I SEN EDESSA SURET GB SIR TUTTUN

stanbul, Haziran 1941

kinci Dnya Sava'nn nc ylna doru, son Osmanl Meclis-i Mebusan yelerinden ve Trkiye Byk Millet Meclisi'nin birinci ve ikinci dnem milletvekillerinden Emir Bey, ld. lm bekleniyordu. aydan beri yatandan kamaz olmu, hastalnn ne olduu konuulmasa da, evresindekiler ve doktorlar onun artk yzn topraa dnm bir insan olduunda birlemilerdi. Kars Nevnihal Hanm ve yanlarnda barnan ilk zevcesi Glhayat Hanm artk yaamak ve lmek stne konumuyor, doktorlardan bir umut yakmalarn beklemiyorlard. 1941 bahar ge geldi. imdi delifiek bir doa, yaayan yaamayan her eyi iine alyor, klandryor, nazlyor, ldrtyordu. Hayat ve doa zlemle bulumu, on ylda, yirmi ylda bir grnen ak yaamaya koyulmulard. "Savaa inat," dedi

bir gn Emir Bey'in byk olu Batu: "Tabiat lm yenmek iin canllarn kann tututuruyor." Haftaya karartma balayacak. Camlarn siyaha boyayanlar ounlukta. Bu yoklukta kim kara bezler bulacak da pencerelere perde ekecek? Leyla, "Camlar ben boyayacam," diye tutturdu. Kt bir boya. karartyor. Bu lkede bir eyin iyisini bulabilen ka kiidir? Vatani Hizmet Tertibinden balanan krk dkk bir maala geinmek durumunda olmasalar, belki her eyin biraz daha iyisini... Bir baka yandan bakldnda, evin ocuu para kazanyor. Mahmut, Van-Bakale'de Kaymakam Vekili. Batu, Yksek Mhendis Mektebi'nde asistan. Hsra, Osmanl Bankas'nda alyor. Pembe tablonun arkasna baknca, niye zorlandklar ortaya kyor: Mahmut'dan biraz para geliyor ama, Batu Aksaray'da ayr ev at. Galiba bir gnl hikyesi de var. Ancak kavruluyor ocuk. Hsra yaknda evlenecek. Sava iinde ev kurmas gerekiyor. Tmnn eve attklar, karncann tad yaprak parasndan teye gemiyor. Glhayat Hanm eziliyor, mzklanyor. Nevnihal Hanm kyor onun bu hallerine: "Karmayn rica ederim. Onlar gen. Biz naslsa yuvarlanp gidiyoruz." "Yuvarlanyoruz da Nevnihal Hanm, krlmadk ba gz kalmad. Siz arada ezildiniz yahu." 2

1941 ylnn Haziranna girildiinde Leyla bile babasnn gidici olduunu sezmi. On bir yanda, bu yl ilkokulu bitiriyor. Gecikmi leylaklarn bittii, hlamurlarn saklanarak koku samaya balamas gereken zamand. Biri salkmlarn ge dikmi, br doann basklad utangalkla ince boyunlu iek salkmlarn bir deil, ikinci yaprann da altna saklam. Ihlamur, leyla bekler. Boazn akl almaz gzellikteki erguvanlar ne zamandan beri denize den bulut glgeleri gibi, sabah laciverdinde ve akam alacasnda daha bir hotular. Gndzleri boazn yalsna inen sokaklardan bakldnda dnyay azgn bir sevince boyuyorlard. Pembe mi, eflatun mu? Hangi renk birbiriyle kucaklamaz? Boazn bu yan, tann toprann rengini unutmu, erguvana boyanmt. Gk su gibi saydamln, deniz mavisini teslim etmi. Leyla okuldan ktktan sonra, arkadalaryla Rumelihisar'na gidiyor. Yank, ykk, yorgun, dank talarn, ynlarn arasnda ocuklar iin her zaman hazineler var. Ava kyor arkadalaryla: Erimi camlar, ilemeli, oymal tahta paralar, kavanozlar, sa torbalar (Hamamdan ktktan sonra uzun uzun taradklar makas grmemi salarndan dklenleri ve imir taraklara taklanlar yumakklar yapp bir torbaya dolduran eski Osmanl kadnlarnn tarihi vard onlarda. Mahrem olan saklyorlard. Genliklerinde 3

kahverengi, siyah, lepiska, sar olarak ylmaya balyor ama hepsi giderek krla ve sonunda aka veya kna krmzsna dnyordu) buluyorlard. Braklmlk ve zaman, kirin, topran kokusunu serpmiti stlerine. Gnn modasna gre, enselerinden kalarnn hizasna kadar ykselen yarm elips biiminde sa sarmak isteyen Cumhuriyet bayanlar, dolgunlatrc sa destei gereksiniyorlard. Yoksul kadnlar salar toplayp, ykayp biimlendirerek... Ucuzdu bu sa simitleri. -be paraya, hayalleri canlandran zengin ipek ynlar tayor gibi grnyordunuz. Aradklar hazine neydi ocuklarn? Kendilerinin olacak bir ey. Ne olduu nemli deil. Ne olursa olsun bakalarnn ilgisini ekecek ocuka bir gzellik. * * * Cumhuriyetle her eyin aydnla engel attna inanlan yllar uup gitmiti. Yangn yerleri ve braklmlk adm banda bekliyordu. Bakalarnn yaam algladklar cokulu yllar gemiti. Leyla'nn dnyay anlamaya alt, yrmeyi, komay rendii yllar yorgun bir sar renk gibi geldi. O srada birka renkli k, balon ve nota dnda hatrlamad onuncu yl kutlamalar yaanyordu. Halas lm. Drt yanda olmasna karn otuzlarn ilk yarsndan hatrlad ey bu. Otuzlu 4

yllarn sonlar daha da sararm. Hzl bahar, hzl sonbahara dnm. Sava yaklayor. Sonra, Atatrk'n onlar Gazi Mustafa Kemal Paa diyorlar fsltlarla yaylan hastalk haberi; okulda konuulmas yasaklanm. Yirmilerin sonunda balayan, sonraki yllarda srp giden byk dnya krizi Anadolu'yu vurduunda her ey dmeye balamt: retim, ticaret, ithalat, ihracat bunlarn ne demek olduunu bilmiyordu ve milli gelir, kalknma, mtegallibe, i dman bunlarn da ne demek olduunu bilmiyordu. ler kt gidiyordu galiba. Drt bir yanlar yoksulluk, pislik, karanlk, hastalklar ark ban, verem, stma, trahom, raitik ocuklar aln lm snrnda gezdiren ve sonra ortadan kaybolan insanlar, kavgalar ve oyunlarda hayal gcnden yoksunluktu. Yoksulluk ylesine yaygnd ki, Leyla annesiyle babasnn fakirlemeyi azlarndan drmemelerine ayordu. Ablas ile aabeyleri paral okullarda okuyorlar. Kocaman bir konakta oturuyorlar, evlerinde her gn yemek piiyor. Babas almayabiliyor. amar gnlerinde bazen Nevnihal anne ile Hayat anne leenlerin bana geseler bile, ou zaman eve amarclar ve temizlikiler geliyor. Otomobilleri var, bazen babas ofrlk yapsn diye eski khya Mansur Aa'y bile artyor. ar alveriini yapan adamlar var. Oysa arkadalarnn nlkleri bile yok. Ayakkablar, oraplar, nlk iine giyecek entari 5

