SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

WATER TREATMENT 1. $. Gambarkan blok diagram proses pen erni!an air dari air s"ngai sampai men adi air "mpan boiler # %elaskan & a. b. -. /. '"ngsi ala( ) ala( pada soal nomor sa(" # *o"g"lasi +,lok"lasi sedimen(asi # Ma-am ) ma-am air .ang dis"ppl. ole! "ni( "(ili(as#

Seb"(kan ba!an kimia "n("k & a. b. *o"g"lan+ 'lok"lan+ p!-on(rol+ desin,ek(an+ o0.gen s-a1enger+ s-aling agen(+ an(i ,oam+ an(i korosi,. B"a( / reaksi dari ba!an kimia (erseb"( 2ko"g"lan+ o0.gen s-a1enger+ an(i korosi,3#

4.

%elaskan (en(ang & a. b. -. *esada!an Perbedaaan kesada!an (e(ap dan (emporer 5ara meng!ilangkann.a

6.

T"liskan a. b. -. '"ngsi ka(ion dan anion e0-!anger reaksi pada ka(ion dan anion e0-a!anger dan reaksi regenerasin.a ba!an kimia .ang dig"nakan "n("k ka(ion+ anion dan regenerasin.a

BIODIESEL 1. $. /. Penger(ian biodiesel dan reaksi pemben("kann.a # si,a( ) si,a( ,isik biodiesel men"r"( SNI dan ke"ngg"lan biodiesel dari solar # elaskan (en(ang & a. b. -. d. e. ,. 4. (i(ik ("ang (i(ik n.ala angka pen.ab"nan angka asam o-(ane n"mber -e(ane n"mber

elaskan (en(ang & a. b. -. reaksi (ranses(eri,ikasi dan es(eri,ikasi # perbedaan reaksi (ranses(eri,ikasi dan es(eri,ikasi # b"a( reaksin.a

6.

5PO dan me(!anol bereaksi memben("k me(!.l es(er dan gliserol dengan 1ol"me me(!anol 141 ml dan 5PO $77 ml+ me(al es(er .ang di!asilkan 177 ml dalam 8ak(" 97 meni(. :i("ng kons(an(a la " reaksi peng"rangan 5PO# dike(a!"i2B% 5PO ; 7.<9$ gr=ml dan BM 5PO ; $6> gr=moL B% me(!.l es(er ; 7+</6< gr=ml+ BM me(!.l es(er ; 94 gr=mol. B% me(!anol 7+<7$ gr=ml dan BM Me(!anol ;/$ gr=mol3

KOROSI

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

1. $. /. 4. 6. ?e,inisi korosi dan ,a-(or ) ,a-(or .ang mempengar"!i la " korosi # Seb"(kan dan elaskan 6 ma-am korosi se(empa( 2lo-ali@ed -orrosion3 dan berikan -on(o!n.a# Seb"(kan dan elaskan 6 ma-am (eknik pengendalian korosi dan berikan -on(o!n.a# Seb"(kan dan elaskan 6 ma-am Iden(i,ikasi korosi berikan -on(o!n.a # Seng dan besi (erkorosi dengan bera( a8al seng 17< gr dan bera( a8al besi didapa( dengan perbandingan 2seng&besi ; $&93+ ban.akn.a seng dan besi (erkorosi selama 4< am di(ern("kan dengan persamaan /+A/A ;$+1$60 B 6+7$. dan 7+/$6 ; 7+96 0 B 7+$6 . 2dimana 0 ; besi .ang (erkorosi dan . ; seng .ang (erkorosi3 dengan pan ang masing )masing logam /7 -m dan lebar 7+$ m. :i("ng la " korosi masingCmasing logam (erseb"(#

SAFONIFIKASI 1. $. ?e,insi Sa,oni,ikasi dan reaksi pemben("kkann.a # %elaskan & a. b. /. Mekanisme ker a sab"n Proses pemb"a(an sab"n

Apa pengar"! kadar ''A pada min.ak dan pengar"! pe8angi beralko!ol (er!adap sab"n .ang di!asilkan dan .ang mana .ang baik dig"nakan ''A (inggi a(a" renda! dan pe8angi beralkko!ol a(a" (idak beralko!ol# Apa perbedaan proses pemb"a(an sab"n l"nak dan sab"n keras# S"a(" min.ak dengan kem"rnian A9D bereaksi dengan NaO: memben("k sab"n dan gliserol dimana bera( NaO: /> g dan bera( min.ak 7+$$A/< kg+ mol sab"n .ang (erben("k dis"s"n dengan persamaan /+1$6 0 B $+196 . ; /+4/1$6 2dimana 0 ;mol sab"n se-ara (eori dan . ; mol sab"n se-ara prak(ek3. B"a(la! ma(erial balan-en.a#. 2BM NaO: ; 47 gr=mol+ BM min.ak ; <A7 gr=mol+ BM sab"n ;/7> gr=mol dan BM gliserol ; A$ gr=mol3 KUNCI JAWABAN SOAL OTK

4. 6.

