UNIVERZITET U NIU ELEKTRONSKI FAKULTET OBRAZOVNI PROFIL: Elektro energetika Katedra za energetik

SE!INARSKI RA" IZ
ELEKTROENER#ETSKI$ POSTRO%EN%A

U Ni&

St dent I'an (a)e'i* +,-./

+0 Zadatak:
Na slici 1 je jednopolnom emom prikazan elektroenergetski sistem. Prekidai: od 1 do 13 su zatvoreni.

Slika 1.

Jednopolna ema posmatranog dela elektroenergetskog sistema

Podaci o elementima mree: #+:

n! " k# Sn! &'1& (#) '--! $.&1 '- ! $.&+ .a ! $.3& s

#,:

n ! 1$ k# Sn! *+ (#) '--! $.& '- ! $.&& .a ! $.3 s

T+: m ! 11$%" k# Sn ! &'1&,* (#) ' ! $.1&

T,: m ! 11$%1$ k# Sn ! "3 (#) ' ! $.1& !re2a ,,/ kV:

T.: m ! +$$%11$ k# Sn ! &'3$$ (#) ' ! $.1&

T1: m ! &&$%11$ k# Sn ! &'1*$ (#) ' ! $.1&* ! +$$ k# 00 SK ! 13$$ (#) 0 S K ! 2$$$ (#) ku ! 1.1
/

! &&$ k# S ! **$$ (#) S ! +1$$ (#) ku ! 1,2& Rt= 0,1 Xt

/ 00 K 0 K

!re2a 1// kV:

I0 Izra) nati: a3 udarnu struju i toplotni impuls struje kvara pri tropolnom kratkom spoju na sa4irnicama A 5ili na elementima koji se oda4iraju36 43 potre4nu struju i snagu iskljuenja prekidaa 3 . 7varovi na strani 110 k# se iskljuuju za 0.12 s, a na strani / k# za / s. 8azmatrano postrojenje se nalazi u mrei sa direktno uzemljenim zvezditem . 8aspored polja razmatranog postrojenja, sa nji9ovim maksimalnim snagama optere:enja i smerovima, dat je na slici &.

Slika &

II0

a3 43 c3 d3 e3

Nacrtati upro:enu principijelnu emu celog postrojenja, usvajaju:i sistem od 1 glavne i % pomo:ne sa4irnice; <da4rati sa4irnice; <da4rati komutacione aparate i merne trans=ormatore za dalekovodno polje 5redni 4r. 2 na slici &.3; Nacrtati potpunu principijelnu emu datog polja; Nacrtati dispoziciju datog polja u dve projekcije;

Postrojenje o4u9vata povrinu od 100 ' 60 5m3. Speci=ina otpornost tla iznosi 6 m, a struja koja se za vreme kvara odvodi kroz uzemljiva iznosi !=1020 ) i iskljuuje se za 0.12 s.

III0 Predloiti skicu zatitnog uzemljenja postrojenja.

,0

PRORA3UNI

PRORA3UN ELE!ENATA EKVIVALENTNI$ E!A /imenzionisanje elektroenergetski9 aparata vri se na osnovu reima kratkog spoja, koji je okarakterisan udarnom strujom i toplotnim impulsom. /a di se odredila udarna struja i toplotni impuls struje kvara pri tropolnom kratkom spoju na sa4irnicama ), dati >>S se predstavlja ekvivalentnom emom na slici 3. Posmatra:emo paralelno su4tranzijentni i tranzijentni reim. 8eaktanse koje su date u zagradama vae za tranzijentni reim. 8eaktanse pojedini9 veliina svedene na naponski nivo mesta kvara a to je 11$ k# : ? @eneratori: $& & 1 = %# 1 n m" X# 1 = 1$*.12* Sn
1 = %# 1 X#
& $n & m" 1 = 1&1 Sn & $n & m" & = ++.11 Sn & $n & m" & = +A.&A" Sn

& = %# & X# & = %# & X#

1 X# = 1.$*32 "a ? .rans=ormatori: R#1 =

X " 1 = %" 1

R# & =

& X# = $.+2* "a

& $n = *1.$1 Sn R" 1 = $.1 %" 1 = *.1$1 & $n X " 3 = %" 3 = &.+& Sn

R" 3 = $.1 %" 3 = $.&+&

& $n Sn R" & = $.1 %" & & $n X " + = %" + Sn R" + = $.1 %" +

X " & = %" &

= &3.$*
= &.3$*

= *.$+
= $.*$+

? #odovi:

