You are on page 1of 108

PEDAGOGIA DE LA INTERCULTURALIDAD

Heinrich Helberg Chvez

PEDAGOGIA DE LA INTERCULTURALIDAD FORTE-PE Progr ! " rco #e For! ci$n Tecnol$gic % Pe# g$gic en Per&'

( vier Pr #o E)*e +,-. /"0)eo #e l N ci$n12 3 n 4or5 Tel' ,6- 7+,8' Li! Per& 7r ' E#ici$n 7999 e5e!:l re)2 Li! 2 ;o +997 Di)e;o< (oh nn Po! r Fo*o C r*0l < Pe*rogli=o) #e Po)h ro2 P r>0e N cion l #el " n0

PEDAGOGIA DE LA INTERCULTURALIDAD
Heinrich Helberg Chvez

PEDAGOGIA DE LA INTERCULTURALIDAD
Heinrich Helberg Chvez

INDICE In*ro#0cci$n 7' DIALOGO INTERCULTURAL ? EL CONTE@TO PERUANO' EL PROCE3O +' I"AGEN DI3TOR3IONADA DEL "UNDO INDAGENA ? DE LA "ODERNIDAD 8' GLO4ALIBACICN ? HO"OGENEIBACICN 4. EDUCACICN .' LA "EDIACICN PRDCTICA -' LA EI3ICN PARA EL AFO +979 6' LANEA3 DE ACCICN DE LA PEDAGOGAA DE LA INTERCULTURALIDAD< E5e *r n)ver) l #el )i)*e! e#0c *ivo GHHH Pre)enci e>0i* *iv en lo) !e#io) #e co!0nic ci$n< C !bio #e i! gen :&blic #e l ) c0l*0r ) in#Igen ) C !: ; ) #e in*erc0l*0r li# # E#0c ci$n en v lore) P r*ici: ci$n #e!ocr*ic in#Igen In)*i*0cion liz ci$n 3i)*e! #e in=or! ci$n 8. RESUMEN EJECUTIVO H' E(E3 DE ACCICN DE LA CO"UNICACICN INTERCULTURAL 79' ENFOJUE3 11. DIDLOGO INTERCULTURAL CO"O PRA@I3 F )e I< Di gn$)*ico

F )e II< Proble! ) c r c*erI)*ico) F )e III< De*ener el 50icio F )e IE< L verig0 ci$n gr ! *ic l F )e E< A:ren#er !over)e en #i)*in*o) c$#igo) c0l*0r le) F )e EI< l K*ic #el #i)c0r)o in*erc0l*0r l< l b&)>0e# #e l 7+' 4I4LIOGRAFIA

e>0i# #

Agradecimiento Para j gar n j ego no !a"ta con conocer #a" reg#a"$ e" nece"aria #a %r&ctica. Un j ego "e a%rende "o#o j gando. Por e"o #a e'%eriencia %er"ona# e" n com%onente im%re"cindi!#e %ara entender otra" c #t ra" ( gente". E"te #i!ro no ) !iera "ido %o"i!#e "in #a e'%eriencia %er"ona# de #a con"tr cci*n de n di&#ogo interc #t ra#$ ( "in e# a%orte de #o" mi"mo" % e!#o" ind+gena" ( " " organi,acione" re%re"entati-a". Tengo . e agradecer m ( e"%ecia#mente a #a gente )ara/m! t$ . e me reci!ieron en " " ca"a" ( com%artieron conmigo " ami"tad ( " " in. iet de"$ a #o" mac)ig enga de# Man $ a #o" (ine ( a #o" (ora con #o" c a#e" t -e e# %ri-i#egio de -i-ir cerca de tre" decenio". E# contar con " ami"tad e" n )ec)o e'traordinario en mi -ida. E##o" )an a( dado a am%#iar mi -i"i*n de #a ) manidad ( de# -a#or de #a di-er"idad c #t ra#$ a"+ como a corregir m c)o" de #o" errore" de mi %en"amiento.

In*ro#0cci$n En e# Per0 todo" -i-imo" %ro!#ema" interc #t ra#e" de a diario$ ( e"to trae n enorme de"ga"te de energ+a$ 1r "tracione" %er"ona#e"$ "ocia#e" ( econ*mica" con"igo. E"to" %ro!#ema" "e %#antean )acia dentro de# Per0$ %ero tam!i2n )acia 1 era$ en e# conte'to internaciona#. M c)o" %ro(ecto" ( em%re"a" "e 1r "tran %or c e"tione" . e tienen . e -er con #a di1erencia de c #t ra" ( m c)o" m&" ni "i. iera "e conci!en o "e %onen en acci*n$ %or % ro %rej icio. En m c)o" ca"o" #o" %ro(ecto" de de"arro##o no contaron con #a re"i"tencia c #t ra# ( 1raca"aron %or e##o ( en otra" m c)a" m&" -ece" "e de"conoci* e# -erdadero %otencia# ( #o" conocimiento" ( #a" ca%acidade" in"ta#ada" ( %or #o" tanto . edaron de"a%ro-ec)ada" %ara e# de"arro##o de# %a+". Una de #a" ma(ore" tra!a" 3 ( a #a . e meno" atenci*n "e )a %re"tado 3 en #a -+a )acia n de"arro##o ( na -ida m&" digna e" #a inca%acidad de re"o#-er #o" %ro!#ema" interc #t ra#e" ( "i. iera de reconocer " e'i"tencia. 4 e"to genera nece"ariamente 1r "traci*n$ re"entimiento "ocia# e inc# "i-e -io#encia. No % ede )a!er ni %aci1icaci*n$ ni con"tr cci*n de na "ociedad ( n 1 t ro com ne" a todo" #o" %er ano"$ "in . e "e ata. en #o" %ro!#ema" c #t ra#e" a #a !a"e de n e"tra "ociedad. No )a )a!ido ni na %o#+tica interc #t ra# o1icia#$ ni n e"tra ed caci*n no" )a %re%arado %ara a1rontar ( re"o#-er e"to" %ro!#ema". 5o" %er ano" no "a!emo" manejar #o" %ro!#ema" de #a com nicaci*n interc #t ra# ( %or ende

10

tam!i2n #o" %ro!#ema" "ocia#e"$ econ*mico"$ %o#+tico"$ ( j dicia#e"$ entre otro"$ . e e"t&n de na otra manera interre#acionado" con #a" di1erencia" c #t ra#e". E"ta %edagog+a de #a interc #t ra#idad e" n %e. e6o man a# de# . e "e de"%rende . e #a" e"trategia" de com nicaci*n interc #t ra# "e a%renden ( "on %arte de #a 1ormaci*n de toda %er"ona "ocia#mente -&#ida. Re" e#-e tam!i2n de na manera e"trictamente co)erente #a c e"ti*n de #a identidad naciona#. Ning no de #o" gr %o" ) mano" ( c #t ra" . e e'i"ten en e# Per0 % ede %retender a%ro%iar"e de #a identidad naciona#$ %or e# contrario$ 2"ta "o#o % ede "er #a ca%acidad de interre#acionar"e ( entender"e "a#-ando #a" di1erencia" c #t ra#e"$ #o . e o!-iamente re. iere de n e"1 er,o ( )a!i#idade" e"%ec+1ica" . e "e ad. ieren en e# %roce"o de "ocia#i,aci*n ( 1ormaci*n. E" e"ta ca%acidad de com nicar"e interc #t ra#mente #a . e co)e"iona a #a "ociedad %er ana ( adem&" #a integra a# m ndo. En e# Per0 )emo" contado con -ario" %ro(ecto" naciona#e"$ . e de na otra manera "e oc %an de# %ro!#ema 1 ndamenta# de# Per0$ " di-er"idad c #t ra#$ %ero todo" e##o" )an re" #tado m ( etnoc2ntrico". 4 ning no de e"o" %ro(ecto" naciona#e" c a#i1ica como marco de re1erencia %ara organi,ar mejor n e"tra "ociedad %er ana ( re"%onder a #o" reto" de# 1 t ro. Entre e"o" %ro(ecto" naciona#e" )an e"tado idea" como . e era nece"ario de"%o!#ar a# Per0 de #o" ind+gena" o mejorar a# indio %ara "acar#o de# retra"o en . e "e enc entra %o"trado. E"to" %ro(ecto" tienen na ra+, raci"ta o e-o# cioni"ta$ . e #o" )ace in"er-i!#e" como teor+a"$ ( adem&" 2ticamente

11

in"o"teni!#e". E"to" mode#o" etnoc2ntrico" no c a#i1ican %ara organi,ar #a %o#+tica de n e"tado moderno en e# conte'to internaciona# act a#. En tiem%o" m&" cercano" )a %re-a#ecido m&" !ien #a idea . e #a di1 "i*n de na c #t ra %romedio era #a "o# ci*n a #a identidad naciona#. E"ta %ro% e"ta de"conoce . e #a im%o"ici*n de e"a c #t ra %romedio e" tan 1or,ada como #a de na c #t ra e'tranjeri,ante %ara #o" . e no #a com%arten. 7o" arg mento" im%ortante" "on dejado" de #ado8 #a im%o"ici*n c #t ra# %rod ce )erida"$ rencor ( -io#encia$ %or #o . e #a %ro% e"ta re" #ta m&" !ien contra%rod cente$ de" ne en -e, de nir$ ( de otro #ado %or. e e" na %ro% e"ta anti3e"trat2gica$ % e" de"conoce #a" nece"idade" m&" e-idente" de c a#. ier "ociedad -ia!#e . e tiene . e manejar di"tinto" eco"i"tema"$ tan di-er"o" en e# Per0. Si"tema" eco#*gico" di-er"o" re. ieren di"tinto" "i"tema" de ada%taci*n a# medio am!iente ( de di"tinta" c #t ra" %ara manejar#o" adec adamente. 4 "in n manejo adec ado de #o" "i"tema" eco#*gico" ( de #o" rec r"o" no )a( 1 t ro %ara nadie. 5a di-er"idad c #t ra# ( #a di-er"idad !io#*gica "on %arte de# Si"tema de Vida de# %#aneta Tierra ( e##o )a( . e reconocer#o ( ace%tar#o. Por e"o$ #a %aradoja de tener . e mantener %or nece"idad e"trat2gica 9de " %er-i-encia g#o!a#: #a di-er"idad c #t ra#$ e" decir #a" di1erencia" ( a #a -e, #a nidad "ocia#$ "o#o "e % ede re"o#-er en e# di&#ogo interc #t ra#.

12

M c)a" -ece" "e con1 nde tam!i2n e# %ro!#ema "ocia#$ de di1erencia" econ*mica" ( de %oder$ con e# %ro!#ema c #t ra#$ %or. e "e identi1ica determinada" c #t ra" con #a idea de %o!re,a o de "ometimiento %o#+tico. Pero e"a e" o!-iamente na identi1icaci*n 1a#"a. Primero$ %or. e "e con1 nde #a e"encia de na c #t ra o " -ocaci*n con circ n"tancia" )i"t*rica" ( %o#+tica"$ ( %or otro$ %or. e #o" conce%to" mi"mo" de %o!re,a ( ri. e,a "on re#ati-o" a #a" c #t ra". 5a ca%acidad de a1rontar e# 1 t ro ( )acer de# Per0 n %a+" -ia!#e de%ende directamente de #a ca%acidad de #a "ociedad %er ana %ara gerenciar ( "o# cionar " " %ro!#ema"$ entre #o" c a#e" 1ig ran #a" re#acione" interc #t ra#e"$ de na manera eminente$ %or. e e" #o m&" caracter+"tico ( e"%ec+1ico de# Per0. M c)o" %a+"e"$ "i no todo"$ a1rontan %ro!#ema" con #a di"tri! ci*n de# %oder ( #a ine. idad "ocia# ( econ*mica$ %ero %oco" %a+"e" tienen n %ro!#ema con #a di-er"idad c #t ra# tan a " ra+,$ tan 1 erte ( con #a dimen"i*n . e tiene en e# Per0. Pero #o m&" gra-e e" . e en e# Per0 ni "i. iera "e reconoce #a di"criminaci*n racia# ( c #t ra# como %ro!#ema$ #o . e "er+a e# %rimer %a"o %ara ##egar a na "o# ci*n. Por e# contrario$ e" co"t m!re "ocia# "o"tener . e en e# Per0 a nadie "e #e di"crimina %or c e"tione" de ra,a o c #t ra. Ante #a inmen"idad de #a tarea de e"ta!#ecer e# di&#ogo interc #t ra# como n rec r"o !&"ico de na "ociedad %# ra#$ m c)a" -ece" "e )a %re1erido e# atajo %or e# #ado %r&ctico8 tratar de con"eg ir !ene1icio" inmediato" %ara #o" di"criminado"$ re"er-a" ( tit #aci*n de tierra" ind+gena"$ mejora" #egi"#ati-a"$ %rograma" ed cati-o" ( de "a# d$

13

entre otro". E" com%ren"i!#e . e "e )a(a %rocedido a"+$ %ero #o" #ogro" no e'c "an$ "in em!argo$ de #a tarea ed cati-a$ %or. e e"ta e" n 1in en "+ mi"ma$ e" #a con"tr cci*n de na "ociedad m&" de"ea!#e ( %or. e$ de no c m%#ir"e con #a tarea ed cati-a$ todo" #o" #ogro" %r&ctico" "on m ( 1r&gi#e"$ "i no )a( n con"en"o naciona# de " nece"idad. 5a tarea . e a1ronta e# Per0 %ara a#can,ar " -erdadero de"arro##o no e" otra . e #a de conce!ir ( ec)ar a andar na n e-a idea de ci-i#i,aci*n. E"to( con-encido . e e# Per0 tiene na "it aci*n de %ri-i#egio %ara de"arro##ar e"a n e-a idea de ci-i#i,aci*n$ "i rea#mente no" #o %ro%onemo". No "o#o #o" %ro!#ema" eco#*gico" . e a1rontamo" todo"$ %ero m ( e"%ecia#mente #a" "ociedade" ind "tria#e"$ "ino tam!i2n #o" %ro!#ema" de con-i-encia a% ntan a #a nece"idad im%erio"a de e"a n e-a idea de ci-i#i,aci*n. Por e"o e# camino a# de"arro##o %ro%io no e" e# de #a imitaci*n de #a" -+a" c (a" contradiccione" (a conocemo" . e ##e-an a n ato##adero$ "ino e# de #a creaci*n. E" %ara e"a n e-a idea de ci-i#i,aci*n . e #a com nicaci*n interc #t ra# e" im%re"cindi!#e. ;einric) ;e#!erg C)&-e, I. ito"$ 1e!rero de# <==1 5 ciano Car%o

14

7' DIALOGO INTERCULTURAL ? EL CONTE@TO PERUANO' EL PROCE3O 5a %edagog+a de #a interc #t ra#idad ! "ca introd cir e# di&#ogo interc #t ra# como n rec r"o com nicati-o 1 ndamenta# %ara cada %er"ona ( %ara #a c #t ra %o#+tica de# %a+". 5a %edagog+a de #a interc #t ra#idad im%#ica n %roce"o de tran"1ormaci*n de #a %er"ona ( de #a "ociedad en " conj nto$ de ta# manera . e #a a tocom%ren"i*n ( #a com%ren"i*n de# >otro?$ "ea 2"te n indi-id o$ n gr %o o na c #t ra$ e"t2n contro#ada" %or criterio" raciona#e"$ e-itando . e #a" %ro(eccione"$ #o" %rej icio"$ #a de"in1ormaci*n ( otra" di"tor"ione" de #a com nicaci*n #a %ert r!en o de"1ig ren$ #o . e m c)a" ##e-a a #a "egregaci*n ( a inj "ticia". En e"te "entido e# ejercicio de# di&#ogo interc #t ra# contro#ado e" con"tit ti-o de #a %er"ona ) mana ( no de #o" %i#are" "o!re #o" . e "e "o"tiene #a "ociedad. S o!jeti-o 1ina# e" contri! ir a #a e. idad en #a" re#acione" "ocia#e". 5a %edagog+a de #a interc #t ra#idad e" n %roce"o$ %or. e no con"i"te de n c er%o de conocimiento" a a%render8 con"tit (e na %ra'i"$ n di"c r"o con na 2tica$ -a#ore"$ %rocedimiento" ( n )ori,onte de inter%retaci*n . e )a( . e tener en c enta. E"o tiene de com0n con #a ed caci*n am!ienta#. 5a in1ormaci*n e" c#a-e ( nece"aria$ %ero no #o e" todo. Podr+a "er ma# inter%retada o ma# "ada$ "in na 2tica . e #a " "tente. 5a %edagog+a de #a interc #t ra#idad "e 1 ndamenta en e#

