KLSE TARH

Hazrlayan: Kent HINKSON

indekiler:

Giri Hristiyanln Douu ve Yayl lk Hristiyan ehitleri lk Yzyllardaki Zulmler nemli Zulm Dnemleri Konstantin ve Sonras Elisel (Apostolik) Kilise Babalar Kilise Dzeni ve Ynetimindeki Gelimeler zlenen Birlik Yerine Blnmeler lk Ayrlklar Dou ve Bat Kilisenin Ayrl ve Farkllklar Helenizm Gnostizm Gnostiklerde Tanr ve Yaratl Marcion ve Marcioncular Montanizm Kilisedeki Yeni Gelimeler

1. Elisel Yetkinin Devam 2. lk Yzyllarda Yeni Anlama 3. Elisel nan Bildirgesi nlemlere Kar Blnmeler lbirlii Anlama abalar lk Hristiyanlara Gre Mesih Sapkn retilere Kar Justinus Aristides Atinal Atenogoras Sardesli Melito Antakyal Teofilos Lyonlu renaeus Minik Feliks Tertullian skenderiyeli Klement Origen Sonras Dnce Gelimeleri Monarkianizm Dynamistik Monarkianizm Modalistik Monarkianizm znik Konseyi znik Konseyi Sonras znikten Konstantinin lmne Kadar Konstantinin Oullar Dneminde Kilise mparator Julian Dnemi

Athanasius Byk Kapadokya Babas Nazianuslu Gregor Kayserili Basil Nysal Gregor Makrina Ambros Altn Azl Yuhanna Arianizmin Sonu ve Teodosius Dnemi kinci Ekmenik Konsey: stanbul Konseyi Apollinaris skenderiye- Antakya Gr Tartmalar skenderiyeli Cyril Moposuestial Theodore Nestorius nc Ekmenik Konsey Efes Konseyi Nestorianizm Drdnc Ekmenik Konsey: Chalcedon Kadky- Konseyi Monofizitler mparator Justinian Beinci Ekmenik Konsey Bizans-Pers likisi slamn Yayl Altnc Ekmenik Konsey konalar Tartmas

Yedinci Ekmenik Konsey: znik Augustin Donatistler Pelagiyusuluk Jerome Kaynakalar

ERKEN KLSE TARH

Giri
Kutsal Kitap Zaman tamamlannca Tanr Olunu yollad der. Tanr tarihin her detayn yle bir hazrlamtr ki en doru zamanda olunu yollamtr.

Yeni Anlama dneminden nce balayan Grek mparatorluu Msr, Filistin hatta Hindistana kadar bymt. Ama Grek mparatoru Byk skenderin amac sadece bymek ve askeri olarak glenmek deildi. Ayn zamanda btn dnyaya klasik Grek kltrn yaymak istiyordu. Byk skenderin retmeni byk filozoflardan biri olan Aristoteldi. Ancak Byk skenderin bilmedii bir ey vard. Tanrda ayn ekilde Byk skenderin istedii gibi Grek kltrnn btn dnyaya yaylmasn istiyordu. Bylece 2.yzyla kadar Greke btn Akdeniz evresinde ve hatta rana kadar konuulan bir dil oldu.

skender ok gen yata ld ve o lnce de imparatorluk kt. Grek mparatorluu yerine Roma mparatorluu geldi. Roma mparatorluu Grek mparatorluu gibi Akdeniz etrafna yaylm byk bir imparatorluk oldu. Tanr Grek mparatorluunu kulland gibi Roma mparatorluunu da kullanmtr. Roma mparatorluu snrlar iinde -ki snrlar ok bykt- eer Roma mparatorluuna dman deilseniz ok gvenli ve hzl bir ekilde yolculuk yapabiliyordunuz. Yollar ok iyi,gvenli ve dzenliydi.

te Yeni Antlama dnemi baladnda btn Akdeniz evresinde ve srailin etrafnda tek bir dil kullanlyordu ve rahata yolculuk yapabilecek yollar vard. Bu srail dndaki dnyann durumuydu.

imdi de srailin durumuna bakalm:

sa gelmeden nce Yahuda kokumu ve km bir durumdayd. Hirodes kukla bir krald. Rvet ok yaygnd. dari ynetim ok bozuk olduu gibi dini yap da bozulmutu. Tapnaktaki kahinlerin ve ibadetin durumu da iyi deildi. Romallar bir nevi hem idari hem de dini ynetimi satn almlard. Btn bu karklklar iinde halk isyan etmek zereydi.

te byle bir durumda zaman tamamlanmt ve Tanr Olunu gnderdi. Tanrnn salaynda zaman tam doruydu.

70 ylnda Kudste ok byk bir isyan kt ve bu isyanda tapnak ykld. Havralarda doan kilise zellikle de Kudsteki kilise imparatorluun deiik yerlerine hatta dnyaya dalmak zorunda kalmtr.

300l yllarda ise imparatorluk paralanmaya baladnda imparator Konstantin bakenti znikten stanbula tamtr. Tabi ki btn bu olaylar kiliseyi de ok etkilemitir. zellikle de Roma mparatorluu paralandnda batdaki kilise ile doudaki kilise birbirinden kopmutur. Bat Roma Katolik Kilisesi Roma episkoposu, Dou Ortodoks Kilisesi ise stanbul patriklii etrafnda toplanyordu. Bylece yava yava doudaki Ortodoks kilise ile batdaki Katolik kilise birbirinden uzaklap evrim geirmeye balamlardr. Bu yzden de iki kilise arasnda byk farklar olumutur. 7-8.yzyla geldiimizde ise Arabistanda yeni bir akm olan Mslmanlk domaya balamtr. Trklerin Asyadan Anadoluya gelirken slamiyeti kabul etmeleriyle zellikle dou kilisesi slamiyetten ok etkilenmitir. Ayn zamanda slamiyet Avrupay da birok adan ok etkilemitir. Ticaret yollar deimi, Akdeniz ticari merkez olmaktan kp merkez Kuzey Avrupaya tanmtr. Avrupallar yeni ticaret yollar ararken batya ve gneye doru hareket etmilerdir. Btn bunlara ramen 1000li yllara geldiimizde ise Rusya ve skandinavyada dahil olmak zere btn Avrupa Hristiyanlamtr.

Hristiyanln Douu ve Yayl

Kutsal Kitap Mesihin Eski Antlama peygamberliklerini tamamladn sylemektedir. Kilise Babalar da kendilerini Eski Antlama peygamberliklerinin tamamlan, elilerin yasal devam ve Eski Antlamada bildirilen yeni srail olarak grmlerdir.

lk olarak Hristiyanlk yaylmaya baladnda insanlar Yahudi dininin bir kolu olarak grdler. Pax Roma denen bar dnemi ve imparatorluun salad dzeni emniyet ve yollar sayesinde Mjde ok hzl bir ekilde en uzak yerlere kadar yaylmtr. Elilerin leri 2.blmde anlatlan Pentikost gnnden nce Mjdeyi duymaya hazr birka grup vard. Bu gruplardan bir tanesi say dinlemi ya da duymu olan kiilerdi. Bu

kiilerin arasnda Yahudiler, Samiriyeliler hatta Yahudi olmayanlar vard. O dnemde btn Roma dnyasna yaylm olan Yahudiler de vard. Bu Yahudilere Helenistik Yahudiler deniyordu. Pentikost gnnde ayn zamanda dnyann her tarafndan da Yahudiler Kudsteydi.

Elilerin leri 2:9-11 Aramzda Partlar, Medler, Elamllar var. Mezopotamya'da, Yahudiye ve Kapadokya'da, Pontus ve Asya ilinde, Frikya ve Pamfilya'da, Msr ve Libya'nn Kirene'ye yakn blgelerinde yaayanlar var. Hem z Yahudi hem de Yahudilie dnme Romal konuklar, Giritliler ve Araplar var aramzda. Ama her birimiz Tanr'nn byk ilerinin kendi dilimizde konuulduunu iitiyoruz.

Btn bu insanlar Petrusun vaazn dinlediler ve aralarndan saya iman edenler oldu. Ama iman edenler Kudsten ayrlmak istemediler. Daha sonra stefanosun lmyle Kudsteki kilise dalmak zorunda kald.

Elilerin leri 8:1-2 O gn Kuds'teki inanllar topluluuna kar korkun bir bask dnemi balad. Eliler hari tm imanllar Yahudiye ve Samiriye'nin her yanna daldlar. Baz dindar kiiler, stefanos'u gmdkten sonra onun iin byk yas tuttular.

Bylece Mjde bu insanlarn gittikleri her yere yaylm oldu. Bu yerlerden biri de ilk Hristiyan olarak arldmz yer olan eski Antioch; yani bugnk Antakya ehridir. Daha sonra da Pavlus Mjde yolculuklarna balamtr.

1.yzyl sonlarna doru zellikle kilisenin kendi iinde bir geliim gsterdiini gzlemliyoruz. O dnemde byk merkezlerde kiliseler olumutu. Ama krsal blgeye henz ulalamamt. Bu dnemin en gzel taraflarndan bir de reti konusunda henz alamaz gr farkllklarna gelinmemiti. Sadece Apollos adnda bir adamn farkl bir reti yaydn gryoruz.

Elilerin leri 18:24-25 Bu arada skenderiye doumlu Apollos adnda bir Yahudi Efes'e geldi. stn bir konuma yetenei olan Apollos, Kutsal Yazlar' ok iyi biliyordu. 25 Rab'bin yolunda eitilmi bir kiiydi. Ateli bir ruhla konuuyor ve sadece Yahya'nn vaftizini bildii halde sa'yla ilgili gerekleri doru retiyordu.

Ama Apollos alakgnll ve dzeltilmeye hazr bir adamd. Bu yzden herhangi bir sorun olmad. Hatta doru olan rendikten sonra Mjdeyi vaaz etmeye devam etmitir.

Bu dnemde Kudsteki kilisenin nderi sann kardei Yakuptu. Hem geleneksel tarih hem de nl kilise tarihisi Eusebiusa gre Yakup Sanhedrin tarafndan tutuklanp sa Mesihi reddetmesi iin zorlanmtr. Ama Yakup bunu kabul etmeyince yksek bir tepeden aaya atlmtr. Yakupun dtkten sonra da hala lmedii anlalnca dvlerek ldrlmtr. 60l yllarn sonunda Yakupun ldrlmesinden sonra Yakupun birinci dereceden kuzeni -ayn zamanda sann da- Kleyopasn olu 1.Simun kilisenin bana gemitir.

Luka 24:18 Bunlardan ad Kleyopas olan O'na, Kuds'te bulunup da bu gnlerde orada olup bitenleri bilmeyen tek yabanc sen misin? diye karlk verdi.

Kleyopas sa dirildikten sonra, sann Emayus yolunda karlat iki kiiden biridir. Bu detaylarn verilmesinin nedeni, o dnemdeki Kudsn atmosferinin resmini izmektir.

O dnemde mparator Neron ldrlm ya da intihar etmiti. General Vespasian bu yzden Kuds brakp Romaya geri dnm ve imparator olmutur. Kuds ksa bir sreliine basz kaldktan sonra yerine Vespasian, olu Titusu Kudse gndermitir. Titusda ehre geldiinde ilk olarak ehri yok etmitir.

Matta 24:15-18 Daniel peygamberin szn ettii ykc iren eyin kutsal yerde dikildiini grdnz zaman (okuyan anlasn), Yahudiye'de olanlar dalara kasn. Damda olan, evindeki eyalarn almak iin aa inmesin. Tarlada olan, abasn almak iin geri dnmesin.

Tarihi Eusebiusa gre 70 ylndaki Titus komutanlnda yaplan bu ykmda Hristiyanlar ldrlmemitir. nk Hristiyanlar Kudsn etrafnda Romal askerleri grnce sann onlara bu ayette sylediini hatrlam ve kamlardr. Kaan bu Hristiyanlar rdn geip rdn Krallna yerlemilerdir. Kuds ehri tekrar ina edildikten sonra, 2.yzyl balarnda burada yeniden kiliseler kurulmutur. Fakat bu kiliseler Yahudi olmayanlar tarafndan kurulmu kiliselerdir. Bu yeni kurulan kiliselerin nderlerinin isimleri de Yahudi olmayanlarn isimlerini tamaktadr ki, zaten birok yl boyunca Yahudilerin Kudse girmeleri yasakt. Kuds, daha sonraki yzyllarda Hristiyanla nderlik eden be patriklikten birisi olmutur. Bu patrikliklerden bir tanesinin Kuds olmasnn nedeni ehir olarak nemli olmasndan deil, sann orada yaam olmasndandr.

1.ve 2.yzyl bana gittiimizde zellikle elilerle ilgili ok fazla bilgi ya da yazl belge bulamyoruz. Bunun nedeni de zellikle bu dnemde yaayan eliler ve dier kiilerin ok byk basklar altnda kaarak ya da saklanarak Mjdeyi vaaz etmi olmalardr. Daha ok hayatta kalmaya almakla uratklar iin yazmaya pek vakitleri ve gleri olmamt.

Bu yzden de bu dnemle ilgili daha ok geleneklerden bilgi edinebiliyoruz. Geleneklere gre Markos kitabn yazan Markos, Msrdaki skenderiyeye gitmi ve orada Mjdeyi vaaz etmitir. Yine geleneklere baktmzda Thomasn da Mjdeyi Babil ve Hindistana kadar tadn gryoruz. Hatta Ninova ve Musul blgesinde yaayan baz Asurlu Hristiyanlar da Mjdeyi Thomas araclyla duyduklarn sylemektedirler. Mjdenin Bizansa da Andreas tarafndan tand sylenir ki ncilin ulamasndan 300 yl sonra byk bir merkez olan Bizans, o dnemlerde kk bir kyd. Petrus ve Pavlus ise Romaya kadar gitmiler ve 60l yllarn ortalarnda da her ikisi de burada katledilmilerdir. Yuhanna, ise Efes blgesine gitmiti. Tabi ki, bu blgeye ilk olarak Mjdeyi gtren Pavlustu. Kutsal Kitaptan da bildiimiz gibi sa, armh zerindeyken annesini Yuhannaya teslim etmiti. Meryemde Yuhanna ile birlikte Efese gelmi ve yaamnn sonuna kadar burada yaamtr. Meryem hakknda anlatlan geleneklerden en dorusu budur. Tabi ki Efeste bugn Meryemin evi olarak bilinen evin Meryeme ait olduuna dair hi bir tarihi arka plan yoktur, ancak Efeste lm olmas mmkndr.

Bu ilk dnemlerdeki, temel retide bir birlik vard. Ama Kutsal Kitaptan da bildiimiz gibi nder arasnda baz farkllklar olduunu grebiliyoruz.

Elilerin leri 6:2-3 Bunun zerine On ikiler, btn rencileri bir araya toplayp yle dediler: Tanr szn yayma iini brakp maddi ilerle uramamz doru olmaz. Bu nedenle kardeler, aranzdan Ruh'la ve bilgelikle dolu, yedi saygn kii sein. Onlar bu i iin grevlendirelim.

Burada ilk diyakonluk grevinin nasl baladn gryoruz. Diyakonluk hizmeti o zamana kadar yoktu. Fakat daha sonra ihtiya zerine ortaya kmtr. Yine Kutsal Kitapa baktmzda ihtiyarlk ve biopluk yani st gzetmenlik sisteminin olutuunu gryoruz. htiyarn saygn kiilik ve retmenlik, biobun ise st kontrolr ve gzetmenlik zellii vardr. zellikle 1.yzyl sonunda Yuhanna bu iki grevi tamamen ayrmtr.

Elilerin leri 2:42 Bunlar kendilerini elilerin retisine, paydala, ekmek blmeye ve duaya adadlar.

Bir de bu dnemde elisel retii devam ettirmek ok nemliydi. Anadoludaki el verme sistemi ile ayn sistemdir. Her elinin rencisine verdii yetki ve bir reti zinciri vard. Bu reti sayesinde Tanr, yzyllar boyunca kilisesini sabit bir ana temel zerinde tutmutur. Bu gn kiliselerde birok farkl reti bulunmaktadr. O dnemde elisel reti kelimesi sabitlii ve doruluu gsteriyordu.

Fakat tarihte baz dnemlerde el verme ya da el koyma yntemiyle elisel kelimesi ktye kullanlmtr. lk olarak ktye kullanan grup Gnostiklerdir. Gnostikler bir takm gizli bilgilerin el koyma yntemiyle eliler araclyla kendilerine getiini sylediler. Ktye kullanan baka bir grupta yine kilisenin iinden kt. zellikle nderler kendilerini elilerin ve dolaysyla da sann temsilcileri olarak dnp kendilerini topluluktan ayrldlar. Aslnda ilk balangta el koyma fikri iyiydi ve Kutsal Kitapa uygundu. Sadece elisel retinin devamn gsteren Eski Anlamadan gelen simgesel bir anlatmd.

Pavlusun birok rencisi vard ve hatta bazlar ile ilgili birok eyi Kutsal Kitaptan biliyoruz. Timoteos, Titus, Onasimus gibi. Yuhannann da rencileri vard. Onlarn bazlarn da Kutsal Kitaptan bilmesek de kilise tarihinden biliyoruz. zmir biobu Policarp gibi. Yuhannann baz rencileri btn Akdenizi geip Gallere kadar ulamlardr. Petrusun da Kutsal Kitaptan deil de kilise tarihinden bildiimiz rencileri vard. Antakyal gnatius, Linus gibi. Linus, Roma Katolik Kilisesine gre ilk papadr.

kinci yzylda, Mjde Sevin Getirici Haberin yayl hzla devam etmitir. Ancak bunun nasl gerekletii konusundan daha da az kesin bilgiye sahibiz. Hristiyanlk bu dnemde imparatorluun btn illerinin dnda Mezopotamyaya kadar yaylmt.

Bu dneme ayn zamanda tanm dnemi de diyebiliriz. nk kilise bu dnemde inancn tanmlamtr. Tabi ki neye inandklarn biliyorlard. Neye inandklarn kendileri oluturmadlar. Sadece bu inandklar eyleri bir araya getirip tanmladlar.

nc yzylda mjdenin yayl ve kilisenin geliimi daha da hzlanmtr. zellikle toplumun giderek bozulmas insanlarn arasnda inanlarda emniyet arayna neden olmutur. Roma kenti o dnemlerde Hristiyanlk asndan nc bir kent olmasna ramen

dier merkezlerde, zelikle Akdenizin dou kesimleri ve Kk Asya diye bilinen Bat Anadoluda nemli birer merkezdiler. O dnemde yaayp Thaumaturgos yani Mucizeci diye bilinen Gregor isimli bir nderin kaytlarnda Mjdenin yayl hakknda baz somut bilgiler bulunmaktadr.[1][1] Gregor varlkl, soylu ve pagan kkenli Pontuslu bir ailenin ocuuydu. yi bir eitim grmek amacyla Filistin blgesine gitmitir. Orada nl Hristiyan filozof retmen Origen ile tanmtr. Gregor 240 yllarnda Pontusa dnnce istemedii halde Pontus episkoposu olarak atanmtr. Mjdenin zellikle o blgede duyurulmas iin ok almtr. 30 yl sonra ldnde bu yrede byk bir ounluk Mesihe iman etmiti. Gregorla ilgili yle bir sz vardr. Gregor ie baladnda sorunlu olduu blgede sadece 17 tane Mesih imanls bulmutu. Ama o ldnde sadece 17 pagan kalmt.

Antakya, skenderiye ve daha kk bir blge olan Efes Mesih inancnn ok yaygn olduu merkezlerdi. Helenistik yaam biiminin yaygn olduu yerlerde Mesih inanc daha abuk ve kolay yaylmtr. zellikle Greke konuulmayan Msrn krsal kesimleri gibi yerlerde yayl daha yava olmutur. Yine de 300l ylarnda banda Kpti kilisesi olumaya balamtr. Kuzey Afrikada da ok erken bir dnemde kilise olumutur. zellikle Kartaca ve yakn blgeler Romann birinci derecede koloni kurma yerleri olduu iin bu blgelerde youn bir ekilde Latince dili yaylmtr. kinci yzyln ortasnda Kartacada doan kilise babalarndan Tertulyan ve ayn ehirde nc yzylda episkoposluk grevindeyken idam edilen Cyprian ayn zamanda nl Latince yazarlardr.

spanya hakknda fazla bir bilgi mevcut olmasa da Hristiyanln 200l yllarn banda zellikle gney blgesinde iyice oturmu olduu bilinmektedir. Geri baz episkoposlarn ticarete ynelmi olduklar ve baz imanllarn da putperestlik, adam ldrme ve cinsel ahlakszlk konularnda dn verdikleri ileri srlmektedir. Ancak tm bunlara ramen spanya Kilisesi Kuzey Afrikadaki kiliseden daha uzun mrl olmutur ve Arap istilasna kadar ayakta kalmay baarmtr.

Gaul blgesi, yani bugnk Fransa, Hristiyanl dorudan doudan gelen bir etkiyle benimsemeye balamtr. 150 yllarnda zellikle Lyon ve Vienne kentlerinde nemli sayda Mesih inanls vard. Elilerden sadece bir kuak sonra yaayan zmirli renaeus 150 yllarnda Lyonda kilise nderlii yapmtr. 3.yzyl sonunda Fransann kuzey blgesinde, Ren nehri boyunca ve Britanyada bile kiliseler bile olumutu.

Hristiyanlk Roma imparatorluu snrlar dnda da izleyiciler kazanmtr. Bu bir yandan imparatorlukta bulunan inanllarla ilikide olan kimselerden ve bir yandan da ticaret yollarndan dolay gereklemitir. Gl kiliselerin olduu Antakya ve am kentleri nemli birer ticaret merkezleriydi ve Mezopotamya blgesindeki ehirlerle yakn ilikileri vard. Bu sayede 325 yllarnda Mezopotamya blgesi ile evresinde 20 kadar episkoposluk olumutur. Bunlar Hazar Denizinden Bahreyn adalarna kadar olan geni bir alana yaylm durumdayd. Bu dnemde bu yrede Greke dili yannda Sryani dili de yaygn olarak kullanlmaktayd.

Yaklak olarak 280 yllarnda Ermeniler devlet olarak Hristiyanl kabul etmitir. Roma ile ran arasnda bir nevi tampon blgesi oluturan Ermenilerin neden byle byk bir dn yaptklar ile ilgili bir sr efsanevi hikayeler anlatlmaktadr. Bu efsaneler yznden esas olup bitenler sanki bir sis perdesi arkasnda rtl kalmtr. Ama bu kitle dnnn Aydnlatc Gregor ad ile tarihte bilinen bir kiinin yaam ve mjdeleme eylemleriyle ilgili olduunu bilinmektedir. Gregor Kapadokyada srgndeyken imanl olmu, Ermenistana dnnce inancn duyurmaya alm, ama orada bir hayli zlm grmtr. Buna ramen bir sre sonra Kral Trdat Mesihe iman etmitir. Kraln desteiyle halk hzla putperestlikten Hristiyanla dnmtr. Birok kiliseler kurulmu, hatta daha nce putperest tapnak olan yerler kilise olmutur. Gregor Ermenistandaki btn bu kiliselerin ba olmu ve soyundan gelenler de bu grevi srdrmlerdir. Hatta Ermeni kilisesi gnmzde bile Gregorian olarak tanmlanmaktadr. Tarih boyunca buna benzer olaylar ve gelimeler gereklemitir. Kabul grm bir liderin iman etmesi toplu deiimlere neden olabiliyordu ve o nderin uygulad kilise dzeni daha sonra bir halk, devlet ya da milletin zdeletii bir inan sistemi oluveriyordu.

Ayn dnemde Karadenizin kuzey ve dou kylarnda da kiliseler olumutur. O blgelerdeki ehirlerin birok Helen kentlerle ticaret balantlar vard. nc yzyl sona ermeden skenderiyenin Arabistanla olan balantsndan dolay o blgede de Mesih izleyicileri bulunmaktayd. Eli Thomasn mjdeyi Hindistana kadar gtrmesi ne kesin olarak ispatlanabilmi ne de tatmin edici kantlarla yalanlanabilmitir. Zaten Mesih dneminden nce Hindistanla Helen dnyas arasnda ticari ilikiler bulunmaktayd. Belki bu ticari yollar aracl ile de Mesih inanc oralara kadar ulam olabilir.

lk Hristiyan ehitleri
stefanosdan sonra ilk Hristiyan ehit 60larda Yakuptur. Yakupla ayn zamanlarda Petrus ve Pavlus da Romada imparator Neron tarafndan ldrlmlerdir. Nasl ldklerine dair elimizde kesin bir bilgi olmasa da Petrusun ters olarak armha gerildii, Pavlusun da Roma vatanda olduu iin armha gerilerek deil de klla ldrld bilinmektedir. Geleneklere gre Petrusun ldrld ve gmld yer Vatikan tepesidir ve bu yzden de oraya bir kilise kurulmutur. Yuhanna dnda dier btn eliler armha gerilerek ya da farkl ekillerde ldrlmlerdir. Sadece Yuhanna 90l yllarn sonunda kendi yatanda lmtr. Mezar Efesteki bazilikada bulunmaktadr.

lk Yzyllardaki Zulmler
lk 300 yl boyunca imparatorluun deiik yerlerinde yer yer iddetli zulmler olmutur. Yahudi inanc dnda tm dinlerin arasnda en ok ehit Hristiyanlkta verilmitir. Ama sa bunu sylemi ve uyarmt.

Luka 21:16-17 Anne babanz, kardeleriniz, akraba ve dostlarnz bile sizi ele verecek ve bazlarnz ldrtecekler. 17 Benim admdan tr herkes sizden nefret edecek.

1.yzyldaki zulmler zellikle Yahudiler tarafndan yaplmtr. Daha nce de sylediimiz gibi ilk olarak Sanhedrin tarafndan stefanos, Kral Herod tarafndan da Yakup ldrlmt. Mesihe iman edenlerin ounluu Yahudilerdi. Bu da doal olarak dindar Yahudilerin tepkilerine yol amtr. Baka milletlerden Mesih inanllar saylar arttka Yahudiler tarafndan yaplan zulmler ve basklar giderek ald.

Ama bunun arkasndan paganlarn zulmleri balad. lk zamanlarda Roma ok byk bir sorun karmyordu. Ama sonralar Roma imparatorluu da Hristiyanlar iin tehdit oluturmaya balad. Yahudilik Roma imparatorluu tarafndan tannyor ve kabul ediliyordu. Hristiyanlkta Yahudiliin bir mezhebi gibi grndnden ilk zamanlarda Yahudilik emsiyesi altnda korunmay baarmt.

Fakat Mesihiler gnlk yaamla ilgili birok konuda dn vermedikleri, putlara sayg gstermedikleri ve toplumdan ayr kaldklar iin birok sulamalara maruz kalmlardr. Bu tepkiler zerine inanllar dikkat ekmemek iin toplantlarn gizli yapmaya balamlardr. Fakat bu da farkl sulamalara neden olmutur.

Paganlarn dini trenlerine katlmadklar iin Mesihilere tanrsz gzyle bakld. Ama bu trenlerde genelde cinsel ierikli tapnmalar oluyordu ve bazen de bebekleri kurban ediyorlard. zellikle gece domu kz ocuklarn lmeleri iin nehre brakyorlard. Bu dnemdeki Hristiyanlar arasndaki en nemli hizmetlerden birisi de lme braklan bu kz ocuklarn toplayp evlatlk olarak alp yetitirmekti. Tabi ki bu kz ocuklar iin o dnemde bu ekilde lmden kurtulup Hristiyan bir ailede bymek ok byk bir anst.

Toplumsal yaama katlmadklar iin, ki bu her zaman putlara sunulan bir kurban, dini uygulamalar ve ska cinsel yolsuzluklar da ierebiliyordu, insan soyundan nefret etmekle sulandlar. Ayn zamanda Hristiyanlar festivaller, dini tatiller, bayramlar, sanatsal etkinlikler ya da gladyatr dvleri gibi toplu olarak yaplan elencelere de katlmyorlard. nk genelde sanatn ya da sporun her dalnda hep cinsellik kullanlyordu. Tiyatro ya da resim olsun sanatn her dalnda zellikle ilenen konu tanrlarn ahlaksz ilikileri idi. Gladyatrler srf spor ya da elence olsun diye deersiz bir ekilde insanlar ldryorlard. Bu yzden Hristiyanlar gladyatrleri izlemeyi de ret ettiler. Ayn ekilde genelde dier spor karlamalarna da katlmyorlard. nk toplu spor faaliyetleri plak olarak yaplyordu ve bu tip faaliyetlerde zellikle ecinsel ilikiler ok fazla grlyordu. Btn bu cinsel rahatln ve sapknlklarn yannda Roma imparatorluunda evlenmek ve boanmak da ok kolayd. Ama Hristiyanlar bu tr kolay evliliklere ve zellikle de boanmaya karydlar. Hristiyanlar iin sadece lm ya da zina sonucunda boanma olabiliyordu.

Baz Hristiyanlar da savaa kar olduklar iin tepki alyorlard. Hristiyan olmadan nce Roma ordusunda asker olan bir kii Mesihe iman ettikten sonra savamay ret edince ve bu tr kiilerin saylar da gittike artnca ok byk bir sorun yaratmaya balad. Hatta bu yzden Hristiyanlar vatan haini olarak bile sulandlar.

Ayn zamanda Hristiyanlar devlet iindeki dzeni de bozuyorlard. Bazen bir kle Mesihe iman ediyor ve ksa bir sre sonra kilisede nder olabiliyordu. Bir de kadn-erkek, kle-efendi herkesi eit klyordu.

Hastanelerde bile putperest rahipler iyiletirmeler yapyorlard ve iyileme olduktan sonra putlara kurban sunmak gerekiyordu. Mahkemeler bile putlara sunulan kurbanlardan sonra alyordu. Devlet yldz fallarna gre ynetiliyordu. Hatta bazen bir karar alnaca zaman ya da yaplacak baz iler iin bir ku kesilip cierine baklr ya da baka bir fal metodu ile uygun olup olmad kontrol edilirdi.

Okullarda ise eitim tamamen putperest felsefelerle ve tanrlarla ilgiliydi. ocuklarn bu tr okullara gndermek istemedikleri iin Hristiyanlar cahil olmakla suladlar. Ayn zamanda Hristiyan retilerinin de kendi felsefelerinin yannda hibir ey olduunu syleyerek Hristiyan felsefesini ve retisini hafife aldlar. Yahudilerin bir eek bana ibadet ettiklerine inanlar bile vard. Tabi ki Yahudilerin bir kolu olarak dnld iin ayn sulama Hristiyanlar iin de yapld.

nanllar ayrca cinsel ahlakszlkla da sulandlar. Karde pcnden sz etmelerini ve birbirlerine karde demelerini ensest ilikinin bir kant olarak grmlerdir. nanllar gizli

olarak sabaha kar gne domadan toplanyorlard. Bu yzden insanlar eitli dedikodular yapmaya baladlar. Gece toplantlarnda sndrp orada bulunan herkesin rasgele birisiyle cinsel ilikiye girdiini ya da Rabbin Sofrasnda bebek kurban ettiklerini ve onun kann iip etini yediklerini sylemilerdir. Bu yzden de Rabbin Sofrasn bir yamyam treni olarak dnyorlar ve hatta Hristiyanlar kutsal ocuun etini yemek ve kann imek iin bir araya geliyorlar diye sylentiler yapyorlard.

Btn bunlara baktmzda Hristiyanlar anti-sosyal olarak karmza kmaktadr. nceleri bu sulamalar ok fazla sorun yaratmam, ama imparatorluun zor dnemlerinde Mesih inanllarn giderek artan oalmalarn bir tehdit olarak grmlerdir. Hristiyanlar Romay bir zamanlar glendiren ve koruyan ilahlardan ayrdklar iin giderek artan felaketlerin ba sorumlusu saymlardr.

nemli Zulm Dnemleri

Bu zulmleri iki gruba ayrabiliriz. Neron ile 64te balayan ve 250 ylna kadar devam eden zulmler ve 323te Konstantinin imparator oluuyla sona eren btn imparatorluu kapsayan genel zulmler. Birinci gruptaki zulmler ok ar olmasna ramen her yerde ve srekli deil de belli zamanlarda ve belli blgelerde oluyordu.

Klavdiyus (41-54) dneminde ok iddetli olmasa da ilk olarak Yahudiler zulm grmeye balad. Yahudiler Roma imparatorluundan atlyorlard. Tabi ki Hristiyanlarda Yahudilerin bir mezhebi olarak dnldnden onlarla birlikte ayn zulm yaadlar.

Elilerin leri 18:2-3 Orada Pontus doumlu, Akvila adnda bir Yahudi ile kars Priskila'y buldu. Bunlar, Klavdiyus'un btn Yahudilerin Roma'y terk etmesi yolundaki buyruu zerine, ksa sre nce talya'dan gelmilerdi. Akvila ile Priskila'nn yanna giden Pavlus, ayn meslekten olduundan onlarla kalp alt. nk meslekleri adrclkt. Neron (54-68) tarihte deli imparator olarak bilinmektedir. Neronun herhangi birinin gelip yerine geecei ve onu tahttan indirecei gibi bir paranoyas vard ki bu nedenle hatta kendi annesini bile ldrtmtr. Neron 64 ylnda Roma yangnndan sonra Hristiyanlara kar ilk byk zulm dnemini balatmtr. Bu yangnda btn ehir yanarken tek yanmayan yer Hristiyanlarn yaad blge olunca paranoyak Neron yangn Hristiyanlarn kardn dnr. Zaten halk da yangn yznden Neronu sulad iin Neron da sulayacak birilerini aryordu. Bu ok nemli bir noktadr. nk bunun sonucunda sulu bulunur ve bylece Hristiyanlar iin korkun bir zulm dnemi balar. Hatta bu zulm daha sonra Asyaya kadar ulam ve oradaki kiliseleri etkilemi olabilir. Neronun yapt zulm o kadar mantk d ve ktyd ki, sarayn bahesinde verdii partide meale olarak armha gerdii Hristiyanlar kullanyordu. Her ne kadar Romadaki genel tutum gerei halk Hristiyanlardan pek

holanmasa da bu kadarn da hak etmediklerini dnyorlard. Zamann nl tarihisi Tacitus bile bu konuda Neronu sulamtr.

Domitian (81-96) kendini Tanr ve Egemen diye tanmlam ve kendine tapnmay ret edenleri de ihanetle sulamtr.

80-110 yllar arasnda zellikle Bitinya blgesinde ok fazla Hristiyan vard ve bu blgedeki btn dier putperest tapnaklar yklmt. Kimse artk putlara sunmak iin kurban almyordu. Bu dnemin Bitinya valisi olan Gen Pleni adalete ok nem veren bir adamd ve gerekten dnemi iinde ok iyi iler yapt. Birisi Gen Pleniye Hristiyanlarn isimlerinin bulunduu bir liste gnderdi. Bunun zerine Hristiyanln yasal olmadna karar veren Gen Pleni btn Hristiyanlar toplayarak onlarla konumak istedi. Gen Pleninin toplatt bu Hristiyanlar drt farkl tepki vermitir. Bir grup Biz Hristiyan deiliz deyip inkar etmilerdir. Bir grup ise Evet ben Hristiyandm, ama uzun zaman nce braktm, dier bir grup ise u andan itibaren Hristiyan deilim demilerdir. Biroklar ise Hristiyan olduklarn kabul edip kesinlikle inkar etmemilerdir. Vali Hristiyanlarla ilgili bir mektup yazm ve mektubunda Hristiyanlarn da sulanmamak iin putlara kurban kesmesi ve saya lanet okumas gerektiini sylemitir. Pleni biliyordu ki, gerek bir Hristiyan bunu asla yapmazd. Birou Pleninin isteini yapmad ve bunun zerine de idam edildiler. Hristiyan olarak sulanan bu kiilerin arasnda Roma vatandalar da vard. Pleni bu kiileri Roma vatanda olduklar iin yarglanmak zere Romaya gndermitir. Pleni adil bir vali olduu iin Hristiyanlkla ilgili davalar kendi incelemeye almtr ve sonunda grmtr ki sulanan bu kiiler toplum iinde hi bir su ilemilerdir. Bu kiilerin yapt afaktan nce toplanp saya Tanr olarak arklar syleyip tapnyorlar ve daha sonra da birlikte yemek yiyorlard. Ayn zamanda bu kiiler toplumda iyi bilinen insanlard. Vali bu kiilerde sadece Hristiyan olmalarndan baka bir su bulamamt. Btn bu aratrmalardan sonra Pleni imparator Troyana bir mektup yazarak bu kiileri ne ile nasl sulamas gerektiini sordu. Ya da sadece Hristiyan olmalar sulu olmalar iin yeterli miydi? Troyann bu soruya verdii cevap ok nemlidir. nk daha sonra birok durumda bu politika yllarca devam etmitir. Troyan mektubunda yle sylemitir: Hristiyanlarn arkasndan komayn, onlar aramayn. nk onlar deerli deiller. Ama eer birisi Hristiyan olarak biliniyorsa o zaman ona Hristiyan olup olmadn sorun ve o kii bunu kabul ederse o kiiyi yarglayn. 100 yl sonra imparator olan Tertulyan bu politikann ne kadar kt olduunu grene kadar bu politika uygulanmtr. gnatius ve Policarp ite bu zulm dneminde ldrlmlerdir.

Hadrian (117-138) Hristiyan diye sulanamayanlarn korunmas ve bakalarn yanllkla bu irendirici sulamayla ktleyenlerin cezalandrlmasn emretmiti. Ama

Hristiyan olduu kesin bilinenlerin ve gerekten Hristiyan olanlarn zulm edilmesini yasaklamad.

Marcus Aurelius (161-180) en adanm ve en iyi niyetli imparator olarak bilinmektedir. Gnmzde bile hala hikmetli szleriyle bilinen ve hatta niversitelerde hakknda dersler verilen adil, entelektel ve hogrl bir imparatordur. Kendisi ayn zamanda bir Stoac filozof olarak da tannmaktadr. Aslnda belki de Marcus Aureliusun Hristiyanlara zulm edildiinden bile haberi yoktu, belki de sadece basite msaade etmiti. Hristiyanlar imparatorluk iin bir tehdit olarak gryordu. nk Hristiyanlar dzene kar davranyorlard. Onun dneminde ok kanl zulm dalgalar olmutur.

Marcus Aurelius dnemin yaplan zulm daha iyi anlamak iin stoacl iyi anlamak gerekmektedir. Stoa yunanca bir kelimedir ve direklere dayanm ak bir dar uzun geit, dehliz,koridor anlamna gelmektedir. Bazlar stoacl Hristiyan bir felsefe olarak bile dnyor. Hatta stoac filozof Senecann Hristiyan olduunu syleyenler var. Senecann Hristiyan olup olmad ile ilgili elimizde kesin bir bilgi yok ama kesinlikle bildiimiz bir ey var ki o da stoacln Hristiyanlkla hibir alakas olmaddr. Bir yaknl olmad gibi stoaclk, Hristiyanlkla savam ve birok bakmdan Hristiyanl etkilemitir. zellikle kilise babalar, ilk dnsel savunmalarn stoacl kar yapmtr. Bu dnemde Hristiyanlk sava kazanabilmek pahasna, ilkelerinden birounu da stoacla balamak zorunda kalmtr.