X & 1 = l& 1 %& = &1.&1

X & & = l& & %& = 1*.A"

R& 1 = rv l1 = ".2& B # 3 = l # 3 ' # = 1&.A" 8 # 3 = rv l 3 = +.$1

8 # & = rv l & = *.$+ B # + = l # + ' # = ".$1 8 # + = rv l + = 1.A&

? (rea +$$ k#: (rea /: & $& 1 +$$ & 11$ = ' X (' = = 1.1&1* & 2$$$ +$$ S k0 m" 3
"a ' = $.$1 $.$1 = = $.$+*+* ) ln5k ud 13 ln51."" 13
&

& $' 1 +$$ & 11$ = = 1.*+&1 & m" Sk 13$$ +$$ 3 (rea C:

= X ('

R(' =

X (' 1.*1& = = $.1$1 "a ' 31+ $.$&+$*

$.$1 = $.$3$+1 ) ln5k ud 13

X (*

& $* 1 = = &.*& & m" Sk +

"a * =

& $* 1 = X (* = &.& & m" Sk +

R (*

D X (* = =$.&3 "a *

Slika 3. >kvivalentna ema celog >>S?a

)ko trougao koji o4razuju impedanse voda trans=ormiemo u zvezdu, kako za tranzijentni tako i za su4tranzijentni reim, onda do4ijamo slede:u ekvivalentnu emu 5slika +3.

Slika +. >kvivalentna ema celog >>S?a 7ako je:

X &A = X &1 X & & = ".2" X &1 + X & & + X & 3 X &1 X & 3 = *.+A+ X &1 + X & & + X & 3 X&& X&3 = +.1& X &1 + X & & + X & 3

X &+ =

X &, =

Ea su4tranzijentni reim: X A = X #1 + X " 1 = 1"3.A**

35 X # & + X " & + X & + 3 5 X " 3 + X (' = 3.2" = X " + + X (* = 2.*" X, + X # & + X " & + X & + X " 3 + X (' 35B&+ + B+ 3 5B + B ) 5B + BF3 B, B! = &A = 1.21 Be = #> = +.2""* + B&+ + B+ B&A + B A B&, + B! + B, = X+ 35 X # & + X" & + X& + 3 5 X " 3 + X (' = +.$11" = X " + + X (* = 2.*" X, + X# & + X"& + X& + X " 3 + X (' 5B + B) 35B&+ + B + 3 5B + B F 3 B , B! = &A = A.$*1 B e = #> = +.$13 B&A + BA + B&+ + B + B &, + B ! + B, = X+

Ea tranzijentni reim: X A = X #1 + X " 1 = 12A.$1

Prilikom odreGivanja udarne struje kratkog spoja ne mogu se zanemariti aktivne otpornosti, ako se radi o kratkom spoju neto dalje od generatora, jer 4i to dovelo do znatne

greke, s o4zirom na prisustvo jednosmerne komponente struje kratkog spoja. Fmaju:i u vidu da je =rekvencija mree =!*$ Hz, kao i: !&*$!31+ rad%s,

Slika *. Na osnovu izraunati9 aktivni9 otpornosti =ormira se ekvivalentna ema kao na slici ".

Slika " <vde su:

R& 1 + R& & + R& 3 = 1*.1+

R&A = R&+ R&,

R& 1 R& & = &.131 R& 1 + R& & + R& 3 R& 1 R& 3 = = 1.231 R& 1 + R& & + R& 3 R& & R& 3 = = 1.&A1 R& 1 + R& & + R& 3

/aljim sreGivanjem i izraunavanjem do4ija se ekvivalentna ema sa slike ". @de je:
8 ) = 8 @1 + 8 .1 = ".1"12

R+ =

5 R" 3 + R(' 35 R# & + R" & + R& + 3 = $.3&*2 R" 3 + R(' + R# & + R" & + R& +

8 > = 8 . + + 8 (C = $.23+

8! =

5 8 &A + 8 ) 358 &+ + 8 + 3 = 1."23 8 &A + 8 A + 8 &+ + 8 + 58 + 8 F 3 8 , 8 e = #> = $.*A 8 &, + 8 ! + 8 ,

PRORA3UN U"ARNE STRU%E I TOPLOTNO# I!PULSA STRU%E KVARA Poto je izraunato na mestu kvara

D e

, X

0 e

, Re

5sa4irnice )3, ekvivalentna vremenska konstanta :e 4iti:

"a ekv

D Xe +.2""* = = =$.$ Rekv 31+ $.*A

$.$1 "a ekv

Na osnovu ovoga, udarni koe=icijent je:

k ud 1 + e = 1."1

7ako je:
!
D

,D =D X e

1.1 $n = D 3 X e

= 1+.2 kA

!0 =

1.1 $ n ,0 = = 12.3 kA 0 Xe 3 X e0

darna struja na sa4irnicama ) :e 4iti:

! ud = & kud ! D = 3+.A& kA

.oplotni impuls se do4ija iz slede:e relacije:

1 e Poto je na naponskom nivou 11$ k# vreme iskljuenja kvara ti!$.1& s, onda je: A = ! D& "a elv
&t i & $.1& = >3 "a ekv $.$&"

tj. A.&3 I 3 pa moemo primeniti skra:eni o4lik relacije za izraunavanje toplotnog impulsa:

A =! D&"a ekv +! 0 & t i =+1.*3 k

PRORA3UN POTREBNE STRU%E I SNA#E ISKL%U3EN%A PREKI"A3A .

/a 4i odredili potre4nu struju i snagu prekidaa 3 iskoristi:emo emu su4tranzijentnog perioda za sluaj kvara na sa4irnici ). Na osnovu pred9odno uvedeni9 oznaka i sraunati9 vrednosti za reaktanse pojedini9 grana moemo odredeti desnu komponentu struje kvara.

 513 !-

1.1 $ n = = A.&*$ kA 3X,

Slika 2

5 &3 = !-

1.1 $ n = *.+&& kA 3 3 5 X ! + X &,

3 = A.&*$kA 7ritina je kvar u tacki 3: ! 3 = A.&*$ kA jer je i =1 . .ako da struja iskljuenja iznosi prekidaa 3 iznosi: ! i- 3 = ! -

Snaga iskljuenja prekidaa 3 iznosi: S i- = 3$ n ! i- 3 = 12"$.&2* (&A 1.1$ n 5 &3 = = 1.12*A kA Struja tranzijentnog perioda koja prolaz kroz prekida 3: ! 3 5 X ! + X &, 3
3

.oplotni impuls struje na prekidacu 3 za vreme iskljuenja od t i = $.1& s iznosi:

& & & A-1$ = ! . "a e + ! - ti = 1.11""35kA3 )

= 1&.1+3" kA darna struja je: ! ud = & k ud ! -

Jednosekundarna struja: !1) - = A- 3 = 1.$1A3& kA Sn = $.13132 kA Nominalna radna struja prekidaa 3 je: ! n 3 = 3$ n
3

UPRO4ENA PRIN(IPI%ELNA E!A POSTRO%EN%A A

IZBOR SABIRNI(A

Fz4or preseka sa4irnica se vri na osnovu maksimalne trajno dozvoljene struje optere:enja, a proverava na kratkovremena termika i me9anika naprezanja. )ko se radi o sa4irnicama na otvorenom prostoru, tada se jo vri i provera na koronu. Pod maksimalnom trajno dozvoljenom strujom u normalnom pogonu, merodavnom za iz4or preseka sa4irnica, podrazumevamo najve:u struju koja u normalnom pogonu tee kroz najoptere:eniji deo sa4irnica. Prema najvie optere:enom delu de=iniu se sa4irnice. <ptere:enje sa4irnica po deonicama dato je na slede:oj slici:

Sa4irnice su isto opterecene, odnosno najoptereceniji deo sa4irnice nosi snagu: Sma'r!1$$ (#) Struja najopterecenije deonice 5radna struja3 je: S F ma' = ma' = *&+.1"31 ) 3 n svajamo ue )l?Je: &+$%+$ F td = *3$ ) )ko se predpostavi da je temperatura am4ijenta a!+$K, a trajno dozvoljena temperatura sa4irnica td!1$K i usvoji rezerva da se sa4irnice mogu zagrejati do d!2$K, onda :e termiki koe=icijent korekcije 4iti: d a 2$ +$ kt = = = $.1"" td a 1$ +$ Sada je trajno dozvoljena struja:
! ma' r *&+.1"31 = = "$".$21 A kt $.1"" Na osnovu trajno dozvoljene struje usvajamo )l?Je ue, preseka: ! td =

S!3$$%*$ mm& i d!&+.& mm Ea ovaj presek trajno dozvoljena struja iznosi Ftd!"$".$21 ). Pomo:nu sa4irnicu 4iramo da 4ude isti9 dimenzija. <vako oda4ran presek proveravamo na termiko naprezanje u normalnom reimu rada i periodu kvara, ako je vrednost toplotnog impulsa )!+1.*3 k)&s
S min > k ) A

za kruni presek ks!1

S min > 1& 1 +1,*3 = 22.33 mm &
3$$ mm & > 22.33 mm &

>lektroenergetska postrojenja

Seminarski rad

IZBOR KO!UTA(IONI$ APARATA I !ENI$ TRANSFOR!ATORA ZA "ALEKOVO"NO POL%E

n

= 11$ k#

S n1$ = A$ (#)

