UNIVERSITETI I PRISHTINS FAKULTETI I EDUKIMIT

Grupi: Gjuh dhe Letrsi Shqipe

Tema: Shumsi i emrave

Mentori: _____________

Kandidati: _________

Prishtin 2013

-1-

Prmbajtja
1. Prmbajtja.......................................................................................................................2 2. Hyrje...............................................................................................................................3 3. Abstrakt..........................................................................................................................4 4. Metodologjia e puns.....................................................................................................5 5. Rezyme...........................................................................................................................6 6. Emri................................................................................................................................7 7. Tipet e lakimit t emrit n numrin shums.....................................................................8 8. Formimi i shumsit t emrave......................................................................................10 9. Emrat q prdoren vetm n shums............................................................................10 10. Ndrtimi i formave gramatikore t numrit shums......................................................13 11. Ndrrimi i gjinis n shumsin e disa emrave..............................................................22 12. Formimi i numrit shums.............................................................................................23 13. Numri i emrave.............................................................................................................24 14. Shumsi i emrave i gjinis mashkullore.......................................................................24 15. Shumsi i emrave t gjinis femrore..........................................................................27 16. Gjinia e emrave............................................................................................................28 17. Modeli i nj ore msimore me teknika bashkkohore..................................................29 18. Evokim.........................................................................................................................30 19. Realizim........................................................................................................................30 20. Reflektim......................................................................................................................31 21. Perfundimi....................................................................................................................32 22. Biografia.......................................................................................................................33 23. Literatura......................................................................................................................34

-2-

HYRJE

-3-

Metodologjia e puns

N punimin tim me tem Shumsi i emrave jam prqendruar (orientuar) n literaturn e profesor Shaban Demiraj e Nikuleta Cikuli. Gramatika e Gjuh Shqipe vllimi i Ir Morfologjia Dr. Latif Mulaku-Ahmet Kelmendi, Gramatika e Gjuhs Shqipe (Fonetika dhe Morfologjia) Prof. Bahri Beci (Gramatika e Gjuhs Shqipe). Metodat q kam hulumtuar jan metoda e krahasimit p.sh Fabrika e lngjeve prodhon shum lngje. Kjo fabrik prodhon lngje t mollve. Djathrat e krahinave malore jan t shijshme. Gjithashtu kam prdorur analiz morfologjike dhe logjike.

-4-

Prmbledhje (Abstrakt)

Shumica e emrave e formojn shumsin duke marr mbaresat: mbaresa e (nj) mal- (ca) male, mbaresa nj sportist ca sportist. Disa t tjer e formojn numruesin edhe duke ndrruar tinguj dhe duke marr mbares njkohsisht; nj varg (ca vargje), tingulli -g sht shndrruar n -gj, sht shtuar edhe mbaresa -e. Nj pjes e emrave n numrin shums ruajn formn e njjsit: (nj) rrug - (ca) rrug, (nj) fole - (ca) fole, nj msues - (ca) msues etj. Gjuha Shqipe njeh dy numra; njjsin dhe shumsin, t cilt i kundrvihen njri tjetrit si me ann e formave t vet fjals: mal-male, ashtu edhe me ann e fjalve q prshtaten me emrin n numr; shtpi e re-shtpi t reja, kjo shtpi - kto shtpi. N shums mund t prdoren edhe disa emra q tregojn lnd homogjene, por n kt rast ato fitojn nj element t ri n kuptimin e tyre, marrin domethnien e llojeve t ndryshme t lnds; vajra, kripra, djathra, verra etj. Emri prve kategoris gramatikore t gjinis ka kategori gramatikore t numrit, rass, trajts s pashquar dhe t shquar. Kategoria gramatikore e numrit: Vshtroj kodrn prball, Vshtroj kodrat prballe Kategoria gramatikore e rass: gjuha letrare shqipe ka pes rasa; emroren, gjinoren, dhanoren, kallzoren, rrjedhoren. Emrat kan katr lakime, t cilt n numrin shums lakohen njlloj. Mbaresat e lakimit n t dy trajtat i shtohen tems s shumsit.

-5-

REZYME

Punimi im prmban njsin msimore; Shumsi i emrave. Formimi i shumsit t gjinis mashkullore Formimi i shumsit t emrave t gjinis femrore dhe Tipet e lakimit n numrin shums.

Ky punim prmban prezantimin, prmbajtjen, abstraktin, metodologjin, hyrjen, rezymen, biografin, prfundimin dhe literaturn.

-6-

Emri

Emri shrben pr t emruar qenie t gjalla dhe sende dhe ka kategorin gramatikore t gjinis, t numrit, t rass dhe shquarsis dhe pashquarsis. Emri shrben pr t emruar qenie (pllumb, shqiptar, trim, djal, vajz, nxns etj.) ose ide (zgjedh). Emri ka gjini, ai sht domosdo ose i gjinis femrore ose mashkullore dhe rrall her i gjinis asnjajse. Emri ka numr, ai sht domosdo ose n numrin njjs ose n numrin shums. Emrat jan t prgjithshm ose t prvem. Emrat e prgjithshm shnojn t gjitha t gjitha qeniet ose t gjitha sendet e t njjtit lloj: shtpia, qyteti, libri, shoku, motra etj. Emrat e prvem shnojn nj njeri, nj vend, nj objekt t vetm. Ata fillojn me shkronj t madhe: p.sh. Sknderbeu, Azemi, Shota, Kruja, Prishtina etj.

Emrat abstrakt shnojn ide, ndjenja, do gj q nuk mund t shihet, t preket, t dgjohet, t merret er p.sh. mendimi, keqkuptimi, sinqeriteti, dashuria, mashtrimi etj. Emrat konkret shnojn gjra nga realiteti, t cilat mund t preken, t dgjohen, t shijohen dhe tu merret er p.sh. pasqyra, zhurma, drita, lulja etj.

-7-

Tipet e Lakimit

Sipas mbaresave q marrin emrat, n gjuhn ton ndahen n katr lakime ose n katr tipe lakimesh. Emrat e lakimit t par marrin mbaresn i (lis - lisi, laps - lapsi, gjysh - gjyshi, ftua ftoi, vlla - vllai, z - zri, libr - libri etj.). Emrat e lakimit t dyt marrin mbaresn u (shok shoku, dhe dheu, zog - zogu, krah krahu, shi - shiu) etj. Emrat e lakimit t tret marrin mbaresn a dhe -ja; ( fush - fusha, motr motra, shkoll - shkolla, dele - delja, gjyshe - gjyshja) etj. Emrat e lakimit t katrt marrin mbaresn -t ose -it p.sh.: kryet, t verdhet, t ftohurit etj.

Lakimi i par i emrave n numrin shums

Gjinia mashkullore Trajta e pashquar E. (ca) lisa Trajta e shquar lisa-t i,(e) lisa-ve lisa-ve lisa-t lisa-ve

GJ. i,(e) lisa-ve DH. (ca) lisa-ve K. Rr. (ca) lisa (ca) lisa-sh

Lakimi i dyt i emrave n numrin shums Gjinia mashkullore Trajta e pashquar E. (ca) miq Trajta e shquar miq-t i, e miq-ve miq-ve miq-t miqve

Gj. i, e (ca) miq-ve Dh. K. Rr. (ca) miqve (ca) miq (ca) miq-sh

-8-

Lakimi i tret i emrave n numrin shums Gjinia femrore Trajta e pashquar E. (ca) fusha Trajta e shquar fusha-t i, e fusha-ve fusha-ve fusha-t fusha-ve

Gj. i, e (ca) fusha-ve Dh. K. Rr. (ca) fushav-e (ca) fusha (ca)fusha-sh

Lakimi i katrt i emrave n numrin shums Gjinia asnjjse Trajta e pashquar E. (ca) krer Trajta e shquar krert-t i, e krerve-ve krer-ve krert krerve

Gj. i, e (ca) krer-ve Dh. K. Rr. (ca) krer-ve (ca) krer (ca)krersh

-9-

FORMIMI I SHUMSIT T EMRAVE

Shumica e emrave formojn shumsin duke marr mbaresat: Mbaresa -e : (nj) mal (ca) male; Mbaresa -: (nj) sportist (ca) sportist; Mbaresa -a: (nj) kodr (ca) kodra, ( nj) lis (ca) lisa; Mbaresa nj: (nj) halli - (ca) hallinj; Mbaresa- r: (nj) prind (ca) prindr; Mbaresa-enj: (nj) lum - (ca) lumenj; Mbaresa nj: (nj) hero (ca) heronj; Mbaresa- inj: (nj) shkmb - (ca) shkmbinj; Mbaresa-ra : (nj) fshat-(ca) fshatra.

