You are on page 1of 25

Kalkulus

MTE3108

1
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

IPGK TUN ABDUL RAZAK
JABATAN MATEMATIK

PENGAMIRAN

Proses mencari fungsi y apabila
dx
dy
diberi disebut pengamiran.

Pengamiran ialah proses songsang bagi pembezaan
dx
dy
= f '(x) kamirkan f '(x) utk dapatkan y } f '(x)dx

Pengamiran Tak Tentu.



Proses Pembezaan






selepas pembezaan
selepas

pengamiran Kamirkan

terhadap









Nota:
Proses Pembezaan akan melibatkan - mendarab indeks x dengan fungsi (langkah 1) dan
kemudiannya mengurangkan indeks x sebanyak 1 (langkah 2)
Proses Pengamiran akan melibatkan - menambahkan indeks sebanyak 1 (langkah 3) dan
membahagi fungsi dengan indeks baru x (langkah 4)
f(x) = 3 * 4x
3-1


y = 4x
3
+c

12x
2


4. Bahagi dengan
indeks baru
1. Darab dengan indeks x

2.Kurangkan
indek sebanyak 1

3. Tambah indeks x
sebanyak 1

Kalkulus
MTE3108

2
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

Pengamiran Fungsi Algebra Asas

Rumus Kamiran x
n


c
1 n
x
dx x
1 n
n
+
+
=
+
}
dengan syarat n =-1






Rumus Kamiran ax
n



c
1 n
ax
dx ax
1 n
n
+
+
=
+
}
dengan syarat n =-1






CONTOH :

1. c 2x c
2
4x
dx 4x
2
2
+ = + =
}

4.
}
+ = c 23y dy 23
2. c
8
7x
c
4
x
2
7
dx
2
7x
4 4 3
+ = + =
}

5.
}
+ = c 10z dz 10
3. c
6
t
dt t
6
5
+ =
}
6.
}
dk 5k = c
2
5k
2
+



Tambah indeks x sebanyak 1

Bahagi dengan
indeks baru

Tambah
pemalar c

Bahagi dengan
indeks baru

Tambah
pemalar c

Tambah indeks x sebanyak 1

Kalkulus
MTE3108

3
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

Pengamiran Hasil Tambah dan Hasil Tolak

Fungsi lebih daripada banyak fungsi lain, kamirkan setiap fungsi satu demi satu.

a) Pengamiran hasil tambah
} } }
+ = + q(x)dx p(x)dx q(x)]dx [p(x)

b) pengamiran hasil tolak
} } }
= q(x)dx p(x)dx q(x)]dx [p(x)


Contoh:
a. } } }
+ = + dx 3 dx 2x 3]dx [2x

= c 3x
3
2x
3
+ +


b. dt
3
2t
dt 3t dt ]
3
2t
[3t
5 5
} } }
=
= c
2 3
2t
6
3t
2 6
+


= c
3
t
2
t
2 6
+



c.
} }
= + dx 2] x [6x dx 1) 2)(2x (3x
2

=
}
dx 6x
2

}
x dx 2
}

= c 2x
2
x
3
6x
2 3
+
= c 2x
2
x
2x
2
3
+

d. dx ]
x
2x
x
4x
[ dx
x
2x 4x
5 3 5 3
=

} }


} }
= dx 2x dx 4x
4 2

c
5
2x
3
4x
5 3
+ =



Tambah satu pemalar sahaja
sebab satu fungsi
Kembangkan untuk
mendapat
Bahagikan setiap sebutan pengangka
dengan x
Tambah satu pemalar sahaja
sebab merupakan satu fungsi
Kalkulus
MTE3108

4
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

Pengamiran Melalui Penggantian
Jika fungsi merupakan polinomial , kamiran boleh dibuat melalui penggantian

Contoh 1: Cari,
}
dx 3) (2x
5


Penyelesaian : Biarkan u = 2x 3.
Maka, 2
dx
du
=
2
du
dx =

|
.
|

\
|
=
} }
2
du
u dx 3) (2x
5 5

du u
2
1
5
}
=
c
1 5
u
2
1
1 5
+
+
=
+

c
6 2
3) (2x
6
+

=
c
12
3) (2x
6
+

=



Contoh 2 :

