You are on page 1of 10

LA IMPLICANCIA DE LA INVESTIGACION SOCIAL EN LA PRACTICA PROFESIONAL DEL TRABAJO SOCIAL LIC.

ESTELA GRASSI

La propuesta que me propongo esarro!!ar es !a s"gu"ente# en !o $on$ern"ente a! $ampo e! tra%a&o so$"a!' !a "n(est"ga$")n *en tanto pro u$$")n e $ono$"m"ento+ est, "mp!"$a a en !a m"sma pos"%"!" a e $onst"tu$")n e una pr,$t"$a pro-es"ona! re!at"(amente aut)noma. D"$/o e otro mo o' !a "n(est"ga$")n so$"a! es $on "$")n ne$esar"a e !a pr,$t"$a pro-es"ona!.

0 1 Antes e esarro!!ar espe$2-"$amente esto' es ne$esar"o e3p!"$"tar a!gunos supuestos %,s"$os respe$to e !a 4pro u$$")n e! $ono$"m"ento en $"en$"as so$"a!es4' por $uanto e! $ampo pro-es"ona! que nos o$upa $onstru5e su o%&eto en 4!o so$"a!6. 7 !uego porque !as /"st)r"$as opos"$"ones p!antea as en e! $ampo e! tra%a&o so$"a! *teor2a1rea!" a 8 o%&et"(" a 9su%&et"(" a ' et$.+ son tr"%utar"as e esa$uer os pers"stentes a$er$a e supuestos e -on o en !a $"en$"a so$"a! *aunque /a5an s" o s"stem,t"$amente s"mp!"-"$a os en su "nter"or+. Estas re-!e3"ones se u%"$an -uera e to o en-oque que presuponga una ruptura ra "$a! teor2a 9 emp"r"a 5' $onse$uentemente' una re!a$")n e e3terna!" a ra "$a! su&eto 9 o%&eto e $ono$"m"ento. Sean aque!!os er"(a os e! emp"r"smo neo1pos"t"("sta * e !os que son tr"%utar"as !as posturas que separan rea!" a 9teor2a. O !os que' es e !a $r2t"$a a! 6o%&et"("smo6' para )&"$amente' entrete&en una 4$omp!"$" a "n$on$"ente4 $on e! pos"t"("smo *$omo se:a!an a!gunos autores+ que surge e reemp!a;ar e! 4 ato uro4 *$omo (er"-"$a$")n e3terna e !os postu!a os te)r"$os+' por !a 4apre/ens")n sens"%!e e !o rea!4 $omo 4-uente e on e -!u5e4 e! $ono$"m"ento o !a teor2a *a !a que enton$es se supone $omo 4emana$")n e !a (er a 4+. Esta perspe$t"(a a$epta a1$r"t"$"mente e! postu!a o emp"r"sta e una rea!" a "nme "ata' en este $aso a$$es"%!e por !o 4("(en$"a!4. *La propos"$")n e! 4a$er$am"ento sens"%!e4 espo&a os e nuestros esquemas te)r"$os o " eo!)g"$os a! 4sa%er e! pue%!o4 *o a 4su rea!" a 4+' re"tera amente e3puesta en e! $ampo e! tra%a&o so$"a!' es 1a su (e;1 tr"%utar"a e este emp"r"smo que' $on pretens")n 5 tra "$")n $omprens"("sta' re"tera' s"n em%argo' esta ruptura ra "$a! 5 esta 4"!us")n e transparen$"a' e que se pue e "r a !as $osas m"smas4 *$omo "ron";a Bour "eu+. *En tra%a&o so$"a! se sue!e repet"r $on -re$uen$"a esto e que 4!a teor2a na$e e !a pr,$t"$a48 o e que /a5 que 4"r a !a rea!" a 4 o 4(o!(er a !a teor2a4' 5 preten er que en este paseo e(en"mos 4 "a!<$t"$os4 ... em,s est, e$"r que ta! paseo no t"ene na a que (er $on !a "a!<$t"$a+. O%("amente' estas re-!e3"ones que an -uera tam%"<n e !os en-oques que a -uer;a e re!at"(";ar e! "s$urso te)r"$o' /a$en er"(ar <ste en una mera $onstru$$")n su%&et"(a *a!g=n pos1mo ern"smo+. Des e una ta! postura' no /a5 !ugar para pensar 4!a $onstru$$")n e $ono$"m"ento4.

