mc , vit n u ct k n y. Nh vy trong Tng b Tn Vit xy ra mt s chia tch (thng ni vi nhau bng ting Php l scission) gia xu hng Bloc National (Khi Lin hip quc dn) v xu th chuyn sang cng sn. Tuy nhin sau ny, trong hi k li trc khi mt, anh o Duy Anh c vit: Lc by gi anh cng suy ngh nn lp mt nhm cng sn. T thng ba n ma h nm 1929, vi trch nhim l u vin Trung ng d khuyt ph trch tuyn hun v giao thng, anh Gip c Tng b trao nhim v ra Vinh, ra H Ni v sau vo Si Gn ph bin ng li Khi Lin hip quc dn. Nhm ht nhn cng sn ch trng trong qu trnh ph bin ng li ny s tranh th vn ng cc K b Tn Vit chuyn sang hng ng cng sn.

Ln u ra Bc
Trong mt danh ca Tn Vit, Bc K c gi l Nhn K. trnh s ch ca mt thm, anh Gip ng vai mt cng t con nh giu, mc com-l, tht cra-vt, i m pht, i v xe la hng nh sang trng. Chic vali mang theo cht y qun o v nhiu ram giy xen vo ti liu. n Ngh An, anh tm bt lin lc vi Lin tnh u Ngh-Tnh ca Tn Vit. trnh bn mt thm, anh khng xung ga Vinh m xung ga xp Trng Thi, i b xung Bn Thu ri thu xe ko ngc ln Vinh, n ng Marchal Foch (nay l ng Quang Trung) tm n ca hiu ct tc Vnh Long vo a tn hiu lin lc. Lc trong ti cu cng t ch cn c 2 ho. Anh c a n mt a im b mt ca Lin Tnh u ti Cu Rm. Anh my ngy, bn vi cc ng ch ph trch Lin Tnh u. Ni dung: By gi Tng b c ch trng thnh lp nhm ht nhn cng sn tin ti ci t Tn Vit thnh ng Cng sn. kin cc anh nh th no?. Sau khi tho lun, Lin Tnh u ng h phng n chuyn Tn Vit thnh t chc Cng sn. Ri c quan Lin Tnh u Cu Rm, anh Gip c n tng v mt c quan nng ng nhng b bn v i li hi l liu. Anh Gip i gp mt ngi bn quen l Nguyn nh on con c Nguyn nh Kin (tc T Kin, cu chnh tr phm) lc ang dy hc Vinh, cng l mt ng vin Tn Vit. Nghe ni chuyn, anh on ng tnh ngay vi Lin Tnh u. Xong cng vic Vinh, anh Gip ln ng ra H Ni. Ch lin lc l anh Tn Quang Phit. Anh Gip tm n trng i hc ng Dng ph Bobillot (nay l ng L Thnh Tng). Anh Phit a anh Gip n gii thiu vi anh Nguyn

To (tc To r) ph trch K b Nhn K ca Tn Vit. C quan b mt ca K b ng ph Hu, nm lt vo gia khu 24 gian l xm c u che mt mt thm Anh Gip y bn vi anh To v cng vic ng. Anh To ng chuyn sang t chc cng sn v ngh ly tn l Tn Vit cng sn ng. Anh Nguyn To bit anh Gip ln u tin ra H Ni, bn a i thm phong cnh: Ni Nng, sng Nh, h Ty, h Hon Kim Ln u tin anh Gip i tu in. Sau ny anh Gip cn gi mi n tng v nhng tu in trng ging nh nhng ci thng c l, chy chm chp, ku leng keng, rt ln ken kt trn ng ray st m sau ny nhiu nm sau ngy gii phng, H Ni vn cn gi li ging y nh xa, tuy c sm pht li i cht. Mt n tng na l phng bn c quan K b l nh c u. Nghe ting ht o v ting trng tom cht, anh thanh nin bc mt ci gh ng ln, ly mt ci gng soi phn chiu nhn sang. Anh Gip quen vi anh To t ngy , sau ny cn nhiu dp lm vic vi anh To, nht l sau khi Cch mng thng Tm thnh cng. Mi vic ca anh Gip K b Nhn K u xong xui, sun s, duy c mt vic m Lin tnh u Ngh-Tnh nh v l khng xong: y l chuyn thu xp cho ch Minh Khai ra Bc hot ng cch mng. Anh Gip nh li hm c quan Lin Tnh u Ngh-Tnh, cc ng ch ph trch c ni chuyn v trng hp ch Minh Khai, mt n ng vin c trnh , hot ng rt hng hi, l u vin Ban Chp hnh mt i t, nhng b l gio gia nh rng buc nn mun thot ly gia nh i hot ng cch mng.

