Door de ogen van een vis

Vluchten kan
niet meer
Over stress bij Koi

Na een autorit van drie uur, dwars door de ochtendspits van een maandagmorgen, vind ik mezelf ietwat
gespannen in de lobby van een universiteitsgebouw in Nijmegen. Een typische lucht, zoals je die ook
kent in ziekenhuizen, speelt in op mijn gemoed. Ik voel me enigszins opgelaten en na een blik in een
vitrine waarin de evolutietheorie van Charles Darwin beknopt wordt weergegeven, ga ik naarstig op
zoek naar kamer 2.43. Het is deze kamer waar ik een afspraak heb. Een afspraak waarin een volgens
Darwin heel vroege levensvorm - de vis -, de nervositeit die mij nu parten speelt, centraal zal staan.
TEKST Tiebo Jacobs FOTO’S Dennis Barten, Tiebo Jacobs, Martin Kammerer

Vandaag heb ik een afspraak met professor op voorhand goed in de materie te verdiepen. BOVEN: Ook crowding
is in sommige geval-
doctor Gert Flik. Hij is hoogleraar Organisma- Een viertal onderzoeksrapporten had ik om die
len een belangrijke
le Dierfysiologie aan de Radboud Universiteit reden al enkele weken in mijn rugzak. Voor wie stressor.

te Nijmegen en daarbij stressdeskundige met
betrekking tot vissen. Op dit gebied heeft hij
reeds meerdere omvangrijke onderzoeken ver-
richt. Niet de eerste de beste dus. Alvorens een
drukbezet man als deze professor binnen een
beperkt tijdsbestek enkele kritische vragen te
kunnen stellen, was het van belang om mezelf
denkt een dergelijk rapport uit te kunnen lezen
als de nieuwste roman van Saskia Noort, kan ik
melden dat de jaarcijfers van een gemiddelde
holding gemakkelijker weglezen. Hoewel reuze-
interessant, was ik meer met een woordenboek
Latijn in de weer dan met het rapport an sich,
om maar niet te spreken van de veelvoud aan

