Bir Yanlsamann Gelecei The Standart Edition of The Complate Psychological Works of Sigmund Freud Volume (1927-1931).

The Hogarth Press and The Institute of Psycho-Analysis. London 1964, Pp. 5-56 MARC KATALOG KAYDI: 020 a 975-397-079-X 041 a TRKE 100 a Freud, Sigmund 245 a Uygarlk ve honutsuzluklar bir yanlsamann gelecei 245 c Sigmund Freud ; ev. Aziz Yardml 260 a stanbul 260 b DEA YAYINLARI 260 c 2000 260 f dea 300 a 200 s. 300 c 22 cm. 700 a Yardml, Aziz

Uygarlk ve Honutsuzluklar Bir Yanlsamann Gelecei Sigmund FREUD -IKii belirli bir uygarlkta uzunca bir sre yaayp sk sk bu uygarln kkenlerini ve nasl bir yol izleyerek gelitiini kefetmeye altnda, bazen kar yne de bir bakarak bu uygarln akbetini ve hangi dnlere uramaya mukadder olduunu sorma gereksinimini duyar. Ama, byle bir soruturmann deerinin daha bandan birka unsur tarafndan azaltld ok gemeden ortaya kar. Herey bir yana, insan faaliyetini tm geniliiyle deerlendirebilecek pek az sayda insan vardr. ou kii, kendisini bu faaliyetin bir tek veya az sayda alanyla kstlamaya zorlamtr. Ama insan, gemi ve imdiki durum hakknda ne kadar az ey bilirse, gelecek hakkndaki yargs da o derecede nemsiz olur. Aynca bireyin znel beklentilerinin tan da bu trden bir yargda ortaya kmas bir baka glktr. Bu beklentilerin de insann kendi yaantsndaki tmyle kiisel unsurlara, yaam karsndaki, mizacnn veya basan ve baarszlklarnn belirdii tavrnn az veya ok iyimser olmasna bal bulunduu grlr. Son olarak, "insanlarn genellikle iinde bulunduklar durumu naif bir biimde, sanki ierii hakknda bir deerlendirme yapma yeteneinden yoksunmucasna alglandklar" biimindeki garip gerek kendisini hissettirir. imdiki durumun, gelecek

www.wtfrm.com

hakknda bir yargda bulunmamza yarayacak gzlem noktalan salayabilmesi iin, insanlarn imdiki durumla aralarna bir mesafe koymalar gerekir. Bu nedenlerle uygarlmzn olas gelecei zerinde fikir yrtmenin ekiciliine kaplan herkesin, yukanda belirttiim glkleri olduu kadar, genel olarak her trden kehanetteki belirsizlii de gz nnde bulundurmas iyi olur. Bundan u sonu kyor: Beni ilgilendirdii kadaryla, bu ok byk grevden aceleyle geri ekilmeli ve genel emadaki yerini belirler belirlemez uzun sreden beri dikkatimi ekmi olan kk alan saptamalym. nsan yaamnn kendisini hayvansal durumun zerine kard ve vahi yaratklarn yaamndan ayrlan tm ynleri anlamnda kullandm insan uygarl -kltr ve uygarlk arasnda bir ayrm yapmaktan nefret ediyorum- bildiimiz gibi, gzlemciye iki cephesiyle kendini gsterir. nsan uygarl, bi yanda insann doa glerini denetlemek ve insan ihtiyalarnn doyumu amacyla doann zenginliklerini zmlemek iin edindii tm bilgi ve yetenekler toplamn, te yanda insanlarn birbirleriyle ilikilerinin ve zellikle mevcut zenginliin datmnn dzenlemesi iin gerekli tm kurallar ierir. Uygarln bu iki yn birbirinden bamsz deildir; nk, birincisi, insanlarn karlkl ilikileri mevcut refahn mmkn kld igdsel doyum miktarndan derin bir biimde etkilenir, ikincisi, tek bir insan bir dieriyle ilikisinde bu dier kii onun yeteneklerinden i iin yararland veya onu bir cinsel nesne olarak setii srece kendisi bir zenginlik kayna ilevi grebilir, ncs ve dahas uygarlk insanlarn evrensel karnn bir nesnesi olmas gerektii halde her birey gerekte bir uygarlk dmandr. nsanlarn tek balarna varlklarn srdrebilme yeteneklerinin ok az olmasna karn, komnal yaam mmkn klmak iin uygarln kendilerinden bekledii zverileri ar bir yk olarak hissetmeleri dikkate deer. Dolaysyla uygarlk bireye kar korunmaldr ve uygarln kurallar, kurumlar ve buyruklar bu amaca yneliktir. Bunlar yalnzca belirli bir refah datm uygulamasna deil, ayn zamanda bu datmn srdrlmesine de yneliktirler; aslnda doann denetim altna alnmasna ve refah retimine katkda bulunan hereyi insanlarn dmanca drtlerine kar korunmaldrlar. nsanlarn yaratt eyler kolaylkla tahrip edilebilir, bunlar kurmu olan bilim ve teknoloji bu yaratlarn imhas iin de kullanlabilir. Bylelikle kii, uygarln bask ve iktidar aralarn elde etme yollarn bulmu bir aznlk tarafndan direnen bir ounlua zorla kabul ettirilen bir ey olduu izlenimini ediniyor. Bu glklerin uygarln doasnda mevcut bulunmayp imdiye kadar gelitirilen kltrel biimlerin kusurlannca belirlendiini dnmek elbette doaldr. Ve gerekten de bu eksikliklere iaret etmek g deildir. nsanlk doa zerindeki denetimini devaml olarak ilerletmiken ve daha da byk ilerlemeler yapabilmeyi umabilirken, insan ilikilerinin ynetiminde benzer bir ilerlemenin yaplm olduunu kesin bir biimde saptamak mmkn deildir. Ve belki de tm alar boyunca, tpk imdi bir kez daha sorulduu gibi, birok insan kendi kendine uygarln bu yolla salad ufak ilerlemelerin de gerekten savunulmaya deer olup olmadn sormutur. nsan ilikilerinin, zoru ve igdlerin bastrlmasn reddederek uygarln neden olduu mutsuzluk kaynaklarn ortadan kaldracak olan ve bylelikle insanlarn herhangi bir i uyumsuzluk kaygs duymadan kendilerini zenginlik teminine, zenginlikten zevk almaya hasredecekleri yeni bir dzenlemenin mmkn olabilecei insann aklna geliyor. Bu, altn a olacaktr ama byle bir durumun gerekletirilebilecei kukuludur. Tersine her uygarlk, zor ve igdlerin reddi temeli zerinde kurulmas gerekiyormu gibi grnyor; hatta zora son verildiinde, insanlarn ounluunun, yeni zenginlik temini iin gerekli ii yapmay stlenip stlenmeyecekleri bile kukuludur. Sanyorum ki tm insanlarda ykc, dolaysyla toplum ve kltr kart

