KRETANJE (Mirko Babi, Ljiljana Babi) Kretanje je promena poloaja jednog u odnosu na drugo (osnovno) telo.

Apsolutno kretanje je kretanje jednog tela u odnosu na drugo, koje miruje. Relativno kretanje je kretanje jednog tela u odnosu na drugo, koje se kree. Kinematika i dinamika su delovi mehanike u kojima se prouava kretanje. KINEMATIKA Osnovni pojmovi Kinematika je deo mehanike u kome se prouavaju zakoni kretanja, bez razmatranja uzroka koji izazivaju to kretanje. Zadatak kinematike je da povee (utvrdi vezu) izmeu osnovnih veliina: puta, vremena, brzine i ubrazanja. Pored ovih osnovnih veliina ponekad je potrebno odrediti i druge veliine (ugaona brzina, ugaono ubrzanje, preeni ugao, uestanost obrtanja i dr). U kinematici se matematiki prouava (ili izraunava) kretanje take ili tela. Tela se u kinematici smatraju krutim telima, odnosno telima koja se ne deformiu, bez obzira na vrstu i intenzitet dejstava na njega. Kretanje tela moe se prouavati kao kretanje karakteristinih taaka tog tela, koja su meusobno na nepromenjivom rastojanju. Putanja je geometrijsko mesto taaka kroz koje prolazi posmatrana taka (trajektorija, trag kretanja) Put (s) je rastojanje izmeu poetne i krajnje take prouavanog kretanja, mereno du putanje. Obeleava se sa oznakom s. Jedinica za izraavanje puta je m, km, cm i sl. Vreme je opta fizika skalarna veliina koja se oznaava sa t, a izraava u s, min, h i sl. Brzina je preeni put u jedinici vremena. Obeleava se sa v. Izraava se u m/s, km/h, m/min i sl.

Sl. 1. Putanja (A poetna taka kretanja, B - trenutni poloaj take, L - putanja) Zakon puta Zavisnost preenog puta od vremena izraava se funkcijom:
s = s (t )

(1)

Prema obliku putanje kretanje moe biti pravolinijsko i krivolinijsko. Specijalni oblik krivolinijskog kretanja, kada je putanja krunica je kruno (obrtno, rotaciono) kretanje. Zakon brzine: Zavisnost brzine od vremena izraava se funkcijom:
v = v(t )

(2)

PRAVOLINIJSKO KRETANJE

Jednoliko kretanje je takvo kretanje kod koga je brzina stalna (konstantna) tokom vremena. Zakon puta za ovakvo kretanje glasi:
s=v t

(3)

Zakon brzine je:

s (4) t Na osnovu prethodnih izraza moe se napisati i izraz za izraunavanje vremena kada su poznati brzina i preeni put: v=

s (5) v Na osnovu prethodnih izraza grafiki se mogu predstaviti preeni pu i brzina tokom vremena (sl. 2). Vidi se da je u ovom sluaju preeni put proporcionalan proteklom vremenu, a da je brzina tokom kretanja nepromenjiva (konstantna). t=

Sl. 2. Grafiki prikaz zavisnosti preenog puta i brzine tokom vremena Nejednoliko kretanje je takvo kretanje pri kome je brzina promenljiva tokom kretanja. Posebni oblici ovakvog kretanja su jednako ubrzano i jednako usporeno kretanje. Jednako ubrzano kretanje Pri ovom kretanju brzina ravnomerno raste. U svakoj jedinici vremena tokom kretanja brzina poraste za istu vrednost. Veliina koja izraava taj porast naziva se ubrzanje. Ubrzanje pokazuje koliko poraste brzina u jednici vremena. Ubzanje se obino oznaava sa a pri emu je osnovna jedinica - m/s2 Ovo kretanje se moe predstaviti na sledei nain: Na poetku prve sekunde kretanja: vo poetna brzina na kraju prve sekunde: v1 = vo + a na kraju druge sekunde: v2 = vo + a + a = vo + 2a na kraju tree sekunde: v3 = vo + a + a + a = vo + 3a ... na kraju t sekundi: v = vo + t a Na ovaj nain dobijen je zakon brzine za ovu vrstu kretanj akoji galsi

v = vo + t a Srednja brzina je u ovom sluaju:

v + v vo + vo + t a at vsr = o = = vo + 2 2 2

(6)