Koi Wijzer 40

afkortingen. Desalniettemin waren de onderzoe-
ken bijzonder leerzaam alsook opmerkelijk. De
meest intrigerende studie was een onderzoek
waarbij karpers een plotselinge temperatuursda-
ling van vijf graden Celsius te verduren kregen.
“Ah, kamer 2.43, daar moet ik zijn.”
Darwin
Het kantoor staat open en wanneer ik de deur-
opening nader is de professor, die ik herken van
de foto’s die Google mij had geserveerd, druk
bezig om werkafspraken te maken met één van
zijn studenten. In zijn kantoor zie ik, prijkend
aan de wand, enkele grote posters van evene-
menten en musea over de gehele wereld op het
gebied van de aquacultuur. Zo ook een prent
van het Steinhart Aquarium van de California
Academy of Sciences. Na een gemoedelijke en
gastvrije ontmoeting blijkt de professor een bij-
zonder prettig man te zijn in zowel conversatie
als omgang. Bovendien is hij zeer open. We de-
len de visie tot kennisdeling en al snel blijkt de
professor de posters in zijn kantoor niet slechts
uit een prentenboek te hebben gescheurd. Het
vooroordeel dat professoren saaie mensen zijn,
enkel verdiept in letter en getal, is daarmee ook
onmiddellijk verworpen. Wanneer er aanstalten
wordt gemaakt om tot de orde van de dag te
komen, gaat mijnheer Flik er eens voor zitten.
“Waarover zou je het willen hebben?”, vraagt
hij op belangstellende toon. “Over stress en kar-
pers”. De wetenschap rondom stress is een enorm
groot vakgebied. Onderzoek naar dit fenomeen,
waarbij de centraal gestelde onderzoeksvraag
steevast luidt: ‘wat betekent stress voor een or-
ganisme?’, wordt grotendeels verricht bij men-
sen en zoogdieren. “Dat is merkwaardig”, zo
begint professor Flik zijn rede. Het percentage
zoogdieren van het totaal aantal organismen is
namelijk zeer laag. Van alle gewervelde dieren,
is 60% een vis. Naar schatting bestaan er onge-
veer 35.000 (!) soorten vissen, waarbij de diep-
zee nog buiten beschouwing wordt gelaten. Dat
Charles Darwin op deze universiteit zijn voet-
sporen heeft nagelaten, blijkt wederom wanneer
de professor mij vertelt dat de eerste vissen zo’n
450 miljoen jaar geleden zijn ontstaan. Om een
contrast te schetsen vertelt hij dat onze geza-
Koi Wijzer 41
Door de ogen van een vis
LINKS: Prof. dr. Gert
Flik, hoogleraar Orga-
nismale Dierfysiologie
aan de Radboud Uni-
versiteit Nijmegen.
menlijke voorvaders, de eerste hominiden, ook
wel kleine Java mens genoemd, slechts zo’n zes
miljoen jaar geleden is ontstaan, en de Homo
sapiens pas twee à driehonderdduizend jaar ge-
leden. De vis bestaat dus echt al ontzettend lang
en dat is niet zonder reden, zo spreekt de profes-
sor mij overtuigend toe.
Het zit in de genen
In de historie van onze aarde hebben we vijf
massa-extincties gekend, waarvan de laatste in
het Trias/Krijt, zo’n 70.000 jaar geleden. Het was
toen dat de dinosaurussen massaal het leven lie-
ten, terwijl de vissen deze uitsterving trotseer-
den. Dit komt doordat vissen in het water leven,
een uiterst stabiele leefomgeving. Een andere
belangrijke reden is het geweldige adaptatie- of
aanpassingsvermogen van de vis. Evenals alle
andere organismen zijn zij namelijk drager van
genetisch materiaal. Het totaal aan genen ligt
opgeslagen in de chromosomen en een totale set
aan chromosomen van een organisme vormt een
genoom. Daarbij geef ik je te weten dat een mens
diploïde is, hetgeen betekent dat van elke >>
Effecten van stress
Korte termijn
- Arousal/ fight or flight-reactie
- Directe energievoorziening
- Verstoring osmoseregulatie
Lange termijn
- Verlaagde weerstand
- Vertraagde wondgenezing
- Groeivertraging
- Voortplantingsstop
 Door de ogen van een vis

cel de celkern twee exemplaren van elk chromo-

soom bevat. Elk gen zal dus twee keer voorko-
men. Een karper daarentegen, is tetraploïde. Elk
gen zal dus ten minste vier (!) keer voorkomen.
Deze genoomduplicatie heeft ongeveer 16 mil-
joen jaar geleden al plaats gehad. Vissen dragen
dus veel meer genetisch materiaal, waardoor ze
over een grotere regulering en over een betere
adaptatie aan hun habitat kunnen beschikken.