yahut gynekleri, olanlarn ounun pantolonlar iine giyecekleri donlar bile. Bazlarnn pantolonlarnn dmeleri koptuunda anneleri yenisini bulamamsa, belinden iple balamlarsa kk kazalar oluuyor, kck bir et paras grnebiliyor. Saman nezleleri bir trl gemiyor, dolu bronlar derinleen gzlere, sararan yze dnyor, gvdenin iindeki gizli ileme, insanlar dnlmez yollara itiyordu. Yoksulluk felaketinin giderek daha hzl yanp snyor, daha hzl uyaryor, haberler akn insanlar felaketin kendisinden daha ok korkutuyordu. Alman izmesi, Alman hava gc, Alman marlar... Alman... Alman... Bazlar sevinle, bazlar kaygyla bunlarla doluydu. Leyla duymad, hayal edemedii bu grnmeyen gten lesiye korkuyordu. Giderek rknts glden deil, gszden yana arlk kazanacakt. Leyla propagandann ne olduunu bilmedii yanda propagandann ok etkiledii biri olup kacak, derdini kimselere anlatamayacakt. Nasl sze dkeceini bilmedii eylerdi bunlar. stnde konuulursa inandrcl artabilir, gerekleebilir hatta! Savan ayak sesi uzaktaki iki lkeye abuk ulat. Avusturya'da, sonra biraz daha yakndaki ekoslovakya'da yankland. Neyin olup bittiine dair haberler yedi yann rkntsn artryor 6

ama Leyla'ya deerlendirme yapma olana vermiyordu. Yalnzca Yahudilerin canavarl somuttu. Onlar korkuntular, kan emiciydiler. Kiminle konumal? Aabeyler ve abla uzaklardaydlar. Glhayat anne, evin dna kld anda stne tuz serpilmi salyangoz gibi eriyor. Anne gaml. Baba? Baba bir baka eydi Urfa'daki konakta. ok byk... ok uzak... Baba her evde bulunan byle birinin ad deil midir? Notasz, uyumsuz, kalnl inceli, postall haykrlar havadaki arl artryor. Atatrk'n hastal aklanm. Okulda retmenleri Atatrk iin bir gn dzenlemi. iirler okumular, Atatrk' ne kadar sevdiklerini yzleri yukar gelecek biimde boyunlarn arkaya atarak gkyzne haykrmlar. Leyla gzlerinden szlen yalar fark etmi. Arkadalar da ya aktm. Eve geldiinde, yanl kiiyi semi, Glhayat annenin ellerine sarlmt: "Atatrk lr m Hayat anne? O lr m?" "Niye lmesin? O insan deil mi?" yle mi? Onun farkl olduunu biliyor. Bu farkllk lmll yenmeye yetmiyor mu? Hayat anne cahildir. Bir Yunus bilir, bir ev. Baka ey bilmez. Evde radyo var. Leyla ona dokunamaz. Nevnihal anne yasaklad. Zaten onun iinde konuanlar anlamyor. lm haberini babas verdi. Kiraz aacndan yaplm, keleri zm yapra kabartmalarla incecik sslenmi olan alma masasnn banda 7

oturuyordu. Masasnn st toplanm. Ktlar bir yanda. Olive Ogden ktlar. Parlak sarms kaymak ktlar. Birka samanl dosya br yanda. Annesi pencereye apraz yerletirilmi fes rengi kadife kapl berjere oturmu. Yukar kmasn Hayat anne syledi. Karanlk bir Kasm le sonu. Arkadalaryla Hzmal Kprs'ne gittiler ama su bulank, hava kapal. Birinin avlusuna girdiler. Erkenden kararverdi ortalk. Buyuyor insan. Evlere dalnd. "Yukar k. Baban bekliyor!.." Glhayat annenin sesinden bir ey anlalmyor. Ne su ilemi olabilir? "ld," dedi Emir Bey. Leyla o an, bu sz syleyen babasnn ld gibi bir sanrya kapld. Tuhaf bir durumdu: Canl o, ite konuuyor. Ama babam sylyor, lm... Karpuzu krmz, stnde uuk sar zambak deseni olan lambann iindeki fitil titredi. Lambann alevi ykselip azald. Annesine bakt Leyla. Koltuun kolaklar stne serili ellerini grd. Babasyla aralarnda kurulan bir ba vard. Annesi uzak, Glhayat anne de. Babas nemsiyor kk kzn: Leyla sekiz yanda. Annesinden pencereye kayd baklar: geni pencere nii kitapla dolu. Demirler kareler oluturup kk birer yaldzl topuz iinde birleiyor. Uzakta brahim Peygamber'i atein ortasna atacak mancnklarn uzam glgeleri.

"Kalemimi brakmam gerektiine inandm. Hatratm yazmayacam." Babas hatratn niye yazyor, niye evin dnda da nemli bir adam, bunlar bilmiyor Leyla. Babasnn iini sorduklarnda kklnde "Hatrat yazar," diye cevap verip insanlar gldrrd. Kitaplar, dosyalar, notlar, ktlar, toz konmasna izin verilmeyen bir oda, masa, mrekkepler, eitli biimde hokkalar, divitler, ular, zengin bir dnya. Leyla uzak tutuluyor. Hani hep hazine aryor ya, hazinenin burada, babasnn elinin altnda olduunu biliyor aslnda. Duyduklarn ancak anlad. inden bir ey eksiliverdi. Ruh dedikleri bu mu? Yani insann iinden bir ey aktysa bir eyler yok olmutur. Oda kapsna dayanm duran Hayat anneyi grd. Elinde divan. Nevnihal anne ise elleri kolaklara serili, gzlerini yummu, dalgal salar yzne ve omuzlarna yaylm. Atatrkmz yok mu artk? Soracak ama sorup sklarsa gerek olur diye soramyor. "Benden on ya kkt." Anneler ses karmad. "Bu eve samyorum. Ne zldm biliyorum, ne baka bir eyler duyup duymadm. Sava geliyor. Her ey bolua yuvarlanyor sanki. Savan yangnn karacak benzin boyuna dklyor. Anszn alev de yaklatrlacak. Yurtta sulh, cihanda sulh dedii zaman kzmtm. 'Musul

duruyor, Hatay duruyor, bu ne bu,' demitim. imdi onsuz..." Sesi birden derin bo kuyulara dveriyor. Leyla akn: Ona kzlr m? "imdi bir atm olacakt... Eskisi gibi vurup gidecektim, kan kpk iinde kalacaktk. At uurmayan, yrei ykayan rzgrn gcn nereden bilecek?" Emir Bey ayaa kalknca Leyla masann karsndaki kanepeye oturdu. Elleri bacaklarnn arasnda. Ne diyeceini bilmiyor. Baba kznn nne geldi, elini uzatt. Leyla ne yapmal bu eli? Tuttu. Ayaa kaldrld. Baba-kz, odadan ktlar, sofay geip merdiveni indiler. Kadnlarn sesleri duyulmad. Evin avlusunu getiler. Emir Bey byk kapnn paslanm demirlerini ekti, yere ve yukardaki duvara gml yuvalarndan. yice bakmsz kalan otomobilin krank demirini ald, kzn direksiyona oturttu. Leyla bu ii bilir. Emir Bey kolu evirdi, Leyla gaz verdi. Motor alt. Emir Bey yerine otururken, Leyla saa ekildi, koca konak kapsna arparak ktlar. Yollar kapkaranlk. Ta deli, dar, frengili, czaml alarn yatt evlerin ald sokaklar geildi. Leyla babasnn yannda kmldamadan oturuyor. Onun ne yapmak istediini bilmiyor. "Sava kaplar vuruyor kzm." 10 Kasm 1938, perembe gecesidir o gece. Sava nedir? Leyla onun korkun olduunu biliyor. Hastalktan, alktan, mekten, hatta 10

