GAZ NVERSTES ETM BLMLER ENSTTS TURZM LETMECL ETM ANABLM DALI

FREDERICK HERZBERGN FT ETMEN (HJYEN MOTVASYON) KURAMININ GRENN TATMNNE ETKS VE OTEL LETMELERNDE BR UYGULAMA

DOKTORA TEZ

Hazrlayan Hseyin ALKI

Danman Do. Dr. Yksel ZTRK

ANKARA 2008

JR YELERNN MZA SAYFASI

Hseyin Alkn Frederick Herzbergin ift Etmen (HijyenMotivasyon) Kuramnn grenin Tatminine Etkisi ve Otel letmelerinde Bir Uygulama balkl tezi 18. 09. 2008 Tarihinde, jrimiz tarafndan Turizm letmecilii Eitimi Anabilim Dalnda Doktora Tezi olarak kabul edilmitir.

Ad Soyad ye (Tez Danman): Do. Dr. Yksel ZTRK ye: Prof. Dr. Halil LKER ye: Prof. Dr. Burhan L ye: Prof. Dr. Kurban NLNEN ye: Prof. Dr. Dilaver TENGLMOLU

mzas .. .......... ......... .......... ..........

ii

NSZ

Aratrmann tamamlanmasnda titiz almas ile en nemli katky salayan deerli danmanm Do. Dr. Yksel ZTRK hocama, akademik hayatmda nemli yeri olan, tezin tamamlanmas esnasndan hazrlanan raporlara gsterdikleri ilgi ve yaptklar nerilerinden dolay tez izleme komitesi yelerinden Prof. Dr. Kurban NLNEN hocama teekkr bir bor bilirim. Tez izleme komitesi yesi olan Prof. Dr. Dilaver TENGLMOLU hocama, tezin fikir aamasndan nihai sonucuna kadar desteklerini esirgemeyen Yrd. Do. Dr. Melih TOPALOLU hocama yrekten teekkr ederim. Aratrmann uygulama ksmnda yardmc olan btn otel yneticilerine ve anketleri otellere ulatrmamda yardmc olan kiilere, zellikle doktora dnem arkadalarm olan Dr. Ercan YAVUZ, Dr. Cneyt TOKMAK ve Dr. Hakan KOa tezin okumasnda gstermi olduklar hassasiyetten dolay, tezin istatistik uygulamalarnda emei geen r. Gr. Sddk ARSLAN hocaya teekkr ederim. Ayrca, tezin fikir aamasndan balayarak en son aamaya kadar benden desteini esirgemeyen ve burada adn anamadm dostlara ve mesai arkadalarma da teekkr ederim. En son teekkr de eime ve kzlarm olan Hasine Smeyye ve Zeynepe ederim. Hseyin ALKI

iii

ZET FREDERICK HERZBERGN FT ETMEN (HJYEN MOTVASYON) KURAMININ GRENN TATMNNE ETKS VE OTEL LETMELERNDE BR UYGULAMA Alk, Hseyin Doktora, Turizm letmecilii Eitimi Bilim Dal Tez Danman: Do. Dr. Yksel ZTRK Eyll 2008 Bu aratrmada, F. Herbergin ift Etmen Teorisinde ortaya koymu olduu etmenlerin turizm iletmelerinde uygulanmas sonucunda igren i tatmini zerindeki etkisini belirlemesi amalanmaktadr. zellikle Hijyen etmenleri olarak bilinen; irket politikas, cret, i gvenlii, vb. etmenlerin i tatmini ile ilikisinin olup olmadn, motivasyon etmen olarak bilinen; baar, tannma, sorululuk vb. etmenlerin de i tatmini ile iliki dzeyini belirleyerek konaklama iletmeleri iin igrenlerin i tatminini salama konusundaki problemlere zm aranmaya allmtr. Aratrmada, Herzberg ift Etmen Teorisi ve i tatmini konusundaki teorik bilgileri ve daha nce eitli alalarda yaplm olan aratrmalar iin literatr incelemesi yaplmtr. Aratrmann otel iletmelerinde alan igrenlerin Herzberg ift Etmen Teorisine gre i tatmini konusundaki dncelerini ortaya karlmas iin anket teknii kullanlmtr. Aratrma evreninde Ankara, stanbul, zmir, Mula ve Nevehir turistik blgelerinde bulunan 4 ve 5 yldzl otel iletmeleri seilmitir. Evren zerinde yaplan hesaplanmaya gre rneklem ap 589 olarak belirlenmitir. Toplanan veriler Herzberge gre Hijyen-motivasyon etmenlerinin i tatmini ile ilikisini ve iliki dzeyini belirlemek iin frekans analizi, t-testi, F-testi ve oklu regresyon analizi kullanlmtr. Anlamllk dzeyi, 0,05 kabul edilmi ve kan sonular buna gre yorumlanmtr. Aratrmaya gre kan sonular; Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda gl bir ilikinin olduu ortaya kmtr. Dier yandan motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ise daha gl bir ilikinin olduu grlmektedir. Motivasyon etmenlerinde tannma ile i tatmini arasnda iliki ters ynde olduu, hijyen etmenlerinde en yksek iliki dzeyi igrenin sosyal yaants, motivasyon etmenlerinde ise ilerleme ve gelime imkanlar olarak grld, bu almada Herzbergin ift Etmen Teorisini, aratrma sonularnn ksmen desteklemedii ortaya kmtr. Anahtar Kelimeler: Herzberg, Motivasyon, Hijyen, gren, Tatmini

iv

ABSTACT F Herzbegs Two-Factor Model and Its Effects on Employee Job Satisfaction: A Case study on Hotel Operations in Turkey Alks, Hseyin Ph.D. Tourism Education Program Advisor: Assoc.Prof. Dr. Yksel ztrk September- 2008 The objective of this study was to attempt to determine the effects of F. Herzbergs two-factor theory (hygiene-motivation) on job satisfaction of hotel employees in their conduct of duties. In this context, the existence and extent of job satisfaction of hygiene factor such as; company policies, salaries, job security, and etc was investigated. Besides, effects of motivation factors such as; achievements, recognition, responsibility, and etc. on job satisfaction was also tested to compile probable solution for providing employees with job satisfaction in hotel operations. In this study, previous literature and empirical studies conducted on various fields regarding F. Herzbegs two-factor theory was surveyed and articulated. In order to explore the opinion of hotel employees on job satisfaction, envisioned by Herzbegrs two-factor theory, an questionnaire was developed and applied. The universe (population) of the research consisted of 4 and 5-star hotel operated in Ankara, Istanbul, zmir, Mula, and Nevehir. 589 of which was sampled to conduct survey. The obtained data on Herzbegs hygiene-motivation factors was compiled to conduct statistical analysis to determine effects on job satisfaction. In order to determine extent of relationship between hygiene motivation factors and job satisfaction; frequency distribution, correlation analysis, and multiple regression analysis was applied. In interpreting result of statistical analysis, 0,05 significance level was accepted. According the findings of the study, a weak relationship does exist between hygiene factor and job satisfaction; while, a strong relationship was determined between motivation factors and job satisfaction. With respect to motivation factors, an inverse relationship was determined between recognition and job satisfaction. Also, with respect to hygiene factors the highest relationship was determined between personal life and job satisfaction; while promotion and advancement opportunities of motivation factors count highest in job satisfaction. Finally, F. Herzbergs two-factor theory, was not completely supported by the findings of the study. Key words: Herzberg, Motivation, Hygiene, Hotel, Job satisfaction

NDEKLER NSZ . ZET ABSTRACT . NDEKLER ... TABLOLAR LSTES EKLLER LSTES .. 1. GR 1.1. Aratrma Problemi... 1.2. Aratrmann Amac.. 1.3. Aratrmann nemi . 1.4. Aratrmann Varsaymlar ... 1.5. Aratrmann Kapsam ve Snrllklar.. 1.6. Terimler ve Ksaltmalar ... 2. KURAMSAL VE KAVRAMSAL EREVE ... 2.1. Motivasyon Kavram.. 2.1.1. Motivasyon Teorileri... 2.1.1.1. Kapsam Teorileri.. 2.1.1.2. Sre Teorileri 2.1.1.3. ada Motivasyon Teorileri............... 2.1.2. F. Herzbergin ift Etmen Motivasyon Teorisi.. 2.1.2.1. Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisini Temelleri 2.1.2.2. Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisini Tatminine Etkisi .. 2.1.2.3. Herzberg ift Etmen Teorisini Hijyen ve Motivasyon Etmenleri 2.1.2.4. Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisini Destekleyen 48 47 III IV V VI IX XI 1 8 11 13 15 15 16 18 18 21 22 30 34 43 45

vi

Aratrmalar ... 2.1.2.5. Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisini Desteklemeyen Aratrmalar 2.1.2.6. Motivasyon ve Tatmin ile lgili Trkiyede Yaplan Aratrmalar 2.1.2.7. Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisine Yaplan Eletiriler............................................................................. 2.2. Tatmini Kavram 2.2.1. Tatmini nemi ve Tanm... 2.2.2. Tatminine Etki Eden Etmenler.... 2.2.2.1. Bireysel Etmenler............. 2.2.2.2. rgtsel Etmenler............ 2.2.2.3. evresel Etmenler............ 2.2.3. Tatminin ve Tatminsizliin gren zerindeki Etkileri..... 2.2.3.1. Tatminin gren zerindeki Etkileri..... 2.2.3.2. Tatminsizliin gren zerindeki Etkileri............. 2.2.4. Tatmini ile lgili Teoriler ... 2.2.5. Tatmininin llmesinde Kullanlan Yntemler 2.2.5.1. Puanlama Yntemi . 2.2.5.2. Kritik Olay Yntemi.... 2.2.5.3. Mlakat Yntemi ............ 3. YNTEM. 3.1. Aratrma Modeli .................................................................................... 3. 2. Evren ve rneklem......... 3. 3. Veri Toplama Yntemi . 3. 4. Veri Analiz Yntemi ............................................................................ 4. BULGULAR VE YORUM .. 4.1. grenlerin Demografik ve letme zellikleri ile lgili Elde Edilen Bulgu ve Yorumlar

53 57 58 60 63 64 66 67 73 79 81 81 84 86 91 92 93 94 96 96 99 104 107 109 109

vii

4.2. Hijyen Etmenleri ile Genel Tatmini Arasndaki likinin ile lgili Bulgu ve Yorumlar 4.3. Motivasyon Etmenleri ve Genel Tatmini Arasndaki liki ile lgili Bulgu ve Yorumlar. 4.4. Hijyen-Motivasyon Etmenleri ile Genel Tatmini Arasndaki likinin zellikleri Asndan ncelenmesi 5. SONU VE NERLER .. KAYNAKA .. EKLER 117 138 151 172 115 113

viii

TABLOLAR LSTES Tablo No Sayfa 9 Tablo 1: Herzbergin ift Etmen Motivasyon Etmenleri... Tablo 2: Motivasyon Kapsam Teorilerinin Karlatrlmas. 29 Tablo 3: Z Teorisi Ynetim Yaklamnn Japon ve Amerikan Ynetim Tarzlaryla Karlatrlmas 41 Tablo 4: l Baznda Turizm Belgeli Konaklama Tesislerinin Tr ve Snflara Gre Dalm (2006) 101 Tablo 5: l Baznda Turizm Belgeli Konaklama Tesislerinin Tr ve Snflara Gre gren Says ve rneklem Dalm . 103 Tablo 6: grenlerin Demografik zelliklerine Gre Dalm (n=634).. 109 Tablo 7:grenlerin alt Otelin zelliklerine ve alma artlarna Gre Dalm Tablo 8: Tatmini ile Hijyen Etmenleri Arasndaki Regresyon Modelinin Anlamll iin Yaplan F Testi Sonular Tablo 9: Tatmini ile Hijyen Etmenleri Arasndaki oklu Regresyon Katsaylar. Tablo 10: Motivasyon Etmenleri le Tatmini Arasndaki Regresyon Modelinin Anlamll in Yaplan F Testi Sonular.. Tablo 11:Motivasyon ile Tatmini Etmenleri Arasndaki Regresyon Katsaylar.. Tablo 12: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Cinsiyet Bakmndan ncelenmesi Tablo 13: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Cinsiyet Bakmndan ncelenmesi Tablo 14: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Ya Bakmndan ncelenmesi Tablo 15: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Ya Bakmndan ncelenmesi Tablo 16: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Eitim Bakmndan ncelenmesi Tablo 17: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Eitim Bakmndan ncelenmesi... Tablo 18: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Mesleki Eitim Bakmndan ncelenmesi.. Tablo 19: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Mesleki Eitim Bakmndan ncelenmesi Tablo 20: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Kdem Bakmndan ncelenmesi Tablo 21: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Kdem Bakmndan ncelenmesi Tablo 22:Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin grenlerin alt Blm Bakmndan ncelenmesi. Tablo 23:Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin grenlerin alt 111 113 114 115 117 117 119 120 122 123 124 126 127 128 129 130

ix

Blm Bakmndan ncelenmesi Tablo 24: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin nvan Bakmndan ncelenmesi... Tablo 25: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin nvan Bakmndan ncelenmesi... Tablo 26: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin cret Bakmndan ncelenmesi... Tablo 27: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin cret Bakmndan ncelenmesi

131 133 134 135 136

EKLLER LSTES ekil No ekil 1: Motivasyon Sreci . ekil 2: Maslowun htiyalar Hiyerarisi .. ekil 3: Zaman inde htiyalarn Ulam Dzeyi . ekil 4: Lawler-Porter Motivasyon Modeli ekil 5: Ama Belirleme Modeli ekil 6: Tatmini Etmenleri - Tatmin likisi ... ekil 7: Herzbergin Aratrmasnn Hijyen Motivasyon Etmenlerinin .. ekil 8: Dengeli Durum eklinde Tatmini ekil 9: Aratrma Modeli Sayfa 20 24 25 32 37 48 51 90 98

xi

1. GR Turizm iletmeleri uluslararas alanda byk bir rekabet altnda faaliyette bulunmaktadr. Turizm iletmelerinin teknolojiyi fazla kullanma imknlar bulunmad iin etin rekabetle baarl olmas igrenlere baldr. Buna karn dier sektrler rekabette stnl, retim faaliyetlerinde yaptklar teknolojik yeniliklerle salamaktadr. Turizm iletmelerinde yneticiler ve igrenler ileri gerei srekli mteri ile kar karya bulunmaktadr. letme verimliliinin artrlmas, giderlerin azaltlmas ve mteri memnuniyeti gibi Etmenlerin olumas, igrenlerin iteki baarlarna ve motivasyon dzeylerine baldr. Sanayi toplumunda, hiyerarik yaplara ve nesnelerin retimine verilen nem, ou i yerinde insani unsurlar geri planda brakmtr. zel yaam, i yaamndan belirgin biimde ayr tutulmu, deiim hz da nispeten yava ve istikrarl bir ekilde gereklemitir. Bilgi anda ise daha esnek ve organik yaplara geie verilen nem artmtr. Deiim hz ok yksek olduu iin belirsizlik dzeyi de artmtr. Artk ok daha fazla sayda insan, geinmek iin yapt ite, daha byk bir anlam ve ama aramaya balamtr (Gelb, 2004, s.314). gren amalarnn karlanaca dncesiyle ii semekte ve almaktadr. in ve iyerinin saladklarna bal olarak belirli bir dzeyde i tatmini salanmakta, igrenin motivasyonu buna bal olarak deimektedir. gren, harcad abayla elde ettii dlleri karlatrmaktadr. Bu karlatrmadan sonra, kendi abasn artrmaya, ayn dzeyde srdrmeye veya azaltmaya karar vermektedir (Barutugil, 2004, s.373). Teknolojik gelimeler, iletiim dnyasndaki baarlar ve zellikle insanlarn ekonomik dzeylerine bal olarak yaam dzeyleri iyilemitir. Buna bal olarak daha nce onlar tatmin eden sadece temel fizyolojik ihtiyalar iken, son yllarda daha farkl ihtiya yaplar ortaya kmtr. Bu nedenle, motivasyon son yllarda ynetim psikolojisinin en nemli konularndan biri olmutur (Hodgson, 1997, s.459). Baar, teknoloji ile birlikte igrenlerin deien ihtiya ve beklentilerini dikkate alan iletmelerin lehine gelimitir.

letme organizasyonunda en nemli temel yap zellii organizasyonun mekanik bir aratan ok sosyal bir varlk olmasndan kaynaklanmaktadr. letme organizasyonlar, insanmakine arasndaki ilikilerin yannda, insaninsan ilikilerinin dayand amalar, inanlar, fikirler, hisler, davranlar kzgnlklar, sevgiler vb. gibi insana ilikin bir takm deer yarglarn iinde barndran, karmak ve sosyal nitelikli bir varlk haline gelmitir. Organizasyonu oluturan igrenlerin amalar, deer yarglar, zaman kavramlar, i anlaylar vb. konular organizasyonlarn kendine has zelliini oluturmaktadr (Koel, 2003, s.171). Organizasyon alannda meydana gelen sosyal karmaklk; birey ve rgt ihtiyalarnn tatmini, tekonolojik gelimeler, ok sert rekabet koullar, yeniden yaplanma ve birlemeler, ynetim felsefesinde ve lkelerin mevzuatnda meydana gelen gelimelere bal olarak iletmelerde de yeniden yaplandrlma ihtiya ortaya kmtr. Pazarda meydana gelen gelimeleri ve yeni bilgileri anlayabilmek, mteri profilini tanmak veya iletme performansn izleyebilmek iin 21.yzylda iletmeler dinamik ve hareketli bir evrede olma zorunluluu getirmitir. Fiyat basks, krlarn maksimizasyonu, hizmet veya etkinlik gerekleri veya pazarda meydana gelen farkl stratejik gelimeler (George, 2002, s.1) iletmelerin iyaplarnda da gelime ve deimelere sebep olmutur. Bu gelimelerden biri de, igrenlerin motivasyon ve i tatmini konusundaki beklentilerinde meydana gelen gelimelerdir. rgt ynetiminde yneticilerin kendilerine zg ynetim varsaymlar ve tarzlar bulunmaktadr. Yneticilerin karar ve davranlarn etkileyen ve dolaysyla onlarn uygulamalarna yansmak suretiyle ynetim tarzlarn ekillendiren insana ilikin bir takm deer yarglarna sahip olduklar inkr edilemez. Yneticilerin, rgt yeleri olarak igrenler hakknda sahip olduklar gr, dnce, varsaym ve deer yarglar ynetim anlaylarn oluturmaktadr (imek, 2002, s.39). Bu ynetim anlaylar ise igrenle etkileimleri srasnda gereklemektedir. nsanlarla almak her zaman karlkl etkileimde bulunmak demektir. Bu etkileimde bir gelimenin oluabilmesi, kiinin bir igren olarak ne denli retken olup olmamasna baldr. grenleri; doru yne sevk edebilmek, kiiliklerini

zenginletirmeye yardmc ve mesleki gelimelerine destek olabilmek yneticinin kiilii ile ilgilidir (Drucker, 1994, s.14). Organizasyonlarn geliim dzeyini, insana vermi olduklar deer

belirlemektedir. Bu dzeyi, ada ynetim dncesini oluturan eitli akm, teori ve yaklamlarla aklaya allmtr. Ynetim teorilerinin geliim evreleri kronolojik srada aadaki gibidir (Baransel, 1979, s.8-11): Klasik Ynetim Dncesi ve rgt Teorisi Neo-Klasik Ynetim Dncesi ve rgt Teorisi Modern Ynetim Dncesi ve rgt Teorisi Neo -Modern Ynetim Dncesi ve rgt Teorisi (1880 - 1940) (1940 - 1960) (1960 - 1970) (1970 - sonras)

Bilimsel ynetim yaklamlarnn temellerini, 1911 ylnda F. Taylorun Bilimsel Ynetim adl yapt oluturmutur. Frederick Tayloru Henri Fayol ve Max Weberin yaptlar izlemitir. Bu eserler, klasik ynetim yaklamnn temelini oluturmaktadr. 1930lu yllardan itibaren balayan bir sosyal yaklam, ynetimin sadece iletme sahiplerinin karlarna hizmet etmediini ileri srmtr. grenlerin rgtteki ama, arzu ve ihtiyalar, moral ve motivasyonlar da nemli olduunu belirtmilerdir. Bunlara hizmet etmeksizin rgtsel amalar etkili ve verimli biimde gerekletirmenin sz konusu olamayaca ne srlmtr. Elton Mayo, Abraham Maslow, Frederick Herzberg ve Douglas McGregor gibi dnrler, deneye dayal aratrmalar ve vakalara dayandrdklar almalar ile ynetimin evre koullarndan etkilenmeyen kapal rgt sistemleri iinde, insancl alma koullar ve insana deer veren beeri ilikiler yaklam ile baarl olacan savunmulardr (Eren, 1998, s.15). 1930lu yllardan sonra klasik teori, baz ynleri ile eletirilmi ve eitli boluklarn olduu ortaya kmtr. Bu dnemde rgt olgusuna farkl adan bakan insan ilikileri yaklam hzla gelimitir. nsan ilikileri yaklamn douu ve gelimesine en byk katky Chicagodaki Western Elektrik irketinin Hawthorne

fabrikalarnda 1923te balayan ve 1930larn ortalarna kadar devam eden Elton Mayo ve arkadalar tarafndan yaplan aratrmalardr (Yksel, 2007, s.14). Hawthorne Aratrmalar, Klasik Teorinin bir nevi uygulamas olarak balam fakat elde edilen sonular yeni bir yaklamn domasna sebep olmutur. Aratrmalar klandrma, stma, dinlenme zaman gibi fiziksel iyiletirme ile ilgili koullarn derecesi arttka verimliliin de artaca hipotezleri snanmtr. Ancak, hipotezlerinin bu ynde gereklemedii grlmtr. Bunun zerine aratrmalar fiziksel Etmenler yerine sosyal Etmenler zerine evrilmitir. Verimlilik artnn ancak iilerin motivasyonu, uygulanan ynetim biimi, tatmini ve aralarndaki ilikiler tarafndan aklanabilecei ortaya kmtr (Koel, 2003, s.225 ). Bu aratrmalar, insan esine ar lde arlk vermesi ve iletmenin ekonomik amacn ikinci plana itmesi nedeniyle daha sonra geni lde eletirilmi (Sabuncuolu, 1986, s.16) ve 1960lardan itibaren de mutlu ii efsanesi byk lde sona ermitir. 1960l yllarndan sonra modern rgt ynetimi yaklamlar gelimeye balamtr. Klasik ve Neo- Klasik rgt kuramlar rgt kapal bir sistem olarak grmelerine karlk, modern rgt kuramlar, rgt evresiyle etkileime giren, evreden salad verileri dntrp geri vererek, rgt sisteminin kendi kendini sona erdirmesini ortadan kaldrmay salamtr. Sistem kuramnda, rgtler ak sistem olarak ele alnmaya balanmtr. Moderin rgt kuramlar, rgt birbirleriyle ilikili alt sistemlerden oluan bir btn olarak grm, bylece rgt fonksiyonlarna kavramsal bir ereve salamtr (Yksel, 2007, s.16). Douglas McGregor ilk defa 1960da yaynlanan Organizasyonlarn Beeri Yn kitabnda, yneticilerin, organizasyondaki igreni ilgilendiren davranlar, bu davranlarn dier insanlar tarafndan nasl algnladn ve nasl grdn ele almtr. Yneticilerin bir ksm X teorisi zellikleri altnda bir ksm da Y teorisi zellikleri altnda toplanmtr. X teorisi zellii tayan yneticilere gre; igrenler almaktan holanmazlar ve mmkn olduu kadar bundan kamak istemekte, sorumluluktan kamakta, ie kar isteksiz ve gvenliini her eyin stnde tutmaktadrlar. X kuramn ynetici tipi, igrene i yaptrmak iin onu zorlamak,

sk bir ekilde kontrol etmek ve cezalandrmak gerektiini dnmektedirler (Carson, 2005, s.450; McGregor, 1985, s.52). Y teorisi zellii tayan yneticilere gre; igren tembel deildir. Gerekli ortamn oluturmas ile almay zevkli haline getirilebilir, renmek ve daha fazla sorumluluk almak eiliminde, kendini kontrol ederek ve yneterek organizasyonun amalarna katkda bulunabilir. Y teorisini benimseyen bir ynetici, astlar sk kontrol yerine gelitirmeyi amalamak ve kiinin motive olmasn salamak iin de gerekli artlar oluturmaya katkda bulunmas gerekir (Certo, 1997, s. 390) Z teorisi, rgt ynetimlerinin alanlarn gdlerken, birbirine zt iki bak asn temsil eden X ve Y teorisini kullanmalarnn her zaman verimli ve etkin sonular dourmadn ne srmektedir. Z teorisi, X ve Y teorilerinin bir sentezi niteliindedir. William J. Reddin tarafndan gelitirilen kuram, insan doasna durumsallk temelli bir aklama getirmeyi amalamaktadr. nsan dnme, karar verme ve azmetme yeteneklerine sahip bir varlk olarak kabul eden bu kuram; insann douta ne iyi, ne kt olduunu savunmakta ve koullara gre her ikisine de yatkn olabileceinin altn izmektedir. Motivasyonun ne dtan zorlamayla, ne de iten gnll olarak salanabileceine dikkat eken Z teorisi; insann ancak mantk yoluyla gdlenebileceini sylemekte ve insan yansz olarak deerlendirmektedir (Grz ve Grel, 2006, s.277). X ve Y kuramlar neoklasik ynetimin insan doas hakkndaki gelimeleri iereken Z kuramn moderin ynetimin insan doas hakkndaki gelimeleri iermektedir. Moderin ynetim dncesi sistem yaklam ile balam ancak sistem yaklamn her yerde ve her zaman geerli bir anlay ortaya koymutur. Ynetimdeki gelimelere paralele olarak ihtiyalara cevap vermediinden durumsallk yaklam ortaya kmtr. Sistem yaklam, 1970 ylndan itibaren yaplan bir dizi aratrmalarla yerini durumsallk yaklam ad verilen teoriye brakmtr. Durumsallk yaklam, daha nceki dier teoriler ve sistem yaklam teorisinden farkl bir anlay ortaya atmtr. Bu yaklama gre; organizasyonun iinde bulunduu durum ve evresel koullar ynetim biimi ve sistemi etkileyen Etmenlerin say, nitelik ve etkileri

deimektedir. Buna gre her rgtn durumu, faaliyet konusu ve evresi dier rgtlerden farkldr (Eren, 1998, s.61). Bu farkllklardan dolay her rgte etki eden evresel koullar ve rgt ii dinamikler farkllk gsterdii iin sistem yaklamnda olduu gibi bir genelleme yaplamaz. Her iletmenin iinde bulunduu evre koullarna, yapt faaliyetlere, byklne, ynetim anlayna gre rgt biimi de fakl olumaktadr. Bireysel olarak belirlenen amalarn gerekletirilebilmesi iin bir araca ihtiya vardr. Birey ihtiyalarnn oalmas sonucu bunlar, bireysel olarak tedarik etmenin zorluklarndan dolay rgtler ortaya kmtr. rgt veya organizasyon; belirlenen ortak amalar baarmak iin iki ya da daha fazla kiinin egdm biimde altklar bir yapdr (Can, 1997, s.100 ). Alvin Brown rgt, her birinin zel bir ilevi ya da genel anlamda bir ilikisi olan birbirine bal ksmlarn dzenlenmi veya oluturulmu yaps, eklinde ifade etmitir (Akat vd., 2002, s.155). rgtleri oluturmak, g ve maliyetli bir durumdur. Bu glkleri ortadan kaldrmak ve maliyetleri azaltmak iin igrenlerin, ilerinden tatmin olmalarna baldr. rgtlerde motivasyonun nemi anlalm ve gn getike de motivasyona verilen nem artarak devam etmitir. Motivasyonda en nemli unsur igrenlerin davranlarnn ve bunlarn nedenlerinin bilinmesidir. grenlerin davranlarnn arkasnda mutlaka bir ama vardr. Amalara ulamak iin bireyin isteklerinin doyurulmas gerekir. Bu istekler, bireylerin iinden gelebilecei gibi d evreden de kaynaklanabilir. Birey amalarna ulat takdirde mutlu olur. Aksi takdirde birey amalarna ulaamadndan dolay huzursuzluk ve gerilim iine girmektedir. Motivasyondaki ama; igrenlerin daha fazla ve verimli almalarn, istek ve arzularn artrmay salamaktr. Ancak, bireylerin farkl kiilik yaplarndan dolay gdlerinin kaynan tespit etmek gtr. Kalplam motivasyon aralarn kullanmak her zaman olumlu performans salayamayabilir. Bu nedenle, gnn

artlarna ve igrenin ihtiyalarna gre eitli motivasyon aralarn sunmak gerekir. Rasyonel bir motivasyon sistemi; psikoloji ve sosyoloji ilkelerine dayal, rgt amalar ile igren amalarn dengeleyici bir yapda olmaldr. Bu durumda motivasyon sisteminden, igrene ve iletmeye u faydalar salanabilir (imek, 2002, s.195 ): grenlerin temel ekonomik ihtiyalarnn karlanmasna imkan hazrlamak, grenlerin psiko-sosyal, kltrel, gvenlik, aile yardm gibi toplumsal ihtiyalarnn karlanmasna imkan hazrlamak, grenlerin kararlara katlma, danlma, toplantlara katlma vastasyla egolarnn tatminine yardmc olmak, grenlerin yeteneklerini gelitirecek imkanlar salamak, Bireylerin yapc ve nderlik yeteneklerinin ortaya kmasna yardmc olmak, Deien sosyo-ekonomik ve kltrel artlara uygun ekilde iletmelerin esnek motivasyon sistemi gelitirmelerini salamak, rgt ile igren amalarn uyumlatrmaya yardmc olmaktr.

Bugne kadar iletme yneticilerinin igrenleri motive etmelerini salamak amacyla birok teori gelitirilmitir. Bu teoriler genellikle kapsam ve sre teorileri olmak zere iki temel balk altnda incelenmektedir. Son yllarda modern motivasyon teorileri veya Japon motivasyon teorileri olarak da bilinen nc bir grup literatrde (Yksel, 2007, s.57) yer almaktadr. Btn teorileri burada ele almak mmkn deildir. Ancak en nemlileri unlardr (Barutugil, 2004, s.377); Kapsam teorileri Abraham Maslowun htiyalar Hiyerarisi Yaklam, David Mc. Clellandin Baarma htiyac Teorisi,

Alderfin Varolma liki Gelime (VG) Kuramdr.

Sre teorileri Vroom Beklenti Kuram, Davran artlandrma veya Pekitirme Teorisi, Lawler-Porter gelitirilmi mit Kuram, Herzberg ift Etmen Kuramdr.

Modern motivasyon teorisi; Eitlik Teorisi, Ama Kuramlar, Atf Teorisi yer almaktadr.

Bu teoriler, tezin kavramsal ve kuramsal ereve blmnde ayrntl olarak ele alnmtr. Her ne kadar yukarda saylan teoriler tek tek ele alnacaksa da Herzbergin ift Etmen Teorisi daha ayrntl olarak ele alnmtr. 1.1. Aratrma Problemi Herzberin itf Etmen motivasyon teorisi 1950li yllarda iki yz muhasebeci ve mhendis zerinde yapm olduu aratrmaya dayanmaktadr. Aratrmada, iyerinde igrenin ktmser olmasna yol aan, iten ayrlmasna ve tatminsizliine sebep olan hijyen Etmenler ile iyerinde igreni mutlu klan, iyerine balayan zendirici (tevik edici) ya da tatmin salayan motivasyon Etmenleri zerinde durulmutur (Gardner, 1977, s.198). Herzbergin motivasyon-hijyen teorisi kiinin gereksinimlerine, kiiyi tatmin eden ve etmeyen Etmenlere arlk veren bir teoridir. Tablo 1de, Hijyen Etmenler; denetim, iletme politikas ve ynetimi, yneticilerle ilikiler, alma koullar, cret, igrenlerin kendi aralarndaki ilikiler, igrenin hayat, igrenlerin altndakilerle ilikileri, stat ve gvenlik olarak belirlenmitir. Motivasyonel

Etmenler ise; Motive edici derecesine gre; baar, tannma, iin kendisi, sorumluluk, terfi, gelime olarak belirlenmitir. Hijyen Etmenleri yeterli ve dzenli olmadklar zaman ite tatmini gereklemeyecektir. Ancak, igrenler tarafndan kabul grrler, ama motivasyon salamazlar. Motive edici Etmenler ise, bireyi yneltici, harekete geirici ve giderildikleri lde tatmin oluturan niteliktedirler. Sz konusu Etmenlerden birinin gereklememesi, bireyin motivasyon yapsnda bir boluk oluturur ve alann motivasyonunu engeller (Kk, 2007, s.76). Tablo 1: Herzbergin ift Etmen Motivasyon Etmenleri Tatmini Salayan Motivasyon Etmenleri Baar Tannma in kendisi Sorumluluk Terfi Gelime Tatminsizliini Salayan Hijyen Etmenleri Denetim letme politikas Ynetici ile ilikiler alma koullar cret grenlerin kendi aralarndaki likileri gren hayat grenlerin altndakilerle likileri Stat Gvenlik

Kaynak: Herzberg, 1965, s.373 Hijyen Etmenler, bireyin tatmin veya tatminsizliine yol amasna ramen bireyin motive olmasna katkda bulunmayan Etmenlerdir (Koparal, vd., 2001, s.307308); irket politikas ve kt ynetim, Teknik bilgi ve ynetimin yetersiz oluu, Amir ile beeri ilikilerin iyi olmamas, ortamnn fiziksel koullarnn elverisiz oluu, cret ve maa dzeyi ile bunlardaki artlarn yetersizlii, Ayn seviyedeki i arkadalar ile geimsizlik, grenin kiisel yaamna gereken saygnn gsterilmemesi, stihdam gvenliinin yetersizliidir.

10

Herzberge gre, i yerinde bulunan hijyen Etmenleri zaten olmas gereken i ortamnn gerekliliindendir. Bundan dolay, birey tarafndan normal karlanmakta dolaysyla motivasyonun artrmasna etki etmemektedir. Ama bu Etmenlerin olmamas, i greni iinden bezdirmekte ve bulunduu ortamdan koparmaktadr. Dier bir ifade ile motivasyonun azalmasna sebep olmaktadr. Herzberge gre motivasyon Etmenleri ise yle sralanmaktadr (Eren, 2004, s.412); Bir ii baar ile tamamlamann verdii mutluluk, yerinde baarlaryla tannma, Bundan dolay takdir edilme ve dllendirilme, Arzu, tutku, yetenek ve bilgilerine uygun bir ite alma, yaparken yeterli dzeyde yetki ve sorumlulua sahip olma, Terfi edebilme olanaklarna sahip olma, inde kendisini gelitirip yeni eyler renme ve yapt aratrmalarla evresine olumlu katklarda bulunabilme gibi deerlerdir. Herzberg ve arkadalarnn vurgulamak istedikleri, i yerinde hijyen Etmenlerin belli bir dzeyin altna dmemesinin gerekliliidir. Belli bir dzeyin altna dmesi, igrenin iinden, evresinden, iletmeden, mesai arkadalarndan ve amirlerinden sklmasna ve devamszlk, hastalk ve iten ayrlmasna neden olabilmektedir. Hijyen Etmenlerin, belli bir dzeyin altna dmemesi iin zen gsterilmeli ve gerekli koullar salanmaldr. Hijyen Etmenler salandktan sonra tevik edici Etmenlerde yaplan her iyiletirme igrenin motivasyonunu artracaktr. Herzbergin teorisine gre, her iki Etmen grubunun motive etmede ayr bir yeri vardr. Herzberge gre, bu iki grup etmenin stnlk durumu yoktur. Herzberge motivasyonun st dzey ihtiyalarn doyurulmasn salayan ilerle olacana inanmakta ve i zenginletirme ile bunun baarlabileceini iddia etmektedir (Herzberg vd, 1969, s.61).

11

Bu

aklamalardan

hareketle,

igrenlerin

tatmin

dzeylerinin

salanmasnda etkili olan motivasyon etmenlerinin nemi, bu etmenlerin ne dzeyde oluturulduu, Herzbergin ift etmen motivasyon teorisinde belirtilen hijyen motivasyon etmenlerinin igrenlerin i tatmini zerine etkileri ve bu etkinin ne dzeyde olduunun belirlenmesi aratrmann problemini oluturmaktadr. 1.2. Aratrmann Amac letmeler gerek hizmetin ulatrlmasnda, gerekse dier fonksiyonlarn yerine getirilmesinde byk lde igrenlerden yararlanmaktadr. Hizmetlerin yrtlmesi ve mterilerin tatmini salamasnda igrenin rol ve nemi byktr (Batman ve Yldrgan, 2001, s.3). grenler zamanlarnn ounu iyerlerinde geirmektedir. yeri,

igrenlerin sosyal hayatnda nemli bir yer tutmaktadr. grenlerin iyerinden alm olduklar fiziki, sosyal ve ekonomik haklar, (cret, barnma, ulam, yiyecek vb. gibi) onlar yeterince tatmin etmemektedir. Bu etmenlerle birlikte igrenlerin tatminini salayacak psikolojik etmenlerin de (takdir edilme, ilerleme, ait olma vb.gibi) salanmas gerekmektedir. gren davranlar ile ilgili aratrmalar sosyal hayatta nemli bir yer tutmaktadr. letme tr ve leine gre uygulanan ynetim biimleri farkllk gsterse de insan unsurunun nemi gittike artmaktadr (Budak, 1998, s.60). grenlerde i tatminine etki eden etkenlerin belirlenerek gerekli nlemlerin alnmas, phesiz ki tm iletme trleri iin nemlidir. zellikle, mterilerle temas dzeyi yksek olan igrenlerde daha da nemlidir. grenlerin i tatmini konusunda yaplan aratrmalarda (Curran ve Stanworth, 1981; Staw ve Ross, 1985; Staw vd. 1986; Uyargil, 1988; Arvey vd., 1989; Erez, 1994; House, vd., 1996; Weiss ve Cropanzano, 1996; Motowidlo, 1996; Oshagbemi, 2000; Judge ve Bono, 2001; Griffin, 2001; Ilies ve Judge, 2002; Tepeci ve Bartlett, 2002; Judge, vd., 2002; nce, 2003 vb.) genel olarak bireysel ve rgtsel dzeyde baz (ya, cinsiyet vb.) etmenler zerinde durulmutur.

12

Aratrma alan olan, otel iletmeleri de, dorudan mterilerle ilikinin youn olduu iletmelerdir. nsan gcne youn olarak ihtiya duyulan hizmet iletmelerinde, en yksek seviyede verimlilik elde edebilmenin temelinde, alma biiminin, onlarn ihtiyalarna cevap verebilecek ekilde dzenlenmesi ve beklentilerinin karlanma derecelerinin yksek olmas yatmaktadr (zmen vd., 1991, s.102). Bu aratrmada Herzberg Hijyen-Motivasyon Teorisine gre; otel

iletmelerinde igrenlerin i tatmin durumlar incelenmitir. gren i tatminine ynelik yaplan almalar (Maidani, 1991; Ard ve Ba, 2001; Mount vd., 2002; Akada ve zdemir, 2005) fazla olmakla birlikte, aratrma Trkiyedeki konaklama iletmelerindeki igrenler zerinde yaplm olmas farkll oluturmaktadr. lkelerin kltrel farkllklar, ekonomik ve sosyal yaam tarzndaki farkllk, bireyin alma hayatna da yansmaktadr. almann amac turizm sektrnde alan igrenlerin i tatminine neden olan etmenleri belirlemek ve Herzberg ift etmen teorisinde belirlenmi olan kriterleri test etmek olarak aklanmtr. Bu balamda, aratrmada test edilmesi amalanan hipotez, igrenlerin i tatmini ve tatminsizlik etmenlerinin belirlenmesi ve Herzberg ift etmen teorisinde belirlenmi olan kriterlerin igrenlerin motivasyonu zerindeki etkisini ortaya koymaktr. Aratrmada turizm sektrnde be ve drt yldzl otel iletmelerinde alan igrenlerin, Herzberg ift Etmen Teorisinde aklanan kriterlere uygun olarak i tatmini durumlarn etkileyen etmenleri ve igrenlerin etkin almalarn salayan motivasyon etmenlerini belirlemektir. grenlerin verimliliklerini artrma ilikin neriler gelitirmek amalanmtr. Aratrmann amac, Herzbergin hijyen-motivesyon etmenlerinin

igrenlerin i tatmini ile ilikisinin olup olmadn ortaya koymaktr. Bunula ilgili olarak aratrmann hipotezleri aadaki gibi belirlenmitir. H1: Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda iliki vardr. H2: Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda iliki vardr.

13

1.3. Aratrmann nemi Hizmet sektrnde faaliyet gsteren iletme trlerinden biri olarak ele alnan ve aratrma alann da oluturan konaklama, emek-youn bir sektrdr. grenlerin tutumlar retilen mal ve hizmetin oluum ve sunum srecinde tamamlayc ve nihai kaliteyi belirleyici nemdedir. grenlerin i tatmin durumlarnn llmesi ve gelitirilmesi nemlidir (Kantarc, 1997, s.5). letmenin, faaliyette bulunduu sektr tr ne olursa olsun igrenlerin alma davranlarnn incelenmesi, zellikle rgtsel davran literatrnde birok almaya konu olmutur. Motivasyona ilikin yaplan almalar (Tietjen ve Myers, 1998; Eskildsen, vd. 2003) bu alanda nemli bir yer tutmaktadr. Dier taraftan, hizmet sektrnde faaliyette bulunan iletmelerde igren davranlarna, zellikle i tatminine ilikin yaplan deerlendirmeler daha da nemsenmektedir. Kiiliin kullanm, gler yz, nezaket, itenlik, insan sevgisi, sayg, temizlik, yardmseverlik ve anlay gibi tutumlar mterilerin temel psikolojik gereksinimlerinin karlanmasnda etkili olmaktadr. Sz konusu tutumun duygusal kkenli olmas iin, i tatmini ile ilikisinin boyutunun nemini artrmaktadr (Tarlan ve Ttnc, 2001, s.146). Otel iletmelerinde i tatminsizlii sonucunda ortaya kan birok sorun bulunmaktadr. Bu sorunlar sonucunda ortaya kan olumsuz durumlarn ortadan kaldrlmas iin gerekli koullarn salanmasnn nemini artmaktadr. Otel iletmelerinde i tatminsizlii sonucunda ortaya kan sorunlarn balcalarn u ekilde sralamak mmkndr (Oral, 1994, s.169): Mteri ve personel ikayetlerinde art, Hizmetlerde nemli aksamalar ve gecikmeler, Donanm ve materyalin kt kullanm eilimlerinin artmas, Toplam sat ve krda bir d meydana gelmesi, Yiyecek-iecek retim yerlerinde kayplarn oalmas, Yiyecek-iecek kalitesinde ba gsteren bozulmalar,

14

letmede ek mesai cretlerinin gereksiz yere artmas, Resepsiyonda meydana gelen (kayt ve hesap iin) mteri younluu, grenlerde yorgunluk ve i kazalarnda art, Genel giderlerin ve personel giderlerin artmas, e devamszlk ve igren devir hzn artrmasdr.

letmeler iin yeni igrenlerin ie alnmas, iletmede var olan igrenleirn alma koullarn dzenlemesi iin yaplan iyiletirmelerden daha maliyetli olmasyla beraber yeni sorunlar da beraberinde getirmektedir. Bundan dolay iletmeleri igren tatmini ile ilgili almalara ynelten sebepler arasnda yer almaktadr. rgtsel davran alanndaki aratrmalarn saysnn, Herzberg ve

arkadalarnn 1955deki almalarndan 1980li yllarn balarna kadar, en azndan 5.000e ulat belirtilmitir (Balc, 2000, s.45). Spector (1997), rgtsel teori ve aratrmalarda esas alnan deikenlerden biri ve zerinde durulan bir kavram olan i tatminiyle ilgili almalarn 5.000in zerinde olduu belirtirken, Oshagbami (1999), tarafndan yaplan tahmine gre ise bu rakam, tm makale ve bildirilerin saylmas halinde 7.000in zerinde olduu illeri srlmtr (Ba ve Ard, 2002, s.72). Ynetim literatr incelendiinde, i tatminini belirleyen deikenler ile i tatmini arasnda iliki bulunduunu ortaya koyan bir ok kavramsal ve uygulamal alma (Futrell ve Parasuraman, 1984, s.33-40; Khaleque ve Rahman, 1987; Avc ve Karatepe, 2000; Ttnc ve iek, 2000; Oshagbemi, 2000; Aknc, 2002; Ilies ve Judge, 2002; Ukun, vd., 2004; Saari ve Judge, 2004; Lu vd., 2005; Kim, vd., 2005; Togia, vd., 2004 vb.) bulunmaktadr. Herzbergin ift etmen motivasyon teorisinin zerinden 50 yl akn bir zaman gemesine ramen literatrde ortaya koyduu teorinin gerekliliini belirlemeye ynelik yaplan kaynak taramasnda bir aratrmaya rastlanmamtr. Herzbergin teorisinin 50 yl sonra geerliliini koruduunu ve ortaya koyduu hijyen ve motivasyon etmenlerinin igrenlerin tatmini zerindeki etkisi geerliliini dorulamak asndan nemli bir aratrmadr.