Niche
Door de invloeden van onder andere straling,
klimaat en overige leefomstandigheden heeft
het genoom zich hierdoor langzaam maar zeker
weten te muteren en aan te passen aan speci-
fiek geldende leefomstandigheden over de ge-
hele wereld. De vis heeft daarom veel ‘niches’.
Dit betekent dat de vis in veel verschillende ge-
bieden voorkomt, waar overal weer een andere
reeks aan voorwaarden geldt die bepalen welke
organismen er kunnen leven. Hierbij moet je
denken aan basale omstandigheden zoals aan-
passingen aan het zoutgehalte of de diepte en
daarmee gepaarde druk waar de vissen aan on-
derhevig zijn, maar ook vergaande aanpassin-
gen komen veelvuldig voor. Zo heb je de zo-
genaamde mudskipper of slijkspringer, een erg
mooi voorbeeld van de evolutie. Deze baars-
achtige heeft zich weten aan te passen aan de
mangroves en kan met behulp van zijn flexibele
ruggengraat sprongen maken tot een halve meter
ver, wat deze vis in staat stelt om van poel tot
poel te geraken. Ook de longvis is een erg mooi
voorbeeld. Deze vissen hebben - naast kieuwen
- één of twee longen waarmee ze zuurstof uit de
lucht kunnen halen. Ze zijn in staat om lange
periodes van droogte te overleven en op het land
door te brengen. Vanaf het puntje van mijn stoel
schrijf ik ijverig mee, terwijl de hoogleraar op
zijn gemak voortkeuvelt. “Je mag deze aanteke-
ningen dadelijk ook meenemen hoor”, zegt hij
al wijzende op de notities die hij maakt om zijn
verhaal te verhelderen. In een onderzoek dat de
universitair docent uitvoerde omtrent de reactie
van karpers bij een kwieke temperatuurdaling
van vijf graden Celsius, is aangetoond dat de
karper zich in het vergaan van de tijd heeft aan-
gepast en zich heeft gewapend tegen de stress.
Karpers zijn ectotherm, wat betekent dat zij voor
hun eigen lichaamstemperatuur afhankelijk zijn
van de buitentemperatuur. Wanneer de tempera-
tuur daalt, is het voor de Koi van belang dat zij
haar hersenen, het orgaan verantwoordelijk voor
de aansturing van de vitale levensfuncties, be-
schermt tegen de intredende kou. De resultaten
van het onderzoek toonden aan dat de karper
zelf in staat is om de temperatuur in haar hersen-
pan te beschermen middels de spieren.
Euforie
Wat is nu eigenlijk stress? Dat weten we alle-
maal, althans we weten hoe het kan voelen
en hoewel moeilijk te omschrijven, zullen we
het allen als allerminst aangenaam benoemen.
Het doel van stress is om het lichaam klaar te
maken om te vechten of te vluchten. In weten-
schappelijke woorden ondergebracht is stress
een respons op een stressor en kan het worden
gemeten aan de hand van het cortisolgehalte
in nanogram per milliliter bloedplasma. Wan-
neer de stress toeneemt bij een organisme zal
deze waarde stijgen. De professor maakt daar-
bij een belangrijke kanttekening dat stress wordt
onderverdeeld in twee categorieën naar gelang
de hoogte van dit cortisolgehalte. Een cortisol-
gehalte van tussen de 5 en 80 wordt ‘distress’

