NOWOCZESNE HALE 4/10

| PROJEKTOWANIE

prof. dr hab. in. Antoni Biegus

Politechnika Wrocawska

s
kluczowy dla zapewnienia elementom hali warunkw z zaoeniami standardw.
40

Obliczanie ste hal wedug Eurokodu 3 CZ. I W

Stenia to element stalowej konstrukcji pracy zgodnych obliczeniowymi. Prezentujemy I cz tekstu omawiajcego metody ich obliczania wedug najnowszych
budynkach halowych o tradycyjnej konstrukcji stalowej gwnym ustrojem nonym jest szkielet skadajcy si z poprzecznych ukadw (paskich ram), poczonych ze sob i usztywnionych steniami [3]. Ukady poprzeczne i stenia tworz razem ustrj geometrycznie niezmienny w przestrzeni trjwymiarowej. S one jednakowo wanymi elementami konstrukcji nonej hali, gdy wsplnie przejmuj wielokierunkowe obcienia dziaajce na obiekt. W tym te sensie stenia s gwnymi elementami nonymi budynkw halowych. O znaczeniu i wanoci ste w ksztatowaniu ustroju nonego budowli wiadcz podane w [7] wymagania: Aby potencjalne zniszczenie konstrukcji byo ograniczone, naley m.in.: wzajemnie powiza (sty) jej elementy none. Ponadto warunek niezawodnoci budowli wg [7] to, oprcz wymaga nonoci, uytkowalnoci i trwaoci, integralno strukturalna, tj. nieuleganie nadmiernym zniszczeniom w wypadku zdarze wyjtkowych (np. wybuchu, uderzenia), czyli nieuleganie destrukcji, ktrej konsekwencje (szkody) byyby niewspmierne

do pocztkowej przyczyny. Takim zniszczeniom zapobiegaj wanie stenia. Stenia odgrywaj zasadnicz rol w zapewnieniu poszczeglnym elementom konstrukcji warunkw pracy zgodnych z zaoeniami obliczeniowymi [2]. Zasady ich rozmieszczania zostay ustalone na podstawie dugoletniego dowiadczenia, lecz dopiero w ostatnim dwudziestoleciu XX w. opracowano teoretyczne uzasadnienia obliczania obcie ste, stosujc tzw. imperfekcyjne modele ustrojw nonych hal. Prty ste projektuje si na tzw. rwnowane obcienia imperfekcyjne (tzn. wywoujce deformacje wstpne elementw podpieranych) i na obcienia zewntrzne wystpujce podczas eksploatacji hali. Naley wzi pod uwag trzy rodzaje imperfekcji geometrycznych ustroju nonego: przechyowe, ukowe oraz skrtne. Imperfekcje przechyowe uwzgldnia si w obliczaniu pionowych ste podunych supw budynkw (rys. 1a). Imperfekcje ukowe (rys. 1c) s najbardziej istotne w poaci dachu, gdy analizuje si przytrzymanie ciskanych pasw rygli ram poprzecznych z zastosowaniem ste poaciowych poprzecznych. Imperfekcje skrtne s wane w ryglach ram o duej wysokoci konstrukcyjnej i maej sztywnoci zgiciowej z paszczyzny dwigara, gdy generuj obcienie poziome prostopade do paszczyzny dwigara. Uwzgldnia si je w analizie m.in. pionowych ste midzywizarowych kratownicowych dachw hal. W obliczeniach imperfekcje geometryczne przechyu ustroju lub wygicia ukowego jego elementw mona zastpi samozrwnowaonym ukadem si poziomych, ktrych schematy pokazano na rys. 1b i 1d.

Obliczanie poaciowych ste poprzecznych hal

Rys. 1. Zastpienie wstpnych imperfekcji geometrycznych rwnowanymi siami poziomymi

Poaciowe stenia poprzeczne hal s poziomymi kratownicami umieszczonymi midzy pasami grnymi rygli

PROJEKTOWANIE | NOWOCZESNE HALE 4/10

Rys. 2. Schemat obliczeniowy stenia poaciowego poprzecznego hali: 1, 2 rygle dachowe, 3 patew, 4 prt stenia poaciowego poprzecznego, 5 stenie midzysupowe