15

1.4. Aratrmann Varsaymlar Aratrmann daha salkl ve verimli bir ekilde yaplmas ve daha iyi anlalmas iin aadaki varsaymlar kabul edilmitir. Otel iletmeleri geni bir alan kapsamaktadr. Kltr ve Turizm Bakanlnn denetiminde olanlar (bir, iki, , drt ve be yldzl) ve belediyelerin denetiminde olanlar olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Otellerle ilgili saysal veriler Kltr ve Turizm Bakanlnn veriler doru olarak kabul edilmitir. grenlerin i tatmin ve tatminsizliine etki eden birok etmen

bulunmaktadr. Kullanlacak leklerin (hijyen ve motivasyon ile i tatmini ve tatminsizlii) konuya ilikin tm detaylar kapsad varsaylmtr. Herzberg Motivasyon Kuram dndaki etmenler aratrma dnda tutulmutur. Aratrmada anket almalarnda katlmclarn verdikleri cevaplarn gerek ya da doru olduu varsaym ile hareket edilmektedir. grenlerin, i tatmini ve tatmizsizlik durumlarn belirleyen konularla ilgili kendilerine yneltilen sorulara, objektif bir ekilde ve bask altnda kalmadan cevap verdii varsaylmtr. 1.5. Aratrmann Kapsam ve Snrllklar Bu alma, zaman ve maliyet unsurlar gz nne alnarak, anket yntemi ile igrenden bilgi toplanmas yolu tercih edilmitir. Bilgi toplanmas ngrlen igrenlerin alt otel iletmesi says yn olarak kabul edilmitir. Kltr ve Turizm Bakanl verilerine gre otel iletmelerin yatak ve oda kapasitelerine gre ka igren altnn belirlenmitir. Uluslarars standartlara gre drt ve be yldzl otel iletmesinin yatak kapasitesi hesabna gre her yatak iin 1 veya1,1 igren almas uygundur (etiner, 1995, s.105). letmelerde igren motivasyonu ve i tatmini ile ilgili yaplan almalar (Maidani, 1991) gstermitir ki, tatmin iki ana eksen etrafnda younlamaktadr. Bunlardan birincisi; tatmine sebep olan, st ynetimin igreni motive etme roln

16

ieren davransal-ilikisel boyuttaki yaklamlardr. kincisi ise; igrenlerin kendileri iin hazrlanan ortam ve stlerinin motivasyona dnk davranlarn nasl algladklar husussusunu ieren bilisel ya da psikolojik boyutta ele alan yaklamlardr. Aratrmada, Herzbergin ift etmen kuramna gre oluturmu olduu Likert lei kullanlmtr. gren i tatmini ve tatminsizliine etki eden ve iten kaynaklananlara (dsal) ve igrenin kendisinden kaynaklananlara (isel) etmenler olarak kabul edilmitir. grenin i tatminine etki eden birok etmen bulunmaktadr. Ancak, burada Herzbergin ift Etmen Teorisinde belirlemi olduu etmenler temel alnmtr. Otel iletmelerinin okluu gz nnde bulundurularak, bu iletmelerden sadece drt ve be yldzl oteller seilmitir. Drt ve be yldzl iletmelerin daha kurumsal ve salkl veri toplanmas mmkn oladuu dnlmektedir. Sadece drt ve be yldzl otel iletmelerinin seilmesinin bir baka sebebi de, zamann snrl ve maliyetlerinin yksek olmasndan kaynaklanmaktadr. Aratrma, Trkiyede bulunan nemli turizm merkezlerinden be blge ile snrlandrlmtr. Bu blgeler Ankara, stanbul, zmir, Mula ve Nevehirdir. 1.6. Terimler ve Ksaltmalar Aratrmada kullanlan terimler ve ksaltmalar aada aklanmtr. Aratrmann temel terimleri; hijyen, motivasyon ve i tatminidir. Hijyen: Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisine gre, igrenlerin altklar iletme veya rgtte salkl almalarn salayacak ve iin verimli ve etkili olarak yaplmas iin gerekli olan asgari artlardr. Bunlar; alma koullar, denetim, iletme politikas, ynetici ile ilikiler, cret, igrenlerin kendi aralarnda ve altndakilerle ilikileri, igren hayat, stat ve gvenlik olarak belirlenmitir (Herzberg, vd.,1959, s.48-49)

17

Motivasyon: igrenleri bilinli ve amal ilerde bulunmaya ynelten drt veya drtler bilekesidir. grenin rgt ierisindeki davran eklini, abasn ve zorluklar karsnda diren dzeyini belirleyen isel psikolojik gler olarak tanmlanmtr. Motivasyon; bireyi herakete geirmenin hangi yntemlerle salanaca sorularna cevap bulmaktr. Herzberge gre bunlar; baar, tannma, iin kendisi, sorumluluk, terfi ve gelime gibi isel etmenlerdir (Herzberg, 1965, s. 371). tatmini: kiinin iini veya i deneyimini deerlendirmesinden kaynaklanan hoa giden olumlu duygusal durumdur. Olumlu tutumlar i tatmini, olumsuz tutumlar ise i tatminsizliini oluturmak olarak tanmlanm (Spector,1997, s.2). Bir baka tanmda, bir igrenin yapt iin ve elde ettiklerinin, ihtiyalaryla ve kiisel deer yarglaryla rttn ya da rtmesine olanak saladn fark etmesi sonucu yaad duygu olarak da tanmlanmtr (Davis, 2004, s.496). Bu aratrmada, i tatmini, iten elde edilen maddi karlar ve igrenin beraber almaktan zevk ald i arkadalar ile bir eser meydana getirmesinin salad mutluluktur, eklinde ele alnmtr. Aratrmada kullanlan ksaltmalara aadaki gibi verilmitir; VG: Varolma, liki, Gelime (ERG: Existence Relatedness and Growth) JIT: Just In Time (TZ: Tam Zamannda retim) MSQ: Minnesota Satisfaction Questionary (Minnesota Tatmin lei) MYO: Meslek Yksek Okulu vb: ve benzeri vd: ve dierleri TDK: Trk Dil Kurumu

18

2. KURAMSAL VE KAVRAMSAL EREVE Bu blmde aratrmann konusunu oluturan motivasyon kuramlar ve zellikle de Herzbergin ift etmen motivasyon teorisi zerinde durulmutur. Ayrca, igrenin i tatmini ve i tatminini etkileyen etmenlerin konaklama iletmelerinde alan igrenler asndan gereklilii ortaya konulmaya allmtr. 2.1. Motivasyon Kavram Sanayinin gelimesine paralel olarak hizmet sektrnde de ok nemli gelimeler yaanmtr. Hizmet sektr her ne kadar igcne dayal bir sektr olsa da, teknoloji, sektre ok hzl bir ekilde girmi ve nemli bir varlk olarak igcne rakip olmaya balamtr. Teknolojik gelimelerin igrenler zerinde meydana getirmi olduu olumsuzluklar ortadan kaldrmak veya azaltmak iin motivasyonun nemi daha da artmtr. Motivasyon olgusu igrenlerin zelliklerine, bulunduklar konuma ve iletmenin yapsna gre farkllk gstermektedir. Hatta bireyin zellikleri farkl zamanlarda bireyin motivasyonu zerinde deiik ekilde etkisini gsterebilmektedir. Ayn zelliklere sahip ve ayn konumda bulunan bireyler de farkl ekilde motive olabilirler. letmenin yaps (politikas, alma koullar vb.) igrenlerin motivasyonunu farkl ekilde etkilemektedir. Motivasyon kavram incelenirken daha ok kiisel zellikler ve bu zelliklerin farkl zamanlardaki yansmalar zerinde durulmaktadr (Robbinson, 1998, s.168). Bireyde bulunan kiisel zelliklerin farkl olmas veya ayn zelliklerin farkl zamanlarda farkl ekilde kendini gstermesi motivasyon kavramnn anlalmasn zorlatrmaktadr. McGregor, Maslow, Herzberg vb. birok aratrmaclarn gelitirdikleri teoriler, motivasyon hakkndadr (George, 2002, s.1). rgtsel davran alannda motivasyon kavram ok sklkla kullanlmakta, fakat bir o kadar da az anlalmtr. Kavramn ortaya kndan bugne kadar 140n zerinde tanm yaplmtr.

19

rgtsel davran alannda alan nl akademisyenlerin hemen tamam motivasyonu tanmlamann ok ciddi zorluklar iinde barndrdn ifade etmilerdir. Bu biraz abartl gelebilir, ama motivasyonun ne olduunu kavramak asndan nemlidir. Motivasyon, rgtsel davranlar ynetmedeki roln aklamaya yardmc olmaktadr (George ve Jones, 2002, s.181). Motivasyon kavram, Latince to move kelimesinden tretilmitir. Motivasyon, bireylerin beyninde var olan istek, enerji veya ilgiyi harekete dntrr (Nahavandi ve Malekzadeh, 1999, s. 190). Motivasyon, enerji ve davrann bir fonksiyonudur (Wilson, 2004, s.150) Motive teriminin Trke karl, gd, saik veya harekete gemedir. Motivasyon, bir insan belirli bir ama iin harekete geiren g demektir. Bireyleri bilinli ve amal ilerde bulunmaya ynelten drt veya drtler bilekesidir (Eren, 2004, s. 397398). Bir baka tanma gre i motivasyonu; bireyin rgt ierisindeki davran eklini, gayret dzeyini ve zorluklar karsnda diren dzeyini belirleyen isel psikolojik gler olarak tanmlanmtr (George ve Jones, 2002, s.182). Motivasyon; bireyi herakete gemeye yneltmenin hangi yntemlerle salanaca sorularna cevap bulmaktr (Ruthankoon ve Ogunlana, 2003, s.333). grenleri almaya isteklendirme ve rgtte verimli altklar takdirde kiisel ihtiyalarn en iyi ekilde tatmin edeceklerine inandrma srecidir (Yksel, 2007, s.117). Yaplan bu tanmlara gre motivasyonun temel zellii bulunmaktadr; Harekete geirici, Hareketi devam ettirici, Hareketi veya davranlar olumlu yne ynelticidir.

20

Motivasyon, rgtn ve bireylerin amalarn salamak iin i ortamn oluturmak bireyin harekete gemesi iin etkilemek, isteklendirmek ve tatmin etme srecidir. Motivasyon sreci u ekilde gsterilebilir; Tatmin Edilmemi htiyalar htiyalarn Uyarlmas (Gerilim) htiya iddetinin Artmas Davran Tatmin Edilmi htiyalar Gerilimin Drlmesi Tatmin Edilmemi htiyalar ekil 1:Motivasyon Sreci Kaynak: Robbinson,1998, s.168 Motivasyon sreci, ekil 1de grld gibi bireylerin ihtiyac ile ilikilendirilmektedir. Uyarma sonucu bireyin ihtiya iddeti artarmakta, birey ihtiyalarn karlamak iin davrana gemektedir. Motivasyon bir tek nedene bal olabilecei gibi, birok nedene bal da olabilir. rnein, bireyin bir elence grubuna katlmas, farkl ihtiyalarn birden giderilmesine sebep olabilir. Birey psikolojik ynden rahatlamakta, arkada edinmekte, o grupta bulunanlar eer belli bir statde ise evresine kendisini kabul ettirmektedir. Btn bunlar bireyin motive olmasna sebep olabilir. Motivasyon bir sre olduu iin, srekli tatmin edilen ihtiyalardan sonra tatmin edilmemi yeni ihtiyalar ortaya kmaktadr. Motivasyon bir baka adan ortaya kan yeni ihtiyalarn da tatmin edilmesi sreci olarak aklanabilir. Davrana etki eden etmenleri uyararak bireyleri harekete geirmek ve onlarn belirli ynlerde enerjilerini younlatrmak motivasyon vastasyla salanabilir.

21

(Erolu, 1996, s.247). Yneticinin, igren davranlarn analiz ederek btn davranlarn birbirine benzer olmadklarn, hatta benzer olanlar varsa bile bunlarn sebeplerinin benzer olmadnn bilincinde olmas gerekmektedir. 2.1.1. Motivasyon Teorileri Endstri devriminin getirdii nemli yeniliklerden biri olan iblm ve onun doal uzants uzmanlama ve dier etkenler, igrenlerde zaman iinde ie ve iletmeye kar ilgisizlik ve isteksizlik oluturmutur. Taylor ve Mayodan bu zamana kadar yaplan aratrmalarda, bu ilgisizlik ve isteksizlii ynetebilmek iin motivasyon konusunda kuramsal boyutlara ulaan aratrma ve incelemeler (Elton Mayo, 1924-1927 Hawthorne almlar, Hackman ve Oldham, 1974 zellikleri Modeli) yaplmtr. Aratrmaclarn zerinde durduklar en nemli konu, igrenlerin davranlarn, ie olan farkl balantlarn ve bunlarn gerek nedenlerini aklamaktadr (Sabuncuolu ve Tz, 2001, s.129). nsan, fizyolojik ve psikolojik alardan srekli gelien bir varlk olarak ele alan grler, kiinin gelimesi, isel yetenekleri ve kapasitesi, belirli bir tutum, alg, his, arzu ve dncelere temel oluturan rasyonel ve hissel ynleri zerinde durmaktadr. Bu grler kiiyi anlamaya, kiinin iinde bulunan etmenlere hitap ederek, motive etmeye almaktadr. Motivasyon teorilerinin bir ksm kiinin iinde doan etmenlerden ziyade kendi dnda veya evresinde bulunan etmenlere arlk vermektedir. Bu teoriler, kiilerin davranlarnn dsal etmenler tarafndan kontrol edildii varsaymna dayanmaktadr. alanlar motive etmek amac ile kullanlan dsal etmenlerin banda ise ekonomik unsurlarn geldii savunulmaktadr. Taylora gre, igrenin daha fazla retim yapmas isteniyorsa, daha fazla parasal teviklerin kullanlmas gerekmektedir (Griffin ve Ebert, 2004, s. 254; Moorhead ve Griffin, 2004, s. 120). Hawthorne alma sonular yaynlanmasn takip eden birok aratrma igrenlerin nasl motive edilecei ve motive eden etmenlerin ne olduunun anlalmas zerine odaklanmtr. Motivasyonunun anlalmasna katk salayan

22

balca teoriler; Maslowun htiyalar Hiyerarisi, Herzbergin ki-Etmen Teorisi, Vroomun Beklenti Teorisi, Adamsn Eitlik Teorisi ve Skinnerin Pekitirme Teorisidir (Lindner, 1998, s.1). Motivasyon teorileri, ierik ve sre teorileri olarak iki temel gruba ayrlmakla beraber, nc bir grup olarak da modern teoriler bulunmaktadr. Baz kaynaklarda Japon teorisi olarak da gemektedir (imek vd. 2003, s.137). Bu teorilerin bazlar, bireyin iinden kaynaklanan ve bireyin psikolojik olarak motivasyonunu salayan isel deerler olduunu ne srmektedir. Bazlar da bireyin dnda gelien, bireyi motive eden kaynaklarn dsal olduunu ne srmektedirler. ada teorilerde bireyi motive eden etmenler, duruma ve iletmenin evresel yapsna gre farkllk gstermektedir (Barutugil, 2004, s.377). Herzbergin motivasyon-hijyen kuram ise, kiinin gereksinimleri ve iinde bulunduu alma koullar ile ilgili etmenlere arlk veren bir kuramdr. 2.1.1.1. Kapsam Teorileri Kapsam Teorileri, temelde insan ihtiyalar zerinde odaklanmtr. Kapsam teorilerinin tmnde motivasyonun temel noktas insan ihtiyalardr. nsanlarn nasl ve neden byle davrandklar sorularna cevap bulmaya almlardr. Eer, insanlarn ihtiyalar yoksa veya var olan ihtiyalar ynetim tarafndan bilinmiyorsa, bireyi harekete geirecek, motive edecek fazla bir ey olmaz. grenleri harekete geirecek ihtiyalarn ynetici tarafndan bilinmesi veya igren tarafndan bilinmeyen ihtiyalarn igrene hissettirilmesi gerekir. Eer ynetici igrenleri davrana ynelten ihtiyalarn neler olduunu bilirse ve buna gre motive edici aralar sunarsa igrenler, iletmenin baars iin harekete geeceklerdir. Bylece igren dllendirilmi ve i tatmini salanm olacaktr (Gomez-Mejia vd., 2005, s.506). Kapsam teorileri, kiinin iinden gelen ve onu belirli ynde davranta bulunmaya ynelten etmenlerin zerinde durmaktadr. Teorilerin tamamnda temel etmen insan ihtiyalardr. Eer bireyin ihtiyac bulunmasa onu belli bir ynde harekete geirmek mmkn deildir. Ynetici, igrenleri belirli yne doru

23

davrana zorlayan etmenleri anlayabilir ve kavrayabilir ise, bu etmenlere hitap etmek suretiyle igrenleri daha iyi ynetebilir. Bu teorilere birok aratrmac katkda bulunmutur. nemli olanlardan bazlarna aada yer verilmitir (Efil, 1999, s.120). a. Maslowun htiyalar Hiyerarisi Teorisi Maslowun ihtiyalar hiyerarise motivasyon teorileri arasnda en ok bilinen ve belki de motivasyon teorilerinin temelini tekil eden yaklamn, yapt klinik gzlemler sonucunda 1954 ylnda ortaya koymutur. Maslow bu almalarn iki temel varsaym zerinde yapm ve ortaya karmtr. Bunlardan birincisi, motivasyon kiisel bir olaydr. Birisini motive eden herhangi bir durum veya olay bakasn motive etmeyebilir. kincisi ise, motivasyon sadece insann davranlarnda gzlemlenebilir (Koel, 2003, s.634). Kii var olan ihtiyalarn giderme ynnde davranmaktadr. htiya, davran belirleyen nemli bir etmendir. Kiilerin sahip olduu ihtiyalar, belli bir hiyerari ierisinde alttan ste dorudur. htiyalarn tatmin edilmesi en alttan ste dorudur. Birey alt basamakta bulunan ihtiyalarn tatmin etmeden bir st basamaa gemesi bir anlam ifade etmemektedir. Maslow, ihtiyalar be ana grupta toplam ve hiyerarik bir dzen iine koymutur. Bireyin en alt dzeydeki ihtiyalarndan en st dzeydeki ihtiyalarna kadar tmn iermektedir. htiyalar hiyerarisi ekil 2de sralan gsterlimitir. Maslowun htiyalar Hiyerarisinin sralamasn yapm olduu gruplarn hangi ihtiyalar kapsad ise (Robbinson, 1998, s. 169); Fizyolojik htiyalar: ackma, susama, barnma, cinsellik ve vcudun hayat devam iin dier gerekli ihtiyalardr. Gvenlik htiyac: gvenlik, bireyi fiziksel ve duygusal zararlardan korunmaktr.

24

Sosyal htiya: sevgi, ait olmak, benimsenme ve arkadalk gibi deerleri iermektedir. Sayg Duyulma htiyac: baar, sayg grme ve prestijdir.

Kendini Gerekletirme Sayg Grme Sosyal htiyalar Gvenlik htiyalar Fizyolojik htiyalar ekil 2: Maslowun htiyalar Hiyerarisi Kaynak: Robinson ve Decenzo, 2001, s.314. Kendini Gerekletirme htiyac: kiisel baar, kendini gerekletirme,

kiisel tatmin ve ihtiyalar oluturma ve tamamlama arzusudur. Fizyolojik ihtiyalar nitelikleri bakmndan temel ihtiyalardr. Bu tipteki ihtiyalarn giderilmesi sonucunda daha yksek seviyedeki ihtiyalar ortaya kmaktadr. nsanlar devaml olarak bir takm ihtiyalarn karlamaya alrlar ve bu ihtiyalar bir kere tatmin edilirlerse, davranlar iin motive edici olmaktan karlar. Fizyolojik ihtiyalar az oranda olsa bile, tatmin edilmedikleri zaman insan yaamn devam ettiremez (Eren, 2004, s.500). letmelerde alan her igren ayn ekilde ve ayn motivasyon aralar ile motive olmas beklenemez. Ancak, eitli kademelerde bulunan igrenler, bulunduklar kademeye en uygun den ihtiyalarna gre davrana gemektedir. htiyalar kesin izgilerle birbirinden ayrmak mmkn deildir. Herkes iin

25

ihtiyalar, ayn hiyerariyi takip etmiyebilir. htiyalar arasndaki balant ve iliki aadaki gibi ekil 3de gsterilmektedir.

ekil 3: Zaman inde htiyalarn Ulam Dzeyi Kaynak: Hicks, 1972, s.372. ekil 3de grld gibi ihtiyalar bir alt ihtiyacn giderilmesi ile ortaya kmaktadr. Ancak bir alt ihtiya kaybolmamakta, bir stteki ile beraber devam etmektedir. Ayn zamanda ihtiyalar hiyerarisi, yneticiler tarafndan bireyin bulunduu ihtiya basama dikkat alnd takdirde bir motivasyon arac olarak kullanlabilir. Bu yaklama gre, bireyleri davrana ynelten tatmin olunmu ihtiyalar deildir. Bireyi davrana ynelten, bireyin sahip olmak istedii ve tatmin edilmemi ihtiyalardr. Maslowa gre, igrenin motive olmas isteniyorsa, igrenin bulunduu ihtiya basamann bilinmesi ve bu ihtiyacn giderilmesi iin gerekli tatmin aralarnn salanmas gerekmektedir. Basamaklar eklinde sralanan ihtiyalardan birincisi tatmin edilmedike bir st basamaa geilmemesi gerekir. Her tatmin edilen ihtiya bir st basamaktaki baka ihtiyac ortaya karmaktadr (Griffin ve Ebert, 2004, s.255). Maslowun htiyalar Hiyerarisi, ynetimin igrenlerin motivasyonu iin takip etmesi gereken nemli prensipler gelitirmitir (Larwood, 1984, s. 83). Bu prensipler;

26

Farkl igrenlerin farkl ihtiyalar vardr: grenleri organizasyon iinde faaliyette bulunmalarn salayacak alt basamak vardr. Motivasyon plan, bireyin iinde bulunduu ihtiya basaman karlamas gerekir. Tatmin edilen ihtiyalar motivasyonu salamaz: Alt dzey ihtiyalar tatmin edildii takdirde motive etme zelliini kaybetmekte, bir st dzey ihtiya nem kazanmaya balamaktadr. Hangi ihtiya daha az tatmin edilmi ise o ihtiyacn karlanmas nemlidir Cezalandrma anlk olarak etkilidir: Tehditler sonucu igrenin hangi ihtiya basamanda olduu anlalmamaktadr. grenin tehdit edilmesi yerine, kendini gelitirme ihtiyac tercih edilmelidir. Eski igrenlerin baarl olmalarn salamak iin yksek dzeydeki ihtiyalar var ve bu ihtiyalarn tatmin edilmesi gerekmektedir. gren, ie ilk balama dnemlerinde daha ok alt basamaktaki ihtiyalarla ilgilenmekte, iinde ilerleme saladka beklentileri de artmaktadr.

Maslowun htiyalar Hiyerarisi motivasyon teorilerinin temelini oluturmu ve daha sonra gelen btn teorileri etkilemitir. b. Mc. Clellandn Baar Gds Kuram nsan ihtiyalarnn sonradan renmeyle kazanlabileceini ileri sren David Mc Clelland ve arkadalar, baar, g ve bakasnn kararlarn etkilemek iin ihtiyalarn roln ele almlardr. Bu teoriye gre kiinin bakalar ile sosyal ilikilerini artrma iin ilgili iliki kurma, bakalarn etki altnda tutmaya ynelik g kazanma, bakalarnn yetenek ve becerileri ile belli bir baar elde etme gibi eitli ihtiyalarn gidermeye ynelik davran gstermesidir. Bu ihtiyalar ok olmasna ramen en sk ortaya kan (liki kurma, g kazanma ve baar gds) zerinde durulmaktadr (Champoux, 2006, s.157).

27

liki kurma ihtiyacnn temeli, bireyin kendi dndaki insanlar ve gruplar ile iliki iinde bulunmasna dayanmaktadr. liki kurma ihtiyac zerinde, aratrmaclar ok fazla durmamtr. liki ihtiyac, bakalar tarafndan sevilme ve kabul edilme istei olarak ifade edilebilir (Robbinson, 1998, s. 177). G kazanma ihtiyac kuvvetli olan bireyler, g ve otorite kaynaklarn geniletme, bakalarn etki altnda tutma ve gcn koruma davranlarn gstermektedir. Bu bireylerin zellikleri ise (Koel, 2003, s.643); Grup zerinde etki sahibi olmak isterler, Kendilerine imkn verildiinde kendi akranlar ile bu gc kazanmak iin mcadele ederler, Bu bireylerde g etmeni nemli bir motivasyon aracdr.

Baar gds, insanlarn ounda potansiyel olarak bulunmaktadr. Fakat, bu ihtiyacn ortaya kmasn salayacak ortam ve frsat her zaman bulunmayabilir. Bireyin kendi ilgi alannda en iyi olma istei veya mkemmellie ulama duygusu baar duygusu ile tanmlanabilir. Baz insanlar, bir eyleri daha iyi ve daha etkili yapma konusunda dierlerinden daha fazla istek ierisindedirler (Robbinson, 1998, s. 175-176). Baar gds yksek olan bireylerin zellikleri ise unlardr (imek vd., 2003, s.142); Sorunlara zm bulmak ve kiisel sorumluluk almak isterler, Amaca yneliklerdir, Ortalama, gereki ve elde edilebilen amalar ortaya koyarak bir dereceye kadar riske girerler, Yaptklar iin sonucunu grmek isterler, Yksek enerji ve istekle zorlu almalara girerler.

Kapsam teorileri, gdlenmeyi ihtiyalar asndan aklamaktadr. Kiileri gdleyen yaplar, bu teorilerde, ihtiyalar ve gdlerdir. Bu sebeble davran

28

uyaran ihtiya ve gdler anlatlmakta, kiilerin tatmini ve performans iin gereken dl ve tevikleri ele alnmaktadr. Bu teoriler genelde ok sayda etmen arasnda hangi belirgin yapnn kiileri motive ettiini belirlemeye almaktadr. Bunlar; rgtsel amalar ve igrenlerin ihtiyalarn tatmin etmeye ynelik etmenler olarak, yksek olmalar halinde motivasyon, dk olmalar halinde ise dk motivasyon ile sonulanr (Bassett-Jones ve Lloyd, 2005, s. 932). Herzberg motivasyon teorisi de bir kapsam teorisi olmasna ramen kapsam teorileri iinde ele alnmamtr. Btn teorilerden (sre teorileri de dahil) sonra ele alnmtr. Bunun sebebi aratrmann temeli Herzberg Motivasyon Teorisi (hijyen motivasyon etmenleri) zerine inaa edilmi olmasndan kaynaklanmaktadr. c. Alderferin Var Olma, liki Kurma ve Gelime Kuram (Existence Relatedness and Growth Approach) Maslowdan sonra kapsam teorilerine katkda bulunan bir dier dnr Clayton Alderferdir. ERG (Existence Relatedness and Growth Approach) teorisi bir ihtiyalar teorisidir. Maslowun htiyalar Hiyeraraisine alternatif olarak gelitirilmitir. Alderfer tarafndan gelitirilen ve daha ziyade alma hayatndaki ihtiyalarla ilgili aklamalara sahip olan bu teorinin ad, ileri srlen ihtiyacn ba harflerinden olumutur. Bu ihtiyalar, varolma, iliki kurma olma ve gelimedir (existence, relatedness, growth: ERG). Teori Maslowun gelitirmi olduu beli ihtiyalar dzeyini azaltarak e indirgenmitir. Teoriye gre, insanlarn temel ihtiyalar tahmin edilip giderilmez ise, daha st dzeyde bulunan istek ve ihtiyalarn motive edici zellii anlam ifade etmeyecektir (Nicholson, 1998, s. 161; George ve Jones, 2002, s.191). Varolma ihtiyalar; insann fiziksel olarak hayatta kalmas ve neslini devam ettirmesi, bunun iin her trl tehlikeden uzak durup gvencede olmasdr. likisel ihtiyalar; insann hem i arkadalar ile hem de sosyal ortamlarda iyi ilikiler kurmak ve bu ilikileri devam ettirmek istemesidir.

29

Gelime veya byme ihtiyalar; bireyin hem mesleki anlamda, hem de kiisel anlamda kendini gelitirmesi ve dahil olduu iletmede bu gelimenin nnn ak olmasna ilikindir. Gelime veya byme ihtiyacnn iletme ynetimi tarafndan desteklenmesi de nemlidir.

Varolma ihtiyac, Maslow'un teorisindeki temel ihtiyalara denk dmektedir. Alk, susuzluk ve barnma gibi fizyolojik ve maddi isteklerle ilgilidir. alma ortamlarnda bunlar, cret, ikramiye ve alma artlarn kapsar. Beraber olma ihtiyac, insanlar arasndaki ilikiyi iermektedir ve Maslow'un gvenlik, sosyal ve baz benlik ihtiyalarna benzer. Gelime ihtiyac, Maslow'un kategorisindeki baz benlik ihtiyalar ile kendini gerekletirme ihtiyalarn karlamaktadr. Kiinin iinde oluturaca imkanlara sahip olmas ve kendisini gerekletirme ile ilgilidir (Can, 1997, s.174). VG kuramna gre, yneticiler igrenin st dzey ihtiyalarn tatmin edemezlerse, igren sosyal ilikilerini gelitirecek i ortamlar arayarak daha alt dzey ihtiyalarn tatminine ynelir. Bu nedenle ynetici, igrenin hangi ihtiya dzeyinde olduunu, hangi ihtiyalarnn tatmin edilmediini saptayabilmeli ki bireyin bir alt dzey ihtiyaca dnmesi yerine daha st dzey ihtiyalara ynelerek mevcut baarsn amas salanabilsin (Yksel, 2007, s.128). Tablo 2: Motivasyon Kapsam Teorilerinin Karlatrlmas
MASLOWun htiyalar Hiyerarisi Alderfin Varolma liki Gelime (VG) Kuram HERZBERGin HijyenMotivasyon Teorisi Mc.CLELLANDin Baarma htiyac Teorisidir. Baar htiyac G htiyac liki Kurma htiyac

Kendini Gelime (Growth) Motivasyon Gerekletirme htiyalar Etmenleri htiyac Sayg ve Stat likisel Hijyen Etmenleri htiyac (Relatedness) htiyalar Gvenlik htiyalar Varolma (Existence) Fizyolojik htiyalar htiyalar

Kaynak: Gomez-Mejia vd., 2005, s.509.

30

Yukardaki Tablo 2de kapsam teorilerinin belirlemi olduu etmenler ve bunlarn biribirlerine karlk gelen ihtiyalar sralanmtr. Bu ihtiyalar igrenlerin sosyal ve kltrel yaplarna gre fakllk gstermektedir. rnein; Japon ve Yunan igrenler arasnda gvenlik en nemli motivasyon arac iken skandinav lkelerinde sosyal ihtiyalar daha nemlidir. Latin Amerika lkelerinde baarnn dllendirilmesi daha fazla ne kmaktadr (Gomez-Mejia vd., 2005, s.509). 2.1.1.2. Sre Teorileri Kapsam teorileri, nelerin gdlemeye yol at konusunu ele almtr. Bireyi davrana sevk eden sebep ihtiyalar olduunu ne srmektedir. Sre kuramlar ise daha ok gdleme srecinin nasl ilendiini incelemektedir (Baysal ve Tekarslan, 1996, s.116). Teorilerin arlk noktas, kiilerin hangi amalar tarafndan ve nasl motive edildikleri ile ilgilidir. Belirli bir davran gsteren bireyin, bu davran tekrarlamas (veya tekrarlamamas) nasl salanabilir, sorusu sre teorilerinin cevaplamaya altklar temel sorudur (Koel, 2003, s.644). Sre Kuramlar, davrann ortaya kndan davrann son ermesine kadar olan faaliyetlerdeki deikenleri aklar. Kapsam veya ierik teorileri ise sadece kiileri motive eden etmenlerin neler olduunu aratrmaya ynelmilerdir. Davranlar zerindeki etkileri ve ileyileri hakknda yeterli bilgi vermezler. Sre kuramlar, kiisel farkllklarn motivasyondaki nemini ele almlardr (Eren, 2004, s.533). Sre kuramlar, gdlemenin bilisel ve gdleyiciler arasndaki ilikileri aklamaktadrlar. Bu teoriyi aklayan balcalar ise; beklenti ve pekitirme teorileridir. Pekitirme kuramlar baar ile dl arasndaki objektif ilikiler zerinde younlarken, beklenti teorisi alglanan ilikiler zerinde durur (Yksel, 2007, s.142).

31

a. Beklenti Teorisi Beklenti Teorisi; V.Vroom ve Lawler-Porter tarafndan gelitirilen ve motivasyon konusunda nemi artan teorilerin banda gelmektedirler. Beklenti veya mit Teorisi, bireylerin yapm olduklar veya yerine getirmi olduklar grevleri sonucunda elde edecekleri dle baldr. dln igrenlerin beklentileri karlamasna bal olarak baar artar. Vroomun Beklenti Teorisi; bir sre teorisidir. Bu teoriye gre i ve grev baars byk lde dllendirilmi bir davran fonksiyonudur. Beklenti Teorisinin temel varsaymlar aadaki gibidir (Buchanan ve Huczynski, 2004, s. 253); Davrann ortaya kmasna sebep olan etmenler, bireyin kiisel zellikleri ve evresel koullardr. Her insan dier insanlardan farkl ihtiya, arzu ve amalara sahiptir. Ayn ekilde her birey arzulad dl yaplar asndan da dierlerinden farkldr. nsan davrana ynelten sebeplerinin banda, davran sonucunda elde etmeyi bekledii dller gelmektedir. Eer birey daha fazla para kazanmann yolunun daha fazla almakla olduunu biliyorsa, bu beklentiye gre daha fazla alacaktr. Beklenti teorisinin temelini oluturan etmenler aadaki gibidir; Baar - dl Beklenti likileri, bireyin aklndaki her davrann bir takm sonular veya dlleri vardr. Birey, her davrann sonucunda bazen dllere bazen de cezalara sahip olacana inanmakta veya bu beklenti ile ie balamaktadr.

32

stek veya htiya iddeti, her dl veya cezann her bireye gre bir ihtiya ya da istek iddeti vardr. Her birey her dle farkl iddet derecesinde ihtiya duymaktadr. Bu duruma bireysel ihtiya ve alglarda oluan deerleme sonular neden olmaktadr. Bu sonular, bireyin yaamndaki dier etmenlere ve zellikle onun davranlarna yansmaktadr. aba Baar Beklenti likileri, bireyin bir ite gsterecei aba iki hususa bal olarak aklanmaktadr. Bunlardan birincisi; bu aba sonucunda elde etmeyi dnd baz beklentiler, ikincisi ise; aba sonucunda kendinden beklenen baarya ulama olaslndan olumaktadr (Eren, 2004, s. 534). Lyman Porter ve Edward Lawler Beklenti Teorisi Modeli; Vroomun modelini esas almakta, ancak baz noktalarda eitli ilaveler yaparak modeli zenginletirmektedir. Lawler-Porter modeli igren davranlar motive etmede dllerin ok nemli olduunu illeri srmtr (Certo, 1997, s.382).

1:dl Deer 3:Gayret 2:Bekleyi

4:Bilgi ve Yetenek 6: Performans 5:Alglanan Rol 7a:sel dl

8:Alglanan Eit dl

9: Tatmin i

7b:Dsal dl

ekil 4: Lawler-Porter Motivasyon Model Kaynak: Buchanan ve Huczynski, 2004, s.255; Brooks, 2006, s.53; Certo, 1997, s.383. ekil-4de grld gibi temelde Vroom modeli ile ayndr. Bireylerin bekleyi ve dln deer derecesi motive olmasna etki etmektedir. Lawler-Porter tarafndan yaplan ilave, birey ne kadar gayret gsterirse gstersin otomatik olarak

33

yksek performansla sonulanmaz. Bireyin baars araya ilave edilen iki yeni deiken olan bilgi ve yeteneinin olmasn gerekmektedir. Ynetimin, igren beklentilerini her zaman canl tutmak iin gayret gstermesi gerekmektedir. grenin de beklentinin yani her dln bir baar sonucu olduunu bilmesi gerekmektedir. Teoriye gre, igrenleri motive etmek iin aadaki hususlar dikkate alnmaldr (Gitman ve McDaniel, 2002, s. 295): Her bir i iin verilecek olan dln deeri belirlenmelidir, stenilen performans dzeyi belirlenmeli ve bu seviye alanlara ak bir ekilde bildirilmelidir, Performans seviyesi eriilebilir olmaldr, Performans ile dl ilikilendirilmelidir, dller gnn artlarna uygun olmaldr, Performans dzeyi iin uygun dllerin olmas salanmaldr.

Ynetimin igrende beklentileri ak ve net olmas gerekir. Bununla beraber, igreninin beklentisini netletirmesi gerekir. gren yapaca iin sonunda nasl bir dl alacan bilmesi, almasna olumlu etki yapacaktr. b. Davran artlandrma veya Pekitirme Teorisi Davran artlandrma veya Pekitirme Teorisine gre; motivasyon tanm insan davranlarnn belirli bir dorultuda bilinli deimesidir. Davransal artlandrma, davrann nasl meydana geldii temeline dayanmaktadr. Davranlarda bilinli bir ekilde deimeyi salayacak olan temel etmen, renmedir. Bugne kadar renme ile ilgili en kapsaml yaplan alma Skinnerin lemsel artlandrma teorisidir (Eren, 1998, s.42). Motivasyon teorisi olarak ele alnan artlandrma tr ise sonusal artlandrma trdr. Davran artlandrma veya Pekitirme Teorisinin ana fikri, davranlarn karlat sonular tarafndan artlandrld varsaymdr. Teorinin

34

organizasyonlara uygulanmas ile de rgtsel Davran Deitirme ad verilen yeni bir alan domutur (Koel, 2003, s.312). 2.1.1.3. ada Motivasyon Teorileri ada Motivasyon Teorileri, sre teorileri arasnda saylmakla beraber yeni teoriler olduklar iin eitlik ve ama teorileri ada teoriler arasna alnmaktadr. Aslnda eitlik kuram beklenti kuramlaryla birlikte domutur, ancak uygulama alnnda dikkat ekmesi son yllarda olmutur (Yksel, 2007, s.150). Bat lkelerinde uygulama alan bulan X ve Y teorileri statik bir dnce anlay iinde kiilerin nasl davrandklarn aratrrken, bu davranlara yol aan nedenleri tam olarak ortaya koymada yetersiz kalmlardr. Oysa, insan ve insan etkileyen birok etmen dinamik bir yapya sahiptir. Bu durumda belli kalplarn her durumda ayn kalmasndan sz etmek ve herkes iin ayn zmler retmek yerine, durumsallk yaklamnda belirtildii gibi deiik durumlarda tavrlarn farkllamas ile her durum iin farkl olumlu noktalar bulmak gerekmektedir. Esas itibariyle iletmelerde grlen bir kltr oluumu, lke kltrnn bir yansmasdr (imek vd., 2003, s.151). Japon kltrnn farkll motivasyon teorileri iinde Japon Motivasyon teorisi de anlmaktadr. ada teoriler iinde; Eitlik Teorisi, Ama Teorileri, Atf Teorisi ve Japon Teorisi saylmaktadr. a. Eitlik Teorisi Eitlik Teorisi; bireylerin i baars ve ite tatmin olma derecesi alt ortamla ilgili olarak alglad eitlik ya da eitsizlik ile ilgilidir (zdeveciolu, 2003, s.78). Birey, kendisine verilen dl ile kendisinin iletmeye katks arasndaki ilikiye dayanarak, katk ile dln orantl olmasn istemekte ve bunu bakalarna verilen dl katk ile karlatrmaktadr. Bireyin iletmeye vermi olduu emek, zek, bilgi yetenek ve baar gibi deerler bireyin rgte katklarn oluturmaktadr. Bireyin rgtten alm olduu cret, prim, ikramiye, stat, yetki ve i gvenlii gibi deerler dlleri oluturmaktadr. Birey deerler arasnda bir karlatrma yapmakta,

35

almalar sonucunda elde ettii deerler hakknda sahip olduu adalet ve eitlik duygular, onu daha sonraki almalar iin gdeleyebilmektedir. Buna karlk eitsizlik duygular da motive etmeyi engelleyebilir. Bireyler kendi almalar ve bakalarnn aldklar dlleri karlatrrlar. Bu durum yle gsterilebilir (George ve Jones, 2002, s.200); Bireyin ktlar Bireyin Girdileri Bireyin ktlar Bireyin Girdileri Veya Bireyin ktlar Bireyin Girdileri Bakalarnn ktlar Bakasnn Girdileri Bakalarnn ktlar Bakasnn Girdileri Bakalarnn ktlar Bakasnn Girdileri

Yukarda farkl durumda eitlik/eitsizlik sz konusudur. Hangi durum olursa olsun bireyde bir takm gerilim ve huzursuzlua neden olacaktr. Birey, eitsizlii gidermek iin eitli davranlarda bulunur. Birinci durumda, bireyin beklentisi ve ktlar ile bireyin kendine denk tutmu olduu bakalarnn girdi ve ktlar eittir. kinci ve nc durumlar eit deildir. kinci durumda, bireyin beklentileri ve ktlar ile referans olarak kabul ettikleri arasnda birey aleyhine bir durum szkonusudur. nc durumda ise, bireyin beklentileri ve ktlar ile referans olarak kabul ettikleri arasnda birey lehine bir durum szkonusudur. kincisi bireyde tatminsizlik olutururken, nc durumda ise bireyde tatmin salamas ile birlikte ancak bireyin hak etmedii bir durumdur. En uygun durum birinci blmde gsterilen durumdur. Bu teoriye gre, igren bakalar ile eit olmadn dndnde aadaki davranlardan birisini gsterebilir (Gitman ve McDaniel, 2002, s. 295): alkanlklarn deitirmektedir (Daha az aba sarfedecektir).

36

in gelir ve yararlarnda deiiklikler meydana gelmektedir (cretini ykseltmek iin eitli meru olmayan yollara girecektir). Kendisi Bakalar hakkndaki hakkndaki alglamalar alglamalar olumsuz olumsuz ynde ynde deimektedir deimektedir

(kendisinin alma arkadandan daha zeki olduunu dnmesi). (arkadann durumunun kendi durumundan ok daha rahat olduunu dnecektir). Kendi durumuna farkl bir perspektifden bakmaktadr (dier blmlerde alanlar kadar baarl olmayabilirim, fakat birok kiiden daha fazla almaktaym). gren bulunduu durumdan ayrlmaktadr (iten ayrlmak gibi).

b. Lockeun Ama Teorisi Ama teorisi, Edwin Locke ve arkadalar tarafndan amalarn insan davranlar ve performans dzeyleri zerindeki etkileri yllarca sren almalar sonucunda ortaya konulmutur. Bu aratrmalar, ama teorisinin test ve gelitirmesine ncelik etmitir. Bamsz olarak yaplan birok denemesel aratrmalar teoriyi gl bir ekilde desteklemitir (Champoux, 2006, s.177) Ama teorisine gre, davrann temel sebebi bireylerin bilinli ama ve niyetleridir. Bu amalarn ak ve net olutuu varsaymna dayanmaktadr. Ayrca, bireysel farkllklarn sebep olduu alglama ve deerleme deiiklikleri, belirli koullar hakknda her bireyin kendine zg yarg ve duygulara sahip olmakta ve setii amalar da buna bal olarak farkllaaca ifade edilmektedir. Bu sebeble, bireysel amalar tek tek belirlemek ve buna uygun ynetsel davran ve politikalar belirlemenin de ok g olduu bilinmektedir (Eren, 2004, s.527). letmenin baars igrenlerin amalar ile iletmenin amalarnn btnletilmesi ile mmkn olabilir.

37

Bireyler davranlar sonunda elde ettikleri yararn kendileri iin nem derecesine gre davranmaktadr. Amalarn eit zellii bulunmaktadr. Bunlar; belirginlik, g ve kabul derecesidir. Yetenek, ballk, karmaklk, durumsal snrllk Bireyden stenenler Belirlenen Amalar Baar, dikkat, srarl olma ekil 5: Ama Belirleme Modeli Kaynak: Yksel, 2007. s.154. Bireylerin i yerinde rgtsel amalar gerekletirmeye ynelik davran ve tepkileri kiilerin amalarna uygun alglama ve yarglama srelerine bal olmaktadr. Ayrca, igrenler evreden gelen uyarlar kendi deer yarglarna gre yorumlayp, buna bal olarak tepkide bulunmaktadr. c. Atf Teorisi Atf Teorisi, dier motivasyon teorilerindeki bireysel motivasyondan farkl olarak, bireyleraras davran ile kiisel alglama zerinde durmaktadr. Atf teorisinin zellikleri unlardr; Birey, dnyasn anlaml hale getirme araynda, nsanlarn davranlarn aklamak iin i ve d sebeblere atfta bulunmakta, Bu atfta bulunma byk lde mantksaldr. Baar

38

Atf Teorisinin kkleri gemie dayanmakla beraber bu teorinin Fritz Heidere ait olduu kabul edilmektedir. Heider, iyeri kurallar ve rgt iklimi gibi eitli d glerin birleerek davran belirlediini savunmaktadr. Harold Kelleyin gelitirdii atf teorisine gre ise; motivasyon insan davrannn niini zerinde durmaktadr. nsan davrannn nedeni ou zaman aka grlmediinden davrann sebebi evresel etmenlerin alglanmasna atfedilir (Yksel, 2007, s.156). Atf sreci, bireyin davranlarnn sebepleri zerinde durmaktadr. Bireyin davranna etki eden etmenler iki gruba ayrlmaktadr. Birinincisi isel etmenler; bireyin iinden gelen ve otokontrol salayan etmenlerdir. rnein; kiilik, deer yarglar, kabiliyetler vb. gibi etmenlerdir. Bunlar kiisel atflar olarak bilinmektedir. kincisi dsal etmenlerdir. Bireyin dnda davranlarna neden olan etmenlerdir. rnein; fiziksel artlar, grev zorluu, organizasyon kltr, dier insanlarn davran ve basklar veya ans gibi etmenlerdir. Bireyin dnda davrannn olumasna sebep olan d etmenler olduu iin durumsal atflar olarak adlandrlmtr (Nahavandi ve Malekzadeh,1999, s.159) . letmede baar ve baarszlk bireyler tarafndan farkl alglanabilir. Bir grevin yerine getirilmesinde meydana gelen baary, igren kendi asndan kiisel deer ve kabiliyetlerine atfederken, baarszlk durumunda iletme yapsndan, yneticilerin anlayndan veya eksik olan malzemeden kaynaklanan ve kendi dnda bulunan etmenlere atfedebilir. Atf Teorisine gre; motivasyonu, igrenlerin davranlarn etki eden isel veya dsal etmenlere gre olmaldr. Bireyin bu zellii bilinmeli ve ona gre motive edilmelidir. rnein, birey dsal motivasyon etmenleri tarafndan motive edilmesi gerektiine inanyorsa, parasal, stat vb. gibi dller verilmelidir. Eer, birey kendisini motive eden isel etmenler olduuna inanyorsa, sevgi, takdir edilme vb. gibi etmenler salanmaldr. gren gelecekte atfta bulunduu etmenlere gre gayretlerini almada sarf edecektir. Atf Teorisi i yerinde igrenlerin motivasyonunda nemli rol oynamaktadr (Moorhead ve Griffin, 2004, s.158).