Cari kamiran bagi
}
+ dx 5) (3x
6

Biarkan u = 3x + 5
3
dx
du
=
3
du
dx =
} }
= +
3
du
u dx 5) (3x
6 6

c
7
u
3
1
7
+
|
|
.
|

\
|
=
c
21
5) (3x
7
+
+
=



Gantikan (2x-3)
dengan u
Gantikan dx dengan
Ganti semula
u = (2x-3)
Gantikan (3x+5) dengan u
Gantikan dx dengan
Gantikan semula u
dengan 3x + 5
Kalkulus
MTE3108

5
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

Rumus-Rumus Melalui Kaedah Penggantian





Rumus Kamiran (ax+ b)
n



( )
( )
( )
}
+
+
+
= +
+
c
1 n a
b ax
dx b ax
1 n
n
, 1 n =






a. c
2 2
1) (2x
dx 1) (2x
2
+

+
= +
}
b. c
3 3
4) (3x
dx 4) (3x
3
2
+

=
}

c
4
1) (2x
2
+
+
=
c
9
4) (3x
3
+

=



c.
c
20
7) (4t

c
5 4
7) (4t
dt 7) (4t
5
5
4
+
+
=
+

+
= +
}
d.
c
3
1) (3k

c
1) ( 3
1) (3k
dk 1) (3k
1
1
2
+

=
+

}






Tambah indeks n sebanyak
1

Bahagi dengan indeks baru
didarab dengan pekali x

Tambah
pemalar c

Kalkulus
MTE3108

6
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

PENGAMIRAN FUNGSI LOGARITHMA

Kamiran Fungsi Salingan x,
x
1
;
untuk semua nilai x


c x ln dx
x
1
+ =
}



( )
c b ax ln
a
1
dx
b ax
1
+ + =
+
}




( )
( )
( )
} }
=
+
dx
x f
x f'
dx
b ax
1
n


Contoh

a)
c x ln
2
1

dx
x
1
2
1
dx
2x
1
+ =
=
} }


b)
c x 3ln
dx
x
1
3 dx
x
3
+ =
=

} }


c)
c x ln
5
1
dx
x
1
5
1
dx
5x
1
+ =
=
} }



d)
}
+ + =
+
c 3 2t ln
2
1
dt
3 2t
1

e)
}
+ = c 2x - 5 ln
2
1
dx
2x - 5
1


f)
}
+ + =
+
c 2 5x ln
5
1
dx
2 5x
1


Semua nilai
mesti
+ve
Kalkulus
MTE3108

7
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

g)
}
+
dx
3 x
x
2

katakan ( ) 3 x x f
2
+ =
( ) 2x x f' =

maka
c 3 x ln
2
1

dx
3 x
2x
2
1
dx
3 x
x
2
2 2
+ + =
+
=
+
} }

h)
}
+
dp
3 p
p
5
4

katakan ( ) 3 p x f
5
+ =
( )
4
5p x f' =

maka
c 3 p ln
5
1

dp
3 p
5p
5
1
dp
3 p
p
5
5
4
5
4
+ + =
+
=
+
} }



Kamiran Fungsi Trigonometri

1. c x kos dx x sin + =
}

2. c x sin dx x kos + =
}

3. c x tan dx x sek
2
+ =
}


4. c ax kos
a
dx ax sin + =
}
1

5. c ax sin
a
dx ax kos + =
}
1

6. c ax tan
a
dx ax sek
2
+ =
}
1


7. c b) (ax kos
a
dx b) (ax sin + + = +
}
1

8. c b) (ax sin
a
dx b) (ax kos + + = +
}
1

9. c b) (ax tan
a
dx b) (ax sek
2
+ + = +
}
1



Tulis semula
dalam
bentuk


Tulis semula
dalam
bentuk


Kalkulus
MTE3108

8
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

Contoh:
a)
c x sin 3
dx x kos 3 dx x kos 3
+ =
=
} }


b)
c x tan