lmekten bile daha korkun. Bunlarn toplamndan da daha korkun olabilir, nk uzun sryor. Eyyp Peygamber makamnda uyand. Yolda uyumu. Ksack bir sre. Bir gizil tapnak. Buraya gelmek, adak adamak yasak. Herkes geliyor. Annesi ocuu olsun diye dilekte bulunmaya tam yedi kez gelmi. Hayat anne klavuz olarak onunlaym. Gbek ad bu yzden Eyybe. Adn tad peygamber gibi sabrl olmasn istemi annesi. Upuzun bir ad: Eyybe Cevahir Yeil Leyla. Babas sigarasn yakm, yzn gkyzne dikmi dolanp duruyor. Kimseler yok, kimseler. Snk birka yldz, dank. Hava kapal. Glge gibi baba-kz. Otomobil uzakta. Ne yapacaklar? "imde korku var yavrum, kzm, meleim, talihsiz evladm." Leyla zlm, alamaya balamtr. Karanlktan, babasndan, dokunup dokunup kesilen gece yelinden, Eyyp Peygamber'in derinlerde olduunu bildii sandukasndan, Atatrk'n lm olmasndan... Dehetli zgn. Emir Bey'in az tesinde korkular iinde kck, henz sekiz yanda bir kz ocuu, ook telerde deiik zaman ve meknn kesitikleri bir yerde yalnzca kendisinin solgun ansnda yaayan bir adam. Yalnzca bir hayal o. Kemikleri bile ufalanm, ayrm, gelip getii unutulmu bir gvde: Babas Batu Beg. Otuz ya yaamam, beyni ve yrei ayr ayr topraa katlm bir adam. Ermenilerin ban keserek ldrdkleri Batu Beg. 11

Kafas, annesiyle birlikte kap braktklar uzak, ok uzak, ok sisli, ok slak bir evin hayatnn tam ortasndaki diree takl, gvdesi aada evin nndeki imenlerin stnde sklm bir aa kk gibi dall budakl ama canszla atlm. Glgeler boyuna renk deitiriyor, boyuna yer deitiriyor. Kayn aalar plak. Vineler sar yapraklarn dkyor, msr koanlar kararm. Yeil akr gzler o uzaklklardan alnmaldr. inde ve ayann altnda esip savrulan topraklarn stnde yamur damlalar. Uzaktaki ka yolunda hl yamur var. O yolun bilinmeyen ufuklarnda, sonsuz bir yorgunlukla soluk alp vermeye alan bu eski Urfa topra vatan olmay bilmiti. Bu, topran kendisine badr, zverisi, kucaklaydr. Ona sunulan topraklarn her tutamndaki, her engebesindeki yeermiliklerde, onu canl tutmaya alm hi tanmad eskilerin, ok iyi tand Mahmut Aa'nn teri var. "Aam..." Kadnlar deliye dnmlerdir imdi. Yolda, otomobile satlk levhas koymak, saa sola da haber vermek gerektiine karar verdi. On yldan beri iyice soluksuz kalm Urfa'da, savan hemen ncesinde kim satn alabilir u lenduhay? Zenginleen beenmez, orta hallisi alamaz. Khya Mansur'u aramal yarn. Adana'ya gtrsn. Pabu terini karlayacam bilir. stanbul'a gmeyi kabullenmekten baka kar yol yok. Nevnihal'e hemen sylemeli. Sevinir garibim. Aile bir atda 12

toplanr. Ne aile ama? Ben mi kartryorum her eyi? Orada idame-i hayat ok daha zor. Hele sava? Sava gelirse birlikte olmak iyi. Mahmut gidecek, brleri yanmda olur. Dnyaya kapanmak art. Nakil ve Nevnihal'in evinin tamir masraflarn otomobil karlar, borsuz kendimizi atarsak... Kimseye muhta olmadan. fkeleniyor: ki hafta ncesindeki Cumhuriyet Bayram'nda yine asabn bozdular. On beinci yl. Vali evine kadar gelip davet etti. Sonra onuncu yldaki gibi itilip kaklma. Ankara'dakilerin haberi olmuyor mu Cumhuriyete sonradan sahip kanlarn nasl birer despot kesildiklerinden? Her eyi mbalaal yapyorlar: Urfa'nn kahramanlarndan birini davet etmemezlik edemezler, ama Atatrk'e yaknl eskide kalm, haber vermeden ayrlp gitmi, menkpluu semi birini ne karmazlar. "Kendi etti kendi buldu, anlasn" m diyorlar? Kadnlar deliye dnmlerdi. Nevnihal Hanm derin soluklar ald. Glhayat'n bir ey demeye hakk yok. Haddini bilir zaten. * * * Bir hafta sreyle okullarda ders yaplmad. Herkes alyor. Konumalar, iirler, kzarkl gemeyen gzler, lm yenen hayatn ocuklarn stne serptii unutkanlk, acnn unutulduu ksa anlarda oynam, glm, dvm olmaktan duyulan utan. Hem zlmesini, hem itahnn 13

olmasn anlayamad Leyla. zntden lmemi olmay da... Yemeklerde kimse konumad. Konuulur muydu, pek ayrdnda deildi. Nevnihal Hanm skntl sessizlikte, Emir Bey uzaklardayd. Glhayat Hanm'n hayatnn dndayd aileden baka herkes ve her ey, yine de onda, Yunus'a snmayan bir tedirginlik olutu. Bir akamst Leyla, annesinin yemekten nce babasnn nne, stnde ceylanlarn kotuu lake tepsiyle bir karafaki rak, taze nane, krmz turp, birka dal kvrck, ok baharl tere ve zar gibi saydam kesilmi incecik dilimlerle Urfa peyniri getirdiini, yan bandaki sehpaya yerletirdiini grd: "Ruhuna iiniz Emir Beyim. Ben hatimini indirttim, duas yapld. Kimbilir o son zamanlarda ne kadar zlemiti." Bir sonbahar gn gibi, indi inecek gzyalarn indirmedi; nk Emir Bey, sa elinin iaret parmayla karsnn gznde birikmi titreen ya ald. "Uzak bir dost, byk bir kahraman iin..." dedi. "Ruhuna!" * * * Leyla heyecanl. Urfa'dan galiba sahiden gidiyorlar. Bu, masal devlerinin evlerine e boyutlardaki ev, ta deli sokaklar, lgn baharl ehir, solgun sar akamlar diyar, kprler, 14