www.wtfrm.com

eilimlerin bulunduu ve insanlarn byk bir blmnde bu eilimlerin insan toplumu iindeki davranlarn belirleyecek derecede gl olduu gerei hesaba katlmaldr. Bu psikolojik gerein insan uygarl hakkndaki yargmz asndan belirleyici bir nemi vardr. lk elde, iin znn zenginlik temini amacyla doann denetiminde yattn ve uygarl tehdit eden tehlikelerin bu zenginliin insanlar arasnda uygun biimde datlmasyla giderilebilecei dnlse bile imdi vurgulanmas gereken noktann maddi alandan zihinsel alana kaydn gryoruz. Tayin edici soru, insana zorla kabul ettirilen igdsel zverilerin yknn azaltlmasnn, mutlaka kalmas gereken zverilere insann katlanmasnn ve bunun karlnda bir telafi salanmasnn mmkn olup olmad ve bunun olaslk derecesidir. Kitlenin bir aznlk tarafndan denetiminden vazgemek ne kadar olanakszsa, uygarln ileyiinde zordan vazgemek de o kadar olanakszdr. nk kitleler tembel ve bilinsizdirler; igdsel feragatten holanmazlar ve bunun kanlmazl konusunda tartma yoluyla ikna edilemezler. Kitleleri oluturan bireyler, disiplinsizliin dinginsizce uygulanmas konusunda birbirlerini desteklerler. Ancak bir rnek oluturabilen ve kitlelerin nder olarak tand bireylerin etkileri araclyla almaya ve uygarln varlnn bal olduu feragatlerde bulunmaya yneltilebilirler. Eer nderler yaam gerekleri konusunda stn igr sahibi ve kendi igdsel arzularna hakim olmada ykselmi insanlarsa her ey yolundadr. Ama etkilerini yitirmemek iin kitleye onun kendilerine gsterdiinden daha fazla msamaha gstermeleri tehlikesi vardr ve dolaysyla iktidar aralarn kendi ellerinde tutarak kitleden bamsz olmalar gerektii dnlebilir. Ksaca belirtmek gerekirse, uygarln kurallarna ancak belirli bir derecede zor uygulanmasyla geerlilik kazandrlabilecei gereinden sorumlu olan iki yaygn insani zellik vardr. nsanlar kendiliklerinden almaktan holanmazlar ve tutkular karsnda mantksal tartmalar yararszdr. Bu iddialara kar ileri srlecek itirazlar biliyorum. nsan kitlelerinin burada tanmlanan ve uygarlk iinde zordan vageilemeyeceini kantlamas gereken zelliinin yalnzca kltrel kurallarda mevcut ve insan aclara srkleyen, intikamc ve eriilmesi zor klan kusurlarn bir sonucu olduu sylenecektir. efkatle yetitirilen ve manta deer vermeleri retilen, uygarln yararlarn erken bir yata tadarak renmi olan yeni kuaklarn uygarla kar tutumu deiik olacaktr. Onu, kendilerine ait bir varlk olarak hissedecekler ve korunmas iin alma ve igdsel doyum konularnda uruna gerekli zverileri yapmaya hazr olacaklardr. Zor olmakszn ilerini yrtebilecekler ve nderlerinden pek az farkl olacaklardr. Eer imdiye kadar herhangi bir kltr bu nitelikte insan kitleleri yaratamadysa bunun nedeni henz hibir kltrn insanlar, zellikle ocukluktan balayarak, bu ynde etkileyecek kurallar tasarlayamam olmasdr. Doa zerindeki denetimimizin imdiki dzeyinde bu trden kltrel kurallar uygulanmasnn bir dereceye kadar bile mmkn olup olmad akla gelebilir. Gelecek kuaklar eitecek olan stn, kararl ve karn gzetmeyen nderlerin nereden bulunabilecei sorulabilir ve bu isteklerin yerine gelmesi iin kanlmaz olarak gerekecek ar zor kullanm miktarn dnmek insan dehete drebilir. Tanrnn grkemli ve insan uygarlnn gelecei iin tad nem tartlamaz. Bu tasar insann, nihai seyri erken ocukluk yaantlaryla belirlenen ok eitli igdsel yatknlklarla donatlm olduu biimindeki psikolojik bulu zerine salamca oturtulmutur. Ama ayn nedenle insann eitilme yeteneinin kstll da kltrmzdeki bu trden bir dnmn etkinliini snrlar, nsan kitlelerinin, insan ilikilerinin ynlendirilmesini bu derece gletiren iki niteliinin geersiz klnmasnn farkl bir kltrel evrede mmkn olup olmad, mmknse bunun ne dereceye kadar gerekletirilebilecei sorulabilir. Bu deney henz yaplmamtr. Muhtemelen insanln

