Goranka Radoji

Petra, Jordan

Sadraj:
Geografski poloaj .................................................................. 5 Nabatejci ................................................................................. 7 Petra pre Nabatejaca ............................................................. 11 Istorija Petre .......................................................................... 13 Vladavina Rimljana .............................................................. 19 Pad ........................................................................................ 20 Otkrie Petre u 19. veku........................................................ 21 Znamenitosti Petre ................................................................ 22 Literatura i izvori .................................................................. 39

Petra, Jordan

P
stena.

etra (od grke rei , to u prevodu znai stena) je arheoloko nalazite u oblasti Arabah u Jordanu. I klasini naziv Petra i stari naziv Sela u prevodu znae

Nalazi se oko 262 km juno od Amana i 133 km severno od grada Akaba. Lei na obroncima planine Hor (Or) u basenu izmeu planina koje formiraju krilo Arabah, veliku dolinu koja se prua od Mrtvog mora pa sve do zaliva Akaba u Crvenom moru. Nalazi se na visini od 800 pa do 1.350 metara iznad nivoa mora u irokoj kotlini u brdskom podruju Edoma. Petra se smatra velianstvenim i najpoznatijim predelom u Jordanu. Petra je naslee Nabatejaca, nomadskog naroda Arapa koji su se naselili na jugu Jordana pre vie od 2000 godina. Sama injenica da se grad nalazio u steni govori da je imao dobru odbranu. Veoma rano Nabatejci su eleli da karavani prolaze kroz njihov grad, pa su bili veoma gostoljubivi i pruali utoite putnicima, od ega su udobno iveli. Grad se nalazio na putu izmeu Indije i Afrike, pa je bio idealan za razmenu svile i zaina. Meutim, kada su pronaeni alternativni pravci, geografska vrednost Petre je opala. Car Trajan je pokorio ovo mesto 106. godine pre nae ere i ono je postalo deo rimske provincije Arabije.

Lokacija na kojoj se nalazi grad Petra bila je nepoznata za zapadnu civilizaciju sve do 1812. godine kada je otkrio vajcarski istraiva Johann Ludwig Burckhardt. Njena lepota opisana je na mnogo naina u pesma, objavljenim tekstovima i radovima poznatih istraivaa: grad crven kao rua, star skoro kao to je staro i vreme, ili jedna od najdragocenijih batina kulturnog naslea oveanstva (opis UNESCO-a). Do sada, nijedan metod nije se pokazao dovoljno uspenim da se utvrdi kada poinje istorija Petre. Dokazi koji su pronaeni upuuju na to da je grad osnovan relativno kasno, ali je kao svetilite postojao jo u antika vremena. Meutim, injenica da se ime Petra spominje u Starom zavetu jo uvek se ne moe povezati direktno sa samim gradom. Ruevine Petre postale su tokom vremena objekat stalne pljake. U tim pljakama ukraden je veliki deo riznice i na taj nain ostao nepoznat ostataku oveanstva. Ovaj prostor su sve do 1984. godine naseljavali beduini, preseljeni po nalogu vlade koja je strepela da se ne oteti ili oskrnavi neki deo drevnog grada. 1985. godine Petra je proglaena za svetsku kulturnu batinu UNESCO-a. Godine 2007, kada su narodi celog sveta birali sedam novih svetskih uda, poto je od starih antikih ostalo samo jedno, Petra u Jordanu je u samom startu drala odlinu poziciju, ula u najui izbor i na kraju zauzela mesto jednog od sedam. Ovaj drevni grad je to svakako i zasluio, opstajui vekovima i sauvavi izgled koji je i u svoje vreme imao. 4

Petra uvek oduzima dah i ne moe se zaboraviti. Cvetala je preko 400 godina u doba Rima i Hrista, dok nije okupirana od strane rimske legije Cara Trajana 106. godine pre nove ere. Petrin zaliv ini preko 800 pojedinanih spomenika, ukljuujui zgrade, grobnice, kupatila, pogrebne hale, hramove, zaobljene hramove i stubine ulice, koje su, iz kaleidoskopskih peara, isklesali tehniki i umetniki geniji tog vremena. Samo 5% Petre je iskopano. Petrine znamenitosti su, u svom najboljem izdanju, ranom zorom i u kasno popodne, kada sunce zagreva areno kamenje. Tada moete videti velianstvenu Petru kako izgleda kao onda kada je viena prvi put 1812. godine, izgubljena u 16. veku, posle, skoro, trista godina.

Geografski poloaj
Plinije Stariji i drugi pisci identifikuju Petru kao prestonicu Nabatejaca i centar njihove karavanske trgovine. Petra je, zahvaljujui visokim planinama koje je okruuju i sigurnim zalihama vode, imala ne samo prednosti utvrenja, ve i kontrolu nad glavnim trgovakim putevima koji su vodili do Gaze na zapadu, Bosre i Damaska na severu, Akabe na Crvenom moru i preko pustinje do Persijskog zaliva. Iskopavanja su pokazala da je upravo sposobnost Nabatejaca da kontroliu zalihe vode dovela do uspona ovog pustinjskog grada, stvarajui vetaku oazu. Ovo podruje pogaaju bujine poplave i arheoloki nalazi pokazuju da su Nabatejci kontrolisali ove poplave pomou brana, bunara (cisterni) i 5

vodovodnih cevi. Ove inovacije su akumulirale vodu za duge periode sue i omoguavale gradu da profitira od prodaje vode. Iako je u drevno doba bilo mogue prii Petri sa juga, stazom koja je vodila oko Jabal Haroun (Aronove planine), preko ravnice ili moda preko visoravni na severu, veina dananjih posetilaca prilazi Petri sa istoka. Impresivni istoni ulaz, uski klanac (koji je ponegde irok 3-4 metra), pod imenom Sik (tunel, prokop, kanal) je prirodna geoloka formacija, formirana od duboke pukotine u pearu kojim voda tee u Mojsijevu dolinu. Na kraju uskog klanca stoji najukraenija graevina u Petri, Al Khazneh, poznata kao Riznica, isklesana u steni od peara. Malo dalje od Riznice, u podnoju planine en-Nejr, nalazi se masivno pozorite, tako postavljeno da pogled obuhvata najvei broj grobnica. Tamo gde se dolina otvara prema ravnici, pogled na grad je zadivljujui. Amfiteatar je uklesan u stenu. Tokom izgradnje, odnosno klesanja amfiteatra, otvoreni su prilazi nizu grobnica koje su jo ranije bile uklesane u stene. Amfiteatar su otkrili ameriki arheolozi 1961. Sa tri strane ga gotovo zagrauju planine crvene kao rua, koje su podeljene u grupe dubokim pukotinama.