2
1
dx x sek
2
1
dx
2
x sek
2
2
+ =
=
}


c)
c 4x sin
2
1

c 4x sin
4
1
2
dx 4x kos 2 dx 4x kos 2
+ =
+ - =
=
} }

d)
c x
3
1
sin 3
c x
3
1
sin
3
1
1

xdx
3
1
kos dx
3
x
kos
+ =
+ =
=
} }

e)
c 1) (3k kos
6
1
c 1) (3k kos
3
1
2
1

dk 1) (3k sin
2
1
dk 1) (3k sin
2
1
+ + =
+ + - =
+ = +
} }




f)
c 3x) - (1 tan
3
5
c 3x) - (1 tan
3
1
5
dx 3x) - (1 sek 5 dx 3x) - (1 sek 5
2 2
+ =
+ - =
=
} }





Kalkulus
MTE3108

9
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013





g)


dx
x kos
x sin
dx x tan
} }
=
katakan ( ) x kos x f =
( ) x sin x f' =

maka
c x kos ln
dx
x kos
x sin -
dx
x kos
x sin
+ =
=
} }




h)
dx
x sin
x kos
dx x kot
} }
=
katakan ( ) x sin x f =
( ) x kos x f' =

maka
c x sin ln
dx
x sin
x kos
dx
x sin
x kos
+ =
=
} }




Tulis semula
dalam bentuk


Tulis semula
dalam
bentuk

Kalkulus
MTE3108

10
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

Pengamiran Melalui Penggantian Identiti Trigonometri
Jika soalan melibatkan fungsi trigonometri yang mempunyai kuasa maka penyelesaian
masalah mesti menggunakan identiti trigonometri.

Langkah-langkah penyelesaian masalah
o Tukar ke bentuk yang boleh dikamirkan dengan menggunakan identiti trigo.
pilih identiti trigo yang sesuai
o salin semula soalan yg telah ditukar bentuk dan selesaikan.
a)
}
dx 3x kos
2

| |
c x
2
1
6x sin
12
1
c x 6x sin
6
1
2
1
dx 1 dx 6x kos
2
1
1)dx 6x (kos
2
1
+ + =
+
(

+ =
+ =
+ =
} }
}

Diketahui : 1 A 2kos 2A kos
2
=
Gantikan : 3x A =
1) 6x (kos
2
1
2
1 2(3x) kos
3x kos
1 2(3x) kos 3x 2kos
1 3x 2kos 2(3x) kos
2
2
2
+ =
+
=
+ =
=



b)
}
dx 3x tan
2

c x 3x tan
3
1
dx 1 dx 3x sek
dx 1) 3x (sek
2
2
+ =
=
=
} }
}

Diketahui : A tan 1 A sek
2 2
+ =
Gantikan : 3x A =
1 - 3x sek 3x tan
3x tan 1 3x sek
2 2
2 2
=
+ =



c)
}
dx
3
x
sin
2

c x
3
2
sin
4
3
x
2
1
c x
3
2
sin
2
3
x
2
1
c x
3
2
sin
3
2
1
x
2
1
dx x
3
2
kos dx 1
2
1
x)dx
3
2
kos (1
2
1
x)dx
3
2
kos (1
2
1
+ =
+
(

=
+
(
(

=
(

=
=
=
} }
}
}

Diketahui : A sin 1 2A kos
2
2 =
2A) kos (1
2
1

2
2A kos 1
A sin
2A kos 1 A sin 2
2
2
=

=
=

Gantikan :
3
x
A =
x)
3
2
kos (1
2
1
3
x
sin
2
=
1
2
2
1
Kalkulus
MTE3108

11
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013


Kamiran Fungsi Eksponen

1.
}
+ = c e dx e
x x

2.
}
+ = c e
a
1
dx e
ax ax

3.
}
+ =
+ +
c e
a
1
dx e
b ax b ax


Contoh:

a)
}
+ = c e dx e
x x

b)
}
+

=

c e
4
1
dx e
4x 4x

c)
c 2e
c e
2
1
1
dx e
x
2
1
x
2
1
x
2
1
+ =
+


}

d)
c e
3
1
dx e
5 3x 5 3x
+ =
+ +
}


Kalkulus
MTE3108

12
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

Soalan Latihan 1

1. Cari setiap kamiran berikut.
a.
}
+ dx x x ] 4 [
2 3

b.
dt
t
t ]
1
3 [
3
3

}

c.
dx
x
] 3
2
[
2

}


2. Nilaikan yang berikut:
a.
}
+ dk k k ] 4 4 [
2

b.
}
dz z
2
) 3 2 (
c. dx
x
x
}
+
2
5
4 2



3. Nilaikan kamiran yang berikut:

a.
}
dz 7
b.
}
dt t
3
2
c.
dx
x
} 4
10

d. ( )
}
+ dx x x x 9 6
2

e. ( )
}
dz x
2
5 2


4. Tuliskan semula ungkapan berikut supaya ia boleh diselesaikan dengan menggunakan
rumus hasil tambah dan hasil tolak pengamiran.
a. (3x - 2)
2

b.
5
2
) 1 (
x
x x

c.
2
) 1 )( 1 (
k
k k +


Kalkulus
MTE3108

13
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

5. Selesaikan:
a.
}
+ ds s
3
3 4
b.
}
dz x
2
) 7 6 (



Soalan Latihan 2

1. Dapatkan setiap kamiran berikut:

a. dx x
}

4
) 3 2 (


b. dz z
}
+
3
) 6 3 (

c.
}
dt t
5
) 7 5 (


d. dx x
}
+
3
) 8 4 ( 6

e.
}

dx x
3
) 2 7 (

f. dt
t
}
+
2
) 3 1 (
t


g. dx
x
}

3
) 5 4 (
1


h. dx
x
}
+

4
) 5 3 ( 2
3




a. Nilaikan kamiran berikut:

a. dk k k
}

7 3 2
) 1 (

b. dz z z z
}
) 3 3 ( ) 3 (
2 3 3


c. dp
p p
p
}
+
+
3
3
2
3
1



Kalkulus
MTE3108

14
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013


PENGAMIRAN TENTU













CONTOH

a.
2
0
2
2
0
] x
2
x
[ dx ) 1 (x + = +
}


4
0) (0 2)
2
2
(
2
=
+ + =


b.
2
1
2 3
2
1
2
2
3x
3
2x
dx 3x) (2x
(

=
}


6
1
2
3
3
2
6
3
16
2
1 3
3
1 2
2
2 3
3
2 2
2 3 2 3
=
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|

=


c.
2
1
3
2
2
1
2
3
x
2x dx ) x (4x

=
}


3
3
1
2
3
8
8
3
1) (
1) ( 2
3
2
2 2
3
2
3
2
=
|
.
|

\
|
+ |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
=



Hasil pengamiran Gantikan x = b
a disebut had bawah
pengamiran dan b
had atas pengamiran
Gantikan x = a
Gantikan semua x dengan 2
Gantikan semua x dengan 0
Kalkulus
MTE3108

15
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

SOALAN LATIHAN KAMIRAN TENTU

Cari nilai bagi kamiran tentu yang berikut:

a)
}

3
2
2
dx 5x) (x


b) dx
x
5x x
1
2
3
4
}

+



c)
}
+
4
2
dt 2t) 3t)(1 (1



d)
}

3
0
dx 3)
3
2x
(



e) ( )
}
+
3
1
2
dx 1 6x 2x



f) Satu objek dicampakkan ke bawah daripada sebuah helikopter pada masa sifar (t=0).
Objek itu mempunyai halaju v=13 +10t meter per saat. Jika objek itu mencecah tanah
selepas 10 saat, apakah jarak helikopter daripada tanah pada masa t = 10 saat?