= $.+2&3 k) 3 n Na osnovu ovi9 podataka F pret9odno izraunati9 podataka imamo:

! i = A.&*$ kA

F n1$ =

S n1$

! ud =1&.1+3" kA

S i =12"$.&2* (&A

! 1) =1.$1A3& kA

Liramo malouljni prekida proizvoGaa -- (FN>M-- Leograd:

= 11$ k# F n = 1&*$ ) Si = 3*$$ (#) F1s =11.3 k)
n

Fz ta4ele 4iramo rastavlja slede:i9 karakteristika: ?Nazivni napon 1&3 511$3 k# ?Nazivna struja 1&*$ ) ?/ozvoljena jednosekundarna struja +$ k) #rsta:jednopolni sa dva izolatora u spoljanjoj montai ProizvoGa: N(FN>MO Leograd ?Fz4or strujnog trans=ormatora Strujni trans=ormator slui da redukuje velike struje na vrednost pogodnu za merenje pomo:u instrumenata ili ureGaja zatite.Snaga trans=ormatora mora da pokrije gu4itke prikljuni9 instrumenata i spoljni9 provodnika i kontakta. Snaga jezgra za merenje: (erni instrument <znaka Potronja po =azi )mpermetar & A 8egistruju:i ampermetar 3 ) #atmetar 3 W 8egistruju:i vatmetar 3 W V Ar 8egistruju:i varmetar 1 Lrojilo aktivne snage 1 kWh Lrojilo reaktivne snage kVArh 1" 7osinus=imetar c os " kupno 5suma3 5#)3 &$ .a4ela 1.

>lektroenergetska postrojenja

Seminarski rad

Na osnovu F r = +2&.3 ) primarna nazivna struja strujnog trans=ormatora je *$$ P Q sekundarna struja * ) . Prenosni odnos je *$$ ) % *) . #eza izmeGu strujnog trans=ormatora i instrumenata se odvija provodnikom Ku , preseka &.* mm & i duzine 1$$ m .
& Snaga jezgra za merenje: S / = S + Rk ! n + ) v ! v

Pod uslovom da su kontakti do4ro izvedeni poslednji sa4irak se moe zanemariti, pa imamo:
S / = S i + S vm l v

Poduna snaga gu4itaka u vodovima za merenje, preseka s!&.* mm&, za struju F!1 ) iznosi:
) vm = 0u 1 1 ! & = $.$12* * & = $.$$2 &A % m )0u & .*

Prosena duina ka4lova za instrumente je: lvm!1$$ m Enali, snaga jezgra za merenje strujnog mernog trans=ormatora je: Fz ta4ele usvajamo SKu = +* #) , klasa tanosti k e =1 , =aktor sigurnosti Cs =* Fz4or jezgra za zatitu: Eatitni relej <znaka Potronja po =azi Prekostrujni relej Prekostrujni relej 4ez vremenske konstante /istantni relej kupno
J >>
S m = S i + ) vm ! vm = &$ + $.$$2 1$$ = &$.2 &A

J>

3 3 " 1&

5 #) 3

E>

Ra4ela &. Ea vezu koristimo 4akarno ue preseka " mm & duine l # =1$$ m , tako da je:
) vz = 0u 1 1 ! & = $.$12* 1& = $,$$&A1"" &A % m )0u "

Enali, snaga jezgra za merenje strujnog mernog trans=ormatora je:

S m = S z + ) vz ! vz =1& + $,$$&A1"" 1$$ =1&.&A1"" &A

Fz ta4ele ST S E = +* #) , granini =aktor uestanosti CE =1* i klase tanosti k e =1 . Na osnovu ovi9 podataka 4iramo potporni uljni stujni trans=ormator sa dva jezgra N8ade 7onarO Eagre4: ?Nazivni napon 11$ k#