Koi Wijzer 42

genoemd, terwijl een cortisolgehalte boven de
80 ‘distress’ wordt genoemd. Eustress is een po-
sitieve variant op de term stress die doorgaans
enkel associatie vindt met de negatieve variant
en is afgeleid van het Griekse ‘eu’, dat ‘goed’
betekent (denk aan ‘euforie’). Als voorbeeld
geeft de heer Flik een sporter die gespannen
is voor een wedstrijd. Deze gezonde spanning
zorgt ervoor dat de sporter beter gefocust is en
een betere prestatie kan leveren. Dit fenomeen
doet zich ook voor bij bijvoorbeeld studenten
die een examen moeten doen of mensen die net
even extra hard moeten werken om toch nog die
ene deadline te halen (zoals ik nu aan dit artikel
werk). Deze prestatieverhoging kan plaatsheb-
ben doordat het cortisol eiwitten vrijmaakt en
omzet in glucose, die als onmiddellijke energie
aan het lichaam ter beschikking wordt gesteld.
Deze eustress is echter wel relatief, in die zin,
dat eustress door zijn gunstige bijkomstigheden
verslavend is (denk aan workaholics). Daarbij
zal een te lange blootstelling aan deze positieve
stress zich op den duur opstapelen en alsnog dis-
tress veroorzaken. We spreken van distress (dis
= slecht) wanneer de waarde van het cortisolge-
halte tot boven de 80 stijgt. Cortisol heeft vooral
een ondersteunende functie. Door de hoge cor-
tisolspiegel in distresssituaties worden groeipro-
Koi Wijzer 43
Door de ogen van een vis
LINKS: In het Nij-
meegse laboratorium
wordt de cortisolcon-
centratie in het bloed-
plasma van de karpers
bepaald. Bij eustress
is de cortisolwaarde
kleiner dan 80.
cessen en voortplantingsactiviteiten afgeremd en
wordt de bestrijding van bacteriën, virussen en
de totale immunologische afweer sterk vermin-
derd, met als gevolg dat de beschikbare energie
zoveel mogelijk wordt bewaard voor het redden
van het vege vissenlijf of andere activiteiten die
nodig zijn om acute dreigingen af te wenden.
Inmiddels verwikkeld in een interessante rede-
twist, waarbij ik ijverig mijn trouwe Parker drif-
tig de notulen laat optekenen, vraag ik me af of
een memorecorder niet iets zal zijn voor de toe-
komst. De professor, die al sinds 1980 werkzaam
is als docent aan de Nijmeegse universiteit, gaat
bezield verder met zijn redevoering.
Koi of Kip?
Vissen hebben het te stellen met de vele pro-
blemen die het gevolg zijn van een slechte
waterkwaliteit. Ze kunnen nagenoeg alle toxi-
sche stoffen proeven en er direct op reageren.
Geen wonder dat hun stressrespons zo sterk is
ontwikkeld. Vissen zijn stresskippen. De eerste
stressrespons in het leven van een karper werd
reeds door de heer Flik aangetoond in 2002 in
het embryo, dus nog in het eistadium. Een stress-
respons bij Koi bestaat, evenals bij de mens, uit
een acute respons en een langzame respons.
Bij het ervaren van een bedreiging wor- >>
De witte huid van een
Tancho is vaak een goede
indicator voor stress. je
ziet dan rooddoorlopen
adertjes onder de huid.


