Pojam nauke i naunog istraivanja *Nauka u irem smislu ukupnost ljudskog znanja, duhovnih tvorevina, materijalnih i druhovnih rezultata

a kroz istoriju (nauka- nauiti; znanost znati) *Nauka u uem smislu - vrsta drutvene misaone delatnosti iji je temeljni cilj otkrivanje zakona prirodnih i drutvenih pojava *Da otkriva, klasifikuje i objanjava veze, odnose i strukturu meu elementima, injenicama i svojstvima neke pojave, procesa ili tvorevine, da daje pouzdane prognoze Nauka (lat. scire znati; scientia nauka) je sistem znanja koja su povezana i koja se stalno dopunjavaju, dodaju i razvijaju Nauka, kao teorijsko saznajna i praktina, organizovana i planska drutvena delatnost saznanja odreenih oblasti, prirodnih, biolokih, drutvenih, kao i duhovno-kulturnih pojava, u samoj svojoj strukturi, pored svog predmeta, kao svoj drugi bitran inilac, sadri odreeni metod (metodu) istraivanja, odnosno saznanja. (Bogdan eid) Sutina nauke i naunog istraivanja: 1.otkrivanje 2.razumevanje 3.objanjenje 4.predvianje Dve bitne funkcije nauke: Teorijska ili saznajna funkcija Praktina ili primenjena funkcja Ravnotea izmeu ove dve funkcije: Teorija praksa teorija Praksa teorija praksa Praksa empirija iskustvo Metrodologija i metod (metoda) Oblici ljudskog znanja (saznanja) 1.Zdravorazumsko 2.Iskustveno 3.Religijsko 4.Ideoloko 5.Umetniko 6.Nauno Bitna obeleja nauke 1.Drutveni karakter 2.Jedinstvenost 3.Jedinstvo naune teorije i prakse 4.Kreativnost 5.Internacionalni karakter 6.Primena naune metode u istraivanju Dva paralelna procesa razvoja nauke: U svetu se moe identifikovati stalni porast broja naunih radova Vreme od odreenog naunog pronalaska do njegove primene u praksi stalno se skraduje. Jo dve karaktristike naunog razvoja *Bavljenje znanodu u prolosti bilo je rezultat individualnog rada

*Povedavanje kvantuma znanja, njihovo integrisanje je izazvalo potrebu interdisciplinarnih znanja, a time i potrebu timskog rada u kom su ukljueni naunici razliitih specijalnosti Tri magistralne razvojne faze nauke: *Opisna - temelji se na prikupljanju injenica i njihovoj prvoj sistematizaciji *Logiko-analitika faza, koju karakterie sadrajna analiza prouavanog predmeta s odreenog metodolokog stanovita, *Faza usklaivanja sadrajnih i kvantitativnih metoda saznaja, u koju su, bez sumnje, ule prirodne znanosti i tehnika u XX. stoljedu.

Obeleja naunog saznanja objektivnost preciznost, sistematinost opost, proverljivost organiziranost *OBJEKTIVNOST u nauci ima najmanje dva bitna aspekta ispoljavanja: Objektivan odnos prema stvarnosti -nastojanje da se stvori to svestranija i to potpunija iskustvena osnova za znanstveno zakljuivanje - spremnost da se bez ikakvih predrasuda prihvati oiglednost svakog novog podatka ili spoznaje Mogudnost provjerljivosti : podrazumeva da se pridravamo nekih proceduralnih pravila: 1.Pravilo javnosti i intersubjektivne proverljivosti svakog izvornog podatka. 2.Pravilo potpune javnosti svih sastavnih delova istraivakog procesa 3. Potreba permanentne kontrole svakog naunog podatka i stava, ali i spremnost da se oni, ukoliko se pokau neadekvatnima, popravljaju, izmene ili potpuno odbace *PRECIZNOST naunog saznanja podrazumeva: * sposobnost da se u iskustvenim pojavama utvrde razlike koje su prividno male i tee uoljive, ali saznajno bitne, * sposobnost da se, na temelju podataka o elementima koji su zajedniki ili istovrsni, tanije opie jedna ili vie osobina nekih irih iskustvenih skupova. *SISTEMATINOST naunog saznanja: -sistematino miljenje, ali i koritenje logikih postupaka ispravnog miljenja - sitematino prikupljanje, sreivanje i razvrstavanje prikupljenog materijala -standardizacija podataka i procesa koji se koriste u prikupljanju. *OPTOST naunog saznanja podrazumeva: - Da se nauno saznanje ne odnosi na pojedinane sluajeve stvarnosti nego na sve pojave iste vrste u toj stvarnosti - Optost omogudava utvrivanje i pravilnost koja se odnosi na strukturu i razvoj odreene pojave, a time i utvrivanje onoga to je u pojavama zajedniko i opte *ROVERLJIVOST naunog saznanja podrazumeva: - da se nita ne moe prihvatiti po logici zdravo za gotovo, sve je podlono i kontroli i proverljivosti, - proverljivost naune spoznaje ne moe se osloniti samo na miljenje, na ulni uvid,

-ulno opaanje se obino zadrava na povrini pojave, dopire tek do prostijih i mehanikih veza, ali ne otkriva ono to bitno u pojavama. *ORGANIZOVANOST naunog saznanja ima dva oblika: 1.nain sticanja naunog saznanja mora biti organizovan (primpema, izvoenje, sreivanje) 2.primjena naunih saznanja u praksi ne moe biti spontana i automatska, ved se moraju stvoriti povoljni uslovi

*NAUNI ZAKON* - Nauni zakon je stalan, opti, nuan i sutinski odnos izmeu elemenata neke pojave, kao i izmeu pojava - Zakon je potvreni hipotetiki stav koji se odnosi na mnoinu pojava (na primer: potrebe su pokreta drutvenog razvoja; zakon ponude i potranje) - Nauni zakon predstavlja najvii cilj svake nauke, najvii oblik naunog saznanja

Nauna teorija Nauna teroija predstavlja smislenu povezanost optih postavki na osnovu kojih se objanjava neko podruje pojava, injenica, podataka Hipoteza teorija Vrste naunih teorija: a)Genetika (poreklo) b)Evolucionistika (razvoj) c)Strukturalistka d)Funkcionalistika e) Formalistika f) Hermeneutika (znaenje) g) Epistemoloka (istina) h) Aksioloka (vrednosti) Funkcija naune teorije: Definisanje teorijskih i operacionalnih pojmova Predvianje pojava i zakona *CILJEVI NAUNOG SAZNANJA : nauna deskripcija nauna klasifikacija nauno objanjenje nauno predvianje *Vrste naunih istraivanja* 1.fundamentalna 2.primenjena 3.razvojna istraivanja Fundamentalna istraivanja su izravno usmerena prema povedavanju znanja. njihov prvenstveni zadatak nije praktina primena novih znanja nego -Otkrivanje odreenih procesa, -Otkrivanje uzrono-posledinih veza i zakonitosti u prirodi i drutvu zbog povedanja ljudskog znanja

PRIMENJENA ISTRAIVANJA Njihov cilj je trostruk: -uvedavanje obima znanja o prirodi i drutvu -reavanje nekog praktinog zadatka, - postizanje znanja koja de biti ili koje moe biti brzo i neposredno praktino primenjeno RAZVOJNA ISTRAIVANJA predstavljaju poslednju fazu procesa istraivanja -Temelje se na fundamentalnim i primenjenim istraivanjima -Razvijaju se i testiraju novi ili poboljavaju stari postupci, proizvodi, usluge, organizacija -razvojna istraivanja imaju naglaeno praktini cilj