Khi anh Gip t vn ny vi anh Tn Quang Phit th anh Phit khng gii quyt c. Sau ny ch Minh Khai c t chc cho xut dng sang Trung Quc. Ch c gp lnh t Nguyn i Quc Hng Cng. Ch l ngi con gi cch mng Vit Nam u tin sang Lin X, l thnh vin ca on i biu ng Cng sn ng Dng d i hi Quc t Cng sn ln th 7 hp ti Matxcva thng 8-1985. Ch kt hn vi anh L Hng Phong. V nc, ch hot ng trong phong tro Mt trn Dn ch ng Dng Nam K. Ch hy sinh vi ci n t hnh trong cuc Nam K khi ngha. Lc anh Gip khng bit rng s phn cn dn dt ngi con gi y sau ny s l ch v anh khi anh kt hn vi ngi em gi Nguyn Th Quang Thi. H Ni tr v n Tng b Hu, anh Gip nhn c bo co ca Lin Tnh u Ngh-Tnh: chuyn ton b cc t chc c s ca Tn Vit sang thnh lp cc chi b Cng sn. ng vin trn bn trm ngi. Chuyn i u tin n Si Gn Mt danh trong ng Tn Vit gi Nam K l Dng K. Anh Gip li ng vai cng t con nh giu, i v xe la hng hai. Va li ti liu cui toa, cn anh ra ngi u toa, chn ch c th quan st c hnh l. n ga Trui c mt g dng v kh nghi bc ln toa xe ln i ln li c v d xt. Hn chp ly chic vali. Anh Gip qut to: B xung! Vali ca my y ? ri bc n, thng tay tt cho hn mt ci nn thn. G b vali chy bin. T ra hn ch l mt tn n cp.

Tu i qua a phn Qung Ngi n M c phi tng bo chuyn qua i t n ga Quy Nhn. Nh oan khm xt thuc phin. Anh Gip nhn quanh cnh ng xem c ng no thot phng khi bt trc. Lo Ty oan sai lnh dng thanh thun bng st thc vo hnh l ca hnh khch xem c quc cm khng. n lt anh Gip, lo ta i m vali. Tnh th tht nguy him. Nu nh oan lc ra th trong c ti liu ca Tng b v sch ca Nh xut bn X hi quc t (Editions sociales internationales) c in hnh ba lim. Nh oan hi: ng g trong ny?. Anh Gip m h: Giy. N sai lnh thc my ci, lnh oan ni: ng l giy. N chuyn sang khm nhng ngi khc. Thot! Vo Si Gn, anh Gip trnh khng xung ga chnh m xung ga D An (Bin Ho), thu xe th m i vo thnh ph n khch sn Lc tnh thu phng, ri i tm bt lin lc vi t chc nh c T Kin. Bi phng l php hi: Ngi c cn o khng?. Anh Gip tr li: Cm n, ang mc cng chuyn, sau. Qua ch Bn Thnh, nhn ln chic ng h ln cng ch, n gi n, anh Gip vo tim cm. Nh hng dn cm, go Nam K trng mut, mt khc c to, ba n ht hai ho. Anh Gip chi tiu d sn, trong ti ch vn vn hai ng bc ng Dng. Tm c nh c T Kin (tc Nguyn nh Kin, ngi Ngh An, cu chnh tr phm), c T cho bit va xy ra v n mng nh s 7 hm Barbier. Nguyn Vn Pht u vin K b Nam K ca Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin b git.

