Univerzitet Sarajevo Prirodno-matematiki fakultet Odsjek za biologiju

kolska 2009/2010.god

SEMINARSKI RAD
iz hemije

TEMA : Nafta

Radile : Hodzi Eldina Husanovi Erna

Sarajevo, juni 2010.

1

SADRAJ:
UVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. NASTANAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 SASTAV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 PRONALAZAK I DOBIJANJE NAFTE . . . . . . . . . . . 6 SIROVA NAFTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 UPOTREBA I REZERVE NAFTE. . . . . . . . . . . . . . . 10 ZAKLJUAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

UVOD
Nafta se danas u svijetu esto naziva i crnim zlatom. Jo od davnina, ljudi su uvidjeli korist od same nafte, te moemo rei da se dananjica ne mo e zamisliti bez nekog oblika iskoritavanja same nafte. No, da bi se podrobnije upoznali sa samim pojmom nafte i svim to ona predstavlja u dananjem svijetu, te saznali neto vie o njenom hemijskom sastavu, bilo je potrebno da uradimo seminarski rad na temu same nafte. Zanimljivosti o nafti i njen hemijski znaaj bit e detaljnije objanjen u na em radu.

1. NASTANAK
Danas preovladava miljenje da je nafta nastala od masnih i votanih supstanci razliitih sitnih ivotinjskih i biljnih morskih organizama - planktona. Pod povoljnim uslovima, koji su vladali u dalekim geolokim dobima, ivjele su i razmnoavale se u toplim morskim zalivima velike koliine tih organizama, meutim kad bi uginule taloile bi se na morsko dno. U sredini siromanoj kisikom poelo je, zbog djelovanja anaerobnih bakterija, razaranje bjelanevina i drugih lako raspadljivih organskih materija. Otpornije masne i votane supstance gomilale su se onda u obliku mulja, odnosno sapropela. Taj osnovni materijal morao je poslije, nanosom rijenog mulja, biti pokriven zatitnim slojem. Pod pritiskom zemljinih slojeva, i pomalo poviene temperature, mast se pretvarala najprije u prabitumen, a onda u naftu. Prisustvo komplikovanih visokomolekulskih spojeva (holesterola, hormona, hlorofila i dr.) koji nisu mogli nastati jednostavnom sintezom, te optika aktivnost nafte dokazuju njeno organsko porijeklo. I sastav slane vode, koja prati naftu, svjedoi o njenom morskom porijeklu. S druge strane postoji miljenje da nafta potie iz neispitanih i nedovoljno poznatih dubina Zemlje. Tome u prilog govore nalazi nafte u vulkanskim podrujima (na Kamatki), nagomilavanje nafte u velikim dubinama u mineralima kristalastog porijekla (Venecuela) i nalazi nafte u pukotinama litosfere u dnu Indijskog okeana.

2. SASTAV
Po svom hemijskom sastavu nafta predstavlja mjeavinu velikog broja razliitih ugljovodika i malih koliina jedinjenja sumpora, kisika i ugljika (oko 7%). U njoj su zastupljeni ugljovodici s jednom do 50 i vie ugljikovih atoma u molekuli, i to preteno parafinskog (metanovog) niza (npr. pensilvanijska nafta) ili naftnog niza (npr. neke sovjetske nafte). U hemijskom sastavu po procentu mase dominira ugljik, zatim vodik, i kisik,te sumpor i azot kojih ima relativno malo. U zavisnosti od sastava i nastanka, to je mrko-uta ili zelena do crna viskozna tenost gustine manje od vode. Redovni pratilac nafte u njenim nalazitima je zemni, odnosno prirodni gas. Postoje tri osnovne komponente koje ine sastav nafte: 1. Alkani 2. Cikloalkani 3. Aromatski ugljovodici

Alkani su najjednostavnija organska jedinjenja, te grupa ugljovodika sa jednostrukim vezama izmeu C- atoma.

Opta formula alkana je: CnH(2n+2) n predstavlja broj ugljikovih atoma.