www.wtfrm.com

belirli bir yzdesi (patolojik bir yatknlk veya bir igdsel g fazlal nedeniyle) daima toplum d kalacaktr; eer yalnzca bugn uygarla kar dmanca tavr taknan ounluu bir aznla indirgemek mmkn olabilseydi bile, byk bir i -belki de yaplabilecek olan her ey- baarlm olacakt. Soruturma iin belirlenmi olan yoldan ok saptm izlenimini vermek istemem. Dolaysyla, Avrupa ile Asya arasndaki geni topraklarda gnmzde yrtlen byk uygarlk deneyi hakknda yarglarda bulunmak gibi bir niyetimin olmadna sizi hemen temin etmeme izin verin. Bu deneyin gerekletirilme derecesine karar vermek, uygulanan yntemlerin amaca ulaabilirliini snamak veya niyet ile, uygulama arasndaki boluun geniliini lmek iin gerekli zel bilgiye ya da yenetee sahip deilim. Orada hazrlklar yaplan eyler henz tamamlanmamtr ve dolaysyla bizim uzun sredir pekimi uygarlmzn gerekli materyali salayarak mmkn kld trden bir incelemeyi o deney iin yapmak olanakszdr. - II Farknda olmadan ekonomik alandan psikoloji alanna getik. nceleri, uygarln deerli niteliklerini mevcut zenginlikte ve bu zenginliin blmn dzenleyen kurallarda arama peindeydik... Ama, her uygarln, ie zorlama ve igdlerden feragat temelinde ykseldiini ve dolaysyla kanlmaz olarak bu taleplerden etkilenenlerin muhalefetini dourduunu grdkten sonra uygarln temel olarak ve yalnzca zenginliin kendisinden, bunu temin etme aralarndan ve blmnn dzenlenmesinden ibaret olamayaca aa kt; nk bunlar uygarl oluturan bireylerin isyankrl ve ykc cinnetinin tehdidi altndadr. Zenginliin yansra uygarln savunulmas iin kullanlan aralarla karlayoruz. Zor nlemleri ve insanlar zora uyum gsterme, zverileri iin onlar dllendirme amacna ynelik dier nlemler. Bu sonuncular uygarln zihinsel deerleri olarak tanmlanabilir. Terminolojide tekdzelii salamak iin doyumu salanamayan bir igd gereini "engellenme", bu engellenmeye neden olan kural "yasaklama" ve bu yasaklamann dourduu durumu da "yoksunluk" olarak tanmlayacaz, ilk admmz, herkes iin geerli olan yoksunluklarla herkes iin deil de yalnzca gruplar, snflar veya hatta tek tek bireyler iin geerli olan yoksunluklar arasnda ayrm yapmaktr. Birinci gruptakiler en eski olanlardr; uygarlk, bunlar douran yasaklamalarla -kim bilir ka bin yl nce- insan ilk hayvans durumundan ekip ayrmaya balad. Bu yoksulluklarn hl etkin olduunu ve hl uygarlk dmanlnn ekirdeini oluturduunu aknlkla grmtk. Bu yoksunluklarn basks altnda olan igdsel arzular her ocukla yeniden doarlar, bu engellenmelere halen toplumd davranlarla tepki gsteren bir insan grubu, nevrotikler mevcuttur. Bu igdsel arzular arasnda ensest (fcur, hsmla sevime) yamyamlk ve ldrme ihtiras yer alr. Herkesin reddetme konusunda birletii, arzular ile izin verilmesi veya engellenmesi uygarlmzda hl canl bir tartma konusu olan istekleri yanyana saymak garip grnebilir ama bu, psikolojik uygarln tutumu, hi de tekdze deildir. Yalnzca yamyamlk evrensel olarak yasaklanm ve -psikanalitik olmayan gre gre- tmyle ortadan kaldrlm gibi grnmektedir. Enseste ynelik arzularn gc ise, bunlara kar olan yasaklamann arkasnda hl uygulanmakta ve hatta, uygarlmz tarafndan emredilmektedir. Gnmzde tmyle ho grlen daha baka arzularn doyumunun, tpk bugn yamyamlk konusunda olduu gibi kabul edilemez grnecei kltrel gelimelerin geleceimizde yer almas olasdr. Bu en eski igdsel feragatler halen, dier tm daha ileri feragatler iin de nem tayan bir psikolojik unsur ierirler. nsan aklnn en eski alardan beri hibir deimeye uramad, bilim ve teknolojideki ilerlemelerin aksine bugn de tarihin balangcndaki durumu aynen