Disa emra e formojn shumsin duke ndrruar tinguj n temn e emrave: (nj) fik (ca) fiq (tingulli -k sht shndrruar n -q); (nj) zog (ca) zogj (tingulli -g sht shndrruar n -gj); (nj)kungull (ca) kunguj (tingulli -ll sht shndrruar n -j); (nj) bir (ca) bij (tingulli -r sht shndrruar n -j); (nj dash-( ca) desh (tingulli -a sht shndrruar n -e);1

EMRAT Q PRDOREN VETM N SHUMS

Duke u mbshtetur n kuptimin e tyre kta emra ndahen:

Emrat q tregojn lnd, bim, grumbuj, shuma t hollash, makarona, krunde, qelqurina, t korrat, t lashtat, t hollat, t ardhurat;

Emrat q tregojn sende t prbra prej dy ose m shum pjessh: benevrek, pantallona;

Prof. Dr. B. Beci, Gramatika e Gjuhs Shqipe, Libri shkollor; Prishtin,1998,fq 47

- 10 -

Emrat q tregojn nj shumic qeniesh si dika t pandashme: dhen t, shqerra t, lajka t, pllaka t ( mars - prill): Emrat t prvem ose t prgjithshm q tregojn vende: Alpet, Lugjet.

N shums mund t prdoren edhe disa emra lnde, por n kt rast ata tregojn lloje t ndryshme t lnds: vajra, kripra, miellra, ose shnojn nj mas t madhe lnde: ujrat e turbullta t lumit. Disa t tjer e formojn shumsin edhe duke ndrruar tinguj edhe duke marr mbares njkohsisht: (nj) varg -(ca) -vargje ( tingulli -g sht shndrruar n -gj, sht shtuar edhe mbaresa -e); (nj) breg (ca) brigje (tingujt -e dhe -g jan shndrruar n -i dhe -gj, sht shtuar edhe mbaresa -e); Nj pjes e emrave n numrin shums ruajn formn e njjsit: (nj) rrug-(ca) rrug; (nj) fole -(ca) fole; (nj) tiranas -(ca) tiranas; (nj) msues -(ca) msues; (nj) nxns -(ca) nxns (nj) shtpi -(ca) shtpi.

Edhe numri sht nj nga kategorit karakteristike t emrit. Kjo shpjegohet me kt q n pjesn m t madhe emrat emrtojn sende q mund t numrohen.

Gjuha shqipe njeh dy numra: njjsin dhe shumsin, t cilt i kundrvihen njri-tjetrit si me ann e formave t vet fjals: mal-male, ashtu edhe me ann e fjalve q prshtaten me emrin n numr: shtpi e re-shtpi t reja, kjo shtpi- kto shtpi.

N formn e numrit shums emri tregon nj shumic t pacaktuar (nga dy e lart), frymorsh ose sendesh t nj fare: libra, student, puntor, male, fush etj. Emrat q prdoren rregullisht n t dy numrat tregojn sende t numrueshme. Kta emra mund t prcaktohen me lehtsi nga nj numror themelor, i cili tregon sasin e sakt t sendeve: nj djal- dy djem, nj fshat-katr fshatra. Forma e njjsit t ktyre emrave nga pikpamja e kuptimit leksikor nuk ka ndryshim nga ajo e shumsit.

- 11 -

Kshtu ndodh edhe me disa emra q nuk tregojn sende t numrueshme, por shfaqje t ndryshme t jets psikike e t veprimtaris s njeriut dhe dukuri t tjera. Edhe kta mund t prcaktohen nga nj numror themelor: Nj mendim- dy mendime, nj pikpamje tri pikpamje ,nj vendim dy vendime etj. Shumsi i ktyre fjalve fiton nj nuanc konkretsie.

Emrat abstrakt q tregojn cilsi, veprime ose gjendje, kur prdoren n shums, prfaqsojn shfaqje konkrete t cilsis ose t veprimit: turpe pun t turpshme, nder shfaqje nderimi, gzime rast gzimi, hidhrime rast hidhrimi, lirit- shfaqje t liris etj.

Emrat e veprimit n shums mund t tregojn edhe nj veprim t prsritur ose nj veprim t br nga disa veta njkohsisht: t qeshura, t brtitura, ushtima, klithma etj.

Klithmat zemr jerrse dhe t mallngjyera t popullit e mbuluan mandatin e zez t Dukagjinit, t ciln e vrtetonin ushtimat vajtimtare t kambanave.

N shums mund t prdoren edhe disa emra q tregojn lnd homogjene, por n kt rast ata fitojn nj element t ri n kuptimin e tyre, marrin domethnien e llojeve t ndryshme t lnds: vajra ,kripra, djathra, verra, miellra, ose shnojn nj mas t madhe lnde: ujrat e turbullta t lumit. Emri mish n formn e shumsit mishra merr kuptimin e bagtive q theren: Theri dy mishra d.m.th. desh etj. Agimi po gdhend nj cop dru, duke i dhn formn e hellit pr t pjekur mishra; ose pjesve t trupit prej mishi: Njeriu ka eshtra, kyet, dejt, mishrat. Tek emrat abstrakt forma e shumsit lidhet shpesh me kuptimet e bartura t fjals. Kshtu, fjala mbledhje n kuptimin e saj t par, veprimi i t mbledhurit: mbledhja e ullinjve, nuk ka shums, kurse n kuptimin e prejardhur: mbledhja (e organizats), prdoret edhe n shums: mbledhjet (e organizats). Po ashtu edhe zgjedhje, procesi i t zgjedhurit (n njjs) dhe zgjedhjet (n organizatat, pr depot etj.): tmerr, frik e madhe (n njjs) dhe tmerret (lufts). Te disa emra metalesh forma e shumsit sht larguar nga kuptimi prej asaj t njjsit dhe duhet marr si nj fjal t re. Kshtu, argjend, bakr, emrtojn sende t bra prej lnds prkatse, stoli t argjendta dhe en prej bakri.

- 12 -

Disa emra me kuptim konkret, q tregojn sende t prbra nga disa pjes dhe prdoren vetm ose kryesisht n numrin shums (pluralia, tantun), mund t shnojm edhe nj send, edhe disa sende: pantallonat, syzet, dart. Kur bni parasysh disa sende t tilla dhe duam t prcaktojm numrin e prpikt t tyre, numrorin themelor e shoqrojm me emrin pal: nj pal pantallona, dy pal pantallona, tri pal syze, katr pal t mbathura etj.2

NDRTIMI I FORMAVE GRAMATIKORE T NUMRIT SHUMS Shqipja ka mbaresa t veanta pr trajtat rasore t numrit shums t dallueshme prej atyre t njjsit. Si t tilla ato shrbejn edhe pr shprehjen formale t shumsit. Kshtu nxnsve, lulesh, me mbaresat prkatse t dhanores dhe rrjedhores, i prkasin paradigms s shumsit dhe qndrojn prball trajtave prgjegjse t njjsit nxnsit, lules.