Kurucusu Kbrsl Zenondur (..336-264). Stoaclk kuaklar boyunca ilenmi ve gelimi bir retidir. Stoaclk halka inmemi olmakla birlikte zellikle okur yazar aydn kesimi ok etkilemitir. Dinsel kurallar, tapnma biimleri, din adamlar vardr. Bu dnceye bal olanlar uzun sakal brakrlar ve uzun mantolar giyerlerdi. Ana ilkesi doa yasalarna boyun emek ve evrensel dzene uymaktr. Her trl aclar, hastalklar ve lm doaldr, bunlara kar kaytsz kalmak ve sabrla katlanmak gerekir. Doadan gelen her eye boyun emeli, insandan gelen her eye kar koymaldr. Doru dnen kii doallam ve bundan tr de tanrlam kiidir. nsann amac da bylesine bir doru dnmeye varmak olmaldr. Stoac Epiktetosun u szleri stoacl zetler: Nasl saat gnn bir paras ise ben de ylece btnn bir parasym. Saat gelir geer, ben de gelir geerim. Grevim elimde olan yapmak ve geri kalanna kulak asmamaktr. Deniz yolculuuna karken gemiyi, kaptan ve mevsimi seerim. Bu benim iimdir. Yolda bir frtna koparsa asla umursamam. Bu benim iim deildir. Kaptan semek benim elimdedir, frtnayla uramaksa kaptann elindedir. Bilgelik, bizim olan ve olmayan bilmek, ona gre davranmaktr....

Stoa retisi udur: Doru dnmek. Doru dnmek iyi davranmakla mmkndr ve felsefe doru dnmeyi reten bir yaama bilimidir. Ama iyi yaamaktr ve bilgiler iyi yaamak iin gereklidir. yi yaamaksa titizlikle snrlandrlm bir ahlakla mmkndr. Doru dnen kii iin bu ahlakn tek ls doadr. yle ise doann davrand gibi davranmal ve asla doaya kar koymamaldr. Doalaan bilge kii, bir kaya parasnn

mutluluuna erimitir. Bir kaya paras ne olduunu bilir ve doann iinde baka bir ey olamaya almaz. Sadece bir kaya olarak grevini yerine getirir. Doal kii de dzen iinde yerini ve grevini bilmelidir. Stoaclk doaya uygun davranmak olarak tanmlanabilir. Doaya uygun davranmak, akla uygun davranmak ve dolaysyla insann kendi kendisine uygunluudur. En doru seen, sabrla katlanan, en ll ve en adaletli paylatrc doadr. Mutluluk bilgelikte, bilgelik doaya uygun davranmaktadr. Bilge kendi kendine yeterlidir. Doaya uygun davranan bir bilge mutlulua erimitir. Artk onu hibir ey ykamaz ve sarsamaz. Doa bilgisi insana yaamak ve mutlu olmak iin en doru ly verecektir. Doa seni nereye koyduysa, ne yapman gerektiini sylyorsa onu yapmalsn. Btn dzen iinde herkesin ve her eyin bir yeri vardr. Kiiye den grev ise olduun yerde yapabildiinin en iyisini yapp sabrla dayanmaktr. Kii olmas gereken yerde olmutur. Eer bir kle isen iyi bir kle olmal ya da bir imparator isen iyi bir imparator olmalsn. Marcus Aurelius da stoac bir imparator olarak bu ilkelere uydu ve iyi, imparatorluk ykn tayan bir imparator oldu. Olduka vicdan sahibiydi. Kaprisli deildi. Dzenin iinde onun grevi imparatorluktu ve o imparatorluu oynuyordu.

Stoaclktaki en byk gnah olduun yerdeki grevini yerine getirmeyerek doal dzeni bozmakt. te Hristiyanlarla olan sorun burada balyordu. nk Hristiyanlar dzene uymuyorlar, dzeni bozuyorlard. Hristiyanlar klelerine karde gibi davranyorlar ve hatta klelerini salveriyorlard. Bazen bugn kle olan biri imanda geliip bir sre sonra kilise nderi olabiliyordu. Hristiyanlk Marcus Aureliusun inand her eyi tehdit ediyordu. Bu yzden de Marcus Aurelius dneminde Hristiyanlarn katledilmeleri bir tesadf deildi. Kendisi bir stoac olduu iin bu zulm destekliyordu. Byle olunca da Hristiyanlar iin bu dnem zor bir dnem oldu. Birok ehitler verildi. Bunlardan bir tanesi de Justinusdur.

Bir de bu dnemde yaam ve bu zulmden etkilenmi olan dul Felisita ve yedi olu vard. Bu kadn kilisede hizmet ediyor ve zelikle de fakirler iin alyordu. Yaad yerde yardmseverlii ve iyi zellikleri ile tannyordu. Bir gn putperest bir rahip onun Hristiyan olduundan phelenip ona Hristiyan olup olmadn sormutur. O dnemdeki politikay hatrlarsanz eer Hristiyan olduundan phelendiiniz bir kiiye sorduunuzda o bunu kabul edip itiraf ederse o zaman onu yarglayabiliyordunuz. Felisitada da Hristiyan olduunu itiraf etmi ve yedi olunun da Mesihe sadk kalmalar iin onlar tevik etmitir. Felisita yarglama srasnda kendini yarglayanlara yle sylemitir: Eer beni ldrrseniz lmmle ben sizi daha da fazla yenmi olacam. Yarglama bittikten ve yedi oluyla birlikte sulu bulunduktan sonra uygun cezann verilmesi iin sorgulamann raporlar Marcus Aureliusun kendisine gnderilmi ve o da hepsinin farkl yerlere gnderilip oralardaki farkl tapnaklarda farkl putlarn nnde ldrlmelerini istemitir.

Bu dnemde biroklar ikence grdkleri ve ldrldkleri halde Hristiyanm demeye devam etmilerdir. Bazen de onlar ldren kiiler onlarn imanlarndan etkilenmeye ve imana gelmilerdir. Hatta 40 ehitler diye bilinen Hristiyanlar Sivas civarnda buz gibi havada kyafetleri kartlp buz gibi suya atlarak ldrlmlerdir. Bu olay srasnda 40 kiiden sadece biri Hristiyan olduunu inkar edip sudan kmtr. Bu kiinin yerine orada

bekleyen Romal askerlerden biri iman edip elbiselerini karp glden kan kiiye giydirip kendisi suya girmitir.

Ama Aureliusun olu Commodusun (180-192) Hristiyan olan Marcia adnda ok sevdii bir cariyesi vard. Bu kadn sayesinde Romadaki kilise birok ynden rahata kavumutur. O dnemdeki zulmler ok kanl da olsa yine de kiliseyi zayflatmay baaramad gibi tam tersi kilise iin ok byk bir reklam olmutur.

Septimus Severus (193-211) imparatorluunun ilk dnemlerinde Hristiyanlara ok yakn davranm, saraynda biroklar iin i salam, hatta olu Caracallann bakmn Hristiyan bir hemireye vermitir. Ama 202 ylnda Hristiyan inancna gei yasaklanm ve yer yer zulmler balamtr. Origenin babas da bu zulm dalgasnda ldrlmtr. Hatta annesi Origeni gizlememi olsayd bu nemli Hristiyan dnr de lm olacakt. Bu zulm srasnda skenderiyeli Klement kurtulmay baarm, ama renaeus kurtulamamtr.

mparator deitike siyasette deiiyordu. Septumyus Severus 202 ylnda Hristiyanlara kar Sol nvectus yani fethedilmeyen oul anlamna gelen yeni bir yasa karyor ve bu yasaya gre istediin her eye inanabilirsin ama, dier inancn ne olursa olsun tek art imparatora kurban sunmak ve tapnmakt. mparatora tapnmak kaydyla herkes inancnda zgr olabilirdi. Tabi ki bu herhangi bir putperest iin nemli olmayabilirdi. Ama tek Tanrya inandklar iin Hristiyan ve Yahudiler iin ok nemliydi. Severus gerek Hristiyan ve Yahudilerin asla ikisine ayn anda tapnmayacaklarn biliyordu. Aslnda bu yasann amac Hristiyanlar ldrmek deildi. nk Hristiyanlar ehit edilirken daha ok insann Hristiyan olduklarn gryorlard. Bu yzden de bu yasa ile Hristiyanlar ldrmek yerine ikence yoluyla imparatora tapnmalarn salamaya alyorlard.

Bu dnemde ikence edilerek ldrlen isimler arasnda en nl ehitler Perpetua ve Felicitasdr. Perpetua ve Felicitasn Montanist olduklar tahmin edilmektedir ve o dnemde onlarn hikayelerini Tertulyan Perpetuann azndan yazmtr. 203te bu kiiler birlikte alan 17-18 yalarnda 5 renciydiler ve vaftize hazrlanyorlard. Daha ok byle vaftize hazrlanan gen kiileri seiyorlard. Perpetua zengin ve gen bir bayand. Emzirdii kk bir bebei vard. Felicitas ve Rebekatus kleydiler. Onlarn yannda da Saniminus ve Sekondulus adnda iki gen adam daha vard. Severusun yasas uyarnca Perpetua yakalandnda babas onu kurtarabilmek iin inancn reddetmesini istemitir. Ama Perpetua babasna her eyin bir ad olduunu ve olduundan baka bir ad vermenin de hata ve gereksiz olacan sylemitir. Benim adm Hristiyan ve bunu deitiremem. O gnlerde bu tip davalarda yargsal sre ok uzun sryordu. Zaten amata buydu. Hapis ve ikence sresini uzun tutarak insanlar bezdirip, korkutarak imanlarndan vazgemelerini salamakt.

Felicitas hapisteyken hamileydi ve hamile olduu iin ona acyp arkadalaryla birlikte onu ehit etmeyeceklerinden, balanmaktan korktuu iin dua ediyordu. ocuunu 8.ayda dourdu ve bylece arkadalaryla birlikte ehit olabilmitir. Doan bebei de baka bir Hristiyan aile evlat edinmitir. Doum srasnda hapishanede barrken gardiyanlar bu acya dayanamyorsan nasl arenadaki hayvanlara dayanacaksn diye sorduklarnda onlara imdi ektiim aclar bana aittir, ancak arenada ac ekerken benim iimde ac ekecek baka biri daha olacak. nk ben onun iin ac ekiyor olacam demitir.

nce erkek arkada arenaya karlmtr. kisi hemen lm, ama Sekondulusa hayvanlar saldrmak istememilerdir. Hatta hayvanlar yerlerinden bile kmamlar ve onlar ynlendirmeye alan askerlere saldrmlardr. Sekondulus kendisini bir leoparn ldreceini sylemi ve bu gereklemitir.

Sonunda Felicitas ve Perpetua arenaya karlm ve onlara azgn bir inei saldrtmlardr. nek onlar oradan oraya srkledikleri halde iki kadn lmemiler ve kanlar iindeki Perpetua arenann ortasnda kanlar iinde lme gitmeden nce salarn toplamak iin izin istemitir. nk o dnemde salarn dank olmas yasl olmay ifade ediyordu. Perpetua insanlarn onun yas tuttuunu dnmesini istememiti. Perpetua tam aksi o gnn kendisi iin sevin dolu bir gn olduunu sylemitir. Daha sonra salarn toplam ve arkadana esenlik pc verdikten sonra da klla ldrlmlerdir. [2][2]

Maximinus Thrax (235-238) Hristiyanlarn bir sre kavutuklar rahat keskin bir ekilde sona erdirmitir. Ne var ki zulmc Sezarn iktidar ksa srmtr.

Bu dnemden sonra imparatorlar giderek devletin dou kesimlerinden kmaya balamlardr. Artk Eski Romann geleneklerini nemsemiyorlard. zellikle 3.yzyln ilk yarsnda kiliseler dolmaya balamt. nk dnemin belirsizlikleri insanlar sabit bir deere ekiyordu. Ayrca Hristiyanlk herkese hitap edebiliyordu. Felsefe sadece eitilmi ve aydn kiiler iin uygunken Hristiyanlk ise eitimsiz, eitimli ayrm yapmyordu. Gizemli kltlere katlmak ise ok pahalya kyordu. Hristiyanlk ise yoksulu da zengini de barna basyordu. Baz inanlar ise kaplarn srf erkeklere aarken Hristiyanlk ise kadn, erkek, ocuk demeden herkese kollarn ayordu. nsanlarn Mesihe gelmelerinin tpk bugn gibi farkl nedenleri vard ve Hristiyanlk toplumun her ferdine hitap ediyordu. Hristiyanlar yaklak 50 yllk bir huzura kavumular hatta, artk zulmlerin bittiini bile dnmlerdir. Artk aristokratlarn iinden de daha ok Hristiyana rastlanmaya balanmt. Artk insanlar ehitlerin hikayelerini anlatyorlar ve ehitleri ok stn gryorlard. Hristiyanlara yaplan eski sulamalarn bittiini ve artk o zamanlarn getiini dnmlerdi. mparatorlukta artk zulm hi bilmeyen ve hatrlamayan yeni bir nesil olumutu. Ne var ki Hristiyanln zaferli ilerleyii 250de birden ve keskin bir ekilde durdurulmutu.

Decius (249-251) imparatorluk snrlar ierisindeki herkesi Roma tanrlarna sunu sunmaya zorlad. Decius, geleneksel bir Romalyd ve eski gelenek greneklere ve Roma tanrlarna tapnmay nemsiyordu. Bu kurban sunan herkese resmi bir belge veriliyordu. Bunu yapmay kabul etmeyenlerde ldrlyorlard. Baz Hristiyanlar ihanet ettiler. Kimisi ise rvet vererek bu belgeyi almaya altlar. Biroklar Origen ve Yerualim episkoposu gibi hapse atlp ldrldler. Bazlar hemen idam edildiler, bazlar ise Cyprian gibi katlar. Ama Deciusun iktidar ok uzun srmedi. Gotlarla yapt bir savata 251de ld.

Bu dnemde Roma imparatorluunun ba dertteydi. Kuzeyden Galler, doudan Persler saldrya gemiti. Ekonomik sorunlarda giderek byyordu. Eer Kuzey Afrika ve Akdeniz lkelerinden de yeterince buday gelemezse o zaman ok daha i sorunlar ayaklanmalar kacakt. Bu zorluklar yznden Decius bir eyleri yanl yaptn dnmeye balad. Romada eski tanrlara taplrken Roma doruk noktasndayd. Bu tanrlar unuttuklar iin Roma bu hale gelmiti. Biz onlar unuttuk, onlar da bizi unuttular diye dnp tekrar eski tanrlarna dndler. Tabi ki Hristiyanlarda yine kurban sunma noktasnda takldlar. Ancak bu kez bir de vatan hainliiyle sulanyorlard.

Bu zulm de yine Severus dneminde olduu gibi metot ikenceydi. Hristiyan olduklar bilinen ve tanrlara kurban kesip tapnmay ret eden kiilere Hristiyanlktan vazgeene kadar ikence ediliyor, eer vazgeerlerse yaamalarna izin veriliyordu. Ancak Romallar yeni ikence tarzlar bulmakta ok ustaydlar. yle ikence yntemleri vard ki uzun sre ldrmeden ikenceye devam edebiliyorlard.

Gallus (251-253) zulm yer yer devam ettirmitir. zellikle bu dnemde ok byk bir veba salgn olmutu. Halk bu salgndan kurtulmak iin tanrlara koarken Hristiyanlar bunu yapmad iin sulandlar. Kaytlara gre bu zulmler yine de kiliseleri zayflatmaya yetmemitir.

Valerian (253-260) dneminde Mesih kart frtnas yeniden ve daha iddetli kopmaya balam, fakat Persliler tarafndan yakalannca zulm uzun srmemitir. ktidarnn ilk yllarnda Valeriann Hristiyanlara kar samimi olduu ve hatta bazlarn evinde bile altrd sylenmektedir. Ama birdenbire ani bir tutum deiiklii olur ve buna danmanlarnn neden olduu tahmin edilmektedir. Hastalklarn ve dman saldrlarnn nedeninin Hristiyanlarn Roma ilahlarna srt evirmeleri olduunu sylediler.

257de Romann her yerinde tekrar iddetli bir zulm dalgas grlmtr. Ama bu seferki hedef zellikle kilise nderleri, gzetmenler ve hizmet edenlerdi. Kimileri tutuklanm, kimileri kle olarak satlm, kimileri ise ldrlmtr. Daha nceki zulmde

kaan Kuzey Afrika Kilisesi nderlerinden Cypriann ise bu kez ba kesilmitir. Birok kiilere de eitli ikenceler yaplmtr. spanya episkoposu iki diyakonu ile birlikte bir tiyatro sahnesinde bir ie taklarak kzgn korlar zerinde kzartlarak lene kadar ikence yaplmtr. 260ta Valerian Persler tarafndan karlana kadar bu korkun zulm dnemi devam etmitir. Onun yerine geen olu Gallerius babasnn siyasetini izlememi, tam tersi Hristiyanlara her ynden kolaylk salamtr. Bu da Hristiyanlar iin yaklak 40 yllk bir huzur dnemi olmutur. Sonraki yllarda yer yer hafif ekillerde zulmler devam etmitir. o yllardaki Hristiyanlarn says kesin olarak bilinmese de %5 ile %50 arasnda tahmin edilmektedir ki bu da hi az bir rakam deildir.

303 ylnda ise Dioklation o gne kadarki en korkun zulm dnemini balatmtr ve bir ferman ile kilise binalarn yktrm, Kutsal Kitaplar yaktrmtr. On yl boyunca Britanyadan Arabistana kadar imparatorluun her kesinde ikence ve zulm devam etmitir. Hatta Hristiyanlarn youn olduu dou illerinde ise zulm 323e kadar srmtr ve yer yer toplu katliamlara kadar gitmitir. Bu zulmler srasnda Hristiyanlarn yaad bilinen baz kasabalarn toplu olarak atee verildii bile olmutur.

Dioklation imparatorluun ok byk olduundan dolay idaresinin zor olduunu dnerek farkl bir sisteme gemek istemitir. nk imparator zamann ounu snrda askerlerin banda savata olmak zorundayd. Eer imparatorun yerine askerlerin banda baka bir komutan olursa ve o komutan byk bir zaferle bir kahraman gibi Romaya dnerse imparatoru tahttan indirebilirdi.

Btn bu zorluklardan dolay Dioklation imparatorluu dou ve bat olmak zere ikiye blmtr. Ama bu iki parada iki imparatorla birlikte iki de yardmc imparator olacaktr. Kendisi dou parasn alm ve bakenti de Nikomediyada kurmutur. Yardmc imparator Gallerius ise Yunanistan ve Balkanlarn ynetimini almtr. mparatorluun bat ksmnda da bakent yine Roma olmak zere Maxentius imparator olmu ve Konstantinus Klorus da yardmc imparator olarak Britanya, Galler ve spanya blgelerini almtr. Konstantinus Klorus Konstantinin babasdr.

Dioklationun imparatorluunun ilk dnemlerinde Hristiyanlar iin hibir sorun yoktu. Dioklationun Hristiyanlarla hibir sorunu olmad gibi zaten kendi ei ve kz da Hristiyand. Kimse de herhangi bir sorun kacan dnmyordu. Ama Dioklationun yardmc imparatoru Gallerius Hristiyanlar hi sevmiyordu. Bu yzden de Dioklation dnemindeki korkun zulm Roma ordusu tarafndan Balkanlarda balatlmtr.

Galleriusun Hristiyanlarla ilgili sorunu ordudaki Hristiyanlarn savamay reddetmesi zerine balamtr. Gallerius Dioklationdan ordudaki btn Hristiyan askerleri kovmasn istemitir. Baz komutanlar da askerlerinin ounu kaybedecekleri iin Galleriusun bu isteine ok kzmlardr. Sonunda areyi askerleri imanlarndan vazgemelerini salamakta bulmulardr. Bunu yapabilmek iin de yine eski ynteme geri dnerek Roma tanrlarna kurban sunmalarn istemilerdir. Bunun sonucunda da ncelikle Roma ordusunda birok asker ldrlmtr. Bu idamlardan sonra zulm giderek imparatorluun deiik yerlerine yaylmaya balamtr.

Gallerius bununla da yetinmemi 303 ylnda Dioklationdan Hristiyanlarla ilgili yeni bir kanun karmasn istemitir. Bu kanuna gre ama sadece Hristiyanlar ldrmek deil, zellikle imparatorlukta yetki ve g sahibi olan Hristiyanlar ldrmekti. Bu amala Hristiyanlarn binalarna ve mezarlklarna hkmet el koymu, kitaplarn da yok etmilerdir. Baz Hristiyanlar da btn bu olanlara kar kmaya alrken ldrlmlerdir. Bir de btn bu karklklar srasnda sarayda kan yangndan da Hristiyanlar sorumlu tutulmular ve bunun zerine de btn Hristiyanlarn adalet binasnda tanrlara kurban sunma emri karlmtr. Bu durumda Dioklationun ei ve kz da kurban sunmak zorunda kalmlardr. Ama imparatorlukta st dzeyde alan birok Hristiyan kurban sunmay ret ettikleri iin kendileri kurban olmulardr.

Bu zulm imparatorluk boyunca yaylm ve o gne belki de bugne kadar Hristiyanlarn yaad en kt zulm zaman olmutur. Hatta baz Hristiyanlar bu zulmden kaarak Pers imparatorluuna snmlardr. Bu yzden de Hristiyanlarn dmanla birlik yapt dnlmtr. Bu dnemde imparatorlukta tek zulm olmayan yer Konstantinus Klorusun ynettii Britanya, Galler ve spanya blgesiydi.

Gallerius aslnda btn bu eyleri imparatorluu tek bana ele geirmeyi planlad iin yapmtr. Dioklation bu olaylar srasnda imparatorluk grevini brakm ve btn dzenin bozulup imparatorlukta bir i sava kmasna neden olmutur. Ama bu i sava ve karklk srasnda da Hristiyanlara yaplan zulmler devam etmitir.

311de Gallerius lm derecesinde hastalanmtr. Halk arasnda Galleriusun Hristiyanlara zulm ettii iin ceza olarak hastaland sylentisi dolar ve gzetmenler de bunu onaylayan vaazlar vermilerdir. Gallerius bu sylentiler karsnda zulm yasaklayan bir kanun karm ve kiliselerde kendisi iin dua edilmesini istemitir. Ama bu yasay kardktan 5 gn sonra da lmtr. Galleriusun lmnden sonra imparatorluktaki karklar iyice artm ve durum iyice ktye gitmeye balamtr. Ksa bir sre sonra da Konstantinus Klorus da lm ve yerine olu Konstantin gemitir.

Bu zulmler kilisede blnmelere de neden olmutur. Baz Hristiyanlar bu ikencelere dayanamayp inanlarn reddeder gibi gzkp ya da reddedip tanrlara kurbanlar sundular. Bu kurbanlarn sunduklarna dair Roma hkmetinden bir belge almak zorundaydlar. Bazlar da kurban sunmayp rvet vererek ya da tandk araclyla bu belgeleri aldlar. nk bu dnemlerde zulm bilmeyen yeni bir nesil vard ve ikencelerde giderek artyordu. Daha nceki zulm dnemlerindeki gibi direkt ldrmyorlard. Hatta ama olabildiince ok yaatmaya alarak ikenceye devam edip bu belgeleri aldrmaya almakt. zellikle rvetle bu belgeleri alma yntemi biroklar iin cazip geldi. Hem inkar etmek zorunda kalmyorlard, hem de kurban sunmadan canlarn kurtarabiliyorlard. Ama dier grup da Hristiyan olduklarn itiraf edip ikencelere dayanp yaamaya devam ediyorlard. Byle kiiler kilisede daha yksek bir mertebede grlmeye ve daha fazla sayg grmeye baladlar. Hatta bazen bu eklide ikencelere dayanm kiiler kilisede episkoposlardan ya da nderlerden bile daha fazla sz ve yetki sahibi olabiliyorlard.

Bazen de zellikle ikencelere dayanamayarak imanlarn inkar edip daha sonra tekrar tvbe edenler vard ve bu kiilerin durumlar ile ilgili olarak kilise blnmtr. Bir grup byle kiilerin kesinlikle tekrar kiliseye dnemeyeceklerini, dier bir grup ise bir kii inkar etse bile daha sonra tekrar tvbe edip dndnde kilisenin o kiiyi kucaklamas gerektiini sylyordu. Bu dnemde bu konuyla ilgili farkl dnen zellikle iki nemli nder vardr.

Sprian bunlardan bir tanesidir ve itiraf edenlere kar davrand gibi olmasa da imann inkar edenlere kar daha toleransl davranmtr. Noveyn ise, daha sert bir yol takip etmitir. Bu zulmlerin yaand dnmede Kartaca da yaayan Sprian zulmler baladnda kam ve benim iin srgnde olsam da hayatta kalmak daha nemlidir demitir. Fakat pek ou onu korkaklkla sulam ve hatta Rabbi inkar edebileceini bile sylemilerdir. Aslnda Sprian gerekten korkak biri deildi. nk daha sonra kendisi de ehit olmutur.

Ancak kilise iinde Sprian ve tiraflar arasnda bir ayrlk kmtr. tiraflar, geri dnen herkesin kabul edilmesi gerektiini sylyorlard. Ama Sprian ise bu kabul etme yetkisinin ve grevinin kiliseye ait olmas gerektiini savunuyordu. Hatta Sprian kilisenin birliini korumak amacyla bu konu hakknda konumak iin Kartacada bir konsey toplatm ve konseyde bu konu ile ilgili yol takip edilmeye karar verilmitir.

Kurban kesme sertifikalarn para ile satn alan kiiler kiliseye hemen kabul edilebilirler. nkar edip tvbe edenler ise ancak lm halinde olduklarnda kilise kabul edilebileceklerdir.

nkar etmi ve tvbe etmemise kiliseye kabul edilmeyeceklerdi.

Sprian, belki de kilise kurallarnn ok sert bir ekilde uygulanmas gerektii konusunda Tertulliandan etkilenmitir. Hatta Tertullian bu konuda Spriandan bile daha katyd. Kilisenin azizlerin yeri olduunu ve inkar edenlerin ya da putperestlerin kilisede yeri olmadn dnyordu. Kilisenin bu sert tavr kilisede yzyllar sren bir blnmeye yol amtr.

Konstantin ve Sonras
Konstantin 312 ylnda Hristiyanla doru admlar atmaya ve imparatorluun tek hkmdar olunca zor dnemler geiren bu inanca her ynden kolaylk salamaya balad. Bakenti eski Byzantiumda kurulup sonra Konstantinopolis adn verince orada birok kilise binas da ina ettirmiti.

Roma topraklar oullar arasnda paylatrldktan sonra kiliseler daha da gelimeye balamtr. nk onlar babalarndan ok daha kesin bir ekilde pagan inanlarna kar sert bir tutum sergilemilerdir.

Fakat 361de Julian tekrar tek ynetici olarak baa geince kuvvetli bir eklide yeniden putperestlii canlandrmaya almtr. Ama sadece iki yl sren iktidar dneminde bu konuda fazla baarl olamamtr. Juliandan sonra gelen imparatorlar ise kendilerini Hristiyan olarak tanmlamlardr. Eski inanlar giderek geri adm atmak zorunda kalmalarna ve Hristiyanlk iin rahat bir dnem olmasna karn Mesih inanc daha ok azlarda yaylmaya yreklerde ise kaybolmaya balamtr. mparator I.Theodosius (379-395) dneminde eski tanrlarn tapnaklar yklmaya ve onlar gizli gizli ziyaret edenlere zulm edilmeye balanmtr. Hatta Paganlarn zorla kiliseye gitmeleri buyurulmu ve vaftiz olmak istemeyenler eitli cezalara arptrlmlardr.

Elisel (Apostolik) Kilise Babalar

1.yzylda daha ok say tanyan sayla birlikte alan eliler vard. Ama 2.yzyla geite elilerden sonra onlar takip eden kilise babalarn grebiliriz.

Eliler ldler. Ama o zamann birok kilise nderi ya elileri tanyordu, ya onlarn rencileriydi, ya da yetkilerini onlardan almlard. Elilerden sonra gelen bu nderlere elileri tandklar ya da eliler tarafndan yetitirildikleri iin Apostolik (Elisel) Kilise Babalar diyoruz. Kilise Babalar kilise iinde alan nderlerdendir ve dier grevlilerden daha kutsal deillerdir. Zaten kendi dnemlerinde bu kiiler kilise babas olarak anlmamlardr. Daha sonra kilise kendi iinde bu isimleri vermitir. Kilise babalar dnemi Augustinle kapanmtr. Ama Augustin bat kilisesinin en nemli babalarndan biri olmasna ramen dou kilisesi Augustini kilise babas olarak tanmamaktadr.

Romal Klement (30-100) Petrusun rencisiydi. Aslnda Klementin hayat ve yaptklar hakknda az ey bilinmektedir. Klement hakknda bildiimiz, zellikle, 96 ylnda Korintteki Hristiyanlara yazm olduu uzun bir mektuptur ve mektubunda kilisenin birlii, kiilerin hayatlarn temiz tutmas konularna deinmitir. Mektupta farkl kiliselerde farkl uygulamalarn olduu da anlalmaktadr. Bu mektup ayn zamanda Petrusun Romada lm olduunu, Pavlusun da spanyaya bir yolculuk yaptn ve Neron zamannda Hristiyanlara ikenceler yapldn dorulamaktadr. Tarihi Eusebiusa gre Romal Klement Pavlusun Filipililere mektubunda ad geen Klementle ayn kiidir.

Filipililer 4:3 Evet, gerek yoldam, sana da yalvarrm, bu kadnlara yardm et. nk onlar benimle, Klement'le ve adlar Yaam Kitab'nda bulunan dier emektalarmla birlikte Mjde'yi yaymak iin mcadele ettiler.

Roma kilisesinin, Linus ve Kletustan sonra nc episkoposu olarak bilinmektedir. Aslnda o dnemde henz bu dnemdeki gibi episkoposluk sistemi yoktu. Hatta baz yerlerde birden fazla episkopos bile olabiliyordu. Bu yzden elimizdeki bilgilerle bu konuda kesin bir ey syleyemiyoruz. Klementle ayn dnemde yaayan Antakyal gnatiusun Romaya yazd bir mektupta mektubunu ihtiyarlara hitap ettiini biliyoruz. Eer o dnemde Romada bir episkopos olsayd gnatius mutlaka mektubunu episkoposa hitaben yazard. Klement kendisi de yazlarnda Pavlus gibi ihtiyar ve episkopos kelimelerini birbirinin yerine kullanm ve tarz da Pavlusun tarzna benzemektedir. Btn bu bilgiler de bize 2.yzylda belki de henz tek bir episkopos ya da nder olmadn gstermektedir.

Antakyal gnatius (30-110) da Apostolik Babalardandr. Suriyeliydi. gnatiusun kelime olarak Tanr tarafndan tanan anlamna gelmektedir.

Luka 18:16 Ama Isa ocuklar yanna ararak, Brakn, ocuklar bana gelsin, onlara engel olmayn! dedi. nk Tanr'nn Egemenlii bylelerinindir.

Bu yzden gelenee gre bu ayette sann kucana ald ocuun gnatius olduu tahmin edilmektedir. Yana bakldnda da bu mmkn olabilir. Ama kesin bir ey syleyemeyiz. Petrusun rencisiydi. Petrus tarafndan Antakya episkoposu olarak atanmt. gnatius Pavlus, Yuhanna hatta dier elileri de tanyor olabilir. gnatius monari episkoposluun ilk kurucu olarak bilinmektedir ve kendisini episkopos olarak adlandran ilk kiidir. Kilisenin birliine ve nderlie o kadar ok nem veriyordu ki mektuplarnda zellikle bu konularla ilgili yazmtr. Episkoposun kilisenin birlii iin bir gvence olduunu syleyen gnatius bu konuda o kadar ok ileri gitmitir ki episkopos yanl sylese bile ona boyun eip itaat etmek gerektiini ve hatta episkopos olmadan yaplan vaftiz trenin yasal olamayacan ve efkarist Rabbin sofrasndan alnamayacan sylemitir.daha da ileri giden gnatius episkoposu onurlandrann Tanry onurlandrm olacan sylemitir.

gnatius Hristiyan olduu iin tutuklanm ve Romada arenada hayvanlar tarafndan paralanarak ehit olmutur. Roma ya giderken yoldaki Hristiyanlara uram, onlar tevik etmi ve onlara mektuplar yazmtr. gnatius ehitlik mertebesine ulamay ok istemitir. Hatta Romadaki imanllara yazd mektuplarnda ehit olmama engel olmayn diye de belirtmitir. gnatius byk bir tutkuyla saya balyd.

sann vcut bulmasn sadece bir grn olduunu syleyenlere kar -ki bu daha sonraki dnemlerde Dosetizm ad ile bilinecek olan sapkn retinin ilk belirtileridir- gnatius, Rabbin gerekten beden aldn ve armhta ac ektiini vurgulamtr. Zaten aksi olsayd kurtulu mmkn olmaz ve inancmz bo olurdu.

Hermes ( -150) Apostolik babalardan birisiydi ve Roma episkoposuydu. Hermese ait olduu dnlen bir kitap bulunmaktadr. Bu kitabn Hermese ait olduunun dnlmesinin nedeni kitabn adnn Hermesin oban olmasdr. Kitapta nce imandan den sonra da tekrar Rabbe dnen ve melekler tarafndan yol gsterilen bir adamdan bahsedilmektedir. Yazar Hermes, Roda adnda bir kadna satlm bir kledir, fakat Roda daha sonra Hermesi serbest brakr. Hermes de zgr kaldktan sonra ticaretle urar, ok zengin olur ve evlenir. Hermes Hristiyan bir adam olmasna ramen ticaret yaparken ahlak kurallarna uygun davranmaz. Zengin olduu bu dnemde Hristiyanlara yaplan zulmler srasnda btn servetini kaybeder ve Hristiyan olamayan ocuklar tarafndan reddedilir. Bu kitap alegorik bir kitaptr ve kitapta bir Hristiyann kendisi Rable yrrken ocuklarnn da Rable yrmesini salamalar gerektiini anlatmaktadr.

Policarp (69-151) zmir episkoposu ve Yuhannann rencisiydi. Policarp Filipililere bir mektup yazmtr ve mektuplar Pavlusun mektuplarna benzemektedir. Policarpn yazd mektuplarda Yeni Anlamadan alntlar olduunu gryoruz. Bu da bize o dnemde Yeni Antlama yazlarnn varolduunu ve yaygn bir ekilde kullanldn gstermektedir.

Policarp zmir tiyatrosunda halkn nnde bir odun yn zerinde yaklarak ldrlmtr. Policarp nce tutuklamlar sonra da yal ve sevilen bir adam olduu iin serbest brakmak istemilerdir. Fakat ondan serbest kalmak istiyorsa say inkar etmesini istemilerdir. Policarp ise onlara 86 yldr hizmet ettiim ve beni asla terk etmeyen sadk Rabbimi nasl inkar edebilirim demitir. Bunun zerine arenaya gtrlen Policarpa tekrar bir ans vermiler ve ondan bu kez de Hristiyanlar kafirdir demesini istemilerdir. Policarp ise Romallar gsterip Bu kafirlerden kurtulalm demitir. Bunun zerine yaklarak ldrlmtr. Hatta atein nce bir sre Policarp yakmad ve bunun zerine de bir askerin Policarp mzrakla ldrmeye alrken atee dp onunla birlikte yand anlatlr.

Papius (60-130) Yuhannann rencilerinden biriydi, Policarpn arkadayd, Pamukkale biobuydu. Papiusu nemli yapan zelliklerden biri de Yeni Anlamadaki yazlar yorumlamasdr. Papiusun Markosun ve Petrusun sylediklerini kaleme ald tahmin edilmektedir. Papius, Mattann Mjdeyi branice yazdn sylemitir. Papiusun gnmze hibir yazs ulaamamtr. Ama Papiusdan 200-300 yl sonra yaayan Eusebiusun yazlarnda Papiusun yazlarna rastlanmaktadr ve bu yazlardan bildiimize gre Papius sann diriliinden sonra bin yl egemenlik srecei Milenyum grne inanyordu.

Kilise Dzeni ve Ynetimindeki Gelimeler

lk yzyllarda Hristiyan inancnda dikkat eken iki nokta vard. Bunlar grsel dzenin gelimesi ve inancn mantksal ifade edilmesiydi.

sa Mesihin gerek Petrusa gerekse dier rencilere syledii baz szleri kilise nderlerine geen bir yetki olarak algland.

Matta 16:18-19 Ben de sana unu syleyeyim, sen Petrus'sun ve ben kilisemi bu kayann zerine kuracam. ller diyarnn kaplar ona kar direnemeyecek. 19 Gklerin Egemenlii'nin anahtarlarn sana vereceim. Yeryznde balayacan her ey gklerde de balanm olacak; yeryznde zecein her ey gklerde de zlm olacak."

lk kilise yaps Saylar kitabndaki srailin ynetimi rnek alnarak oluturulmutu. Birinci yzyl sona ermeden nce var olan kilise topluluklarnda diakonos yani hizmet grc, Presbiteros yani ihtiyar ve episkopos yani st ynetici veya gzetmen grevleri

oturmaya balamt. Presbiteryen yallar tarafndan ynetilen demektir. ldeki sraili ihtiyarlar ynetiyordu. htiyarlk sistemi sinagog dzeninden alnmtr. Zaten ilk kilise ibadetleri de Yahudi ibadetlerinden alnmt. Baz kiliselerde birden fazla episkoposun grevde olduu bilinmektedir. Byk olaslkla Presbiteros ve episkopos kavramlar ayn grev iin de kullanlyordu.

Kilise ynetimindeki gelimeler tek bir ekilde olmamtr. Kilise baz yerlerde daha hzl baz yerlerde ise daha yava gelimitir. O zamanda Evrensel Kilise ruhsal adan birbirine bal ama dzen asndan birbirinden ayryd. 1.yzylda kilisenin ynetim eklinde bir evrim gereklemitir. Daha nceleri kilisenin banda yalnzca ihtiyarlar bulunuyordu ve eit ekilde bir ynetim vard. Ama daha sonralar episkoposluk sistemi gelmi ve ihtiyarlarn zerinde bir episkopos kiliseyi ynetmeye balamtr. Ama yine de episkoposluk sistemi tam bu gndeki gibi daha byk bir merkezin nderi deil sadece kasabann nderliini yapyordu. unu da unutmamamz gerekir ki; o gnk kiliseler bugnk kiliseler gibi deildi. Kk ev kiliseleri vard. Episkopos bulunduu kasabadaki btn kk ev kiliselerinin piskoposluunu yapyordu. Ama kiliseler geliip oaldka episkoposluk sistemi deimi ve episkopos bulunduu blgenin episkoposu haline gelmeye balamtr. Bu gelimelerde her yerde ayn ekilde ve zamanda olmamtr. rnein; Antakyal gnatius Antakya episkoposu olduu dnemde Romann bir episkoposu yoktu ve Roma Kilisesi ihtiyarlar tarafndan ynetiliyordu.

Dzen konusunda kiliselerde hemen bir birlik oluturmak iin bir aba harcanmamtr. Uluslardan oluan ilk kilise Antakyada olumutur. Bu kilisenin nderlik kadrosunda stte belirttiimiz hibir ynetici terimi gemiyordu. Ama bunlarn yerine peygamberler ve retmenlerden bahsedilmektedir.Romallara mektupta da kilisede peygamberler ve retmenlerin yannda hizmeti, t, ba veya ynetici armaana sahip kimselerin de olduunu okuyoruz.

Romallar 12:7-8 Hizmetse, hizmet etsin. retmekse, retsin. 8 t veren, tte bulunsun. Bata bulunan, bunu cmerte yapsn. Yneten, gayretle ynetsin. Merhamet eden, bunu gler yzle yapsn.

Pavlus Efeslilere yazarken de eli peygamber ve retmenlerle beraber mjdeci ve Grekede oban anlamna gelen nderlerinde olduunu belirtmektedir.

Efesliler 4:11 Kendisi kimini eli, kimini peygamber, kimini mjdeci, kimini nder ve retmen atad.