WATER TREATMENT 1. Blok diagram proses pen erni!an air dari air s"ngai men adi air "mpan boiler &

air s"ngai

RUMAH POMPA AIR

CLARIFIER

SAND FILTER

CARBON ACTIVE FILTER

DEMIN TANK

MIXED BED

ANION EXCHANGE R

KATION EXCHANGE R

DEARATOR

BOILER FEED WATER

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

$. %elaskan & a. '"ngsi ala( & 1. $. R"ma! pomp air & memompakan air s"ngai 2ra8 8a(er in(ake3 5lari,ier & (empa( (er adin.a proses klari,ikasi 2meng!ilankan pengo(or .ang (idak lar"( dalam air 2s"spended solid 3 mela"i mekanisme koag"lasi+ ,lok"lasi+ sedimen(asi. /. 4. Sand ,il(er &men.aring ko(oran sisa .ang (erdapa( di dalam air

5arbon a-i1e ,il(er & meng!ilangkan kand"ngan sen.a8a organi- dengan -ara adsorpsi+ meng"rangi kand"ngan @a( oksida(or dan meng"rangi a(a" meng!ilangkan @a( .ang (ers"spensi dalam air.

6. >. 9. <. A. b.

*a(ion e0-!anger & menangkap ion posi(i, .ang ada di dalam air Anion e0-!anger & menagkap ion nega(i1e .ang ada di dalam air Mi0ed bed ?emin (ank ?eaera(or & meng!ilangkan ion posi(i, dan ion nega(i1e .ang masi! (er(inggal &(empa( menamp"ng air m"rni & meng!ilangkan kadar gas ) gas (erlar"( 25O$ dan O$ dalam air3

*o"g"lasi & proses pene(ralan ion se!ingga memben("k ,lok ke-il 'lok"lasi & proses pemben("kkan ,lok besar dari ,lok ) ,lok ke-il dengan ban("an ,lok"lan Sedimen(asi E proses pengengdapan ,lok besar *arena ga.a gra1i(asi

-.

Ma-am ) ma-am air & 1. $. /. 4. 6. Air "mpan boiler Air !.dran( Air proses Air pendingin Air domes(i-

/.

Seb"(kan & a. Ba!an kimia .ang dig"nakan & 1. $. /. 4. 6. >. 9. *o"g"lan 'lok"lan ?esin,ek(an O0.gen s-a1enger An(i ,oam An(i S-aling An(i korosi, & (a8as Al$2SO43/ & pol. elek(roli(e dan ,lok"lan aid & gas -lorine+ kapori( 25a2O5l3$3 & :.dra@ine 2N$:43++ (annins+ sodi"m s"l,i(e &S"r,a-(an(s &sodi"m p!ospa(+ po(assi"m p!ospa(+pol. p!osp!a( &morp!oline 2O54:AN3+alk.lamines+ammonia

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

b.

Reaksi & 1. *o"g"lan &Al$2SO43/ Reaksin.a & Al$2SO43/ B / 5a2O:3/ Al$2SO43/ B / 5a2:5O/3$ $Al2O:3/ B / 5a2SO434 $ Al2O:3/ B / 5a2SO43 B > 5O$

$. O0.gen s-a1enger 2N$:43 & Reaksin.a & N$:4 B O$ N$ B $:$O

/. An(i korosi, 2O54:AN3 & Reaksin.a & O54:AN B :$5O/ O54:AN.:$5O/

4. %elaskan (en(ang & a. *esada!an E ban.akn.a kadar garam 5a dan Mg .ang (erlar"( dalam air b. kesada!an (emporer & disebabakan ole! garam ) garam bikarbonaa( &5a2:5O/3$ dan Mg2:5O/3$. kesada!an (e(ap & disebakan ole! garam selain bikarbona( & 5aSO4+ 5a5l$ -. -ara meng!ilangkann.a & kesada!an (emporer & dapa( di!ilangkan dengan pemanasan kesada!an (e(ap & dapa( di!ilangkan dengan meng"nakan ba!an -!emi-alia 6. ("liskan & a.'"ngsi & *a(ion & menangkap ion posi(i, .ang ada didalam air Anion & menagkap ion nega(i1e .ang ada didalam air b. reaksi & pada ka(ion & 5a5l$ B $RCOSO/C: RC$OSO/C5a B $:5l pada anion & :5lB R4CNCO: regenerasin.a & RC$OSO/C5a B :$SO4 R4CNC5l B NaO: R4CNC5l B :$O $RCOSO/: B 5aSO4 R4CNCO: B Na5l