den de hersenen gealarmeerd en gaat als eerste
het stresshormoon adrenaline omhoog. We er-
varen dat doordat het hart sneller gaat kloppen
en ook de ademhaling vlugger gaat. Daardoor
komt er meer zuurstof binnen. Verder verandert
de verdeling van het bloed over de verschil-
lende organen. Deze neemt bijvoorbeeld toe
in de hersenen en hypofyse en af rond maag en
darmen. Adrenaline zorgt er ook voor dat de
bloedsuikerspiegel snel stijgt en de hersenen in
alarmtoestand blijven. We worden attenter en ko-
men als het ware op scherp te staan. Dat noemen
we arousal. Door de grotere zuurstofopname en
de hoge suikerspiegel kunnen de lichaamscel-
len door de verbranding van de suikers snel veel
energie vrijmaken, wat op dat moment vooral
voor hersenen en spieren van belang is. De lang-
zame reactie wordt veroorzaakt door het eerder
genoemde stresshormoon cortisol. Als de herse-
nen een stressor registeren, wordt de hypofyse
(hersenaanhangsel; pijnappelklier) geactiveerd.
De hypofyse maakt een hormoon dat met het
bloed vervoerd wordt naar de bijnier. De bijnier
maakt vervolgens cortisol aan, dat via het bloed
naar alle cellen in het lichaam kan worden ge-
transporteerd. Cortisol kan in een cel worden
gebonden door een ontvangend eiwit. Dit eiwit
gaat vervolgens naar de kern van de cel en zet
hier processen in gang om het lichaam klaar te
maken voor een adequate reactie op de stres-
sor. Alhoewel elke cel cortisolreceptoren heeft,
kan het soms uren tot dagen duren voordat de
gevolgen van deze stressrespons volledig tot ui-
ting komen. Dat is opmerkelijk. Het kan dus zijn
dat Koi in onze vijver één of enkele dagen na
het ervaren van een stressor gedragsveranderin-
gen vertonen, terwijl er aanvankelijk niets aan
de hand leek en er ook nu geen stressor meer
aanwezig is. Wij zullen het water testen en de
vis vervolgens afstrijken, maar niets vinden. De
interactiviteit met de vis levert de baarddradige
nog meer stress op en men raakt van de wal in de
sloot. Dit is geen ontmoediging om je Koi te con-
troleren op parasieten, doch een bewustmaking
van het feit dat stress voor een langere tijd door
kan werken op de fysiek van de vis en je jezelf er
altijd van bewust moet zijn of het noodzakelijk
is om de stress verder te voeden. Er is dus een
Koi Wijzer 45
Door de ogen van een vis
OH
O
HO OH
O
goede balans nodig om eventuele ziekteverwek- BOVEN: Het stres-
shormoon cortisol,
kers te verslaan zonder daarbij te veel schade
hier afgebeeld, is
op te lopen. Wat ik verder een bijster interessant verantwoordelijk voor
de late stressreactie.
gegeven vind, is dat deze stressrespons onder
Adrenaline zorgt voor
dezelfde omstandigheden sterk kan verschillen de acute flight-or-fight-
reactie.
per individu. Binnen een sociale populatie als
die van de karper zijn er vissen die actief reage-
ren, door vluchtgedrag te vertonen bijvoorbeeld,
terwijl de reactieven het nog even aankijken. Bij
veruit de meeste hobbyisten, zo ook bij mij, is
het inderdaad altijd dezelfde Koi die als eerste
reageert op een veranderende situatie.
“Alhoewel elke cel cortisolre-
ceptoren heeft, kan het soms
uren tot dagen duren voordat
de gevolgen van deze stress-
respons volledig tot uiting
komen.”
Mishandeling
Om überhaupt tot stress te komen, is een zoge-
naamde stressor benodigd. Dit is een omstandig-
heid die zich voordoet, waardoor een stressres-
pons wordt geïnitieerd. Deze invloeden worden
onderverdeeld in fysische, chemische en biolo-
gische stressoren en met een gezonde portie lo-
gica kan men het grootste gedeelte van de lijst >>