Cnh st khm xt, vy c quan K b Thanh nin bt Ng Thim, Trn Tng, Nguyn Vn Cng. Nhn v ny mt thm li pht hin ra c quan K b Tn Vit. Anh o Xun Mai ph trch K b Tn Vit Nam K b bt. Anh Nguyn Duy Trinh cng b bt. Ch c anh H HuyTp l trn thot c. Chnh lc , anh Nguyn Ch Diu cng ang Si Gn, hot ng bn cnh K b Dng K. Cc anh Nguyn Khoa Vn, Nguyn Hong vo t trc, Nguyn Hong lm th k hng Ba Son kim tin nui c nhm nh s 5 Nguyn Tn Nghim (nay l ng Trn nh Xu-Qun 1). Tn Vit ch trng phn tn trnh tn tht. Nguyn Khoa Hin thng bo cho nhm nh s 5 Nguyn Tn Nghim bit. Nguyn Ch Diu v Nguyn Khoa Vn lui ra Nha Trang, Trnh Xun An tr li Hu. C T Kin ni vi anh Gip: Phi i ngay, li rt nguy him. Mi vic bn vi L Ph Thnh. (L Ph Thnh l con r c T Kin, cng l ngi ca K b). Anh Gip ng lm vic vi anh L Ph Thnh. Hai ngi i dc ph nh i do chi va i va trao i cng vic, mt lun phng b theo di. Anh Gip ph bin vi anh Thnh ch trng xy dng Khi Lin hip quc dn v nhn mnh vic vn ng nhng ng ch tch cc nht ca Tn Vit chuyn sang hng ng ng Dng Cng sn Lin on.

S co chung ca Tn Vit
Tr v Hu, anh Gip c bit l Tng b d kin triu tp i hi vo thng 7-1929. Nhng i hi khng hp c v xy ra cuc khng b ln nm 1929 ca thc dn Php nhm tiu dit cc t chc cch mng hi by gi. Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin v Tn Vit cch mnh ng c nhiu ngi b bt. C Gii Hun t t trong t. C T Kin, cc anh Trn Mng Bch, Phan Kim Huy u b bt. Quan hi tng th b khm xt, anh o Duy Anh b bt v sau ch Trn Th Nh Mn, ngi v cha ci ca o Duy Anh cng b bt. Cnh st tm c ti liu ch giu di gi. Tuy lnh o Tng b khng cn v i hi khng hp c, nhng theo ngh ca Dng K, mt cuc hp i biu 3 k c triu tp Trai (H Tnh) ngy 1-1-1930 chuyn Tn Vit thnh t chc cng sn vi tn gi l ng Dng Cng sn Lin on. Anh Gip c triu tp i hp. a im lin lc: Ch Thng. m hiu: n pin cm chc xung t. Nhng anh Gip khng i c. Bn mt thm gc cng khai xung quanh nh anh. Chng khng ri anh Gip na bc. Hi ngh Trai hp trn mt con trn sng La. ang hp th b ch bao vy, nhiu i biu b bt. Hi ngh khng kp c i biu i d hi ngh hp nht ba t chc Cng sn do Nguyn i Quc i din Quc t Cng sn triu tp, hp vo dp Tt Canh Ng (3 thng 2 nm 1930) ti bn o Cu Long (Hng Cng).

