Professional Documents
Culture Documents
ESTELA GRASSI
La propuesta que me propongo esarro!!ar es !a s"gu"ente# en !o $on$ern"ente a! $ampo e! tra%a&o so$"a!' !a "n(est"ga$")n *en tanto pro u$$")n e $ono$"m"ento+ est, "mp!"$a a en !a m"sma pos"%"!" a e $onst"tu$")n e una pr,$t"$a pro-es"ona! re!at"(amente aut)noma. D"$/o e otro mo o' !a "n(est"ga$")n so$"a! es $on "$")n ne$esar"a e !a pr,$t"$a pro-es"ona!.
0 1 Antes e esarro!!ar espe$2-"$amente esto' es ne$esar"o e3p!"$"tar a!gunos supuestos %,s"$os respe$to e !a 4pro u$$")n e! $ono$"m"ento en $"en$"as so$"a!es4' por $uanto e! $ampo pro-es"ona! que nos o$upa $onstru5e su o%&eto en 4!o so$"a!6. 7 !uego porque !as /"st)r"$as opos"$"ones p!antea as en e! $ampo e! tra%a&o so$"a! *teor2a1rea!" a 8 o%&et"(" a 9su%&et"(" a ' et$.+ son tr"%utar"as e esa$uer os pers"stentes a$er$a e supuestos e -on o en !a $"en$"a so$"a! *aunque /a5an s" o s"stem,t"$amente s"mp!"-"$a os en su "nter"or+. Estas re-!e3"ones se u%"$an -uera e to o en-oque que presuponga una ruptura ra "$a! teor2a 9 emp"r"a 5' $onse$uentemente' una re!a$")n e e3terna!" a ra "$a! su&eto 9 o%&eto e $ono$"m"ento. Sean aque!!os er"(a os e! emp"r"smo neo1pos"t"("sta * e !os que son tr"%utar"as !as posturas que separan rea!" a 9teor2a. O !os que' es e !a $r2t"$a a! 6o%&et"("smo6' para )&"$amente' entrete&en una 4$omp!"$" a "n$on$"ente4 $on e! pos"t"("smo *$omo se:a!an a!gunos autores+ que surge e reemp!a;ar e! 4 ato uro4 *$omo (er"-"$a$")n e3terna e !os postu!a os te)r"$os+' por !a 4apre/ens")n sens"%!e e !o rea!4 $omo 4-uente e on e -!u5e4 e! $ono$"m"ento o !a teor2a *a !a que enton$es se supone $omo 4emana$")n e !a (er a 4+. Esta perspe$t"(a a$epta a1$r"t"$"mente e! postu!a o emp"r"sta e una rea!" a "nme "ata' en este $aso a$$es"%!e por !o 4("(en$"a!4. *La propos"$")n e! 4a$er$am"ento sens"%!e4 espo&a os e nuestros esquemas te)r"$os o " eo!)g"$os a! 4sa%er e! pue%!o4 *o a 4su rea!" a 4+' re"tera amente e3puesta en e! $ampo e! tra%a&o so$"a!' es 1a su (e;1 tr"%utar"a e este emp"r"smo que' $on pretens")n 5 tra "$")n $omprens"("sta' re"tera' s"n em%argo' esta ruptura ra "$a! 5 esta 4"!us")n e transparen$"a' e que se pue e "r a !as $osas m"smas4 *$omo "ron";a Bour "eu+. *En tra%a&o so$"a! se sue!e repet"r $on -re$uen$"a esto e que 4!a teor2a na$e e !a pr,$t"$a48 o e que /a5 que 4"r a !a rea!" a 4 o 4(o!(er a !a teor2a4' 5 preten er que en este paseo e(en"mos 4 "a!<$t"$os4 ... em,s est, e$"r que ta! paseo no t"ene na a que (er $on !a "a!<$t"$a+. O%("amente' estas re-!e3"ones que an -uera tam%"<n e !os en-oques que a -uer;a e re!at"(";ar e! "s$urso te)r"$o' /a$en er"(ar <ste en una mera $onstru$$")n su%&et"(a *a!g=n pos1mo ern"smo+. Des e una ta! postura' no /a5 !ugar para pensar 4!a $onstru$$")n e $ono$"m"ento4.