Yerualim kilisesinde ihtiyarlar var olduu ve sann vey kardei Yakupun bir nder grevi stlendii de bilinmektedir. Ama episkopos unvan Yakupa ancak daha sonralar atfedilmitir. Pavlus da balatm olduu kiliselerde sorumluluk tad iin onlara mdahale etmitir. Bu kiliselere bir nevi nderlik etmitir. Yuhanna mektuplarnda kendini presbiteros yani ihtiyar olarak tanmlar ve kilisede stn olma hevesinde olan Diotrefisin kendini tanmadndan yaknmaktadr.

3.Yuhanna 1:9 Kiliseye baz eyler yazdm, ama aralarnda en stn olma sevdasnda olan Diotrefis bizi kabul etmiyor.

2.yzylda ilk kiliselerdeki farkl dzenler deimeye ve ad geen grevler mevcut bulunan kiliselerde ounlukla kabul grmeye balamtr. gnatius gibi kilise babalarnn yazlarndan da belirttii gibi episkoposun tek ynetici olduu kilise sistemi giderek yaygnlamtr. Eli Petrus ve Pavlusun da Roma ile olan balantlarndan dolay o kilisenin episkoposu giderek bir nderlik rol stlenmeye balamtr. Yerualimin yan sra Antakya ile skenderiye de geni blgelerin ba sorumlusu ve bununla beraber bir bapiskopos koltuuna sahip olmulardr. mparatorlarn Hristiyanla giderek daha fazla arlklarn koymalar ve stanbulun da bakent olmas ile birlikte stanbul da byle bir koltua sahip olmutur.

O dnemlerde be patriklik vard:

Yerualim patriklii: Bu patrikliin nemi dier kiliseler zerindeki etkisi ynnden deil de daha ok tarihsel adandr. Tarihte evrensel kilise iinde Yerualim patriklii bir baba figr olarak grlmtr.

Antakya patriklii: Buras ilk yzyllarda Hristiyanlk iin ok byk bir merkezdi. zellikle ilk defa Hristiyanlarn Hristiyan olarak arldklar ve Elilerin leri kitabndan balayarak nderlik yapan bir yerdir.

Elilerin leri 11:26 rencilere ilk kez Antakya'da Mesihiler ad verildi.

Antakya zellikle eitim asndan da bir merkezdi. Buradaki kilisenin ve okulun en nemli zellii ilk yzyllardan balayarak Kutsal Kitap kelimesi kelimesine yorumlamasdr. Kelimeleri tek tek alp onlarn gerek anlamlar zerinde durarak yorum yapyorlard.

skenderiye patriklii: Buradaki kilise de ise alegorik bir yorumlama vard. Kelimelerin gerek anlamlarn deil daha ok altnda yatan derin anlamlar bulmaya alyorlard. Sadece ne dediini deil ne demek istediine de bakyorlard. Bu yzden skenderiye kilisesi Kutsal Kitap yorumlama konusunda ok fazla ilerlemiti.

Roma patriklii: Bu patriklik iki adan nemliydi. Her eyden nce Roma imparatorluunun merkeziydi. Ayn zamanda da Pavlus ve Petrusun nderlii de burann nemini arttryordu.

Matta 16:18 Ben de sana unu syleyeyim, sen Petrus'sun ve ben topluluumu bu kayann zerine kuracam. ller diyarnn kaplar ona kar direnemeyecek.

sann syledii bu szler yznden zamanla dier kiliseler arasnda byle bir stnl olumutur. lk dnemlerde dier kiliseler zerinde bir yetkisi ya da stnl yoktu. Sadece eitler arasnda ilk olarak grlyordu.

stanbul patriklii:Bu kilise nderlik asndan biraz ge kalmt. nk bu kilise biraz ge kurulmutu. nceleri kk bir kasabayd ve kasaba kilisesiydi. Ama daha sonra imparatorluun yeni bakenti olunca kilise de canland ve aktif bir kilise haline geldi. Bu yzden de daha sonraki zamanda stanbuldaki patriklik Ekmenik Patriklik olarak tannmtr. Autocephalous kendi aralarnda zgr ama ruhsal olarak birbirlerine bal anlamna gelmektedir. Doudaki kiliseleri byleydi ve byle kald. stanbul patriklii sadece ruhsal anlamda nderdir ve patriklie bal bulunan kiliseler kendi aralarnda zgrdr. Kiliselerin aralarnda yatay bir ba bulunmaktadr.

Roma Katolik kilisesinin papalk sisteminde ise piramit eklinde bir ba vardr. Bu Roma kilisesi dier btn kiliselerin zerinde yetkilidir anlamna gelmektedir. Bu zamanla olumu bir sistemdir ve tarihsel olarak Roma kilisesinin btn kiliseler zerinde nderlik etme iddias doru deildir. Zaten Petrus yznden bir ayrcal vard ve eitler arasndaki ilk olarak grlyordu. Ama bu dier kiliselerin verdii bir ncelikti ve bu ncelik Roma kilisesinin anlad ekildeki gibi bir ncelik deildi.

zlenen Birlik Yerine Blnmeler

Baka hibir inan ve dini sistem artsz sevgi ve kabullenme konusunda Mesih inanc kadar stn bir ideale sahip deildir. Ama ayn zamanda baka hibir inanta izleyicileri arasnda bu kadar ok blnmelere ve tatsz tartmalara tank olunmamtr. Bunun sebebi Mjdenin znden kaynaklanmaktadr. Mjdede inansn doas ve Tanrnn stn amac aklanmtr. Tanr suretinde yaratlm insan Mesihte kusursuz bir ekilde aklanan sevgiyi yanstmaldr. Bu Mesih inancnn odak noktasdr. Tm Kutsal Yasann toplam sevgidir.

Matta 22:37-40 sa ona u karl verdi: "'Tanrn Rab'bi btn yreinle, btn cannla ve btn aklnla seveceksin.' 38 te ilk ve en nemli buyruk budur. 39 lkine benzeyen ikinci buyruk da udur: 'Komunu kendin gibi seveceksin.' 40 Kutsal Yasa'nn tm ve peygamberlerin szleri bu iki buyrua dayanr."

sa rencileriyle geirdii son akam yemeinde de bunu vurgulamtr.

Yuhanna 17:22 Bana verdiin ycelii onlara verdim. yle ki, bizim bir olduumuz gibi bir olsunlar.

sa Tanrnn Mesihte istedii yce amacda yle ifade etmektedir.

Yuhanna 13:34-35 Size yeni bir buyruk veriyorum: Birbirinizi sevin. Sizi sevdiim gibi siz de birbirinizi sevin. 35 Birbirinize sevginiz olursa, herkes bununla benim rencilerim olduunuzu anlayacaktr.

Ayn zamanda Mjde gnahn gerekliini ve Tanrnn insana balad zgr iradenin bozulmuluunu da aklamaktadr. Mesihin hak edilemeyen sevgisinin karsnda kkrtlm gnahn irkin yzn dramatik ve trajik bir ekilde Mesihin armha geriliinde grebiliriz. Ama Tanr bu korkun olay, ardndan gelen dirilile iman eden insann kurtulmas iin tasarlamtr. Kutsal Ruhun etkinlii ile Mesihte yeni bir insan yaratlm ve o yeni yaratk yenilenmi yaamyla yeni bir toplulua alnmtr. Evrensel Kilise dediimiz bu yenilenmi yaratlmlardan oluan toplulua katlan her bir kurtulmu birey henz gnahn etkisinden kurtulmamtr. Bu yzden de Mesih sada ald stn arya yakr bir yaam srdrme konusunda zorlanmaktadr. nanllarn ok nceden syledikleri gibi kilise

henz yoldadr (in via) ama vatan (in patria) da deildir. Mesihe iman edenler topluluu hala yoldadr ve henz ait olduu vatanna ve amacna kavumamtr tarihi tamamlayacak olan gksel yarg gelmeden ve Mesih izleyicilerine kurtuluun bu son aamasn salamadan kilise bu yolda ilerlemeye de devam edecektir.

Ama Mesih inanllar her zaman Tanrnn gsterdii bu mkemmele, bu stn hedefe doru yol almak yerine ona ulamay dlediler. Bunu baarabilmek iin tm inanllar iin geerli olacak tek bir dzen kurmaya, herkese bilinecek ve hem fikir olunacak szl inan bildirgeleri yazmaya, inanllarn yaamn Mjdeye uygun bir disipline gre deerlendirmeye ve tapnmann geerli bir leini kurmaya altlar. Ama ne yazk ki inanllar kendi benliklerinden ve gnahtan dolay birlik iin ortaya atlan her eylem yeni bir blnmeye ve kavgaya neden olmutur ve olmaya da devam etmektedir. lk kavga aslnda birliin sembol olan Rabbin Sofras konusunda olmutur ve bylece beraberlik yerine ayrln bir sembol olmutur.

lk Ayrlklar
Gen kilisenin karlat ilk tartma doal olarak Yahudi inanc ile ilgiliydi. Mesih inanc sadece ok sayda Yahudi tarikatndan bir tanesi miydi yoksa ayr bir inan myd? Yahudiliin bir tarikatysa o zaman eitli milletlerden gelen bu inanllar Tanrnn anlama yapt bu gruba dahil olduklarn gstermek iin snnet olmal ve Yasay tutmalydlar. Elilerin leri ve Pavlusun mektuplarnda bu konularla ilgili baz sert tartmalar grebiliriz.

Pavlus Rabden ald Mjdeye dayanarak insann herhangi bir iyi i ya da sevapla kurtulamayacan sadece Mesihte salanan ltufla ve imanla kurtulabileceini sylemitir.

lk imanllar arasndaki ilk sorun bu ekilde kmt. Ama Pavlus ve Barnaba bu konuyu grmek zere Yerualime gittiler. ki mjdecinin grleri orada destek buldu. Bununla birlikte birok Yahudi Mesih inanls yer yer geleneksel uygulamalar srdrmeye devam etmilerdir. Ama 66 ylnda Yahudilerin Romaya kar balattklar zgrlk sava knca topluluk Yeralimi terk etmi ve Erden nehri dousuna rdn krallna g edip bir sre orada yaamlardr. Bu Yahudi kkenli Hristiyanlar daha sonra iki gruba ayrlmlardr:

1. Ebiyoncular: Adlarn fakirler anlamna gelen branice bir szckten tretmilerdir. Bu grup, say byk bir peygamber ve Mesih olarak kabul ediyor, fakat Tanrnn Olu olduuna iman etmiyorlard. Bu nedenle de Pavlustan holanmadlar. nk Pavlus, Yasay tutmakla deil, ancak Tanr Oluna imanla ve ltufla kurtulabileceklerini sylyordu. Hatta aralarnda bazlar bakire douu kabul ettii

halde ou sann Meryem ile Yusufun doal oullar ve vaftizde Mesih ona bir gvercin olarak indiini savunuyorlard. Ayrca sann bilinmeyen Babay duyurduuna inandlar. Ebiyoncular Mesihin asla ac ekemeyeceini dolaysyla da sa armha gerilmeden ve dirilmeden nce ondan ayrldn da rettiler. retilerine gre insan kurtuluunu iyi ileriyle ve dinsel eylemleri ile kazanabiliyordu. ok tutucu ve katydlar. Pavlusu yasadan ayrlan biri olarak ret ettiler ve toplantlarnda Mattann bir branice versiyonunu okuyorlard. Ebiyoncular rdnn dousuna, hatta Arap Yarmadasna kadar gitmiler ve birka yzyl boyunca kendi kimliklerini koruyabilmiledir. Bazlarna gre, peygamber Muhammedin rastlad Hristiyanlar Ebiyonlardr. Bu da Muhammedin gerek bir Hristiyanla karlamad ve sa ile ilgili doru bilgiler renmedii anlamna gelmektedir.

2. Nasrallar: Bu grup saya Tanr Olu olarak iman etmi, fakat Yahudi kimliklerine sadk kalmlardr. Bugnk Mesihi Yahudiler Nasrallara ok benzemektedirler. Bu grup ayn zamanda Pavlusun retilerini ve ltufla kurtuluu da kabul etmilerdir. Nasrallar rdnn dousuna yerleip bir sre ayakta kalabilmilerdir. Hatta bu gruptan bugne kadar bile Irakta kalm Hristiyanlar olduu sylenmektedir.

Bugn Irakta Asurlu Hristiyanlar ve Kildani Hristiyanlar olmak zere iki grup Hristiyan bulunmaktadr. Bunlarn Aziz Thomas veya Nasrallardan geldii dnlmektedir.

Dou ve Bat Kilisenin Ayrl ve Farkllklar

Zamanla doudaki kiliseler eski ynetim ekline devam etmiledir. Birbirlerine yetkisel olarak deil de ruhsal anlamda balydlar, ama ba eskisi kadar kuvvetli deildi. Antakya Yerualim, Suriye, Ermeni btn bu patrikliklerin hepsinin kendi ynetimleri vard. Ama ruhsal olarak stanbul nderlik ediyordu. Ancak daha ncede sylediimiz gibi bu nderlik batdaki Papalk gibi en tepedeki nderlik gibi deildi. stanbul zamanla bydke dou patrikliinin gc de tabi ki artt. Bir de patrikliin imparatorla olan yaknl sonucunda politik bir gc de sahip olan patriklik daha da glendi. Ancak yine de btn bunlara ramen hibir zaman Papalk gibi kendisini sann dnyadaki temsilcisi olarak grp tek g olmay istemedi ve olmad. Ayn zamanda dou patriklii bat patrikliinin eitler arasndaki ilk olma zelliini kabul ediyordu. Kabul etmedii dier kiliseler zerinde kendisini nder olarak yetkili grmesidir.

Peki dou Autocephalous eklindeki ynetim eklini neden devam ettirmitir de bat kilisesi piramit eklindeki ynetim eklini semitir? Bunun sebeplerinden birisi dou ve batdaki manastr sistemlerinin birbirinden farkl olmasdr.

Doudaki manastr sisteminde keiler normal hayat brakp ayr bir yerde yayorlard. Toplum iinde ya da topluluk olarak yaamyorlard. Daha ok maaralarda, ormanda ya da lde yalnz olarak yayorlard. Sadece bazen belli zamanlarda bir araya geliyorlar ya da topluma karyorlard.

Batda ise ounlukla tam tersiydi. Manastrlarda topluluk olarak yayorlar. Ama belli zamanlarda ya da ibadetlerde birbirlerinden ayrlyorlard. Hatta bazlar belli bir sre manastrda yaadktan sonra kendi topluluklardan kp toplumun iinde yayorlard. nsanlara yardm ediyorlar ya da alarak ihtiyalarn karlayp ihtiyata olan insanlara hizmet ediyorlar ya da Mjdeyi duyuruyorlard. Toplum iinde bu hizmetleri yapabilmek iin de Papadan resmi olarak izin alyorlard. Hizmetlerine devam ederken de Papaya sadakatlerini gsterip rapor veriyorlard. zellikle baka lkelere Mjde yolculuklarna ktklarnda oradaki kurduklar kiliselerin de dndklerinde papala sadakatlerini ve ballklarn gsteriyorlard. Bylece yeni kurulan kiliseler de Papala balanyor ve Papalk piramidi altna giriyorlard. nceki dnemlerde Britanyadaki kilise bu piramit altnda deildi, ama daha sonra o da Papala balanmtr. Bylece Papaln yetkisi dorua ulamtr. Hatta bu o kadar abartlmtr ki 19.yzyla kadar Papaln yanlmaz olduu sylenmitir.

Helenizm
Hristiyanln Yahudi inancndan ayr tutulmas ve Yahudi inanc tarafndan yutulma tehlikesi azaldktan sonra Mjdenin mesajn olumsuz ynden etkileyecek yeni tehlikeler ortaya kmtr. Henz ok gen olan Hristiyan topluluu Grek dnyasnda yeni tehditlerle karlamtr. Bu tehlikeler oktanrl sistemden ya da etik kurallar hi sayan bir yaam biiminden deil daha ok Helen felsefesinden kaynaklanmtr. Onlara gre geree giden tek yol felsefeden geiyordu. Her eyi Grek felsefesinin yntemleri ile alglamak ve onun tanmlad kategorilere yerletirip ifade etmek istiyorlard. Tabi ki bu da Mjdenin felsefesini zarara uratyordu.

Baka bir tehlike ise ruh ile madde arasnda yaplan keskin ayrlkta bulunuyordu. Aslnda bu fikir Grek kltlerinden nce dou kltlerinde de grlmektedir. Msr, Suriye, Anadolu ve randan kma birbirine benzeyen bu kltler lm ve dirilmi bir kurtarc tanr ile balantlyd. ou Diyonisos veya bir dier ismi Bacchus etrafnda kurulmutur.

Bu mitolojik ykye gre Zeus ile Persefonenin olu Zagreus bir boa biiminde domutur ve tm dnyaya hakim olacaktr. Bunun zerine Zagreusu kskanan Titanlar onu parampara edip yemiler. Ancak Athena Zagreusun kalbini kurtarm ve Zeus onu yutmu. Sonra Semele Zeusa Diyonisosu dourmu. Ama daha sonra anlalm ki Diyonisos bir zamanlar boa olarak domu olan Zagreusun reankarnasyonuymu. Zagreus dnyaya yeniden Diyonisos olarak gelmitir. Boa verimliliin sembol olmakla beraber Diyonisos ya da dier adyla Bacchus arap, hayvan ve her trl sebzenin tanrs oluvermitir.

Bu tanrya tapnanlar ibadetlerinde bol bol arap ierler ve tanrlarn yaamna payda olmak iin yeni kesilmi bir boann kanl etinden yerlermi. nanlarna gre Diyonisosun ruhunun kendi ruhlarna sahip kmas iin ibadetin sonunda da hzl hzl dans edip kendilerinden geerlermi.

Baz gizemli klt tarikatlar ise Orfeus adyla balantlyd. Orfeus kkenli tarikatlarn znde yine Diyonisos mitolojisi bulunuyorsa da bunlar etiksel ynden daha kaliteli ve kontrolldr. Onlara gre madde ve beden ktyd. nsan ruhunun bu balardan zgr edilmesi gerekiyordu. nsann tekrar ve tekrar doduuna ve bu ekilde de beden hapishanesinden zgr olduuna inanyorlard. Ancak maddesel balardan ayrlmay baaran ruh sonsuza kadar sren bir mutluluk yaayabilirdi. zlenen bu zgrle temizlik ve ar sk bir disiplinle eriebileceklerini dnyorlard. Bu yzden de bu tarikata mensup olmak isteyen kiiler giri treninde nce i et yerler daha sonra da bir daha hayatlar boyunca hi et yemeyerek kendilerini kirlenmeden uzak tutabileceklerine inanrlard.

Platonizm ve Neoplatonizm aracl ile Orfeus inanlar Grek dnyasna o kadar girmitir ki ou zaman Mesih inanls olmu Greklerin dncelerinde etkin olmaya devam ederek kiliseleri etkilemitir. Mesihin retisine ters den bu tutumlar her tr et ve maddenin kt, ruhun ise iyi olduunu savunuyorlard. Bunun iin her insann ulamaya almas gereken hedef, ruhu bedensel kirlenmeden kurtarmasyd. Bu grler Hristiyan tarihi boyunca tekrar tekrar eziyeti akmlar ve mistik evrelerde etkili olmaya devam etmitir. Hatta en adanm Mesih inanllar ve etkin iman savunucular bile bu grlerden etkilenmitir.

Gnostizm
2.yzyldaki en nemli sapkn grup sann Tanrln inkar eden Gnostiklerdir. Agnostik bilmek imkansz anlamna gelmektedir ve Gnostikden farkldr. Gnostizm I. ve II. yzyllarda ortaya km gizemsel-dinsel felsefesel bir tarikattr. Tinsel gizler bilimi ya da bilgi anlamndaki Yunanca gnosis szcnden adn alm olan bu akm birinci yzylda sadece ksmen belli oldu. Daha sonralar ise geni taraftar kitlelerine ulat. Hatta baka akmlara da temel oldu. gnmzde bile etkilerini grmek mmkndr. Putperest Gnostikler

de vard. Bazlarnda Dualizimden, farkl Yunan dnce ya da Suriye kaynakl grlerden, Mezopotamya astrolojisi ve Msr inanlarndan oluan bir gr karmas vard. Bugn hala Gnostik dnceyi dnyada grebiliriz. zellikle gnmzn popler akm New Age ve Hinduizm, Budizm, Zen gibi dou dinleri Gnostizme benzemektedir. Btn bu karmaann iine bir de Hristiyanln baz retileri katlnca daha geni bir kitlenin ilgisini ekmitir. Gnostik dncenin ilk takipisinin Elilerin leri 8:9-24 ayetlerinde ad geen Byc Simun olduu dnlmektedir.

Elilerin leri 8:9 Ne var ki, kentte bir sreden beri byclk yapan ve Samiriye halkn akna eviren Simun adl biri vard. Simun, byk adam olduunu iddia ediyordu.

skenderiyeli Basilides ve Romada retmenlik yapan nl Valentinus da bu erken dnem isimlerin arasndadr. Gnostiklerin arasnda kilisenin ortodoks grlerine en yakn olan Valentinus Kutsal Yazlar deerlendirirken alegorik yorumlama yntemini reddetmemi ama, onarl farkl gruplara ayrmtr. Valentinusa gre esinlenmi paralar, insann kat yreinden, Musa tarafndan deitirilmi blmler ve Yahudi ihtiyarlar tarafndan eklenmi yetkisiz paralar vard. Daha sonralar ise en tannm Gnostik Marciondur. Bu felsefe, Antika Yunan felsefesini ve zellikle Platonculuu, ilk an gizemsel dinlerini, Yahudilii ve Hristiyanl kartrarak yeniden ekillendirmitir. Dilimizde Bilinirciler olarak da tannan Gnostikler gizemci tarikat adamlardr ve tm dinleri yaratc gcn salanmasnda yetersiz bulurlar. Gnostikler iin yaratc g ya da kendiliinden var olan bilgi ya da Tanr dinsel bilgilerin ok stndedir. Bu nedenle sadece anlk tanrsal kavraylarla, anlk sezilerle kavranabilir. Gnostikler sadece seilmi kiilerin aklanm ilahi bilgiye erimi olduuna inanyorlard. Gnosis akl ve felsefe yoluyla elde edilebilecek bir ayrcalk deildi. Gnostik retilerine gre sadece ruh iyiydi ve madde ruhu esir almt. Kurtulu ise bu tutsaklktan syrlp saf ruh dnyasna gemekle mmkn olabiliyordu. Grlerini dorulamak iin Yahudi ve Hristiyan yazlarndan destek aldlar. Gnostikler Hristiyanlarca sapkn saylmlardr. nk sann % 100 Tanr %100 insan olduunu kabul etmezler. Onlar iin sa sadece insandr. sann bedeni, kan vard, yemek yedi, alad. O zaman insan olan maddi bedene sahip sa nasl olurda Tanr olabilirdi. ngiliz dnr Bertrand Russel, say bir insan peygamber saymas asndan slam peygamberi Muhammetin de bir Gnostik olduunu sylemektedir. Gnostikler, felsefi ve gizemsel dinciliklerinin dnda kendi aralarnda da tam bir anlay birlii gstermezler. rnein; kimi Gnostiklere gre armha gerilen sann hayalidir, kimilerine gre de insan-sadr. Kimilerine gre de sa vaftiz edildii srada Kutsal Ruh insan-sann vcuduna girmi ve tam armha gerilecei srada ondan ayrlmtr. sann Tanrm, beni niin braktn szn de bunu kantlamak iin kullanrlar.

Markos 15:34 Saat te sa yksek sesle, "Elohi, Elohi, lema evaktani" yani, "Tanrm, Tanrm, beni neden terk ettin?" diye bard.

Tabi ki kurtuluumuz iin sa Mesihin Tanr olmas da insan olmas kadar nemlidir. Eer sa Tanr deilse biz kurtulmadk ve eer insan deilse yine biz kurtulmadk.

Gnostiklerde Tanr ve Yaratl

Son derece kark inan sistemlerine gre bilinmeyen mkemmel bir temel ilk vardr ve bu temel ilk mkemmeldir. Bu temel ilk snrsz baba diye tanmlayabileceimiz sevgidir ve baka ilahi varlklar da yaratabilir. Gnostiklere gre Tanr mkemmeldir. Madde ise ktdr ve kusurludur. Bu yzden de mkemmel Tanr mkemmel olmayan maddeye dokunamaz. Yaratma gc olmadndan deil mkemmel bir varlk olarak sadece kusursuz varlklar yaratabildiinden mkemmel olan Tanr mkemmel olmayan bir dnya yaratamaz. Tanr sadece aeonlar, yani kendi mkemmel sonsuz yansmasn yaratmtr. Bu yansmada kendi yansmasn ve yansmada da kendi yansmasn yaratmtr. Bylece btn yansmalar kendi yansmalarn yaratarak Tanrdan uzaklamlardr. Fakat bu yansmalar Tanrdan uzaklatka zayflamaya balamlardr. En uzaktaki yansma Tanrdan uzaklat iin Tanrnn mkemmelliinden yoksundur ve yol boyunca kt olana dnmtr. Bu kt olan yansmada kendi kt yansmasn oluturmu ve karanla doru gitmitir. te bu kt olan yansma yeri ve g yaratmtr. Bu yzden de dnya Tanrdan uzak, Tanrya kar ve kt olmutur.

Gnostikler Mesihin de bu yansmalardan biri olduunu dnyorlard. Tanrnn ilk mkemmel olan yansmalarndan biri eril olan Logos; bilgi ve bir dier de diil olan yansma Sofia; hikmetti. te kurtuluu salamak iin dnyaya gelen yansma bu Tanrnn mkemmel yansmalar olan Logos ve Sofiann birlikteliinden oluan yansmadr.

Gnostikler de kendi aralarnda temel olarak iki kola ayrlmlardr. Bunlardan bir tanesi madde dolaysyla da bedenlerimizde ktdr. Bu yzden de Tanry honut etmek iin bedenlerimize eziyet etmeliyiz dediler. Bu dnceden ileciler denen bir grup kt. Bu gruptaki insanlar birok dou dinlerindeki gibi Tanrya ulaabilmek iin ac ekmenin,sert kurallarla yaamak gerektiini dndler. Bylece ktden arnarak adm adm Tanrya ulaacaklar, ilahileeceklerdi. Bu grup etiksel kurallar ar boyutlara ykseltmiti. Bedensel isteklerine eziyet ve iddet ieren yntemlerle karlk veriyorlard.

kinci grup ise Bedenlerimiz zaten kt o zaman bedenlerimizle yapacamz hibir eyle Tanry honut edemeyiz diyerek ahlaki kurallar hie saydlar. Bedenle ne yaparsan yap nemli deil, zaten kt ruhun iyi olsun yeter dediler. Bunun zerine hibir ahlaki kural tanmayan bir grup daha ortaya kt. Bu grup ise bedenlerini nemsemiyorlard. Ruhlar bedenleri tarafndan kirletilemezdi. Bu yzden Hristiyanlarn yapmas uygun olmayan pagan dini lenlerine katlrlar ya da cinsel ahlakszlkta saknca grmezlerdi.

Bu Gnostik gruplarn bazlar mevcut kiliselerde kalp ibadetle devam ediyorlard. Bazlar ise kendi topluluklarn kurup orada geldikleri kiliselerden farkl bir ayin dzeni oluturuyorlard. Bir ksm da Roma imparatorluunun her yerinde rastlanan mistik kltlerin uygulamalarn benimsiyorlard.

Gnostikler evrensel bir din yaratma amacyla farkl kaynaklardan nemli unsurlar alarak o gnn insanna cazip gelecek bir reti sunmak istiyorlard. Bunu yaparken de Mesihe nemli bir rol veriyorlard. O herkese hitap edecek olan bir Kurtarc olarak sunuluyordu. Ancak bunu yaparken yaplan yorumlar o kadar arptrlmt ki Mjdede tantlan sadan ok farkl bir Kurtarc ortaya kyordu.

Tm bunlar kiliseyi ok etkilemitir. Kilise Gnostikleri sapkn olarak ilan edip kiliseden uzaklatrd. zellikle Marcion II.yzylda yaam (160 ylnda lm) ok etkili bir Gnostiktir. Marcion Kutsal Kitapa bakt ve baz blmlerden holanmad. zellikle Eski Antlama ksmn hi beenmedi. Eski Anlamadaki Tanrnn Yeni Anlamadaki Tanrdan farkl bir Tanr olduunu syledi. Dnyay yaratan kt yansmann Yahve olduunu ve Yahvenin de kk ve kt bir Tanr olduunu syleyerek Eski Anlamay kendi Kutsal Kitap listesinden kard. Daha sonra Matta, Markos, Luka ve Yuhannaya bakt. Sadece Lukay beendi. Mattay Eski Anlamadan ve Yahudilerden bahsettii iin beenmedi. Markosda say bir insan ve hizmetkar olarak tanmlyordu. Yuhannada sann Tanrl zerinde ok durmutu. Btn bunlarn sonucunda Marcionun listesinde sadece Luka kalyordu. Pavlusun mektuplarnn bazlarn da pek beenmedi. Hatta baz mektuplar Gnostiklere direkt olarak kar olduu iin o mektuplar da listesinden kard. Bylece Luka ve Pavlusun baz mektuplarndan oluan Gnostiklere uygun kendi kutsal kitabn oluturdu. Marcion sann bakire Meryemden doduuna da inanmyordu. Birdenbire Tiberyus dneminde sann ortaya ktn savunuyordu. Marcion bu yzden tarihte ilk kutsal kitap sralamas yapan kii olarak bilinir. Tabi ki bunun zerine kilise Marcionu, dncelerini ve listesini sapkn ilan etmitir. En nemlisi de Marcionun yapt bu kutsal kitap sralamas karsnda kilise kesin olarak zellikle Yeni Anlamann sralamasn oluturmak zorunda kalmtr.

Peki ilk kez mi byle bir liste yaptlar? Tabi ki hayr. nk zaten btn kitaplar hepsi bir btn olarak olmasa da para para her yerde okunuyordu. Kilise sadece Marcionun bu yaptnn karsnda kesin ve resmi bir listeleme yapmtr. Kilise olmayan bir eyi yeniden yazmam ya da deitirmemitir. Sadece varolan ve bilineni kesinletirip resmiletirmi ve btn bir kitap haline getirmitir. nemli olan baka bir nokta da bu listeleme bir anda yaplmamtr. ncelikle Matta, Markos, Luka ve Yuhanna ile Pavlusun mektuplar kabul grmtr. Daha sonra da Elilerin leri kitab Mjde blmleri ile mektuplar arasnda bir kpr olarak kabul edilmitir. Fakat Yahuda, Yakup, Petrus ve Vahiy blmleri ok abuk kabul grmemitir.

Btn bu listelemeler yaplrken yazlar bir ok testten geirilmi ve birok aratrmalar yaplmtr. rnein Pavlus Petrusun mektubundan alntlar yapmtr. Hatta o dnemde yazlm Hristiyanlkla ilgili olsun ya da olmasn birok eserlerde de Kutsal Kitaptan alntlar bulunmaktadr.

367de skenderiyeli Atanasyus dneminde bugn 27 blmden oluan Yeni Anlama sralamas tamamlanm ve btn kiliselere bu liste mektupla bildirilmitir. Ama tekrar unu belirtmek istiyorum ki bu listelemenin yaplamas bir anda yaplmamtr. 367 yl byle bir listeleme yapmak iin ok ge bir zamandr.

Kilise Kutsal Kitap listelemesi yannda tabi ki Gnostiklere kar da cevap vermeliydi. zellikle Pavlus ve Yuhanna Gnostiklere kar yazdlar.

Koleseliler 1:15-20 Grnmez Tanr'nn grnm, btn yaratln ilk doan O'dur. 16 Nitekim yerde ve gkte, grnen ve grnmeyen her ey -tahtlar, egemenlikler, ynetimler, hkmranlklar- O'nda yaratld. Her ey O'nun araclyla ve O'nun iin yaratld. 17 Her eyden nce var olan O'dur ve her ey varln O'nda srdrmektedir. 18 Bedenin, yani kilisenin ba O'dur. Her eyde ilk yeri alsn diye balang olan ve ller arasndan ilk doan O'dur. 19 nk Tanr btn doluluunun O'nda bulunmasn uygun grd. 20 Mesih'in armhta aktlan kan araclyla esenlii salam olarak yerdeki ve gkteki her eyi O'nun araclyla kendisiyle bartrmaya raz oldu.

Yuhanna 1:1-14 Balangta Sz vard. Sz Tanr'yla birlikteydi ve Sz Tanr'yd. 2 Balangta O, Tanr'yla birlikteydi. 3 Her ey O'nun araclyla var oldu, var olan hibir ey Onsuz olmad. 4 Yaam O'ndayd ve yaam insanlarn yd. 5 Ik karanlkta parlar. Karanlk onu alt edemedi. 6 Tanr'nn gnderdii Yahya adl bir adam ortaya kt. 7 Tanklk amacyla, a tanklk etsin ve herkes onun araclyla iman etsin diye geldi. 8 Kendisi k deildi, ama a tanklk etmeye geldi. 9 Dnyaya gelen, her insan aydnlatan gerek k vard. 10 O, dnyadayd, dnya O'nun araclyla var oldu, ama dnya O'nu tanmad. 11 Kendi yurduna geldi, ama kendi halk O'nu kabul etmedi. 12 Kendisini kabul edip adna iman edenlerin hepsine Tanr'nn ocuklar olma hakkn verdi. 13 Onlar ne kandan, ne beden ne de insan isteinden dodular; tersine, Tanr'dan dodular. 14 Sz, insan olup aramzda yaad. O'nun yceliini Baba'dan gelen, ltuf ve gerekle dolu biricik Oul'un yceliini grdk.

Marcion ve Marcioncular

Bazen Gnostizme ok benzedii iin Gnostizm ile kartrlan erken bir inan akm Marcion adnda Sinoplu bir adam tarafndan balatlmtr. Bir episkoposun olu olmasndan dolay Hristiyan eitimi grm olan Marcion varlkl biri olarak yaklak 139larda Romaya g etmi ve katld kiliseye cmerte bir bata bulunmutur. Zamanla kendisini nl yapacak ve birok izleyiciyi etkileyecek olan grlerini retmeye balamtr. Ama ounluu etkileyemeyen Marcion yaklak 144te kiliseden atlmtr. Bunun zerine Marcion da takipileri ile birlikte ayr bir kilise kurmutur.

Marcionun retilerinde baz Gnostik paralar olduu iin Gnostiklerden etkilendii hatta bir Gnostiin etkisi altnda kald tahmin edilmektedir. Kendisi onlar gibi keskin bir dualist olmasna karn yine de retileri Gnostiklerden olduka farkldr. Marcion da kilise gibi kurtulua ok nem veriyordu. Fakat bu kurtulua Gnostiklerde olduu gibi bir takm mistik eylemlerle eriilebileceine inanmyordu. Marciona gre kurtulua, kendisinin Mjde olarak anlad habere basit bir iman admyla kavuuluyordu. Karadenizli Marcion kilisenin Mjdeyi arptarak deitirdiini ve bunun iin de kiliseyi tekrar kendisinin inand Mjdenin sade aslna dnmeye aryordu. Kilisenin bu hatas Mjdeyi Yahudi inanc ile badatrmasndan kaynaklanyordu.

Marcion, Eski Anlama Tanrsnn kt olduunu ve sann iyi aa hem iyi hem de kt meyve veremez szn dnyaya atfederek, iinde bu kadar ac ve ktl barndran bir yerin kt bir varln eseri olmas gerektiini ileri srmtr. Bu kt yaratcy da Gnostiklerin de kulland Platonik Demiurgos terimiyle tanmlam ve dnyann yan sra insann da bu kt tanrnn eseri olduunu sylemitir. Yalnz bu konuda belki de Gnostiklerden etkilendii iin, kendisi ile tezada derek ruh ve beden arasnda bir ztlk da gryordu.

Marcion, Eski Anlamadaki Tanry kanl, kurban isteyen, savatan holanan, kt bir tanr olarak reddediyordu. Sk bir yasayla insanlar yneten bu varlk srekli kararlarn deitiriyor, Ademin nerede olduunu bilmiyor ve Sodom ile Gomora kentlerinde ne olduunu renebilmek iin oraya inmek zorunda kalyordu. Marciona gre bu Tanr bir yandan put yapmay yasaklarken te yandan Musaya tun bir ylan yapmasn buyuruyordu. Ademi Demiurgos yaratmt ve bu yzden de ktln dnyaya girmesinden sorumluydu. Kana susam Davutu tutmas ve insanlarn oalmas iin iren cinsel iliki yntemini icat etmesi de Marciona gre bu Tanrnn kt karakterini gsteriyordu. Hamileliin verdii rahatszlk ve doumun aclar da Eski Anlama Tanrsnn eziyet ektirmeyi ne kadar sevdiini gsteriyordu.

Marcion retilerinde Yahudilerin Tanrsna karlk kendini Mesihte aklayan ikinci bir Tanrnn varolduunu retmitir. Hatta belki de iyi olan bu tanr kendini Mesihte aklayana kadar varl Demiurgos tarafndan bile bilinmiyordu. Sevgi dolu olan bu Tanr, insann iinde bulunduu durumu grm ve zlmtr. br kt Tanrnn eseri olan insanlara kar hibir sorumluluu olmamasna karn insanlara acm ve onlar kurtarmak

iin Mesihte dnyaya gelmitir. Marcion ayn zamanda Mesihin bir bedene sahip olmadn sadece bedeni varm gibi yaptn sylemitir. Doketizm olarak bilinen bu inanca Gnostikler arasnda da rastlanmtr.

Marcionun savunduu Mjdeye gre Mesih gkten inerek yeni bir krallk kurmaya balamt, ama Eski Anlamann Tanrsna sadk kalanlar onu alp armha germilerdir. Aslnda bunu yaparken bilmeyerek de olsalar ait olduklar Demiurgosun yenilgisine katkda bulunmulardr. Nitekim Mesihin lm insanlar kurtarp yeni egemenlie aktarmak iin denmesi gereken bir bedeldi. Mesih ayn zamanda nceden de Demiurgosa ait olmayan ve bu yzden de onun gznde kt olan lmleri de yer alt dnyasndan kurtarmtr. Tanrnn Demiurgosun ynetiminden kurtulmak isteyen insandan bekledii tek ey iman yani sevgisine imanla karlk vermekti. Bylece insanlar artk Demiurgos ve onun yaratklar olan Yahudilerin eraitinden zgr olabiliyorlard.

Marciona gre Pavlus Mjdeyi iyi kavramt. Eli retilerinde ve yaamnda Ltuf ile Yasann arasndaki keskin fark ok net grmt. Ltuf, Tanrnn hak edilmeksizin balad iyilik ve Mjdenin zyd ama, kilise tarafndan arptrlmt. Marcionun stlendii grev ise bu haberi tekrardan doru ve saf bir ekilde insanlara sunmakt. Bunun iin Pavlusun yazd mektuplar toplam ve onlar kendi grlerine gre bakalar tarafndan eklenmi olan paralardan arndrmtr. Marcion ayrca Mjde blmlerinden de sadece bir tanesinin yetkin olabileceini savunarak kararn Luka blmnde vermitir. Luka blmn de dier dzeltilmi Pavlus mektuplar paralarna eklerken savunduu Mjdeye glge drebilecek baz ksmlarn da temizleyerek, kendisine gre ilk kutsal kitap olarak kilisesine sunmutur. Bu yapt ile aslnda kilise tarihinde ilk kutsal kitap sralamas yapan kiidir. Bu sayede kilise de doru Kutsal Kitap listesini yapmak iin ayaa kalkmtr.

ok iyi alan Marcion ayn zamanda ok yetenekli bir nder ve organizatrd. zleyicilerini kendi kurduu kiliselerde toplam ve yelerine evlenme ve cinsel iliki kurma yasa koymutur. Hatta nceden kar koca olmu olan kiilerden de boanp bekar olarak yaamalarn istemitir. Marcionculara gre inanlar uruna ehit olmak stn bir nitelik olarak grlyordu. Zor artlara ramen Marcion zellikle imparatorluun dou kesimlerindeki kiliselerde geni bir izleyiciye sahipti ve 5.yzyla kadar yer yer devam etmitir.