www.wtfrm.com

koruduu doru deildir. Bu zihinsel ilerlemenin birine hemen iaret edebiliriz. D zorlamann yava yava isellemesi insan gelimesinin seyriyle uyum gsterir; nk zel bir zihinsel yap, insann stlendii bu grevi stlenir ve kendi emirleri arasna katar. Her ocuk bize bir dnm srecini izleme olanan sunar. Ancak bu yolla ocuk ahlaki ve toplumsal bir varlk olur. stbenliin bu trden bir glenmesi, psikoloji alannda en deerli kltrel varlktr. lerinde bu glenme gerekleen kiiler, uygarln kartlar olmaktan kp uygarln aralar haline dnrler. Kltrel bir birimde bu trden insanlarn says ne kadar ok olursa birimin kltr o derece salam olur ve d zorlama nemlerinden o derecede vazgeilebilir. imdi, bu isellemenin derecesi deiik igdsel yasaklamalar arasnda byk farklar gsterir. Szn ettiim en eski kltrel talepler konusunda bu iselleme, ho karlamadmz nevrotikler istisnasn hesaba katmazsak, ok yaygn olarak gereklemi grnmektedir. Ama dier igdsel isteklere yzmz dndmzde durum deimektedir. Burada, insanlarn byk bir ounluunun bu noktalardaki kltrel yasaklamalara yalnzca d zorlamann basksyla -tabii ki yalnzca bu zorlamann etkili olabildii yerlerde ve korkulacak bir ey olduu srece- boyun ediklerini aknlk ve ilgiyle grrz. Bu, uygarln ahlaki talepleri olarak bilinen ve herkesin ayn ekilde tabi olduu eyler konusunda da geerlidir. nsann ahlaki adan gvenilir olmad konusunda edindiimiz deneyimlerin ou bu kategoriye girer. Cinayet veya ensestten' kanan ama hrslarnn, saldrgan drtlerinin veya cinsel ihtiraslarnn doyumundan kendilerini yoksun brakmayan ve dier insanlar karlnda ceza grmedikleri srece yalan, hile ve iftirayla incitmekte bir an bile tereddt etmeyen saysz uygar insan vardr. Ve bu hi phesiz uygarln bir ok a boyunca byle olmutur. Toplumun yalnzca belirli snflan iin geerli olan kstlamalara dndmzde ise, pek irkin ve daima bilinen bir durumla karlarz. Bu az ayrcalkl snflarn, kayrlan snflan ayncalklan nedeniyle kskanmalar ve kendilerini zerlerindeki fazladan yoksunluktan kurtarmak iin ellerinden gelen hereyi yapmalar beklenir. Bunun mmkn olmad yerlerde sz konusu kltrde srekli bir mutsuzluk havas srp gidecektir ve bu da tehlikeli isyanlara yol aabilir. Ama eer bir kltr, mensuplarnn bir blmnn doyumunun bir baka ve muhtemelen daha byk bir blmnn ezilmesine bal olduu bir noktay aamamsa -ki gnmz kltrlerinin tmnde durum budur- ezilen insanlarn, varln kendi almalaryla mmkn kldklar ama zenginliinden ok kk bir pay aldklar bu kltre kar youn bir dmanlk duygusu gelitirmeleri anlalabilir olmaktadr. Bu trden koulla altnda, ezilen insanlar arasnda kltrel yasaklamalarn isellemesi beklenmemelidir. Aksine, bu insanlar yasaklamalar onaylamaya hazr deillerdir; kltrn kendisini imha etmek ve hatta kltrn temelini oluturan nermeleri ortadan kaldrmak niyetindedirler. Bu snflarn uygarla olan dmanlklar o derece ak seiktir ki, gzden kamayacak kadar iyi olanaklara sahip toplumsal katmanlarda bile gizli bir dmanla neden olmutur. Mensuplarnn bu kadar byk bir blmn doyumsuz brakan ve onlar isyana iten bir uygarln varln srekli klma umudundan yoksun olduunu ve byle bir gelecei de hak etmediini sylemeyi gereksiz sayyorum. Bir uygarln hkmlerinin iselleme derecesi -psikoloji d ve harclem bir tanmla mensuplarnn ahlaki dzeyi- bir uygarln deerini saptamada gz nne alnan tek zihinsel zenginlik biimi deildir. Buna ek olarak idealler ve sanatsal yaratlar -yani, bu kaynaklardan elde edilebilecek doyumlar- biimini alan deerleri vardr. nsanlar bir kltrn psiik deerleri arasna kltrn ideallerini -en yksek ve peinde en ok koulmas gereken baarlarn neler olduu konusundaki yarglarn- katmaya hemen eilim gstereceklerdir. lk bakta, kltrel birimin baarlarn bu idealler belirleyecekmi gibi

www.wtfrm.com

grnr; ama olayn gerek seyrinin bu ideallerin, kltrn i yetenekleri ile d koullarn bir karmnn mmkn kld ilk baarlar zerinde ykseldiini ve sonra, bu ilk baarlarn, ideal tarafndan daha da ilerletilmesi gereken bir ey olarak korundumu ortaya koyacaktr, idealin kltr mensuplarna salad doyum bylelikle, narsisistik bir nitelik kazanr. Bu durum, o ana kadar gerekletirdikleri basanlardan duyulan gurura dayanr. Bu doyumun tamamlanmas iin ayn baarlara ynelmi ve benzer idealler gelitirmi olan dier kltrlerle bir karlatrma yapmak gerekir. Her kltr, bu ayrlklarn gc orannda dierlerini hakir grme hakkn kendinde grr. Bylelikle kltrel idealler, -uluslar rneinde aka grlecei gibi- benzer kltrel birimler arasnda uyumsuzluk ve dmanlk kayna olurlar. Kltrel ideal tarafndan salanan narsisistik doyum, kltrel birim iindeki kltr dmanlyla mcadelede baar salayan gler arasnda da yerini alr. Bu doyum, yalnzca kltrn yararlarnn tadn karan kayrdan snflar arasnda paylalmakla kalmaz, kltrleri dndaki insanlar hakir grme hakknn, kendi birimlerinde strabn ektikleri hakszlklara kar bir telafi salamas nedeniyle ezilen snflarca da paylalr. Kii, hi kukusuz, bor ve askeri hizmet, yk altnda ezilen sefil ve biare bir plep olabilir; ama bunun karlnda bir Roma yurttadr, dier uluslar ynetme ve kendi yasasn kabul ettirme grevinde onun da bir pay vardr. Bununla birlikte ezilen snflarn, yneten ve onlar smren snfla bu zdelemesi daha byk bir btnn yalnzca bir parasdr. nk, te yanda, ezilen snflar efendilerine duygusal olarak da balanabilirler. Dmanlklarna ramen onlarda kendi ideallerini grebilirler. Temelde doyum verici trden olan byle ilikiler var olmasayd, byk insan kitlelerinin hakl dmanlna ramen baz uygarlklarn nasl olup da bu kadar uzun sre varlklarn srdrebildiklerini anlamak olanakszlard. Yorucu almaya gmlm ve herhangi bir kiisel eitim tatmam kitlelere bir kural olarak eriemese bile sanat, ayr birtr doyum salar. ok nceleri ortaya karm olduumuz gibi sanat, en eski ve hl en derinden hissedilen kltrel feragatlerin yerini alan doyumlar verir ve bu nedenle bir kiiyi uygarlk iin yapm olduu zverilere altrmada baka hi bir ey onun yerini tutamaz. te yandan, sanatsal yaratlar kiinin her kltrel birimin ok gereksinim duyduu zdeleme duygularn, yksek deer verilen duygusal yaantlar paylama frsat salayarak ykseltir. Bu yaratlar, kiinin kendi zel kltrnn baarlarn resmedip kltrn ideallerini arpc bir biimde kiiye anmsattklarnda, onun narsisistik doyumuna da hizmet ederler. Bir uygarln psiik bulular daarcnda belki de en nemli yeri tutan eyden ise henz hi sz edilmedi. Bu, en geni anlamyla uygarln dinsel dncelerinden, baka bir deyile (ileride gsterilecei gibi) yanlsamalarndan oluur. - III Dinsel dncelerin kendine zg deeri nerede yatmaktadr? Uygarln uygulad bask ve talep ettii igdsel feragatlerin neden olduu uygarlk dmanlndan sz etmitik. Uygarln yasaklamalarnn kaldrldn -yani, insann houna giden herhangi bir kadm cinsel nesne olarak alabildiini, bu kadnn ak uruna rakiplerini veya karsna kan bir baka kiiyi duraksamadan ldrebildiini ve hatta dier insanlarn mallarn izinsiz alp gtrebildiini- dnelim; insan yaam ne harika, ne tatl bir doyum zincirinden ibaret olacakt! Doru, insan ksa zamanda ilk glkle karlar; benden baka herkes benimkilere benzer isteklerde bulunacak ve bana, benim onlara davranrken