Nauna i struna dela *Nauna i struna dela nisu sinonimi Temelj naunog rada jeste generalizacija, otkrivanje novih zakona ili novih metoda Struni rad bitno odreuje konkretizacija, delovanje na temelju ved otkrivenih spoznaja PRINCIPI kojih se naunik mora pridravati, bez obzira da li je delo nauno ili struno: -Ne treba praviti velike uvode. -poeljno je da se izlaganje ved na samom poetku dovede u vezu s predmetom istraivanja. -U rad ne treba unositi nita to nije u neposrednoj vezi s predmetom istraivanja. -Rad se ne sme pretrpavati beznaajnim pojedinostima -Misli, ideje i informacije u radu jednom izreene ne treba ponavljati -U pisanju rada ne treba stvari, detaljno razlagati i opirno objanjavati ukoliko su same po sebi razumljive Vrste najznaajnijih naunih dela *Monografija je rasprava koja detaljno, mada ne i preopirno, obrauje pojedini predmet, grupu predmeta ili neku osobu, pri emu koristi veoma opsenu bibliografiju *Doktorska disertacija - nauno delo koje se temelji na fundamentalnim i primijenjenim istraivanjima i metoda, koje omoguduju otkrivanje novih naunih injenica, pojava, zakonitosti, teorija *Nauna studija je delo tima naunika, koje za potrebe naruioca rade nauni instituti ili naunonastavne organizacije, odnosno fakulteti *Nauni lanak - opis originalnih rezultata istraivanja, u pravilu u publikaciji koja je lako dostupna meunarodnoj naunoj javnosti, a napisan je na nain da se istraivanja mogu ponoviti i zakljuci proveriti

Vrste naunih lanaka -Izvorni nauni lanak (rad) originalno naunono delo -Pregledni rad donosi nove sinteze nastale na osnovu pregleda najnovijih djela o odreenom predmetnom podruju, izvedene saimanjem, analizom, sintezom i evaluacijom sa ciljem da se prikae zakonomjernost, pravilo, trend ili kauzalni odnos u vezi sa istraivanim fenomenima rad koji sadri originalan, detaljan i kritiki prikaz istraivakog problema ili podruja u kome je autor ostvario odreeni doprinos. *Kratko ili prethodno saoptenje jeste originalni nauni rad punog formata ali manjeg obima ili preliminarnog karaktera u kome neki elementi IMRAD-a mogu biti isputeni radi se o saetom iznoenju rezultata zavrenog izvornog istraivakog djela ili djela koje je jo u toku.

*Nauna kritika/polemika/osvrt jeste rasprava na odreenu naunu temu zasnovana iskljuivo na naunoj argumentaciji, u kojoj autor dokazuje ispravnost odreenog kriterijuma/miljenja, odnosno potvruje ili pobija nalaze drugih autora. Delovi naunog lanka -naslov -rezime (saetak) -uvod -razrada materije s rezultatima istraivanja -zakljuak -Fusnote (ukoliko se ne piu na dnu tekude stranice) -popis koritene literature -prilozi (ukoliko postoje) *Pojam strunog dela - delo kojim se ne otkrivaju nove, nego prikupljaju i interpretiraju ved poznate naune injenice, spoznaje i teorije, iri i popularizuje ved dostignuta naunana spoznaja, i traga za nainom njihove primene Vrste strunih dela 1.Struni lanak - sadrina mu nije iznoenje novih naunih spoznaja nego informiranje o njima s ciljem njihove primene u praksi 2.Prikaz - najede se radi o oceni odreenog dela (knjige ili lanka) i njihovog predstavljanja naunoj i strunoj javnosti 3.Elaborat -na metodoloki ustaljen nain, temeljito obrauje i izlae neki problem (recimo, investicioni elaborat). 4. Ekspertiza - delo u kojem ekspert, ili ekspertski tim, iznosi struni sud o nekom predmetu ili praktinom problemu i njegovom reenju

Nauno struna dela To je delo u kojem su u priblino istoj meri zastupljeni elementi i naunog i strunog rada -Udbenik -Enciklopedija -Leksikon -Praktikum -Renik -Zbornici radova

Organizacija rada = plan rada, raspored radnog vremena, dnevni program rada, rokovnik, kontrolu ispunjenih rokova, analizu rada i ostvarenje plana, ocjenu djelotvornosti vlastitoga rada, program samostalnog vlastitog rada, te analizu ostvarenja programa rada. Plan rada = detaljan popis svih zadataka, svih problema i poslova koje s ciljem da se zadaci izvre i rijee treba obavit (= osnovni plan) Osnovni plan je osnova za: -izradu posebnih planova i potrebnih rokovnika, -pretpostavka da bi se odreenom znanstvenom radu uopde i pristupilo. Raspored radnog vremena -odnosi se samo na slubeno radno vrijeme, ono u okviru radnog mjesta *Mogudi nain organizacije radnog vremena:

-pregled novina i asopisa, -samostalni vlastiti (istraivaki) rad, -kontakti sa suradnicima, -kontakti sa znanstvenicima iz drugih organizacija i sl., -interni sastanci

*METODE I TEHNIKE NAUNOG ISTRAIVANJA* priroda, vrste, funkcije i struktura metoda i tehnika naunog istraivanja *OSNOVE STICANJA SAZNANJA* a)uenje koje se uglavnom zasniva na pamdenju - U programe osnovnog i srednjeg obrazovanja ulaze i pedagoki se oblikuju nastavni sadraji ija se istinitost ne dovodi u pitanje, pa se od uenika i ne trai kritiki odnos prema takvim sadrajima. /; b)studiranje koje zasniva na razmiljanju na kritikom odnosu. - Programi fakulteta pribliavaju studente granicama ljudskog saznanja, upuduju na otvorena pitanja u nauci, upoznavaju studente sa razliitim odgovorima na ta pitanja... U tako nedovoljno definisanim situacijama uenjem se ne moe dodi do zadovoljavajudih odgovora na pitanja koja se postavljaju. Memorija ovde nije dovoljna, ved se trai aktivan i kritiki odnos prema onome to se prouava analizira. To znai da se procenjuju odgovori tamo gde ih je vie, da se trae tamo gde istih nema i da se postavljaju pitanja koja jo nisu postavljena. Zbog toga se na fakultetu proces sticanja saznanja i ne zove uenje ved studiranje, a subjekt tog procesa ne zove se uenik ved student./ Napomena: Svako razmiljanje nije isto to i nauno miljenje. Nauno miljenje je samo jedan specifini nain razmiljanja, a cilj mu je da bude istinito. Da bi mogli stvarno studirati studenti moraju da ovladaju principima naunog miljenja.

*Nauno miljenje, odnosno nauna analiza * jeste sloena aktivnost koja mora da bude zasnovana na principima logike. To znai da se ono mora da temelji na naunoj teoriji i da ukljui postupke empirijske verifikacije provjere. Zbog toga, nauno miljenje mora da ukljui i povee tri nivoa naunog miljenja: 1.Najoptiji nivo naunog miljenja. Svaka nauka jeste traenje logike unutar predmeta koji istrauje na ta nas upozorava i sam naziv nauke. Sociologija traga za logikom drutvenih procesa, ekonomija za logikom unutar ekonomskih procesa i td. Zbog toga njihove spoznaje izraene pojmovima, zakonima i teorijama moraju da budu logiki sreene. Pojmovi treba da su pravilno definisani, zakoni pravilno klasifikovani, obrazloeni, neprotivureni i dokazani. Ovi principi vrijede za svaku nauku; 2. Nivo teorijske orijentacije. Ovaj nivo jeste nivo opte teorijske orijentacije teorijske paradigme. Na ovom nivou se razrauju osnovne naune teorije i njihova upotreba u objanjavanju predmeta neke nauke. Nauno miljenje treba da se zasniva na celokupnoj teoriji neke nauke, a ne samo na optim teorijama, jer je nauna teorija od izuzetnog znaaja u procesu dolaenja do novih saznanja. Nauna teorija je i cilj i sredstvo u naunom istraivanju. Teorija ima presudnu ulogu u procesu otkrida. Meutim, nauna misao ne ostaje samo na ideji otkrida, ved ona smijera i njenoj verifikaciji. Nauna teorija je specifina za svaku nauku, pa se ovaj nivo naunog miljenja razlikuje od nauke do nauke; 3. Nivo empirijsko-metodolokih postupaka. Izbor i razrada metoda, tehnika i postupaka za prikupljanje podataka direktno zavisi od obiljeja pojava, procesa i odnosa koji se istrauju. Zbog toga se nauna misao na ovom nivou zasniva na

teorijskom poznavanju predmeta koji se istrauje kao i na poznavanju empirijskih metoda i postupaka.

