Professional Documents
Culture Documents
Inzan, tiqsiḍin
ASNEMMER
Des cris
Tasuqelt / Traduction
Isuɣan
Tikwal ḥlawit
Tikwal nniḍen qerriḥit am wegdudagi ur nettagad
Dyeffɣen seg uɛebbuḍ n lqaɛa iɣef rekkḍen
yegduden d leqrun
Akalagi iṣebren i watas n lḥif, n lbaṭel
Tamḥeqranit armi ur tezmir ad teḥbes asuɣu
asuɣu n fadines n tlelli
8
Inzan tiqsiḍin
Awal i yilemẓiyennneɣ
Tanemmirt
10
Inzan tiqsiḍin
AMUSNAW D MMIS
13
Inzan tiqsiḍin
14
Inzan tiqsiḍin
BU TERGIN
16
Inzan tiqsiḍin
17
Inzan tiqsiḍin
AQADER TADERT
18
Inzan tiqsiḍin
ASIREM ILUƔEN
20
Inzan tiqsiḍin
NNIF N UQBAYLI
24
Inzan tiqsiḍin
TIRA D LEḤRUZ
27
Inzan tiqsiḍin
1
Tella yiwet twacult di tmurtnneɣ, tamurt n leqbayel, yiwen
deg warrac n twacultnni yedderɣel. Imi ur yettwali ara,
itteččeh, ayen bɣun fkanast ad syeqqar wiyaḍ ugarent.
Yiwwas grent ayaziḍ ɣer teccuyt, mi yewwa, tenna temɣart n
uxxam ayaziḍ ad tnefk i uderɣal, wiyaḍ ad ččen seksu s
useqqi. Ayaziḍ yewwa, lwacul ččan seksu mebla aksum,
aderɣal yečča akk ayaziḍnni weḥds, mi yeṛwa yennayas :
Iḍagi d iḍ, aderɣal s uyaziḍ ad neɛlem ɛad wiyaḍ.
Lmeɛnas :
Ilaq a nbed ar win yellan ixus acku win yesɛan lɛib, iheqqer
imanis.
2
Win yeččan yečča, wayeḍ tarbut tekkes.
Lmeɛnas :
Win yebɣan ad yesɛu leḥqqis, ilaq ad yekker zik ad ifiq i
ddunit.
Inziagi qqarent daɣen : Taneqlet n win i ttiɛussen.
3
Ma ifuk wawal inias sliɣ,
ma tekkes terbut inias ččiɣ.
Lmeɛnas :
Ur ilaq ara ad tettruḍ ɣef wayen i kiruḥen neɣ ayen i k
yeǧǧan, ilaq ad txeẓreḍ ɣer zdat.
28
Inzan tiqsiḍin
4
Anda tleḥḥuḍ ay aḍar yennayas s aẓar.
Lmeɛnas :
Anda bɣun ilin iẓuran yiwen wass ad nadin alamma mlalen,
Lmeɛnas :
Rebbi ad kyefk cci, ad kyernu tazmert i wakken ad taliḍ,
maca ma tḥeqreḍ imdanen, ad kyesseɣli, ad kyerreẓ dayen.
5
Yella yiwen umusnaw deg yiwet taddart, yesɛa arraw n mmis
Yellis tezweǧ ɣer taddart nniḍen maca ur tesɛi ara. Tettasd
aṭas s axxamnsen akken ad tɛiwen babas di tmeddurt n
warrawis. Ɛeddan iseggasen, yekker umennuɣ gar snat
tudrinnni. Arraw n teqcictnni wwten xwalnsen yerna
sɣelben fellasen s waṭas. Mi dyewweḍ wawal ɣer umɣarnni
belli d ayawenis i tenyewwten, yennayas :
Win yebɣan accaren,
Ad yerǧu ayawen ar d imɣuren.
Lmeɛnas :
Ur yezmir ara ad kyewwet yiwen ḥala win dtessekreḍ neɣ
win tɛawneḍ acku d winna i kyessnen.
6
Ziknni asmi yella urumi di tmurtnneɣ, yella laẓ. Akken ad
gerrzen usu, at tmurtnneɣ ttawind arsus di tḍuna akken ad t
zzewren i yiceṭṭiḍen ur tentekkat ara tmurt ɣas di ccetwa.