www.wtfrm.com

gsterdiimden daha fazla bir anlay gstermeyecektir. Ve bylece, uygarln kstlamalarnn bu ekilde kaldrlmasyla gerekte yalnzca tek bir insan snrsz bir mutlulua kavuacak ve bu insan, iktidar aralarnn tmn ele geirmi bir tiran, bir diktatr olacaktr. Ve hatta bu insan bile dier insanlarn en az bir kltrel emre, "ldrmeyeceksin" (Musa'nn on emrinden biri) emrine sayg gstermelerini arzu etmek iin her trl nedene sahip olacaktr. Ama uygarln ortadan kaldrlmas iin abalamak her eye ramen ne nankrlk, ne kadar byk bir basiretsizliktir! O zaman geriye bir doa durumu kalacak ve buna katlanmak ise ok daha g olacaktr. Doann bizlerden herhangi bir igd kstlamas talep etmedii, gnlmzn ektii gibi hareket etmemize izin verdii dorudur; ama doann bizi kstlamak iin kendine zg ve zellikle etkin yntemleri vardr. Doa, grnd kadaryla bizi soukkanllkla, zalimce, amanszca ve olasdr ki tamda bizim doyum salamamza yol am eyler araclyla yok eder. Doann bizi tehdit eden bu tehlikeleri nedeniyledir ki, bir araya geldik ve dier eylerin yan sra ortak yaammz mmkn klma amacna da ynelik olan uygarl yarattk. nk uygarln esas grevi, gerek varlk nedeni (raison d'etre) bizi doaya kar savunmaktr. Uygarln bu grevi birok alanda hl olduka iyi bir biimde yerine getirdiini ve zaman geike bu konuda daha da yetkinleeceini hepimiz biliyoruz. Ama hi kimse doann gnmzde henz tam olarak altedilmi olduu yanlsamasna kaplmamtr ve ok az sayda insan doann bir gn tmyle insana tabi klnacan umut etme cesaretini gstermektedir. Sanki insann tm denetim aralaryla alay eden unsurlar mevcuttur; zelzelelerde sarslp yarlan ve zerindeki tm insan yaamn ve eserlerini yere gmen toprak, her eyi bir tufan iinde sele salp boan su, her eyi nlerine katp srkleyen frtnalar, dier organizmalarn saldrlaryla ortaya ktklarn henz yeni bulduumuz hastalklar ve son olarak henz ilac bulunamam ve belki de hi bulunamayacak olan strap verici lm muammas vardr. Bu gleriyle doa, heybetli, zalim ve merhametsiz karmza dikilir; uygarln ileyii sayesinde kap kurtulmay dndmz gszlk ve aresizliimizi bir kez daha aklmza drr. nsanln salayabildii az saydaki honutluk ve gurur veren izlenimlerden biri de bu temel unsurlardan kaynaklanan bir felaket karsnda, uygarln uyumazlklarn ve tm i sorunlaryla dmanlklarn unutup kendisini doann stn gcne kar savunma yce ortak grevini anmsamasdr. Yaam, tpk genel olarak insanlk iin olduu gibi birey iin de katlanlmas gtr. inde yerini ald uygarlk, bireye belirli bir miktar yoksunluu zorla kabul ettirir ve dier insanlar, >a bireyin uygarlnn ahlaki kurallarna ramen ya da uygarln kusurlar nedeniyle bireye belirli bir lde ac verirler. Buna doann birey zerindeki incitici etkileri -birey buna kader adn verir- ek lenir. Bu durumun bireyde srekli bir bunaltl bekleyi haline ve doal narsisizminde ar bir zedelenmeye yol aaca varsaylabilir. Bireyin, uygarln ve dier insanlarn kendi zerinde uygulad incitici etkilere nasl tepki gsterdiini daha nce grmtk; birey, uygarln kurallarna, bu etkilere uygun derecede bir diren ve uygarla kar dmanlk gelitirir. Ama birey, doann, Kaderin tm insanlar olduu gibi kendisini de tehdit eden stn glerine kar acaba kendisim nasl savunmaktadr? Uygarlk, bireyi bu grevden kurtarr. Bu sorunu herkes iin ayn biimde zmler. Ve bu konuda tm uygarlklarn benzer bir davran gstermeleri dikkate deer. Uygarlk, insann doaya kar savunulmas grevini duraklatmaz, yalnzca onu baka aralarla srdrr. Grevin ok eitli ynleri vardr. nsann ciddi bir biimde tehdit altnda olan zsaygs