zelf invullen. De voornaamste stressoren voor
onze Koi zijn de zuurtegraad van het water (pH),
zoutgehalte, veranderingen van donker en licht,
crowding, predatie, handling, transport, trillin-
gen (geluid) en isolatie. De duur of intentie van
de stressor is hierbij bepalend of er sprake zal
zijn van eustress of distress. Nagenoeg iedereen
kent het wel; ‘s morgens wordt het licht van je
aquarium ingeschakeld door de tijdklok, waar-
op de tetra’s en barbelen voor een kort moment
door hun glazen huis flitsen. Deze kortstondige
schrikreactie zorgt voor stress, maar niet van
dien mate dat distress zich voor zal doen. Wan-
neer we onze Koi voeren en je ziet die gulzige
mondjes concurrerend over het wateroppervlak
Koi Wijzer 47
Door de ogen van een vis
spurten (crowding), ontstaat eveneens een po- LINKSBOVEN: Een
leeuw: fight or flight?
sitieve stressreactie. Op deze manier kunnen
zij zich beter laten gelden in de strijd om het LINKSONDER: De
slijkspringer heeft
voer. De distressversie van crowding kan wor-
een zeer flexibele
den geconstateerd wanneer veel Koi in een re- ruggengraat. Hij is in
staat om sprongen te
latief kleine ruimte wordt gehouden. Daarnaast
maken van meer dan
valt eveneens te verwachten dat er stress ont- een meter ver!
staat door de roofactiviteiten die een reiger of
kat in je vijver bezigt(predatie), wanneer je de
vissen tracht te vangen met een net (handling) of
als de deur van je tuinhuisje door de wind met
een klap dicht waait (trilling). Deze stressoren
zorgen ervoor dat de Koi een adequate stress-
respons kan geven en tijdig kan vluchten voor
de klauwen van Sheeba, de kat van de buren.
Opmerkelijk is het te horen wanneer de weten-
schapper zijn zegje doet omtrent isolatie van
Koi. Karpers houden van gezelschap en kunnen
niet tegen isolatie. Een Koi die wordt geïsoleerd
in bijvoorbeeld een quarantainebak, zal derhal-
ve altijd een cortisolgehalte kennen van boven
de 80, zo stelt de hoogleraar. Door deze distress
zal eventuele wondgenezing van de Koi ernstig
worden vertraagd en de weerstand verder dalen.
Hierdoor kan het zo zijn dat een Koi, die voor
langere tijd solitair in quarantaine wordt gehou-
den, in een negatieve spiraal terecht komt. De
kans is dan groot dat de Koi het niet zal overle-
ven, daar waar enkele metgezellen het tij had-
den doen kunnen keren en de behandeling wel
effectief zou zijn geweest. Het isoleren van Koi
kan, in mijn optiek, dan ook gerust gezien wor-
den als mishandeling!
Conditioneren
Geïntrigeerd door de kennis die de professor
machtig is, doch iets geremd door het sponsje in
mijn bovenkamer die lichtelijk verzadigende is,
vraag ik de professor wat we nu eigenlijk tegen
deze stress kunnen doen. Hoe kunnen wij er als
hobbyisten voor zorgen dat het cortisolgehalte
van onze Koi niet boven die waarde van 80 zal
geraken? Wanneer ik deze vraag op de profes-
sor afvuur, weet hij te antwoorden voordat ik de
kans heb gekregen te knipperen met mijn ogen.
‘Conditioneren’, zo luidt de kordate repliek van
de geleerde. Vissen kunnen leren, ze hebben een
goed geheugen, kunnen ervaringen vastleg- >>