kpksz Ayn- Zilha sular, sonsuz mrl balklar, talar, camiler, arlar, eski ve yeni bin tapnak... Hepsi braklyor mu imdi? Babas artk odasna kapanmyor. Bir daha kimse Leyla'nn lklarn kesmek, her yere, her ey iin koma alkanln braktrmak iin, "Baban alyor yavrum, hatratn yazyor," demiyor. Ev boaltlyor. Otomobil hemen satlm. Emir Bey, zenle ve tek bana odasn topluyor. Ceylan derisiyle ciltlenmi cnkler, elyazmas mushaflar, ok eski baskl nadir kitaplar, divanlar en nce toplanm, Olive Ogden ktlar kutulanm, artan ktlar dzgnce kesilmitir. Bunlardan byke olanlar resim yapmas iin matbaada ciltlettirilmitir. Geri kalanlar yine Leyla'ya oyuncaklar yaplsn diye kullanlacaktr. imdiden elele tutuan kzlar kesmesini renmi olan Leyla, koskoca kona kt paracklaryla kirletmeyi baarmtr. Emir Bey'in ahsna ait eya byk sanda yerletirildikten sonra o, geri kalan ilerle ilgilenmemitir. Dostlar vardr, elveda denilecek. Eski alanlar, yetitirdikleri, okuttuklar, evlendirdikleri, kirvelik ettikleri... Masa kalyor, vine rengi berjerler kalyor, balkp stne lacivert ilemeli perdeler gidiyor. Bunlara karar vermek artk kadnlarn ii. Emir Bey, bir gn nce, annesinin gmld topraklara gideceini sylemitir. O topraklara, nk mezar btn dikkatine ramen unuttuu bir yerde 15

kalmtr. Ama, kendisine bir gelecek ve sevgi veren Gl Hatun ile Mahmut Aa'nn ve bacs Helal'in mezarlar ziyaret edilmi, veda edilip, bakm paras verilmi, bir adam kontrolle grevlendirilmitir. Hepsi, yl sonunu beklememekle aklllk ettikleri kansndadrlar. Birka eski alan arlm, yllardr kapal duran ok ey aa, eyvana, hayata, baheye karlmtr. Binbir eydir bunlar, gerekten, saylsa binbiri bile aacak kadar ok ey. Ayrlm, datlm, yaam, akam olunca talar susan bir deirmen gibi gndzleri srmeye balamtr. Bu, bitiin hz olsa da, Leyla'nn hayatnn en renkli, en gz yal gnleridir. Her ey ztlklar iindedir nk. Erkenden karanlk kmekte, lambalar silinmemekte, yemekler zenle hazrlanmamakta, aranan eyler mutlaka kaybolmakta, sonra bulunmaktadr. Urfa'daki son gece miydi, bunu iyi hatrlamyor Leyla. Son gece deilse bile, duyarlnn artt son gecelerden biriydi. Yaamsal etkisi oldu zerinde: Srtndaki bordo stne kvrlm lacivert ama evresine fstk yeili kontur ekilmi bir smbl, yahut usta ii bir vav harfi gibi kurulmu desenli uzun ropdambrn kartp Glhayat anneye uzatt babas: "Bunu unutmayalm, olmaz m Glhayat?" "Emrin ba gz stnedir aam." Bu sz duymaya ok alkndr babas. Ama bu defa beklemiyormu gibi duraksad. Eller bir eyann alp verilmesi iin mi dedi birbirine? 16

Uzunca bir bakma. Leyla o gne kadar ayrdnda olmad bir eyi fark etti. zemedii bir yaknlkt bu. zel, iki kiilik, baka herkesi darda brakyor. sel bir yaknlk m, bir tarihin anlmas m yoksa? Annesi adna m iindeki tepki? Leyla'nn merakla baktn gren Glhayat anne bir sre bekledi, dnd ta deli oday geti. Babas onun ardndan bakt. Leyla'ya dnd sonra, glmsedi, elini uzatrken; "Kk cad," dedi. "Cin cc, sandn gibi deil!.." Sand gibi olmadn uzun yllar sonra renecekti Leyla. imdi ise kendisini onlar yarglamaya hakk olan bir yetke olarak gryor. Babas son gnlerde kendisine el uzatyor. On be gnde ikinci oluyor. Birlikte iyice boalm odasna gidiyor, ta dibine kadar yryorlar. Bir duvar kaplayacak kadar uzun ceviz sandk stne yl kitaplarn yanna. Bu kitaplarn kalacan biliyor Leyla. ehir ktphanesine armaan etti babas. Emir Bey, kitaplar alp alp yere koyuyor. Yan yana oturuyorlar sandn stne. "Biliyor musun kk kzm, sen ok akll bir ocuksun. Batu aabeyin ve sen en akll ocuklarmsnz. Onunla konuurdum, imdi u son zamanlarda iimden hep seninle konumak geiyor. Biliyorum, sana ne anlatsam anlarsn." Leyla ban sallyor. marka bir sz kaarsa azndan?

17

"Yazmak iin akttm o uzun yllar boa harcamm gibi geliyor bana. Belki btn bir mr boa akttm. Kendimi hakikatleri yazmakla vazifeli sayyordum. O yzden bu ii ok ciddiye aldm. Sonra yava yava iimde tedirginlik balad. Samimiyetsiz ve dmanca hakikatlerdi bunlar. Bu bana yakyor muydu?" Leyla gzlerini aarak, soluk almayarak babasn dinliyor, pek bir ey anlamyor. O gnah karyor ama neyin gnahn? Ne sorsa yanl olacak. Bunun bilincinde. "Hastal duyulduunda..." Atatrk'ten sz ediyor. "Senin samimi zntn grdmde..." Susuyor babas. Leyla ona bakmaktan baka yapacak bir ey bulamyor. "O gn sana verdiim szde duruyorum. Hatratm yazmay brakyorum. Aslnda bitti. Birka teferruat stnde duruyordum. Bitti de, iimdeki sorular artt. O yzden... Biraz ara veriyorum. Ben saken yaymlanmasn ister miyim, bunu sonra sylerim. Belki daha sonraya kalmas doru olur. Batu aabeyinin mi, yoksa senin mi daha iyi bir vris olacanza karar vereceim." Bana yazdklarn verecek. Bana yahut Batu aabeyime. Bydm zaman bu sylediklerinin anlamn zeceim... "Bu szlerimi aklnda tut. Seni ahit olarak tutuyorum." "Peki baba." Syledi bunu ama, anlamad ki: 18