15

reconocimiento de #a di-er"idad c #t ra# ( #ing@+"tica como n e#emento nece"ario ( im%re"cindi!#e de# Si"tema de Vida de# P#aneta$ #a %r&ctica de #a to#erancia ( #a !0". eda de #a tran"%arencia en #a com nicaci*n. E# a toreconocimiento$ e# de")acer"e de %rej icio"$ a"+ como e# re"%eto a# otro "on " " %r&ctica" cotidiana". 7e e##o re" #ta . e #a di1erencia c #t ra# e" -i"ta como n rec r"o ( no como n %ro!#ema. Tam!i2n )a( . e recoger #a" %r&ctica" e"ta!#ecida" de# di&#ogo entre c #t ra"8 #o" contacto" rit a#i,ado"$ #a" a#ian,a"$ #a 1orma#i,aci*n de in"tancia" de deci"i*n ( dirimencia$ a"+ como #a concertaci*n. E'i"te toda na c #t ra de# di&#ogo . e )a( . e re1or,ar. E# )ec)o . e e# di&#ogo interc #t ra# e"t2 centrado en #a com nicaci*n no . iere decir$ . e "e deje de #ado #o" otro" a"%ecto" de #a" re#acione" "ocia#e" interc #t ra#e"8 #a j "ticia$ #a econom+a$ #a %o#+tica$ entre otro"$ . e mo#dean #a" re#acione" "ocia#e". Por e# contrario$ todo" e"to" a"%ecto" "on tema" de #a com nicaci*n interc #t ra#. E# entender a# otro re" #ta a"+ na condici*n "in #a c a# #a con"tr cci*n de re#acione" "ocia#e" m&" e. itati-a" "er+a im%o"i!#e. No "e % ede %retender mejorar #a re#aci*n entre #a" "ociedade" ind+gena" ( e# E"tado$ . eriendo con1ig rar re#acione" "ocia#e" ( econ*mica" m&" j "ta" ( e. itati-a"$ "in na com%ren"i*n %ara#e#a de #a" "ociedade" ( %en"amiento ind+gena. E##o re" #tar+a

16

1ina#mente im%o"i!#e ( #o" ma#entendido" "e m #ti%#icar+an ( tra!ar+an todo e# %roce"o. No "e % ede ! "car n de"arro##o e in"i"tir en #o" dec#i-e" "ocia#e" ( e# meno"%recio a #a" c #t ra" ind+gena"$ %or. e o e# de"arro##o ##e-a a todo" a na -ida m&" digna$ o no e" de"arro##o. 5o" %rej icio" ( #a di"criminaci*n tienen . e "er " %erado"$ j "tamente %or. e e##o" "on no de #o" im%edimento" en #a -+a )acia e# de"arro##o. 5a di"criminaci*n e" como n !oomerang . e "e - e#-e contra . ien #a ejerce$ % e"to . e dem e"tra . e no tiene #a c #t ra %o#+tica m+nima . e e'ige #a con-i-encia ) mana. 5a di"criminaci*n no "o#o denigra a . ien e" o!jeto de e##a$ "ino a . ien #a ejerce. Uno de #o" % nto" c#a-e a com%render$ a# momento de 1orm #ar #a %edagog+a de #a interc #t ra#idad$ e" . e #o" %ro!#ema" interc #t ra#e" no" ata6en a todo" "in e'ce%ci*n$ no e" na ed caci*n ( n %ro!#ema de ind+gena$ e" n %ro!#ema . e com%artimo" todo" #o" ) mano" ( . e re" #ta en na gran %2rdida de energ+a$ "i no "e maneja adec adamente. E# raci"mo e" n %2"imo admini"trador "ocia#$ . e de"a%ro-ec)a gran %arte de #a" ca%acidade" creati-a" in"ta#ada" ( %or e##o e" no de #o" re"%on"a!#e" de #a %o!re,a e'trema. 5a di-er"idad c #t ra# no e" n %ro!#ema naciona#$ a#go . e tengamo" . e e"conder %or -erg@en,a. Todo #o contrario$ e" n %ro!#ema internaciona#$ %or. e e"tamo" )a!#ando de #a com%ren"i*n entre #a" di-er"a" c #t ra"$ dentro ( 1 era de# Per0. 4 entonce" da #o mi"mo . e "e trate de na c #t ra ind+gena$ de #o" ja%one"e"$ &ra!e"

17

o tiro#e"e". En c a#. iera de #o" ca"o" "e nece"ita #a" mi"ma" )a!i#idade" %ara com%render a# otro. 4 %or e"to e# dominar #a" e"trategia" de# di&#ogo interc #t ra# e" con"tit ti-o de #a %er"ona ) mana. E" tam!i2n no de #o" idea#e" de 1ormaci*n m&" antig o" de# )om!re$ " %erar #a e"trec)e, menta# de# . e "o#o conoce " #eng a ( " c #t ra. Por e"o e" . e de"de 2%oca" m ( antig a" "e %ro%icia e# conocimiento de otra" #eng a" ( -iaje" %ara conocer otra" c #t ra". 5a %edagog+a de #a interc #t ra#idad % ede "eg ir$ como )i#o cond ctor$ #a" "ig iente" eta%a"8 7iagn*"tico de# %ro!#ema8 di"ting ir %ro!#ema" %er"ona#e" 9de ejec ci*n de reg#a": de %ro!#ema" c #t ra#e" 9de con1rontaci*n de di"tinto" c er%o" de reg#a": A%render a detener e# j icio8 e"te e" e# momento de deci"i*n 2tica 3 no j ,gar a# otro )a"ta entender m&" e# %ro!#ema Reco%i#ar in1ormaci*n$ " %erar e# %ro!#ema de #a in1ormaci*n ni#atera# E'%#orar )ori,onte" de inter%retaci*n )a"ta dar con e# "entido de #o" acto"A%a#a!ra" e'tra6o" A%render a mo-er"e en di"tinto" c*digo" #ing@+"tico" ( c #t ra#e" 5ograr tener "eg ridad emociona# en e# trato rec rrente con %ro!#ema" interc #t ra#e"8 de"acti-ar #a re"i"tencia emociona# o e# miedo a# otro

E"ta" eta%a" corre"%onden a%ro'imadamente a #o" "ig iente" eje"8

18

Caracteri,aci*n de# %ro!#ema Etica de# di&#ogo interc #t ra# Con"tr cci*n de #a inter%retaci*n A%#icaci*n 9a%render a mo-er"e en di"tinto" c*digo": Identidad

E"ta "ec encia re%re"enta e# orden #*gico. En " a%#icaci*n e# orden % ede a#terar"e c ando "e )a identi1icado %re-iamente e# e"co##o . e im%ide #a com%ren"i*n o e# reconocimiento de# otro. E"te % ede a"ociar"e$ %or ejem%#o$ a #a 2tica de# di"c r"o o a #a identidad ( "eg ridad emociona#. A"+$ en ca"o" t+%ico"$ e# inter2" econ*mico$ e# temor a# otro o #o" 1 ndamenta#i"mo" re#igio"o" % eden "er " 1icientemente re#e-ante" %ara em%e,ar %or e##o"$ ( a %artir de " " %eraci*n recon"tr ir e# di&#ogo interc #t ra#.

19

+' I"AGEN DI3TOR3IONADA DEL "UNDO INDAGENA ? DE LA "ODERNIDAD En contra"te con #a c #t ra de con" mo$ #a" c #t ra" de #a Ama,on+a "on 1rec entemente %erci!ida" como in"igni1icante". E"to e" a"+ en c+rc #o" -a"to" en e# Per0$ %ero no nece"ariamente en e# re"to de# m ndo. 5a de"in1ormaci*n acerca de #a" c #t ra" ind+gena" e" inmen"a8 %or #o tanto "e de"conoce " " a%orte" )i"t*rico"$ #o" %re"ente" ( #o" 1 t ro"$ no "e reconoce en e##o" agente" "ocia#e" ( econ*mico" ig a#mente -&#ido" . e #o" occidenta#e"$ ( no "e #o" tiene %or agente" de cam!io con na %er"%ecti-a a 1 t ro$ "ino m&" !ien como imagen -i-a de# retra"o. 4 no imaginamo" . e tam!i2n de%endemo" de e##o". Pen"ar . e conce%to" ( rec r"o" ind+gena" % eden "er c#a-e" %ara #a " %er-i-encia 1 t ra no" e" ajeno. Contrario a #a imagen de de"-a#ido" ( de inca%acitado" %ara a1rontar #a modernidad 9( #a g#o!a#i,aci*n: #o" % e!#o" ind+gena" de #a Ama,on+a )an )ec)o e"1 er,o" enorme" %ara organi,ar"e$ a!rir"e ( mantener n #argo ( 1r ct+1ero di&#ogo con #a ciencia ( e"ta!#ecer im%ortante" #a,o" ( a#ian,a" con #a" organi,acione" internaciona#e" ( #a coo%eraci*n t2cnica internaciona#. E"to" a-ance" im%ortante" #o" " e#e ignorar e# di"c r"o %o#+tico ( #o" medio" de com nicaci*n. No no" )emo" %ercatado . e di"tinta" c #t ra" tienen " %ro%io %ro(ecto de de"arro##o$ !a"ado en " )erencia c #t ra# ( en " " -a#ore"$ "in . e e##o "igni1i. e en ning0n momento$ . e e"t2n cerrado" en "+ mi"mo" o . e no "e a!ran a# cam!io.

20

E"t&n a!ierto" a# cam!io$ %ero no a c a#. ier cam!io ni a c a#. ier %recio. E" decir$ "on " jeto" de " %ro%io de"arro##o. ;emo" manejado conce%to" de >de"arro##o? ( de >%o!re,a? con criterio" e"trictamente occidenta#e" 9!a"ado" en e# e"ti#o de -ida de #a "ociedad de con" mo:. Por e##o$ #a" "o# cione" )an "ido m&" "im!*#ica" . e rea#e"8 no "e )an ada%tado a #a" nece"idade" ( %ro% e"ta" de de"arro##o de n e"tro" % e!#o". M&" !ien )emo" "ati"1ec)o n e"tra idea de >de"arro##o? occidenta# "im!*#icamente. $ con "er-icio" como ag a ( # , 3 #a mi"ma e"encia de ci-i#i,aci*n %ara #o" occidenta#e". Para #o" % e!#o" ind+gena" ) !iera "ido m&" 0ti# %oder co#ocar " " conocimiento" ( %rod cto" en e# mercado %ara -a#er"e %or "+ mi"mo". 4 #o" "er-icio" de ed caci*n ( "a# d de!ieran e"tar %en"ado"$ no de"de #o" intere"e" naciona#e" e'c# "i-amente$ "ino tam!i2n de"de #a #*gica ( nece"idade" de " " " ario"$ inc# (endo #a de #o" % e!#o" ind+gena" Ser+a n error %re"entar #a re#aci*n entre #a" "ociedade" ind+gena" ( e# E"tado !ajo e# manto de rec#amo" ( rei-indicacione". En j ego e"t& a#go m c)+"imo m&" im%ortante e intere"ante %ara am!a" %arte"< l con)*r0cci$n #e 0n n0ev )ocie# # in*erc0l*0r l. 5o . e tiene . e decidir"e e" e# # gar . e tendr&n #o" % e!#o" ind+gena" en e"a "ociedad ( #o" a%orte" . e % eden )acer a #a con"tr cci*n de #a "ociedad 1 t ra. E"a "ociedad no -amo" a %oder )acer#a "in " a%orte. E"o decide tam!i2n #a c #t ra ( e# mode#o de de"arro##o %or e# . e o%temo".

21

7e a#go %odemo" e"tar "eg ro"8 e"e mode#o no e" ni % ede "er (a e# de #a "ociedad ind "tria# de con" mo$ %or. e j "tamente e" e"e e# mode#o . e e"t& !ajo cr+tica ( re" #ta in-ia!#e a e"ca#a m ndia#. Si mant -i2ramo" e"e mode#o$ entonce" no "o#o e"tamo" ma#entendiendo a #a" "ociedade" ind+gena"$ "ino tam!i2n a #a modernidad.

22

8' GLO4ALIBACICN ? HO"OGENEIBACICN Uno de #o" e1ecto" m&" e-idente" de #a g#o!a#i,aci*n e" . e )emo" "ido in1i#trado" %or #a c #t ra de# con" mo$ . e tiene " mejor re%re"entante en #a c #t ra de )ote#e" ( aero% erto"8 #a" mi"ma" co"t m!re"$ e# mi"mo trato ( #a" mi"ma" comida" 3 de"de Par+" ( NeB 4or/ )a"ta en #o" %a+"e" m&" %o!re". E"to ##ega )a"ta #a" mi"ma" com nidade" ind+gena"$ . e e"t&n !ajo #a >## -ia? de #a TV ( #a radio. 5a g#o!a#i,aci*n tiene e"e e1ecto ( e" en %arte e# re" #tado de #a am%#iaci*n ( con. i"ta de mercado" ( de #a" re#acione" ine. itati-a" entre #o" e"tado". Pero tam!i2n tiene a"%ecto" %o"iti-o"8 entre otro"$ reconocemo" . e #o" %ro!#ema" interc #t ra#e" "e dan %or ig a# en #o" e"tado" de"arro##ado". 4 a -ece" con na -ir #encia de"conocida en e# Per0. 5o . e rea#mente e" de"arro##ado no e" entonce"$ e# tener o no %ro!#ema" interc #t ra#e"$ "ino #a manera c*mo "e #e" en1renta. 4 a##+$ c#aro e"t&$ )a( di"tinta" tradicione". 5a mi"ma g#o!a#i,aci*n no" o!#iga 3 tam!i2n a #a" c #t ra" ind+gena" 3 a re"%onder ( a encontrar a#iado" en todo e# m ndo. 4 #a g#o!a#i,aci*n o1rece e"o" medio". 5a idea de di1 ndir na "o#a c #t ra %romedio como #a c #t ra de todo" #o" %er ano" no % ede j "ti1icar"e$ ad ciendo . e a"+ e" #a democracia$ e# dominio de #a ma(or+a$ %or do" ra,one"8 %or. e e"tar+amo" "ando n conce%to %rimiti-o de democracia$ n

23

conce%to nada dia#2ctico$ donde no" im%onen " " o%inione" a otro"$ en # gar de ##egar a mediacione"$ a #a concertaci*n ( ni1icaci*n de criterio". 7e otro #ado$ %or. e e"a mi"ma im%o"ici*n de na c #t ra$ no e" otra co"a . e #a ##amada >-io#encia e"tr ct ra#?$ . e no "o#o e" de origen econ*mico ( . e genera 1r "traci*n ( 1ina#mente -io#encia. E"te e" n c+rc #o -icio"o . e )a( . e rom%er$ "i "e . iere %aci1icar ( con"tr ir na "ociedad "o!re na c #t ra de #a %a,. Pero )a( na ra,*n m&" %odero"a toda-+a. J "tamente en #o e"%ec+1ico$ en #a di1erencia$ e"t& tam!i2n #a %o"i!i#idad de co#ocar"e mejor en e# mercado. C ien o1rece a#go n e-o . e #o" otro" no %o"een tiene mejor %o"i!i#idad en e# mercado$ . e . ien o1rece #o mi"mo . e todo" o1recen. Pero %ara #ograr e"a %o"ici*n de -entaja )a( . e in-e"tigar ( -a#orar #o" conocimiento" ( rec r"o" %ro%io". 7o" #+mite" determinan #a di1ic #tad de #a "ociedad %er ana %ara "a#ir de# ato##o8 5o" di1 "ore" de #a c #t ra de con" mo carecen de na -i"i*n cr+tica de " %ro%io . e)acer$ no " e#en di"ting ir e# %rod cto c #t ra# gen ino . e da %#acer ( %ermite identi1icar"e de #o" %rod cto" de #a ind "tria de #a di-er"i*n$ . e "i !ien tienen 2'ito$ entretienen$ dan a#iento$ a #a -e, no "ati"1acen criterio" de ca#idad ( %or #o tanto no dan %#acer. Por. e #o cierto e" . e e# %#acer$ e" %#acer tam!i2n %or. e re. iere tra!ajo. E# %#acer e"t& en 1 nci*n de# tra!ajo in-ertido en #a rece%ci*n ( com%ren"i*n$ ( #o" %rod cto" de rece%ci*n 1&ci# traicionan a# %#acer. 9E"ta no e" na %o"ici*n c #t ra# e#iti"ta$ "ino . e di"ting e #o gen ino$ ( #o %o% #ar e"t& en e##o$ de# %rod cto comercia#:.

