You are on page 1of 45

Ahmed HAMADOUCHE

Inzan, tiqsiḍin

Asqamu Unnig n Timmuzɣa


2007
IBUDDAN

I yemma d baba i yi­d­yessekkren.


I mmi Lahlu i yi­d­yuran adlis­agi.

ASNEMMER

I yal tin d yal win i d­yefkan afus


i wakken ad aruɣ adlis­agi.
Inzan tiqsiḍin

Des cris

Parfois doux et implorants


Parfois impétueux comme ce peuple intrépide
Sortis des entrailles de cette terre que des peuples
Ont foulée et persécutée des siècles durant.
Cette terre qui a tant supporté la misere, l’injustice
Le mépris qu’elle ne peut s’arrêter de crier
Crier sa soif de liberté

Tasuqelt / Traduction

Isuɣan

Tikwal ḥlawit
Tikwal nniḍen qerriḥit am wegdud­agi ur nettagad
D­yeffɣen seg uɛebbuḍ n lqaɛa iɣef rekkḍen
yegduden d leqrun
Akal­agi iṣebren i watas n lḥif, n lbaṭel
Tamḥeqranit armi ur tezmir ad teḥbes asuɣu
asuɣu n fad­ines n tlelli

­8­
Inzan tiqsiḍin

Awal i yilemẓiyen­nneɣ

Awal i yilemeẓiyen­nneɣ, ayen ara tafen deg udlis­agi­inu i d­


uriɣ akka, cerweɣ­t­id seg tmusniwin n zik. D aɣbel­nni i sɛiɣ
fell­awen iss wen­t­id­uriɣ.
Zik­nni, di tudrin llant tejmuyaɛ ttaččarent d imɣaren d
yilemẓiyen, imɣaren ḥekkun, ilemẓiyen ceffun, imɣaren
qqaren­d ayen yeḍran yid­sen ama dagi di tmurt ama di tmura
nniḍen i widak yunagen.
Akken ttembaddalen tiktiwin, timusniwin armi teffɣen medden
ssnen ɣas akken ulac iɣerbazen.
Diɣenni zik di tudrin n leqbayel, ttɣimin medden ɣer yiri n
lkanun, ilemẓiyen sellen i temɣarin d yimɣaren mi ara d­
ḥekkun timucuha, tidak­nni iss ara leḥḥun di ddunit­nsen.
Tura tuɣal télévision d nettat i yeṭṭfen amkan n umɣar d
temɣart.
D tidet ! télévision d yiwen n ttawil iss ttissinen yimdanen
maca idles­nneɣ n tmaziɣt ur t­nettaf ara aṭas deg­s. Ɣef waya i
d­uriɣ kra seg teqsiḍin, akked yinzan d wayen d­nnan, akken
mi ara ten­teɣrem ad teẓrem, ad tissinem ṣṣwab akked tmusni
n lejdud neɣ n wid n zik.
Ɣurwat ad s­teqqarem nekki ssneɣ, mazal ar iḍ­a, sselleɣ i win
ara yi­d­yemmeslayen ama meẓẓi ama meqqer, ama s tmaziɣt
ama s tutlayt nniḍen, maca ɣur­i fkiɣ­as azal ameqqran i
tmaziɣt.

Tanemmirt

­ 10 ­
Inzan tiqsiḍin

AMUSNAW D MMI­S

Yella yiwen umɣar deg yiwet tmurt, d netta i d bab n


wawal, i d bu cci. Asmi yeẓra ifadden­is d wussan­is kfan,
yerna itteddu ad yemmet ihedder­as i mmi­s ɣef ddunit ɣef
lwacul, ɣef ssuq akked uḥareb ɣef twacult.
Di lweqt­nni, di tmurt n leqbayel tettwat tmeṭṭut mi ara tili d
tislit. Ixxamen seɛɛun zzwayel akken ad sen­yishil ssuq akked
rreẓq. Seg wakken amɣar d amusnaw u yeẓra mmi­s ad
yeqqim weḥd­s, yenna­yas umɣar :
­ Ɣurek a mmi, ma mmuteɣ imi ḥala kečč ara d­ǧǧeɣ d argaz, d
kečč ara yaɣen rray, ara yaɣen ssuq.
­ Yirbeḥ a baba, lameɛna ad ssutreɣ i Rebbi ad yessiɣzef di
leɛmer­ik.
­ A mmi teɣzi n leɛmer d aɣurru, imi yiwwas ad mmteɣ. Ilaq
ad k­d­ǧǧeɣ a mmi ayen i yi­d­yenna baba asmi ittedu ad
yemmet.
­ D acu a ba, aql­i selleɣ­ak­n s sin yimeẓẓuɣen u yernu ad
xemmeɣ akken ara yi­d­tiniḍ.
­ Ihi a mmi, ass ideg ara d­teqqimeḍ weḥd­k tesɛiḍ tlata
leḥwayeǧ ad tecfuḍ fell­asent. Ur tekkateḍ tameṭṭut­ik alamma
teqqneḍ­tt, ssuq­ik zdat uxxam, učči­k d udi d tament.
­ Yirbeḥ a baba, ḥala ayen d­tenniḍ ara yeḍrun ɛad imi dayen
isehlen.
Amɣar yerna kan ciṭuḥ yuɣal yemmut, aqcic yufa­d iman­is
weḥd­s, kra n wussan kan yebda yettqabal ddunit­is weḥd­s.
Ur yuki ara d ɛeggu neɣ d facal imi yeǧǧa­yas­d diɣ
imeddukal­is, yernu aqcic yecfa ɣef wayen i s­yenna baba­s
kra n wussan qbel lmut­is. Yuɣal uqcic ur iteffeɣ ara ɣer
leswaq neɣ anda yebɛed akken ad inadi rrxa. Yenna­yas baba­
s, ssuq­ik zdat uxxam, yuɣal iqeḍḍu­d kan seg tḥuna­nni
iqerben ɣer uxxam­is neɣ ɣer taddart­nsen.
­ 12 ­
Inzan tiqsiḍin