Cikloalkani su takodjer ugljikovodici kod kojih su sp3 hibridizovane orbitale vezane u

5

zatvorenom nizu ili prstenu. Njihova opta formula je: CnH2n n je broj ugljikovih atoma. Aromatini ugljovodonici pripadaju grupi organskih molekula u ijem sastavu je zastupljena karakteristina struktura est ugljenikovih atoma vezanih u prsten. Najpoznatiji aromatini ugljovodonik je benzen. Po fizikim osobinama nafta je uljana tenost mrke boje. U njoj se nalaze gasoviti, teni i vrsti ugljikovodici. Gasoviti ugljovodici izbijaju iz zemlje i oni ustvari predstavljaju prirodni gas.

3. PRONALAZAK I DOBIJANJE NAFTE

Primjetno je da najvie nafte ima na najosunanijim dijelovima planete (oko ekvatora). to je nafta dublje u zemlji, vei je pritisak, tako da pri buenju moe doi do naglog izbijanja nafte i gasa. Dubina slojeva nafte moe biti razliita i kree se od nekoliko metara do preko 5 km. U poetku su buenja raena nasumice, ali su se kasnije poela sprovoditi istraivanja sastava tla to je rezultiralo prilino tanim otkriima naftnih leita. Geoloka i geofizika istraivanja pomou dubinske sonde prvo daju potrebne informacije o geolokoj strukturi podzemnih slojeva, pa se tek na osnovu dobijenih rezultata odreuju daljnji postupci. Ona je najvaniji izvor organskih jedinjenja u prirodi i na njoj se zasnivaju razne grane hemijske industrije. Najdublja do sada postignuta istrana buotina od 9169 metara nalazi se u Oklahomi (SAD). Velike koliine nafte dobijaju se danas u svijetu iz dubljih slojeva zemlje izlivanjem (eruptiranjem) iz buotina na principu artekih bunara. Kad buotina dopre do naftonosnog sloja, nafta i plin naviru u buotinu tjerani prirodnim pritiskom, koji, ako je dovoljno velik, moe izbaciti naftu na povrinu zemlje. Kod vrlo visokih pritisaka nastaju snane "erupcije", pri emu se mlaz nafte die desetak metara iznad povrine zemlje. Ovakve divlje erupcije nekad su esto izazivale katastrofalne poare, koje je vrlo teko ugasiti. Danas se to sprijeava posebnim ureajima koji zatvaraju sondu i reguliu pritisak pri izlazu nafte. Kod nedovoljnih pritisaka nafta se mora crpiti pomou posuda ili crpki. Naftonosni sloj se nikada ne moe potpuno iscrpiti. Kad se tenzija nafte naftonosnog sloja u susjednom podruju izjednai s pritiskom u buotini, nafta prestaje priticati. Velike koliine nafte koje, uprkos svim

savremenim metodama vaenja, ostaju u zemlji (vie od 50%), mogle bi se izvaditi samo na rudarski nain.

Naftna pumpa

to se tie prerade nafte, jedan od najvanijih naina je frakciona destilacija. Benzinska frakcija je teni destilat sa takom kljuanja od 150 stepeni Celzijevih. Iz nje se dobijaju razne vrste benzina koje se koriste kao goriva za motore i kao organski rastvarai. Pored ovog naina prerade, benzin se moe dobiti i postupkom koji se naziva kreking. Kreking se zasniva na principu cijepanja tekih molekula ugljovodonika sa visokim takama kljuanja, na lake molekule ugljovodika sa niim takama kljuanja. Sirova nafta je smjesa razliitih ugljovodika, preteno parafinskih,odnosno viih lanova tog niza, zatim naftenskih ugljovodika - cikloalkana, aromatskih ugljovodika i drugih organskih jedinjenja. Olefinskih ugljovodika praktino i nema u sirovoj nafti, ali su zato prisutni u produktima njene prerade. Prema ovim grupama koje sadre, nafte se dijele na : parafinske, naftenske (Najvaniji predstavnici : U sirovoj nafti se nalaze i derivati ciklopentana i cikloheksana sa jednom alkil-grupom ili vie alkil-grupa u bonom nizu. Osim njih zastupljene su i sloenije molekulske strukture sa dva naftalenska prstena i vie vie naftalenskih prstena u molekulu.)
7

mijeane nafte (u nju su ukljueni ostaci benzenovih prstenova, petolanih i estolanih naftalenskih prstenova i alkil-ostaci. Kombinacija ovih ostataka u molekulu ugljovodika moe da bude razliita, a broj izomera ogroman).