24

Re" #ta di1+ci# retraer"e o e-adir #a c #t ra de con" mo ( #a di-er"i*n$ ( "o#o #o" ci dadano" . e con-i-en con a"%ecto" negati-o" de e"a c #t ra tienen na conciencia de #a 1a#"edad de e"a c #t ra de# con" mo. 5a idea de na c #t ra naciona# e" re!ajada a " " 1orma" m&" anecd*tica" ( 1o#c#*rica"8 e# %#ato de comida naciona#$ #a dan,a naciona# D en #a" . e terminan %or im%oner"e #a" -er"ione" crio##a" o me"ti,a"$ ( . e "iendo im%o"icione" e"t&n na -e, m&" negando #o %ro%io. 5o" %er ano" no "omo" con"ciente" . e #a "a#ida e"t& en encontrar a#go en com0n . e no" na$ "ino en con"tr ir e# di&#ogo interc #t ra# como in"tr mento de co)e"i*n "ocia#. Sin em!argo$ #o" %er ano" "+ " e#en conocer de %rimera mano ( "entir en carne %ro%ia #o" %ro!#ema" interc #t ra#e" ( m ( -i-amente. E"o e" n ! en % nto de %artida. Se mantiene c#aramente #a memoria de #a grande,a #o" tem%#o" Inca ( #o" tejido" de Paraca" ( otra" m e"tra" e'traordinaria" de #o . e 1 eron 9en e# %a"ado: #a" c #t ra" ind+gena". E"a" c #t ra" "on 1 ente de %re"tigio con #a" . e no" adornamo" 3 %ero . e %ara nada m&" "ir-en. 4 e"e %re"tigio "iem%re "e mide con criterio occidenta# 3 como #o" r2cord" E ine"". E" decir$ de na manera no ind+gena. E# #ado m&" negati-o de #a "ociedad %er ana e" . e na ! ena %arte de #a %o!#aci*n )a creado " identidad a di1erencia de #o ind+gena 3 con #a ingen a

25

creencia de "on mejore" o . e #a )an " %erado. Ignoran . e %ara #a ciencia 9( %ara e# m ndo occidenta#: #a" c #t ra" ind+gena" tienen n atracti-o m ( e"%ecia# ( "on enri. ecedora" %or. e re%re"entan a#ternati-a"$ conocimiento" ( rec r"o" ( acortan e# camino de #a in-e"tigaci*n. Por #o tanto go,an de n a#t+"imo %re"tigio. 4 de )ec)o )an )ec)o contri! cione" im%ortant+"ima" de"de de n % nto de -i"ta econ*mico ( cient+1ico. 4 "e con"idera . e % eden )acer m c)a" m&".

26

4. EDUCACICN 5a ignorancia acerca de #a" c #t ra" ind+gena" de# Per0 ( e"%ecia#mente acerca de #a" ama,*nica" e" genera#i,ada e inmen"a ( e"to "e re1#eja en todo" #o" a"%ecto" de #a "ociedad %er ana8 en #a %o#+tica ( en #a" #e(e"$ en #o" j icio" e"t2tico"$ en #a inca%acidad de #ograr na artic #aci*n econ*mica m&" e. itati-a de #o" % e!#o" ind+gena"$ ( en #a inca%acidad de a-i,orar n 1 t ro %ara e##o" ( m c)o m&" de com%artir n 1 t ro con e##o". 5a "ociedad %er ana e"t& %or con"tr ir"e$ )a"ta e# momento e" n cong#omerado de gente"$ %ero no na "ociedad artic #ada$ ( meno" com%arten " " gente" a#g no" %ro%*"ito" m+nimo" . e #e" %ermitan identi1icar"e. E"to$ c#aro e"t&$ no e" n conocimiento n e-o8 e"t& en Mari&teg i. 5o n e-o e" . e #a com nicaci*n interc #t ra# e" e# modo de artic #ar"e$ %or. e e" #a 0nica %o"i!i#idad de ##egar a n entendimiento ( concertaci*n de intere"e". E# di&#ogo interc #t ra# e" #a goma . e %ega a #o" %er ano". E# "i"tema ed cati-o naciona# "e %ro%one e"ta!#ecer #a interc #t ra#idad como n eje tran"-er"a#$ %ero #o" a-ance" "on m ( t+mido" toda-+a. Anteriormente #a ed caci*n 1 e ti#i,ada como no de #o" in"tr mento" de di1 "i*n de #a c #t ra co"mo%o#ita ( #a c #t ra de con" mo. 4 %ara #o" ind+gena" 1 e n in"tr mento de ac #t raci*n e integraci*n 9enti2nda"e a"imi#aci*n a #a "ociedad ma(or$ %ro%iciando e# a!andono de " %ro%ia c #t ra:. E# %recio . e "e %ed+a %ara "er miem!ro -&#ido de #a "ociedad era

27

inmen"o8 negar"e a "+ mi"mo D o m&" a"t tamente tra-e"tir"e ( a%arentar "er #o . e no "e e". Reci2n con e# " rgimiento de #a %ro% e"ta de na ed caci*n !i#ing@e interc #t ra# " rge na %o"i!i#idad m&" mediadora. 4 e"ta %ro% e"ta co!ra 1 er,a c ando #a" mi"ma" 1ederacione" ind+gena" ( #a "ociedad ci-i# crean " " %ro(ecto". 5a -i"i*n de #a" c #t ra" ind+gena" en #o" te'to" e"co#are" tradiciona#e" )a e"tado m ( di"tor"ionada ( )a "ido a"+ %or generacione"$ inc# "i-e a##+ donde "e #e" a#a!a. 4 e"to e" %artic #armente cierto de #a" c #t ra" ama,*nica"$ a #a" . e ca"i "e %re1iere oc #tar. Jam&" "e tran"miti* #a nece"idad de com%artir n de"tino com0n o de . e e"ta" c #t ra" %odr+an tener #a" c#a-e" %ara n de"arro##o "ocia# ( econ*mico de todo" #o" %er ano". 4 o!-iamente "e ignora #o m c)o . e de%endemo" de " " a%orte" ( rec r"o" creado" %or e##o".

28

.' LA "EDIACICN PRDCTICA No con-iene ignorar #o" %a"o" recorrido" %or #a "ociedad %er ana. ;a )a!ido n mo-imiento #iterario3"ocio#*gico . e e" e# indigeni"mo. A %e"ar de " " #imitacione"$ . i,& e" m&" %o"iti-o )a!er#o tenido . e no. 7e )ec)o >e# %ro!#ema de# indio? "e )a mantenido -i-o. 4 e##o "e #o de!emo" tam!i2n a# indigeni"mo. Una de #a" re"% e"ta" m&" intere"ante" a #a com%#ejidad "ocia# %er ana e" e# mo-imiento ind+gena. 5a di1erencia con e# indigeni"mo anterior e" . e a)ora "e trata de organi,acione" ind+gena" a tore%re"entati-a"$ . e adem&" "e nen en con1ederacione" naciona#e" e internaciona#e". 5a re#aci*n . e )an mantenido #o" organi"mo" internaciona#e" ( #a coo%eraci*n t2cnica internaciona# con #a" 1ederacione" ind+gena" e" m ( %rod cti-a en t2rmino" de %ro(ecto" ( %ro% e"ta" concreta". M c)a" %er"ona" "e "or%render+an de #a ca%acidad de ge"ti*n ( #o" monto" de dinero . e manejan e"ta" 1ederacione"$ %or cierto m c)o ma(ore" . e #o" %e. e6o" ca%ita#i"ta" regiona#e". Conce%to" como a toge"ti*n ( a todeterminaci*n . e orientan #a con"tr cci*n de %ro(ecto" ( de #a" re#acione" "ocia#e" )an "ido introd cido". M c)o$ ca"i todo$ #o . e "e )a #ogrado en 1a-or de #o" % e!#o" ind+gena" en e# Per0$ "e )a )ec)o con " decidido a%o(o ( com%ren"i*n.

29

Tanto e# mo-imiento ind+gena como #a ciencia 3 inc# (endo antro%*#ogo"$ #ing@i"ta"$ m2dico"$ !i*#ogo"$ ingeniero" 1ore"ta#e"$ entre otro" )an con"tr ido con m c)o e"1 er,o ( tenacidad n di&#ogo interc #t ra# 1r ct+1ero ( . e )a reno-ado tota#mente #a -i"i*n de #o" % e!#o" ind+gena". E# re" #tado de e"te di&#ogo e" . e )a( todo n )ori,onte n e-o de inter%retaci*n. 5a o%ini*n %0!#ica %er ana " e#e ignorar e"te )ec)o "i"tem&ticamente$ ma" no a"+ #a o%ini*n internaciona#. Por e"ta" ra,one"$ e" "o#o a %artir de# di&#ogo interc #t ra#$ . e #a "ociedad %er ana % ede a" mir " re"%on"a!i#idad %ara #ograr na ma(or e. idad en #o" otro" t2rmino" de intercam!io 9econ*mico"$ "a# d$ %o#+tico"$ etc.: A e"a nece"idad re"%onde #a %edagog+a de #a interc #t ra#idad. En %ro(ecto" como e# Programa de Formaci*n de Mae"tro" Gi#ing@e" de #a Ama,on+a Per ana 3FORMAGIAP de# In"tit to S %erior Pedag*gico P0!#ico de 5oreto ( #a A"ociaci*n Inter2tnica de 7e"arro##o de #a Ama,on+a Per ana 3 AI7ESEP "e )a ade#antado (a no "o#o na %ro% e"ta de ed caci*n !i#ing@e interc #t ra#$ "ino tam!i2n n en1o. e interc #t ra# %ara re-i"ar #a" ciencia" ( #ograr na com%#ementaci*n entre #o" di"tinto" conocimiento"8 ind+gena" ( occidenta#e".

30

-' LA EI3ICN PARA EL AFO +979 5o" %er ano" "e entienden mejor$ dominan #o" %a"o" ( rec r"o" de #a com nicaci*n interc #t ra#$ #o . e ##e-a a n di&#ogo interc #t ra# contro#ado con criterio" raciona#e" 3 "o!re #a !a"e de na %edagog+a de# di&#ogo interc #t ra#. E# di&#ogo interc #t ra# e" a"+ e# " "tento de #a "ociedad %er ana$ no de " " %i#are"$ j nto a otro" como na democracia %artici%ati-a$ e# de"arro##o "o"teni!#e ( e# etno3de"arro##o$ . e e" na -er"i*n de# de"arro##o "o"teni!#e ada%tado a #a" condicione" c #t ra#e" de #a %o!#aci*n. E##o " %one . e e# de"arro##o "e !a"a en " %ro%io %otencia# ( . e "e toma en con"ideraci*n #o" criterio" de ca#idad de -ida ind+gena %ara #o . e )a( ante" . e a%render a re"%etar#o" ( entender#o". E# di&#ogo interc #t ra# "e da )acia dentro ( )acia 1 era de# %a+"8 tam!i2n )acia 1 era )a( . e #ograr #a com%ren"i*n ( #a e. idad 9e"te e" e# reto de #a g#o!a#i,aci*n:. E# di&#ogo interc #t ra# e" #a >goma? . e %ega a #o" %er ano"$ #o . e ni1ica a #a "ociedad %er ana. 7ic)o m&" t2cnicamente8 #o . e no" artic #a 3 o #o . e no" %ermite artic #arno". Se )an de"ec)ado #o" %ro(ecto" naciona#e" etnoc2ntrico"$ #o" . e %ro% gnan #a di1 "i*n e im%o"ici*n de na c #t ra "o!re #a" otra"$ %or. e todo

31

%ro(ecto )omogenei,ador e" im%o"iti-o ( adem&" % ede tener con"ec encia" m ( negati-a" %ara e# manejo de #o" di-er"o" eco"i"tema". E# di&#ogo interc #t ra# e" %arte de #a n e-a c #t ra %o#+tica de #o" %er ano"$ #o . e "igni1ica . e e# e"tado "e !a"a en #a %r&ctica cotidiana de# di&#ogo interc #t ra# ( no en #a idea de na naci*n con na c #t ra )omog2nea$ . e 1ina#mente e" na 1icci*n j r+dica$ . e e" ina%#ica!#e a #a rea#idad "ocia# %er ana$ caracteri,ada %or #a di-er"idad c #t ra# en n conte'to de a#ta di-er"idad !io#*gica. E" decir$ "e )a dado e# %a"o de #a idea de# e"tado3naci*n de# Sig#o HIH$ a# e"tado moderno. Ca!e agregar . e "in e"ta tran"1ormaci*n$ . e e" na tran"1ormaci*n de #a mi"ma "ociedad$ no ca!e %en"ar en n de"arro##o e. itati-o. E# di&#ogo interc #t ra# e"t& in1i#trando toda" #a" re#acione" ( . e)acere"8 e# )ogar$ #a" re#acione" #a!ora#e"$ e# e"t dio$ #a" ciencia"$ e# arte$ e# con" mo$ #a %rod cci*n ( comercia#i,aci*n... ( e# Per0 tiene %ro% e"ta" n e-a" . e )acer 9( . e -ender: en todo" e"to" a"%ecto" 1rente a# m ndo. 5o" %er ano" go,an de na ed caci*n de ca#idad8 e" decir de na ed caci*n !i#ing@e interc #t ra#$ %ara cada no de ac erdo a " " nece"idade" ( con na "o# ci*n a " medida8 no "o#o %ara #o" ind+gena"$ tam!i2n %ara #o" )i"%ano)a!#ante"$ #o" c)ino"$ ja%one"e"$ a#emane" o de d*nde -engan. E"ta ed caci*n interc #t ra# "e da en todo" #o" ni-e#e" ed cati-o"$ de# inicia# a# " %erior.

32

5a ed caci*n !i#ing@e interc #t ra# )a incor%orado ( de"arro##ado a #a ed caci*n am!ienta# ##e-&ndo#a a " -erdadera conc# "i*n8 #a interde%endencia. 7e e"te modo #a %edagog+a de #a interc #t ra#idad 1r cti1ica e# de"arro##o econ*mico. E# Per0 c enta con n "i"tema cient+1ico3tecno#*gico . e a%ro-ec)a ( a% e"ta %or #a interc #t ra#idad$ como na de " " #+nea" %rinci%a#e" de acci*n ( "ir-e de eje a# "i"tema de %rod cci*n naciona#. 5a ciencia ( #a tecno#og+a e"t&n % e"ta" "o!re 1 ndamento" interc #t ra#e"$ " %erando #o" etnocentri"mo". Con e##o e# Per0 tiene na cara %ro%ia en #a di"c "i*n cient+1ica ( en e# mercado internaciona#.

33

6' LANEA3 DE ACCICN DE LA PEDAGOGAA DE LA INTERCULTURALIDAD< E5e *r n)ver) l #el )i)*e! Proble! < El )i)*e! e#0c *ivo h )i#o e)* bleci#o co!o in)*r0!en*o #e #i=0)i$n #e l c0l*0r #e con)0!o2 con :oco) ele!en*o) / vece) con*r #ic*orio)1 #e =ir! ci$n c0l*0r l loc l' 3ol0cione)< Crear n "i"tema cient+1ico3tecno#*gico . e "ea #a co# mna -erte!ra# . e "o"tiene #a %rod cci*n en e# Per0. E# "i"tema cient+1ico3tecno#*gico inc# (e tam!i2n e# di"e6o. E"te "i"tema interre#aciona ni-er"idade"$ in"tit to" " %eriore"$ in"tit to" de in-e"tigaci*n e"tata#e" ( %ri-ado" ( #a" ind "tria" %rod ctora" de tecno#og+a. Una de #a" #+nea" de ge"ti*n e" #a -a#oraci*n de #a interc #t ra#idad. E"ta!#ecer n "i"tema de reconocimiento de #a %ro%iedad inte#ect a# co#ecti-a e indi-id a# adec ado ( acce"i!#e a #a %o!#aci*n ind+gena ( no ind+gena de# Per0. e#0c *ivo

34

Re-i"ar "i"tem&ticamente #a" ciencia" de"de n en1o. e interc #t ra# %ara de"c !rir " " etnocentri"mo" ( corregir#o". Sentar #o" 1 ndamento" de #a ciencia "o!re na !a"e interc #t ra#$ rea#mente ni-er"a#. 7e"arro##ar na %edagog+a de #a interc #t ra#idad ada%tada %ara #o" di"tinto" ni-e#e" ed cati-o" ( gr %o" ) mano"8 cam!io" c rric #are" ( re-i"i*n de contenido" de"de n en1o. e interc #t ra#. In"tit ciona#i,ar #a ed caci*n !i#ing@e interc #t ra#$ a"eg rando #a %artici%aci*n ind+gena en #o" organi"mo" e"tata#e"$ garanti,ando " " in"tit cione" %ro%ia" ( #a con"tr cci*n de " " "i"tema" ed cati-o"$ artic #ado" a# Si"tema Ed cati-o Naciona#. Formar a #o" docente" %ara . e e# di&#ogo interc #t ra# "ea cotidiana en e# a #a. na %r&ctica

35

Pre)enci Proble! )<

e>0i* *iv

en lo) !e#io) #e co!0nic ci$n<

L ) c0l*0r ) in#Igen ) )0bre:re)en* # ) en l o:ini$n :&blic ' En lo) !e#io)2 el in#io : rece co!o 0n *on*o2 inc : z2 ob5e*o #e b0rl ) % ri) ) - % )0 c0l*0r 5 !) :o#rI )er l )ol0ci$n : r el =0*0ro' A>0I * !biKn h % 0n no*ori o:o)ici$n en*re l concienci :&blic /lo) !e#io) )on )olo 0n re=le5o #e K)* 1 % l cienci ' L i! gen >0e )e *iene #e 0no !i)!o e)* *o* l!en*e #e)cen*r # < : rece >0e con)0!ien#o2 vi)*ien#o e*c' lo) :ro#0c*o) #e l )ocie# # #e con)0!o no) )en*i!o) % : r*e #e e) )ocie# # #e con)0!o % e)o en*r ; 0n error #e :erce:ci$n' L c0l*0r in#i no ven#e - ni )i>0ier l Inc Col ' 3ol0cione)< Ta##ere" de interc #t ra#idad con % !#ici"ta" ( %rod ctore" de %rograma" %ara n cam!io de en1o. e. A tocontro# de #o" medio" de di1 "i*n8 %artici%aci*n %orcent a# a%ro%iada de #a %o!#aci*n ind+gena en #o" medio". 5egi"#aci*n a%ro%iada8 %artici%aci*n %orcent a# a%ro%iada de #a %o!#aci*n ind+gena. en #o" medio".