39

d. Japon Motivasyon Kuram Japon ynetim anlay da, Japon kltrnn, firma kltrne yansmas ile ortaya kmtr. Japon iletmelerinin baars, ne tek bana insan ne de sistemdir. lke kltrne zg zelliklerin rgt kltr ve organizasyon/irket iklimine yansmas sonucu oluan yapdr. Organizasyon kltr, organizasyonun btn unsurlarn iermektedir. st ynetim, alanlar, ara-gere, evre vb. gibi unsurlar tek bana yeterli deildir. Bunlarn yannda ok iyi yetimi, kalifiye igc, kendine deer verilen, motive olan, i tamini yksek, takdir ve iyi bir dllendirme sistemi, yksek performans salayabilir (Sargut, 2001, s.221; Aktan, 1998, 50). Japon ynetim uygulamalar, Japon rgtlerinin ilikiye dayal mahiyetini temsil etmektedir. Japon aile iliikilerinde olduu gibi, Japon rgtleri, yneticiler ve alanlar arasnda statnn pozisyonla belirlendii karmak bir aa sahiptir. Kiiler arasndaki ilikiler itaatten ok karlkllk ve ykmllk ile tanmlanmaktadr. cretlendirme ve terfi sistemi rgtsel hiyerarideki kdeme dayanmakta ve baar gvene gre ikinci derecede nem tamaktadr (Bhappu, 2000, s.162). Japon ynetim sistemini, bat ynetim sisteminden ayran ok farkl noktalar bulunmaktadr. Bunlar; Toplam Kalite Ynetimi, Tam Zamannda retim (JIT), Sfr Hata, Kaizen vb. gibi retim ynetimi sistemleri, bat ynetim sistemi iinde kabul grm sistemlerdir. Ancak daha ok Japon ynetim anlayndan ve Japon kltrnden kaynaklanan igrenleri irkete balayan ve uzun vadeli almalarn salayan i tatmini ve motivasyon zerinde durulmaktadr. Bunlar; ynetim uygulamalar, istihdam sresi, terfi ve deerlendirme, i gc devir hz, cret sistemi ve uzmanlk sistemleridir. Japon motivasyon teorisinin temellerini oluturmaktadr. Bu etmenlerin igrenleri motive etmesindeki temel zellikleri ise; stihdam sresi; Japon iletmelerinin en nemli zellikleri mr boyu istihdamdr. Bu insan kaynaklar ynetiminde orijinal bir uygulama olarak ortaya kmaktadr. letmeler her yl niversiteden yeni mezun olan genlerden igren

40

tedariklerini tamamladktan sonra bu genleri uzun sreli eitim programlarna almaktadrlar. Bu eitim programlarna almalarnn kolaylatrc unsuru ise Shusin Koyo olarak adlandrlan kriz dnemlerinde dahi iten karlmama garantisidir. mr boyu istihdam Japonyada yasal bir zorunluluk olmamasna ramen byk iletmelerinde norm haline gelmitir (Yldz ve Ard, 2002, s.7). Gvenlikte olma Maslowun htiyalar Hiyerarisi Teorisinde ikinci srada yer almaktadr. grenlerin i gvencesinin iyi bir motivasyon ve tatmin arac olduu sylenebilir. Kdeme gre cret; mr boyu istihdamn bir sistem olarak Japon iletmelerinde uygulanyor olmas bu sistemi destekleyen ikinci bir mekanizma olan kdeme gre cret uygulamasn harekete geirmektedir. Kdeme gre cret bat ynetim uygulamalarndan tamamen farkl bir uygulama olup; cretin i trne, fonksiyona ve iten elde edilecek sonuca gre deil, kdem ve igrenin dzeyine gre belirlemesi esasna dayanmaktadr. cret belirlemede temel lt kdem olmaktadr. Kdemle doru orantl bir ekilde temel cret belirlenmektedir. Temel cretteki her yl dzenli art 50-55 yalarna kadar devam etmektedir. Bu ya dilimindeki bir igren maa ayn ii yapan 20-25 yalarndaki bir igrenden ortalama 2.5, primler ise kat fazla olmaktadr 55 ya sonrasnda ise, cret ve primler hzla azalmaktadr. Emeklilikten sonra bir Japon igren isterse ayn topluluk iinde baka bir irkette daha dk bir cretle almaya devam edebilir (Zerenler ve raz, 2006, s.766-767). Yava deerleme ve terfi; Japon ynetim biiminde, nemli bir zellik de yava deerleme ve terf etmektir. Bir insan ie girdikten sonra ne kadar bilgili, zeki ve yetenekli olursa olsun rnein ancak sekiz yl sonra veya on yl sonra resmi olarak deerlendirilmekte ve durumu uygun ise terfi etmektedir. Bu sre iinde kendisi gibi olan insanlardan yksek maa ve ikramiye alamaz. gren almalarnn uzun dnemde deerlendirilmektedir. Sabrla, amirlerine itaat ederek, ibirliinden kamakszn verimli bir ekilde alma sistemini renmektedir (Gren, 1996, s.7). gc devri; Japon sisteminde, igren bir iletmeye girdikten sonra da eitli grevlerde alarak uzun sre ayn iletmede kalabilmektedir. nk

41

Japonyada iverenler, igrenlerin kendilerini gelitirmelerine yardmc olmakta ve onlara yatrm yapmaktadr. Bunun iin igrenlerin edinmi olduklar bilgilerini baka irketlere gidip kullanmasna ho baklmamaktadr. Japon firmalar, baka irketlerden eleman transferi yerine kendi rgtsel aile yaplarna uygun elemanlar, kendileri yetitirmektedirler (Erdem ve Kocaba, 2007, s.184). grenlerin kendilerinin iletme iinde terfi edebileceklerini bildikleri iin iletmeden ayrlmadan uzun sre kalmalar salamaktadr. Bu igc devrinin dk olmasn salamaktadr. letmelerde meydana gelen kltr yaps, genellikle, lkelerin kltrel yapsnn bir yansmas eklindedir. Japon ynetim anlaynda Japon kltrnn bir yansmas olarak ortaya kmtr. William Ouchi, tarafndan gelitirilen ve Japon ynetim anlaynn bat ynetim anlayna uyarlanmas olan Z tipi ynetim anlaynn temel zelliklerinin karlatrlmas aadaki Tablo 3te gsterilmitir (Erdem ve Kocaba, 2007, s.185). Tablo 3: Z Teorisi Ynetim Yaklamnn Japon ve Amerikan Ynetim Tarzlaryla Karlatrlmas
A Tipi Amerikan (Bat) Tarz Ynetim Ksa dnem istihdam Bireysel karar verme Bireysel sorumluluk Hzl deerleme ve terfi Ak ve biimselletirilmi deerlendirme Uzmanlatrlm mesleksel gidi ve ykseli Birey ve aile hayat i hayatnda ayrlmtr. Z Tipi Amerikan (Bat) Tarzna Uyarlanm Ynetim Uzun dnem istihdam Kollektif karar verme Bireysel sorumluluk Yava deerleme ve terfi Kapal ve biimsel olmayan kontrol ile ak deerlendirme J Tipi Japon Tarz Ynetim Yaam boyu istihdam Kollektif karar verme Kollektif sorumluluk Yava deerleme ve terfi Kapal ve biimsel olmayan deerlendirme

Orta lde uzmanlatrlm Uzmanlatrlmam mesleksel ykseli mesleksel ykseli nsanlarla bir btn olarak nsanlarla bir btn olarak ilgilenme ilgilenme

Kaynak: Erdem, 1996, s.68; Eren, 1998, s.88 Srekli gelime Kaizen: Japon ynetim felsefesinin temelini oluturan kavramlardan biri Kaizendir. Bu kavram bat ynetim tarz ile Japon ynetim

42

sistemini birbirinden ayran ve igren ynetimine bak alarn ortaya koyan temel bir anlaytr. rnein, Japonlar sorunlarn fikirlerin paylalmasyla zlebileceine inanrken, bat temelli anlay ise, deiime bireysel olarak nclk etmenin hazzn tatmak ve maddi karln almak istemektedirler. Bat bireysel dzlemde yenilik yapmaya dayanrken, Japon sistemi katlmc sreci n plana karmaktadr (zel, 2000, s. 1). Japonlar hibir eye en iyi demezler bu ii yapmann baka yolu yok da, en sevmedikleri deyilerden biridir. nk onlar her eyin geliime ak olduuna inanmaktadrlar. Japoncada Kai (kay) deiim; Zen (zen) ise iyi, daha iyi anlamna gelmektedir. Kaizen (kayzen) de, bu yoldan hareketle daha iyiye ulama, gelime ya da genel kullanm anlamyla srekli gelime demektir. Bu szck Japonyada srekli gelimeden ok SREKL GELME STE eklinde kullanlr. nk kaizen sadece iletmelerde kullanlmas gereken bir sistem olarak deil, ayn zamanda bir yaam biimi olarak dnlmektedir. Evde, iyerinde, okulda ve hastanede, ksaca her yerde ve her zaman uygulanabilir. Bu istein duyulduu her yerde, sizi daha iyiye, daha gzele gtrebilir bir ey bulabilirsiniz. Kaizen metodunun amac, teknolojik gelimelerle ve alnabilecek dier nlemlerle israfn nlenmesi ve kalitenin artrlmas yoluyla maliyetlerin drlmesi piyasada kalabilmenin kouludur. Kaizen, ileri teknoloji rn makine ya da ekipmanlar ya da uzman kiilerce yrtlecek bir alma deil, geleceinin kendi ellerinde olduunun bilincindeki motive edilmi alanlarla yaplabilen, gnlk ve anlk yaam savadr (zelikel, 1994, s. 6). Japon ynetim anlayna gre lider yneticinin vazifesi, i erevesiyle snrl kalmamal, emrinde alanlarla bir abi gibi her adan ilgilenebilmelidir. Bunun gerekletirilebilmesinde elbette yneticinin ahsi kabiliyetleri nemli rol oynamaktadr. Japonlar, irket iin spor turnuvalar dzenlemek gibi, alanlarn dnlerine btn alma arkadalarndan amirlerine kadar herkesin katlmas gibi gzel adetler gelitirmiler ve bylece alanlar arasndaki mnasebetlerin deiik boyutlardan gelitirilmesini temin etmilerdir. rnein, bir ii randevu alarak, gidip patronuyla bir problemi grebilmektedir. Dier arpc bir rnek, pek ok

43

irketteki temizlik uygulamalardr. Temizlik gruplar oluturulur ve her grup, bir gn temizlik nbetilii yapar. Elbette bu ii temizlik grevlilerine hallettirmek mmkndr. alanlar arasnda byle bir uygulama, eitlik duygusunu ve arkadalk mnasebetlerini kuvvetlendirmektedir. alanlar arasnda arkadalklar Japonlar iin byk nem tar. Grenin (1996, s.5) aktardna gre, Japonya genelinde yaplan bir anket almasnda, alanlarn en fazla arkadalk ve uyumun bozulmas etmeni, iten ayrlmalarnn banda gelmitir. alanna yakn yneticiler, grup almas, istiare, alanlar arasnda kuvvetli arkadalk mnasebetleri, almann bir ahlak olarak alglanmas, sabr ve istikrarla srekli ileriye gitme gayreti, btn bunlar, ynetim anlayn oluturmaktadr. Bunlar ayn zamanda motivasyonun da arac olarak grlmektedir. ada teoriler, bireyin daha ok isel olarak tatmin olmasn salayan teorilerdir. dllendirmede adalet igren tarafndan bilinmesi, bireyin almasnn hangi deerlere atfta bulunduu ve iletmede igrenlerin nn ak ve belli amalar konulmas, motive etme asndan nemlidir. 2.1.2. F. Herzbergin ift Etmen Motivasyon Teorisi Motivasyon-Hijyen teorisinde, i davranlar iki etmenli teori olarak ifade edilmekte ya da basite tatmin tatminsizlik teorisi olarak belirtilmektedir. Motivasyon-Hijyen teorisi sayesinde igren, moral problemlerinin tannmasnn mmkn olacan dnmektedir. tatmin ve tatminsizlii, farkl i etmenlerinden meydana geldii ileri srlmektedir. grenleri tatmin eden etmenler, ilerin ierii ile ilgilidir. zellikle baar, tannma iin ilginlii, sorumluluk artrma, gelime, ilerleme olurken dier yandan, igrenlerde mutsuzluk yapan i tatminsizlii, onlara nasl davranldndan etkilenmektedir. tatminsizliini oluturan etmenler iin ierii ile ilgili olmayp daha ok evresel ve rgtn yaps ile ilgilidir. Bu gruptaki ana etmenler, irket politikas, ynetim anlay, denetim, kiileraras ilikiler, alma koullar, cret, stat ve gvenliktir. Bu etmenler hijyen etmenleri olarak adlandrlmaktadr. nk bu etmenler, iin evresini ve iin kolaylkla yaplabilmesi iin gerekli olan etmenlerdir. Onlarn olmamas i tatminsizliine yol aar. Fakat

44

hijyen etmenlerinin bulunmas halinde i tatmini oluturmaz, ancak i tatminsizliini engelleyebilir (Bassett-Jones ve Lloyd, 2005, s.930-931). tatminini oluturan etmenler, motivasyon etmenleri olarak bilinmektedir. nk bu etmenler herhangi bir organizasyonda yeterince var ise igrenleri i davranlar zerinde olumlu etki yapabilir. Motivaton-Hijyen Teorisini, dier motivasyon teorilerinden ayran nemli neden vardr; Btn deneysel analizlerde hata olasl bulunabilir. Sorulardan sapmalar grlebilir. Tatmin edici olarak grlen bir hijyen etmeni tatminsizlik olarak da grlebilir. Motivasyondaki kiisel farkllklar nedeniyle ayn sonuca gtrmeyebilir. Aratrmalarda denek olarak seilen insanlarn kiisel motivasyon problemleri ile ilikilendirildii iin motivasyon-hijyen etmenleri farkllk gsterebilir. Motivasyon-hijyen grmesi srecinde iletme, blm ve igren gereinden daha az veya daha fazla davran gsterebilir. Motivasyon-Hijyen aratrmasnda, insann iinde bulunduu durum ile ilgili ilk elden bilgi alnr ve burada dier metotlardan farkl olarak igrenin nne herhangi davran skalas konulmamaktadr (Herzberg, 1974, s.18-19). Herzberg Motivasyon teorisi igrenlerin i tatminini ve tatminsizliini salayan etmenleri ikiye ayrmaktadr. Birincisi; i tatmini oluturan deerler olarak alnmtr. kincisi de; i tatminini salayamayan ve igrenlerin tutumlarnda olumsuzluklar oluturan deerlerdir. tatmini kavramnn temeli de Maslow ve Herzberg motivasyon teorisine dayandrlmaktadr. tatmini Dawis (1969), Porter (1975), Locke ve Henne (1986) tarafndan igrenin i memnuniyeti veya i

45

tecrbeleri sonucu zerine olumlu duygulara sahip olmas, olarak tanmlanmtr (Oshagbemi, 2000, s.88). Herzberg Teorisini, dier teorilerden ayran, ihtiyalarn snflandrlmasdr. Motivasyon, igrenlerin isel durumlar ile ilgilidir. Oysa Herzberg, igrenlerin alma hayatnda elde etmek istedikleri amalarla, kanmaya altklar etmenleri ayr ayr sralamtr. Dolaysyla, ift Etmen Teorisinde tam anlamyla ihtiyalar snflandrmamaktadr. Hatta birbirende ayrmakta, elde etmek istenilenler motivasyon ve dolaysyla i tatmini salayan, kanmak istedikleri ise hijyen ve i tatminsizliine sebep olan etmenler olarak kabul etmektedir (Bassett-Jones ve Lloyd, 2005, s.932). Herzbergin (1959), Maslowun teorisini gelitirmek amacyla yapm olduu aratrma sonucunda, almalar, iki etmen teorisi olarak ortaya kmtr. Yaklak 200 muhasebeci ve mhendise, kritik olay yntemi uygulayarak veri toplamtr (Baysal ve Tekarslan, 1996, s.113). Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisinde, mlakat yntemi kullanlm ve u soru sorulmutur; iinizde ne zaman kendinizi son derece iyi, ne zaman kendinizi son derece kt hissettiinizi ayrntl olarak aklaynz. Bu sorudan ald cevaplar dorultusunda oluturduu modelin ieriini motive edici etmenler ve salk (hijyen) etmenler olarak iki grupta toplamtr (imek vd., 2003, s.139). 2.1.2.1. Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisinin Temelleri Maslowun motivasyon teorisinde bireyin ihtiyalarn ne lde tatmin ettii veya etmediini temel alan be ihtiya basamann varl nem tamaktadr. Herzbergin ift Etmen modeline gre, igrenin iyerinde ktmser olmasna yol aan ve iten ayrlmasna ve tatminsizliine sebep olan hijyen etmenler ile iyerinde igreni mutlu klan, i yerine balayan zendirici ya da tatmin salayan etmenlerin birbirinden ayrlmas gerekmektedir. Tatmin ve tatminsizlik iki uc olarak kabul edilmekte, tatminin olmamas ntr bir durum oluturmakta, kesinlikle tatminsizlie yol amamaktadr (Herzberg, 1968, s.57). Aksine belirli etmenlerin yokluu igreni

46

ktmser yapp tatminsizlie neden olmaktadr. Ancak, bunlarn varl motive etmemekte yani igren sadece bunlara sahip olmakla tatmine ulamamaktadr. greni ktmser klan ve iinden bezdiren etmenlere Herzberg hijyen etmenleri adn vermektedir. Herzbergin, hijyen etmenler demesinin nedeni bunlarn igreni alt yerden koparan, ayran olmasndandr. Bunun yannda igreni zendiren iyerinde daha ok balayp tatmin salayan etmenler de bulunmaktadr. Hijyen etmenlerinde salanan artlar igreni zendirmeyecek, yani tevik etmek iin bunlar zerinde srar etmemek aksine zendirici olan isel etmenleri harekete geirmek sz konusu olmaktadr (Eren, 2004, s.510). Herzberg Motivasyon-Hijyen teorisinin zor taraf hijyen etmenlerin bazlarnn tatmin salayabileceinin kabul edilmesidir. Motivasyonun baz etmenleri ise tatminsizliine neden olabilecek durumda olmasdr. Teoride, i tatminini salayan etmenler motivasyon, i tatminsizliine neden olanlar ise hijyen etmenleri olarak kabul edilirse de birbirinden kesin bir ekilde ayrmak zordur (Gardner, 1977, s.197-198). Hijyen etmenler, alma ortamnda ilerin yaplmas ve igrenin kendini rahat hissetmesini salamak iin bulunmas gereken asgari etmenlerdir. Bunlar yoksa igreni motive etmek mmkn deildir. Ancak varlklar, motivasyonu salamaz, motivasyon iin gerekli ortam oluturur. Motivasyon, motive edici etmenler salanrsa gerekletirilebilir. Hijyen etmenleri salamadan sadece motive edici etmenler salamak, igreni motive etmek iin yeterli olmayacaktr. Herzbergin bu teorisinin yneticiler arasnda yaygn olmasnn en nemli nedenlerinden birisi, ile ilgili terimleri kullanm olmasdr (Koel, 2003, s.642-643). Herzberge gre, igrenin i tatmininin ve motivasyonunun salanmas iin her iki grup (motivasyon-hijyen) etmenlerin de olmasn gerektirmektedir. Hijyen etmenleri motivasyonun olumasn salamak iin zemin oluturmaktadr. Motivasyon ise, bu oluturulan zemin zerine yaplacak art deerlerle salamaktr. rmein; bir ekinin gzel olabilmesi iin nce tarla yabani otlardan temizlenir daha sonra srlmesi ve tohumun ekilmesi, sulama ve gbrelenmesi yoluyla gzel bir

47

ekinin olumas salanabilmektedir. Salkl bir i ortamnn bulunmas tek bana igrenleri motive etmemektedir. Fakat, i tatminsizliini nleyerek motivasyon iin gerekli ortam salar. Anne-baba tarafndan ocuklarnn baars iin, salanan maddi imkanlarn yetmemesi gibi ocuklar bunlarla beraber bir takdir ve vg istemektedir. Motivasyon etmenleri de hijyen etmenlerinin gerekli temizlii salanmasndan sonra gerekletirmesi igrenin motivasyonunu salamada etkili olmaktadr. 2.1.2.2. Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisinin Tatminine Etkisi Herzberg ift Etmen Teorisi, hem bir motivasyon teorisi hem de bir i tatmin teorisi saylmaktadr. Bu ekilde saylan dier motivasyon teorileri ise, Maslowun htiyalar Hiyerarisi ile Adamsn Eitlik Teorileridir. Herzberg i alannda ilk defa tatmin ve tatminsizlik etmenlerini birbirinden ayran ve ayn olmadklarn gsteren teoriyi ortaya atmtr. gren davranlar kavramn oluturan Herzberg ift Etmen Teorisi ilk defa 1959 ylnda Herzberg, Mausner ve Snyderman tarafndan yaynlanan The Motivation to Work almas ile balamtr. Daha sonra (1966) ikinci kitab Job Attitudes: Review of Research and Opinion ve almalarnn nc kitab olan Work and the Nature of Man olmutur (Bockman, 1971, s.155). Herzberg ve arkadalarnn yapt aratrmalar, (1959) The Motivation to Work, (1969) Job Enrichment pays off Herzbergin yapt (1965) The New Industrial Psychology, sonucunda (1974) Motivation-Hygiene Profiles i yerinde igrenlerin olumlu davran gstermelerini salayan ve negatif davran oluturan etmenler ayn deildir. Bu etmenler birbirinden farkldr. Herzbergin tanmna gre i tatmini ve tatminsizliine neden olan 16 etmen bulunmakta, bunlardan 6 tanesi gl bir ekilde i tatminini tanmlayan motivasyon ve 10 tanesi de i tatminsizliini tanmlayan hijyen etmenlerdir (Williams ve Lankford, 2003, s.1-2). Motivasyonu salanmam bir igren rgtten her zaman ayrlmaya hazrdr. tatminsizlii igren davranlar zerinde eitli (moral dkl, devamszlk, salkta olumsuzluun meydana gelmesi vb.) ekilde kendini gstermektedir.

48

Tatminsizlik

Ntr Durum

Tatmin

Olumlu Hijyenik Faktrler

Olumlu Motive Edici Faktrler

ekil 6: Tatmini Etmenleri- Tatmin likisi Kaynak: Deniz, 2005, s. 315. ekilde 6da olduu gibi olumlu hijyen etmenleri, sadece igrenlerin tatminsizlik durumundan kurtulmasna yardmc olmaktadr. grenlerin ilerini gerektii gibi yerine getirmelerini iin ortam oluturmaktadr. Olumlu motive edici etmenler ise var olan hijyen etmenler zerinde ancak tatmin salayabilmektedir. 2.1.2. 3.Herzberg ift Etmen Teorisinin Hijyen ve Motivasyon Etmenleri Herzberg ierik analiz almasnda davran hikyelerindeki ierikleri ayrtrmaya almtr. Bylelikle ayn deiken zerinde farkl hikyeleri karlatrmaya almtr. Burada gz nnde bulundurduu en nemli deiken insanlarn davranlarnn neden deitii idi. Bireylerin davranlarna ne oldu da deiti? Sorusunun cevabna ihtiya duymaktaydlar. Aada belirtilen almada ad geen kavramlarn atfedilen anlamlarn farkl insanlar arasnda deiik ekilde anlaldndan tanmlama gerei duyulmutur. Bu etmenler, birinci ve ikinci basamak olarak ikiye ayrlmtr. Birinci basamaktakiler motivasyon veya i tatmini etmenleridir. kinci basamaktakiler ise hijyen veya i tatminsizlii etmenleridir.

49

Birinci basamak etmenleri, bireylerin i hakknda vermi olduklar cevaplara onlar iyi ya da kt olarak etkilendii durumun nesnel etmenleridir. Motivasyon veya i tatmini salayan etmenler; baar, tannma, iin kendisi, sorumluluk ve ilerleme imknlardr. Hijyen veya i tatminsizliini salayan etmenler; irket ve ynetim politikas, ynetim ekli, cret, igrenlerin yneticileri ile ilikileri ve alma artlardr (Bockman, 1971, s.158). ekil 7de Herzberg ve arakdalar tarafnda (1959) yaplan aratrmada ortaya konulan sralama grlmektedir. 0 noktas ntr olarak alndnda, sa tarafta bulunan ve eksi olarak kabul edilen etmenler hijyen olarak kabul edilmitir. Hijyen i tatmini salamayan, i yerinde i tatminsizliine sebep olan ve ancak i tatmininin salanmas iin orta oluturan etmenlerdir. Sol tarafta bulunan ve art tarafta yer alan igrenlerden yksek puan alan etmenler ise, motivasyonu salayan ve i tatminine sebep olan etmenler olarak kabul edilmitir. ekilde grlen sralama ve etmenlerin sfrdan farkl olarak hangi yne daha fazla gitmi olduklar grlmektedir. Uzantlar oranda i tatmini ve tatminszilie katk salam olduklar grlmektedir. ekil 7de sfr noktasnn sa ve solunda gsterilen rakamlar elde edilen veriler sonucunda oluturalan puan deerleridir. Her etmen 50 puan zerinde deerlendirilmitir. Aratrma iki ynl i tatmini salayan ve i tatminsizliine sebep olan ayr ayr olarak yaplm olduundan, alnan puanlarn i tatmini salayanlar art olarak alnm, i tatminsizlii olarak sorulan ve bireylerin iten tatminsizliine sebep olanlar ise eksi olarak deerlendirilmitir. nk Herzberge gre tatmin tatminsizliin kart deildir. Aadaki sralama ise motivasyon salayan etmenlerden balanarak sralanmlardr. Aada belirlenen etmenlerin alt etmenleri daha geni bir ekilde ek 2 tablosunda verilmitir. Etmenlerin daha iyi anlalmas iin ifade etmi olduklar alt ifadeler sralanmtr. Herzberg ve arkadalar tarafnda yaplm olan aratrmada ortaya konulan etmenler iin Ek 2 tablosuna baklabilir.

50

Baar; baarnn ztt, baarszlk ve baarnn yokluunu kapsamaktadr. Baar kategorisi ise, iin baar ile tamamlanmas, problemlerin zlmesi ve bir iin sonularn grmek gibi etmenleri kapsamaktadr. Tannma; etmen iin en byk kstas deneklerin baz tannma hareketlerdir. Kaynak hemen hemen her ey olabilir. Denetiler, dier yneticiler, mesai arkadalar, mteriler, meslektalar vb. gruplar olabilir. Bu kategori, vg veya sulama hareketleri denilen olumsuz tannmay iermektedir. Tannma hareketleri ile birlikte alt kategoride dl verilecek ve verilmeyecek davranlar ayrtrlmtr. Tanma olarak kabul edilmeyen ancak denekler tarafndan tannma kabul edilen zendirme ve cret artlardr. Aratrmada, grmeyi gerekletiren ile deneklerin grmesi srasnda meydana gelen etkilenmelerde oluan tannma hareketleri gz nne alnmamtr (Herzberg vd., 1959, s. 4445). in Kendisi; i hakknda iyi ya da kt duygular iin kendi yapsndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle grevlerin, rutin ya da deiken, hareketli ya da duraan, tamamen kolay ya da tamamen zor olma durumudur. Grevlerin yerine getirilmesinde frsatlar iin tamamn kapsayabilecei gibi iin belli bir zellii ile de snrlandrlabilir. Sorumluluk; sorumluluk ve otorite ile ilgili etmenler bu kategoride ele alnr. Bireyin i e ynelik olumsuz tavrlar sorumluluun olmamasndan kaynaklanmaktadr. Bununla beraber, bireyin yetkisi ile iin gereklemesi iin gerekli olan yetki arasndaki byk ak bireyin iyerindeki kt ynetimin bir gstergesidir. lerleme; kategori bireyin pozisyonunda gerek bir deiim olduunda kullanlr. Artan imknlarla beraber bireyin irket iinde bir yerden baka bir yere, i sorumluluu iin frsatlarn verilmesi bir ilerleme olarak ifade edilmez. Ancak bu sorumlulukla beraber statnn de deimesini iermektedir.

51

ekil 7: Herzbergin Aratrmasnn Hijyen Motivasyon Etmenlerinin Kaynak: Hezrberg, 1965, s. 371.

52

Gelime mkan; bireyin var olan pozisyonu ile ilgili durumun yukar veya aaya doru deimesini iermektedir. rnein; statdeki deime imkan igrenin normal igren olmasnda ef pozisyonuna ykselmesi gibi. Yeni stat daha nce kapal olan kaplarn almasn salar. Bireyin eitim durumundaki yetersizlik, irkette ters ynde ilerlemesine neden olacaktr. Statnn deimesi, sadece yukar veya aa eklinde olmaz. Ayn zamanda yeteneklerin de gelimesini kapsamaktadr. Politikas ve Ynetimi; irket bir btn olarak grlmektedir. Herzberge gre i politikas ikiye ayrlmaktadr. Birincisi, politikalarn yeterlilik ya da yetersizlik durumu, ikincisi politikalarn zararl ya da faydal etkileridir. Birey eer kimin iin altn bilmiyorsa, grevini memnuniyetle tamamlamak iin yeterince yetkisi yok ise ya da iin yetersiz bir ekilde organize edilmesinden grev tamamlanamyorsa i politikas gerekletirilemiyor demektir. kincisi de kiisel igren politikalarn iermektedir. Bunlar etkisiz olarak deil de kt niyetli olarak ifade edilmektedir. Gzetim Tr ve Gzetimci ile likiller; igrenlerin gzetiminde yneticinin drst olup olmamas, liyakatli olup olmamas durumunu iermektedir. Yneticinin, sorumluluk ve retme konusundaki isteklilii de nemli bir etmen olarak bulunmaktadr. Yneticinin, azarlama, eletirme vb. gibi olumsuz tavrlar ii kt etkileyen ve olumsuz olarak kabul edilebilir davranlar ifade eder. Ancak, bunlar varl igrende istenmeyen olumsuz duygularn gelimesine neden olabilir. yeri Koullar; igrenleri fiili olarak grev yapm olduklar yerin uygunluu ile ilgilidir. Havalandrma, s, k, temizlik vd. gibi etmenlerin olmasyla birlikte, soysal ve psikolojik durumu yer almaktadr. cret; bireyin ekonomik durumundaki artlar yer almaktadr. Maa, cret atlar ya da gereklemeyen ama beklentisi bulunan maa ve cret artlarn iermektedir.

53

Kiiler Aras likiler; Herzberg, bireyler arasndaki ilikiyi birebir etkileim ve iletiimde bulunan kiilerle snrlandrmtr. Bunlar; ynetici ile ilikiler, igrenlerin kendi aralarndaki ilikileri ve igrenlerin altndakilerle ilikileri kapsamaktadr. grenin Kiisel Hayat; Herzberg almasnda, bireyin ii ile ilgili olmayan i hayat dnda gerekleen etmenlerin i i etkileyebileceini dnmemitir. Ancak aratrma sonucunda iin bir ynyle bireyin hayatn etkiledii ve bu etkileme bireyin i hayat hakkndaki duygularn etkilemi olduu grlmtr. Aile ihtiyalar, i durumundan kaynaklanan ailevi problemler, cret, yer deitirme vb. etmenler aileyi mutsuz eden kiisel hayat etmenleri iinde yer almaktadr. Stat; bu etmen dier etmenlere gre tuzaa dmek daha kolaydr. nk bireyin grevindeki her deime veya ilerleme bir stat deiiklii olarak alglanmtr. Ancak bu almada deneklerle grme srasnda, deneklerin dncelerinde stat olarak ifade ettikleri durumlar kabul edilmitir. rnein; bireyin irket arabasn kullanmasna izin verilmesi bir stat deiiklii olarak grlmtr. Gvenlii; bireyin i gvenlii irketin durumu ile ilgili etmenlerdir. Bunlar irketin salaml, ite devamllk durumu vb. gibi etmenleri iermektedir (Herzberg vd., 1959, s.46-49; Ruthankoon ve Ogunlana, 2003, s.334-335). 2.1.2.4. Herzbergin ift Etmen Motivasyon Teorisini Destekleyen Aratrmalar Herzberg ift Etmen Teorisi (1959) ylnda yaynlandktan sonra, teori ile ilgili birok aratrma yaplmtr. Aratrmalar gerek Herzbergi takip eden aratrmaclar gerekse teoriye eletiri getirmek amacyla yaplmtr. Aratrmalarn bazlar yntemleri farkl da olsa teoriyi desteklemitir. Bazlar da teoriyi desteklememitir. Bu blmde, teoriyi destekleyen aratrmalardan bazlar rnek olarak verilmitir.

54

almasnda eitli mesleklerden seilmi kimselerle yaplm olmasna ramen ayn sonucu varlmtr. Ak ulu sorularla yaplan aratrmalarn bir blm Herzberg yntemini kullanmtr. lk aratrmada deneklere alma yaamndaki nemli olaylar anlattrlm, ayrca bu olaylarn yorumlarn yapmalar, olaylarn neden olumlu ya da olumsuz duygulara yol atn anlatmalar istenmitir. Sonra bunlar aratrmac tarafndan zmlenerek etmenler saptanmtr (Onaran, 1981, s.47-51). Bu aratrmalardan bir kana aratrmann nemi bakmndan deinilmitir: Herzbergin (1964) Finlandiyada gzetmenlerle yapt bir aratrmada, alma yaamnda olumlu duygularn %90a yakn bir blmnn, olumsuz duygularnsa %10 kadarnn gdeleyicilere, olumsuz duygularnn %80 kadarnn, olumlu duygularnsa %15ini salk etmenlerine baland sonucu alnmtr. Karp ve Nickon (1974) Herzberg motivasyon-hijyen yntemi kullanarak Virginiada siyahi igrenler zerinde yapm olduklar aratrmada, onlar, motive eden etmenlerin ne olduu ile onlarn iten ayrlmalarna neden olan etmenler ele alnmtr. alma sonucunda motivasyon etmenleri, i tatmin, hijyen etmenler ise i tatminsizliini oluturan etmenler olarak ortaya konulmutur (Karp ve Nickon, 1974, s.113-125). Andrei Zdromyslov ve Vladimir Yadov tarafndan Leningradda igrenler arasnda tesadf olarak seilen 2500 kii zerinde, mlakat ve anket ynteminin birleeni olarak i davranlarn belirlemek zere yaplan almada, Herzbergin Teorisini destekleyen bulgular elde edilmitir. alma, igrenleri tatmin eden ve etmeyen farkl etmenlerin ortaya karlmas ile ilikilidir. alanlar tatmin eden iin anlametmeni, en belirgin isel etmen olarak ortaya kmtr. in anlam ise, gerekli olan zihinsel yeteneklerdir. Bu sonu motivasyonunun en nemli arac olarak grlmtr (Herzberg, 1965, s.367-368). Ayn yntemi kullanan, bir baka aratrma da Schwab Heneman (1970) etmenlerin kodlamas ok dikkatli yapld bir baka aratrmadr. Motive edicilerin

55

daha ok olumlu olaylarda, salk etmenlerin ise olumsuzlarda topland, grlmtr. Baz gdeleyiciler olumsuz, baz hijyen etmenleri de olumlu duygular uyandrabilmektedir. rnein, tatminsizlii oluturan olaylarn %33nde tannma saylma ile baar etmenleri bulunmaktadr. Bu da teoride baz sapmalarn olduunu gstermektedir. Ancak teoride motive ediciler tatmin, salk etmenleri de tatminsizlie yol ayor diye kesin bir kural konulmamtr. Herzberg de motive edicilerin az da olsa bazen tatminsizlie yol aabileceini kabul etmektedir (Bockman, 1971, s.183). Lahiri ve Srivastva (1967) Hindistanda eitli sanayi dallarnda, orta dzey yneticilerle yaplan bir aratrmada, olay anlatma yntemi yerine on gdeleyici, on salk etmeni olmak zere yirmi alt etmeni ieren bir anket kullanlmtr. Aratrma sonucunda tatmin salayanlarla tatminsizlik veren etmenlerin ayr olduu grlmtr. Daha dorusu, alma evresindeki belli etmenleri tatmin kayna olarak alglayan igrenler, ayn etmenlerin yokluunda ya da kendilerine olumsuz etki yaptklarnda bunlar tatminsizlik kayna olarak alglamamaktadr. Yalnz tatmin salayan etmenler arasnda gvenlik i arkadalar ile ilikiler, zel yaam, gzeticilerle iyi ilikiler gibi, Herzberge gre salk etmenleri saylan etmenler vardr. Ayr bir toplumsal-kltrel evrede etmenlerin deimesini doal karlamak gerekir (Onaran,1981, s.49). Meslekle iin niteliinin yannda ya ile kadn erkek ayrmnn da etmenlerle tatmin arasndaki ilikiyi etkileyen deikenlerden olduu grlmtr; Centers ve Bugental (1966) aratrmasnda genel olarak motive edicilerle hijyen etmenlerine verilen nem bakmndan kadnlarla erkekler arasnda bir ayrm olmamasna karlk, etmenler tek tek ele alndnda erkeklerin kendini gerekletirme daha fazla nem verdikleri, kadnlarnsa iyi alma arkadalar etmenine daha fazla nem verdikleri anlalmtr (Onaran,1981, s.49). Maidini tarafndan Herzberg, Mauser ve Syndermann (1959) motivasyonel emas kullanlarak yaplan aratrmada, kamu alanlarnn tatmin dzeyinin daha yksek olduu sonucuna ulalmtr. Bu alma, ABDnin Florida blgesinde

56

yaplmtr.

Aratrmada; tannma, iin kendisi, ilerleme, baarma, yeteneklerin

kullanlmas, adalet, yeteneklerin gelitirilmesi motivasyon arac olarak ortaya kmtr. Herzberg motivasyon teorisinin igrenlerin i tatmini durumunu aklad grlmtr (Maidani, 1991, s.441-448) Onarann aktardnan gre yala eitimin baz gdeleyiciler stnde etkileri olduunu gsteren anket yntemiyle yaplm baka bir aratrmaya gre, alanlarn yalar ilerledike rgtte ilerlemeye verilen nem azalmaktadr. Buna karlk, genlikte grlen eitimin dzeyine bal olarak ilerlemeye verilen nem de uzun sreli olmaktadr. Eitim dzeyi dk kimselerin yalar ilerledike ulaabilecekleri yere kadar geldiklerini dnerek artk ilerlemeye fazla nem vermemeye balamalar, yksek renim grm igrenler ise her zaman daha yksek bir yere ulaabileceklerini dnerek ilerlemeye verdikleri nemi srdrmeye almalar doaldr. Bu sonu, Maslowun kuramn desteklemitir (Onaran,1981, s.49). Hindistanda ticari iletmeler zerinde Motivasyon Teorileri ve Drt Yaklamlar adl almada igrenlerin performasn etkileyen finansal dller kadar psikolojik dllerin de nemli olduu ortaya kmtr (Rai, 2004, s.43-50). ngilterede hayr kurumlarnda yaplan Motivasyonu ve Tatminini inceleyen bir almada gnlllk ve fedekarlk kavramlarnn igrenleri en ok motive eden ve i tatmini salayan deerler olduu ortaya kmtr (Parsons ve Broadbridge, 2006, s.121-131). Avusturya Otel Endstrisinde yaplan grenin Tatmin Oluunda Asimetrik Deer Etkileri adl almada, Herzberg ift Etmen Teorisi mteri memnuniyeti salamada l Faktor Teorisine yol gsterici olduu ortaya konulmutur. Geici igrenler ile daimi igrenlerin tatmin durumlarnn farkllk gsterdii ve geici igrenlerin, deme sistemi, eitim programlar, kariyer planlamas, ilikiler, drst davranlar ve alma saatleri konularnda, daimi igrenlere gre daha nemli olduu belirtilmitir (Matzler ve Renzl, 2006, s.1-11).

57

Bu aratrmalar herhangi bir etmenin (hijyen-motivasyon) baz deikenlere bal olarak bazen motive edici bazen da hijyen etmeni olduklarn gstermektedir. grenlerin i tatmini veya tatminsizliine sebep olan etmenler, igrenlerin kiisel zelliklerine ve bulunduklar evresel ve kltrel etmenlere bal olarak deiebilmektedir. 2.1.2.5. Herzbergin ift Etmen Motivasyon Teorisini Desteklemeyen Aratrmalar Herzberg ve arkadalar tarafnda (1959) yaplan aratrmann

yaynlamasndan sonra gnmze kadar birok aratrma yaplm bulunmaktadr. Bu aratrmalarn bir ksm teoriyi desteklerken bir ksmda eitli sebeplerden dolay teoriyi desteklememitir. Bir nceki blnde teoriyi deteleyen aratrmalara yer verilmiti. Burada ise, daha ok teoriyi desteklemeyen almalar ele alnmtr. Teoriyi desteklemeyen baz aratrmalar, (Ruthankoon ve Ogunlana, 2003; Centers ve Bugental,1966; Dunnette vd.,1967; Smith, vd.,1969; Wolf, 1970) toplam i tatminiyle toplam i tatminsizliinin bir boyut stnde dnmlerdir. O zaman tatmin ve tatminsizlik birbirinin kart olmakta, ortada da bir sfr noktas bulunmaktadr. Gdeleyiciler bunun tatmin blmne, salk etmenleri de tatminsizlik blmne etkide bulunmamaktadr. Oysa teoriyi byle anlamak Herzbergin grlerine aykrdr. nk teoriye gre tatmin ve tatminsizlik iki ayr boyuttur, birbirlerinin kart deildir (Onaran, 1981, s.52). Ruthankoon ve Ogunlana (2003) tarafndan Tayland inaat sektrnde alanlar zerinde yapm olduklar Herzbergin ki Etmen Teorisinin naat Sektrnde Test Edilmesi adl almada baz etmenler asndan desteklenmedii grlmtr. Motivasyon etmenleri profesyonel alanlar kapsamad grlmtr. Hijyen etmenlerinin hem i tatminine hem de i tatminsizliine neden olduklar ortaya kmtr (Ruthankoon ve Ogunlana, 2003, s.333-341)

58

Baz aratrmalarda dorudan doruya i tatmini llmemi, etmenlerin ile ilgili eitli sonular stndeki etkileri llmtr. rnein Centers ve Bugental (1966), deneklere onlar bulunduklar ilerde tutan en nemli eyin ne olduunu sormular, bu sorunun karsna da gdeleyici (ilgin i, tatmin duygusu, kendini gerekletirme), de salk faktr (cret, iyi i arkadalar, gvenlik) olmak zere alt etmen sralamlardr. Grld gibi burada llen i tatmini deil, rgtte kalma nedenleridir (Onaran, 1981, s.53). Friedlandern (1964) yapt aratrmada, denekler gruba ayrlm, her grup igren iin, i tatmini salayan etmenleri aklamalar istenmitir. almann amac, igrenlerin iten tatmin olabilmesi iin hangi etmenlerin daha fazla nemli olduunu ortaya karmaktr. grenlere ile ilgili 18 etmen verilerek, bunlarn alma yaamlarnda nemli bir olaydaki tatmine katklar, sonra kt bir olaydaki tatminsizlie katklar sorulmutur. Bu aratrmada, Herzberg Hijyen-Motivasyon Teorisi dorulanmamtr. nk i ile ilgili gdeleyici etmenler kt olaylardaki tatminsizlii anlatmak iin kullanlm, tersine salk etmenlerinin de tatmin salad grlm, bylece bu iki etmen kmesinin birbirinden ayr olduu grlmtr. sel etmenler, hem i tatmini hem de i tatminsizlii iin nemli iken dsal etmenlerin nemli olmad grlmtr (Bockman, 1971, s.168). Yukardaki aratrmalara benzeyen daha birok aratrma bulunmaktadr. Bunlar; Malinowski ve Barry (1965), Wernimont (1966), Dunnette vd., (1967), Smith, vd., (1969) Wolf (1970) (Onaran, 1981, s.54) gibi aratrmalar i tatmini ve i tatminsizliin eitli boyutlarn lmeye almlardr. Hepsi eitli nedenlerden (yntem, kltrel yap, kiisel zellikler vb.) dolay tam olarak Herzberg ift Etmen Motivasyon kuramn desteklememitir. 2.1.2.6. Motivasyon ve Tatmin ile lgili Trkiyede Yaplan Aratrmalar Trkiyede yaplm tatminle ilgili aratrmalardan da kuram asndan baz sonular karlabilir. Siyasal Bilgiler Fakltesini 1946-1955 yllar arasnda

59

bitirenleri kapsayan aratrmada igrenlerin iten tatmin olma nedenleri arasnda unlar saymlardr: tecrbe ve bilgiyi artrma imkanlar, yeterli sorumluluun olmas, can skc bir i olmamas, yeterli yetki olmas, prestijin fazla olmas olarak ortaya kmtr. Ancak Maliye blmn bitirenler bunlara parann tatminkr olmas, siyasi mdahalenin azalmas etmenlerini de eklemitir. ten tatminsizlik nedenleri de unlardr: parann ok az olmas, siyasi mdahalenin fazla olmas, i emniyetinin ok az bulunmas, yeterli yetki verilmemesi. Grld gibi genellikle honut olma nedenleri ile honutsuzluk nedenleri birbirinden ayrlmakta ama yetki, para, siyasi mdahale gibi baz etmenler her iki kmede de bulunabilmektedir. eitli dnemlerde Siyasal Bilgiler Fakltesini bitirenlerle yaplan bir aratrmada Roos, (1971) da yetki, cret, siyasi etmenler hem tatmin hem de tatminsizlik nedeni olarak gsterilmitir. aylan, (1974) tarafndan yaplan aratrmada, cret ve siyasal basklarn hem tatmine hem de tatminsizlie yol at ortaya kmtr (Onaran, 1981, s.57-58). Kk tarafndan, anlurfa Belediye alanlar zerinde alanlarn e Gdlenmesinde Herzbergin Motivasyon-Hijyen Etmenlerinin nemi: Belediye alanlarna Ynelik Bir Uygulama adl almada cret ve i gvenliinin nemli bir motivasyon arac olduu ortaya konulmutur. Belediyenin salam olduu ek cret, salk, zel yaama sayg, fiziksel koullar ve bireylerin kendilerini gelitirme politikalar ise nemsenmemitir (Kk, 2007, s.75-94). Ba ve Ard, (2000, s.72-81) tarafndan yaplan Kamu ve Vakf

niversitelerindeki Akademik Personelin Tatmin Dzeyinin Karlatrlmas almasnda, vakf niversitelerinde iren i tatminin kamu niversitelerine gre daha fazla olduu ortaya konulmu ve kamu niveristelerinden vakf niversitelerine akademik personelin gemek istemesinin nedenleri olarak gsterilmitir. rgtsel davran aratrmalarnda var olan teoriler her yaplan aratrma tarafndan desteklenecek diye bir dnce olamaz. Herzberg if Etmen Teoriside birok eletiriye ramen gncelliini korumakta ve teori ile ilgili almalar yaplmaya devam etmektedir. Yaplan aratrmalarda teorinin desteklenip

60

desteklenmemesi varln veya etkisini ortadan kaldrmaz. Her yaplan aratrma bilime bir alm getirmi olduu iin nemlidir. Herzberg ift Etmen Teoriside olumlu veya olumsuz birok elitirilere sebep olmutur. 1959 ylnda yaplan almann bugn durumunu ortaya koymak iin tekrar teoriyi inceleme gerei duyulmutur. Bu aratrma teorinin turizm iletmelerinden konaklama iletmeleri zerinde yaplmas uygun grlmtr. 2.1.2.7. Herzbergin ift Etmen Motivasyon Teorisine Yaplan Eletiriler Herzberg motivasyon teorisi rgtsel davran alannda igrenlerin motivasyonlar konusunda ok nemli almlara getirmitir. zellikle igrenleri i ortamnda motive olmalarn salayan etmenlerin neler olduu ortaya koymaya alan bakmndan gnmzde dahi en nemli yaklamlardan birini olma zelliini korumaktadr (Pinder, 1984, s.29). Herzbergin ift Etmen Kuram, i tatmini ve tatminsizlii konusunda bu kadar nemli bir teori olmasna ramen, almann yaynlanmasnda sonra birok eletiriyi de yaplmtr. Aada yaplm oaln eletirilerin bazlar sralnmtr (imek, vd., 2003, s.139): 1. Ekonomik gdleme etmenlerinden cret, alma artlar ve evresel artlar ikinci plana indirgenmi, bu modelin evrensel boyutlarda geerliliini ortadan kaldrmtr. 2. Herzberg; aratrmada gruplara, ie geldiklerinde kendilerini en iyi ve en kt hissettikleri konularn ne olduunu sormutur. Buna getirilen eletiri ise, birey, kendisini en iyi ve en kt hissetmesine neden olan etmenleri aka belirleyemez eklindedir (Pinder, 1984, s.29). 3. Gdlemeyi bir btn olarak aklama ynnden eksik kalmaktadr. zellikle gelimekte olan lkelerde henz ihtiyalar drtnc ve beinci hiyerarik

61

basamaklara erimedii iin hijyen olarak nitelenen birinci, ikinci ve nc basamak ihtiyalar ayn zamanda motive edici bir rol de oynayabilmektedir. Bu nedenle yaplan eletiri; modelin daha ok gelimi lkelerin sosyo-kltrel ve ekonomik yaplarna daha uygun olarak nitelenmektedir. Herzberg Kuramnn, her sosyo-kltrel ve ekonomik koula uygun bir teori olmad dnlmektedir (Eren, 2004, s.512) 4. nemli olaylarn anlatlmas yntemi iki trl olabilir. Bireylerin anlattklar olaylar ya aratrmaclar kodlarlar (anket yntemi), ya da bu deerlendirmeyi bireylerin kendileri yaparlar. Her iki yolun da kendine gre baz saptrmalar olabilecei belirtilmitir. Olaylar anlatldktan sonra nceden belirlenmi bir deerlendirme izelgesi olmadndan bu anlatlanlar yorumlama i i aratrmaclara kalmakta, kodlamay yapann yorumu da iin iine girebilmektedir. O zaman da ortaya kan etmenler, olaylar anlatanlarn alglamalarndan ok aratrclarn bu etmenlere ilikin kendi grlerinden etkilenebilir. Bu sakncay nlemek iin deerlendirmeyi de deneklerin yapmas dnlmtr. Bu defa da deneklerin hatalar iin iine girebilir (Onaran, 1981, s.59). 5. Maslowun htiyalar Hiyerarisi ile Herzbergin ift Etmenleri karlatrldnda birbirlerinden farkl olduklar grlmektedir. Maslow, ite veya herhangi bir yerde bulunan kiinin temel ihtiyalarn incelemitir. Herzberg ise ele alnan kii, temel ihtiyalarnn i koullaryla etkilendii herhangi bir kiidir. Maslow bireysel, Herzberg ise rgtsel ve aralar bakmndan konuyu ilemitir (elebiolu, 1983, s. 233). Buna gre yaplan eletiri ise, Maslowun teorisinin her alanda geerli olan bir teori olmasna ramen, Herzbergin Teorisi ise sadece i alan ile snrl kalmtr. Bu durumda teorinin genel bir teori olma zelliini ortadan kaldrm olduu kabul edilmitir. 6. Ekonomik motivasyon aralarnn, zellikle cretin ikinci plana indirgenmesi, yaplan eletirilerin banda gelmektedir. Yaplan aratrma Amerikan toplumunun satn alma gcnn yksek olmas nedeniyle igrenlerin baka amalara ynelmesi doal karlanabilse de, aratrma sonularnn tm toplumlar

62

kapsad ve evrensel olduu grlmemitir. Ayrca, kiileraras farkllklarn gz nne alnmam olmas bir baka olumsuzluk olarak kabul edilmitir (Grz ve Grel, 2006, s.289). grenlerin yaptklar ileri, darda bir takm gereksinimleri karlamak iin bir ara olarak grmemeleri, tam tersine ama; dorudan doruya yaptklar iler dolays ile bir tatmin duymalarn salamaktr. Bu da ancak igrenlerin anlaml iler yapmalar ile olabilir. Ayrca, insanlarn yaadklar topluma kar olan grevlerinin, sorumluluklarnn farkna varmalarnn temel koullarndan biri de herhalde anlaml bir ie sahip olmalardr. te insann kendisini gerekletirebilmesi iin yapt i olduu zaman bu kuramn yararl olduu savunulmaktadr. Alan aratrmalarnda bir teori test edilirken, iler duruma getirilirken eksikleri kabilir, rgtlerin yaplarndan dolay, uygulamalarda sorunlar oluabilir. Ama bu kuramlarn alma ortamna egemen olmas gereken temel gr vurguladklar ve yneticilerin igrenleri tatmin etmek iin gerekli olan motivasyon aralarn ve uymalar gereken kurallar belirledikleri iin nemlidirler. Bu teori bir motivasyon teorisi olmas ile beraber ayn zaman bir i tatmini teorisi olarak ele alnmaktadr. Teori var olan ihtiyalar sralamak yerine biryeleri tatmin eden ve tatminsizliine sebep olan etmenlerin ayr olduunu ortaya koymutur. Ayn zamanda etmenlerin birbirinin ztt olmadn hijyen etmenlerin bittii yerde motivasyon etmenleirnin balamas gerektii ileri srmtr. Hijyeni oluturan etmenler i tatminsizlii, motivasyonu oluturan etmenler ise i tatmini oluturmaktadr. Bu sebeple ikinci blmde de i tatmini zerinde durulmutur.