Tuy nhin, theo ngh ca ng Dng Cng sn Lin on, hai mi ngy sau (24-2-1930), ng Cng sn Vit Nam tip nhn yu cu hp nht ca ng Dng Cng sn Lin on vo ng Cng sn Vit Nam mi thnh lp. Anh Gip ni vi cc anh ng, S, Kha, cn b ban nghin cu lch s ng ca Tnh u Bnh-Tr-Thin trong bui tip chuyn chiu ngy 4-11-1985: Qu trnh chuyn sang ng Cng sn l nh vy, c ch trng, c hi ngh chuyn sang, ch khng phi nh c ti liu ni l Tn Vit tan r. Trn y l bc co chung, thc cht l mt s lt xc ho sinh ca Tn Vit cch mnh ng, chuyn thnh ng Dng Cng sn Lin on, mt trong 3 t chc tin thn ca ng Cng sn Vit Nam. Anh Gip v nhm ht nhn cng sn u tin trong Tn Vit gp phn tch cc thc y qu trnh ci t y. Anh Gip tip tc lm vic bo Ting Dn. Anh o Duy Anh t trong t nhn ra l khng khai bo g c. Anh Gip sinh hot trong chi b ng Cng sn bo Ting Dn do anh Xng lm B th chi b. Anh L Vit Lng vo dy Quc hc, tm gp anh Gip, ni vi anh Gip chuyn u mi cho anh. Anh Lng vo tham gia tnh u. Anh Gip gii thiu u mi Trui: L B D, San, L oan v c s hc sinh trng ng Khnh cho anh Lng. Lc , Nguyn Th Quang Thi Vinh vo, c giy gii thiu tm anh Gip tham gia t chc cng sn. Anh Gip gii thiu ch Thi vi c s hc sinh trng ng Khnh, lc chi b hc sinh trng ng Khnh hot ng c nh hng tt.

Anh Gip gi lin h cht ch vi anh Trn Hu Dun gio vin trng Chaigeau tham gia cng sn. Mt hm, anh Dun ni vi anh Gip n gp anh Sc ti nh anh Dun (Anh Nguyn Phong Sc lc c c vo ph trch K b Trung K ca Vit Nam Cng sn ng). Anh Sc ni vi anh Gip: ng ch tip tc hot ng trong bo Ting Dn, c nhim v vit bi trn bo tuyn truyn ch ngha Marx, vit cho d hiu hn.

Tnh yu n
Tnh yu n vi chng trai tr khi ngi thiu n y t ngt tm n. C tm anh xut trnh giy gii thiu sinh hot ng. C n thng nh anh mc d tm ng vo nh khng d. Lc y, anh Gip mt ngi nh khut no trong thnh. T ca ng Ba i vo, r tri, ngi nh np st thnh Hu. Trong nh treo la lit cc bc trng phng ving c Phan Chu Trinh. Chng ta nhn ra: l nh anh L m, con r c. Khng bit ai ch ng m c i ngy vo nh. Mt c hc sinh xinh xn, ging ni nh nhng m m. C ni dng mnh d, hai con mt to rt sng. i mt ny mnh gp u?. Anh Gip thm ngh. Xem th gii thiu, anh nhn ra: y l Quang Thi, em ch Minh Khai. Anh Gip nh li hm c quan Lin Tnh u NghTnh, ng ch ph trch c quan ni: Ch Minh Khai c c em p ngi, p nt, hc gii, hot ng cch mng hng hi khng km g ch. y l ln u tin anh Gip nghe ni n Quang Thi. Nhng lc , anh khng ch .

Hm i t H Ni v, anh gp hai c n sinh trn chuyn xe la Vinh-Hu. Anh quen c Cm, em ch Hong Th Hi ng, v qua c Cm bit ngi cng i vi Cm l Quang Thi. Hm y, anh Gip mc u phc may theo li k gi. Anh vui v ni chuyn vi vi hai c. Gp Quang Thi ln u, anh Gip c ngay mi cm tnh c bit. Ngi thiu n y c iu g thu ht tm hn anh: Dng v du hin im m nhng khng km phn kin ngh, khun mt tri xoan, c bit l hai con mt rt thng minh. Chia tay, anh Gip nh mi hai con mt y. Hm nay gp li, anh Gip gn nh sng s. ng l con ngi y, ngi con gi gp trn chuyn tu-Anh thm ngh. Anh hi chuyn: -Tnh hnh ngoi y th no? Quang Thi p: -Ngoi y cng b khng b. Nhiu c s tan v. Nhng ngi tch cc chuyn sang Cng sn. Quang Thi vo Hu i hc. C tm bt lin lc vi t chc nhn cng tc ca on th. Anh Gip gii thiu Quang Thi vi anh L Vit Lng. Tnh yu ny n. Anh Gip bit l Quang Thi tham gia sinh hot Hi hc sinh cng vi t c Cm (em ch Hi