Ssuq­nni, yetsewwiq zdat tewwurt ur yeffiɣ ara fell­as imi d


ayen ɣlayen kan i d­yettaɣ acku iweṣṣa­t baba­s anda s­yenna :
­ Lmakla­k d udi d tament.
Netta mi yewweḍ ɣer tḥuna yettaɣ­d kan ayen yulin di ssuma
am uksum d wayen t­yeîîaffaren, armi yuɣal iwala ttfakan­as
yidrimen, cci i d­yeǧǧa baba­s yettfaka cwiṭ cwiṭ. Yiwwas,
yeqqim netta d tmeṭṭut­is deg uxxam mi kfan učči n yimensi,
yebda ihedder ɣef yidrimen yettxaṣṣan, terna netta ur itegg ara
yiwet taluft akken ad iḥader idrimen­is. Akken kan ara d­
yemmekti awal n baba­s, ad s­yini ur yeffiɣ ara deg ubrid n
ṣṣwab. Argaz yettkemmil lhedra i tmeṭṭut­is ɣef cci amek i
yettruḥu, ɣef yirgazen amek i ttuɣalen ticki ur sɛin ara adrim
ama di taddart, ama di lwacul.
Di tugdi­nni yugad ad faken yidrimen yenna­yas i tmeṭṭut­is :
­ A tameṭṭut nekk lemmer ad ssiwḍeɣ ad ttwaḥeqreɣ ass ideg ur
seɛɛuɣ ara idrimen ad ssenzeɣ taferka n leflani.
­ Ay argaz ɛni yeffeɣ­ik leɛqel imi ɣer da i tessawḍeḍ.
­ Ur iyi­yeffiɣ ara leɛqel ur qrib ad yeffeɣ, tis nat ur qebbleɣ
ara ad iyi­d­tiniḍ akka ssya ɣer zdat.
­ Ɣas ma nekk ur k­d­nniɣ ara, widak ad k­inin acku isem­ik
akked ccik i ten­id­yeǧǧan d baba­k.
Argaz yerfa, yuɣal d azeggaɣ yefhem belli tameṭṭut­is tebɣa ad
s­tini netta mačči d lfahem, mačči am baba­s. Segmi yebɣa ad
tt­yewwet, yemmekta­d belli baba­s yenna­yas ur kkat ara
tameṭṭut­ik ḥala ma teqqneḍ­tt. Argaz yemmeɣ ɣef tmeṭṭut,
yeṭṭef­itt seg ucebbub la tt­yezzuɣur di lqaɛa. Yuɣal yeqqen­itt
ɣer tgejdit n lemdawed, yeddem aɛekkaz la yekkat deg­s alarmi
yekkes urif. Azekka­nni mi yuli wass, tenna­yas tmeṭṭut i
urgaz­is :
­ kker ad tedduḍ yid­i s axxam­nneɣ.
­ Ur tedduɣ ara yid­m, u ma tebɣiḍ ad truḥeḍ, ur kem­id­
ttarraɣ ara.
­ Ḥala tuɣalin ur d­ttuɣaleɣ ara ma teqqimeḍ akka telliḍ.
Argaz yekka deg yimi n tewwurt yeffeɣ iruḥ ɣer wanda
yennum, tameṭṭut tewwi abrid truḥ ɣer uxxam­nsen. Mi d­
yewweḍ, yufa­d axxam d asemmaḍ, lqut ulac, adrim yekfa,
tameṭṭut truḥ ɣur yimawlan­is, yebda la ihedder weḥd­s :

­ 13 ­
Inzan tiqsiḍin

­ D acu yeḍran yid­i wis ma wwiɣ daɛwessu neɣ d baba i yi­d­


yeǧǧan aweṣṣi ur nessufuɣ ara. Imi akka, yeqqim­iyi­d kan ad
ruḥeɣ ad d­ẓreɣ amɣar azemni d netta ara yi­d­yessefrun ayen
akka yeḍran yid­i.
Iruḥ urgaz ɣer umɣar azemni yeḥka­yas, yenna­yas akk amek i
s­yenna baba­s. Yenna­yas umɣar :
­ I kečč a mmi amek i txedmeḍ ɛni, ur tefhimeḍ ara ayen i k­d­
yenna baba­k ad fell­as yeɛfu Rebbi.
­ Ala akken d­yenna i xedmeɣ ur kkateɣ tameṭṭut alamma
qqneɣ­tt s umrar, ur ttruḥuɣ ara anda yebɛed akken ad
sewwqeɣ, diɣenni tetteɣ kan ayen ɣlayen am wudi d tament
akken i yi­iweṣṣa baba ad t­yerḥem Rebbi.
­ Ah a mmi tefkiḍ axeṣṣar i yiman­ik s ufus­ik, baba­k ad t­
yerḥem Rebbi d amusnaw d ṣṣeḥ, iweṣṣa­k akken ilaq, d kečč
kan ur t­tefhimeḍ ara. Anda k­yenna ur kkat tameṭṭut­ik
alamma teqqneḍ­tt, yebɣa ad k­d­yini ur tt­ttnaɣ ara alamma
tesɛa dderya, acku tameṭṭut taqbaylit tettaggad ɣef dderya­s,
ɣef waya teṣber i yiniɣ n urgaz. Yenna­yak daɣen, učči­k ḥala
udi d tament, baba­k a mmi yebɣa ad k­d­yini ur tett ara
alamma telluẓeḍ acku ma telluẓeḍ ayen i k­d­fkan deg uxxam
ad yiẓiḍ am udi d tament, terna akken aɛebbuḍ­ik ur tettaḍneḍ
ara seg wučči. Ma d anda k­yenna ssuq­ik zdat tewwurt, yebɣa
ad k­d­yini ilaq ad tesɛuḍ zzayla akken ur tetteɛgazeḍ ara i
wakken ad tetsewwiqeḍ, ad tnadiḍ ayen irexṣen akken ad
tḥadreḍ lǧib­ik.
Aqcic yeṭṭerḍeq d imeṭṭi, yeẓra yeɣleḍ iman­is, yeɣleḍ baba­s
ɣer uẓekka yerna yeɣleḍ tameṭṭut­is. Yunez ɣef uqerru n
umɣar, yeffeɣ iruḥ s axxam iḍewlan­is akken ad d­yerr
tameṭṭut­is. Mi yewweḍ ɣer uḍewal­is yunez ɣef uqerru­s
yessuter­as leɛfu, am akken i t­yessuter i tmeṭṭut­is. Uɣalen­d s
axxam­nsen, argaz yeḍfer ayen i s­yenna baba­s yuɣal yerbeḥ.
Tameṭṭut tuɣal tesɛa­d aqcic teḥrez­it tbedd ɣer urgaz­is armi
ddren di talwit am wussan ideg yella umɣar bab n cci d bab n
wawal.

­ 14 ­
Inzan tiqsiḍin

BU TERGIN

Anwa i yessebdaden axxam ? Tameṭṭut d ajgu alemmas.


Di zzman n zik, yella yiwen ugellid d tmeṭṭut­is ttemsefhamen
ɣef wayen akk yellan gar­asen. Yiwen lweqt deg unebdu,
ttɣimin yal ass zdat tewwurt akken ad ṭṭfen abeḥri. Yal
tameddit, yettɛedday­d zdat­sen yiwen urgaz, yettas­d seg
umadaɣ yettawi­d ɣef yiri­s tizdemt n yesɣaren. Mi d­yewweḍ
s axxam, ad tt­tessenz tmeṭṭut­is akken ad taɣ aɣrum ara ččen
assen kan. Akken ass­a, akken azekka, ayen d­tewwi tefwit ad
t­tečč tmeddit. Yiwwas yenna ugellid i tmeṭṭut­is :
­ Argaz­agi ur yesɛi ara rray. Wamma ad yaɣ zzayla akken ad
d­yawi aṭas n yisɣaren ad yessenz, ad d­yawi aṭas n yidrimen,
u ad yečč.
Tamettut terra­yas :
­ Axxam d argaz, i t­yessalayen, i t­iɣeṭṭlen d tameṭṭut.
Ruḥen akken, argaz yeqqar d rray, tameṭṭut teqqar d tameṭṭut.
Tuɣal terfa, terwel teǧǧa agellid­nni tameddit n wass. Akken
yeɣli yiṭij, truḥ tmeṭṭut n ugellid s axxam n bu tergin, tewwet
as ɣef tewwurt. Tenna­d tmeṭṭut :
­ Anwa i d­yekkaten ɣef tewwurt ?
Terra­yas tmeṭṭut ugellid :
­ Ldi­tt­in ttxilem, ur sɛiɣ anda ara rreɣ.
­ Ɛeslama a lalla, d acu i kem­id­yewwin ɣur­neɣ a tameṭṭut n
ugellid ?
­ Bɣiɣ kan ad qqimeɣ cituḥ ɣur­wen ma tebɣid.
Qqiment akken, armi ataya urgaz ikcem­d s tezdemt. Akken d­
iwala tameṭṭut n ugellid, yugad, ammer ahat anda yeɣleḍ, ad d­
teccetki neɣ ad sen­d­tini acimi. Tluɛa­t tmeṭṭut­is :
­ Tameṭṭut n ugellid tusa­d ad teqqim ɣur­neɣ.
Tamettut n bu tergin teddem tizdemt tewwi­tt tessenz­itt, tuɣ­d
taxbizt.
­ 15 ­
Inzan tiqsiḍin

