BLM VE DN ARASINDAK BTMEYEN KAVGA

Prof. Dr. Atl BULU

stanbul Teknik niversitesi

www2.itu.edu.tr/~bulu


Kavgann Temelleri

Bilim ve din toplum yaamnn iki nemli olgusudur. Din, insanln dnce tarihinin bilinen
gemii boyunca insan yaamn nemli ekilde etkilemi ve ekillendirmitir. Bilim ise Antik
Yunanda balamtr. Bilim tarihcilerince ilk bilim adam olarak Archiemedes (M.. 287
212) kabul edilir.

Din byk eski uygarlk dilinden Yunancadaki anlam korku ile kark saygdr. Latince
religio kelimesi, Tanrya kar saygyla kark bir ballk duygusu ifade eder. Arapada
din kelimesinin anlam vardr. Arab ve brani dillerinden alnan hkm demektir.
Arapada din kelimesi gelenek ve det anlamna kullanlrd. (Advar, s.30).




A. Advar (1882 1955) Ferdinand Buisson ( 1841 - 1932)

Fransz dnr Ferdinand Buissona gre (1841 1932), dinin bir cismi bir de manevi
yan vardr. Dinin cismiyle manevi yn arasndaki farkn daima gzetilmesini nerir. Dinin
cismi; kurumlar, aamalar, dogmalar (bo inan) ve din binasnn toplumsal yaps vardr.
Devleti dinle ynetme yandalar, dinin cismine ait kurumlar daima dnya ilerini dzenleme
ve halk boyun emeye sevk iin kullandklarndan, en byk nemi bu ksma vermilerdir.
Buisson dinin en ok bu ksmndan korkar. Dinin manevi yn ise doast eylerin, en
yksek deerlerin sezgi ile bilinmesinden ibarettir. Buisson dini geye ayrarak tanmlyor:
(Advar, s. 33).

1. Dnsel bakmdan gerek tarihi ve gerek kuramsal bir takm iman ve akidelerden
(inan),
2. Duygusal bakmdan ibadet, esrime, delilsiz ve ispatsz inanma ve dua gibi
heyecandan,
3. levsel bakmdan da kiinin, ailenin, toplumun, maddi ve manevi ynetimine
uygulanabilen bir takm kurallardan olumaktadr.

Bilim, gzlem yoluyla ve bu gzlem zerine kurulmu akl yrtme ile nce dnya ile ilgili
belirli olgular, sonra da bu olgular birbirine balayan yasalar bulgulama ve gelecein
nceden kestirilmesini olanakl klma giriimidir (tmevarm). Bilimin bu kuramsal
grnmnn yan sra, rahatlk ve lks salayan bilimsel teknik de vardr. Bilimi toplum
iin nemli klan bu bilimsel teknik yandr. (Russel, 1972, s. 6).

Bilimle din arasnda atmalar her zaman olmutur. Bunlardan en sk yaanm olan, Kutsal
Kitaplardaki metinlerdeki doa olgularna ait bulunan yarglara kardr. Bu gibi yarglarn
bilimsel gzlem sonucunda yanllklar ortaya knca, Kutsal Kitaplarn her szcnn
Tanrsal doruluuna inanan din adamlar iin byk sorunlar ortaya karmtr. Bunun en
bilinen rnei, gnein deilde dnyann dndn kantlayan Galileonun bana gelendir.

Wilhelm Ostwald (1853 1932), Bilimler Felsefesi zerine Bir alma adl eserinde, bilimi
u ekilde tanmlamaktadr. Tekrarlanmaya uygun olan gerekliklerin baz ayrntlar
bilinmekte olduu iin, gelecekteki gereklikleri de nceden bilmek ve grmek olanakldr.
te bu nceden gr ve bilie, en genel anlamyla bilim derler.