-.ba!an kimia .ang dig"nakan pada ka(ion & $RCOSO/C: Pada anion & R4CNCO: Regenerasin.a & "n("k ka(ion & :$SO4 Un("k anion & NaO:

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

BIODIESEL 1. Biodiesel adala! &monoCalk.l es(er .ang diperole! dari min.ak naba(i a(a" lemak !e8an.

R5OO5:$

5:$O:

R5OO5:

/ 5:/O:

/ R5OO5:$

5:O:

R5OO5:$ (r.gliseride $. me(!anol me(il es(er

5:$O: gliserol

Si,a( 'isik Biodiesel men"r"( SNI & Tabel $.1. Spesi,ikasi Biodiesel ses"ai SNI 74C91<$C$77>&

No Parameter 1 Massa enis pada 47 75 $ / 4 6 > Fiskosi(as kinema(ik pada 47 o5 Angka se(ana Ti(ik n.ala 2mangkok (er("("p3 Ti(ik kab"( *orosi lempeng (embaga 2/ am pada 67 753 Resid" karbon ?alam -on(o! asli ?alam 17D ampas dis(ilasi Air dan sedimen Tempera("r des(ilasi A7D Ab" (ers"l,a(kan Belerang 'os,or Angka asam

Satuan kg=m/ mm$=s2-s(3

Nilai <67C<A7 $./C>7 Min 61

Min 177 Maks 1< Maks no /

Maks 7.76 Maks 7./7

< A 17 11 1$ 1/

D 1ol
o

Maks 7.6G Maks />7 Maks 7.7$ Maks 177 Maks 17 Maks 7.<

D massa ppmCm 2mg=kg3 ppmCm 2mg=kg3 mgC*O:=g

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

14 16 1> 19 1<

Gliserol bebas Gliserol (o(al *adar es(er alkil Angka iodi"m U i :elp!en

D massa D massa D massa D massa AgCI$=177 g3

Maks 7.7$ Maks 7.$4 Maks A>.6 Maks 116 Nega(i,

/.

%elaskan (en(ang & a. Ti(ik ("ang & s"a(" angka .ang men.a(akan s"!" (erenda! dari ba!an bakar min.ak se!ingga min.ak (erseb"( masi! dapa( mengalir karena ga.a gra1i(asi. Ti(ik ("ang ini diperl"kan se!"b"ngan dengan adan.a pers.ara(an prak(is dari prosed"r penimb"nan dan pemakaian dari ba!an bakar min.ak. :al ini dikarenakan ba!an baker min.ak seringkali s"li( "n("k dipompa apabila s"!"n.a (ela! diba8a! (i(ik ("angn.a Ti(ik n.ala & s"a(" angka .ang men.a(akan s"!" (erenda! dari ba!an bakar min.ak dimana akan (imb"l pen.alaan api sesaa(+ apabila pada perm"kaan min.ak (erseb"( dideka(kan pada n.ala api+ apabila pada perm"kaan min.ak (erseb"( dideka(kan pada n.ala api. Ti(ik n.ala diperl"kan se!"b"ngan dengan per(imbangan ) per(imbangan mengenai keamanan dari penimb"nan min.ak dan pengangk"(an ba!an baker min.ak (er!adap ba!a.a kebakaran Angka pen.ab"nan & mer"pakan ban.akn.a miligram *O: .ang dipakai "n("k men.ab"nkan 1 gram -on(o! biodiesel. Angka asam & mer"pakan ban.akn.a miligram *O: .ang dipakai "n("k mene(ralkan kand"ngan asam lemak bebas didalam 1 gram -on(o! biodiesel. Oka(an n"mber & angka .ang men"n "kkan seberapa besar (ekanan .ang diberikan sebel"m bensin (erbakar se-ara spon(an 5e(ane n"mber & angka .ang men"n "kkan seberapa -epa( ba!an baka( mesin diesel .an diin eksikan ker"ang bakar bias (erbakar se-ara spon(an 2se(ela! ber-amp"r dengan "dara.

b.

-. d. e. ,. 4.