Nabatejci
Nabatejci, nomadsko pleme iz severozapadnog dela Arabije, naseljavalo je ovo podruje u periodu od VI-IV veka pne, i postepeno preuzelo zemlju koju su kontrolisali Edomiti. Nabatejci se prvi put u istoriji pominju na listi neprijatelja kralja Asirije 647. godine pne, kada su Petru jo uvek naseljavali Edomiti. Nabatejci su ovu regiju potovali kao svetu oblast njihovog boga Dushara. Do III i II veka pne, grad Petra se razvio u bogat i moan centar karavanske trgovine. Interesantan lokalni proizvod kojim su Nabatejci trgovali bio je bitumen iz Mrtvog mora. Koristio se podbijanje brodova, a Egipani su ga koristili za balzamovanje mrtvih. Najranije grobnice i hramovi, iz III veka pne, imaju Egipatske i Asirske karakteristike, a pod Grkim i kasnije Rimskim uticajem, Nabatejci su razvili svoj osoben arhitektonski stil. Zemljoradnja. Stanovnici Petre su iveli od poljoprivrede i gajenja stoke. Gradili su terase (zaravni), iji zidovi se jo uvek mogu nai u dananjoj pustinji, da bi mogli da gaje vinovu lozu i masline, a uzgajili su kamile, ovce, koze i konje. Klima i klimatski uslovi ukljuujui padavine kie nisu se mnogo razlikovali od dananjih, ali su Nabatejci bili izuzetno uspeni u upravljanju vodama, skladitei ovaj dragoceni resurs u velikim cisternama ukopanim u stene ili kanaliui obilne prirodne zalihe iz izvora - Uyon Mosa (Mojsijevi izvori), udaljenih nekoliko kilometara izvan centra grada. Ostaci cevi, kanala i cisterni se jo uvek mogu videti u Petri. 7

Nabatejski jezik. Nabatejci su govorili jednim dijalektom Aramejskog jezika, jezikom koji je govorio Hrist, a pisali su karakteristinom Nabatejskom kaligrafijom - finim potezima etkice, na ta je moda uticao meki pear Petre na kom su esto pisali. Naalost, iako su pronaeni razliiti natpisi na stenama dosad nije pronaena nijedna arhiva, ni u Petri ni drugim delovima Nabatejskog carstva. Takve arhive su morale postojati jer su ih zahtevale vane trgovake i graevinske aktivnosti. Kue. Malo se zna o Nabatejskoj arhitekturi kua. U Petri su se zasigurno kue klesale, poput grobnica, u steni. Iskopavanja su takoe otkrila kue izgraene od blokova od peara sa krovovima od kamenih ploa poduprtih lukovima. Ono to je sigurno jeste da su Nabatejci prvobitno bili mnogo bolji u klesanju. Izgradnja je umee koje su nauili relativno kasno u razvoju svoje civilizacije. Grnarija. Pored velianstvene arhitekture grobnica i hramova, velika umetnika dostignua Nabatejaca nalaze se u njihovoj grnariji, koju su proizvodili u velikim koliinama, iji komadii se mogu nai irom podruja. Proizvodnja grnarije bi mogla da bude vetina koju su nomadski Nabatejci nauili od Edomita. Za razliku od prostog posua grube izrade za svakodnevnu upotrebu, Nabatejska grnarija je karakteristina po tankoi svojih zidova, koji su ponegde debeli samo 1.5 mm. Bila je rozikasto-crvene boje, esto runo ukraena crteima tamno-braon cveta i lia.

Tipine jajolike, plitke otvorene inije koje su proizvodili su veoma teke za pravljenje na grnarskom toku, to samo pokazuje koliko su bili vete zanatlije. Nedavno je u Wadi Musa iskopana pe za suenje koja ukazuje na to da je sama Petra bila centar proizvodnje. Kvalitet grnarije je opadao od 3. veka nae ere na ovamo, moda kao rezultat masovne proizvodnje. Religija. Nabatejci su oboavali Arapske bogove i boginje iz pre-islamskog perioda i nekolicinu svojih obogotvorenih (uzdignutih meu bogove) kraljeva. Obodas (moda Oboda) I je uzdignut meu bogove posle svoje smrti. Dushara je bio vrhovno muko boanstvo uz ensko sveto trojstvo: AlUzz, Allt i Mant. Brojne statue uklesane u stene prikazuju ove bogove i boginje. Manastir, Petrin najvei spomenik, datira iz I veka pne. Posveen je Obodasu I i veruje se da je bio simpozijum (mesto sastajanja) Obodasa boga. Ova informacija je bila upisana na ruevinama Manastira (ime je prevod arapskih rei Ad Deir). Hrianstvo je prodrlo u Petru u IV veku ne, gotovo 500 godina nakon ustanovljavanja Petre kao trgovakog centra. Atanasije Aleksandrijski pominje biskupa Petre po imenu Asterije (Asterius). Najmanje jedna od grobnica - grobnica sa urnom - je bila koriena kao crkva. Natpis u Grobnici urne ukazuje na to da je unutranjost crkve pretvorena u hriansku crkvu u 5. veku. Napis u crvenoj boji potvruje njeno osvetenje u vreme svetog biskupa Jasona. Nakon Islamskog osvajanja Petre u periodu od 628-632. godine, 9

hrianstvo u Petri, kao i u najveem delu Arabije, ustupilo je mesto islamu. Tokom Prvog krstakog rata, Petru je okupirao Boldvin I iz Jerusalimske kraljevine i osnovao drugi feud baronije Al Karaka (u lordovini Oultrejordain - staro francusko ime koje su Krstai koristili za veliku i delom nedefinisanu regiju istono od reke Jordan) pod imenom Chteau de la Vale de Moyse ili Sela. Ostala je u vlasti Franaka sve do 1189. I dalje je nominalno biskupska stolica katolike crkve. Prema arapskoj tradiciji, Petra je mesto gde je Mojsije udario stenu sa svojim tapom i potekla je voda, kao i gde je sahranjen Mojsijev brat Aaron (Harun), na planini Or, koja je danas poznata kao Jabal Haroun ili Aronova gora. Wadi Musa je arapski naziv za usku dolinu na poetku koje se nalazi Petra. Grob Mojsijeve sestre Mirijam je bio poznat hodoasnicima jo u vreme Jeronima Stridonskog u IV veku, ali njegova lokacija od tada nije utvrena.