"Neye ahit oldum baba?" Niye sordu sanki bu soruyu? Bu souk k balangcnda sadakor gmlekle durabilen, upuzun boylu baba kendisini bir eyleri paylamaya aryor. Hazr. Hazr. Biraz daha ak konusa... Bu ciddi ortamla hi ilgisi olmayan bir ey dikkatini ekiyor Leyla'nn: Babasnn odasnda olmayacak bir ey bu: Lambann cam isli. Solgun gsz k bombo odaya, ok zaman nce soluk alp vermi ve yitip gitmi btn insanlar topluyor sanki. Duvarlardaki glge mi, hayalet mi? Leyla korkuyor. Babas odann bir bandan br bana kadar gidiyor, geliyor. Kollar bal. Durduunda, sadakor mintan sol yandan kl, sa yanda koyulaarak babasn yarm bir adamm gibi gsteren bir karanln iinde brakyor. Babasnn gzlerini bulamazsa avaz avaz bararak kendini odadan dar atacak. Babasnn gzlerinde hzn var. Alt dudanda titreimler. ok ihtiyar grnyor gzne, ok ihtiyar. lebilir, belki hemen imdi lecek. Atatrk'ten bile yal. Arkadalarnn gen babalar var. Onlar bilmezler yal babas olmak ne demektir. Ocaktaki odunlardan birisi reine kokular saarak canlanveriyor. Yal bir damar, kzl kzl yanmaya balam. Duvarlardaki glgeler artyor, hareketleri hzlanyor. Eskiden karagzler, bulutlar, kpekler, kular, insanlar izilen bu duvarlarda imdi yaklaan bir yangnn ortasnda kalakalan bir babann aresizliini artryor sanki. Yrei 19

skyor. Tam bu srada bir tay kyor yalmlarn arasndan. Yelesi dalgalanarak kuyruuna kadar uzuyor. Leyla imdi rahat. Babas bu taya binecek mi? Babas hemen yannda. Kzarm gibi duran beyaz salarndan burnuna reine kokusu deiyor. Emir Bey iki eliyle kznn salarn okuyor. yle yakn, yle sevecen bir dokunu ki bu. Bir soru soracak babasna. Bunun nedeni Glhayat anneyle biraz nce gemi olan o saknml bakn, konumann kskanl olabilir: "Siz baba, siz kimseyi sevdiniz mi, yani, ey... Ak olarak?" Babann gzlerinde birden ayr ynlere kama istei, baklar yn aryor. Hi beklemedii bir soru bu. Leyla'nn da sormay dnmedii. Tedirginlik, reine damlalar olarak ocaa, belki srayp talara dyor. Emir Bey kaan baklarn, iinin rzgrn toparlayabiliyor: "Bilmiyorum. Niin sordun bunu?" Dnyor kapya gidiyor. Leyla'y odadan m atacak? Ama kap koluna uzanamyor. Kollar omuzlarndan kopmu. Gvdesi bkk. Kendini tutmaya alyor. Bunu baaramyor. Alacak... Almak isteini, kukuculuu ve kapal kalma alkanl yeniyor olmal. Leyla'ya bak hafifseyici artk. Kk bir ocuk. Ne sorduunu bilmiyor. Anlamaz ki; "Bizim neslimizin byle eylere zaman olmad hi. Sen de..." 20

Anlamaz m sahiden? Bu da kuku. Doru mu syledi? Kznn nnde diz kyor. Bu gece bir defa olur, byle bir gece... Bir daha hi. Yakndan bakyor kzna, tartyor. Hibir l sonuca varmaya yetmez. Ellerini ellerinin arasna alp okuyor. Yn lkl, ipek kayganl kznn teni, gzleri temizlik... Yine de ocuunun karsnda soyunmak: ok zor. "Bizler baka trl yaadk. Hayr, k olduumu sanmam. Bu sevmeyi bilmemek deil. Sen ne sorduunu bilmiyorsun." Belki de, aklla deil, yrekten sorduu iin, ne istediini biliyor. Sol yanndan deen dalan ate, bann stnde dalgal pembeler, glgeli beyazlar ve kzl kzl yanp tutuan bulutlar iziyor. Sesi gecenin iine krla krla dyor: "Annem... Onun yeri baka. Ne kadar az hatram var ona dair. lk gnden beri, unutmamak iin gayret sarf ettim. Zamana, koyvermediim tek kii odur. Tek hazinem. Onu kaybetmekten korktuum kadar hibir eyden korkmadm. Kaybettim, korkum da yok oldu. Takdir-i lhi, mezarn bile kaybettim."

Cevahir dorulup oturdu ve arka arka srnerek srtn kayaya verdi. stnde banda kirlenmemi, yrtlp paralanmam, kana 21

bulanmam hibir ey yoktu. Bir gz tmden kapanmt. Elini zorlukla gzne gtrd. Kr olmutu belki. Anlayamad. Almyor. imi... Aznn yanndan szan kan sildi, hi acs yok. Tek ac, yreindeki kama keskinlii. Kamay boyuna sokup buruyorlar, yemin edebilir bunun gerek olduuna. Emir nerede? brleri gibi olunu da ldrdler mi? Gznn birinden bir sznt oldu, kan kokusu dedi burnuna. Kan kokusu iindeki ldrtc saldrma gdsn ayaklandrd. Kime saldrp kimi paralayacak? Olunu bulmal. Olu yayorsa, tek bana kurtulamaz, yardma muhta. Bu yardm Cevahir'in borcu. Bana gelenler nedir? Vakit nedir? Hangi zamanda, nerede? Bunlarn nemi yok. Emir'i bulmal. Haykrd: "Emir, yavrum, neredesin!" Bir hkrk m duydu? Dnya dursa, her ey sussa: akarsu, rzgr, trtlar... Sussalar. Kaba ses, zulmn sesi, hoyratln ve kudurgan saldrganln sesi: "Keyfi geldi avradn, ondan baryor. Emredin, yine yataym altnza diyor orospu!" "He... liimizi kemiimizi somurdu kanck. Bunlar, keyiflendike alayan soyundan." Apak duydu. fke duymad. inde kama var, onun acs var. Gznden yanandan akan lklk var. Sonsuz gibi yumuack bir bulut, iine ekti Cevahir'i. Kapand, dt, dyor.

22

Zaman gemi olmal. Duyarsz. Nerede? Can acmyor, onuru krlm deil. Yarndan korkusu yok. Btn yaknlarn yitirmedi. Kocas... Kocas, Batu... Batu'nun kan mavi gkyzne doru damlacklarla ykseliyor, maviyi kzla boyuyor, yaylyor, yaylyor. Dnya kpkrmz. Bu defa daha abuk kendinden geiyor. Tanyeri atyor, yldzlar soluyordu. Yar glgeli aydnlkta birbirine karm izleri yava yava ayrdetti. Bulanklk geti. Ate snm, donuyor. Elleriyle gvdesini sarmak istedi. Bulants var. Gvde varln duyuruyor ama, ellerinin bu gvdeye dokunmak istemediini, akta durup katldn fark etti. nsan zvarlndan bu kadar tiksindirilir mi? zler derin. l gvdeleri mi tedekiler? Evet, l gvdeleri, soyulmular. Renkleri yeil-mor. Niye? Grmek istemiyor, kapatyor gzlerini. Birisi ok alyor. Pnarlar ksmesin, alamasn... Bu... Bu bir ocuk sesi. Emir kayann arkasna pusmu. Adamlarn gittiine inanmyor. Grd ama inanmyor. Sa elinin parmaklarna bakyor. Sz yreinde gm gm atyor. Kanlar kurumu ama sanki btn dnya arln bu kk parmaklar stne yklemi. Soua ve acya dayanamayacak. Parmaklarnn birinci boumlarn kestiler. Kk parmandan baladlar, koparken bayld. nce krdlar. t... Parman duruu bozuldu, biimsizleiverdi. Keskin bir bak iki ulu, kama 23