Kao gorivo, naftu moemo smatrati prirodnim tenim gorivom.

4. SIROVA NAFTA
Sirova nafta je kompleksna i nehomogena smjesa. Sastoji se od vie blisko vezanih nizova sloenih hidrokarbonatnih jedinjenja od benzina do tekih kristalnih jedinjenja. Razne komponente koje ine sirovu naftu mogu se razdvojiti destilacijom pri povienoj temperaturi. Tako se u rafinerijama dobijaju naftni derivati : Benzin Kerozin Ulje Mazivo Parafin Bitumen i mnoge druge komponente.

U zavisnosti od izvora iz kojeg dolazi, sirova nafta se razlikuje u svom hemijskom sastavu. Njen hemijski sadraj ipak se moe grubo podijeliti na hidrokarbonate i nehidrokarbonate. Svi hidrokarbonati izgraeni su samo od dva elementa, ugljika i vodika, ali oni grade irok spektar kompleksnih i meusobno sasvim razliitih jedinjenja. Smatra se da u sirovoj nafti ima od 82 do 87 % ugljenika i 12 do 15 % vodika, to zavisi od vrste nafte viskoznije komponente, kao to je bitumen, u proseku sadre 8085 % ugljika i 811 % vodika. Nehidrokarbonatni sadraj javlja se u izuzetno malim iznosima, ali je vaan za ukupne osobine sirove nafte. ini ga sumpor (0,052 %), kisik (ispod 2 %), azot (oko 0,1 %), metali vanadijum i nikl (u tragovima), a povremeno se pojavljuju i male koliine supstanci organskog porijekla, kao to su skeletni fragmenti, drvo, spore, ugalj i slino. Sainjena od nekoliko hiljada hidrokarbonatnih komponenti i primjesa, sirova nafta moe se grupisati u tri osnovna hemijska niza: parafini, nafteni i aromatici.

Meutim, sirova nafta uglavnom je mjeavina ova tri niza, sa varijacijama i naizgled beskonanim brojem uzajamnih proporcija. Geolozi esto kau da na svijetu ne postoje dva naftonosna polja sa istovjetnom naftom. Osnovne karakteristike sirove nafte: Sirova nafta laka je od vode i ne rastvara se u njoj. Za mjerenje specifine teine najee se koristi skala Amerikog instituta za petrolej (API), u kojoj je istoj vodi dodjeljena vrijednost 10 API, dok tenosti lake od vode, kao nafta, u ovoj skali imaju vee vrijednosti. Za vrednosti ispod 20 API sirova nafta se smatra tekom od 20 do 25 API sirova nafta se smatra srednjom a preko 25 API sirova afta se smatra laganom.

Generalno, prema specifinoj teini i relativnoj mobilnosti, razne vrste sirove nafte klasifikuju se na: vrste katrane, teka ulja, srednja i lagana ulja.

Za razliku od katrana, ulja su dovoljno pokretna i mogu su nesmetano izvlaiti iz svojih leita. Specifina teina i mobilnost kljune su osobine sirove nafte one uslovljavaju nain njenog izvlaenja, vrstu transporta, tehnologiju obrade i cijenu po barelu.

Kada su u pitanju druge karakteristike nafte, zbog sloenosti sastava, teko ih je procijeniti ak i okvirno. Srednju taku kljuanja sirove nafte praktino je nemogue odrediti. Pojedinane vrednosti za taku kljuanja kod njenih brojnih komponenti mnogo variraju, a neke su toliko visoke da se ne mogu izmjeriti. S druge strane, pojedine komponente nafte imaju toliko nisku taku kljuanja da isparavaju na normalnim temperaturama ove lako isparljive komponente stalno otiu u atmosferu, ako se ne konfiniraju. Takoer, nemogue je odrediti srednju taku mrnjenja, poto razliite komponente ovravaju na razliitim temperaturama. Meutim, kod sirove nafte uvijek se mjeri takozvana taka teenja ispod ove temperature nafta postaje plastina i prestaje da tee, pa je njeno poznavanje izuzetno vano za izvlaenje i transport. Vrednost take teenja kree se od 57oC do 32oC, u zavisnosti od naftonosnog izvora.