36

Cam%a6a %ara n cam!io de %erce%ci*n %er"ona# ( na -i"i*n m&" cr+tica de #a c #t ra de con" mo 9no todo #o ! eno -iene de 1 era:.

37

C !bio #e i! gen :&blic Proble! )<

#e l ) c0l*0r ) in#Igen )

C renci #e in=or! ci$n 3e h #i=0n#i#o 0n vi)i$n #i)*or)ion # #el !0n#o in#Igen 2 )e #e)conoce )0) :or*e) en el : ) #o % :re)en*e % )0 :o)ible col bor ci$n en el =0*0ro' T !biKn l ) con#icione) )oci le) % 50rI#ic ) : r >0e e)*o) :or*e) )e h g n e=ec*ivo) en bene=icio #e *o#o) #eben )er #i)c0*i#o)' No )e h )0:er #o l vi)i$n #el in#Igen co!o L:ri!i*ivoM' C !:e n lo) :re50icio)2 lo) :ro%ec*o) e*nocKn*rico) % l vi)i$n crI*ic #e occi#en*e' Re)i)*enci e!ocion l /)e :ercibe lo in#Igen co!o =eo2 ri)ible2 e*c'1 C renci #e inve)*ig ci$n en :ro=0n#i# # #e / 1 lg0n ) c0l*0r ) in#Igen )2 /b1 lo) :roble! ) in*erc0l*0r le) % )0) con)ec0enci )2 /c1 l e)*r0c*0r #e lo) :re50icio)2 el r ci)!o % o*ro) i!:e#i!en*o) l #ilogo *r n): ren*e' 3ol0cione)< Pre"entar #a" c #t ra" ind+gena" de"de #o" % nto" de -i"ta donde " " a%orte" "on cont ndente"8 e# % nto de -i"ta "ocia# 9#a e. idad de #o" "i"tema" de

38

intercam!io:$ e# )ori,onte eco#*gico ( #o" a%orte" en rec r"o" c #ti-ado" 9tran"1ormado" inte#ect a#mente:. Re-i"i*n de %rej icio" ( etnocentri"mo"I red cir #a re"i"tencia emociona#. Con"tr cci*n de na -i"i*n cr+tica 9no idea#i,ada: tanto de #a c #t ra occidenta# como de# m ndo ind+gena. Prod cci*n "i"tem&tica de %rograma" de TV ( radio %ara e# mejor conocimiento de #o" % e!#o" ( #eng a" de# Per0 3 ( de otro" %a+"e". In1ormacione" de inter2" e"%ec+1ico en %rograma" e"%ecia#e" 9de orden tem&tico$ %o#+tico$ etc.: Periodi"mo interc #t ra#8 Ta##ere" in1ormati-o" %ara %eriodi"ta" ( cam%a6a" en diario". Fa-orecer #a in-e"tigaci*n en #a" #+nea" %ro% e"ta"8 9a: a#g na" c #t ra" ind+gena"$ 9!: #o" %ro!#ema" interc #t ra#e" ( " " con"ec encia"$ 9c: #a e"tr ct ra de #o" %rej icio"$ e# raci"mo ( otro" im%edimento" a# di&#ogo tran"%arente.

39

C !: ; ) #e in*erc0l*0r li# # Proble! ) Di)*in*o) gr0:o) h0! no) re>0ieren #e *er :i ) e):ecI=ic ) in*erc0l*0r le) /o l )In#ro!e #el r ci)!o1' )0) :roble! )

3ol0cione)< E#a!oraci*n de mode#o"$ %o#+tica" ( negociaci*n %ara #a ejec ci*n. U"o de #o" rec r"o" "ocia#e" di"%oni!#e"8 %ro(ecto" de ONE"$ in"tit cione" internaciona#e" %ara re1or,ar a# Si"tema Ed cati-o Naciona# en " ca%acidad de montar re"% e"ta" a%ro%iada" 9%arcia#e" o integra#e":. Pre"entaci*n de #a" c #t ra" ind+gena" con " %ro%ia -o, 9te"timonio"$ e')i!ici*n de o!ra" de arte$ tecno#og+a:I %ero "it ando e"a" o!ra" ( te"timonio" en e# conte'to a%ro%iado$ a"eg rando en #o %o"i!#e . e "e %ro%orcione #a #*gica de com%ren"i*n 9o!jeto" o in1ormaci*n ai"#ada % eden "er ma# inter%retado" o ma# "ado"I #a mera di1 "i*n no a( da:. 7e"arro##o de materia#e" did&ctico" con 1ine" tera%2 tico" e"%ec+1ico" %ara medio" de di1 "i*n ( %ara "o %or %ro(ecto"8 in-e"tigacione"$ !o#etine"$ materia# interacti-o$ entre otro". Cam%a6a" 9tera%ia": e"%ec+1ica" %ara di"tinto" gr %o" ) mano"8 e"c e#a"$ %eriodi"ta"$ a toridade" naciona#e" ( regiona#e"$ % !#ici"ta"$ %rod ctore" de medio" de di1 "i*n.

40

Fe"ti-a#e"$ conc r"o" ( otra" acti-idade" de arraigo %o% #ar. 7e"arro##ar otra" 1orma" de incenti-o econ*mico %or e# tra!ajo en interc #t ra#idad en #a %rod cci*n$ e# tra!ajo$ ig#e"ia"$ entre otro". A( da en e# di"e6o de %ro(ecto" EGI de di-er"o car&cter 9r ra#e"$ citadino"$ ind+gena":. E-a# aci*n ( di1 "i*n de re" #tado".

41

E#0c ci$n en v lore)< Proble! )< 3e c0e)*ion l o*ro2 no 0no !i)!o' 3e )egreg 2 c )*ig l #i=erenci ' No )e #i)*ing0en lo) :roble! ) c0l*0r le) #e lo) :er)on le)' L ) eN:lic cione) con*rib0%en 0*o =ir! r l :ro:i :o)ici$n2 en vez #e en*en#er l o*ro' 3e #e)conocen lo) v lore) e)*r *Kgico) #e l #iver)i# # c0l*0r l % )0 in*errel ci$n con l #iver)i# # biol$gic ' C renci #e 0n c0l*0r #e #ilogo' 3ol0cione)O Reconocer -a#ore" e"trat2gico" 9g#o!a#e":8 5a interre#aci*n de #a di-er"idad c #t ra# ( !io#*gica ( " re#aci*n con e# Si"tema de Vida de# P#aneta Tierra. 5a !0". eda de #a e. idad en #a com nicaci*n ( en #a" re#acione" "ocia#e" ( econ*mica". 5a %r&ctica de #a to#erancia. 5a !0". eda de #a tran"%arencia en #a com nicaci*n. E# a toreconocimiento ( e# de")acer"e de %rej icio". E# reconocimiento ( e# re"%eto a# otro.

42

A%render a -er en #a di1erencia 9c #t ra#: n rec r"o ( no n %ro!#ema. Recoger #a" %r&ctica" e"ta!#ecida" de# di&#ogo entre c #t ra"8 #o" contacto" rit a#i,ado"$ #a" a#ian,a"$ #a 1orma#i,aci*n de in"tancia" de deci"i*n ( dirimencia$ a"+ como #a concertaci*n. E'i"te toda na c #t ra de# di&#ogo . e )a( . e re1or,ar.

43

P r*ici: ci$n #e!ocr*ic Proble! <

in#Igen

Lo) :0eblo) in#Igen ) c recen #e 0n re:re)en* ci$n #e!ocr*ic co!o c0er:o )oci l /no h % 0n reconoci!ien*o :olI*ico % :or lo * n*o in*er cci$n con lo) :0eblo) in#Igen )1' Con)0l* ) % : r*ici: ci$n irreg0l r' 3ol0ci$n< Artic #ar %o#+ticamente a #o" % e!#o" ind+gena" a# "i"tema democr&tico %er ano$ garanti,ando na cierta a tonom+a j r+dica$ ( #a #i!ertad de con"tr ir " " %ro%io" %ro(ecto" e in"tit cione". Earanti,ar na re%re"entaci*n %orcent a# de #o" % e!#o" ind+gena" en #o" organi"mo" de# e"tado8 %ar#amento$ a toridade" naciona#e" ( regiona#e" 9con miem!ro" de com nidade" nati-a" ( cam%e"ina" nacido" e in"crito" en #o" regi"tro" de #a" com nidade":. Reconocer #o" "i"tema" de toma de deci"ione" ind+gena" e integrar#o" a #a" %o#+tica"$ con" #ta" ( %ro(ecto". Forma#i,ar #o" "i"tema" ed cati-o" ind+gena" dentro de# Si"tema Ed cati-o Naciona#.

44

In)*i*0cion liz ci$n Proble! De)conoci!ien*o #e :rc*ic ) #e negoci ci$n % c0l*0r ) Tr #ici$n #i)con*in0 # c0er#o en*re #i)*in* )

3ol0ci$n Rec %erar 1orma" de interacci*n entre di"tinta" c #t ra"8 Contacto" 1orma#i,ado" o rit a#i,ado" 9%ara e-itar con1#icto" o !rote" de -io#encia:. Re#acione" de intercam!io" e"ta!#e" 9interde%endencia entre % e!#o" o a#dea" donde na nidad com%#eta a #a otra$ %or ejem%#o creando na nece"idad arti1icia# de# %rod cto de #a otra$ %ara mantener #a %a,: A#ian,a" 9matrimonia#e"$ territoria#e"$ econ*mica":. Reconocimiento de na in"tancia de dirimencia 9in"tancia >" %erior? . e da "o# ci*n a n con1#icto:. Ac erdo" 9( "eg imiento:. Negociacione". Me"a de concertaci*n.

45

46

3i)*e!

#e in=or! ci$n #iver)i# # c0l*0r l #i):er)

Proble! < In=or! ci$n )obre c0l*0r ) in#Igen ) o )obre l o #e !0% #i=Icil cce)o

3ol0ci$n< E"ta!#ecer "i"tema de in1ormaci*n . e a#imente a #a Pedagog+a de #a interc #t ra#idad$ a# "i"tema ed cati-o naciona# ( cam%a6a"$ %ro(ecto" etc. E# "i"tema de!e e"tar en mano "eg ra.

47

P' RE3U"EN E(ECUTIEO 5a Pedagog+a de #a interc #t ra#idad e" na ed caci*n en e# -a#or de #a di-er"idad c #t ra# %ara e# de"arro##o ( #a con"tr cci*n de #a "ociedad g#o!a#. E# %rinci%io . e " "tenta a 5a %edagog+a de #a interc #t ra#idad e"8 >G "car #a e. idad en todo" #o" t2rmino" de intercam!io 9econ*mico"$ "ocia#e"$ %o#+tico"$ normati-o"$ entre otro":$ en #a" condicione" c #t ra#e" ( "ocia#e" a"im2trica" dada"$ a %artir de #a con"tr cci*n de# dia#ogo interc #t ra# )acia dentro de cada %a+" ( en e# &m!ito internaciona#.? 5a mi"i*n de #a %edagog+a de #a interc #t ra#idad e" #ograr #a e. idad de #a" o%ort nidade" ( artic #aci*n interc #t ra# S o!jeti-o genera# e" #ograr #a interc #t ra#idad como eje tran"-er"a# de# "i"tema ed cati-o en todo" #o" ni-e#e"8 " %erior$ "ec ndaria$ %rimaria e inicia#. E# dia#ogo interc #t ra# como %ra'i" tiene gram&tica$ 2tica$ tera%ia$ in"tr mento" e im%#ementaci*n en e# "i"tema ed cati-o

48

E# di&#ogo interc #t ra# ata6e ( 1r cti1ica a todo" #o" "ectore" de #a -ida %0!#ica8 "a# d$ econom+a$ 1inan,a"$ e# "i"tema %o#+tico ( j dicia#$ #a" arte" ( #a ciencia en genera#. H' E(E3 DE ACCICN DE LA CO"UNICACICN INTERCULTURAL E*ic #el #i logo in*erc0l*0r l 5a !0". eda de #a e. idad 9e#iminar %rej icio" : 7irimencia de con1#icto" J Ter :i #el #i logo in*erc0l*0r l Revi)i$n #e lo) I!:le!en* ci$n in)*r0!en*o) #el #i logo )oci le) #el in*erc0l*0r l #i logo en el )i)*e! in*erc0l*0r l e#0c *ivo 7i"ting ir Contacto" Re#acione" entre rit a#i,ado" inter%er"ona#e" %ro!#ema" docente"3 Re#acione" %er"ona#e" ( a# mno" interde%endie c #t ra#e" En1o. e nte" Inter1erencia interc #t ra# en A#ian,a" Am%#iar #a" &rea" In"tit ciona#i, 1 ente" de c rric #are" a3ci*n in1ormaci*n C rric #o ( Con"tr cci*n %ro% e"ta" EGI de #a Ordenamiento inter%retaci*n ed cati-o e

Gr !*ic #el #i logo in*erc0l*0r l

Com%ren"i* J n a tra-2" de #a a-erig aci*n gramatica# Com nicaci* n tran"%arente A o%aca Reconocer ti%o#og+a de di"c r"o"

49

con reg#a" 1 ndamenta# e" di1erente"8 magia$ e"encia$ %oe"+a$ etc. 79' ENFOJUE3

Mo-er"e en di"tinto" c*digo" Identidad ( "eg ridad emociona#

in"tit ciona#i,a ci*n EGI In-e"tigaci*n ( di1 "i*n EGI

E# di&#ogo interc #t ra# %ermite$ a# meno"$ c atro en1o. e"$ . e "iendo com%#ementario"$ cada no re"%onde a n o!jeti-o ( tiene na metodo#og+a %ro%ia8 Ob5e*ivo 5a con"tr cci*n de# di&#ogo interc #t ra# 5i!eraci*n de etnocentri"mo" #a conciencia "e*o#ologI In"tr mento" de in-e"tigaci*n de cam%o en e# marco de na antro%o#og+a dia#oga# de An&#i"i" conce%t a#$ cr+tica de -a#ore"$ e"trategia" de com nicaci*n ( de #a" re#acione" "ocia#e"$ econ*mica" ( de %oder

50

An&#i"i" de #a" re#acione" "ocia#e" An&#i"i" de #o" %ro(ecto" "ocia#e" ( " " interc #t ra#e" ( de #a )i"toria de idea" j "ti1icacione"$ etnocentri"mo" e ideo#og+a Re-i"i*n de #o" in"tr mento" "ocia#e" de 7e"cri%ci*n ( an&#i"i" de #a" re"% e"ta" di&#ogo "ocia#e" a# contacto ( #a" re#acione" interc #t ra#e"