ng) v c Nga (sau ny l b Hoi Thanh). Anh thm yu, thm nh, ch mong c dp gp li. K t , ngi thiu n y bc vo i anh. H gp li nhau u? Trong nh t quc. V chnh trong thi gian t, anh Gip cng hiu Quang Thi hn, cng yu hn. Ngi con gi 16 tui y gng mt cn nhng nt ngy th nhng tinh thn th bt khut. Sau y l bi th Quang Thi lm trong t (cui nm 1930): Mi su xun qua sng i Nhn tnh ngh n l y vi Trng phng quc lng ngao ngn Thy bn cn lao d ri bi Quyt ch hy sinh thy k cht em lng phn u mc u ri Ngn c v sn bao gi pht Chn sui hn ta mm ming ci Gp g trong t Quang Thi vo hc lp nht nin trng n hc ng Khnh nin kho 1929-1930. Quang Thi hc gii, bi lun lun c im chn im mi v tt c cc mn hc nhng Quang Thi rt gin d, kn o. Nhim v ca on th giao cho Thi l pht trin t n sinh . Tm tr ca Thi dn vo vic hc v hot ng b mt. Thi c n gp anh Gip vi ln ni mi ca anh ti ng Ba, nhng v pha Thi cha ny n tnh yu p li. Ngi m Thi ngy m thng nh l ch Minh Khai, lc ny t bit gia nh ln ng cu nc.

Nm hc 1930-1931 khng yn lng. Nhng cuc bi cng ca cng nhn Bn Thu, Trng Thi, nhng cuc biu tnh ca nng dn Ngh Tnh, phong tro X vit di vo trng. Hc sinh chuyn tay nhau nhng t truyn n in thch, giu kn em vo nh x c. H ho hng gp tin ng h Ngh Tnh . Thc dn Php n p. Xe hm en xng vo trng bt nhiu hc sinh ch ln xe ng kn a i. Quang Thi b bt cng vi ch Nga, ch Li, ch L. Khi anh Gip b bt ri b tng giam vo nh lao Tha Ph, i ngang qua tri giam n, anh Gip git mnh: Quang Thi! Ri bi th ca Quang Thi lu truyn khp nh lao, anh Gip cng mn phc, cng yu Quang Thi. Su mi nm sau, ch Nguyn Khoa Diu Hng (ngi ph n Hu ot din n trong cuc mittinh ginh chnh quyn ti qung trng Nh ht Ln H Ni ngy 17-8-1945) bn hc v bn t ca ch Thi k li: Ch v em l Nguyn Khoa Diu Vn v cc bn: Bch, Ngc Anh b tng giam vo nh lao Tha Ph. m khuya em Vn ln ra ng, mui vo ve bm t, thng em qu, ch Hng ko hai vt o di ang mc ph ln chn, ln u em, thc trng em ng c yn. Gia lc vang ln cu ni ting Php: Personne ne te dnonce, ne dnonces personne (Khng ai t gic bn, bn ng t gic ai). l ting ni ca Quang Thi. Ngi th hai gp g trong t chnh l em trai anh Gip: V Thun Nho. Vo hc trng Quc hc Hu l iu V Thun Nho khng m ti. S l gia nh ngho, ch sc dn tin go cho anh Gip hc nn V Thun Nho hc ngh may n thy m. Sau khi bi kho v qu ri vo Hu lm vic Quan hi tng th, anh Gip gi tin v nh ngh ng c