10

Petra pre Nabatejaca

Iako ljudi poistoveuju Petru sa Nabatejcima, ovek je zapravo iveo u Petri i njenoj okolini mnogo pre njihovog dolaska. Malo severno od Petre, u blizini lokaliteta Mala Petra, na Sik Al-Baridu-u, pronaeni su ostaci ratarskog sela Beida (Beidha), koje je bilo naseljeno od 7000-6500 godine pne. To je bio period kad je ovek prelazio sa nomadskog naina ivota (lov i skupljanje hrane) na nastanjeniki, gajenje itarica i domaih ivotinja. Beida. Beida je bila razumljiv izbor; zauzimajui prirodno zatien teren i obilno snabdevana vodom iz doline. Danas jo uvek mogu da se vide ostaci zidova prvih kua ovih novonastanjenih zemljoranika, sa unutranjim ognjitima i obukanim podovima. Lokalitet, koji jasno prikazuje evoluciju razliitih modela domainstava, arheolozi smatraju jednako vanim kao ostatke drevnog Jerihona. Edomiti. Edomiti su narod koji je nastanjivao Petru u gvozdenom dobu (1200-539 g.pne) neposredno pre dolaska Nabatejaca. Edom je bio najjunije od tri kraljevstva Amona, Moava i Edoma i izgleda da je bio najimunije, najnaprednije kraljevstvo. Ono malo to se zna o Edomu, saznajemo iz Biblijskih tekstova i ostataka njihovih naselja, koja su izgleda bila smetena u brdima koja okruuju Petru, pre nego na lokalitetu koji su Nabatejci izabrali za svoj velianstveni grad. Iskopavanja su otkrila Edomska naselja u blizini Tawilan-a i na vrhu planine Umm Biyara. Najvei broj Starozavetnih tekstova o Edomitima istie stalno neprijateljstvo izmeu njih 11

i Izrailjaca. Edomiti su izgleda bili loi zidari kad je u pitanju rad sa kamenom, ali su bili sjajni grnari - umee koje su, mogue je, preneli na Nabatejce.

12

Istorija Petre
Arheolozi veruju da je Petra bila naseljena od praistorijskih vremena. Severno od grada, u Beidi, otkriveni su ostaci grada starog 9000 godina (iz otprilike 7000. godine pne), to ga zajedno sa Jerihonom ini jednom od najranijih poznatih naseobina na Srednjem Istoku. Od tada do Gvozdenog doba (oko 1200 godina pre nove ere), kad su ga nastanjivali Edomiti, malo se zna. Dokazi nagovetavaju da je naseljavanje Petre i okoline poelo za vreme 18. dinastije u Egiptu (1550-1292. godine pne). Pominje se u Egipatkoj arhivi i Pismima iz Amarne (Arhiva iz Amarne) kao Pel, Sela ili Seir. Iako je grad osnovan relativno kasno, svetilite je postojalo jo od drevnih vremena. U Bibliji, na popisu mesta kroz koja su Izrailjci proli na putu iz Egipta (Misira) u obeanu zemlju (4. Mojsijeva 33), spominju se mesta koja se povezuju sa Petrom (stihovi 29-38). Postoje miljenja da je glavni izvor vode za ovo podruje, Ain Mousa (Mojsijev izvor) jedno od mnogih mesta gde je Mojsije udario u stenu svojim tapom da izae voda (4. Knjiga Mojsijeva 20:10-13). Aron, Mojsijev i Mirjamin brat, umro je u podruju Petre i sahranjen je na vrhu planine Hor ili Or, koja je sada poznata kao Jabal Haroun (Aronova gora). Ovaj deo zemlje biblijski pripada Oritima (Horitima), precima Edomita ili Edoma. Obiaji prvobitnih itelja su moda uticali na nabatejski obiaj sahranjivanja mrtvih i prinoenja rtava u poluiskopanim peinama. Iako se Petra obino poistoveuje sa 13

Selom to znai stena, biblijski tekstovi je obino pominju kao rascep ili otvor u steni, aludirajui na njen ulaz. Meutim, u paralelnom ili uporednom odlomku, Sela se tumai jednostavno kao stena (2. Dnevnika 25:12). Biblija govori kako je Car David pokorio Edomite, verovatno oko 1000 godina pre nove ere. Prema ovoj prii, Edomiti su bili porobljeni, ali su na kraju izvojevali slobodu.Vie velikih bitaka je voeno izmeu Judejaca i naroda Edoma. U jednoj od njih, Judejski car Amasija, koji je vladao od 796.-781. godine p.n.e. pokorio je deset hiljada Edomita u Dolini soli i osvojio Selu ratom (2. Knjiga Carevima 14:7). Vrh planine Umm al-Biyara, u centralnom delu Petre, esto se positovejue sa Selom iz Biblije. Meutim, Sela se takoe positoveuje sa planinskim utvrenjem Sele, u blizini Buseirah, jednog od Edomskih gradova severno od Petre. U VI veku pre nove ere, nomadsko pleme Nabatejaca je migriralo iz zapadne Arabije i nastanilo se u ovom podruju. ini se da je naseljavanje Nabatejaca bilo postepeno i da je bilo malo neprijateljstva izmeu njih i Edomita. Nabatejci su napustili svoj nomadski stil ivota i skrasili se u Petri. Josif Flavije (u delu Jevrejske starine), a potom Evsevije Cezarejski i Jeronim Stridonski koristei Josifa Flavija kao izvor, tvrde da je Rekem izvorno ime Petre koje su koristili Nabatejci i da se Rekem pominje u Svicima sa Mrtvog mora kao vano naselje u Edomu koje najtemeljnije opisuje Petru i dovodi je u vezu sa Gorom Sir. Ali, u Aramejskoj verziji, Rekem je ime za Kade, nagovetavajui da je Josif Flavije pomeao ova dva mesta. Ponekad aramejske verzije navode 14

oblik Rekem-Geja, to evocira ime sela El-ji, jugoistono od Petre. Semitsko ime grada, ako nije Sela, ostaje nepoznato. Smatra se da odeljak u Istorijskoj Biblioteci Diodora sa Sicilije (XIX. 94-97), koji opisuje vojne pohode Antigona na Nabatejce 312 godine p.n.e., osvetljava istoriju Petre, ali se petra ovde odnosi na prirodno utvrenje i skrovite, tako da ne moe da bude vlastito ime i ovaj opis nagovetava da grad jo nije jo postojao. Jedino mesto u Petri gde se pojavljuje ime Rekem je u zidu stene u Wadi Musa preko puta ulaza u Sik. Pre dvadesetak godina Jordanci su sagradili most preko izvora i ovaj natpis je zakopan ispod nekoliko tona betona. Prihvatljiviji dokaz o datumu najranijeg nabatejskog naselja moe da se dobije istraivanjem grobnica. Razaznaju se dva tipa: nabatejske i grko-rimske. Nabatejski tip poinje sa jednostavnim pilonom-grobnicom sa vratima u kuli okruenim ukrasnom ogradom (crowned by a parapet ornament) po ugledu na ulaz u kuu. Zatim, prolazei kroz razliite faze, dostie potpun nabatejski tip, koji zadrava sve izvorne karakteristike i istovremeno ispoljava karakteristike koje su delimino egipatske, a delom grke. Postoje bliske slinosti ovog tipa u grobnicama-kulama u el-I~ejr u severnoj Arabiji, koje nose dugake nabatejske natpise i obezbeuju datum za podudarne spomenike u Petri. Zatim sledi grupa grobnica ije eone strane zavravaju polukrunim lukom, to je karakteristika preuzeta iz severne Sirije. Konano slede detaljno ukraene fasade koje podraavaju eonu stranu Rimskog hrama; meutim svaki trag izvornog stila je nestao. Precizni datumi razvojnih faza ne mogu da se odrede. Mali broj natpisa 15