(7)

Zakon puta na osnovu koga se moe izraunati preeni put je :

s = vsr t = vo t + at 2 2

(8)

Sl. 3. Grafiki prikaz preenog puta (zakon puta), brzine (zakon brzine) i ubrzanja tokom jednako ubrzanog kretanja Jednako usporeno kretanje U ovom sluaju brzina se ravnomerno smanjuje. U svakoj jedinici vremena tokom kretanja brzina se smanji za istu vrednost. Veliina koja izraava to smanjenje naziva se usporenje ili negativno ubrzanje. Usporenje pokazuje koliko se smanji brzina u jednici vremena. Zakon brzine je: v = vo - t a Zakon puta je: (9)

s = vsr t = vo t

at 2 2

(10)

Sl. 4. Grafiki prikaz preenog puta (zakon puta), brzine (zakon brzine) i ubrzanja tokom jednako usporenog kretanja KRIVOLINIJSKO KRETANJE Kruno kretanje Jednoliko kruno kretanje U ovom sluaju putanja je kruna. Brzina ima stalnu vrednost ali promenjiv pravac. U sluaju ovakvog kretanja definie se ugaona brzina:

(rad/s ; s-1)

(11)

Vidi s e da je to preeni ugao u jednici vremena. Preeni ugao (preeni put):

= t

(rad)

(12)

Vreme se u ovom sluaju moe izraunati na sledei nain: t=

(s)

(13)

Vrednost brzine moe se odrediti: s 2 R 2 v= = =R = R (m/s) t t t

(14)

Kod krivolinijskih kretanja postoji i normalno ubraznje. U ovom sluaju ono je:
a n = R 2 = v2 (m/s2) R
(15)

Sl. 5. Jednoliko kruno kretanje Nejednoliko (promenljivo) kruno kretanje A. jednako ubrzano kruno kretanje. Putanja je krunica. Brzina raste za stalnu rednost u jedinici vremena taj prirast ugaone brzine u jednici vremena naziva se ugaono ubrzanje: o &= (rad/s2 ; s-2 ) (16) t Ugaona brzina je: & t (rad/s ; s-1) = o + (17) Preeni ugao (preeni put) je: & t2 = o t + (rad) 2 Normalno ubrzanje je:
v2 (m/s2) R U ovom sluaju javlja se tangencijano ubrzanje: & (m/s2) at = R Ukupno ubraznje iznosi: a n = R 2 =
2 a = an + at2 (m/s2)

(18)

(19) (20) (21)

Sl.6. Jednako ubrzano kruno kretanje

B. jednako usporeno kruno kretanje. Putanja je krunica. Brzina opada za stalnu rednost u jedinici vremena. To smanjenje ugaone brzine u jednici vremena naziva se ugaono usporenje: &= o (22) t Ugaona brzina:
& t (rad/s ; s-1) = o

(23)

Sl.6. Jednako usporeno kruno kretanje Preeni ugao (preeni put): & t2 (rad) = o t 2 Normalno ubrzanje:
v2 (m/s2) R Tangencijalno ubrzanje: & (m/s2) at = R Ukupno ubrzanje: a n = R 2 =
2 a = an + at2 (m/s2)

(24)

(25) (26) (27)

Tabela: JEDNAINE KRETANJA - PREGLED VRSTA KRETANJA JEDNOLIKO PRAVOLINIJSKO s v= t v = vo + t a

s = vot + at 2 2 at 2 2

KRUNO

& t = o +

JEDNAKO UBRZANO

= o t +

& t2

v = vo - t a JEDNAKO USPORENO
s = vo t

& t = o

= o t

& t2
2

U praksi se koristi izraz: n = = (s) t 30 gde je n (o/min; min-1) Uestanost obrtanja

(28)