51

5a re-i"i*n de #a" metodo#og+a" de cam%o de #a antro%o#og+a reconce!ida" como na ciencia dia#oga#$ e" decir como n di&#ogo cr+tico$ . e da c enta de #o" criterio" %or #o" . e mide #a com%ren"i*n ( e# ma#entendido "e a%#ica en "it acione" de cam%o m ( e'trema". 7e )ec)o e"t& #igada a #a #i!eraci*n de #a conciencia de etnocentri"mo" 3 tanto #a indi-id a#$ de# in-e"tigador$ como a tra-2" de " " re" #tado" de #a conciencia %0!#ica. 7e# mi"mo modo$ tam!i2n e"t& #igada con e# an&#i"i" de #a" re#acione" "ocia#e" interc #t ra#e" 9. e e" no de #o" a"%ecto" a e"t diar: ( de #o" in"tr mento" de di&#ogo . e di"%onen e"ta" "ociedade". 5a di"c "i*n de #a con"tr cci*n de# di&#ogo interc #t ra# de"de " " 1 ndamento" ( metodo#og+a" e"t& 1 era de# a#cance de e"ta %re"entaci*n. 5a %edagog+a de #a interc #t ra#idad % ede$ %or #o tanto$ concentrar"e en do" en1o. e"8 e# de #a #i!eraci*n de #a conciencia de etnocentri"mo" ( #a re-i"i*n de# in"tr mentario "ocia# . e "e "a en e# di&#ogo con dec#i-e" c #t ra#e"8 e"ta!#ecer na c #t ra de# di&#ogo ( de concertaci*n ( na 2tica de# di&#ogo interc #t ra#. 5a contri! ci*n . e % ede )acer e# an&#i"i" de #a conciencia %0!#ica$ #a )i"toria de idea"$ e" im%ortante ( e"c#arecedora$ %ero e"t& "iem%re re1erido a n %rod cto$ a #a" re#acione" "ocia#e" "edimentada"$ a #a" e"tr ct ra" ( no a #a %ra'i" -i-a. 4 a. + no" intere"a "o!retodo con"tit ir na %ra'i" cr+tica$ n ejercicio #i!re ( a tocontro#ado de #a interc #t ra#idad8 e# de"arro##o de #a ca%acidad de di&#ogo ( de #a concertaci*n$ m&" . e #a cr+tica de #a )i"toria. Con e"te %ro%*"ito 3 e# de #i!erar de " " etnocentri"mo" a

52

#a conciencia indi-id a# ( a #a conciencia %0!#ica 3 a tra-2" de# di&#ogo cr+tico 3 e# an&#i"i" de #a )i"toria de idea" no e" "ino n in"tr mento m&". 11. DIDLOGO INTERCULTURAL CO"O PRA@I3 FA3E I< DIAGNO3TICO Proble! )< Con=0n#ir *i:o) #e :roble! )< :roble! ) #e regl ) /#e c0l*0r )1 v)' :roble! ) #e e5ec0ci$n /:er)on le)1' El :roble! #e regl ) c0l*0r le) no )e :ercibeO no )e reconoce2 h % 0n ceg0er gr ! *ic l Re)i)*enci e!ocion l2 *e!or l Lo*roM' In*er=erenci #e in*ere)e) ! *eri le)2 =0n# !en* li)!o religio)o2 :olI*ico2 e*c' 3ol0ci$n 7ar"e c enta. A%render a di"ting ir %ro!#ema" c #t ra#e" de %er"ona#e". U!icar #o" %ro!#ema" c #t ra#e" como %ro!#ema" de reg#a" ( j ego" de reg#a"$ a di1erencia de #o" %ro!#ema" de a%#icaci*n de reg#a". 7e"c !rir #o" mecani"mo" inte#ect a#e" ( emociona#e" . e tra!an #a -i"i*n de# otro ( tra!ajar#o".

53

Reconocer #o" a%orte" %o"iti-o" de #a" di1erencia" c #t ra#e".

"e*o#ologI An&#i"i" de ejem%#o" de ejem%#o" de #a con1 "i*n entre %ro!#ema" con reg#a" ( %ro!#ema" con a%#icacione" ( %er"ona". 7ar"e c enta im%#ica na deci"i*n 2tica 9e'i"tencia#:$ %or #a . e no "e )ace re"%on"a!#e$ de "eg ir o cortar n %roce"o de indagaci*n o inter%retaci*n. Tra!ajar en tercero" #a" %ro(eccione"$ #o" temore"$ 1a#"a" genera#i,acione" ( # ego a%#icar#a" a# ca"o %ro%io. FA3E II' PRO4LE"A3 CARACTERA3TICO3 +'7 Proble! Ab)ol0*iz ci$n #e conce:*o) :ro:io) /lo) conce:*o) :ro:io) lo) *o! !o) :or l re li# # b)ol0* O no h % con)cienci #e l rel *ivi# # #e l vi)i$n >0e i!:one c # leng0 % c # c0l*0r 1 3ol0ci$n E'%erimentar #a re#ati-idad de #o" conce%to" en di"tinta" #eng a". "e*o#ologI Reconocimiento de di"tinto" cam%o" "em&ntico" ( recon"tr cci*n de reg#a" de "o de #o" conce%to"I cam!io" )i"t*rico" en na "o#a #eng a. Prc*ic )

54

Com%arar cam%o" de co#ore" 9% ro": en di"tinta" #eng a"$ "i"tema" ( termino#og+a" de %arente"co$ en #o" c a#e" n t2rmino como >%adre? o >t+a? % ede e"tar de1inido de di"tinta manera. Com%arar di"tinta" manera" de medir e# >e"%acio?$ "i"tema" de orientaci*n.

55

+'+ Proble! De)conoci!ien*o #e lo) conce:*o) #el o*ro 3ol0ci$n ;acer e'%#+cito" #o" conce%to" e'tra6o" "e*o#ologI E# cidar #o" criterio" de "o en # gar de trad ccione" im%reci"a" Prc*ic ) Conce%to" . e re. ieren e# cidaci*n8 Vida$ mente$ a#ma$ e"%+rit $ energ+a$ do#or$ e"encia$... A"i$ %or ejem%#o$ "i e# criterio de >-ida? e" a tomo-imiento$ entonce" e# "o#$ #a # na ( #o" a"tro" tienen a tomo-imiento$ ( %or #o tanto e"t&n >-i-o"?. Conce%to" e'tra6o" re" #tan de# "o de di"tinto" criterio" de "o ( no de creencia"$ >e"tado" menta#e"? o de# " % e"to >car&cter de n % e!#o?. Una #om!ri, o na mo"ca m e"tran "en"i!i#idad a# do#or$ %or " >com%ortamiento de do#or?$ "e ret ercen$ etc. Pero tam!i2n %odr+a a%#icar"e e# criterio . e e'%re"en "im!*#icamente e# do#or$ e"to e" . e "e . ejen.

56

2.3 Proble!
De)conoci!ien*o #e 0)o) % co)*0!bre) /c recen #e )en*i#o2 )on :rovoc n )co2 re:0l) 2 e*c'1 3ol0ci$n E# cidar #o" "o" ( co"t m!re"I de"cri%ci*n en deta##e "e*o#ologI A-erig ar #a" reg#a" con"tit ti-a" de #a %r&ctica en c e"ti*n 9c*mo de j ega e# j ego: Prc*ic ) An&#i"i" de# "o de >"e6a#ar? en di"tinta" c #t ra"8 con e# dedo$ #a mano con #a %a#ma )acia arri!a A o a!ajo$ con e# #a!io in1erior$ entre otra" %o"i!i#idade"I Rit a#e" . e %re"cri!en re"triccione" "e' a#e" o a#imenticia" ( . e a%arentemente no ten+an "entido$ terminan teniendo na 1 nci*n eco#*gica.$ contro#an e# con" mo o #a re%rod cci*n ( 1ina#mente e# im%acto "ocia# "o!re e# medio am!ienteI 7i"c "i*n de# >cani!a#i"mo? ( #a >%o#ic+a? en >5o" Tri"te" Tr*%ico"> de C#a de 5e-i Stra "". b)0r#o)2

57

2.4 Proble!
Ab)ol0*iz ci$n #e in)*i*0cione) 3ol0ci$n Reconocer #a re#ati-idad de #a" in"tit cione" re"%ecto a co"t m!re" ( g "to"$ di"tinto" "i"tema" de j "ti1icaci*n 3 "i"tema" de -ida di1erente" "e*o#ologI E"t dio contra"ti-o de in"tit cione" Prc*ic ) Com%arar di"tinto" "i"tema" de %arente"co ( matrimonioI Com%arar "i"tema de contro# "ocia# en !a"e a# c c)ic)eo$ #a interiori,aci*n de norma" ( e. i#i!rio "ico3"om&tico 9#a %ena#i,aci*n %or en1ermedade": -". n "i"tema j r+dico 1orma# con in"tit cione" como j ece" ( %o#ic+a.

58

FA3E III< DETENER EL (UICIO 3.1 Problema (0icio) #e v lor b ) #o) en :re50icio)2 50icio) :re)0r #o)2 )in en*en#er l o*ro2 c rg e!ocion l2 vehe!enci 2 0*o =ir! ci$n in50)*i=ic # 2 !ezcl #e !o*ivo) c0l*0r le) con o*ro) in*ere)e)' 3ol0ci$n A%render a detener e# j icio de -a#or 9ni %o"iti-o$ ni negati-o: )a"ta recon"tr ir e# "entido de #a e'%re"i*n$ co"t m!re$ in"tit ci*n$ e iniciar e# camino de #a indagaci*n gramatica#. 7e"tra!ar #a re"i"tencia emociona# a #a com%ren"i*n de# otro. 7i"c tir #o" 1 ndamenta#i"mo"$ e"c#arecimiento de intere"e". Re"ta!#ecer #a "eg ridad emociona#$ a%render a con-i-ir con -i"ione" con1#icti-a" "in ang "tia. "e*o#ologI Re-i"ar ejem%#o" de %rej icio"I di1erencia" entre marco" de inter%retaci*nI reg#a" !&"ica" %ara e"coger marco" de inter%retaci*n 9" jeci*n a #a #*gica cotidiana$ "im%#icidad$ com%ro!a!i#idad:. Ana#i,ar con ejem%#o" #a" de"-entaja" de# j icio antici%ado o %oco %reca-ido. An&#i"i" de intere"e" oc #to"$ mecani"mo" de %ro(ecci*n emociona#. Re"ta!#ecer #a "eg ridad %er"ona#.

59

Prcticas Re-i"ar #o" %rej icio" en #a di"c "i*n )i"t*rica de #a" re#acione" de %arente"co$ con1 "i*n con e# %ro!#ema teo#*gico de #a 1ami#ia di-ina. Re-i"ar ejem%#o" de -e)emencia en e# j icio$ ceg era emociona#. Ana#i,ar #a e"tr ct ra de# %rej icio en e# ca"o de e"tereoti%o" ( #o" 1 ndamenta#i"mo". Ana#i,ar #o" j icio" !a"ado" en na %o2tica de #o >%ro%io? a di1erencia de #o" >ajeno$ . e e" ti#dado de e'tra6o ( amena,ador.

60

8'+ Proble! El co!:or* !ien*o #el o*ro o )0) eN:re)ione) c recen #e )en*i#o 3ol0ci$n Iniciar e# camino de #a indagaci*n de "entido 9a-erig aci*n gramatica#: "e*o#ologI Re-i"ar ejem%#o" t+%ico" de %ro!#ema" con #a 1orm #aci*n de reg#a"8 na imagen no" tiene ca ti-o"$ con1 "i*n de nece"idad %"ico#*gica con nece"idad #*gicaI !0". eda de ejem%#o" . e enri. e,can n e"tra -i"i*n$ . e am%#+en #o" mode#o" ( #a" %o"i!i#idade" #*gica"$ de"cri%ci*n deta##ada$ reconocimiento . e conce%to" di1erente" "ig en #*gica" di1erente"$ met&1ora" en #a" reg#a". Prc*ic ) 5a imagen c #t ra# de# "a#-aje o ind+gena en occidente. Una imagen interior o %reconce%ci*n de #o >"a#-aje? no" tiene ca ti-o"$ no no" %ermite %erci!ir o entender #a rea#idadI !0". eda de otro" conce%to" de >%rimiti-o? 9e# ! en "a#-aje$ %or ejem%#o: %ara contra"tar e# mode#o #*gico con otro" ( am%#iar #a" %o"i!i#idade" #*gica"I tra!ajar de"cri%cione" etnogr&1ica" deta##ada" %ara )acer"e de n n e-o conce%to$ rec rrir a #a" -er"ione" %ro%ia" de na c #t ra. Ana#i,ar #a %re"encia de met&1ora" 9negro K ma#oAcrimina#: en #o" %rej icio".

61

3.3 Problema In=or! ci$n re)*ringi#

o :re50icio)

3ol0ci$n Am%#iar #a" %o"i!i#idade" de j icio con m&" in1ormaci*n ( de ma(or ca#idad Metodologa Re-i"i*n de ca"o" "imi#are" en #a #iterat ra Am%#iaci*n de #a" %o"i!i#idade" de inter%retaci*n con n e-o" marco" de inter%retaci*n Prcticas E# )ori,onte eco#*gico como marco de inter%retaci*n de "o" ( co"t m!re" ind+gena" %ermite na n e-a 1orma de entender rit a#e" . e ante" carec+an de "entido$ como %or ejem%#o re"triccione" en e# con" mo de a#imento" o "e' a#e" ante" de "a#ir a ca,ar ( di"tinto" ti%o" de contro#e" %o!#aciona#e"$ . e 1ina#mente reg #an e# e. i#i!rio eco#*gico ( %ermiten . e #a nat ra#e,a "e rec %ere.

62

3.4 Problema Rigi#ez en l

in*er:re* ci$n #e =en$!eno) c0l*0r le)'

3ol0ci$n U!icaci*n de #a inter%retaci*n adec ada. E'i"ten di"tinto" ni-e#e" ( en1o. e" de inter%retaci*n interno" ( e'terno" a na c #t ra. Para n com%ortamiento reg #ar "e % eden 1orm #ar di"tinta" reg#a" . e dan ig a#mente c enta de# a" nto. "e*o#ologI U"o %ara#e#o de di"tinto" marco" de inter%retaci*n. Reconocimiento . e e'i"te n %er"%ecti-i"mo c #t ra# interno 9tam!i2n en #a" c #t ra" ind+gena":. Pr&ctica de reconocer reg#a" di"tinta" %ara n com%ortamiento reg #ar. Reconocer . e reg#a ( a%#icaci*n "e dan j nta"$ como do" cara" de na moneda8 e# com%ortamiento reg #ar como %ra'i" "e a to"o"tiene. Prc*ic ) J "ti1icaci*n c #t ra# de co"t m!re" -". 1 nci*n eco#*gica D di"cre%ancia" entre na %er"%ecti-a interna ( e'terna. Jerar. i,aci*n de #o" "i"tema" de conocimiento ind+gena8 %er"%ecti-a de n c randero a di1erencia de #a de n a%rendi, o n jo-en.

63

Reg#a" ( contra reg#a" 9%ara e-adir #a a%#icaci*n de na reg#a: S mar$ m #ti%#icar8 di"tinto" %rocedimiento" ( n "o#o re" #tado FA3E IE< LA AEERIGUACICN GRA"ATICAL ,'7 Proble! De)conoci!ien*o #e c$#igo)2 *i:o #e #i)c0r)o 3ol0ci$n Com%ren"i*n en #a di1erencia 9-irt a#: Recon"tr ir j ego" de reg#a" J "ti1icacione" de #o" j ego" de reg#a" "e*o#ologI Recon"tr cci*n de c*digo" e"tr ct rado" ( "im%#e"8 criterio" de "o de conce%to"$ ge"to" caracter+"tico" acom%a6ante"$ "it acione" de "o ( otra" condicione"I #a" j "ti1icacione" de #o" criterio" de "o 9e'%#icitar j "ti1icacione"$ ra,one"$ "i"tema" ded cti-o"8 im%#icado" ( " % e"to"I " % e"to" no reconocido"$ arg mentaci*n ( ded ccione" incon"i"tente":. Prc*ic ) Contra"tar di"tinto" "o" de >Sa# do"? ( >Corte"+a?I

64

7inting ir g2nero" #iterario" ( ti%o" de di"c r"o 9de"cri%ti-o$ 2tico$ e"t2tico$ entre otro": 7i1erenciar mito de de"cri%ci*n )i"t*rica$ di"c r"o ")am&nico de ciencia Recon"tr ir #o" 1 ndamento" de n ti%o de di"c r"oA #a -i"i*n cient+1ica -". #a -i"i*n ")am&nica a mano de de"cri%cione" etnogr&1ica"

65

,'+ Proble! Con=0)i$n #e c$#igo) % *i:o) #i)c0r)o) Con=0n#ir el 0)o #e #i)*in*o) c$#igo) con l :0eblo

!en* li# # #e 0n

:er)on

3ol0ci$n A%render a di"ting ir c*digo" ( ti%o" de di"c r"o Reconocer #a di-er"idad interna de na c #t ra Reconocer . e e# "o de c*digo" di"tinto" no im%#ica 1ac #tade" menta#e" di"tinta" "e*o#ologI Co#ectar ( c#a"i1icar ti%o" de di"c r"o". E"ta!#ecer di"tinta" o%cione" de inter%retaci*n de

di"c r"o en na c #t ra

Prc*ic ) Reconocer #a" conc# "ione" . e "e "aca "o!re %er"ona" ( c #t ra" c ando "e )an con1 ndido di"c r"o" como e# re#igio"o con e# cient+1ico. Un ejem%#o #o tenemo" c ando "e dice "o"tiene . e #a magia e" na ciencia 1a#"a. Ana#i,ar #o" ti%o" de di"c r"o$ %ara de"c !rir . e #a magia no de"cri!e #a rea#idad como #a ciencia$ "ino . e mani% #a #a re#aci*n "ico3"om&tica %ara c rar a# %aciente. ;a!#a a# " !con"ciente con "+m!o#o"$ no %or. e e# c randero o e# %aciente "ean

66

>%rimiti-o"?$ "ino %or. e e"e e" e# #eng aje . e entiende e# " !con"ciente. 4 e"e e" n %rocedimiento m ( re1inado.