Ent"en o que !a teor2a so$"a! no re-!e&a un o%&eto pre$onst"tu" o' $on "n epen en$"a e! su&eto8 5 que <ste tampo$o es una esen$"a!" a a1/"st)r"$a' n" su que/a$er es a&eno a !os pro$esos e estru$tura$")n e "nst"tu$"ona!";a$")n so$"a!# en e! prop"o pro$eso e $ono$"m"ento * e !a e!a%ora$")n s"stem,t"$a e "nterpreta$"ones e !os -en)menos so$"a!es> tam%"<n se repro u$en' $onstru5en 59o trans-orman esas estru$turas. *Las $ategor2as 5 $on$eptos no s)!o no 4re-!e&an4 !o rea!' s"no que 4(ue!(en4 $omo !o 4rea!4 a! e-"n"r 5 $ategor";ar e! mun o# pauper";a os' estru$tura!es' "n-orma!es' et$.' s"en o "nterpreta$"ones 5 $ategor";a$"ones pos"%!es' (ue!(en $omo 4re-!e&o4 a! "ntegrarse 5 natura!";arse en e! $ono$"m"ento $ot" "ano 5 e sent" o $om=n+. Re$ono$er e! protagon"smo e! su&eto en !a $onstru$$"?n e! o%&eto *que e eso se trata+' no s"gn"-"$a' enton$es' 4su%&et"(";ar4 *5 por tanto' re!at"(";ar e! $ono$"m"ento e !o so$"a!+ para $onstru"r apenas 4un "s$urso e tono "nt"m"sta4 *$omo o%ser(a%a e! antrop)!ogo %ras"!e:o Car o;o e O!"(e"ra' /a$e po$os 2as en sus $on-eren$"as e F"!oso-2a !a 5 Letras+. D"s$urso que e3ponga $on m,s <n-as"s !os sent"m"ento e! "n(est"ga or' que e! $omp!e&o entrama o !os pro$esos %a&o an,!"s"s. Las e(entua!es e3pres"ones e su "n(o!u$ram"ento $on e! pro%!ema o%&eto e $ono$"m"ento' ser,n sanamente un 4 ato4 s" su esquema $on$eptua! 5 su o-"$"o !e perm"ten "n$orporar!o. Parto' enton$es' e re$ono$er a! o%&eto e !as $"en$"as so$"a!es e una natura!e;a prop"a' !o que o%!"ga a -ormu!ar meto o!og2as e a%or a&e a e$ua as8 pero s"mu!t,neamente ent"en o !as so$"e a es /umanas 5 !os "(ersos a$onte$"m"entos' pro$esos 5 pro%!emas so$"a!es' pue en ser $ompren " os 5 e3p!"$a os' an o !ugar a un $ono$"m"ento no meramente su%&et"(o' aunque su (era$" a se $onsens=e "ntersu%&et"(amente' en un $ampo e pro u$$")n e sa%eres. @.1 Aasta aqu2' estas re-!e3"ones ata:en en genera! a! $ampo e! $ono$"m"ento e !o so$"a!. Respe$to' en part"$u!ar' a! tra%a&o so$"a!' (eamos $)mo se $onstru5) !a 4su $on-!"$t"(a re!a$")n $on !a pro u$$")n e $ono$"m"entos4 *Danan"' 0BBC+. La pr"mera pregunta a! respe$to es por qu<' trat,n ose e un $ampo pro-es"ona! $u5o o%&eto son !as "(ersas man"-esta$"ones e! $on-!"$to 5 !a $ontra "$$")n e re!a$"ones so$"a!es' e3presa as *o $on$eptua!";a as+ $omo 4pro%!emas so$"a!es4 /a5' s"n em%argo' tan po$o *o na a+ e aporte' por parte e !os tra%a&a ores so$"a!es' a! $ono$"m"ento e su prop"o o%&eto8 pero' %,s"$amente' !a pregunta es $)mo' ta!es pro%!emas' !!egan a natura!";arse' a ser trata os t,$"tamente $omo 4$osasD' a&enos a !a /"stor"a e su $onst"tu$")n $omo ta!es *5 $onse$uentemente e !os su&etos "n(o!u$ra os+. La $on-ronta$")n entre !a 4"nterpreta$")n e !a rea!" a 4 *!a teor2a> 5 !o que se ent"en e $omo 4!os atos emp2r"$os4' se remonta a! momento en que $om"en;an a $uest"onarse !os s"stemas meta-2s"$os autosu-"$"entes om"nantes /asta e! s"g!o EVII *a part"r e !os $u,!es !a Ver a se re(e!a%a o se e u$2a> 5 a p!antearse !a $r2t"$a a !as "nst"tu$"ones' %asa a en una $on$ep$")n que "nsp"ra a en !os a(an$es e !as $"en$"as -2s"$o1natura!es1 !!e(a%a a !os -"!)so-os "!um"n"stas a sostener que !a Ra;)n 5 !a o%ser(a$")n' $onst"tu2an e! me "o e es$u%r"m"ento e !a (er a ' 5 por !o tanto' e 4su%or "nar !as "nst"tu$"ones a !as ne$es" a es /umanas4 *Fe"t!"n' 0BG?>' /a$"<n o!as 4ra$"ona!es4 *es e$"r' a e$uan o su -un$"onam"ento a !as !e5es e! mo("m"ento un"(ersa!>' que po 2an ser es$u%"ertas por !a o%ser(a$")n. La o%ser(a$")n e !a rea!" a 5 !a ra;)n *"nstrumento para e! $ono$"m"ento>' $onst"tu5eron 1enton$es1 !os p"!ares e! m<to o *$omo en !as