B. Russell (1872 1970) Rne Descartes (1596 1650)

Rne Descartes (1596 1650), Felsefenin lkeleri adl eserinin nsznde, bilimi ulu bir
aaca benzeterek, kknn metafizii, gvdesinin fizii ve dallarnn da teki bilimleri temsil
ettiini yazmtr. Bilimde her bulu yeni bir halka olup doay tanmadaki zincirin bir
boluunu doldurmaktadr.

eitli dnrler tarafndan bilimin amac u ekilde verilmitir. Francis Bacon, Bilimin
asl amac insan yaamna yeni tretmeler ve zenginlikler vermekten ibarettir. ngiliz
filozofu Hobbes, Bilginin amac gtr. Auguste Comte, Bilimin btn amac nceden
grmektir; bilimden, nceden grmek gc kar, bu gten alma doar. (Advar, 1969).

Ortaa dncesi ile ada bilim dncesi arasndaki nemli fark otorite (yetke)
sorunudur. Skolstik dncenin savunucularna gre ncil, Katolik inancnn dogmalar ve
Aristotelesin retileri her trl kukunun stndeydi. zgn dnce, olgularn dncesi
bile kurgusal dncenin deimez snrlarn amamalyd. Her trl doa ile ilgili sorular,
gzlemle deil, ama Aristotelesin ya da Kutsal Kitabn sylediklerinden tmdengelim
yoluyla karlmalydlar. (Russel, 1972).

slamda bilim ve felsefe, antik Yunan eserlerinin Arapaya evrilmesi ve eletirilmesiyle
balam ve hi bir zaman kendisine zg bir kiilie ulaamadan uzlatrclk ve
eklemecilikle yetinmitir. Tp ve simyaclkta bireysel almalar olmusa da bir genellemeye
ve yasalara (tmevarm) gidememitir.

zetle, din ile bilim arasndaki atma, tmdengelimle tmevarm arasndaki atmadr.
Bu atmadan Russeln yazd gibi bilim her zaman yengiyle kmtr.


Gklerdeki Egemenlik Sava

Din ile bilim arasndaki ilk meydan sava, Gne sisteminde gnein mi yoksa dnyann m
merkez olduu konusundaki uzlamazlktan kmtr. Dnyann dndn savunan ilk
astronomi bilgini M.. III. yzylda yaayan Samoslu Aristharkostur. Galileo gibi o da dine
kar saygszlkla sulanmtr.

Copernicus (1473 1543), Gksel Cisimlerin Dnleri stne adl eserinde Gne merkezli
sistemi kantlamadan ileri srmtr. Astronomi biliminde ikinci byk adm atan Kepler
(1571 1630) oldu. Kepler hi bir zaman kiliseyle atmaya girmemitir. Danimarkal
Tycho Brahenin yllar sren gzlem ve belgelerinden yararlanma olanan bulmutur.
Gezegenlerin gne evresinde bir elips izerek dndklerini ve gnein odaklardan birinde
bulunduunu ne sren birinci yasas ile bir gezegeni gnee birletiren doru paras eit
zaman aralklarnda eit alanlar tarar diyen ikinci yasasn Kepler 1609 ylnda yaynlamtr.
Kepler nc yasasn 1618 de yaynlar. Keplerin yasasnn bilim tarihinde baka ve
daha byk bir yeri vardr. Keplerin yasalar Newtonun yerekimi yasasnn kantlanmasna
olanak hazrlamlardr.




Galileo (1564 1642) Kepler (1571 1630)

Galileo Galilei (1564 1642), gerek bulgular ile gerekse Engizisyonla atmay gze
almasyla ann en dikkate deer bilim adamdr. Cisimlerin hareketlerini yneten yasalarn
(dinamiin) incelenmesi onunla balamtr. Pisadaki eri kulede yapt deneyle cisimlerin
serbest dme yasasn bulmutur.

Galileo Copernicusun Gne merkezli teorisini benimser ve teoriyi kantlamak iin ilk kez
teleskopu yapar. Ayn yzeyinin kusursuz ve przsz deil, kayalkl da ve vadilerle kapl
olduu grlr. Geleneksel retinin gk cisimlerinin yediden fazla (gne, ay ve be
gezegen) olamyaca sav, Jpiter gezegeninin evresinde Kepler yasalarna gre dnen drt
uydusunun saptanmas ile bir anda geerliliini yitirir.