O znaenju izraza nauno istraivanje Ni do danas nije data zadovoljavajuda definicija izraza nauno istraivanje: - ona bi trebalo da obuhvata i teorijska nauna istraivanja - ne bi trebalo da svodi istraivanje na ispitivanje hipotetikih stavova (kontekst opravdavanja) a da se ne ispituju traganja za tim stavovima (kontekst otkrida) - hipotetiki stavovi ne moraju da se tiu samo pretpostavljenih odnosa izmeu fenomena, ved da to mogu biti i egzistencijalne hipoteze o samim fenomenima - Istraivanje shvati kao sistematski, kritiki, kontrolisani i ponovljivi proces sticanja novih znanja, neophodnih (a ponekad i dovoljnih) za identifikovanje, odreivanje i rjeavanje naunih (teorijskih i empirijskih) problema.

Osnovne vrste naunih istraivanja Podele istraivanja: -teorijska i empirijska (prema prirodi) -fundamentalna i primenjena (prema cilju) -eksplorativna (izviajna) i usmjerena provjeravanju hipoteza (prema funkciji) Izviajno istraivanje je poetno istraivanje kojem je svrha razjasniti i definisati prirodu problema istraivanja

*KADA SE ISTRAIVANJA (NE) RADE* - Kada unaprijed znate odgovor - Kada je odgovor irelevantan (nauno ili praktino) - Kada niste sigurni ta alite da znate - Kada ne raspolaete svim neophodnim resursima (finansijskim, kadrovskim, tehnikim ...)

* Struktura empirijskog istraivanja* Faze procesa istraivanja preduzetog radi proveravanja hipoteze: a) identifikovanje i odreivanje problema b) odreivanje ciljeva istraivanja c) postavljanje hipoteze d) definisanje kljunih pojmova e) izvoenje logikih posledica iz hipoteze f) izbor istraivake strategije i nacrta istraivanja g) razvijanje mjernih i drugih sredstava istraivanja h) odreivanje osnovnog skupa i odabiranje uzorka istraivanja i) sprovodenje istraivanja i prikupljanje znaajnih podataka j) obradivanje i analizovanje podataka dobivenih istraivanjem k) tumaenje rezultata istraivanja i izvoenje zakljuka l) pisanje izvetaja o obavljenom istraivanju A)IDENTIFIKOVANJE I ODREIVANJE PROBLEMA - Nauno istraivanje otpoinje zapaanjem, postavljanjem i definisanjem problema. - Problem svijest o neznanju pitanje na koje, u sistemu raspoloivog naunog znanja, nema odgovora. - Formulisati problem tako da se nedvosmisleno vidi ta je pitanje i koju pretpostavku (hipotezu) treba proveriti. * Vidovi ispoljavanja problema su razliiti, a mogu i da se preklapaju kada: - postoji praznina u sistemu naunog znanja - su pokuaji da rjeimo neki problem meusobno nesaglasni

- postoji injenica koju na osnovu raspoloivog naunog znanja ne moemo da objasnimo - otkrijemo logiku protivrenost u nekoj naunoj teoriji - o nekoj oblasti stvarnosti ima dvije ili vie meusobno nesaglasnih teorija - postoji nesaglasnost izmeu starih teorijskih predstava i novih naunih injenica itd. Problemi mogu biti: -preteno empirijski (tiu se neposredno predmeta, procesa i svojstava objektivne stvarnosti) - preteno teorijski (tiu se zasnivanja, razrade i razvoja samih teorija izgraenih da daju odgovore na pitanja kojima se izraavaju empirijski problemi) -Prvi korak u istraivanju ini postavljanje, definisanje i obrazlaganje problema. -Jeziki oblik izraavanja problema jeste upitna reenica, tj. pitanje. - Pitanje je izraz nastojanja da se: otkloni ili umanji: nepotpunost, neodreenost, netanost, neizvesnost u znanju; dobije novo, potpunije, odreenije, tanije, dublje znanje. - Vano je izabirati prava, vrijedna pitanja. Izbor problema istraivanja odreen je u velikoj mjeri stanovitem istraivaa: -optim pogledom na svijet - teorijskim stanovitem - vrijednosnim orijentacijama - moralnom takom gledita Problem mora biti obrazloen odgovarajudim teorijskim znanjima, jer svaki nauni problem pripada nekom teorijskom kontekstu. Ispravno postavljanje i obrazlaganje problema istraivanja podrazumeva prouavanje odgovarajude literature. Literatura se ita da bi se: -shvatilo ta ona o nekom predmetu prouavanja kazuje - dobili odgovori na unapred postavljena pitanja - provjerili iskazi koji su u neskladu sa itaoevim uvjerenjima i nalazima istraivanja UPUSTVO ZA ITANJE LITERATURE 1. Kod itanja stalno misliti na ono to se ita. 2. Ne itati samo ono to je usko povezano s podrujem. 3. Posmatrati s razliitih uglova. 4. Prihvadati objektivne injenice, ali ne ostati samo na njima, ved ih dopuniti, promijeniti. 5. Ne konformizam tj. nekritiko prilagoavanje vlastitim uvjerenjima i stavovima. 6. Ne vjerovati potpuno samo jednoj tezi ved sumnjati. 7. Ne odbijati i druge ideje. 8. Izbjegavati blokade u vlastitom miljenju. 9. Odlijepiti se od samo jednog rjeenja, traiti i druga. 10. Nastaviti s traenjem i drugih (boljih) ideja. 11. Biti svjestan da postoje i jalova razdoblja kad nema rjeenja, ali iza takvih dolaze i kreativna. 12. Dobra priprema je pola rjeenja. 13. ivjeti s problemom, jer ideje dolaze u svakoj prilici. 14. Ideju odmah zapisati, jer veliki dio ideja se gubi zaboravom. injenica je da ideje naviru u glavu brzo, a esto nakon dueg razdoblja neuspjeha. Zanimljivo je da nadahnuta ideja ne ostavlja snane tragove u memoriji. Brzo se pojavi i brzo nestaje. Mnogi mislioci se ale da su im ideje propale zato to ih nisu odmah zapisali. 15. Ne odbacujte ideje prebrzo. 16. Traiti analogiju s drugim podrujima.

17. Izbjegavati paualne, jednostrane vrijednosne sudove. 18. Raspravljati to vie o problemima i rjeenjima s drugim strunjacima. 19. Samoanaliza koristi stvaranju. Ocijeniti svoju kreativnost. 20. Upotrebljavati tehnike stvaralakog miljenja.