5. UPOTREBA I REZERVE NAFTE

Ve pet milenijuma, nafta je poznata ljudima. Prvi stanovnici Mesopotamije su naftu iskoritavali smatrajui ju ljekovitom.Kasnije, tokom historije, ovjeanstvo je lagano otkrivalo korisne strane nafte, prije svega njenu zapaljivost i upotrebljivost za pravljenje raznih vatrenih oruja. U meuvremenu, interesovanje za naftu je znatno poraslo na svjetskom tritu. Kitovo ulje, do tada koriteno za uljane lampe, postalo je preskupo i rijetko se nalazi zbog istrebljenja kitova, pa je ubrzo zamjenjeno mnogo jeftinijom naftom. Zbog gasova koji se oslobaaju sagorijevanjem nafte (ali i drugih fosilnih goriva), ozbiljno je ugroena klima na Zemlji, kao i ukupna ekoloka slika svijeta. Zabrinutost zbog ovakve situacije i razliiti oblici ekolokog aktivizma za sada su u maloj mjeri uticali na stalan razvoj naftne industrije i potronju ovog energenta. Naftai su posebno ponosni na svoje projekte kakav je pokret reciklae ulja. U sakupljakim centrima ve koriteno ulje koristi se za proizvodnju energije i dobija svoj drugi ivot deset litara ovakvog ulja moe da napravi dovoljno energije za spremanje 48 obroka u mikrotalasnoj penici, 216 suenja kose, 15 mjeseci rada usisivaa i 24 sata ivota jednog domainstva. Neravnomjerno rasporeena, nafta se danas nalazi u vie sedimentnih basena, koji se meu sobom razlikuju po veliini. Najveim se smatra Arapsko-iranski basen na kome se nalaze i dva najvea svjetska izvorita nafte: El Davar u Saudijskoj Arabiji, sa 80 milijardi barela i
10

El Burqan u Kuvajtu, sa 75 milijardi sirove nafte.

Najvei proizvoai nafte su: 1. 2. 3. 4. 5. Saudijska Arabija Rusija Sjedinjene Amerike Drave Iran Meksiko

Smatra se da e sa sadanjim tempom potronje, koliina sirove nafte znaajno opasti ve polovinom ovog vijeka. To bi moglo izazvati ukupno smanjenje proizvodnje i debakl svjetske ekonomije, ali se svijet ve polako priprema za nestanak nafte. Unato svom znaaju, nafta ipak nije nezamenjiva postoji pregrt alternativa koje bi mogle zameniti ovaj resurs.

11

6. ZAKLJUAK
NAFTA kao stil ivota!
Veina industrijskih proizvoda koje koristimo u svakodnevnom ivotu, u cjelini ili djelimino, proizvodi se od nafte i njenih derivata. Djeluje nevjerovatno, ali se od petroleja prave i neke sasvim obine stvari baloni, flomasteri, ukrasne svijee, mastilo, boje, najlonska uad, klavirske dirke, lijepak, digitalni satovi, kontaktna soiva, naoale za sunce, papue, loptice za golf, pricevi, vitaminske kapsule, odjea, razna elektronika (od audiokaseta i ploa do telefona, kamera, CD plejera i raunarske opreme), kozmetiki proizvodi (karmini, parfemi, dezodoransi, amponi, kupke, kreme za brijanje, zubne paste...), brojni lijekovi (aspirini, antihistamini i antiseptici), hirurka pomagala, pejsmejkeri, pa ak i vjetaka srca. To se ne primeuje, ali bi jedan dan takozvanog modernog oveka bio nezamisliv bez nafte, poevi od buenja digitalnim satom do uspavljivanja pilulama za spavanje. Zato danas na svijetu ne postoji nijedna zemlja koja je ravnoduna kad je re o nafti njenom posjedovanju i eksploataciji, transportu i industrijskoj obradi. No, da e nafte ubrzo nestati svjesni su mnogi, te se ve pokuavaju naviknuti na derivate koji mijenjaju naftu.

12

7. LITERATURA
Knjige:
Knjiga o nafti i plinu; eljko Matia; 2007.; Zagreb. Organska kemija; S.H.Pine; 1994.; Zagreb Organic chemistry; T.W. Graham Solomons and Craig B. Fryhle; 2008.; USA

13