cho ch Nho i hc. V Thun Nho va tt nghip tiu hc Qung Bnh th nhn c in bo vo Hu ngay hc h. Ra ga n ch Nho l anh Nguyn Ch Diu. V nh, anh Gip ni: Em vo y hc thm ba thng h v c gng thi cao vo Quc hc c hc bng, ch anh khng c kh nng nui em hc c. V Thun Nho hc mit mi, thi vo Quc hc th nh v c hc bng. Nm th nht, Nho c kt np vo Hi hc sinh . T c nm ngi (c mt ngi bn trng tn) thng cng Nho hp cc lng to nh v pha Nam Giao i ln. Nm th hai (nin kho 1930-1931) sau phong tro X vit Ngh-Tnh, vo khong u thng 10-1930, cc cn b hot ng b mt trng Quc hc b bt trong c thy L Vit Lng v thy ng Thai Mai. Lc , V Thun Nho cng vi anh Gip trong mt cn nh sau cha Diu . C mi bui sng trc khi chia tay nhau, V Thun Nho i hc, anh Gip i lm bo Ting Dn, hai anh em bt cho nhau, lng thm ngh khng bit hm nay ai s b bt? Liu c gp li nhau khng? Anh Gip khng qun dn ch Nho mc thm o qun, b vo ti mt t lc rang, ng rng phng.

Th ri hai anh em gp nhau trong nh t.

Mt cuc gp g na trong nh t lm cho anh Gip v cng au kh l trng thy anh ng Thai Mai b giam trong x lim nng. Anh ng Thai Mai (1902-1984) ngi Ngh An, sinh trng trong mt gia nh c truyn thng yu nc, ng thn sinh tng tham gia phong tro Duy Tn b bt, b y i Cn

o. ng ch trn sang Trung Quc hot ng cho phong tro ng Du ri sang Xim gy c s cch mng trong Vit kiu. B thc dn Php lit vo hng cu gia t , anh ng Thai Mai lun b nh cm quyn Php theo di bt b. Nm 1929, anh b bt trong khi ang l gio s dy trng Quc hc Hu, b n 3 nm t treo trong cuc khng b ng Tn Vit. Nm 1930, anh li b bt v lc ny ang b giam bn x lim nng cng vi L B D, L Th Tit. Anh Gip quen vi anh Mai trong Tng b Tn Vit. Anh Gip cng vi anh Diu thng hay n nh anh Mai (lc gi l ng c Mai) bn v tnh hnh ni b ng Tn Vit. hp tm u, tnh ng ch, tnh bn ngy cng thn thit. Ba ngi lp ra nhm ht nhn Cng sn u tin ci t Tn Vit thnh ng Dng Cng sn Lin on. Ca s nh giam nh c chn song st nhn sang bn x lim nng. Anh Gip v anh Mai thng ni chuyn vi nhau bng cch ra hiu ch ci vit hoa. Cng bng phng php y anh Mai dy cho bn t bn nh giam nh hc ch Hn. Anh ng p mt vo tng vit tng nt ch. V Thun Nho v mt ngi bn t tng hc t nhiu ch Hn phn cng nhau ng nhn qua song st, ngi ngi trn sn g dng nc l vit li tng nt. Vi cch dy v hc y, bn t hc c mt s bi th ng. Bi th ng u tin m anh Mai dy cho bn t l Hong hc lu ca Thi Hiu. Ma Hu bun. Ma trong t li cng bun. Mt hm, cc bn t nhn c bng tn hiu, bi th ca anh Mai vnh cnh:

Gi mi ma hoi cnh qunh hiu m bu tm s, khch nm queo Non sng gm vc my su ba Cy c la git thm gieo Anh Gip k anh b bt cng thi gian vi anh L Vit Lng. Khi vo nh lao Tha Ph anh c anh ng S Kh, B th chi b ph cho bit s b bt rt ng. Anh khng tin ai c u, du khng ai khai anh, cng c ngi khai c gp tin ng h X vit-Ngh An. Mt thm xt hi anh Gip: -C tham gia Thanh nin khng? -Khng. -C tham gia Tn Vit khng? -Khng. -Hot ng g? -Khng lm g c. -C cu t cho Ngh-Tnh khng? -C. -Thi vi Cng sn? -Khng c thi .