Mirpo gjendja nuk paraqitet gjithher kshtu: shumica e emrave q prdoren n t dy numrat, n shums dalin me nj tem t veant, t ndryshme nga ajo e njjsit. Kjo tem, si do t sqarohet m tutje, merret si baz, pr formimin e rasave t numrit shums. Pra, nga pikpamja e ndrtimit t trajtave t numrit shums, emrat e gjuhs shqipe ndahen n dy grupe: 1. Emrat q nuk ndryshojn temn n shums: sy, sy-ve, lule-sh, lule-t; 2. Emrat me tem t veant n shums: plepa, plepa-ve, plepa-sh, plepa-t, brigje, brigje-ve, brigje-sh, brigje-t. Emrat e fundit prbjn shumicn. 1.Kan t njjtn tem, si n njjs ashtu edhe n shums: a) T gjith emrat e gjinis femrore q mbarojn me e t patheksuar dhe me nj zanore t theksuar: si -i, -e, -a, -u, -o: anise, dele, faqe, lagje, lutje, mace, nuse, shoqe, zile etj.: ballo, depo, plaku, teto, triko etj.; kusi, lajthi, parti, shtpi, ushtri, etj.: epope, re, bakllave, kala, para, shaka, dru, byro. Emrat q mbarojn me e t patheksuar prbejn shumicn, sepse ktu prfshihen edhe abstraktt e formuar me prapashtesn je, disa nga t cilt mund t prdoren edhe n shums, po ashtu edhe emrat e gjinis femrore t formuar nga mashkulloret me prapashtesn e, si: mike, fshatare, qytetare etj. b) T gjith emrat e gjinis mashkullor t formuar me prapashtesat -,-s ( -uls ) dhe as: blers, gjykats, kalors, lexues, mbledhs, mkmbs, msuese, npuns, nxns, prkthyes, qits, vends, udhrrfyes, zgjedhs etj. (por elsa); egjiptian, elbasanas, maqedonas etj.

Prof. Dr. B. Beci, Gramatika e Gjuhs Shqipe, Libri shkollor; Prishtin, 1998, fq 46

- 13 -

c) Nj pjes e emrave femror q mbarojn me t patheksuar, ve atyre q n shums marrin prapashtesn a (pr kta do t flitet m pas). Me disa prjashtime t pakta si kafshkafsh, lop - lop, shtaz - shtaz, shumica jan emra jofrymorsh: brinj, dit, en, kmb, lug, moll, plag, rrnj, rrug, shkall, udh etj. d) Pak emra mashkullor si: lot, qen, muaj, sy, thi, laro, palao, hall, duk, muze, tru, (nj lot dy lott, nj qen dy qen, qent, nj sy dy sy, syt, nj muaj dy muaj, muajt, nj thi - dy thit. 2. Emrat q kan nj tem t veant pr shumsin, e sajojn kt me an t ktyre dy mjeteve: Me prapashtesa, Me ndrrime tingujsh

N shum raste ndrrimet e tingujve shoqrohen edhe me prapashtesa, duke vepruar si nj mjet i vetm. Nga denduria, formimi me prapashtesa z vendin kryesor. Ato i shtohen tems s njjsit p.sh: mur mure, lis-lis-a, fush fusha, nip- nip-r, shkop shkop-inj etj. Pr ti dalluar nga prapashtesat q shrbejn pr t formuar fjal t reja, si ar-tar etj. P.sh. qytetar, arktar, mirsi etj. Ato do t quhen prapashtesa form formuese, sepse n rastin e shumsit nuk formohet nj fjal e re, por nj tem eptimi, q shrben si baz ndrtimin e formave rasore n numrin shums. Nga tingujt e tems mund t ndryshoj zanorja (e theksuar), ose bashktingllorja fundore, ose t dyja s bashku: dash-desh, nat-net, armik-armiq, bujkbujq, murg-murgj, zogj, avull-avuj, fyell-fyej, bir-bij, lepur-lepuj, plak-pleq, hamall-hamaj, mashkull-meshkuj. Duke shrbyer pr t dalluar temn e shumsit prej asaj t njjsit, kto ndrrime historike tingujsh jan veshur me nj funksion morfologjik dhe bjn po at pun si dhe prapashtesat e shumsit. Tema e shumsit mund t formohet edhe me ndrrimin e tingujve dhe me prapashtes njherazi: breg-brigj-e, shteg-shtigj-e, pyll-pyj-e, kunat-kunat-, at-et-r etj. Prapashtesat q shrbejn pr formimin e tems s shumsit, t renditura sipas prodhimtaris, jan: e, a, , nj, r, enj, inj, ra. Pr prdorimin e tyre pr karakterin e temave me te cilat bashkohen, sidomos pr emrat mashkullor, sht vshtir, t jepen rregulla plotsisht t prcaktuara. Luhatjet q jan vre m par n gjuhn e shkruar dhe q shfaqen tek-tuk dhe sot n ligjrimin e shkujdesur, shkaktohen si nga shumllojshmria e mjeteve dhe nga mungesa e nj kufiri ndars t qart midis temave, ashtu edhe nga ndikimi i dialekteve.

- 14 -

Prapashtesn e e marrin vetm emrat mashkullor, me kuptimin prgjithsisht abstrakt. Gjith emrat e prejardhur me prapashtesn im dhe n prgjithsi fjalt e huazuara q mbarojn me -on,-um,-ium,-azh, n shums marrin-e: gabime, qllime etj. aksione, batalione, embrione, kampione (mostr), revolucione, stacione etj., por kamion, kampion (si emr frymor), albume, forume, muzeume, stadiume, simpoziume, ambalazhe etj. Me kt prapashtes e formojm temn e shumsit dhe shumica e emrave q mbrojn, e bashktinglloret t, -e, -d (ndr ta prgjithsisht emrat m,-ant,-at,-ent,-id,-it,-ant q nuk shnojn frymor): fakt, inate, komente, konvikte, kopshte, mjete, qytete, shtete, katunde, kombinate, palate, aksidente, argument, dokumente, elemente (kimike), instrumente, metaloide, okside, fosforike, pirite (por shirita), fronte, horizontale etj. N shums marrin prapashtesn -e dhe mjaft emra jofrymorsh m -al, -ar, -el, -er, si dhe disa emra me -on: festivale, hidrocentrale, ideale, kanale, male, minerale, duhane, dyqane, organe, plane, pazare, seminare, mistere, ciklone, elektrone, frone, zakone, por aeroplan, engela, tegela, tela. Me -e, e formojn temn e shumsit edhe mjaft emra t tjer jofrymorsh q mbarojn me bashktingllore t ndryshme: cikl cikle, fise, idile, kafaze, kallpe, kampe kanune, kotece, kombe, kostume, lloje, manastire, mikrobe, motive, panaire, pullosa, puse, sheshe, tanke, triumfe, varre etj. 1. Emrat e frymorve q n shums marrin prapashtesn e, jan fort t pakt: insekte, viruse, personalitete. 2. Emri fryt, prdoret me dy forma shumsi, por kuptimisht t dalluara: forma me e me kuptimin abstrakt (frytet e puns), kurse forma me a me kuptimin konkret (fruta e perime). Prapashtesn a e marrin n shums edhe emra femror edhe emra mashkullor e asnjans: a) Shumica e emrave femror q mbarojn me zanoren - t patheksuar, e cila para prapashtess a bie. Numrori i ktyre fjalve kalon rreth tri her numrin e atyre q, sht vshtir t prcaktohet si nj kriter ndarjeje i qart, ktu po prmenden vetm disa fjal: ark arka, bish bisha, fush fusha, pul pula, tuf tufa, vajz vajza etj. me ndonj prjashtim t rrall, emrat me e t patheksuar fundore q shnojn frymor, n shums marrin a. Po ashtu edhe fjalt e prejardhura me prapashtesa q mbarojn me zanoren , e formojn shumsin me a: dftes dftesa, dorez doreza, egrsir egrsira, ulrim ulrima, etj. n disa emra si