Nekki dɣa aṭas i sdcfiɣ armi d iseggasen n sebɛin i yekkes deg
yixxamennneɣ. Qqaren iruḥ yiwen urgaz ɣer tensawt ad yawi
arsus deg yiwet taḍunt. Kra akka yuɣald, wissen ma yugad
neɣ d ṣṣeḥ yufa acu i tyessagaden. Mi snnan ayɣer ur d
tewwiḍ ara yennaasen :
29
Inzan tiqsiḍin
Lmeɛnas :
Mačči ɛeddi kan ad txedmeḍ lḥaǧa.
7
Yiwwas steqsan aderɣal ɣef wayen yebɣa, nutni nwan ahat ad
yečč neɣ ahat d taɣawsa nniḍen i yebɣa. Nnanas :
D acu tebɣiḍ ay aderɣal ?
Yennayas : D tafat.
Lmeɛnas :
Di ddunit ilaq bnadem ad yesɛu iswi i tmeddurtis.
8
Acu i kyeǧǧan d gma,
a mmis n takna n yemma.
Lmeɛnas :
Ur nezmir ara ad nili d atmaten ma tayemmat ur aɣtesdukkel
ara.
9
Ma lhedra d lfeṭṭa,
Tasusmi d ddheb.
Lmeɛnas :
Ma ad yehder yiwen mebla lmeɛna, neɣ ad yesṭuqqut awal, ad
yessusem xir.
10
Yella yiwen urgaz deg yiwet taddart yezweǧ u yettemsefham
akked tmeṭṭutis. Yiwwas nnuɣen armi ssawḍen ɣer inebran,
maca deg wulis ur teffiɣ ara armi yuɣal ixḍebittid wis sin
iberdan armi i stenna :
Amek iga wudemik ɣuri,
A win iyiyebran yerrayi.
30
Inzan tiqsiḍin
Lmeɛnas :
Ilaq ad txemmeḍ qbel ad txedmed.
11
Tella yiwet temɣart umi qqaren Lyaqut di taddart tesɛa snat
yessis. Taddartnni ɣezzifet. Nnig taddart tezdeɣ yellis
tameqqrant amḍiqnni qqarenas lɛinṣer, yellis tamecṭuḥt di
tama n wadda umi qqaren tiḥriqin. Yiwwas rbantd i snat, dɣa
Lyaqut tettali, teṭṭar, d asawen d akessar. Ɣef wayen i dyeqqim
wawal :
Lyaqut fi taɛṣar,
I therqatin a lɛinṣer.
Lmeɛnas :
Yeɛmer win yettazzalen ɣef snat leḥwayeǧ.
12
Yal tirect tesɛa akerfa.
Lmeɛnas :
Ulac anda ur tettafeḍ ara lɛibad n diri d wid n lɛali.
13
Menyif win yensan deg uɣilif wala wi yukin di nndama.
Lmeɛnas :
Ad yerfu axir walbaɛḍ yeṣber wala ad yexdem ayen iɣef ara
yendem akk tudertis.
14
A win yufan yiwen d nekk wayeḍ am nekk.
Lmeɛnas :
Win tyennan ass amezwaru, d amxalef i yella yettemxalaf d
medden nniḍen armi imenna ad yesɛu yiwen nniḍen am netta.
31
Inzan tiqsiḍin
15
Ad tineɣ, ad iwaǧeh degs.
Lmeɛnas :
Win yesɛan sin wudmawen amezwaru d win ineqqen, wis sin
d win yesɛan lxir, am uzeɣnennay d afrux gar yifrax s
wafriwen, d aɣerda gar yiɣerdayen imi ur yesɛi nncir yesɛa
taqerruyt uɣerda.
16
Amer yettuɣal lxir, ad yeqqel i tixsi d mmis.
Lmeɛnas :
Llan inekkaren n lxir ɣas ma di medden llan wid i tyettarran.
17
Srewteɣ ɛebban wiyiḍ.
Lmeɛnas :
Yiwen ad yenneɛtab ɣef waylas, mi ara dyaweḍ lweqt ad
iɣellet, ad dyas win ara tiɣellten mebla leɛtab.