Kalkulus
MTE3108

16
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013


KAMIRAN TENTU BAGI FUNGSI SELANJAR DALAM SELANG TERTUTUP [a, b]

Contoh:
Diberi 6 dx f(x)
5
3
=
}
, nilaikan kamiran berikut.

a)
}
5
3
dx 3f(x)
18
6 3
dx f(x) 3
5
3
=
=
=
}


b)
( ) | |
( )
6
9 15 12
3x 6 2
dx 3 dx f(x) 2
dx 3) f(x) 2 (
5
3
5
3
5
3
5
3
=
=
=
=

} }
}





HAD KAMIRAN TENTU YANG DISALING TUKARKAN










CONTOH :

Diberi 12 dx h(x)
5
1
=
}
, nilaikan kamiran berikut:

a)
dx h(x)
1
5
}

12
dx h(x)
5
1
=
=
}

b)
| |
72
25) (1 96
x 12) 8 (
dx 2x dx h(x) 8
dx 2x) (8h(x)
1
5
2
1
5
5
1
1
5

=
=
=

} }
}






Ingat!
dinilaikan
berasingan
Apabila had kamiran disaling tukarkan,
kamiran itu bertukar tanda.
Tukar tanda
Kalkulus
MTE3108

17
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013


Kamiran Tentu Bagi Fungsi Hasil Tambah






CONTOH:
Diberi 5 dx f(x)
6
2
=
}
, nilaikan kamiran berikut.
a)
}
6
2
dx 3f(x)
15
5 3
dx f(x) 3
6
2
=
=
=
}

b)
| |
23
8 15
4) (12 15
2x 5) (3
dx 2 dx f(x) 3
dx 2) (3f(x)
6
2
6
2
6
2
6
2
=
+ =
+ =
+ =
+ =
+
} }
}





CONTOH SOALAN
1. Jika
2
7
dx f(x)
1
2
=
}

dan
2
3
dx f(x)
2
1
=
}
, nilaikan yang berikut.
a.
} }
+

2
1
1
2
dx 2f(x) dx f(x)
2
1
6
2
13
2
3
2
2
7
dx f(x) 2
2
7
2
1
=
=
|
.
|

\
|
+ =
+ =
}


b.
}

2
2
dx f(x)
5
2
3
2
7
dx f(x) dx f(x)
2
1
1
2
=
+ =
+ =
} }



Ingat!
dinilaikan
berasingan
Kalkulus
MTE3108

18
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

c.
} }


1
2
1
2
dx f(x) 2 dx f(x)
2
1
6 atau
2
13
2
3
2
2
7
dx f(x) 2
2
7
2
1
=

|
.
|

\
|
=

|
.
|

\
|
=
}



2. Nilaikan yang berikut jika 1 dx f(x)
3
2
=
}
dan 4 dx g(x)
3
1
=
}

a.
dx ) 1 (3f(x)
3
2
}

| |
4
1 3
2) (3 3
x 1) 3(
dx 1 3f(x)dx
3
2
3
2
3
2
=
=
=
=
=
} }

b.
) dx f(x) dx g(x) 2(
3
2
3
1
} }

10
2 8
1) 2( 2(4)
dx f(x) 2 dx g(x) 2
3
2
3
1
=
+ =
=
=
} }




Kalkulus
MTE3108

19
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

PENGAMIRAN TENTU MENGGUNAKAN KAEDAH GANTIAN

a.
( )
}
+
1
0
3
2
dx 2 x x

Andaikan
u = x
2
+ 2

dx
du
= 2x
dx =
2x
du

Apabila x = 0 maka u = 0 + 2 = 2
Apabila x = 1 maka u = 1 + 2 = 3

Maka kamiran menjadi :


8
65
4
16
4
81
2
1
4
2
4
3
2
1
4
u
2
1
du u
2
1
2x
du
u x
4 4
3
2
4
3
2
3
3
2
3
=
(

=
(

=
(

=
= -
} }







KESIMPULANNYA
1. Andaikan U
2. Bezakan U
3. dx jadikan tajuk
4. gantikan nilai x dalam u
5. kamirkan dan selesaikan