67

,'8 Proble! ' Co!0nic ci$n o: c o enc0bier* < 0)o) !e* =$rico) co!0nic ci$n ne0r$*ic 2 )obre#e*er!in ci$n #e =ine)2'''

no

reconoci#o)2

3ol0ci$n Reconocer "o" meta1*rico" de# #eng aje ( "o" de met&1ora" en #a" reg#a" de# #eng aje Reconocer #a" o%cione" %ro1 nda" en #a #*gica de# #eng aje "e*o#ologIa An&#i"i" de na c #t ra8 met&1ora" en mito"$ con"te#acione" de re#acione" meta1*rica" en8 -a#oracione"$ e'%re"ione" 1ija"$ %ro(ecci*n a# j icio "ocia# o di"criminatorio Prc*ic ) Recorrer #a red de met&1ora" ( o%cione" e. i-a#ente" . e "e enc entran en e# centro de na c #t ra. Por ejem%#o$ en #a c #t ra occidenta#8 5 , ( o"c ridad A! eno ( ma#oAarri!a ( a!ajoA % ro ( " cio Recorre o%cione" %ro1 nda"8 Comer A 7e"eo "e' a# Recorrer #a "im!o#og+a de #o >%ro%io? -". >#o ajeno? D #a %o2tica de na c #t ra.

68

,', Proble! Lo) =0n# !en* li)!o) % lo) 0niver) li)!o) in=0n# #o)< Ab)ol0*iz ci$n #e 0n vi)i$n #el !0n#o2 0n religi$n2 #e 0n )i)*e! #e conoci!ien*o2 c$#igo !or l o =ilo)o=I ' 3ol0ci$n 7iagn*"tico de c*mo "e #e" e'trae n determinado marco de re1erencia 9re#igi*n$ %o#+tica$ mora#...: de na di"c "i*n raciona#$ de modo . e e"e marco (a no entra en di"c "i*n "e*o#ologI Reconocer m2todo" 1 ndamenta#i"ta"8 5a re-e#aci*n de# conocimiento ( " "anci*n di-ina$ a!"o# ti,aci*n #*gica 9mode#o:$ tran"cendenta#i"mo"$ ni-er"a#i"mo in1 ndado o genera#i,aci*n 1a#"a$ conce%to" % ro" 9a %riori: no !a"ado" en #a e'%eriencia Prc*ic ) 7i"c "i*n de cierta" re#igione"$ idea" %o#+tica"$ a#g na" conce%cione" 1i#o"*1ica"

69

,'. Proble! De)conoci!ien*o #e lo) #i)*in*o) !o#elo) #e co!:ren)i$n' 3ol0ci$n Com%ren"i*n como coincidencia ( com%ren"i*n en #a di1erencia. "e*o#ologI 7i"tincione" conce%t a#e"I con"tr cci*n de mode#o" 9de reg#a":$ entender #o otro a di1erencia de #o %ro%io o com%ren"i*n -irt a#. Reconocer ca"o" en . e #a con1# encia tiene "entido ( ca"o" donde #o %rod cti-o e" mantener #a di1erencia. Prc*ic ) G0". eda de ejem%#o" de di"tinto" ti%o" de com%ren"i*n %er"ona#e" ( entre gr %o" ) mano". Ana#i,ar %r&ctica" de matrimonio" ind+gena" con di"tinta" c #t ra" o ind+gena Aoccidenta#e"8 S cede$ %or ejem%#o$ . e en a#g no" a"%ecto" "e o%ta %or #a co"t m!re de n % e!#o 9con"tr cci*n de #a ca"a:$ en otro" %or #a de# otro 9#a c)acra:$ ( en #o" a"%ecto" centra#e" 9como #a medicina: cada no mantiene " c #t ra$ %ero e# c*n( ge conoce ( a( da a# otro a c m%#ir #o" %rece%to" de " c #t ra$ %ero no #o" ado%ta %ara "+ mi"mo.

70

,'- Proble! Rel *ivi# # *o* l #e *o#o) lo) #i)c0r)o)< el e):Iri*0 #i)con*in0o' I!:o)ibili# # #e :rinci:io #e co!:ren#er l o*ro2 *o#o) e)* !o) 3ol0ci$n Reconocer #a a-erig aci*n gramatica# como rec r"o ) mano.

i)l #o)'

ni-er"a# de# #eng aje

"e*o#ologI Siem%re e'i"te #a %o"i!i#idad de interr m%ir e# di&#ogo ( )acer #a" a-erig acione" gramatica#e" %ertinente"I e"te rec r"o ni1ica a# #eng aje ) mano en toda" " " e'%re"ione". Prc*ic ) An&#i"i" %ara#e#o en do" c #t ra" 9#a %ro%ia ( #a ajena: %ara determinar "imi#it de" ( di1erencia" entre conce%to" ( co"t m!re". O!"er-aci*n de #a a-erig aci*n gramatica# en otra" c #t ra" 9%or ejem%#o re"%ecto a entender #a c #t ra occidenta#:.

71

FA3E E< APRENDER A "OEER3E EN DI3TINTO3 CCDIGO3 CULTURALE3 .'7 Proble! Conoci!ien*o *e$rico2 #i=ic0l* # #e :lic ci$n' "ie#o l o*ro' P r liz ci$n :or !ie#o h cer lgo ! l' 3ol0ci$n Reconocer ( a%#icar c*digo" c #t ra#e" di"tinto" a# %ro%io "in de"e"ta!i#i,ar"e. A%render a con-i-ir con con1#icto" interno" 9j ego" de reg#a" di"%are":. Perder e# miedo a# otro$ %or. e (a no re%re"enta ning na amena,a %ara #a e"ta!i#idad emociona# %ro%ia. En na "it aci*n indeci"a$ a%render a a%o"tar %or na re"% e"ta )a"ta . e "ea re1 tada ( " "tit ida %or otra D en n %roce"o contro#ado. "e*o#ologI Recorrer #o" %a"o" de #a com nicaci*n interc #t ra# re%etida" -ece"$ )a"ta ad. irir "eg ridad emociona# de %oder a1rontar di-er"a" "it acione" ( %ro!#ema". Prc*ic )

72

A%render a ado%tar c*digo" di"tinto" a# %ro%io %ara 1aci#itar #a con-i-enciaA a-an,ar en #a com%ren"i*n de# otro8 C*digo" a#imenticio"$ corte"+a$ de -e"tido$ )igiene$ intercam!io de !iene"$ %arente"co$ c racione"$...

73

.'+ Proble! I#en*i# # c0l*0r l :ro:i in)eg0r ' Ine)* bili# # % #e:en#enci #e : *rone) c0l*0r le) #e :re)*igio en con*r lo) :ro:io)'

#e

3ol0ci$n Ana#i,ar ( de"encantar #o" %atrone" c #t ra#e" de %re"tigio . e "e im%onen como mode#o. Ad. irir con1ian,a en #a %ro%ia ca%acidad de ad. irir ( recorrer di"tinto" c*digo" c #t ra#e" 9K con"tr cci*n de #a %ro%ia identidad %er"ona# a %artir de #a identidad c #t ra# de !a"e$ %ero a!ierta a otra" c #t ra":. "e*o#ologI An&#i"i" de #a imagen de #a c #t ra dominante %ro%aga como %ro%ia 9a tra-2" de #o" medio"$ %ren"a$ "er-icio di%#om&tico ( o in"tit cione" c #t ra#e"I de"c !rir #o" %ro!#ema" ( #a -i"i*n interna de #a c #t ra dominante con " " di1ic #tade" ( entram%amiento". Reconocer #o" a%orte" de #a c #t ra %ro%ia a #a c #t ra ni-er"a# ( %otencia# 1 t ro. Reconocer #o" m2todo" de #a de%endencia c #t ra#$ econ*mica etc. Pr&ctica" Con-i-encia con di"tinta" c #t ra"I Reconocer a%orte" c #t ra#e" de #a c #t ra %ro%ia ( %otencia# %ara e# de"arro##o "ando #a" -entaja" com%arati-a".

74

An&#i"i" de #a imagen de #a c #t ra dominante en #o" medio" de di1 "i*n$ %ren"a ( "er-icio" c #t ra#e" ( de #a di"tor"i*n de #a rea#idad. An&#i"i" de# dec#i-e norteA" r D co#onia#i"mo$ de%endencia econ*mica

75

F )e EI' LA QTICA DEL DI3CUR3O INTERCULTURAL< LA 4R3JUEDA DE LA EJUIDAD -'7 Proble! Con=0)ione) en*re lo) conce:*o) #e Lc0l*0r M % Lr z M' 3ol0ci$n 7i1erenciar a%ro%iadamente entre conce%to". "e*o#ologI An&#i"i" de conce%to" ( teor+a". Recon"tr ir #o" 1 ndamento" de di"c r"oA #a -i"i*n cient+1ica -". #a -i"i*n ")am&nica n ti%o de

Prc*ic ) 7i"ting ir #o )ereditario de #o "ocia#. Sentido" de# t2rmino >in"tinto?8 3 in"tinto como #o determinado %or #a )erencia e in"tinto como e# " % e"to de n "o o co"t m!re D a. e##o . e "e tiene . e %oder )acer o "a!er$ %ero . e no %odemo" dar c enta de c*mo #o )acemo". Por ejem%#o reconocer co#ore"$ o tono"$ o#ore" ( "a!ore"$ reconocer n ro"tro$ di"ting ir 1ig ra". A. e##o . e e"t& detr&" de na )a!i#idad . e ##amamo" innata.

76

77

-'+ Proble! R ci)!o< #e#0cci$n ilIci* #e 0n #i)cri!in ci$n )oci l #i=erenci n *0r l /r z 2 i!:e#i!en*o =I)ico1'

: r*ir #e

0n

3ol0ci$n Reconocer e# car&cter i#+cito de #a ded cci*n de #a di"criminaci*n racia#Ac #t ra#. Perder miedo a #o di1erente. Reconocer . e #a" di1erencia" nat ra#e" "on %rod cto de #a ada%taci*n am!ienta#. Com%ro!ar e# car&cter %o#+tico 9co#onia#i"ta: de# raci"mo ( #a carencia de " "tento te*rico. "e*o#ologI Reconocer e# "entido de #o di1erente como e"%ecia#i,aci*n$ no degradaci*nAanoma#+a. 7ed cci*n e. i-ocada de #a di"criminaci*n "ocia# de #a e"%ecia#i,aci*n nat ra#. Poner a# de"c !ierto -a#ore" ( %o#+tica" . e o%eran. como

Prc*ic ) Com%araci*n de #a" di1erencia" racia#e" con #a inca%acidad 1+"ica ( reaccione" ( actit de" o% e"ta" en am!o" ca"o"8 con e# e'tra6o "e di"crimina$ con #a #imitaci*n 1+"ica en e# gr %o %ro%io "e a( da o com%en"a #a #imitaci*n.

78

-'8 Proble! Prc*ic ) :)e0#o-50)*i=ic *ori ) #i)cri!in *ori )'

re=0erz n

c*i*0#e)

r ci)* )

3ol0ci$n Cr+tica de# e-o# cioni"mo como j "ti1icaci*n de# raci"mo ( de #a co#oni,aci*n. 7e-e#ar . e #a a1irmaci*n de #o %ro%io e intere"e" ego+"ta" 9econ*mico"$ "ocia#e" etc.: "e enc entran tra" #a" 1orma" )i"t*ricamente dada" de etnocentri"mo ( raci"mo "e*o#ologI 7i"c "i*n de idea" ( " % e"to". Prc*ic ) An&#i"i" de #a %o#+tica de# co#onia#i"mo ( e# raci"mo como j "ti1icaci*n de " " %r&ctica".

79

-', Proble! ) In=or! ci$n #e)ig0 l' In=or! ci$n re)*ringi# ' Inc : ci# # o #e=or! ci$n #e 50icio :or ! l

in=or! ci$n

3ol0ci$n E. i%araci*n de in1ormaci*n 9K %oder:. Am%#iaci*n de #a !a"e de in1ormaci*n com0n. 7e")acer"e de# ca ti-erio %or n "o#o mode#o #*gicoA idea . e "ir-e de 0nico marco de re1erencia. Am%#iar #a" %o"i!i#idade" #*gica" de e'%#icaci*n. "e*o#ologI 7i"c "i*n acerca de #a" 1orma" de e. i%arar in1ormaci*n 9a %artir de n ma#entendido o tro%ie,o concreto:. Reconocer di"tinta" 1orma" de conce!ir ( medir #a e. idad. Am%#iar co#ecci*n de ejem%#o" ( de teor+a" o mode#o". In-e"tigaci*n de #a" %o"i!i#idade" #*gica" de e'%#icaci*n. Prc*ic ) An&#i"i" de di&#ogo" en #o" . e #a 1a#ta de in1ormaci*n de mani% #aci*n. na %arte %ermite #a

80

An&#i"i" de #a de"in1ormaci*n como in"tr mento %ara introd cir o mantener #a de"ig a#dad "ocia# ( #a mani% #aci*n de o%inione". An&#i"i" de di-er"o" en1o. e"A mode#o" #*gico" con . 2 %en"ar n %ro!#ema. Pro!#ema" c ando n "o#o mode#o no" tiene ca ti-ado" ( no %odemo" %en"ar #a rea#idad de otra manera. -'. Proble! In=or! ci$n o: c ' In*encione) oc0l* )' 3ol0ci$n G0". eda de tran"%arencia en e# conocimiento ( #a interacci*n. "e*o#ologI Recon"tr cci*n de "i"tema" de reg#a". Reconocer #a o%acidad en #a a%#icaci*n de reg#a". Reconocer #a o%acidad en #a 1orm #aci*n de reg#a". E'%#icitar intencione" ( %ro%*"ito" no reconocido". Prc*ic ) An&#i"i" de met&1ora" en na c #t ra$ con"te#acione" meta1*rica"$ o%cione" %ro1 nda" entre e. i-a#ente" meta1*rico" 9%or ejem%#o8 comida en # gar de a1ecto:.

81

Reg#a" con na met&1ora metida en #a" reg#a" 9imaginaci*n8 #a mente como n ojo interno:. Poner en e-idencia intencione" %o#+tica" oc #ta" ( entram%amiento" %or a toenga6o.

82

-'- Proble! Co!0nic ci$n :er)0 )iv No )e r zon eN:lIci* !en*e conce:*o)2 )e b0)c con)eg0ir vi)i$n #e l ) co) ) :or ven* 5 :o#er e)* bleci#o2 convenienci #i)c0)i$n #e lo) con*eni#o)1'

)obre l convenienci #e 0no) 0 o*ro) >0e el o*ro #o:*e o*ro) conce:*o) % o*r ) #e *i:o )oci l2 # :* ci$n l )i)*e! #e ) :er)on le)2 en*re o*ro) !ec ni)!o) /)in

3ol0ci$n 7iagn*"tico de #o" %rocedimiento" %er" a"i-o"I a%render a reconocer#o" . "e*o#ologI Identi1icaci*n de manera" c*mo "e rem e-e #o" " % e"to" de na c #t ra. An&#i"i" de #o" "increti"mo" culturales y su funcin en contextos sociales de poder. Prc*ic ) An&#i"i" de m2todo" %er" a"i-o". Por ejem%#o8 Crear na con1rontaci*n de #a medicina ind+gena -". medicina acad2mica ( mani% #ar #a "it aci*n %ara . e #o" %aciente" cr+tico" "e #e m eran a #o" m2dico" ind+gena"$ de modo . e #a medicina occidenta# no "e de"%re"tigieI U"ar de #a 1ormaci*n 1orma# en #a e"c e#a como 1oco de di1 "i*n de #a c #t ra occidenta# en de"%re"tigio de #a 1ormaci*n en #a com nidad ( #a tradici*n c #t ra#. An&#i"i" de #a com nicaci*n ( %o#+tica de #a" mi"ione".

83

Interiori,aci*n ( enc !rimiento como re"% e"ta "ocia# de1en"i-a contra #a %er" a"i*n ( 1or,amiento.