18
I temẓin yekrez uzger
Ayen itent yeɛlef uɣyul?.
Lmeɛnas :
Yiwen ad yenneɛtab, wayeḍ ad yečč mebla leɛtab.
19
Win yebɣan ad yuzur yirqiq.
Lmeɛnas :
Win yebɣan ad yesɛu lḥeqq yettaẓay, ilaq ad yettismiḍ mačči
ṣṣwab yellan kan ad yeḥmu neɣ ad yerfu.
32
Inzan tiqsiḍin
20
Aḥlil win ur nessendu
Iɣil mazal anebdu.
Lmeɛnas :
Win ur nexdim di temẓi ad yessaram ad yaweḍ temɣer ad
yexdem, netta ifutit lweqt.
21
A baba wwtenaɣ, a mmi ɛeqlenaɣ.
Lmeɛnas :
Ur kyekkat ara yiwen alamma yessenik neɣ tenniḍas akk
iɣeblanik, tessekneḍas tazmertik.
22
Argaz ur nxeddem,
Efkas taruka ad yellem.
Lmeɛnas :
Tullma n tulawin yettɣimin deg uxxam i ttixeddmen, wamma
argaz iteffeɣ ad dyawi aɣrum i lwaculis. D lɛib ad yeqqim
urgaz ad syini ulac lxedma. Amsedrar ma ilaq ad yeks neɣ ad
yexdem lexla, ad yexdem, ḥala tiɣimit ur yettɣimi ara deg
uxxam.
23
Ay iɣes yellan d aksum,
D acu ara kyerren d iɣes.
Lmeɛnas :
Ur ilaq ara bnadem ad yeqqar awal ixeṣren imi ilesis d aksum
yezmer ad yezzi deg yimis akken ur diteffeɣ ara wawal n
diri.
24
Yiwwas iruḥ wuccen ad yaker tibḥirt netta d yinisi. Kecmen
ɣer tebḥirt, ččan akken zemren. Atan bab n tebḥirt yewweḍd,
33
Inzan tiqsiḍin
Lmeɛnas :
Ilaq amdan ad yessemẓay imanis akken ur iseɛɛu ara uguren.
25
Aɛekkaz yewwten taddart awer iyiyezgel.
Taqsiṭ :
Argaznni iruḥen ad iɛiwen yiwen urgaz ukkud yettnaɣ acku
yeẓra ur iruḥ ara netta axxamnniines.
26
Lemɛanda n tnuḍin ɣer tcebbaḍin.
Lmeɛnas :
Llan wid yettɛanaden ɣas ma ur sɛin ara nnfaɛ deg wayen
akken ara xedmen.
27
Bedd ad twaliḍ, ruḥ ad dtawiḍ, qim ulac.
Lmeɛnas :
Win yebɣan ad yawi ilaq ad inadi, win yebɣan ad iwali ad
yissin ilaq ad yinig, ma d win ur nteffeɣ ur yezmir ara ad yissin
neɣ ad yesɛu ayen yebɣa.
28
Tewweḍ tfidi s iɣes.
Lmeɛnas :
Win yeččan tiyita tameqqrant ad asyini tewweḍ tfidi s iɣes.
34
Inzan tiqsiḍin
29
Ssedqa ilaqen ad ttyečč leqrib yesteḥqen.
Lmeɛnas :
Win yebɣan ad iseddeq ad yezwir seg wid tiqerben.
30
Yugar icerrig tafawet.
Lmeɛnas :
Inziagi neqqarit ticki ur snufi ara i wugurnneɣ tifrat.
31
Lqermud ma yemwexxar ssyinna ara dyekk lmeccad.
Lmeɛnas :
Atmaten ma ur dduklen ad sɛun uguren.
32
Aserdun n baba d jeddi, rniɣ rrekba n deffir.
Lmeɛnas :
Deg waylaw yerna ad qqleɣ d aneggaru.
33
Yewɛer wembur izewǧen, neɣ igellil yessenden taɣaṭ.
Lmeɛnas :
Ur ilaq ara zzux, ticki yerbeḥ yiwen.
34
Awal ma wezzil yefra,
Ma ɣezzif ad dyawi kra.