%elaskan (en(ang & a. Transes(eri,ikasi & penggan(ian alko!ol 2me(!anol3 dari s"a(" g"g"s es(er 2(rigliserida3 dengan es(er lain a(a" meng"ba! asam)asam lemak kedalam ben("k es(er se!ingga meng!asilkan me(il es(er. Es(eri,iksi & reaksi asam 2''A3 dengan alko!ol mengg"nakan ka(alis asam meng!asilkan es(er. b. Perbedaan & Es(eri,ikasi (ranses(eri,ikasi ?ari asam lemak bebas men adi es(er Es(er men adi ben("k es(er lain Mengg"nakan ka(alis asam Mengg"nakan ka(alis basa -. es(eri,ikasi &

Transe(eri,ikasi &

R5OO5:$

5:$O:

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

R5OO5:

/ 5:/O:

/ R5OO5:$

B 5:O:

R5OO5:$ (r.gliseride me(!anol me(il es(er

5:$O: gliserol

6.

per!i("ngan Basis $77 ml 5PO Rasio 5PO & me(anol ; 1 & 6 *a(alis NaO: ; 1+6 D S"!" 97o5 Massa 5PO ; ; ; H 0 F 7+<9$ gr=ml 0 $77 ml 194+$4 gr

mol CPO =

BJ CPO x Volume CPO 7+<9$ x $77 = = 7+><1 mol BM CPO $6>

Massa me(!anol ; ; ;
mol methanol =

H 0 F 7+<7$ gr=ml 0 141 ml 11/+7<$ gr

BJ methanol x Volume methanol 7+<7$ x 141 = = /+6//< mol BM methanol 94

Per!itun"an Kineti#a Rea#$i Tran$e$teri%i#a$i Men"!itun" Kon&er$i CPO ?ike(a!"i & Iak(" 97 meni(+ Fol"me Me(anol 141 ml Fol"me Un("k

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

1ol"me 5PO $77 ml+ B% 5PO 7+<9$ gr=ml+ BM ; $6>

mol CPO 2 N A7 3 =

volume CPO x BJ CPO BM CPO $77 ml x 7+<9$ gr = ml = = 7+><1/ mol $6> gr = mol

Un("k Me(il Es(er .ang di!asilkan Fol"me Me(il Es(er 177 ml+ BM ; 94 gr=mol+ B% ; 7+</6< gr=ml
mol Metil Ester = Volume ME x BJ ME BM ME 177 ml x 7+</6< gr = ml = = 1+1$A6 mol 94 gr = mol

Reaksi .ang (er adi+ misal A mer"pakan 5PO+ B mer"pakan Me(anol+ 5 adala! Me(il Es(er dan ? mer"pakan Gliserol+ maka & A 5PO B /B Me(anol /5 B Me(il Es(er ? Gliserol

ban.akn.a mol 5PO .ang (erpakai =

Un("k ( ; 97 meni( NA7 ; 7+><1/ mol NA ; 7+><1/ ) 7+/9>6 ; 7+/74< mol

1 x mol ME = 7+/9>6 /

Maka *on1ersi 5PO 2JA3 ;

N A7 N A 7+/9>6 = = 7+66$> N A7 7+><1/

Men"!itun" nilai K 'Kon$tanta Ke(e)atan Rea#$i*

K1
Trigliserida B / alko!ol / es(er B gliserol

K2
/ / rT = k1CT C A k $C E CG

reaksi kese(imbangan ini ber alan lamba( 2Groggin+ 1A6<3. *arena i(" ke-epa(an reaksi ke kiri dapa( diabaikan+ maka reaksin.a men adi &

rT =k1CT C /

A KK.2/3

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

bila alko!ol .ang diberikan berlebi!+ maka konsen(rasi alko!ol dapa( dianggap kons(an+ se!ingga reaksi persamaan 2/3 men adi &
rT =k1C n