Ent"en o que !a teor2a so$"a! no re-!e&a un o%&eto pre$onst"tu" o' $on "n epen en$"a e! su&eto8 5 que <ste tampo$o es una esen$"a!" a a1/"st)r"$a' n" su que/a$er es a&eno a !os pro$esos e estru$tura$")n e "nst"tu$"ona!";a$")n so$"a!# en e! prop"o pro$eso e $ono$"m"ento * e !a e!a%ora$")n s"stem,t"$a e "nterpreta$"ones e !os -en)menos so$"a!es> tam%"<n se repro u$en' $onstru5en 59o trans-orman esas estru$turas. *Las $ategor2as 5 $on$eptos no s)!o no 4re-!e&an4 !o rea!' s"no que 4(ue!(en4 $omo !o 4rea!4 a! e-"n"r 5 $ategor";ar e! mun o# pauper";a os' estru$tura!es' "n-orma!es' et$.' s"en o "nterpreta$"ones 5 $ategor";a$"ones pos"%!es' (ue!(en $omo 4re-!e&o4 a! "ntegrarse 5 natura!";arse en e! $ono$"m"ento $ot" "ano 5 e sent" o $om=n+. Re$ono$er e! protagon"smo e! su&eto en !a $onstru$$"?n e! o%&eto *que e eso se trata+' no s"gn"-"$a' enton$es' 4su%&et"(";ar4 *5 por tanto' re!at"(";ar e! $ono$"m"ento e !o so$"a!+ para $onstru"r apenas 4un "s$urso e tono "nt"m"sta4 *$omo o%ser(a%a e! antrop)!ogo %ras"!e:o Car o;o e O!"(e"ra' /a$e po$os 2as en sus $on-eren$"as e F"!oso-2a !a 5 Letras+. D"s$urso que e3ponga $on m,s <n-as"s !os sent"m"ento e! "n(est"ga or' que e! $omp!e&o entrama o !os pro$esos %a&o an,!"s"s. Las e(entua!es e3pres"ones e su "n(o!u$ram"ento $on e! pro%!ema o%&eto e $ono$"m"ento' ser,n sanamente un 4 ato4 s" su esquema $on$eptua! 5 su o-"$"o !e perm"ten "n$orporar!o. Parto' enton$es' e re$ono$er a! o%&eto e !as $"en$"as so$"a!es e una natura!e;a prop"a' !o que o%!"ga a -ormu!ar meto o!og2as e a%or a&e a e$ua as8 pero s"mu!t,neamente ent"en o !as so$"e a es /umanas 5 !os "(ersos a$onte$"m"entos' pro$esos 5 pro%!emas so$"a!es' pue en ser $ompren " os 5 e3p!"$a os' an o !ugar a un $ono$"m"ento no meramente su%&et"(o' aunque su (era$" a se $onsens=e "ntersu%&et"(amente' en un $ampo e pro u$$")n e sa%eres. @.1 Aasta aqu2' estas re-!e3"ones ata:en en genera! a! $ampo e! $ono$"m"ento e !o so$"a!. Respe$to' en part"$u!ar' a! tra%a&o so$"a!' (eamos $)mo se $onstru5) !a 4su $on-!"$t"(a re!a$")n $on !a pro u$$")n e $ono$"m"entos4 *Danan"' 0BBC+. La pr"mera pregunta a! respe$to es por qu<' trat,n ose e un $ampo pro-es"ona! $u5o o%&eto son !as "(ersas man"-esta$"ones e! $on-!"$to 5 !a $ontra "$$")n e re!a$"ones so$"a!es' e3presa as *o $on$eptua!";a as+ $omo 4pro%!emas so$"a!es4 /a5' s"n em%argo' tan po$o *o na a+ e aporte' por parte e !os tra%a&a ores so$"a!es' a! $ono$"m"ento e su prop"o o%&eto8 pero' %,s"$amente' !a pregunta es $)mo' ta!es pro%!emas' !!egan a natura!";arse' a ser trata os t,$"tamente $omo 4$osasD' a&enos a !a /"stor"a e su $onst"tu$")n $omo ta!es *5 $onse$uentemente e !os su&etos "n(o!u$ra os+. La $on-ronta$")n entre !a 4"nterpreta$")n e !a rea!" a 4 *!a teor2a> 5 !o que se ent"en e $omo 4!os atos emp2r"$os4' se remonta a! momento en que $om"en;an a $uest"onarse !os s"stemas meta-2s"$os autosu-"$"entes om"nantes /asta e! s"g!o EVII *a part"r e !os $u,!es !a Ver a se re(e!a%a o se e u$2a> 5 a p!antearse !a $r2t"$a a !as "nst"tu$"ones' %asa a en una $on$ep$")n que "nsp"ra a en !os a(an$es e !as $"en$"as -2s"$o1natura!es1 !!e(a%a a !os -"!)so-os "!um"n"stas a sostener que !a Ra;)n 5 !a o%ser(a$")n' $onst"tu2an e! me "o e es$u%r"m"ento e !a (er a ' 5 por !o tanto' e 4su%or "nar !as "nst"tu$"ones a !as ne$es" a es /umanas4 *Fe"t!"n' 0BG?>' /a$"<n o!as 4ra$"ona!es4 *es e$"r' a e$uan o su -un$"onam"ento a !as !e5es e! mo("m"ento un"(ersa!>' que po 2an ser es$u%"ertas por !a o%ser(a$")n. La o%ser(a$")n e !a rea!" a 5 !a ra;)n *"nstrumento para e! $ono$"m"ento>' $onst"tu5eron 1enton$es1 !os p"!ares e! m<to o *$omo en !as