- 15 -

cop, pik, format e ndryshme t shumsit copt copat, pik pikat lidhet me dallime kuptimore. b) Mjaft emra mashkullor konkret q emrtojn frymor ose sende dhe mbarojn me bashktingllore. Shumica jan fjal njrroksh: bela, breza, cepa, una, dema, derra, grepa, gjela, gjemba, gjyma, keca, krimba, plepa, plisa, mana, plumba, qengja, rremba, rreshta, rripa, speca, stola, tela, tipa, topa, trup, via, idha, xhepa, akrepa, brryla, bilbila, engela, fitila, grsheta, kandila, motora, persona, pllumba qilima, rrogoza, vagona, gramafona, telefona, karafila, karkaleca, kavanoza, trndafila etj. c) Gjith emrat q mbarojn me grupet e tingujve -l,- z, -ull, -ur, si dhe emrat femror e mashkullor me r (kta t fundit) si edha ata me - (e bjerrin -, n) gogl gogla, pikl pikla, pupl pupla, mollz mollza, kumbull kumbulla, mjegull mjegulla, nofull nofulla, petull petulla, shpatull shpatulla, vetull vetulla, flutur flutura, gjepur gjepura, cilindr cilindra, emr emra, kalibr kalibra, kapistr kapitra, kodr kodra, kthetr kthetra, letr letra, litr litra, metr metra, mjeshtr mjeshtrja, motr motra, numr numra, regjistr regjistra, teatr teatra, zgavr zgavra, etj. Emrat arbr, kumtr, mjeshtr dhe n shums dalin me t njjtn tem si n njjs: nj arbr ca arbr, nj kumtr ca kumtr, nj mjeshtr ca mjeshtr. d) Emrat asnjans me prejardhje foljore si: t brtitur it, t klithur it, t ngjeshur it, t prer t, t qar t, t qeshur it, etj. kur prdorn n shums: t brtitura, t klithura, t ngjeshura, t prera, t qara, t qeshura etj. Sot, krahas tyre, n njjs por prdoren gjersisht formimet paralele t gjinis femrore, si: (nj) e brtitur, (nj) e klithur, (nj) e qeshur. Meqense shumsi i asnjajsve foljor prkon me shumsin e gjinis femrore, ka duhet edhe me gjinin e mbiemrit: t qeshura t forta, kto forma mund t trajtohen si shumsa t mbiemrave foljor t emruar t gjinis femrore: e qeshur t qeshura. N ligjrimin e shkujdesur, nn ndikimin e t folmeve dialektore, vihet re nj shtrirje e prapashtess a, tek emrat mashkullor n vend t prapashtess , dhe formave pa shofera, oficera, qitsa, shitse, vij n kundrshtim me normn letrare dhe jan pr tu shmangur edhe nga gjuha e folur. Prapashtesn - marrin vetm emrat mashkullor. Jan fjal q prbhen nga m shum se nj rrokje dhe theksohen n rrokjen e fundit, zakonisht shnojn frymor. Nga ndrtimi jan kryesisht fjal t esh, - er, (-ler), - ist, - it, - iot, - or, - tor, - uk, t

- 16 -

cilt marrin mbi vete theksin dibran, shkodran, lumjan, matjan detar, detar, formular, kolonjar, antar, arsimtar, lufttar, larash, rreshter, toger, karrocier, artiste, sportiste, labovite, mallakastriote, suljot, patok dasmor, drejtor, fjalor, lakror, puntor, bishtuke etj. Marrin n shums edhe emra t tjer fonetikisht t ngjashm me t msiprmit, q n shumicn e tyre shnojn frymor: kova, dajak, kapak, aeroplan, oban, gjerman, beqar, kumbar, mercenar, afarist, komit, petrit, major, doktor, ekskavator, traktor, patriot, buzuk, kolltuk etj. E formojn shumsin me prapashtesn edhe emrat dalin me fundoret -of, -al, -ap, ec, -e, ek, -el, -en, -et, -ic, -ik, -il, -in, -ir, -om, -ot, -oz, -un: fotograf, paragraf, fishek, dyshek, civil, zinxhir, marangoz, agronom, hosten, pinguin, polic, poliglot etj. q theksohen gjithashtu n fund n pikpamje fonetike ngjajn me fjalt e msiprme. 1. Me - e formojn temn e shumsit edhe disa emra njrroksh si: dhmb, lek, shok. 2. Emrat bri, dre, dru, fre, tra, n shums e zgjerojn temn me r (ashtu sikurse edhe kur lakohen n njjs) dhe marrin prapashtesn : br , drer , drur , frer , trar . Po kshtu edhe kryekrer . 3. Bashk me disa fjal kan hyr n gjuhn shqipe edhe prapashtesat e shumsit t turqishtes llar, e ler, t cilat n fund: agallar, atllar, baballar, subshallar, ustallar, xhaxhallar, bejler, dervishler, efendiler, kadiler etj. Nj pjes e mir e ktyre fjalve kan kaluar n historizma. Prapashtesn nj e marrin vetm emrat mashkullor, q mbarojn me nj zanore t theksuar (me prjashtim t fjalve bri, dre, dhe, fre, sy, tra, z). Shumicn e prbjn emrat q gjat kalimit n njjs nxjerrin bashktinglloren r para mbaress i: hu huri hunj, kalli kalliri kallinj etj. Emrat q formojn shumsin me nj nuk jan shum: barinj, drunj, kushrinj, minj, mullinj, penj, shalqinj, turinj, zanatinj etj. Emri gju merr edhe nj : gjunj. Pas ktij rregulli shkojn edhe disa emra q mbarojn me j: kalamaj, kufij. Prapashtesn enj e marrin n shums nj numr i vogl mashkullor lum-lumenj, lm lmenj, prrua prrenj, budalla budallenj, fukara fukarenj, maskara maskarenj, qerrata qerratenj. Si shihet, grupi zanor -ua tek emri prrua dhe

- 17 -

zanorja fundore theksuar a para prapashtess enj bien. Emri shpargr n shums del me trajtn shprgnj. Me prapashtesn ijn e formojn temn e shumsit pak emra mashkullor: drapr draprinj, gjarpr gjarprinj, shkmb shkmbinj, shkop shkopinj, thelb thelpinj. Emrat gisht, prift dhe zot-r, -inj. Me prapashtesn r, gjithashtu e formojn temn e shumsit pak emra mashkullor, q shnojn kryesisht form, si: am amr, mbretr, nipr, princr, prindr, robr. Nj pjes e tyre n shums ndrrojn edhe zanoren a n e: at etr, kunat kunetr, skllav skllevr, shtrat - -shtretr. Me kto shkon edhe emri vlla, i cili merr edhe prapashtesn z: vlle-z-r. E shtrir n emra t tjer, kjo trajt shumsi, si e pazakonshme pr ta, fiton nj vler shprehsie stilistike: qens, ujqr. Me prapashtesn ra n gjuhn e sotme letrare e formojn temn e shumsit pak emra, shumica mashkullore e disa emra t gjinis femrore, q shnojn kryesisht lnd: bar barra, bulmetra, erra, gjakra, plehra, verra etj. N kt rast, si kemi vn n dukje, ndrron pak a shum edhe kuptimi i fjals. N emrat e gjinis femrore forma e shumsit me prapashtesn ra del shpesh si dytsore dhe nuk prbn norm n gjuhn letrare: koh kohra, gjuh gjuhza, cop copza, stoli stolira, kala kalara etj. Kto trajta prdoren zakonisht, me nj ngarkes stilistikore. Format e rregullta jan: koh t, gjuh t, copa t, stoli t, kala t. Emrat fshat, mall shi, gj, loj shumsin me ra e kan t vetmen form: fshatra, mallra, shira, gjra, lojra. Ndrrimet e tingujve si nj mjet pr formimin e tems s shumsit do ti vshtrojm t pa ndara nga prapashtesat, me t ciln disa her bashkveprojn duke u paraqitur si nj mjet i vetm. Kjo bhet edhe pr lehtsi studimi e klasifikimi, po m shum pr kt q n vetdijen gjuhsore tema vetm me ndrrim tingujsh, pa prapashtesn, nuk prbn dot nj t dhn gjuhsore veuese, ndarja, brigj e, harq e, bhet vetm pr qllime hulumtimi. Ndrrimet e tingujve n shums jan dukuri e emrave mashkullor, tek emrat femror hasen fort rrall. Formimin e temave me ndrrime tingujsh mund ta ndajm n kta tipa. Shumsi me qiellzorzimin e bashktinglloreve prapagjuhore k dhe g n q dhe gj. brenda ktij tipi dallojm tre nntipa:

