!"#$%&#"'( )))))))))) -".

)*"+/,)0'1/,')

) )

) ) )))))))))))))))))))))))*&'&+%,+'() ))))))))))))))))))))))))))))))))))2".)34.)-%,'&)35/6'7/) )

*! !"#"$%$&"'($ *! )%*"+$,-.!/$01$2)3)42)451$ *! 6$7'%$89:;%'"<"$ *! 6$7'%$=>?<9*%$

C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

@A@AB@$

ORIGJINA

$$ u futur shum thell n historin njerzore, mund t themi Pa

me siguri se q me formimin e formacioneve t para sociale, t shoqrive t para njerzore, u ndie nevoja pr t br numrimin e elementve prej t cilave ishin prbr, pr t ditur numrin e njerzve t aft pr t luftuar, numrin e kafshve e kshtu me radh. Dokumente interesante, q dshmojn pr organizimin e avancuar administrativ t popullit egjiptian, me t dhna t rregullta si pr lvizjen e popullsis, ashtu dhe t mallit, jan gjetur n monumente
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

shum t lashta t ktij populli.

@A@AB@$

Nj prdorim m t gjer e shohim n shekullin XVII fal Herman Konringut (Hermann Conring, 1606-1681), q ishte i pari n Gjermani q filloi t mbante nj kurs t ri leksionesh mbi shkencn e politiks, gjat t cilit ai shpaloste, n mnyr prshkruese, rezultatet e informacioneve lidhur me shtjet m t rndsishme t shtetit.

C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

@A@AB@$

KUPTIMI

Statistika si shkenc ka lindur dhe sht prsosur krahas zhvillimit t shoqris njerzore. M lindjen e shteti sht paraqit nevoja e organizimit dhe evidentimit te gjerave t ndryshme dhe kshtu paraqitet nevoja edhe pr mbajtjen e statistikave t ndryshme. Fjala statistik rrjedh nga fjala latine STATUS e shqipruar si gjendje, shtet, prkatsisht bhet prshkrim i gjendjes s shtetit prmes t dhnave t caktuara numerike. Pra, nga vet termi statistik rezulton edhe konkludimi se statistika lindi dhe u formua si disiplin shkencore pr nevoja t shtetit.
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

Fjala statistik natyrisht rrjedh prej latinishtes mesjetare

status, q tregon rendin politik; n kt kuptim, STATISTIKA SHT SHKENCA Q PRSHKRUAN FAKTET M T RNDSISHME T SHTETIT.
Por i njjti term n latinishten klasike do t thot mnyr e t qenit, rrethan, gjendje faktike dhe n kt kuptim mund t prfshij edhe konceptin modern t statistiks, me nj fush zbatimi m t gjer se ai i mparshmi, si do ta shohim m pas.
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

APLIKIMI

Statistika e aplikuar nga ana e saj, sot ndahet n disa deg me emrtime t ndryshm dhe t veanta n baz t fushave t prdorimit. Pra, sot dallohet si deg t veant: !! demografia, !! biometria, !! antropometria, !! psikometria,
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

!! ekonometria, !! statistika kriminale, !! mekanika statistikore !! etj

@A@AB@$

!! statistika ekonomike,

far kuptojm me njohuri statistikore, prse na shrbejn?

Statistika, do t thot t nxjerrsh konkluzione nga t dhnat. P.sh. : Jan botuar t dhna pr shkalln e varfris n vend. Si jan marr kto t dhna? Jan anketuar familje n t gjith vendin lidhur me nivelin e tyre t jetess. Kto t dhna bn t mundur llogaritjen e konsumit n vler dhe kalori pr t gjith popullsin dhe sipas rajoneve kryesore t vendit. N kt proces, kan qen statisticient q kan zgjedhur familjet pr studim dhe kan nxjerr konkluzione mbi bazn e t dhnave.