Mi d­tewweḍ s axxam, tameṭṭut n ugellid teddem­itt, tebḍa­tt


ɣef sin, tenna :
­ Ass­a, ad nečč amur, azekka ad nečč wayeḍ.
Sɛeddan akken iḍ­nni, ur ẓrin d acu d­yewwin tagellidt ɣur­
sen. Azekka­nni mi d­kkren, tagellidt tessared axxam, akken
ad yizdig, tameṭṭut n bu tergin terfa, terwel teǧǧa axxam imi d
argaz­is ur s­yenni ara i tberranit ad teffeɣ. Tagellidt teggra­d
weḥd­s deg uxxam n bu tergin. Akken ad tesken i ugellid belli
d tameṭṭut i d lsas n uxxam. Mi d­tewweḍ tmeddit, argaz
yessetḥa ad yeqqim d tberranit, maca rray i s­d­tefka akken ad
yejmeɛ idrimen iɛǧeb­as, yis­s ad yejmeɛ adrim ! Yeqqim yid­s
ussan, yettawi­d asɣar, qqimen akken tlata wussan. Yiwen ur
d­yesteqsa ɣef yidrimen armi d asmi i yessmed. Jemɛen ddheb
rnan tasusmi am akken kra ur yeḍri. Tenna­yas tgellidt :
­ Ruḥ ad d­taɣeḍ ahwic, akken ad tesgunfuḍ ad yexdem fell­ak
yernu ad tettawiḍ aṭas n tzedmin ara tessenzeḍ.
Argaz yuɣ­d aɣyul. Yiwwas mi igezzem asɣar deg umadaɣ,
usan­d yirgazen steqsan­t ad sen­yessenz zzayla. Yerra­yasen :
­ Arǧut ad d­ciwreɣ.
Iruḥ icawer­d, tenna­yas tameṭṭut tamaynut :
­ Ssenz­it s leɣla, akken ad taɣeḍ aserdun.
Argaz yuɣal s amadaɣ, yessenz aɣyul, yewwi­d idrimen yuɣal­
d s axxam. Azekka­nni, qbel ad yali wass, aɣyul yenzan yuɣal­
d weḥd­s s axxam ideg yennum, acku widak­nni t­yuɣen, d
imakuren, ukren­d ddheb d lfeṭṭa, ɛebban­t ɣef uɣyul­nni,
yiwen iɛus zzayla­nni deg umadaɣ, wayeḍ iruḥ ɣer taddart­
nni, ad d­yawi ayen ara ččen. Winna iɛussen ahwic yenna i
yiman­is :
­ Mi d­yewweḍ s wayen ara ččeɣ, ad t­nɣeɣ ad awiɣ ddheb
weḥd­i.
Winna iruḥen ad d­yawi učči, yenna :
­ Ad s­xedmeɣ ssem di tgella, akken ad t­yečč, deg ubrid ad
yemmet, ad awiɣ ddheb weḥd­i.
Mmuten yirgazen i sin, aɣyul yeqqim weḥd­s armi yuɣal ɣer
uxxam anda yennum, mi s d­ldin tawwurt muqlen s acwari
yenneflen d ddheb. Rnan kra n wussan, uɣen tamazirt zdat
uxxam n ugllid.

­ 16 ­
Inzan tiqsiḍin

Yelḥa zzman, gren­d ad bnun axxam, lberǧ am winna n


ugellid, asmi t­fuken, ɛerḍen­d merra tagelda ɣer tmeɣra
meqqren, agellid ǧǧan­t d aneggaru, i wakken ad s­d­tefk
ttmeṭṭut­nni lqut akken tennum deg uxxam­is. Yebda ugellid
la itett, yenna­yas :
­ Llah llah a Rebbi ! lqut­agi am win i yi­d­tettnawal tmeṭṭut­
iw iruḥen teǧǧa­yi acḥal aya.
Dinna, teffeɣ­d tmeṭṭut­nni, mwalan, yenna­yas ugellid :
­ D kemm i yellan da !
Tebda tḥekku armi tfuk yenna­yas :
­ Ass­a aql­ikem trebḥeḍ­iyi, seg wass­a d asawen ẓriɣ d
tameṭṭut i d ajgu alemmas.
Seg wassen, uɣalen akken i llan, maca agellid yuɣal yetcawar
tameṭṭut.

­ 17 ­
Inzan tiqsiḍin

AQADER TADERT

Llan deg yiseggasen n zik, sin yirgazen, deg yiwet


taddart di tmurt n leqbayel. Imir­nni, tella aṭas n lemɛawna
gar yimezdaɣ n yal taddart, ula gar yimezdaɣ n tudrin.
Imir­nni tettili twizi yakan di tegrest, wa ad s­yeɣli uxxam, wa
ad s­yawi waḍu lqermud neɣ adellas iss d­yerba axxam­is. Mi
ara d­teḍru akka, imezdaɣ n taddart ad kkren akken llan ad
xedmen tiwizi akken ad seqqfen neɣ ad rren axxam i win umi
yeɣli. Dɣa, akken i teḍra d Yidir akked Umeẓyan, sin yimezdaɣ
i d­uddreɣ di tazwara, Yidir d Umeẓyan llan d icenguyen, wa
ur d­yetagew ɣef wa.
Deg wakken yewwet yeɣḍel axxam i Yidir, kra n wussan kan,
mi yekkes udfel, taddart tekker akken ad terr axxam i
umezdaɣ­nsen ad s­xedmen tiwizi, wa ad d­yawi aẓru, wa d
ajgu alarmi ibedd uxxam.
Umeẓyan yeẓra Yidir d acengu, maca tiwizi ad tili ama yella
ama ulac­it. Ɣef waya i yeṭṭef awal akken ad yili di twizi. Dɣa
ass­nni n twizi tafrara, yekker iruḥ yewwet ɣef tewwurt n
Yidir. Yidir yenna­d :
­ Anwa wa i d­yekkaten ɣef tewwurt ?
­ D nekk, d Umeẓyan.
­ D acu i tebɣiḍ ?
­ Ɣurek ad s­teqqareḍ mi ara yi­d­twaliḍ yetwizi ugadeɣ­k,
nekk taddart i qudreɣ akken aɛekkaz yewwten taddart ur yi­
yezgel.