$"en$"as -2s"$o1natura!es> para es$u%r"r !as !e5es e! mun o so$"a!. Los -"!)so-os "!um"n"stas se propus"eron !a tarea e $ono$er (er a eramente este mun o' por me "o e un m<to o o%&et"(o. E! $onte3to e $r2t"$a 5 ruptura $on e! pensam"ento e !os s"g!os pre$e entes 5 !os a(an$es e !as $"en$"as e !a natura!e;a' e3p!"$an e! mo e!o 5 !a -e puesta en !a emp"r"a *!a o%ser(a$")n+. *Fe"t!"n' 0BG?+ Este pro$eso e ruptura $on e! pensam"ento meta-2s"$o' no es a&eno para $ompren er !a /"stor"a e !as -ormas e a$$")n so$"a!# !a e(o!u$")n e !a -"!antrop2a es e e! s"g!o EVIII se art"$u!a a <! 5 se propone $omo una a$$")n "r"g" a a or"entar $omportam"entos 4ra$"ona!es4' en %ase a 4 "agn)st"$os4 so%re !a so$"e a ' !as "nst"tu$"ones' !a (" a -am"!"ar' et$. En !a a$$")n e !os -"!,ntropos' se a ("erte una $onstante %=sque a e e-"$"en$"a 5 e e$onom2a e re$ursos 5 permanentes ree!a%ora$"ones e sus estrateg"as so%re !a %ase e !a e(a!ua$")n e !as prop"as a$$"ones. Las "nst"tu$"ones as"!ares e("n"eron' en este mar$o' en (er a eros 4!a%orator"os e o%ser(a$")n4 e !as $on u$tas. *Don;e!ot' 0BHB+. Lo que qu"ero e$"r es que en esta pre-"gura$")n e! $ampo se ") una a$$")n a$or e $on 4e! esta o e! $ono$"m"ento4 e! mun o so$"a!8 no /a%2a a$t"("smo $"ego' s"no propuestas e "nter(en$")n -un a as en ta! $ono$"m"ento. Pero s" !as $"en$"as so$"a!es se -ueron e-"n"en o $omo ta!es a part"r e esta ruptura 5 e(o!u$"onan o en e! sent" o e una $omp!e&";a$")n e su $uerpo te)r"$o 5 meto o!)g"$o' en !o que se $onst"tu5e $omo e! $ampo e !a Ias"sten$"a so$"a!4 */a$"a -"na!es e! s"g!o EIE+' !a $uest")n no est, presente $omo $on-ronta$")n "nterna' en !a me " a en que <sta no se esarro!!a' -"na!mente' art"$u!a a a! $ono$"m"ento e !o so$"a!' s"no en estre$/a ("n$u!a$")n $on !os $ampos e !a me "$"na' !a ps"qu"atr2a 5 e! ere$/o. A part"r e a!!2' se e-"ne !a "nter(en$")n e !a as"sten$"a so$"a! $omo !a puesta en Ipr,$t"$aD e !os pr"n$"p"os 5 normas er"(a as e aque!!as "s$"p!"nas 5 "r"g" as a a&ustar !os $omportam"entos *"n "(" ua!es 5 -am"!"ares+ a una norma!" a pre e-"n" a es e estos $ampos. Mu&eres mun" as e estos pr"n$"p"os *e! e%er ser+ tu("eron a su $argo !a "-2$"! tarea e normat";a$")n' norma!";a$")n' $ontro! 5 po!"$"am"ento e "n "(" uos 5 -am"!"as' sosten" a en una ("s")n natura!";a a 5 a1$r2t"$a e !as re!a$"ones e "nst"tu$"ones so$"a!es. *Don;e!ot' 0BHB+. *Ca%e que e&emos $onstan$"a e !as part"$u!ar" a es reg"ona!es# en %uena me " a' por e&emp!o' e! tra%a&o so$"a! norteamer"$ano se $onst"tu5e en un pro$eso "-erente' $on una ma5or "n-!uen$"a e! ps"$oan,!"s"s 5 !as teor2as -un$"ona!"stas' que se e(" ente en !a o%ra e Mar5 R"$/mon +. a+ E! $aso e !a Argent"na e! $ampo e !a as"sten$"a so$"a! pro-es"ona!";a a se estru$tur) e !a mano e !os m< "$os -"!,ntropos *A!a5)n' 0BB@8 Grass"' 0BGB+ 5 $on una -uerte "("s")n e! tra%a&o en su "nter"or# aqu<!!os *(arones e! $ampo e !a /"g"en"sta+ eran !os porta ores e! sa%er I$"ent2-"$oD' e er"(a%an !os mo os e a$$")n $orre$ta8 !as ("s"ta oras 5 as"stentes so$"a!es' "nstrumenta as por <stos' e%2an !!e(ar a !a pr,$t"$a !as tareas pre1esta%!e$" as. La "$otom2a 4pensa a4 9 pr,$t"$a se mater"a!";) en esta I "("s")n e! tra%a&oD en "nter"or e! $ampo pro-es"ona!. Mater"a!";a$")n que se "mpuso 1tam%"<n1 $uan o !a pro-es")n "n"$") e !os $ampos m< "$o 5 &ur2 "$o 5 se a$er$) a !as so$"a!es' $omo $onse$uen$"a e nue(as eman as p!antea as por e! mo e!o po!2t"$o1e$on)m"$o esarro!!"sta. La 4 "("s")n e! tra%a&oD (o!(") a re"terarse' a/ora $on otros 4pro u$tores e $ono$"m"ento4 *!os t<$n"$os e !as agen$"as "nterna$"ona!es+ 5 nue(as -un$"ones a ser e&e$uta as *!as prop"as e un 4agente e $u5o per-"! pro-es"ona! se a!e&a%a e !a "magen e
mu&er a !a $ar" a 5' a! amor' para /a$er p"< en un t<$n"$o $on protagon"smo a n"(e! e !os pro$esos e $am%"o en !as $omun" a es. No o%stante' estas nue(as $on "$"ones "eron !ugar a! Mo("m"ento e Re$on$eptua!";a$")n !o$a!' es e e! $ua! se pro u&eron !as pr"meras man"-esta$"ones en "re$$")n a re e-"n"r e! o%&eto e! tra%a&o so$"a!' es e entro m"smo e! $ampo pro-es"ona!. Aunque en "-erentes momentos e !a /"stor"a e !a pro-es")n se -ueron an o "st"ntos n"(e!es e a$er$am"ento $on !as $"en$"as estu(o 4mar$a o4 por este rasgo %,s"$o e !a dicotomizacin de la prctica1[1] de los traba adores sociales.