63

2.2. TATMN KAVRAMI rgtsel davran literatrnde en nemli aratrma konularnn banda i tatmini gelmektedir. zellikle hizmet sektrnde igrenlerin mteri memnuniyeti zerindeki etkisinden dolay i tatmini daha nemli olmaktadr. Aratrmalar, igren i tatmininin, mteri tatmini ve servis kalitesi asndan olumlu ynde etkili olduunu gstermitir (Brayfield ve Rothe, 1951, s.307; Snipes vd., 2005, s.133). grenlerin, i tatminlerinin salanmas ve artrlmas iin gereken abay gstermeleri beklenmektedir. Yneticiler de, igrenlerin sadece ekonomik beklentilerinin dnda farkl sosyal ve psikolojik beklentilerini ve ihtiyalarn karlamak iin bir rgtte altklarn gz nnde bulundurmaldrlar. grenlerin i tatmininin salanmas ayn zamanda iletmelerin sosyal bir grevidir (Toker, 2007, s.93) tatmini, igren asndan ok nemlidir. te devamllk salamas, performansnn yksek olmas ve iini severek yapmaya devam etmesi, iinde istekli olmas, kendi iletmesini benimsemesi ve motivasyonun yksek olmas gibi etmenler i tatminine baldr. letmelerin baars, iini ve rgtn benimsemi igrenlerin varlna baldr. Bu tr igrenlerin varl, motivasyon aralarnn doru bir ekilde kullanlmas ile doru orantldr. grenin ie ve i ortamndaki ilikilerine ynelik olarak zaman iinde gelitirdii bir zihinsel tutum vardr. Zihinsel tutumun olumasnda alann ii hakkndaki bilgisi, iin sonucuna ilikin yaklamlar ve i ortamnn koullar nemli lde rol oynar. Bu tutumlar olumlu olabilecei gibi olumsuz da olabilir. Bireyin, tutumu olumlu ise i tatmini, olumsuz ise i tatminsizlii eklinde nitelendirilebilir (Barutugil, 2004, s.388).

64

2.2.1. Tatmininin Tanm ve nemi nsanlar kiisel yeteneklerini ortaya koymak ve gerekletirmek isterler. tatmini elde edemeyenler hibir zaman psikolojik olgunlua eriemezler ve i tatminin salanamamas bireyleri hayal krklna uratr. , insan hayatnn odak noktas olduundan isiz olan kii umutsuzlua decektir. nsanlar zorunlu olmadka bile almak istemektedirler. tatminindeki boluk ve iten souma, dk moralin, dk verimliliin ve salksz bir topluma gidiin nedenini oluturacaktr (Ard ve Ba, 2001, s.3). Konaklama iletmelerinde emek-youn retim tarz nedeniyle, insan unsuru ve zellikle i tatmini konusu n plana kmaktadr. tatmini dk bir igrenin, mteriye tatmin edici hizmet sunmas ve mteri tatmini salamas mmkn deildir. Mterilerin yksek dzeyde tatmin salayarak konaklamas ve ayrlmas iin igrenlerin de ilerinde ve iyerlerinden tatmin salam olmalar gerektirmektedir. tatmini konusunda 7000in zerinde alma yaplm bulunmaktadr (Toker, 2007, s.93). Bir baka kaynak 1976 ylna kadar i tatmini ile ilgili 3,350 makale ve tez yazlm olduunu belirtmitir. 1992 ylnda say 5,000 gemi olduu, 20 yllk bir sre iinde bu saynn ikiye katlanm olduu belirtilmitir (Oshagbemi, 1999, s.88). Ancak, i tatmini konusunda daha fazla almann yaplmas gerektii savunulmaktadr. nk i tatmini hakknda kesin olan bir nokta dinamik olduudur. Yneticiler bir kez i tatmini salayp sonra bu konuyu birka yl gzden uzak tutamazlar. tatmin hzl elde edildii gibi, hzl hatta daha hzl i tatminsizliine dnlebilir. Ayrca, i tatminini etkileyen birok etmenin bulunmas srekli aratrlmasn zorunlu hale getirmitir (Aknc, 2002, s.3) tatmini ile ilgili yaplan aratrmalardan kan sonulara gre, i tatmininin tanm zerinde tam bir mtabakat bulunmamaktadr. Yaplan tanmlarn ou aratrmaclarn aratrma yapm olduklar konu ve alann i tatmini ile ilikisine gre olmutur. Tatminin kavramlatrlmas, aratrmaclar arasnda farkl

65

yaklamlara neden olmutur (Ttnc ve pekgil, 2003, s.133). Bugne kadar yaplan tanmlardan bazlar ise; Vroom, kiinin iini veya i deneyimini deerlendirmesinden kaynaklanan hoa giden veya olumlu duygusal durumdur. Olumlu tutumlar i tatmini, olumsuz tutumlar ise i tatminsizliini oluturmaktadr (Vroom, 1964, s.99), Lockea (1983) (Testa,1999, s.155). Hackman ve Oldham igrenlerin iten mutluluk duymas (Hackman ve Oldham, 1976, s 163) Davis (2004, s.496). kiilerin ilerinde duyduklar memnuniyet ya da memnuniyetsizlik, Lee ve Mitchell igrenin iini deerlendirmesinin sonucunda duyduu gurur verici duygusal durumdur, Schultz ve Schultz (1990, s. 320) igrenlerin iyerinde veya ileriyle ilgili tutumlar ve bunun gibi birok davran ve duyguyu ierir olarak tanmlamlardr. tatmini bir alann yapt iin ve elde ettiklerinin, ihtiyalaryla ve kiisel deer yarglaryla rttn ya da rtmesine olanak saladn fark etmesi sonucu yaad duygu olarak da tanmlanabilir (Barutugil, 2004, s.388). tatmini, iten elde edilen maddi karlar ve igrenin beraber almaktan zevk ald i arkadalar ile bir eser meydana getirmesinin salad mutluluktur eklinde de tanmlanmaktadr (imek vd. 2003, s.150; Bingl, 1996, s.266). Yukardaki tanmlara benzer daha birok tanm bulunmaktadr. Tanmlarn hemen hemen hepsinde igrenin ie ve i ortamna kar gelitirmi olduu tutum, his, duygu, davran, gurur duymak, zevk almak vb. gibi tanmlanmas g olan soyut kavramlarla ifade edilmilerdir. Bu kavramlarn hepsi, i tatmini tanmnn yaplmas ve llmesinin ne kadar zor olduunu gstermektedir. Ayrca, bir baka zorluk da insann iyaps ile ilgili olan duygular etkileyen birok isel ve dsal gre i tatmini, bir kimsenin iini veya tecrbesini

deerlendirmesi sonucu oluan zevkli veya olumlu hisleri olarak tanmlamtr

66

etmen bulunmaktadr. grenin olumlu tepki vermesini salayacak i tatmin etmenlerin etkisinin olumlu olmasna baldr. tatmini, iletmenin yaps, ynetimi ve bireyin kendi bireysel zelliklerinden etkilenebilmektedir. Bu almada, i tatmini, iten elde edilen maddi karlar ve igrenin beraber almaktan zevk ald i arkadalar ile bir eser meydana getirmesinin salad mutluluktur, eklinde ele alnmtr. 2.2.2. Tatminine Etki Eden Etmenler Yneticiler, rgtlerde igrenlerin i tatminin yksek olmasn isterler. tatmini salamak ve ykseltmek iin de olanaklarna ve tecrbelerine gre aba harcarlar. Hedeflere ulamada nemli bir etken olan i tatmininin salanmas ve ykseltilmesi iin her eyden nce i tatminini salayan etmenler hakknda salkl bilgi sahibi olmaya baldr (Aknc, 2002, s.4). grenlerin, iten tatmin olmalarnn veya olmamalarnn sebepleri deiiktir. eitli aratrmalarda i tatminini etkileyen farkl grler ortaya konulmutur. rnein; Kirkcaldy ve Martin (2000,s. 87), hemireler arasnda yapm olduklar Hemireler arasnda i stresi ve tatmin almasnda, tatmini etkileyen en nemli etmenler; i evresi, gven ve uzmanlk rol, ev/i atmalar ve organizasyonel yenilikler ile birlikte stresin azaltlmas i tatminine neden olaca ve hemirelerin (hem fiziksel hem de psikolojik) salkl olarak performanslarnn artaca belirtilmitir. Chenin (2007, s116), Bilgi sistemi personeli arasnda i tatmini adl almasnda i tatmini salayan etmenler; grevlerin tanm, profesyonellik, geri bildirim, zerklik ve nemli olmak eklinde belirlenmitir. Herzberg, vd. (1968, s.69) cinsiyet, eitim durumu ve yan Smith Eitim, i kullanm, refaha ve ke ynelik artlarn, McDonald ve Gundersan ya, hizmet sresi ve cretin pozitif olmas, Deci fazla cret, deien i, otonomi,

67

katlm Witt ve Mye (1992) adil olma (Trk, 2007, s.74) i tatminini etkileyen etmenler olduunu ne srmlerdir. tatmini, igrenin kiisel zellikleri, alma arkadalar ve iin zelliine gre ortaya kabilmektedir. grenin i tatminine etki eden etmenler ise (Bingl, 1996, s.266-267; imek vd., 2003, s.150): grenin iten elde ettii ekonomik karlar, gvenlii, in zevk verme kabiliyeti ve uygunluu, retiminde bulunmaktan doan gurur, Umut verici mesleki projeler, in akn ve hzn denetleyen igrenin yetenei, yerindeki olumlu insan ilikiler, letmenin genel durumu, Yneticilerin tutumu, Sendikal ilikiler ile ilgilidir.

Kiinin iinde deneyim kazanmas iin i yerinde bir mddet alm olmas gerekir. e yeni giren kiinin iini tanmadan hemen tatmin veya tatminsizlik duymasn beklemek doru olmaz. tatmini salayan etmenleri kiiye, iletmeye ve evreye bal olarak ayrmak mmkndr (Erdoan, 1999, s. 234; Trk, 2007, s.76). 2.2.2.1. Bireysel Etmenler grenin iinden beklentileri ncelikle kendi kiisel zellikleri ile ilgilidir. Temel kiilik zellikleri, bireyin i ve i evresinden beklentilerinin nitelik ve nicelik baknndan ncelikli belirleyicisidir. Birey, eitimine, toplumsal katmanlar iindeki sosyal yerine, kurduu ilikilere gre, i arayacak ve yapaca iin gelecekteki eklini de bu tr bireysel zelliklerine gre belirleyecektir. grenin iine ilikin beklentileri, kiilii ile ilgili olduuna gre, i tatminini salayan etmenlerin banda

68

da igren kiilii olduu kabul edilebilir. Bireysel etmenler; igren kiilii, i deerleri, ya, cinsiyeti, renim dzeyi, sosyo-kltrel zellikler ve mesleki yeterlilik olarak grlmektedir. a) gren Kiilii Kiilik, bireyin i ve d evresiyle kurduu, dier bireylerden ayrt edeci, tutarl ve yaplam biimdir (Ccelolu, 1994, s.404). Bireylerin sahip olduklar kiilik zellikleri, i seiminden iin yerine getirili biimine kadar olan birok unsuru dorudan ilgilendirmektedir. Kiilerin zelliklerini belirlemek iin yaplan testler sonucunda, be tane kiilik etmeni bulunmutur. Bu zellikler be byk olarak da bilinmekte ve son yllarda yaplan aratrmalar (Hart vd., 2007, s.267-274; Judge vd., 2002, s.530-541) tarafndan da desteklenmitir. Bunlar; dadnklk, uzlamac, sorumluluk, duygusal denge ve deneyime aklk olmak zere be etmen bulunmaktadr (Robbinson, 1998, s.5556). Kiilik etmenleri, phesiz be etmenden daha fazladr. Ancak, bunlar snrlama zorunluluu vardr. grenlerin iinde tatmin salamas, bu etmenlerin etkisi ile olabilmektedir. grenin sahip olduu kiiliine bal olarak, birok deer yarglar, inanlar vardr. Baz igrenler, ilerinde bamszlk isterler, yneticilerinin kendilerine ok karmasn istemezler, alma ortamn kendileri dzenlemeyi arzu ederler. Baz igrenler zor ileri tercih ederler, bakalarnn yapmakta zorland ii baarmaktan haz duyarlar. Amirin kendisini, beenmesini, takdir etmesini isteyen igrenler vardr (Erdoan, 1999, s.234). Ancak, bunun tersi de olabilir yani btn programlar st amirince yaplmasn isteyen, hatta getir-gtr gibi basit ileri de bir bakasnn sylemesini bekler ve sorumluluk altna kesinlikle girmek istemezler. Ancak bu tip zelliklere sahip olan igrenin kimse rgtte kalmasn istemez. gren yapsna gre motive edici aralarn sunulmasn ve sonuta iten tatmin olmasn salamak gerekir.

69

b) Ya ve Cinsiyet tatmini ile ilgili yaplan aratrmalarn ounda (Toker, 2007, s.92-107) demografik zellikler ile i tatmini arasndaki iliki incelenmitir. Bu zelliklerden bir tanesi de ya etmenidir. Aratrmalarn bazlarnda (Sarker vd., 2003, s.745-758; Oshagbemi,1999, s.88-102) ya ile i tatmini arasnda gl bir ilikinin varl ortaya konulmutur. Herzberg ve arkadalar (1959) tarafndan yaplan aratrmada da byle bir ilikinin varl ortaya konulmutur. Herzberg ve arkadalarna gre i tatmini ya ilikisi U eklinde bir eri niteliindedir (Herzberg, vd., 1959, s. 59) Uppalun aktardnan gre Clark ve Oswald (1996) tarafndan yaplan aratrmada da ya ile i tatmini arasnda U eklinde bir iliki olduu ortaya konulmutur (Uppal, 2005, s.119). Oshagbeninin aktardnan gre ya ile i tatmini arasndaki iliki ile ilgili dier baz almalar (Ang vd., 1993; Herbert ve Burke, Oshagbemi, 1997, 1999, 2000), olumlu iliki ile ilgili almalar ( Lee ve Wilbur, 1983; Weaver, 1980) dier bazlar da U eklinde veya nemli bir ilikinin olmadn (Singh ve Singh, 1980) belirtmilerdir (Koustelios, 2001, s. 345). Gen ve yeni ie balayan bireylerde i tatmini yksek olduu ortaya yalarda ve i tecrbesi kazanlmas sonucu bu tatmin dt, ancak illeri yalarda i gvenliinin olumas ile de i tatmini tekrar ykseldii anlamna gelmektedir. Cinsiyet ile i tatmini arasnda yata olduu gibi farkl sonular ortaya konulmutur. Loscocco (1990), mavi yakal igrenlerle yapt aratrmada cinsiyet ile i tatmini zerindeki etkileri iki tutum modeline gre inceler. Birincisi i modeli ve bu modele gre kadn olsun erkek olsun bireylerin ie kar tutumlar cinsiyetleri deil de asl belirleyici olan iin koullardr. Kadnlar aile ii rollerini kimliklerini oluturan asl kaynak olarak alglamalar nedeniyle i ortamnda erkeklerden farkl olarak ie daha az nem verdikleridir. kinci model ise, geleneksel bir yaklamla aklar. Bu yaklama gre, kadnlar aile iindeki ileri kadar, cret karlnda yaptklar ilere de ilgi gsterdikleri ve ilerinden etkilendikleri savunulmutur. Aratrma sonucunda her iki modelde de kadnlarn, grev eitlilii, uratrc iler ve iyerlerine daha olumlu tepki verdikleri, maddi dllerle gdlendikleri ve erkek meslektalar gibi i ile ilgili istekleri olduu sylenmektedir

70

(Sun, 2002, s.40-41). Bir baka aratrmada cinsiyet ve i tatmini arasnda nemli bir fark olmad, buna ramen kadnlarn erkeklere gre daha az ynetsel/profesyonel iler ve daha dk demeyi tercih ettikleri ortaya konulmutur (Spector, 1997, s.28). c) Tecrbesi tecrbesi de i tatminini belirlemede bir etmendir. hayatna yeni balayan, i tecrbesi az olan kiilerin genelde gereki olmayan beklentileri vardr. Bir iletmeye arzu ettii ii yapmak iin bavuran ve kabul edilen kii, hzl ykseleceini, alma koullarnn st dzeyini hayal eder. Bu tr beklentilerin etkisi altnda ie balayan birey, zamanla iin kat gereklerini kavrar. Halen bulunduu grev diliminde ykselme olanann olmadn, i arkadalarnn sevimsiz olduunu grebilir. te bu gerekler nce tatminsizlik oluturur. Bu sonucun nedeni ise kiinin gereki olmayan beklentileridir. zellikle yeteri kadar i deneyimi olmayan, hayata yeni atlan genlerin gereki olmayan beklentileri bireyin hayal gcnn rn olabilecei gibi, yayn organlarnn yanltmas, eitim kurumlarnn rencilerini fazla abartmas ve adayn ie kabul srasnda grmeyi yapan yneticilerin yanl, yanltc bilgi vermesinden kaynaklanabilir. Gereki olmayan beklentiler igrenin kiiliine gre zamanla deiime urarlar. Baz insanlar i deneyimleri arttka beklentilerini i hayatnn dorularna gre ayarlarlar ve sonuta i tatmini bulurlar, bazlar ise geen yllara ramen beklentilerini deitirmezler ve i tatminsizlii ile yaamay renirler. Bu tr duygular da bir hayat tarz haline getirirler. hayatn yeteri kadar tanyan igren, i tatmin duygusunun zamana bal bir olgu olduunu, gelecekteki tatmin iin mevcut durumda kk tatminsizlikleri kabul etmesi gerektiini anlar. lerde, alt blmn bana gemek isteyen kiinin, memur veya ef olarak fazla almas, zaman zaman kendisini zorlamas gelecekte bulaca tatmin iin ksa srede tatminsizlie katlanmasdr (Erdoan, 1999, s.234-235).

71

d) Sosyal Yap Sosyal yap, bireyin iinde yaad ve hayatnn devam etmesini salayacak evredir. Bireyin ailesi, akraba ve komuluk dzeyinin, ehir ve kynn ve nihayet ulusunun bir paras olma halidir. Birey etrafndakilerle etkileim sonucu, onlara benzer davranlar gelitirecektir. nsan etrafnda bulunanlarn, hergn karlat saysz olaylarn ve kiilerin, iinde bulunduu sosyo-ekonomik-kltrel koullarn, gelenek, tre ve kanunlarn, fiziksel evrenin ve saylmakla bitmeyen daha pek ok etkenin etkisindedir (Katba, 1979, s.245-246). Bireyin sosyal yapsndan kaynaklanan ve i tatminini etkileyen etmen bulunmaktadr. Bunlar, kiisel deikenler, ile ilgili deikenler evresel ve toplumsal deikenlerdir. Kiisel deikenler; bireylerin olaylara veya durumlara pozitif veya negatif yaklam zelliklerini, i deerlerini ve i beklentilerini kapsamaktadr. Bireylerin kiilik zellikleri, bireylerin yaam tatmini alglamalarn etkilemektedir. le ilgili deikenler; otonomi, alma ortamnn kii zerindeki etkisi, yklenilen i, iin rutinleme derecesi, cret, rol belirsizlii, i gvenlii ve dllendirme imkanlar gibi deikenler, bireyin yaam tatmini, ailesinin hayatn devam ettirmede nemli olan ii ile yakndan ilgilidir. Pek ok bireyin gndelik hayatnn nemli bir ksm iyerinde gemektedir. Bu nedenle, i ile ilgili deikenler bireyin i dndaki yaamnn geri kalan tatminine etkisi olmaktadr. evresel ve toplumsal deikenler; toplumsal olaylara katlm (kulpler, dernekler, sendikalar vb.) aile yaam tarz, aile ba zayf olma ve aileden uzak kalma, i d sorumluluklar, akrabalk ilikileri ve bireyin toplumsal sorumluluklar yer almaktadr. Ailesine, akrabalarna ve genel olarak evresine kar sorumluluklar az olan bireyler ile ok olan bireyler arasnda i tatmini bakmndan farkllk bulunmaktadr. Bireysel standardn altnda yaayan, duraan olan, i alkanl oluturmayan, yetitirme tarzna bal olarak sorumsuzluu tercih eden, ykselmek,

72

daha iyi yaam standard elde etmek iin gerekli arzuyu tamayan igrenler zel beklentilere de sahip olmayabilir. Bu gibi zellikleri olan kiilerin i tatmini dk olduu ynnde bulgular mevcuttur (Deniz, 2005, s.323-234; Erdoan, 1999, s. 235). e) Eitim Dzeyi Eitim, ile ilgili hem d hem de i dlleri arttrmak suretiyle i tatminini ykseltmeye katkda bulunduu ve beklentileri arttrmak suretiyle tatmini azaltt gr nedeniyle literatrde etkisi hala tartlmaktadr. Demirin (2007, s.122-123) aktardna gre i tatmini ve eitim ilikisi ile ilgili yaplan aratrmalarda Quinn ve Mandilovich eitimin i tatmini ile ilikisi genelde, olumlu, dorusal ve bykl fazla olmayan iliki olarak bulunmutur. Buna karlk Wright ve Hamilton, eitimin beklentileri ykselttii iin tatminsizlii arttrd hipotezi ile ilgili olarak farkl eitim derecelerine sahip igrenleri karlatrm ve ortalama niversite eitimli olanlarn daha az eitimli olanlarla ayn derecede ilerinde tatmin olduklarn bulmulardr. Eitim durumlarna gre igrenlerin tatminini salayan aralar farkllk gstermektedir. Eitim dzeyleri dk olan igrenlerin beklentileri daha ok hijyen etmenler (hijyen, bireyin i yerinde rahat almasn gerektiren ve iin yaplabilmesi iin gerekli olan asgari artlar ifade etmektedir) seviyesinde kalmaktadr. Eitim dzeyi ykseldike, igrenlerin tatmin beklentileri de o dzeyde artacaktr. Eitim dzeyleri dk olan igrenlerin tatminini salayan daha ok onlarn temel gereksinimlerini salayacak olan deerlerdir. Herzberg Motivasyon-Hijyen kuramnda hijyen etmenleri olarak adlandrd deerlerdir. Eitim dzeyleri yksek olan igrenlerin beklentileri de yksek olmaktadr. motivasyon etmenleri olarak bilinmektedir. Srekli gelime ve yenilemenin anahtar olan eitim, organizasyonlarn yapsal ve insan kaynaklarnn verimlilii ve etkinliinde nemli bir role sahiptir. Bu nedenle, hem rgtsel hem de bireysel eitime byk nem vermektedirler. Ayn zamanda iletme ii ve d uygulanan eitim programlar ile igrenlerin kendilerini Herzberge gre daha ok

73

gelitirmeleri iin katlmlar desteklenmelidir. Hatta birok iletme katlmlar iin gerekli olan btn masraflar da karlamaktadr. grenin kendini gelitirmesi ve motivasyonunun ykseltilmesi iin bir ara olarak grlmektedir. Rekabet gc yksek iletmeler, teknoloji ve yeniliklere yaptklar yatrm kadar insan kaynaklarna da yapmaktadr. nsan kaynaklarna yaplan yatrmn birinci basaman da eitim faaliyetleri oluturmaktadr. Bu yol ile iletmeler, igren kalitesini ve uzmanlk gcn arttrmaya almaktadrlar. 2.2.1.2. rgtsel Etmenler grenin iinden tatmin olmasnda etkili olan etmenler arasnda iin genel grnm, igrene salad sosyal ve ekonomik karlar ile i ortam artlarnn zel bir yeri vardr. Her eyden nce bu etmenler alanlarn i tatminini ykseltmek iin, yneticinin zerinde ilem yapabilecei deikenlerdir. tatminini, birbirleriyle ilikili ok sayda tutumun birleimi olarak grmek mmkndr. grenin i ve i ortamna ilikin bir dizi etmenle oluturduu tutumlarn bir bakma birlemesi, i tatmini olarak ortaya kar (Erdoan, 1999, s.236). Bu etmenler, iin kendisi ve ierii, cret, ykselme olana, denetim biimi, alma koullar ve rgtsel ortam olarak grlmektedir. a) in Kendisi in kendisi, igrenin i tatminine etki eden etmenlerdendir. grenleri yapm olduklar ilerin anlaml ve nemli olduuna inandrmak, onlarn motivasyon ve i tatminini arttracaktr. grenle yapm olduklar iin iletmeye nemli katklar saladnn hissettirilmesi ve i ile ilgili gereksiz ve gerekten ortadan kaldrlabilir grev ve sorumluluklarn kaldrlmas, igren verimlilii ve i tatmini zerinde olumlu etkisi olacaktr (Syptak vd.,1999, s.3). in kendisi ile ilgili be temel i zellii ele alnmaktadr. Bunlar (Chen, 2007, s.110); Otonomi, igrenin ii hakknda karar verme zgldr. Grev kimlii, i bandan sonuna kadar sonlandrabilme zelliidir.

74

Grevin nemi, iin ne kadar nemli olduudur. Beceri eitlilii, iin ka eit faaliyeti ve beceriyi gerektirdiini gsterir. Grev geri bildirimi, igrenin iteki geribildirimin ne kadar ak ve anlalr olduunun ifade edilmesidir.

zelliklerinin bireyin i tatmini/tatminsizlii salamasnda nemli etkileri vardr. zellikleri, igrenin i davranlarn etkileyen etmenler olduunu Hackman ve Oldhamn (1976) yaptklar aratrmada ortaya konulmutur (Spector ve Jex, 1994, s. 46). Chenn aktardnan gre dier baz aratrmalar da, i zellikleri ile i tatmin arasnda olumlu ynde (Adwards, 1991; Courger, 1988) bir iliki olduu belirtilmitir (Chen, 2007, s.110). in kendisi ile ilgili yukarda sz edilen deikenlerin hepsi igrenin kiiliine bal olarak i tatmini veya tatminsizliini salayacaktr. Konaklama iletmelerinde iin kendisi, igrenin bulunduu toplum tarafnda tam anlalmadnda basit bir garsonluk meslei olarak grlmektedir. Meslein toplum tarafndan kabul grmemesi i tatminini olumsuz ynde etkilemesine neden olmaktadr. b) in sel zellikleri in isel zellikleri de, i tatminini belirleyen deikenler arasndadr. nsanlarn dorudan ilerini sevmeleri iin birok neden vardr. ncellikle kii, yapt ii, zellik ve yeteneklerine uygun olduu iin sevebilir. Yaplan i kiinin bakalar tarafndan takdir edilmesini salar. Baka lkeleri grme, seyahat imkan verir ve benzeri zellikleri sebebiyle de igren tarafndan sevilir. Kiinin eitimi, ie dnk olarak gelitirdii zellikleri ne kadar gelimise ve st dzeydeki kariyer gstergelerine ne lde sahipse iin meydan okuyuculuu o kadar nemli olur. Kiiler kendilerine yeteneklerini kullanma olanan veren, ok ynl ve zel nitelikler gerektiren ileri yaptka; kendilerine de baarl olduklar konusunda bilgi geldike ilerinde tatmin bulurlar. Kiinin zellik ve niteliklerine gre basit olan iler

75

sknt oluturur. Bireysel yeteneklere uyumlu olan az da olsa meydan okuyucu olan iler tatmini salarken, iin kiiyi ok zorlamas da hayal krkl meydana getirir ve i tatminsizliini dourur. Ynetici dzeyindeki birok kii, iin kabul edilir dzeydeki zorluundan tatmin olmaktadr (Erdoan, 1999, s.238). c) cret ve dl Sistemi tatmini konusunda yaplan almalar (Uppal, 2005, s.336-349), tatmin veya tatminsizliin temel etmenlerinden birisi olarak creti gstermektedir. phesiz igrenin ie kar tutumunu, ald cretin yeterlilii, almas gereken ile ald cretin karlatrlmas ve cretin ihtiyalarn karlama derecesi belirleyecektir. Ancak, bir noktadan sonra cretin i tatmini zerindeki etkisi, miktar ile deil igrenler arasndaki dalm ile kendisini gstermektedir. letmede ok alt dzeydeki, bir bakma ancak geinme creti denilen seviye aldktan sonra, i tatminini cretinin ne kadar olduu deil, bakalar ile karlatrlmas etkilemektedir. Kiinin kendisi ile ayn dzeyde olanlardan daha az cret aldn bilmesi, zellikle de kendisinden daha az yetenekli olduuna inand igrenlere gre cretinin dk olduunu dnmesi i tatminsizliini oluturmaktadr. cret, igrenler iin motive edici bir unsur olmakla birlikte tatmini belirleyen temel etmen deildir. Her alan adil ekilde cret almak istemektedir. Herzberg ve arkadalar (1959) yaplan aratrmada, cret i tatminini belirleyen etmenler arasnda deil de tatminsizlii belirleyen etmenler arasnda beinci srada yer ald ortaya konulmutur. Yunanistanda retmenler arasnda yaplan bir aratrmada, alm olduklar cretin i tatmini zerinde dk dzeyde etkili olduu ortaya kmtr (Koustelios, 2001, s.355). d) lerleme veya Terfi Etme mknlar Terfi etmek, her igren iin farkllk arz edebilir. Birisi iin gelime anlamna gelirken, dieri iin daha ok kazanma, daha yksek mevki elde etme, bir

76

yar kazanma anlamna gelebilir. grenin terfi etmedeki bak alar farkl olunca, ilerlemenin oluturaca i tatmini de farkl olacaktr (Baaran,1991, 203). Gelime ve terfi frsatlar igrenlerin i tatminini belirlemede gl etmenlerin basnda gelmektedir. ABDde 1200 belediye alannn i tatminini belirlemek zere yaplan bir aratrmada terfi frsatlar, alanlarn i tatmininin ikinci en gl belirleyicisi olduu grlmtr (Demir, 2007, s.136). zellikle yeni ie balayan igrenlerde iletmelerin ilerleme (kariyer planlamas) ve gelime programlar dikkat ekmektedir. inde terfi etmek, igrenlerin tatminini arttrc bir unsur olmaktadr. Terfi edememek, sadece sz konusu terfinin bekleniyor olduu durumlarda tatminsizlii arttrc rol oynamaktadr. Konaklama iletmelerinde igrenin kariyer yapma imkan olduu iin genellikle yeni ie balad zaman en alt basamaktan balamay kabul etmekte ve gelecekte bulunduu blmn st basamaklarna gelecei dncesi ile iinden tatmin olmaktadr. nsanlar altklar ilerde baarl olmak ve bir st grev basamana terfi etmek isterler. inde ykselme, yaplan iten elde edilen maddi geliri arttrd kadar, kiinin sosyal statsn ykseltmekte, toplum iinde yerini olumlu ynde deitirmektedir. Her dzeyde alann baarl olmas halinde ykselme olaslnn bulunmas, yapt iten tatminini arttracaktr (Baaran,1991, s.203). e) letmede nsan likileri letmelerde insan ilikilerinin vazgeilmez unsuru olan iletiim, rgtsel ve toplumsal faaliyetlerini srdrlmesi iin de zorunludur. rgtsel iletiim bireyler aras iletiime kyasla daha karmak olduu ifade edilmektedir. nk, rgtler ve rgtsel davranlar ele alndnda iki kiinin iletiiminden daha karmak bir tablo kmaktadr. rgtsel iletiim, rgtler asndan hayati neme sahip bir olgudur. Yksek dayanma, koordinasyon ve igren arasndaki uyum gibi pozitif etkenlerin gelitirilmesi, iletiim sayesinde olmaktadr (Tengilimolu ve ztrk, 2004, s.53).

77

DeShields vd., (2005, s.137) iletme fakltesi rencileri zerinde yaptklar bir aratrmada, olumlu arkadalk ilikileri olan rencilerin tatmin dzeylerinin yksek olduu ortaya kmtr. Arkadalk ilikilerinde olumsuzluklar yaayan rencilerin ise tatmin dzeylerinin dk olduu grlmtr. lk ynetici, igreni kararlara katlmadan uzak tutmas, kendi bana karar alabilmesi, srekli yapm olduu ilerde denetleniyor olmas ve bireyin kendi davranlarnda serbest davranmamas, yneticinin igrenle olumsuz ilikileri i tatminini azaltr ve tatminsizlie neden olur. Hatta ie yeni balayan igrenlerin i tatmin veya tatminsizlikleri zerinde ilk yneticinin davranlar ok etkili olmaktadr. olmaktadr. f) letmenin maj Her blgenin kendine gre belli alma koullar bulunmaktadr. Bu koullar dier etkenlerle beraber iletmenin toplum iinde olumlu veya olumsuz imajn oluturmaktadr. letmenin oluturmu olduu imaja bal olarak, bireylerin i tatminini ve tatminsizliini etkilemektedir. zellikle blgelerin sanayilemilik dereceleri, igrenlerin kltrel ve kiilik zellikleri etkili olmaktadr. rnein, Trkiyede aileler daha ok kamu kurumlarnda ocuklarnn almasn istemektedirler. Bunun sebebi, iin gvenlii ile ilgili olmasna ramen, gemiten gelen devletin vatandalar arasnda oluturmu olduu olumlu imajdr. Ayrca, turizm sektrnn yeni gelitii blgelerde, uluslararas bir otelde almak kii iin bir i tatmini aracdr. Bu iletmenin evrede meydana getirmi olduu olumlu imaj nedeniyle igrenin i tatminini salamaktadr. Byk iletmeler veya blgede bulunan ve blgenin iinde bulunduu alma koullarndan farkl olarak alan iletmeler, blge igrenleri iin her zaman tatmin nedeni oluturur. gren i tatmini asndan, bazen tersi bir durumla da karlamak mmkndr. Gelimi ve byk iletmeler, igrenler iin i tatmini yerine Yneticinin olumlu davranmas, cesaretlendirmesi ve bireyin yapabilecei ileri vermesi vb. sebepler i tatmini veya tatminsizlii zerinde etkili

78

tatminsizlie de neden olabilir. letmenin bykl, belli prensiplere balanm insan ilikileri, bireylerin belli kurallar iinde hareket etme zorunluluu, sk kontrol ve denetim gibi nedenler igrenlerin tatminsizliine neden olabilmektedir. Bunun yerine bireyler daha serbest, insan ilikilerinde daha cana yakn ve scak ilikilerin bulunduu kk iletmelerden tatmin olabilirler. g) alma Koullar alma koullar ayr bir i tatmin nedenidir. in, kii iin tehlikeli olmas, i ortamnn ar souk veya scak olmas, iyeri kiinin oturduu yere uzak olmas gibi deikenler i tatminini belirli snrlar iinde etkilemektedir. alma koullar hem kiisel rahatlk, hem de ii iyi yapmak iin nemlidir. tatmini konusunda yaplan aratrmalar igrenlerin tehlikesiz ve rahat fiziksel ortamlardan holandklarn ortaya koymaktadr. Uppaln (2005 s.342) yapt aratrmada olumsuz alma koullar, i tatmin dzeyini olumsuz ynde etkiledii ortaya konulmutur. Etki eden etmenler ise iyerinde skntlar, iin kaza riski, iten ayrlma tehdidi, ar derecede iyerine balanma ve dk kiileraras ilikiler igrenlerin i tatmin dzeylerini olumsuz etkilemi olduu grlmtr. Fiziksel artlarn arl i tatminsizliine neden olurken, iin zihinsel olarak zor olmas, herkes tarafndan baarlamayan grevleri igrenlerin kiiliine bal olarak i tatmini salayabilmektedir. nk, herkes tarafndan yaplamayan grevleri bireyin zihnen zor olmasna ramen baarm olduunu grmesi, onu ynetim ve alma arkadalar iinde nemli biri olduunu gsterir. Herkes belli bir sre sonra onu byle grmeye balayacaktr. Bireyin iinde bulunduu zaman dilimi, zihnen zor alma koullarna katlanmas, onun gelecekteki kariyerinde elde edecei tatmine bal da olabilmektedir. h) Gvenlii Kii alt iletmenin kendisine deer verdiini, iini yapmak iin gerekli zelliklere sahip olduunu bilirse daha kolay tatmin olur. Kiinin ynetim

79

kademeleri iindeki yeri dtke i gvenliine verilen nem artar. zellik ve yetenekleri asndan kendilerini gelitirmi olan igrenler, i piyasasndaki yerlerini daha ak grrler ve gerektiinde i bulma olanaklarnn yksek olduunu bilirler. Bu durumlarda i gvenlii i tatmini iin fazla nemli olmayabilir. Benzer ekilde eitim dzeyi ykseldike, kii aranan niteliklere fazla sahip olduka i gvenlii i tatmini asndan nemli bir etmen olma zelliini kaybeder. Yal kiiler veya zel sorumluluklar olanlar, bekrlara oranla evliler iin i gvenlii deikeni, i tatmini iin nemli olmaya balar. gvenliinin varl igrenin i tatminini arttrd gibi, ynetimi de kolaylatrr. gren i gvenliinden yoksun bir ortamda alyorsa veya iinden ayrldnda sosyal ve ekonomik olarak ok ey kaybetmiyorsa ynetimi zorlar. Baarl st dzey yneticilerin zor zmledikleri sorunlardan birisi, dk cretle alan, i tatmininden uzak olan alt kademedeki kiilerin kuralszlklar ve uyumsuzluklardr. nemli olan bu gibi igrenlerin i tatminini ykseltmektir. tatmini ykselen igrenlerin ynetimi daha kolay olacaktr. 2.2.1.3. evresel Etmenler Bireyin iinde bulunduu ve yesi olduu toplumun i yaamndaki imkanlardr. lkenin ekonomik ynden gl olmas, yasalarn i gvencesi ve i imkanlar konusundaki uygulama biimleri evresel etmenleri oluturmaktadr. grenin rahat hareket alan bulmas i tatmini zerinde olumlu etki etmektedir. letme dnda baka iletmelerde i bulabilme imkan ve ynetimin sendikalarla ilikisi bulunmaktadr. Bireyin yapt i dndaki evrenin alglamas da i tatminini etkileyen etmenlerdir (Deniz, 2005, s.324) a) Yeni Bir Bulabilme mkn grenlerin eitli nedenlerden dolay iten ayrldklar takdirde benzer veya daha iyi bir i bulabileceklerini umduklar takdirde, bulunduklar pozisyonda veya iletmede tatmin olmalar ok zor olacaktr. lkenin gelimilik ve ekonomik

80

dzeyine bal olduu kadar i grenin i bulabilme imkn, alm olduu sektr, kiisel zellikleri ve mesleki yeterliliine de bal olduu bir gerektir. Yneticiler, evre koullarna bal olarak igrenlerin i bulabilme imkanlar olduunu bilmektedirler. Bu nedenle, igrenlerin iletmede kalmalarn salamak iin eitli ve yeni motivasyon aralarn sunmalar gerekmektedir. tatmini asndan olumlu bir gelimeye neden olmu olacaktr. zellikle kalifiye elmanlarn iten ayrlmalarn engellemek ve iletmeye bir ballk salamak iin gereklidir. b) Sendikal Yap Sendikalar i tatminleri zerinde iki farkl durumun ortaya kmasna neden olmaktadr. Birincisi; sendikalar igrenlerin haklarn savunmak ve terfi imkanlar salad iin i tatmini daha kolay salama imkan bulunmaktadr. Bu sendikal yapnn igrenlerin i tatminine olumlu etki yapmas bakmndan olumlu karlanabilir. kincisi; igrenlerin uzun yllar iletmede alanlarn belirlemi olduklar kurallara gre yeni ie balayan ve gen olanlarn ilerleme ve farkl ileri yapabilmeleri iin de nlerinin kesilmesi durumudur. Yeni ie balayan ve kariyer yapmak isteyen igrenler, frsatlar deerlendireme imknlar olmadn anladklarndan itibaren baka yerlerde i aramaya balamaktadr. c) Sosyal mknlar letmenin deiik ve yeni imknlar salamas igrenlerin i tatmini zerinde etkisi olacaktr. rnein; hasta olanlarn hastane masraflarnn iletme tarafndan karlanmas, iletmenin sosyal tesislerinin olmas, igren ocuklarnn okul hayatnda ok baarl olanlarnn eitim giderlerinin stlenilmesi ve baarl yneticilere otomobil tahsis edilmesi gibi sosyal imknlar kullanlmas igrenlerin sosyallemesini salayabilecei gibi i tatminini de salayacaktr (Erdoan, 1999, s. 241).