­ 18 ­
Inzan tiqsiḍin

ASIREM ILUƔEN

Qqaren zik­nni laẓ yessewrat ddel. Awal tɛac­it yiwet


twacult deg at Salaḥ. Tella tmeṭṭut d warraw­is ttidiren di
lqella d laẓ d lmeḥna, arraw­is, snat n teqcicin d sin warrac
meẓẓiyit ur zmiren ara ad xedmen, acku ɣas zemren i lxedma,
di lweqt­nni ulac ixeddim. Di lweqt­nni yella ṭṭrad di tmurt­
neɣ, imir­nni i nettnaɣ i wakken ad nessufeɣ lɛesker afransis.
Tasaɛdit yeǧǧa­tt urgaz­is, ijaḥ di Fransa. Ulac win ara tt­
iɛiwnen di dderya­s ɣas ma tawacult n urgaz­is neɣ ayetma­s
ur tt­ttaǧǧan ara ad tqabel ddunit­is akken ad tessker arraw­is
ad imɣuren.
Di ṭṭrad­nni tettruḥ nettat d trebbuyaɛ n yirgazen d lxalat
alamma d At Ziri i d­yezgan di Micli i wakken ad d­aɣen lqut
ara ččen. Tasaɛdit tetteddu ad tɛebbi i wiyaḍ i wakken ad tt­
xelṣṣen s wewren d ciṭuḥ n ssker, rnu tettmenṭar ad tqelleb kra
n lqut ɣef wudem n Rebbi.
Yiwwas deg wussan n ccetwa, truḥ seg At Ziri, ɣer Yigawawen
i wakken ad d­tawi ayen ara ččen warraw­is. Deg ubrid n
tuɣalin i d­bedden Tasaɛdit d terbaɛt­is ɣer iseɣli gar Yilulen d
Ssaḥel n At Yeǧǧer, ɣlint­d rrublanat d tiyita fell­asen s rrṣaṣ,
dɣa dinna temmut yiwet n telwest n Tsaɛdit i umi qqaren
Fatima izewǧen ɣer taddart n Ssaḥel.
Ɣas ma Taseɛdit d urbaɛ­is ur mmuten ara targagayt, tugdi ur
tent­tezgil ara. Deg uxxam, aqcic­nni amecṭuḥ yelluẓ, yettru
imi ayen yekka wass ur iwala ara yemma­s. Cwiṭ acemma, qrib
ad yeɣli yiṭij, attan Taseɛdit tettqiṭṭir seg waman axaṭer tekkat
leḥwa, tteɛbegga ɣef yiri­s ɛeggu iban ɣef wudem­is.
Mmi­s amecṭuḥ mi yesla i yemma­s, yemmuger­itt ɣer umnar
yenna yas :
­ Lɛeslama­s i yemma.
Taseɛdit yellan teɛya tewwet­it terna tenna­yas :
­ 19 ­
Inzan tiqsiḍin

­ Awer k­isellem Rebbi, amer aqerruy­iw ulac deg­s daɛwessu,


ur yi­yettaǧǧa ara baba­k weḥd­i ur zmireɣ ara ad ken­id­
ssekreɣ.
Tuɣal teṭṭef­d mmi­s, terba­t tefka­yas ciṭuḥ n ssker ad t­yečč.
Akken armi d asmi yefra ṭṭrad Taseɛdit tettnaɣ weḥd­s akken
ad tessker arraw­is. Yelli­s tameqqrant tewweḍ i zzwaǧ tefreḥ
mi tt­tefka dinna. Ahat axxam n yelli­s ad tt­id­ɛiwnen xerṣum
s lqut. Tezweǧ teqcict, tesɛa­d yelli­s maca bdan wuguren
ttlalen­d armi tennebra tuɣal­d s axxam.
Taqcict tis nat, temmed­d, tezweǧ ula d nettat lameɛna ur n­
teqqim ara deg uxxam­is tennebra­d tuɣal­d.
Ggran­d warrac yiwen yuɣal yunag ɣer Fransa, yesɛa­d arrac
di tmurt. Ma tmuqel arraw­is tefreḥ yeɛmer uxxam, ma
tmuqel ɣer­s tufa yella wacu ixuṣṣen deg­s ur tefriḥ ara aṭas
yis­s. Aqcic amectuḥ deg uɣerbaz, d netta i d­asirem n lwacul,
imi yewweḍ armi d tasdawit anda ara t­id­isaḥ umkan.
Aqcic yuɣal yeffeɣ si tesdawit imi iwala imawlan­is zewǧen­as
ur yeɛlim armi d­yufa xeḍben­as­d taqcict.
Yuɣal d aselmad akken ad yawi adrim iss ara yerr tagimir
alarmi d asmi temmut Tseɛdit, tella tessaram ad yali wass fell­
as neɣ ɣef warraw­is lameɛna nutni ugin ad akin, qqimen kan
anda llan zik. Ɣas ma tura ur lluẓen ara am zik maca ur ulin
ara am tezyiwin­nsen, akken i teqqim Tseɛdit s tendart alarmi
d asmi temmut.

­ 20 ­
Inzan tiqsiḍin

NNIF N UQBAYLI

Si zik qqaren medden akk i yettenadin tamurt belli aqbayli


yesɛa nnif ama ɣef lḥeqq­is ama ɣef tmurt­is.
Awal­agi ara wen­d­awiɣ ɣef Yidir, d taqsiṭ i yeḍran di tmurt­
neɣ deg Ukeffadu deg useggas n 1940 asmi qqaren llan
imsaḥermiyen n lḥerma.

Yidir d yiwen seg yirgazen i yellan yettidir di taddart n


At Ṣaleḥ di tama n Ukeffadu, yella yettidir u yessidir lwacul­is s
wayen kan i d­fkan yigran­is ama d zzit ama d tazart ama d
irden d temẓin, am akken merra imesdurar n lweqt­nni, imi
ulac lluzinat neɣ imukan n lxedma nniḍen, Yidir ikess kan kra
n wulli i yesɛa, ulli­nni ttakent­d izamaren, ttakent­d leɣbar iss
yettɣebbir igran­is, di lweqt­nni yal axxam aqbayli yesɛa
tamekḥelt iss ttḥaraben ɣef lḥerma­nsen am akken i ttesḍaden i
wakken ad ɛiwnen iman­nsen, dɣa ɣef wayen i qqaren si zik
leqbayel kkaten zznad. Yidir d yiwen seg widak­nni
yetṣeggiden aṭas neɣ yekkaten aṭas iherbiyen.
Qqaren di tmurt­neɣ belli ur izeggel ara akk ayen ara yewwet
ula deg yiv. Segmi yekkat zznad, yerna ur yettmeslay ara aṭas,
ur iḥeqqer ara, ur iḥemmel ara win ara t­iḥeqqren neɣ ad
iwali amdan yettwaḥqer, medden akk ttagaden­t, ttagaden ad
yennaɣ yid­sen. Ɣas ma sɛan yid­s awal, ur zmiren ara ad
refden ṣṣut zdat­s.
Yidir yesɛa tameṭṭut, snat n teqcicin d yiwen uqcic umi isemma
Mezyan. Axxam­is yella berra ɣer yidis n taddart. Tiqcicin
zewǧent, sɛant arraw­nsent deg yixxamen­nsent. Mezyan d
netta i d asirem n uxxam, acku d netta ara irefden isem n
baba­s. Yefka­yas baba­s yiwet n tterbegga iss ara yili d argaz
am baba­s, iss ara yettwissen di tmurt­nni n Ukeffadu.
­ 21 ­
Inzan tiqsiḍin