$"en$"as -2s"$o1natura!es> para es$u%r"r !as !e5es e! mun o so$"a!. Los -"!)so-os "!um"n"stas se propus"eron !a tarea e $ono$er (er a eramente este mun o' por me "o e un m<to o o%&et"(o. E! $onte3to e $r2t"$a 5 ruptura $on e! pensam"ento e !os s"g!os pre$e entes 5 !os a(an$es e !as $"en$"as e !a natura!e;a' e3p!"$an e! mo e!o 5 !a -e puesta en !a emp"r"a *!a o%ser(a$")n+. *Fe"t!"n' 0BG?+ Este pro$eso e ruptura $on e! pensam"ento meta-2s"$o' no es a&eno para $ompren er !a /"stor"a e !as -ormas e a$$")n so$"a!# !a e(o!u$")n e !a -"!antrop2a es e e! s"g!o EVIII se art"$u!a a <! 5 se propone $omo una a$$")n "r"g" a a or"entar $omportam"entos 4ra$"ona!es4' en %ase a 4 "agn)st"$os4 so%re !a so$"e a ' !as "nst"tu$"ones' !a (" a -am"!"ar' et$. En !a a$$")n e !os -"!,ntropos' se a ("erte una $onstante %=sque a e e-"$"en$"a 5 e e$onom2a e re$ursos 5 permanentes ree!a%ora$"ones e sus estrateg"as so%re !a %ase e !a e(a!ua$")n e !as prop"as a$$"ones. Las "nst"tu$"ones as"!ares e("n"eron' en este mar$o' en (er a eros 4!a%orator"os e o%ser(a$")n4 e !as $on u$tas. *Don;e!ot' 0BHB+. Lo que qu"ero e$"r es que en esta pre-"gura$")n e! $ampo se ") una a$$")n a$or e $on 4e! esta o e! $ono$"m"ento4 e! mun o so$"a!8 no /a%2a a$t"("smo $"ego' s"no propuestas e "nter(en$")n -un a as en ta! $ono$"m"ento. Pero s" !as $"en$"as so$"a!es se -ueron e-"n"en o $omo ta!es a part"r e esta ruptura 5 e(o!u$"onan o en e! sent" o e una $omp!e&";a$")n e su $uerpo te)r"$o 5 meto o!)g"$o' en !o que se $onst"tu5e $omo e! $ampo e !a Ias"sten$"a so$"a!4 */a$"a -"na!es e! s"g!o EIE+' !a $uest")n no est, presente $omo $on-ronta$")n "nterna' en !a me " a en que <sta no se esarro!!a' -"na!mente' art"$u!a a a! $ono$"m"ento e !o so$"a!' s"no en estre$/a ("n$u!a$")n $on !os $ampos e !a me "$"na' !a ps"qu"atr2a 5 e! ere$/o. A part"r e a!!2' se e-"ne !a "nter(en$")n e !a as"sten$"a so$"a! $omo !a puesta en Ipr,$t"$aD e !os pr"n$"p"os 5 normas er"(a as e aque!!as "s$"p!"nas 5 "r"g" as a a&ustar !os $omportam"entos *"n "(" ua!es 5 -am"!"ares+ a una norma!" a pre e-"n" a es e estos $ampos. Mu&eres mun" as e estos pr"n$"p"os *e! e%er ser+ tu("eron a su $argo !a "-2$"! tarea e normat";a$")n' norma!";a$")n' $ontro! 5 po!"$"am"ento e "n "(" uos 5 -am"!"as' sosten" a en una ("s")n natura!";a a 5 a1$r2t"$a e !as re!a$"ones e "nst"tu$"ones so$"a!es. *Don;e!ot' 0BHB+. *Ca%e que e&emos $onstan$"a e !as part"$u!ar" a es reg"ona!es# en %uena me " a' por e&emp!o' e! tra%a&o so$"a! norteamer"$ano se $onst"tu5e en un pro$eso "-erente' $on una ma5or "n-!uen$"a e! ps"$oan,!"s"s 5 !as teor2as -un$"ona!"stas' que se e(" ente en !a o%ra e Mar5 R"$/mon +. a+ E! $aso e !a Argent"na e! $ampo e !a as"sten$"a so$"a! pro-es"ona!";a a se estru$tur) e !a mano e !os m< "$os -"!,ntropos *A!a5)n' 0BB@8 Grass"' 0BGB+ 5 $on una -uerte "("s")n e! tra%a&o en su "nter"or# aqu<!!os *(arones e! $ampo e !a /"g"en"sta+ eran !os porta ores e! sa%er I$"ent2-"$oD' e er"(a%an !os mo os e a$$")n $orre$ta8 !as ("s"ta oras 5 as"stentes so$"a!es' "nstrumenta as por <stos' e%2an !!e(ar a !a pr,$t"$a !as tareas pre1esta%!e$" as. La "$otom2a 4pensa a4 9 pr,$t"$a se mater"a!";) en esta I "("s")n e! tra%a&oD en "nter"or e! $ampo pro-es"ona!. Mater"a!";a$")n que se "mpuso 1tam%"<n1 $uan o !a pro-es")n "n"$") e !os $ampos m< "$o 5 &ur2 "$o 5 se a$er$) a !as so$"a!es' $omo $onse$uen$"a e nue(as eman as p!antea as por e! mo e!o po!2t"$o1e$on)m"$o esarro!!"sta. La 4 "("s")n e! tra%a&oD (o!(") a re"terarse' a/ora $on otros 4pro u$tores e $ono$"m"ento4 *!os t<$n"$os e !as agen$"as "nterna$"ona!es+ 5 nue(as -un$"ones a ser e&e$uta as *!as prop"as e un 4agente e $u5o per-"! pro-es"ona! se a!e&a%a e !a "magen e

mu&er a !a $ar" a 5' a! amor' para /a$er p"< en un t<$n"$o $on protagon"smo a n"(e! e !os pro$esos e $am%"o en !as $omun" a es. No o%stante' estas nue(as $on "$"ones "eron !ugar a! Mo("m"ento e Re$on$eptua!";a$")n !o$a!' es e e! $ua! se pro u&eron !as pr"meras man"-esta$"ones en "re$$")n a re e-"n"r e! o%&eto e! tra%a&o so$"a!' es e entro m"smo e! $ampo pro-es"ona!. Aunque en "-erentes momentos e !a /"stor"a e !a pro-es")n se -ueron an o "st"ntos n"(e!es e a$er$am"ento $on !as $"en$"as estu(o 4mar$a o4 por este rasgo %,s"$o e !a dicotomizacin de la prctica1[1] de los traba adores sociales.