Kilise adamlar Galileonun dnyann gne evresinde dnd iddiasnn, Kutsal Kitapda
yer alan Yeunun Gnee hareketsiz durma emri yolundaki beyanlara ters dtne dikkat
ektiler. Engizisyon topland ve ald karar bilim tarihinde ok nemli bir belgedir.

1. Gnein evrenin merkezi olduu ve yerinden hareket edemeyecei dncesi
samadr, felsefe bakmndan aslsz, dine aka aykr, Kutsal Kitapada aka
aykrdr.
2. Dnyann evrenin merkezi olmad, gnlk hareketle dnd samadr, felsefe
bakmndan aslszdr, teoloji bakmndan da imanda yanl ve temelsizdir.

Galileo 26 ubat 1616 gn yarglarn buyruunu yerine getirdi. Copernicusun grlerini
benimsemeyecei, szle ya da yazyla retmeye kalkmayaca konusunda ant ierek sz
verdi. Giardino Brunonun diri diri yaklmasnn zerinden 16 yl gemiti. 1632 ylnda
yaynlad ki Byk Yer Sistemi, Ptelomais ve Copernicus Sistemleri zerine Konumalar
adl eseri, btnyle Copernicusa hak veren dncelerle kaplyd. Bu sefer Engizisyon
tarafndan cezalandrld. 1637 ylnda kr oldu. 1642de (Newtonun doduu yl) ld.

Galileo hem Aristotelesi hem de Kutsal Kitab phe ile karlam, bu yolla ortaa bilgi
kalesini ykmtr. (Russel; 1962, 1972).


Evrim Kuram

Evrim retisi, jeoloji ve biyoloji alanlarnda Copernicus yengisinden sonra astronominin
karlat dinsel banazlktan ok daha ar ve inat bir banazlkla savamak zorunda
kalmtr.

Kutsal Kitaplara gre dnya alt gnde yaratlmt. Gksel cisimlerle, btn hayvanlar ve
bitkileri de bugn grdmz ekliyle yaratmt. Tanr demle Havvaya belirli bir aacn
meyvesini yememelerini buyurmu, ama onlar bu buyrua uymamlard. demin iledii
gnahla beraber insanlar ok ktlemiti. Tanr, Nuh ile olu ve onlarn eleri dnda
hepsini Tufanda bomutu. Gemisine bugn iki milyondan fazla trn var olduunu
bildiimiz hayvan ve bitkilerden almt.

Darwin 1859 ylnda Trlerin Kkeni zerine adl eserinde btn hayvan eitlerinin
deiimle ortak bir atadan gelmi olduklar grn ileri srmtr. Bu teoloji iin byk bir
darbe oldu. Kutsal Kitaplarda yer alan trlerin deimezliklerinin geersizliini ortaya
koymaktayd. Ayn zamanda insann hayvanlardan trediini sylemek cesaretini gstermiti.




Charles Robert Darwin (1809 1882) Andreas Vesalius (1514 1564)


Tp Biliminin Verdii Sava

Eski zamanlarda hastalklar ilenen bir gnahn Tanr tarafndan cezalandrlmas veya
cinlerin ii saylyordu. Hasta ancak din adamlarnn aracl, dualar, kutsal yerleri ziyaret
veya cinleri kovmakla iyileebilirdi. Kutsal emanetlerin hastaln iyiletirilmesinde olduka
etkiliydi. rnein, Azize Rosalionn Palermoda yzyllardr iyiletirmede etkili olan
kemiklerinin kei kemikleri olduklar anlalmt. ngilterede the Kings evil ad verilen
bir hastaln kraln dokunmasyla iyileeceine inanlmaktayd. Akl hastalklarnn insann
iine eytann girmesi olarak kabul ediliyordu.

Anatomiyi ilk kez bilimsel temellerine oturtan Andreas Vesalius (1514 1564) dur.
Havvann demin kaburga kemiinden yaratlmas nedeniyle erkeklerin bir kaburga
kemiinin eksik olduunun doru olmadn gsterince Kilise ayakland. Engizisyon
tarafndan verilen ceza nedeniyle Kutsal Topraklara bir hac gezisi yapmak iin bindii
geminin batmasyla lmtr.

iek hastalna kar baklk salayan a, kilise adamlarnn byk direniiyle karlat.
Montrealde byk bir iek salgnnn ba gsterdii 1885 ylnda kentin Katolik halk
kilisenin destei ile a olmamakta direndi. 1847 ylnda Simpson, ocuk doumunda
uyuturucunun kullanlmasn nerince kilise adamlar ona Tanrnn Havvaya syledii u
sz hatrlattlar: ocuklarn ar ekerek douracaksn.