?engan mengg"nakan persamaan La " Reaksi 2Orde 13

C ln 21 ) JA3

; k (

Untuk t = ! menit = "#!! se$ C ln 21 ) 7+66$>3 ; k 4$77 sek ; 7+777$=se-

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

KOROSI 1. *orosi adala! proses s"a(" logam dari keadaan bersi! a(a" li-in men adi kara( karena adan.a proses red"ksi oksidasi. 'ak(or ),ak(or .ang mempengar"!i la " korosi& a. ?ari ba!an i(" sendiri .ang melip"(i kem"rnian ba!an+ s(r"k("r ba!an+ (eknik pen-mp"ran ba!an dsb. b. 'a-(or dari lingk"ngan .ang melip"(i (ingka( en-emaran "dara+ s"!"+ kelembapan+ keberadaan @a( kimia .ang bersi,a( korosi, dsb. $. *orosi Perm"kaan Lang Terlokalisir= Se(empa( 2%o$ali&e' Corrosion3 a. Pi((ing adala! ben("k per"sakan lokal .ang (er adi karena pada posisi (er(en(" diperm"kaan ba!an+ la " pelar"(an a"! melebi!i daera! lain diseki(arn.a. Pi((ing dim"lai ole! absoprsi anion 2misaln.a ion klorida3+ pada (empa( ked"d"kan dimana (erdapa( -a-a(. 5a-a( ini dapa( ber"pa g"ra(an+ dislokasi+ -a-a( s(r"k("r a(a" perbedaan komposisi ba!an. Ion *lorida mamp" memepr-epa( perlar"(an a(omCa(om ba!an logam .ang kem"ngkinan (erben("k pi(. Se(ela! i(" per(amba!an "mla! pi( akan berlan "( sendiri. b.5re1i-e 5orrosion adala! ben("k k!"s"s dari pi((ing -orrosion. Beberapa (a!"n .ang lal" masi! dianggap ba!8a ben("k ini disebabkan karena perbedaan konsen(rasi ion logam dan konsen(rasi an(ara -ela! dan daera! seki(arn.a. Peneli(ian lebi! lan "( men"n "kkan ba!8a memang ada perbedaan konsen(rasi saa( berlangs"ngn.a korosi+ nam"n !al ini b"kan pen.ebab "(ama. 'ak(or lain .ang dominan adala! migrasi ionCion (er(en(" 2(er"(ama klorida3+ ke dalam -ela! "n("k keseimbangan m"a(an. :al ini disebabkan ole! kelebi!an m"a(an posi(i, karena pelar"(an logam di dalam -ela!. -.*orosi Gal1anik 2Bime(al 5orrosion3 adala! s"a(" ben("k korosi .ang (er adi bila $ 2d"a3 logam .ang (idak sama ber!"b"ngan se-ara elek(rik dan berada dalam lingk"ngan .ang korosi,. Pada keadaan demikian (erben("k beda po(ensial .ang men.ebabkan mengalirn.a elek(ron a(a" (imb"l ar"s lis(rik+ se!ingga logam m"da! (erkorosi men adi anodik dan logam .ang lebi! (a!an korosi men adi ka(odik.?engan ka(a lain+ la " pelar"(an logam .ang m"da! korosi makin (inggi dan la " pelar"(an logam (a!an kororsi makin renda! dibandingkan dengan la " pelar"(an masingCmasing logam dalam keadaan (erpisa!. d. S(ra. 5"rren( 5orrosion adala! s"a(" ben("k korosi .ang disebabkan ole! s"mber ar"s .ang berada di la"r sis(em. *orosi ini dapa( men.ebabkan sebagian kons(r"ksi logam .ang (erbenam di dalam (ana! berair !abis (anpa dike(a!"i. e.*orosi Selek(i, 2Sele-(i1e 5orrosion3 adala! korosi dalam ben("k pemisa!an selek(i, dari sa(" a(a" lebi! komponen dari pad"an logam. Sebagai !asiln.a akan (er(inggal logam .ang lebi!

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

m"lia ber"pa kerangka s(r"k("r sem"la .ang berongga. 5on(o!& de@in-i,i-a(ion pada pad"an k"ningan 2allo. (embaga3+ dimana seng (erkorosi dengan meninggalkan rongga berpori .ang (erdiri dari (embaga dan "ns"r pad"ann.a. ,. *orosi Erosi 2Erosion 5orrosion3 adala! ge ala per-apa(an la " korosi ole!

erosi a(a" gerakan rela(i, an(ara lingk"ngan korosi, dan perm"kaan logam. Gerakan ini biasan.a sanga( -epa( dan dapa( men.ebabkan (er adin.a kea"san a(a" abrasi. g. *a1i(asi 25a1i(a(ion ?emage adala! s"a(" ben("k k!"s" dari korosi erosi .ang

disebabkan ole! (erben("k dan pe-a!n.a gelemb"ngCgelemb"ng "ap dalam -airan dan diperm"kaan logam. *er"sakan seper(i ini sering (er adi pada ("rbin+ impeller pompa dan pada perm"kaan dimana (erdapa( la " alir .ang (inggi dan per"ba!an (ekanan. !. 're((ing 5orrosion adala! ge ala korosi .ang (er adi pada perm"kaan ba!an .ang