razliite duine je pronaen u Petri, moda zato to su nestali sa malterom ili cementom koji je korien na mnogim graevinama. Jednostavne pilonske grobnice koje pripadaju pre-helenistikom periodu slue kao dokaz za najraniji period. Nije poznato koliko unazad u ovoj fazi see nabatejsko naselje, ali nije starije od VI veka pne. Sledi period u kom dominantna civilizacija kombinuje grke, egipatske i sirijske elemente, jasno ukazujui na period Ptolomejida. Krajem II. veka nae ere, kad su carstva Ptolomejida i Seleukida bila podjednako oslabljena, Nabatejsko carstvo je dolo do izraaja. Pod Aretom III (oko 85-60 godine p.n.e.), poelo je kovanje novia. Pozorite je najverovatnije iskopano u to vreme i Petra je verovatno dobila izgled helenistikog grada. Iz vremena vladavine Arete IV (9. godina p.n.e.-40 godina nove ere) moda datiraju grobnice el-I~ejr tipa i Visko mesto rtve (rtvenik). Nabatejci su se obogatili tako to su naplaivali porez trgovakim karavanima za siguran prolazak kroz njihovu zemlju. Dolinski grad Petra, koji je bilo lako odbraniti, Nabatejcima je omoguio jaanje. Petra, koja je na zaetku bila utvreni grad, postala je bogata trgovaka raskrsnica izmeu Arapske, Asirske, Grke, Egipatske i Rimske kulture. Kontrola nad ovom kljunom marrutom izmeu gorskih delova Jordana, Crvenog mora, Damaska i June Arabije bila je pokretaka sila Nabatejskog carstva i donela je Petri bogatstvo. Najlukrativnija trgovaka roba - tamjan, mira, zaini transportovana je trgovakim karavanima do Petre Putem tamjana iz june Arabije. Nabatejci su uivali trgovake sporazume sa Minejcima i Sabejcima iz june 16

Arabije po kojima su bili jedini trgovaki posrednici ne samo za nadaleko poznat tamjan iz te regije, ve i zaine koje su trgovci iz Somalije, Etiopije i Indije dopremali brodom u Arabiju. Bogatstvo koje su Nabatejci nagomilali omoguilo im je da kleu monumentalne hramove, grobnice i administrativne centre izvan njihovog dolinskog utvrenja. Seleukidski car Antigon, koji je doao na vlast u Vavilonu nakon podele carstva Aleksandra Velikog, napao je Nabatejce 312. godine pre nove ere. Nabatejci su uspeli da suzbiju napadae, ali zapisi ukazuju na to da su eleli da ostanu u dobrim odnosima sa Seleukidima kako bi odrali trgovinu. Iako Seleukidi nisu mogli da osvoje Nabatejce vojnim snagama, njihova helenistika kultura je ostavila trajan uticaj na Nabatejce. Nove ideje u umetnosti i arhitekturi uticale su na Nabatejce, dok se istovremeno njihovo carstvo irilo prema severu u Siriju, oko 150 godine pne. Re carstvo se ovde upotrebljava figurativno, jer je to vie bila zona njihovog uticaja. Kako su se Nabatejci irili prema severu, vie karavanskih puteva i, shodno tome, bogatstva, bilo je pod njihovom kontrolom. Bogatstvo je ono to ih je motivisalo, pre nego irenje teritorije ili kulturnog uticaja. Rastua ekonomska i politika mo Nabatejaca je poela da zabrinjava Rimljane, tako da je 63. godine pre nove ere Gnej Pompej Veliki poslao vojsku da oslabi Nabatejce. Nabatejski kralj Areta III je ili porazio Rimske legije ili im je platio danak (porez) da odre mir s njima. Kasnije, Nabatejci su napravili greku to su stali na stranu Parte u njihovom ratu sa Rimom. Nakon poraza Parte, Petra je morala da plati danak 17

Rimu. Kad su zaostali sa plaanjem danka ili poreza, napao ih je Rimski vazal, kralj Irod Veliki. U drugom napadu, 31. godine pre nove ere, preuzeo je kontolu nad velikim delom Nabatejske teritorije, ukljuujui lukrativne severne trgovake puteve u Siriji. Sa smanjenjem njihovog trgovakog carstva na mali deo nekadanje veliine, Nabatejsko carstvo se odralo jo gotovo jedan i po vek. Poslednji Nabatejski monarh, Rabbel II, sklopio je sporazum sa Rimljanima, po kome Rimljani, pod uslovom da ne napadnu Nabatejce za njegovog ivota, imaju dozvolu da se usele posle njegove smrti. Po njegovoj smrti, 106. godine nove ere, Rimljani su preuzeli Nabatejsko carstvo i poeli da ga transformiu po uobiajenom planu: ulicom sa kolonadama, kupatilima i drugim detaljima savremenog rimskog ivota. Veliki deo onog to je poznato o nabatejskoj kulturi, potie iz beleki Rimskog pisca i geografa Strabona. On je zabeleio da je njihovom zajednicom upravljala kraljevska porodica, iako je preovladavao duh demokratije. Strabon je takoe uoio materijalizam Nabatejaca. Po sjedinjavanju sa Rimskim carstvom, Petra je ponovo doivela procvat. Grad je mogao da primi i smesti 20.00030.000 ljudi na vrhuncu svoje snage. Bogatstvo Petre je poelo da opada sa promenom trgovakih ruta do Palmire u Siriji i ekspanzijom pomorske trgovine oko Arabije. Grad je pretrpeo jo jedan udarac 363. godine pne, kad je samostalne graevine i konstrukcije Petre poruio zemljotres. Sreom, najlepe graevine Petre su sauvane jer su uklesane u stene.

18

Nije poznato da li su stanovnici Petre napustili grad pre ili posle zemljotresa u etvrtom veku. injenica da je vrlo malo srebrnih novia ili vrednih stvari iskopano u Petri, nagovetava da je povlaenje bilo organizovano i bez urbe. Postoji teorija da je Petra bila prevashodno verski i administrativni centar, koji se povremeno koristio kao utvrenje za vreme ratnih perioda. Preovladavajui broj grobnica i hramova podrava ovu teoriju, po kojoj je ivotni prostor relociran u druge peine i atore izvan granica svetog grada, kako su mrtvi poeli da zauzimaju sve vie i vie gradskog prostora. Izvesno je da je do muslimanskog zauzimanja teritorije u sedmom veku Petra utonula u zaborav. Grad je ponovo otetio zemljotres 747. godine nove ere, a tokom 12-og i 13-og veka naseljavala ju je mala zajednica Krstaa. Zatim je potpuno pala u zaborav sve dok je Johann Ludwig Burckhardt nije ponovo otkrio svetu 1812. godine.