- 18 -

a) Vetm me qiellzorzim t bashktingllores fundore: murg murgj, zog zogj, armik armiq, bujk bujq, fik fiq, mik miq, krushk krushq, peshk peshq, turk turq, ujk ujq etj. b) Me qiellzorzim t bashktingllores fundore k n q e g n gj, dhe me prapashtesn e, kta prbjn shumicn: bark- barqe, bisk bisqe, bllok blloqe, brisk brisqe, burg burgje, cak caqe, deng dengje, disk disqe, dushk dushqe, gjak gjaqe, hark harqe, rrezik rreziqe, shelg shelgje, shkak shkaqe, shtag shtagje, tog togje, treg tregje, trung trungje, varg vargje, zverk zverqe etj. c) Me qiellzorzim t bashktingllores, me zanores s tems dhe me prapashtesn e njkohsisht, emrat q e formojn shumsin n kt mnyr, jan pak: breg brigje, lak laqe, shteg shtegje. 1) Te shumsi pleq (njjsi plak), prve qiellzorzimit t bashktingllores fundore sht prfituar edhe ndrrimi a:e. 2) Kshtu, duhet pasur parasysh se nj pjes e mir e emrave mashkullor q mbarojn sidomos me k (e m pak me g) dhe q nga pikpamja fonetike ngjajn me ata q e formojn shumsin me , prjashtohen nga rregulla e qiellzorzimit, p.sh.: flok, shok, byrek, fishek, lek, lejlek, mjek, zambak, ibrik, gjeolog, zoolog etj. 3) Pr emrat me ek, yk, ik, k hasen edhe dyzime n shums, pran formave me prapashtesn dalin edhe format me qiellzorzim t bashktingllores fundore dhe me prapashtesn e njkohsisht: byrek byreqe, dyshek dysheqe, gjyzlyk gjyzlyqe, hendek hendeqe, ibrik ibriqe, jastk jastqe, oxhak ogjaqe. 4) Fjalt turke me prapashtesn llk n shums dalin me qiellzorzim t bashktingllores fundore dhe me prapashtesn e njkohsisht: budallallk budallallqe, hamallk hamallqe, matrapazllk matrapazllqe. Shumsi i emrave q mbarojn me bashktinglloret ll dhe r, t cilat n kt numr qiellzorzohen n j. Brenda ktij tipi dallojm po ashtu tre nntipa: a) Vetm me qiellzorzim t bashktingllores, b) Me qiellzorzim t bashktingllores dhe me ndrrimin e zanores,

- 19 -

c) Me qiellzorzim t bashktingllores dhe me prapashtesn e njkohsisht (me ose pa ndrrim t zanores). Shumsi vetm me qiellzorzim t bashktinglloreve sht m i prhapur: akull akuj, avull avuj, brumbull brumbuj, buall buaj, dell dej, fshikull fshikuj, fyell fyej, grumbull grumbuj, ishull ishuj, kapitull kapituj, krmill krmij, popull popuj, portokall portokaj, shekull shekuj, thngjill thngjij, bir bij, dhe lepur lepuj. Disa emra e bjn shumsin me qiellzorzim t bashktingllores fundore ll n nj e njkohsisht me ndrrim t zanores a n e : bakll bakej, akall akej, hamall hamej, mashkull meshkuj. Ndrrimin e togut zanor t tems e gjejm vetm n emrat si; huall, shuall, dhe truall, q n shums dalin me format: hoje, shoje dhe troje. Emri flamur, ve trajts me qiellzorzim flamuj, si form kryesore, njeh edhe at me prapashtesn : flamur. Emri yll prdoret me dy trajta: yj dhe yje, nga t cilt duhet paraplqyer e dyta. Emrat hal, mall, shall, nuk ndjekin kt mnyr formimi n shums, n kt numr ata dalin me format halle, mallra, shalle. N formimin e tems s shumsit t emrave, kryesisht mashkullor, marrin pjes edhe ndrrime t tjera t tingujve t tems (zanore dhe bashktingllore), q shoqrohen ndonjher edhe me prapashtesa. N disa emra n shums ndrron vetm zanorja e tems, si zakonisht a n e, n ndonj rast t veuar e n a ose i n -e , duke marr ky ndrrim nj funksion morfologjik: cjap cjep, dash desh, nat net, rreth rrath, thes thas, vit vjet (edhe vite por me kuptim tjetr: vitet e vegjlis). Emri dhndr e bn shumsin dhndur: te gardh gjerdhe, prve ndrrimit t zanores e t bashktingllores nistore, kemi edhe prapashtesn e. N disa raste t veanta, si pasoj e evolucionit fonetik, tema ka psuar nj ndryshim t madh n veshjen e saj tingullor, ose paraqitet me nj prbrje fonetike krejt t

- 20 -

ndryshme, si n rastin: ka qe , ose ruan vetm pjesrisht prbrjen tingullore t saj: djal djem, grua gra, kal kuaj. Emri njeri n shums del pa fundoren i dhe merr prapashtesn z: njerz, duke ndrruar edhe theksin nga nj fjal me theks fundor, kthehet n fjal me theks pa fundor. Ky formim ngjan me shumsin e emrit vlla vllezr, i cili si u tha, merr ve prapashtesn z edhe prapashtesn e shumsit r. N formimin e shumsit me prapashtesn theksi rregullisht nuk lviz. Bjm prjashtim vetm formimet me prapashtesat enj dhe inj, t cilat gjithmon jan t theksuara. Si pasoj, theksi i fjals zhvendoset n to: lum lumenj, shkmb shkmbinj, gjarpr gjarprinj. Nj gj e till ndodh edhe me shumsin e emrave dhndr dhndur dhe shpargr shprgnj. Shum emra prdoren vetm ose kryesisht n formn e numrit shums. Ata kan prgjithsisht nj kuptim prmbledhs, sepse tregojn, jo nj shumsi si sasi, por nj shumsi trsor nj shumsi n unitetin e saj. Midis emrave prmbledhs q prdoren vetm n njjs, dhe emrave t ksaj kategorie ka nj dallim. Emrat q kan vetm formn e shumsit, e vn n dukje iden e shumsit m mir se at t bashksis. Kt e bn t mundur vet forma e shumsit. Duke u mbshtetur n kuptimin e tyre, kta emra mund t ndahen n grupet e mposhtme: Emrat q tregojn masa t nj lnde, sende t mbrujtura prej nj lnde, mbeturina, shuma e grumbuj t hollash si: himet, krundet, makaronat, qurret, qelqurinat, bakrt (en prej bakri), argjendet, (stoli t argjendta), t korrat, t lashta-t, t mbjella-t, t vona-t, farishte-t, t fshira-t, t shplara-t, t lara-t, t lna-t, t mbeturina-t, t holla-t, t ardhura-t. Emra q tregojn sende t prbra prej dy ose m shum pjessh: benevrek-t, brekushe-t, dokrra-t, (kocka t mdha t trupit), hejbe-t, kmbje-t, kryqe-t, pantallona-t, pranga-t, rrath-t (vegl peshkimi),ski-t etj. Emrat q tregojn nj shumic qeniesh (frymor, njerz) si dika t pandashme : dhen-t, qerra-t, shtajravalle-t, vet (persona, dy a tre vet) Emra t ndryshm abstrakt, q tregojn veprime ose gjendje abstrakte, disa emra smundjesh, emra lojrash: lajka-t, toka-t, paqe-t, gjepura-t, t palara-t, vome-t, - 21 -

hoka-t, plaka-t (periudh kohe nga mbarimi i marsit dhe fillimi i prillit),perime-t (mjekime t mjeksis popullore), ethe-t, shyta-t, gryk-t, kupa-t (lloj loje), pllaka-t (lloj loje). Disa emra t prvem ose t prgjithshm q tregojn vende: alpe-t, dardha-t, (ara) lugje-t, mrize-t (ara), rrza-t, vise-t etj.3.