Istraiva mora da: -razumije pitanje kojim je izraen problem istraivanja - postavi kriterijum za pradenje adekvatnog odgovora - potrai svjedoanstvo o postojanju mogudih probnih odgovora na postavljena pitanja - razumije tekst na lingvistikom, semantikom i teorijskom nivou - ita, povezuje proitano sa osnovnim pitanjem, uporeuje proitano sa predanjim pokuajima rjeavanja tog problema, kritiki zapaa, vodi zabiljeke

Dijagram uzroka i posledica Metoda statistike kontrole procesa koja daje cjelovitu sliku veza dviju pojava i uzroka tih veza te predstavlja odnos izmeu problema i njegovih uzroka, uzroci problema odnose se na nekoliko kategorija: 6 Ms: -Maine (Machine), - Metode (Method), - Materijali (Materials), - Mjerenja (Measurement), - Ljudi (Man) i - Okruenje (Environment): Savremena kategorizacija uzroka problema: (1) oprema (2) procesi (3) ljudi (4) materijali (5) okruenje (6) upravljanje The 4 S's: -Okruenje (Surroundings) - Dobavljai (Suppliers) - Sistemi (Systems) - Vjetine (Skills) Kategorizacija preporuljiva za usluni sektor

*(B) ODREIVANJE CILJEVA ISTRAIVANJA* - Ciljevi istraivanja se izraavaju jasnim normativnim iskazima (treba da). - Jasno odreenje cilja istraivanja neophodno je za njegovu svrsishodnost. * Potrebno je prethodno odrediti prirodu odnosa izmeu ciljeva radi: - uobliavanja usklaenih grupa i nizova ciljeva istraivanja - odreivanja prvenstva ciljeva * Postoji nekoliko vidova odnosa meu ciljevima:

- nezavisni (postizanje jednog cilja ne utie na postizanje drugoga cilja) i - zavisni (postizanje jednog zavisi od postizanja drugog cilja) - uzajamno iskljuujudi i uzajamno neiskljuivi ciljevi - genealoki (mogude je razlikovati osnovne ciljeve i iz njih izvedene ciljeve) - uporedni (mogu postizati samo istovremeno) i - sekvencijalni (mogu se postizati samo u slijedu: neposredni, posredni i konani) - kompozicioni (odnos celine i dijelova; mogu se predstaviti putem stabla ciljeva) Nauni -Opisivanje - Klasifikacija - Povezanost i uzrono-posljedina zavisnost - Predvianje Pragmatini ili korisniki ciljevi

*Nauno opisivanje (deskripcija)* - Nauni opis je nezaobilazni prvi nivo kojim zapoinje nauna spoznaja i na kojoj se temelje sve nastale. - Formalno reeno nauno opisivanje je prevoenje osjetilnih doivljaja nekog fenomena u simboliki jezik nauke (pojmove) iji je sadraj precizno definiran.

Nauno razvrstavanje (klasifikacija) -Pri klasifikaciji se traga za eksplicitnim i implicitnim obiljejima prouavanih fenomena na temelju kojih se mogu grupisati ili razlikovati i koja de biti od najvede koristi za daljnju spoznaju. Odabrana obiljeja slue kao kriteriji klasifikacije koji moraju udovoljavati kriterijima: -dosljednosti - logike konzistentnosti (neproturjenost) - iscrpnosti (potpunosti)

Nauno objanjenje (eksplanacija) -Nauno objanjenje (eksplanacija) je glavni cilj nauke. - Objasniti neki fenomen znai utvrditi prirodu njene povezanosti s drugim fenomenima, utvrditi uzroke njena nastanka, mijenjanja i nestanka. - Da bi se moglo zakljuiti o uzrono-posljedinim odnosima nuno je ostvariti tri pretpostavke: 1. utvrditi postojanje meusobne povezanosti izmeu fenomena; 2. utvrditi vremenski tok u kojem uzrok uvijek prethodi posljedici; 3. logiki i eksperimentalno modi odbaciti sve druge mogudnosti povezanosti i uzronosti.

Nauno predvianje (prognoza) Predvianje i kontrola fenomena je konana svrha nauke mada to eksplicite uvijek nije priznavano. Preduslovi predvianja jesu realizovani prethodni nivoi spoznaje: deskripcija i objanjenje. -Ukoliko su poznati uzroci mogude je uticajem na uzroke kontrolisati fenomen.

(C) POSTAVLJANJE HIPOTEZE - Kada se odabere i postavi problem istraivanja, traga se za njegovim reenjem.

- Hipoteza je zamiljeno, znaajno, probno, logiki i iskustveno dopustivo i proverljivo rjeenje problema. Hipoteza je iskaz posredstvom kojeg je izraen postavljeni problem istraivanja, a koji je: -izriit -jasan -znaajan -informativan -teorijski dobro obrazloen -iskustveno proverljiv. -Kada se problem istraivanja tie odnosa izmeu dviju ili vedeg broja promenljivih, hipoteza predstavlja iskaz o pretpostavljenom odnosu izmeu tih promenljivih. -Hipoteza se esto formulie u vidu implikacije. -Nerijetko se, kao probna rjeenja problema, postavljaju dvije ili vie meusobno suprotstavljenih hipoteza. *1. Hipoteza je dedukcija U slaganju pokusa istraiva razmilja deduktivno, od opteg prema pojedinanome, tj. ne testira teoriju direktno, nego njezine dijelove ili posljedice. U tom se asu stvara hipoteza: ona je dedukcija iz neke opte teorije o podruju kojim se istraiva bavi. *2. Istraivanje se ne moe planirati bez hipoteze! Samo iz hipoteze moe istraiva razviti odreeno eksperimentalnu stukturu kojim de tu hipotezu testirati. Samo se tako mogu postaviti tana i jednoznana pitanja. *3. Hipoteza omoguduje definiranje eksperimenta (testiranja) *Mjerila vrijednosti naune hipoteze* Postoji pet optih zahtjeva koje nauna hipoteza mora ispuniti. 1. Hipoteza mora biti svrhovita, tj. rjeavati problem koji nas zanima, a ne neki drugi. 2. Hipoteza mora biti provjerljiva, tj. postupci koje bi zahtijevala provjera te hipoteze, ili provjera njezinih posljedica, moraju se modi izvesti. 3. Hipoteza mora biti plodna, tj. iz nje moraju proistedi odreene posljedice ili zakljuci. 4. Hipoteza mora biti u saglasnosti s provjerenim i prihvadenim znanjem. 5. Peti kriterij vrijednosti hipoteze jest njezina jednostavnost: bolja je jednostavnija hipoteza od sloenije.

(D) DEFINISANJE KLJUNIH POJMOVA DEFINICIJA Svaki novi pojam uvodi se u nauno razmatranje svojom odredbom (ili definicijom), a svaki novi zakon svojom formulacijom. Definisati pojam znai konstatovati mu itav sadraj. Poto je ovakav nain definisanja obino glomazan a nekad praktino i neizvodljiv, u nauci se najede koristi analitiko definisanje pojma. Analitiko definisanje pojma predstavlja odreivanje pojma njegovim, po mogudnosti najbliim rodnim pojmom i specifinom razlikom.

(E) IZVOENJE LOGIKIH POSLJEDICA IZ HIPOTEZE - Hipoteza se iskustveno provjerava tako to se: dedukuje logika posljedica injeniki iskaz iz nje i pomodnih iskaza postavlja pitanje da li je ta logika posljedica istinita ili lana utvruje se istinitosna vrijednost empirijskim istraivanjem

zakljuuje o istinitosnoj vrijednosti same hipoteze. Treba izabrati one logike posljedice izvedene iz hipoteze koje su znaajne za iskustveno provjeravanje te hipoteze.