N nht anh Gip vo cachot 15 ngy. Khi bung ti ra, anh chong vng, nh sng nh kim chm vo mt. Anh ch nhn do lng yu nc m tham gia mt s phong tro thanh nin hc sinh mong tranh th vi n treo s c ra sm hot ng. Nhng chng li i n treo thnh n tht v giam anh 13 thng. Cui nm 1931, Hi cu t Php u tranh i th chnh tr phm ng Dng v nhn dp B trng Paul Reynaud sang th st tnh hnh thuc a, nhng ngi b n t t ba nm tr xung c th t do. Anh Gip c ra t cng vi anh ng Thai Mai, ch Quang Thi, ch V Thun Nho v mt s bn t khc vi iu kin phi tr v qu qun v b qun thc. Ti hm trc, cai t cho bit ngy mai 15 thng 11 nm 1931, anh Gip v V Thun Nho c tr v qu, i tu ho. Hai anh em t gi bn t m rng rng nc mt. Mt tn lnh p gii hai anh em v ng Hi, hng thng phi ln huyn trnh din. V ng Hi, chng hai anh em mt cn nh cnh dinh Ph s. Ti hm sng trng. Anh Gip dn V Thun Nho ra vn hoa nh c cy dng liu cnh cu M K, ni m ti ti dn ng Hi thng ra cu ny hng mt. Cu nm trn sng Nht L, xa xa l ca bin. Hai anh em bn vi nhau v nh lm g. anh Gip: Lm th no tr li Hu hoc ra Vinh. Lm th no bt lin lc vi t chc tip tc hot ng cch mng. Trc mt tm v qu. An X, anh Gip gp li cc bn thanh nin m anh gic ng cch mng thi k 19271928. Anh vn ng cc thanh nin ny xo b bt cng trong lng xm, i thay i l hng, chia li cng in cng th.

u thng ln huyn trnh din. Tn tri huyn l Nguyn nh, c nhn lut. Hn tip hai anh em rt t t bn chuyn trong nc v th gii. ca hn l nhng ngi lm cch mng khng khn ngoan, khng bit thi th. c t lu, anh Gip quyt nh quay tr li Hu. Anh i tm lin lc v d nh xin vi c Hunh Thc Khng cho tip tc lm bo Ting Dn. Nhng va n Hu hm trc th hm sau vin cng s Labb triu tp anh n hi: -Tr li lm g? -Lm bo. -Khng c. Ngy mai anh phi ri khi Hu ngay. Ch ca anh Hu l trong nh t! Chiu hm y, anh Gip i dc b sng Hng. Tm bit Hu, thnh ph thn yu. Xa Hu t y, su nm sau (ngy 27-3-1937) anh Gip mi tr li Hu. Anh vo d Hi ngh Bo gii Trung K do X u Trung K ng Cng sn ng Dng khi xng trong phong tro Mt trn Dn ch. Ri chn nm sau, nm 1946, sau khi Cch mng thng Tm thnh cng, trn ng i cng tc vo Nam Trung B, anh li gh Hu-thnh ph thi tr ca anh.

Mc lc

trang

LI NH XUT BN ...............................................4 Chng I Qu hng, gia nh v tui th .................5 Ngy sinh.................................................................5 Gia nh ...................................................................6 Lc V Thun Nho mi tin. ...............................7 M c my li thm con: Gip v H. ....................9 Qu hng .............................................................15 Nhng nm thng hc tp .....................................20 Chng II Tui thiu nin.........................................26 Bn b cng ch hng..........................................26 Gp li bi v nm xa..........................................29 T sch c Phan ha tng......................................31 Truy iu c Phan Chu Trinh................................37 Bi kho.................................................................39 Nguyn Ch Diu, Nguyn Hong vo Nam K...49 Khc t hn nhn ................................................53 Chng III Bc vo i ..........................................58 Lm vic ti Quan hi tng th .............................58 Cng Tht Ting Dn gia Kinh thnh Hu......62 Sinh hot ng Tn Vit .......................................64 Ln u ra Bc.......................................................69 S co chung ca Tn Vit....................................74 Tnh yu n ..........................................................76 Th ri hai anh em gp nhau trong nh t.............80