NDRRIMI I GJINIS N SHUMSIN E DISA EMRAVE Shumica e emrave n gjuhn shqipe prdoren n nj gjini t caktuar, si nj njjs, ashtu edhe n shums. Vetm n disa tipa shumsi me prapashtesa ndodh ndrrimi i gjinis nga mashkullore n femrore q ata marrin kt numr. Emrat e gjinis mashkullore q formojn shumsin me mbaresat e dhe ra: nj mal ca male, nj mall- ca mallra n numrin shums e ndrrojn gjinin, kthehen n emra t gjinis femrore, andaj n kt gjini vihen edhe fjalt q i prcaktojm: ky mal i lart kto male t larta, ky mall i shtrenjt kto mallra t shtrenjta. Disa emra njerzish e kafshsh, si; daja, axha, Kola, baloja lakohen si emra t gjinis femrore, por ata jan emra meshkujsh dhe si rrjedhim mbiemrat i marrin n format e gjinis mashkullore: Kola sht i mir. Numri Emrat, prve kategoris gramatikore t gjinis, kan edhe kategorin gramatikore t numrit: Vshtroj malin prball. Vshtroj malet prball. Kam nj biiklet. Kam dy biikleta. Ndryshimi n grupet malin-malet, dhe nj biiklet dy biikleta qndron n faktin se n t dy grupet emri i par tregon vetm nj send dhe emri i dyt disa t tilla. Forma q merr grupi emror kur emri tregon nj send t vetm ose nj qenie t vetme, quhet njjs, forma q ai merr kur tregon shum sende ose njerz, quhet shums4.

3 4

Sh. Demiraj, N. Cikuli, Gramatika e Gjuhs Shqipe, Tiran, 1971, fq. 96-97 Prof. Dr. B. Beci, Gramatika e Gjuhs Shqipe, Libri shkollor, Prishtin, 1998, fq. 45

- 22 -

FORMIMI I NUMRIT SHUMS Trajta e numrit shums t emrave formohet n mnyra t ndryshme. Megjithat, mund t thuhet se emrat e gjuhs shqipe e formojn shumsin n njrn nga kto katr mnyra kryesore: 1. Me mbaresa t ndryshme: nj qytet shum qytete, nj tregim shum tregime, nj puntor shum puntor, nj profesor shum profesor, nj laps shum lapsa, nj vajz shum vajza, nj fshat shum fshatra etj. 2. Me ndryshimet fonetike t ndonj tingulli t tems: nj dash shum desh, nj zog shum zogj, nj shekull shum shekuj, nj plak shum pleq, nj dor shum duar, nj der shum dyer. 3. Me mbaresa dhe me ndryshime fonetike d.m.th me kombinim t dy mnyrave t para: nj lak shum leqe, nj breg shum brigje, nj lug shum lugje, nj pyll shum pyje, nj zgjua shum zgjoje etj. 4. Pra, ndryshim t trajts t njjsit: nj nxns shum nxns, nj msues shum msues, nj msuese shum msuese, nj zgjedhs shum zgjedhs, nj fletore shum fletore, nj qytetare shum qytetare, nj prishtinas shum prishtinas, nj jav shum jav, nj muaj shum muaj etj. Pr t gjetur mnyrn se si e ka formuar shumsin nj emr, duhet tia heqim atij mbaresn e mass dhe ta kthejm n numrin njjs n rasn emrore t pashquar. N fjalin: t ngjitemi maleve dhe kodrave, emrat e maleve, kodrave jan n numrin shums. Emrit maleve i heqim mbaresn e rass rrjedhore ve dhe na mbetet trajta male (male-ve), kt pastaj e kthejm n njjs dhe mbetet mal (mal e ve) d.m.th ky emr e formon shumsin me mbaresn e. Po ashtu bjm edhe emrin e kodrave. Emri i par formon shumsin me e, kurse i dyti me -a5.

Dr. Mulaku. Mr. A. Kelmendi, Gramatika e Gjuhs s sotme Shqipe, Prishtin 2002, fq. 109-110.

- 23 -

NUMRI I EMRAVE Shumica e emrave n gjuhn shqipe prdoren n dy numra: n njjs dhe n shums, p.sh. dje m erdhi nj shoqe, e cila m solli nj libr t ri. Ky ishte nj roman i bukur, ku prshtatet nj ngjarje me nj prfundim preks.
Dje m erdhn disa shoqe, t cilat m solln disa libra. Kto ishin disa romane ku prshkruheshin ngjarje me prfundime prekse. Por, ka edhe disa emra, q prdoren vetm n formn e numrit njjs ose vetm n formn e numrit shums.

Disa emra q prdoren vetm n formn e numrit shums. T till jan p.sh: 1. Disa emra q tregojn sende t prbra prej dy pjessh, si pantallonat, supe-t, hejbe-t, vithe-t etj. 2. Disa emra me kuptim prmbledhsi si dhen-t, shtrpinj- t, t hollat, t mbjella-t, t korra-t ,t lashta-t etj. Disa emra t prvem nganjher prdoren edhe n numrin shums. Kshtu prdoren p.sh. llagapet, kur tregojn pjestart e nj familje a t nj fisi. P.sh. Balshajt kan sunduar n Shqiprin veriore, Kastriott si kryeqytet t principats s tyre kishin Krujn. Ka edhe disa emra, q prdoren vetm n formn e numrit shums. T till jan p.sh: Disa emra q tregojn sende t prbra prej dy pjessh si: pantallona-t, etj.6

SHUMSI I EMRAVE T GJINIS MASHKULLORE Shumsi i emrave n gjuhn shqipe paraqitet i ndrlikuar. Nj pjes e madhe emrash mashkullor e formojn numrin shums duke i shtuar ndonj mbares tems s njjsit, si p.sh nj lis - dy lis-a etj.

Nj pjes tjetr emrash mashkullor n numrin shums psojn ndryshime fonetike n temn e tyre, si p.sh nj dash dy desh, nj plak dy pleq etj. Disa t tjer n numrin shums, jo vetm q psojn ndryshime fonetik n temn e tyre, por marrin edhe ndonj mbares, si p.sh. nj bre-g dy brigj-e, nj shteg dy shtigje, nj truall dy troj-e etj. Por ka edhe disa emra mashkullor, q n numrin shums dalin me t njjtn form gramatikore si njjs. P.sh. nj nxns- dy nxns, nj msues- dy msues etj.

1) Mbaresat me t cilat formohet shumsi i emrave mashkullor (sipas rendit alfabetik jan: -a, -e, -, -inj etj.
6

Sh. Demiraj, N. Cikulli, Gramatika e Gjuhs Shqipe, Tiran, 1971,fq 97

- 24 -

Mbaresn a n numrin shums e marrin emrat mashkullor t tipit libr, emr, (tema e t cilave mbaron me ) p.sh nj libr dy libra, nj ministr dy ministra , nj emr dy emr-a. E formojn shumsin me mbaresn a edhe emrat burr, un, vi, hedh, derr, plesht, lis, kotorr etj. P.sh nj burr dy burra etj. Mbaresn e n numrin shums e marrin emrat mashkullor q jan formuar me prapashtesn im, si gzim, prparim, msim, fillim, mbarim etj , p.sh. nj msim- dy msim-e etj. Mbaresn e n numrin shums e marrin edhe ata emra mashkullor tema e t cilve mbaron me -net, -et dhe -ion, si vend, send, kuvend, qytet, komitet, universitet, epitet, aksion, revolucionar, seksion etj., p.sh ; nj vend-dy vende, nj send-dy sende, nj qytet-dy qytete, nj universitet-dy universitete etj. Pra emri prind n shums bab, prind- edhe prind-r.