(F) IZBOR ISTRAIVAKE STRATEGIJE I NACRTA ISTRAIVANJA Izbor istraivake strategije zavisi od: - prirode postavljenog problema istraivanja - izabranih ciljeva istraivanja - metodolokih pretpostavki. - Za rjeavanje nekih problema prikladno je strogo eksperimentalno istraivanje, za rjeavanje drugih podesno je akciono istraivanje, ima problema za ije rjeavanje je pogodna studija sluaja itd. - Istraivake strategije razlikuju se meu sobom po stepenu kontrolisanja uslova u istraivanju: od eksperimentalnog istraivanja u laboratorijskim uslovima do posmatranja (sa uestvovanjem) u prirodnim ivotnim uslovima i studije sluaja.

(H) ODREIVANJE OSNOVNOG SKUPA I ODABIRANJE UZORKA ISTRAIVANJA -Poto se svako empirijsko istraivanje sprovodi na nekom uzorku, neophodno je odrediti osnovni skup na koji bi trebalo da budu uopteni nalazi dobijeni datim istraivanjem. - Tano odreenje osnovnog skupa je potrebno za tumaenje i uoptavanje nalaza dobivenih istraivanjem. - Potom je potrebno odrediti nain uzimanja uzorka tog osnovnog skupa, koji bi omogudio uoptavanje nalaza dobijenog na uzorku, na osnovni skup. -Prikupljanje podataka o obiljejima svih jednica statistikog skupa esto je preskupo ili zahtijeva previe vremena, a katkad nije ni mogude, ako je on npr. beskonaan u takvim sluajevima vri se reprezentativno promatranje kojim se obuhvada samo dio jedinica statistikog skupa. - Pojava koja se eli upoznati ili istraiti tom metodom zove se populacija ili osnovni skup, a njezin dio koji se u tu svrhu ispituje zove se uzorak. - Uzorak je reprezentativan ako po svojim osnovnim karakteristikama nalikuje na osnovni skup (umanjena slika osnovnog skupa).

SPROVOENJE ISTRAIVANJA I PRIKUPLJANJE PODATAKA -Istraivanje se prema izabranom istraivakom pristupu i nacrtu, kao o prema zamiljenoj istraivakoj proceduri, sprovodi na izabranim uzorcima uz upotrebu odgovarajudih sredstava istraivanja. - Opis istraivake procedure bi trebalo potanko da razjasni kako de opti plan istraivanja da bude primenjen, ta de, kada, kojim redosledom, kako i ime biti uinjeno tokom istraivanja, poev od izbora i razvijanja nacrta istraivanja, preko prikupljanja podataka, sve do obrade i analize prikupljenih podataka. - Taj podrobni opis trebalo bi da bude toliko jasan, taan i iscrpan (ali, pri tom, jednostavan i jezgrovit) da omogudava replikovanje toga istraivanja. Metode prikupljanja podataka Kvalitativni pristup Deskriptivne studije: Posmatranje Razgovori

Intervjui Okrugli stolovi Case studije Istorijske studije: Eksterna i interna evidencija Koncept istorijskog vremena Koncept istorijskog prostora Sistematsko koritenje istorijskih injenica Kvantitativni pristup Desk (statistiki podaci prikupljeni u druge svrhe) Anketni upitnici, Testovi Analiza sadraja Sociometrija Posmatranje Nita nije stalno osim promjena. Heraklit Posmatranje za razliku od istog gledanja je struktuirana aktivnost Posmatra se odabrani uzorak Posmatra se prema planu posmatranja Vodi se evidencija o uoenom Razgovor ili nestrukturirani intervju Intervjuirati nije nita drugo do toga da nekog neta pitate. Ali to ne znai pitati bilo koje pitanje na bilo koji nain. Intervju mora biti paljivo isplaniran i vjeto voen. U razgovoru ili nestrukturiranom intervjuu planira se tema razgovora, a pitanja se formuliu tokom razgovora. U strukturiranom intervjuu pitanja i sam tok razgovora se paljivo planiraju. Intervju 1. Vrijeme intervjua treba unaprijed dogovoriti. 2. Pitanja koja planiramo postaviti treba unaprijed pripremiti. 3. Treba zatraiti dozvolu biljeenja ili snimanja razgovora. 4. Dobro je ispitanika par dana prije intervjua podsjetiti na predstojedi razgovor i dati mu listu s pripremljenim pitanjima. 5. Treba biti taan, drati se plana pitanja i imati svoju kopiju plana pitanja u sluaju da je ispitanik svoju zametnuo. 6. Tokom razgovora treba odmah pitati ako nam izlaganje ispitanika nije jasno. 7. Nakon intervjua kada sredite materijal u oblik koji je podoban za va istraivaki izvjetaj treba materijal pokazati ispitaniku i traiti njegovu pismenu dozvolu za njegovo koritenje kao podataka u vaem izvjetaju. Okrugli stolovi Delfi metoda 1. Serija intervju ili upitnika s ekspertima. 2. Sreivanje podataka i pronalaenje generalnih nepodudarnosti u izjavama. Odreivanje strana. 3. Organizacija okruglog stola kako bi strane izloile jedna drugoj svoje argumente, te kako bi se ako je to mogude usuglasile. 4. Izrada liste argumenta kojima su obuhvadene sve razlike u pristupu predmetu istraivanja.

Case studije Case studija je metoda u kojoj se izuavanju drutvenih fenomena pristupa kroz analize individualnih sluajeva. Case (sluaj) moe biti osoba, grupa, dogaaj, proces, zajednica, drutvo ili bilo koja druga jedinica drutvenog ivota. Ovaj se pristup zasniva na pretpostavci da je izuavani sluaj tipian sluaj za izvjestan tip drutvene grupe ili aktivnosti. Analiza tipinog sluaja omoguduje generalizaciju znanja te se ova znanja mogu primjenjivati za razumijevanje svih sluajeva iste vrste. Upitnik -paljivo planiranje pitanja (varijabli) - kratkoda - razumljivost - pitanja za ocijenu prikladnosti - ispitivanje na prethodnom uzorku *dva tipa pitanja: otvorena (bez ponuenih odgovora) zatvorena (s ponuenim odgovorima) Psiholoka strategija pitanja: a. Interes mora rasti postepeno u toku anketiranja, tako da uede ispitanika bude sve jae i neposrednije; b. Pitanja moraju idi od lakih prema teima; c. Ne smije se postavljati preuranjena ili iznenaujuda pitanja; d. Treba izbjegavati pitanja koja bi mogla zbuniti ispitanika; e. Izbjegavati skokovite prelaze i polagano i oprezno prelaziti s jedne skupine problema na drugu.

(J) OBRADA I ANALIZA PODATAKA DOBIVENIH ISTRAIVANJEM Testiranje hipoteze i metode istraivanja Iz podataka prikupljenih istraivanjem potrebno je odgovarajudim postupcima obrade izdvojiti informacije radi kojih je istraivanje preduzeto. U istraivanjima koja se preduzimaju radi provjeravanja hipoteze plan obrade i analize podataka je unapred odreen i predstavlja sastavni dio opteg plana istraivanja. Metode istraivanja Postupak u prouavanju pojava kojim se nastoje utvrditi naune injenice i otkriti nauna istina Metode naunog istraivanja Najede primijenjene metode naunog istraivanja, kao dijela naune metode, su: induktivna i deduktivna metoda, metoda analize i sinteze, metoda apstrakcije i konkretizacije, metoda generalizacije i specijalizacije, metoda dokazivanja i opovrgavanja, metoda klasifikacije, metoda deskripcije, metoda kompilacije, komparativna metoda, statistika metoda, matematika metoda, metoda modeliranja, kibernetika metoda, eksperimentalna metoda, dijalektika metoda, istorijska metoda, genetika metoda,

teorija sistema kao metoda, aksiomatska metoda, metoda idealnih tipova, empirijska metoda, metoda studija sluaja, metoda anketiranja, metoda intervjuiranja, metoda opaanja, metoda brojenja, metoda mjerenja, Delfi metoda, metoda "mozaika" i ostale naune metode.