Vladavina Rimljana
106 godine n.e., kada je Kornelije Palma bio namesnik Sirije, deo Arabije pod upravom Petre je pripojen Rimskom carstvu kao deo Arabia Petraea i Petra postaje prestonica tog dela. Domaa dinastija je nestala, ali je grad nastavio da napreduje. Vek kasnije, u vreme Aleksandra Severa, kad je grad bio na vrhuncu sjaja, prestaje izdavanje novia. Prestaje izgradnj a raskonih grobnica, izgleda zbog neke iznenadne katastrofe, kao to je invazija neo-persijske sile pod Sasanidskim carstvom. U meuvremenu, kako je rastao znaaj Palmire 19

(procvat Palmire od 130-270 godine), dolo je do preusmeravanja arapske trgovine iz Petre i Petra je slabila. Meutim, izgleda da se zadrala kao religiozni centar. Izgraen je Rimski put. Epifanije Kiparski (priblino 315-403 godine) pie da se u to vreme tamo odravala proslava 25. decembra u ast device Kabu (Khaabou ili Chaabou) i nje nog sina Duara (Dushara).

Pad
Petra je ubrzano slabila pod Rimskim carstvom, velikim delom zbog promene pomorskih trgovakih ruta. Zemljtres 363. godine je unitio mnoge graevine i otetio vitalni sistem za upravljanje vodom. Ruevine Petre su bile objekat interesovanja u Srednjem veku i posetio ih je egipatski Sultan Bajbars (Baybars) krajem 13. veka. Prvi Evropljanin koji ih je opisao bio je Johann Ludwig Burckhardt 1812. godine. Poto su graevine vremenom propadale, mnoge su postale lako osvojive, tako da su mnoge dragocenosti pokradene. Lorens od Arabije U oktobru 1917. Godine, Lorens, u nastojanju da odvrati Tuske vojne snage od Britanske invazije na Severnu Afriku, poveo je malu vojnu silu sastavljenu od Sirijaca i Arabljana u odbranu Petre protiv mnogo veih udruenih turskih i nemakih snaga. Beduinke koje su ivele u blizini Petre, pod vostvom ene eika Kalila regrutovane su da brane grad. Branitelji su uspeli u potpunosti da desetkuju tursko-nemake snage. 20

Otkrie Petre u 19. veku

Mladi vajcarski avaturista finansiran od strane Engleskog drutva istraivaa je, prouavajui Srednji Istok, polako napredovao od Damaska ka Kairu malo poznatim i opasnim kopnenim putem. Poto je teno govorio arapski jezik i predstavljao se kao musliman, uo je prie od pustinjskih Beduina o izvanrednim ruevinama drevnog grada sakrivenog u udaljenim Sharra planinama. Nijedan Evropljanin nikada nije video grad iz pria ili, pak, poiveo da o tome govori, i Burkhart je shvatio da e morati da pribegne prevari da bi uao. U njegovoj glavi se rodio plan. Unajmie lokalne Beduine kao vodie, rei im da namerava da rtvuje kozu na Aaronovom grobu, jer se verovalo da se njegova grobnica nalazi u blizini Petre. U selu Elji (danas Wadi Musa), Burkhart je ubedio dva beduina da ga otprate kroz Mojsijevu dolinu do Aaronovog groba. Postoji samo jedan iole siguran put koji vodi ka grobu iz Wadi Musa i, sreom po Burkharta, vodio je direktno preko ruevina Petre. Krivudajui kroz izuzetno uzak klanac, istraiva je neoekivano naiao na veliki kameni hram Al Khazneh. Beduin koji je vodio Burkharta ka Aronovom grobu je sve vie sumnjao u njegove namere, tako da istraiva nije video ni grob ni najvei Nabatejski hram Al Deir. Meutim, izveo je lani obred rtvovanja u podnoju Jebel Haroun-a. Burkhart je kasnije otkrio Abu Simbel u Egiptu i istraio sveti grad Meku, i dalje preruen u muslimana, ali je 1817. dobio dizenteriju. Umro je sa samo 33 godine i sahranjen je na islamskom groblju u Kairu. 21

Znamenitosti Petre
Uska krivudava dolina koja vodi do Petre je kanjon Siq. ak i pre nego to doete do Siq-a, oko pet minuta hoda od ulaza, primetiete tri kvadratna samostalna spomenika na desnoj strani, koji su poznati kao Djinn blokovi (djinn = duh). Nabatejci su ih izgradili u I veku nove ere. Njihova tana funkcija ostaje nepoznata, ali mogli su da budu grobnice ili su izgraene u ast nabatejskog boga Dushara. U Petri postoji ukupno 26 ovakvih blokova u kojima su obitavali duhovi. Grobnica Obelisk i Bab As-Siq Triklinijum. Dalje niz put, sa leve strane, nalazi se grobnica sa etiri piramidalna obeliska, koja je nekada bila visoka 7 metara. Potie iz I veka pre nove ere. Nisu pronaene kosti, ali mogue je da je to bila neka vrsta nadgrobnih spomenika. Veruje se da ljudska figura u centru, zajedno sa etiri obeliska, predstavlja petoro ljudi sahranjenih u grobnici. 22

Zanimljiva je kombinacija Egipatskog, Grkog i lokalnog stila. Ispod je Nabatejski triklinijum (trpezarija sa tri sjedinjene odaje), gde su se odravale dae u znak seanja na mrtve. Triklinijum je izvanredan primer Nabatejskog klasinog stila. Isklesani stubovi pored ulaza i dorski friz iznad vrata zasluuju panju. Unutra, klupa u obliku slova U je sve to je ostalo. Blie Siku, kanali iseeni u stenama dovodili su vodu sa Mojsijevog izvora (Ain Musa) keramikim cevima do grada i oblinjih imanja. Kad su projektovali novu branu, kopai su otkrili drevnu nabatejsku branu i iskoristili je kao model za savremenu. Dok ulazite u Siq, put se suava na oko 5 metara i stene se uzdiu preko 200 metara iznad vas, bacajui ogromne senke na nie u kojima su se nekada nalazile ikone bogova Dushara i al-Uzza. Ikone su bile namenjene zatiti ulaza od nepoeljnih posetilaca. Ime Dushara znai On iz are, to se odnosi na Sharra planine na severnoj granici Petre. Kao i Bog Jevreja - Jehova, Dushara je predstavljan obeliskom ili uspravnim kamenim blokom, to ukazuje na uticaje drevne sumerske, egipatske i megalitske kulture. Njegova simbolina ivotinja bila je bik. Simbol boginje AlUzza je lav i ona je bila narodno boanstvo, dok je Dushara bio bog plemstva i zvanini kult. Boginja Allat se 23