E formojn shumsin me mbaresn -e edhe disa emra mashkullor t tjer si: komb, fis, mal, dm, zakon, ves etj. p.sh. nj mal-dy mal-e, nj zakon-dy zakon-e etj.

Emrat e gjinis mashkullore, q e formojn shumsin me mbaresn -e, n shqipen e sotme letrare n numrin shums zakonisht shoqrohen me mbiemra t gjinis femrore d.m.th. n numrin shums ato ndrrojn gjini p.sh.: Ky nxns ka nj prparim t madh gjat ktij viti. Vendi yn ka br prparime t mdha pas lirimit. Sharri sht nj mal i lart. Vendi yn ka male t larta. Mbaresn n numrin shums e marrin emrat mashkullor q jan formuar me prapashtesat an, ar, tar, tor, ak, ok etj. si: dibran, shkodran, qytetar, fshatar, Pogradec, shqiptar, tregtar, puntor, fierak, durrsak, rosak, patok etj. P.sh. nj dibran- dy dibrane, nj qytetar-dy qytetar-e, nj shqiptar- dy shqiptar-e, nj puntordy puntor-e etj. Mbaresn r n numrin shums e marrin disa emra mashkullor si: prind, mbret, nip, lab etj., p.sh : prind-dy prind-r, nj nip-dy nip-r (edhe dy nip-a ) etj. Si u vu n dukje edhe sipr, nj pjes tjetr emrash mashkullor n numrin shums psojn ndryshime fonetike n temn e tyre.

- 25 -

a) Kshtu, emrat mashkullor, tema e t cilve n numrin njjs mbaron me bashktingllorek, -g, n numrin shums kthejn kto bashktingllore n -q,-gj,. Kjo rregull vlen pr ata emra mashkullor, q jan fjal t para, si: mik, fik, ujk, bujk, zog, murg etj., p.sh. nj mik-dy miq, nj bujk-dy bujq, nj zog-dy zogj, nj murg-dy murgj etj. Disa emra mashkullor t ktij tipi n numrin shums ndryshojn edhe zanoret e tems e disa t tjer marrin edhe mbaresn e shumsit -e, si p.sh. nj plak-dy pleq, nj lak-dy leq-e, nj breg-dy brigj-e, nj shteg-dy shtigj-e, nj burg dy burgj-e, nj shteg-dy shtegje etj. Por dy shok-, lek-, kek-, etj. dy gjeolog-, arkeolog- etj. b) Emrat mashkullor, tema e t cilve n numrin njjs mbaron me bashktinglloren -ll, ose me bashktinglloren -r, n numrin shums i kthejn ato n bashktingllore -j, si p.sh: nj bull, nj brumbull-dy brumbuj, nj-dy flamuj, (por edhe flamuj-flamuj) etj. Disa emra t ktij tipi n numrin shums marrin edhe mbaresn -e, si p.sh. nj pyll-dy pyj-e, nj truall-dy troj-e (nga truaj-e) etj. c) Disa emra mashkullor, q n emrore t pashquara njjs sot dalin me tem n zanore t theksuar, n numrin shums dalin me bashktinglloren nj. T till jan p.sh. emrat pe-pe-nj, kufi-nj, mulli-mulli-nj, gju-gju-nj, hu-hu-nj etj. . d) Disa emra t tjer mashkullor n numrin shums ndryshojn vetm zanoren e tems nga a n -e si p.sh. dash-desh, cjap-cjep etj. Disa emra t ktij tipi n numrin shums marrin edhe mbaresn -r si .p.sh: kunat-kunat-r, at-et-r, mzat-mzet-r. 3) Disa emra t tjer mashkullor e formojn numrin shums pa asnj mbares, d.m.th. dalin me t njjtn form gramatikore si n njjs edhe n shums. T tilla jan emrat mashkullor, q jan formuar me prapashtesat -s dhe -as, si nxns, gjilanas, etj.p.sh. nj nxns dy nxns, nj msues dy msues etj. nj gjilanas-dy gjilanas, nj prizrenas-dy prizrenas etj. Por emri els n shums bn elsa. 4) Ka edhe disa emra q e formojn shumsin n mnyra pak a shum t parregullta, si p.sh njeri-njerz, vlla-vllezr, djal-djem, kal-kuaj, ka-kije, gardh- gjerdhe, thes thas, rrethrath ,etj.7

Sh. Demiraj, N Cikuli, Gramatika e Gjuhs Shqipe, Tiran, 1971, fq 97

- 26 -

SHUMSI I EMRAVE T GJINIS FEMRORE

Nj shumic emrash t gjinis femrore e formojn numrin shums duke i shtuar tems t njjsit mbaresn -a, si p.sh. nj mbes dy mbes-a, nj flutur- dy flutur-a etj. Por shum emra t tjer t gjinis femrore n numrin shums dalin me t njjtn formsim n numrin njjs si p.sh nj jav dy jav, nj lule-dy lule etj.

Marrim mbaresn -a n numrin shums ata emra t gjinis femrore, tema e t cilve mbaron me bashktinglloren -r, -l, -ll. Kur prpara ktyre bashktinglloreve ndodhet zanorja e patheksuar - kjo n numrin shums bie p.sh nj motr-dy motr-a, nj letr-dy letra, nj kodr-dy kodr-a, nj gogl-dy gogl-a, nj kumbull- dy kumbull-a, nj vetull-dy vetull-a etj. E formojn shumsin me mbaresn -a edhe nj pjes e emrave t gjinis femrore tema e t cilave mbaron me zanoren e patheksuar -. Kta emra e flakin zanoren e patheksuar -a. p.sh: nj nn-dy nn-a, nj plak- dy plaka-a, nj mbes-dy mbesa, nj dardh-dy dardha, nj ver dy ver-a, nj dhom dy dhom, nj pjat dy pjat etj. Dalin me t njjtn form gramatikore, si njjs edhe n shums, t gjith emrat e gjinis femrore tema e t cilave mbaron me zanoret: a, -e, -i t theksuara ose t patheksuara) p.sh. nj kala dy kala, nj ve-dy ve, nj re dy re, nj shtpi dy shtpi, nj kusi-dy kusi, nj tepsi-dy tepsi, nj stoli dy stoli, nj radio-dy radio etj. Gjithashtu dalin me t njjtn form, si n njjs edhe n shums, nj pjes e emrave femrore tema e t cilve mbaron me zanoren - t patheksuar p.sh: nj jav, dy jav, nj dit dy dit, nj hund dy hund, nj lug dy lug ,etj. Emri grua n shums bn grua, emri nat n shums bn net, kurse emrat dor dhe der n shums e nxjerrin zanoren fundore - dhe zanoren e theksuar t tems e zbrthejn n nj tog zanoresh: dor-duar, der-dyer, emri gj n shums bn gjra.8

Dr. L. Mulaku, Mr. A. Kelmendi, Gramatika e Gjuhs s Sotme Shqipe, Prishtin, 2002, fq 107

- 27 -

Gjinia e Emrave 1- Gjinia e emrave n shumicn e rasteve mund t dallohet morfologjikisht nga mbaresat q marrin ata n trajtn e shquar t rass emrore t njjsit: Emrat mashkullor marrin mbaresn -i ose -u: plep-i, mendim-i, vlla-i, burr-i (burr), gjum-i (gjum), zog-u, dh-u etj.; Emrat femror marrin mbaresn -a ose -ja (ktu sht fjala pr n radh t par pr emrat e prgjithshm). Gjinia gramatikore e emrave t prvem t njerzve prcaktohen nga seksi i personit prkats, p.sh. Lek-Leka, Ded-Deda, Kol-Kola, Koo-Kooja jan emra mashkullor, megjithse shkojn sipas lakimit t emrave femror, nga ana tjetr, emra si Nermin-i, Antigoni etj., jan emra femror, megjithse shkojn pas lakimit t emrave mashkullor. Po kshtu disa emra si axh-axha, daj-daja, geg-gega, tosk-toska, q shnojn frymor t seksit mashkullor, megjithse shkojn pas lakimit t emrave femror, i prkasin gjinis mashkullore, jan emra mashkullor t lakimit t tret).