Tanto con la primer !ran r"pt"ra con el modelo #tradicional# de la asistencia social$ como d"rante el a"!e del mo%imiento de reconcept"alizacin$ p"ede a&irmarse '"e por lo menos "n sector de los pro&esionales ( '"e de&inieron l)neas internas claramente identi&icables ( ap"ntaron a conte*t"ar s" '"e+acer en el marco de procesos sociales de los '"e dan c"enta las ciencias sociales. ,o obstante$ a-n en condiciones potencialmente ms prod"cti%as. la concepcin dicotmica de la realidad .a ni%el del pensamiento/ 0 la #di%isin del traba o#$ como mani&estacin$ condicionaron este acercamiento$ a pesar de '"e en ambos casos$ la cr)tica social 0 la critica del rol &"eron ras!os de&initorios. El marco !eneral de la reconcept"alizacin est"%o dado1 por "na &"erte politizacin de la sociedad en !eneral2 el desarrollo de corrientes cr)ticas en las ciencias sociales$ &"ndamentalmente de inspiracin mar*ista o de lo '"e se denomin en n"estro pa)s el #pensamiento nacional# .en el '"e se +icieron con&l"ir cate!or)as mar*istas con el ideario peronista/2 0 por el establecimiento de "na relacin ms estrec+a de estas corrientes con la prctica pol)tica. 3arad icamente$ estas circ"nstancias ( de +ec+o$ mo%ilizadoras de los cambios en el interior de la pro&esin ( al combinarse con a'"ella tradicin de acti%ismo$ no dieron l"!ar a la consolidacin de "na corriente cr)tica$ tericamente slida dentro de la pro&esin. Tales tendencias se e*presaron$ por el contrario$ en la s"bs"nci4n de la prctica pro&esional #reconcept"alizada# con el compromiso militante2 la d5bil .por o%en/ &ormacin terica de los traba adores sociales reconcept"alizados los lle% a as"mir como bandera el post"lado de '"e la #%i%encia sensible# es &"ente 0 corroboracin de todo conocimiento 0 mani&estacin de lo real sin mediaciones. En este marco$ la #in%esti!acin(accin# 0 la #in%esti!acin ( participante# .propia de la antropolo!)a socio(c"lt"ral/$ entendidas como modelo del compromiso %i%encial 0 como medio de rec"perar "na %erdad esencial contenida. en el saber del 6p"eblo7$ -ueron asum" as por !os tra%a&a ores so$"a!es $omo 4(anguar "a meto o!)g"$a4 5 se re u&o !a $on-ronta$")n 5 e! e%ate entre para "gmas a un "n e-"n" o 4pos"t"("smo (ersus "n(.9a$$")n o part"$"pante48 o 4pos"t"("smo (ersus 1[1] Como
se ver, no uso el trmino con el sentido de actividad material y al mismo tiempo pura, que tiene para los trabajadores sociales; la que podra separarse, as, de los significados y categoras tericas e ideolgicas, que se entienden ubicadas en otro plano !ntiendo el trmino prctica, en principio, como todo "acer "umano, en cualquier mbito constituido como espacio social de accin #como campo de produccin, para especificarlo en los trminos de $ourdieu, ya citado% &oda prctica "umana es, simultneamente, material y simblica 'us particularidades refiere, a la ve(, a las especificaciones del campo )e a" que pueda "ablarse de* la prctica poltica, la prctica investigativa, la prctica sindica, la prctica mdica, etc + cada una de stas lo es como unidad #compleja y "eterognea% que resulta de las interacciones de los agentes que ocupan posiciones diversas #de "egemona, de subordinacin, de poder, etc , en la estructura de relaciones del campo%

mater"a!"smo "a!<$t"$o4' para )&"$amente en sus (ers"ones m,s estru$tura!"stas' ree "t,n ose !a $omp!"$" a no esea a $on e! emp"r"smo e ra2; pos"t"("sta. O%("amente' e nue(o' esto no /a s" o una 4or"g"na!" a 4 e! tra%a&o so$"a!. So!amente que' !as $on "$"ones e! $ampo no perm"t"eron part"$"par $on4 so!" e; e este e%ate' s"no que !!e(aron a repro u$"r /a$"a a entro !o m,s "nsustan$"a! e! m"smo. E! re"n"$"o e! e%ate pos1 "$ta ura se "o a part"r e <sta 5 otras tantas "$otom2as. III 1 Veamos' enton$es' a/ora !a $uest")n e! o%&eto e! tra%a&o so$"a! 5 su part"$u!ar" a 5' es e a/2' !a $uest")n e !a "n(est"ga$")n. Lo que e-"ne a! tra%a&o so$"a! es que su o%&eto es' pr"mero *en t<rm"nos !)g"$os' no tempora!es+ o%&eto e "nter(en$")n' *no en un sent" o po!"$2a$o que a (e$es se !e otorga a! t<rm"no+' s"no en tanto que su pr,$t"$a est, e3p!2$"tamente "r"g" a a pro u$"r a!guna mo "-"$a$")n en !a s"tua$")n pro%!em,t"$a puntua! en re!a$")n a !a $ua! es !!ama o a a$tuar. 7 su o%&eto e "nter(en$")n "nme "ato o emp2r"$o son s"tua$"ones puntua!es en !as que est,n "n(o!u$ra os a$tores "(ersos 5 que se enmar$an en !o que 1 en un p!ano m,s a%stra$to1 una so$"e a *o un se$tor e e!!a $on $apa$" a e /a$er /egem)n"$o su $r"ter"o+ e-"ne $omo pro%!emas so$"a!es. Esta es su espe$"-"$" a ' a part"r e !a $ua! se e-"ne su pro-es"ona!" a 5 re$orta su $ampo. Poner en $!aro est, espe$"-"$" a ' es "ne!u "%!e para p!antear !a $uest")n e !a "n(est"ga$")n en e! tra%a&o so$"a!' e("tan o trans-ormar e! tema en una mo a pasa&era' en !a %=sque a e un 4nue(o ro!4 so$"a!mente (a!ora o *$omo reme "o a! 4ma!estar4 que a$ompa:a a %uena parte e! e&er$"$"o pro-es"ona!+ 5 J enton$es 1 querer trans-ormar a !os tra%a&a ores so$"a!es en "n(est"ga ores. Ent"en o que e! pro%!ema se p!antea a !a "n(ersa# !a "n(est"ga$")n ne$esar"amente e%e estar "mp!"$a a en e! $ampo e! tra%a&o so$"a!' $omo $onst"tut"(a e su pr,$t"$a *5 esto no qu"ere e$"r que $a a tra%a&a or so$"a! /aga "n(est"ga$")n en su tra%a&o $ot" "ano o que !os tra%a&a ores so$"a!es e(engan to os "n(est"ga ores+8 pero ese tra%a&o $ot" "ano e%e ser !a man"-esta$")n' !a mater"a!";a$")n' !a $on$re$")n' e una pr,$t"$a pro-es"ona! aut)noma' $o!e$t"(amente $onstru" a $omo ta!. 76 esto t"ene $omo requ"s"to pre("o !a pos"%"!" a e "nstru$$")n aut)noma e aque!!o en re!a$")n a !o $ua! se "nter("ene' es e$"r' e! o%&eto. Constru$$")n aut)noma NO qu"ere e$"r $on "n epen en$"a o a! margen e !os pro$esos so$"a!es por !os $ua!es se e-"nen aque!!os pro%!emas8 s"no su pro%!emat";a$")n' $omo -orma e /a$er e !a "nter(en$")n una pr,$t"$a pro-es"ona! or"enta a por !as $ategor2as $on !as que una ta! pro-es")n *o un ta! $ampo pro-es"ona!+ e-"ne a$t"(amente !os pro%!emas en re!a$")n a !os $u,!es' !a pro-es")n m"sma se e-"ne 5 se !eg"t"ma. Kna pr,$t"$a pro-es"ona! no pue e re$!amar autonom2a s" su "nter(en$")n est, gu"a a por !os 4supuestos "mp!2$"tos4 $onten" os en !a e-"n"$")n 5a a a e un pro%!ema. @L@M 8L@M
,unque las comparaciones suelen ser odiosas, a veces pueden resultar ilustrativas, si no se pretende asimilar un al otro* el ejercicio de la medicina es un ejercicio profesional; eso no conduce a que todos y cada uno de los miembros de este campo #los mdicos% sean investigadores ellos mismos o que en su prctica cotidiana #ene l consultorio, en el "ospital o en la sala% "agan investigacin -ero la prctica mdica es una prctica profesional y la de cada mdico en particular, es e.presin de aqulla, colectivamente constituida y reconocida como prctica cientfica; esto es sustentada en la investigacin en reas diversas que ata/en al campo* biologa, farmacologa, tecnologa mdica, etc + aquellos organismos que e.presan las posiciones "egemnicas dentro del campo #la 01' por ejemplo%, dan cuenta de las normativas y definiciones ms o menos ms o menos consensuadas y vigentes en el campo* salud, enfermedad, objetivos de la prctica mdica, mbitos medicali(ados !sto no significa, cabe insistir, que estos procesos sean ajenos a los procesos y disputas de sentido e.tra 2 campo* por ms articulado al poder que se pretenda al campo