Montanizm
kinci yzyln ge dnemlerinde Gnostikler ve Marcionculardan olduka farkl bir grup olumaya ve ksa srede imparatorluun drt bir yanna yaylmaya balamtr. Evrensel kiliseden ayr bir kolu oluturan bu hareke ismini Frikyal bugnk Ktahya- Montanustan almtr. Montanistler erken kilisenin ilk dneminde yaygn olan peygamberliklerin, grmler

grmenin ve dillerle konumann yeniden canlanmasn istiyorlard ve Hristiyanlar daha kararl bir adanmla aryorlard. Dnyann sonunun ok yakn olduunu, Mesihin tez geleceini ve yeni Yerualimde kurulacak kusursuz topluma inanyorlard.

170li yllarda yaam olan Montanus vaftiz olduunda dillerle konumaya ve peygamberlik etmeye balamt. Montanusa gre Yuhannada vaat edilen parakletos onun azndan konuuyordu.

Yuhanna 14:16-17 Ben de Baba'dan dileyeceim. O sonsuza dek sizinle birlikte olsun diye size baka bir Yardmc, Gerein Ruhu'nu verecek. Dnya O'nu kabul edemez. nk O'nu ne grr, ne de tanr. Siz O'nu tanyorsunuz. nk O aranzda yayor ve iinizde olacaktr.

sa bu ayetlerde bir insandan deil Kendisi ile ayn zden olan Kutsal Ruhtan bahsetmektedir. Ama Montanusa gre sa Montanustan bahsediyordu. Burada kullanlan parakletos kelimesi aynsna benzer anlamn tamaktadr. Aslnda sa burada Ben gittikten sonra Benimle ayn zden olan, bana benzeyen bir yardmc gelecek demitir. Hatta Gerein Ruhu olarak da Tanrnn Ruhu olduunu vurgulamtr.

rencilerinden olan ve peygamber olduklarn iddia eden Maksimila ve Priskila adndaki iki kadn da ona katld. Onlar Kutsal Ruhun direkt onlarn azndan konutuunu iddia ediyorlard. Onlara kar olan evrensel kilise peygamberliklerin ekstatik yani kendilerinden gemi bir durumda verildiine dikkat ektiler. Montanistler ise kendilerini tanmayanlar Tanrya kfretmi sayyorlard.

sa Mesihin dadaki vaaz ile Eski Anlamadaki Yasadan daha zor bir Yasa getirdiini ve Eski Anlamadan Yeni Anlamaya yeni bir a balattn sylediler. Montanus kendisi yeni bir yasa ya da bir vahiy vermemi, ama kendisi ile de yeni, sann balatt adan daha ok aba gerektiren ve daha stn bir an baladn duyurmutur. Ayn zamanda bu an daha ok aba gerektiren bir a olduunu da sylemitir.

Montanus, Maksimila ve Priskila dnyann sonunun ok yakn olduunu, sann ikinci geliinde Pepuzaya geleceini ve yeni Yerualimin de tpk Vahiy blmnde anlatld gibi gkten inip Frikya blgesinde kurulacan Kutsal Ruhun kendilerine bildirmi olduunu duyurmulardr. Hatta Maksimila kendisinin son peygamber olduunu sylemi ve ben lmeden sa gelecek demitir. sa Mesihin geliinin yaknl ile ilgili zaten birok gr ve byle bir beklenti de olduu iin bu akm insanlarn dikkatini ekmitir. Hatta Pavlus bile bu sorunla ilgili mektuplarnda deinmitir. Montanus dnemine yakn bir

dnemde ise biri Karadeniz dieri de Suriyeli iki e gzetmenler de Mesihin erken geliini vaaz etmiledir. Bu gzetmenlerden biri Mesihin iki yl iinde geleceini duyurmutur ve ona inananlar da almay ve evlerini barklarn brakmlar, Mesihin yolunu beklemilerdir. Dier gzetmenler ise topluluunu le ynlendirmi ve Mesihi orada beklemelerini buyurmutur. Hatta bu yakn geli nedeniyle Hristiyanlar kat dindar bir yaam srdrmeye, evlilik yapmamaya, oru tutmaya, oru tutmadklarnda da kuru yiyecekler yemeye, zulm grmeye ve ehit olmaya tevik edilmilerdir. Kesinlikle ikinci evlilii yasaklam ve gen kzlarn kapanmas gerektiini savunmulardr. Montanistlere gre vaftizden sonra ilenen ciddi gnahlar da balanmyordu.

Montanist kiliseler zellikle Anadolu ve Kartacada yaygn olup talya ve Fransaya kadar bile yaylmlardr. Ama zamanla hem dou da hem de bat da bu akma kar tepkiler artm ve kiliseden kovulmulardr. Kendi kiliselerini kuran Montanistler ancak 5.yzyla kadar devam edebilmilerdir. Frikya blgesinde ise Montanizm 6.yzyla kadar dayanabilmitir.

En nl takipilerinden ve savunucularndan biri Tertulliandr. Montanizm konusundaki tartmalar srasnda Montanistler Roma episkoposu Hippolytusu kendilerine ekmeye alrken Tertullian kilisenin ruhsal adamlar yerine episkoposlar tarafndan ynetildiini sylemitir. Hatta renaeus da Montanist olmamasna karn bu olay srasnda Roma episkoposundan Montanistlere kar daha yumuak davranmasn istemitir. Ama Hippolytusu kendi taraflarna kazanamamlardr. Bunun gerekesi olarak da Montanistlerin blc olduklarn ve ekstatik, akl kartrc deneyimlerinin gurura ynlendirdiini sylemitir. Roma episkoposu mucize grme isteinin iyi olduunu belirtmekle beraber en byk mucizenin de bir kiinin Ruhtan yeniden domas olduunu sylemitir. Ayn zamanda herkesin Ruha ortak olmaktan kaynaklanan armaanlara sahip olduunu da ifade etmitir.

Peki ikinci yzyln sonlarna doru Montanizmi harekete geiren neydi? sann grevine balamasnn zerinden yaklak 150, elilerin hizmet ettii dnemin zerinden de yaklak 100 yl gemiti. nsanlarda Yeni Anlamann yaand bu dneme byk bir zlem balamt ve bu zlem Montanizmin harekete gemesine neden olmutur. Armaanlar ve peygamberlikler sann ve elilerin yaad bu dnemde ok youn bir ekilde kullanlmaktayd. Ama yaklak 100-150 sonra artk eskisi gibi grlmyordu. Aslnda armaanlarn kullanm bir anda kesilmemiti. Hatta Origene gre armaanlarn verilmesi kesilmiti, ama sadece armaanlar ruhlar Mjde araclyla temizlenenlere veriliyordu. Eusebiusun yazlarna gre de armaanlar ikinci yzylda hala kullanlyordu. renaeusun yazlarndan da 2.yzylda armaanlarn kullanldn, ama kendisinin kullanmam olduunu reniyoruz.

Peki o dnemde kilise Montanizme neden kar kmtr? zellikle Montanusun Yuhannadaki ayetleri kendisine yormas kiliseyi ok rahatsz etmiti. Srekli ekstatik

olmalar insanlar rahatsz ediyor ve bazlarn da korkutuyordu. Yaptklar peygamberlikler gereklememiti. Maksimila sann kendisi lmeden geleceini sylemiti. Fakat Maksimila 179 ylnda ldnde sa hala gelmemiti. Ayn zamanda kilisenin ve nderlerin yetkisini hafife almlard. Montanistler kiliseyi yeterince ruhsal olmamakla sulamlard. Baz Montanistler de daha sonra Sabellianist yani Modalist olmulardr. Tertullian ise Montanist olmasna ramen Modalizme karyd.

Kilisede Yeni Gelimeler

Gnostikler, Marcioncular ve Montanistlerin retileri kendilerini Mesih inanls olarak tanmlayanlar benimsedikleri kilise dzeni ve reti konusunda bir takm aklamalar yapmaya zorlamtr. Birinci yzylda Mesihin kilisesine ait olduunu ifade etmek iin kiinin sadece tvbe etmesi, Mesihin Rab olduunu ikrar etmesi ve vaftiz olmas yeterliydi. Ama kendini Hristiyan diye tanmlayp da zellikle Gnostik ve Marcioncu grlerin ortaya kmasyla Mjdene ve Mesihin kilisesine ait olmann artlarnn ne olduu konusunda daha net tanmlamalara gerek duyulmaya balanmtr. Bu admlar ok erken bir dnemde genelde Katolik yani evrensel kilisesi ad altnda toplanan ve Hristiyan olarak bilinen bir ounluu temsil etmek zere bir kurumun olumasna neden olmutur.

Katolik kelimesinin ilk bilinen kullanl gnatiusun zmir kilisesine gnderdii bir mektupla olmutur ve zamanla da giderek yaylmtr. gnatius mektubunda sa Mesih nerede olursa orada katolik kilise de vardr diye bir ifade kullanmtr. Ama katolik kilise Roma Katolik Kilisesi anlamnda deil evrensel kilise anlamndadr. Bununla birlikte 155te zmir kilisesi yazd ve nderleri Policarpn ehitliini dile getirdii mektupta da katolik kelimesi defa gemektedir. kinci yzyln sonlarnda katolik kelimesinin kullanm giderek daha da ok artmtr. Bu kelime ile kastedilen anlam da bu kilisenin evrensel olduu ve ayn zamanda yanl retilerin karsnda doru retiyi temsil eden kilise olduudur. Ortodoks kelimesi de kilise tarihi boyunca doru reti anlamnda kullanlmtr. Ama katolik kelimesinde olduu gibi ortodoks kelimesi de baka bir kurumun olumasna neden olmutur. Bat Roma kilisesi Katolik Kilise adn alrken dou kilisesi de Ortodoks Kilise adn almtr.

Katolik evrensel kilisenin gelimesinde gereke gsterilebilir. Birincisi btn Hristiyanlar bilinli bir ekilde bir kilisede birletirmekti. kincisi, evangelion yani Mjdeyi katksz olarak koruyup iletmekti. yle ki onu benimseyen kii Tanrsal vahiy sayesinde yaamn doluluuna kavusun. ncs ise, o dnemdeki btn Hristiyanlar birletirerek Mesihi grnr beden haline getirmekti. Ne yazk ki bu gayretler ou zaman tam ters etki yaratp Hristiyanlarn birbirlerini dlamalarna, hatta kiliseden atmalarna neden olmutur.

Sapkn retilerin iddialar, kiliseyi Mjdenin ne olduu konusunda kesin beyanlar ve belirlemeler yaptrmaya zorlamtr. Kilise bunu yaparken ilk nce Mesihin szleri daha sonra da onun atad elilerin retilerini baz almtr. Bunlar tespit ederken de nce elilerin rencileri olan elisel kilise babalar dediimiz kilise nderlerinin, elisel retiyi doru ve yetkiyle savunduklarna inandklar iin onlarn grlerini belirtmilerdir. Sonra btn topluluklarda okunan yazlar kimin yazdn saptamaya ve bunlarn yetkisini tanmaya balamlardr. nc bir adm olarak da en basit ve kolay anlalr bir ekilde elilerin retilerini dile getirmeye almlardr. Bylece katolik-ortodoks, evrensel-doru reti kilisesinin unsuru elisel yetki, Yeni Anlama ve Elisel nan bildirgesi belirlenmi oldu.

Elisel Yetkinin Devam

Gzetmen olmann bu art ikinci yzyln son eyreinde renaeus tarafndan savunulmutur. Kendisi genlik yllarnda zmir episkoposu ve Yuhannann rencisi olan Policarp grmt. Fransaya giden renaeus o blgede Mjdenin arptlm olduuna inanarak yanl retilere kar geni kapsaml yazlar yamaya balamtr. renaeusa gre, eliler Mesihin rettiklerini sadk bir ekilde edindikleri rencilere aktarmlar ve hi kukusuz bu aktarma ile ayn zamanda grevi de emanet etmilerdi. Bylece her bir kilise nderinin yetkisi hi kopmadan ilk elilere kadar gitmesi gerekiyordu.

Drdnc yzylda yaayan en nl kilise tarihisi Eusebius da yazlarnda benzer ekilde birok kilisenin gzetmenler listesini sralamtr. Bununla o dnem kilisesinin elilere dayanan bu zincirin ve bununla beraber katksz Mjdenin aktarlnn ne kadar nemli ve ciddi grdn anlayabiliriz.

Gzetmenler farkl durumlar deerlendirmek ve birbirlerine danmak zere bir araya gelmeye baladlar. Bu trden ilk buluma Montanizmi deerlendirmek ve bu konuda bir karara varmak iin Kk Asya olarak bilinen Anadoluda yaplmtr.

Farkl inan hareketleri ile gelimeleri deerlendiren bu Gzetmenler Kurulu giderek kilisenin bel kemii olmaya balam ve son yllarnda Montanist olmu Tertullian bile sadece elilerin ve elilere dayanan gzetmenlerin retisine sadk kalan kiliselerin geerli olduunu sylemitir. Kartaca kilisesi gzetmeni Cyprian ise, tek bir gerek kilisenin varolduunu ve kilisede olmayan bir kiinin Hristiyan olmadn ve kilisenin dnda kurtuluun bulunmadn sylemitir. Bylece gzetmenler giderek kilisenin eklini belirlemeye balamtr.

lk Yzyllarda Yeni Anlama

lk Mesih inanllar toplantlarnda Yahudilerin Kutsal Yazlarn okudular. Bununla beraber 50li yllarn ortalarnda Pavlusun mektuplarn kopya edip kiliselere gndererek Yeni Antlama yazlmaya balanmtr. lk olarak Selaniklilere Mektup ya da Markos kitab yazlmtr. Kesin olarak bilinmese de Matta, Markos ve Luka kitaplar Kudsn yklndan nce yazlmt. Yuhanna kitab ise 90l yllarn ortalarnda yazlm olmal. Pavlus 60l yllarn ortasnda ldne gre mektuplarn, Yuhanna kitabndan nce yazlm olmas gerekmektedir. Bu dnemlerde baslm btn bir kitap olmamasna ramen Kutsal Kitap paralar halinde kiliselerde dolamaktayd. Vahiy blmnn en son olarak 95-99 aras yazld dnlmektedir. Vahiy blmne duyulan pheci tavr belki de gzetmenlerin Montanistlere kar duyduklar gvensizlikten olumutur.

kinci yzylda yazan renaeus, bazlarnn Yuhanna blmnden phe duyduunu fakat, kendisine gre tam tamna drt anlatma gereksinim duyulduunu belirtmektedir. renaeusa gre bundan ne daha fazlas ne de daha az olmalyd.

Daha nce de belirttiimiz gibi Marcion da kendine gre bir kutsal yaz kanonu oluturmutu. Belki de onun bu gayreti kilise nderlerinin bu konudaki giriimlerini hzlandrmtr.

367de skenderiyeli gzetmen Athanasius bir yazsnda Yeni Anlamay oluturan 27 blmn Tanr esiniyle gelen Kutsal Yazlar olarak tanndn yazmtr. Doudaki kiliselerden ksa bir sre sonra ayn liste tm kiliselerde de kabul grmtr. Ancak bu tarihlerden epey nce, ikinci yzyln sonunda bile, bu yazlarn ou evrensel kilise tarafndan Eski Anlama yazlar ile ayn seviyede Tanr Sz olarak tannmtr.

Yeni Anlamadan sonra yazlan erken dnem yazlarna Erken Elisel (Apostel) yazlar diyoruz. Yeni Anlamadan sonra yazlan en erken yazlar Romal Klemente aittir. zellikle ihtiyarlara kar gelen Korintlilere yazd mektubu Yeni Anlamadan sonraki yazlan ilk metindir. Bu tarz yazlar yazan ikinci kii de Antakyal gnatiusdur. Kiliselere birok mektuplar yazmtr. zmirli Policarp da ayn ekilde bu tip yazlar yazm bir kilise babasdr. Bir de 130lu yllarda yaam olan Barnaba bulunmaktadr. Bu Barnaba Kutsal Kitapta ad geen Barnaba deildir. Barnaba zellikle putperestlerin Mjdeyi duymas iin alyordu ve zellikle de Yahudi geleneklerini renmelerine mani oluyordu. Barnabann da birok yazlar bulunmaktadr ve genelde yazlarnda alegorik yaz tarzn kullanmtr. Papiusda birok yazlar yazmtr. Ama kendi yazlar gnmze ulama halde renaeus ve Eusebius onun yazlarndan alntlar yapmtr.

Dier bir yaz biimi de Apokaliptik yaz biimidir. Apokaliptik yaz rya ve grm biimindeki yaz biimidir. Daniel, Hezekiel, Zekeriya, Vahiy ve 2.yzylda Hermesin yazd Hermesin oban kitaplar apokaliptik yaz biimiyle yazlmtr.

Bir de retme amal yazlm yazlar bulunmaktadr ve bu yazlara da Katekitikl yazlar denmektedir. Bu tarzdaki yazlar iinde 1.yzyln sonu ile 2.yzyln ortalarna doru yazlan Didachenin yazlar ok nemlidir. Zaten Greke Didache kelimesi retmek anlamna gelmektedir. Didache ton Dodeka Apostolon yani 12 Elinin retisi isimli kitap 1883 ylnda stanbulda bulunmutur. Bu kitapta tek bir kilisede birden fazla gzetmenin yan sra seyahat eden eliler, peygamberler ve de kalc peygamber ve retmenlerin olabildiini gryoruz.

Bu kitabn drt blm vardr:

Birinci blm: lme gtren yaamla Hristiyan yaam arasndaki fark, kinci blm: Vaftiz, Oru, Rabbin Sofras gibi kilisenin dzenli ibadetlerini, nc blm: Sahte peygamberi gerek peygamberden ayrma yntemlerini, Drdnc blm: Mesihin ikinci geliini anlatmaktadr.

Didacheden ilk Hristiyanlarn vaftiz konusunda tek bir yntem deil de deiik yntem kullandklarn reniyoruz. Didache yle diyor: Birinci ve en ok kullanlan yntem Yahudi geleneinden gelen nehirde, glde ya da denizde yani duran ya da hareket eden suya tamamen batrmak ve karmak eklindeydi. kinci yntem ise eer bunu yapamazsanz vaftiz olacak kiinin zerinden su dkerek de vaftiz edebilirsiniz. Eer bunu da yapamyorsanz elinize aldnz suyu kiiye serperek de vaftiz edebilirsiniz.

Elisel nan Bildirgesi

Peki dier saldrlara kar kilise kendini nasl korudu? ncelikle Kutsal Kitap sralamas ve savunma yazlar dnda inan bildirgesini yazmtr. Tabi ki Kutsal Kitap vardr ve yetki olarak en n sradadr. Ama inan bildirgesi de btn bu sapkn retiler karsnda inancmz z ve net olarak aklamak iin ok nemlidir.

Gnmzde baz kiliseler Kutsal Kitap varken neden inan bildirgesine ihtiyacmz olsun demektedirler. Aslnda yazl olsun ya da olmasn mutlaka her kilisenin bir inan bildirgesi vardr.

Kutsal Kitap iinde de inan bildirgeleri vardr. Pavlus iirsel bir dille aslnda Kutsal Kitap iinde ilk inan bildirgesini yazmtr.

Filipililer 2:7-11 Ama kul zn alp insan benzeyiinde doarak ululuunu bir yana brakt. nsan biimine brnm olarak lme, armh zerinde lme bile boyun eip kendini alaltt. 9 Bunun iin de Tanr O'nu pek ok ykseltti ve O'na her adn stnde olan ad balad. 10-11 yle ki, sa'nn ad anldnda gkteki, yerdeki ve yer altndakilerin hepsi diz ksn ve her dil, Baba Tanr'nn yceltilmesi iin sa Mesih'in Rab olduunu aka sylesin.

Bu bir inan bildirgesidir.

Credo Greke basite inanyorum demektir ve vaftiz trenlerinde de vaftiz olacak olan Mesih inanlarn sylemesi gerekiyordu.

Gn ve yerin Yaradan, her eye gc yeten Baba, tek Tanrya ve Onun biricik Olu Rabbimiz Mesih saya inanyorum. O Kutsal Ruhtan vcut buldu ve Bakire Meryemden dodu. Pontius Pilatus dneminde ac ekerek armha gerildi; ld ve gmld; ller diyarna indi, nc gn ller arasndan dirildi, ge kt ve her eye gc yeten Baba Tanrnn sanda oturdu; oradan dirileri ve lleri yarglamak iin tekrar geleceine inanyorum. Kutsal Ruha, kutsal evrensel kiliseye, kutsallarn birliine, gnahlarn affna, llerin diriliine ve sonsuz yaama inanyorum.[3][3]

Daha nce de sylediimiz gibi o dnemde birok sapkn reti ortaya kmt ve bunlar kilisede karklklara neden oluyordu. Bu karklklar gidermek iin kilise babalar bir araya gelip bir inan bildirgesi oluturmaya altlar.

Ama bu bildirge yaklak olarak 200 yl iinde oluturulabilmitir. 50li yllarda yazlmasna balanm ve birka cmle hari 150li yllarda da tamamlanmtr. Drdnc yzylda ise birka cmle daha eklenerek bugn kullandmz halini almtr.

Elisel nan bildirgesi zellikle Gnostikler ve zellikle Marcion gibi adamlarn grlerine ve saldrlarna kar yazlmtr. Bu bildirgeye Elisel nan Bildirgesi diyoruz. Ama bunun nedeni bu bildirgeyi eliler yazd iin deil, elilerin retilerini belli cmlelerle ifade ettii iin bu isim verilmitir.

Elisel nan Bildirgesi l birilik retisine uygun olarak yazlmtr. Birinci paragraf Baba, ikinci paragraf Oul, nc paragraf da Kutsal Ruh hakkndadr.

Gkleri ve yeri yaratan her eye gc yeten yce Baba Tanrya: Bu ifade zellikle Gnostiklerin retilerine kar yazlmtr. Tanrnn her eye gc yeten Tanr yeri ve g yaratmtr. Ruhsal dnya ile fiziksel dnyay yaratan iki ayr tanr yoktur. Tek bir Tanr vardr ve bu Tanr ruhsal eyleri yaratt gibi maddesel eyleri de yaratmtr. Bu paragrafta ayn zamanda Mesih say Tanr Olu ve bizim Rabbimiz olarak gsteren bir ifade de bulunmaktadr.

Kutsal Ruh araclyla Bakire Meryemden doduuna: Kilise sann doumu ile ilgili bu sorular zerinde 300 yl durmutur. Gnostikler Mesih sann hem insan hem de Tanr olmas fikrine de karydlar. sa Mesih yzde yz insan ve yzde yz Tanrdr.

Bu gerekten ok nemli bir konudur. nk buradaki hamilelik olay fiziksel bir cinsellik sonucunda oluan bir hamilelik deildi. Bu Kutsal Ruh aracl ile gerekleen Tanrsal bir srdr. Tanr olu bir beden olarak da dnyaya gelmemitir. Yumurtayla spermin birlemesinden meydana gelen normal bir bebek oluumunun sonucunda bir bakirenin vcudunda gelimi ve domutur. Yunan mitolojisinde insanlarla birlikte olan tanrlar oktur. Ayn zamanda Gnostik dncede de bu tr fikirler bulunmaktadr.

300l yllarda bu dnce yle bir soruyu akla getirmitir? Meryem Tanr m dourdu? unu unutmamalyz ki Meryem Kutsal l dourmamtr. Meryemin dnyaya getirdii ocuk yzde yz insan, yzde yz Tanr olan Mesihtir. Bu soru da yle bir soruyu akla getirmitir. Tanr armhta ld m? Evet armhta yzde yz Tanr ve yzde yz insan olan Mesih sa lmtr. Peki o zaman Tanr yok mu oldu? Aslnda burada bilmemiz gereken lmn kendisinin yokluk anlamna gelmediidir. lm yokluk deil, ayrlktr.

Pontius Pilatus zamannda: Elilerin nan Bildirgesinde bu ekilde belirtmesinin nedeni bu yazlanlarn bir efsane olmadn gstermek iindir. zellikle belli bir tarihi belirtmek iin byle bir ifade kullanlmtr.

armha gerildi, ld ve gmld: armha gerimle konusunda birok deiik grubun deiik fikirleri daha dorusu kar grleri bulunmaktadr. Bunlardan en ok syleneni sann armhta lmedii sadece lm derecesine gelip bayld ama maarann serinliinde ise aylp kendine geldiidir. Bu nedenle kilise babalar bu konun zerinde ok fazla durmulardr. armha gerildi, ld ve gmld diye zerine bastrarak durmulardr.

ller diyarna indi: Biz gnahlarmzn bedeli olarak lm hak etmitik. Ama sa armhta bizim yerimize gnahlarmzn bedelini demek iin lmtr. Ona iman edenlerde Mesih araclyla sonsuz yaam hak etmektedirler.

Bu ifade de birok soruya neden olmutur. Tanr cehenneme mi gitti sorusu bunlardan bir tanesidir. Bu ifade ile anlatlmak istenen bizim iin cehennem olan her eyi zerine alddr. Biz gnahlarmz yznden cehenneme gitmeyi hak etmitik. Cehennem sonsuz lm, sonsuz ayrlktr. Ama Mesih sa sayesinde cennete gidiyoruz. Cennet ise sonsuz yaam, Tanr ile sonsuz birlikteliktir. Bu nedenle armhta Tanrm neden beni terk ettin diye barmt. Aslnda bu da Kutsal Kitaptaki srlardan bir tanesidir. Kutsal Kitapta baz srlar var ki bunlar Kutsal Ruhun yardm olmadan anlayabilmemiz mmkn deildir.

nc gn lmden dirildi: Bu ifadede de kesin bir rakam verilmektedir. Bunun nedeni de yine tarih kavramn kesinletirmektir.

lk kilise iin dirili lm kadar nemliydi. Bugn gnmz insan iin dirili daha ok sonsuz yaama gei ya da cennete k olarak daha ok nem tamaktadr. Ama o gnlerde dirili ayn zamanda lm zerinde kazanlan zafer olarak da ok nemliydi. Bu farkllk hala dou ve bat kiliseleri arasnda devam etmektedir.

Her eye gc yeten Tanrnn sanda oturuyor: lk kilise dirili konusuyla gerekten ok fazla ilgilenmitir.

Filipililer 2:9 Bunun iin de Tanr O'nu pek ok ykseltti ve O'na her adn stnde olan ad balad.

O ykseldii, Tanr Onu ykselttii iin Onun ad btn isimlerden stndr. Bu yzden ykseli nemlidir.

Yeniden gelecek lleri yarglayacak: Ayn zamanda kilise ikinci geli zerinde de ok fazla durmaktadr.

Kutsal Ruha inanyorum: Son paragraf l birliin nc kiisi olan Kutsal Ruhla ve Kutsal Ruhun kilise ve inanllar zerindeki etkileri ile ilgilidir.

Evrensel kiliseye inanyorum: Kilise Kutsal Ruhun tapnadr ve bizler de ayn zamanda inanllar olarak Kutsal Ruhun tapnayz. Kutsal Ruh kiliseyi vaftiz edip bir araya toplayandr. Kutsal Ruh olmadan kilise ldr. Kutsal Ruhla kilise kutsaldr ve evrenseldir.

Evrensel kilisenin asl grevi doruyu korumakt. Yanl retiye sahip kiiler zellikle o dnemdeki Gnostikler kiliseden ayrlp kendi kiliselerini kurdular. Fakat elisel retinin dnda olduklar iin otomatik olarak evrensel kilisenin dnda kaldlar. Zaten 1.Yuhannada Yuhanna bu tip insanlara kar ok net konumutur.

1.Yuhanna 2:19 Bunlar aramzdan ktlar, ama bizden deildiler. Bizden olsalard, bizimle kalrlard. Ayrlmalar hibirinin bizden olmadn ortaya kard.

Ama dikkat edin burada bahsedilen mezhepsel farkllklar deil, sapkn retilerdir.

1.Yuhanna 2:22 sa'nn Mesih olduunu yadsyan yalanc deilse, kim yalancdr? Baba'y ve Oul'u yadsyan Mesih kartdr.

Btn mezhepsel farkllklarmza karn hepimiz ayn Kutsal Ruhun evrensel kilisesini oluturuyoruz.

Burada dikkat etmemiz gereken bir noktada da evrensel kilise dendiinde bunun bir ynetim biimi olmaddr. Evrensel kilise ayn Kutsal Ruhta bir beden olan kilise anlamndadr. Fakat tarihte bu kavram ktye kullanlmtr. zellikle Roma Katolik Kilisesi kendisini Pavlus ve Petrusun durumlarndan ve Romann merkezi bir yer olmasndan dolay evrensel kabul edip dnda kalan btn kiliseleri sapkn ilan edip cehenneme gndermitir. Birok fikir gibi evrensel kilise fikri de iyi bir amala balam ama zamanla amacndan sapmtr.

Kutsallarn birliine inanyorum: Mesih inancnda Gnostiklerin dedii gibi bilgide ya da kutsallkta ykselen ayr seviyelerin bulunduu bir sistem yoktur. Mesih izleyicisi olan her inanl kutsaldr ve Kutsal Ruh araclyla birlik iindedir.

Bedenlerin diriliine inanyorum: Bedenlerimizden kaamyoruz. Dirilite sadece ruhsal olarak dirilmiyoruz. Kutsal Ruh bizim bedenlerimizde yayor ve Mesihin ikinci geliinde bedenlerimizi diriltecektir.

Sonsuz yaama inanyorum: Bu ayn zamanda sa Mesihin szn de pekitirmektedir.

Tabi ki bildirgenin son sz Amin son szdr. Bizler bu inan bildirgesini okuyup amin diyoruz ve burada yazanlara inandmz ilan ediyoruz.

Tekrar hatrlamamz ve unutmamamz gereken bu bildirge Kutsal Kitap zerinde bir aklama deildir. Tam tersi bu aklama Kutsal Kitapn karsnda olan saldrlara ve retilere kar z ve net bir aklama yapmamz salamaktadr.

Kilise tarihinde daha baka inan aklamalar da yazlmtr. Ama bu inan aklamalar Elilerin nan Bildirgesi gibi btn kiliselerin birletii bir inan aklamas olmamtr.

Presbiteryen kiliseleri 400 yl nce Westminister nan Aklamasn kendilerine temel almlardr. Westminister nan Aklamas da ok nemli bir inan aklamasdr. nk Protestan Kilisesinin douunun inan aklamasdr. Protestan Kilisesi Roma Katolik kilisesinden ayrldnda bu aklamay yapmlardr.

nlemlere Kar Blnmeler

Kilise nderlerinin iyi niyetle yrrle koyduklar bu nlemlere karn ne yazk ki, gr ayrlklarndan doan tartmalar ve blnmeler devam etmitir. kan ilk gr ayrlklarndan biri Paskalya Bayram ile ilgiliydi. Bazlarna gre bu Yahudilerin Passah Bayramnda kutlanmas gerekiyordu. Bakalar ise o haftann ilk gnne yani Pazar gnne almak istiyorlard. Bu konuyu grmek zere toplanan kilise nderleri genel olarak bugn kullanlan formle karar verdilerse de Anadoluda bulunan birok gzetmen teki grte srar etmilerdir.

nc ve drdnc yzyllarda Novatian ve Donatist adl gruplar da ciddi ayrlklara neden olmulardr. onlara gre kiliseler uygulamalarnda fazlasyla gevek davranyorlar ve kutsallama konusunda yeterince ciddi ve gayretli deillerdi. Erken kiliseye gre vaftiz insann nceden ilemi olduu btn gnahlarn artr ve kiiyi tertemiz klard. Dolaysyla da kii vaftizden sonra gnah ilememelidir diye dnyorlard. Bu sebepten birok Hristiyan imparator Konstantin gibi ancak lme yakn olduklar srada vaftiz olmulardr. Bir de baz gnahlar vard ki balanamyordu. Tertulliann putperestlik, kfr, cinayet, zina, cinsel uygunsuzluk, yalanc tanklk ve hile diye sralad yedi lmcl gnah vard. Bazlar ise vaftizden sonra bir kereye mahsus bu lmcl gnahlardan biri balanabilirdi. Bu konuda daha esnek ya da daha sert baka gruplarda vard.

Decian zulm srasnda Novatian ve Dioklation zulm srasnda da Donatus isimli kilise nderleri inanlarn ikence srasnda inkar edip daha sonra tvbe edenler konusunda ok kat davranmlar ve byle kiileri kiliselerden atmlardr. Bu iki akm geni kitleleri arkalarndan ekerek ciddi ayrlklara sebep olmulardr. zellikle Kuzey Afrikada bulunan Donatistler btn birleme ve bar abalarna ramen evrensel kilise ile balantlarn koparm ve kendilerini tek gerek kilise olarak ilan etmilerdir.

lbirlii Anlama abalar

lbirlik konusu tarih boyunca kiliseyi megul eden bir srdr. Mesih ve Kutsal Ruh, Baba ile hangi ekilde ve nasl ilikidedir? Sr olan baka bir konu da Mesihin kiiliiydi. nsand ama ayn zamanda da Tanryd. Tabi ki bu konularda bildikleri benzetmeleri, betimleri ve felsefi grleri kullanmaya altlar ama, hibiri tam olarak uygun olmuyordu. Bu konularla ilgili birok sorular vard ilk kilisenin ve bu sorulara cevap bulmaya alrken de kilisede birok tartmalar ve ayrlklar olmutur. lbirlik tartmalar Hristiyan tarihinin yaklak ilk 500 yln kapsamaktadr. Tm bu tartmalarn sonucunda evrensel kilisenin resmi olarak ifade ettii ve bugn de Mesih inancna sahip insanlarn benimsedii

grler kabul edilmitir. Bununla birlikte tarihte yaanan her tartma yeni bir blnmeye neden olmutur. Bazs bugn bile varln srdrmektedir.

lk Hristiyanlara Gre Mesih

Tanrnn Olu, beklenen Meiah yani beklenen meshedilmi kurtarcyd. Ona Kyrios yani Rab diye seslenirlerdi. lk inanan bir kiinin iman etmesi iin ifade etmesi gereken tek ikrar sa Rabdir idi. Kyrios kelimesi Eski Anlamadaki Adonai kelimesi ile ayn anlamdadr. sa Mesih zaman zaman Tanrnn bilgelii olarak da tanmlanmtr. Sofia yani Hikmet kelimesi de ayn anlama gelmektedir.

sa Mesih ounlukla Tanrnn Olu olarak nitelendirilmitir. Pavlusun mektuplarnda sa Mesihin, Tanr olmasna karn kendini bo kldn ve insan benzeyiinde aramzda yaadn, her eyin mirass olduunu ve araclyla var olan her eyin yaratldn ve Tanr yceliinin parlts olduu da ifade edilmitir.

Yuhanna Onun Logos olduunu, Tanr ile birlikte ve Tanr olduunu ifade etmitir. Tanr bilimcileri kendi aralarnda Yuhannann bu terimi hangi kaynaa dayanarak kulland ve dolaysyla da tam olarak neyi kastettii konusunda hi de hem fikir olamamlardr. Bazlar bunun Helenistik dnceden geldii ve Yahudilerin arasnda Philo sayesinde yayld dncesindeydiler. Ona gre insann dncesinin ok tesinde olan Tanr, Logos araclyla yaratm olduu dnyayla ilikisini srdrmektedir. Bazlarna gre ise Logos Eski Anlamada ifade edilen Hikmet ile e anlamda kullanlmtr. nc bir teori ise bu kavramn kkenini Hristiyan olmayan Suriye ve Anadoludaki dini grlerde grmektedir.

Ama Yuhanna yazsnn aslnda vurgulad ve ad geen bu fikirlerin hepsinden ayr kald aklamas, Logosun beden almas ve bunun Nasral sada gerekletii sylemektedir. Yuhanna baz yerlerde beden alm Logosu Tanrya tabi gsterirken baz yerlerde de Olunun Babas ile yaknl ve ikisinin bir olduu konusuna deinmitir.

Erken Mesihiler farkl ifadelerle inandklar Mesihin salad eylemleri ve faydalar vurgulamlardr. sa ilk ve son kez kendini kurban eden ve gl kurtarc olarak tanmlanmtr. Bu ifadelerin yannda sonsuz Kral, Tanrnn sz ve onu ileten peygamber, Alfa ve Omega, balang ve son olarak da tannm ve bilinmitir. Tanrnn Mesihte her eyi yaratt gibi Onda birletirmeyi de tasarladna inanmlardr.

Nasral say Tanr olarak tanyorlard. sann peygamberlik szlerini tamamladn, ha stnde ldn ve daha sonra da dirildiini biliyorlard. Ayn zamanda Yce grevin kendilerine verildiini ve Baba, Oul, Kutsal Ruh adyla vaftiz edebilme yetkileri olduunu da biliyorlard. Pentikost gnn, elileri ve elilerin yazdklarn kabul ediyorlard. Kilisenin, Mesih sann ve elilerin yaptklarn devam ettirdiklerine inanyorlard. Bugn biz Hristiyan olarak temelde neyi biliyorsak onlarda o gn bunlar biliyorlard. Ama zellikle baz sapkn retilerin kmas Hristiyanlara neye inandklarn kesin olarak tanmlamalar iin meydan okuyordu. Kilise sapkn retilerin kmas ile sann kimlii bata olmak zere birok konuda doktrin oluturmak zorunda kalmtr. Bu sapkn kiiler ilahiyat oluturmak gibi bir fikirle ortaya ktlar ve zelikle en nemli sorunlar da sa Mesihin kimlii konusuydu.

Aslnda bu tip olaylar gnmzde de olmaktadr. zellikle 20.yzylda liberal grteki baz gruplar Kutsal Kitap Tanrnn Sz deildir. nk bu kitaplar deiik zamanlarda deiik insanlar yazmlar ve daha sonra da toparlayp bir araya getirmilerdir. Bu yzden de kesinlikle yanlmazdr ve gvenilirdir diyemeyiz demilerdir. Bunun zerine kilise son yzyl iinde Kutsal Kitapn Tanr Sz olduunu kantlamak iin bir sr kitap yazmtr. Bunu kantlamak iin adm adm geriye gitmemiz gerekmektedir. Calvin, Martin Luther, Augustin, Papius, dier kilise babalar, eliler... Her dnemde ite bu tarz dnceler, saldrlar ve sulamalar kilisenin bir araya gelip buna kar bir eyler yapmaya zorlamtr.

lk inanllar inanlarna fikri saldrlar balayana kadar Mesih ya da inanlar hakknda dzenli bir inan aklamas yapmaya kalkmamlard. Aslnda Yuhanna ve Romallara mektubunda Pavlus inan aklamas olabilecek ifadeler yazmlardr. Ama genelde ilk inanllar Mesihin kendileri iin yaptklarna, Onun alas kiilii ve szleri ile ilgilendiler. Daha ok byk bir heyecan ve sevinle kendi yaadklarn ve inandklarn ifade etmeye altlar. Ancak bazlarnn yazdklar szler ve kullandklar terimler sonraki nesillerce bazen olduka farkl yorumlanmtr.

sann bizim yerimize lmesi doktrini 12.yzyla kadar net bir doktrin halinde aklanmamt. nsanlar sann lp lm zerinde zafer kazand gereini biliyorlard. Ama bizim gnahlarmz yerine ld kavram yani kefaret doktrini henz gelimemiti.