gen en vervolgens weer oproepen. De drie se-
conden-mythe van een goudvis wordt dan zon-
der meer teniet gedaan, wanneer de heer Flik
verheldering geeft aangaande het geheugen van
de vis. (zie het kader ‘het licht zien’). Je kunt je
Koi leren omgaan met stress. Door bijvoorbeeld
een beloningssysteem te activeren, onderdruk je
stress en initieer je stressregulatie. Karpers heb-
ben een endogeen ritme, wat betekent dat zij
door innerlijke factoren in de hersenen onder >>
andere een dagcyclus aanvoelen. Wanneer ze
dus steevast een handjevol korrelvoer krijgen
toegeworpen op een vast tijdstip in een etmaal,,
zullen zij dit na verloop van tijd aanvoelen, zon-
der hierbij op de klok te kijken. Wanneer je dus
bijvoorbeeld je Koi iets anders wilt leren eten,
zoals een sinaasappel, dan kun je deze feitelijk
het best tijdens de reguliere schafttijd introdu-
ceren. De Koi, die eigenlijk niet anders is ge-
wend dan korrelvoer en daarom terughoudend
zal reageren, zal op deze wijze gemakkelijker
de link kunnen leggen tussen de sinaasappel en
eten, dan wanneer de vrucht op een lukraak mo-
ment van de dag te water zou worden gelaten.
Eenmaal gewend zal de Koi de oranje vrucht ook
gerieflijk verorberen op een ander tijdstip van de
dag. Je Koi leert op deze wijze het eten van de si-
naasappel. Zo werkt het ook bij stress. Wanneer
je een stressor combineert met een beloning, zal
zij minder gevoelig reageren op de stressor daar
Koi Wijzer 49
Vijvers
er ook positieve ervaringen mee gepaard gaan. BOVEN: Koi handling is
één van de stressoren
Zo kan het dat je Koi schrikken wanneer je de
waar een Koi in het
auto of motor de garage inrijdt, vlakbij de vijver. dagelijks leven mee te
maken heeft.
Er ontstaat stress en het cortisol stijgt. Wanneer je
jezelf aanhoudend aanwend om na het inrijden
van de garage de Koi te voeren zullen zij leren
dat deze gebeurtenissen met elkaar zijn verbon-
den. De vis schrikt evenwel, maar de stresres-
pons zal al vlug plaats maken voor de positieve >>
KOI ABC
Adrenaline: acute fase stresshor-
moon
Cortisol: stresshormoon
Diploïde: één cel bevat twee exem-
plaren van elk chromosoom
Distress: ‘slechte’, pathologische
stress
Ectotherm: koudbloedig
Eustress: ‘goede’, fysiologische
stress
Genoom: de complete set van
chromosomen
Tetraploïde: één cel bevat vier
exemplaren van elk chromosoom
 Vijvers
gedachte dat hen een tussendoortje staat te wach-
ten. Op deze wijze ben je actief bezig met de stress-
regulering van je Koi, waarvoor deze je dankbaar
zal zijn. De Koi wil immers zelf ook leren en al kun
je dit niet opmaken uit een ‘blub’ en een slag van
de staartvin, toch klapt de karper uit de school.
Om namelijk een overreactie van het lichaam
te voorkomen, zorgt cortisol er eveneens voor
dat de gevoeligheid van het lichaam voor stress
afneemt. Er treedt gewenning op. Dit creëert een
ideale toestand om de Koi te onderrichten. Dat
wil niet zeggen dat onze kleurkarper hulpeloos
is zonder onze hulp, integendeel. Dankzij de
stressrespons en haar endogene ritme is de vis
in staat om zich aan te passen aan haar niche
bij eender welke hobbyist. Zo zag, hoorde en
voelde ik, tijdens een bezoek aan een gepas-
sioneerd hobbyist in Tietjerk, de boemel van
Leeuwarden naar Groningen op slechts enkele
meters van de vijver voorbij denderen. Tot mijn
verbazing moest ik constateren dat deze Koi
werkelijk geen kick gaven en even charmant als
enkele ogenblikken voorheen graasden zij on-
verstoord verder langs het oppervlak. Alhoewel
de trein aanvankelijk wel een stressor is geweest,
(mijn Koi schieten al door de vijver wanneer
mijn buurman aan de andere zijde van de schut-
ting zijn Spartamet start), heeft de Koi in Tietjerk
geleerd aan deze trillingen te wennen. Ze zal
ook wel moeten, de trein komt immers om het
uur. Een cyclus waarop de karper dankzij zijn
Koi Wijzer 50
LINKS: Als de voorbe-
reiding goed is, hoeft
een koishow niet veel
stress met zich mee te
brengen.
endogene ritme op voorbereid is, waardoor de
stress wordt onderdrukt. Maar niet overal kan de
Cyprinus carpio tijdig aan wennen. Zo getuige
een recent voorbeeld uit het Brabantse land. In
de nabije omgeving vonden heiwerkzaamheden
plaats. Hierbij komen dusdanig omvangrijke tril-
lingen vrij, dat zij als stressor fungeren. De Koi
waren deze stressor totaal vreemd en plotsklaps
kregen zij heiwerkzaamheden te verduren die
vrij intens, doch telkens van korte duur zijn. De
Koi zullen naar alle waarschijnlijkheid in eer-
ste instantie eustress hebben ervaren. Dit werd
aanvankelijk opgevangen door het adrenaline
en cortisol. Door het voortduren en ook vooral
onberekenbare karakter in de regelmaat van het
heien, hebben de Koi geen recuperatietijd ge-
kend. De eustress is vervolgens opgelopen tot
distress. Na aanhoudende blootstelling hebben
de Koi uiteindelijk en masse het leven gelaten.
“Stressregulatie is het belang-
rijkste mechanisme om groei,
voortplanting, een goed wer-
kend immuunsysteem en os-
moseregulering te kunnen
waarborgen.”
 Door de ogen van een vis