Des e este punto e ("sta' !a "n(est"ga$")n e("ene en un e!emento "nes$"n "%!e' en un requ"s"to e $onst"tu$")n e una pr,$t"$a pro-es"ona!' enten "en o Jenton$es 1 por ta!' e! om"n"o' !a aprop"a$")n 5 !a apre/ens")n e! prop"o que/a$er. C"tan o nue(amente a Danan"' se trata e! esarro!!o e 4!a $apa$" a e om"n"o so%re nuestras $on "$"ones e tra%a&o *$omo parte e! tr,ns"to e !a /eteron)m"a a !a autonom2a4. *Danan"' 0BBN+ A/ora %"en' !os pro%!emas so$"a!es * e ("("en a' e a!"menta$")n' e sa!u ' e ("o!en$"a' e marg"na!" a ' et$.+ no son' a1pr"or"' 4pro%!emas e "n(est"ga$")n4' $omo no son por s" 4pro%!emas so$"a!es4' s"no a part"r e /a%er s" o $onst"tu" os $omo ta!es 5 e e!!o epen e e! re$ono$"m"ento 5 !a $onst"tu$")n e s"tua$"ones puntua!es *que son' ma5ormente' e! o%&eto "nme "ato e "nter(en$")n e !os tra%a&a ores so$"a!es+ $omo s"tua$"ones pro%!em,t"$as que eman an a$$"ones a$or es $on !a e-"n"$")n a opta a e! pro%!ema que !as enmar$a. E! o%&eto e! tra%a&o so$"a! es' enton$es' un o%&eto /"st)r"$o 5 "sputa o en su e-"n"$")n.CL0M De a/2 que' !a pr,$t"$a pro-es"ona! *enten " a $omo 4 om"n"o e! prop"o que/a$er4+ "mp!"$a en pr"mer !ugar' !a esnatura!";a$")n e! o%&eto *e! o !os pro%!emas puntua!es+ 5 su re$onstru$$")n $omo o%&eto e !a pr,$t"$a. 7 parte e! pro$eso e esta re$onstru$$")n $r2t"$a *re$ono$"m"ento e su /"stor"$" a 5 e !os sent" os que $on!!e(a su e-"n"$")n+' es $onst"tu"r!o $omo un o%&eto e $ono$"m"ento. 7 esto no es un 4segun o paso4 en un supuesto pro$eso !"nea! e $omp!e&";a$")n# est, ne$esar"amente "mp!2$"to en !a $onstru$$")n e! o%&eto e !a pr,$t"$a pro-es"ona!' porque no /a5 ta! o%&eto e !a pr,$t"$a pro-es"ona!' s" no se $onst"tu5e s"mu!t,neamente $omo o%&eto e $ono$"m"ento. S"n esta esnatura!";a$")n *pro%!emat";a$")n+ no /a5 4 om"n"o e! prop"o que/a$er4 *s"no un /a$er aque!!o' on e 5 $u,n o que se e-"ne enteramente -uera e! $ampo+. Pro%!emat";ar e! 4pro%!ema4 que ("ene a o a! tra%a&o so$"a! *para $onst"tu"r!o en e! o%&eto e !a pr,$t"$a pro-es"ona!+' qu"ere e$"r -ormu!arse preguntas' %us$ar !as m=!t"p!es e-"n"$"ones 5 re$ono$er !os su&etos e <stas 5 !os argumentos que sost"enen *e3p!2$"tos o "mp!2$"tos+' %us$ar re!a$"ones entre -en)menos' et$. a part"r e !os $u,!es un a$onte$"m"ento o $on&unto e a$onte$"m"entos e("ene Ipro%!emaD que eman a a!g=n t"po e "nter(en$")n *o so!u$")n+. Como "$e Bour "eu *0BGB+# 4Para no ser o%&eto e !os pro%!emas que se toman por o%&eto' es ne$esar"o /a$er !a /"stor"a so$"a! e !a emergen$"a e esos pro%!emas' e su $onst"tu$")n progres"(a' e! tra%a&o $o!e$t"(o $ump!" o en !a $ompeten$"a 5 !a !u$/a que /a s" o ne$esar"a para /a$er $ono$er 5 re$ono$er esos pro%!emas $omo pro%!emas !eg2t"mos' p=%!"$os 5 o-"$"a!es. Se pue e pensar en !os pro%!emas e !a -am"!"a' e! "(or$"o !a roga' !a e!"n$uen$"a' e! tra%a&o -emen"no' et$. En to os !os $asos se es$u%r"r, que
mdico, pero ms corporativo que se lo suponga, los actores de los fenmenos medicali(ados, "acen y dicen respecto #las mujeres, los consumidores de drogas, los gays, etc % 3o estoy imaginando inmovilismo o aislamiento