berkon(ak kerana 1ibrasi a(a" slip. Ban("k ini diseb"( "ga sebagai (ri$tion oxi'ation+ $hating+ )ear oxi'ation a(a" (alsi*rinelling. *orosi ini (ampak sebagai pi( a(a" al"r di perm"kaan logam .ang dikelilingi ole! prod"k korosi. Pada dasarn.a krorosi enis ini adala! ben("k k!"s"s dari korosi erosi .ang (er adi di a(mos,er. i. *orosi An(ar B"(ir 2In(ergran"lar 5orrosion3*orosi an(ar b"(ir sering (er adi ba a (a!an kara( sebagai akiba( dari proses !ea( (rea(men( a(a" pengelasan. ?alam keadaan (er(en(" bidang an(arm"ka b"(iran men adi reak(i, se!ingga (er adi korosi lokal diseki(ar ba(as b"(ir.

Reak(i,i(as .ang (inggi pada ba(as b"(ir dapa( disebabkan ole! sebagai berik"(& 13. $3. /3. Adan.a "n"srC"ns"r pengo(or. Pengka.aan 2enri-!men(3 sala! sa(" "ns"r pemad". Peng"rangan "ns"rC"ns"r (erseb"( pada daera! ba(as b"(ir.

/.

Teknik Pengendalian *orosi & 1. Pro(eksi *a(odik

Pada diagram sis(em korosi (erli!a( ba!8a la " korosi mendeka(i nol apabila poe(nsial sis(em bergeser ke ara! nega(i, mendeka(i E o logam M. "n("k men-apai keadaan i(" kepada s(r"k("r kons(r"ksi .ang akan dilind"ngi !ar"s dis"plai ar"s (andingan sebesar I app dari s"a(" s"mber ar"s seara!. Teknik ini dikenal dengan (eknik ar"s (andingan a(a" impressed -"rren(. Pada (eknik ar"s (andingan dig"nakan re-(i,ier .ang mer"ba! ar"s bolakCbalik men adi seara!+ sebagai s"mber ar"s seara!. $. Pro(eksi Anodik

Pro(eksi anodik adala! kebalikan dari pro(ensi ka(odik. Teknik ini !na.a bisa di(erapkan pada ba!an kons(r"ksi .ang memp"n.ai si,a( pasi,. /. In!ibisi

La " reaksi kimia sanga( dipengar"!i ole! adan.a sen.a8a lain+ meskip"n sen.a8a i(" !an.a (erdapa( dalam "mla! .ang ke-il. *arena proses korosi adala! reaksi kimia+ maka !al ini berlak" "n("k sis(em kons(r"ksi logam dan lingk"ngann.a.

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

Sen.a8aCsen.a8a kimia (er(en(" se-ara spsi,ik dapa( (eradsopsi di perm"kaan s(r"k("r logam+ dimana proses korosi berlangs"ng dan berin(er,erensi baik dengan reaksi anodik ma"p"n reaksi ka(odik. In(er,erensi (erseb"( men.ebabkan reaksi anodik dan ka(odik (er!amba(+ se!ingga se-ara kesel"r"!an proses korosi "ga (er!amba(. Sen.a8a .ang memp"n.ai kemamp"an seper(i ini diseb"( inhi*itor korosi+ .ang dig"nakan sebagai pengedali korosi. Teknik pengendalian seper(i ini dikenal sebagai teknik inhi*isi.

4.

Pengendalian Lingk"ngan

Proses korosi dapa( dipandang sebagai serangan komponenCkomponen sen.a8a kimia .ang (erkand"ng di dalam lingk"ngan (er!adap kons(r"ksi logam .ang bersangk"(an. Ole! sebab i(" agresi,i(as lingk"ngan ber!"b"ngan dengan "mla! dan enis komponen .ang (erkand"ng didalamn.a. Semakin ban.ak komponen agresi,+ maka semakin (inggi la " korosi a(a" sebalikn.a. ?engan gambaran seper(i i(" proses korosi dapa( dikenalikan dengan alan meng"rangi "mla! komponen agresi, di dalam lingk"ngan. Beberapa -ara .ang dilak"kan+ an(ara lain& a. b. -. 6. Mengel"arkan oksigen dari sis(em. Menamba!kan ba!an .ang dapa( mengika( komponen agresi, ke Mengedalikan p: agar berada dalam selang !arga .ang aman. Pelapisan Perm"kaan dalam sis(em.