Akeffadu d yiwen umadaɣ ameqqran i yellan gar Tizi Wezzu d


Bgayet. Yegget aṭas armi yewɛer i umdan akken ad t­yegzem
neɣ ad iɛeddi deg­s si tama ɣer tayeḍ. Ɣef wayen, ama d
imenfan ama d wid ineqqen iǧadarmiyen neɣ widak
yettqerriben ɣer yirumyen i yellan ṭṭfen tamurt­neɣ.
Dɣa yiwwas di lweqt­nni n userwet, Yidir d tmeṭṭut­is ruḥen
ɣer yiwet n tferka yellan tebɛed ɣef taddart i wakken ad awḍen
ɣer yirinen n temẓin ma ur ten­ukiren ara acku ad ten­id­awin
azzeka­nni akken ad srewten.
Dɣa zdat uxxam, yella unnar yeččur d alim. Deg uzal mi yebda
yiṭij la iḥemmu yesla­d uqcic i lbarud yenwa ahat d baba­s i
yetṣeggiden yeffeɣ­d Mezyan ɣer zdat n tewwurt akken ad
imuqel imawlan­is ma teddun­d neɣ ala. Akken yettraǧu baba­
s atan yiwen urgaz i umi ssawalen Akli yezzuɣur iman­is
akken ad yawed ɣer yidis n uxxam.
Aqcic yekker ad yemmager argaz­nni akken ur s­yettanef ara
ad yaweḍ ɣer zdat n tewwurt yuɣal iluɛa­t­id Wakli yenna­yas
­ Ay aqcic a mmi ɛiwen­iyi ad ffreɣ.
­ Ayɣen ara k­ffreɣ, ruḥ akin neɣ ad k­nɣen s rṣaṣ yerna atan
tettqiṭṭireḍ d idammen.
­ Ɣef waya i k­nniɣ ffer­iyi akken ur iyi­ttafen ara
iǧadarmiyen, atnan defer­i i ttnadin fell­i.
­ Ur k­teffreɣ ara mulac ad awiɣ uguren i baba mi ara d­
yaweḍ.
­ Ffer­iyi ad k­fkeɣ meyya duru akken ad taɣeḍ ayen iss ara
tzuxeḍ asmi ara truḥeḍ ɣer temdint.
Imi meyya duru sɛant azal, aqcic yehder i yiman­is yerra­yas :
­ Ɣiwel kcem daxel n walim.
Akli yefka­d i Amezyan meyya duru, yekcem ɣer daxel n
walim. Ma d Amezyan yebda yettɣummut, iǧadarmiyen ur
ẓerren ara din i yella.
Yidir d tmeṭṭut­is mi d­slan i lbarud si lebɛid, tekcem tergagit
taɛebuṭ­nsen i sin, ugaden ma d mmi­tsen iɣer d­kecmen
yimakuren. Ugaden ahat ur yettizmir ara ad iqabel iman­is.
Di lweqt­nni ideg ifuk Amezyan aɣummu n usalu idammen,
yessaweḍ­d kabran d yiǧadarmiyen ttnadin ɣef Akli.
Mi bedden ɣer zdat n wayla n Yidir bedden uggaden ad
qerrben ammer ad yeqqers fell­asen.
­ 22 ­
Inzan tiqsiḍin

Dɣa yebda yessawal kabran i Yidir, yeffeɣ­d uqcic ɣur­sen


yenna­yasen :
­ D acu i la tettnadim ɣur­neɣ, baba ulac­it yerna d acu
tebɣam ɣur­s ? Ayya ruḥet.
­ Ur ttagad ara a mmi, nusa­d nettnadi ɣef yiwen n umsaharmi
i ɣ­yenɣan yiwen uǧadarmi di ssuq.
Udem n uqcic yuɣal d azeggaɣ, kabran yeɛqel belli aqcic yeẓra
anda yella Akli.
­ Ur ẓriɣ ara ula d yiwen, ruḥ ad truḥem ur tesɛim d acu ara
d­tafem dagi ɣur­neɣ.
­ Muqel ssaɛa­agi akken tt­id­yekkat yiṭij la tceɛɛel, ammer ad
tt­tarseḍ asmi ara truḥeḍ ɣur xwali­k ɣer temdint ad nedren
akk warrac­nni­nsen. Ma tenniḍ­d anda yeffer ad k­tt­fkeɣ ad
tt­tesɛuḍ inek.
Akli isell­d i kra yettmeslay kabran d Amezyan. Aǧadarmi
iwala udem n Amezyan yettbeddil yefka­yas ssaɛa­nni.
Amezyan iwehha­d s yicenfiren­is ɣer walim­nni. Kabran d
yiǧadarmiyen mmɣen ɣef Akli ṭṭfen­t­id. Netta yakan iḍegger
aṭas idammen, yuɣal ur yezmir ara ad ibedd. Iǧadarmiyen
qqnen­t­id ɣer uɛudiw zzuɣuren­t. Weqbel ad ffɣen si lḥara,
Yidir yewweḍ­d ɣer yidis n uxxam­is. Yeṭṭef­d deg­sen ad ten­
id­yewwet yenna­yasen :
­ Serset timekḥal neɣ ad ken­nɣeɣ akken tellam dinna.
­ Ḥader ad tewteḍ a Yidir. D imenfi n Akli i d­neḍfer s axxam
­ Tfuh ! Ay axxam n yigumiyen.
Yidir yezzi ɣer deffir yebɣa ad t­yewwet maca ur yezmir ara
imi yettwaqqen yečča tiyita ɣer daxel yessusem. Yuɣal ur
yeggan ara, yettxemmim amek armi i s­d­yenna Akli ay agumi
iluɛa mmi­s yeḥka­yas­d maca mačči akken i teḍra. Yidir ur
yumin ara mmi­s yedla ɣer lǧib­is yufa ssaɛa d meyya duru.
Yesteqsa­t ansi d­kkant, aqcic yeṭṭerḍeq d imeṭṭawen. Yidir
yekfer la yekkat akin akka imi d mmi­s i ixedmen ayen
xeddmen kan ixabiten. Yuɣal yessawel i tmeṭṭut­is yenna yas :
­ A tameṭṭut wagi d mmi neɣ amek ?
­ Ɣurek ad tɣelṭeḍ, issin d acu i d­teqqareḍ.
Argaz yeṭṭerḍeq d imeṭṭi acku yeẓra ur ilaq ara ad yeǧǧ axabit
deg uxxam­is ɣas ma d mmi­s, imi netta ẓran medden d bu
tfenṭazit d bu nnif.
­ 23 ­
Inzan tiqsiḍin

Mi d­yeɣli yiḍ, Yidir yeddem­d mmi­s yessuli­t s ufella


userdun, rrif­is.yeǧǧa tameṭṭut­is deg uxxam tettru, imi teẓra d
acu ara yeḍrun. Yewwi­t alarmi d amadaɣ n Ukeffadu, yezla­t
yemḍel­it. Yuɣal­d s axxam tasa­s tneggi d idim akk d nfiḍ.
Maca aqbayli yettsebbil akk ayen yesɛa ɣef nnif­is.