m yoksa? prl prld. rk diler, az kokusu da yaklat. Bak deriye dedi. nanamyor Emir. Niin yapyorlar? kide bir zaman kopuyor. tede yksek bir ormann arkasnda kzl klar vuruyor ge doru. Sindii kayann ardndan yava yava yekiniyor. lleri gryor nce. Canl kimse yok. Yine kayann ardna iniyor. Adamlar gelir belki. Hkrklarna engel olamyor ki. Kimse kalmad. Hi kimse... Sesi kryor sabah: Kk, yalnz paralara blyor. Bu ses kendi sesi mi? Yrtlyor gkyz. Gne aalar am, bakr rengi yrtyor, yukarlara kadar. Bulutlara birdenbire sahipleniyor. Tam o srada bir lk. ar m? Nereden? Annesi bu. Taa tede, snm atein yaknnda, kllere bulanm, gvdesi kmldanyor, sallanyor. Kendisini annesinin stne attnda, yaral eli altta kald. Azndan kan ses, yaral hayvan sesi. Annesi, bir gzn aabildi. Bu bak, bu bakn anlam neyle llr? Annesi iki koluyla olunu saryor. kisi de alyorlar imdi. Cevahir, saramad gvdesi yerine sarlacak candan aziz bir can bulmu... Ad sevinten. Elinin sancs yine artnca doruluyor Emir. Annesi sayklyor. Her yan berelenmi. Ona yardm edecek. O annesi. ok kt, ok kt. Donacak. Byle grmemeli kimse onu. Kimseler, kendisi bile grmemeli. Emir korkarak kayann ardna gitti yine. stne kendi kannn akt, parmaklarnn 24

kck ularnn atld; bir gecede kara zm taneleri gibi kuruyup buruan kesik boumlar acaba niye? cebine koydu ve yamy tek eliyle zorlukla srkleyerek getirdi. Annesinin stne kapand, yamy stlerine ekti. rtnebildikleri kadar... Annesini rten asl kendi bedeni. Neden sonra Cevahir kprdanyor. Kollarn olunun gvdesinden zmeden ve yzne bakmadan ynlendiriyor: "Kalk oul, yola koyulalm. Denize varalm, Osmanl neredeyse, bulalm." Emir'in elini tutmak istiyor. ocuun ac l... Frlayveriyor Cevahir. Emir'in klm elini gryor, sesi vadide yanklanyor: "Emir? Yavru?.. Tanr, var msn sen, var msn? Varsan nasl izin verdin?" Sesi gitgide krlp dyor: "Sana kstm, sana kstm." Srklenerek dereye iniyorlar. aldayan bir erken sabah deresi. Suyu buz gibi. Buulanm otlar, yaban naneleri, bekliyor. Emir'in kurumu kanlarn, Cevahir'in btn kirlerini, kadn olmann zulme alan kaplarn, gvdesinin bir daha hi almayacak kap tokmaklarn ve hayat kuran, koruyan yumuaklklarn, btn yaralarn ykayp temizliyor. Emir'in parmaklar kk feryatlarna kararak sarlyor. Cevahir, paralanm iliinden bez paralar koparp suda ykadktan sonra ocuunun yaralarn da saklyor.

25

Her ey bitince Cevahir olunun karsnda dizleri stne oturuyor. Grn ackl deil, korkun. Emir bakamyor. Cevahir zorluyor olunu: "Bak bana yavrum. Gzlerime bak. Benden utanma. Kskn olan benim. Elinden geleni seni yetitirmeye adayacak benim. Bana baknca ala, bu hakkn. Seni ben iyiletireceim. Yine de bu geceyi, bu sabah unutma. Unutma bu zulm. Babana, topramza yaplan cinayetleri unutmayacaksn... Bir gn dnecek, buradaki katilleri yok edeceksin." Emir'in eli aryor. Yiyecek yok. Yine de aranyor Cevahir. Hibir ey, hibir ey. Her ey alnm, alamadklarn paralamlar. Bir mataralar olsayd hi deilse. Emir yan banda. Umutsuzluunu gstermemeli. Yrd. Yamy silkelerken, Emir cebinden karp uzatt boumlar: "Bunlar ne yapaym?" Cevahir'in aklar mavi, bebekleri palamut rengi gzleri kayd. Hayvanlar gibi bard, hayvanlar gibi. Kapt sonra, dereye kotu, elindekileri akl taym, akl ta kadar deersizmi gibi frlatt. Onulmayacak aclar burada kalmalyd. Yoksa uzak diyarlardaki Osmanl'y nasl bulur? Olunu kucaklyor. yor, yanyor. Yol kvrlnca, gzleri ak lleri gryor. Ge

26

birlikte kt st bebeinden yetmi yaa kadar on iki lsn. rlplaklar. Gzleri ak... Gzleri kapal ve rlplak brakyor. Emir'i yine kucaklyor. Bir torba un gibi omuzundan srtna doru atyor. Yam bandan aa inerek btn kirlenmilii, utanc, hakszl ve aclar rtyor. Emir uyumadan nce bir dan yryn duyuyor. Dan bir paras karnnn altndaki omuz. Hibir ey grmyor ileriye ait. Karanlk. Gznn dedii yerde gittike yavalayarak, aksayarak tal bir yol akp duruyor. Oysa derinleen bir vadi, darack bir gedik, ykselen da... Gidilecek yol ne kadar uzun. Kurtulu ise ne kadar uzak. * * * kinci gn yamur bastryor. Yolsuz bir dnyada yamur altnda yrmek ne mmkn. O yamurun savrulan damlalar sar bir rzgr gibi esiyor. Emir'in parmaklarna sarlan bezler kir iinde. Kuruyan kan Emir'i iki gz sm sm salan alamakl bir ocua evirdi. Parmaklarn azna soksa, stsa soluuyla. En kk scaklk deiikliinde szm szm szlyor taze yaralar. Yamlar yamurda slanp arlat. Cevahir gitgide daha zor sahip olabiliyor. Yeryzndeki tek servetleri ve tek korunaklar bu batmanlarca su ekmi yam. Derinlerden bir 27

rzgr esmi gibi tse de ilerini, bu yamur geer, bu slaklk biter diye dnyor. Emir alamayacak. Alamyor ama o yata ocuk gznden szan yalara engel olabilir mi? Cevahir kt ksryor. Her soluu, Emir'e tembih gibi: Parmaklarnn szsna dayanrsan annen lmez! Bir kaya kovuuna sndklarnda Cevahir kendinden geiyor. Emir parmaklarn saran bezi hohladktan, kanatmayacana emin olduktan sonra zyor. ncecik, buruuk bir zar sarm yarann stn. Rahatlama m bu? Belki de deil. Kana, taze ete bakamayacak bir daha. iken grd hibir eti azna atamayacak. * * * 93 Sava diye adlandrldn sonralar renecei Osmanl-Rus Sava'nn artklar, dkntleri, ansszlklarnn biteceini sanrken, erken k bastryor. Nasl bir krm yayor, kk akarsular gibi gelip rmaa katlan insanlar. Cevahir'le Emir'in slaklklar hl sryor. Cevahir'in bereleri hafiflemi, cierlerini saran souksa her an ilerliyor. Sesi ses olmaktan, soluu soluk olmaktan kt. Emir, parmaklar stnde gitgide kalnlaan zar nasl seviyor. Nasl... Dokunmuyor, nk bu el kendisinin deil, kk, gdk, sakat... Bir kalabalk yere dyorlar. Dtkleri yerin Batum pazar yeri olduunu ok sonra renecekler. O srada bir anlam yok ehir 28