Induktivna metoda Induktivna metoda je sistemska primjena induktivnog naina zakljuivanja kojim se na osnovu analize pojedinanih injenica dolazi do zakljuka o optem sudu, od zapaanja konkretnih pojedinanih sluajeva dolazi do optih zakljuaka. Pouzdanost induktivnog zakljuka direktno ovisi o: broju istraenih injenica i sluajeva, reprezentativnosti analiziranih injenica za odreenu pojavu i stepen pouzdanosti znaenja injenica. Analiza induktivne metode mora ukljuiti fundamentalni element svakog induktivnog zakljuivanja, a to je relacija posebnog - opteg. Deduktivna metoda Deduktivna metoda je sistemska primjena deduktivnog naina zakljuivanja u kojemu se iz optih sudova izvode posebni i pojedinani zakljuci. Dedukcija uvijek pretpostavlja poznavanje optih znanja na osnovu kojih se saznaje ono posebno ili pojedinano. Najvaniji elementi deduktivne metode su postupci metoda analize, sinteze, apstrakcije, generalizacije i specijalizacije. Deduktivna metoda u nauci slui za: objanjenje injenica i zakona, za predvianje bududih dogaaja, za otkrivanje novih injenica i zakona, za dokazivanje postavljenih teza, za provjeravanje hipoteza i za nauno izlaganje. Indukcija i dedukcija Indukcija i dedukcija imaju zajedniki opti predmet: to je spoznaja jedne pojave kao dijalektikoga jedinstva opteg i posebnog. Indukcijom i dedukcijom saznaje se veza, odnos, jedinstvo posebnog i opteg, i tim svojim obiljejima one su izrazito dijalektike metode spoznaja. Indukcija je poetni, a dedukcija zavrni proces u naunim spoznajama, jer spoznaja poinje pojedinanom spoznajom posebnog, a zavrava deduktivnom sistematskom spoznajom posebnog na osnovu opteg. Metoda analize Metoda analize je postupak naunog istraivanja ralanjivanjem sloenih pojmova, sudova i zakljuaka na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente. Analiza je postupak miljenja u kretanju od posebnoga k opdem ili izvoenje teorema iz aksioma po utvrenim pravilima. Postoje dvije vrste analize: deskriptivna, kada se opisuju elementi neke cjeline i eksplikativna, kada se pokuava objasniti odreena cjelina na osnovu njenih dijelova. Metoda sinteze

Metoda sinteze je postupak naunog istraivanja i objanjavanja stvarnosti putem sinteze jednostavnih sudova u sloenije. Sinteza je proces uoptavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji pojmovi u usporeivanju s prethodnim pojmovima. Sinteza je nain sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od posebnog ka opdem. Postoje dvije vrste sinteze: deskriptivna i eksplikativna sinteza. Prema sloenosti razlikuju se: elementarna, kauzalna i funkcionalna sinteza. Prema cilju, odnosno usmjerenosti spoznaja, sinteze mogu biti: genetika i strukturalna. Metoda apstrakcije Apstrakcija je misaoni postupak bilo kakvog odvajanja, bilo odvajanje opteg i eliminisanje posebnog, bilo misaoni postupak odvajanja posebnog i individualnog, zanemarivanje opteg. Apstrakcija ima dvostruki smisao: apstrakcija opteg ili apstrakcija posebnog. Apstrakcijom se odvajaju nebitni od bitnih elemenata pojave ili predmeta istraivanja. Apstrakcija poiva na analizi, ali analiza kao postupak rastavljanja, predstavlja i odvajanje, apstrakciju dijelova iz cjeline pojave. Metoda konkretizacije Konkretizacija je postupak suprotan apstrakciji. Konkretizacija moe biti: shvatanje jedinstva apstraktno-opteg u posebnom i individualnom, shvatanje jedinstva apstraktno-posebnog s optim u svakom predmetu ili pojavi. Bilo da se odreuje apstraktno-opte u posebnom ili apstraktno-posebno u optem, s pomodu opteg vri se konkretizacija, jer se predmet istraivanja konkretno shvata kao realno jedinstvo opteg i posebnog. Metoda generalizacije Metoda generalizacije je misaoni postupak uoptavanja kojim se od jednog posebnog pojma dolazi do uoptenijeg koji je po stepenu vii od ostalih pojedinanih. Od pojedinanih opaanja izvode se uopteni zakljuci, koji su realni samo ako imaju oslonac u stvarnosti. Metoda specijalizacije Metoda specijalizacije je postupak kojim se od opteg pojma dolazi do novog pojma, manjeg obima a vedeg sadraja. Specijalizacija se temelji na analitiko-sintetikoj metodi i apstraktno-konkretiziranoj metodi. Da bi se tom metodom dolo od opteg do posebnog, potrebno je izvriti: konkretizaciju opteg u posebno, ili sintezu, apstrakciju posebnog iz opteg i analizu stvarnog opteg. Metoda dokazivanja Dokazivanje je jedna od najvanijih naunih metoda u kojoj su inkorporirane skoro sve metode i svi posebni metodiki postupci: analiza i sinteza, generalizacije i specijalizacija, indukcija i dedukcija, apstrakcija i konkretizacija. Svrha metode je utvrditi tanost neke spoznaje. Metoda osporavanja Suprotan postupak u odnosu na postupak dokazivanja je osporavanje. To je zapravo metodiki postupak kojim se umjesto dokazivanja teze, ona odbacuje i pobija. Ono se sastoji u dokazivanju pogrenosti teze. Metoda klasifikacije Metoda klasifikacije najstarija je i najjednostavnija nauna metoda. Klasifikacija je sistematska i potpuna podjela optega pojma na posebne, u okviru obima pojma.

Nauka zapravo poinje klasifikacijom. Na osnovu spoznaja o prirodi stvari, klasifikacija predstavlja sistemske grupe predmeta, ili raspodjele niza srodnih pojava. Tako se, na primjer, pojam nauke klasifikuje na pojedinane i univerzalne nauke. Metoda deskripcije Metoda deskripcije je postupak jednostavnog opisivanja ili oitavanja injenica, procesa i predmeta u prirodi i drutvu te njihovih empirijskih potvrivanja odnosa i veza, ali bez naunog tumaenja i objanjavanja. Ova se metoda primjenjuje u poetnoj fazi naunog istraivanja, a ima vedu vrijednost ako je jednostavno opisivanje povezano s objanjenjima o uoenim vanijim obiljejima opisivanih injenica, predmeta i procesa, njihovih zakonitosti i uzronih veza i odnosa. Metoda kompilacije Metoda kompilacije je postupak preuzimanja tuih rezultata naunoistraivakog rada, odnosno tuih opaanja, stavova, zakljuaka i spoznaja. Metoda kompilacije moe se upotrijebiti u kombinaciji s drugim metodama u naunoistraivakom radu, tako da djelo nosi u to vedoj mjeri lini peat autora kompilatora, koji de, uz lini pristup pisanju naunog ili strunog djela korektno i na uobiajen nain citirati sve ono to je od drugih preuzeo. Komparativna metoda Komparativna metoda je postupak usporeivanja istih ili srodnih pojava ili utvrivanja njihove slinosti u ponaanju i intenzitetu i razlika meu njima. Ova metoda omoguduje istraivaima da dou do raznih uoptavanja, novih zakljuaka koji obogaduju spoznaju. Statistika metoda Statistika metoda moe se nazvati i opta nauna metoda; u novije vrijeme postala jedna od najvanijih naunih metoda; esto se koristi u naunoistraivakom radu u svim naunim podrujima. Istraivanja u naunim podrujima drutvenih nauka nezamisliva su bez primjene statistike metode. Statistika je nauka o metodama pomodu kojih analiziramo pojave koje nas okruuju, tako da pomodu grafikona i izraunatih pokazatelja otkrivamo njihove strukture, karakteristike i zakonitosti u pojedinim vremenskim intervalima te uzrono-posljedine veze izmeu tih pojava. Metoda uzoraka Ispitivanje dijela skupa na osnovu sluajnog izbora jedinica naziva se metoda uzoraka. Vrlo se esto primjenjuje u naunoistraivakom radu. Bit metode uzoraka je stav da se relevantne statistike informacije o masovnoj pojavi mogu odrediti na osnovu malog uzorka. Problemi pouzdanosti metode uzoraka svode se na odreivanju veliine uzorka i reprezentativnosti odabranih jedinica. Matematika metoda Matematika metoda je nauni sistemski postupak koji se sastoji u primjeni matematike logike, matematikih relacija, matematikih simbola i matematikih operacija u naunoistraivakom radu. Ta se metoda moe primjenjivati u svim naunim podrujima i naunim disciplinama. S pomodu matematike metode na egzaktan nain prikazuju se i objanjavaju zakonitosti pojava, pod uslovom da je odabran pouzdan i adekvatan matematiki model predmeta istraivanja. Najede matematike metode su matematiki modeli i metode simulacije. Metode simulacije omogudavaju, uz upotrebu raunara, teorijsko simuliranje stvarnih pojava i procesa.