poistoveivala sa prirodnim izvorima, kojih je bilo nekoliko u inae izuzetno sunim predelima Sharra planina. Ulaz u Sik je nekada krasio sveani luk koji su izgradili Nabatejci. Opstao je do kraja 9. veka i jo uvek mogu da se vide njegovi ostaci na ulazu u klanac. Prvobitni kanali useeni u zidove stena, koji su dovodili vodu u Petru se takoe mogu videti, a ponegde se vide i prvobitne cevi od peene gline. Sik zapravo nije kanjon (klisura nastala usecanjem vodenog toka), ve blok stene razdvojen tektonskim silama; na raznim mestima moe se videti kako se deo stene na jednoj strani poklapa sa delom stene preko puta. Al Khazneh Firaun. Petrin najimpresivniji spomenik je alKhazneh to u prevodu sa arapskog znai Riznica. Beduini su ju nazivali Faraonska riznica, ali je sluila kao kraljevska grobnica. Naziv potie od beduinskog uverenja da su gusari krili svoje blago tu, u ogromnoj kamenoj urni koja stoji u sredini drugog nivoa. Poto su 24

verovali da je urna bila puna drevnog faraonskog blaga, Beduini su povremeno ispaljivali metke u nju. Dokaz za to predstavljaju rupe od metaka koje se jasno vide na urni. Jedan od najelegantnijih ostataka antike visok je 43 metara, irok 30 metara. Tano vreme izgradnje nije poznato. Jedni smatraju da je raena u 1. veku p.n.e., dok drugi veruju da potie iz 2. veka nove ere, iz vremena cara Hadrijana. Helenistika fasada odie prefinjenou, simetrijom, monumentalnou i grandioznou. Iznad est stubova u prizemlju nalaze se cvetni kapiteli, a trouglasti zabat (nadvratak) prikazuje glavu Gorgone koja se pojavljuje iz okolne flore. Smatra se da figure isklesane na portiku (trem sa stubovima) prikazuju Zeuseve sinove Kastora i Poluksa. Na gornjem nivou u uvuenim niama nalaze se dve Viktorije sa jo etiri figure nepoznatog porekla. Sredinja figura iznad ulaza je predmet raznih nagaanja; veina naunika veruje da je to asimilacija (izjednaavanje) egipatske boginje Izis i Nabatejske boginje Al-Uzza, drugi nagovetavaju da je to Tiha ili Fortuna, rimska boginja bogatstva. Na samom vrhu nalaze se dva orla uvara, Nabatejski simbol mukog boanstva. Nie na pravilnim razmacima sa svake strane proelja nagovetavaju da je to bilo tajno orue graditelja merdevine. Kao i u sluaju svih spomenika u Petri isklesanih u steni, fasada je ono to privlai panju; unutranjost je samo neukraena dvorana povrine od 12 kvadratnih metara. Iza nje je manja prostorija sa bazenom (lavorom) za ritualno pranje, nagovetavajui da je Riznica zapravo bila hram. 25

Od Riznice Sik skree desno (severozapadno), a dijagonalno preko puta je Sveta dvorana, koja je moda sluila za obrede u vezi sa Riznicom. Ulica fasada. Na putu ka centru grada, pre Pozorita, nalazi se 40 grobnica i kua. Prva grobnica (broj 67) je neobina jer ima odaju za sahranjivanje na gornjem spratu. Nizak ulaz svedoi da je nivo tla porastao tokom vekova. Rimsko pozorite amfiteatar koji su prvobitno izgradili Nabatejci pre vie od 2000 godina. Otkriven je 1961. godine. Amfiteatar je isklesan iz stene i imao je oko 3000 sedita u 45 redova. Rimljani su ga 106. godine renovirali i poveali za otprilike 30% (tako da je ukupni kapacitet mesta za sedenje bio oko 8.500). Ispod pozornice su bile skladine prostorije i otvor kroz koji se sputala zavesa pred poetak predstave. U blizini ovog otvora je pre nekoliko godina pronaena gotovo itava mermerna statua Herkula. Pozorite je teko oteeno u zemljotresu 363. godine, a 26

pojedini delovi amfiteatra su korieni za izgradnju drugih graevina u Petri.

Kraljevske grobnice u steni severno od amfiteatra, wadi (dolina) se iri i vodi u glavni deo grada koji pokriva oko tri kvadratna kilometra. Sa desne strane nalaze se, uklesane u steni Jabal Khubtha, kraljevske grobnice poreane jedna do druge. Prva u nizu (najjunija) je Grobnica Uneju (Uneishu) posveena sveteniku Nabatejske kraljice Shafialt II koja je bila supruga kralja Arete IV. Grobnica se nalazi doslovno preko puta pozorita i lako se previdi. Grobnica ili nekropola urne, prepoznatljiva po velikoj urni na vrhu zabata, sa otvorenom terasom izgraenom preko dva sloja grobnica. Verovatno je izgraena oko 70. godine za kralja Malika II ili Aretu IV. Od tri grobnice isklesane izmeu stubova, sredinja jo uvek ima 27

kamen kojim je zatvorena i na kom je isklesana kraljeva bista. Unutranjost meri 18 puta 20 metara, a are u steni su izvanredne. Teko je i zamisliti kako su glatki zidovi, otri uglovi i tri male odaje na vrhu isklesani sa takvom preciznou. Sa terase se prua impresivan pogled. Ova grobnica je u V veku koriena kao Vizantijska crkva. Dalje ka severu je Svilena grobnica koja je veoma oteena u zemljotresu. Dobila je ime po predivnim bojama kamena koje se smenjuju: roze, bela, siva i braonkasta i daju joj izgled svile. Sledea je Korintska grobnica, navodno replika Neronove Zlatne palate u Rimu. Na njoj su uoljivi nabatejski i helenistiki uticaji. Portik na donjem nivou je uraen u lokalnom stilu, dok su gornji dekorativni elementi uraeni u helenistikom stilu. Najvii nivo podsea na Riznicu. Grobnica je dobila ime po korinskim kapitelima sa cvetnim motivima. Ovo je po svim merilima najukraenija kraljevska grobnica. Na kraju stoji grobnica Palata, 28

jedna od najveih i najnovijih graevina koje krase Petru. To je trospratna imitacija Rimske palate. Iznad dva sredinja ulaza se nalaze trouglasti zabati, a iznad druga dva ulaza pored njih su luni zabati. Ulazi vode u tipine jednostavne odaje za sahranjivanje. Najistaknutiji i vizuelno najprivlaniji elementi grobnice su stubovi na gornjem nivou kojih ima ukupno 18. Gornji levi ugao je izgraen od kamena, a ne isklesan iz stene, jer stena nije bila dovoljno visoka da se zavri fasada. Iza ugla, desno, nekoliko sotina metara dalje (severo-istono), nalazi se Mauzolej Sekstija Florentinusa, rimskog gubernatora u Petri za vreme vladavine cara Hadrijana. Graen je od 126-130 g. pne. Grobnica je prilino zaputena i ua je od ostalih grobnica, ali su boje kamena predivne. Dalje niz Siq, nekoliko restauriranih stubova oiviava poploanu Rimsku ulicu kolonada. Ulica je izgraena oko 106. g., preko postojeeg nabatejskog puta. U vreme Rimske vladavine, krenjaki stubovi obloeni mermerom oiviali su ulicu celom duinom, a sa obe strane ulice su se nalazile prodavnice u koje se ulazilo kroz natkrivene portike. Ulica je iroka 6 metara. Padine brda na obe strane su prekrivene ostacima antikog grada.