84

-'6 Proble! Ab0)o #el :o#er 3ol0ci$n E"c#arecer ti%o" de %oder$ dec#i-e"$ "o" ( a! "o" de# %oder$ reconocido" ( "in reconocer "e*o#ologI E"c#arecer nocione" di"tinta" de %oder en c #t ra" di1erente"$ ind+gena" ( occidenta# An&#i"i" de #a" re#acione" de %oder -i"i!#e" ( con"ec encia" An&#i"i" de #a com nicaci*n enc !ierta$ #a com nicaci*n %er" a"i-a ( #a" re#acione" de %oder Prc*ic ) An&#i"i" de# conce%to de# %oder en % e!#o" ind+gena" 9%artici%aci*n en a togeneraci*n de# ni-er"o: ( en occidente 9dominaci*n ( mani% #aci*n:I %oder "ocio3%o#+tico ( re#igio"o. An&#i"i" de #a re#ati-idad de #o" conce%to" de %o!re,a Ari. e,a en c #t ra" ind+gena" ( en #a occidenta#. Ejercicio de reconocimiento de %o#+tica" im%o"iti-a" regiona#e" ( naciona#e". E"t dio de ca"o" en e# &m!ito internaciona#8 "o# cione" ( re%re"i*n 2tnica

85

-'P Proble! De)conoci!ien*o #el v lor #e l

#iver)i# # c0l*0r l

3ol0ci$n Reconocer ( %racticar e# -a#or de #a di-er"idad c #t ra# "e*o#ologI An&#i"i" de -a#ore" Reconocer e# Si"tema de Vida de# %#aneta Tierra ( e# ro# de #a di-er"idad Prc*ic ) An&#i"i" de #a 2tica am!ienta#$ en % e!#o" ind+gena" Reconocimiento de# ro# de #o" intercam!io" ( #a e. idad en #o" % e!#o" ind+gena" D %rinci%io" 2tico" An&#i"i" de -a#ore" como #a di-er"idad en genera#$ di-er"idad intrac #t ra#$ di-er"idad interc #t ra#I interre#aci*n de #a di-er"idad c #t ra# ( #a di-er"idad nat ra# Ltica am!ienta# 1oca#i,ada en #a 1ami#ia$ gr %o o regi*n$ e"tado$ %#aneta$ ni-er"o.

86

-'H Proble! C renci #e e#0c ci$n en v lore) 3ol0ci$n Ed caci*n %ara #o" derec)o" de# di1erente Ed caci*n en e# -a#or de #a di-er"idad c #t ra# "e*o#ologI An&#i"i" de #a interre#aci*n entre #a di-er"idad c #t ra# ( nat ra#. Re-i"i*n de c*digo" ( con-enio" An&#i"i" de %o#+tica" de interc #t ra#idad en di"tinto" e"tado" Prc*ic ) An&#i"i" de #o" -a#ore" en e# manejo de# medio am!iente en % e!#o" ind+gena" Reconocimiento de# conce%to ( "i"tema de "a# d ind+gena$ an&#i"i" de -a#ore" in-o# crado" Conce%to" de e. idad e intercam!io D 1 ndamento" de #a 2tica ) mana ( a%orte ind+gena a #a ) manidad 7i"c "i*n de# Con-enio 1MN3OIT ( #a %ro% e"ta de 7ec#araci*n de #o" 7erec)o" de #o" P e!#o" Ind+gena" de #a" Nacione" Unida" Re-i"i*n de di"tinta" tradicione" naciona#e" ( de %o#+tica" de interc #t ra#idad

87

-'79 Proble! De)conoci!ien*o #e l ) con#icione) :rc*ic ) #e l in*erc0l*0r l

con)*r0cci$n #el #ilogo

3ol0ci$n 7ar n " "tento %r&ctico a# di&#ogo "o!re #a !a"e de intercam!io" Con"tr cci*n de# di&#ogo e. itati-o %er"ona# ( de# di&#ogo e. itati-o "ocia# "e*o#ologI Re-i"i*n cr+tica de# di&#ogo ( " " condicione" atendida" o de"atendida" %ara #a con"tr cci*n de #a con1ian,a ( de #a "o#idaridad m t a como !a"e de# entendimiento Prc*ic ) Inicio de# di&#ogo8 Com%artir na "onri"a$ a#imento"$ !iene"$ a1ecto$ a( da en emergencia". A%render a com%artir #a" %ertenencia" %er"ona#e" ( #a e"1era %ri-ada. Earanti,ar reci%rocidad re"%ecto a #a in1ormaci*n8 Tran"mitir in1ormaci*n "o!re no mi"mo %ara garanti,ar #a e. idad de intercam!io. Tran"mitir in1ormaci*n a# ind+gena "o!re #a "ociedad ma(or %ara %ermitir na mejor !icaci*n en #a "ociedad ma(or Contri! ir a #a con"tr cci*n de re#acione" "ocia#e" m&" e. itati-a" en todo" #o" a"%ecto"

88

-'77 Proble! Inc : ci# # #e lleg r con)en)o) :rc*ico)' 3obrev lor ci$n #e l ) #i=erenci ) /en *eorI 1' C$#igo) K*ico)2 e)*K*ico) % #e conoci!ien*o inco!: *ible) % o:0e)*o)' 3ol0ci$n Con"en"o en #a con"tr cci*n de# di&#ogo 9tran"%arencia etc.: Se#ecci*n de 1ine" ( %ro%*"ito" com ne" e inmediato". A%render a re"%etar intere"e" di"tinto" a #o" %ro%io". Am%#iar )ori,onte" contra"tando ejem%#o" ( teor+a" acerca de di"tinta" c #t ra" %ara ##egar a na com%ren"i*n m&" %ro1 nda ( ni-er"a#. "e*o#ologI Contra"tar c #t ra". A%render a di"ting ir ni-e#e" de de"cri%ci*n8 #o c #t ra#mente determinado$ . e e" )i"t*rico ( %artic #ar a di1erencia de #a #*gica o #o 1 ndamenta#I Conocer #a" %r&ctica" c #t ra#e" ec#2ctica". A%render a conci#iar intere"e". Prc*ic ) 7i"e6o de o!jeti-o"$ meta" ( 1ine" %or eta%a". Con"tr cci*n de# conocimiento "o!re !a"e" ( conce%to" interc #t ra#e".

89

M.1< Pro!#ema Tr !: ) en el #ilogo2 in*en*o) #e

:rovech r o eng ; r

l o*ro

3ol0ci$n E'%#icitar rie"go" de# entram%amiento %ara am!a" %arte"I re%erc "i*n negati-a "o!re e# . e )ace #a tram%a E'%#icitar tram%a" D ( a toenga6o" D reconocido" ( "in reconocer "e*o#ologI Tra!ajo gr %a# %ara e"c#arecer e# tra"1ondo ( #a" con"ec encia" de# a%ro-ec)amiento$ #a tram%a$ ( #a 1a#ta de con"en"o m t o. E"ceni1icaci*n de ca"o" -irt a#e" con re%artici*n de ro#e". Pr&ctica" Reconocer #o" rie"go" e"tr ct ra#e" ( act a#e" de #a ine. idad en #a" re#acione" interc #t ra#e" An&#i"i" de %rocedimiento" %ara a%render a reconocer e# a%ro-ec)amiento ( 1orma" caracter+"tica" de# a to enga6o Con"ec encia" a #argo %#a,o

90

-'78 Proble! Inc : ci# # : r #i log r o )eleccion r l =or! :ro:i # 0n #ilogo :ro#0c*ivo Per#i# #e l *r #ici$n #e in*erc !bio) in*erc0l*0r le) So# ci*n Forma#i,aci*n de in"tancia" de di&#ogo ( negociaci*n Rec %eraci*n de #a tradici*n de intercam!io" interc #t ra#e"

: r

e)* blecer

Metodo#og+a Conocer di"tinto" ti%o" ( moda#idade" e in"tancia" 1orma#e" de di&#ogo ( conci#iaci*n Poner#a" en %r&ctica Pr&ctica" Reconocer ( rec %erar di"tinta" 1orma" de di&#ogo e intercam!io %ara na c #t ra de #a %a, ( negociaci*n8 Re#acione" rit a#i,ada"$ intercam!io" e"ta!#ecido" en re#acione" de interde%endencia$ A#ian,a" e intercam!io"$ dirimencia$ mediaci*n$ con"en"o m+nimo Me"a" de negociaci*n$ #e(e" ( c*digo"$ %#ane"$ %ro(ecto"$ e"trategia"$ in"tancia" de contro# ( %ena#i,aci*n

91

1O. GIG5IOERAFIA

1. 2.

AIKMAN, Sheila8 Se#13determined Ed cation8 Initiati-e" in t)e Per -ian Ama,on. MA Dissertation, University of London, 1990. AIKMAN, Sheila8 Interc #t ra# Ed cation and ;ara/m! t Identit(8 a ca"e "t d( o1 t)e comm nit( o1 San Jo"2 in So t)ea"tern Per $ P)7 Thesis, University of London 1994. AIKMAN, Sheila8 5ang age$ 5iterac( and Gi#ing a# Ed cation8 An Ama,on Peo%#eP" Strateg( 1or C #t ra# Maintenance. n! Internationa# Jo rna# o1 Ed cationa# 7e-e#o%ment 1"#4$! 411%4&& AIKMAN, Sheila8 Interc #t ra#it( and Interc #t ra# Ed cation8 a c)a##enge 1or democrac(. n! Internationa# Re-ieB o1 Ed cation 4' #("%)$! 4)'%4*9 AIKMAN, Sheila8 ToBard" an interc #t ra# %artici%ator( a%%roac) to #earning 1or t)e ;ara/m! t. En8 Internationa# Jo rna# o1 Ed cationa# 7e-e#o%ment. 1(#'$! 19*%&0). AL+,-A, Santia.o8 5a Ora#i,aci*n. Garce#ona8 ditorial Ariel S.A., 1999 AMADI,, Massi/o0 L12 3, L4is nri54e 8 Ed caci*n Gi#ing@e Interc #t ra# en

3.

4. 5.

6. 7.

92

Am2rica 5atina. La 2a6! +I2+A 7 UNI+ 8, 199'

8. 9.

AM,DI,, /an4ele8 Materia#e" de A%o(o %ara #a Formaci*n 7ocente en Ed caci*n Interc #t ra# Gi#ing@e8 C #t ra 1. La 2a6! UNI+ 8 199'. AM,DI,, /an4ele0 L12 3, L4is nri54e0 3U9I:A, Madeleine! Materiales de A;oyo ;ara la 8or/a<i=n Do<ente en d4<a<i=n Inter<4lt4ral -ilin.>e. La 2a6! UNI+ 8, 199'. AM,DI,, /an4ele! Ed caci*n$ E"c e#a" ( C #t ra" Ind+gena" de Am2rica 5atina. ?4ito! A-@A%@ALA, 19(9. ANSI1N MALL T, A4an0 3U9I:A +ASTILL,, Madeleine! Interc #t ra#idad ( Ed caci*n en e# Per0. Li/a! 8oro d4<ativo, 199). -A B, :erhard! Re#igi*n ( C)amani"mo de #o" Mat"igen/a . Per ana 4! 101% 140, Li/a, 19*9 n! Ama,on+a n!

10. 11. 12. 13. 14.

-ALL,N, nri54e y M. :ar<Ca Bend4eles! An&#i"i" de# mito N n/ i. Ama,on+a Per ana '! 99%1"9, Li/a

-B,DN, Mi<hael 8.! T"eBaQ" Ei1t. Magic and Meaning in an Ama,onian Societ(. Dashin.ton and London! S/ithsonian Instit4tion 2ress, 19("

93

15. 16.

Go#et+n UNEGII 5a Interc #t ra#idadI Ed caci*n. Interc #t ra#I E# Conocimiento de# Otro. Li/a! Ministerio De d4<a<i=n0 8,BT 72 , &000. -ULN S E. Martha8 7oc mento 7e Tra!ajo8 Criterio"$ Recomendacione" ( P#an %ara #a 7i1 "i*n de #a Ed caci*n Gi#ing@e ( #a Interc #t ra#idad. Li/a! Ministerio de d4<a<i=n M + 2 % DIN I2 7 UN -I, 1999 -UBB, :arreth Lo4is8 E")aBaR Vi"ion$ Voice and M(t)ic Narrati-e8 an Et)nogra%)ic Pre"entation o1 E"e3eja M(t)o%eia. Dr. 2hil. Thesis. ,Fford University, 199* +ALI8AN,, Mario! E# com%#ejo de #a Gr ja en #o" Ma")co de #a Ama,on+a S doccidenta# 9Per0:. n! Ant)ro%o" *'! 401%'', 19*( +ALI8AN,, Mario y Ali<e 8 BNGND 3 DIST L! 5Qem%#oi d ta!ac c)e, #e" Ma")co de #QAma,onie " d3occidenta#e d P2ro . n! G ##etin, So<ietH s4isse des A/Hri<anistes. No. 4&! "%14, 19*( +ALI8AN,, Mario! E# mito de At nto ( #a %otencia amoro"a. An&#i"i" com%arati-o de na %r&ctica rit a# de #o" ; ac)i%aeri 9Ma")co: . n! C aderno" %re)i"%&nico" Eol. EI, Ealladolid, Eol. EI! ''%(9, 19*(

17.

18. 19.

20.

94

21. 22. 23. 24. 25.

+ALI8AN,, Mario! Etnogra1+a de #o" Ma")co de #a Ama,on+a S d3Occidenta# de# Per0. -4enos Aires! 8 +I+, 19(& +ALSAMI:LIA -LA+A8,BT, Ielena0 TUS1N EALLS, A/;aro 8 5a" Co"a" 7e# 7ecir8 Man a# 7e An&#i"i" de# 7i"c r"o. -ar<elona! ditorial Ariel S.A., 1999 +ITAB LLA, L4<a! 5a Ed caci*n Ind+gena en Am2rica 5atina8 M2'ico$ E atema#a$ Ec ador$ Per0$ Go#i-ia. ?4ito! .-.I0 A-@A 7 @ALA, 1990. +,B- BA, Gn.el! Ed caci*n ( 5ing@+"tica en #a Ama,on+a Per ana. Li/a! +AAA2, 19('. +IAUM IL0 Aean 2ierre! Voir$ Sa-oir$ Po -oir. 5e c)amani"me c)e, #e" 4ag a d Nord3E"t %2r -ien. 2aris! Jditions de lK <oles des ha4tes Ht4des en s<ien<es so<iales, 19(' +IAEABBLA M ND,3A, MarCa +lotilde8 Identidad ( Armon+a en #a tradici*n ora# e"e eja. Tesis do<toral, 199) +IAEABBLA M ND,3A, MarCa <. @ 8ernando SGN+I 3 S+IDABT3 8 Ejatoja!atiji D G "cando #a" "om!ra" de no"otro" mi"mo". A;roFi/a<i=n etno.rMfi<a a la <4lt4ra ese eNa. #/an4s<rito$ SOf

26. 27. 28.

95

29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.

+I,?U +AN?UI, BoPerto: Ed caci*n Ind+gena8 Tran"mi"i*n de Va#ore"$ !i#ing@i"mo e interc #t ra#i"mo ;o(. ?4ito! A-@A 7 @ALA0 Bo/a0 MLAL, 19(9. +BI+K, Mal<ol/! E'%#oration" in 5ang age and Meaning. ToBard" a Semantic Ant)ro%o#og(. London! MalaPy 2ress, 19*) D LA T,BB , L4is! E'%eriencia" de Ed caci*n Interc #t ra# Gi#ing@e en 5atinoam2rica. Ponencia". ?4ito! A-@A 7 @ALA, 199(. 7emanda ( Nece"idad de Ed caci*n Gi#ing@eI 5eng a" Ind+gena" ( Ca"te##ano en e# S r Andino. Li/a! Ministerio de d4<a<i=n0 :T30 K8D, &000 5o" de"a1+o" de #a di-er"idad. Materia#e" %ara n di&#ogo naciona# "o!re #a ed caci*n. Li/a! Ministerio de d4<a<i=n y 2ro.ra/a 8,BT %2 , &001 D S+,LA, 2hili;;e! 5a "e#-a c #ta. Sim!o#i"mo ( %ra'i" en #a eco#og+a de #o" Ac) ar. ?4ito! di<iones A-@A%@ALA, I8 A, 19(* Ed caci*n Am!ienta# En Man . A2 +, 7 DD8 7 DflD. Ed caci*n Gi#ing@e Interc #t ra#8 Una E'%eriencia Ed cati-a. ?4ito! .-.I0 A-@A 7 @ALA, 19(9.

96

37. 38. 39. 40. 41.

S+,-AB, AlPerto: Per0 SPa+" Gi#ing@eT Li/a! I 2, 19*". S+,-AB, AlPerto! Variacione" Socio#ing@+"tica" de# Ca"te##ano en e# Per0. Li/a! I 2, 19*(. S+,-AB, Ana MarCa! 5o" Gi#ing@e" ( e# Ca"te##ano en e# Per0. Li/a! Instit4to de st4dios 2er4anos, 1990. @ND , ls van den! 52'ico" ( 1ono#og+a amara/aeri ( Bac)i%aeri 9;ara/m!et o >Ma")co?:.UNMSM%+ILA, Do<4/ento de traPaNo No. *, Li/a, 19*& 8,+K, Niels! UaiBai$ Re#igion and Societ( o1 an Ama,onian tri!e. Uit) a%%. G( F Uei" Gent,en and Ro!ert E. ;aB/in" . +o;enha.en! The National M4se4/, 19(' 8edera<i=n Nativa del BCo Madre de Dios y Afl4entes #8 NAMAD$! In1orme T2cnico "o!re #a Pro% e"ta %ara e# E"ta!#ecimiento de #a Re"er-a Com na# Amara/aeri. 24erto Maldonado, 199& Formando Ni6o" ( Ni6a" Gi#ing@e"8 E +a Metodo#*gica de# Programa 7e Ed caci*n Gi#ing@e Interc #t ra# Tem%rana. DIN I2 7 UN -I.