C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

@A@AB@$

Baza e statistiks sht teoria e probabilitetit

Baza e statistiks sht teoria e probabilitetit, q bazohet n matematik. Kshtu, duke supozuar q do numr n loto ka mundsin njjt pr tu trhequr, mund t gjejm se sa shanse kemi pr t fituar n loto me numrat q kemi zgjedhur. Kshtu zgjedhim nj numr t fardoshm (nganjher njerzit zgjedhin datn e lindjes, etj. ) dhe prpiqemi t prshtatim llogaritjet duke marr parasysh faktin q numri nj mund t jet bler m shum se p. sh. : numri 97. Pr t br kt ne duhet t vrojtojm se sa bileta nga secili numr jan bler do jav dhe sa nga do
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

kombinim i numrave.

@A@AB@$

Pr shembull: !! Shansi pr t fituar nj loto sht m i madh se t goditemi nga nj rrufe? !!Nj ila kundr nj smundje t caktuar p. sh. tuberkulozit, ka m pak efekte ansore se nj tjetr, ndrkoh q efektet prmirsuese jan t njjta? Ky i fundit sht nj rast pr tu vrojtuar, pra pr t mbledhur t dhna, dhe m tej pr ti analizuar ato. T tilla eksperimente duhet t kryhen prpara daljes n treg t do ilai t ri ( mbi t gjitha ilai sht pr t shruar pacientt dhe jo pr ti vrar ata), q prbn nj nga arsyet e
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

kostos s lart t medikamenteve.

@A@AB@$

Statistika nevojitet n t gjitha nivelet e jets

Nj seminar i zhvilluar shtroi prpara zyrtarve qeveritar nevojn e edukimit statistikor. Kur mendohet t shpenzohet nj shum e caktuar pr t luftuar varfrin, n radh t par duhet menduar nse programi pr t cilin do t shpenzohet do ta ul vrtet varfrin, n t kundrtn parat shkojn dm dhe varfria mbetet e njjt. !! Si e gjejm nse ne e kemi arritur kt synim? Pr kt duhet vendosur m par se cili sht elsi q na tregon se ne e kemi arritur kt synim ose jo. Me fjal t tjera, na nevojitet t studiojm numrin mesatar t njerzve q fitojn para?
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

Njohurit statistikore i nevojiten publikut t gjer

Njohurit statistikore nevojiten pr t kuptuar apo pr t qen n gjendje t gjykojm nse nj njoftim, nj reklam sht e arsyeshme apo jo. Pr nj qytetar t thjesht, edukimi statistikor sht i rndsishm n dy drejtime: 1. sht nj nevoj pr t kuptuar jetn e prditshme, 2. Nj domosdoshmri pr t marr vendime personale dhe nj mjet pr t ushtruar nj kontroll demokratik mbi administratn publike. Nga ana tjetr globalizimi i ekonomis dhe prparimet teknologjike krkojn nga punonjsit t ken njohuri statistikore, aftsi pr t lexuar statistika dhe t zotrojn nj arsyetim statistikor. Tregjet e puns ofrojn mundsi t shumta pr ata q zotrojn logjik statistikore. C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

@A@AB@$

Bazat dhe parimet e statistiks

Statistikat jan nj e mir publike. Statistikat jan nj instrument i pazvendsueshm i informacionit mbi do aspekt t jets s nj vendi. Nprmjet tyre ne informohemi mbi gjendjen statike dhe dinamike t zhvillimeve sociale dhe ekonomike. Npr mjet

treguesve, tabelave dhe grafikeve, analizave dhe komenteve statistikat na njohin me situatn ku ndodhemi, bjn t mundur nprmjet projeksioneve t njihemi n mnyr t prafrt n t ardhmen e pritshme, na japin nj baz, mbi t
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

ciln mund t ngrihen hipoteza, studime, apo politika zhvillimi.

@A@AB@$

Principet e Statistiks

Statistikat publike favorizojn rritjen demokratike dhe pjesmarrjen e ndrgjegjshme n zgjedhjet e vendit. Qllimi i tyre sht ti shrbejn vendimmarrsve, shkenctarve dhe publikut t gjer, duke ofruar nj panoram t gjithanshme t jets n vend. !!principet e paanshmris, !!principet e besueshmris, !!principet e rilevancs, !!principet e efektivitetit, !!principet e fshehtsis dhe
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

!!principet e transparencs.