Ortodoks kilisesi bu fikir zerinde younlamt. Dou ve bat kilisesi birbirinden ayrldktan sonra zellikle dou Ortodoks Kilisesi bat Katolik Kilisesi gibi geliim gsterememitir. Bat kilisesi doktrinlerini gelitirip Kutsal Kitap zerine daha derin aratrmalar yaparken Dou kilisesi baz tarih kaynakl sebeplerden dolay olduu yerde kalmtr. zellikle 5.yzyldan sonra sanki Ortodoks Kilisesi sann kimlii ve yapt i ile ilgili doktrinler konusunda donmutur. Tabi ki kilise ritelleri konusunda deiiklik gstermitir. Her eye ramen Kutsal Ruh kilisesini zellikle Kutsal Kitap anlamak konusunda adm adm ynlendirmeye ve gelitirmeye devam etmitir. Kilise tarihinde baz zamanlar Kutsal Kitap renmeye ve bilgiye, baz zamanlarda ruhsal olaylar deneyimsel olarak yaamaya daha ok nem verilmitir. Tabi ki bizim bu ikisine de ihtiyacmz vardr.

Hem Kutsal Kitap ok iyi almal hem de bu almay hayatmzda deneyim etmeye dikkat etmeliyiz.

Sapkn retilere Kar

Kilise hem dardan hem de ierden yaplan saldrlara kar birok ey yapmtr. ncelikle kendilerini ve inanlarn tanmlamlardr. Daha sonra Kutsal Kitap sralamas yapmlar ve inan bildirgeleri yazmlardr. Aslnda bu saldrlar kilisenin ayaa kalkmasna neden olmutur. Kilise de sapkn retilere kar alan Polemikiler ve Savunmaclar olmak zere iki grup vard.

Polemikiler; kilisenin kendi iinde kan doktrinsel sorunlarla ilgilenen kiilerdi. renaeus, Origen polemikilerden bazlardr.

Savunmaclar; yani Apolojistler ise daha ok putperest ailelerde doup daha sonra iman eden ve kiliseye dardan gelen putperest saldrlarna kar cevap veren kiilerdi. Bu ok nemli bir ayrmdr. Apoloji zr dilemek deil savunmak anlamna gelmektedir. Melito, Justin, Teofilos savunmaclardan bazlardr.

Aslnda ilgin olan bir noktada putperest saldrlara kar eitli savunmalar yazm olan birok kilise babasnn bugn sapkn diyebileceimiz problemli teolojik retileri vard. lk kilisede insanlar o zor artlara ramen hayatlarn tamamen saya adadklar halde bu tr doktrinsel problemler fazlaca grlyordu. Bunun bir nedeni de doktrinler o gnlerde gnmzdeki gibi henz oluturulmamt ve Kutsal Kitap btn olarak her yerde herkes tarafndan okunamyordu.

O zaman u soruyu sorabiliriz: Bu savunmaclarn etkileri neydi? Btn bu savunmaclara baktmzda kitaplarn ya imparatora ya da nl bir kiiye yazdklarn gryoruz. Tabi ki elimizde bu kitaplar imparatorun okuduuna dair hi bir kant bulunmamaktadr. Aslnda savunmaclarn bu yazlar Hristiyan olmayanlara deil de daha ok kiliseye, isel olarak kendisini toplamak adna ok faydas olmutur. Bu savunmalar aracl ile kilise kendi sosyal durumunu deerlendirmi ve teolojilerini gelitirmitir.

Peki btn bunlar renmek, bugn bize nasl bir fayda salamaktadr? Kiliseye ierden ya da dardan gelen bu tip saldrlara kar kilisenin tarihte nasl savatn renmek

bizim de gnmzde kiliseye yaplan saldrlara kar nasl davranacamz bilmek iin nemlidir.

Justinus (100-165)
Justin Marter ya da ehit Justin olarak da bilinen Justinus tarihte btn babalarn babas olarak bilinmektedir. Filistin kkenlidir ve Eski Anlamada ad geen ekemde putperest bir ailede domutur. Atalar Yunanl gmenlerdendir. Bu onun Grek gemiine sahip olmasn ve Platonist bir dnr olmasn aklamaktadr.

Justinus, Tanr ile ilgili gerein peinde koan kaygl dindar bir ruha sahipti. Bu kayglar yznden de byk filozoflara bavurmutur. Kentten kente bir ok yolculuk yapmtr. kinci yzyln banda Samiriye blgesinden felsefe okumak zer Efese gelmitir. Derslerine Stoac bir retmenle balayan Justin ksa bir sre sonra Aristoteles, daha sonra da Pythagorea ve sonunda da Platonist felsefelere gei yapmtr. Platonun grleri ile tatmin olmuken bir gn, Efeste Policarp olduu sanlan yal bir Hristiyan filozofa rastlamas Justinusa yeni bir yol amtr. Bu gizemli ihtiyardan Eski Anlamadaki peygamberler hakknda retmi ve ona yle demitir: Her eyden nce, aydnlk kaplarnn sana almas iin dua et. nk, eer Allah ve Mesih ona anlamay bahetmemise, kimse gremez ve de anlayamaz. Bunun zerine, Hristiyanl gerek felsefe olarak gren Justin hi tereddt etmeden Mesihe iman ettikten sonra da felsefeyi brakmamtr. Felsefeyi ve filozoflarn giysilerini kullanarak Yahudilere ve putperestlere Mesih inancnn geerliliini anlatmtr. Nitekim o dnemde byle bir giysi yetki ve gcn sembolyd. Bu da daha sonra kilise iinde ruhban snfnn kullanmaya balad giysilere bir gei noktas olmutur. Bu zamana kadar henz Hristiyan nderleri kendilerini topluluktan ayran bir giysi kullanmamlard.

Daha sonra Justin Romaya yerlemi ve orada yaamtr. 165 ylnda da, imparator Marcus Aurelius zamannda rencilerinden alts ile birlikte tutuklanp Hristiyan olduu iin ldrlmtr. Justin Hristiyan olduktan sonra zellikle Hristiyan ehitlerden ok etkilenmi ve sonunda da kendisi de kafas kesilerek ehit olmutur. Hatta daha sonra ehit Justin unvann almtr.

Justinus optimist ve ok ak dnceli bir adamd. Bu durum ona, felsefe ve akl dzeyinde her trl karlatrmay serinkanllkla kabul etmek imkann vermitir. Justinus tarihsel bir teolojinin temellerini atmtr. Fakat Justinusun en kiisel teolojik zellii, Kutsal Kitap zerindeki retisidir. Justinusa gre, Kutsal Kitap bilginin kaynadr. Fakat Kutsal Kitap ayn zamanda bilginin konusudur. nk Tanry aklayan, Kutsal Kitaptr.

Justinusla birlikte kilise iinde yeni bir grev, laik bir Hristiyan filozof grevi domutur. Ayn zamanda kilise a Justinusla birlikte balang kilisesinden ayrlr. lk kilise dneminde Hristiyanlar daha ok Yahudi kkenliydi. Ama bu dnemle birlikte artk Hristiyanlarn byk bir ksm putperestlikten gelmeye balamtr. Artk Hristiyanlk GrekRomen bir dnyadadr.

Justin ite byle bir dnemde savunmaclk yapm ve kilise iindeki kesin ayrlklarn olduu bu dnemde putperestlerin saldrlarna kar yazmtr. Bugn elimizde kalan bir tanesi imparator Antoninus Payese bir tanesi de Romal bir senatre adanm olan iki kitab bulunmaktadr. mparatora adad Birinci Apoloji adndaki kitab Hristiyanlarn ve Hristiyanln savunulmasn anlatan bir kitaptr. Tryphonla Diyalog isimli kitapta ise Efeste yaayan bir Hristiyanla bir Yahudi arasndaki diyalog aracl ile Eski Anlamann Hristiyanlk asndan okunmas ve sann Eski Anlama peygamberliklerini tamamlay anlatlmaktadr.

Btn bunlarn yan sra 140-150 yllarnda Romada Hristiyan felsefesi reten bir okulu kurmu olan Justin Marter, Hristiyanl putperestlere ve Yahudilere kar savunmutur.

Hristiyan dinini ahlakszlkla sulayanlarn saldrlarna cevap vermek iin Justinus ikinci yzyln ortasnda, imparator Antoninusa bir Apologia, yani Hristiyanlar iin bir savunma gndermitir. Bu savunmasnda Gizli hibir eyimiz yok. te inancmz nasl kutluyoruz. Grnz demitir. Bylece bugn bizde bu savunma sayesinde ikinci yzyl kilisesinin vaftizi ve Rabbin Sofrasn nasl yaptklarn renebiliyoruz.

sann Tanr ile ilikisi hakknda ikinci ve nc yzyllarda birbirinden farkl birok gr ortaya kmtr. Aralarnda ehit Justinin de bulunduu bir grup, Mesihi Logos olarak tanmlarken Onun ikinci bir Tanr olduuna inanmtr. sa Mesihte beden alm Logos, Baba Tanrdan kt ve zde ayn olduu halde Babann varln azaltmam ya da blmemitir. Bunu bir mumun baka bir mumu yakmasna benzetmitir ve Logosu ktan k olarak tanmlamtr. Justin, zellikle Philonun rettii Logos kavramna benzer bir ekilde Tanrnn Logos aracl ile yaratt bu dnyayla ilikide bulunduuna inanmt. Ama te yandan nl Yahudi filozofun grlerinden ayrlarak Logosun insanlarn kurtuluu iin sa Mesihte beden aldna da inanmtr. Justin Marter ayn zamanda Logosun sonsuzdan beri var olduuna ve dolaysyla da sonsuzdan beri rettiine inanyordu. Logos sa Mesih bedeninde dnyaya gelmeden nce de hem Eski Anlamadaki kiilere hem de felsefecilere retmitir. Hatta Justine gre Sokrates sa gelmeden nce Hristiyand. nk zaten Sokratese Yunan felsefesine gre Logosu reten sa Mesihin kendisiydi.

Aslnda Justinus da birok kilise babas gibi teolojik olarak biraz problemli biriydi. Justinus Grek felsefesinden etkilenmi bir felsefeci olarak Hristiyanl bir anlamda eski yunan felsefesinin tamamlan olarak grmt. Justine gre; nmzde bir yap boz bulunmakta ve felsefe bu yap bozun bir blmn oluturmaktadr. Hristiyanlk ise bu yap bozun esasn oluturmakta ve tamamlamaktadr.

Aristides
Atinal savunmac filozof 140l yllarda yaamtr. mparator Antoninus Payes ve Hadriana adad yazlar yazmtr.

Atinal Atenogoras
170li yllarda yaam olan savunmac filozof Platonist dnceden etkilenmitir. Hristiyanlar Adna Yakar isimli bir kitap yazmtr ve bu kitab imparator Marcus Aurelius ve olu Commodusa adamtr. zellikle Hristiyanlara yaplan ensest ilikiler, yamyamlk ve ateistlikle ilgili sulamalara kar savunmalar yapmtr.

Sardesli Melito
170li yllarda yaam olan Melito Sardesde ba gzetmendi ve o da imparator Marcus Aureliusa hitaben yazmtr. Melito tarihte ilk kez Hristiyanlarn bugn kulland ekliyle Eski Anlama sralamasn yapmtr. Yahudilerin kulland Eski Anlama kitaplarn aratrmak iin sraile kadar gitmitir. Bugn kullandmz Yeni Anlama sralamasn da 4.yzylda Atanasyus yapmtr.

Antakyal Teofilos
180li yllarda yaam olan savunmac Teofilos Antakya ba gzetmeniydi. Atalokosa Savunma adnda bir kitap yazmtr. Atalokos Teofilosun eitimli bir putperest

arkadayd. Teofilos bu kitabnda, Hristiyanln doru putperestliin de yanl olduunu anlatmaya almtr. Ayn zamanda Hristiyanlara vatan haini ve dzen bozucu diyenlere kar yazm ve Hristiyanlarn kanunlara uyan erdemli insanlar olduunu sylemitir. Teofilos Yunan felsefelerine de karyd. zellikle Platonu sulamt ve Yunan felsefecilerinin bir ok grn Eski Anlamadan aldklarn savunmutur. Antakyal Teofilos Tanrnn mant ile hikmetini yaratlta alan iki ele benzetmitir. Teofilos ayn zamanda Teslis kavramn kullanan ilk teologdur. Ama eller benzetmesinde olduu gibi teslis kavramnda da vurgu okluktan ok teklikteydi.

Lyonlu renaeus (130-200)

Kendisi aslen zmirliydi ve zmir biobu olan Policarpn rencisiydi. Bir anlamda da Yuhannann da ikinci a rencisidir. Eitimini Romada tamamlayan renaeus daha sonra gney Fransaya yerlemitir. Eitimi sayesinde de o dnemde gney Fransada sren zulmden kurtulmutur. Lyon episkoposu Foltenius ise bu zulm dneminde ldrld iin boalan episkoposluk makamn renaeus almtr. Onun dneminde henz Yeni Anlama btn olarak tm kiliselerde bulunmad iin renaeus Eski Anlamann tamamn Yeni Anlamann da bir ksmn tanyordu.

Gnostiklere ve Marcionun iki tanrl grlerine kar be ciltlik bir kitap yazmtr ve kitap gnmze kadar korunabilmitir. renaeusdan nce yazan kiiler kilisedeki ve Hristiyanlktaki sorunlara cevap olarak yazmlardr. Ama renaeus ise dier kilise babalarna gre ok daha geni kapsaml yazm ve Tanrnn btn insanlk iin olan amacn aklamtr. Aslnda renaeus kendisi ok fazla yaz yazmam, daha ok kendinden nce yazan babalarn yazlarn kullanmtr. Elisel mann Gsterilii isimli kitabnda kilisedeki retiin bir zetini yapmtr. Gnostiklere kar yazd kitabnda ise tarihi ok geni bir biimde anlatmtr. Gnostiklerin dnyann kt bir Tanr tarafndan yaratld, insanlarn yaratlnn bir kaza olduu gibi eylere inandklarn da bu kitaptan ak bir ekilde renebiliyoruz.

renaeus Gnostiklerin bu grlerine kar oban benzetmesini kullanarak cevap vermitir. renaeusa gre Tanr insanlara obanlk etmek ve onlar kendine ekmek iin yaratmtr. Tanrnn insan yaratma amac insanlarla birlikteliktir. Ademle Havvann Tanr ile ilikilerinde ocuklar gibi olduklarn ve byyeceklerini, bydklerinde ise meleklerden bile daha yce varlklar olacaklarn yazmtr. renaeusa gre Tanrnn amac insanlarn ilahiletirilmesi, kutsallatrlmasyd. Ama bu ifadeyi insanlarn Tanr olaca anlamnda deil, Tanrnn karakterine benzer olaca anlamnda kullanmtr.

renaeus, eytann insanlarn son ulaacaklar amalarn kskand iin Adem ve Havvay kkrttn da yazmtr. eytan bunu yaparak kutsallama srecini durdurabileceini zannetmiti, ancak Tanr insanlarna obanlk etmeye devam etmitir. renaeus Tanrnn sadece ylan ve yeri lanetlediini, ama insan sadece cezalandrdn ve lanetlemediini de yazmtr. renaeusun Vaftiz ve Rabbin Sofras ile ilgili retileri vardr. Mesihe iman eden insanlarn vaftiz yoluyla sa Mesihe katldklarn ve Rabbin Sofras araclyla da ruhsal olarak beslendiklerini sylemitir.

Ayn zamanda bu kitaplarda Tanrnn btnl ve teklii konularn da anlatm ve sa Mesihi ikinci Adem, insan olmu Logos, Tanrnn Olu, Tanrnn akl ve hatta Tanrnn kendisi olarak tantmtr. Gnostiklerin rettikleri sa ise sadece bir hayaletti. Marcionun rettii dualistik grlerin karsnda ise, sa Mesihi hem tam Tanr hem de tam insan olarak retmitir. Hatta sa Mesihte Tanrnn ta kendisinin insanlarn gnahlar uruna ac ektiini ve ayn zamanda sann yaamnn her aamasnda Tanrnn insanlk iin plann tam tamna yerine getirerek insann kusursuz temsilcisi olduunu da retmitir. Hatta renaeus sann gnahlar iin lmesi gerekmeseydi bile Tanrnn yine de dnyaya geleceini sylemitir.

renaeusun grleri Monarkianizm ile ayn olmasa da baz fikirleri yakn olduu iin bu akmn yaylmasn hzlandrmtr. renaeus, Antakyal Teofilosun dilini kullanarak Tanrnn mant ile hikmetini yaratlta birlikte alan iki ele benzetmitir. Bu ellerden birinin Kutsal Kitap dierinin de Kutsal Ruh olduunu sylemitir.

Minik Feliks
230lu yllarda yaamtr. Kesin olarak bilinmese de Kuzey Afrikal olduu dnlmektedir. Latince olarak yazd Oktavyus isimli kitabnda putperestlikle Hristiyanl bir diyalog eklinde karlatrm ve putperestlie kar Hristiyanln stnln ifade etmitir.

Tertullian (160-225)
Putperest bir ailenin ocuu olan Kuzey Afrikal olan Tertullian zellikle tarih ve felsefe konularnda iyi eitim alm, iyi bir konumacyd. Grekeyi de ok iyi bilen dnr Romada hukuku olarak n salmt. Erken orta yalarndayken Romada Mesihe iman edip vaftiz olmu ve ksa bir sre sonra da ihtiyar olarak kilisede hizmet etmeye balamtr. Daha sonra tekrar 2.yzylda Romadan sonra ikinci byk ehir olan Kartacaya dnen ve orada yaamnn byk ksmn, geiren tanrbilimci zamannn ounu Latince kitaplar yazarak geirmitir. Tertullian iman savunucular arasnda anahtar isimlerden birdir. Ayn zamanda Marcionun grlerini rtecek ikna edici yazlar da kaleme almtr. Hristiyanl eziyet ve sulamalara kar savunduu Apoloji isimli kitabnda zellikle gelitirmi olduu lbirlik doktrinini anlatmtr. Praksiyasa Kar adndaki kitabnda ise Modalizme kar yazmtr.

Tertullian bir hukuku gibi dnd iin kilise dndaki sapkn retilerin kendi retilerini aklamak iin Kutsal Kitap kullanamayacaklarn sylemitir. nk Kutsal Kitap kiliseye aittir ve bu tr kiilerin Kutsal Kitap zerinde herhangi bir yorum yapmaya ya da istedikleri gibi kullanmaya haklar yoktu.

Yasal kafa yapsyla parlak bir avukata benzeyen, mantkl sonular karmakta yetenekli olan Tertullian pek hogrl bir adam deildi. Bir Mesih inanlsnn putperest bir toplumda nasl yaamas gerektii konusunda kat kurallar vard. Tertulliana gre bir Hristiyan toplu gsterilere katlmamal, orduda hizmet etmemeli, okullar ya da sivil rgtlerde, hatta putperestlie dolayl da olsa hizmet eden bir meslek dalnda bile almamalyd.

Bir ounlua kar kk bir grubu savunup onlar temsil etmeyi ok seviyordu. Belki de kat kurallar olan ve peygamberlii de savunan Montanistleri bu yzden savunmutu. Tertullian nc yzylda Montanist olmu ve ayrca evrensel kiliseyi fazlasyla kurumsallatrlm, ruhtan yoksun ve zellikle de ahlaki konularda dn vermekle sulamtr.

Aslnda Tertulliann Montanist olmas ilk kilisede bu akmn ne kadar etkin olduunu gstermektedir. Tertulliann Montanizme bu kadar ilgi duymasnn nedeni kendi bedensel sava yznden Montanizmin daha ok Yasayla ilgili ve zellikle de sert bedensel retilerinden etkilenmi olmasdr. Ama tabi ki Montanist olmak Tertulliann bedenle olan savan sona erdirmemitir. Hatta yaad bu sava yznden hayatnn sonuna doru kilisenin dnda kalm ve Montanistlerin retilerini de beenmemi kendi akmn oluturmak zorunda kalmtr.

Tertulliann en byk sorunu ltf anlayamam olmasyd. Bizler de bugn zaman zaman zellikle gnaha dtmz zamanlardan sonra suni bir deiiklik aryoruz. Ama Romallar kitab bizim sa Mesihte susuz gnahkarlar olduumuzu yazmaktadr. Bizler sa Mesihte kutsallarz ve zgrz. Yapabileceimiz hibir ey ya da hibir suni, kuralc bir din bizi zgr klmaz. Hatta daha ok balar. Tertulliana ve bu ekilde dnen insanlara verilecek cevap kendine deil de sa Mesihe daha fazla gvenmesi gerektiidir.

Son yllarn kilisenin dnda geirdii halde sonraki nesiller onun lbirlik ve Mesihin kiilii konusunda yazdklarndan ok faydalanmlardr. Tertulyan daha 2.yzyln balarnda lbirlii formle etmi ve bu sayede de bu kadar erken bir ada kilise tarihinde bu kadar nemli bir yere gelmitir. Tek bir zde kiilik Tertulliann lbirlik formldr ve daha sonraki nesiller zellikle inan bildirgelerinin yazlnda Tertulliann bu formln kullanlmtr.

Tertullian kar kt Monarkianistler gibi Tanrnn mutlak ve tek egemenliine inanm ve Tanrnn tekliini tanmlamak iin Latincedeki substantia kelimesini kullanmtr. Yasal bir terim olan substantia kelimesi bir kiinin toplumdaki statsn, sahip olduu yeri, saygnln ya da makamn anlatyordu. Tertullian Tanry statsnde tek gryor. Baba, Oul ve Kutsal Ruhu anlatrken onlar persone ya da kiilik olarak tarif ediyordu. Tertulliann anlatmaya alt Tanr stat bakmndan birdi, ama bu birlii bir lkte datmt.

Yine Tertulliana gre dnya yaratlmadan nce Tanr yalnzd. Ama Tanr gereki olduu iin kendisinde daima akl ve mantk vard. Bu mantk da Logostu. Logos Tanrnn kendi dncesiydi. Dnce kendini Szde aklyor, Sz de Tanrnn mantndan oluuyordu. Tertulliana gre bu mantk da Kutsal Kitapta Hikmet diye tanmlanyordu ve bu Hikmet de Tanrnn Oluydu. Ama mantn kendini Szde aklamad yani Oulun olmad bir zaman vard. Tertulliann bu aklamas sonraki nesiller arasnda iddetli tartmalar yaratacak nemli bir noktadr.

Tertullian sada Tanrsal ve insansal zelliklerin karmadn da retmitir. Altn ve gm karabilir ve sonuta elektrum diye baka bir metal elde edilir. Ayn durum sada da gereklemi olsayd, o zaman ne insan ne de Tanr olan nc bir varlk olmas gerekirdi. Ama sa, ne insan, ne Tanr, ne de baka bir varlkt. sa hem Tanr hem de insand. sa Mesihte tek bir -persone- kii, ama iki substantia- makam ya da doa bulunuyordu. Kartacal parlak konumac Tertullian yazdklaryla inan aklamalarna da birok katk salamtr.

skenderiyeli Klement (150-215)

Kilise tarihinde Byk skenderiyeli diye n yapm iki parlak zekadan biri Origen dieri Klementtir. kisi de birbirini takip ederek skenderiyedeki Hristiyan dnce okulunun banda yer almlardr.

Klementin doduu yer kesin olarak bilinmese de Atinada domu olduu tahmin edilmektedir. nk skenderiyeye sonradan g etmi olduu bilinmektedir. Pagan bir ailede yetimi olduu kesin olarak bilinse de ne zaman Hristiyan olduu da bilinmemektedir. Helenistik kltr ve dnce yaps onun daha rahat dnebilecei bir ortam oluturmutur. Farkl felsefe ekollerinin iinde bulunduu halde zellikle Platondan etkilenmitir. Klement Tanrnn sraile Eski Anlamay, Greklere ise felsefe anlamasn verdiine inanmtr. Dier baz kilise babalarnn da syledii gibi Grek felsefecilerin felsefelerini Tanrnn kendisinden aldn da sylemitir.

Hristiyan olmadan nce ya da sonra Roma imparatorluunun dousuna birok seyahatler yapm ve elilerin retileri hakknda kendisine bilgi verebilecek olanlar aramtr. Bu gezileri srasnda zellikle skenderiye Hristiyan dnce okulunun o gnk nderi Pantaenus, Klementi ok etkilemitir. Daha sonra da zaten kendisi bu okulun nderi olmu ve birok kitaplar yazmtr. Hakkndaki bilgilerin birounu da bu eserlere borluyuz.

Belki de Severusun zulmnden dolay 203ten nce skenderiyeyi terk etmi olduu tahmin edilmektedir. Daha sonra da kutsanm presbiteros namyla Yerualim ve Antakyada hizmet ettii bilinmektedir. Dnemin Yerualim gzetmeni vg dolu szlerle Klementin kiliseyi glendirip gelitirdiini anlatmtr.

Klemente gre Grek felsefesi Mjde iin Tanrnn kulland bir hazrlkt ve Tanr her iyi eyin kayna olduuna gre felsefenin de, Kutsal Yazlarn da kaynayd. Hatta Grek filozoflarn Logostan esin aldklarn ve Musadan ok ey rendiklerini sylemitir. sa Logostur, Kutsal Tanr ve Szdr ve her zaman vard. O insanln rehberi ve her Hristiyann gerek eiticisidir.

Klement ayrca Logosun insanl kurtarmak iin kann dktne de inanyordu ama, te yandan onun gerek insan ynne pek deinmiyordu. Sadece yle grnmeyi setii iin Logosun aramzda bir insan olarak yaadn sylemiti.

Klement eitilmi bir insann Mesihe iman etmesinin mmkn olduunu, fakat Mesih inancnda aklanm olanlar eitim grmeden kavramann imkansz olduunu savunmutur. Klemente gre Tanrnn Sz hem felsefe, hem peygamberler hem de beden alan sa ile aklanmtr. Bu yzden Klement daha elit bir dnceye sahipti. Sadece imanla geree ulaamayacan onun tesine gitmemiz gerektiini savunmutur.

Bu bugn bizim iin bir sorun yaratabilir. nk bizler Dorular imanla yaayacaktr szne inanyoruz. Eitimin nemli olduunu bildiimiz gibi herhangi bir kiinin Kutsal Kitap okuyup gerei anlayabileceine inanyoruz.

Klement kendilerini Gnostik diye adlandranlar reddetmi ve Gnostiklere Hristiyanlarn gerek bilgiye sahip olduklarn sylemitir. Klemente gre temel iman Hristiyanlar bir ocuk gibi ynlendirmekte, bir Gnostie ise ayetlerin iindeki bilgiyi bulmaya alrken iman yetmemektedir. man bizi ocuk gibi ynlendirmektedir, ama iman ettikten sonra da bunun tesine gidebilmek iin de Yasadan geip felsefe renmek gerekmektedir. te ancak o zaman gerek bilgiye sahip olacaksnz demitir Klement. Bu alegori bilgisi olmadan Tanry tam olarak tanyamayacamz vurgulamtr. Fakat gerek bir Gnostik Hristiyan olunabileceini ileri srmtr. Kiinin buna iman yoluyla ulaabileceini ve bu sayede de Tanrnn karakterini taklit etmeye balayabileceini sylemitir.

Origen (184-254)
skenderiyede domu ve Hristiyan bir ailede bymtr. Yedi olun en by olarak babas onu Kutsal Kitap bilgisi ve Grek kltrnde eitmitir. Kavrama yetenei ve ayetlerin derin anlamn sormakla babasn akna evirmi olduu yazlmtr. 17 yandayken Septimus Severusun balatt zulm dneminde babas katledilirken kendisi de ehit olmak istemi. Fakat annesi kar koymu ve onu babasnn elbiseleri arasnda saklayarak kurtarmtr. Ayn zulm dneminde Hristiyan dnce okulunun nderi Klement, skenderiyeden ayrld iin okul ndersiz kalmt. Yrenin biobunun da uygun grmesiyle sadece 18 yanda olan Origen bu eitim merkezinin bana gemitir. Gen Origen zulm dnemi boyunca imanlar uruna hapse girmi olanlar ziyaret etmi ve lme gidenlere yol boyunca elik etmitir. Kendisi sadece srekli yerini deitirdii iin tutuklanmaktan kaabilmitir.

Origen Hristiyan tarihindeki gelmi gemi en parlak ve en aydn dnrlerden birisidir. Ama byle olmakla birlikte Origen birok da hata yapmtr. Ama gerekten btn hayatn saya adam bir adamd.

Origen, Grek felsefede faydal ve yapc gerekler bulduu halde gerek vahyin tek kaynann Kutsal Kitap olduuna inanmtr. Bu yzden de Kutsal Kitap zerinde daha ok alabilmek iin Origen yaamn ok az uyuyarak ve ok az yiyerek geirmitir. Kendini tamamen ynettii okula, Grek felsefeye ve zellikle de Kutsal Kitapa ve duaya adamtr. Hatta alkanl dedikodu ve kskanla bile yol amtr. Sezaryeli Eusebius, Origenin okulda gen bayanlar da eittii iin, oluabilecek iftira ve dedikodulardan korunmak amacyla kendini hadm ettiini yazmtr.

Matta 19:12 "nk kimisi doutan hadmdr, kimisi insanlar tarafndan hadm edilir, kimisi de Gklerin Egemenlii uruna kendini hadm sayar. Bunu kabul edebilen etsin!"

Baz kiiler Origenin Mesih sann szlerinden dolay hadm ettiini de sylemektedir. Ama bu pek mmkn deildir. nk kendisi Kutsal Kitap yorumu konusunda ok baarlyd ve zellikle de birebir kelime kelime yorumlama deil de alegorik yorumlamann babalarndandr. Origene mecazn ve alegorik yorumlarn ampiyonu diyebiliriz. Hatta ayetlerin harfiyen yorumlanmasna keskin bir ekilde karyd.[4][4]

Keskin Kutsal Kitap anlayndan dolay kilisenin zorland baz teolojik sorular zmek iin farkl farkl yerlere arlmtr. zellikle Monarkianizmin yayld yerlerde onlara kar koymak iin yardmna bavurulmutur. Origen bu davetler sonucunda Arabia, Atina ve daha sonra da Sezariyeye yolculuklar yapmtr. Bu ziyaretleri srasnda Sezariyede iki gzetmen onu ihtiyar grevine atamtr. Bu ise skenderiye gzetmeni Demetriusu ok kzdrm olsa gerek, nk Origen, Msrda toplanm bir synodda lanetlenmitir. Bu olaydan sonra Origen, Sezariyeye yerlemi ve seyahatlerini buradan gerekletirmitir. Jaromeye gre de dev dnr Origen yazlarn orada yazmaya devam etmitir. Hatta biraz abartarak Jarome onun btn kitaplarn okumak iin bir insann mrnn yetmeyeceini sylemitir. Deciann imparatorluu srasnda Origen tutuklanm, ikence grm ve yetmi yandayken de lmtr. Yapt birok hizmet yannda zellikle Selsiusa Kar diye ok nemli bir yazs bulunmaktadr.

Grek felsefede yorulmu birok erken Hristiyan dnr gibi Origenin yazlar da bu mirasn izlerini tamaktadr. Kendisi Platonist bir dnrd. Fakat btn etkilenmelerine ramen yine de kendisi gerein zellikle Kutsal Yazlar ve elilerin aktardklarnda bulunduuna inanmt. Origenin retilerine gre tek bir Tanr vard. Origen sa Mesihe de Tanr-insan olarak inanmt. Mesih sa Hikmet, Sz, Ik ve Gerek olan Logosun bedenlemesiydi. Origen zellikle lbirlik konusunda retmiti. Adil, iyi ve her eyin yaratcs olarak Babann balangtan beri var olduuna inand. Baba her zaman var olduu gibi Oul da her zaman vard. Nitekim bir Olu vard ki Baba her zaman Babayd. Ya da baka bir adan Baba her zaman Baba olduuna gre her zaman bir Olu da olmas gerekti. O Babann sureti olduu iin de her zaman Babaya bal ve Ona tabi idi. Ayn zamanda Mesihin Bakire tarafndan Kutsal Ruhun ilemesiyle doduuna ve ektii aclarnn ve

lmnn gerek olduuna inand. sa lmden gerekten dirilmiti, rencilerle konuan sa hayalet deildi ve daha sonra da gerekten ge ykselmiti. Gnostikler, sann gerekten dirildiine deil de onun bir ruh ya da bir hayal gibi grndne inanyorlard. Origen Kutsal Ruhun da yaratlmam ve ycelik bakmndan Baba ve Oulla ayn seviyede olduuna inanyordu. Origenin retilerine Baba, Oul ve Kutsal Ruh bir birlik halinde olduklar halde ayn zamanda da birbirlerinden de ayrydlar. Origen, insanlarn varlklarn Babadan, akl ve mantksal doalarn Ouldan ve kutsallk ya da kutsallamadaki gelime erdemlerini Kutsal Ruhtan alyorlard.

Origenin yaratlla ilgili de retileri vardr. Origen yaratl sahnesinin erken bir perdesinin daha olduuna inanyordu. Bu perdede ruhsal bir dnyada ruhsal ve mantkl varlklar yayordu. Tanr bu varlklara zgr bir irade vermiti. Bu varlklardan bazlar zgr iradelerini kullanarak Tanrdan ayrlmlard. Dm olanlar cezalandrmak ve yenilemek iin Tanr daha sonra biz insanlarn yaad maddesel dnyay yaratmtr. Bu kurtuluu salamak Oulun ya da dier adyla Logosun iiydi. Bunu salamak iin de Logos insan oldu ve nceden gnah ilemeyen can ya da ruhla birleerek Kurtarc olan Tanr-insan Tanr vahyi olarak gnahl insana Tanrnn gerek kimliini aklamtr. Kurtarc kendini bir fidye olarak vermekle dm olanlarn yreindeki ktl yenmitir. Kutsal Ruh da iman edenlere k ve anlay salamaktadr.

Origen bu retilerinin devamnda en sonunda btn ruhlarn kurtulaca ve Tanr ile uyumlu bir birliktelikte bulunacaklarn retmektedir. Ama bu sadece onlarn gnll kabulleri ile mmkn olabilecektir. Tanr ile birlikte olmadan nce cezalar neyse nce cezalandrlacaklardr. Ama bu ceza da onlarn iyilikleri iin uygulanacaktr. nk gnahlarn yol am olduu eksikliklerden arndrlmalar gerekmektedir. Hi kimse ld zaman tamamen gnahsz olamayaca iin Tanrsal kutsallk ve sevgi ortamna uygun dmemektedir. Bu yzden de nce ateten geirilerek can arndrmak gerekmektedir.

Origen ayrca imdiki a sona erdiinde baka bir an balayacana inanmt. O ada yeniden domu olanlar mutluluk iinde yaayacaklardr. Bu ada tvbe etmemi olanlara ise tvbe etmek iin baka frsatlar da verilecektir. Hatta Origen bu konuda abartm ve eytann bile eninde sonunda tvbe, renme ve gelime yoluyla kurtulacana inanmtr.

Yaratlmam bir dnyann her zaman var olmu olmas, insann cannn bedene gelmeden nce sonsuzluktan beri var olmas ve en sonunda btn ruhlarn kurtulaca retileri, Origenin eitli yerel synodlarda ve 553teki stanbul konseyinde yanl retiler savunan biri olarak sapkn ilan edilmesine neden olmutur. Hatta belki de say Tanr Olu olarak kabul ettii halde yaratlm olduunu rettii iin Arianizm akmnn nderi olarak bile dnlebilir.

Biz bugn byle dnen kiilere Hristiyan demiyoruz. Ama o gnlerde henz birok doktrin zellikle de Mesih doktrini oluturulmamt. Katolik kilise ok byk bir dnr ve savunucu olduu halde bu fikirlerinden dolay Origeni Kilise Babas olarak kabul etmemitir.

Origen Sonras Dnce Gelimeleri

Origen yle sra d ve parlak bir akla sahipti ki ldkten yz yl sonra bile Hristiyanlarn dncelerini canlandrp ekillendirmeye devam etmitir. Sonraki nesiller arasnda giderek birbirleriyle kopacak kadar tartan iki kol olutu. Yaklak iki yz yl sren bu kavgal tartmalar kilisenin o ana kadar grd en ciddi ve ac veren ayrlklara neden olmutur. lgin olan bir noktada bu iki ayr grubun grleri bazen de o kadar karyordu ki birbirinden kolay kolay ayrt mmkn olmuyordu. Hatta belki de ac verici ama komik olan ise bu iki grup da grlerini Origene dayandryordu. Daha nce de deindiimiz gibi Origene gre Mesih Tanrnn biricik Oluydu ve Tanr her zaman Baba olduu iin bir anlk bile Oulsuz olamazd. Baba Oul ile, Oul da Baba ile sonsuzluktan beri vardr. Baba ve Oul arasndaki ilikiyi anlatrken gne rneini kullanmtr. Ik nasl gneten kyorsa Oulda Babadan kyordur. Gne var olduundan beri k da nasl varsa Baba var olduundan beri de Oul vardr.

Bu iki gruptan bir tanesi vurguyu Mesihin Tanr Olu, Hikmet ve Tanr Sz olduu ve Tanr ile beraber hep var olduu iin Ona eit olmas gerektii ynnde yapmtr. Ama Origenin grnde Mesih ayn zamanda sanki Tanrya bal bir yaratk, Onun sureti olarak da ifade edildii iin Mesih Babaya bal ve ikinci derecede oluyordu. te ikinci grup da bu konu zerinde younlaarak Mesihin Babaya olan tabiliini n plana karmtr. Bu gr Origenin rencisi olan daha sonra da skenderiyedeki Hristiyan okulun bandaki gzetmen Dionysius tarafndan 250li yllarda savunulmutur. Sorumlu olduu blgede Modalistik Monarkianizm ya da dier adyla Sabellianizm gr rabet grd iin kendi vaazlarnda bu gre kar savamtr. Modalistik Monarkianizm, Baba, Oul ve Kutsal Ruhun ayn varln farkl ekilleri olduuna inanan yanl bir retidir. Baba, Oul ve Kutsal Ruh Farkl ayn varln ekilleri deil, farkl kiiliklerdir. Ama bu savunmay yaparken de kulland szlerle sanki Babann Oulu yaratm olduu ve bir zamanlar Oulun var olmadn ima etmiti.

Dionysiusun arkada ve ada olan Roma episkoposu Dionysius kendisine yazd bir mektupta szlerini daha dikkatli kullanmas konusunda onu uyarmt. Roma episkoposu ada arkadana konumalarnda ayrca Oulun sadece homoiousion yani benzer zde olmadna ve homoousion yani Baba ile ayn zden olduuna dikkat ekmesi gerektiini de yazmt. skenderiyeli Dionysius arkadana yazd cevabnda homoousion yani ayn zde szcn Kutsal Yazlarda bulamad halde bu fikri paylatn belirtmitir. Bu dnemde henz gruplar arasndaki cepheler henz katlamamt.

kinci grubunda merkezi Antakya idi. Lucian isimli bir kilise ihtiyar 312de imparatorluun dousunda zulmn henz bitmedii yllarda ldrlmtr. Bu etkileyici retmenin zellikle iki rencisi yllar sonra ok mehur olacakt. Biri skenderiyeli Arius, dieri ise Nikomediyal (zmit) Eusebiustur. Lucian ciddi bir Kutsal Kitap rencisiyken Logos kavramnda Tanr ile Oul arasndaki ilikiyi fark etmitir. Ama bunu dile getirirken, kendisinin bu dncelerinden dolay ksa bir sre sonra iki grubun arasnda Arius merkezli bir frtnann kopmasna neden olacan herhalde dnmemiti. skenderiye Kilisesinde ihtiyar olan Arius etkileyici bir kiilie sahipti. Uzun boylu, karizmatik ve yakkl yapsyla girdii her ortamda dikkat ekiyordu. Ayn zamanda usta bir konumacyd. Arius kendi bedensel isteklerine kar da ok kat ve dindar birisiydi. Tm bunlardan dolay baz kiiler onun kibirli biri olduunu dnmlerdi.