29

Na poetku ulice kolonada mogu da se vide ostaci gradske fontane ili Nimfeuma (Nymphaeum). Javna fontana posveena nimfama je verovatno izgraena u II veku n.e. Vode iz Sika su verovatno kanalisane ovde. Fontana je imala veliku polukrunu niu ukraenu statuama i vodoskocima. Malo ta moe danas da se prepozna; prepoznatljiva je samo po ogromnom drvetu pistaija starom 450 godina. Levo (jug) od ulice kolonada nalaze se ostaci pijace; arheoloki podeljene na Donju pijacu (ili Gornju terasu), Srednju i Gornju pijacu. Dalje desno (sever) su neprepoznatljive ruevine Kraljevske palate. Na severozapadnom kraju ulice kolonada se nalazi Kapija Temenos sa trostrukim lukom, koja je imala drvena vrata i obeleavala ulaz u dvorite, ili temenos, Qasr al-Bint. Kapija Temenos je izgraena u II veku nove ere sa tri luka; imala je velika drvena vrata i kule sa strane. Dizajn podsea na Rimski slavoluk, ali sa Nabatejskim elementima, kao to su cvetni kapitel na

30

vrhu najmanje jednog stuba. Preko puta kapije nalaze se ruevine Nabatejskih kupatila. Desno od Kapije Temenos ili Trijumfalnog slavoluka, nalazi se Hram Krilatih lavova. Dobio je ime po izrezbarenim lavovima koji ukraavaju kapitele stubova. Hram je bio posveen boginji plodnosti Atargatis, koja je bila partner vrhovnog mukog boanstva, Dushara. Nekoliko stotina metara dalje, s desne strane ulice, u blizini Hrama Krilatih lavova, nalazi se velika Vizantijska crkva bogata mozaicima. Obe pobone lae Crkve Petra su pokrivene sa 70 kvadratnih metara izvanredno ouvanih mozaika, na kojima su naslikane domae i egzotine ili mitoloke ivotinje, kao i personifikacije Godinjih doba, Okeana, Zemlje i Mudrosti. Pretpostavlja se da je crkva bila znaajna katedrala u petom i estom veku nove ere, dovodei u pitanje teorije o slabljenju Petre u ovom periodu. U decembru 1993. na lokalitetu su pronaena 152 svitka papirusa na vizantijskom Grkom i moda pozno Arapskom. Svici, koji sainjavaju najveu grupu pisanih materijala iz antike pronaenih u Jordanu se trenutno deifruju i otkrivaju bogatstvo informacija o Vizantijskom periodu u tom podruju. Crkva Petra i njeni mozaici se sada iskopavaju i konzerviraju. 31

Kroz Kapiju Temenos se ulazi na trg Qasr bint al-Faroun (na arapskom: Palata faraonove kerke). Ova nabatejska graevina datira iz okvirno 30. godine pne i takoe je poznata kao Hram Dushara, po bogu koji se tamo oboavao. To je verovatno bila najvanija bogomolja u nabatejskoj Petri i jedina je samostalna graevina u Petri. Qasr je bio u upotrebi do aneksije (pripajanja) Rimu, kada je zapaljen. Zemljotresi u etvrtom i osmom veku su unitili ostatak graevine. Odmah iza Qasr al-Bint se nalazi mali gorski masiv al-Habis. Stepenice vode do malog, besplatnog muzeja u kom se uva zbirka predmeta pronaenih u Petri tokom godina. Veliki hram O Velikom hramu. Veliki hram sadri vrsnu umetnost i arhitekturu iz Nabatejskog perioda i odraava vrednosti Nabatejaca iz Petre tokom ovog perioda, koji su smatrali da je estetska dekoracija graevina freskama i arhitektonskim skulpturama bila dovoljno vana da na nju troe vreme, novac i energiju. Meanje razliitih kultura se na ovoj raskonoj graevini i njenoj okolini vidi u upotrebi slonovskih glava, fresaka, elegantno izrezbarenih pilastara (etvrtastih podupiraa) i kapitela (najvii deo stuba). Uoava se visok nivo vetine i tehnologije njegovih graditelja, kao i visok nivo 32

organizovane uprave koji je bio potreban da bi se isplanirala izgradnja ovako monumentalne graevine. Veliki hram je jedna od kljunih znamenitosti Nabatejske Petre i kljuno nalazite za nae razumevanje razvoja Petre. ivot Nabatejaca je bio pod uticajem razliitih kultura. Prouavanje Velikog hrama je neophodno za razumevanje brojnih razliitih aspekata arheologije Petre. Veliki hram predstavlja jednu od glavnih arheolokih i arhitektonskih komponenti centralne Petre. Smeten je juno od Ulice kolonada i jugoistono od Kapije Temenos. ine ga Propileum (monumentalni prilaz), donji Temenos i istone i zapadne stepenice koje vode do Gornjeg Temenosa obrednog ograenog prostora hrama. Veliki hram su prvi istraivali E. Brnnow i A. von Domaszewski 1890.-ih; ali je W. Bachmann u svojoj reviziji gradskog plana Petre, 1921. godine, pretpostavio da postoji Veliki hram. Meutim, pretpostavka nije bila dokazana do 1993, kad je Braun Univerzitet otpoeo iskopavanja pod vostvom Marte arp Joukovski (Martha Sharp Joukowsky). Izgraen je u I veku pne i uprkos tome to je nedugo zatim prilino oteen u zemljotresu, bio je u upotrebi sve do poznog Vizantijskog perioda. Ispred prvog stepenita nalazio se monumentalni propileum (ulaz), a dvorite na vrhu stepenita je oznaavalo Donji Temenos ili sveto dvorite, koje je sa istone i zapadne strane bilo oivieno trostrukim kolonadama. Na gornjem nivou se nalazilo svetilite sa etiri ogromna kamena stupa obloena 33

mermerom na njegovom ulazu. U centru je teatron ili minijaturno pozorite. U Donjem Temenosu se nalaze trostruke kolonade na istoku i zapadu sa ukupno 96 do 120 stubova. One vode u istonu i zapadnu polukrunu exedru (exedra je polukruna dvorana). U Donjem Temenosu, veliki, beli heksagonalni kamenovi bili su postavljeni iznad velikog podzemnog kanalizacionog sistema. U blizini Zapadne Exedre je otkriven kapitel ukraen glavama azijskog slona; pored vie hiljada arhitektonskih fragmenata, pronaeni su novii, elementi prednjeg friza od peara, lampe, Rimsko staklo i keramike figure, Nabatejske inije, oljice i bokali. Detaljni cvetni frizovi i akantus (tratorak) na kapitelima od peara nagovetavaju da su Nabatejci izgradili hram na poetku poslednje etvrtine I veka pne, kombinujui svoju izvornu tradiciju sa klasinom. Graevina je kasnije proirena u prvom veku nove ere. Veliki hram je bio u upotrebi negde do petog veka (Vizantijski period). Veliki hram je imao stubove i zidove obukane crvenom i belom bojom, to je moralo izgledati dramatino u kontrastu sa okruenjem rua-crvene boje.