www.wtfrm.com

huzur aramaktadr; yaam ve evren dehet verici zelliklerinden kurtarlmaldrlar; dahas, insann en gl pratik kar tarafndan uyarlan merak bir yant peinde komaktadr. lk aamada bile byk bir kazan salanr: Doann in-sansallatrlmas. nsann dndaki glere ve mukadderata eriilemez, bunlar sonsuza dek ulalmaz kalrlar. Ama temel unsurlarn da tpk bizim ruhumuzda olduu gibi coup taan tutkular varsa, bizzat lm kendiliinden ve ani bir ey deil de eytani iradenin bir iddet gsterisiyse, doada her yerde kendi toplumumuzdan tandmz trden varlklar evremizde bulunuyorsa ite o zaman rahat bir soluk alabilir, bu esrarengiz ortamda kendimizi evimizde hissedebilir ve mantksz bunaltmzla psiik aralar araclyla uraabiliriz. Belki hl savunmasz ama artk hi de aresiz ve eli bal deiliz; en azndan tepki gsterebiliriz. Belki de aslnda savunmasz bile deiliz. D alemdeki bu zalim stn insanlara kar kendi toplumumuzda kullandmz yntemlerin aynsn uygulayabiliriz; onlarn merhametini uyandrmaya, onlar yattrmaya, armaanlarla kandrmaya alr ve bylece onlar etkileyerek glerinin bir ksmndan yoksun brakabiliriz. Psikolojinin bu ekilde doa iliminin yerini almas, yalnzca sratli bir rahatlama salamakla kalmaz, ayn zamanda duruma daha iyi egemen olmann yolunu da gsterir. nk bu durum yeni bir ey deildir. Gerekte yalnzca bir devamndan ibaret olduu ocuksu bir ilk rnee sahiptir. nk insan kendini bir kez daha, kk bir ocukken anababasyla olan ilikilerinde benzer bir aresizlik durumunda bulmutur, nsan onlardan, zellikle babasndan korkmak iin nedene sahipti, ama gene de bildii tehlikelere kar korunduundan emindi. Dolaysyla bu iki durumu birbiri iinde eritmek doald. Arzulama, d yaamnda olduu gibi burada da rol oynuyordu. Uykudaki kii, mezara koyulmasn gerektiren bir lm nsezisine kaplabilir. Ama d izi, korku duyulan bu durumu bile bir arzu doyumu haline dntrmeyi bilir. Uykudaki kii, kendini bizzat iine girdii ve bylelikle arkeolojiye olan ilgisinin doyumuyla mutluluk bulduu eski bir Etrsk .mezar iinde grr. Ayn ekilde insan doa glerini, yalnzca, eitleriyle iliki kurar gibi davranabilecei kiiler haline koymakla kalmaz -bu, sz konusu glerin kendi zerinde yaratt etkiye hakszlk etmek demektir-onlara bir baba niteliini de verir. Onlar, gstermeye altm gibi yalnzca ocuksu deil soygeliimsel (philogenetic) bir ilkrnei izleyerek tanrlara dntrr. Zamann geiiyle doal olgularn dzenlilii ve belirli kurallara uygunluu konusunda ilk gzlemler yaplm ve bununla birlikte doa gleri insans niteliklerini kaybetmilerdir. Ama insann aresizlii, bunun yansra babasna ve tanrlara olan zlemi srp gitti. Tanrlar l grevlerini korudular. Doann dehetini gidermeli, insan -zellikle lm konusunda oluu gibi- kaderin zulmne altrmal ve uygar bir yaamn onlara ortaklaa kabul ettirdii ac ve yoksunluklar iin bir telafi salamaldrlar. Ama bu ilevlerin neminde, adm adm gerekleen bir deime, sz konusudur. Doa olgularnn i gereksinmelere uygun olarak kendiliinden gelitii gzlenmitir. Kukusuz, tanrlar doann efendileriydiler; doay mevcut durumuna getirmilerdi ve artk onu kendi haline brakabilirlerdi. Yalnzca, sanki kendi zgn iktidar alanlarnn bir zerresinden bile vazgememi olduklarn gstermek iin, zaman zaman mucizeler olarak bilinen eyler biiminde doann seyrine mdahale ederler. Kaderin pay edilmesi konusunda ise insan rknda beliren akl karmaas ve aresizliinin hakkndan gelinemeyecei biiminde tatsz bir kuku srp gitti. Tanrlarn en byk baarszlklar bu noktadayd. Eer kaderi onlar yarattlarsa o zaman onlarn tasarlar insan kavray dnda saylmalyd. Antik an en zeki insanlarnn aklna, Moira'nn (Yunanca: "talih") tanrlarn zerinde yer ald ve hatta