­ 24 ­
Inzan tiqsiḍin

TIRA D LEḤRUZ

Ṣafya d yiwet teslit deg yiwet n taddart n leqbayel di


tama n At Yiraten. Tameṭṭut­agi ur tethenna ara deg uxxam­is.
Tesɛa uguren imeqqranen akked temɣart­is.
Ɣas akken merra i lant temɣarin d teslatin, Ṣafya tettnadi amek
ara tawi argaz­is ad t­tekkes i yemma­s.
Maca argaz­is iḥemmel aṭas yemma­s, ur yezmir ara ad tt­
yeǧǧ neɣ ad as­yini ayen ur nlaq ara ɣef waya i tettnaɣ yid­s
yal ass.
Asmi i tehder d yiwet tmeddakelt­is tenna­yas tinna belli ur d­
yettqiddi ara wawal lɛali, neɣ tasusmi d yirgazen neɣ d temɣart
am tagi tesɛa. Ḥala iḥeckulen neɣ taḥerzet ara t­id­yerren s
abrid. Ṣafya tefhem d acu i s­tenna tmeddakelt­is ɣas akken
urǧin i d­tura lḥerz neɣ i d­tuɣ aḥeckul. Maca, abrid­a, la
tettxemmim ad t­ttessečč neɣ ad d­taru i urgaz­is akken ad t­
id­terr ddaw uḍar­is.
Kra n wussan kan, atan yusa­d yiwen urgaz d aberrani
yewwet­d ɣef tewwurt yerna ideɛɛu yeqqar :
A win yenwan s kra,
aṭan­is yenza,
leɛnaya n Sidna Ḥemza

A win yebɣan ad ɣ­yeṣṣer


lɛib­is ad yeffer
s leɛnaya s Sidna Bubekker
Ṣafya, tella deg uxxam nettat d yiwet n tmeṭṭut nniḍen. Argaz­
is iruḥ ad yexdem ur d­yettuɣal ara alamma d tameddit,
tamɣart­is truḥ ad n­tens ɣur yelli­s.
Mi d­tesla Ṣafya d tmeṭṭut nniḍen i tyita ɣef tewwurt d ddeɛwa
n lxir ffɣent­d ad ẓrent anwa ccix­agi i la ideɛɛun. Mi d­
wwḍent nnant­as :
­ 25 ­
Inzan tiqsiḍin

­ D acu tebɣiḍ a ccix ?


­ Ttnadiɣ tin n Rebbi, ma tzemremt s kra.
­ Ala a ccix, d kečč ara d­icerḍen.
­ Nekk mačči d ccix, usiɣ­d ssutureɣ tin n Rebbi akken ad d­
ssekreɣ arraw­iw.
­ Ur tebɣiḍ ara kan ad k­d­nini ad aɣ­taruḍ a ccix. Ilaq ad iyi­
d­taruḍ taḥerzet i wakken ad rreɣ argaz­iw ad iyi­yettaɣ awal.
­ A yelli, ur ɣriɣ ara, ur ssineɣ ara ad aruɣ leḥruz.
­ Ma tebɣiḍ ad iyi­taru­ḍ ad k­d­fkeɣ sebɛa lgelbat.
Argaz­nni mi iwala Ṣafya d nniya maca tebɣa ad taru i urgaz­
is akken ad s­yettaɣ awal ɣas ma txelleṣ nnig tezmert­is, yuɣal
yenna­yas :
­ Ruḥ awi­yi­d sebɛa lgelbat ad am­aru­ɣ.
Tameṭṭut truh tewwi­d sebɛa lgelbat. Yerra­tent s ufella n
zzayla, yeddem­d yiwen lkaɣeḍ si lqaɛa. Lkaɣeḍ­nni
yexxerbubec, yekker yenna­yas :
Ma d tira ad am­aruɣ
Ad am­aruɣ s ixerriḍen
Sebɛa lgelbat ad tent­awiɣ
Abrid­iw icerriḍen
Ma yeǧǧa­kem a rrbeḥ
Ma yebra­yam hatayen
Yerna yenna­yas ad tger lkaɣeḍ deg waman iss yessirid urgaz­
is akken ad thenni.
Argaz iruḥ tameṭṭut tuɣal s axxam­is. Tameddit ikcem­d
urgaz­is, tefka­yas­d aman ad yessired. Assen yeɛya yerna
yenɣa­t uẓɣal, dɣa yeqqim aṭas akken ad yesteɛfu. Imi tebɣa ad
tẓer ma iqudd­d lḥerz­nni tenna­yas :
­ Ay argaz annaɣ tura testufaḍ ?
­ Aẓɣal­agi ḥala aman i t­yettruẓun am waggur, ḥala tulawin i
t­id­iɣeṭṭlen ɣer lǧefna.
­ Diɣ netta ula d nekk zegleɣ­k.
­ Ɛeddi kan efk­aɣ­d acu ara nečč.
Mi s­yenna urgaz akka, tameṭṭut ibedel wudem­is tenna­yas :
­ Ihi ay argaz ɛfu­yi, ulac acu ara nečč acku ifuk uwren.
­ Amek ? Ifuk uwren ? I tkufit­nni yeččuren akken ussan­a ?
­ Fkiɣ­tt i yiwen ccix yura­yi­d taḥerzet akken ad iyi­
tḥemmleḍ, ur tettḥemmleḍ ara yemma­k.
­ 26 ­
Inzan tiqsiḍin

Argaz yerɣa, yebra­yas tlata yiberden, yedda yid­s s axxam­


nsen. Argaz iɛawed zzwaǧ nettat teqqim akken armi d asmi
temmut.

­ 27 ­
Inzan tiqsiḍin

INZAN D WAYEN D NNAN

1
Tella yiwet twacult di tmurt­nneɣ, tamurt n leqbayel, yiwen
deg warrac n twacult­nni yedderɣel. Imi ur yettwali ara,
itteččeh, ayen bɣun fkan­as­t ad s­yeqqar wiyaḍ ugaren­t.
Yiwwas grent ayaziḍ ɣer teccuyt, mi yewwa, tenna temɣart n
uxxam ayaziḍ ad t­nefk i uderɣal, wiyaḍ ad ččen seksu s
useqqi. Ayaziḍ yewwa, lwacul ččan seksu mebla aksum,
aderɣal yečča akk ayaziḍ­nni weḥd­s, mi yeṛwa yenna­yas :
­ Iḍ­agi d iḍ, aderɣal s uyaziḍ ad neɛlem ɛad wiyaḍ.

Lmeɛna­s :
Ilaq a nbed ar win yellan ixus acku win yesɛan lɛib, iheqqer
imanis.

2
Win yeččan yečča, wayeḍ tarbut tekkes.

Lmeɛna­s :
Win yebɣan ad yesɛu leḥqq­is, ilaq ad yekker zik ad ifiq i
ddunit.
Inzi­agi qqaren­t daɣen : Taneqlet n win i tt­iɛussen.

3
Ma ifuk wawal ini­as sliɣ,
ma tekkes terbut ini­as ččiɣ.

Lmeɛna­s :
Ur ilaq ara ad tettruḍ ɣef wayen i k­iruḥen neɣ ayen i k­
yeǧǧan, ilaq ad txeẓreḍ ɣer zdat.

­ 28 ­
Inzan tiqsiḍin

4
Anda tleḥḥuḍ ay aḍar yenna­yas s aẓar.

Lmeɛna­s :
Anda bɣun ilin iẓuran yiwen wass ad nadin alamma mlalen,

A win umi yeshel walluy, ḥader iman­ik di trusi

Lmeɛna­s :
Rebbi ad k­yefk cci, ad k­yernu tazmert i wakken ad taliḍ,
maca ma tḥeqreḍ imdanen, ad k­yesseɣli, ad k­yerreẓ dayen.