Tanto con la primer !ran r"pt"ra con el modelo #tradicional# de la asistencia social$ como d"rante el a"!e del mo%imiento de reconcept"alizacin$ p"ede a&irmarse '"e por lo menos "n sector de los pro&esionales ( '"e de&inieron l)neas internas claramente identi&icables ( ap"ntaron a conte*t"ar s" '"e+acer en el marco de procesos sociales de los '"e dan c"enta las ciencias sociales. ,o obstante$ a-n en condiciones potencialmente ms prod"cti%as. la concepcin dicotmica de la realidad .a ni%el del pensamiento/ 0 la #di%isin del traba o#$ como mani&estacin$ condicionaron este acercamiento$ a pesar de '"e en ambos casos$ la cr)tica social 0 la critica del rol &"eron ras!os de&initorios. El marco !eneral de la reconcept"alizacin est"%o dado1 por "na &"erte politizacin de la sociedad en !eneral2 el desarrollo de corrientes cr)ticas en las ciencias sociales$ &"ndamentalmente de inspiracin mar*ista o de lo '"e se denomin en n"estro pa)s el #pensamiento nacional# .en el '"e se +icieron con&l"ir cate!or)as mar*istas con el ideario peronista/2 0 por el establecimiento de "na relacin ms estrec+a de estas corrientes con la prctica pol)tica. 3arad icamente$ estas circ"nstancias ( de +ec+o$ mo%ilizadoras de los cambios en el interior de la pro&esin ( al combinarse con a'"ella tradicin de acti%ismo$ no dieron l"!ar a la consolidacin de "na corriente cr)tica$ tericamente slida dentro de la pro&esin. Tales tendencias se e*presaron$ por el contrario$ en la s"bs"nci4n de la prctica pro&esional #reconcept"alizada# con el compromiso militante2 la d5bil .por o%en/ &ormacin terica de los traba adores sociales reconcept"alizados los lle% a as"mir como bandera el post"lado de '"e la #%i%encia sensible# es &"ente 0 corroboracin de todo conocimiento 0 mani&estacin de lo real sin mediaciones. En este marco$ la #in%esti!acin(accin# 0 la #in%esti!acin ( participante# .propia de la antropolo!)a socio(c"lt"ral/$ entendidas como modelo del compromiso %i%encial 0 como medio de rec"perar "na %erdad esencial contenida. en el saber del 6p"eblo7$ -ueron asum" as por !os tra%a&a ores so$"a!es $omo 4(anguar "a meto o!)g"$a4 5 se re u&o !a $on-ronta$")n 5 e! e%ate entre para "gmas a un "n e-"n" o 4pos"t"("smo (ersus "n(.9a$$")n o part"$"pante48 o 4pos"t"("smo (ersus 1[1] Como
se ver, no uso el trmino con el sentido de actividad material y al mismo tiempo pura, que tiene para los trabajadores sociales; la que podra separarse, as, de los significados y categoras tericas e ideolgicas, que se entienden ubicadas en otro plano !ntiendo el trmino prctica, en principio, como todo "acer "umano, en cualquier mbito constituido como espacio social de accin #como campo de produccin, para especificarlo en los trminos de $ourdieu, ya citado% &oda prctica "umana es, simultneamente, material y simblica 'us particularidades refiere, a la ve(, a las especificaciones del campo )e a" que pueda "ablarse de* la prctica poltica, la prctica investigativa, la prctica sindica, la prctica mdica, etc + cada una de stas lo es como unidad #compleja y "eterognea% que resulta de las interacciones de los agentes que ocupan posiciones diversas #de "egemona, de subordinacin, de poder, etc , en la estructura de relaciones del campo%
mater"a!"smo "a!<$t"$o4' para )&"$amente en sus (ers"ones m,s estru$tura!"stas' ree "t,n ose !a $omp!"$" a no esea a $on e! emp"r"smo e ra2; pos"t"("sta. O%("amente' e nue(o' esto no /a s" o una 4or"g"na!" a 4 e! tra%a&o so$"a!. So!amente que' !as $on "$"ones e! $ampo no perm"t"eron part"$"par $on4 so!" e; e este e%ate' s"no que !!e(aron a repro u$"r /a$"a a entro !o m,s "nsustan$"a! e! m"smo. E! re"n"$"o e! e%ate pos1 "$ta ura se "o a part"r e <sta 5 otras tantas "$otom2as. III 1 Veamos' enton$es' a/ora !a $uest")n e! o%&eto e! tra%a&o so$"a! 5 su part"$u!ar" a 5' es e a/2' !a $uest")n e !a "n(est"ga$")n. Lo que e-"ne a! tra%a&o so$"a! es que su o%&eto es' pr"mero *en t<rm"nos !)g"$os' no tempora!es+ o%&eto e "nter(en$")n' *no en un sent" o po!"$2a$o que a (e$es se !e otorga a! t<rm"no+' s"no en tanto que su pr,$t"$a est, e3p!2$"tamente "r"g" a a pro u$"r a!guna mo "-"$a$")n en !a s"tua$")n pro%!em,t"$a puntua! en re!a$")n a !a $ua! es !!ama o a a$tuar. 7 su o%&eto e "nter(en$")n "nme "ato o emp2r"$o son s"tua$"ones puntua!es en !as que est,n "n(o!u$ra os a$tores "(ersos 5 que se enmar$an en !o que 1 en un p!ano m,s a%stra$to1 una so$"e a *o un se$tor e e!!a $on $apa$" a e /a$er /egem)n"$o su $r"ter"o+ e-"ne $omo pro%!emas so$"a!es. Esta es su espe$"-"$" a ' a part"r e !a $ua! se e-"ne su pro-es"ona!" a 5 re$orta su $ampo. Poner en $!aro est, espe$"-"$" a ' es "ne!u "%!e para p!antear !a $uest")n e !a "n(est"ga$")n en e! tra%a&o so$"a!' e("tan o trans-ormar e! tema en una mo a pasa&era' en !a %=sque a e un 4nue(o ro!4 so$"a!mente (a!ora o *$omo reme "o a! 4ma!estar4 que a$ompa:a a %uena parte e! e&er$"$"o pro-es"ona!