Bir sre sonra Arius kendi gzetmeni skendere kar sesini ykseltmeye balamtr. Ariusa gre skenderin grleri Modalistik Monarkianizmden baka bir ey deildi. Ona gre skender Tanr her zaman vardr, Oul her zaman vardr ve Oulun bircik olmayan biricik olduunu retmiti. Buna karn Arius Oulun bir balangc olduunu ama Tanrnn balangc olmadn ve Oulun Tanrdan bir para olmadn da savunmutur.

Bu iki kilise adamnn szl kavgas ylesine iddetlenmiti ki skender skenderiyede genel bir toplant dzenleyerek Arius ve arkadalarn lanetleyip grevden aldrmt. Bu olay zerine Arius Nikomediya episkoposu olmu snf arkada Eusebiusun yanna snmtr. Grlerini ise mektuplarla savunmaya ve duyurmaya devam etmitir. skender de ayn ekilde mektuplarla olup bitenleri kendi grlerine gre bildirme yoluna gitmitir. Kavga zellikle imparatorluun dousunda olduu iin o blgelerdeki kiliseyi blmekle bile tehdit etmitir.

Monarkianizm
Evrensel kilise ne yaratc Tanrdan baka bir ilke ne de Tanr ile eit kt bir gcn var olduuna inanmtr. Bunun yerine tek bir monarkia yani tek bir mutlak gcn var olduuna savunmutur. renaeusun da savunduu bu gr ise muhtemelen baka etkenlerle de beraber Monarkianizm olarak tarihe geen ar bir grn ortaya kmasna neden olmutur. Monarkianizm ya da Mutlaklk grnn tekte-tetek grleri daha sonra evrensel kilise tarafndan lanetlenerek ret edilmitir.

Monarkianizm aslnda sa Mesihi, Logosun beden alm hali ve ikinci bir Tanr olarak ilan etme abasnda olanlara kar koymak isteyen bir Monoteizm idi. Onlara gre

Mesih ile Kutsal Ruhun Tanrsallndan bahsetmek Triteizm idi ve dolaysyla da yanl bir grt. Monarkianistler Gnostiklerden farkl olmasna ramen yine de benzer grleri vard. nderlerinden bazlar kiliseden atld halde Monarkianist grlerinde daha ll olanlar ayn kiliselerinde kalmaya devam etmileridir.

Monarkianizmin birok ekolleri olmasyla birlikte zellikle iki gruba ayrabiliriz. Bir tanesi Greke Dynamis yani g szcnden tremi olan Dynamistik Monarkianizm, dieri de eit ya da ekil anlamna gelen Modalistik Monarkianizmdir.

Dynamistik Monarkianizm
Bu inana gre sa Mesih bakire Meryem tarafndan dnyaya getirilmitir. Ama ayr bir kiilik deildir. Sadece Tanrdan gelen bir g bulunmaktadr. Tanrnn btnl ve teklii de bu sayede korunmutur. Mesihte bulunan g hibir ekilde ayr bir kiilik deildir. Bu gr savunanlarn bazlar Adoptionistler yani Evlatlklar olarak tanmlanmlardr. nk onlara gre sa Mesihe Tanrnn gc vaftiz olduunda verilmiti. Vaftiz srasnda Tanr gkten seslenerek bu benim sevgili Olumdur, ondan honut oldum dediinde insan olan say evlat edinmiti. Baz Evlatlklara gre ise Tanrsal g Mesihe diriliten sonra verilmiti.

Dynamistik Monarkianizmin bu kollar ikinci yzyln sonunda ve nc yzyln ilk yllarnda Romada temsil edilmi fakat, akmn nderleri episkopos tarafndan kiliseden atlnca kendi kilise ve episkoposluklarn kurmaya almlardr.

stanbullu deri tccar Theodotus Dynamistik Monarkianizmi yaklak 190 ylnda Romaya getiren ilk kii olarak tarihe gemitir. Ancak retinin en nl savunucusu Antakya episkoposu Samsatl (Adyaman yaknlarnda) Pavlustur. Kendisi kilisedeki kartlar tarafndan para sevgisi, gsterie dknl, kadnlarla kurduu pheli ilikilerle ve konumalarndan sonra alk duyma tutkusuyla sulanmtr. Bu sulamalarn ne kadar doru ya da yanl olduu bilinmese de Samsatl Pavlus retilerinde daha ok sann insan tarafn n plana karmtr. Ona gre Tanrda Logos ve Hikmet vard. Ama Logos Tanrdan ayr bir varlk deil, daha ok insandaki akl ve mantk gibiydi. Bu hikmet peygamberlerde etkin olduysa da en st seviyede sada bulunmutur. Samsatlya gre sa normal bir insand ama, doutan itibaren gnahszd. Kutsal Ruh sadayd. sann Tanr ile ayn istekte zdeleerek katland ac ve eylemlerle Ademin gnahlarn yendiini sylemitir. Ayn zamanda sann btn bunlar yaparken Tanr ile birliktelii gelimitir.

Arka arkaya toplanan synodda, Samsatl Pavlusun yaam ve retileri deerlendirilmiti ve 268de Antakyada yaplan nc toplantda Pavlusun retileri sapkn ilan edilmitir. Kendisi de kiliseden atlp grevinden alnmtr. Ne var ki Pavlus 272ye kadar episkoposluk grevine srarla devam etmitir. O tarihlerde imparator olan Aurelian onu zorla bu grevinden uzaklatrmtr.

Tanrnn yapsn zellikle mantkla kavramaya alan Dynamistik Monarkianizm hibir zaman geni taraftar kitlelerine hitap eden bir gr olamamtr. Ama onun karsnda Modalistik Monarkianizm hem yaygn hem de popler bir reti olmutur.

Modalistik Monarkianizm
Dynamistik Monarkianizm Tanrnn lbirlik doasn kabul etmemie benzerken Modalistik Monarkianizm bu retiyi adeta savunmutur. Ama bunun yannda her iki ekol de Tanrnn birlii retisini korumaya almtr. Modalistik Monarkianizm ise ayn zamanda sa Mesihin Tanrlna da inanmtr. Baba terimi sanki Tanrnn ta kendisi iin sylendii dnlnden Sz Tanrdan ayr tutuyormu gibi gsterdii iin bu terimi vurgulayan grlerden bile rahatsz olmular ve bu tip grleri iki tanrllk olarak nitelendirmilerdir.

Modalistik Monarkianizmi savunanlarn arasnda ikinci yzyln sonunda aktif olan zmirli Noetus bulunuyordu. Ayrca Millard Erickson megul beden anlamna gelen ve adama belki de lakap olarak verilen Praxeas isminde bir kilise grevlisinin de nc yzyln balarnda Modalizm savunucular arasnda bulunduunu getirmitir. zellikle de Tertulliann bu kiiye kar koymak iin yazdn da belirtmitir.[5][5] Praxeas ve Noetusa gre Baba, sa Mesih olarak domu ve bylece ekil ya da bir nevi kostm deitirerek Oul olmutur. armhta da Baba Oul olarak ac ekip lm ve Baba olarak da kendini diriltmitir. Bu retiin teknik terimi tarihte Patripassianizmdir ve yanl reti olarak ret edilmitir.

Ayn dnemlerde yaayan Sabellius ise Modalistik Monarkianizmi, hem yazl hem de szl olarak daha akllca reten ve yayan baka bir kiidir. Sabellius bu retiyi gelitiren ve ayrntl olarak sunan bir kii olduu iin bu reti tarihte Sabellianizm olarak da tanmlanmtr.

retinin z kendini Baba, Oul ve Kutsal Ruh olarak tanmlayan tek bir tanrsal varlk inancdr. Bu inanca gre kii ayndr ama, belli zamanlarda uygun olan ekli almtr. Eski Anlama dneminde Baba, Yeni Anlama dneminde Oul ve Pentikosttan sonra da Kutsal Ruh olmutur. Bir tiyatro oyununda tek bir kiinin kostm deitirerek deiik

karakteri canlandrmas gibidir. Buna gre lbirliin Modalistik zm lkteki teklii kavrama zorluuna bir kolaylk getirmitir. Sabelliusun bu forml ile kii ile deil ama tek kiide farkl isim, grev veya eylem olduunu syleyerek lbirlik sorununa zm getirdiklerini dnmlerdir. Hatta bunu gne rneini kullanarak aklamaya almlardr. Gne yla parlaktr, ssyla scaktr ve ekliyle yuvarlaktr. Gnmzde de kilisede lbirlii aklamak iin bu ve buna benzeyen yumurta, kaset gibi rnekler kullanlmaktadr. Ama lbirlii anlayabilmek ve anlatabilmek Kutsal Kitap ayetleri dnda vereceimiz btn bu tip rnekler yanl ve yetersizdir.

Kilise, gerek doktrinini ekillendirirken, Modalizmin zayf noktalarn da ortaya karmtr. Kutsal Kitapta lbirliin yelerinin ayn anda sahneye kt rneklerde bulunmaktadr. sann vaftizi srasnda sa vaftiz olmakta, Baba honut olmakta ve Kutsal Ruhta ayn anda bir gvercin gibi sann omzuna konmaktadr.

Matta 3:16-17 sa vaftiz olur olmaz sudan kt. O anda gkler ald ve sa, Tanr'nn Ruhu'nun gvercin gibi inip zerine konduunu grd. 17 Gklerden gelen bir ses, "Sevgili Olum budur, O'ndan honudum" dedi.

sann grnmnn deitii dadaki olaylar, stefanosun lm ya da sann Babasna dua ettii ayetlerde bu rneklere eklenebilir. Ayrca sann Kutsal Ruhun geliinden sz ettii ayetler de Modalizm iin ciddi srme talar oluturmu ve bu retinin reddedilmesine neden olmutur.

Modalizm Romada Zefyrinus (198-217) ve Kallistus (217-222) adndaki iki gzetmen dneminde ksmen de olsa kabul grmtr. Kallistus Sabelliusu kiliseden att halde kendisi Baba ile Oulun ayr olduunu ve Ruhun bakire Meryemde beden alm ve Babadan farkl olmadn duyurmutur. Ayn zamanda Kallistus Babann kendisinin ac ekmediini ama, Oulun ac ekmesiyle ac ektiine inanmtr. Kallistus sanki Modalizmin retilerini hafiften gzden geirerek yeniden sunmutur.

Ad geen bu iki gzetmenle ayn dnemde Romada bulunan Hippolytus, bu iki gzetmenin savunduklar grlere yazl ve szl olarak var gcyle kar koymutur. Hippolytus, zellikle Kallistusu ok ar bir dille eletirmitir. Yandalar Hippolytusu bir ara kart gzetmen olarak greve bile getirmilerdir. Bunun karlnda da Kallistus, Hippolytusu iki Tanrya inanmakla sulamtr.

Kallistus, Modalistti ama, Montanistlere karyd. Modalizmin kk Montanizm olmasna ramen bir kii Modalist olup Montanistlere ya da tam tersi Montanist olup Modalistlere kar olabiliyordu.

Modalizme kar olan kilise babalarndan biri de daha nce de belirttiimiz gibi Tertulliandr. Hatta Tertullian, Praksiyasa Kar isimli kitabn Modalizme kar yazmtr.

znik Konseyi
Tarihteki bu dneme balangcn sonu diyebiliriz. sa Mesihle yeni bir dneme girilmiti. Bu dnem de Hristiyanlk dnyann drt bir kesine yaylm, fakat bu sre iinde de Roma imparatorluu iinde eitli dnem ve iddetlerde zulmler yaanmtr. Ancak bu tarih artk Hristiyanlar iin yeni bir dnemin balangcdr. Batda yeni bir a olan orta aa girilmek zeredir. Douda ise imparatorluk kilisesi balayacaktr.

te tam bu zamanda Konstantin sahneye kmtr. Sezaryeli tarihi Eusebiusa gre; Konstantin Mesihin ismini ifade eden Chi Roi harflerini simgeleyen iareti askerlerin kalkanlarna koymasn ve bu sayede de sava kazanacan gsteren bir rya grmtr. Konstantin 312de Romada Milivan kprsnde Maxentiusa kar savarken bu iaretin sayesinde kazandna inanm ve bunun zerine de Hristiyan olmutur. Konstantin, uzun ve zor bir zamandan sonra Roma imparatorluunu tekrar birletirmi ve dou ile baty, Ege ve Karadenizi kontrol edebilmek bakenti stratejik bir nem tayan Byzantiuma kurdurmutur. Bu yeni ehirde Roma gibi yedi tepeye kurulduu iin Konstantin bu ehre ikinci Roma demi ve Konstantinopolis adn vermitir. Konstantinopolis, Konstantinin ehri anlamna gelmektedir. Konstantin imparatorluu srasnda paganizme kar koymam ama Hristiyan inancn dier inanlara kar aka desteklemi ve yasallatrmtr. 50 adet Kutsal Kitap kopyas yapmak ve byk kilise binalar, katedraller ina etmek iin cmerte para yardmlar yapmtr. Bu kiliselerden en nls de Highiasofia yani bugnk adyla Aya Sofyadr. Ama u an ayakta duran Aya Sofya Konstantinin yaptrd Aya Sofya deil, 6.yzylda yaptrlan Aya Sofyadr.

mparatorluun huzurunu bozan Arius kavgasna kar bir ey yaplamas gerektiini dnen ve imparatorlukta birlik isteyen Konstantin 325te Ankyrada byk bir konsey toplamak iin harekete gemitir. Dirili Bayramnda yaplaca dnlen konseyden nce kilise konularnda danman Cordova episkoposu Hosiusun eliyle skenderiyeli skender ve Ariusa birer mektup gndermi ve ikisini tarttklar konuyu bir kenara brakarak birbirlerini balamaya armtr. Birleme arsn ulatrmak iin skenderiyeye gelen Hosius ise orada skenderle beraber Ariusa kar taraf tutmaya balamtr. Daha sonra ikisi tarihi Sezaryeli Eusebiusun da Arius ile Nikomediyal Eusebiusun grlerine yaln olduunu anlaynca hemen orada kk apta bir konsey dzenlemilerdir. Antakya toplants

srasnda kilse tarihisi Sezaryeli Eusebiusu kiliseden uzaklatrmlardr. Olup bitenleri renen Konstantin, yaplacak byk konseyin daha balamadan bu tr oyunlara geldiini renince hemen harekete gemi ve toplanty Ankyradan Nicaea yani bugnk znike almtr ki bylece kendisi de toplantya katlabilecek ve karklklar engelleyebilecektir.

20 Mays 325te znikte zellikle Greklerden oluan 220 gzetmen bu konsey iin bir araya gelmitir.[6][6] Baz baka kaynaklara gre de konseye 300e yakn[7][7] ya da 300 ksur[8][8] kilise gzetmeni katlmtr. Roma episkoposu ise katlamam yerine temsilen iki kilise ihtiyarn gndermitir. Konstantin bu toplantya o kadar ok nem veriyordu ki toplantya katlacak olan nderlerin btn masraflar devlet hazinesinden salanmtr. Toplant srasnda Konstantin sadece bir Kutsal Kitap rencisi olduu halde toplanty bizzat kendisi ynetmekte srar etmitir. Konstantin bir filozof ya da bir teoloji uzman deil, baarl bir asker ve nderdi. Taraflar uzlatrmak iin yazd mektubunda nemsiz ve layk olmayan bu kadar nem verilmemsi gerektiini yazmt. Bu konuda Konstantinle ayn fikirde olan bakalar da vard ve bu kiiler de Mesihin insanlara diyalektik, sanat ya da bo kelime cambazln retmediini, bunun yerine kendini iman ve iyi ilerde gsteren dnce birliine tevik ettiini hatrlatmlardr.

Tarafsz olmaya alan Konstantin, al konumasndan sonra taraflara grlerini ifade etmek iin frsat verdiinde henz katlanlarn ou herhangi bir taraf tercih etmemilerdi. Arius, kk ama sesli bir grup tarafndan destekleniyordu. Bu kk ama sesli grubun iindeki en nl desteki Ariusun daha nce yanna snd zmit episkoposu Eusebiustur.

Dier tarafta da skenderin kk grubu vard. Bu grubun iindeki en ateli savunucu ise o gnlerde henz o kadar nl olmam olan -hatta o gnlerde episkopos bile deildidiyakon Athanasiustu. Sonraki yllarda skenderiye episkoposu olan Athanasius kilise tarihinde en dikkat eken karakterlerden biri olmutur.

Arianistler grlerini ifade ettikten sonra iddetli bir kar kmayla karlamlardr. Orta bir yol bulmaya alan Sezaryeli Eusebius Sezariyede vaftizden nce kullandklar bir bildirgeyi nermi ve imparator da dahil olmak zere ounluun onayn almtr. Bu bildirgenin byk bir ksm daha sonraki yllarda znik nan Bildirgesi olarak da n kazanmtr. Sezariye nan bildirgesi yleydi:

Her eye gc yeten, grlen ve grlmeyen btn eylerin Yaratan olan tek Baba Tanrya inanyoruz. Bir tek Rab sa Mesihe de inanyoruz; Tanrnn Sz, Tanrdan Tanr, Nurdan Nur, Hayattan Hayat, biricik Oul, btn yaratlan eylerin lk Doan, btn devirlerden

nce Baba Tanrdan doan, Kendi araclyla her ey yaplm, kurtuluumuz iin insan bedeni alp insanlar arasnda yaam, sknt ekmi, nc gnde lmden dirilmi, Babann yanna ykselmi ve dirilerle lleri yarglamak iin tekrar gelecek olan Odur. Ayrca bir tek Kutsal Ruha inanyoruz.

Konseyde bu inan bildirgesi iyi ama, fazla geni ve dolaysyla net olmad iin baz deiikliklerin yaplmas uygun grlmtr. Konstantinin onay ve belki de nerisi zerine Mesihe uygulanan ve zde ayn anlamna gelen homoousion terimi de eklenmitir. Yaplan deiikliklerden sonra Sezariye nan Bildirgesi u hale gelmitir:

Her eye gc yeten, grlen ve grlmeyen btn eylerin Yaratan olan bir tek Baba Tanrya inanyoruz. Bir tek Rab sa Mesihe de inanyoruz; Tanrnn Olu, Babadan doan, biricik Oul, Babann z varlndan oluan, Tanrdan Tanr, Nurdan Nur, gerek Tanrdan gerek Tanr, yaratlm deil, dorulmu, Babann ayn z varlna sahip olan, Kendi araclyla gkteki ve yerdeki her ey yaplm, biz insanlar iin ve kurtuluumuz iin gkten inmi, insan bedeni alp insanlar arasnda yaam, sknt ekmi, nc gnde lmden dirilmi, ge ykselmi ve dirilerle lleri yarglamak iin tekrar gelecek olan Odur ve Kutsal Ruha da inanyoruz.

Elilerin nan Bildirgesinin oluumunda olduu gibi znik konseyinde de bir araya getirilen metin zor, yava ve tartmal bir ekilde yazlmtr. Hristiyanlar yava yava kurtarcnn Yce Tanrnn ta kendisi olmas ama, buna ramen ayn zamanda bu kurtarcnn insan olmas gerektiini kavramaya balamlardr. Mesih inancnn znde bu inanc tmden farkl klan akl almaz bir gerek yatmaktadr. Bu da Mesih sann insan olu gerek Tanrdan gelen gerek Tanr olduudur. yle ki insan kiiliini kaybetmeden yeniden domu olarak Tanrnn ocuu olabilsin.

Kullanlan szckler her zaman bir ekilde yanl anlalmalara yol amtr. Hele de soyut kavramlar aklamak iin kullanlan kelimelerin baka dillere evrilmesi gerektiinde bu durumu daha da zorlatrmtr. Bu yzden mmkn olduu kadaryla somut kelimelerle tanmlamalar yaplmaya allm ve konseyin tutumunu daha da netletirmek iin daha sonra u ifadeler nan Bildirgesine eklenmitir.

Buna karlk Rab sann mevcut olmad bir devre vard, O dorulmadan nce yoktu, hi yoktan meydana geldi, Tanrdan baka bir maddeden veya zden yaratld, deiebilir veya baka bir hale gelebilir diye ileri srenlere gelince, kutsal, evrensel ve havarilerin yolunda olan Mesih nanllar topluluu onlar lanetlemektedir.[9][9]

Konstantin bu kadar ok kilise nderini bir arada bulmuken kilisenin baka birok konudaki karklklarn dile getirmek istemiti ve bunlardan bazlar da Paskalyann ne zaman kutlanaca ya da kat inan kurallarndan kan Msrdaki Melitan ayrl gibi konulard. Bu sorunlarla ilgili olarak birok kararlar alnmtr. Bir episkoposun atanmas iin en azndan gzetmenin orada olup ona el koymas kural bu konseyde alnm kararlardan bir tanesidir. Ayn zamanda kiliseden atlanlara kar nasl davranlmas gerektii konusu iin de gr birlii aranm ve ruhban snfnn ahlak seviyelerini ykseltmek iin de birok kural konmutur. Ruhban snfndan olan bir kiinin evine yakn akrabadan baka bir kadnn girmesi yasa da yine bu konseyden kan kararlardan biridir.

Bildirgenin altna 218 gzetmen imzasn atmt. Konseyin alm olduu bu kararlar glendirmek iin Konstantin itaatsizlik durumunda idam cezas uygulatacan ilan etmitir. Ayrca Ariusun yazm olduu btn kitaplarn yaklmasn ve onun da, destekilerinin de grevlerinden uzaklatrlmalarn buyurmutur.

Drdnc yzyl deiim ve hareketlilik dnemiydi. Ayn zamanda drdnc yzyl da kilise devleti dnemi de balamtr. Bu ada artk dnyada ve toplumda gc olan ve tannan yerleik bir kilise vard. Bunun salad rahatlkla kilise drdnc yzyl da sann Tanrl ve lbirlik gibi birok doktrinlerle uramtr. Bu yzden de drdnc yzyl sanki srekli teoloji tartlan bir dnem olmutur. Ama bizler drdnc yzyl bugne gre deerlendirmemeliyiz. nk bugnn dorular ile gemiin yanllarn kyaslamak doru deildir. Drdnc yzyl zamann artlarna ve dorularna gre deerlendirmek gerekmektedir.

znik Konseyi Sonras

znik Konseyinden herkes ok ey beklemi ama, ne yazk ki umulan huzur ve birlie kavuulamamtr. Aslnda gelecek 50 yl boyunca zellikle douda tartmalar ve znt verici olaylar azalmayacak gittike artacaktr. Hatta hibir konsey amacn gerekletirememitir. Kk apta yaplan konseyler o an iin birlik salamak ya da o an ki sorunlar zmek iin yararl olmutur ama, bunlar bile ou zaman eski ayrlklar ya pekitirmi ya da yeni ayrlklara neden olmutur. Bir yandan da tabi ki doktrinler oluturmak ve zellikle de zor konularda netlik salamak iin yarar salamlardr.

Arius ve onun grleri konseyde ret edildii ve kendisi srgne gnderildii halde sonraki dnemde szl tartmalar devam etmitir. Arius yanllar znik formlne sadk kalmak isteyenleri Modalizmi savunmakla sulamlardr. znik nan bildirgesi taraftarlar ise Ariusular Mesihi ikinci ve alt kademeli bir tanr yapmakla yargladlar. Ariusular, Mesihi Monoteist bir sisteme yerletirmeye alyorlard. Ariusularn karsnda olan en nemli isim Athanasiustur. Athanasiusa gre konunun en nemli noktas insann kurtuluuydu ve bu da ancak gnahn getirdii lmllkten karlp Tanrsal doaya ortak olmakla gerekleebilirdi. Bunun iin de sadece gerek Tanr- gerek insan ile birlemek gerekiyordu. Athanasius, biz Tanr olalm diye Mesih insan olmutur demitir. Salam karakteri ve iten iman ile derin bir anlaya sahip olan Athanasiusun katklaryla znik Konseyindeki inan bildirgesi zafer kazanmtr.

Henry Chadwick, Erken Kilise isimli kitabnda znik sonras olaylar perdeli bir oyuna benzetmektedir. Ona gre, 22 Mays 337de Konstantinin lmyle birinci perde sona ermitir. mparatorluun oullarnn ynetimindeki dnemi ise ikinci perdeyi ve putperest Julliann tahta kyla balayp Teodosiusun 381de stanbulda dzenledii ikinci ekmenik konseyi ieren zaman dilimi de nc perdeyi oluturmaktadr. mparatorlarn tutumu kiliselerde hangi tarafn kazanacan ok etkilemitir.

znikten Konstantinin lmne Kadar (325-337)

mparator yaarken nik Konseyinden kan kararlar hibir soruturma yaplmadan yerlerini koruyorlard. Buna ramen Ariusun arkadalar kaybettikleri pozisyonlar adm adm tekrar kazanmaya balamlard. Bu zellikle zmitli Eusebius sayesinde olmutur. Eusebius znik nan Bildirgesini imzalad halde Ariusla arkadaln hala srdrm ve onunla Rabbin Sofrasn paylamaya devam etmitir. Bu srada Ariusun kilise disiplini yeniden gzden geiriliyor ama, bir netlik kazanamyordu. Konstantin, Eusebiusu da hemen grevinden aldrm ve srgne gndermitir. Ancak Eusebius ksa zamanda imparatorun gnln tekrar kazannca 328de yeniden grevine devam edebilmitir. Ariusun arkadalar onun tekrar kilise birliine alnmas iin Konstantine srekli bask yapyorlard. Arius da baz zel ilaveler yaparak znik belgesini imzalayarak imparatora gndermi ve lmnden ksa bir sre nce kilise topluluuna tekrar kabul edilmitir.

znik episkoposu Eusebius ise, kendisinin znik sonrasnda hala koltuunda kalabilmesine kar seslerini ykselten kiinin ayaklarn kaydrmaya almtr. O kiiden ilk aya kayan Monarkianist grl ve kuvvetli bir ekilde Arius kart olan Antakya gzetmeni Eustakedir. Eustake, ayn zamanda Origenin teolojisini de iddetle eletiren biri olarak n yapmtr. Eustake, btn bu olaylar olurken de kutsal topraklara hacca gitmi olan Konstantinin annesi Helenay saygszca eletirmitir. 330da Eustake Antakyada yaplan bir kurul toplantsnda grevinden alnarak Konstantin tarafndan srgne gnderilmi ve bir daha da srgnden dnememitir.

Eusebius, ikinci olarak ba kart olarak grd Athanasiusa saldrmtr. Sevmedii bu adam grevinden aldrabilmek iin arkadalaryla birlikte eitli yol ve senaryolar deneyen Eusebius, 335te Surda yaplan bir sinodda bekledii frsat nihayetinde bulmutur. Konstantin bu tartmay aslnda hala kilise iinde devam eden tartma ve ayrlklardan dolay dzenlemiti. znikte kiliseyi genel olarak birlemesine yardmc olmu olan Msrl Melitanlar (Kptiler) kendilerine daha yakn bir yerde grevde olan Athanasiusu grleri ile hala kzdrmaya devam etmilerdi. Eusebius onlarn bu durumlarn kullanmak iin Melitanlar kendi taraflarna ekmi ve Surdaki toplantda Athanasiusa kar onlarla beraber olmutur. Bu toplantda Arius yanllar ok fazla olduu iin Athanasiusu grevden aldrmak iin toplantdakileri ikna etmilerdir. Bu kararn zerine Athanasius ksa bir sre iin Almanyaya srgn edilince Eusebius rahatlamtr. Ama bu rahatlk ok uzun srmemitir.

Eusebiusun ayan kaydrmaya alt nc kii ise Markellustur. Markellus, Tanrnn ayr kiilii olduunu savunmu ve Origen yanls teolojik akmlara kar bir sr yazlar yazmtr. Markellus iin Tanrnn birlii okluundan ok daha nemliydi. Markellusa gre Tanr sadece yaratl ve kurtulu ilerinden dolay t. Bu grlerini destekleyecek ayetleri de Pavlusun mektuplarnda bulmutur.

1.Korintliler 15:28 Her ey Oul'a baml klnnca, Oul da her eyi kendisine baml klan Tanr'ya baml olacaktr. yle ki, Tanr her eyde her ey olsun.

te bu szler Markellusun teorisi iin bir kant olmutur.

Markellus siyasi ynden ok nemli bir kii olmad iin 335e kadar Eusebiusun dikkatini pek ekmemi ama, tartmal Sur konseyinden sonra durum deimitir. Konstantin, Yerualimde ina ettirdii Kutsal Mezar Kilisesinin al iin dounun btn gzetmenlerini ala davet etmitir. Bu alta ayn zamanda Konstantinin imparator oluunun 30.yldnm kutlanacakt. Kutlamalar znik Konseyinde ayrllara yol aan Ariusular ile yaplacak bir barma ve balama treni ile de dorua ulaacakt. Markellus

ise bu toplantya katlarak vicdann kirletmeyeceini syleyerek daveti kabul etmemitir. Eusebius onu hemen imparatora saygszlk etmek ve yanl retileri savunmakla sulamaya balamtr. Tabi ki bu sulama ve ikayetlerin zerine Markellus da srgne gitmekten kurtulamamtr.

Konstantin lmnden ok ksa bir sre nce 337de Pentikost gnnde Eusebius tarafndan vaftiz edilmitir. lmeden nce vaftiz olma gelenei o zamanlar ok yaygnd. Nitekim vaftiz treninde btn gnahlarn ykandna ve vaftizden sonra ilenen ciddi gnahlarn da bir daha balanmayacana inanyorlard.

Konstantinin Oullar Dneminde Kilise (337-361)

Babalarn takip eden oul II.Konstantin, Konstans ve Konstantius imparatorluun ynetimini aralarnda paylatlar. Onlar srgne giden gzetmenlerin dnmelerine de izin verdikleri iin Athanasius yeniden skenderiyeye dnebilmitir. Bu ouldan biri Ariusu, biri zniki biri ise ortadayd. Ariusu olan ve ortodoks olan orta gre sahip olan kardee sava atlar ve 340ta orta gre sahip olan II.Konstantin lnce hayatta kalan dier iki karde onun blgesini aralarnda paylatlar. Konstans batda, Konstantius ise douda egemenlik sryordu. 353te de zniki gre sahip Konstans da lnce imparatorluk Ariusu olan Konstantiusun eline gemitir. Bu da zniki birok gzetmenin bann kesilmesine neden olmutur.

Bu gelimelerin zerine znikte alnan kararlara batda sadk kalnrken doudaki gzetmenlerin ou sanki bu kararlara karym gibi grnmeye balamlardr. znik kart grler 339da Eusebius stanbul episkoposu seilince daha da glenmitir. Antakyada dzenlenen bir gzetmenler kurulunda arln koyan Eusebius yine Athanasius ve Markellusun srlmelerini salamay baarmtr. Bunun zerine ikisi de Roma episkoposu Juliusun yanna snmlardr. Ancak bu davran yanan atee benzin dkme gibi olmutur. Kilise disiplinine gre kiliseden srlm birilerini kabul edip onlarla Rabbin Sofrasn paylamak ciddi bir sorundu. Eusebius mektuplarla olup biteni Juliusa anlatm ve bir konsey toplamasn istemitir. 340 ylnda ou gzetmenin katlmad bu toplantda Athanasius ve Markellus aklanmlardr.

Bundan ksa bir sre sonra 6 Ocak 341de, 79 Grek gzetmeni imparator Konstantiusla beraber Antakyada toplanmlar ve dou ile bat arasndaki giderek gelien bu ayrl deerlendirmilerdir. Greklere gre Markellus Baba, Oul ve Kutsal Ruhun ayr kiiliklerini yadsyan Modalist grl bir sapknd. 341de yaplan bu konseyde Mesihin krallnn sonu hi gelmeyecek ifadesi kullanlmtr.

Dou kilisesinin ileri stanbul episkoposu olmu Eusebius tarafndan ynetildike Roma douya Arius grl gzyle bakmaya devam etti. Eusebius 342de lnce Latin ve Grek dnyasnn ayrln kapatmak iin bir yl sonra Serdika yani Sofyada bir konsey daha toplanmtr. Ancak Ariusu Grek gzetmenleri, Markellus ve Athanasiusun katlmn protesto etmek iin toplantya katlmamlardr. Bu toplanty Cordoval Hosius ynetmi ve Markellus ve Athanasiusla beraber Eusebius tarafndan srgne gnderilen baka kilise nderleri iin de tekrar grevlerine dnme izni almtr. Ama Serdika toplantsnn sonunda Modalizmi andran bir manifesto yaymlanm ve bu da Athanasiusu tekrar greve dnebilme kararna ramen ok zmtr. Ayrca bu toplantda Tuna blgesinden gelip Greklere katlan iki gzetmen de grevlerinden uzaklatrldklar iin devam eden kavga daha da kzmtr.

Serdika toplantsnn sonundaki bu kilitlenmeden sonra imparatorun uygulad ar basklar ve verilen birka ac verici kurban sayesinde yeniden bir uzlama salanabilmitir. Bunun zerine Athanasius 346da skenderiyedeki grevine dnebilmitir. Fakat bu ancak 10 yl srecek ve 10 yln sonunda Athanasius tekrar srgne gidecektir.

353te Konstantius, dier kardeinin de lmyle tek bana tm imparatorluun ynetmeni olmutur. Konstantius, Arius taraftaryd ve bu grlerin karsndaki en ateli savunucu olan Athanasiusun da karsndayd. Konstantius, Athanasiusun batdaki konumunu da zayflatmak iin orada art arda iki toplant dzenlemitir. Bu toplantlardan biri 353te Gaulun Arles kentinde, dieri de 355te Milanda gereklemitir. zellikle ikincisi olduka grltl ve hatta kargaal gemi olduu kaytlara yazlmtr. Aslnda bu dnemde batdaki gzetmenler kavgann dndayd, hatta kavgann sebebini bile tam olarak anlam deillerdi. Ama buna ramen batdaki nderler doudaki meslektalaryla ibirlii yapma istei ar basnca Athanasius 356da nc defa tekrar srgne gnderilmitir. Bu toplantda imparatorla birlik oluturma isteine boyun emeyi reddeden birka gzetmenle beraber Roma episkoposu Liberius ve Cordoval Hosius da srgne gnderilmitir.

357de imparatorun yaad Sirmiumda baka bir toplant daha dzenlenmi ve bu toplantda Arius taraftar gzetmenlerin nerdii bir karar alnmtr. Bu karara gre ousia yani z, homoousia ve homoiousia kavramalarnn kullanm yasaklanmtr. Bu karar verirken Ariusularn gerekesi de bu kavramlarn hibirinin Kutsal Kitapta gemiyor olmasyd ve bu sorunu zmek iin de znik konseyinde kabul edilen bildirge bu toplantda lanetlenmitir. Kendi isteine kar Hosius da bu toplantya katlmaya zorlanm ve yeni bildirge ikence edildikten sonra zorla imzalatlmtr. Bylece zorlada olsa dtan kilisenin birlii salanmtr. Ama ac olan artk Baba, Oul ve Kutsal Ruhu tanmlarken homois yani benzer kelimesi kullanlacaktr.

Ariusularla kan baka bir sorun da kilise - devlet ilikisi hakkndayd. Ariusular, kilise ve devlet ilerinin birlikte yrmesi ve kilisenin de imparatora bal olmas gerektiini savunuyorlard. znikiler ise, kilisenin zerk olmas gerektii grndeydiler.

mparator Julian Dnemi (361-381)

mparator Konstantiusun zorla salad bar aslnda hayaldi ve Arius taraftarlarnn zaferi de kalc olmayacakt. 361de Ariusu imparator Konstantius lnce yerine yeeni Julian tahta gemitir. Konstans hayattayken onun btn akrabalarn ldrd iin Julian putperestlii semi ve Hristiyanl birletirmek yerine imparatorlukta paganizmi yeniden canlandrmaya almtr. Julian ocukken olduu vaftizi sildirmek iin de kocaman bir varilin iine girip zerinde bir hayvan kestirmi ve kann kendi zerine dktrmtr. Bylelikle de ocukken yaptrdklar vaftizden kurtulduunu sylemitir.

Tabi ki putperestliin tekrar gndeme gelmesi ktyd ama, bu sayede Athanasius ldeki srgnden skenderiyeye geri dnebilmitir. Ama yine Athanasiusun sevinci uzun srmemi ve skenderiyede bir sr putperest kiiyi Mesihe kazand iin Julian onu tekrar srgne gndermitir. Bu srgn onun drdnc srgnyd. Athanasius 363te Julian lp Jovian imparator olduunda tekrar memleketine dnebilmitir. Joviandan sonra ise I.Valentian imparator olmu fakat, o egemenliinin iktidarn ksa bir sre sonra kardei Valens ile paylamtr. Arius yanls Valens imparatorluun dousunu ynetirken zniki olan Athanasiusa beinci defa srgne gndermitir.

Drdnc yzyln altml ve yetmili yllarnda doudaki kiliselerde lbirlik ve Mesihin kiilii ile ilgili yeni tartma yer almtr:

Birincisi; Baba ile Oulun ayn ze sahip olduklar savunulmu ama, Kutsal Ruh Tanrln bir yesi olarak grlmemitir. nderlerinin isminden dolay Makedonyallar diye bilinen gruba gre, Kutsal Ruh yaratlm bir melek veya ruhlar dnyasnn en st noktasyd. Bunu savunmak iin de iki ayetle beraber znik nan Bildirgesini kullanyorlard.

kinci tartma teknik terimlerle ilgiliydi. Tanr bir hypostasis yani kendi bana varln srdren bir varlk m, yoksa hypostasis miydi? Ankaral Basil bu grlerin ikincisine karar verirken hypostasis terimini tek bir z kelimesiyle balantl olarak kullanlmas gerektiini savunmutur.

nc tartma ise Mesihin kiilii ile ilgiliydi. Suriyedeki Laodikyada Athanasiusun Apollinaris adnda eski bir arkada vard. Arius kart olan bu teolog, Mesihin insan doasnn bir noktada herkesten apayr olduu grndeydi. sa Mesih doal insan akl yerine Tanrsal Logosa sahipti. nk sadece bu ekilde olunca Mesihin ift kiilie sahip olmad anlalabiliyordu.

O yllarda ipleri ellerinde tutan Ariusular da kendi aralarnda blnmlerdi. Bazlar ok ar bir gre sahiptiler. Ar olan bu grup Oulun Baba gibi yani homois olduunu bile sylemiyorlar, tam tersi anamois yani Oulun Baba gibi olmadn sylyorlar ve hatta gnah ileyebilecek durumda olduunu bile savundular.

Daha ortada olan bir grup daha vard ki bu grup homois kelimesini kullanmlardr ve bu yzden de tarihte Homoisiler diye bilinmektedirler.

Dier grup ise znikilere daha yakn olan ve orada kullanlan kelimelere sadk kalmak isteyenlerdi ki bunlara da Yar Ariusular denmitir. Athanasiusun 362de skenderiyede dzenledii toplantda benzer zde grnde olan Melitanlar kazanlmaya allmtr. Bu konseyde Ankaral Basilin tek ousia ama hypostasis gr kabul edilmitir. Bir sorunda bu kelimelerin Latince evirisiydi. Ousia kelimesi Latincede substantia yani cevher, hypostasis ise persone yani kii anlamna gelecekti.

Bu konseyde ayn zamanda Kutsal Ruhun yaratlmad ama, Baba ve Oul ile ayrlmaz olduu konusunda da fikir birliine varlmtr.

Athanasius
Athanasius, znik Konseyi srasnda skenderiye gzetmeni skenderin diyakonu ve ok gen olmasna ramen ortodoks grleri ile anahtar bir kiiydi. Hatta bu zamandan nce bile yazd kitaplar vardr. Ama onun hayat Teodosiusun imparatorluuna kadar ok zor gemitir.