5
Yella yiwen umusnaw deg yiwet taddart, yesɛa arraw n mmi­s
Yelli­s tezweǧ ɣer taddart nniḍen maca ur tesɛi ara. Tettas­d
aṭas s axxam­nsen akken ad tɛiwen baba­s di tmeddurt n
warraw­is. Ɛeddan iseggasen, yekker umennuɣ gar snat
tudrin­nni. Arraw n teqcict­nni wwten xwal­nsen yerna
sɣelben fell­asen s waṭas. Mi d­yewweḍ wawal ɣer umɣar­nni
belli d ayawen­is i ten­yewwten, yenna­yas :
Win yebɣan accaren,
Ad yerǧu ayawen ar d imɣuren.

Lmeɛna­s :
Ur yezmir ara ad k­yewwet yiwen ḥala win d­tessekreḍ neɣ
win tɛawneḍ acku d winna i k­yessnen.

6
Zik­nni asmi yella urumi di tmurt­nneɣ, yella laẓ. Akken ad
gerrzen usu, at tmurt­nneɣ ttawin­d arsus di tḍuna akken ad t­
zzewren i yiceṭṭiḍen ur ten­tekkat ara tmurt ɣas di ccetwa.
Nekki dɣa aṭas i s­d­cfiɣ armi d iseggasen n sebɛin i yekkes deg
yixxamen­nneɣ. Qqaren iruḥ yiwen urgaz ɣer tensawt ad yawi
arsus deg yiwet taḍunt. Kra akka yuɣal­d, wissen ma yugad
neɣ d ṣṣeḥ yufa acu i t­yessagaden. Mi s­nnan ayɣer ur d­
tewwiḍ ara yenna­asen :

­ 29 ­
Inzan tiqsiḍin

Wi s­yennan yeshel warsus,


iruh netta ad t­id­yawi.

Lmeɛna­s :
Mačči ɛeddi kan ad t­xedmeḍ lḥaǧa.

7
Yiwwas steqsan aderɣal ɣef wayen yebɣa, nutni nwan ahat ad
yečč neɣ ahat d taɣawsa nniḍen i yebɣa. Nnan­as :
D acu tebɣiḍ ay aderɣal ?
Yenna­yas : D tafat.

Lmeɛna­s :
Di ddunit ilaq bnadem ad yesɛu iswi i tmeddurt­is.

8
Acu i k­yeǧǧan d gma,
a mmi­s n takna n yemma.

Lmeɛna­s :
Ur nezmir ara ad nili d atmaten ma tayemmat ur aɣ­tesdukkel
ara.

9
Ma lhedra d lfeṭṭa,
Tasusmi d ddheb.

Lmeɛna­s :
Ma ad yehder yiwen mebla lmeɛna, neɣ ad yesṭuqqut awal, ad
yessusem xir.

10
Yella yiwen urgaz deg yiwet taddart yezweǧ u yettemsefham
akked tmeṭṭut­is. Yiwwas nnuɣen armi ssawḍen ɣer inebran,
maca deg wul­is ur teffiɣ ara armi yuɣal ixḍeb­itt­id wis sin
iberdan armi i s­tenna :
Amek iga wudem­ik ɣur­i,
A win iyi­yebran yerra­yi.
­ 30 ­
Inzan tiqsiḍin

Lmeɛna­s :
Ilaq ad txemmeḍ qbel ad txedmed.

11
Tella yiwet temɣart umi qqaren Lyaqut di taddart tesɛa snat
yessi­s. Taddart­nni ɣezzifet. Nnig taddart tezdeɣ yelli­s
tameqqrant amḍiq­nni qqaren­as lɛinṣer, yelli­s tamecṭuḥt di
tama n wadda umi qqaren tiḥriqin. Yiwwas rbant­d i snat, dɣa
Lyaqut tettali, teṭṭar, d asawen d akessar. Ɣef wayen i d­yeqqim
wawal :

Lyaqut fi taɛṣar,
I therqatin a lɛinṣer.

Lmeɛna­s :
Yeɛmer win yettazzalen ɣef snat leḥwayeǧ.

12
Yal tirect tesɛa akerfa.

Lmeɛna­s :
Ulac anda ur tettafeḍ ara lɛibad n diri d wid n lɛali.

13
Menyif win yensan deg uɣilif wala wi yukin di nndama.

Lmeɛna­s :
Ad yerfu axir walbaɛḍ yeṣber wala ad yexdem ayen iɣef ara
yendem akk tudert­is.

14
A win yufan yiwen d nekk wayeḍ am nekk.

Lmeɛna­s :
Win t­yennan ass amezwaru, d amxalef i yella yettemxalaf d
medden nniḍen armi imenna ad yesɛu yiwen nniḍen am netta.

­ 31 ­
Inzan tiqsiḍin

15
Ad t­ineɣ, ad iwaǧeh deg­s.

Lmeɛna­s :
Win yesɛan sin wudmawen amezwaru d win ineqqen, wis sin
d win yesɛan lxir, am uzeɣnennay d afrux gar yifrax s
wafriwen, d aɣerda gar yiɣerdayen imi ur yesɛi nncir yesɛa
taqerruyt uɣerda.

16
Amer yettuɣal lxir, ad yeqqel i tixsi d mmi­s.

Lmeɛna­s :
Llan inekkaren n lxir ɣas ma di medden llan wid i t­yettarran.

17
Srewteɣ ɛebban wiyiḍ.

Lmeɛna­s :
Yiwen ad yenneɛtab ɣef wayla­s, mi ara d­yaweḍ lweqt ad
iɣellet, ad d­yas win ara t­iɣellten mebla leɛtab.

18
I temẓin yekrez uzger
Ayen i­tent yeɛlef uɣyul?.

Lmeɛna­s :
Yiwen ad yenneɛtab, wayeḍ ad yečč mebla leɛtab.

19
Win yebɣan ad yuzur yirqiq.

Lmeɛna­s :
Win yebɣan ad yesɛu lḥeqq yettaẓay, ilaq ad yettismiḍ mačči
ṣṣwab yellan kan ad yeḥmu neɣ ad yerfu.

­ 32 ­
Inzan tiqsiḍin

20
Aḥlil win ur nessendu
Iɣil mazal anebdu.

Lmeɛna­s :
Win ur nexdim di temẓi ad yessaram ad yaweḍ temɣer ad
yexdem, netta ifut­it lweqt.

21
A baba wwten­aɣ, a mmi ɛeqlen­aɣ.

Lmeɛna­s :
Ur k­yekkat ara yiwen alamma yessen­ik neɣ tenniḍ­as akk
iɣeblan­ik, tessekneḍ­as tazmert­ik.

22
Argaz ur nxeddem,
Efk­as taruka ad yellem.

Lmeɛna­s :
Tullma n tulawin yettɣimin deg uxxam i tt­ixeddmen, wamma
argaz iteffeɣ ad d­yawi aɣrum i lwacul­is. D lɛib ad yeqqim
urgaz ad s­yini ulac lxedma. Amsedrar ma ilaq ad yeks neɣ ad
yexdem lexla, ad yexdem, ḥala tiɣimit ur yettɣimi ara deg
uxxam.

23
Ay iɣes yellan d aksum,
D acu ara k­yerren d iɣes.

Lmeɛna­s :
Ur ilaq ara bnadem ad yeqqar awal ixeṣren imi iles­is d aksum
yezmer ad yezzi deg yimi­s akken ur d­iteffeɣ ara wawal n
diri.