+ 5 J enton$es 1 querer trans-ormar a !os tra%a&a ores so$"a!es en "n(est"ga ores. Ent"en o que e! pro%!ema se p!antea a !a "n(ersa# !a "n(est"ga$")n ne$esar"amente e%e estar "mp!"$a a en e! $ampo e! tra%a&o so$"a!' $omo $onst"tut"(a e su pr,$t"$a *5 esto no qu"ere e$"r que $a a tra%a&a or so$"a! /aga "n(est"ga$")n en su tra%a&o $ot" "ano o que !os tra%a&a ores so$"a!es e(engan to os "n(est"ga ores+8 pero ese tra%a&o $ot" "ano e%e ser !a man"-esta$")n' !a mater"a!";a$")n' !a $on$re$")n' e una pr,$t"$a pro-es"ona! aut)noma' $o!e$t"(amente $onstru" a $omo ta!. 76 esto t"ene $omo requ"s"to pre("o !a pos"%"!" a e "nstru$$")n aut)noma e aque!!o en re!a$")n a !o $ua! se "nter("ene' es e$"r' e! o%&eto. Constru$$")n aut)noma NO qu"ere e$"r $on "n epen en$"a o a! margen e !os pro$esos so$"a!es por !os $ua!es se e-"nen aque!!os pro%!emas8 s"no su pro%!emat";a$")n' $omo -orma e /a$er e !a "nter(en$")n una pr,$t"$a pro-es"ona! or"enta a por !as $ategor2as $on !as que una ta! pro-es")n *o un ta! $ampo pro-es"ona!+ e-"ne a$t"(amente !os pro%!emas en re!a$")n a !os $u,!es' !a pro-es")n m"sma se e-"ne 5 se !eg"t"ma. Kna pr,$t"$a pro-es"ona! no pue e re$!amar autonom2a s" su "nter(en$")n est, gu"a a por !os 4supuestos "mp!2$"tos4 $onten" os en !a e-"n"$")n 5a a a e un pro%!ema. @L@M 8L@M
,unque las comparaciones suelen ser odiosas, a veces pueden resultar ilustrativas, si no se pretende asimilar un al otro* el ejercicio de la medicina es un ejercicio profesional; eso no conduce a que todos y cada uno de los miembros de este campo #los mdicos% sean investigadores ellos mismos o que en su prctica cotidiana #ene l consultorio, en el "ospital o en la sala% "agan investigacin -ero la prctica mdica es una prctica profesional y la de cada mdico en particular, es e.presin de aqulla, colectivamente constituida y reconocida como prctica cientfica; esto es sustentada en la investigacin en reas diversas que ata/en al campo* biologa, farmacologa, tecnologa mdica, etc + aquellos organismos que e.presan las posiciones "egemnicas dentro del campo #la 01' por ejemplo%, dan cuenta de las normativas y definiciones ms o menos ms o menos consensuadas y vigentes en el campo* salud, enfermedad, objetivos de la prctica mdica, mbitos medicali(ados !sto no significa, cabe insistir, que estos procesos sean ajenos a los procesos y disputas de sentido e.tra 2 campo* por ms articulado al poder que se pretenda al campo
Des e este punto e ("sta' !a "n(est"ga$")n e("ene en un e!emento "nes$"n "%!e' en un requ"s"to e $onst"tu$")n e una pr,$t"$a pro-es"ona!' enten "en o Jenton$es 1 por ta!' e! om"n"o' !a aprop"a$")n 5 !a apre/ens")n e! prop"o que/a$er. C"tan o nue(amente a Danan"' se trata e! esarro!!o e 4!a $apa$" a e om"n"o so%re nuestras $on "$"ones e tra%a&o *$omo parte e! tr,ns"to e !a /eteron)m"a a !a autonom2a4. *Danan"' 0BBN+ A/ora %"en' !os pro%!emas so$"a!es * e ("("en a' e a!"menta$")n' e sa!u ' e ("o!en$"a' e marg"na!" a ' et$.+ no son' a1pr"or"' 4pro%!emas e "n(est"ga$")n4' $omo no son por s" 4pro%!emas so$"a!es4' s"no a part"r e /a%er s" o $onst"tu" os $omo ta!es 5 e e!!o epen e e! re$ono$"m"ento 5 !a $onst"tu$")n e s"tua$"ones puntua!es *que son' ma5ormente' e! o%&eto "nme "ato e "nter(en$")n e !os tra%a&a ores so$"a!es+ $omo s"tua$"ones pro%!em,t"$as que eman an a$$"ones a$or es $on !a e-"n"$")n a opta a e! pro%!ema que !as enmar$a. E! o%&eto e! tra%a&o so$"a! es' enton$es' un o%&eto /"st)r"$o 5 "sputa o en su e-"n"$")n.CL0M De a/2 que' !a pr,$t"$a pro-es"ona! *enten " a $omo 4 om"n"o e! prop"o que/a$er4+ "mp!"$a en pr"mer !ugar' !a esnatura!";a$")n e! o%&eto *e! o !os pro%!emas puntua!es+ 5 su re$onstru$$")n $omo o%&eto e !a pr,$t"$a. 7 parte e! pro$eso e esta re$onstru$$")n $r2t"$a *re$ono$"m"ento e su /"stor"$" a 5 e !os sent" os que $on!!e(a su e-"n"$")n+' es $onst"tu"r!o $omo un o%&eto e $ono$"m"ento. 7 esto no es un 4segun o paso4 en un supuesto pro$eso !"nea! e $omp!e&";a$")n# est, ne$esar"amente "mp!2$"to en !a $onstru$$")n e! o%&eto e !a pr,$t"$a pro-es"ona!' porque no /a5 ta! o%&eto e !a pr,$t"$a pro-es"ona!' s" no se $onst"tu5e s"mu!t,neamente $omo o%&eto e $ono$"m"ento. S"n esta esnatura!";a$")n *pro%!emat";a$")n+ no /a5 4 om"n"o e! prop"o que/a$er4 *s"no un /a$er aque!!o' on e 5 $u,n o que se e-"ne enteramente -uera e! $ampo+. Pro%!emat";ar e! 4pro%!ema4 que ("ene a o a! tra%a&o so$"a! *para $onst"tu"r!o en e! o%&eto e !a pr,$t"$a pro-es"ona!