@A@AB@$

OBJEKTI I STATISTIKS

Objekt i studimit gjegjsisht i hulumtimit t statistiks jan dukuri masive t shumta dhe t llojllojshme. Ato burimin e kan n proceset natyrore, ekonomike dhe shoqrore. Kto dukuri i studiojn edhe shkencat e tjera, mirpo, statistika veohet nga t tjerat me studimin e dukurive masive, pra, si objekt studimi t statistiks jan dukurit masive apo trsit statistikore dhe karakteristikat e variacionit t tyre. Me dukuri masive kuptohen nj numr i madh i njsive ose i ndodhive, si p. sh. ndrmarrjet ekonomike, popullsia, puntort e nj vendi, fondi i banesave, shkollat, nxnsit, etj.
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

METODAT E STATISTIKS

Metodat statistikore jan pjes prbrse e studimit t dukurive nga shum shkenca t fushave t ndryshme m kryesoret jan: !! Metoda e induksionit !! Metoda e deduksionit !! Metoda e analizs !! Metoda e sintezs !! Metoda e analogjis !! Metoda reprezentative
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

!! Metoda grafike

@A@AB@$

NJSIT DHE POPULLIMET STATISTIKORE

Me terma teknik, rastet individuale q jan objekt i vrojtimeve quhen njsi statistikore. Kto mund t jen: 1.!Njsi t thjeshta, si: individ t veant, autovetura, kafsh, pjes t prodhuara nga nj makineri, aksidente rrugor etj; 2.!Njsi t prbra, domethn agregate t njsive t thjeshta, si familjet, firmat etj; 3.!Njsi shumfishe, domethn dyshe, treshe!, q formohen nga dy, tri apo m shum njsi t thjeshta q jan t lidhura nga nj marrdhnie, si pr shembull: burri dhe gruaja, babai dhe i biri, ortakt n nj firm etj. Bashksia e shum njsive statistikore, homogjene n nj apo m shum aspekte, prbn popullimin statistikor.
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

ORGANIZIMI I STATISTIKS

Organizimi institucional i shrbimeve q merren me studime statistikore paraqet nj rndsi t madhe pr do shoqri t organizuar, por edhe pr tr njerzimin. Nevoja e bashkpunimit t shrbimeve statistikore n mes t vendeve dhe rajoneve t ndryshme t bots ishte domosdoshmri kohe me pare. Bashkpunimi i ndrsjell, saktsisht kmbimi i rezultateve t hulumtimeve shkencore si dhe i informacioneve nga praktika statistikore, pr kohn e tanishme, paraqet nj domosdoshmri n rrjedhat e zhvillimit bashkkohor t shoqris njerzore n trsi.
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

Pas Lufts s Par Botrore u intensifikua lidhja apo bashkpunimi i shrbimeve t statistiks nacionale prmes organeve t caktuara t Shoqats s Kombeve. Nga kjo shoqat krkohej q t zhvillohej shrbimi ndrkombtar i statistiks prmes respektimit t ktyre parimeve kryesore: !! Aftsimi i ekspertve t statistiks; !! Kmbimi i zbulimeve shkencore dhe i prvojs; !! Miratimi i metodologjis unike, si kusht i krahasueshmris s t dhnave dhe rezultateve statistikore; !! Objekti dhe prmbajtja e veprimtaris statistikore q sht lnd e kmbimit ndrkombtar; !! Harmonizimi i afateve n veprimtarin e hulumtimit statistikor; !! shtja e publikimeve statistikore si dhe format e kmbimit ndrkombtar, etj
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

ORGANIZIMI I STATISTIKAVE ZYRTARE

Statistikat si e mir publike, jan t rregulluara dhe t organizua n t gjitha vendet e bots, pasi q Statistikat jan nj instrument i pazvendsueshm i informacionit mbi do aspekt t jets s nj vendi. Nprmjet tyre ne informohemi mbi gjendjen statike dhe dinamike t zhvillimeve sociale dhe ekonomike. N lidhje m statistikat t gjitha shtetet ve e ve kan t organizuar sistemin e t dhnave dhe statistikave pra secili shtet e ka Institucionin e vet kompetent dhe profesional pr statistika,.
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