adlarnn. Talar gibi frlatldklar yerlerde kalmaktan baka areleri yok. Islaklk, korunakszlk, alk gibi durumlarn giderilmesi ansa kalm. O nerede? Emir'in gzleri her gn younlaan sar-yeil bir apakla kaplanyor. Cevahir, uyandnda nce kendi gzlerini amaya alyor, sonra da olununkileri. Tkrnden baka kullanaca ey yok Cevahir'in. Parman tkryle slatyor, olunun irkin, tiksin apaklarna sryor. Islana slana yumuuyor apaklar, altl stl kirpikler zorlukla ve yolunarak alabiliyor. Bu ilem ne kadar uzun srerse srsn, her ikisinin de kirpikleri sklyor, gzleri plak. Bir uultuydu altna sindikleri saan tesi. nsanlar yorgun ve aresizdiler. Pazar yerinde hibir olumsuz ey olmuyormu, a, pis, umutsuz ve yorgun deilmi gibi bekleiyorlar. Dnmyorlar artk. Karla kark kirli bir yamur yayor. Ka gn sryor bu? Cevahir'in soluu hrltl, yanaklar al, gzleri kapal. Emir annesinin soluunu dinliyor. Nasl korkuyor. Ona kalrsa annesinin gsne oturmu bir canavar ara sra lav gibi yakc bir eyler pskrtmek istiyor. Ama ksrk nn kesiyor. Canavarlar, ateler, yalmlar... Kafkaslar'n yanar kayalarn atlar onlar. Cevahir, Batum pazar yerinden tesine gidemeyeceini biliyor. ocuu korkutmak istemiyor. Bir duvar dibinde kalmal, ocuk 29

almal. Her ac bir zaman srer, sonra biter. Batu'yu bile unuttu sanki. Yaamak lmekten zor. Artk olu iin yapt tek eyi yapacak gc bile kalmad. Yarn Emir'in gzleri alsn diye parmaklarn slataca tkr olacak m; elinde, gzn stnden defalarca geirecei g? Her ey bounaym. Donmu dereler amak, yamurlarn deldii buz tepelerine trmanmak hi kolay deildi. Yolu bilmiyordu. Belki daha kolay bir gei yolu vardr. Artk bunlar iin hayflanmas yersiz. Kaynlar, kknarlar, kzlamlar, hlamurlar geip bo ambarlar, yanm evler ve intikam uruna telef edilmi hayvan leleri grdler. Hep srklendiler. Dkle dkle dalar ald. Dkntler nasl olduysa birleti. Bozgunun gc, birlemeyi bile dank ve dmanca oluturuyordu. Her ey ktyd. Kylerinin dnda bekleyen adamlar gmenleri sopalarla dvp silahla korkutuyorlard. Belliydi ki onlar da korkuyor. Bugn sen evindesin, rahatsn, yarn gmenler yok olacak. Peki br gn g seni de koparmayacak m aam, bacm? leniyordu btn gmenler. Korkulu bu adamlar tek dmand gzlerinde. Asl dman nasl bulunacak, bulunsa kim hesap soracak? Pazar yerinde insanlarn byk ounluu akn. Tifs var. Tifsten kam asker her trl ktl yapmaya hazr. Kimse kimseye acmyor, kimse kimseyi dinlemiyor. Osmanl'nn bozgunudur bu, hibir memleketin bozgununa 30

benzemez; nk eli palaldr ve saldrmay bilir, kamay da. Ama geri ekilmeyi... Hayr, kitabnda yoktur. Emir, bekliyor. Gzlerini drt am, bekliyor. Neyi, kimi, niin? Bir ocuk iin bu sorularn anlam yok. Islak, amurlu, pis ve atlar. Onlardan kt durumda olanlar da vard. Yarallar, yaralar kurtlanmlar, kangrenliler... Yallar parmakla saylacak kadar azdlar artk. Trpanla biilmitiler. Genlerse yal grnmlyd. Her ey insanlara akt ama te yandan bu insan artklarna her ey kapalyd. Ellerdeki yok pahasna elden karlyor. Keke olsa da karsak diye hayflanlyor yalnzca. Korku bile snrda kalm. Onlar btn snrlar amlar. Cevahir bugn dnyaya daha uzun srelerle kapanyor. Emir ise bir avc. yiliin ve ktln her an gelebileceini seziyor; ilkini dleyemiyor, ikincisinin insana nasl ullandn renmi. Yrtk stbandan plak srt grnen, yaralar iindeki krl bir kl klk adam, amurun ortasna oturup izmelerini karyor. Kfteciye gtryor. Bazlama aras kfteleri kapyor adeta. Kftecinin arabasnn ndeki geni cebe att izmeler bir baka gmenin saldrsyla gzden kayboluyor. Hrsz, telandan izmelerden birini dryor. Kftecinin gzne girmek isteyen kuca ocuklu gencecik bir kadn bu tek izmeyi kouturuyor. Kadn gze giriyor. Kfteci tek izmeyi saklyor, seyyar dkknn srerek ve 31

kadnla ocuunu arkasndan srkleyerek bir sre iin uzaklap gidiyor. Gm kemerler, eski paralar, knlar ilemeli kamalar, gm sap savatl krbalar, akik kaklm zengiler, semeralt ipek gibi kilimler, sslerinin kenarlar incecik zrhl, iek bahesi grnml Kafkas keeleri, adak entarileri uzatlyor. Her ey satlk, her ey, her ey: Mallar, kadnlar, ocuklar... Gelecek! Savan irkin yzn aklna bir bir yazyor Emir. Savan askerler arasnda yaplanlarn ansl ve onurlu olduunu henz bilmiyor belki ama, dklenler iin uzayan irkinliini reniyor. Bu kyamet gnndeki rf'a hi uymayan yal adam krkn yeni gemi oysa birdenbire fark ediyor Emir. Sonsuza kadar yayldn sand yoksullukla alay eder gibi parldayan giyimi gzne arpm. Krkl parlak uzun izmeleri, temiz giyimi ryaya benziyor. Krepdin gmlek, devetynden yaplm kazak, altn zincir, ngiliz kumandan lacivert palto, ak dmelerin arasndan grnen Serkisoff saat... Bunlar bilmiyor da, salkl grnen yz kskanyor. O yeni izmelerin iinde scak tutan oraplar vardr... Bu adam scak orbalar bile iiyordur! Mahmut Aa ard iin buraya dm olmaktan rahatsz. Hzl hzl gemeye alyor. Eller srnyor orasna burasna, ekitiriliyor. Buradan kmal, hemen. Hemen...