9[1] -odramos

citar ejemplos al infinito, que tambin dan cuenta de la imbricacin de elementos de teoras en nuestra cotidiana del mundo* 4acaso no nos basta referirnos al !dipo de 5ulano que no puede separarse de su madre, sin tener que preguntarnos cmo construy 5reud su teora del !dipo y muc"o menos sobre que supuestos y referentes empricos6 43o nos basta reconocer que una vacuna es efica( para evitar una enfermedad, para drsela a nuestros "ijos; o tomar nota de posibles efectos secundarios para dudar de su eficacia6 !tc

e! pro%!ema que e! pos"t"("smo or "nar"o I*que es e! pr"mer mo("m"ento e to o "n(est"ga or+ a$epta $omo e su5o' /a s" o so$"a!mente pro u$" o en 5 por un tra%a&o $o!e$t"(o e $onstru$$")n e !a rea!" a so$"a!...4 E "mp!"$a re e-"n"r!o. S)!o en esta "re$$")n pue e $onst"tu"rse 0 re!at"(a autonom2a e un $ampo pro-es"ona!. *C"to otra (e; Bour "eu#

4Constru"r e! o%&eto supone que se t"ene -rente a !os /e$/os una postura a$t"(a 5 s"stem,t"$a8 romper $on !a pas"(" a emp"r"sta que no /a$e s"no rat"-"$ar !as pre$onstru$$"ones e! sent" o $om=n... no presupone gran es $onstru$$"ones te)r"$as' s"no "nterrogar s"stem,t"$amente e! $aso part"$u!ar4. De a/2 que !a "n(est"ga$")n *pro u$$")n e $ono$"m"ento+ no es s)!o una /erram"enta en e! pro$eso e "nter(en$")n para e! tra%a&o so$"a!' s"no que se "ns$r"%e en !a pos"%"!" a m"sma e $onst"tu"r !a pr,$t"$a pro-es"ona!. Por eso' !a pro%!emat";a$")n e s"tua$"ones que no $on u$en e manera "nme "ata a un "agn)st"$o para !a a$$")n' no s)!o no est,n (e a as a !os tra%a&a ores so$"a!es' s"no que $onst"tu5en una apuesta estrat<g"$a en "re$$")n a sustentar una pr,$t"$a $r2t"$a. En e! m"smo sent" o' e! prop"o pro$eso e "nter(en$")n pue e e(en"r en o%&eto e "n(est"ga$")n. Ca a uno e estos t"pos e "n(est"ga$")n $orrespon en a n"(e!e "-erentes' $on o%&et"(os e "ntereses "st"ntos' pero "gua!mente !eg2t"mos. Ins"sto $on Bour "eu# 4E! arte' en $"en$"as so$"a!es' est, s"n u a en ser $apa; e poner en &uego 4$uest"ones te)r"$as4 mu5 "mportantes' respe$to a o%&etos 4emp2r"$os4 mu5 pre$"sos' -re$uentemente menores en apar"en$"a L...M Lo que $uenta' en rea!" a ' es !a $onstru$$")n e! o%&eto' 5 !a e-"$a$"a e un m<to o e pensar nun$a se man"-"esta tan %"en' $omo en su $apa$" a e $onst"tu"r o%&etos so$"a!mente "ns"gn"-"$antes en o%&etos $"ent2-"$os o re$onstru"r L...M o%&etos so$"a!mente "mportantes' apre/en " os es e un ,ngu!o "mpre("sto...4 *Bour "eu' 0BGB+ O%("amente' !a $uest")n e 4pro%!emat";ar e! pro%!ema que ("ene a o4' pensa a aqu2 en re!a$")n a! tra%a&o so$"a!' es tam%"<n 1 $a a (e; m,s 1 estrat<g"$a para !a $onstru$$")n e una $"en$"a so$"a! $r2t"$a' en !a me " a en que ("ene /a$"<n ose /egem)n"$o un "s$urso Ipragm,t"$oD seg=n e! $ua! !a "n(est"ga$")n que no t"ene esta -"na!" a "nme "at"sta es 4"ne-"$"ente4# e! m"smo M"n"stro Ca(a!!o' en su pretens")n e es$a!"-"$ar !os "n(est"ga ores e CONICET *que' por otra parte' en su ma5or2a pertene$en tam%"<n a !a Kn"(ers" a p=%!"$a+ se puso <! m"smo $omo e&emp!o e! t<$n"$o e-"$"ente# "&o que no per ") t"empo en Aar(ar "n(est"gan o $uest"ones e teor2a e$on)m"$a' s"no en $)mo reso!(er $uest"ones puntua!es. O%("amente' e! M"n"stro es$on e su $omprom"so apr"or" $on !os supuestos a part"r e !os $u,!es se $onstru5en 5 resue!(en esos pro%!emas puntua!es' etr,s e un mo e!o "mper"a!"sta e $"en$"a+.