81

grenler iin iletmelerin bulunduklar evre de nemlidir. nk birey kendisi ve ailesi iin gelecek endiesi iindedir. ocuklarnn iyi eitim alabilecei evreleri tercih etmektedir. Ailesinin normal iletme tarafndan salanabilecek olan sosyal imknlarla birlikte, iletme dndan da var olmas gereken sosyal imkanlar bol olan evreler, bireyin cret ve maddi imkanlarnn dnda i tatminine etki eden etmenler olarak grlmektedir. 2.2.3. Tatmininin ve Tatminsizliinin gren zerindeki Etkileri tatminine bal olarak ortaya kan tatmin ya da tatminsizlik, alanlarn davranlarn fakl ekillerde etkilemektedir (Demir, 2007, s.177). tatminin, igren zerinde olumlu etki yapmasna ramen meydana gelen i tatminsizlii de olumsuz etki yapmaktadr. te tatmin ya da tatminsizlik durumuna gre ortaya kan davranlar iki balk altnda ele alnmtr. 2.2.3.1. Tatmininin gren zerindeki Etkileri letmlerin etkili ve verimli olmalar, varlklarn devam ettirebilmleri tekoloji ve alt yap ile birlikte en nemli kaynak insan kaynaklardr. grenlerin ite onlar tatmin eden ve tatminsziliklerine sebep olan birok etken bulunmaktadr. letmelerin baars yetici ve iletme sahiplerinin igrenleri ne derece tatmin ettikleirne baldr. grenlerin tatmin olmas, iletmede meydana gelen olumsuzluklarn ortadan kaldrlmasna sebep olacaktr. Konaklama iletmelerinin baarsnda en nemli kaynak insadr. nk dier sektrlerde olduundan daha fazla bir ekilde insangcne dayal alan bir sektrdr. grenin tatmin olmas, iletmlerin baars zerinde etkisi daha fazla oalcaktr. tatmini, igren zerinde eitli ekilde kendini gstermektedir. Genellikle yaplan aratrmalarda, (verimlilik, ballk vb.) i tatminin bireyin, ie ballk, i

82

d yaam, moral, verimlilik, cret, ynetim tarz ve alma arkadalar olmak zere birok konuda olumlu etkisi olduu grlmtr. a) Tatmininin Ballk zerindeki Etkisi Ballk, rgte duyulan sadakat, zveride bulunma, kendini adama ve katlma gibi kavramlarla tanmlanr. evresine deer katan ve rgte pozitif etkileri olan bir etmen olarak da kabul edilmektedir (ekmeceliolu, 2006, s.155). grenlerin herhangi bir retim etmeni olmad ve ksa zamanda gzden karlmalarnn rgte yarardan ok zarar getireceinin anlalmas, ayrca son yllarda ortaya kan rekabet koullaryla baa kabilmek iin daha nitelikli igrenle birlikte igc talebine de sebep olmutur. Nitelikli igc ile almak ise yeni sorunlar ortaya karmtr. Farkl kltrden gelen igrenler, i ortamnn profilinde deiiklie sebep olmulardr. Bu, igrenlerin rgte balln artrmay zorlatrmtr (Trk, 2007, s.94). Hizmet iletmelerinde hizmet kalitesinin temel belirleyicisi igrenlerdir. Hizmetlerin kiisel olduu bu rgtlerde etkinliin salanabilmesi ve rgtsel balnn artrlabilmesi iin i tatmininin yksek dzeyde salanmas gerekir. tatmini zerinde nemli bir etkisi olan etmenlerden birisi de, rgtsel ballktr. grenleri belirli hedeflere gtrebilmek iin bu hedeflere ulamada onlarn salayacaklar kiisel arzu ve ihtiyalar ile karlarn neler olduunu takip etmek, daha sonra da bu igrenleri bir grup etrafnda toparlayarak glerini, cesaretlerini, arzu ve enerjilerini artrmak gerekir. Bu ise, etkin bir rgtsel ballkla mmkn olabilir (Tengilimolu, 2005, s.24) b) Moral zerinde Etkisi Moral; rgt yeleri arasndaki arkadalk, aklk ve yaptklar ilerden duyulan heyecan ve gven duygularnn toplamdr. grenler birbirlerine hogrl

83

davranrlar, birbirlerine yardm ederler, altklar rgtten gurur duyarlar ve ilerini tamamlamak onlara mutluluk verir (Polatc ve Ard, 2007, s. 137). Moral, bir insana veya insan grubuna hakim olan iklim veya atmosfer olarak da tanmlanmaktadr. Yksek morale sahip bireylerin i tatminine sahip olmalar beklenmektedir. grenin yapaca ite paynn ve yeteneinin rol byk olduu zaman moralin verime etkisi fazladr. Fakat, iin ounlukla makine ve otomasyon yoluyla yapld veya ii yeteneklerinin iin yapmnda yer almad hallerde moral ile iletme sonular arasnda iliki kurmak mmkn olmaz (Deniz, 2005, s.325). Konaklama iletmeleri emek youn alan iletmeler olduu ve igrenlerin yeteneklerinin ite ok fazla kullanlan bir yap olduundan, moralin igren zerinde ve dolaysyla verimlilik zerinde etkisi byktr. zellikle kullanlan servis malzemesinin zaiyyati ok byk nem arz etmektedir. grenin moralinin yksek olmas bu zayiat azaltacak dolaysyla iletme sermayesinin maliyet zerinde olumlu etkisi olacaktr. yerinde i kazalarnn artmasna, igrenin performansnn azalmasna ve zellikle de iten ayrlmasna kadar devam eden bir srece kadar gitmesine sebep olmaktadr. c) Verimlilik zerinde Etkisi Verimlilik, bir igrenin veya grubun, makinenin, srecin, blmn veya tm iletmenin ya da lkenin ekonomisinin baarsnn lmnde kullanlabilecek bir ldr. Verimlilik kavram, retimde kullanlan girdilerle, retim faaliyetlerinin sonunda elde edilen ktlar arasndaki ilikiyi ifade eder (reten, 2002, s.44). Ancak burada igrenin verimlilii zerinde durulmaktadr. tatmini ile verimlilik arasndaki iliki ayr ekilde incelenmektedir (Silah, 2005. s.137): Tatmin, performansa yol aar, Performans, tatmine neden olur,

84

Tatmin ve performans karlkl olarak birbirini etkiler.

Gemite yksek i tatmininin yksek verimlilie yol at varsaylyordu. Ancak, sonralar aratrmalar bu varsaymn doru olmadn gstermitir. Tatminverimlilik ilikisi, igrenin alm olduu dller ve dier birok deikenden etkilenen olduka karmak bir ilikidir. Lawler ve Porter, (1967) verimliliin i tatminine yol atn ileri sren bir model gelitirmilerdir. Baar, dllere yol aar, bunlarn eitlik teorisinde olduu gibi adaletli olarak alglanmas i tatminine neden olacaktr (Deniz, 2005, s.326). 2.2.3.2. Tatminsizliinin gren zerindeki Etkileri grenin, iine kar tutumunun olumlu olmas, iinden tatmin bulmas, ncelikle kiinin mutluluunu artracaktr. phesiz bu sonucun yan sra, kiinin iine balanmas, igrenlerin huzurlu bir i ortam oluturmak iin aba harcamas, firenin azalmas yoluyla maliyetlerin drlmesi, igc devir hz orann dmesi gibi olumlu sonular salayacaktr (Erdoan, 1999, s.278). tatmini olmad durumlarda, yukarda saylan sonularn hepsinin tersine dnmesine sebep olacaktr. Bunlar; igc devir hznn artmas, devamszlk, salk sorunlar ve verimsiz alma gibi durumlar ortaya kacaktr. Turizm iletmeleri emek youn alan iletmeler olduu iin bu durumlarn ortaya kmas maliyetlerinin ok yksek oranda artmas anlamna gelmektedir. zellikle byk firelerin olumasna neden olacaktr. nk, konaklama iletmelerinin yatrm maliyetlerinin dndaki iletme maliyetlerinin byk bir ksmn igrenler ve igrenlerin kullanm olduklar ara- gereler oluturmaktadr. Bunlarda meydana gelen fireler iletme iin byk maliyetlere neden olacaktr.

85

a) gc Devir Orannn Artmas grenin, i tatmininin azalmas halinde ncelikle igc devir oran artar. tatmini arttka igc devir oran alt dzeylere iner, bunun tersi de dorudur. tatmini azaldka kiide bireysel uyumsuzluk, aile geimsizlilii artmaya balar, sonu olarak iini terk eder. Hong Kongda in lokantalarnda alan igrenler zerinde yaplan aratrma sonucu, i tatmini ile igc devir oran arasnda anlaml iliki bulunmutur. tatminsizlii sonucu iten ayrlmalar artmtr (Lam vd., 2001, 40) gren devir hznn artmas, hem i gren, hem iletme hem de rgt asndan nemlidir. gren asndan bakld zaman, igrenin yeni bir i aramas ve bunu sonucunda katlanaca maliyet bulunmaktadr. Ayrca, psikolojik olarak kendisi ve btn ailesini etkilenmektedir. letme asndan bakld zaman, igren bulma, yerletirme ve oryantasyonunun salanmas iin verilecek eitim maliyetlerini ykseltir. Bu nedenle, her yeni bir elemann k yeni bir elemann bulunup yerletirilmesi byk maliyetler demektir, rgt asndan bakldnda bu denli sirklsyon iletmede almaya devam eden igren morali zerinde olumsuzlua neden olacaktr. Eer iletmeler igrenlerin iten ayrlmalarn ve devamszlk yapmalarn engellemek istiyorlarsa, igrenlerin i tatminini etkileyen etmenleri anlamak ve gelitirmek zorundadrlar (Droussiotis ve Austin, 2002, s.208). Turizm iletmelerinde, igrenlerin mteri ile temas dzeyleri yksek olduundan, bireylerin iletmeye uyum salamalar ve verimli almalar zaman alacaktr. gren devir hznn yksek olmas dierleri tarafndan her zaman gzlemlenebilir durumdadr. Dier igrenler bu derece yksek igc devir hznn olmasnda olumsuz etkilemektedir. grenlerin etkilenmeleri sonucu, ilerinden gerekli verimi salamalar mmkn olamaz. letmede yeni ie balayan kiilerin ie alma devreleri ou zaman ok sancl olmaktadr. Bu dnem, birok i kazalarnn meydana gelmesine neden olmaktadr. rnein, serviste alan bir elemann tepsi tama iini renmesi uzun

86

zaman alabilir. Bu nedenle, birok i kazalarnn (bardak, tabak krlmas, atal baklarna kayp olmas gibi) meydana gelmesine sebep olmaktadr. b) e Devamszlk Devamszlk, retim akn olumsuz ynde etkileyen en nemli etmenlerden biridir. Devamszlk, ie gelmesi planlanm olan bireyin ie gelmeme durumudur. Bir baka yaklamla devamszlk, bireyin kendisinin eitli seviyelerdeki meslektalarna gre, bulunduu mevkiden daha az memnun olduunu alglamas ve alma gruplarndaki standartlara ayak uyduramayan bireyin dlanmas sonucunda ortaya kan bir durum olarak tanmlanmaktadr (Deniz, 2005, s.331). Spector ve Jexin (2005) aratrmas, i tatmini ile ie devamszlk arasnda ters bir ilikinin olduunu gstermektedir. tatmini yksek olduunda devamszlk dme eiliminde, tatmin dk olduunda ise devamszlk eilimi yksek olmaktadr (Spector ve Jex, 2005, s. 50). c) Salk Sorunlar tatminsizliinin sinirsel ve duygusal bozukluklara da yol at bilinmektedir. tahszlk, uykusuzluk, nefes darl yorgunluk, ba ars terleme vb. gibi etmenler ile i tatminsizlii arasnda ilikiler vardr. Bazen igrenin hayatndaki kt evlilik, baarsz ocuk gibi dier stres kaynaklar i tatminsizlii ile birleerek kiiyi ykmaktadr. tatminsizlii igrenlerin ruh sal zerinde de etkili olmaktadr. s.97). 2.2.4. Tatmini ile lgili Teoriler rgtsel davran literatrnde i tatmini ile ilgili birok teori veya model mevcuttur. tatmini, rgtsel ve i psikolojisi alannda yaplan aratrmalarn en nemli konularndan birisidir. nk i tatmini, i artlarn deerlendirme konular Bireyde kayg, gerilim, kiiler aras ilikilerin oluturduu huzursuzluklar i tatmini eksikliinden kaynaklanan rahatszlklardr (Trk, 2007,

87

bata olmak zere, iten ayrlma, devamszlk, sorumluluk, i eitlilii vb. konularla ilgilenmektedir (Keser, 2005, s. 56). Bunlarn her biri i tatminini etkileyen ok nemli etmenlerdir. grenlerin iinde tatmine ve tatminsizlie sebep olan etmenleri ayrntl olarak aklamaya almaktadr. tatminine ilikin olarak farkl bak alaryla oluturulan bu model ve teoriler bir yandan birbirini tamamlarken, dier yandan da i tatmininin farkl ynlerinin anlalmasna katkda bulunmaktadrlar. Bu teorilerin en nemlileri; Herzberg ift Etmen (Hijyen-Motivasyon), Farkllk Modeli (The Discrepancy Model), Yzleri Modeli (The Facet Model), Dengeli Durum Teorisi (The Steady- State Theory).

zellikle bu teoriler, igremlerde i tatmin salayan ve i tatminsizliine nelerin sebepolduu zerinde durmaktadr. grenlerin i tatminine baklarna gre ve iletmenin politika ve ynetim anlayna gre farkllk gstermektedir. Bu sebeple yukarda verilen modellerin her birisi i tatminin farkl ynleri ele almasyla beraber birbirlerini tatmamlamaktadrlar (George ve Jones, 2002, s.85). a) Farkllk Modeli tatmininin farkllk modelinde, igrenlerin sahip olduklar ilerinde tatmin derecelerini belirlemek iin, ilerini dndkleri ideal bir ile karlatrmasdr. deal i, igrenin grleri paralelinde olmas umulan bir i veya bir iten beklenenleri kapsamaktadr. Farkllk modeline gre, igrenin iten umduklar, arzular ve istekleri ile ilgili beklentileri yksek olduu ve beklentiler karlanmadnda i tatmini olmayacaktr. Bir baka ifade ile igren mevcut iini ve beklentilerini, ideal i ve beklentileriyle karlatrmaktadr. Karlatrma sonucunda ortaya kabilecek olumlu farklar i tatmini salarken olumsuz farklar da i tatminsizliine neden olmaktadr. grenin zihnindeki ideal i kavram bazen de iin bir paras ile ilgili olmaktadr. gren iin bir paras ile ilgili sahip olduklar

88

ile olmas gerekenleri karlatrmaktadr (Demir, 2007, s.173). rnein, iinin gerei olarak servis olmas gerektiini dnen ama iletmede byle bir uygulamann olmamas veya olmasnn mmkn olmayacan bilmesi, igrenin iinde tatminsizlie neden olacaktr. alann genel tatmin sonucunu belirlemek iin, iin farkl paralarnn her birinin tatmin dzeylerini belirlemek ve toplamak gerekir. Ynetim, farkllk modeliyle gelitirilen karlatrmal yaklamlar kullanarak igrenlerin i tatmin dereceleri hakknda bilgi sahibi olmakta ve bir iin, alann ideal iine gre nasl olduu tespit etmektedir. Bylece yneticiler, igrenlerin i tatmin seviyesini ykseltmek amacyla onlarn ilerinde gerekli, anlaml deiiklikleri ve dzenlemeleri yapma imkn bulmaktadr. b) Yzleri Modeli yz modeli, ii oluturan farkl yzlerin (ynlerin) her birinden farkl seviyede tatmin olduu varsaymna dayanmaktadr. yz modelinde i, birleenlerine ya da farkl i yzeylerine ayrlmakta ve alanlarn her bir i yznden ne kadar tatmin olduu incelenmektedir. Modeldeki i tatmin kavramnda, i yzeylerinden elde edilen tatmin nemli bir yer tutmaktadr. tatmininin ok geni kapsaml bir kavram olmasndan dolay, genel i tatminine, iin her bir yznden duyulan tatmini toplayarak olumaktadr. Scarpello ve Campnell 1980li yllarn balarnda iki ok uluslu irkette yaptklar almada, genel i tatmininin, i yzeylerinden duyulan tatminlerin toplam olmadn ortaya koymulardr. Yazarlara gre btn olarak i tatmini, mevcut llm paralarn toplamndan daha karmak grnmektedir. Buna karlk, Lockea gre, (1976) genel i tatmini, ii oluturan ayr unsurlarn deerlendirmelerinin toplamdr. in eitli yzlerinde duyulan tatminlerin toplamnn genel i tatminin llmesi olarak kullanlmas, ancak i tatmin anketinin ieriinin geerlilii olduu takdirde uygun olmaktadr (Demir, 2007, s.173174). yz modeline gre, igrenlerin i tatmini derecesiyle ilgili olarak iinde bulunduklar rgt veya ilerin ok saydaki ynlerini dikkate almaktadr. Yneticiler ve aratrmaclar ise, igren i tatminini salayan iin yzeylerini belirlemeye

89

almaktadr. Dikkat edilmesi gereken bir baka nokta ise, bir igrene gre i yzeyi modelinde belirlenen ayn yzeylerin farkl biimde alglanmasdr. rnein; iletme tarafndan aile veya sosyal yardmlarla ilgili politikalarda iyiletirmeler aile sahibi olan igrenleri tatmin ederken, gen, evli olmayan ve kariyer dnen igrenleri daha ok eitim ve kariyer planlamasyla ilgili yzeyler i tatmini salar. Buna gre, igrenlerin i tatmini ile ilgili deerlendirmeler yaplrken ynetim tarafndan igrenin farkl ynlerinin gz nnde bulundurulmas gerekir. Farkllk modeli, igrenlerin kiisel zelliklerine de bal bir modeldir. gren zellikleri i sonucunda elde etmi oldu tatmin, bireyin beklentilerine uygun olmaldr. Bunu az veya ok fazla olmas bireyde tatminszilii sebep olacaktr. rnein, bireyin kariyer yapma beklentisi varsa ve iletmede byle bir i zellii yoksa i tatminsizliine sebep olur. Bir bakas, i gvenlii ile ilgilidir. gren gvenli bir ite alma istemesi ve i zellii gerei byle olmad takdirde i tatminsizlii olacaktr. Farkllk modeli, i zellikleri modeli ilede ilgilidir. Model igren beklentisi ve vermi olduu deerin i tatmin zerindeki etkisi zerinde durmaktdr (Jlang ve Klein, 2002, s.5). c) Dengeli Durum Teorisi tatminine ilikin dengeli durum teorisi, her igrenin tatmin dzeyinin zaman zaman artt ve azald fakat zaman iinde belli bir denge dzeyinde kaldn belirtmektedir. rnein, terfi, cretindeki art, yetki ve sorumluluklarnn genilemesi alann i tatmin dzeyi geici olarak arttrabilir. Fakat bu art sreklilik arz etmez ve bir sre sonra dengede duracaktr. Bu durum ayn zamanda yaplan olumsuz durumlar sonucunda igrende meydana gelen i tatminsizlii iin de geerlidir. grenin i tatmin dzeyi dmesi srekli olmayabilir. Tekrar dengeye ulaabilmesi iin ykselecek ve bir denge noktas olacaktr. Bunun ile ilgili durumu gsteren denge dzeyi ekil -7de grlmektedir (Demir, 2007, s.173174).

90

Terfi Alma

Yetki Verme

Aylk Ciroyu Tutturma

grenin Tatminini Artran Olaylar grenin Tatminini Azaltan Olaylar nerinin Reddedilmesi

Tatminini Denge Eii

Sat Daha byk masa isteinin kabul edilmemesi

ekil 8: Dengeli Durum Teorisinde Tatmini Kaynak: George ve Jones, 2002, s.92. ekil 8de grld gibi igrenin i durumundaki deiikliklere gre tatmin dzeyinde de deiiklikler meydana gelmektedir. Bu deiiklikler bazen i tatminini azaltmakta bazen de arttrmaktadr. Ama belli bir sre sonra dengeye ulamaktadr. Denge dzeneindeki eiiklikler igrenin iinde bulunduu iklime gre deiiklik gstermektedir. Aratrma, Herzberg ift etmen teorisi temel alnarak yaplmtr. Bu modele gre iyerinde igrenleri tatmin eden ve tatminsizlie sebep olan etmenler ayr ayrdr. Buna ramen tatmin ve tatminsizlik birbirinin kart deildir. greni tatmin eden etmenler daha ok isel etmenler; baar, tannma, iin kendisi, ise; denetim, iletme politikas, ynetici ile ilikiler, igrenlerin kendi aralarndaki ilikileri, alma koullar, terfi, cret, sorumluluk, gelime olarak belirlenmi, i tatminsizliine sebep olan dsal etmenler igrenin kiisel hayat, igrenlerin

altndakilerle ilikileri, stat, gvenlik olarak belirlenmitir.

91

2.2.5. Tatmininin llmesinde Kullanlan Yntemler grenin iine ve i ortamndaki ilikiler sistemine kar tutumunun nemi ilk olarak Howthorne (1924-1932) aratrmalaryla ortaya kmtr. Bu almada, oluturulan grubun verimlilik dzeylerinin artm olduu gzlemlenmitir. Yaplan kontrol ve grmeler sonucunda, teknik ve fiziksel artlarda herhangi bir deime meydana gelmemesine ramen verimlilik artnn olduu grlmtr. Bunun nedeni; grup oluturma, grupta arkadalk ve sevgi balarnn gl olmas, iletme sahip ve yneticilerin davranlarndaki olumlu ynlerdeki deimelerin igrenler tarafndan iletmeyi ve stlerini benimseme duygusu oluturmas (Eren, 2004, s.21) iletmede igrenlerin tatminini salayan deerler olduu grlmtr. Deney grubunda bulunan bireylerin alglamalar, iletme ve ynetim tarafndan kendilerinin zel olduklar ve kendilerine deer verildii eklinde anlald iin verimlilik artmtr. tatmini konusunda 1930li yllardan balayarak gnmze kadar birok alma yaplmtr. Maslowun ihtiyalar hiyerarisi teorisi (1943-1954), Herzbergin ift etmen teorisi (1959), Alderferin varolma-iliiki-gelime teorisi (1964), Mc Clellandn baar gds kuram (1988), Vroomun beklenti teorisi (1964), Lawler ve Portern mit (beklenti) teorisi (1967), Adamsn eitlik teorisi (1963), Lockenin adalet teorisi (1976) (Erdil vd., 2004, s.18) vb. i tatmini ile ilgili yaplan teorilerden bazlardr. tatmini eitli grme ve soru formlar ile igrenler ilerinde kendilerinin sevdikleri veya sevmedikleri durumlar derecelendirmesi ile yaplan dorudan lme yntemi olduu gibi, dolayl olarak da igrenin kendini iinde nasl hissettii hakknda soru veya sorularla da lmek mmkndr (Vroom, 1964, s.100). tatmini bir tutum olduu ve bireylerin verecekleri salkl bilgilerle llmesi gerektii iin llmesi zor olan bir konudur. Bireyin tatmin olup veya olmad, iinde bulunduu rgt iklimine ve buna bal olarak gelitirdii tutuma baldr. Bireylerden dorudan (birinci elden) bilgi toplanmasnn salkl olabilmesi

92

iin kullanlacak olan yntemler ok nemlidir. Yntem, yanlglardan uzak, gvenilir ve istenilen bilgiyi salamaya ynelik olmaldr. tatmini lmlerinde i tatmin ile ilgili teorilerin her birisi farkl yntemleri kullanarak i tatmini ile ilgili farkl ynleri lmeyi gstermektedir. tatmini aratrmalar sonucunda bir takm modeller gelitirilmitir. Bunlardan i tatmin aratrmalarnda en yaygn olarak kullanlanlar ise; puanlama yntemi, kritik olay yntemi ve mlakat yntemi en ok kullanlan yntemlerdir. 2.2.5.1. Puanlama Yntemi tatmininin llmesinde en ok bavurulan yntemlerdir. Bunun nedeni bilgilerin homojen toplanmas ve sonularn saysal olarak ifade edilebilme olanann bulunmasdr (Erdoan, 1999, s.258). En ok bilinen ve aratrmalarda ska yararlanlan lekler; Brayfield Rothe, Minnesota Tatmin lei, General Motors Yzler lei ve Tanma Endeksi lekleridir. Brayfield Rothe Tatmin lei; Brayfield Rothe (1951) tarafndan gelitirilen ve tasarlanan bu endeks, genel i tatmininin lm iin uygun sorulardan oluan bir ankettir. Anket, Warner tarafndan (1973) ylnda tekrar dzenlenmitir. Anket iki blmden olumaktadr. Birinci blmde i tatmini ile ilgili genel i evresini aklamaya ifadeler bulunmaktadr. kinci blmde ise, bireylerin demografik zellikleri ile ilgili ifadeleri iermektedir (Cano ve Miller, 1992, s. 2). Minnesota Tatmin lei; Minnesota Tatmin lei (1967) ylnda Weiss ve arkadalar tarafndan gelitirilen ksa ve uzun olmak zere iki formu bulunan bir lektir. Ksa formu genel i tatminini lmeye yarayan 20 ifadeden olumaktadr. Uzun formu da bireyin iinde tatmin veya tatminsizliine sebep olan 100 etmen bulunmaktadr. Bu etmenler Likert leine uygun olarak dzenlenmi ve bireylerin her ifadeye katlm derecelerini belirlemeleri istenmitir. Manual for the Minnesota Satisfaction Questionaire adl yaynlanan eserde bu formun nasl kullanlmas gerektii ile ilgili aklamalar da bulunmaktadr (Weiss vd., 1967, s.25).

93

General Motors Yzler lei; General Motors Yzler lei, i tatminini lmede yz ifadelerini yanstan alt adet yz resmini kullanarak gelitirdii bir lektir. Bu lek daha ok General Motors Yzler lei projeksiyona dayal bir tekniktir. Duygular ifade eden kelimelere dayal sorularn hepsinde belirli bir hata derecesi vardr. Buna bal olarak dk kelime yetenei olan kiilere anket uygulandnda hata byk oranda artacandan bu sorun ancak yz ifadeleri ile giderilebilecektir (Demir, 2007, s.194). Bu lekte anketi yantlayan kii, i, cret, ynetim, ykselme olanaklar ve i arkadalar ile ilgili olarak yneltilen sorular, kendisini ifade eden en uygun yz resmini seerek yantlamaktadr. lek metni okumayanlar iin olduka pratik bir yntemdir (Tarlan ve Ttnc, 2001, s.148). Tanma Endeksi Yntemi; Bu lek Smith, vd., (1969) tarafndan ortaya konulmu ve JDI (Job Descriptive Index) Aratrma Grubu tarafndan 1985 ylnda gelitirilmitir. Yntem, igrenin iine kar tutumunu analiz etmeyi salayan be boyuttan olumaktadr. Bunlar; iin kendisi, cret, ykselme frsatlar, amirler ve i arkadalardr. Bu etmenleri lmeye alan Likert tipi hazrlanm 72 ifadeyi iermektedir. Bugne kadar birok aratrmada kullanlmtr (Spector, 1997, s.14). Porter Gereksinim ve Tatmin lei (Porter Need and Satisfaction Questionnaire-NSQ); Porterin gelitirmi olduu lek Maslowun ihtiyalar hiyerarisine dayanmaktadr. Bu lek, daha ok yneticilerin karlatklar problemlere ilikin sorular iermektedir. lek mevcut olan durum ile ideal durum karlatrmalarna olanak vermektedir (Baysal ve Tekarslan, 1996, s. 280; Tarlan ve Ttnc, 2001, 147-148). 2.2.5.2. Kritik Olay Yntemi lk defa Herzberg tarafndan i tatmin lei olarak gelitirilmitir. Bu yntemde, iyerinde igrenin ktmser olmasna yol aan, iten ayrlmasna ve tatminsizliine sebep olan olaylarla, iyerinde igreni mutlu klan, iyerine balayan ya da i tatmini salayan olaylar zamana bal olarak yazmalar istemesidir (Eren, 2004, 510). Bu yntemle iin hangi ynleri tatmin hangi ynlerinin ise tatminsizlik

94

asndan nemli olduu belirlenmitir (Demir, 2007, s.194). Ancak, bu ynteme gelen en nemli eletirilerin banda, igrenlerin kendilerini mutlu eden olaylar hatrlamalarnn daha kolay olaca, baar salamayan veya kendilerini mutsuz klan olaylar hatrlamann daha zor olaca hususudur. Ayrca, aratrmaclarn yorum yapmasna ak olmas ve kendi duymak istekleri eklinde yorumlamas da bir baka eleitiri konusudur. Zaman alc ve deerlendirmecilerin kendi alannda ok iyi bir uzman olmas gerei bir baka olumsuz tarafdr. Btn bunlara ramen, i tatmini bir tutum belirleme olduu iin bireyler soru formlar ile ynlendirmek yerine kendi iinden gelen ekli ile onlar tatmin eden ve etmeyen deerleri cevap vermelerine ak olmas ve aratrmaclar tarafndan mdahale edebilme imkan bulunmayan bir yntemdir. 2.2.5.3. Mlakat Yntemi tatmini lmenin bir baka yolu da mlakattr. Mlakat, ilgili kii ile veya grupla karlkl olarak konumak, soru sormak ve alnan belgeleri kaydetmek suretiyle yaplan almadr. Bu amala, anket formu olarak dzenlenmi soru ve izelgelerden de yararlanlabilir. Ancak, sorularn ok dikkatli hazrlanmas ve belli bir dzen iinde sorulmas gerekir. grenden alnan cevaplarn kayt altna alnmas gerekir (Arkan, 2004, s.104). Mlakat yntemi ile her eit inan ve tutum ve tutum deimeleri, toplu davranlar ve endstriyel ilikiler gibi davran bilimlerinin btn konularnda kullanlmaktadr. Olayn derinlemesine analizine olanak verir. Ankette cevap veren kii, aratrmacnn anlamad veya daha derinlemesine analiz etmek istedii bir ey sylenirse, mlakat yapann ek sorular sormasna ve konuyu ok boyutlu hale getirmesine imkan verir. Mlakat ynteminde dikkatli davranlmas igrenlerin tepkilerinin yanl yorumlanmamas ve deerlendirmede objektif davranlmas gerekir. Mlakat yapan, kendi dncelerinin verilen cevaplar etkilememesine almaldr. Sorular, objektif bir biimde sorulmal, herhangi bir dncenin daha doru ve kabul edilebilir olduu izlenimi verilmemelidir (Doan, 1987, s.67).

95

Buraya kadar aratrmann temelini oluturam Herzberg ift Etmen Teorisi ve i tatmini ile ilgili daha nce yaplan almlara ele alnd. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin geni bir literatr aratmas yaplmtr. Birinci blmde motivasyon ve motivasyon ile ilgili konular ele alnmtr. kinci blmde i tatmini ile ilgili literatr ele alnmtr. Bu aklamlardan sonra konun temelini oluturan teorinin alan aratmas incelenmitir.

96

3. YNTEM Aratrmann yntem ile ilgili blmnde aratrmada kullanlan bilimsel modele, bu modele bal olarak belirlenmi evren ve rnekleme yer verilmektedir. rneklem seilmesinden sonra verilerin nasl topland ve toplanan bu verilerin nasl analiz edildii zerinde durulmutur. Toplanan veriler analiz edilmitir. Analizde kan sonular amaca uygun olarak tablolar haline getirilmitir. Tablolarda ortaya kan bulgular, daha nce oluturulan hipotezlere gre yorumlanm, literatr ile ilikilendirilerek neriler gelitirilmitir. Bu blmde, aratrmann modeli, evren ve rneklem, verilerin toplanmas, verilerin analizi, bulgu ve yorumlara ele alnmtr. 3.1. Aratrma Modeli Bilimsel aratrma, bir amaca ynelik, belirli aamalar ierisinde ve bir yntem dhilinde yaplan almalardr (Arkan, 2004, s.25). Aratrmann amacna uygun olarak verilerin uygun koullarda toplanmas ve zmlenebilmesi iin gerekli koullarn yerine getirilmesinde eitli modellerden (tanmsal, denemesel vb.) faydalanlmaktadr. Aratrmac, iinde bulunduu koullara ve ngrd hedeflere ulaabilmek iin sz konusu bu modellerden veya herhangi birinden yararlanmak durumundadr (Karasar, 1999, s.77). Aratrmada, tanmlayc ve ampirik aratrma modeli kullanlmtr. Tanmlayc aratrma modelinde ama, ierik, problemi tanma ve var olan durumu ortaya koymu olmasndan betimsel nitelik tamaktadr. Dier yandan, ele alnan, deikenleri ve deikenler arasndaki iliki test edilmesi sebebiyle de ampirik nitelik tamaktadr (Kurtulu, 1996, s.310). Dier bir anlatmla, bu tr aratrmalarn ieriini; gerein ne olduunu bulmak ve var olan duruma anlam verilmesine dnk aratrmalar oluturmaktadr (Ural ve Kl, 2005, s.18). Bu aratrma, konaklama iletmelerinde alan igrenleri motive eden aralarn ne olduunu ortaya koymaktadr. Ayrca bu aralarn, hangilerinin igreni iinde tatminine ve

97

hangilerinin igreni iinde tatminsizliine sebep olduu aratrma sonucunda belirlenmitir. Aratrmaya ilikin mevcut durumu ortaya koymak amacyla hazrlanan anketler, rneklem kapsamnda yer alan otel iletmelerindeki igrenlere uygulanmtr. Anket, Herzberg ift Etmen Teorisinde belirlenmi olan kriterlere gre ilgili literatrde ve Minnesota tatmin lei (Minnesota Satisfaction Questionary-MSQ) olarak bilinen lekten yararlanmtr.

Aratrma modeli; aratrmann amacna ve hipotezlerine bal olarak Herzbergin belirledii Hijyen-Motivasyon ve i tatmin kavramlar ve bu kavramlar arasndaki ilikiyi aklamaya dayanmaktadr. Hijyen-Motivasyon ve i tatmin kavramlar soyut kavramlardr. Kavramlarn test etmek iin kavramlar ie dnk tanmnn yaplmas yani kavramlar aratrma modeli yardmyla soyut olmaktan kurtarlarak, somut hale getirmek gerekmektedir. Hijyen-motivasyon ve i tatmini kavramlar daha ok bireylerin i dnyas ile ilgilidir. Bireylerin bulunduklar ite onlar motive eden ve i tatmini salayan etmenler daha ok zihinlerinde yer al ekline baldr.

Aratrma konusunun daha kolay anlalabilmesi iin aadaki model gelitirilmitir. Model yardm ile kavramlarn grsellik dzeylerinin artrlarak soyut olmaktan kurtulmas salanmtr. Soyut kavramlarn anlalmas daha ok ekillerle gsterilmek suretiyle somut hale getirilmitir. Bu, kavramlarn daha kolay anlalmasna yardmc olmaktadr.

98

Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisi

Hijyen Faktrleri

Denetim letme Politikas Ynetici ile likiler alma Koullar cret grenlerin kendi aralarndaki likileri Stat Gvenlik gren hayat Tatminsizlii Salar 0

Motivasyon Faktrleri Baar Tannma in Kendisi Sorumluluk Terfi Gelime

Tatmini

tatmini Salar

ekil 9: Aratrma Modeli Herzberg Motivasyon Kuram, ekilde grld gibi etmenleri ikiye ayrmtr. Bunlar; Hijyen etmenleri < 0dan kk ve sfr noktasna kadar olan ve i tatminsizliini oluturan etmenlerdir. Motivasyon etmenleri ise, 0 < Motivasyon sfrdan byk ve motivasyon salayan etmenlerdir. Ama hibir zaman bu iki kavram birbirinin kart deildir. Hijyen etmenleri i yaplmas iin gerekli olan asgari artlardr. Onun iin hibir zaman tatmin salamaz. Motivasyon etmenleri ise hijyen etmenlerinden sonra i tatmini salayan etmenlerdir. Ama; Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisinin etmenlerinin sralanmas, konaklama iletmeleri asndan farkllk gsterip gstermediini ortaya koymaktr. Hijyen etmenleri, bireyin salkl ve verimli almasn salamak iin iin tabiat gerei olmas gereken asgari artlar olutur. Daha ok bireyin dnda gelien iletme yaps ve evre artlarna baldr. Motivasyon etmenleri ise hijyen etmenleri zerine bireyin verimi veya performansn

99

artrmak iin art olarak gelitirilen etmenlerdir. Daha ok bireyin i dnyas ile ilgilidir. tatmini, igrenleri ie ve iletmeye kar oluturmu olduklar olumlu tutumlar olarak bilinmektedir. Tatminin olumas, hijyen etmenlerden daha ok motivasyon etmenleri ile olumaktadr. 3.2. Evren ve rneklem Bu aratrmann evreni Trkiyede turizm sektrnde faaliyet gsteren ilk 10 turistik blge iersinden rasgele seilen Ankara, stanbul, zmir, Mula ve Nevehirdeki drt ve be yldzl otel iletmeleridir. Aratrmann evreni oluturan iletmelerin tamamnda uygulama yapmak olduka gtr. Ankara, stanbul, zmir, Mula ve Nevehir aratrmann evreni olarak belirlenmesinin nedeni, yatak kapasitesi ve gelen turist says asndan Trkiyenin ilk sralardaki iller arasnda yer almasdr (Kltr ve Turizm Bakanl, 2006). Aratrma, drt ve be yldzl otel iletmelerinde alan igrenler zerinde uygulanmtr. Bunun nedeni, drt ve be yldzl konaklama iletmelerinin sektrde bulunan dier konaklama iletmelerine oranla ynetimlerinin daha profesyonel, yln 12 ay hizmet verme oran en yksek dzeyde bulunmas ve igrenlerin daha youn olarak alt iin benimsenmitir. Ayrca, drt ve be yldzl konaklama iletmelerinde daha kolay ve salkl bilgi alnabilecei dnlmtr. Evren, konaklama iletmelerinin tespiti ve igren saysnn hesaplanmas, Kltr ve Turizm Bakanl kaynaklarna gre belirlenmitir. Aratrma alannn geni olmas, sz konusu alann tmne ulamada maliyet ve zaman sorununu ortaya karmaktadr. Bu nedenle, aratrmada belirlenen evren zerinden rneklem alnma yoluna gidilmitir. Aratrmalarda rneklem saysnn belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken temel unsur, esas alnan rnein hedef kitle olarak alnacak ynn (topluluun) zelliklerini yanstacak ve aratrmann en dk maliyetle yaplabilmesini salayacak nitelikte olmasdr (Cannon, 1994, s.137). Dier taraftan, bilimsel aratrmalarda evreni temsil edecek rneklem byklnn (hacminin) saptanmas, aratrma sonularnn evrene genellenebilmesini salayan

100

temel unsurlardan biridir (Ural ve Kl, 2005, s.40). Aratrmada seilen iller ve konaklama trleri evreni gl bir ekilde temsil ettii dnlmektedir. Evren ile ilgili daha nceden herhangi bir aratrma yaplmam olduundan topluluk oran ve tahminini ifade eden p deeri 0,5 olarak almtr. rnek saysnn belirlenmesinde katlanlabilir hata oran Hurstun da (1994) ifade ettii gibi bir matematiksel kavram olup aratrmaya konu olan topluluk ile seilen kitlenin uyumsuzluunu gstermektedir. Aratrmacnn bunu nceden tahmin etmesi gerekir. Katlanlabilir nispi standart hata oran % 3-5 arasnda tahmin edilmelidir. %3e yaklatka rneklem says byyecek, bununla birlikte aratrmann gvenilirlii artacak %5e yaklatka rneklem says azalacaktr. Bu aratrmada katlanlabilir hata oran, maddi olanaklar ve zaman unsuru da dikkate alnarak %5 olarak belirlenmitir. Bununla birlikte, aratrmalarda yaplan almalarn bir gven aralnda olmas byk nem arz etmektedir. Aratrmaclarn tespit ettii bu aralk ise (+ -) %2,5dir. Buna bal olarak Z deeri ise; 1,96dr (Ural ve Kl, 2003, s.41). lgili literatrde, (Karasar, 1999; Arkan, 2004; Ba, 2001) konuya ynelik (rneklem byklnn hesaplanmasna dair) eitli formller verilmekle birlikte bu aratrmada rneklem saysnn belirlenmesinde Yamane (2001) tarafndan belirtilen rneklem forml kullanlmtr (Yamane, 2001, s.116117). rneklem forml aadaki gibidir.

N . z 2 . p .q n= N .d 2 + z 2 . p .q

n= rnek ap (Aratrma iin uygulama yaplacak kii says) N= Evren (yndaki birim says) (Aratrmaya konu olan illerde bulunan 4 ve 5 yldzl otellerde alan toplam igrendir.) z= Standart normal dalm tablo deeri (Aratrmada istenilen gvenilirlik dzeyi %95 gibi)

101

d= Duyarllk (Aratrma iin kabul edilebilir hata pay 0,05, 0,1, 0,03 gibi) p = Aratrmaya konu olan zellikleri tayan bireylerin oran (p+q=1) . Bu aklamalar ve kriterler nda aratrmann salkl yrtlmesi asndan zellikle drt ve be yldzl konaklama iletmeleri bulunduklar illerin ortalama arllarna uygun olarak rnekleme seilmitir. Tablo 4teki veriler, illerin drt ve be yldzl otellerin saylar ve bunlarn oda ve yatak saylar Kltr ve Turizm Bakanl istatistiklerinde derlenmitir. Tablo 4: l Baznda Turizm Belgeli Konaklama Tesislerinin Tr ve Snflara Gre Dalm (2006) Konaklama letmesi Ankara 5 Yldzl Otel 4 Yldzl Otel stanbul 5 Yldzl Otel 4 Yldzl Otel zmir 5 Yldzl Otel 4 Yldzl Otel 5 Yldzl Otel Mula 4 Yldzl Otel 5 Yldzl Otel Nevehir 4 Yldzl Otel ller Turizm letme Belgeli T. Says Oda Says Yatak Says 4 763 11 2 231 27 2 172 4 139 17 810 28 8 494 14 002 63 6 959 10 2 907 6 295 6 539 20 3 116 12 450 20 5 650 10 21 255 57 004 2 506 1 049 14 2 040 4 175 92477 42367 50305

Genel Toplam 252 44079 Toplam 5 Yldzl Otel Says 71 18788 Toplam 4 Yldzl Otel Says 181 24291 Kaynak: Kltr ve Turizm Bankal, 2006, s. 51.