+' qu"ere e$"r -ormu!arse preguntas' %us$ar !as m=!t"p!es e-"n"$"ones 5 re$ono$er !os su&etos e <stas 5 !os argumentos que sost"enen *e3p!2$"tos o "mp!2$"tos+' %us$ar re!a$"ones entre -en)menos' et$. a part"r e !os $u,!es un a$onte$"m"ento o $on&unto e a$onte$"m"entos e("ene Ipro%!emaD que eman a a!g=n t"po e "nter(en$")n *o so!u$")n+. Como "$e Bour "eu *0BGB+# 4Para no ser o%&eto e !os pro%!emas que se toman por o%&eto' es ne$esar"o /a$er !a /"stor"a so$"a! e !a emergen$"a e esos pro%!emas' e su $onst"tu$")n progres"(a' e! tra%a&o $o!e$t"(o $ump!" o en !a $ompeten$"a 5 !a !u$/a que /a s" o ne$esar"a para /a$er $ono$er 5 re$ono$er esos pro%!emas $omo pro%!emas !eg2t"mos' p=%!"$os 5 o-"$"a!es. Se pue e pensar en !os pro%!emas e !a -am"!"a' e! "(or$"o !a roga' !a e!"n$uen$"a' e! tra%a&o -emen"no' et$. En to os !os $asos se es$u%r"r, que
mdico, pero ms corporativo que se lo suponga, los actores de los fenmenos medicali(ados, "acen y dicen respecto #las mujeres, los consumidores de drogas, los gays, etc % 3o estoy imaginando inmovilismo o aislamiento
9[1] -odramos
citar ejemplos al infinito, que tambin dan cuenta de la imbricacin de elementos de teoras en nuestra cotidiana del mundo* 4acaso no nos basta referirnos al !dipo de 5ulano que no puede separarse de su madre, sin tener que preguntarnos cmo construy 5reud su teora del !dipo y muc"o menos sobre que supuestos y referentes empricos6 43o nos basta reconocer que una vacuna es efica( para evitar una enfermedad, para drsela a nuestros "ijos; o tomar nota de posibles efectos secundarios para dudar de su eficacia6 !tc
e! pro%!ema que e! pos"t"("smo or "nar"o I*que es e! pr"mer mo("m"ento e to o "n(est"ga or+ a$epta $omo e su5o' /a s" o so$"a!mente pro u$" o en 5 por un tra%a&o $o!e$t"(o e $onstru$$")n e !a rea!" a so$"a!...4 E "mp!"$a re e-"n"r!o. S)!o en esta "re$$")n pue e $onst"tu"rse 0 re!at"(a autonom2a e un $ampo pro-es"ona!. *C"to otra (e; Bour "eu#
4Constru"r e! o%&eto supone que se t"ene -rente a !os /e$/os una postura a$t"(a 5 s"stem,t"$a8 romper $on !a pas"(" a emp"r"sta que no /a$e s"no rat"-"$ar !as pre$onstru$$"ones e! sent" o $om=n... no presupone gran es $onstru$$"ones te)r"$as' s"no "nterrogar s"stem,t"$amente e! $aso part"$u!ar4. De a/2 que !a "n(est"ga$")n *pro u$$")n e $ono$"m"ento+ no es s)!o una /erram"enta en e! pro$eso e "nter(en$")n para e! tra%a&o so$"a!' s"no que se "ns$r"%e en !a pos"%"!" a m"sma e $onst"tu"r !a pr,$t"$a pro-es"ona!. Por eso' !a pro%!emat";a$")n e s"tua$"ones que no $on u$en e manera "nme "ata a un "agn)st"$o para !a a$$")n' no s)!o no est,n (e a as a !os tra%a&a ores so$"a!es' s"no que $onst"tu5en una apuesta estrat<g"$a en "re$$")n a sustentar una pr,$t"$a $r2t"$a. En e! m"smo sent" o' e! prop"o pro$eso e "nter(en$")n pue e e(en"r en o%&eto e "n(est"ga$")n. Ca a uno e estos t"pos e "n(est"ga$")n $orrespon en a n"(e!e "-erentes' $on o%&et"(os e "ntereses "st"ntos' pero "gua!mente !eg2t"mos. Ins"sto $on Bour "eu# 4E! arte' en $"en$"as so$"a!es' est, s"n u a en ser $apa; e poner en &uego 4$uest"ones te)r"$as4 mu5 "mportantes' respe$to a o%&etos 4emp2r"$os4 mu5 pre$"sos' -re$uentemente menores en apar"en$"a L...M Lo que $uenta' en rea!" a ' es !a $onstru$$")n e! o%&eto' 5 !a e-"$a$"a e un m<to o e pensar nun$a se man"-"esta tan %"en' $omo en su $apa$" a e $onst"tu"r o%&etos so$"a!mente "ns"gn"-"$antes en o%&etos $"ent2-"$os o re$onstru"r L...M o%&etos so$"a!mente "mportantes' apre/en " os es e un ,ngu!o "mpre("sto...4 *Bour "eu' 0BGB+ O%("amente' !a $uest")n e 4pro%!emat";ar e! pro%!ema que ("ene a o4' pensa a aqu2 en re!a$")n a! tra%a&o so$"a!' es tam%"<n 1 $a a (e; m,s 1 estrat<g"$a para !a $onstru$$")n e una $"en$"a so$"a! $r2t"$a' en !a me " a en que ("ene /a$"<n ose /egem)n"$o un "s$urso Ipragm,t"$oD seg=n e! $ua! !a "n(est"ga$")n que no t"ene esta -"na!" a "nme "at"sta es 4"ne-"$"ente4# e! m"smo M"n"stro Ca(a!!o' en su pretens")n e es$a!"-"$ar !os "n(est"ga ores e CONICET *que' por otra parte' en su ma5or2a pertene$en tam%"<n a !a Kn"(ers" a p=%!"$a+ se puso <! m"smo $omo e&emp!o e! t<$n"$o e-"$"ente# "&o que no per ") t"empo en Aar(ar "n(est"gan o $uest"ones e teor2a e$on)m"$a' s"no en $)mo reso!(er $uest"ones puntua!es. O%("amente' e! M"n"stro es$on e su $omprom"so apr"or" $on !os supuestos a part"r e !os $u,!es se $onstru5en 5 resue!(en esos pro%!emas puntua!es' etr,s e un mo e!o "mper"a!"sta e $"en$"a+.