dachowych ssiednich ram poprzecznych (rys. 2). Pasy grne rygli dachowych speniaj rwnoczenie funkcj pasw kraty stajcej. Wykratowanie tego stenia stanowi dodatkowe prty skone (krzyulce) oraz supki (ktrymi mog by patwie wwczas naley uwzgldni ich dodatkowe wytenie). Stenia poaciowe poprzeczne zapewniaj geometryczn niezmienno w paszczynie poaci dachu i przenosz obcienia poziome: od wiatru (dziaajcego na cian szczytow i wietliki) oraz od hamowania podwieszonych suwnic. Ponadto ich wanym zadaniem konstrukcyjnym jest usztywnienie poziome (boczne) rygli dachowych przed wyboczeniem (zwichrzeniem) z paszczyzny dwigara. W tym przypadku stabilizowane ciskane czci rygli (penociennych lub kratowych) przekazuj na poaciowe stenia poprzeczne obcienia statecznociowe (poziome) [4-6]. Wyznacza si je jako oddziaywania wywoane imperfekcjami geometrycznymi m stanych rygli dachowych (zakadajc model obliczeniowy ciskanych prtw z wstpnymi wygiciami ukowymi e0). Wedug [9] poaciowe stenia poprzeczne naley stosowa w skrajnych lub przedskrajnych polach kadej czci hali oddzielonej dylatacj. Najczciej umieszcza si je nie rzadziej ni co 8. pole. Eurokod 3 [8] nie podaje zasad stosowania i rozmieszczania tych ste. Jako schemat statyczny poaciowego stenia poprzecznego przyjmuje si kratownic o rozpitoci rwnej szerokoci dachu (rys. 2a). Jej zasadnicze obcienie zewntrzne to obcienie poziome od wiatru Wi dziaajcego

na cian szczytow lub wietlik i si hamowania od suwnic podwieszonych do rygli dachowych, a take umowne siy stabilizujce Fmi. Te siy wystpuj wskutek nieuniknionych imperfekcji geometrycznych e0 (wstpnych niedoskonaoci wytwrczych i montaowych) osi stabilizowanych pasw rygli dachowych 1 i 2. Gdyby ciskany pas grny rygla dachowego nie by podparty w paszczynie poaci dachu, wygiby si swobodnie na penej dugoci. Wystpowanie nieprzesuwnych podpar bocznych wymusza ewentualne wyboczenie midzy punktami pocze prtw 3 z ryglami dachowymi 1 i 2. ciskane pasy grne rygli dachowych maj zawsze wstpne wygicia w paszczynie poaci i utrzymanie ich w stanie rwnowagi wymaga dziaania si stabilizujcych Fmi, ktre przekazuj si na poaciowe stenie poprzeczne. W [8] podano zasady obliczania poprzecznego stenia dachowego o schemacie dwigara jednoprzsowego. Jego schemat obliczeniowy pokazano na rys. 3. Obcienie statecznociowe poziomego stenia poprzecznego wyznacza si jako oddziaywania rwnomiernie rozoone qd, wywoane imperfekcjami geometrycznymi e0 stanych m elementw (rygli dachowych). Stabilizowanym, ciskanym czciom dwigarw przyporzdkowuje si model prtw ze wstpnymi wygiciami ukowymi o strzace (1) gdzie: L rozpito stanych elementw, m wspczynnik kumulacji oddziaywa m stanych elementw.

Jest oczywiste, e imperfekcje geometryczne stanych elementw nie s skierowane systematycznie, lecz przypadkowo. W zwizku z tym czne obcienie dziaajce na stenie jest mniejsze, ni wynikaoby to z prostego sumowania oddziaywa od m elementw, co uwzgldnia wspczynnik kumulacji obcienia obliczany ze wzoru

Dm

gdzie: m liczba stanych elementw. W przypadku przyjcia paraboli jako linii wstpnej imperfekcji ukowej o strzace e0 i staej na dugoci L siy ciskajcej NEd w stanym elemencie (wykorzystujc zaleno midzy obcieniem uku i rozporem), imperfekcyjne rwnomiernie rozoone obcienie stabilizujce qd wynosi

1 0,51  m

(2)

qd

i 1

8 N Ed

e0  G q L2

(3)

e0

Dm

L 500

gdzie: NEd maksymalna sia ciskajca w stanym elemencie, q ugicie stenia od oddziaywania q i wszystkich obcie zewntrznych, uzyskane z analizy I rzdu (w przypadku gdy w analizie ustroju stosuje si teori II rzdu, mona przyj q = 0). Uwaga! W [8] jest bd we wzorze (3): zamiast L2 podano L2. Wzr (3) uwzgldnia wpyw sztywnoci stenia poprzecznego na jego wytenie, gdy strzaka wygicia ukowego e0 jest zwikszona o ugicie tnika q.Mona je pomin w obliczeniach, gdy q < L/2500. Z analizy (3) wynika, e obcienie przekazywane przez wstpnie

41

NOWOCZESNE HALE 4/10

| PROJEKTOWANIE
maryczne poziome obcienie przekazywane na stenie przez pojedynczy rygiel dachowy Qi zaley m.in. od rozkadu si ciskajcych F0i na dugoci jego stabilizowanego pasa oraz liczby prtw podpierajcych n. Wyznacza si je ze wzoru: n (9) Q F
PN i 1