Sektrde grev yapan yneticiler ve Kltr Turizm Bakanl letmeler Genel Mdrl yetkilileri ile yaplan grmeler sonucunda be yldzl

102

konaklama iletmelerinde iki yatak iin bir igren, drt yldzl otel iletmelerinde ise drt yatak iin bir igren istihdamnn reel sektr asndan tercih edilen ve sklkla uygulanan bir yntem olduu belirtmitir. Bu durumda be yldzl iletmelerin 42367 yatak saysnn si hesapland zaman 21184 igren saysna, drt yldzl iletmelerin 50305 yatak saysnn hesapland zaman 12576 igren saysna ulalmaktadr. Evreni oluturan igren says ise, bu iki rakamn toplam olan N= 21184+12576= 33760tir. Bu veriye gre rneklem says ise; n= rnekleme bykl N= 33760 p= 0,5 q= 0,5 z= 1,96 d= 0.04
n = 33760 . 1, 96 2 . 0 , 5 . 0 , 5 590 33760 . 0 , 04 2 + 1, 96 2 . 0 , 5 . 0 , 5

Aratrmada rneklem says 590 olarak bulunmutur. Buna gre en az 590 katlmc zerinde alld takdirde rneklem evreni temsil edecektir. Bir baka hesaplama yntemi de oda saylar dikkate alnarak igren says hesaplanmaktadr. Uluslararas standartlara gre drt ve be yldzl otellerde odabana 1,1 igrenin almas gerekmektedir (etiner, 1995, s. 16). Bu lte gre Tablo 4te verilen toplam 44079 oda saysnn 1,1 ile arplmas sonucunda elde edilen N= 48487dir. Bu say aratrmann evrenini oluturmaktadr. Formln Uygulan: n= rnekleme bykl N= 48487 p= 0,5 q= 0,5 z= 1,96 d= 0.04

103

48487.1,96 2 .0,5.0,5 n= 593 48487.0,04 2 + 1,96 2 .0,5.0,5

Her iki hesaplama ynteminde rneklem says 590 ve 593 olarak kmtr. rneklem says, evreni daha salkl bir ekilde temsil edebilmesi iin otellerin yldz ve bulunduklar illeri gre arlkl ortalamalar 600 says alnarak hesaplanmtr. Bunun nedeni illere ve yldzna gre dalm yapld zaman meydana gelecek hatalar en aza indirmektir. Aadaki Tabloda 5te hesaplanan deerlerin dalm gsterilmektedir. Tablo 5:l Baznda Turizm Belgeli Konaklama Tesislerinin Tr ve Snflara Gre gren Says ve rneklem Dalm ller Evren 238 Ankara 5 Yldzl Otel 4 763 1 4 Yldzl Otel 4 139 1035 17 890 stanbul 5 Yldzl Otel 810 5 14 350 4 Yldzl Otel 002 1 314 5 Yldzl Otel 6 295 8 zmir 163 4 Yldzl Otel 6 539 4 12 622 5 Yldzl Otel 450 5 Mula 21 531 4 Yldzl Otel 255 4 5 Yldzl Otel 1 049 525 Nevehir 104 4 Yldzl Otel 4 175 4 337 60 Genel Toplam 4392477 211 Toplam 5 Yldzl Otel 42367 84 125 Toplam 4 Yldzl Otel 50305 76 Kaynak: Kltr ve Turizm Bakanl, 2006, s.53. Konaklama letmesi Yatak Says gren Says ller gre rneklem Says 43 18 158 63 56 29 110 95 9 28 19 600 376 224 600 376 224 205 85 61

221

104

Tablo 5te rneklemin otel trne gre ve il iin dalmn gstermektedir. rneklemin evreni salkl bir ekilde temsil edebilmesi iin var olan otellerin yatak says ve ona gre alan kii says bulunmutur. Daha sonra hesaplamalara gre kan rneklem il ve otel trne gre bulunan say ile orantlanmtr. Buna gre, toplam 4 yldzl oteller iin 224 saysna, 5 yldzl oteller iin 376 saysna ve illere gre Ankara 61 (43+18), stanbul 221 (158+63), zmir 85 (56+29), Mula 205 (110+95) ve Nevehir 28 (9+19) saysna ulalmtr. 3.3. Veri Toplama Yntemi Konaklama iletmelerinde motivasyon uygulamalar ve bu uygulamalarn igrenlerin i tatminine etkisini belirleyebilmek amacyla rneklemden belirlenen verilerin toplanmasnda anket tekniinden yararlanlmtr. Konuyla ilgili olarak eitli aratrmaclar tarafndan, deiik zaman ve deiik yerlerde gerekletirilip, geerlilik ve gvenilirlik analizleri yaplarak lek haline getirilmi eitli lekler bulunmakla birlikte, temel lek Herzberg ve onun takipileri tarafndan belirlenen 13 etmen test edecek ifadeler gelitirilerek yeni bir lek dzenlenmitir. grenlerin i tatminini lmeye ynelik leklerden biri, Weiss vd., (1967), tarafndan gelitirilen ve i doyumunu 20 boyut zerinden len kapsaml bir i tatmini leidir. lgili litaratrde Minnesota tatmin lei (Minnesota Satisfaction Questionary-MSQ) olarak bilinen sz konusu bu lein 100 sorudan oluan uzun formu ve 20 sorudan oluan ksa formu bulunmakta ve her iki form da iin farkl 20 boyutuyla ilgili sorular iermektedir. lekte ksa form daha ok igrenin genel i tatminini len bir ierie sahiptir (Ezzedeen, 2003, s.8). Bu anketlerden yararlanlarak 12 soruluk anket hazrlanmtr. Gerek dnyada gerekse Trkiyede konuyla ilgili yaplan aratrmalarda (Yldrm, 1996; Avc ve Karatepe, 2000; Ok, 2002; Hancer ve George, 2003; Herrera ve Lim, 2003; Hu, 2004; Blake, Kester ve Stoller, 2004; Olguntrk, 2005; Erel, 2005; vb.) yaygn olarak kullanlan Minnesota Doyum leinin 20 alt

105

boyutu; yetenein ifadesi, baar, aktivite, ilerleme, otorite, iletme politika ve uygulamalar, cret, alma arkadalar, bamszlk, ahlaki deerler, takdir, sorumluluk, gvenlik, sosyal hizmet-olanaklar, sosyal stat, mevki, ynetim (insan ilikileri), ynetim (teknik konular), eitlilik ve alma koullarn kapsamaktadr (Weiss vd., 1967, s. 3). Minnesota Doyum lei, i tatmini, bireyin ihtiyalaryla bu ihtiyalar karlamay bekledii i sistemleri arasndaki uyumdan doar hipotezine dayanmaktadr ve lek ayrca genel i tatmini durumunu ortaya koymaktadr. lekte katlmcdan, 20 boyuta ilikin verilen Likert tipinde hazrlanm 20 soruya ilikin 5 alternatif seenek arasndan kendilerine en yakn olan semeleri istenmektedir (Tarlan ve Ttnc, 2001, s.148). Ancak, bu aratrmada yukardaki btn anketlerden yararlanlarak Herzberg ift Etmen Motivasyon Teorisinde belirlemi olduu etmenleri lmek ve ayrca genel i tatmini lmek iin yeni bir anket hazrlanmtr. Anket 5li Likert leine gre toplam 51 ifadeyi iermektedir. Bu ifadelere igrenlerin katlp katlmama durumlarn belirlemek iin; (1) Kesinlikle Katlmyorum, (2) Katlmyorum, (3) Ksmen Katlyorum, (4) Katlyorum, (5) Kesinlikle Katlyorum, olarak bir sralama dzenlenmitir. Aratrmann amacna ulaabilmesi iin leklerin, geerlik ve gvenirlik analizlerinin daha nceden yaplan birok almada ortaya konulmu olmasna ramen, bu aratrmada da, daha salkl sonular alabilmek asndan tekrarlanmtr. Bunun nedeni, nceden konuyla ilgili deiik zamanlarda ve deiik topluluklar zerinde yaplan aratrmalarla, geerlilik ve gvenirlik analizleri test edilmek suretiyle oluturulan leklerin en nemli sorunlarndan biri olarak kabul edilen kltrel farkllk boyutunun dikkate alnmamasdr. Bir kltrde geerli ve gvenilir olarak belirlenen bir test-lek, baka bir kltrde bu zellii tamayabilir (Varol, 1989, s.21). Herzberg ift Etmen Teorisinde belirlemi olduu 13 kriter ve genel i tatmini etmenlerini lmek iin literatre uygun ve sektrn ihtiyalar gz

106

nnde bulundurarak her bir etmen yarg ile llmtr. Genel i tatmini ise 11 yargdan olumaktadr. Ayrca, igrenlerin zelliklerini ve altklar alma ortamnn (sektrn) durumun ortaya koymak iin 9 soru bulunmakta ve bir soru da ak ulu olarak sorulmutur. Motivasyon ve i tatmini sorular beli Likert leine gre hazrlanmtr. Gvenirlilik, herhangi bir konuda rneklemi oluturan birimler zerinden veri toplamak amac ile gelitirilen lme aracn oluturan ifadelerin (yarg, nerme, soru vb.) zellii llen varlk veya olaylarn bu zelliinde bir deime olmadka onlar hep ayn sraya koyan ller verilmesidir. Yani bir testin ayni kiilere, benzer koullarda birka kez uygulayarak bu uygulamalardan ayn kiiler iin elde edilen deerler arasndaki ilikiye baklmas yoluyla gvenirlik tahminine test-tekrar test yntemiyle gvenirlilik tahmini denir. lme aracn oluturan ifadelerin birbirleriyle tutarllk gsterip gstermedii, aralarndaki ilikinin (korelsyonun) llmesiyle ortaya kmaktadr. Gvenirlilik analizi, katsays 0 ile 1 arasnda deerler alr ve bu deer 1e yaklatka testin gvenirlilii yksek 0a yakn olmas da testin gvenirlilii dk olduunu gstermektedir (zelik, 1989, s.113; Ural ve Kl, 2005, s.258). n anket uygulamasnda toplanan veriler bu ekilde bir gvenirlilik testine de tabi tutulmutur. Gvenilirlik; bir lme aracnn, neyi lyorsa bunu hep ayn ekilde lmesini belirtir. lme arac, geici isel artlardan veya dsal artlardan etkilenmeden tutarl bir ekilde ayn tespitleri yapabilmelidir. Gvenilirlii tespit etmenin bir yolu, lme aracn yantlayan kiinin lme arac tekrar uygulandnda lme aracn ayn ekilde yantlayp yantlamadn tespit etmektir. Test-tekrar test gvenilirlii, bir lme aracn ayn gruba iki ayr uygulamada verip sonra bu iki uygulamada elde edilen puanlarn korelsyonunu hesaplayarak bulunur. Eer puanlar arasndaki korelasyon yksekse lme aracnn gvenilir olduu kabul edilir (nver ve Gamgam, 1996, s.201) sel tutarllk, lme aracnn varsaylan nitelikleri len sorularnn kendi ilerinde ne kadar birbirleriyle ilikili olduklarn, ne kadar homojen bir soru grubu

107

oluturduklarn tespit eder. sel tutarllk, alfa katsays (Cronbach alfas) hesaplanarak bulunur. Alfa katsays, lme aracndaki farkl sorularn ayn nitelii lerken birbirlerini ne kadar tamamladklarn tespit eder. (Ercan ve Kan, 2004, s.213; Kkdeveci, 2005, s.24)

Uygulanan anket formunun gvenirlilii Cronbachs Alpha testine gore % 96,3 olarak hesaplanmtr. Gvenirlilik testi uygulama sonucunda 0<0,96<1 deerleri arasnda olmas ve 1 deerine ok yakn olmas nemlidir. Gvenirliliin deeri bire ne kadar yakn olursa o kadar yksek demektir. Bu aratrmada yaplan n analizde (63 denek zerinden) 1e ok yakn olan 0,96 olarak bulunmutur. Anket, igrenler zerinde uygulandktan sonra rneklemin gvenirlilik Cronbachs Alpha testi tekrar yaplmtr. Sonu 634 igren zerinde yaplan analizde ise Cronbachs Alpha = % 95,8 olarak kmtr. Bu sonu sosyal bilimler aratrmalar iin kabul edilebilir aralk olduu sylenebilir. Geerlilik; bir lme aracnn gvenirliliinin yksek yeterli deildir. Ayn zamanda lmeyi planlad zellikleri gerekten lyor olmas da gerekir. Bir lme aracnn geerliliini ortaya koymann yollarndan biri, bu lme aracndan alnan sonularn bir bireyin belli bir grevi yapabilecek yetenei olduunu veya belli bir ekilde davranacan tahmin edebileceini ispatlamaktr. Buna gre geerlilik, bir lme aracnn lmek istenilen zellii lem derecesine onun bu zellii medeki zellii geerlilii denir (zelik, 1989, 114). 3.4. Veri Analiz Yntemi Anketlerin analizi ise, konuyla ilgili uzman destei alnarak zmlenmi ve aratrmann amac dorultusunda yorumlanmtr. Aadaki istatistiksel analizler uygulanmtr. oklu regresyon:

108

Bir Y baml deikenin X 1 , X 2 , ..., X m gibi m tane bamsz deikenden etkilendii veya aralarnda dorusal ilikinin varl kabul edilirse oklu regresyon denklemi;
Y = 0 + 1 . X 1 + 2 . X 2 + ... + m . X m +

Yada
m

Y = 0 +

j =1

j .X j

olarak yazlr.

Modelde parametrelerin tahmini basit dorusal regresyonda olduu gibi en kk kareler yntemi ile yaplabilir. Modelin anlamll iin F testi yaplr. F testinde hipotezler aadaki ekilde oluturulur:
H 0 : 1 . = 2 = ... = m = 0

Baml deiken zerinde bamsz deikenlerin hi

birisinin etkisi yoktur.

H1 : j 0

(en az bir j iin) Baml deiken zerinde bamsz deikenlerden en

az birisinin etkisi vardr. (Akdeniz, 2006 s.464; Newbold, 2000, s. 548) Elde edilen bulgular ANOVA tablosunda dzenlenir. Hesaplanan F deeri istenilen gvenirlik dzeyi iin F tablo deerinden byk ise H 0 hipotezi reddedilir. Modelin istatistiksel olarak anlaml olduu sylenir. Ayrca, regresyon denklemindeki her bir katsaynn anlamll iin student t testi yaplr. Student t testinde her bir katsay iin;
H0 : j = 0 H1 : j 0

Baml deiken zerinde j. bamsz deikenin etkisi yoktur. Baml deiken zerinde j. bamsz deikenin etkisi vardr.

Hipotez testi sonucunda H 0 hipotezi reddedilir ise ilgili deikenin baml deiken zerinde etkisi olduu sonucuna ulalr. oklu regresyon analizinde ayrca oklu korelasyon katsays ve oklu

109

belirleme katsays hesaplanarak bamsz deikenlerin baml deikendeki deiimi aklama miktar da (yzde olarak) hesaplanr (nver ve Gamgam, 1996, s.317).

4. BULGU VE YORUMLAR Tezin giri blmnde belirtilen ve tezin temelini oluturan iki temek hipotez bulunmaktadr. Temel hipotezlere bal olarak ayr ayr alt hipotezler konunun daha iyi anlalabilmesi iin burada tekrar ele alnmtr: H1: Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda iliki vardr. H2: Motivasyon etmenleri ile i tatmimi arasnda iliki vardr. Anketlerin analizi sonucunda ortaya farkl gruptan oluan tablolar kmtr. Bunlar, igrenlerin demografik zellikleri ile iletme zelliklerini oluturan tablolar, yukardaki hipotezlerin test edilmesi ile elde edilen ve hipotezleri destekleyen tablolardan olumaktadr 4.1. grenlerin Demografik ve letme zellikleri ile lgili Elde Edilen Bulgu ve Yorumlar Bu blmde aratrmaya katlan igrenlerle ilgili demografik zellikler ve igrenlerin alt iletmenin zellikleri hakknda bilgiler verilmitir. Tablo 6: grenlerin Demografik zelliklerine Gre Dalm (n=634) Cinsiyet Ya Erkek Kadn 18 ve daha az 19 26 27 34 n 447 187 33 266 222 % 70,5 29,5 5,2 42,0 35,0 Toplam 634 634

110

35 42 87 13,7 43 ve zeri 26 4,1 lkretim 78 12,3 Lise 302 47,6 634 Eitim n lisans 136 21,5 Lisans 102 16,1 Lisansst 16 2,5 366 57,7 Mesleki Eitim Mesleki Eitim Almam Olanlar 634 Durumu Mesleki Eitim Alm Olanlar 268 42,3 Aratrmaya katlan igrenlerin demografik zellikleri ile ilgili dalmlar Tablo 6de verilmitir. Bu tabloda; cinsiyet, ya, eitim ve mesleki eitim durumu ile ilgili etmenler bulunmaktadr. Tablo 6ye gre aratrmaya katlan igrenlerin, % 29,5i kadnlar ve % 70,5i erkeklerden olumaktadr. Aratrmaya katlan igrenlerin cinsiyetlerine bakldnda erkeklerin daha fazla turizm sektrnde altklar grlmektedir. Bu alanda yaplan baz (Toker, 2007; Akada ve zdemir, 2005; Yavuz, 2008) aratrmalarda da benzer sonular ortaya kmtr. Sonuca gre, turizm iletmelerinde erkeklerin kadnlara gre daha fazla yer aldklar sylenebilir. Tablo 6ye gre aratrmaya katlan igrenlerin ya dalm, en fazla % 42 ile 1926 ya grubu, en az %4,1 ile 43 ve zerindeki ya gruplar oluturmaktadr. Aratrmaya katlan igrenlerin ya gruplarna bakldnda, gen igrenlerin daha fazla turizm sektrnde altklar ortaya kmtr. Tayland otel alanlar zerinde yaplan bir almada, 30 ya ve alt gruplar, toplamn % 56,1ini oluturmaktadr (Sarker vd., 2003). Dolasyla, turizm sektrnn, daha ok genlerin alt bir alan olduu sylenebilir. Kdem ve ya etmenleri bakmndan karlatrma yapldnmda da bu farkllk grlmektedir. nk igrenlerin i tecrbelerinin de fazla olmad ortaya kmtr. Tablo 6ye gre, aratrmaya katlan igrenlerin eitim durumlar deerlendirildiinde en fazla % 47,6 ile lise grubu, en az % 2,5 ile lisansst grubu oluturmaktadr. Aratrmaya katlan igrenlerin eitim durumlarna kmlatif olarak bakldnda, lise ve nlisans gruplar % 69,1 ile dier gruplara oranla turizm

111

sektrnde daha fazla altklar ortaya kmtr. Tarlan ve Ttncnn (2001) yaptklar aratrmada, lise dzeyinde eitime sahip igrenlerin oran % 31, niversite dzeyinde eitimi olanlarn oran ise % 52 olarak belirtilmitir. zellikle mesleki eitim alp almama durumlar ile beraber bakldnda, turizm eitimi alanlarn, lise seviyesinde daha yaygn olmas ve mesleki eitim almayanlarn younlukta olduu gerei grlmektedir. Tablo 6ye gre, aratrmaya katlan igrenlerin mesleki eitim durumlar da yer almaktadr. Aratrmaya katlan igrenlerin % 57,7si mesleki eitim almam, % 42,3 ise mesleki eitim almtr. Aratrmaya katlan igrenlerin mesleki eitim durumlarna bakldnda, mesleki eitim almayanlarn alanlardan daha fazla turizm sektrnde altklar ortaya kmtr. Turizm sektr asnda bakldnda mesleki eitimin ne kadar nemli olduunu ortaya karmaktadr. Toker (2007), aratrmasnda turizm eitimini almayanlarn orannn % 60 olduunu belirtmitir. Turizm, ok nemli ve bacasz endstri olarak bilinen bir sektrdr. Bylesine nemli olan bir sektrn igrenlerinin mesleki eitim alannda bu kadar olumsuz bir durumda olmas, sektr iin ok ciddi bir sorundur. Tablo 7: grenlerin alt Otelin zelliklerine ve alma Durumlarna Gre Dalm (n=634) Gruplarn Dalm 1 ve bir yldan az Kdem 2 5 Gruplar 6 10 11 ve st Resepsiyon Servis ve Bar Mutfak Blmler Teknik Servis Kat Hizmetleri Muhasebe Dier Personelin Kendisi Alt Kademe Ynetici nvanlar Orta Kademe Ynetici st Kademe Ynetici n 161 311 128 34 103 201 62 58 65 51 94 396 156 67 15 % 25,4 49,1 20,2 5,40 16,2 31,7 09,8 09,1 10,3 08,0 14,8 62,5 24,6 10,6 02,4 Toplam 634

634

634

112

500 ve Alt 501750 Gelir Gruplar 751 1000 (YTL) 1001 2000 2000 ve zeri Ulusal Otel Stats Uluslararas Yldz 4 Yldzl Says 5 Yldzl

126 284 148 63 13 337 297 244 390

19,9 44,8 23,3 9,90 2,10 53,2 46,8 38,5 61,5

634

634 634

Aratrmaya katlan igrenlerin, otelin zellikleri ve alma durumlar ile ilgili dalmlar Tablo 7de grlmektedir. Bu tabloda, alma sresi, allan blmler, igrenlerin alt pozisyon, gelir durumlar ve otelin stats ve yldz gibi zellikler bulunmaktadr. Tablo 7e gre, aratrmaya katlan igrenlerin kdem gruplarn dalm, en fazla % 49,1 oran ile 2-5 yl alanlar, en az % 5,4 11 yl ve st alan igrenler oluturmaktadr. Aratrmaya katlan igrenlerin kdem durumlarna kmlatif olarak bakldnda, 1 ve daha az alan ile 2-5 yl arasnda alan igren gruplar % 74,5 ile dier gruplara oranla turizm sektrnde daha fazla altklar ortaya kmtr. Bu durum, turizm iletmelerinde uzun sreli alan igrenlerin fazla olmadn ve igren devir hznn yksek olduunu gstermektedir. gren devir hznn yksek olmas alma ortamnda birok olumsuzluu da beraberinde getirmektedir. rnein, servisteki hatalar, malzemelerde krlma ve kayp olma ve zellikle igrenler arasndaki uyumsuzluun mteriler yansmas yaanabilecek sorunlarn bazlardr. Akada ve zdemirin (2005) almalarnda da igrenlerin alma srelerinin fazla olmad ortaya konulmutur. Tablo 7de aratrmaya katlan igrenlerin altklar blmlere gre dalm, en fazla % 31,7 ile servis ve bar, en az % 8 ile muhasebe blm oluturmaktadr. Unvanlar asndan bakldnda, en fazla % 62,5 ile igrenlerin kendisi, en az % 2,4 ile st kademede grev yapan igrenler aratrmaya katlmtr.

113

grenlerin gelir durumuna gre dalm en fazla % 44,8 ile 501-750 YTL alan grubu, en az % 2,1 ile 2000 YTL ve stn alan grubu oluturmaktadr. Aratrmaya katlanlarn gelir durumlarna kmlatif olarak bakldnda, 500 alt ile 750 YTL arasndaki gelir grubunda alanlarn % 64,7 orannda olduu ortaya kmtr. Bu sonu, kdem verileri ile karlatrldnda uyumlu ve tutarl bir sonu olarak deerlendirilebilir. Tablo 7de aratrmaya katlan igrenlerin otelin stats ve yldz bakmndan dalm, % 53,2 i ulusal % 46,8i uluslararas oteller, % 38,5i 4 yldzl, % 61,5 ile 5 yldzl oteller grubundan olumaktadr. 4.2. Hijyen Etmenleri ile Genel Tatmini Arasndaki liki ile lgili Bulgu ve Yorumlar Hijyen etmenleri ile i tatmini arasdaki ilikiyi belirlemek asndan oluturlan hipotezler ve onlarla ilgili durumun tablo ve yorumlar bulunmaktadr. almada birinci hipotez aadaki ekilde oluturulmutur: H1: Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda iliki vardr. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin incelenmesi iin oklu regresyon analizi kullanlmtr. Bylece etmenlerin her birinin ayr ayr i tatmini ile ilikisi incelenmitir. Aada verilen tablo 8 de oklu regresyon modelinin anlamll iin F testi sonular ve tablo 9da etmenlerin modeldeki katsaylar ve bu katsaylarn anlamll iin test istatsitii deerleri verilmitir. Daha sonra hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki iliki demografik zellikler bakmndan incelenmi, her bir demografik zellik iin elde edilen bulgular tablo eklinde dzenlenmitir. Tablo 8: Tatmini ile Hijyen Etmenleri Arasndaki Regresyon Modelinin Anlamll iin Yaplan F Testi Sonular Kareler Serbestlik Kareler F p Toplam Derecesi Ortalamas

114

Regresyon Artk Toplam

261,358 158,122 419,48 r =0,789

8 625 633 r2=0,623

32,67 0,253

129,132

0,000

Tablo 8de grld gibi model istatistiksel olarak anlaml bulunmutur. Ayrca modele gre; hijyen etmenlerinin tm ile i tatmini arasndaki korelasyon 0,789 ve belirleme katsays 0,623 bulunmutur. Buna gre i tatmini % 62,3 hijyen etmenleri tarafndan akland sylenebilir. Herzberg vd. (1959), Herzberg (1965), ve Herzberg ve dierlerinin (1968), yaptklar aratrmalarda hijyen etmenlerinin i tatmini ile ilikisinin olmadn kabul etmektedir. Bu etmenlerin ancak i tatminsizliini engelleyici etkisi olduu ne srlmtr. Ancak burada ok gl bir ilikinin olduu ortaya kmtr. tatminideki ancak % 37,7lik bir blm hijyen etmenleri tarafndan aklanmayabilir. Herzberg almalarndan sonra yaplan aratrmalarda da hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin olduunu ortaya karmtr. Bunlardan Davisin (1971) yapt aratrmada, i tatmini ve i tatminsizlii etmenlerinin anlaml ve yoruma ak olduunu illeri srmtr. Hijyen etmenleri i tatmini de salayabilir. Castillo ve Canonun (1999) retmenler zerinde yapt almada, hijyen etmenlerin cinsiyet bakmndan analiz sonucunda hem erkek hem de bayan retmenlerde, hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin yksek olduu ortaya kmtr. Oshagbemi (1997), hijyen etmenlerinin hem i tatminine hem de i tatminsizliine etkisi olduunu ileri srmtr. Aratrmaya gre turizm iletmelerinde alan igrenleri demografik zelliklerine bakld zaman igrenleri cret ve eitim dzeyleri dk ve mesleki eitim almam olanlarn daha fazla olduu gerei ile hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin olmas tutarl olduu sylenebilir. Tablo 9: Tatmini ile Hijyen Etmenleri Arasndaki oklu Regresyon Katsaylar Hijyen Etmenleri Standartlatrlm t p Katsaylar Katsaylar Sabit 0,555 5,674 0,000 alma Koullarndan 0,095 0,108 3,045 0,002 Ynetici ve Ynetici ile 0,036 0,041 1,176 0,240

115

likiler cret Statu Gvenlii irket Politikalar ve Uygulamas grenler Arasndaki likiler Personel Yaam

0,097 0,076 0,082 0,101 0,147 0,210

0,124 0,09 0,092 0,113 0,164 0,266

3,475 2,703 2,79 3,151 4,519 7,19

0,001 0,007 0,005 0,002 0,000 0,000

Regresyon analizine gre; elde edilen regresyon denkleminde sadece ynetici ve ynetici ile ilikiler etmeninin katsays istatistiksel olarak anlamsz bulunmutur. Dolaysyla i tatmini zerinde bu etmenin etkisi yoktur. Yaplan korelasyon analizinde elde edilen korelasyon katsaylar istatistiksel olarak anlaml bulunduundan H0 hipotezi reddedilmitir. Dolaysyla hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda istatistiksel olarak dorusal iliki vardr. Hijyen etmenlerinin iyiletirilmesi i tatminini olumlu olarak etkileyecektir. 4.3. Motivasyon Etmenleri ve Genel Tatmini Arasndaki liki ile lgili Bulgu ve Yorumlar almada ikinci hipotez aadaki ekilde oluturulmutu: H2: Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda iliki vardr. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin incelenmesi iin oklu regresyon analizi kullanlmtr. Bylece etmenlerin her birinin ayr ayr i tatmini ile ilikisi incelenmitir. Aada verilen tablo 10da oklu regresyon modelinin anlamll iin F testi sonular ve tablo 10da etmenlerin modeldeki katsaylar ve bu katsaylarn anlamll iin test istatsitii deerleri verilmitir. Daha sonra Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki iliki demografik zellikler bakmndan incelenmi, her bir demografik zellik iin elde edilen bulgular tablo eklinde dzenlenmitir. Ayrca, bu tablolarda motivasyon etmenlerinin i tatmini zerindeki pay hakknda da bilgi vermektedir.

116

Tablo 10: Motivasyon Etmenleri le Tatmini Arasndaki Regresyon Modelinin Anlamll in Yaplan F Testi Sonular Kareler Serbestlik Kareler F p toplam derecesi ortalamas Regresyon 281,614 5 56,323 Artk 137,866 628 0,22 256,559 ,000 Toplam 419,48 633 r =,0819 r2=0,669 Tablo 10da grld gibi model istatistiksel olarak anlaml bulunmutur. Ayrca, modele gre; motivasyon etmenlerinin tm ile i tatmini arasndaki korelasyon 0,819 ve belirleme katsays 0,669 bulunmutur. Buna gre, i tatminindeki deiimin % 69, 9 motivasyon etmenleri tarafndan aklanmaktadr. Tablo 10da hijyen etmenlerinin tm ile i tatmini deiim oran % 62,3 olarak bulunmutur. Her iki etmen grubunun karlatrlmas yapld takdirde motivasyon etmenlerinin hijyen etmenlerinden daha fazla i tatminini akladn sylenebilir. Bu sebeple her ne kadar hijyen etmenleri i tatmini aklamaya alsa da bir farklln da olduu ve Herzberg ift Etmen Teorisini tam karl olmasa da dorulad sylenebilir. Turizm iletmelerinde i tatmini zerindeki hijyen ve motivasyon etmenleri asnda bakld zaman motivasyon etmenleri daha fazla nemsendii ortaya kmaktadr. Bu igrenleri i tatmini salayan etmenlerin dsal olmadan daha ok isel etmenler olduu sylenebilir. Turizm iletmelerinin zellii olarak ie balayan her eleman en alt basamaktan balayarak zamanla kariyer yapmaktadr. Bu sebeple i tatminini aklayan ve en yksek dzeyde ilikili olan etmenin ilerleme imkanlar km olmas sektrn gerei olarak tutarl bir sonutur denilebilir. Tannmann fazla anlaml bulunmamas sektrn gerei igrenlerin kariyer yapmalar gstermi olduklar performansla ilikili olduu iin nemli grlmemi olabilir. Ayrca, aratrmaya katlan igrenlerin ou hi bir ynetim kademesinde bulunmayan ve dolaysyla herhangi bir sorumluluu olmayan igrenin kendisi olduu iin tannma nemli bir etmen olarak belirtilmemi olabilir. Regresyon modelindeki katsaylar ve bu katsaylarn anlamll ile ilgili bilgiler Tablo 11de verilmitir.

117

Yaplan regresyon analizine gre; elde edilen regresyon denkleminde sadece Tannma etmeninin katsays istatistiksel olarak anlamsz bulunmutur. Dolaysyla i tatmini zerinde bu etmenin etkisi yoktur.

Tablo 11: Motivasyon ile Tatmini Etmenleri Arasndaki Regresyon Katsaylar Motivasyon t p katsaylar Standartlatrlm Etmenleri katsaylar Sabit 0,639 7,715 0,000 Baar 0,229 0,264 7,463 0,000 Tannma 0,005 0,005 0,146 0,884 Sorumluluk 0,091 0,101 2,72 0,007 in Kendisi 0,132 0,138 4,08 0,000 lerleme Ve Gelime mknlar 0,359 0,434 12,61 0,000 Yaplan korelasyon analizinde elde edilen korelasyon katsaylar istatistiksel olarak anlaml bulunduundan H0 hipotezi reddedilmitir. Dolaysyla, motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda istatistiksel olarak dorusal iliki vardr. Bu iliki Herzberg vd. (1959) tarafndan da ortaya karlmtr. 4.4. Hijyen-Motivasyon Etmenleri ile Genel Tatmini Arasndaki likinin zellikleri Asndan ncelenmesi Bu blmde igrenlerin zellikleri ile alm olduklar iletmenin zellikleri Herzberg ift Etmen Motivasyon Terosine gre belirlenmi olan etmenlerin i tatminine etkileri ayr ayr olarak incelenmitir. Tablo 12: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Cinsiyet Bakmndan ncelenmesi Hijyen etmenleri Katsaylar Erkek Bayan alma Koullarndan 0,105* 0,105 Ynetici ve Ynetici le likiler 0,066 0,001 cret 0,112* 0,142 Stat 0,109* 0,067

118

0,017 0,252* 0,116* 0,112 0,198* 0,084 0,296* 0,199* r2=0,648 r2=0.598 P=0,000 F=100,597 F=33.081 *: t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Hijyen etmenleri ile i tatmimi arasnda ilikinin cinsiyet bakmndan; erkeklerde; alma koullarndan, cret, stat, irket politikalar ve uygulamalar, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam etmenleri Bayanlarda ise; gvenlii ve personel yaam etmenleri H1 hipotezini desteklemitir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin cinsiyet deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 12de verilmitir. Tablo 12de grld gibi; erkeklerde hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin % 64,8ini aklarken bayanlarda hijyen etmenleri i tatminindeki deiimin % 59,8ini aklamaktadr. Dolaysyla erkeklerde hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays bayanlara gre daha yksektir. Ayrca yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre erkeklerde i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmenleri alma koullarndan, cret, stat, irket politikalar ve uygulamas, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam olurken; bayanlarda sadece i gvenlii ve personel yaam olmaktadr. Castillo ve Cano (1999), yapm olduklar aratrmada erkeklerde, yneticinin kendisi, politikalar, cret ve alma koullar nemli olurken; bayanlarda iin kendisi ve alma koullar nemli olarak ortaya kmtr. Aratrmaya katlan igrenler iinde bayanlarn daha az olduunu gerekesinin aklanmas turizm sektrnde ii gvenli bulmadklar iin fazla almamaktadrlar. Erkeklerin i gvenliini fazla nemsenmemelerinin sebebi sektrde her zaman i bulabilme imknlarnn olabilecei dncesi olabilir.

Gvenlii irket Politikalar Ve Uygulamas grenler Arasndaki likiler Personel Yaam

119

Etmenlerin katsays istatistiksel analizlerine bakld zaman erkeklerde en yksek puan 0,296 ile personelin sosyal yaants alrken, bayanlarda en yksek puan 0,252 ile i gvenlii almtr. Bu erkekler asnda i tatmini en iyi aklayan personelin yaants olurken, bayanlara en iyi aklayan ise i gvenlii olduu ortaya kmtr.

Tablo 13: Motivasyon Etmenleri Tatmini Ilikisinin Cinsiyet Bakmndan ncelenmesi Motivasyon Etmenleri Katsaylar Erkek Bayan Baar 0,269* 0,276* Tannma 0,01 0,003 Sorumluluk 0,082 0,156* in Kendisi 0,193* 0,000 lerleme ve Gelime mknlar 0,406* 0,475* p=0.000 r2=0,678 r2=0.662 F=188,761 F=70.846 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin cinsiyet bakmndan, erkeklerde; baar, iin kendisi ve ilerleme ve gelime imknlar, bayanlarda; baar, sorumluluk ve ilerleme ve gelime imknlar, etmenleri H2 hipottezini desteklemitir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin cinsiyet deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 13te verilmitir. Tabloda da grld gibi; erkeklerde motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin % 67,8ini aklarken bayanlarda hijyen etmenleri i tatminindeki deiimin % 66,2ni aklamaktadr. Dolaysyla, erkeklerde motivasyon etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays bayanlara gre daha yksektir. Ayrca, yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre erkelerde i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri baar, iin kendisi ve ilerleme ve gelime imknlar olurken, bayanlarda farkl olarak baar, sorumluluk ve ilerleme ve gelime imknlar olmaktadr.

120

Hijyen ve motivasyon etmenleri ile i tatmini cinsiyet bakmnda ilikisine bakldnda motivasyon etmenleri daha yksek deerler aldklar grlmektedir. Her ne kadar her iki grupta da farkllk olmasna ramen motivasyon etmenleri i tatmini asndan daha fazla nemsenmektedir. Hem erkeklerde hem de bayanlarda en yksek belirleme katsays ilerleme ve gelime imkanlar almtr. Erkeklerde belirleme katsays 406 iken bayanlarda belirleme katsays 475 kmtr. Her iki grupta da i tatmini asndan en nemli grlen etmen iteki ilerleme ve gelime imknlar olarak grlmektedir. Tablo 14: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Ya Bakmndan ncelenmesi Ya Gruplar iin Katsaylar Hijyen etmenleri 18 ve 1926 2734 3542 43 ve st alt alma Koullarndan 0,305 0,085* 0,16* -0,068* -0,157 Ynetici ve Ynetici ile likiler -0,069* 0,014 0,135* 0,051 -0,026 cret 0,272 0,163 0,04* 0,201 0,073 Stat 0,086* 0,055* 0,108 0,206 0,08 Gvenlii -0,05 0,132 0,033 0,137 0,176 irket Politikalar ve Uygulamas 0,198 0,108* 0,074 0,082 0,397 grenler Arasndaki likiler 0,139 0,139* 0,135* 0,165 0,424* Personel Yaam 0,301* 0,306* 0,304* 0,200* -0,045
r2=0,845 F=16,319 p=0.000 r2=0,609 F=50,106 p=0.000 r2=0,624 F=44,197 p=0.000 r2=0,649 F=20,84 p=0.000 r2=0,745 F=6,215 p=0.001

*:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin ya etmeni bakmndan; 18 ve alt ya grubunda; ynetici ve ynetici ile ilikiler, stat ve personel yaam, 19-26 ya grubunda; alma koullarndan, stat, irket politikalar ve uygulamalar, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, 27-34 ya grubunda; alma koullarndan, cret, ynetici ve ynetici ile ilikiler, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, 35-42 ya grubunda; alma

121

koullarndan ve personel yaam, 43 ve st ya grubunda; sadece personel yaam etmenleri H1 hipottezini desteklemitir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin ya deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 14te verilmitir. Tabloda da grld gibi; ya gruplar bakmndan hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin 18 ve alt ya grubu % 84,5ni, 1926 ya grubunda % 60,9nu, 27-34 ya grubunda % 62,4d, 35-42 ya grubunda % 64,9nu ve 43 ve st ya grubunda % 74,5ini aklamaktadr. Dolaysyla, 18 ve alt ya grubunda hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier gruplara gre daha yksektir. Ayrca, yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre ya gruplar i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmenleri 18 ve alt ya grubu; ynetici ve ynetici ile ilikiler, stat ve personel yaam, 1926 ya grubunda; alma koullarndan stat, irket politikalar ve uygulamas, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, 27-34 ya grubunda; alma koullarndan, ynetici ve ynetici ile ilikiler, cret, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, 35-42 ya grubunda; alma koullarndan ve personel yaam 43 ve st ya grubunda; igrenler arasndaki ilikiler olmaktadr. Hijyen etmenleri asnda ya gruplarna gre en fazla nemli olan igrenin i dndaki yaants ve alma koullar olduu ortaya konulmutur. Ya ile i tatmini arasnda U eklinde ilikinin olduunu Herzberg vd., (1959), Clark vd. (1996) aratrmalarnda ortaya koymulardr. Ya ile i tatmini arsasnda dorusal ilikini olduunu ise Metle, (1997) Kveytte banka alanlar zerinde yapm olduu aratrmada pozitif ynde iliki olduunu ortaya koymutur, Lee ve Wilber, (1985) Savery, (1996) aratrmalarnda da potzitif dorusal iliki ortaya kmtr. Yan ilerlemesi, igrenlerin alm olduklar kurumu benimseme duygular olumlu ynde artmakta, dolaysyla i tatminleri zerinde olumlu etki yapmaktadr. Oshagbeni, (1998, 2000) Hickson ve Oshagbeni, (1999) niversite hocalar arasnda yapm olduklar aratrmada ya ile i tatmini arasnda gl ilikinin olduunu ortaya koymulardr.

122

Yan i tatmini ile ilikisinin zayf iliki olduunu iller sren aratrmalar da vardr. Bernal vd., (1999) yapm olduklar aratrmada ya ile i tatmini arasnda zayf bir iliki olduunu ortaya karmtr.

Tablo 15: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Ya Bakmndan ncelenmesi Ya Gruplar iin Katsaylar Motivasyon 18 ve 1929 2734 3542 43 ve st etmenleri alt Baar 0,445* 0,231* 0,341* 0,226* 0,257 Tannma -0,198 0,059 -0,026 0,026 0,095 Sorumluluk 0,327 0,037 0,115 0,058 -0,034 in Kendisi 0,211 0,117* 0,151 0,143 0,342 lerleme ve Gelime mknlar 0,266* 0,471* 0,373* 0,515* 0,395*
r2=0,696 F=12,341 p=0.000 r2=0,626 F=86,886 p=0.000 r2=0,699 F=100,231 p=0.000 r2=0,750 F=48,713 p=0.000 r2=0,815 F=17,618 p=0.000

*:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin ya fakr bakmndan; 18 ve alt ya grubunda; baar ve ilerleme ve gelime imknlar, 19-26 ya grubunda; baar iin kendisi ve ilerleme ve gelime imknlar, 27-34 ya grubunda; baar ve ilerleme ve gelime imknlar, 35-42 ya grubunda; baar ve ilerleme ve gelime imknlar, 43 ve st ya grubunda; ilerleme ve gelime imknlar etmenleri H2 hipotezini desteklemitir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin ya deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 15te verilmitir. Tabloda grld gibi; ya gruplar bakmndan motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin 18 ve alt ya grubu % 96,6sn, 1926 ya grubunda % 62,6sn, 27-34 ya grubunda % 69,9, 35-42 ya grubunda % 75,0i ve 43 ve st ya grubunda % 81,5ini aklamaktadr. Dolaysyla, 43 ve st ya grubunda motivasyon etmenleri i tatmini

123

deiimindeki belirleme katsays dier gruplara gre daha yksektir. Bu yan ilerlemesi ile birlikte motivasyon ve i tatmini beklentisinin de ykseldii sylenebilir. nk daha nce yalarna gre hijyen etmenlerinin i tatminini aklama (Tablo 15) durumu 18 ve alt ya grubunda daha fazla olarak ortaya kmtr. Ayrca yaplan ok deikenli regresyon analizi sonularna gre ya gruplar i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri 18 ve alt ya grubu; baar 0,445, ilerleme ve gelime imknlar 0,266, 19-26 ya grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,471, baar 0,231, iin kendisi 0,117, 27-34 ya grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,373, baar 0,341, 35-42 ya grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,515, baar 0,226, 43 ve st ya grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,395 igrenler arasndaki ilikiler olmaktadr. tatmini ya gruplar asndan hibir anlam ifade etmeyen sadece i tannma ve sorumluluktur. Ayrca, iin kendisi de sadece bir grupta iliki bulunmu ancak o da ok zayf bir ilikidir. Motivasyon etmenleri asnda ya gruplarna gre en fazla nemli olan ilerleme ve gelime imknlardr. Kalleberg ve Mastekaasa (2001) yapm olduklar aratrmada da ilerleme imkan ile i tatmini arasnda olumlu ilikinin var olduunu ortaya koymutur. Tablo 16: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Eitim Bakmndan ncelenmesi Eitim Gruplar iin Katsaylar Hijyen etmenleri lk Lise MYO Lisans Lisans retim st alma Koullarndan -0,206 0,175* 0,091 0,183* -0,239 Ynetici ve Ynetici le likiler 0,108 0,011 0,139 -0,032 -0,622 cret 0,030 0,108 0,264* -0,009 0,752 Stat 0,182 0,087 0,019 0,113 -0,515 Gvenlii 0,193 0,059 0,093 0,167 0,646 irket Politikalar ve Uygulamas 0,259 0,102* 0,041 0,110 0,520 grenler Arasndaki likiler 0,279* 0,180* 0,125 0,098 0,186 Personel Yaam 0,117* 0,283* 0,231* 0,393* 0,306 2 2 2 2 2 r =0,647 r =0,648 r =0,602 r =0,623 r =0,796 F=15,775 F=67,531 F=24,032 F=19,251 F=3,422 p=0.000 p=0.000 p=0.000 p=0.000 p=0.061

124

*:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin eitim faktr bakmndan; ilkretim mezunlar; igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, lise mezunlar; alma koullarndan, irket politikalar ve uygulamas igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, MYO mezunlar; cret ve personel yaam etmenleri H1 hipotezini desteklemitir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin eitim deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 16da verilmitir. Tabloda da grld gibi; eitim durumu bakmndan hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin ilkretim grubunda % 64,7sini, lise grubunda % 64,8sini, MYO grubunda % 60,2sini, lisans grubunda % 62,3i ve lisansst grubunda % 76,6sn aklamaktadr. Dolaysyla, lisansst grubunda hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier gruplara gre daha yksektir. Ayrca, yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre eitimin i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmenleri ilkretim; 0,279 igrenler arasndaki ilikiler ve 0,117 personel yaam; lise 0,283 personel yaam, 0,175 alma koullarndan, 0,117 igrenler arasndaki ilikiler ve 0,102 irket politikalar ve uygulamas; MYO; 0,264 personel yaam ve 0,231 cret olarak ortaya kmtr. Lisans ve lisansst gruplarnda igrenler arasndaki anlaml iliki ortaya kmamtr. tatmini eitim gruplar asndan hibir anlam ifade etmeyen i gvenlii, stat ve ynetici ile ilikiler etmenleri olmaktadr. Hijyen etmenleri asnda eitim gruplarna gre en fazla i tatmini zerinde etkisi olan igrenin i dndaki yaants olarak ortaya konulmutur. Bu farkllk ayn zamanda ya ile i tatmini arasnda da nemli bir etmen olarak ortaya kmtr. Aknc, (2002) yapm olduu aratrmada kiiler aras ilikiler ile eitim dzeyi i tatmini ilikisi olumlu ynde ve yksek olarak ortaya karmtr.

Tablo 17: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Eitim Bakmndan ncelenmesi Eitim Gruplar iin Katsaylar Motivasyon Etmenleri lk retim Lise MYO Lisans Lisans st

125

Baar Tannma Sorumluluk in Kendisi lerleme ve Gelime mknlar

p=0.000

0,195 -0,089 0,319* 0,081

r =0,700 F=33,65
2

0,254* 0,013 0,084* 0,148*

r =0,683 F=127,5
2

0,275* -0,035 0,061 0,148 0,451*

r =0,613 F=41,118
2

0,296* 0,124 0,121 0,057 0,377*

r =0,646 F=35,024
2

0,188 -0,06 -0,126 0,515

r2=0,886 F=15,51

0,390*

0,454

0,544*

*:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin eitim durumu bakmndan; ilkretim mezunlar; sorumluluk ve ilerleme ve gelime imknlar, lise mezunlar; baar sorumluluk ve iin kendisi, MYO mezunlar; baar ve ilerleme ve gelime imknlar, lisans mezunlar; gelime imknlar faktrleri H2 hipotezini desteklemitir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin eitim deikeni bakmndan incelenmesi tablo 17de verilmitir. Tabloda da grld gibi; eitim durumu bakmndan motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin ilkretim grubunda % 70,0ini, lise grubunda % 68,3n, MYO grubunda % 61,3n, lisans grubunda % 64,6sn ve lisansst grubunda % 88,6sn aklamaktadr. Dolaysyla, lisansst grubunda motivasyon etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier gruplara gre daha yksektir. Ayrca yaplan oklu deikenli regresyon analizi sonularna gre eitimin i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri ilkretim ilerleme ve gelime imknlar 0,390, sorumluluk 0,319, lise baar 0,254, iin kendisi 0,148, sorumluluk 0,084, 27-34 MYO ilerleme ve gelime imknlar 0,377, baar 0,296 lisansst ilerleme ve gelime imknlar 0,544 igrenler arasndaki ilikiler olmaktadr. tatmini eitim gruplar asndan hibir anlam ifade etmeyen sadece tannma olmutur. Motivasyon etmenleri asnda eitim gruplarna gre en fazla nemli olan ilerleme ve gelime imknlardr. Kalleberg ve Mastekaasa (2001) yapm olduklar aratrmada da ilerleme imkan ile i tatmini arasnda olumlu ilikinin var olduunu ortaya koymutur. Tablo 18de Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin mesleki eitim alp almamadurumuna gre; mesleki eitim alanlarda; cret i gvenlii irket baar ve ilerleme ve

126

politikalar ve uygulamas igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, mesleki eitim almayanlarda; alma koullarndan cret igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam etmenleri H1 hipotezini desteklemitir.

Tablo 18: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Mesleki Eitim Bakmndan ncelenmesi Eitim Gruplar iin Katsaylar Hijyen etmenleri Mesleki eitim Mesleki eitim almam alm alma Koullarndan 0,026 0,210* Ynetici ve Ynetici ile likiler 0,070 0,017 cret 0,107* 0,149* Stat 0,086 0,075 Gvenlii 0,144* 0,053 irket Politikalar ve Uygulamas 0,157* 0,051 grenler Arasndaki likiler 0,181* 0,145* Personel Yaam 0,229* 0,304* r2=0,647 r2=0,604 p=0.000 F=81,731 F=49,325 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin mesleki eitim deikeni bakmndan incelenmesi tablo 18de verilmitir. Tabloda da grld gibi; mesleki eitim durumu bakmndan hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin mesleki etim almam grubunda % 64, 7sini, mesleki eitim alm grubunda % 60,4d, aklamaktadr. Dolaysyla, mesleki eitim almam grubunda hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays mesleki eitim alm gruba gre daha yksektir. Ayrca yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre mesleki eitimin i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmenleri mesleki eitim almam 0,229 personel yaam, 0,181 igrenler arasndaki ilikiler, 0,157 irket politikalar ve uygulamas 0,144 i gvenlii ve 0,107 cret; mesleki eitim alm olanlar 0,304 personel yaam, 0,210 alma koullarndan, 0,149 cret, 0,145 igrenler

127

arasndaki ilikiler olarak ortaya kmtr. Her iki grupta da stat ve ynetici ile ilikiler etmenleri ile i tatmini arasnda anlaml iliki ortaya kmamtr.

Tablo 19: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Mesleki Eitim Bakmndan ncelenmesi Eitim Gruplar iin Katsaylar Motivasyon etmenleri Mesleki eitim Mesleki eitim alm almam Baar 0,315* 0,180* Tannma -0,047 0,099 Sorumluluk 0,132* 0,061 in Kendisi 0,090* 0,210* lerleme ve Gelime mknlar 0,454* 0,407* 2 2 r =0,711 r =0,633 p=0.000 F=177,149 F=90,444 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin mesleki eitim alp almamas durumuna gre; mesleki eitim alanlarda; baar sorumluluk iin kendisi ve ilerleme ve gelime imknlar, mesleki eitim almayanlarda; baar iin kendisi ve ilerleme ve gelime imknlar etmenleri H2 hipotezini desteklemitir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin mesleki eitim deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 19da verilmitir. Tabloda da grld gibi; mesleki eitim durumu bakmndan motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin mesleki etim almam grubunda % 71,1ini, mesleki eitim alm grubunda % 63,3n, aklamaktadr. Dolaysyla, mesleki eitim alm grubunda motivasyon etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays mesleki eitim almam gruba gre daha yksektir. Mesleki eitim almam olanlarda hijyen

128

etmenleri yksek olurken, mesleki eitim alm olanlarda ise motivasyon etmenleri daha yksek olarak ortaya mtr. Ayrca yaplan ok deikenli regresyon analizi sonularna gre ya gruplar i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri mesleki eitim almam, ilerleme ve gelime imknlar 0,454, baar 0,315, sorumluluk 0,132 ve iin kendisi 0,090 mesleki eitim alm grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,407, iin kendisi 0,210 baar 0,180 igrenler arasndaki ilikiler olmaktadr. tatmini mesleki eitim durumu asndan hibir anlam ifade etmeyen sadece tannma olarak ortaya kmtr. Motivasyon etmenleri asndan mesleki eitim durumuna gre en fazla nemli olan ilerleme ve gelime imknlarnn i tatmini ile ilikisi vardr. Tablo 20: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin Kdem Bakmndan ncelenmesi Kdem Gruplar iin Katsaylar (Yl) Hijyen etmenleri 1 ve alt 2-5 6-10 11-st alma Koullarndan 0,135 0,041 0,222* -0,005 Ynetici ve Ynetici 0,000 0,087 0,000 0,119 ile likiler cret 0,115 0,129 0,092 0,097 Stat 0,07 0,088 0,175* 0,148 Gvenlii -0,004 0,154* 0,013 0,163 irket Politikalar ve Uygulamas 0,207* 0,048 0,127 0,347* grenler Arasndaki likiler 0,198* 0,210* 0,102 -0,08 Personel Yaam 0,243* 0,225* 0,359* 0,445* p=0.000 r2=0,799 r2=0,778 r2=0,647 r2=0,877 F=33,569 F=56,081 F=81,731 F=10,457 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin kdem bakmndan; 1 ve alt kdem grubunda; irket politikalar ve uygulamas, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, 2-5 kdem grubunda; i gvenlii, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, 6-10 kdem grubunda; alma koullarndan statve personel yaam, 11 ve st kdem grubunda; irket politikalar ve uygulamas ve personel yaam etmenleri H1 hipotezini desteklemitir.