IV 1 E3am"nemos' por =!t"mo' !a $uest")n e !a teor2a' e! $ono$. $ot" "ano' !a e3per"en$"a 5 !a pr,$t"$a pro-es"ona!. A$or < antes $on Danan" que e! tra%a&o so$"a! /a ten" o una re!a$")n $on-!"$t"(a $on e! $ono$"m"ento' e! $ua! !a teor2a es !a e3pres")n s"stem,t"$a. Esta $on-!"$t"(" a se e3presa' entre otras $uest"ones' en que se /a !!e(a o a! e3tremo una -orma "$ot)m"$a e pensar !a rea!" a ' que separa ra "$a!mente' rea!" a 9 teor2a8 "s$urso 9 a$$")n8 et$. Preten o $uest"onar. pr"mero esta ua!";a$")n' para po er a(an;ar en !a " ea e !a "mp!"$a$")n e !a "n(est"ga$")n *pro u$$")n e $ono$"m"entos+ en !a pr,$t"$a pro-es"ona!. Es pos"%!e /a$er una pr"mera a-"rma$")n# !a teor2a es una "nterpreta$")n *-un a a+ e !a rea!" a . Es e$"r' un $uerpo $o/erente e $on$eptos 5 supuestos -un amenta!es que "nsp"ran o%ser(a$"ones pert"nentes. S"mu!t,neamente' se pue e a-"rmar que !o que e-"n"mos $omo rea!" a ' es s"empre una e3pres")n me "at";a a e !a m"sma' por esquemas e per$ep$")n e "nterpreta$")n /"st)r"$amente $onstru" os. D"$/o e otro mo o# !o que a-"rmamos que es !a rea!" a ' es ne$esar"amente aque!!o que pensamos que es !a rea!" a ' porque no /a5 rea!" a a$$es"%!e para e! su&eto /umano' s"no por me "o e sus prop"as $onstru$$"ones menta!es *7 esto (a!e tam%"<n para e! mun o -2s"$o1 natura!' por !o que !as $"en$"as $orrespon "entes son "gua!mente apr"or2st"$a# !os mo e!os te)r"$os' !as /"p)tes"s' !as $!as"-"$a$"ones 5 $on$eptos' son apren " as por !os espe$"a!"stas' so$"a!";a os en un $ampo eterm"na o' que es e a/2 pue en /a$er a(an;ar !a "n(est"ga$")n' $uest"onar un para "gma' et$.+. S" !a teor2a es *tam%"<n+ "nterpreta$")n e <sta' /asta aqu2 1 ta! $omo otras "nterpreta$"ones pos"%!es# !as " eo!og2as' e! $ono$"m"ento $orr"ente 1 4!a teor2a so$"a! no es una $osa e3tra:a 5 e3terna a !os su&etos4 *Casta:e a' 0BGH+' s"no tam%"<n' me "a$")n e !a rea!" a . OCu,! es' enton$es' !a part"$u!ar" a e !a teor2a *o e! $ono$"m"ento $onstru" o en e! mar$o e !a $"en$"a+P La teor2a preten e ser una "nterpreta$")n (,!" a e !os -en)menos 5 e !os pro$esos so$"a!es que estos e3presan8 es e$"r' e aque!!o que tras$"en e !o "nme "ato' !o e(" ente' !o $on$reto sens"%!e' para u%"$ar!os en estru$turas 5 pro$esos /"st)r"$os8 es e$"r' en aque! entrama o e pr,$t"$as 5 re!a$"ones e !os a$tores. De a/2 que !a teor2a es una "nterpreta$")n re-!e3"(a' una 4a$$")n e! pensam"ento que se organ";a a s2 m"smo en re!a$")n $on !a rea!" a 4 *Pra a' 0BGH+. Por eso !a teor2a est, o%!"ga a a e3p!"$"tar o (a!" ar sus supuestos 5 sus propos"$"ones so%re !a rea!" a . Esto nos $o!o$a en e! p!ano ep"stemo!)g"$o' en e! $ua! /a5 que "s$ut"r a$er$a e !os $r"ter"os e (a!" a$")n e! $ono$"m"ento en $"en$"as so$"a!es. No preten o entrar en este p!ano' s"no s)!o para a!u "r 1 por ne$es" a e !a argumenta$")n 1 a !o que NO pue e ser un $r"ter"o e (a!" a$")n e !a teor2a so$"a!. *S)!o $omo re-eren$"a genera!' re$or ar,n uste es que' es e una perspe$t"(a pos"t"("sta !a (a!" a$")n se a por $ontrasta$")n $on o%ser(a$"ones emp2r"$as o e3per"menta!es+. Des e !o que a!gunos autores e-"nen $omo pos1 pos"t"("smo *A!e3an er' 0BB0+' !a "st"n$")n teor2a 1 ato emp2r"$o es ana!2t"$a' no onto!)g"$a8 ta!es atos se $onstru5en ana!2t"$amente 5 se sustentan en aque!!os $uerpos te)r"$os que $ons" eramos que poseen ma5or $erte;a por 4su $o/eren$"a !)g"$a' amp!"tu e ("s")n' persp"$a$"a "nterpretat"(a' re!e(an$"a (a!orat"(a' -uer;a ret)r"$a 5 $ons"sten$"a argumentat"(a4 *A!e3an er' 0BB0+. La (a!" a$")n epen e' enton$es' e! $onsenso "ntersu%&et"(o a$er$a e 4$omo e%e !!egarse a !a (er a 5 en qu< $ons"ste <sta4 *A!e3an er' 0BB0+ 5 !a puesta en $uest")n e una teor2a "mp!"$a e! e%ate a$er$a e sus presupuestos -un amenta!es. La (a!" a$")n