Lmeɛnas :
Ilaqas i umdan ad yessewzal awal diɣ qqarent ɣurneɣ aka :
Tasirt yessaggaten ad tsiq.
35
Inzan tiqsiḍin
35
Ur yettḥulfu s usennan ḥala aḍar yeddan ḥafi.
Lmeɛnas :
Ḥala win yuḍnen, neɣ yeččan tiyita ara syakin
36
Win i tenyesɛan yerwa amdegger,
Win ur tennesɛi yugad nnger.
Lmeɛnas :
Win i tenyesɛan yettnaɣ d ddunit akken ad tenidyessker,
win ur nesɛi ara mmis yugad ad yenger, ur dyettwaxlaf ara
yisemis.
37
Win ur nekmiz s ufusis, ur syeqqar ara kemzeɣ.
Lmeɛnas :
Win yebɣan ayen ẓiden ad tidyawi netta.
38
A tasa ulac tasga,
A tasga ulac tasa.
Lmeɛnas :
Win ur nettaggad ur iseɛɛu ara tazmert neɣ adrim, win
yettagaden tilis yesɛa ama d tazmert ama d adrim.
39
Ur tettru tɛebuṭ yerwan,
i tin yelluẓen.
Lmeɛnas :
Ulac win ara ixemmen i wayeḍ.
36
Inzan tiqsiḍin
40
A wi yeddan d win i tyifen,
ad tiɛaned ad yaweḍ.
Lmeɛnas :
Ilaqas i umdan ad yettmuqul ɣer win i tyifen i wakken ad
yaweḍ am netta.
37
Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité
oOo
Collection “Idlisennneɣ”
01 Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003
(Tasuqelt Abdenour HADJSAID d Youcef MERAHI )
02 Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003.
03 Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04 Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05 Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06 Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07 S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08 Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09 Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004.
10 Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah
MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ )
11 Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12 Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13 Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée,
2004.
14 Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15 Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣdnnan gar yetran, 2004.
16 Moussa OULD TALEB, Mmis n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI)
17 Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004.
18 Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004.
19 Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20 Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004.
21 Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004.
22 Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005.
23 Madjid SI MOHAMEDI, Afus segm, 2005.
24 Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij aḥric I, 2005.
25 Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005.
26 Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005.
27 Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005.
28 Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006.
29 Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij aḥric II, 2006.
30 Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31 Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32 Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.
33 Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006.
34 Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006.
35 Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
36 O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.
37 Ali ELHADJEN, Tudert d usirem, 2006.
38 Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.
39 Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.
40 Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007.
41 Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007.
42 Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007.
43 Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007.
44 Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007.
45 Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007.
46 Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.
47 Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.
48 Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.
49 Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.
50 Naima HADJOU, Amennuɣ n tudertiw, 2007.
51 Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.
52 Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE)
53 Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI)
54 Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
55 Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007.
56 Khaled FERHOUH, Ḥkuyaɣd tamacahut, 2007.
57 Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007.
58 Omar DAHMOUNE, Agu, 2007.
59 Yahia AIT YAHIATENE, Untigun, 2007.
Actes de colloques
01 Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars
1998.
02 Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.
03 Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la communication,
juin 1998.
04 Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2001.
05 Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe,
2002.
06 Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité,
2002.
07 Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
08 Actes des colloques : Identité, langue et Etat / La permanence de l'architecture
amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003.
09 Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
10 Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale,
le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13)
11 Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir
Timmuzgha N°14)
12 Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité
et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15)
13 Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006.
14 Actes du colloque sur Le libycoberbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à
l'usage pratique, 2007.
Revue « Timmuzgha »
Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 1, avril 1999, N° 15, novembre 2007.
Autres publications
01 Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes,
1997.
02 Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
03 Idir ElWatani, L'Algérie libre vivra, 2001.
04 Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.
05 Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.
Consultings
01 Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998.
02 Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA)
03 Nora TIGZIRI Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe:
bilan et perspectives », 2004.
04 Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006.
05 Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
06 Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,
2006/2007.
07 Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
08 Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007.
09 M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
10 Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007.
11 Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007.
12 M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
13 Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007.
14 Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007.
15 Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie
amazighe, TERAMA, 2007.
Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection
“Idlisennneɣ”
Initiée par la Direction de la promotion culturelle du
Haut Commissariat à l'Amazighité
Conception et PAO :