Athanasius ne Latin ne de Grekti. Hem kara hem de ksa bir adamd. Zaten Athanasiusun kelime anlam kara ccedir. Asil bir slaleden de gelmiyordu. Msrl olduu sanlmaktadr. Jeromenin yazlarna gre Athanasius ilk zamanlarnda lde Aziz Antonye hizmet etmi ve ondan renmitir. Zaten sonraki dnemlerinde de ne zaman ba derde girse

le kam ve orada manastr rahipleri tarafndan korunmutur. Athanasius, le gittiinde onu ne Ariusular ne de imparatorun askerleri bulabiliyordu.

Btn bu srgnlere ve zor hayata ramen Athanasius birok kitap yazmtr. zellikle Kiliseden Olmayan Dnyaya Kar ve Szn Beden Almas zerine adndaki iki kitab en nl eserlerindendir. O zellikle sa Mesihin kiilii ve ileri zerinde durmutur. Onun teolojisinin temeli Tanrnn varlnn insanlar arasnda bulunmasyd. Baka bir deyile, Logos Mesihin bedeninde dnyaya gelip insanlar arasnda yaamtr.

znik Konseyinden sonra skender ok az yaad ve onun lmyle boalan skenderiye gzetmenliine 328de Athanasius seilmitir. Bu yllar Ariusun tekrar zmitli Eusebius sayesinde zgr olduu yllard. Aslnda Athanasius byle kendini srekli ortaya atan ve kavga eden biri deildi. O lde manastrda sakin bir hayat yaamak istiyordu. Ama Musa gibi Tanrya sadk olabilmek iin Athanasius hayatnn sonraki dnemlerinde n saflarda savunma yapak zorunda kalmtr. Athanasius, Ariusular iin en tehlikeli dmand. Bu yzden de Eusebius bata olmak zere Ariusular dedikodular ve yalan sulamalarla Athanasiusa hayat zehir etmilerdir. Athanasiusun bir adam ldrd ya da Msrdan Romaya buday gelmesini engelledii gibi birok asl olmayan dedikodular sonucunda Athanasius be kere srgne gnderilmitir. Athanasius btn bu yaadklarna ve hatta baz zamanlarda Arianizm kazanyor gibi grnmelerine ramen hi pes etmemi, hayatnn sonuna kadar savamaya ve savunmaya devam etmitir.

Byk Kapadokya Babas

Tanrda Baba, Oul ve Kutsal Ruhun tek bir zde kiilik olduu formlnn geerlilik kazanmasnda zellikle tarihte Byk Kapadokyal olarak bilinen Nazianuslu Gregor, Kayserili Basil ve Nysal Gregorun da byk pay vardr. Onlarn abalar sayesinde znik nan Bildirgesi o kadar iyi yorumland ki Ariusu olarak bilinen dou episkoposlarnn ou bile bu forml desteklediler.

Nazianuslu Gregor (330-389)

Nazianuslu Gregorun Nidenin merkez ilesi iftlik bucana yakn Bekarlar kynden -eski ad Nenezi- olduu dnlmektedir. Gregorun babasnn ad da Gregordu ve Kayseri episkoposuydu. Nazianuslu Gregor Hristiyanlkla ilgili ilk eitimini Byk Basille karlat Kayseride alm ve daha sonra da Atina ve skenderiyede devam etmitir. Grek felsefeyle de yakndan ilgilenen Gregor 358de tekrar memleketine dnp

retmenlik yapmaya balamtr. Daha sonra ise srf babasn kramad iin 362de rahip olmutur. Ama Gregorun zellikle ilgilendii manastr hareketiydi. O yllarda zellikle gen kuaa hitabeden manastr hareketi henz ok yeniydi. Gregor da 374te Silifkede bir manastra girmi fakat, Ariusu tehdidi yznden stanbula arlm ve orada yetenekli bir vaiz olarak n yapmaya balamtr. Gregor istemeyerek de olsa stanbulda ihtiyar olarak atand zaman kilisede verdii ilk vaaznda Bunu ben yapmak istemedim, ama en sonunda yenildim demitir. Gregor ayn zamanda stanbula vardnda orada Arianist olmayan bir kilse bulamadn da sylemitir. Ama Gregorun vaazlar sayesinde bu kiliseler toparlanmaya balamtr.

Teodosius, 381de stanbulda yaplan kinci Ekmenik Konseyde ok nemli bir rol stlenen Nazianuslu Gregorun kendi hizmetinde almasn istemi ve bu konuda onunla konumak iin onu Aya Sofyaya davet etmitir. Onlar ieri girdiklerinde bulutlarn arasndan gelen bir k huzmesi Aya Sofyann ortasndaki Gregorun yzn aydnlatmas zerine imparator ve etraftaki kalabalk bunun bir iaret olduunu dnmlerdir. Zaten o gnlerde stanbulda bir gzetmen de yoktu. Bunun zerine Gregor Altn Azl Yuhanna gzetmen olana kadar stanbul gzetmeni olmutur. Ancak kendisine yneltilen eletirilerden dolay huzursuz olup 389da tekrar memleketine dnmtr.

Konuma kabiliyeti ok yksek olduundan mkemmel bir inan savunmacsyd. Gregorun retorik gcnn yan sra kuvvetli bir kalemli de vard. Ayn zamanda Nazianuslu Gregor birok ilahi de yazmtr ve bu ilahiler bugn hala Ortodoks Kilise de okunmaktadr.

Kayserili Basil
Byk Basil olarak da bilinen Kayserili Basil Hristiyan bir ailenin en byk oluydu. Bykbabalar Kayseri biobuydu ve onun ad da Basildi. Babalar ise avukatt. Nysal Gregor da Byk Basilin kardeidir. Ablalar Markina ise doudaki kadn manastrlarnn balatclarndan olarak bilinmektedir. Markina, kutsal yaam ve aabeylerine olan yardmlarndan dolay erken kilise tarihinde kilise anas diyebileceimiz bir kiidir ve byk saygyla anmsanmaktadr. Basil o dnemde henz prens olan Julian ve Nazianuslu Gregorun da yakn arkadayd. Daha sonra Julian imparator olduktan sonra da arkadalklar devam etmitir.

Basil eitime ve d grne nem veren bir kiiydi. nceleri tam adanm bir Hristiyan deildi. retmenlik yapyordu. Bu dnemde nce babas sonra da bir kardei len Basil bu olanlardan ok etkilenmi ve retmenlii brakarak Makrinadan kendisine yardm etmesini istemitir. Basil bu zamana kadar tam adanm bir Hristiyan deildi. Ama bu yaadklarndan ve Makrinadan rendiklerinden sonra hayatn tam olarak Mesihe adam ve manastr hayatn renmek iin Msra gitmitir.

lk eitimine Kayseride balayan Basil daha sonra stanbul ve Atinada devam etmitir. 356da Kapadokyaya dnen Basil bir retorik ustas olarak ve ayn zamanda bu sanat bakalarna retmekteki baars ile n yapmtr. O da manastr hayatna byk ilgi duyduu iin zaman zaman Suriye ve Msrdaki manastrlar ziyaret etmitir. Daha sonra da Karadeniz blgesindeki bir manastra giren Basil, keilerin birlikte geirdikleri yaam iin bir sr kural ve ynetim ilkeleri belirlemitir. Nitekim bu kurallarn dounun manastrlarnda hala devam ettii sylenmektedir. Basil, dou manastr sisteminin kurucusudur.

Arianizme kar koymak iin Kayseri gzetmeni Eusebius tarafndan arlan Basil 364te manastr hayatn brakmtr. Eusebius 370te lnce onun yerine bu ok nemli greve Basil gemitir. Aslnda Basil gzetmenlik yapmak istemiyordu. Onun asl istedii ey manastr hayatyd. Ama o dnemdeki sapkn retilere kar savamak iin bu isteini bir kenara koymutur. Basil bu grevdeyken byk bir cesaretle o dnemin Ariusu imparatoru Valensiusa kar koymutur. Basil gzetmen seildikten sonra imparator grevlileri onu hem tevik hem de tehdit etmek iin ziyarete gelmilerdir. Ama Basil kolay sinecek ve pes edecek bir adam deildi. Gelen kiilere; Benden alabileceiniz ey uradaki kilim ve birka eyadr. Beni ldrseniz de bu benim iin kazan olacaktr. nk ben bu dnyada zaten misafirim demitir. Basil gerek retinin savunucusu olarak ve Arianizmin ortadan kaldrlmasndaki baarlar ile tarihte nemli bir yer edinmitir. Basil Kayseri episkoposu olduu dnemlerde sadece teoloji ve kilise konularna nem vermemi, ayn zamanda geni kapsaml bir sosyal hizmet a da oluturmutur. Kayserinin ehir kenarlarnda Neapolis ve Basilead ismiyle bilinen ve yoksullara adanan bir bina kompleksleri oluturmutur.

Basil henz 50 yandayken lmtr. Ancak stn yetenekli teolog geici olan bu dnyadan ayrlmadan nce kendinden sonra gelen kuaklara brakmak iin ok sayda teolojik almalar yazmtr. zellikle lbirlik doktrinini iyice ortaya karm ve kabul ettirmeye almtr. Ama erken ve zamansz lm yznden stanbul Konseyinde bu doktrinin resmi olarak kabul edildiini grmeden lmtr.

Nysal Gregor (330-yaklak 395)

Byk basilin kardei olan Nysal Gregor abisine stat diye hitap ediyordu. Karde olmakla birlikte iki karde yap olarak ok farkl insanlard. Basil daha kat, Gregor ise daha sakin ve yava bir adamd. Abisi gibi o da konuma sanat okumak istemi, fakat Basil, kardeinin bu isteini onaylamamtr. Mutlu bir evlilii olan Gregorun kars ok erken bir zamanda lmt. Gregor gerek hayatn aclarndan kamak iin dnyasal ilerini brakp

aabeyinin kurduu bir manastra girmitir. Fakat daha sonra Ege blgesinde Arianizme kar bir kale oluturmak iin abisi tarafndan yollanm ve ihtiya zerine istemeyerek de olsa 371de Nysa Aydn Sultanhisar yaknlarnda- gzetmenliine getirilmitir. Ancak be yl sonra Ariusu bir gzetmenler kurulunun verdii karar zerine 376da grevinden uzaklatrlm fakat, Arius yanls imparator Valens 378de lnce Nysal Gregor tekrar grevine dnebilmitir. 381deki ikinci ekmenik konsey olan stanbul Konseyine katlm ve orada yapt konumayla katlanlar ok etkilemitir. Suriyedeki kiliseyi blmekle tehdit eden bir durumu baaryla yattrp zebildiinden baka, sonraki yaants ile ilgili pek fazla bir ey bilinmemektedir.

Nysal Gregor, Nazianuslu ada kadar etkileyici bir konumac ya da abisi gibi ok baarl bir ynetici olmad halde tarihte etkin bir yazar ve dier ikisinden de byk bir teolog olarak n yapmtr. Karsnn ocuk doururken ektii aclarn ve onun lmnden duyduu acsn anlatmak iin ac hakknda bir kitap yazmtr.

Platon ve Origenin alegorik yazlarndan etkilenmi olan Nysal Gregor insann d, Mesih bilimi ve Son Gnlere ait konularda keskin grlere sahipti. 1.Korintliler 15:28deki Tanr her eyde her ey olacak szne dayanarak sonsuz bir cehennemin olmayacan, cehennemin sadece artmak iin geici bir yer olduunu ve Origen gibi eytann da tvbe edeceini savunmutur. Ama btn bunlara ramen Mesihin Tanrln ve znik konseyi kararlarn byk bir gle savunan birisidir. Gregor bir dnem imparator Teodosiusun danmanln da yapmtr. Bu srada Gregor Theotokos yani Tanr douran ya da Tanr tayan kavramn ortaya atmtr. Ama bu terim Meryem ile ilgili bir terim deil, sadece Mesihin Tanrln daha net bir ekilde ifade etmek iin kullanlan bir terimdi. Tabi ki yllar sonra bu terimin yanl kullanlmas da kilise de birok tartmalara ve ayrlklara yol amtr.

Makrina (327-380)
13 yandayken ailesi tarafndan gen biri ile nianlanmt. Ama nianls lnce Makrina kendini bekarla adamtr. Ksa bir sre sonra babas da lm ve bunun zerine Makrina da kadnlarn birlikte yaadklar bir yerde yaamaya balamtr. Fakat daha sonra kendisi dul ve bekar Hristiyan kadnlarn beraber yaadklar bir ev amtr. Markina kilise tarihinde doudaki kadn manastrlarnn balatclarndan biri olarak bilinmektedir.

Makrina aslnda kendi ailesinde ruhsal olarak ba eken kiiydi. zellikle Basilin hayatnda ok byk bir yeri vardr. O dnemde kadnlarn aktif bir ekilde retmeleri ok fazla grlen bir ey olmamasna ramen Makrina teolog ve retmen olarak anlmtr. O,

kutsal yaam ve aabeylerine olan yardmlarndan dolay erken kilise tarihinde kilise anas diyebileceimiz bir kiidir ve byk saygyla anmsanmaktadr.

Ambros (339-377)
Ambros henz Mesihe yeni iman etmi bir adamken Milano gzetmeni lmt. O dnemde batda bakent Roma deil, Milano idi. zellikle Arianizm ortada ok byk bir tehlike olarak ortalkta dolarken Milano gibi bat iin nemli bir merkezin gzetmensiz kalmas ok byk bir sorundu. Hem Arianistler hem de znikiler bo olan Milano gzetmenliini doldurmaya altlar. Ama vali kentteki bar korumak iin kendisi bir gzetmen bulmaya almtr. Vali hem din hem de felsefe bilgisi olan eitimli ve akll bir adamd. Halk kentteki bu karklktan dolay ok gergin olduu iin vali katedralin nnde toplanan halka bir konuma yapma gerei duymutur. Bu konuma srasnda kalabaln iinden bir ocuk biop Ambros diye barmaya balaynca halk da hep bir azdan ocua katlmtr. Bunun zerine imparatorda Ambrosun biop olmasn uygun grmtr.

Ama Ambros henz vaftiz bile olmam yeni bir Mesih imanlsyd. Bu ekilde biop semek o gne kadar uygulanan kilise yntemlerine hi benzemedii gibi nder semek iin belirlenen kurallar da tamamen alt st etmitir. Ambros sekiz gn iinde vaftiz edilip bioplua hazrlanm ve atanmtr. Btn bu garipliklere ramen Ambros btn zamanlarn en iyi bioplarndan ve retmenlerinden bir olmutur. Augustin, Onun vaazlar araclyla Rabbe gelmitir.

Ambrosun biopluu dneminde imparator Teodosius haksz yere bir kente sava am ve kenti yerle bir etmitir. Sava sonrasnda Milanoya gelen imparator, kiliseye gitmek ve Rabbin sofrasna katlmak istemitir. Ama Ambros kilisenin nnde durup imparatoru ieriye almam ve ona, haksz yere kente saldrd iin tvbe etmedike ve tvbenin meyveleri grlmedike Rabbin Sofrasna katlamayacan sylemitir. Ambros, Teodosius imparator olduu iin ona kilisenin herhangi bir yesinden farkl davranmamtr. Teodosius da Ambrosa itaat edip tvbe etmi ve ancak bir sre bekledikten sonra Rabbin Sofrasna katlabilmitir.

Altn Azl Yuhanna

Altn Azl lakabyla tannan Yuhanna Hristostomos ksa boylu bir adamd. Kendi bana yaamak isteyen, bir toplulua katlmayan bir keiti. Ama o kadar iyi bir vaizdi ki,

hreti btn imparatorluu amt. Bunun zerine imparator onu stanbul patrii yapmak istedi, ama o imparatorun bu isteini ret etti. Tabi ki imparator hemen pes etmedi. Askerler gnderip Yuhannay zorla stanbula getirtip patrik yaptlar. O yalnz ve sade yaamak isteyen bir kei olduu iin insanlarn nne kmaktan, politikadan ve lks iinde yaamaktan holanmyordu.

Yuhanna patrik olduktan sonra madem ki beni patrik yaptnz, o zaman ben de iimi iyi bir ekilde yapacam demi, gl vaazlarn verdikten sonra herkesin nnde btn bu holanmad zenginlik ve lkse lanet okumutur. mparator da Yuhannann syledii bu szleri kendi zerine alm ve Yuhannay srgne gndermitir. Ama halk onu ok seviyor ve onun tekrar patrik olmasn istiyorlard. Bunun zerine tekrar patrik olmu, ama ksa bir sre sonra yapt bu sert vaazlarndan dolay da tekrar srgne gnderilmitir. Bu srgn Yuhannann son srgn olmutur. nk, zaten kt olan sal srgne giderken yolda yaad zorluklara dayanamamam ve yolda lmtr. O dnemde yaam birok Mesih inanls gibi Yuhanna Hristostomosda inanc yznden ok byk zorluklar ekmitir.

Ama birok teolojisi bugn bize biraz garip gelebilir. Altn azl Yuhanna yar Pelagiyusu idi. Aslnda o dnemde dounun tamam bu gre inanyordu, hatta bat da bile yandalar vard.

Arianizmin Sonu ve Teodosius Dnemi (380-395)

byk Kapadokyal uzun yllara dayanan dostluklar ve enine boyuna yaptklar tartmalar sayesinde znik Konseyinde benimsenmi formller ve terimler iin herkesin kabul edip memnun olaca bir aklama ve yorum salamlardr. Tanr deil ama, tek bir Tanr Baba, Oul ve Kutsal Ruhta eit ve ayn ekilde bulunmaktadr. Bunu tarif etmek iin de kiilik ve z kavramlarn tercih etmilerdir. Arianizme kar savama iini Athanasiustan devralan Kapadokyallar kullandklar dilleriyle kavrama ve engelleri tmden yok edemedilerse de Ariusun balatt inan ve dnme akmnn sona ermesine salamlardr.

spanyada domu olan Teodosius zniki gr taraftar olduu iin bu dnemde znikiler daha iyi durumdaydlar. Teodosius imparatorlukta bulunan herkesin Petrusun Romallara emanet ettii inanca sahip olmas gerektiini buyurmutur. Konstantin kendi dneminde Hristiyanla birtakm toleranslar tanmt ama, resmi din deildi. Fakat Teodosius dnemiyle birlikte Hristiyanlk artk resmi olarak imparatorluk dini olmutur. Tabi ki Hristiyanln resmi din oluu iyi miydi kt myd tartlabilir? Bylece politika kilisenin iine daha fazla girecekti. Aslnda Hristiyanln devlet dini olmasn isteyen Ariusulard. Onlar bu fikri Kutsal Kitaptan desteklemilerdi. sa her eyin ba, Tanr da

Onun bayd. O zaman sa nasl Tanrya balysa kilise de imparatora bal olmalyd. Hatta Ariusular, Tanrya dokunamadmz gibi imparatora da dokunamayz diye bir fikir bile ortaya attlar. znikiler ise, devlet ve kilisenin ayr kalmas gerektiini, imparatoru da sadece kilisenin bir yesi olarak kabul edebileceklerini sylediler.

Kararl bir Arianizm kart olan Teodosius bu inanc paylaan gruplar ya da topluluklar kilise olarak tannmamal ve hatta yasaklanmalydlar.

381de znik formln pekitirmek zere Teodosiusun ars zerine stanbulda bir konsey dzenlenmitir. znik nan Aklamas tam halini bu konseyde alm ve Hristiyanln devlet dini olmasna da bu konseyde karar verilmitir. znik nan Bildirgesini kabul etmeyenler de dlanarak yasaklanmtr.

ki tarafn teolojik grleri politik grlerini de etkiliyordu. 453te batdaki imparatorluk sona erdiinde, batda devlet ve kilise ayrlmak zorunda kalmtr. Aslnda bu da kiliseyi negatif olarak etkilemi ve Papay n plana kararak vazgeilmez yapmtr.

Douda ise, imparatorluk devam etmi ve imparatorla patrik hep birlikte almlardr. 325ten 1453 kadar yaklak 1000 yl boyunca douda imparatorluk ve kilise birbirine karmtr. Bu da dou kilisesinin her adan zellikle de teolojik adan gelimesini etkilemitir.

kinci Ekmenik Konsey: stanbul Konseyi (381)

Teodosiusun 381de toplatt stanbul Konseyi sonradan tarihiler kinci Ekmenik Konsey olarak tanmlamlardr. znik nan Bildirgesi bu konseyde son halini almtr. Bugn de znik nan Bildirgesi kiliselerde kullanlmaktadr. stanbulda znik nan Bildirgesine yaplan deiikliklerin en nemlisi yaplan u eklemedir:

Kutsal Ruha inanyorum. O Rabdir, yaam salayan ve Babadan kandr. Ona, Baba ve Oul ile beraber tapnmal ve yceltilmelidir. Peygamberler de Onun araclyla konutular. Ve bir tek katolik ve elisel kiliseye inanyorum. Gnahlarn balanmas iin bir vaftize inanyorum. llerin dirilmesini ve gelecek dnyann yaamn umutla bekliyorum.

Ancak, drdnc yzylda Toledoda dzenlenen bir konseyde son olarak bat kilisesi bu bildirgeye Babadan kandr yerine Babadan ve Ouldan kandr ifadesini eklemitir. Fakat bu tek kelime dou ve bat kilisesinde bugn bile hala birletirilemeyen bir ayrlk yaratmtr.

Bu ifadelerde ayn z terimi Kutsal Ruh iin kullanlmadysa da onun Baba ve Ouldan aa olmad, Onun da Tanr olarak yaratlmad ve Baba ile Oula eit olduu belirtilmitir.

Btn bu olanlardan sonra Arianizm bir sre daha devamlln srdrmeye alsa da kaybolmaya mahkumdu.

Apollinaris
Suriye Laodikyas episkoposu Apollinaris, Mesihin Tanr ynn ne karan ve vurgulayan ilk kii olarak tarihi kaytlara gemitir. Athanasiusun gen bir arkada olan Apollinarisa gre, tek bir varlkta, Mesihte, bir yandan Tanrsal, sonsuz, deimeyen, kusursuz ve bir yandan da insansal, geici, bozulabilen, snrl, kusurlu yani birbirine zt iki varlk bir btn olarak bulunamazd. Dahas Mesihteki insan taraf belki de gnah da ileyebilirdi. sann gnah ileyebilme olasl da insann kurtuluunu imkansz klard. Apollinaris, bu soruna Mesihteki iki doann ilikisine yeni bir aklama getirmekle zm bulmutur.

Apollinarise gre, sadaki Tanr yan tm dolulukla yerinde durabilirken onun insan yan tam insan olmaktan kmtr. Bu yorumuna ramen Apollinaris znik inancna sadk kaldn dnyordu.

Kapadokyallar Apollinarisin grlerine kararllkla kar koydular. Nazianuslu Gregor, sadece insanln btn elerini kendisinde birletiren bir sa Mesihin kurtuluu salayabileceini srarla savunmutur. nsan doasnda bulunan her bir unsur gerek olmasayd kurtulu gerek olamazd.

Antakya okulunu temsil eden teologlar da ayn ekilde yksek sesle Apollinarisin bu grlerine kar koymulardr. Onlara gre, sada eksiksiz olarak iki doa da tmden

bulunmaktayd ve Tanr nasl tapnakta olduysa, ayn ekilde Logos da sada konut kurmutu. Tanr peygamberlerde ve sonrada Mesih inanllarnda da bulunuyordu ama, Mesihteki konumu apayr bir birlik ve ayrlmaz bir btnlk eklindeydi.

Apollinarisin dnceleri ve retileri 374, 376 ve 382de Romada yaplan sinodlarda ret edilmi ve 381de stanbul Konseyinde de lanetlenmitir. Aslnda Apollinaris balangta yanl bir eye kar durmak istemiti. Ama bir eye kar gelecekseniz br tarafta arya gitmemeye dikkat etmek gerekir. Apollinaris bu konuda hata yapmtr. Mesihin insanln n plana karan bir gre kar durmaya alrken kendisi de Mesihin Tanr ynn n plana karmtr.

skenderiye- Antakya Gr Tartmalar

Dn tarz ve yorumlama olarak Antakya okulu daha ok Aristoteles, skenderiye okulu ise Platonun etkisinde kalmtr. sann tarihsel yaamn derinden dnp alan Antakya okulunda, Tarsuslu Diodorus adnda ok parlak bir retmen vard ve rencileri arasnda Moposuestia gzetmeni Theodore, Altn Azl lakabyla tannan Yuhanna Hristostomos ve Nestorius adnda Antakyal kei de bulunmaktadr. Arius da skenderiyeden kmtr.

Antakya ile skenderiye arasnda zellikle Kutsal Kitap yorumlama asndan ok byk farkllklar vard. skenderiye alegorik yorumlamaya nem veriyordu. Kutsal Kitap yorumlarken kelime anlamlarna deil, daha ok arkasndaki anlamalara bakyorlard. Antakyallar ise daha ok kelimelerin gerek anlamlarn alp edebi olarak yorumluyorlard.

skenderiye ve Antakya yorumlamadaki farkllklarndan dolay Hristoloji konusunda da farkl grlere sahiptiler. skenderiye, sann Tanrln, Antakya ise sann insanln daha ok vurgulamtr. Aslnda iki tarafta sann hem insan hem Tanr olduunu kabul ediyor sadece bir tarafn daha ar bastn sylyorlard.

skenderiyeli Cyril
Cyril, skenderiye tarafnn ba nderi ve 412-444 yllar arasnda skenderiye gzetmeniydi. Cyril de, Apollinarisin retilerini ret ederek Mesihte insann akl da dahil olmak zere insan ile Tanr doalarnn tmden bir arada olduuna inanmtr. Ama, Cyrile

gre Mesihteki btnlk sadece Mesihte insan olup insann genel zelliklerine sahip km Logos araclyla mmkn olmutu. Mesihin yan, zel ve birey bir insandan ok genel bir insanlkt. Cyril ancak bu sayede insan doas Tanrnn sonsuzluu ve lmszlne sahip olabiliyordu. Cyril ayrca Meryeme theotokos yani Tanr tayc ya da Tanrnn annesi terimini vermitir. Bu terim daha sonra kilise tarihinde en etin ve keskin tartmalara ve ayrlklara neden olmutur.

Moposuestial Theodore
4.ve 5.yzyln arasnda yaam olan Theodore skenderiyelilerin retilerini ret eden birisiydi. Moposuestial Theodore zellikle Mesihin iki doas hakknda almtr. Ona gre Mesihte ilahi ve insan olmak zere iki kiilik vard ama, insan taraf daha ar basyordu. Tarihte, bu yorumlaryla Nestorianizmi ilk ynlendiren kiilerden biri olduu sylenmektedir. Theodore, iyi bir ekilde Kutsal Kitap izlemeye alan bir adamd, ama baz konulardaki yorumlamalarnda baarszla uramtr.

Nestorius
Bir dnem kilise ihtiyarl da yapm olan kei Nestorius Antakyadan kp stanbula gzetmen olarak atannca kendini var gcyle sapkn retilere kar koyma grevine adamtr. Bunu yaparken en ok da Arianizm kalntlarn yok etmekle ilgilenmitir. Nestorius, theotokos terimini kullanmam, ama bunun yerine hristotokos yani Mesih tayc ya da Mesihin annesi terimini kullanmtr. Nestoriusun bu tavrn Cyril duymu ve ok fkelenmitir. Bunun zerine baz kiiler bu fkesinden dolay Cyrili imparatora ve Nestoriusa ikayet etmilerdir. Ama Cyril de bu arada bo durmam, Nestoriusu eletirecek eyler bulmaya alm ve sonunda da bulmutur. Nestorius ise bu tr davranlara kar bazen duyarsz davranm ama bazen de ok sert davranmtr. Sonunda iki gzetmen sk ve sert bir mektuplama trafiine balamlardr.

Ayn zamanda her ikisi de bir yandan Romadaki meslektalarna da yazp grlerini anlatmaya almlardr. Btn bu mektuplardan sonra dnemin Roma gzetmeni Celestine Nestoriusun grlerine kar karar klmtr. Hatta 430da Romada dzenlenen bir sinodda Nestoriusun eer grlerini reddetmez ise kiliseden atlaca karar kmtr. Ayn ylda skenderiyede toplanan bir gzetmenler kurulu toplantsnda da Nestoriusun grleri olarak tanmlanan baz retiler lanetlenmitir. Bu karalar sadece theotokos kavramn kullanmay ret etmesinin yan sra Mesihin insan ve Tanr doas ile ilgiliydi. Nestorius Mesihi Tanr tayc insan olarak tanmlamtr.

nc Ekmenik Konsey Efes Konseyi (431)

Tartmalar devam ederken sorunu zmek iin imparator genel bir konsey daha toplatmtr. 431de Efeste yaplan bu toplant tarihe nc Ekmenik Konsey olarak gemitir. Cyril ve onu destekleyenler Efese ilk gelenlerdi ve onlar Nestoriusun Antakyadan gelecek olan gzetmen dostlar Efese varmadan toplantya hemen balamak istediler. Nestorius da dier episkoposlar gelmeden nce Cyrilin ynetiminde yaplacak olan bu toplantya katlmay ret onlar toplanty kendileri yapp Nestoriusu grevinden alnmasna karar vermilerdir. Bu karara kar kmaya almalar zerine de, Efes gzetmeni ve Cyril yanls olan Memnon tarafndan kkrtlan Efes halk Nestoriusa ve onu destekleyenlere kar kaba g kullanmlardr. Ksa bir sre sonra dier episkoposlarla beraber Antakya gzetmeni Yuhanna Efese varnca, Nestorius taraftarlar kar hcuma gemeye hazrlandlar. Kendileri de bir toplant dzenleyerek yaplan toplanty geersiz olarak ilan edip asl konseyi kendilerinin oluturduklarn iddia ettiler. 43 kiiden oluan Nestorius yanllar Cyril yanllarn Arianist ve Apollinarist olmakla suladlar ve onlar kiliseden atma karar aldlar. Cyril yanls gzetmenler ise yaklak 200 kiiydiler.

Bu olaylardan birka gn sonra da Roma episkoposunun gnderdii heyet Efese varm ve konsey grmelerine devam edilmitir. Konsey baladnda kavgal iki tarafta imparatora davalarn iletmiler ve o da Nestoriusun grevinden alnma kararn onaylamtr. Bu karadan sonra Nestorius yaamn orada devam etmesi iin bir manastra srgn edilmitir. Antakyal Yuhanna ise 433te Cyrilin grlerini ieren bir inan aklamasn benimsediini Cyrile bildirince geici bir sre de olsa aralar dzelmitir.

Nestorius ise tavrn deitirmedii iin srgnde kalmaya devam etmitir. ounlukla Msrda geirdii bu srgn zamannda Nestorius yenilmi, hayal krklna uram ve dlanm hissettii iin sk sk bunalma girmi ve ayn zamanda bedensel olarak da nemli rahatszlklar yaamtr. Zamann ounu yazmakla ve yaad talihsiz olaylar kendi bak asndan deerlendirerek kaydetmekle geirmitir. Bu almalarndan biri Trajedi adyla yaymlanmtr. Genliinde byk bir adanmlkla Mesihin hizmetine giren Nestorius dnyaya srt evirip manastr hareketine de katlmtr. rnek yaam ve yetenekleri onu sonraki yllarda stanbul kilisesi nderliine kadar getirmitir. Fakat o ldkten sonra onun adyla zdeleen Nestorianizm retisinin ona ait olup olmad net bir ekilde bilinmektedir.

Ne Nestorius ne de Cyril Hristiyan etik standartlar ve retilerine gre hataszd. kisi, tarihte birok baka kiinin de yapt gibi kilisenin ayrlna neden olmulardr. ama yine de btn bunlara ramen ikisi de kendi gzlerinde tamamen samimiydiler.

Nestorianizm
Nestorius uzaklatrldktan ve Antakya gzetmeni Yuhanna ile bir atekes imzalandktan sonra Cyril yeni hedeflere ynelmitir. Cyril, Nestoriusun bu sapkn retilerinin ba sorumlusunun Antakya okulu ve Nestoriusun oradaki retmenleri olduunu sylemi ve onlarn lanetlenmesini salamak iin almalarna balamtr.

Bunun zerine Nestorius taraftar baz gzetmenler ran imparatorluuna snmak istemiler ve aralarndan bazlar ran kei okulunda yeni bir yuva bulmulardr. Sonradan bu kiilerin bu okulda yetitirdii birok renci rann nde gelen kilise grevlerinde sorumluluk stlenmeye balamlardr. retilerindeki birka sorun da halledildikten sonra bu kiilerin doktrinleri Mezopotamya ve ran kilisesinin resmi retisi olmu ve hatta evrensel kiliseyi giderek sapkn olarak grmeye balamlardr. Hatta sonraki yllarda imparatorluklar dahilinde Nestorian Hristiyanl bu inancn msaade edilecek tek mezhep ya da ekli olduu ilan ettiler. Bu ran kilisesinin Roma ile balarn koparmak iin iyi bir frsat olmutur. nk Konstantin bu inanc desteklemeye baladndan beri ran imparatorluunda Hristiyanla phe ile bakmaya balanmt.

Mezopotamya-ran topluluklar daha sonra Nestorian Kilisesi adn alp Mesihin Mjdesini kendi yorumlaryla dounun en uzak kelerine kadar gtrdler. Bylece srgnde hayal krklna uram olarak len Nestoriusun etkisi her eye ramen devam etmitir. Nestorian mjdeciler Mjdeyi Orta Asyadaki Trk kkenli kavimlere kadar ulatrarak amalarn in eteklerine kadar srdrmlerdir.

Drdnc Ekmenik Konsey: Chalcedon KadkyKonseyi (451)

skenderiyeli Cyril ve Antakyal Yuhanna yaadka bu iki retinin arasndaki anlama devam etmitir. Ancak onlar lr lmez tartmalar daha hzl bir ekilde yeniden balam ve giderek daha da ktlemitir. Bir yanda Antakya ekol, tm ilgisini Mesihin tarihsel yaamna verip dikkatini Onun insan yn zerine younlatrmt. Dier tarafta ise skenderiye okulu Kutsal Yazlar ruhsallatrp sann tarihi yaamn nemsemeyerek retilerinde btn arl sann Tanr ynne vermilerdi. Bu doktrin aslnda temelini Athanasiusun grlerinden alm ve Cyril tarafndan gelitirilmitir. Geri Cyril bu dncelerin Apollinaris versiyonunu lanetlemiti ama, yapt vurgularyla kendisi de ondan pek farkl deildi.

Bu iki grubun arasndaki ekime ayrca kiliseler arasndaki mevki hevesinden dolay daha da hzlanmtr. Antakya ve skenderiyeden sonra geldii halde stanbulun bakent olmasndan sonra stanbul episkoposluu Romadan sonra ikinci konuma ykselmitir. Ayrca stanbul episkoposluu grevlendirdii gzetmenleri genelde Antakyadan setii iin skenderiye buna da bozulmutur.

444te skenderiyede Cyrilin yerine Dioscrus gzetmen olmu ve teolojisinde tekilerden daha da ileriye giderek o da hem skenderiyeye hem de kendine n kazanmak iin elinden geleni yapmtr. 446da ise stanbul gzetmenliine Antakya grne scak bakan Flavian gelmitir.

Ksa bir sre iinde stanbulda Eutychen adnda bir keiin grleri yeni bir tartma balatmtr. ncelikle Eutychen, 443te Antakyal Yuhanna ve Cyril arasnda bar salayan inan antlamasn Nestorianist olarak ret etmitir. Eutychen, sa Mesih beden almadan yani Tanrsal ve insansal yn birlemeden nce Onda iki ayr doann var olduunu savunmutur. Ama birletikten sonra Tanr ile insan doas ylesine birleip karmtr ki sonunda tek bir doa olmutur ve bu doa da tamamen Tanrsaldr. Bu grleri yznden 448de Flaviann nderliinde stanbulda yaplan bir sinodda Eutychen Mesihi aalayan biri olarak inanllar topluluundan atlmtr. Ama Eutychen bu kadar abuk vazgememi ve davasn imparator ve Roma gzetmeni de dahil olmak zere birok episkoposa bildirmitir. Flavian da bu toplantda alnan karalar meslektalarna duyurmutur. Bu yntem o dnemde kiliseler aras uygulanan bir gelenekti.

O dnemde Roma episkoposu Byk lakabyla tannan I.Leoydu ve kendisi Flaviann grlerini destekleyen Leonun Tomeu adyla bilinen uzun bir mektup yazmtr. Tome byk kitap anlamna gelmektedir.Bu mektup batda benimsenmi olan ve yllar nce Tertulliann da ifade ettii grleri aklyordu. Leoya gre Mesihte ne gerek Tanrlk olmadan insanlk, ne de gerek insanlk olmadan Tanrlk yer alyordu. Mesihte iki eksiksiz doa da tekinin cevheri ve doasnn zelliklerini azaltmadan tek bir kiide bir araya gelmiti.

Bu tartma da skenderiyeli Dioskurus Eutychenin tarafn tutmu ve konuyu grmek zere imparatoru ve tm kiliseyi bir konseye armtr. Efeste 449da toplanan konsey, arln koyan Dioskurus tarafndan ynetilmitir. Bu konseye Leo kendisi gelemedii halde iki yetkili temsilci ile beraber konseyde okutulmas iin Tomeu da gndermitir. Ama konseyde bu mektubun okunmasna bile izin verilmemitir.

Bu toplantnn sonunda znik Konseyi ile sadakat yemini yenilenmi, ama ayn zamanda konseyin byk bir ounluu Eutycheni de dorulamtr. Flavian ve onu destekleyenlerden bazlarnn da grevlerinden alnmasna karar verilmitir. Hatta Dioskurus daha da ileriye giderek Leoyu bile kilise topluluundan uzaklatrp onun yerine skenderiyeli bir rahibi getirmitir.

449da Efeste yaplan bu konsey daha sonralar Haydut Konseyi olarak adlandrlmtr.

Ama Leo kolay kolay pes edecek biri deildi. Hemen talyada yaplmak zere yeni bir konseyin toplanmas iin harekete gemitir. 451 ylnda imparator Marcion yeni bir konseyin toplanmas iin bir ferman karmtr. Ancak toplant talyada deil, bakent stanbulun karsndaki Chalcedon yani Kadkyde yaplacaktr. Drdnc Ekmenik Konsey olarak tarihe geen bu konseye ounluu doudan 600 gzetmen katlmtr. Fakat bu konseye de Leo ahsen yine katlmam ve yerine daha nce de yapt gibi iki temsilci ile birlikte Tomeu gndermitir. Ama bu kez farkl olarak konsey Tomeun okutulmasna izin vermitir. Tarihin en byk bulumalarndan biri olan konsey imparatorun grevlendirmi olduu saray yetkilileri tarafndan ynetilmitir. Dioskurus da bu toplantya katlmtr, fakat bir nceki toplantdaki gibi yldz parlamyor ve sesi o kadar ok kmyordu. Konseyin sonunda Leonun yazm olduu Tome doru bulunmu ve benimsenen inan bildirgesine onun grleri de eklenmitir.

Kutsal atalar takip ederek hepimizi tek bir azla aklanacak tek bir ve ayn Oul, Rabbimiz sa Mesih, Tanrlkta kusursuz ve insanlkta kusursuz, gerek Tanr ve gerek insan, mantksal bir ruh/can ve bedenden oluan, Tanrlna gre Baba ile ayn zde ve insanla gre bizimle ayn zde, her konuda bizim gibi olmu ama gnahsz, Tanrlna gre tm zamandan nce Babadan km biricik, son gnlere insanlna gre bizim kurtuluumuz iin Tanr annesi bakire Meryemden domu, ayn ve tek Mesih, Oul, Rab, tek biricik, iki doada, karmadan, deimeden, blnmeden, ayrlmadan, doann ayrcalklar birlikteliinden alnmadan ama daha ziyade her bir doann zellikleri birlikte tek bir kiide ve bir varlkta korunmu olarak, iki kiiye ayrlmadan ve blnmeden ama tek ve ayn biricik Oul, Tanrsal Sz, Rab sa Mesih, peygamberlerin batan beri ona ilikin syledikleri gibi ve Rab sa Mesihin bizlere rettii gibi ve Kutsal atalarnn bizlere aktardklar gibi inanyor ve aklyoruz.

