DETERMINANTE Najprostije reeno determinante su kvadratne eme. Mogu biti drugog, treeg, etvrtog,...n-tog reda.

DRUGOG REDA a b = ad bc c d Znai raunaju se tako to pomnoimo elemente na takozvanoj glavnoj

dijagonali, pa od toga oduzmemo pomnoene elemente na sporednoj dijagonali. Primer: 3 4 = 3 7 - 4 5 = 21-20 = 1 5 7 TREEG REDA Determinante treeg reda moemo razviti po bilo kojoj vrsti ili koloni. Najpre svakom elementu dodelimo predznak + ili -, i to radimo neizmenino: + + 1 3 = (-1) 12- (-5) 3=-12+15=3 5 12

+ + + a1 a2 a3 b1 b2 b3 c1

Samo da vas podsetimo: vrste su

, a kolone

c 2 = Ako recimo hoemo da razvijemo po prvoj vrsti= c3

= + a1

b2 b3 a2 a3

c2 a b1 2 c3 a3 c2 a + b2 1 c3 a3

c2 a + c1 2 c3 a3 c1 a b3 1 c3 a2

b2 , ili ako recimo razvijamo po drugoj koloni: b3 c1 c2

= b1

Najbolje je ,naravno, da razvijamo po onoj koloni ili vrsti gde ima najvie nula !

Primer:

Izraunaj vrednost determinante

5 3 1

+ +

1 7 0 = Najpre iznad svakog broja napiite predznake: + , ili ako vam je 2 3 2 + + lake samo iznad brojeva u vrsti ili koloni po kojoj ste reili da razvijete determinantu. Mi smo reili po drugoj vrsti jer ima jedna nula (moglo je i po treoj koloni, sve jedno).
Dakle:

+ 3 1 5 1 5 3 1 7 0 = 1 7 0 = 1 +7 0 =-1(3 2 - 1 3)+7(5 2-2 1)= -3 +56= 3 2 2 2 2 3 2 3 2 2 3 2 = 53

5 3 1

5 3 1

Drugi nain za raunanje determinanti treeg reda, medju uenicima vrlo popularan, je SARUSOVO pravilo. Pored date determinante dopiu se prve dve kolone , pa se elementi mnoe dajui im znake kao na slici:

a1

b1

c1

a 2 b2 c 2 a 3 b3 c3 - -

a1 b1 a 2 b2 a 3 b3

= a1b2 c3 + b1c 2 a 3 + c1 a 2 b 3 b1 a 2 c3 a1c 2 b3 c1b2 a3

Primer: Izraunaj vrednost determinante

5 3 1 5 3 1 7 0 1 7 =5 7 2+3 0 2+1 1 3-3 1 2-5 0 3-1 7 2= 2 3 2 2 3 = 70 + 0 +3 6 0 14 = 53

Dakle, na oba naina smo dobili isti rezultat,pa vi odaberite sami ta vam je lake.

ETVRTOG REDA a1 a2 a3 a4 b1 b2 b3 b4 c1 c2 c3 c4 d1 d2 = Moemo je razviti po bilo kojoj vrsti ili koloni! I ovde slino kao za d3 d4

determinante treeg reda prvo napiemo predznake svima ili samo onoj vrsti ili koloni po kojoj emo da razvijamo determinantu. + + + + Mi emo , recimo, da razvijemo determinantu po prvoj koloni: + + + +
+

a1

b1 b2 b3 b4

c1 c2 c3 c4

d1 d2 d3 d4 =

a2
+

a3

a4

b2
= + a1 b3 b4

c2 c3 c4

d2

b1

c1 c3 c4

d1

b1

c1 c2 c4

d1

b1

c1 c2 c3

d1 d2 d3

d 3 a 2 b3 d4 b4

d 3 + a 3 b2 d4 b4

d 2 a 4 b2 d4 b3

Naravno, sad bi trebalo da razvijemo svaku od ove etiri determinante treeg reda.... Sloiete se da ovo nije ba lako. Nauimo zato osobine determinanata koje e nam pomoi u reavanju zadataka.

OSOBINE DETERMINANATA 1. Determinanta menja znak ako dve vrste ili kolone izmenjaju svoja mesta.

2. Vrednost determinante se ne menja ako sve vrste i kolone promene svoje uloge.

3. Determinanta se mnoi brojem, kad se tim brojem pomnoe svi elementi ma koje (ali samo jedne) vrste ili kolone. Obrnuto, zajedniki faktor elemenata jedne vrste ili kolone moe se izvui ispred determinante . Na primer:

a1
k a2 a3

b1 b2 b3

c1

a1 k b1 k b2 b3

c1 k

a1k

b1

c1 c 2 itd ili c3

c2 = a 2 c3 a3

c 2 = a 2 k b2 c3 a 3 k b3

a1 a2 a3

mb1 mb2 mb3

c1

a1

b1 b2 b3

c1 c2 c3

c2 = m a 2 c3 a3

4. Ako je u determinanti svaki element neke k-te vrste (kolone) zbir dva ili vie sabiraka, onda je ona jednaka zbiru dve ili vie determinanata, koje imaju iste elemente kao i data determinanta, osim elemenata k-te vrste (kolone). Na primer:

a1 a2 a3

b1 + m1 b2 + m 2 b3 + m3

c1

a1

b1 b2 b3

c1

a1

m1 m2 m3

c1 c2 c3

c2 = a 2 c3 a3

c2 + a 2 c3 a3

5. Ako su svi elementi jedne vrste(kolone) jednaki nuli, vrednost determinante je nula.

3 9 55 1 2 4 0 0 0

0 =0 ili

77 68 34 80 =0 8 5 7 4 4 5 9 8

6. Ako elementi u dve vrste ili kolone imaju iste vrednosti, vrednost determinante je opet nula. Primer:

12

7 3

9 4 6 = 0 jer su elementi prve i tree vrste jednaki 12 7 3

7. Ako su dve vrste ( kolone ) proporcionalne meu sobom , vrednost determinante je opet nula.

Primer:

9 5 56 = 0 jer su prva i trea vrsta proporcionalne, tj. prva puta 3 daje treu 10 15 20 vrstu.

8. Vrednost neke determinante ostaje nepromenjena ako se elementima jedne vrste(kolone) dodaju odgovarajui elementi neke druge vrste(kolone) pomnoeni istim brojem!

Ova osma osobina e nam pomoi da lake reimo determinante etvrtog i vieg reda.

Primer : 1 Izraunaj vrednost determinante: 2 4 1

2 2 3 5 3 1 1 2 4 2 1 2

Reenje: 1 2 4 1

2 2 3 5 Ideja je da se ispod jedinice u prvoj koloni naprave sve nule, koristei 3 1 1 2 4 2 1 2 osobinu determinanti broj 8. Prvo emo napraviti nulu gde je 4. Prvu vrstu emo pomnoiti sa 4 i to sabrati sa etvrtom vrstom i reenja upisati umesto etvrte vrste.Prve tri vrste se prepisuju! 1 (-4)+4=0 2 (-4)+2= -6 4 (-4)+1= -15 (-1)(-4)+(-2)=2 1 2 3 4 2 4 1 1 2 4 1 2 3 5 2 2 3 5 = 1 1 2 3 1 1 2 2 1 2 0 6 15 2

Dalje pravimo nulu gde je trojka. Prvu vrstu emo pomnoiti sa 3 i to sabrati sa treom vrstom , pa reenja upisati umesto tree vrste. Prvu, drugu i etvrtu vrstu prepisujemo. 1 3+(-3)=0 2 3+1 = 7 4 3+1 =13 (-1) 3+(-2)= -5 1 2 4 1 1 2 4 1 2 2 3 5 2 2 3 5 = 3 1 1 2 0 7 13 5 0 6 15 2 0 6 15 2

Jo nam preostaje da gde je 2 napravimo nulu.Prvu vrstu emo pomnoiti sa 2 i to sabrati sa drugom vrstom. Dakle (-2) 1+2= 0 (-2) 2+2= -2 (-2) 4+(-3)=-11 (-2)(-1)+5=7 1 2 4 1 1 2 4 1 2 2 3 5 0 2 11 7 = 0 7 13 5 0 7 13 5 0 6 15 2 0 6 15 2 Ako ovu determinantu razvijemo po prvoj koloni, imaemo samo jedan lan , jer se svi ostali mnoe sa nulom, pa imaju vrednost nula! 1

2 11 7 0 2 11 7 = 7 13 5 0 7 13 5 6 15 2 0 6 15 2 2 11 7

Upotrebimo Sarusovo pravilo:

2 11 7 13 5 7 13 = -52-330-735+154+150+546 = -267 6 15 2 6 15 - + + +

Vi naravno ne morate da idete korak po korak, ve odmah napravite sve tri nule!

Primer: a a a a b b a b c a b Reenje: Napraviemo nule po prvoj koloni i to: Od etvrte vrste oduzmemo prvu pa to upiemo umesto etvrte vrste Od tree vrste oduzmemo prvu pa to upiemo umesto tree vrste Od druge vrste oduzmemo prvu pa to upiemo umesto druge vrste a a a a b 0 ba ba = c 0 ba ca d a ba ca c a b c d

Izraunaj determinantu:

a a a a b b a b c a b c

0 ba ca d a Pa je:

Iz prve vrste moemo izvui zajedniko a. a a a a 0 ba ba ba =a 0 ba ca ca 0 ba ca d a 1 1 1 1 0 ba ba ba 0 ba ca ca 0 ba ca d a

Ovu novu determinantu naravno razvijamo po prvoj koloni:

ba ba ba
a b a c a c a = I ovde iz prve kolone moemo izvui zajedniki (a-b) ba ca d a

1 ba ba
a(a-b) 1 c a c a = Ajde opet da napravimo one nule u prvoj koloni! 1 ca d a

od druge vrste oduzmemo prvu : c-a-b+a=c-b

od tree vrste oduzmemo prvu : c-a-b+a=c-b i d-a-b+a=d-b

1 ba ba
a(a-b) 0 c b

c b 0 cb d b

= a(a-b)

cb

c b

cb d b

= a(a-b)(c-b)(d-c)

Dakle reenje poetne determinante je:

a a a a b b a b c a b c

a b = a(a-b)(c-b)(d-c) c d