42.

43.

97

44. 45. 46.

8U NT S, Aldo! 2arentes<o y rela<iones de ;rod4<<i=n en 4na <o/4nidad IarMQ/P4t el S4r%,riente 2er4ano. Man4s<rito sin ;4Pli<ar :BA@, AndreR! 5o" Amara/aeri8 na noci*n de e"tr ct ra "ocia# . n! Ama,on+a Per ana. Eol. E #10$! 4*%)', +AAA2, Li/a, 19(4 :BA@, AndreR8 And a1ter t)e go#d r ")...T ; man rig)t" and "e#13de-e#o%ment among t)e Amara/aeri o1 So t) ea"tern Per . International DorQin. :ro4; on Indi.eno4s Affairs! Do<4/ento NS "", 19() :BA@, AndreR8 M(t)o#og($ S%irit a#it( and ;i"tor(. ,Fford! -er.hahn -ooQs, 199) :BA@, AndreR8 T)e 5a"t S)aman8 Socia# C)ange in an Ama,onian Comm nit(. ,Fford! -er.hahn -ooQs, 199*a :BA@, AndreR8 Indigeno " Rig)t" and 7e-e#o%ment. ,Fford! -er.hahn -ooQs, 199*P :B :,B, Tho/as! An'io " %#ea" re" D T)e "e' a# #i-e" o1 an Ama,onian %eo%#e. +hi<a.o and London! The University of +hi<a.o 2ress, 19(" IABT, Bay/ond .! Se/anti< <o/;onents of Sha;e in A/araQaeri :ra//ar.

47. 48. 49. 50. 51.

98

n! Anthro;olo.i<al Lin.4isti<s Eol. "#9$! 1%*

52. 53. 54.

I IS , MarCa: E# 7e"a1+o de #a Interc #t ra#idad. Li/a! +AAA2, 199&. ;ara/m! t Qen Ndari8 Territorio ;ara/m! t. Li/a! A2 +, 7 DflD % DD8, &000. I L- B: +IGE 3, Ieinri<h! V r 5ogi/ -on WEei"tX nd WEei"ternX. n! Na-ic #a T !engen"i". St dia in )onorem Antonii To-ar. ditor! 8ran<is<o A. ,ro6 Ari6<4ren, <on la <olaPora<i=n de 4.enio +oseri4 y +arlo de Si/one. T>Pin.en! :4nter Narr, 19(4 I L- B: +IGE 3, Ieinri<h8 M!ai"i/. En #a %en m!ra de# atardecer. 5iterat ra Ora# de# P e!#o ;ara/m! t. Li/a! +AAA2, 199) I L- B: +IGE 3, Ieinri<h! Fi#o"o1+a en #a Ama,on+a. Man4s<rito inHdito. I L- B: +IGE 3, Ieinri<h! S/i,,e einer Erammati/ de" Amara/aeri. do<toral #19(&$. -erlin! 19(4 Tesis n!

55. 56. 57. 58.

I L- B: +IGE 3, Ieinri<h! Termino#og+a de %arente"co ;ara/m! t. Ama,on+a Per ana. To/o TII No.&', ;;. 10"%140, +AAA2, LIMA, 199'

99

59. 60.

I L- B: +IGE 3, Ieinri<h y :4stavo BUI3 2 B @BA! ;acia na 1i#o"o1+a %ara e# Par. e Naciona# de# Man . n! E'tracta *! (%&& I LL B, ri<h! 5 dBig Uittgen"tein. Un%)i#o"o%)i"c)e Getrac)t ngen. En8 MerQ4r ;e1t 14<$ 1NYN. Re%rod cido como 1o##eto adj nto a 5 dBig Uittgen"tein8 Z!er EeBi"")eit. II:I, Dallas! 5ang age$ Per"on" and Ge#ie1. St die" in Uittgen"teinQ" P)i#o"o%)ica# In-e"tigation" and Re#igio " U"e" o1 5ang age . NeR @orQ! ,Fford University 2ress, 19"* I,L3MAN, :>nter! La TriP4 Mash<a. TTTII, ;;. "'%"), Li/a, 19"1 n Misiones Do/ini<as del 2erU. To/.

61.

62. 63. 64.

Interc #t ra#idad D Creaci*n de n conce%to ( de"arro##o de na actit d . Ieise, MarCa, <o/;ila<i=n y edi<i=n. Li/a! 2ro.ra/a 8,BT %2 , &001 Interc #t ra#idad. Materia#e" de re1erencia %ara docente" de #o" In"tit to" S %eriore" Pedag*gico" EGI. Serie PiPlio.rMfi<a -I NS1. Li/a! Ministerio de d4<a<i=n y 2ro.ra/a FORTE3PE$ <=== AUN:, In.rid! Con1#icto C #t ra# ( Ed caci*n8 E# Pro(ecto de Ed caci*n Gi#ing@e$ P no3 Per0. ?4ito! A-@A 7 @ALA, 199&.

65.

100

66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73.

K M- B, MeNCa0 B N:I8,, lsa8 P#anta" Medicina#e" 7e U"o Po% #ar En 5a Ama,on+a Per ana. Li/a! A +I0 IIA2, &000 KIBK, :.S.! Myth, itVs Meanin. and 84n<tions in An<ient and ,ther +4lt4res. -erQeley and +a/Prid.e! 19*0 y 19*' KIBK, :.S.! T)e Nat re o1 Eree/ M(t)". Iar/ondsRorth, MiddleseF, 2en.4in -ooQ Ltd. 19*4 #19*"$ KW2 B, Dolf.an.! Pedagog+a Eenera#. ?4ito! .-.I0 APya 7 @ala, 199'. KW2 B, Dolf.an.! C rric #o ( 7id&ctica Eenera#. ?4ito! 199'. .-.I0 APya 7 @ala, .-.I0 n.land!

KW2 B, Dolf.an.! En"e6ar ( A%render8 E# Tra!ajo en e# A #a. ?4ito! APya 7 @ala, 199'. KW2 B, Dolf.an.! P"ico#og+a Ed cati-a. ?4ito! .-.I0 A-@A 7 @ALA, 199'.

KW2 B, Dolf.an.! Pedagog+a Interc #t ra# Gi#ing@e8 F ndamento" de #a Ed caci*n Gi#ing@e. ?4ito! .-.I0 A-@A 7 @ALA, 199'.

101

74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81.

KW2 B, Dolf.an.! E'%eriencia" de #a Regi*n Andina. ?4ito! .-.I0 A-@A 7 @ALA, 199'. KW2 B, Dolf.an.! In-e"tigaci*n Pedag*gica Interc #t ra# Gi#ing@e. ?4ito! .-.I0 A-@A 7 @ALA, 199'. [ 0m I P !#icacione" de# P.F.M.G8 Un C rr+c #o 7i-er"i1icado de Ed caci*n Primaria Interc #t ra# Gi#ing@e. I54itos! AID S 20 IS2 L,B T,, 199(. L A+I, d/4nd! [ #t r nd [omm ni/ation. V "ammen)\nge. 8ranQf4rt a.M.! S4hrQa/;, 19*( V r 5ogi/ "(m!o#i"c)er

5a" 5eng a" Ind+gena" dentro ( 1 era de #a E"c e#a. +o<haPa/Pa! DANIDA, 2B, I-, 199*. LJEI%STBAUSS, +la4de! Ant)ro%o#ogie "tr ct ra#e #1$. 2aris! 2lon, 19"( LJEI%STBAUSS, +la4de! 5a %en"2e "a -age. 2aris! 2lon, 19"( L12 3, L4is nri54e! 5a" 5eng a" en #a Ed caci*n Gi#ing@e8 E# Ca"o 7e P no. 24no! :T3, So<iedad Ale/ana De +oo;era<i=n TH<ni<aX, 19((.

102

82. 83. 84.

L12 3, L4is nri54e8 Materia#e" de A%o(o Para 5a Formaci*n 7ocente En Ed caci*n Interc #t ra#idad Gi#ing@e8 5eng a <. La 2a6! UNI+ 8, 199'. L@,N, 2atri<ia #Aean$! Singing a" Socia# Interaction Among t)e Uac)i%aeri o1 Ea"tern Per0. Ann ArPor, Mi<hi.an! tesis do<toral, 19)* L@,N, 2atri<ia Aean! C)ange in Uac)i%aeri Marriage Pattern". n! Marriage Practice" in 5oB#and So t) America. d. K. Kensin.er. Illinois St4dies in Anthro;olo.y NS 14. Illinois! University 2ress UrPana, ;;. &"&%&)', 19(* L@,N, 2atri<ia Aean8 7i"#ocaci*n tri!a# ( c#a"i1icacione" #ing@+"tica" en #a ,ona de# r+o Madre de 7io". n! HHHIH Congre"o Internaciona# de Americani"ta"$ 5ima <3N ago"to 1N]=. Acta" ( Memoria". Vo#. Y$ Li/a! ;;. 1("%&0*, 19*) M DINA, D4Pner0 8ASA-I, LilPerto8 En"e6an,a de #a Matem&tica en #a E"c e#a Primaria. I54itos! 2ro.ra/a de 8or/a<i=n de Maestros -ilin.>es, 1994. Mode#o C rric #ar %ara #a Formaci*n ( Pro1e"iona#i,aci*n 7ocente en Ed caci*n Gi#ing@e Interc #t ra#. Li/a! Ministerio de d4<a<i=n, 199'. M,NT,@A B,AAS, Bodri.o! Por Una Ed caci*n Gi#ing@e en e# Per08 Re1#e'ione" "o!re C #t ra ( Socia#i"mo. Li/a! + 2 S, 1990.

85.

86. 87. 88.

103

89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96.

M,,B , Tho/as B8 In1orme %re#iminar "o!re e# Im%acto de #a Miner+a A r+1era de #a" Po!#acione" Ind+gena" de Madre de 7io" D Per0. Li/a! /an4s<rito, 19(" M,,B , Tho/as B.! Re" men de #a organi,aci*n "ocia# ( re#igi*n ;ara/m! t #/an4s<rito$, sOf MU9,3 +BU3, IH<tor! 7e Pro(ecto a Po#+tica de E"tado Interc #t ra# Gi#ing@e en Go#i-ia. +o<haPa/Pa! 2B, I- 7 Andes, 199*. No"otro" ( 5o" Otro"8 A-ance" en #a a1irmaci*n de #o" derec)o" de #o" % e!#o" ind+gena" ama,*nico". Li/a! DefensorCa del 24ePlo, 199( OE BIN:, Aoanna! T)e ")aman a" a ma/er o1 Bor#d"8 Ne#"on Eoodman in t)e Ama,on. n! Man, NeR Series, Eol. #4$! )0&%)19 2,TTI B, -ernard: Am2rica 5atina en " " 5eng a" Ind+gena". +ara<as! Monte Avila ditores, 19('. 2,33I % S+,T, InHs! Ed caci*n Gi#ing@e Interc #t ra#. Li/a! UNI+ 8, 1990. 2,33I 7 S+,T, InHs! E# M #ti#ing@i"mo en e# Per0. +46<o! +-+0 2B, I-, 199(

104

97. 98. 99.

5a %r&ctica de #a ed caci*n !i#ing@e interc #t ra# ( " " reto". Serie PiPlio.rMfi<a -I NS&. Li/a! Ministerio de d4<a<i=n y 2ro.ra/a 8,BT %2 , &000 B I+I L D,LMAT,88, :erardo! 7e"ana. Sim!o#i"mo de #o" Indio" T /ano de# Va %2". -o.otM! di<iones 4niversidad de los Andes, 19)(. Trad4<<i=n al in.lHs! Ama,onian Co"mo". T)e Se' a# and re#igio " S(m!o#i"m o1 t)e T /ano Indian". +hi<a.o Y London! The University of +hi<a.o 2ress, 19*1 Latin A/eri<an Lore, Eol. *, N 1, 19(1

100. B I+I L%D,LMAT,88, :erardo8 Grain and Mind in 7e"ana S)amani"m. Ao4rnal of 101. B I+I L%D,LMAT,88, :erardo! T)e ")aman and t)e Jag ar8 A "t d( o1 Narcotic

7r g" among t)e Indian" o1 Co#om!ia. 2hiladel;hia! Te/;le University 2ress, 19*" t)e T /ano Indian". Los An.eles! U+LA Latin A/eri<a +enter, University of +alifornia, 19*(

102. B I+I L%D,LMAT,88, :erardo! Ge(ond t)e Mi#/( Ua(8 ;a## cinator( Imager( o1

103. B I+I L%D,LMAT,88, :erardo8 7e"ana S)amanQ" Roc/ Cr("ta#" and t)e
;e'agona# Uni-er"e. En8 Jo rna# o1 5atin American 5ore, Eol. *, N 1, 19(1

104. B NABD +AS EIT3, 8ran<e%Marie, Th. SAI:N S y A.+. TA@L,B8 A# e"te de #o" 105

Ande". Re#acione" entre #a" Sociedade" Ama,*nica" ( Andina" entre #o" Sig#o" HV ( HVII. To/o I. Trad4<ido ;or A4an +arrera +olCn. ?4ito%Li/a! di<iones A-@A%@ALA e Instit4to 8ran<Hs de st4dios Andinos, 19((

105. BUMM NI, LL B, Kla4s8 Tie1#andindio" in Eo#dra "c)8 7ie A "Bir/ ngen de"

Eo#d!oom" a 1 die ;ara/m! t in Madre de 7io"$ Per . SOl4.ar! M4nd4s -4<h 4nd S<hreiPRarenhandel. M4nd4s Beihe thnolo.ie, to/o 1&, 19(* Ara,airi$ einer margina#i"ierten et)ni"c)en Er %%e in 7e%artment Madre de 7io"APer . n! -erlin! CaMa/$ N^ 4$ Gei#age , Me'icon$ ;;. )%(, 19(4

106. BUMM NI, LL B, Kla4s8 Ein Geitrag , r )i"tori"c)en EntBic/# ng der

107. SANT,S :BAN B,, 8ernando! The 2oRer of Love! The Moral Use of KnoRled.e
A/on.st the A/4esha of +entral 2er4 #or alternatively$ 2oRer, KnoRled.e and Morality in the 2er4vian LoRlands. London, tesis do<toral, 19()

108. S,LAN,, 2edro8 Ordenamiento Territoria# en e# Per0. Li/a! A +I0 S2DA, &000 109. TAUSSI:, Mi<hael! S)amani"m$ Co#onia#i"m$ and t)e Ui#d Man. A St d( in
Terror and ;ea#ing. +hi<a.o and London! The University of +hi<a.o 2ress, 19(*

106

110. EBI S, L4<ie De! Po#+tica 5ing@+"tica en Ec ador$ Per0 ( Go#i-ia. ?4ito
+ DIM , 19((.

.-.I0

111. DAIL Lissie! Pagan" into C)ri"tian"8 T)e Po#itica# Econom( o1 Re#igio "
Con-er"ion Among t)e ;ara/m! t o1 5oB#and So t)ea"tern Per $ 1N=<31N8< . Tesis do<toral, Universidad de NeR @orQ, 19(*

112. DIN+I, 2eter! Under"tanding a Primiti-e Societ(.


London! Bo4tled.e Y Ke.an, 2a4l, 19*&

n! Et)ic" and Action.

113. DIS , Mary B4th! Ed caci*n Interc #t ra#. 24<all;a! Instit4to Lin.>Csti<o de
Eerano, 1990.

114. DITT: NST IN,

L4dRi.! Sc)ri1ten I. Tractat " #ogico3%)i#o"o%)ic " 3 Tage!@c)er 1N1431N1M 3 P)i#o"o%)i"c)e Unter" c) ngen. 8ranQf4rt a.M.! S4hrQa/; Eerla. 115. Trad4<<i=n al <astellano! Tractat " #ogico D %)i#o"o%)ic " . Madrid8 Alian6a ditorial. 1NN<.

116. DITT: NST IN, L4dRi.8 O!"er-acione" a 5a Rama 7orada de Fra,er. Madrid!
Te<nos, 199&.

107

117. DITT: NST IN, L4dRi.8 Z!er EeBi"")eit. ditado ;or :. .M. Ans<o/Pe y :.I.
von Dri.ht. 8ranQf4rt a.M.! S4hrQa/; Eerla., 19*0.

118. 4ine Man Eajene$ 5a Eente de# Man . A2 +, 7 DD8 7 DflD.

108

You might also like