24
Yiwwas iruḥ wuccen ad yaker tibḥirt netta d yinisi. Kecmen
ɣer tebḥirt, ččan akken zemren. Atan bab n tebḥirt yewweḍ­d,
­ 33 ­
Inzan tiqsiḍin

inisi yuzzel akken ad yerwel, yewwet­it s lewǧeh yenɣa­t deg


usefreg, ma d uccen imi iwal ad t­ineɣ yerra iman­is yemmut.
Yegzem azgen deg­s armi yeddem bab n tebḥirt iḍegger­it
berra i usefreg, yenna­yas wuccen :
Wi yebɣan ad yidir yemmet.

Lmeɛna­s :
Ilaq amdan ad yessemẓay iman­is akken ur iseɛɛu ara uguren.

25
Aɛekkaz yewwten taddart awer iyi­yezgel.

Taqsiṭ :
Argaz­nni iruḥen ad iɛiwen yiwen urgaz ukkud yettnaɣ acku
yeẓra ur iruḥ ara netta axxam­nni­ines.

26
Lemɛanda n tnuḍin ɣer tcebbaḍin.

Lmeɛna­s :
Llan wid yettɛanaden ɣas ma ur sɛin ara nnfaɛ deg wayen
akken ara xedmen.

27
Bedd ad twaliḍ, ruḥ ad d­tawiḍ, qim ulac.

Lmeɛna­s :
Win yebɣan ad yawi ilaq ad inadi, win yebɣan ad iwali ad
yissin ilaq ad yinig, ma d win ur nteffeɣ ur yezmir ara ad yissin
neɣ ad yesɛu ayen yebɣa.

28
Tewweḍ tfidi s iɣes.

Lmeɛna­s :
Win yeččan tiyita tameqqrant ad as­yini tewweḍ tfidi s iɣes.

­ 34 ­
Inzan tiqsiḍin

29
Ssedqa ilaqen ad tt­yečč leqrib yesteḥqen.

Lmeɛna­s :
Win yebɣan ad iseddeq ad yezwir seg wid t­iqerben.

30
Yugar icerrig tafawet.

Lmeɛna­s :
Inzi­agi neqqar­it ticki ur s­nufi ara i wugur­nneɣ tifrat.

31
Lqermud ma yemwexxar ssyinna ara d­yekk lmeccad.

Lmeɛna­s :
Atmaten ma ur dduklen ad sɛun uguren.

32
Aserdun n baba d jeddi, rniɣ rrekba n deffir.

Lmeɛna­s :
Deg wayla­w yerna ad qqleɣ d aneggaru.

33
Yewɛer wembur izewǧen, neɣ igellil yessenden taɣaṭ.

Lmeɛna­s :
Ur ilaq ara zzux, ticki yerbeḥ yiwen.

34
Awal ma wezzil yefra,
Ma ɣezzif ad d­yawi kra.

Lmeɛna­s :
Ilaq­as i umdan ad yessewzal awal diɣ qqaren­t ɣur­neɣ aka :
Tasirt yessaggaten ad tsiq.

­ 35 ­
Inzan tiqsiḍin

35
Ur yettḥulfu s usennan ḥala aḍar yeddan ḥafi.

Lmeɛna­s :
Ḥala win yuḍnen, neɣ yeččan tiyita ara s­yakin

36
Win i ten­yesɛan yerwa amdegger,
Win ur ten­nesɛi yugad nnger.

Lmeɛna­s :
Win i ten­yesɛan yettnaɣ d ddunit akken ad ten­id­yessker,
win ur nesɛi ara mmi­s yugad ad yenger, ur d­yettwaxlaf ara
yisem­is.

37
Win ur nekmiz s ufus­is, ur s­yeqqar ara kemzeɣ.

Lmeɛna­s :
Win yebɣan ayen ẓiden ad t­id­yawi netta.

38
A tasa ulac tasga,
A tasga ulac tasa.

Lmeɛna­s :
Win ur nettaggad ur iseɛɛu ara tazmert neɣ adrim, win
yettagaden tili­s yesɛa ama d tazmert ama d adrim.

39
Ur tettru tɛebuṭ yerwan,
i tin yelluẓen.

Lmeɛna­s :
Ulac win ara ixemmen i wayeḍ.

­ 36 ­
Inzan tiqsiḍin

40
A wi yeddan d win i t­yifen,
ad t­iɛaned ad yaweḍ.

Lmeɛna­s :
Ilaq­as i umdan ad yettmuqul ɣer win i t­yifen i wakken ad
yaweḍ am netta.

­ 37 ­
Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité
­o­O­o­

Collection “Idlisen­nneɣ”
01­ Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003
(Tasuqelt Abdenour HADJ­SAID d Youcef MERAHI )
02­ Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003.
03­ Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04­ Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05­ Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06­ Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07­ S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08­ Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09­ Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004.
10­ Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah
MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ )
11­ Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12­ Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13­ Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée,
2004.
14­ Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15­ Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ­d­nnan gar yetran, 2004.
16­ Moussa OULD TALEB, Mmi­s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI)
17­ Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004.
18­ Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004.
19­ Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20­ Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004.
21­ Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004.
22­ Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005.
23­ Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg­m, 2005.
24­ Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij ­ aḥric I, 2005.
25­ Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005.
26­ Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005.
27­ Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005.
28­ Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006.
29­ Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij ­ aḥric II, 2006.
30­ Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31­ Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32­ Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.
33­ Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006.
34­ Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006.
35­ Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
36­ O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.
37­ Ali EL­HADJEN, Tudert d usirem, 2006.
38­ Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.
39­ Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.
40­ Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007.
41­ Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007.
42­ Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007.
43­ Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007.
44­ Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007.
45­ Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007.
46­ Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.
47­ Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.
48­ Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.
49­ Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.
50­ Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert­iw, 2007.
51­ Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.
52­ Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE)
53­ Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI)
54­ Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
55­ Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007.
56­ Khaled FERHOUH, Ḥku­yaɣ­d tamacahut, 2007.
57­ Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007.
58­ Omar DAHMOUNE, Agu, 2007.
59­ Yahia AIT YAHIATENE, Untigun, 2007.

Actes de colloques
01­ Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars
1998.
02­ Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.
03­ Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la communication,
juin 1998.
04­ Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2001.
05­ Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe,
2002.
06­ Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité,
2002.
07­ Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
08­ Actes des colloques : Identité, langue et Etat ­/­ La permanence de l'architecture
amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003.
09­ Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
10­ Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale,
le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13)
11­ Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir
Timmuzgha N°14)
12­ Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité
et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15)
13­ Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006.
14­ Actes du colloque sur Le libyco­berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à
l'usage pratique, 2007.
Revue « Timmuzgha »
Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 1, avril 1999, ­­­­­ N° 15, novembre 2007.
Autres publications
01­ Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes,
1997.
02­ Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
03­ Idir El­Watani, L'Algérie libre vivra, 2001.
04­ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.
05­ Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.
Consultings
01­ Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998.
02­ Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA)
03­ Nora TIGZIRI ­ Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe:
bilan et perspectives », 2004.
04­ Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006.
05­ Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
06­ Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,
2006/2007.
07­ Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
08­ Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007.
09­ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
10­ Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007.
11­ Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007.
12­ M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
13­ Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007.
14­ Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007.
15­ Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie
amazighe, TERAMA, 2007.
Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection
“Idlisen­nneɣ”
Initiée par la Direction de la promotion culturelle du
Haut Commissariat à l'Amazighité

© Tous droits réservés

Conception et PAO :

Dépôt Légal : 297­2006


ISBN : 9961­789­67­9
Achevé d'imprimer sur les presses de
Les Oliviers
Tizi­Ouzou
Tel : 026­21­07­19
Fax : 026­21­95­40

You might also like