Metoda modeliranja Metoda modeliranja je istraivaki postupak s pomodu kojega se generie model koji moe: zamijeniti stvarnu pojavu i kojeg eksperimentalno ili simulacijom moemo istraivati te prenositi dobivene podatke sa modela na realnu pojavu. Metoda mjerenja Brojenje i mjerenje osnova su za sva mjerljiva istraivanja, a susredu se u svim podrujima znanosti. Lord Kelvin je rekao: "Ako se ono o emu govorite moe izmjeriti, onda neto o tome i znate. Meutim ako to ne moete izmjeriti niti izraziti u brojkama, onda je vae znanje mravo i nezadovoljavajude: to moe biti tek poetak znanja, ali vi po nainu miljenja niste jo doprli do naune faze, ma o emu da se radi." CILJ SVAKOG ISTRAIVANJA (kako eksperimentalnog, tako i neeksperimentalnog) *UTVRIVANJE POVEZANOSTI I OTKRIVANJE UZRONIH ODNOSA MEU VARIJABLAMA (PROMENLJIVIM POJAVAMA) Promenljive (varijable) -Ako se neka karakteristika moe menjati, bilo u koliini ili kvalitetu, ona se moe posmatrati kao promjenljiva (varijabla) -Promjenljiva podrazumeva neko empirijsko svojstvo objekta, pojave, procesa, stanja, dogaaja, osobe i sl., koje moe uzeti razliite vrijednosti - Problem istraivanja = se esto tie (nepoznatog) odnosa izmeu dviju ili vedeg broja promjenljivih Postoje zavisne i nezavisne promjenljive Varijabla koju istraiva eli da objasni jeste zavisna varijabla (kriterijska) Varijabla za koju istraiva oekuje da de objasniti promenu u zavisnoj varijabli (i kojom manipulie) oznaena je kao nezavisna varijabla (eksplanatorna, prediktorska) Y = f (X) Karakteristike eksperimenta: -Namijerno izazivanje pojava - Ponavljanje javljanja pojave - Kontrola uslova pod kojima se javlja posmatrana pojava - Kvantifikacija ili brojno izraavanje nalaza (mjerenje) Sistematsko mijenjenje uslova pod kojima se neka pojava javlja (pojedini uslovi se mijenjaju dok se ostali zadravaju kao konstantni da bi se videlo da li de se ponaanje promijeniti sa promenom nekih od uslova) Uslovi kojima se manipulie NV (nezavisna varijabla) Promena na pojavi ZV (zavisna varijabla) Ukoliko eksperiment potvrdi hipotezu, ona moe da se posmatra kao teorija ili prirodni zakon. Ukoliko eksperiment ne podri hipotezu, ona se odbacuje ili modifikuje.

(K) SPROVODENJE ISTRAIVANJA - Zakljuivanje o hipotezi na osnovu nalaza da je logika posledica izvedena iz hipoteze lana, odvija se prema logikom argumentu: - Ako h (istinita hipoteza), onda p (istinito predvianje). - Ne p (predvianje je lano). - Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

Kada se predvianje iz hipoteze ne moe izvesti neposredno, nego uz ukljuivanje iskaza o poetnim uslovima, onda na osnovu nalaza istraivanja kojim je ustanovljeno da je predvianje izvedeno iz hipoteze lano, moemo zakljuiti da je hipoteza opovrgnuta tek pod uslovom da su iskazi o poetnim uslovima istiniti. - Ako h i u (istinita h i istiniti iskazi o poetnim uslovima u), onda p (istinito predvidanje). - u (istiniti iskazi o poetnim uslovima) - Ne p (predvidanje je lano) - Ne h (hipoteza je opovrgnuta).

PROJEKTOVANJE ISTRAIVANJA POJAM -Smisaona, umna aktivnost na izradi projekta istraivanja. -Dinamiki sistem djelatnosti, koordiniranih i sinhronizovanih mjesto, redosljed, uloga. -Projekat istraivanja je dokument nastao kao rezultat projektovanja. -PROJEKT kao zamiljeni model sitcanja naunog saznanja. -ZAMISAO o problemu -MODEL kako demo taj problem istraiti -Nauni dokument Operativno organizacijski dokument *SISTEM sastavljen od 3 djela: 1. Nacrt naune zamisli 2. Planovi istraivanja 3. Instrumentariji i plan obrade FUNKCIJE PROJEKTA 1.POVEZIVANJE - teorija i istraivaka praksa - ranija, tekuda i bududa nauna saznanja - faze procesa naunog saznanja, teoriju i metodologiju, teoriju i stvarnost 2.USMEJRAVANJE - prikupljanje, obrada i tumaenje podataka 3) SINHRONIZACIJA - pravovremenost PROCES IZRADE PROJEKTA 1) Opaanje i shvatanje problema i predmeta istraivanja; 2) Preliminarna identifikacija izdvajanje; 3) Preliminarno odreenje definicija i klasifikacija; 4) Analiza izdvojene i definisane pojave; 5) Koncipiranje modela problema, predmeta i dalja razrada;

1.1 KONCEPTUALIZACIJA -Izrada, izgradnja, razvijanje najoptije zamisli o istraivanju -Konstatovanje problema i njegova preliminarna definicija -Paradigmatsko i teorijsko zasnivanje - Izbor teme za istraivanje - Istraivaki zadatak - Idejna skica