Teknik ini diseb"( teknik +engen'alian lingkungan. Pada perm"kaan kons(r"ksi dilapisi dengan ba!an lain .ang memp"n.ai si,a( kedap (er!adap pene(rasi sen.a8a kimia dan memp"n.ai da.a !an(ar lis(rik sanga( renda!. Ba!an .ang dapa( dig"nakan sebagai lapisan pelind"ng eks(ernal beraneka ragam. Nam" se-ara seder!ana dapa( dikelompokkan men adi beberapa ma-am+ .ai("& a. b. -. d. Lapisan Lind"ng Logam Polimer a(a" Plas(ik Elas(omer Lapisan Lind"ng Organik

Termas"k ke dalam kelompok (erak!ir adala! berbagai enis -a( dan -oa(ings. 4. 6. Iden(i,ikasi korosi Per!i("ngan & ?ike(a!"i & ( ; 4< am ; $ !ari p ; /7 -m ; 7+/ m l ; 7+$ m persamaan /+A/A ; $+1$6 0 B 6+7$ . 7+/$6 ; 7+96 0 B 7+$6 . 1. Meng!i("ng bera( besi dan seng .ang (erkorosi& ?engan eliminasi & Akan didapa( 0 2seng (erkorosi3 dan . 2besi (erkorosi3 /+A/A ; $+1$6 0 B 6+7$ . J 7+96 2pers 13 7+/$6 ; 7+96 0 B 7+$6 . J $+1$6 2pers $3

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

$+A64$6 ; 1+6A/96 0 B /+9>6 .

7+>A7A>$6 ; 1+6A/96 0 B 7+6/1$6 . $+$>/>$6 ; /+$//96 . . ; 7+9 2seng (erkorosi3 7+/$6 ; 7+96 0 B 7+$6 . 7+/$6 ; 7+96 0 B 7+$6 27+93 7+16 ; 7+96 0 0 ; 7+$ 2besi (erkorosi3 $. Meng!i("ng la " korosi & a. Un("k besi Besi (erkorosi ; 7+$ gr A ; p 0 l ; 7+/ 0 7+$ ; 7+7> m$ ( ; 4< am ; $ da. 1;

1;

1 ; 1+>>9 gr mC$da.C1 b. Un("k seng Seng (erkorosi ; 7+9 gr A ; p 0 l ; 7+/ 0 7+$ ; 7+7> m$ ( ; 4< am ; $ da. 1;

1;

1 ; 6+<// gr mC$da.C1

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

SAFONIFIKASI 1. Sa,oni,ikasi adala! proses !idrolisis e(er dari alkali pada lemak .ang disenga a+ biasan.a dilak"kan dengan penamba!an basa k"a( 2ka"s(ik soda3 memben("k al-o!ol dan garam dan sisan.a asam.

5:$ ) O ) 5OO ) R 5: C O ) 5OO ) R B / NaO:

5:$ ) O: 5: C O: B / R ) 5OO ) Na

5:$ ) O ) 5OO ) R Lemak

5:$ ) O: Gliserol Sab"n

A(a" se-ara singka(+ sa,oni,ikasi adala! s"a(" reaksi an(ara lemak dan ka"s(ik soda a(a" peris(i8a !idrolisa dari es(erCes(er. $. %elaskan a. Mekanisme ker a sab"n *o(oran .ang meleka( pada k"li( a(a" pakaian a(a" bendaCbenda lainn.a+ pada "m"mn.a berasal dari lemak+ min.ak dan keringa(+ b"(irCb"(ir (ana! dan sebagain.a. Ma( (erseb"( sanga( s"kar lar"( dalam air karena bersi,a( non polar. Un("k i(" diperl"kan sab"n "n("k melar"(kann.a. S"a(" g"g"s sab"n (erdiri dari bagian m"ka ber"pa g"g"s )5OONa .ang polar ser(a bagian ekor ber"pa ran(ai alk.l .ang bersi,a( nonpolar. *e(ika sab"n dimas"kkan ke dalam air 2pelar"( .ang polar3 maka sab"n akanmengalami ionisasi bila dimas"kkan ke dalam sab"n. G"g"sCg"g"s ini akan memben("k b"i!+ dimana akan mengara! pada air 2karena samaCsama polar3+ sedangkan bagian .ang lain akanmengara! pada ko(oran 2karena samaC sama non polar3. *arena i(" ko(oran (erika( pada sab"n dan sab"n akan (erika( pada air+ maka dengan adan.a gerakan (angan a(a" mesin -"-i maka ko(oran i(" akan (er(arik a(a" (erlepas.