}
Kalkulus
MTE3108

20
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

b. dt
3 t
3
6
1
}
+

Andaikan
u = t + 3

dt
du
= 1
du = dt
Apabila t = 1 maka u = 1 + 3 = 4
Apabila t = 6 maka u = 6 + 3 = 9

Maka kamiran menjadi :
| |
6
2) 6(3
4 9 6
2u 3
2
1
u
3
du u 3
dt
u
3
dt
3 t
3
9
4
2
1
9
4
2
1
9
4
2
1
9
4
9
4
=
=
=
(

=
(
(
(

=
=
=
+
}
} }











Kalkulus
MTE3108

21
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

CONTOH SOALAN :

1. ( )
}
+
1
0
3
dx 1 2x 2
Andaikan
u = 2x + 1

dx
du
= 2
dx =
2
du

Apabila x = 0 maka u = 2(0) + 1 = 1
Apabila x = 1 maka u = 2(1) + 1 = 4

Maka kamiran menjadi :
20
4
1
4
81
4
1
4
3
4
u
du u
2
du
u 2
4 4
3
1
4
3
1
3
3
1
3
=
(

=
(

=
(

=
= -
} }







Kalkulus
MTE3108

22
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013

2.
( )
}
+
3
2
2
dz
1 2z
4z
2

Andaikan
u = 2z
2
+ 1

dz
du
= 4z
dz =
4z
du

Apabila z = 0 maka u = 2(2)
2
+ 1 = 9
Apabila z = 1 maka u = 2(3)
2
+ 1 = 19

Maka kamiran menjadi :
171
10
171
19 9 -
9
1
19
1
u
1
1 -
u
du u
du
u
1
4z
du
u
4z
19
9
19
9
1 -
19
9
2 -
19
9
2
19
9
2
=
+
=
(

+ =
(

=
(

=
=
= -
}
} }








Kalkulus
MTE3108

23
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013


3. ( )
}
+
2
1 -
4 3
dt 1 5t t
Andaikan
u = 5t
4
+ 1

dt
du
= 20t
3

dt =
3
20t
du

Apabila t = -1 maka u = 5(-1)
4
+ 1 = 6
Apabila t = 2 maka u = 5(2)
4
+ 1 = 81

Maka kamiran menjadi :
8
1
163
40
6525
2
6525
20
1
2
36
2
6561
20
1
2
6
2
81
20
1
2
u
20
1
du u
20
1
20t
du
u t
2 2
81
6
2
81
6
81
6
3
3
=
=
(

=
(

=
(

=
(

=
= -
} }








Kalkulus
MTE3108

24
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013



4. dk
1 k
k
3
0
2
}
+

Andaikan
u = k
2
+ 1

dk
du
= 2k
dk =
2k
du

Apabila k = 0 maka u = 1
Apabila k = 3 maka u = 4

Maka kamiran menjadi :
| |
1
1 - 2
1 4
u
2u
2
1
2
1
u
2
1
du u
2
1
2k
du

u
k
dk
1 k
k
4
1
2
1
4
1
2
1
4
1
2
1
4
1
2
1
1
3
0
2
=
=
=
(

=
(

=
(
(
(

=
=
- =
+
}
} }








4



Kalkulus
MTE3108

25
SHS/JAB MATE/IPGKTAR/2013


SOALAN LATIHAN

1. Dengan menggunakan kaedah kamiran terhad, kamirkan setiap yang berikut:

a)
( )
}
+
2
0
dx 1 x
b)
( )
}

3
1
2
dx 3x 2x
c)
( )
}

0
2 -
2
dx x 2x
d)
( )
}

4
2
2
dx 3x x
e)
( )
}

0
2 -
2
dx x x kos
f)
( )
}
+
3
0
2
dx x tan 2


2. Dengan menggunakan kaedah kamiran terhad, kamirkan setiap yang berikut:

a)
( )
}
+
2
0
4
2
dx 3 x 2x
b)
( )
}

3
0
4
dx x 3x 3
c)
( )
}
+
0
2 - 2
dx
5 3x
6x
2

d)
}
3
1 2
dx
2 - x
x

You might also like