Paradigmatsko i teorijsko zasnivanje istraivanja -Ostvarujemo uvid u postojede nauno saznanje. -Blia identifikacija i preciziranje njegovog mjesta u okviru nauke. -Paradigma (gr.paradeigma) uzor, model, obrazac, primjer etc., -Izbor odreenog POGLEDA NA SVET Istraivaki zadatak PRVI potpuno formiran naunooperativni dokument kojim se iskazuju bitne odredbe o problemima i predmetu istraivanja, kao i o nainima istraivanja i okvirnim sredstvima. -Preidavanje poetne faze formulacije problema u STAV o njemu -Na osnovu stava, zakljuka, gradi se idejna skica Idejna skica -Znatno razraenija zamisao istraivanja -Dokument koji prethodi projektu istraivanja -Zapoinje uvodnom napomenom animacija naruioca *FUNKCIJE: a) Ponuda naruiocu istraivanja b) Orjentacija za naruioca i istraivaa 5 do 7 kucanih strana FORMULACIJA PROBLEMA -Odnos izmeu realne drutvene pojave, problema koji se javljaju u vezi s tom pojavom i naunog i drugog saznanja o njoj. -istraivanje nikada ne obuhvata pojavu u cjelini sve inioce, strukture, funkcije i veze, u svim vremenima i svim prostorima. *TRI djela: Hipotetiki stavovi o problemu Znaaj istraivanja Rezultati prethodnih istraivanja Hipotetiki stavovi o problemu 1.Definie proces pojavu koju istraujemo 2.Izdvajamo delove i dimenzije koji se mogu smatrati problemom pojave 3.Djelovi se organizuju u cjeline, definiu, klasifikuju po srodnosti i rangiraju METODE: analiza, sinteza, dedukcija, indukcija OKVIR sadraja iz kojeg se izvodi PREDMET ISTRAIVANJA Znaaj istraivanja *DRUTVENI i NAUNI ZNAAJ (nejednak odnos) 1.ZNAAJ PROBLEMA rasprostranjenost, trajnost delovanja 2.ZNAAJ ISTRAIVANJA * drutveni: domet rezultata na reavanje problema * nauni: dejstvo rezultata na fond naunog saznanja

Rezultati prethodnih istraivanja Koje demo to rezultate smatrati relevantnim za nae istraivanje. - neposredna veza problema sa postojedim naunim saznanjem - karakter istraivakih rezultata - nauke i naune discipline Ovaj dio ukazuje na to koliko je predmet ved nauno obraivan Utie na odreenje predmeta istraivanja PREDMET ISTRAIVANJA Konkretno odreujemo ta istraujemo Smisaono, sadrajno, vremensko, prostorno i nauno-disciplinarno dimenzioniranje. Neposredno se izvodi iz formulacije problema Preliminarno odreenje predmeta *DVA osnovna djela: a) TEORIJSKO ODREENJE b) OPERACIONALNO ODREENJE TEORIJSKO ODREENJE PREDMETA RAZMATRANJE POSTOJEDEG SAZNANJA -Provereno nauno saznanje o predmetu istraivanja; -Jo neverifikovana, ali ipak nauna saznanja o predmetu; -Emprijsko iskustveno, nenauno saznanje; -Nepostojede saznanje o predmetu; OPERACIONALNO ODREENJE PREDMETA 1.inioci sadraja predmeta istraivanja 2.Vremensko odreenje predmeta 3.Prostorno odreenje predmeta 4.Disciplinarno odreenje predmeta (inter ili intradisciplinaro) CILJEVI ISTRAIVANJA *Kvalitativna i kvantitativna svojstva znanja koja se stiu istraivanjem A) NAUNI CILJEVI - nauna deskripcija - nauna klasifikacija i tipologija - nauno otrkide (?) - nauno objanjenje - nauno predvianje B) PRAGMATSKI CILJEVI

HIPOTEZE I INDIKATORI -Hipoteze su osnovne MISAONE pretpostavke o predmetu istraivanja. -Ne smeju biti ni ue ni ire od predmeta istraivanja -Moraju biti ADEKVATNE i SIMETRINE operacionalnom odreenju predmeta -Saglasne sa CILJEVIMA istraivanja -Teorijski ili empirijski PROVERLJIVE *Hipoteze kao stav o nepoznatom (ili nedovoljno poznatom). Mora biti: - saznajno-nauno smisaon i znaajan - nauno problemski

- logiki neprotivurean - izraava razlike, suprotnosti i protivurenosti - jeziki izraen *ETIRI osnovna razloga nastanka hipoteza: 1. Sticanje novog naunog saznanja 2. Proirivanje i produbljivanje postojedeg 3. Provjera postojedeg 4. Obrada, sistematizacija, verifikacija i pretvaranje svakodnevnog iskustvenog saznanja u nauno Osnovne optenaune funkcije hipoteza -OTKLANJANJE KOGNITIVNIH DEFICITA -OTKLANJANJE PROTIVURENOSTI NJIHOVIM PREVAZILAENJEM -OSTVARIVANJE VIEG NIVOA SAZNANJA

KRITERIJUMI PODJELE HIPOTEZA 1. PREMA PREDMETU - teorijske - empirijske - iluzorne 2. PREMA LOGIKOJ PRIRODI - logiki proces nastajanja = prosto implikacione, deduktivne, induktivne, statistike - modalitet sudova = mogude, verovatne, sluajne 3. PREMA OPTOSTI - obuhvatnost materije = opte, posebne i pojedinane - optost vaenja 4. PREMA SAZNAJNOJ ULOZI - funkcije u delatnosti istraivanja = ad hoc, radne, pomodne, naune - u skladu sa ciljem istraivanja = deskriptivne, klasifikatorske, eksplikativne, statistike

SISTEM HIPOTEZA U NACRTU NAUNE ZAMISLI a) GENERALNA HIPOTEZA - pokriva ceo predmet istraivanja i iskazuje se kao stav ili pitanje o preliminarnom odreenju predmeta OPTA HIPOTEZA - razrada generalne hipoteze, ali su i dalje opte i nuno ih je konkretizovati b) POSEBNE HIPOTEZE - konkretizovan deo generalne, opte hipoteze - hipotetiki stav o posebnom delu predmeta c) POJEDINANE HIPOTEZE - najjednostavnije i najkonkretnije, razrada posebnih hipoteza PREMA NAUNOM CILJU: A) Deskriptivne B) Klasifikatorsko-tipoloke C) Heuristiko konstatujude D) Eksplikativne E) Prognostike

Elementi hipoteze -STAV HIPOTEZE sadraj, sutina i smisao hipoteze -VARIJABLE HIPOTEZE opti pojmovi, mogu menjati znaenje. Zavisna i nezavisna varijabla. -Otkrivanje promjena u zavisnoj varijabli pod uticajem ili djelovanjem nezavisne varijable INDIKATORI SPOLJANJE MANIFESTACIJE UNUTRANJE SUTINE. - Neposredni - Posredni injenice materijalne stvarnosti Razne drutvene tvorevine Odreena ponaanja Utvruju se odmah posle formulisanja svake pojedinane hipoteze. Veza izmeu stava hipoteze i instrumentarija za sakupljanje podataka. Vrste indikatora I a) EKSPRESIVNI indikatori stavova b) PREDIKATIVNI indikatori svojstava II a) KVANTITATIVNI b) KVALITATIVNI III a) OBJEKTIVNI b) SUBJEKTIVNI NAIN ISTRAIVANJA *METODE I TEHNIKE ISTRAIVANJA Uslovljen teorijskim odreenjem predmeta, paradigmtskim odreenjem i svojstvima indikatora. 1) Osnovne metode 2) Optenaune i druge metode 3) Vrste podataka, statistike serije i analize. Prikazivanje i obrazloenje uzoraka 4) Kriterijumi, merila i merne skale 5) Vrste modela, njihovog mesta i uloge 6) Tehnike prikupljanja podataka i plan njihove obrade

NAUNA I DRUTVENA OPRAVDANOST ISTRAIVANJA *NAUNA OPRAVDANOST Povezana sa pretpostavljenim doprinosom nauci: a) heuristiki rezultat b) verifikatorni rezultat Doprinos u oblasti: a) spoznaje same pojave b) metodologije i metoda *PRAGMATSKA OPRAVDANOST Doprinos u reavanju socijalnih poblema