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

%ika ko(oran ber"pa min.ak a(a" lemak mak akanmemben("k em"lsi min.ak+ air dan sab"n sebagai sebagai em"lga(or. %ika sab"n ber(em" dengan ko(oran (ana!+ maka akan diadsorpsi ole! sab"n dan memben("k s"spensi b"(iran (ana! air+ dimana sab"n sebagai @a( pemben("k s"spensi.

b.

Proses Pemb"a(an sab"n Gliserida a(a" lemak dalam ke(el dipanasi 2dididi!kan3 dengan pipa "ap dan selan "(n.a di(amba!kan lar"(an NaO: se!ingga (er adi reaksi pen.ab"nan. Sab"n .ang (erben("k 2na(ri"m ase(a(3 dapa( diambil pada lapisan (era(as dari -amp"ran sab"n+ gliserol dan sisa basa.Agar sab"n mengendap dan dapa( dipisa!kan dengan -ara pen.aringan+ Na5l di(amba!kan ke dalam -amp"ran. Un("k gliserol m"rni dapa( diperole! dengan pen."lingan. Sedangkan sab"n .ang ko(or dim"rnikan dengan -ara mengendapkan beberapa kali 2reprisipi(asi3. Ak!irn.a di(amba!kan par,"m s"pa.a sab"n memiliki ba" .ang dike!endaki.

/.

Pada reaksi sa,oni,ikasi diperl"kan ''A .ang (inggi karena lemak mer"pakan ba!an pemb"a(an sab"n Pada sa,oni,ikasi (idak diinginkan adan.a al-o!ol *arena al-o!ol akan memperlamba( pengerasan pada pemben("kkan sab"n 2alkokol B ''A es(er B :$O3

4.

%enis sab"n .ang sering di(em"i adala! & 1. Na(ri"m *arboksila( 2sab"n keras3 Sab"n .ang mengand"ng logam na(ri"m ini diseb"( "ga sab"n keras dan sering dika(akan sebagai sab"n -"-i. Misaln.aE NaCPalmira( dan NaCs(eara( .ang dib"a( dari lemak dan NaO:. $. *ali"m karboksila( 2sab"n l"nak3 Misaln.a *CPalmira( dan *Cs(eara( .ang dib"a( dari lemak dan *O:. Sab"n ini mengand"ng logam kali"m+ biasan.a diseb"( sab"n l"nak .ang sering "ga diseb"( dengan sab"n mandi.

6.

Per!i("ngan & ?ike(a!"i & kem"rnian min.ak ; A9 D bera( NaO: ; /> gr bera( min.ak ; 7+$$A4 kg ; $$A+4 gr bm NaO: ; 47 gr=mol bm min.ak ; <A7 gr=mol

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

bm sab"n ; /7> gr=mol bm gliserol ; A$ gr=mol persamaan /+1$6 0 B $+196 . ; /+4/1/

per!i("ngan & 1. Min.ak .ang dipakai dalam reaksi ; A9D 0 $$A+4 ; $$$+4A<> gr Pengo(or dalam min.ak ;$$A+4 ) $$$ 4A<> ; >+<<14 gr

Mol min.ak ;

; 7+$6 mol

Mol NaO: ;

; 7+A mol

$. Reaksi &

Meng!i("ng mol sab"n se-ara (eori

Min.ak M R S 7+$6 7+$6 C

/NaO: 7+A 7+96 7+16

gliserol

/ sab"n

7+$6 7+$6

7+96 7+96

/.

Meng!i("ng mol sab"n se-ara prak(ek mela"i persamaan &

/+1$6 0 B $+196 . ; /+4/1/ J ; mol sab"n se-ara (eori L ; mol sab"n se-ara prak(ek

/+1$6 0 B $+196 . ; /+4/1/

SOAL SEMESTERAN LABORATORIUM UNIT PROSES

0 ; 7+96 /+1$6 27+963 B $+196 . ; /+4/1/ $+196 . ; /+4/1/ . ; 7+6 mol 4. Per!i("ngan se-ara prak(ek

Min.ak M R S 7+$6 7+1>>9 7+7<//

/NaO: 7+A 7+6 7+4

gliserol

/ sab"n

7+1>>9 7+1>>9

7+6 7+6

6.

Table ma(erial balan-e komponen Min.ak NaO: Gliserol sab"n pengo(or (o(al bm <A7 47 A$ /7> mol inp"( 7+$6 7+A o"(p"( 7+7</ / 7+4 7+1>> 9 7+6 >+<<14 +,-./0 massa inp"( $$$+4A< > /> 16+AAA9 16+///6 16/+77$1 >+<<14 +,-./0

o"(p"( 94+1>//