www.wtfrm.com

tanrlarn kendi kaderlerinin olduu dncesi bile geldi. Doa zerkletike ve tanrlar doadan uzaklatka tm beklentiler daha iten bir biimde tanrlarn nc ilevine yneltildi; ahlak giderek daha fazla tanrlarn asl alma alan haline geldi. Artk tanrlarn grevi, uygarln kusur ve ktlklerini dzeltmek, ortak yaamlar srasnda insanlarn birbirlerine verdikleri aclar saaltmak ve uygarln insanlarn bu kadar yetersizce uyduklar hkmlerinin yerine getirilmesini gzetmekti. Bizzat bu hkmler ilahi bir kken atfedilerek yceltiliyorlard; bunlar, insan toplumunun zerine karlyor, doay ve evreni iine alacak kadar geniletiliyorlard. Ve bylece, insann aresizliini kantlamlabilir klma gereksiniminden doan, kendi ocukluuyla insan rknn ocukluundaki aresizlik anlar materyalinden ina edilen bir dnceler toplam yaratld. Bu dncelere sahip olmann insan iki ynde -doa ve kaderin tehlikelerine kar ve bizzat insa'n toplumunun neden olduu incinmelere kar- koruduu aka grlebilir. Meselenin z ite buradadr. Bu dnyadaki yaam daha yksek bir amaca hizmet eder; kukusuz bu amacn ne olduunu tahmin etmek kolay deildir, ancak insan doasnn mkemmelletirilmesini ifade ettii kesindir. Bu ycelme ve vecdin yneldii ama, belki de zamann akp gidii srasnda kendisini gvdeden bu kadar yava ve isteksizce koparp ayrm olan insann manevi ksm, ruhudur. Bu dnyada olan her ey, emir ve isteklerini yerine getirmek g olmasna ramen sonuta her eyin en iyisini emreden -yani her eyden zevk almamza ynelik olan- bizden stn bir zeknn belirti ve isteidir. Her birimizin tepesinde, yalnzca grnte sert olan ama bizim doann ok gl ve acmasz glerinin oyunca olup ac ekmemize izin vermeyen cmert bir Tanr bizi gzetlemektedir. lmn kendisi yok olu, inorganik canszla bir dn deil, daha stn bir eye doru gelime yolundaki yeni bir tr varoluun balangcdr. Ve baka bir ynden bakldnda bu gr, bize uygarlmzn gelitirdii ahlaki kurallarn, karlatrma kabul etmez bir g ve sreklilie sahip bir yce divan tarafndan gzetilmek nkouluyla tm evrende de hkm srdn bildirir. Sonuta, gerekte srdmz bu yaam biiminde olmasa bile lmden sonra balayan daha sonraki varoluta mutlaka iyilikler dllendirilir ve ktlkler cezalandrlr. Bylelikle yaamn tm deheti, aclar ve zorluklar silinmeye mahkmdur. Tpk renk kuann (spektrumun) grnmeyen blmnn grlebilen blmne bitimesi gibi dnyadaki yaam izleyen lmden sonraki yaam, belki de bu dnyada elimizden karm olduumuz tm mkemmellikleri getirecektir. lerin bu seyrini yneten yce bilgelik, bu seyirde kendini gsteren sonsuz iyilik ve amacna ulaan adalet: te bizi ve bir btn olarak tm dnyay yaratm olan ilhi varlklarn, veya daha ziyade Antik an tm tanrlarn uygarlmzda iinde younlatrm olan tek ilhi varln nitelikleri bunlardr. lhi nitelikleri bu ekilde younlatrma baarsn gstermi olan insanlar bu ilerlemeden az gurur duymamlard. Bu ilerleme, her ilhi figrn znde mevcut ve daima arkasnda sakl kalm olan babay gzler nne sermiti. Bu, temel olarak Tanr dncesinin tarihsel balangcna bir dnt. Tanr artk tek olduuna gre insann onunla olan ilikileri bir ocuun babasyla olan ilikilerindeki yaknlk ve younlua tekrar sahip olabilirdi. Ama babas iin bu kadar ok ey yapan insan bir mkfat grmek veya en azndan onun sevilen tek ocuu, Seilmi Kavim olmay isterdi. ok sonralar dindar Amerika "Tanrnn z lkesi" olma iddiasnda bulundu; insann ilhi varla tapnma biimlerinden biri gz nne alndnda bu iddia hi kukusuz geerliydi. Yukarda zetlenen dinsel dnceler elbette uzun bir gelime srecinden gemi ve bu dncelere eitli dnemlerde eitli uygarlklar tarafndan bal kalnmtr. Ben, bugnk Hristiyan beyaz rk uygarlmzn alm olduu son ekle kabaca uygun den bu trden bir dnemi rnekledim. Bu tablonun btn paralarnn birbiriyle ayn lde uyurn iinde olmadklarn, yant gerektiren sorularn tmnn yantlanmam olduunu ve gnlk yaantnn yaratt elikiyi gzden uzak tutmann g olduunu grmek pek kolaydr. Byle olmakla birlikte bu dnceler -en geni anlamyla dinsel olan dnceler- gene de uygarln

www.wtfrm.com

en deerli mal ve uygarln mensuplarna sunabilecei en deerli ey olmakla dllendirilirler. Topraktan hazineler kazanma, insana besin salama veya hastalklar nleme aralarnn tmnden ve daha birok eyden ok daha stn tutulurlar. nsanlar, sahip olduklar iddia edilen deeri bu dncelere vermedikleri srece yaama katlanlamayacan hissetmektedirler. Burada u soru ortaya kar: Psikolojinin nda bu dncelerin anlam nedir? Sahip olduklar saygnl nereden almaktadrlar? Ve -rkek bir adm daha atp soracak olursak- bunlarn gerek deeri nedir? - IV Bir monolog gibi kesintisiz ilerleyen bir soruturma tmyle hatasz olamaz. Kii, araya girmeye alan dnceleri kolayca bir kenara itmeye kaplabilir ve sonuta ar kararllk gsterileriyle bastrmaya alt bir belirsizlik duygusuyla babaa kalr. Bu nedenle, tartmam kukuyla izleyen bir kartm olduunu varsayacak ve arada bir baz yorumlar yapmasna izin vereceim. Onun yle sylediini duyuyorum: "Defalarca, bu dinsel dnceleri uygarlk yaratr', 'uygarlk bunlar mensuplarnn kullanmna sunar' ifadelerini kullandnz. Bu konuda bana garip gelen bir ey var. Neden olduunu tam kestiremiyorum ama, uygarln, emek rnlerinin blm veya kadn ve ocuklarn haklan konusunda kurallar yarattn sylemek pek de doal gelmiyor." Ben, gene de kendimi bu ekilde ifade etmekte hakl olduum kansndaym. Dinsel dncelerin, uygarln dier tm ilerlemeleri gibi, bir tek gereksinimden, insann kendisini doann ezici derecede stn gcne kar savunma gereksiniminden doduunu gstermeye altm. Buna ikinci bir gd; -uygarln, kendilerini ac verici bir biimde hissettiren yetersizliklerini dzeltme istei- eklenmiti. Dahas, bireye bu dnceleri uygarln verdiini sylemek zellikle uygun olacaktr, nk birey bunlar uygarlkta zaten mevcut bulur; bu dnceler bireye hazr olarak sunulurlar, birey onlar kendiliinden kefetme yeteneini gstermez. Bireyin iine girmekte olduu ey, ok saydaki kuan mirasdr ve bu miras tpk arpm tablosu, geometri ve benzer eyleri devrald gibi devralr. Aslnda bu dnceler konusunda bir ayrm vardr ama, bu ayrm bir baka yerdedir ve ben henz bunu incelemek durumunda deilim. Szn ettiimiz gariplik duygusu, bu dinsel dnceler btnnn genellikle gkten indirilmi bir aklama olarak ileri srlmeleri gereine ksmen bal olabilir. Ama bu dncelerin bizzat bu ekilde sunuluu da dinsel sistemin bir lmdr ve sz konusu dncelerin bilinen tarihsel geliimini, farkl a ve uygarlklarda gsterdikleri farkllklar grmezlikten gelir. "Bana, daha nemliymi gibi gelen bir dier nokta ise u: Korku duyduu gler karsnda insanda beliren akl karmaas ve aresizlie bir son verme, bu glerle bir ilikiye girme ve sonuta onlar etkileme gereksiniminin doann insansallatmlmasma yol atn ileri sryorsunuz. Bu tr bir gd yapay grnyor. lkel insann baka hibir seenei yoktur, o baka bir biimde dnme yeteneine sahip deildir ki. Kendi varln d dnyaya yanstmak ve gzledii her olay temelde kendisi gibi olan insanlarn bir belirtisi saymak onun iin doal, hatta yaratl gereidir. Bu, onun olaylar kavramadaki tek yntemidir. Ve eer doal yatknlna bu ekilde kaplp en byk gereksinimlerinden birini doyuma ulatrmay baarmsa bu, zaten beklenen bir sonu deil, aksine dikkate deer bir rastlantdr." Ben, bunu ok arpc bulmuyorum. nsan dncesinin pratik gdlerinin bulunmadn, kar gzetmeyen bir merakn basit bir belirtisi olduunu mu sanyorsunuz? Bu kesinlikle ok