Tp bilimi de bu savatan yengiyle kmtr. Birok hastalklarn tedavisi ve insan mrnn
uzamas bunun en nemli kantdr.


Sonu

Bu yazda son 450 ylda bilim adamlaryla din adamlar arasndaki atma ksaca anlatlmaya
allmtr.

1. Copernicusun Gne merkezli sisteminin aklanmas ile bilim adamlar ile
otoritelerinin kaybolaca telana kaplan din adamlar atmaya balamtr.
Ellerindeki gc Engizisyon eliyle kullanarak 1616 ylnda Brunoyu diri yakmlar,
Galileoyu zindana ve ev hapsine mahkm etmilerdir. Jean Jacques Rouseau yazd
Emile adl pedagoji kitabnda ocuklara din eitiminin 18 yandan sonra verilmesi
gerektiini syleyince Fransadan kaarak svirede yaamak zorunda kalmtr.
Hallac- Mansurunda din banazlarnca ldrldn unutmayalm.

2. Bilim, gzlem yoluyla ve bu gzlemler zerine kurulmu akl yrtmeyle nce dnya
ile ilgili belirli olgular, sonrada bu olgular birbirine balayan yasalar bulgulama ve
gelecein nceden kestirilmesini olanakl klma giriimidir. Mantkda buna
tmevarm denilir. Bilim duraan deildir, her retinin yeni bilimsel almalarla
deiiklie urayacan bilir ve bekler. Her bulu doay anlamada zincirin bir
halkasn oluturur. Saltk gerekler bilimde yoktur.


3. Din ise Kutsal Kitaplarn yazdklarn saltk gerek kabul eden dogmatik yapdadr.
Buna mantkda tmdengelim denilir.

4. Din ile bilimin kavgas tmdengelimle tmevarmn kavgasdr. Bunun en basit
rnei; btn canllarn ve evrenin bugn olduu ekliyle 6 gnde yaratld
dogmasyla, uzun bir evrim sonucunda bugn yaadmz ve grdmz ekillere
ulat kavgasdr.

5. Russeln yazd gibi; Bilim adamlarnn ve bilimsel bilgiye deer veren herkesin
akca stne den grev, eski biim zorbalklarn yokolup gittiine bakarak,
birbirlerini kutlamak deil, ama zorbaln yeni biimlerine yiite bakaldrmaktr.
Dogmalarnn eletirilmesine katlanamayan bir rejimin yeni bilgilerin bulgulanmasna
engel olaca gzden uzak tutulmamaldr. Aydnca dnme zgrlne kiisel
adan nem verenler, bir toplulukta aznlkta olabilirler. Ama gelecein en nemli
kiilerinin bu aznln iinde olduklarn unutmamak gerekir. (Russel, 1972, s. 231).

6. Bugnlerde yaadklarmz ok nceden gren Byk Atatrk, Tevfik Fikretten
ald u szlerle Akl Hr, Vicdan Hr bir genlik yetitirilmesini biz
eitimcilere bir grev olarak vermitir.

Bu grevde ne kadar baarsz olduumuzu grmek ok znt verici!


Kaynaklar

Advar, A. A.; Tarih Boyunca lim ve Din, Remzi Kitabevi, 1969.

Hanerliolu, O.; Dnce Tarihi, Remzi Kitapevi.

Bixby, W.; Galileo ve Newtonun Evreni, TBTAK, 1997.

Russel, B.; Bilimden Beklediimiz, Varlk Yaynlar, 1962.

Russel, B.; Bilim ve Din, Yzyllardr Sren Sava, Varlk Yaynevi, 1972.

Yldrm, C.; 100 Soruda Bilim Tarihi, Gerek Yaynevi, 1974.

http://www2.itu.edu.tr/~bulu/favorite_books.htm