>lektroenergetska postrojenja

Seminarski rad

?Nazivna struja F n = *$$ ) > F r = +2&.3 ) ?/ozvoljena udarna struja : ! ud = &*$ ! n = 31&*.* kA >1&.1+3" kA ? /ozvoljena Sednosekundarna struja !1) doz =1$$ ! n =1&* kA > ! 1) =1.$1A3& kA ?Prenosni odnos *$$ % * ) Fz4or naponskog trans=ormatora: (erni instrument <znaka #oltmetar V 8egistruju:i voltmetar # #atmetar W W 8egistruju:i vatmetar 8egistruju:i varmetar V Ar Lrojilo aktivne energije kWh Lrojilo reaktivne energije kVArh 7osinus=imetar c os Crekvencmetar Nadnaponski relej /istantni relej kupno Ra4ela 3.
Hz

Potronja po =azi * * * 2 3 3 3 * 1.* + 1 +&.*

5 #) 3

E<

>

Snaga naponskog mernog trans=ormatora je:

S = S + ) v ! v = +&.* + $.$$2 1&$ = +3.3+ &A

Na osnovu proraunati9 podataka iza4ran je slede:i naponski merni trans=ormator: Jednopolno izolovan Nazivni napon: 11$ k# Nominalna snaga: S n = 1&$ #) 7lasa tanosti: k e = $.&

POTPUNA PRIN(IPI%ELNA E!A POL%A V+

>lektroenergetska postrojenja

Seminarski rad

"ISPOZI(I%A POL%A V+

>lektroenergetska postrojenja

Seminarski rad

ZATITNO UZE!L%EN%E POSTRO%EN%A

>lektroenergetska postrojenja

Seminarski rad

Postrojenje o4u9vata povrinu od 1$$'"$ 5m3. Speci=ina otpornost tla iznosi !2" m, a struja koja se za vreme kvara odvodi kroz uzemljiva iznosi F!1&$$ ) i iskljuuje se za $.1& s. Po preporuci predmetnog nastavnika ovo vreme tre4a iznositi $.* s. /ozvoljeni napon dodira i napon koraka su:
t i = $ .* ) $ dk = $ dd = 2* = 1*$ & ti

/ozvoljeni napon dodira i napon koraka su:

, dd = 1 + 1.* 1$ 3 $ dd = 1"2.1 &
3 , dk dk = &11.+ & Ea predpostavljeni koe=icijenat dodira kd!1.A31, potre4na duina trakastog uzemljivaa iznosi: ! uz 1 = kd = 1AA.&1 m , dd <4im postrojenja iznosi:

( ) = (1 + " 1$ ) $

-!&U51$$V"$3!3&$ m

Sada :emo izvriti proveru kon=iguracije:

k d = $.A +$.1 S &.* +$.$&+1 2 S 1$
$.2&

<vde je:
2 = a1 a & = 1$ 1$ = 1$m

gde su a1 i a& dimenzije okca. Ea irinu okaca uzemljivaa stavljamo: a1!1$ m, a&!1$ m (oraju 4iti ispunjeni slede:i uslovi:

>lektroenergetska postrojenja
S 1 2

Seminarski rad

1$ m S &$$ m
S = 1$$ "$ = 22.* m ,

&

S W povrina koju za9vata uzemljiva

S = 2 .2 2

Sada je: pa su o4a uslova ispunjena i kd se moe izraunati.

k d = $.A +$.1 2.2 &.* +$.$&+1 22.* 1$
$.2&

=1.A+

Stvarna duina uzemljivaa je:

1) = " 1$$ +11 "$ = 1&"$ m

svoji:emo slede:i o4lik uzemljivaa: svaja se traka duine M!1&"$ m, CeEn &*'+ mm i du4ine ukopavanja H!$.1 m. Sada je stvarni potencijal dodira slede:i:

! uz = 1+$.+1& <1"2.1& 1) svajamo vrednost koe=icijenta koraka kk!$.1*. ! uz = 13.*2& < &11.+ & Stvarni potencijal koraka je: , dk ) = k k 1) 3 -ro4ena ot.ora uzemljiva5a6
, dd = k d

Prva Moranova =ormula: R 11 =

+S =

+ & 'e 1 )

<vde je ekvivalentni poluprenik kruga povrine jednake povrini postrojenja:

'e = + 1$$ "$ = 12.+ m R11 = $.+A*1

/ruga Moranova =ormula:

R1 & = 1."

+ $."

1)

= $.+1"

Xvarcova =ormula:

M & 8S = ln + ) & M de H
Ea traku dimenzija &*' + mm & do4ija se d e =
&

Fz ta4ele sledi da je ) = &&.2 pa je 8 S = $.3$" 7omentar: /o4ijene vrednosti su proraunske. .ana vrednost otpornosti do4ija se na terenu.

5 &* + +3 = 11.+213

>lektroenergetska postrojenja

Seminarski rad