Opvoeding
Stressregulatie is het belangrijkste mechanisme
om groei, voortplanting, een goed werkend im-
muunsysteem en osmoseregulering te kunnen
waarborgen. Daar zorgt de karper zelf voor door
zich voortdurend aan te passen, maar ook door
menselijk conditioneren. Er bestaat dus ook
goede stress en zelfs het voeren van onze Koi
brengt stress teweeg. Een stressituatie staat altijd
op zichzelf.
De mate waarin de Koi hier bestand tegen zal
zijn, zal afhangen van de duur en intensiteit
waarmee de geschubde zwemmer aan de stressor
zal worden blootgesteld. Hoewel er mogelijkhe-
den zijn om je Koi te gewennen aan een stressor,
is het van wezenlijk belang niet het oorspronke-
lijke doel van stress bij Koi te vergeten, name-
lijk het mogelijk maken van een vluchtreactie,
opdat zij niet de snavel van meneer reiger tege-
moet zwemmen, maar op het laatste nippertje
een gruwelijke dood ontsnappen. Zonder stress
zou de Koi niet tijdig meer kunnen vluchten. Koi
hebben een relatief goed geheugen en kunnen
leren van hun ervaringen. Opvoeding wordt zo-
iets ook wel genoemd, maar of we onze gekleur-
de zoetwatervarkens ooit kunnen leren niet te
smakken tijdens de maaltijd… ik betwijfel het.
Met dank aan: prof. dr. Gert Flik en Jurriaan
Metz, Radboud Universiteit Nijmegen
Bronnen:
- A differential role for corticosteroid receptors in
neuroendocrine-immune interactions in carp
(Cyprinus carpio L.) - Ellen H. Stolte
- Geworteld in het water. - Prof. Dr. Sjoerd E.
Wendelaar Bonga -
- Stress physiology in fish - Juriaan Rogier Metz,
2006 <<
Radboud
Universiteit
Nijmegen

Het licht zien

In een uiterst recentelijk onderzoek, waarbij het geheugen van de kabeljauw aan de tand werd
gevoeld, werden opmerkelijke conclusies aan het licht gebracht. Zo werden de vissen door prof.
dr. Gert Flik en zijn medeonderzoekers Ruud van de Bos en Jonathan Nilsson, getest aan de
hand van een zogenaamd delay- alsook het trace-principe. Bij eerstgenoemde werden in een
langwerpig aquarium aan de linkerzijde lichtflitsen toegediend en enige seconden later werd er
voer toegediend aan de rechterzijde van het bassin, terwijl de lichtflitsen nog gaande waren. De
vissen waren na enige tijd zelf in staat de link te leggen en wanneer de lichtflitsen vervolgens
werden toegediend, zwom de kabeljauw al voor het daadwerkelijke voederen naar de zijde van
het bassin waar zij doorgaans hun maal toegediend kregen. Bij het trace-principe werd er enige
tijd gelaten tussen de lichtflitsen en het voeren. Hierdoor moet de vis zelf het verband leggen
tussen de lichtflitsen en het voer. Dat onze gevinde vrienden ook deze connectie wisten te
leggen, duidt op een daadwerkelijk bewustzijn en activiteit van de hogere centra dat enkel bij
de meer intelligentere levensvormen wordt geconstateerd. Vervolgens werd er getest hoe lang
de vissen hun culinaire hotspot trouw zouden blijven, wanneer men wel de flitsen, maar niet het
voer zou toedienen. Het resultaat was verbluffend: 88 dagen achtereen, zwom de kabeljauw
van links naar rechts, alvorens zij vergaten dat de lichtflitsen gekoppeld waren aan een koud
buffet. Het geheugen van een vis, zo stelt de professor vervolgens op melancholieke toon, doet
daarmee niet onder voor dat van een gemiddelde student.

Koi Wijzer 51