Gjinia gramatikore e emrave t msiprm, t prvem e t prgjithshm, shprehet sintaksikisht: Fjalt prcaktuese edhe fjalt e tjera q prshtaten me kta emra, vihen n trajtn e gjinis mashkullore p.sh.: Leka i Madh; Kola sht puntor i dalluar; Nermini sht puntore e dalluar; axha im; daja i vogl etj. 2- Ka nj numr emrash, t cilt dikur prdoreshin n tr gjuhn si asnjans dhe e formonin trajtn e shquar t emrores me mbaresn -t, p.sh,: drith-t, gjalp-t etj. Kjo form dgjohet ende sot npr dialektet e n t folurit t brezit t vjetr. N gjuhn letrare t sotme kta emra prdoren si mashkullor, d.m.th. e formojn trajtn e shquar t emrores s njjsit me mbaresn -j dhe formojn trajtn e shquar t emrores.9

http://www.letersia.fajtori.com/Gjuhe/gjinia_e_emrave.php

- 28 -

Modeli i nj ore msimore

Lnda: Gjuh shqipe Klasa:VI Arsimtari: __________

Njsia msimore: Shumsi i emrave Tipi i ors: zhvillim Mjetet msimore: Libri i Gjuhs shqipe pr kl.VI, fletore pr ushtrime, shkumsi, tabela, lapsat, fletza etj. Format e puns: individuale grupore. Fjalt kye: shumsi i emrave t gjinis mashkullore, shumsi i emrave t gjinis femrore, shumsi i emrave t gjinis asnjanse. Objektivat:

N prfundim t ors s msimit nxnsit do t jen n gjendje t din sa numra ka emri, sa lakime. T din si formohet shumsi i emrave t gjinis mashkullore, Si formohet shumsi i merave t gjinis femrore, Dhe si formohet shumsi i emrave te gjinis asnjanse

Struktura e ors msimore Evokimi

Metodat e msimdhnies Brainstorming (stuhi mendimesh) Di, dua t di, Msova. Kllaster

Kohzgjatja 10

Realizimi i kuptimi

25

Reflektimi

(harts se mendimeve)

10

- 29 -

EVOKIM N fillim t ors msimore n tabel do t vizatoj nj tabel t ndar n tri shtylla. Pastaj do ti udhzoj nxnsit se far do t shkruajn n seciln kolon. Pastaj do ti pyes nxnsit se far din pr shumsin e emrave. Sigurisht q nxnsit kan mendime t ndryshme, dhe un do ti dgjoj mendimet e secilit. Dhe prgjigjet pozitive do ti shkruaj n kolonn e par, pastaj nxnsve do tu shtroj disa pyetje: Sa numra ka emri(emri ka dy numra, numrin njjs dhe numrin shums). Sa lakime ka emri?(emri ka katr lakime dhe pes rasa) Sa gjini ka emri?(emri ka tri gjini: mashkullore, femrore dhe asnjanse). Pas ktyre prgjigjeve te nxnsve do tu them nxnsve se sot do t msojm nj njsi t re msimore me titull shumsi i emrave. Shumsin e shkruaj n tabel. Pr kt njsi msimore do t prdori teknikn Di-dua t di- msova. Kt teknik do ta prdori n tri fazat e ors. REALIZIM N kt pjes t ors nxnsve do tua shpjegoj njsin msimore. Pastaj do ti ndaj nxnset n tri grupe dhe do tu them nxnsve t lexojn nj tekst n librin Gjuha Shqipe pr kl.VI n t ciln ka fjali n lidhje me shumsin e emrave. Pasi t ken lexuar do ti pyes se far keni kuptuar nga ky tekst? A e kuptuat si formohet shumsi emrave? Pasi ta ken kuptuar tekstin plotsojm kolonn e dyt Dua te di dhe kolonn e tret msova. Di
Emri ka dy numra Numrin njjs dhe numrin shums. Emri ka katr lakim dhe pes rasa: Emrore, gjinore, dhanore, kallzore, rrjedhore. Ka tri gjini: Gjinin femrore, mashkullore dhe asnjanse Nj pjes e emrave n numrin shums A e ruajn formn e njjsit? Disa emra a mund ta formojn shumsin edhe duke ndrruar tingujt edhe duke marr mbares?

Dua t di
A ka emra q prdoren vetm n formn e numrit shums?

Msova
Ka emra q prdoren vetm n formn e numrit shums t till jan p.sh pantallonat syzet etj. Nj pjes e merave n numrin shums e ruajn formn e njjsit p.sh nj rrug ca rrug nj fole ca fole etj. Disa emra mund ta formojn shumsin edhe duke ndrruar tingujt edhe duke marr mbares p.sh (nj) varg( ca) vargje,(nj) breg( ca) brigje. Emri ka pes rasa dhe katr lakime.

- 30 -

REFLEKTIMI N kt faz do tu jap fletza secilit grup dhe do te krkoj qe prmes kllasterit(harts s mendimeve) t paraqesin n mnyre grafike shumsin e merave. Njrin nga punimet m t mira do ta vendosim n tabel duke i plotsuar me shumsin e merave.

Emri ka pes rasa: emror, gjinore, dhanore, kallzoren, rrjedhoren Ka katr lakime. N fund t ors msimore do tu jap nxnsve detyr shtpie si e formojn shumsin emrat e gjinis mashkullore q e marrin mbaresn i dhe si e formojn shumsin emrat e gjinis femrore q marrin mbaresn edhe duke shndrruar tingullin g n gj.

- 31 -

PRFUNDIMI

N kt punim prfundimtar un punova temn me titull Shumsi i emrave. N fillim kam paraqitur shkurtimisht pr punn time dhe metodologjin e puns, pastaj kam br nj prmbledhje t punimit prfundimtar. N prmbledhje kam shkruar kapitujt dhe temat e kapitujve sipas numrave rendor t faqeve fillestare. Jam munduar q t jap maksimumin e mundshm q ky punim t jet konform rregullave t nj punimi t nivelit bachelor. N fund t ktij punimi ia kam bashkangjitur, modelin e nj ore msimore duke zbatuar teknikat dhe metodat msimdhnies bashkkohore, si dhe ecurin e aplikimit t tyre n klas. Shumsi i emrave do t jet tema qendrore e zhvillimit t ors, e cila ndahet n tri faza: Evokim Realizim i kuptimit dhe Reflektim.

- 32 -

Biografia:

- 33 -

Literatura: 1. Prof Dr, Bahri Beci, Gramatika e gjuhs shqipe Shtpia Botuese Libri shkollor Prishtin,2002 2. Dr. Latif Mulaku, Mr Ahmet Kelmendi, Gramatika e gjuhs shqipe(Fonetika dhe Morfologjia) Prishtin 2002 3. Shaban Demiraj, Nikuleta Cikuli , Gramatika e gjuhs Shqipe pr klasn e I dhe II t shkollave t mesme, Tiran 1971 4. Burime nga Interneti: http://www.letersia.fajtori.com/Gjuhe/gjinia_e_emrave.php

- 34 -