Drdnc Ekmenik Konseyde bu kitaptan yle bir forml karlmtr: sa Mesih tek doada karmakszn, deimeksizin, blnmeksizin, ayrlmakszn iki kiiliktir.

Kadky Konseyinin baka bir etkisi daha olmutur. Leodan nce de papalk kavram olsa da, Leo papaya dnen ilk episkopostur. Bunun en byk nedeni konseyde onun

fikirlerinin kabul grmesi ve hatta bu fikirler sayesinde ok nemli bir problemin zlmesidir. Zaten Romann her eyden te Petrustan dolay bir ncelii vard.

Bu konseyin yaplad srada lm olan stanbul eski gzetmeni Flavian da bu toplantda aklanm, ama Eutychen sapkn olarak ilan edilmitir. Dioskurus ise grevinden alnp kiliseden aforoz edilmitir.

Kilisede baka konular ve kilise dzenini ilgilendiren kanonlar da kararlatrlmtr. Ayn zamanda stanbul episkoposluunun Romadan sonra ikinci olduu da bu konsey srasnda aklanmtr. Bylece stanbul resmi olarak da daha eski olan Antakya, skenderiye ve Yerualim episkoposluklarnn nne gemitir.

Monofizitler
Kadkyde yaplan konseye ramen skenderiyenin temsil ettii grler yaylmaya devam etti. Geri Romann nderliindeki bat kiliseleri ve stanbula sadk kalan dou kiliseleri de Kadky kararlarna bal kalarak bu retiyi savunmaya devam ettiler. Ancak douda birok kilise bu retiden ayrlarak Monofizit ad altnda kendi kilise yntemini ekillendirmeye balamlardr. Bu grup Mesihteki Tanrsall fazlasyla nemseyip, insansalln bir kenara brakmlardr. Monofizitlerin tanmlad Mesihin kiilii neredeyse tamamen Tanrsald. Aslnda Monofizitlerin arasnda da Mesihteki Tanrsall farkl derecelerde grenler vard ama, yine de Kadkyde alnan karalar hepsi kati bir ekilde ret etmilerdir.

Bu blnmenin bir karakteristik zellii de yresel olmasdr. Msrn neredeyse tamam, Habeistann tm ve Suriyenin de byk bir ksm Monofizit grleri semitir. Bunun yan sra Ermenistanda ayn yne doru gitmeye balam ve Monofizit olmaya meyilliydi. Tabi ki bu gelimeler imparatorluun birliini de tehdit etmeye balamtr.

mparator Justinian (527-565)

Justinian dneminde Roma imparatorluunun inii bir sre durmu hatta zayflam koca imparatorluk bir sre iinde olsa yeniden canlanmaya balamtr. Justinian tahta kadar ykselen bir iftinin yeeniydi. ok akll, ar derecede alkan, ayrntlara nem veren, samimi, genellikle sinirlerine hakim olabilen, karizmatik, zel hayatnda neredeyse bir rahip

kadar tutumlu ve dindar bir adamd. Kendisi Roma imparatorluunun snrlarn tekrar eski hale getirip kiliseyi de birletirme ryas ile meguld. Yetenekli generaller sayesinde talya, Kuzey Afrika ve spanyann baz blgelerinde yeniden Roma egemenlii kazanlmtr. Yllarn dman rana kar da savalar srdrlm ve bylece Justinian isteklerine bir nebzede olsa ulamtr.

Justinian, Theodora isminde, kendisi gibi halktan gelme bir kadnla evliydi. Theodora, ok gzel olmakla beraber yetenekli, kararl ve gl bir yapya sahipti. pheli bir gemie sahip olan bu kadn Justiniana sadk bir ekilde balyd. Fakat teoloji konusunda kocasndan farkl bir gre sahip olan Theodora, Monofizitleri destekliyordu. mparatorie, gen kzlarn fuhu yapmak iin satlmasn engelleyen yasalar karm ve talihsiz kzlarn snp yeni bir yaama balayabilecekleri bir convent sistemi balatmtr. Yine de Theodorann lks ve gsterili yaama olan ilgisinden dolay saray o dnemde daha bir atafatl hale gelmitir. Ksmen bu yzden de Justinian dneminde yeni ehirler kurulmu, yollar ve kprler yaplmtr. Justiniann yaptrd bu eserlerden en nls de daha nce Konstantinin stanbulda yaptrd fakat, bir depremde yerle bir olunca ayn adla ama daha byk ve daha grkemli bir ekilde yeniden yaplan Aya Sofyadr.

Justinian teolojiye de derin bir ilgi duyuyordu. Dolaysyla yllar sren Hristoloji konusundaki gr kavgalarnda da yaral olmak istemitir. Bu amala Justinian iki taraf bartrmak amacyla Kadky nan Bildirgesini Cyrilin grleriyle birletirmeye almtr. Bu sayede birok lml Monofiziti ikna edeceini ve bylece de uzlatrc bir anlama salayacan umut ediyordu. Hatta Justinian bu amala kendi bana temsili olarak kiiyi ve yazlarn lanetlemitir. Bu kii Moposuestial Theodore, Cyrile kar koyan Kbrsl Thedoret ve Odessal bastr. Tarihte onlarn grleri Nestoriann ismiyle birletirilmitir.

Ama Justiniann bu yaptklar taraflar bartrmaktansa yeni srtmelere neden olmutur. Batda baz gzetmenler bu davran lm ve kendilerini savunamayacak kiilere kar yaplm bir hakaret, Kadky Konseyine kar ilenmi bir su ve Monofizitleri dorulam bir eylem olarak grmlerdir. Bu da tartmann ve kargaann artmasna neden olmutur. Papa Vigulius imparatoru destekledii iin stanbul episkoposu ile ilikisini kesmi ve imparatorun papalk zerinde yetki kurmasna izin vermemitir.

Beinci Ekmenik Konsey (553)

Justinian bu tartmalar devam ederken bir umutla yeni bir konsey daha toplatmtr. Beinci Ekmenik Konsey olarak tarihe geen bu konsey 553te stanbulda yaplmtr.

Vigulius bu konseye katlmay ret etmi ve konu ile ilgili bamsz karar verme hakkna sahip olduunu iddia etmitir. Bunun zerine imparator Viguliusu srgne gndermi ve konseyi onaylayana kadar da srgnde kalmtr. Kadky Konseyinin Cyril yanl yorumu da kabul edilince, Monofizit eilimli bu gr Katolik Kiliseye resmi olarak da girmitir.

Ancak Beinci Ekmenik Konsey de Justiniann umduu birlik ve beraberlii salayamad gibi ayrl arttrmtr. zellikle batdaki kiliselerin byk ksm yaklak 100 yl boyunca batdaki dier kiliselerden bile ayr kalmtr. Bunun yan sra Monofizitlerden bazlar bu orta yolu da benimsemek istememi ve grlerinden dn vermemilerdir. Hatta baz blgelerde zellikle Msr, Habeistan, Suriye ve Ermenistanda Monofizit gr ar milliyetilik denebilecek seviyelere gelmi ve Grek kkenli insanlarn kontrol altnda olmamak adna Monofizit grlere daha bir sk tutunmulardr. Sonunda Justinian konsey toplayarak anlama salayp ikna edemedii iin kaba ge bavurmay denemitir. ncelikle paganizmden kalan ksmlar yok etmek iin yasalar karmtr. Atinadaki felsefe okullarn kapatp felsefe ile uraan kiileri bulmak iin sadece devlet grevlilerini deil ayn zamanda kilise adamlarn da grevlendirmitir. Hatta baz kiileri inanlarndan vazgemedikleri iin idam bile ettirmitir. zellikle Frikya blgesinde hala devam eden Montanistlere kar ok sert davranmtr. Origen yanls kiileri de sapkn ilan etmi ve onlara kar da sert eylemlerde bulunmutur. Justiniann en lml davrand kiiler Yahudiler ve Monofizitlerdi.

Justinian son yllarnda kiliseye Aphtartodocetism diye bilinen Monofizit retinin bir eklini empoze etmeye almtr. Bu gre gre, Mesihin Tanrsal yan Meryemin karnna dt andan beri deiime uramamtr. Ayn zamanda bu beden gnah ileyemezdi ve ac ekemezdi. Byle bir gr sa Mesihin insan ynn neredeyse tamamen ortadan kaldryordu. Ama Justinian yine de bu gr gzetmenlere kabul ettirmeye almtr. Hatta zor bile kullanmaya kalkm, fakat mr yetmemitir. Monofizitler btn bu olanlardan g alarak daha da yaylmlar, ama bir yandan da kendi aralarnda da birok kollara ayrlmlardr. Altnc yzyln sonunda sadece Msrda 20 kadar farkl Monofizit retinin olduu sylenmektedir.

Bizans-Pers likisi
Hristiyanlarn kendi aralarndaki blnml ve zellikle eitli gruplarn ayrl imparatorluun birlii asndan sorun oluturuyordu. zellikle de Justiniandan sonra gelen btn imparatorlar da bu konuda bir uzlama salamak iin byk aba sarf etmiler, ama baarl olamamlardr.

611den balayarak Romann yllardan beri dman olan Pers imparatorluu nce Antakyay, ardndan da Suriye ve Filistin blgelerini fethetmitir. Yerualimde binlerce Hristiyan katleden ve kiliseleri yamalayp yakan Persler 618 ve 619da skenderiyeyi de ele geirerek Msr da kontrol altna almlardr. Anadoluyu da batan baa fethederek Chalcedona kadar ulamlar ve Konstantinopolisin kar kysna kamp kurmulardr. Doudan gelen ran saldrlar dnda ayn zamanda Bizans imparatorluuna kuzeyden de Slav ve Avarlar saldrya gemilerdi.

Ama 620 ylnda durum birden tersine dnd ve Bizans imparatorluu kaybettii topraklar Heraklius nderliinde geri almaya balad. Dmanlar olan Avarlara da kendilerinin yannda savamalar iin para verdiler ve kutsal bir sava olarak isimlendirdikleri byk bir seferle Anadolu, Suriye, Filistin ve Msr geri aldlar. Ne var ki btn bu savalarn sonunda her iki taraf da o kadar ok kayp verdi ki tm yrede bir g boluu olmutur.

slamn Yayl
Tam bu olaylarn ve g boluluunun olduu srada Muhammedin nderliinde Araplar glenmeye ve 632 ylndan balayarak yeni inanlarn fetih yntemiyle yaymaya baladlar. Bu fetihler srasnda hem rana hem de Bizans imparatorluuna ait yerleri almaya balayan Mslmanlar 635te am, 636da Suriyeyi ve iki yl sren bir kuatmadan sonra da 638 ylnda Yerualimi fethetmilerdir. 642 ylna kadar dayanabilen skenderiyede bu ylda kaplarn Mslman fatihlere amak zorunda kalmlardr. lk bata o yrelerde yaayan Monofizitler Araplar, kendilerini imparatorluun kontrolnden zgr klacak bir kurtarc olarak grmlerdi ama, bu sevinleri fazla uzun srmemitir.

Btn bunlar olurken Bizans imparatoru btn Hristiyanlarn birlemesi gerektiini dnm ve gr farkllklarndan dolay kavgal olan taraflar birletirmek iin yeniden harekete gemitir. Zamann stanbul patrii Sergius, imparator Herakliusa birlemeyi salamak iin orta yollu yeni bir fikir vermitir. Bu yeni fikre gre, Mesih ve Oul olan kii Tanrsal ve insansal ilerini tek bir Tanr-insan eylemiyle yapmtr. Bu Mesihin tek bir enerji ile alm olduu ifadesi Msrdaki deiik grteki Hristiyanlarn bir srede olsa birliini salamtr.

Ama ayn zamanda bu gre deiik saldrlar da gelmeye balamtr. Bu blc tartmay engellemek iin Sergius, Mesihin bir ya da daha fazla enerji ile alm olduuna baklmamas gerektiini ama, herkesin onun bu ileri tek bir istekle yapm olduu konusunda hem fikir olmalar gerektiini sylemitir. Sergiusun bu dnceleri kendisinin de nceden

yazm olduu papa Honorius tarafndan da benimsenmitir. mparator Heraklius 638de, en nemli bu iki kilisenin nderlerinin de destei ile Sergiusun bu retisinin geerliliini duyurmutur. Ayrca Mesihin bir ya da iki enerji ile alp almad tartmasn da yasaklamtr.

Ksa bir sre iin de olsa bu forml dalgalar yattrmtr. Fakat 641 ylnda yeni bir papa gelmi ve Monotheletism adyla tanmlanm bu retiye kar koymutur. Srayla gelen papalar da ayn ekilde Mesihte Tanrsal ve insansal olmak zere iki istein olduunu syleyen bu retiye kar gelmiler ve tek bir istein olduunu sylemilerdir. Batda bu gr bir sre sonra stnlk kazanmtr. Nitekim Mesih hem gerek insan hem de gerek Tanr ise o zaman gerek bir insan ve gerek bir Tanr iradesine sahip olmal, ayn zamanda da bu iki istek her zaman uyumlu bir ekilde ibirlii iinde bulunmalydlar.

Altnc Ekmenik Konsey (680-681)

600l yllarn balarnda Hristoloji konusunda yeni bir tartma balamtr. Bu tartmann konusu, Mesihin Tanrsal ve insansal ilerini tek bir Tanr-insan eylemiyle mi yoksa Tanr ve insan olarak iki ayr enerji ile mi yapm olduuydu. Tartmalarn kilisenin birliini salamaktansa yeni blnmelere neden olduunu dnen dnemin imparatoru II.Konstans, Mesihte tek mi ift mi enerji var olduu konusu ile ilgili tartmalar 648de yasaklamtr. Bunun zerine papa I.Martin yasaa kar koyarak Romada bir sinod toplam ve Mesihte iki istek var olduunu ilan etmitir. Ayn zamanda bu sinodda zt grte olan stanbul patrii de lanetlenmitir. mparator, Martinin bu kstahln cezalandrmak iin onu tutuklatp stanbula getirtmi ve ikence ettirdikten sonra da Krma srgne gndermitir. Martin Krmda srgndeyken de lmtr. Aslnda bu dnemde dnceleri yznden ikence gren tek kii Martin deildi.

Btn bunlar olup biterken zellikle Monofizitlerin youn olduklar blgeler Araplar tarafndan istila edilmiti. Dnemin Bizans imparatoru imparatorlua bal kalm kiliseleri birletirmek arzu ile stanbulda bir konsey toplamamtr. 680-681 yllarnda toplanan ve Altnc Ekmenik Konsey olarak bilinen bu bulumada Monotheletism retisi ve bu gr gemite savunan kiiler de lanetlenmitir. Konsey Mesihte iki istek ve iki eylem yapma gcnn olduuna karar vermilerdir.

Altnc Ekmenik Konseyi tarihte yzyllar sren Hristoloji tartmalarnn sonu olarak bilinmektedir. Aslnda bu konseyde tartlan konular 8.yzyln banda yeni bir imparatorun nderliinde yeniden alevlenmi ve hatta Lbnanda Maronitler adnda geni bir grup Tek istek grene karar vermitir. Ama bu grup da 12.yzylda tekrar karalarn deitirip Roma ile uzlama salamlardr.

Bu arada Nestorianlar ve Monofizitler bamsz varlklarn farkl blgelerde srdrmeye devam ettiler. Arianizm ise, 8.yzylda neredeyse tamamen yok olmutur.

konalar Tartmas
konalar ibadet srasnda kullanlabilir mi tartmas 8.yzyl boyunca kilisenin gndemini oluturmutur. Fikir olarak okuma yazma bilmeyen kiilerin Kutsal Kitap olarak balayan ikonalar, kabartmalar, mozaikler ve heykeller zamanla kilisede ok byk bir nem kazanmaya, hatta sorun yaratmaya balamtr. zelikle bir de bu ikonalar ya da resimleri yapan sanatlarn Hristoloji gr de sanatlarna yansynca daha byk sorunlar kmaya balamtr. rnein; 5.yzyldan balayarak mozaiklerde Mesihin kurtarma zellii giderek Meryeme kaymaya balamtr. Buna Meryemin lmedii ya da erken dirilme ayrcalna sahip olduu gibi inanlar da eklenince Meryemin kiilii neredeyse sadan daha ne kmtr.

mparator III.Leoya kadar kilisede zaman zaman putperestlii artran bu resim ve heykellere kar sesler ykselmiti, ama ikonalara kar kimse Leo gibi bir kampanya balatmamt. Aslnda Leonun da bu kampanyay balatmasnn farkl sebepleri vard. Kendisi doudan olmasna karn Grek deildi. Mslmanlarn Hristiyanla yaptklar putperest inan sulamalarnn doru olmadn gstermek iin ibadette kullanlan bu ikonalara kar kt sylenmektedir. Bir nedeninin de ikonalara kar olan Montanistleri, bu yolla kiliseyle bartrmak istei olduu sylenir. nc bir nedenin ise onun, imparatoru kilise zerinde egemen yapma ve eitim kontroln ruhban snfn ellerinden alma istei olarak grlmtr. Genelde konoklastlar yani ikona kartlar Grek olmayan rk ve kltrlerdendi. Onlarn bakaldrs ayn zamanda Grek kontrolne kar bir ayaklanma olarak da grlebilir.

kona kartlarnn gerekeleri genelde kendine herhangi bir canlya benzer bir put yapmayacaksn, nnde eilmeyeceksin, onlara tapmayacaksn, nnde eilmeyeceksin, onlara tapmayacaksn diye buyuran ikinci emirdir. konoklastlar ayrca, say resimleyerek Onun insan ile Tanr doalarn ayrdklarn ve bylece de Nestorian bir gr temsil ettiklerini sylediler. konalarn kalmasn isteyenler ise, ikona kartlarn Monofizit olmakla suladlar. aml Yuhanna ve Studiuslu Theodore ikona savunucularnn en nemli szclerindendir. Hatta Theodore ikonalar savunduu iin hapse atlp, zulm grm ve srgne yollanmtr.

Yedinci Ekmenik Konsey: znik (787)

III.Leonun ikonalara sava amas tahta getikten ksa bir sre sonra 725te, ok popler bir Mesih suretinin paralanmasyla balamtr. Hatta bu olay bir ayaklanmaya neden olmutur. Bunun zerine Leo 730da kk bir konsey toplatm ve ikonalara kar daha sert admlar atlmaya balanmtr. stanbul patrii alnan bu karara kar sesini ykselttii iin de grevinden alnmtr. Bizans imparatoru tarafndan greve atanan son papa III.Gregor da, hkmetin siyasetini protesto etmek iin dzenledii bir konseyde ikona kartlarn kiliseden aforoz etmitir. mparator da papa Gregorun bu kstahl zerine Sicilya ile talyada Papann ynetiminde olan Grek episkoposluklarn stanbul patriinin ynetimine aktartmtr. mparator Leonun olu V.Konstantin babasndan bile daha kararl bir ikona kart olarak tarihe gemitir. V.Konstantin bir konsey toplam ve ikonalar lanetlemitir. Ama bu karara ne Romadaki papa, ne de Antakya, skenderiye ve Yerualim patrikler uydular.

Bunun zerine ikona isteyenlere kar iddetli bir zulm balamtr. Ama V.Konstantinin olu IV.Leo babasnn kat politikasn srdrmemi ve ikonalara stanbulun dnda izin vermeye balamtr.

IV.Leo 780de lnce dul kars rene kk oullar yerine tahta gemi ve ikonalarn ibadette kullanmn desteklemitir. 787de znikte tm kiliseyi ilgilendiren ve sonra da Yedinci Ekmenik Konseyi olarak n kazanan bir toplant dzenlenmitir. Papann temsilerinin de katld bu konseyde ikonalarn ibadette kullanlmas uygun grlm, ama ayn zamanda bu durumu baz kurallarla snrlandrmtr. Konsey, ayrca episkoposlarn ruhban snfna ait olmayanlar tarafndan atanmasn yasaklam ve her kilisenin yllk bir sinod yapmasn da kararlatrmtr.

Ama znikte yaplan bu ikona konseyi hemen genel bir onay bulmamtr. zellikle doudaki baz kiiler ikona kartlna devam etmileridir. konalar destekleyen batda bile ikonalarn kullanm snrl tutulmu ve hatta 794 ylnda Frankfurtta yaplan bir konseyde Yedinci Ekmenik Konseyin kakarlar geersiz olarak ilan edilmitir.

Fakat 813te Ermeni asll V.Leo tahta geince ikona kartl yeniden canlanmtr. Fakat bu kez ikonalarn kullanm sadece kilisenin dnda yasaklanmtr. 842de tahta oturan Theodora ise, rene gibi ikonalarn kullanmn desteklemi ve 843 ylnn ilkbaharnda kiliselerdeki ikonalar restore ettirmitir. Ayn zamanda imparatorie Theodorann bu hareketi yllar sre bu ikona kavgasn sonulandrmtr.

Augustin (354-430)
Augustin, zellikle Protestanlar iin byk bir kahramandr. nk Reform hareketini balatan Martin Luther retilerinde Augustinden etkilenmitir. Ayn zamanda Augustin, Pavlus ve Yuhanna zamanndan beri konuulmayan ltufla kurtulu, tamamen gnahllk gibi kavramlar tekrar gndeme getirmitir. Augustinle bat kilisesi kilise babalar dnemini kapatmtr. Dou kilisesi ise Augustini kilise babas olarak bile tannmamaktadr.

Hippolu Augustin antik kilise ile ortaa kilisesinin baland dnemde nemli bir rol oynamtr. Augustin, bir yandan kendi ana damgasn vurmu biridir; ayrca bat kilisesini de yzyllar boyunca etkilemeye devam etmitir. Bir yandan da zamann moda akmlaryla da yakndan ilgilenmitir.

Augustin 354 ylnda Kuzey Afrikada basit bir aile de domutur. Zengin bir aile olmamalarna ramen saygn bir aileydiler ve babas olunun eitimine hep nem vermitir. Hatta onun en iyi okullarda okuyabilmesi iin elinden geleni yapmtr. Babas Patricius kk bir iftiydi, pagand; ancak son gnlerinde Hrsitiyan olmutu. Annesi Monika ise tam bir adanmlkla Mesihi izlemeye alan bir Hristiyand ve olu zerinde ok byk etkisi olmutur. Augustinin babas annesini her zaman baka kadnlarla aldatyordu, yle ki annesi bile bu durumun farkndayd. Hatta arkadalar onu kocan seni baka kadnlarla aldatyor diye uyaryorlard. Monika ise bu uyarlar karsnda biliyorum, ama dua ediyorum diye cevap vererek imanyla karsndakileri artyordu. Augustin, babas ile ok yakn deildi. Daha ok annesi ile ilikileri iyiydi. Oullarnn gerekten stn yetenekleri olduunu gryorlard. Cezayir ve Kartacada ellerinden geldiince oullarna iyi bir eitim vermeye altlar. Oullarnn okumas iin maddi olarak ellerinde ne varsa verdiler.

Augustin, retorik konusunda eitim alm ve profesyonel bir konumac olarak yetirilmiti. O dnemde bu eitimi alan kiiler daha sonra avukatlkta yapabiliyorlard. Augustin eitimini tamamlamak iin Kartacadan sonra Romaya ve oradan da Milanoya gemitir.

Augustin bu zamanlarnda kendi tiraflar isimli kitabnda da syledii gibi dkn ve ehvette bir yaam sryordu. Augustin kitabnda Genliimin en byk gnah komumun bahesine girip oradan armut almak ve o armutlar yemeden tekrar komumun bahesine atmakt der. Gen bir adamn yapabilecei en byk gnah armut almak mdr? Aslnda Augustin ok fazla sululuk kompleksi olan bir adamd ve bu duygusu onun teolojisine de yanstmtr. Bir yanda da Augustin bu gnahnda ok baka eyler de gryordu. Bu yzden de bu gnah en byk gnah olarak deerlendirmi olabilir.

Augustin, 15 yanda Kartacada okula giderken bir cariyesi vard ki, bu o dnemde ok normal ve yaygn bir uygulamayd. Hatta cariyesinden Adeodat adnda bir olu da olmutur. Fakat olunu erken yata kaybedince byk znt duymutur. Augustin Roma ve Milanoya giderken bu cariyesini de yannda gtrm, ama annesinin onun saygn bir kadnla evlenmesi istei zerine cariyesini geri gndermitir. fakat, Augustinin cariyesini braktnda da saygn Romal bir bayan bulamam ve bir kez daha cariye almtr.

Augustin, Hristiyan olmadan nce Manicilere katlmtr. Manicilii kuran kii Mani adnda bir adamd. Manicilik, dualist bir temel zerine kurulmu, Gnostizm ve dou dinlerinden de etkilenmi bir akmd. Hristiyanlk sa Mesihte hem insan hem de Tanrsallk olduunu rettii iin Hristiyanlkla alay ediyorlard. nk onlara gre, iyi olan ruhla kt olan madde bir araya gelemezdi. Maniciler, bedenin kt olduunu dndkleri iin bedenin isteklerine kar ok katydlar. Cinsel ilikiyi kesinlikle ve ocuk yapmay kesinlik ret edip kendilerini dnyadan soyutlam olarak yayorlard. Bu zor artlarndan dolay Manicilii tam manada yaayan ok az kii olduu gibi bu tip eylerden etkilenip onlar izleyen ok insan da vard. Ayn zamanda Maniciler, Kutsal Kitapa da inanmyorlard. Kutsal Kitap, iinde birok cinayet ve tecavzn yer ald kaba ve edebi olmaktan uzak bir kitap olarak gryorlard.

Augustin de srekli gnahtan dolay sululuk duygusu hissettii ve bu durumdan rahatsz olduu iin Manicilikten etkilenmitir. Augustini en ok dndren konu Kt Problemiydi. Her eyi yaratan Tanr ise o zaman kty de mi Tanr yaratmt? Augustin, ama Tanr kt olan yaratamaz diye dnyordu. Mani grnde ise, Gnostiklerde olduu gibi kt olan dnyay Tanr yaratmyordu. nceleri bu fikir onun aklna yatt ve Manicilerin retmenlerine bu konularda ki sorularn sormaya balad. Fakat Manicilerin cevaplar Augustini tatmin etmedi. Augustinin sorularna cevap veremeyen Manici retmenler onu, Manicilerin en byk retmeni olan Faustus ile tantrdlar. Fakat Augustin Faustustan da sorularna tatmin edici cevaplar alamamtr. Bunun zerine Augustin 9 yllk Mani izleyiciliinden sonra bu gruptan ayrlmtr.

Augustin, Kartacadaki retmenlik yapyordu fakat, rencilerinden hi memnun deildi. Bu yzden Romaya gitmeye karar verdi. Ama dul annesi Monika, onun kendisini brakp Romaya gitmesini istemiyordu. Augustin ise, annesinden, rencilerinden ve Kartacadan kamak istiyordu. Romadaki renciler Kartacadaki rencilerden kesinlikle daha iyiydiler ama, okul paralarn demiyorlard. Bu kez de Augustin konuma sanatn ilerletip avukatlk yapmak iin Milanoya gitmitir.

Augustinin hayatnda btn bunlar olurken annesi Monika srekli dua ediyordu. Hatta bir keresinde Monika bir papaza gidip acaba benim olum bir gn Hristiyan olur mu

diye sormutur. Papaz ise Monikaya gzyalaryla ok daha fazla dua etmeye devam etmelisin, Tanr mutlaka dualarna cevap verecektir diye cevap vermitir.

O dnemde Milano patrii Ambrostu. Ambros, ok iyi bir vaiz olarak tannd iin annesi Ambrosun vaazlarn dinlemesi iin Augustine ok srar ediyordu. Augustin de annesinin srarlarna dayanamayarak Ambrosun vaazn dinlemeye gitmitir. Konuma konusunda profesyonel olan Augustin Ambrosun vaazndan ok etkilenmitir.

Augustin vaazdan kafas karm bir ekilde evine dndnde kafasnda cevaplanmas gereken birok soru ile elinde Kutsal Kitap ile baheye km ve derin derin dnmeye balamtr. Tam bu srada bahenin br tarafnda bir ocuun al oku, al oku, al oku diye bardn duymutur. Bunun zerine Augustin Romallar mektubunu okumaya balar.

Romallar 13:13-14 lgnca elenceye ve sarholua, fuha ve sefahate, ekimeye ve kskanla kaplmayalm. Gn nda olduu gibi, saygn bir yaam srelim. 14 Rab sa Mesih'i kuann. Benliinizin tutkularna uymay dnmeyin.

te bu noktada Augustin 33 yandayken hayatn tamamen saya adamaya karar vermitir. Daha sonra tekrar talyay brakp Kuzey Afrikaya dnerek Hippoya yerlemi ve 34 yl boyunca hayatnn sonuna kadar bu kentte episkoposluk yapmtr. Zaten Hipponun Augustinden nceki episkoposu kendinden sonra Augustinin kendi yerine episkopos olmasn istemiti. Augustin tarihte Hippolu Augustin olarak anlmaktadr.

Augustin, yapt iler dnda bir ok eserde vermitir. Bunlardan en nemlisi Tanr Kenti adndaki kitabdr. O yllarda Augustinin etrafnda olup biten her ey bu kitapta bulunmaktadr. Augustin zellikle 410da Romann yklndan ok etkilenmitir. Byk savalarn olduu ve Roma imparatorluunun ykld bu dnemde insanlar artk byk dnrleri, felsefecileri okumuyorlard. Btn Avrupa yanyordu, antik adan kalan btn eserler yklyordu. Dnyada n yapm Roma yollar amura ve kana bulanmt. Daha nce Roma, imparatorluk snrlar iindeki btn bu yerlere bar getirmiti. Ama imdi her yer kendi zgrln ilan etmek istiyordu. Byk bir medeniyet kerken yeni kk medeniyetler ekilleniyordu.

Bu dnemde btn entelektellii ve kitaplar Hristiyan manastrlar korumutur. Aslnda manastrlar sadece kitaplar korumakla da kalmam, halkn arasna inip zellikle savatan ok fazla etkilenen fakir insanlarla ilgilenmilerdir.

Batda bunlar yaanrken douda ise, daha istikrarl bir durum vard. Avrupada Roma imparatorluu kerken douda Bizans imparatorluu adyla klerek devam etmitir. Ama daha sonraki yllarda douda da durum deimitir. ncelikle slamiyeti yaymaya alan Araplar, daha sonra da btn Avrupaya sahip olmaya alan Trkler tarafndan srekli saldrlar yaanmtr. Bu saldrlar sonucunda da Bizans imparatorluu gnden gne daha da klerek, ta ki 1453te stanbul Trkler tarafndan alnana kadar devam etmitir.

te Augustin btn bu eylerden etkilenerek yazd bu kitabnda, insan kenti ile Tanr kenti Tanrsal krallk ile dnyasal krallk arasnda bir karlatrma yapm ve insan eli ile yaplm btn medeniyetlerin yklabileceini ama, sadece Tanr kentinin ayakta durabileceini anlatmtr. Ayn zamanda Augustin burada aklayan sava ve aklamayan sava arasndaki fark da gstermi ve saldran savan deil, savunma savann akladn anlatmtr. Augustin bu kitabnda savan motivasyonuna da deinmitir.

Donatistler
Augustin dneminde batda Donatizm tehlikesi vard. Donatizm, Donatus adnda bir adam tarafndan balatlmtr. Donatistler, ok kat kurallar takip ediyorlard ve kraldan ok kralc olmak istiyorlard.

Donatislerle kilise arasndaki ilk sorun imparator Decius zamanndaki zulm dneminde kmtr. Bu zulm dneminde ikenceden dolay imann inkar edenler olmutu, ama bu kiiler daha sonra tvbe edip tekrar kiliseye dnmek istediler. Donatistler byle kiilerin kesinlikle kiliseye kabul edilmemesi gerektiini savunmulardr. Onlara gre hatta kendinizin imandan dnm olmanz bile gerekmiyordu. Eer sizi vaftiz eden kii imanndan dndyse de yine kiliseye gelemiyordunuz ve vaftiziniz geerli olmuyordu. Donatistler bununla da kalmamlardr. Onlar evrensel kilisenin artk bozulduunu ve yeni bir kilisenin oluturulmas gerektiini sylyorlard. Bu yzden de birok ehirde biri evrensel kilisenin episkoposu, dieri ise Donatistlerin episkoposu olmak zere iki episkopos bulunuyordu.

Augustin ite tam byle bir blnmenin ortasnda yaad iin bu sorunla ilgilenmek zorunda kalmtr. Donatistler kilisenin kutsalln o kadar ok vurgulamlardr ki birok kii kilisenin dnda kalmtr. Augustin ise, byle bir dnemde herkese kollarn am ve gnahkarlarn kiliseye ihtiyac olduunu sylemitir. Augustine gre kilise kaplarn herkese amal ve gelenlere Sz anlatmalyd.

Augustin, bu sorunla ilgili zellikle iki fikir ortaya atmtr. Bu fikirlerden bir tanesi sakramentlerle ilgilidir. Augustin, sakramentin etkisi sakramenti yapann deil, sakramenti alann imanna baldr diyordu. Augustinin ortaya att dier fikir de lbirlik hakkndayd ve hata Augustin bu konuda bir kitap yazmtr. Toledo Konseyinde znik nan bildirgesine eklenen Kutsal Ruhun Baba ve Ouldan gelii ifadesi Augustinden alnmtr.

Pelagiyusuluk
Augustinin daha ileriki yalarda savat gr ise Pelagiyusuluktur. Bu akm Pelagiyus adnda dindar, ngiliz bir kei tarafndan balatlmtr. Bu gre gre, bir insan mkemmel ve gnahsz bir yaam srmeyi baarabilirdi. nk insann Ademden gelen gnahlln ve gnahl bir benlikle doduunu kabul etmiyorlar, gnahsz olarak doduuna inanyorlard. Kiinin iyi iler yaparak gnahsz bir yaam srebileceini iddia ediyorlard. Augustinin ise bunun tam tersine inanyordu. Augustine gre, insan gnahl olarak douyordu ve ancak sa Mesihin ltf ile kurulabiliyordu.

Pelagiyus, Pavlusun mektuplar zerine bir kitap yazmtr. Kilise bu akmdan ok fazla etkilenmitir. Hatta dou kilisesi bir anlamda yar Pelagiyusu olarak kalmtr. Zaten zellikle manastrlarda yaayan keiler Pelagiyusun savunduu kutsallk, paklk gibi erdemlere ok nem veriyorlard.

Jerome
Jerome geinilmesi zor, hassas , alngan bir adamd. Batl olduu halde zengin bir kadnn maddi yardmlar sayesinde Beytlehemde bir manastr kurmu ve yaamn bu manastrda geirmitir.

Jerome Kutsal Kitap braniceden Latinceye evirmitir. Hatta bu eviriyi yaparken yetmilerin evirisini ret ettii iin, Grekeden evirmek yerine nce branice renip direkt braniceden evirmeyi tercih etmitir. Yetmilerin evirisini ret ettii iin Hippolu Augustin bile ona kzp onu eletirmitir. Bu nedenle bir sre Hippolu Augustinle Jeromenin aras

bozulmutur. Hatta Augustine kar baz yazlar bile yazmtr. Ama Augustin Pelagiyusulara kar yazmaya baladnda Jerome de Augustinle birlikte almlardr. Jeromenin yapt bu eviriye Latin Vulgat denmektedir. Vulgat kelime olarak sade, kaba eviri anlamna gelmektedir. nk Jeromenin kulland Latince genelin kulland bir Latinceydi. Jerome Kutsal Kitap halkn anlayabilecei bir dile evirmek istiyordu. Ama Kutsal Kitapn bu Latince evirisinden sonra bir yanl anlama daha yaanmtr. Bu kez de kilise Jeromenin yapt bu eviriden dolay Latinceyi kutsal bir dil haline getirmitir. Hala Roma Katolik kilise Jeromenin bu evirisini kutsal esin olarak kabul etmektedir. Ama bu Jeromenin suu deildir. Apokrif yazlar da eviren Jeromedir. Bu yzden de Roma Katolik kilisesi Apokrif kitaplar da sahiplenmitir. Btn bu yanllara ve yanl anlamalara ramen Jerome, drdnc yzyldaki en byk kahramanlardan biridir.

Kaynakalar:

http://www.katolikkilisesi.com/apolojistikbabalar.html

http://www.katolikkilisesi.com/justinus.html

http://www.katolikkilisesi.com/bilinircilikekarsitepki.html

HANERLOLU, Orhan (2002), Felsefe Szl, stanbul:Remzi Kitapevi, S.142-143, S.382-383.

LEON-DUFOUR, Xavier (2002), Kutsal Kitaptaki Teoloji Szl, stanbul: Sent Antuan Kilisesi, Ohan Matbaaclk, S.144-151.

Donald D. Smeeton (1997), Pentikosttan Reform hareketine Kilise Tarihi, stanbul: Mjde Yaynclk.

P.Luigi annitto (1998) Kilisenin Tarihi Birinci cilt, stanbul: Sent Antuan Kilisesi

(2002) Kutsal Kitap, stanbul: Kitab Mukaddes ve Yeni Yaam Yaynlar.

Kilise Babalar ile Gnlk Okumalar

Augustinus (1997), tiraflar, stanbul, Temuin Yaynlar

Hanspeter Tiefenbach (2003), Tarihi Hristoloji, Isparta

znik Konseyinde Ne Oldu?

Bildirgemiz; T.al s, 23

A History of Christianity, Blm 1, Kenneth Scott Latourette, s.76, Prince Press

Hristiyanln hikayesi, Justo el Gonzales, s.83-84

The Early Church, Henry Chadwick, Penguen Books.

Christian Theology, Millard Erickson. s, 334, Baker Book H.

[1][1] [2][2]

Latourette, s.76 Hristiyanln hikayesi, Justo el Gonzales, s.83-84

Ekmenik; btn dnyada mterek, ortak olan.

[3][3] [4][4]

Bildirgemiz; T.al s, 23 Henry Chadwick.

 Synod kelimesi Greke syn-odos yani ayn yolda ilerlemekten gelmektedir. Benzer ekilde synodoporoi yolda anlamna gelmektedir. Kilise kelimeyi herkesin takip edecek yolu anlamnda kullanlmtr. Konsey kelimesi ise Latincedeki concil kelimesinden gelmektedir. Grekede helaein yani anlam kabul etmektir. Konseyin amac herkesin kabul edecei bir forml bulmakt. Synod, bir anlamda kk konseydir. Anatema, Greke bir kelimedir ve Lanet olsun ya da cehennemin dibine anlamna gelmektedir. Pavlus
bu kelimeyi Mjdeyi yanl iletenler ve terk edenler iin kullanmaktadr. Kilise de daha sonra bu kelimeyi bir reti ve gelenek eklinde kullanmaya devam etmitir. Galatyallar 1:8 ster biz, ister gkten bir melek size bildirdiimize ters den bir mjde bildirirse, lanet olsun ona!

[5][5] [6][6] [7][7] [8][8] [9][9]

Millard Erickson. s, 334 H. Chadwick. K. Latourette. znik Konseyinde Ne Oldu? znik Konseyinde Ne Oldu?

Moposuestia; daha sonra ad Misis olmutur. Bugn ise adana yaknlarndaki Yakapnar olarak bilinmektedir. Convent, manastra benzer, birlikte yaanacak dini bir sistem.

Hristiyan.Net'i Al Sayfanz yapmak iin tklaynz. 9 Austos 2003 tarihinden beri sayfa gsterimi aldk. Destek olmak ya da reklam vermek iin, ltfen webmaster@hristiyan.net adresine mail atnz.