N Ed

N Ed ,i M Ed  2 h

(5)

gdzie: NEd, i sia poduna w analizowanym przekroju rygla dachowego, MEd maksymalny obliczeniowy moment zginajcy w ryglu dachowym. W obliczeniach patwi, ktre s elementami skadowymi ukadu stajcego, naley oprcz ich zginania uwzgldni ciskanie od si stabilizujcych. Jeli kratownica stajca skada si z jednakowych przedziaw o dugoci a, to statecznociowa sia skupiona F, przekazywana przez jedn ciskan patew na tnik, wynosi:

oi

przy czym Foi = max (0,01NC, 0,005 AC fd) (10) gdzie: NC sia poduna w supie lub pasie kratownicy (w miejscu podparcia) lub wypadkowa napre normalnych w ciskanej strefie przekroju dwigara penociennego, AC pole przekroju supa lub ciskanej strefy przekroju dwigara penociennego, fd wytrzymao obliczeniowa stali. Wg [8] sumaryczne obcienie przekazywane przez rygiel dachowy zaley tylko od maksymalnego wytenia ciskajcego w tym prcie (nie zaley za od wartoci tych si na dugoci elementu i liczby prtw stabilizujcych jak to ma miejsce w obliczeniach wg [9]). Ponadto obcienia stabilizujce obliczone wg [9] s wiksze ni wyznaczone zgodnie z [8]. W sposobach obliczania ste poaciowych poprzecznych wg [9] i [8] wystpuj istotne rnice. Wg [9] przyjmuje si, e (oglnie) sia F0i w elemencie podpierajcym jest rwna 0,01 siy w elemencie podpieranym NC, niezalenie od liczby elementw podpierajcych. Takie zaoenie jest bdne, gdy sia F0i dziaajca na stenie jest odwrotnie proporcjonalna do liczby elementw stabilizujcych wstpnie wygity pas rygla dachowego. Ponadto [9] nie uwzgldnia wpywu sztywnoci stenia na jego wytenie. Ten wpyw w [8] uwzgldnia si, przyjmujc w (3) ugicie stenia q. Z analizy (3) wynika, e obcienie przekazywane przez wstpnie wygity stabilizowany prt w duym stopniu zaley od sztywnoci stenia (jest ono tym wiksze, im sztywno stenia jest mniejsza). Z tej analizy porwnawczej wynika, e wartoci wspczynnikw kumulacji oddziaywania am, i obliczone wg [8] s wiksze ni wyznaczone wg [9].
Pimiennictwo zostanie zamieszczone w drugiej czci artykuu.

F
Rys. 3. Schemat obliczeniowy jednoprzsowych ste poprzecznych

8aN Ed

e0  G q L2

(6)

Najwiksze obcienie porednich patwi i cznikw (poza steniem), ktre wystpi w przedostatnim polu, mona oszacowa ze wzoru:

Fm

i 1

8aN Ed

e0  G q L2

(7)

Rys. 4. Schemat wytenia stanego dwigara: kratowego (a) i penociennego (b)

Najbardziej bdzie obciona patew skrajna (okapowa), przekazujca na stenie reakcje podporowe RF z m stanych elementw. To obcienie patwi okapowej RFm wynosi:

RFm
wygity stabilizowany element w duym stopniu zaley od sztywnoci stenia (jest ono tym wiksze, im sztywno stenia jest mniejsza). Si ciskajc NEd w stanym pasie dwigara kratowego, ktra jest zmienna na dugoci, przyjmuje si (po stronie bezpiecznej) z przedziau, w ktrym jest ona najwiksza (rys. 4a). W przypadku gdy stenie stabilizuje ciskany pas zginanego dwigara penociennego o staej wysokoci (rys. 4b), si NEd mona wyznaczy ze wzoru:

i 1

4aN Ed

e0  G q L

(8)

N Ed

M Ed h

(4)

gdzie: h cakowita wysoko elementu. Jeli dwigar penocienny jest ciskany i zginany, to naley przyj tak kombinacj siy podunej NEd, i oraz momentu zginajcego MEd, ktra daje najwiksz warto siy podunej, i obliczy j ze wzoru:

Ukad konstrukcyjny skadajcy si z m stabilizowanych elementw poczonych patwiami (w tym patwiami okapowymi) z poziomym steniem poprzecznym jest samozrwnowaony i nie jest aktywny zewntrznie. Siy imperfekcyjne F oraz reakcje RFm nie s czynne dla elementw nienalecych do ukadu, z ktrego pochodz. Dlatego pozioma sumaryczna reakcja stanych elementw RFm (od ich oddziaywa imperfekcyjnych) nie przekazuje si na supy i pionowe stenie midzysupowe budynku halowego. Norma krajowa [9] i Eurokod 3 [8] podaj rne sposoby obliczania poaciowych ste poprzecznych. Wedug [9], obliczajc wytenie poaciowego stenia poprzecznego, obcia si je skupionymi siami statecznociowymi Fmi. Ich wartoci zale od si ciskajcych w stabilizowanym punkcie prta. Su-

42