es epen "ente' enton$es' e 4!os e-e$tos e !a $r2t"$a mutua entre !os m"em%ros e !a $omun" a 4 $"ent2-"$a 5 e! e%ate a$er$a 4 e !as prue%as 5 e !a estru$tura !)g"$a e !os argumentos4 *G" ens' 0BBC+. A/ora %"en' a-"rmamos antes que e! a$$eso e! su&eto a su mun o *!a rea!" a + es s"empre un a$$eso me "a o por esquemas e per$ep$")n e "nterpreta$")n 5 que <stos *"n$!u" a !a teor2a+' a su (e;' son /"st)r"$amente $onstru" os. Esto es' ta!es "nterpreta$"ones no son pura su%&et"(" a ' no e3presan una esen$"a!" a e! su&eto *part"$u!ar o $o!e$t"(o# e! 4sa%er e! pue%!o4 $omo esen$"a a1 /"st?r"$a' por e&emp!o+' s"no que son !a e3pres")n su%&et"(a a e estru$turas /"st)r"$as e per$ep$")n 5 or enam"ento e !a rea!" a ' s"mu!t,neamente $onstru" as por !a prop"a a$$")n e representa$")n 5 or enam"ento *$ategor";a$")n+ e! mun o por parte e su&etos "-eren$"a!mente u%"$a os *5 tam%"<n $ategor";a os+ en esas estru$turas8 5 $apa$es e $onstru"r $ategor2as 5 or enam"entos a!ternat"(os' $omo que ) ("sto a! /a$er re-eren$"a a !os pro%!emas so$"a!es. Estos esquemas *$onst"tut"(os e to a a$$")n /umana+' $on-orman a su (e;' nuestro $ono$"m"ento $ot" "ano so%re aque!!as por$"ones e !a rea!" a que nos "n(o!u$ran' es e$"r' que -orman parte e nuestra e3per"en$"a. Ta! e3per"en$"a es e! mo o que ("("mos !a rea!" a *una parte e e!!a+ me "at";a a so$"a!mente8 5 esos esquemas "nterpretat"(os $on que nos mane&amos en !a e3per"en$"a e nuestra (" a $ot" "ana' $on-orman un $ono$"m"ento "nme "ato no te)r"$o *aunque en <! "ntegremos $a a (e; m,s e!ementos e teor2as e "-erentes $ampos $"ent2-"$os+' $u5a (a!" e; se er"(a e su e-"$a$"a en !a reso!u$")n e pro%!emas $ot" "anos' no e !a puesta en $uest")n e sus supuestos te)r"$os o -"!os)-"$os n" e !os $am"nos segu" os para a!$an;ar!o.

Como "$e A. Ae!!er *0BHH+' 4en nuestra (" a $ot" "ana (er a ero 5 $orre$to L...M $o"n$" en. L...M s" m"s $ogn"$"ones so%re un "nstrumento %astan para mane&ar!o $orre$tamente L...M son (er a eras8 s" m"s $ogn"$"ones so%re !a so$"e a %astan para mo(erme a e$ua amente' tam%"<n son (er a eras4. *Por e&emp!o# "n$orporamos en nuestro tra%a&o $ot" "ano e! uso e !a $omputa ora 5 nos resu!ta =t"! 5 somos $apa$es e re-er"rnos a !a 4memor"a ram4' !os mega1%a"ts' et$. 5 mane&ar programa eterm"na os# es e$"r' reso!(emos pro%!emas espe$2-"$os e "n$orporamos a nuestro !engua&e $orr"ente parte e aque! !engua&e. Pero se trata e un uso 5 una "n$orpora$")n pr,$t"$a# no ne$es"tamos estar a! tanto e! a(an$e e! $ono$"m"ento en esta ,rea para usar !a $omputa ora $omo un "nstrumento. De! m"smo mo o que no ne$es"tamos $ono$er !a /"stor"a 5 !os a(an$es e !a F2s"$a para /a$er repara$"ones om<st"$as e !a "nsta!a$")n e!<$tr"$a...NL0M

D"$e Num a! respe$to#

4... en !a a$t"tu natura! e !a (" a $ot" "ana' !os &u"$"os no son (er a eros o -a!sos 1 $omo !os e !a $"en$"a 1 s"no (,!" os o "n(,!" os' $orre$tos o "n$orre$tos' e-"$a$es o "ne-"$a$es. L...M e! $au a! e conocimientos del sentido comn LesM un magma e t"p"-"$a$"ones' re$etas' reg!as' e-"n"$"ones' m,3"mas' et$.+ 5 !as prcticas de razonamiento de sentido comn Lson aqu<!!asM a tra(<s e !as $u,!es esos $ono$"m"entos son $on$retamente ap!"$a os. Son estas pr,$t"$as !as que art"$u!an a s"tua$"ones espe$"-"$as !os e!ementos e aque! $au a! que $ons" eramos aprop"a os8 ...D. 7 !a e3per"en$"a es' a !a (e;' !o que perm"te ma5or o menor ag"!" a en !a reso!u$")n e ta!es s"tua$"ones en !a (" a $ot" "ana *por e&emp!o' !as personas que t"enen un -am"!"ar $on a!guna en-erme a $r)n"$a sue!en e(en"r 4e3pertos4 a$er$a e $)mo pro$e er ante !a m"sma' pero tam%"<n' en !as "nst"tu$"ones e sa!u ' $on e! persona! m< "$o' et$.+

You might also like