129

Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin kdem deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 20de verilmitir. Tabloda da grld gibi; kdem gruplar bakmndan hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin 1 yl ve altndaki grupta % 79,9unu, 2-5 yl grubunda % 77,8ni, 6-10 yl grubunda % 64,7sini, 11 yl ve st grubunda % 87,7sini, aklamaktadr. Dolaysyla, 11 yl ve st grubunda hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays daha yksektir. Ayrca, yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre kdemin i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmeni btn gruplarda igrenin sosyal yaants olarak ortaya kmtr. tatmini kdem gruplar asndan hibir anlam ifade etmeyen cret ve ynetici ile ilikiler etmenleri olmaktadr. Tablo 21: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin Kdem Bakmndan ncelenmesi Motivasyon Kdem Gruplar iin Katsaylar (Yl) etmenleri 1 ve alt 2-5 6-10 11ve st Baar 0,161* 0,256 0,297* 0,468* Tannma -0,035 0,075 -0,063 0,053 Sorumluluk 0,031* 0,079 0,179* 0,261 in Kendisi 0,270* 0,132 0,027 0,03 lerleme ve Gelime mknlar 0,497 0,405 0,486* 0,285* 2 2 2 2 r =0,847 r =0,812 r =0,824 r =0,839 p=0.000 F=15,566 F=117,993 F=51,534 F=13,302 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin kdem bakmndan; 1 ve alt kdem grubunda; kdem grubunda; baar, sorumluluk ve iin kendisi, 6-10 kdem grubunda; baar, sorumluluk ve ilerleme ve gelime imknlar, 11 ve st baar ve ilerleme ve gelime imknlar etmenleri H2 hipotezini desteklemitir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin kdem deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 21de verilmitir. Tabloda da grld gibi; kdem gruplar bakmndan motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin 1 yl ve altndaki grupta % 84,7sini, 2-5 yl grubunda % 81,2sini, 6-10 yl grubunda %

130

82,4d, 11 yl ve st grubunda % 83,9n aklamaktadr. Dolaysyla, 1 yl ve altndaki grubunda motivasyon etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays daha yksektir. Kdem asndan i tatmin salamada motivasyon etmenleri i yeni balayanlar iin daha nemli olduu ortaya kmtr. Ayrca yaplan oklu deikenli regresyon analizi sonularna gre kdemin i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri 1 yl ve alt grubu; iin kendisi 0,270, baar 0,161, 6-10 yl grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,486, baar 0,297, sorumluluk 0,179, 11 yl ve st grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,373, baar 0,468, 35-42 ya grubunda; baar 0,226, ilerleme ve gelime imknlar 0,285 igrenler arasndaki ilikiler olmaktadr. tatmini kdem gruplar asndan hibir anlam ifade etmeyen motivasyon etmenlerinden sadece tannma olmutur. Ayrca, 2-5 yl grubu ile motivasyon etmenleri arasnda anlaml iliki kmamtr. Aknc (2002) yapm olduu aratrmada da kdem ile i tatmini arasnda iliki var olduu grlmtr. Baarnn nemli bir i tatmini etmeni olduunu belirtmitir. Tablo 22: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin grenlerin alt Blm Bakmndan ncelenmesi Blmler iin Katsaylar Hijyen etmenleri alma Koullarndan Ynetici ve Ynetici ile likiler cret Stat Gvenlii irket Politikalar ve Uygulamas grenler Arasndaki likiler Personel Yaam
p=0.000 Res. Ser. ve Bar 0,192* Mutfak Teknik Servis 0,252* Kat Hiz. Muh.

Di.

0,033

-0,019

-0,198

0,139

0,192

0,096 0,211* 0,090 0,185*

0,054 0,128* 0,089 0,014

0,315* -0,041 -0,004 0,172

-0,032 0,153 0,123 -0,105

-0,041 0,200 0,019 0,252*

-0,025 0,056 0,238* 0,208

-0,138 0,282* -0,034 0,158

0,195*

0,007

0,079

0,094

0,286*

0,171

0,161

0,003 0,219* r2=0,821 F=24,289

0,162* 0,340* r2=0,816 F=47,839

0,289* 0,225* r2=0,859 F=18,647

0,277* 0,338* r2=0,807 F=11,423

0,295* 0,150* r2=0,847 F=17,8

0,157 0,14 r2=0,79 F=8,69

0,092 0,168 r2=0,999 F=10,144

*:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir.

131

Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin blmler bakmndan; resepsiyon blm alanlarnda; cret, i gvenlii, irket politikalar ve uygulamas ve personel yaam, servis ve bar blm alanlarnda; alma koullar, cret, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, mutfak blm alanlarnda; ynetici ve ynetici ile ilikiler, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, Teknik servis blm alanlarnda; alma koullar, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam, kat hizmetleri blm alanlarnda; i gvenlii, irket politikalar ve uygulamas, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam etmenleri H1 hipotezini desteklemitir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin blm deikeni bakmndan incelenmesi tablo 22de verilmitir. Tabloda da grld gibi; blmler bakmndan hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin resepsiyon blmnde % 82,1ni, servis ve bar blmnde % 81,6sn, mutfak blmnde % 85,9unu, teknik servis blmnde % 80,7sini, kathizmetleri blmnde % 84,7sini, muhasebe blmnde % 79,0unu ve dier blmlerde % 99,9unu aklamaktadr. Dolaysyla, mutfak blm ve dier blmler olarak belirtilende hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier blmlere gre daha yksektir. Ayrca yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre blm fonksiyonun i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmenleri resepsiyon; 0,219 personel yaam; servis ve bar 0, 340 personel yaam; mutfak; 0,289 igrenler arasndaki iliki; teknik servis 0, 338 personel yaam; kat hizmetleri 0,286 irket politika ve uygulamalar; muhasebe 0,238 stat olarak ortaya kmtr. Tablo 23: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin grenlerin alt Blm Bakmndan ncelenmesi Blmler iin Katsaylar Motivasyon etmenleri Baar Tannma Sorumluluk in Kendisi
Res. 0,357* 0,14 0,178* 0,061 Ser. ve Bar 0,159* 0,119 -0,036 0,310* Mutfak 0,487* -0,286* 0,011 0,111 Teknik Servis 0,243* -0,145 0,168 0,02 Kat Hiz. 0,193 0,104 0,286* 0,153 Muh. 0,415* -0,098 0,106 -0,12

Di. 0,161 0,078 0,319* -0,031

132

lerleme ve Gelime mknlar

p=0.000

0,254* r2=0,853 F=51,66

0,405* r2=0,84 F=92,56

0,593* r2=0,87 F=34,32

0,534* r2=0,76 F=14,25

0,227 r2=0,87 F=36,20

0,623* r2=0,87 F=20.0

0,419* r2=0,79 F=29,72

*:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin blmler bakmnda; resepsiyon blm alanlarnda; baar, sorumluluk ve ilerleme ve gelime imknlar, servis ve bar blm alanlarnda; baar, iin kendisi ve ilerleme ve gelime imknlar, mutfak blm alanlarnda; baar, tannma ve ilerleme ve gelime imknlar, teknik servis blm alanlarnda; baar ve ilerleme ve gelime imknlar, kat hizmetleri blm alanlarnda; sorumluluk, muhasebe blm alanlarnda; baar ve ilerleme ve gelime imknlar, Mutfak blm alanlarnda; ilerleme ve gelime imknlar etmenleri H2 hipotezini desteklemitir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin blm deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 23te verilmitir. Tabloda da grld gibi; blmler bakmndan motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin resepsiyon blmnde % 85,3n, servis ve bar blmnde % 84,0n, mutfak blmnde % 87,0sini, teknik servis blmnde % 76,0sini, kathizmetleri blmnde % 87,0sini, muhasebe blmnde % 87,0sini ve dier blmlerde % 79,0unu aklamaktadr. Dolaysyla, mutfak blm, kat hizmetleri ve muhasebe blmler motivasyon etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier blmlere gre daha yksektir. Ayrca, oklu deikenli regresyon analizi sonularna gre blmlerin i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri resepsiyon baar 0,357, servis ve bar ilerleme ve gelime imknlar 0,405, iin kendisi 0,310, mutfak ilerleme ve gelime imknlar 0,593, baar 0,487, teknik servis ilerleme ve gelime imknlar 0,534, kat hizmetleri sorumluluk 0,286, muhasebe ilerleme ve gelime imknlar 0,563 igrenler arasndaki ilikiler olmaktadr.

133

Tablo 24de gre Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin unvan bakmndan; personelin kendisi; alma koullarndan, cret, i gvenlii, irket politikalar ve uygulamas, igrenler arasndaki ilikilerve personel yaam, allt kademe yneticilerde; cret, igrenler arasndaki ilikilerve personel yaam, Orta kademe yneticilerde; stat ve igrenler arasndaki ilikiler, st kademe yneticilerde; Ynetici ile ilikiler, stat, igrenler arasndaki ilikilerve personel yaam etmenleri H1 hipotezini desteklemitir.

Tablo 24: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin nvan Bakmndan ncelenmesi nvanlar iin Katsaylar Hijyen etmenleri Personelin Alt Orta st Kendisi Kademe Kademe Kademe alma Koullarndan 0,110* 0,004 0,248 0,043 Ynetici ve Ynetici ile likiler 0,078 0,016 0,053 -0,979* cret 0,107* 0,219* -0,033 0,155 Stat 0,065 0,079 0,271* 0,446* Gvenlii 0,094* 0,09 0,099 0,06 irket Politikalar ve Uygulamas 0,131* 0,128 -0,017 0,176 grenler Arasndaki likiler 0,118* 0,223* 0,250* 0,550* Personel Yaam 0,309* 0,221* 0,116 0,595* 2 2 2 2 r =0,633 r =0,635 r =0,55 r =0,962 F=83,534 F=31,95 F=8,856 F=18,731 p=0.000 p=0.000 p=0.000 p=0.001 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin unvan deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 24da verilmitir. Tabloda da grld gibi; unvan gruplar bakmndan hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin personelin kendisinde % 63,3n, alt kademe yneticilerde % 63,5ini, orta kademe yneticilerde % 55,0ini ve st kademe yneticilerde % 96,2sini aklamaktadr. Dolaysyla, st kademe yneticlerde hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier blmlere gre daha yksektir. Ayrca oklu regresyon

134

analizi sonularna gre unvanlarn i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmenleri alt kademe; 0,223 igrenler arasndaki ilikiler ve 0,221 personel yaam; personelin kendisi 0,309 personel yaam, orta kademe; 0,271 stat, st kademe; 0,595 personel yaam ve 0,554 igrenler arasndaki ilikiler olarak ortaya kmtr. st kademe yneticilerde yneyici ve yneticler ile ilikiler negatif ynde i tatmini ile ilikinin olduu ortaya kmtr. DeSantis ve Durst (1996) kamu ile zel sektr i tatmini karlatrmasn konusunda yapm olduklar aratrma sonucunda, kamu sektrnde alan igrenleri, yneticinin uzmanlk gcne gvenmeleri ile i tatmini arasnda iliki olduunu ortaya kmtr. Emmert ve Taher (1992) aratrmalarnda mavi yakal igrenlerin profesyonel igrenlerden daha yksek dzeyde i tatmine sahip olduklar bulunmutur. Tablo 25: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin nvan Bakmndan ncelenmesi nvanlar iin Katsaylar Motivasyon etmenleri Personelin Alt Orta st Kendisi Kademe Kademe Kademe Baar 0,285* 0,245* 0,188 0,418 Tannma 0,036 -0,063 -0,05 0,043 Sorumluluk 0,094* 0,159* -0,026 -0,132 in Kendisi 0,107* 0,140* 0,275* 0,414 lerleme ve Gelime mknlar 0,419* 0,460* 0,472* 0,428* 2 2 2 2 r =0,686 r =0,653 r =0,547 r =0,777 F=170,68 F=56,557 F=14,741 F=6,277 p=0.000 p=0.000 p=0.000 p=0.009 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin unvan bakmndan; personelin kendisi; baar, sorumluluk, iin kendisi,ve ilerleme ve gelime imkanlar, alt kademe yneticilerde; baar, sorumluluk, iin kendisi,ve ilerleme ve gelime imkanlar, orta kademe yneticilerde; iin kendisi,ve ilerleme ve gelime imkanlar, st kademe yneticilerde; ilerleme ve gelime imkanlar etmeni H2 hipotezini desteklemitir.

135

Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin unvan deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 25te verilmitir. Tabloda da grld gibi; unvan gruplar bakmndan motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin personelin kendisinde % 68,6sn, alt kademe yneticilerde % 65,3n, orta kademe yneticilerde % 54,7sini ve st kademe yneticilerde % 77,7sini aklamaktadr. Dolaysyla, st kademe yneticlerde motivasyon etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier blmlere gre daha yksektir. Hijyen ve motivasyon etmenleri unvanlarna gre beraber bakldnda motivasyon deiim katsays daha fazladr. Hijyen etmenlerine gre personelin kendisi ve alt kademe yneticilerde motivasyon deiim katsays artarken, orta ve st kademe yneticlerinde dmtr. Dolaysyla unvann motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki en yksek belirleme katsays R2= 0,777 olmaktadr. Ayrca yaplan oklu deikenli regresyon analizi sonularna gre unvann i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri personelin kendisi; ilerleme ve gelime imknlar 0,419, baar 0,285, alt kademe; ilerleme ve gelime imknlar 0,460, baar 0,245, ortak kademe; ilerleme ve gelime imknlar 0,473, iin kendisi 0,275, st kademe; ilerleme ve gelime imknlar 0,428 olmaktadr. tatmini unvan asndan hibir anlam ifade etmeyen sadece tannma olmutur. Ayrca st ynetimin motivasyon etmenleri ile i tatmini iliki sadece ilerleme ve gelime imknlar etmeninde bulunmutur. Pors ve Johannnsen (2002) yapm olduklar Ktphane direktrleri motivasyon ve i tatmini stratejileri aratrmalarnda kdem ile i tatmini arasnda olumlu iliki olduu ortaya kmtr. Tablo 26: Hijyen Etmenleri Tatmini likisinin cret Bakmndan ncelenmesi cret Gruplar iin Katsaylar (YTL) Hijyen etmenleri 500 ve alt 501 - 750 751 - 1000 1001 ve st alma Koullarndan 0,033 0,087 0,202* 0,124 Ynetici ve Ynetici ile likiler 0,001 0,103* 0,071 -0,200* cret 0,240* 0,119* 0,099 -0,017 Stat 0,085 0,041 0,107 0,245 Gvenlii 0,05 0,171* -0,066 0,179 irket Politikalar 0,067 0,128* 0,138 0,168

136

ve Uygulamas grenler Arasndaki likiler Personel Yaam p=0.000

0,281* 0,216* r2=0,700 F=34,047

0,122* 0,261* r2=0,576 F=49,132

0,127 0,313* r2=0,618 F=28,066

0,251* 0,260* r2=0,528 F=11,504

*:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin cret etmeni bakmndan; 500 Ytl ve alt cret grubunda; cret, igrenler arasndaki ilikiler, ve personel yaam, 501-750 Ytl cret grubunda; ynetici ve ynetici ile ilikilercret, i gvenlii, irket politikalar ve uygulamas igrenler arasndaki ilikiler, ve personel yaam, 751-1000 Ytl cret grubunda; alma koullar ve personel yaam, 1001 Ytl ve st cret grubunda; desteklemitir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin cret deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 26da verilmitir. Tabloda da grld gibi; cret gruplar bakmndan hijyen etmenleri ile i tatminindaki deiimin 500 YTL ve alt grubunda % 70,0ini, 501-750 YTL grubunda % 57,6sn, 751-1000 YTL grubunda % 61,8ni ve 1001 YTL ve st grubunda % 52,8ni aklamaktadr. Dolaysyla, 500 YTL ve alt grubuda hijyen etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier blmlere gre daha yksektir. Ayrca, yaplan oklu regresyon analizi sonularna gre cretin i tatmini zerinde etkili olan hijyen etmenleri 500 YTL ve alt grubunda 0,281 igrenler arasndaki ilikiler ve 0,240 cret; 501750 YTL 0,261 personel yaam, 0,171 i gvenlii, 751100 YTL 0,313 personel yaam, 1001 YTL ve st grubunda 0,260 personel yaam olarak ortaya kmtr. Davis (2004) kk lekli iletmeler zerinde yapm olduu aratrmada, cret ile i tatmini arasndaki ilikinin dk, igrenler arasndaki ilikiler ve ynetici ile ilikler ise yksek iliki dzeyi olduunu belirtmitir. Aknc (2002) yapm olduu aratrmada, i tatmini ile cret arasnda yksek ilikinin var olduu grlmtr. Bu sebeple, daha nce yaplm olan aratrmalar ve bu aratrmann sonucuna gre cret ile i tatmini arasnda ilikinin olduu sylenebilir. ynetici ve ynetici ile ilikiler, igrenler arasndaki ilikiler ve personel yaam etmenleri H1 hipotezini

137

Tablo 27: Motivasyon Etmenleri Tatmini likisinin cret Bakmndan ncelenmesi Motivasyon cret Gruplar iin Katsaylar (YTL) etmenleri 501750 7511000 1001 ve st 500 ve alt Baar 0,175* 0,346* 0,216* 0,329* Tannma -0,083 0,04 -0,011 0,126 Sorumluluk 0,09 0,043 0,220* 0,046 in Kendisi 0,048 0,161* 0,152* 0,184 lerleme ve Gelime mknlar 0,693* 0,338* 0,391* 0,373* p=0.000 r2=0,754 r2=0,647 r2=0,648 r2=0,641 F=73,704 F=101,875 F=54,348 F=25,033 *:t testine gre, p<0.05 dzeyinde istatistiksel olarak anlaml olduu grlmektedir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda ilikinin cret etmeni bakmndan; 500 Ytl ve alt cret grubunda; baar ve ilerleme ve gelime imkanlar, 501-750 Ytl cret grubunda; baar, iin kendisi ve ilerleme ve gelime imkanlar, 751-1000 Ytl cret grubunda; baar, sorumluluk, iin kendisi ve ilerleme ve gelime imkanlar, 1001 Ytl ve st cret grubunda; baar ve ilerleme ve gelime imkanlar etmenleri H2 hipotezini desteklemitir. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki ilikinin cret deikeni bakmndan incelenmesi Tablo 27de verilmitir. Tabloda da grld gibi; cret gruplar bakmndan motivasyon etmenleri ile i tatminindaki deiimin 500 YTL ve alt grubunda % 75,4n, 501-750 YTL grubunda % 64,7sini, 751-1000 YTL grubunda % 64,8ni ve 1001 YTL ve st grubunda % 64,1ini aklamaktadr. Dolaysyla, 500 YTL ve alt grubuda motivasyon etmenleri i tatmini deiimindeki belirleme katsays dier blmlere gre daha yksektir. Motivasyon etmenleri hijyen etmenlerine gre i tatmini deiimindeki belirleme katsaylar genel olarak daha yksektir. Bu i tatminini aklama iin motivasyon etmenleri hijyen etmenlerinde daha etkili olduu sylenebilir. Ayrca yaplan oklu deikenli regresyon analizi sonularna gre cretin i tatmini zerinde etkili olan motivasyon etmenleri 500 YTL ve alt grubunda; ilerleme ve gelime imknlar 0,693, 501-750 YTL; baar 0,346, 751-1000 YTL; ilerleme ve gelime imknlar 0,391, 1001 YTL ve st; ilerleme ve gelime imknlar 0,373 igrenler arasndaki ilikiler

138

olmaktadr. tatmini ya gruplar asndan hibir anlam ifade etmeyen sadece tannma olmu ve sorumlulukla da ok zayf bir iliki olduu ortaya kmtr. Yukardaki sonulara gre, H1 ve H2 hipotezleri ise kabul edilmitir. Herzbergin belirlemi olduu hijyen ve motivasyon etmenleri de igrenlerinin i tatmini zerinde etkili olduu ortaya kmtr.

5. SONU VE NERLER Aratrmann literatr ksmnda, motivasyon kavram ve i tatmini kavram irdelenmitir. Motivasyon teorilerinin iinde Herzbergin ift Etmen Teorisi ele alnm ve i tatmini ve tatminsizliine etkisi olan etmenler ayr ayr aklanmtr. Bu etmenlerin i tatmini zerindeki etkisi aklanmaya allmtr. Herzbergin teorisinde belirledii hijyen etmenleri igrenin i tatminsizliine sebep olan etmenler olarak kabul edilmektedir. Motivasyon etmenleri ise i tatmini salayan unsurlar olarak ele alnmtr. lkelerin ekonomik hayatna etki eden en nemli sektrlerden biri turizm sektrdr. Turizm sektr, bacasz sanayi olarak bilinmektedir. Yurtdna, lkede retilen rnleri karmadan ihracatn mmkn olduu, blgeler arasnda ekonomik dengeyi salayan ve turizm gelirleri arpan etkisi en fazla olan sektrlerden biridir. nk blgeye gelen turitler sadece konaklama ve yeme-imeye para harcamyor. Ayn zamanda elence, alveri, tarihi ve kltrel eserler de para harcamaktadr. Blgelerin sosyal ve ekonomik ynden kalknmasna etki eden, blgede yaayan insanlarn kltrel ynden gelimesine katkda bulunan, lkedeki isizlik probleminin zlmesinde olumlu etkisi olan, lkeye dviz girdisi salayarak demeler dengesi zerinde etkisi olan ve en nemlisi dnya barna katks olan nemli sektrlerden biridir.

139

Turizm sektr; seyahat, konaklama, hediyelik eya, yresel rnler ve eitli organizasyonlardan oluan blmlerin bir btndr. Turizm sektr iinde yer alan iletmelerden en nemlisi konaklama iletmeleridir. Bu aratrmada da byle kabul edildii iin aratrmann konaklama iletmelerinde alan igrenler zerinde yaplmas uygun grlmtr. Konaklama iletmelerinin yatrm maliyetleri yksek ve geri dnm sresi uzundur. Bununla beraber, iletme sermayesi yatrm sermayesine gre daha dktr. Gemi yllarda hkmetler yatrm tevik etmek iin kolaylklar ve krediler salamtr. Konaklama iletmelerinin en nemli girdisini igc oluturmaktadr. Bunun sebebi, igrenin srekli mteri ile yakn ve scak temasta olmasndandr. grenin iinde mutlu olmas ve gerekli i tatminine ulamas iin gerekli olan motivasyon aralar, gelitirilmeli ve iyiletirilmelidir. Konaklama sektrnde rn satan, verimli almay salayan, girdi maliyetlerini azaltan en nemli etmen asndan bakldnda igren ne kmaktadr. zellikle mterinin daha fazla otelde kalmasn ve daha ok harcamasn salayacak olan igrenin nazik, gler yzl, cana yakn, saygl neeli vb. zelliklere sahip olmas gerekmektedir. Bu gibi zelliklerinin mteriye olumlu bir ekilde yansmasn salayacak olan husus, i grenin iinden ne kadar tatmin veya tatminsizlik duymas ile ilgilidir. Bu aratrmada, konaklama iletmelerinde Herzbergin ift Etmen Teorisini test etmek ve igrenlerin i tatmininde etkili olan etmenleri belirlemek amalanmtr. Ayrca Herzbergin yapt aratrma sonucunda birbirinden ayrd hijyen ve motivasyon etmenleri bulunmaktadr. Motivasyon etmenleri, literatrde i tatmini salayan etmenler olarak kabul edilmektedir. Ancak, hijyen etmenleri hakknda eitli eletiriler bulunmaktadr. Teoriyi bu bakmdan destekleyen aratrmalar olduu gibi desteklemeyen ve aratrma aratrmalar sonular da bulunmaktadr. blmnde Aratrmaclarn dnceleri literatr

incelenmitir. Burada amalanan hijyen etmenlerinin i tatminine etkisini ve etki derecesini ortaya koymaktr. Ayrca, Herzbergin yapm olduu nemlilik sralamasnn, konaklama iletmeleri asndan da geerli olup olmad ortaya konulmaya allmtr.

140

Bu aratrmada nemle belirtilmesi gereken husus, Herzberg ve arkadalar tarafndan (1959) yaplan aratrmada kullanlan yntem ile bu aratrmada kullanlan yntemin farkl olmas burada nemle belirtilmesi gereken bir hususdur. Herzberg ve arkadalar tarafndan mlakat yntemi kullanlmtr. Mlakatta kan sonularn deerlendirilmesi sonucu, ift Etmen Teorisi ortaya kmtr. Bu aratrmada ise Herzberg ve arkadalar tarafndan ortaya konulan etmenler, Likert leine gre dzenlenmi ifadelerle test edilmitir. Bu sebeple farkllklarn grlmesi kullanlan yntemle de ilgili olabilir. Aratrma sonucunda aadaki sonular karlm ve bu sonulara gre de neriler sunulmutur. Aratrmann demografik bulgularla ilgili blmnde kan sonular, turizm iletmelerinin durumu hakknda bilgiler vermektedir. Turizm sektrnde alan igrenler hakknda daha ok aratrmalarn gerekliliini de ortaya koymaktadr. lkenin en nemli gelir kaynaklarndan biri olan turizm sektrnde alanlar arasndan erkekler ounluu oluturmaktadr. Bu sonu benzer aratrmalarda da ortaya kmtr. neri olarak bayan alanlarn sektrde daha fazla yer edinmeleri iin gerekli aratrmalarn yaplmas gerekmektedir. Ayrca bayanlarn daha rahat almalarn salayacak ortamn salanmas gerekir. Bir baka sonuca gre alanlarn daha ok genlerden olutuu ortaya kmtr. nemli olan bir sektrde bu kadar genlerin almas sektrn gelecei asndan nemli bir eksikliktir. nk, genlerin fazla olmas demek, sektrde tecrbeli kiilerin daha az olduu anlamna gelmektedir. Ayn zamanda bu sonu, igrenlerin altklar sre itibariyle de bakld zaman ok uzun sreli alanlarn az olduu ve genellikle ksa sreli olarak alanlarn daha fazla olduu ortaya kmtr. Sektrde alan igrenlerin yaptklar ii bir meslek olarak grmedikleri

141

anlalmaktadr. Sektrde almay geici olarak grmekte olduklar anlalmaktadr. Bu sebeple, igren asndan sektrn ok nemli eksiklikleri olduu ortaya kmtr. Bu soruna neri olarak, ncellikle sektrde alan igrenlerin turizm iini bir meslek olarak grmelerini salayacak nlemlerin alnmas gerekir. Turizmi meslek edinmi olan kiilerin geleceklerini gvence altna alacak tedbirleri gelitirmek gerekir. nk, aratrmann temelini oluturan ve Herzbergin teorisinde bir hijyen etmeni olan igren yaam bu aratrmada nemli bir motivasyon etmeni olarak ortaya km ve dolaysyla igren yaam, onlarn sektrde daha uzun sre kalmalarna etki eden en nemli etmenlerin banda gelmitir. Bu sebeple, igrenlerin zel yaants, onlarn uzun sre sektrde almalarn salayacak nemli bir etmen olarak ortaya kmtr. Konaklama iletmeleri vardiya sistemine dayal, uzun sre ve gecenin ge saatlerine kadar almay gerektiren bir anlaya dayanmaktadr. Bu alma sistemine veya anlayna yeni bir bak kazandrlarak bireylerin daha uzun sre sektrde kalmalarn salamak mmkn olabilir. Eitim ve mesleki eitim durumlar gz nne alndnda, eitim durumu lise ve daha ok mesleki eitim almam bireylerin ounluu oluturduu ortaya kmtr. Bu durum daha nce benzer birok aratrma tarafndan da ortaya konulmutur. Trkiyenin en nemli sektrlerinden biri olan turizmde alanlarn eitim dzeylerinin dk ve sektrle ilgili herhangi bir mesleki eitim almam olan kiilerden olmas nemli bir eksikliktir. zellikle 4 ve 5 yldzl konaklama iletmeleri asnda bu byle olurken dier iletmeler iin daha kt bir durum olduu sylenebilir. Bu sorunun zm iin, zellikle her meslekte olduu gibi turizm de alacak olan kiilerin mesleki belgeye sahip olma zorunluluunun olmas gerekir. Bu zorunluluk iletmecilii de kapsayacak ekilde olmaldr. nk turizmi bilmeyen giriimci veya yneticilerin olmas alacak olan kiilerinde turizm eitimi almam kiilerden seilmesine neden olmaktadr. Bunun bir rnei eczanelerdir. Bir eczanenin alabilmesi iin eczacilik fakltesinden mezun olma zorunluluu

142

bulunmaktadr. Bununla beraber, alacak olan kiilerde de mesleki yeterlilik belgesinin olmas gerekir. Turizm iletmleri iinde byle bir zorunluluk oluturulmas arttr. Mesleki eitimin gelitirilmesi bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. Mesleki eitimin her yerde almasna kesinlikle izin verilmemelidir. Alacak olan her mesleki eitim kurumunun mutlaka sektrde rencilerin pratik uygulamalarn yapabilecek birka otel tarafndan desteklendiine dair referansn verilmesi zorunlu hale getirilmesi gerekir. Ankara Ticaret Odasnn Sincan Organize Sanayi Blgesinde at i garantili mesleki eitim merkezi, blgesel turizm mesleki eitimi veren okullarn gelitirilmesine bir model olarak dnlebilir. Turizm sektrndeki eitim dzeyinin dkl ve mesleki eitim sorununu ortadan kaldracak bir zm olarak nerilebilir. Turizm sektrnde faaliyet gsteren iletmelerin igrenlerle ilgili bilimsel almalar nemsi asndan nemlidir. Turizm sektrnde eitim sorunlarnn zlebilmesi iin bilimsel almalara da gerekli nemin verilmesi gereklidir. Bu ancak iletme banda bulunan sahipleri ve yneticilerin eitimli olmasna baldr. Aratrmann problemi asndan ortaya kan sonu ve neriler ise; Aratrmann temelini, Herzbergin ift Etmen Teorisinde belirttii hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda anlaml ilikinin olup olmamas oluturmaktadr. Motivasyon etmenleri ise, i tatmini zerindeki etkisi kabul edilmekle birlikte etmenlerin sralamas ve ilikinin gc asndan mevcut durumu ortaya koymaktr. Bu adan bakldnda Herzbergin ift Etmen Teorisinde belirledii hijyen etmenleri, i tatminsizliini engelleyici etkisi olduu ve i tatminine ise etkisinin olmad sonucu asndan teori desteklenmemitir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda gl ilikinin var olduu ortaya kmtr. Hatta baz etmenlerin etkisi normal olarak kabul edilen motivasyon etmenlerinden de daha gl olarak i tatmini ile ilikileri olduu yaplan istatistiksel analizler sonucunda grlmtr. Motivasyon etmenlerinin sralanmas ve i tatminine etkisi farkl olarak ortaya kmtr. Hatta

143

baz motivasyon (Herzberge gre) etmenlerin i tatmini ile ilikisinin igrenin zellikleri asndan tek tek bakldnda anlaml ilikinin olmad da grlmtr. Herzbergin Motivasyon etmenleri olarak kabul ettii ve asl i tatminine etki eden etmenler olduunu kabul ettii baz etmenler asndan da teorinin desteklenmedii ortaya kmtr. Herzbergin Hijyen etmenler olarak belirledii; alma koullarndan ynetici ve ynetici ile ilikiler, cret, stat, i gvenlii, irket politikalar ve uygulamas, igrenler arasndaki ilikiler, personel yaam etmenler ile i tatmini arasnda ilikinin var olduu kabul edilmitir. Bu sebeple konaklama iletmelerinde i tatmini salayabilmek iin hijyen olarak kabul edilen etmenlerin birer motivasyon arac olarak kullanlabilecei ortaya kmtr. Hatta igren zellikleri sabit alarak yaplan Pearson Korelasyon katsaysnda en yksek deeri alan personelin zel yaants etmen olduu grlmtr. zm nersi olarak, konaklama iletmelerinin sahip ve yneticilerinin igrenin sosyal yaantsna nem vererek igrenleri motive edebilecei sylenebilir. Bunun sonucunda i tatmini salanan igrenin mteri ile ilikileri daha salkl olacaktr. Bilindii gibi konaklama maliyetlerinin en nemlisini tekil eden, insan kaynaklar maliyetidir. Bylece insan kaynaklar daha etkin kullanlmak suretiyle maliyetlerinin azaltlmasna da yardmc olacaktr. srasnda igren zerinde oluan tatminsiz havann dalmas sonucu, ok hassas olan serviste kullanlan ara-gerelerinin her yl fire vermesinin de ortadan kalkmasna nemli katk salayacaktr. Herzbergin Hijyen etmenleri, Pearson Korelsyon katsays asndan; personel yaam, igrenler arasndaki ilikiler, irket politikalar ve uygulamas, cret, alma koullar, stat, i gvenlii, ynetici ve ynetici ile ilikiler olarak sralanmtr. letme sahipleri ve yneticilerinin igrenlerde i tatminini salamalar iin hijyen etmenleri asndan yukardaki srlamay takip etmeleri nerilmektedir. Bu aratrmann be farkl blgede yaplm olmas sebebiyle de btn konaklama iletmeleri iin geerli bir durum olduu sylenebilir.

144

grenin zellikleri asndan sonular incelendiinde en nemli sonular yle sralamak mmkndr; Cinsiyet bakmndan erkekler iin en nemli etmen igrenin sosyal yaantsdr. Bayanlar asndan en nemli etmen ise, i gvenliidir. neri olarak erkeklerin bayramlarda, hafta sonlar ve gece ge saatlere kadar almalar, onlar fazlasyla ypratmaktadr. Bu sebeple, sosyal yaantlarna zaman kalmad dncesiyle iletme belli dnemlerde personel iin de otellerini kullanmalar gerekir. grenler iin gerekli motivasyonu salamak ve kendilerini sosyal yaantdan soyutlam olarak hissetmemeleri iin aileleri ile katlabilecekleri eitli moral geceleri dzenlenebilir. Otellerin youn olarak almad dnemlerde igrenlerin aileleri daha dk veya maliyetine kalabilmelerini salamak, i tatminleri ve kurumla balarn glendirilmesi asndan nemli olabilir. Aratrmann demografik zellikleri blmnde de erkeklere oranla bayanlarn daha az altklar grlmtr. Bu sebeple, bayanlarn i tatminleri zerinde en etkili olan etmen i gvenlii olmutur. Ya ve alma sresi asndan bakld zaman daha ok gen ve alma sreleri bir yldan az ve be yl iinde skm olduu ortaya kmtr. Btn bu zellikler ile birlikte bakld zaman bayanlarn neden i gvenliine nem vermi olduklar anlalm olacaktr. neri olarak bayanlarn kendilerine has zellikleri (evlilik, doum vb.) sebebiyle, onlara ynelik esnek zaman uygulamas salanarak daha fazla ve uzun sre turizm sektrnde kalmalar salanabilir. Buna benzer uygulama zincir fast food restoranlarnda bulunmaktadr. Ya bakmndan en fazla almakta olan ya grubu 18 yandan az ve 26 ya arasnda toplanm olduu grlmektedir. Hijyen etmenlerinde en nemli etmen igrenler arasndaki ilikilerde 1926 ya grubu iin ortaya kmtr. Motivasyon etmeni olarak igrenin i tatmini zerinde ya bakmndan en nemli etmen, igrenler arasdaki ilikiler olduu iin birer motivasyon arac olarak da kullanlabilir. Konaklama iletmeleri zellikleri itibariyle ekip halinde almay

145

gerektiren bir sektrdr. rnein; yemein ok mkemmel piirilmi ve lezzetli olmasnn anlam ifade edebilmesi iin ok gzel bir servisle sunumu nemlidir. Ayn ekilde tersten dnld zaman ok kt hazrlanm bir yemek ne kadar mkemmel bir sunumla sunulursa sunulsun bir anlam ifade etmeyecektir. Her ikisinin de uyum iinde almalar neticesinde olumlu ve gzel bir hizmet ortaya kabilir, mteri de bundan mutluluk duyar. zellikle hizmetlerin yrtlmesi iin igrenler arasnda ibirliinin bu kadar nemli olduu bir sektrde ilikilerin gelitirilmesi iin gerekli dzenlemelerin yaplmas da gerekmektedir. grenler arasnda kan atmalar nlemek nemli olmaktadr. Bunun bir yolu, igrenler arasnda sosyal etkinliklerin artrlmas olabilir. Eitim ve mesleki eitim durumlar hijyen etmenlerinin i tatmini ile ilikisi asndan bakld zaman sektrde alan igrenlerin eitim dzeyleri dk ve mesleki eitim dzeylerinin de yetersiz olduu ortaya konulmutur. Bu durum daha nce yaplm olan aratrmalar tarafndan da ortaya kt grlmtr. grenlerin i tatmini asndan bu kadar hijyen etmenlerinin nemli olmasnn bir etkisi de eitim durumlar olduu sylenebilir. Daha nce literatr blmnde de eitim durumunu igrenlerin beklentilerini dk olaca ve dolaysyla hijyen etmenleri olarak bilinen etmenleri motivasyon etmeni olarak kabul edebilmektedirler. nk, beklentileri fazla olmayaca illeri srlmtr. Bu aratrmada illeri srlen dnceyi de teyit etmitir. grenlerin, turizm sektrnde daha uzun sreli almalarn salamak iin bata da belirtildii gibi bir meslek olarak turizmi alglamalarn salayacak uygulamalarn yaplmas gerekmektedir. zellikle konaklama iletmeleri asndan en yksek maliyeti oluturan igren cretleri olmas nedeniyle ok dk olarak uygulanan cretlerin iyiletirilmesi onlarn bu sektr bir meslek olarak kabul edip uzun sre almalar zerinde etkisi olacaktr. Genel olarak bakld zaman, igrenlerin sosyal yaantlar dier zelliklerde olduu gibi burada da en nemli etmen olarak ortaya kmtr. grenlerin motivasyonlarnn salanmasnda

146

kullanlabilecek nemli etmenlerin banda igrenin sosyal yaants gelmektedir. letme sahipleri ve yneticileri alan igrenlerin aile hayatlaryla da ilgilenmeleri i tatmini asndan nemli bir etmen olduu sylenebilir. Sadece iletme iinde yaplacak iyiletirmelerin i tatmini iin yeterli olmadn, igrenlerin iletme dnda bulunan yaantlar ile beraber dnlmesi gerektii sylenebilir. Japon ynetim sisteminde olduu gibi uzun istihdam salayabilmek iin igrenlerin ailevi yaantlar ile ilgilenilmesi gerei ortaya kmaktadr. Blmler itibariyle en fazla hijyen etmenleri i tatmini zerinde etkisi olan blmler resepsiyon, kat hizmetleri, servis ve bar olduu grlmektedir. Konaklama iletmelerinde mteri ile en yksek temas olan blmler olduu bilinmektedirler. Bu konuda yneticilerin mterinin etkilenmesi gz nnde bulundurarak blmlerin i tatmin dzeylerini ykseltmeleri ve devamlln salamalar gerekmektedir. nvanlar bakmndan kan sonu igrenin kendisi i tatmini konusunda beklentileri hijyen etmenleri seviyesinde daha ok grnd sylenebilir. Ynetim kademesinde hibir yetkisi olmayan igrenlerin beklentilerinin dk olmas 4 ve 5 yldzl konaklama iletmeleri iin ok olumsuz bir durum olduu sylenebilir. Bu durumu dier konaklama iletmeleri iin daha da kt olduu sylenebilir. grenlerinin beklentisinin ykseltilmesi demek, i tatmin dzeylerinin de ykselmesi anlamna gelmektedir. Yneticiler bu ynde de aba sarf etmeleri gerekmektedir. cret bakmnda 500 YTL alt ve 750 YTL arasnda bulunan igrenler i tatmini salanmasnda hijyen etmenlerine daha fazla nem verdikleri grlmektedir. Daha nce yukarda belirtildii gibi igrenlerin cretlerinde iyiletirmelerin yaplmas bir zorunluluk olarak grlmektedir. Bu yapld takdirde igrenlerin, sektr geici bir gzle bakmalar yerine daha uzun sre alacak bir ortam olarak grmelerini salayacaktr. Herzbergin belirlemi olduu hijyen etmenleri igrenlerde i tatmini salanmas asndan birer motivayon arac olarak kullanlabilmektedir. tatmini

147

zerinde etkili olduu da aratrma sonucunda ve daha nce yaplm olan aratrmalarla da ortaya konulmutur. Ancak, motivasyon etmenleri ile beraber bakld zaman Herzbergin belirlemi olduu motivasyon etmenlerin i tatmini zerinde etkisi daha fazla olduu da bir gerektir. grenlerde i tatminini oluturmak, motivasyon etmenlerinin hijyen etmenlerinden daha etkili olduu sylemek mmkndr. Herzbergin ift Etmen Teorisinde belirlemi olduu motivasyon etmenlerini i tatmini ile ilikisi bakmndan yaplan analizler sonucunda konaklama iletmeleri asnda u sonulara varlmtr; Motivasyon etmenlerinden ilerleme ve gelime imkanlar en gl etmen olarak ortaya kmtr. Burada Herzberg ift Etmen Teorisinde belirlemi olduu gibi motivasyon ile i tatmini arasnda gl bir iliki olduu ortaya kmtr. Ancak etmenlerin i tatmini ile ilikisi Herzbergin sralamasndan farkl olarak ortaya kmtr. Herzberg ve arkadalarnn yapm olduu aratrmada en gl etmen baar olurken bu aratrmada kariyer imkanlar en gl etmen olarak ortaya kmtr. Baar ikinci en gl etmen olarak ortaya kmtr. Hijyen etmenleri ile karlatrldnda motivasyon etmenlerinin iliki dzeyi daha yksek olduu grlmtr. Motivasyon etmenlerinin alt boyutlar tek tek incelendii zaman tannma etmeni igrenler iin i tatmini zerinde etkisi olmad grlmtr. Bu etmenin bir motivasyon arac olarak kullanlmas pek tasvip edilecek bir durum olmad ortaya kmtr. Motivasyon etmenlerine aratrmaya katlan igrenlerin zellikleri asnda bakld zaman, aratrmaya katlanlarn ounun herhangi bir ynetim zellii olmayan ve daha ok alt kademe yneticileri olduu gereinden hareketle tannmann nemsenmemi olmas normal bir durum olarak grlmektedir. Motivasyon etmenleri cinsiyet bakmndan i tatmini zerindeki etkisi bayanlarda; kariyer yapma, baar ve sorumluluk, erkeklerde ise kariyer yapma, baar ve iin kendisi olarak ortaya kmtr. Hem bayanlarda hem de erkeklerde tannma etmeni bir anlam ifade etmemitir.

148

Ya etmen bakmndan i tatmini ile ilikisine bakld zaman, motivasyon etmenleri en fazla 19-26 ya gruplarnda ortaya kmtr. Tannma ve sorumluluk etmenleri hibir ya grubunda anlaml iliki ortaya kmamtr. Herzberge gre, motivasyon etmenleri olmasna ramen i tatmini ile ilikileri asnda anlam ifade etmemitir. Eitim etmeni, en fazla iliki lise grubunda ortaya kmtr. Lise grubu ayn zaman aratrmaya en fazla katlan grup olarak grlmektedir. Eitim gruplar asndan hibir grupta anlam ifade etmeyen sadece tannma etmeni olmutur. Mesleki eitim alp almama durumlarna gre bakld zaman, mesleki eitim almam olanlar alm olanlara gre daha fazla motivasyon etmenlerini i tatmini ile ilikisi asnda nem verdikleri ortaya kmtr. Tannma etmeni i tatmini ile ilikisi asndan hibir anlam etmedii ortaya kmtr. Kdem etmeni asndan, btn gruplarda tannma etmeni ile i tatmini arasnda anlaml iliki olmad ortaya kmtr. En yksek iliki 2-5 yllar arasnda alma sresi olan grupta ortaya kmtr. Btn ya gruplarnda en nemli etmenn ilerleme ve gelime imknlar olduu ortaya kmtr. Blmler itibariyle ilikiye bakld zaman tannann bir motivasyon arac olarak i tatmini ilikisi negatif ynden mutfak blmnde ortaya kmtr. Bireyin tannmlk dzeyi ile i tatmini arasnda ters ynden bir ilikinin olduu ve tannmann birey zerinde olumsuz bir etkisi olduu sylenebilir. Birey tanndka i tatmini dt sylenebilir. Bu bireyin tannmasyla i yknn artm olabilecei dncesi sonucu olabilir. Motivasyon etmenleri iinde i tatmini ilikisi asndan btn blmlerde en yksek iliki kan ilerleme ve gelime imkanlar etmeni ortaya kmtr. grenlerin unvanlar asndan motivasyon etmenleri ile i tatmini ilikisi en fazla personelin kendisi grubunda ortaya kmtr. Motivasyon etmenleri iinde

149

btn gruplar iin en yksek deere sahip olan ilerleme ve gelime imknlar etmeni ortaya kmtr. Herzbergin belirlemi olduu motivasyon etmenleri i tatmini ile ilikileri asndan genel olarak bakld zaman hijyen etmenlerinden daha yksek ilikinin var olduu sylenebilir. Dolaysyla, igrenlerin iyerinde motive olmalarn salayacak ve i tatmini zerinde etkisi en fazla etkili olan etmenlerin isel etmenler olduu sylenebilir. letme ve iten kaynaklanan dsal etmenler nemli olmakla birilikte isel etmenlerin daha baskn olduu sylenebilir. Bu sebeple, konaklama iletmelerinde igrenin i tatmini salanmas, isel olarak bilinen ve igrenin i dnyas ile ilgili olan etmenleri dardan salanan ve fiziksel olarak grlen etmenlerden daha etkili olduu sylenebilir. letme sahipleri ve yneticileri, ilerleme ve gelime imkanlar, baar, iin kendisi ve sorumluluk etmenlerini, cret, i gvenlik, alma koullar vb. etmenlerden daha fazla nem vermeleri gerekmektedir. Bu etmenleri daha fazla motivasyon arac olarak kullanmalar nerilir. Sonu olarak, Herzbergin gelitirmi olduu ift Etmen Teorisi bu aratrma tarafndan desteklenmemitir. Hijyen etmenleri ile i tatmini arasnda iliki olduu gibi baz motivasyon etmenleri ile i tatmini arasnda da iliki olmad ortaya kmtr. Motivasyon etmenleri ile i tatmini arasndaki iliki ile hijyen etmenleri ile i tatmini arasndaki dzey olarak bakld zaman, motivasyon etmenlerinde daha yksek olduu grlmtr. Bu aratrma, konaklama iletmelerinde alan igrenlerin i tatmini salamalar iin hangi motivasyon aralarn kullanlmas gerektii belirlemek iin yaplmtr. Aratrma sonucunda iletme sahipleri ve yneticileri iin yukardaki neriler sunulmutur. Ayrca bu aratrmadan sonra aratrmaclarn hangi konularda aratrma yapmalar gerektii konusunda yardmc olaca mit edilmektedir.