32

Oysa yazg yazlmtr. Gittii yol, varmak istedii alana almyor. aresizce geri dnyor. O zaman arkasnda onu glge gibi izleyen bir adam bulunduu belli oluyor. Yksek kalaslar stne yerletirilmi upuzun pazar masalarna boyu ancak yetien akr yeil gzl, kzl sal olann gzleriyle karlatnda... akmak kvlcmlar saan o iki gz, uzayp yapm da olsa dalgal olduu belli gzel salar ve slak bir kedi kadar zayf grnen beden, iinde bir eyleri harekete geiriyor. Mahmut Aa bir an durakladktan sonra yryor. Kendisini durduran ey nedir? Dnp ocua bakyor. ocuk ban emi, amurlar, boklar, smk ve balgamlar, rm pek ok eyi gzlyor, sanki kayor. Oysa Emir'in gzleri bir uval gibi yatan annesinde. Mahmut Aa k bulmu. Sa yana doru, yz arn kadar tede k var. Byle kokmayan, byle irkin olmayan bir dnya. Bir gz kta ama akl kendisinden gz eviren o ocukta. Duruyor. "Demin bana niye yle baktn bala?" Emir ok az biliyor Trkeyi. Az gerekmi, az konumu. "So nna bekleyip..." "Anan m, nerede anan?" Emir parmayla uvala benzer bir ey gsteriyor: "Hasta. Hasta..."

33

Mahmut A a ocuun dudaklarn srmasn, gzlerini havaya dikmesini gzlyor. Alamamak iin urayor. Kck daha... Mahmut Aa, uval sand eyin, kir iinde slak bir yam olduunu fark ediyor. Demek altnda annesi yatyor. Mahmut Aa ocuun bana koyuyor elini: "Nereden kopup dtnz bu cehennem ukuruna?" Emir soruyu anlyor ama, anlatamaz ki. Nereden geldiklerini bilmiyor. O yanda, gnein azald tarafta myd? Bir an tereddt... Kolunu kaldrp kuzeyi gsteriyor: "Da..." Bu ilk sz, onun yllarca Dastanl diye anlmasna neden olacak, zihinlere byle yazlacak. Emir de geldii ky ok uzun yllar sonra ancak tahminle, kyasla bulduunu dnecek. inde her zaman bir kuku duyacak yine de. -be kuru verecek Mahmut Aa. Nice gen kz, ana, ocuk, yal insan, savan unu gibi elendiler de rzgrda savrulup utular. unlarn birka gn idare edecek yiyecekleri olursa sonrasna Allah kerim. Allah en iyi bilen, en iyiyi yaptrandr. Mahmut Aa, para vermesi iin khyaya iaret ediyor, ocua dndnde onun kendisine iyice yaklatn gryor, eiliyor. Gzleri ocukla ayn hizada:

34

"So Abrek Emir Beg. So, Emir..." Szlerini hareketleriyle tamamlyor: Byk Abrek olunca, oraya kuzeye gidecek... Hl sallanan, ksa parmakl bir sa el... Kafkasya'ya at koturuyor. ntikam! Mahmut Aa'nn ba dnyor. Dorulup, elini kuana atyor ve kt para karyor. Kaime. Hayr olmaz. Ne deerini bilir bunlar, ne de bozdurabilirler. Elini arkaya uzatyor. Khya'nn avucuna koyduu paraya bakmadan ocua uzatyor. Ayrlyorlar ama Mahmut Aa'nn yreinde bir yangn balyor: Bu ocukta bir eyler var. Emir paray annesine uzatyor. Cevahir kay kayveren gzlerini zorlukla ayor. Sonra kapatamyor. Paray almadan olunu itiyor: "Ko Emir, ko olum. O adam ne yap et buraya getir. O bir ltuf. Emir, o bizim Hzr Aleyhisselammz. O adamn yrei var. Ko olum, yeti!.." Emir frlyor. Cevahir yekinmeye alyor. Beceremiyor, derin hrtl bir solukla kendini brakyor yine pis yere. Emir ne kadar aba gstermitir Mahmut Aa'y evirmek iin? O her zaman onurluydu. Mahmut Aa'y fetheden yan da buydu. yleyse elini tutmu, yzne bakmtr. Cevahir'in gzlerine bulut oturmu. Yad yaacak. Mahmut Aa'ya glmsemek istiyor, ne mmkn: "Bizi bala. Seni srkledik. Gazi Ahmet Muhtar Paa'y arardk. oktan sanbul'a gitmitir 35

dediler. Kamtr Osmanl'nn paas. Halktan onlara ne... Kendim iin dileim yok. Olumu kurtar. Yaasn. Yaamayan ne zaman yurduna dnm, cn alm? lnn sevinci yaad grlmemi. Olum... senin... olsun!.." Kimbilir ne kadar ok dnd bu szleri. Ama hazrladklarnn bir ksmn ksr yuttu. "Para verdim hatun. Adamm sizi bir yere yerletirsin. Tccarm ben, olunu alamam." Mahmut Aa, yan gzle Emir'i gzleyerek sylyor bunlar. Bir yandan kendinden honut olmadn dnyor. Olmaz m, niye olmaz? Cevahir ne kadar uzun zaman hazrlanm: "nnde rkya geldim aa. Evlattr buna sebep olan. Kpek midir insan? Bandan atmak kolay m? Kkmzden skldk. Olumu kurtarmak iin katlandklarm nereden bileceksin? rdm ben, bittim." "Hatun, hayvan yemi iin gelmiim. Evim ok uzaklardadr. Nasl katarm sizi yanma?" "Beni at, beni dnme. Olumu al... Aam..." "ocuu senden ayrmaya benim gnlm raz gelir mi? Yola o dayansa sen dayanamazsn. Diyelim dayandn, ele gne ne derim?" Cevahir son bir abayla stndeki tiksin yamy atyor ve yekiniyor. Mahmut Aa'nn karsnda frlam kemikleri, pis yar plakl, kekre kokusu, bitleri, hastalkl soluuyla da olsa muhteem bir dal kadn duruyor. Her zayflk siliniyor o ayaa kalktnda. Mahmut Aa'nn 36

Kafkas dalar karsnda soluu kesiliyor. Erkeklikle ilgisi olmayan bir soluk kesilii bu. "Bizi kestiler aa. Ermeni zulmn hi bilmez misin? Osmanl aldrmazln, aczini bilmez misin?" Mahmut Aa khyaya bakyor. Adam baklarn karyor, yere indiriyor. Aaya akl vermek kendisine dmez. stelemezse fikrini sylemesi gerekmez. "Biraz dneyim hatun..." diyor Mahmut Aa, yarm azla. Verdii para epey idare eder bunlar. Gerekirse biraz daha verir. "Nna... Nna... Yardm..." Bu defa ocuk. O akr yeil gzler paltosunu ekerken kendisini zorluyor. Annesini kurtarmak istiyor, dili dnmyor, ama gzleri? O gece, kald handa ana oul uykuyu itip itip gzne doluyorlar. Karar veriyor, yarnki ii hallettikten sonra, kadn aramaya kacak. Faydas yok. Kirpii kirpiine dedikten hemen sonra ayrlyor ve bu belki krk kez oluyor. Sabah nce yem simsarna gidecekken vazgeiyor. Ya onlar kaybederse, ya gitmilerse... Kadn, ocua ve kendisine biraz giyecek bulmal, karnlarn doyursunlar, yarn yola klyor. Arabalardan birinde onlara yer hazrlatacak. * * * 37

....

38