Disa Institucione ndrkombtare q jan m t njohura n lidhje me statistikat dhe monitorimin e tyre n prgjithsi:
!! European Agency for Reconstruction (EAR) !! EUROSTAT - Statistical Office of the European Commission !! New Eurostat web-site on statistical co-operation with CARDS countries !! Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) !! Humanitarian Community Information Center (HCIC) !! International Monetary Fund (IMF) !! International Organization for Migration (IOM) !! UNDP Programi pr Zhvillim i Kombeve t Bashkuara-Kosov !! Banka Botrore BB
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

!! Fondi Monetar Ndekombetar FMN

@A@AB@$

ORGANIZIMI I STATISTIKAVE N REPUBLIKN E KOSOVS

Enti i Statistikave t Kosovs (ESK) sht agjension

ekzekutiv i cili sht prgjegjs pr kt fush n Kosov. Enti i Statistiks s Kosovs vepron si ent profesional q nga viti 1948, dhe ka kaluar npr t gjitha fazat historike t Kosovs. M 2 Gusht 1999 ESK rifilloi punn si institucion i pavarur dhe profesional i administrats publike t Kosovs. ESK sht agjencion i pavarur n kuadr t Ministris s Shrbimeve Publike (MShP).

C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

@A@AB@$

INSTITUTI I STATISTIKS I REPUBLIKS S SHQIPRIS

INSTAT sht institucioni prgjegjs pr t dhnat zyrtare n Republikn e Shqipris. Para krijimit t shtetit shqiptar m 1912 shrbimi statistikor nuk ekzistonte. N vitin 1924 pr her t par ekzistonte nj zyr statistikore q mbante evidenca t ndryshme ekonomike pran Ministris s Botors (mirmbajtjes s rrugve) dhe Bujqsis. Veprimtaria e ksaj zyre kufizohej n inventart bujqsore q prfshinin numrin e buqve dhe llojin dhe sasin e shfrytzimit t toks me bim bujqsore e blegtorale, si dhe n disa statistika t cekta mbi industrin, tregtin, eksport-importet e mimet. Pr her t par shrbimi statistikor n Shqipri sht institucionalizuar me Dekretin nr. 121, dt. 8/04/1940.

C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

@A@AB@$

ASPEKTE T STATISTIKS MODERNE

Metodat e reja, q e karakterizojn n mnyr gjithnj e m shkencore statistikn, marrin pr baz studimin e fakteve q prcaktojn fenomenet e veanta dhe lidhjet midis ktyre fakteve, pr t ndrtuar modele ose skema teorike t veanta, q t mund t shrbejn pr shpjegimin e vet fenomeneve. E gjitha kjo lejon t bhen parashikime, probabilisht t besueshme, t cilat luajn nj rol thelbsor n qllimin final t studimeve statistikore t fenomeneve, qoft t atyre social-ekonomike, qoft t atyre t shkencave t natyrs.
C'$3'<"D$04E304$$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$ @A@AB@$

SEKTOR T RINJ T PRDORIMIT T STATISTIKS

Probleme t tjera, pr zgjidhjen e t cilave statistika sjell nj kontribut t madh studimi, lidhen me studimin e tregut, q synojn tu japin elemente informacioni drejtuesve t ndrmarrjeve a firmave t mdha industriale dhe tregtare. N kt studim, prkrah analizs ekonomike studiohet edhe ndikimi i reklams, ndikimi i politikave t ndryshme t mimit, dobia e marrdhnieve publike, fenomenet distributive nga pikpamja e ndrmarrjes etj. Kontrolli i cilsis;
C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

Planifikim etj.

@A@AB@$

C'$3'<"D$04E304$$$F?%$E'$C%D9>$2&3,4!3$

@A@AB@$