150

Aratrmaclar in neriler Turizm Sektrnde igrenlerin neden uzun sreli almadklarnn irdelenmesi, Turizm sektrnde alan igrenlerin cinsiyetleri bakmndan bayanlarn neden az olduunun ve gerekelerinin ortaya konulmas iin gerekli aratrmalar yaplabilir.

Turizm sektrnde neden mesleki eitim almam olan igrenlerin fazla olduu irdelenmesi, Turizm sektrnde alan igrenlerin i tatmini dzeyleri ile iletme maliyetleri arasnda iliki var m?

Turizm sektrnde isel veya dsal motivasyon etmenlerinin hangilerinin i tatmini zerinde etkisi daha fazla olduunu aratrlmas nemli olabilir.

151

KAYNAKA AKAT, . BUDAK, G. ve BUDAK, G. (2002). letme Ynetimi. zmir: Bar Yaynlar. AKADA ve ZDEMR, (2005). nsan Kaynaklar Kapsamnda 4 ve 5 Yldzl Otel letmelerinde Tatmini: stanbulda Yaplan Ampirik Bir alma. Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 10 (2), 167-193. AKDENZ, F. (2006). Olaslk ve statistik, Ankara: Nobel Kitabevi. AKINCI, Z. (2002). Turizm Sektrnde gren Tatminini Etkileyen Faktrler: Be Yldzl Konaklama letmelerinde Bir Uygulama. Akdeniz niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 4, 125. AKTAN, C.C. (1998), Japon Ynetiminde Baarnn Srlar, Ekonomi Forum Dergisi, 5(6), 50-52. ANG, K., GOH, C. and KOH, H. (1993). The Impact of Age onThe Job Satisfaciton of Accountants, Personnel Review, 22,31-39.

152

ARDI, K. ve BA, T (2001).

Kamu ve Vakf niversitelerindeki Akademik

Personelin Tatmin Dzeyinin Karlatrlmas, 9. Ulusal Ynetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler: stanbul, 511540. ARVEY R. D., BOUCHARD T. J., NANCY L. S. and LAUREN M. A. (1989). Job Satisfaction: Environmental and Genetic Components, Journal of Applied Psychology, 74, 187192. ARIKAN, R. (2004). Aratrma Teknikleri Ve Rapor Hazrlama, Ankara: Asil Yayn Datm. AVCI, T. ve KARATEPE, O. M. (2000). letmenin Snr Biriminde alan grenlerin Tatmini: Ampirik Bir Deerlendirme, 9. Ulusal Ynetim ve Organizasyon Kongresi, Bildiriler: stanbul, 541570. BAKAN, . ve BYKBEE, T. (2004). rgtsel letiim le tatmini Unsurlar Arasndaki likiler: Akademik rgtler in Bir Alan Aratrmas. Akdeniz niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 7, 1-30. BALCI, A. (2000). rgtsel Gelime. Ankara: Pegam Yaynclk. BARANSEL, A. (1979). ada Ynetim Dncesi Evrimi. 1. Cilt, 2. Bask. stanbul: stanbul niversitesi letme ktisad Enstits Yayn. BARUTUGL, . (2004). Stratejik nsan Kaynaklar Ynetimi. stanbul: Kariyer Yaynclk. BASSETT-JONES, N. and LLOYD, G. (20059 Does Gerzbergs Motivation Theory have Staying Power?, Journal of Management development, 24 (10), 929943.

153

BA, T. ve ARDI, K. (2002). Yksek retimde Tatmini ve Tatminsizlii, ktisat iletme ve Finans Dergisi (Ek Say), Eyll-2002, 72-81. BA, T. (2001). Anket. Ankara: Sekin Yaynclk. BAARAN, .E., (1991), rgtsel Davran nsann retim Gc, Ankara: Gl Yaynevi. BATMAN, O. ve YILDIRGAN, R., (2001). Konaklama letmelerinde nbro Ynetimi ve nbro Otomasyon Sistemleri. (Editr:Burhanettin ZENGN). Adapazar: Deiim Yaynlar. BAYSAL A. C, ve TEKARSLAN E. (1996). Davrani Bilimleri, stanbul: Avcol Basn- Yayn. BHAPPU, A.D. (2000). The Japanese Family: An Insttutional Logic For Japanese Corporate Networks and Japanese Management, Academy of Management Review, 25(2), 409-415. (eviren: Nuray Atsan) nternet Eriim: www.minikjaponya.com / 14.06.2007. BNGL, D. (1996). Personel Ynetimi, stanbul: Beta Basm Yaym. BLAKE, Shane, KESTER, S. L. and STOLLER, J. K. (2004). Respiratory Therapists Attitudes About Participative Decision Making: Relationship Between Managerial Decision-Making Style and Job Satisfaction. Respiratory Care, 49, 917-925. BOCKMAN, V.M. (1971). The Herzberg Controversy, Personnel Psychology, 24, 155-189. BRAYFIELD, A.H. and ROTHE, H.F. (1951) An Index of Job Satisfaction, Journal of Applied Psychology, 35(5), 307-311. (nternet Eriim: 23.11.2007.)

154

BROOKS, Lan, (2006). Organisational Behaviour, Edinburgh Gate: Pearson Education Limited. BUCHANAN and HUCZYNSKI, A., (2004). Organizational Behaviour, Fifth Edition, Spain: Mateu-Cromo, Artes Graficas. BUDAK, G. (1998). Yeniliki Ynetim Yaratc Birey. stanbul: Sistem Yaynclk. CAN, H. (1997). Organizasyon ve Ynetim, Ankara: Siyasal Kitabevi. CANNON, J.C. (1994). lssues in Sampling and Sample Design - A Managerial Perspective, Travel, Tourism, and Hospitality Research: A Handbook For Manager and Researcher, Ritchie, J. ve Goeldner, C. (Ed.), 131-143. New York: John Wiley. CANO, J. and MILLER, G., (1992). A Gender Analyisi of Job Satisfaction, Job Satisfier Factors, and Job Dissatisfier Factors of Agricultural Education Teachers, Journal of Agricultural Education, 33(3), 40-46. CARSON, M.C., (2005). A Historical view of Douglas McGregors Theory Y, Management Decision, 43(3), 450-460. CASTILLO, J.and CANO, J (1999).The Principal Components of the Motivatorhygiene Theory of Ohio Agricultural Education Teachers, Annual National Agricultural Education Education Research Conference, 308-321 CERTO, S.C. (1997). Modern Management, New Jersey: Prentice Hall. CHAMPOUX, J.E. (2006). Organizational Behavior, Third Edition, United States of America: Thomson South-Western.

155

CHEN, L. H., (2007). Job Satisfaction Among Information System (IS) Personnel, Computers in Human Behavior, 24, 105-118. CLARK, A. OSWALD, A. and WARR, P. (1996). Is job satisfaction U-shaped in age?, Journal of Occupational and Organizational Psuchology, 96, 57-81. CURRAN, J. and STANWORTH, J. (1981). A New Look at Job Satisfaction in the Small Firm, Human Relations, 34, 343-65. CCELOLU, D. (1994). nsan ve Davran, stanbul: Remzi Kitabevi. ELEBOLU, F. (1983). Davran Asndan bilim, stanbul: Venus Ofset. EKMECELOLU, H. (2006). Tatmini ve rgtsel Ballk Tutumlarnn ten Ayrlma Niyeti ve Verimlilik zerindeki Etkilerinin Deerlendirilmesi: Bir Aratrma, G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, 8(2), 153-168 ETNER, E. (1995). Konaklama letmelerinde Ynetim Muhasebesi. Ankara: Tutibay Yaynlar. DAVIS, G. (2004), Job Satisfaction Survey Among Employees in Small Businesses, Journal of Small Business and Enterprise Development, 11(4), s.495-503 DEMR, N. (2007). rgt Kltr ve Tatmini, stanbul:Trkmen Kitabevi. DENZ, M. (2005). rgtsel Davran Boyutlarndan Semeler, (Editr: Mehmet Tikici), Ankara: Nobel Yaynlar. DESANTIS, V. and Durst, S. (1996). Comparing Jab Satisfaction Among Public anda Pravite Sector Employees, American Review of Public Adminisration, 26, 327-344.

156

DESHIELDS JR, O.W., KARA, A. and KAYANK, E. (2005). Determinants of Business Student Satisfaction and Retention in Higher Education: Applying Herzbergs two-factor Theory, International Journal of Educational Management, 19(2), 128-139. DOAN, Hasan Zafer, (1987). Davransal Aratrma, zmir: Uur Ofset Matbaas. DROUSSIOTIS, A. and AUSTIN, J. (2002). Job satisfaction of managers in Cyprus Emeald Journal of Businees, 2(2), 208-222. DRUCKER, P.F. (1994). Ynetim Grevleri, Sorumluluklar, Uygulamalar (ngilizceden eviren: Fato DLBER), Ankara: ODT Yaynlar. EFL, . (1999). letmelerde Ynetim ve Organizasyon, stanbul: Alfa Yaynclk. EMMERT, M. and TAHER, W. (1992). Public Sector Professionals: The Effects of Public Sector Jobs On Motivation , Job Satisfaction and Work Involvement, American Review of Public Adminisration, 22, 37-49. ERCAN, . ve KAN, (2004). leklerde Gvenirlik ve Geerlik, Uluda niversitesi Tp Fakltesi Dergisi, 30 (3), 211-216 ERDEM, R. ve KOCABA, ., (2007) Ynetimde Dou Paradigmas

www.manas.kg/pdf/sbdpdf10/makaleler/15.pdf/23/08/2007. ERDEM, F. (1996) letme Kltr, Ankara:Fredrich- Nauman Vakf Yayn. ERDL O., KESKN, H., MAMOLU, S. Z. ve ERAT, S. (2004). Ynetim Tarz Ve alma Koullar, Arkadalk Ortam Ve Takdir Edilme Duygusu le

157

Tatmini Arasndaki likiler: Tekstil Sektrnde Bir Uygulama. Dou niversitesi Dergisi, Say: 5, s.17-26. ERDOAN, . (1999). rgtsel Davran, stanbul: Dnence Basm ve Yayn Hizmetleri. EREL, E. (2005). lkretim Okullarnda Grev Yapan Bran retmenlerinin Doyumlar (Ankara li rnei), Ankara: Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi). EREN, E. (1998). Ynetim ve Organizasyon. (4. Basm).stanbul: Beta Yaynlar. EREN, E. (2004). rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi, (8. Basm). stanbul: Beta Yaynlar. EREZ, M. (1994). Toward a Model of Cross-Cultural Industrial and Organizational Psychology, Handbook of Industrial and Organizational Psychology (559608), H.C.Triandis, M.D. Dunette, L.M. Hough (Ed.), Palo Alto, CA: Consulting Psycholgist Press. EROLU, F. (1996). Davran Bilimleri, stanbul: Beta Basn Yayn Datm. ESKILDSEN, J.K., KRISTENSEN, K. And WESTLUND, A.H. (2003). Work Motivation and Job Satisfaciton in The Nordic Countries, Employee Relations, 26 (2), 123-136. EZZEDEEN, S. R. (2003), Research Note on Job Satisfaction. Pennsylvania: The Pennsylvania State University. FUTRELL, C. M. and PARASURAMAN, A. (1984). The Relationship of Satisfaction And Performance To Salesforce Turnover. Journal of Marketing, 48, 33-40.

158

GARDNER, G. (1977). Is There a Valid Test of Herzbergs Two-Factor Theory?, J.occup Psychol, 50, 197-204. GELB, J. M. (2004). Dehanz Kefedin, (ngilizceden eviren: Handan Balkara), stanbul: Boyner Yaynlar. GEORGE, D. (2002). The Adverse and Positive Effects of Change on Employee Motivation Driven by New Information Systems Development in the Workplace. March 2002, www.livewiredg.myby.co.uk/portfalio.( 14.9.2007). GEORGE, J.M. and JONES, G.R. (2002). Organizational Behavior, Third Edition, New Jersey: Pearson Education, Inc., Upper Saddle River. GITMAN, L. J. and MCDANIEL, C. (2002). The Future of Business, United States of America: South- Western. GOMEZ- MEJIA, L. R. BAKLIN, D. B. and CARDY, R. L. (2005), Management, Second Edition, Boston USA: Mc GRAW- HILL International Edition. GREN, B. (1996). Ynetimde Yeni Anlaylar, Sznt Dergisi, 18(212), 1-6. GRIFFIN, M. L. (2001). Job Satisfaction Among Detention Officers: Assessing the Relative Contribution of Organizational Climate Variables, Journal of Criminal Justice, 29-33. GRIFFIN, R. W. and EBERT, R. J. (2004). Business, Seventh Edition, New Jersey: Pearson Education, Inc. GRZ, D. ve GREL, E. (2006). Ynetim ve Organizasyon, Ankara: Nobel Yaynlar.

159

HACKMAN, J.R. and OLDHAM, G.R. (1976). Motivation Through the Design of Work: Test of a Theory, Organizational Behavior and Human Performance, 16 (3), 250-179. HANCER, M. and GEORGE, T. (2003). Job Satisfaction of Restaurant Employees: an Empirical Investigation Using the Minnesota Satisfaction Questionnaire, Journal of Hospitality & Tourism Research, 27, 85-100. HART. J.W., STASSON, M.F., MAHONEY, J.M. and STORY, P. (2007). The Big Five and Achievement Between Personality and a Two-Factor Model of Motivation, Individual Differences Research, 5, 267-274. HERBERT, M. and BURKE, B. (1997). Determinants of Job Satisfaction in Different Career Stages, Perceptual and Motor Skills, 84, 146-153. HERRERA, R. and LIM, J.Y. (2003). Job Satisfaction Among Athletic Trainers In NCAA Division Iaa Institutions.The Sport Journal, 6, 45-57. HERZBERG, F., MAUSNER, B. and SNYDERMAN B.B. (1959). The Motivation to Work, New Jersey: Transaction Publishers (Originally Published in 1959 by John Wiley&Sons, Inc.). HERZBERG, F. (1965). The New Industrial Psychology, Industrial and Labour Relations Review, 18, 364-376 HERZBERG, F. (1968). One More Time: How Do You Motivate Employees?, Harvard Business Review, 46, 53-62 HERZBERG, F., WILLIAM, J.P., ROBERTSON, K.B. (1969). Job Enrichment Pays off, Harvard Business Review, March-April, 61-78

160

HERZBERG, F. (1974). Motivation-Hygiene Profiles, Organizational Dynamics, 18-28. HICKS, H. G. (1972). rgtlerin Ynetimi (ev: Osman Tekok, Bintu Aytek ve Birol Bumin) Ankara:Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi. HODGSON, W. (1997). The IEBM Habdbook of Organizational Behavior, Londan: International Thomson Business Press. HOUSE, R. J., SHANE, S.A and HEROLD, D.M. (1996). Rumors of The Death of Dispositional Research Are Vastly Exaggerated, Academy of Management Review, 21, 203-224. HU, M. L. (2004). Relationship Between Personality and Internship Job Satisfaction of Hospitality Students in Taiwan. Educational Research & Information, 12, 103 132. ILIES, R. and JUDGE, T.A. (2002). Understanding The Dynamic Relationships Among Personality, Mood And Job Satisfaction: A Field Experience Sampling Study, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 89, 11191139. NCE, . (2003). Tatminine Etki Eden Balca Etkenler ve Uygulamadan Bir rnek, Maramara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (Yaynlanmam Yksek Lisanasn Tezi), stanbul. JLANG, J.J and KLEIN, G. (2002). A Discrepancy Model of nformantion Personnel Turnover, Journal of Management Information Systems, 19(2), 249-272. JUDGE, T. and BONO, J.E. (2001). Relationship of Core Self-Evaluations TraitsSelf-Esteem, Genealized Self-Efficacy, Locus Control, And Emotional Stability-with Job Satisfaction and Job Performance: A Meta Analysis, Journal of Aplied Psychology, 86, 80-92.

161

JUDGE, T., HELLER, A. D. and MOUNT, M.K. (2002). Five-Factor Model of personelty and Job Satisfaction: A Meta-Analysis, Journal of Applied Psychology, 87, 530-541. KAITIBAI, ., (1979). nsan ve nsanlar, stanbul: Cem Ofset Matbaaclk Sanayii A.. KALLEBERG, A.L, and MASTEKAASA, A.(2001). Satisfied Movers, Committed Stayer, Work and Occupatoins, 28 (2), 183-209 KANTARCI, K. (1997). Otel letmelerinde Tatmininin llmesi ve gren Performansna Etkileri. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Turizm letmecilii Anabilim Dal. (Yaynlanmam Doktora Tezi).

KARASAR, N. (1999). Bilimsel Aratrma Yntemi, (9.Basm), Ankara: Nobel Yayn Datm. KARP, H.B. and NICKON, J.W. (1974). An Application of Motivator-Hygiene Theory to Motivational Patters and Economic Variables Among the Black, Working Poor, The American Journal of Economics and Sociology, 33, 2, 113-125. KESER, A. (2005). The Relationship Between Job and Life Satisfaction in Automobile Sector Employees in Bursa-Turkey, G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, 7(2), 52-63. KHALEQUE, A. and RAHMAN, M.A. (1987). Perceived Importance of Job Facets and Overall Job Satisfaction on Industrial Workers, Human Relations, 40, 401-416.

162

KIM, W. G., LEONG, J. K. and LEE, Y.K. (2005). Effect of Service Orientation on Job satisfaction, Organizational Commitment, and Intention of Leaving in a Casual Dining Chain Restaurant, International Hospitality Management, 24, 171-193. KIRKCALDY, B.D. and MARTIN, T. (2000). Job Stressand Satisfaction Among Nurses: Individual Differences, Stres Medicine, 16, 77-89. KOEL, T. (2003). letme Yneticilii, stanbul: Beta Yaynlar. KOPARAL, C. NAN . ve BERBEROLU G. (2001). Ynetim ve Organizasyon 2, Derleyen: nan zalp. Eskiehir: Anadolu niversitesi, Yaynlar no.951. KOUSTELIOS, D. A. (2001). Personal Characteristics And Job Satisfaction Pf Greek Teachers, The International Journal of Educational management, 15(7), 354-358. KURTULU, K. (1996). Pazarlama Aratrmalar, stanbul: Avcol Basm Yayn. KK, F. (2007). alanlarn e Gdlenmesinde Herzbergin MotivasyonHijyen Faktrlerinin nemi: Belediye alanlarna Bir Uygulama, Finans, Politika &Ekonomik Yorumlar, 44(511), 75-94. KKDEVEC, A.A. (2005). Rehabilitasyonda Yaam Kalitesi, Trkiye Fiziksel Tp ve Rehabilitasyon Dergisi, 5, 23-29. LAM, T., BAUM, T. and PNE, R., (2001). Study of Managerial Job Satisfaction In Hong Kongs Chinese Restaurants, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 13(1), 35-42. LARWOOD, L. (1984) Organizational Behavior and management, Boston: Kent Publishing Company A Division of Wadsworth, Inc.

163

LINDNER, J.R. (1998). Understanding Employee Motivation, Journal of Extension, 36, s. 1-6. http://www.jeo.org/jeo/1998June/rb3.html. Eriim Tarhihi: 18.08.2007. LU, H., ALISON E. W. and BARRIBALL, K.L. (2005). Job satisfaction Among Nurses: A Literature Review, International Journal of Nursing Studies, 42, 211-227. MAIDANI, E. A. (1991). Comparative Study Of Herzberg's Two-Factor Theory of Job Satisfaction Among Public And Private Sectors, Public Personnel Management, 20, 441-448. MATZLER, K. and RENZL, B. (2006). Asymetric Effects In The Formation of Employee Satisfaction, Tourism Management, 10, 1-11. MCGREGOR, M.D. (1985). The Human Side of Enterprise: 25th Anniversary Printing, New York NY: Mc Graw-Hill METLE, M.K. (1997). The Relationship Between Age and Job Satisfaction: A Study Among Female Bank Employees in Kuwait, International Journal of Management, 14, 654-666. MOORHEAD, G. and GRIFFIN, R. W. (2004). Organizational Behavior, Seventh Edition, Boston: Houghton Mifflin Company. MOUNT, K.M., HELLER, D. and JUDGE, T.A., (2002). Five-Factor of Personality and Job Satisfaction: A Mate-Analysis, Journal of Applied Psychology, 87, 530-541. MOTOWIDLO, S. J. (1996). Orientation Toward the Job and Organization: A Theory of Individual Diferences in Job Satisfaction, K.R.Murphy (Ed.),

164

Individual Diferences and Behavior in Organizations:175-208. San Francisco:Jossey-Bass. NAHAVANDI, A. and MALEKZADEH, A.R. (1999). Organizational Behavior, New Jersey: Prentice-Hall, Inc. NEWBOLD, P. (2000). letme ve ktisat in statistik, (ngilizce eviren: mit enesen), stanbul: Literatr Yaynclk NICHOLSON, N. (1998). Encyclopedic Dictionary of Organizational Behavior, Oxford: Blackwell Publishers Ltd. OK, S. (2002). Banka alanlarnn Tkenmilik Dzeylerinin Doyumu, Rol atmas, Rol Belirsizlii Ve Baz Bireysel zelliklere Gre ncelenmesi. Ankara: Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. (Yaynlanmam Doktora Tezi). OLGUNTRK, E. (2005). Turizm letmeleri Ynetiminde Profesyonelleme ve Tatmini likisi: Ankaradaki 4 ve 5 Yldzl Otel letmeleri zerine Bir Aratrma, Ankara: Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). ONARAN, O. (1981). alma Yaamnda Gdleme Kuramlar. Ankara: Sevin Matbaas. ORAL, S. (1994). Otel letmelerinde in ve gcnn Verimlilii, zmir: Doruluk Matbaaclk. OSHAGBEMI, Titus, (1998). The Impact of Age on The Job Satisfaction of University Teacher, Research in Education, 59, 95 108. OSHAGBEMI, T. (1999). Satisfaction With Co-Workers Behaviour, Employee Relation, 20, 88 - 102.

165

OSHAGBEMI, T. (2000). Is Length of Service Related to the Level of Job Satisfaction? International Journal of Social Economics, 27, 205 - 217. ZELK, D.A. (1989) Test Hazrlama Klavuzu, SYM Eitim Yaynlar 5, Ankara. ZELKEL, H. (1994). Bir Personel Yneticisinin Gzyle Japon Ynetim Sistemleri,http://www.sorucevap.com/ismeslek/iskariyer/yoneticiler/ders.asp?2 09647.(nternet Eriim Tarihi: 14.08.2007) ZDEVECOLU, M. (2003). Alglama rgtsel Adaletin Bireyleraras Saldrgan Davranlar zerindeki Etkilerinin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma, Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 21, 77-96. ZEL, M. (2000), Japon Ynetim Sistemi: KAIZEN, Yeni afak

Gazetesi.12.06.2006. ZMEN, ., KATRNL, E. ve ATABAY, G. (1991). Otel letmelerinde alan Personelin in zelliklerine ve Kiilik Tiplerine Gre Doyumlar, Kuadas: (21/23 Kasm 1991). 2. Ulusal Turizm Kongresi. PARSONS, E. and BROADBRDGE, A. (2006). Jop Motivation and Satisfaction: Unpacking The Key Factors For Charity Shop Mangers, Journal of Retailing And Consumer Service, 13, 121131. PNDER, C.C. (1984). Work Motivation Theory, Issues and Applications, United States of America: Harper Collins Publishers. POLATCI, Sema ve ARDI, K. (2007). gren Refah ve rgtsel Etkinlik Kavramlarna Btncl Bir Bak: rgt Sal, Atatrk niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, 21(1), 137-154.

166

PORS, N.O. and JOANNSEN, C. G. (2002). Job Satisfaction and Motivational Strategies Among Library Directors, New Library World, 103 (1177), 199208. RAI, S. (2004). Motivational Theories and Incentives Approaches, IIMB Management Review, 43-50. ROBINSON, S.P. (1998). Organizational Behavior, New Jersey: Prentce-Hall International, Inc., Upper Saddle River. ROBINSON, S.P. and DECENZO, D.A. (2001). Management, New Jersey: McGraw-Hill. RUTHANKOON, R and OGUNLANA, S.O., (2003). Testing Herzbergs TwoFactor Theory in The Thai Construction, Engineering, Construction And Architectural Management, 10(5), 333-341. SAARI, L. M. and JUDGE, T. A. (2004). Employee Attitudes and Job Satisfaction. Human Resource Management, 43, 395-407. SABUNCUOLU, Z. ve TZ, M. (2001). rgtsel Psikoloji, Bursa: Ezgi Kitabevi. SABUNCUOLU, Z. (1986). rgtsel Davran, Bursa: Uluda niversitesi Yaynlar No: 10. SARGUT, A.S. (2001). Kltrler Aras Farkllama ve Ynetim, Ankara: mge Kitabevi. SARKER, S.J., CROSSMAN, A and CHINMETEEPITUCK, P.,(2003), The Relationships of Age and Length of Service With Job Satisfaction: An

167

Examination of Hotel Employees in Thailand, Journal of Managerial Psychology, 18, 745-758. SAVERY. L.K. (1996). The Congruence Between The Importance of Job Satisfaction and The Perceived Level of Achievement, Journal of Management Development, 15, 18-27. SCHUTZ, D.P and SCHUTZ, S.E. (1990), Psychology and Industry Today, New York: Mac Millan Ellen Company. SLAH, M. (2005). Endstride alma Psikolojisi, Ankara: Sekin Yaynclk. SINGH, S. and SINGH, A. (1980). The Effect of Certian Social and Personal Factors on Job Satisfaction of Supervisors, Psychological Studies, 25, 129-132 SNIPES, R.L., OSWALD, S.L., LATOUR, M. and ARMENAKIS, A.A., (2005), The Effects of Specific Job Satisfaction Factes on Customer Perceptions of Service Quality: An Employee-Level Analysis, Journal of Business Research, 58, 1330-1339. SKMEN, A. ve BOYLU, Y., (2001). Otel letmeleri ve Yneticileri Asndan Etik Kavram ve Uygulamalar: Ankarada Ampirik Bir Aratrma, Ticaret ve Turizm Eitim Fakltesi Dergisi, 5, 147-160 SPECTOR, P. E. and JEX S. M. (2005). Relations of Job Characteristics From Multiple Data Sources With Employee Affect Absence, Turnover Intentions, and Health, Journal of Applied Psychology, 76(1), 46-53. SPECTOR, P. E. (1997). Job Satisfaction: Application, Assessment, Causes and Consequences. London: Sage Publications.

168

STAW, B. M. and ROSS, J. (1985). Stability in the Midst of Change: A Dispositional Approach to Job Attitudes. Journal of Applied Psychology, 70, 469-480. STAW, B. M., BELL, N.F. and CLAUSEN, J.A. (1986). The Dispositional Approach to Job Attitudes: A Lifetime Longitudional Test, Administrative Science Quarterly, 31, 437-453. SUN, H.., (2002), Doyumu zerine Bir Aratrma: TCMB, Banknot Matbaas Genel Mdrl, (Yaynlanmam Uzmanlk Tezi), TCMB, Banknot Matbaas Genel Mdrl. SYPTAK, J.M., MARSLAND, W.D. and ULMER, D. (1999). Job Satisfation: Putting Theory Into Practice, Family Practice Management, 14, 315-327. MEK, M. . (2002). Ynetim ve Organizasyon, Konya: Gnay Ofset. MEK, M. ., AKGEMC, T. ve ELK, A. (2003). Davran Bilimlerine Giri ve rgtlerde Davran, Konya: Adm Matbaaclk ve Ofset. TARLAN, D. ve TTNC, . (2001). Konaklama letmelerinde Baar Deerlemesi ve Doyumu Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 3, 141-163. TALIYAN, M. (2007). Turizm ve Seyahat Sektrnde alanlarn Tatmini ile Mterilerin Memnuniyeti Arasndaki liki: Kahramanmarata Bir Alan almas. Seluk niversitesi Karaman ..B.F. Dergisi, 12(9), 185-194. TENGLMOLU, D. (2005), Hizmet letmelerde Liderlik Davranlar ile Doyumu Arasndaki liikinin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma, Ticaret ve Turizm Eitim Fakltesi Dergisi, 1, 23-45

169

TENGLMOLU, D. ve ZTRK, Y., (2004), letmelerde Hakla liikiler, Ankara: Sekin Yaynclk San.ve Tic. A.. TEPEC, M. and BARTLETT, A.L.B. (2002). The Hospitality Industry Culture Profile: A Measure of Individual Values, anizational Culture and Person Organization Fit as Predictors of Job Satisfaction and Behavioral Intentions, The International Journal of Hospitality Management, 21, 151-171. TESTA, M.R. (1999). Satisfaction with Organizational Vision, Job Satisfaction and Service Efforts: An Empirical Investigation, Leadership & Organization Development Journal, 20(3), 154-161. TIETJEN M.A. and MYERS, R.M. (1998). Motivation and Job Satisfaction, Management Decision, 36, 226-231. TOGIA, A., KOUSTELIOS, A and TSIGILIS, N. (2004). Job Satisfaction Among Greek Acedemic Librarians. Library & Information Science Research, 26, 373-383. TOKER, B. (2007). Demografik Deikenlerin Tatminine Etkileri: zmirdeki Be ve Drt Yldzl Otellere Ynelik Bir uygulama. Dou niversitesi Dergisi, 8(1), 92-107. T.C. Kltr ve Turizm Bakanl. (2006). Turizm statistikleri Blteni, Ankara. TRK, M.S. (2007). rgt Kltr ve Tatmini, Ankara: Gazi Kitabevi. TTNC, . ve EK, O. (2000). Doyumunun llmesi: zmir l Snrlarnda Faaliyet Gsteren Seyahat Acenteleri zerine Bir nceleme. Anatolia: Turizm ve Aratrmalar Dergisi. 1, 124-128.

170

TTNC, zkan, (2000). Kar Amac Gtmeyen Yiyecek-ecek letmelerinde Doyumu Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi. 2 (3), 169181. TTNC, . ve DEMR, M. (2002). Konaklama letmelerinde nsan Kaynaklar Ynetimi ve gc Hareketlerinin Analizi. Ankara: Turhan Kitabevi. TTNC, . ve PEKGL D. . (2003). Mteri Tatmini Kapsamnda renci Memnuniyetinin llmesi ve Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Uygulamas. Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 5(4), 130-151.

UKUN, G., PELT, E. ve EMR, O. (2004). Otel grenlerinin Doyumlarnn nemi ve Akakocada Yerleik Yldzl Otel letmeleri grenleri zerinde Bir Uygulama, Gazi niversitesi Ticaret ve Turizm Eitim Fakltesi Dergisi, 7, 3959. NVER, . ve GAMGAM, H. (1996). Uygulamal statistik Yntemler, Ankara: Siyasal Kitabevi. UPPAL, S. (2005). Disability, Workplace Characteristics and Job Satisfaction, International Journal of Manpower, 26(4), 336-349 URAL, A. ve KILI, . (2005). Bilimsel Aratrma Sreci ve SPSS le Veri Analizi (SPSS 12.0 For Windows), Ankara: Detay Yaynclk. RETEN, S. (2002). retim/ lemler Ynetimi, Ankara: Gazi Kitabevi .

171

UYARGL, C. (1988). Tatmini ve Bireysel zellikler, stanbul: stanbul niversitesi letme Fakltesi Yaynlar. VAROL, M. (1989). rgt Kltr ve Verimlilik, Verimlilik Dergisi, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, 1, 21-26. VROOM, V. H., (1964). Work and Motivation, New York: Jhon Wiley & Sons, Inc. WEISS, H. M. and. CROPANZANO, R (1996). Affective Events Theory: A Theoreticel Discussion of The Structure, Causes and Concequences of Affective Experiences at Work, Research in Organizational Behavior, 18, 174.

WEISS, D.J., DAWIS, R.V., ENGLAND, G.W. and LOFQUIST, L. H. (1967). Manual for the Minnesota Satisfaction Questionare. Minnesota Studies in Vocational: XXII. Minneapolis, MN: University of Minnesota. WILLIAMS, A. and LANKFORD, S. (2003). An Analysis of Work-Motivatoin Research in Leisure Services, Journol of Parks & Recreation Adminidtration, 15, 8-16. WILSON, F. D. (2004). Organizational Behaviour and Work, Second Edition, New York: Oxford University Press Inc. YAMANE, T. (2001). Temel rnekleme Yntemleri. (ngilizceden eviren: Alptekin ESN, M. Akif BAKIR, Celal AYDIN ve Esen GRBZSEL). stanbul: Literatr Yaynclk. YAVUZ, Ercan, (2008). Dnmc Liderlik ve Etkileimci Liderlik

Davrannn rgtsel Balla Etkisinin Analiz, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits. (Yaynlanmam Doktora Tezi).

172

YILDIRIM, F. (1996). Banka alanlarnda Doyumu ve Alglanan Rol atmas ile Tkenmilik Arasndaki liki, Ankara: Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi). YILDIZ, G. ve ARDI, K., (2002), Japon letmecilik Uygulamalar Trk letme Ynetimine Bir Model Olabilir mi?, Mimar ve Mhendis Dergisi, 6(31), 1-11 YKSEL, . (2007). nsan Kaynaklar Ynetimi, Ankara: Gazi Kitabevi. ZERENLER, M. ve RAZ, R. (2006), Japon Ynetim Anlay ve irket Alar (Keiretsu) Analizi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 16, 757776.

Ek1: Anket Formu

Motivasyon ve Tatmini Anket Formu

Sayn Katlmc, Elinizdeki anket formu, Gazi niversitesi, Eitim Bilimler Enstits Turizm letmecilii alannda yaplan doktora tezine veri elde etmek amacyla hazrlanmtr. Bu anketin amac, igrenlerin motivasyon ve i tatminini salayan aralar belirlemektir. Ankete vereceiniz cevaplar doktora tez almas dnda, baka hibir ama iin kesinlikle kullanlmayacaktr. lgi ve katklarnzdan dolay imdiden teekkr ederiz. Tez Danman Do. Dr. Yksel ZTRK Tez rencisi Ar. Gr. Hseyin halkis@gazi.edu.tr Tel:0505 2786585 ALKI

1.Cinsiyetiniz: [ ]Bay [ ] Bayan 2.Yanz: [ ]18 ve daha az [ ]19 26 [ ] 27 34 [ ]35 42 [ ] 43 ve zeri 3. Eitim Durumunuz:[ ]lkretim [ ]Lise [ ]n lisans [ ]Lisans [ ] Lisansst 4. Bitirdiiniz okulun turizm meslei ile ilgili olup olmamas: [ ]lgilidir []lgili deildir 5. Ka yldr bu iletmede alyorsunuz? [ ]1 ve bir yldan az [ ] 2 5 [ ] 6 10 [ ] 1116 [ ] 1721 [ ] 22 ve st6. altnz blm: [ ] Resepsiyon [ ] Servis ve Bar [ ]Mutfak [ ] Teknik Servis [ ] Kat Hizmetleri[ ] Muhasebe [ ] Dier (Ltfen belirtiniz):... 7.Grev / Unvan: [ ] Alt Kademe ( Blm efi, Posta Ba vb.) [ ] Personel ( gren Kendisi)

173

[ ]Orta Kademe(n Bro Md., Yiyecek ecek Md.vb.) [ ] st Kademe ( Gen Md ve Gen.Md.Yrd) 8. Alm olduunuz cret: [] 500 ve Alt [] 501750 [ ] 751 1000 [ ] 1001 2000 [ ] 2001 ve zeri 9. altnz Konaklama letmesi: [ ] Ulusal [ ] Uluslararas [ ] 4 Yldz [ ] 5 Yldz

Kesinlikle Katlmyorum Katlmyorum Ksmen Katlyorum

(1) Kesinlikle Katlmyorum, (2) Katlmyorum, (3) Ksmen Katlyorum, (4) Katlyorum, (5) Kesinlikle Katlyorum MOTVASYON ve TATMN LE LGL FADELER

(1) (2) (3) (4) (5)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

yerimizdeki fiziksel (snma, aydnlanma ve havalandrma vb.) koullar, igrenler dikkate alnarak dzenlenmektedir. alma ortamnda kullandmz ara ve gereler iim iin yeterlidir. yerimizdeki alma koullar (alma saatleri, mesai, servis, yemek hizmetleri vb.) igrenlerin durumu dikkate alnarak dzenlenmektedir. Yneticilerimiz, iimize ynelik sorunlarla ilgilenir ve zm nerileri gelitirirler. Yneticilerimiz, teknik konularda bilgi sahibidirler ve igrenlere ihtiya duyduklar anda gerekli yardm salamaktadrlar. Yneticilerimiz, karlalan sorunlarn zmnde destek olurlar. letmemizin uygulad cret politikasnn adil olduu grndeyim. altm iletmeyi, benzer iletmelerle karlatrdmda, elde ettiim gelir yeterlidir. Yaptm iin karln tam olarak aldm dnyorum. Mesleimin toplumda hak ettii saygy grdne inanyorum. yerindeki statmn, toplumda itibar grmeme neden olduuna inanyorum. Statm, mesai arkadalarm nazarnda nemli birisi olduum hissini uyandrmaktadr. letmemizde, i gvenlii ve ii sal ile ilgili nlemler alnmaktadr. kazalarna karlk koruyucu hekimlik hizmetleri ve gerekli eitimler verilmektedir. letmemizde, igrenlerde, iten uzaklatrma korkusu

Katlyorum Kesinlikle Katlyorum

Sayn katlmc, altnz oteli dikkate alarak ltfen aadaki ifadelerden en uygun olann (X) iaretleyiniz. fadeler kesinlikle katlmyorum ile kesinlikle katlyorum arasnda beli (5) bir derecelendirme ile belirtilmektedir.

174

16

bulunmamaktadr. letmemizde, igren gerektiinde inisiyatif kullanabilmektedir.

Kesinlikle Katlmyorum Katlmyorum Ksmen Katlyorum

(1) Kesinlikle Katlmyorum, (2) Katlmyorum, (3) Ksmen Katlyorum, (4) Katlyorum, (5) Kesinlikle Katlyorum MOTVASYON ve TATMN LE LGL FADELER

(1) (2) (3) (4) (5)

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

letmemizde, demokratik ve katlmc politikalar uygulanmaktadr. grenler, iletmede meydana gelen gelime ve uygulamalar hakknda bilgilendirilir. letmemizde, igrenler arasnda uyum ve ibirlii vardr. letmemizde, yrtlen ilerde takm ruhuyla hareket edilmektedir. letmemizde, igrenler arasnda insan ilikileri ve iletiim asndan uyum vardr. letmemizde, igrenlerin i d yaamlarna ilikin problemlere zm bulunur. letmemizde, igrenlerin i d sosyallemelerine nem verilmektedir. Yneticilerimiz, igrenlerin yaam standardn ykseltmeye ynelik abalar sarf etmektedir. letmemizde ortaya kan baar veya baarszlk igrenlerle paylalmaktadr. letmemizde igren, performansnn karln adaletli bir ekilde almaktadr. letmemizde, igrenler bilgi, beceri ve yeteneklerini sergileyebilme imkn bulabilmektedirler. letmemizde, mesleimizle ilgili gsterdiimiz baar bireysel

Katlyorum Kesinlikle Katlyorum

Sayn katlmc, altnz oteli dikkate alarak ltfen aadaki ifadelerden en uygun olann (X) iaretleyiniz. fadeler kesinlikle katlmyorum ile kesinlikle katlyorum arasnda beli (5) bir derecelendirmeyi belirtmektedir.

175

29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

tannmamz salar. yerimizde, baarl personel tm alanlara tantlmaktadr. yerimizde, mesleimi iyi yaptmda, bakalarnn dikkatini ekebilmekteyim. letmemiz, igrenlerin bireysel sorumluluklarna nem vermektedir. letmemiz, igrenlerin bireysel karar almay ve uygulamay tevik etmektedir. letmemizde, igrenlere sorumluluk verilmesi onlarn baarl olmalarn salar. yerimiz, igrenin farkl ileri yapabilmesini, monotonluktan kurtulmasn salamaktadr. letmemizde, ynetim grev ve sorumluluklarm yerine getirmemde esnek davranmaktadr. letmemizde, yaptm iten dolay mesleki ve teknolojik gelimeleri takip etmek zorundaym. letme ynetimimiz, mesleki kariyer ve ilerleme iin igrenleri tevik etmektedir. letmemizde, mesleki ilerleme ve kariyer iin gerekli eitimler verilmektedir. letmemizde, mesleki yenilikleri uygulama imkn bulunmaktadr. letmemizde, fazla altmz zaman uygulanan ek cret sisteminden memnunum. letmemizdeki dllendirme sisteminden memnunum. letmemizde, terfinin adalet ve liyakat sistemiyle yaplmasndan memnunum. letmemizdeki dostluk ve arkadalk ortamndan memnunum. yerimizdeki alma saatlerinden memnunum. letmemizin mesleki geliimimize yardmc olmasndan memnunum. Var olan iimde emekli oluncaya kadar devam edeceim. ilikilerim, aile ve toplumsal yapm olumlu etkilemektedir. yerime kar duygusal bir bamn olduunu hissediyorum. yerindeki verimlilik dzeyimden ve performansmdan memnunum. altm iletmeden herkese gururla bahsederim. yerimizin sosyal beklentilerimizi karlama dzeyinden memnunum.

Ek 2: Hijyen ve Motivasyon Faktrlerin Alt Faktrleri (Herzberg vd. 1959 Ekinden alnmtr.) Herzberg ift Faktr Teorisinin Hijyen ve Motivasyon Faktrleri Alt Faktrler 1.Tannma 0.Tanmlanmad 1. vld-dl yok 2. vld-dl verildi

176

2.Baar

3.Gelime mkan

4.lerleme

5.cret

6.Kiiler Aras likiler-st Ynetici

3. fark edildi- vg yok 4. fark edilmedi 5. yi fikirler Kabul edilmedi 6. Yetersiz i ktlendi ve eletirildi- ceza yok 7. Yetersiz i ktlendi ve eletirildi- ceza verildi 8. Baarl i ktlendi ve eletirildi- ceza yok 9. Baarl i ktlendi ve eletirildi- ceza verildi R. Deneti yada bakas tarafndan yaplan ie verilen nem. X.irket tarafndan kabul edilen dnce 0.Tanmlanmad 1.in ya da bir parasnn baarl bir ekilde tamamlanmas 2. yi bir fikir ya da sorun iin zme sahip olunmas 3. irket iin kazan salanmas 4. phelenenlere ve meydan okuyanlara hakllnn gstermek 5. veya onun bir parasnda baarszlk 6. in sonularn grmek 7. in sonularn grmemek 0.Tanmlanmad 1.Becerilerde gelime- nesnel delil 2. Statde gelime ( lerleme nesnel delil) 3. Gelime iin frsat yokluu- nesnel delil 0.Tanmlanmad 1.beklenmedik ilerleme kaydedilmesi 2. lerleme kaydedilmesi ( Beklenen veya beklenmeyen tanmlanmad) 3. Beklenen ilerleme almada baarszlk 4. Maa indirilmesi 0.Tanmlanmad 1.cret art alnmas ( Beklenen yada beklenmeyen tanmlanmad) 2. Beklenen cret art alnmas 3. Beklenen artn alnmamas 4. Alnan cret artnn beklenenden daha az yada daha ok olmas 5. Maan miktar 6. Benzer yada ayn i yapanlar arasnda adil bir ekilde cretin dalm 7. Benzer yada ayn i yapanlar arasnda adil olmayan bir ekilde cretin dalm 0.Tanmlanmad 1.st Yneticisi ile arkadaa ilikiler 2. st Yneticisi ile arkadaa olmayan ilikiler 3. st Yneticiden ok ey renme 4. st ynetici ynetim ile onu destekledi 5. st ynetici ynetim ile onu desteklemedi 6. Drst ynetici

177

7.Kiiler Aras likiler-kendini emri altna alanlar

8.Kiiler Aras likiler- Arkadalar

9.Denetim

10.Sorumluluk

11. Politikas ve Ynetimi

12.alma Koullar

7. Drst olmayan ynetici 8. Ynetici nerileri dinlemeye istekli 9. Ynetici nerileri dinlemeye isteksiz R. Ynetici yaplan ie nem vermesi X. Ynetici yaplan ie nem vermemesi 0.Tanmlanmad 1. Emri altna alanlar ile iyi i ilikileri 2. Emri altna alanlar ile zayf i ilikileri 3. Emri altna alanlar ile iyi kiisel ilikileri 4. Emri altna alanlar ile zayf kiisel ilikileri 0.Tanmlanmad 1.Beraber altklar insanlar sevmesi 2. Beraber altklar insanlar sevmemesi 3. Beraber altklar insanlarla yardmlamas 4. Beraber altklar insanlarla yardmlamamas 5.Bal bulunduu grubun paras olmas 6. Gruptan tecrit edilmesi 0.Tanmlanmad 1.Uzman deneti 2. Uzman olmayan deneti 3. Denetinin her eyi kendi bana yapmaya almas 4. Denetinin iyi iblm yapyor olmas 5.Denetinin ok kat ekilde eletirmesi 6. Denetinin adam kayrmas 0.Tanmlanmad 1.Deneti olmadan i yaplmas 2. Sorumlu (kendi iinden 3. Bakalarnn ilerinde sorumlu tutulmas 4. Sorumluluk verilmemesi 5.Yeni sorumluluk verilmesi (resmi ilerleme yok) 0.Tanmlanmad 1.in etkili organizasyonu 2. in zararl yada etkisiz organizasyonu 3. Faydal kiisel politikalar 4. Zararl kiisel politikalar 5.irket hedefi ile kiisel hedefin ayn olmas 6. irket hedefi ile kiisel hedefin ayn olmamas 7. Yksek irket stats 8. Dk irket stats 0.Tanmlanmad 1.lerin tecrit edilmesi 2. Sosyal bir evrede alma 3. yi fiziksel evrede alma 4. Zayf fiziksel evrede alma 5.yi imkanlar 6. Zayf imkanlar 7. Doru miktarda i

178

13.in kendisi

14.grenin kiisel hayat

15.Stat

16. gvenlii

8. ok fazla i 9. ok az i 0.Tanmlanmad 1.Rutin 2. Deiken 3. Etkili 4. ok kolay 5.ok zor 6. in tamamn yapmaya frsat 0.Tanmlanmad 1.Ailevi problemler 2. Toplum ve dier d durumlar 3. Ailevi ihtiyalar ve cret beklentileri 0.Tanmlanmad 1.Stat belirtileri 2. Stat verilmesi 3. Stat verilmemesi 0.Tanmlanmad 1. gvencesi yada gvenlii dier nesnel iaretleri 2. gvenliin nesnel iaretlerinin yokluu ( rnein; irketin gven vermemesi)