IV 1 E3am"nemos' por =!t"mo' !a $uest")n e !a teor2a' e! $ono$. $ot" "ano' !a e3per"en$"a 5 !a pr,$t"$a pro-es"ona!. A$or < antes $on Danan" que e! tra%a&o so$"a! /a ten" o una re!a$")n $on-!"$t"(a $on e! $ono$"m"ento' e! $ua! !a teor2a es !a e3pres")n s"stem,t"$a. Esta $on-!"$t"(" a se e3presa' entre otras $uest"ones' en que se /a !!e(a o a! e3tremo una -orma "$ot)m"$a e pensar !a rea!" a ' que separa ra "$a!mente' rea!" a 9 teor2a8 "s$urso 9 a$$")n8 et$. Preten o $uest"onar. pr"mero esta ua!";a$")n' para po er a(an;ar en !a " ea e !a "mp!"$a$")n e !a "n(est"ga$")n *pro u$$")n e $ono$"m"entos+ en !a pr,$t"$a pro-es"ona!. Es pos"%!e /a$er una pr"mera a-"rma$")n# !a teor2a es una "nterpreta$")n *-un a a+ e !a rea!" a . Es e$"r' un $uerpo $o/erente e $on$eptos 5 supuestos -un amenta!es que "nsp"ran o%ser(a$"ones pert"nentes. S"mu!t,neamente' se pue e a-"rmar que !o que e-"n"mos $omo rea!" a ' es s"empre una e3pres")n me "at";a a e !a m"sma' por esquemas e per$ep$")n e "nterpreta$")n /"st)r"$amente $onstru" os. D"$/o e otro mo o# !o que a-"rmamos que es !a rea!" a ' es ne$esar"amente aque!!o que pensamos que es !a rea!" a ' porque no /a5 rea!" a a$$es"%!e para e! su&eto /umano' s"no por me "o e sus prop"as $onstru$$"ones menta!es *7 esto (a!e tam%"<n para e! mun o -2s"$o1 natura!' por !o que !as $"en$"as $orrespon "entes son "gua!mente apr"or2st"$a# !os mo e!os te)r"$os' !as /"p)tes"s' !as $!as"-"$a$"ones 5 $on$eptos' son apren " as por !os espe$"a!"stas' so$"a!";a os en un $ampo eterm"na o' que es e a/2 pue en /a$er a(an;ar !a "n(est"ga$")n' $uest"onar un para "gma' et$.+. S" !a teor2a es *tam%"<n+ "nterpreta$")n e <sta' /asta aqu2 1 ta! $omo otras "nterpreta$"ones pos"%!es# !as " eo!og2as' e! $ono$"m"ento $orr"ente 1 4!a teor2a so$"a! no es una $osa e3tra:a 5 e3terna a !os su&etos4 *Casta:e a' 0BGH+' s"no tam%"<n' me "a$")n e !a rea!" a . OCu,! es' enton$es' !a part"$u!ar" a e !a teor2a *o e! $ono$"m"ento $onstru" o en e! mar$o e !a $"en$"a+P La teor2a preten e ser una "nterpreta$")n (,!" a e !os -en)menos 5 e !os pro$esos so$"a!es que estos e3presan8 es e$"r' e aque!!o que tras$"en e !o "nme "ato' !o e(" ente' !o $on$reto sens"%!e' para u%"$ar!os en estru$turas 5 pro$esos /"st)r"$os8 es e$"r' en aque! entrama o e pr,$t"$as 5 re!a$"ones e !os a$tores. De a/2 que !a teor2a es una "nterpreta$")n re-!e3"(a' una 4a$$")n e! pensam"ento que se organ";a a s2 m"smo en re!a$")n $on !a rea!" a 4 *Pra a' 0BGH+. Por eso !a teor2a est, o%!"ga a a e3p!"$"tar o (a!" ar sus supuestos 5 sus propos"$"ones so%re !a rea!" a . Esto nos $o!o$a en e! p!ano ep"stemo!)g"$o' en e! $ua! /a5 que "s$ut"r a$er$a e !os $r"ter"os e (a!" a$")n e! $ono$"m"ento en $"en$"as so$"a!es. No preten o entrar en este p!ano' s"no s)!o para a!u "r 1 por ne$es" a e !a argumenta$")n 1 a !o que NO pue e ser un $r"ter"o e (a!" a$")n e !a teor2a so$"a!. *S)!o $omo re-eren$"a genera!' re$or ar,n uste es que' es e una perspe$t"(a pos"t"("sta !a (a!" a$")n se a por $ontrasta$")n $on o%ser(a$"ones emp2r"$as o e3per"menta!es+. Des e !o que a!gunos autores e-"nen $omo pos1 pos"t"("smo *A!e3an er' 0BB0+' !a "st"n$")n teor2a 1 ato emp2r"$o es ana!2t"$a' no onto!)g"$a8 ta!es atos se $onstru5en ana!2t"$amente 5 se sustentan en aque!!os $uerpos te)r"$os que $ons" eramos que poseen ma5or $erte;a por 4su $o/eren$"a !)g"$a' amp!"tu e ("s")n' persp"$a$"a "nterpretat"(a' re!e(an$"a (a!orat"(a' -uer;a ret)r"$a 5 $ons"sten$"a argumentat"(a4 *A!e3an er' 0BB0+. La (a!" a$")n epen e' enton$es' e! $onsenso "ntersu%&et"(o a$er$a e 4$omo e%e !!egarse a !a (er a 5 en qu< $ons"ste <sta4 *A!e3an er' 0BB0+ 5 !a puesta en $uest")n e una teor2a "mp!"$a e! e%ate a$er$a e sus presupuestos -un amenta!es. La (a!" a$")n