34

Veliki hram je bio visok 18, a irok 35 metara (istok-zapad) i dugaak nekih 42.5m, to ga ini najveom samostalnom graevinom u Petri. Visoka mesta Postoji veliki broj mesta u Petri koja zahtevaju malo truda da se doe do njih. Moete se popeti do Umm al-Biyara koja je moda biblijska Sela (Isaija 16:1 aljite jaganjce gospodaru zemaljskom, od Sele do pustinje, ka gori keri sionske.; 2. Knjiga Carevima 3:4 A Misa car moavski imae mnogo stoke, i davae caru Izrailjevom sto hiljada jaganjaca i sto hiljada ovnova pod runom.), al-Beidha ili odabrati estasovni izlet do vrha planine Hor i Aronove grobnice (na arapskom Jabal Haroun). Za ovo penjanje preporuuje se detaljan vodi sa mapama ili turistiki vodi. Kao i za ostala mesta, preporuljivo je poneti dosta vode za pie. Aronova grobnica. Mojsije je sahranio Arona na vrhu planine Hor (Jebel Haroun ili ElBarra), u blizini Petre. Planina Hor je visoka 1350 metara i najvia je u predelu Petre; ima dva vrha, a Aronova grobnica je na viem vrhu. Religijske graevine se nalaze na vrhu od najksanije vizantijskog doba, kad su Hriani poeli da poistoveuju planinu sa mestom Aronovog poivalita. Tokom 7. veka grki hriani su upravljali lokalitetom i lokalne legende govore da je desetogodinji prorok Muhamed posetio mesto sa svojim 35

ujakom (ili stricem). Muslimanski hodoasnici, u prorokovu ast, esto kite grobnicu (hram) zelenim i belim materijalom. Hram je dobio svoj dananji izgled i oblik 1459. To je mala damija sa kubetom. Hram su donedavno ljubomorno uvali beduini, a ne-muslimanima je bilo zabranjeno da se popnu na vrh. Najlake je popeti se do Krstakog zamka, ili Citadele, na vrhu al-Habis. Stepenice koje vode do vrha poinju u podnoju brda na uzviici iza Qasr Bint al-Faroun, otkrivajui jo peina na zapadnoj strani. Ceo izlet traje manje od jednog sata. Citadela je izgraena u 12. veku. Iz Qasr-a, potrebno je oko sat vremena da se stigne do jedne od najspektakularnijih graevina Petre, al-Deir (ili Manastir). Da biste zaista iskusili veliinu i mo Petre, poseta je nezaobilazna. Uspon vodi uzbrdo, ali je drevni put lak za praenje i nije strm. Nedaleko od puta je znak koji pokazuje na levo, do Lavlje grobnice. Dva lava, po emu je hram dobio ime, mogu se videti kako stoje okrenuti jedan drugom, na dnu grobnice. Al Deir u prevodu znai ,,manastir. Dobila je ime po krstevima na unutranjim zidovima koji nagovetavaju da je kasnije koriena kao crkva. Nalazi se severozapadno od centra Petre. Ovo je najspektakularnija i najvea graevina u Petri. 36

Zbog svog jednostavnog, ali monumentalnog stila, smatra se jednim od vrhunaca nabatejske kulture. Napravljena je u potpunosti od crvenog kamena. Svojim izgledom pomalo podsea na Al Kazneh, ali dimenzije su njene znatno vee. Graena je izmeu treeg i prvog veka pne, ali nikada nije dovrena, pa je zato manje ukraena od Riznice. Ulazna vrata su visoka osam metara. Urna, kao najprepoznatljivija odlika Al-Deir, koja se nalazi na samom vrhu je visoka devet metara i za razliku od Riznice, nije poduprta kamenom. Do urne moe da se doe drevnim stepenitem koje povezuje levu stranu zgrade sa obodom urne. Cela graevina je visoka 45, a iroka 50 metara. Pogled sa vrha je stvarno velianstven. Al Madbah ili rtvenik visoko mesto za polaganje rtvi. Ovo mesto se nalazi na samom vrhu planine. Ukoliko elite da ga posetite moraete se popeti na njega. Glavne stepenice se nalaze pored amfiteatra. Neki turisti su se potrudili da ih izbroje i tvrde da ih ima oko 800. Ovaj uspon, koje traje oko dva sata, najbolje je obaviti ranom zorom, dok je sunce jo iza vas. Iz pravca Khazneh-a, na vrhu se ukazuje velika kamena zaravan. Kada stignete do vrha, pogled na kraljevske grobnice zaista predstavlja pravi praznik za oi. rtvenik koji se nalazi levo od podijuma, sa rupom u sredini i malim kanalom za odvoenje krvi rtve, vodi u izbueno malo udubljenje u steni u kojoj je vreno ritualno pranje. Mesto, na kojem je rtvenik, paljivo je izabrano, sa fenomenalnim pogledom na drugi ulaz u grad Petru, a oito i dovoljno blizu nebu i bogovima kojima je trebalo udovoljiti. Tu su i oltari 37

uklesani u stenu, zajedno sa obeliscima i ostacima graevina u kojima su boravili svetenici. Staza zatim vodi do Lavlje fontane. Kameni oltar preko puta fontane nagovetava da je fontana prvobitno vrila religioznu funkciju. Prvi kompleks iza toga je Batenska Grobnica, za koju arheolozi veruju da je verovatno bila hram. Ispod je Grobnica Ruskog vojnika i Triclinium (Dvorana za gozbe), koja jedina ima ukraenu unutranjost u Petri. Staza zatim vodi pored drevne deponije za otpatke i zavrava kod Faraonovog stuba, jedinog ouvanog stuba nekog hrama.

38

Literatura i izvori
1. "The DK Eyewitness Jerusalem, Israel, Petra & Sinai Travel Guide", Dorling Kindersley Publishers Ltd, 2010. 2. Jenny Walker, Matthew D. Firestone, "Jordan Travel Gide", Lonely Planet, 7th Edition, 2009. 3. http://wikitravel.org/en/Petra 4. http://www.kinghussein.gov.jo/tourism6d.html 5.http://www.smartedaleel.com/allaboutjordan/jordanattractions/54-petra-the-ancient-magic-of-the-lost-city.html 6. http://www.petrapark.com/setting-and-history 7. http://en.wikipedia.org/wiki/Petra 8. http://hr.wikipedia.org/wiki/Petra 9. http://hr.wikipedia.org/wiki/Nabatejci 10. http://en.wikipedia.org/wiki/Nabataeans 11. http://www.atlastours.net/jordan/petra.html 12. http://opencontext.org/projects/A5DDBEA2-B3C8-43F98151-33343CBDC857 13. http://sacredsites.com/middle_east/jordan/petra_ruins.html 14.http://www.putovanja.info/forum/topic/8911-petra-putopis/

39