es epen "ente' enton$es' e 4!os e-e$tos e !a $r2t"$a mutua entre !os m"em%ros e !a $omun" a 4 $"ent2-"$a 5 e! e%ate a$er$a 4 e !as prue%as 5 e !a estru$tura !)g"$a e !os argumentos4 *G" ens' 0BBC+. A/ora %"en' a-"rmamos antes que e! a$$eso e! su&eto a su mun o *!a rea!" a + es s"empre un a$$eso me "a o por esquemas e per$ep$")n e "nterpreta$")n 5 que <stos *"n$!u" a !a teor2a+' a su (e;' son /"st)r"$amente $onstru" os. Esto es' ta!es "nterpreta$"ones no son pura su%&et"(" a ' no e3presan una esen$"a!" a e! su&eto *part"$u!ar o $o!e$t"(o# e! 4sa%er e! pue%!o4 $omo esen$"a a1 /"st?r"$a' por e&emp!o+' s"no que son !a e3pres")n su%&et"(a a e estru$turas /"st)r"$as e per$ep$")n 5 or enam"ento e !a rea!" a ' s"mu!t,neamente $onstru" as por !a prop"a a$$")n e representa$")n 5 or enam"ento *$ategor";a$")n+ e! mun o por parte e su&etos "-eren$"a!mente u%"$a os *5 tam%"<n $ategor";a os+ en esas estru$turas8 5 $apa$es e $onstru"r $ategor2as 5 or enam"entos a!ternat"(os' $omo que ) ("sto a! /a$er re-eren$"a a !os pro%!emas so$"a!es. Estos esquemas *$onst"tut"(os e to a a$$")n /umana+' $on-orman a su (e;' nuestro $ono$"m"ento $ot" "ano so%re aque!!as por$"ones e !a rea!" a que nos "n(o!u$ran' es e$"r' que -orman parte e nuestra e3per"en$"a. Ta! e3per"en$"a es e! mo o que ("("mos !a rea!" a *una parte e e!!a+ me "at";a a so$"a!mente8 5 esos esquemas "nterpretat"(os $on que nos mane&amos en !a e3per"en$"a e nuestra (" a $ot" "ana' $on-orman un $ono$"m"ento "nme "ato no te)r"$o *aunque en <! "ntegremos $a a (e; m,s e!ementos e teor2as e "-erentes $ampos $"ent2-"$os+' $u5a (a!" e; se er"(a e su e-"$a$"a en !a reso!u$")n e pro%!emas $ot" "anos' no e !a puesta en $uest")n e sus supuestos te)r"$os o -"!os)-"$os n" e !os $am"nos segu" os para a!$an;ar!o.
Como "$e A. Ae!!er *0BHH+' 4en nuestra (" a $ot" "ana (er a ero 5 $orre$to L...M $o"n$" en. L...M s" m"s $ogn"$"ones so%re un "nstrumento %astan para mane&ar!o $orre$tamente L...M son (er a eras8 s" m"s $ogn"$"ones so%re !a so$"e a %astan para mo(erme a e$ua amente' tam%"<n son (er a eras4. *Por e&emp!o# "n$orporamos en nuestro tra%a&o $ot" "ano e! uso e !a $omputa ora 5 nos resu!ta =t"! 5 somos $apa$es e re-er"rnos a !a 4memor"a ram4' !os mega1%a"ts' et$. 5 mane&ar programa eterm"na os# es e$"r' reso!(emos pro%!emas espe$2-"$os e "n$orporamos a nuestro !engua&e $orr"ente parte e aque! !engua&e. Pero se trata e un uso 5 una "n$orpora$")n pr,$t"$a# no ne$es"tamos estar a! tanto e! a(an$e e! $ono$"m"ento en esta ,rea para usar !a $omputa ora $omo un "nstrumento. De! m"smo mo o que no ne$es"tamos $ono$er !a /"stor"a 5 !os a(an$es e !a F2s"$a para /a$er repara$"ones om<st"$as e !a "nsta!a$")n e!<$tr"$a...NL0M
4... en !a a$t"tu natura! e !a (" a $ot" "ana' !os &u"$"os no son (er a eros o -a!sos 1 $omo !os e !a $"en$"a 1 s"no (,!" os o "n(,!" os' $orre$tos o "n$orre$tos' e-"$a$es o "ne-"$a$es. L...M e! $au a! e conocimientos del sentido comn LesM un magma e t"p"-"$a$"ones' re$etas' reg!as' e-"n"$"ones' m,3"mas' et$.+ 5 !as prcticas de razonamiento de sentido comn Lson aqu<!!asM a tra(<s e !as $u,!es esos $ono$"m"entos son $on$retamente ap!"$a os. Son estas pr,$t"$as !as que art"$u!an a s"tua$"ones espe$"-"$as !os e!ementos e aque! $au a! que $ons" eramos aprop"a os8 ...D. 7 !a e3per"en$"a es' a !a (e;' !o que perm"te ma5or o menor ag"!" a en !a reso!u$")n e ta!es s"tua$"ones en !a (" a $ot" "ana *por e&emp!o' !as personas que t"enen un -am"!"ar $on a!guna en-erme a $r)n"$a sue!en e(en"r 4e3pertos4 a$er$a e $)mo pro$e er ante !a m"sma' pero tam%"<n' en !as "nst"tu$"ones e sa!u ' $on e! persona! m< "$o' et$.+