www.wtfrm.com

olaslk ddr. Ben, insann doa glerini kiiletirdiinde daha ziyade ocuksu bir model takip ettiine inanmak eilimindeyim. nsan, en erken evresindeki kiilerden, onlar etkileme yolunun onlarla iliki kurmaktan getiini renmitir; bylece ok sonralar bile, karlat her eye, ayn amala o insanlara olduu gibi davranr. Bylelikle sizin tanmlayc gzleminizle elimemi oluyorum. Aslnda ileride denetimine almak amacyla anlamak istedii her eyi kiiletirmek (fiziki sahiplenmeye hazrlk olarak psiik sahiplenme) insan iin doaldr. Ama ben ek olarak insan dnnn bu kendine zgnl iin bir gd ve bir balang da sunmu oluyorum. "Ve ite nc bir nokta daha. Dinin kkeni konusuna Totem ve Tabu balkl kitabnzda bir kez daha deinmitiniz. Sorun baka bir k altnda grnyordu o kitapta. Orada her ey baba-oul ilikisinden ibaretti. Tanr, yceltilmi babayd ve babaya duyulan zlem din gereksiniminin kkyd. O zamandan bu yana, din oluumunda genellikle temel roln atfedildii, insann zayflk ve aresizlii unsurunu kefetmi grnyorsunuz. Ve bir zamanlar baba kompleksi olan her eyi aresizlik kavramlarna aktaryorsunuz. Bu dnm aklamanz isteyebilir miyim?" Memnuniyetle. Tam da bu ary bekliyordum. Ama bu, gerekten bir dnm saylabilir mi? Totem ve Tabu 'da amacm dinlerin kkenini deil; totemciliin kkenini aklamakt. Koruyucu ilhi varln kendini insana gsterdii ilk eklin bir hayvan ekli olmas, bu hayvann ldrlp yenmesinin yasaklanmas ve buna ramen bu hayvann ylda bir kez ldrlp topluluka yenmesinin daima yerine getirilen bir gelenek olmas gereini, sahip olduumuz grlerin herhangi biriyle aklayabilir misiniz? Totemcilikte olan budur. Ve totemciliin bir din saylp saylmamas gerektiini tartmak ise, hi de amaca hizmet etmez. Daha sonraki tanrl dinlerle yakn ilikileri vardr. Totem hayvanlar tanrlarn kutsal hayvanlar oldular. En eski ama en temel ahlaki kstlamalar -insan ldrme ve ensest yasaklamalar- totemcilikte ortaya kar. Totem ve Tabu'nun vard sonular kabul etseniz de etmeseniz de, o kitapta ok dikkate deer ama birbirleriyle ilikisiz ok sayda gerein birbirini tamamlayan bir btn haline getirilmi olduunu teslim edeceinizi.umarm. Uzun vadede hayvan tanrnn neden yeterli olmayp yerini bir insan tanrnn ald sorusuna Totem ve Tabu'da yle bir deinilmi, din oluumuyla ilgili dier sorunlardan ise hi sz edilmemitir. Bu trden bir snrlamann bir inkrla ayn ey olduunu mu dnyorsunuz? Benim eserim, din sorununun zmne psikanalitik tartmann nerebilecei zel katknn kesin soyutlanmlmn iyi bir rneidir. Eer imdi daha az gizli kalm olan dier rnei de eklemeye alyorsan, beni daha nce ,tek tarafl olmakla sulam olduunuz gibi imdi de kendi kendimle elimekle sulamamamz gerekir. Daha , nce seylediklerimle imdi ileri srdklerim arasndaki, gizli olanla ak olan gdler arasndaki, baba kompleksiyle insann aresizlii ve korunma ihtiyac arasndaki birletirici balantlara dikkati ekmek elbette benim grevimdir. Bu balar bulmak zor deildir. ocuun aresizlii ile, bunu srdren erikinin aresizlii arasndaki ilikiden oluurlar. Bylelikle, dinin oluumu konusunda psikanalizin ileri srd gdlerin beklendii gibi, aa vurulmu gdlere ocuksu katkyla ayn ey olduu ortaya kar. Kendimizi bir ocuun zihinsel yaamnda farz edelim. Psikanalizin szn ettii anakliktik ballk tipine uyan nesne seimini sanrm hatrlyorsunuz. Bu seimde libido, narsisistik ihtiyalar yolunu izleyerek kendisini bu ihtiyalarn doyumunu salayan nesnelere balar. Bu ekilde ocuun aln gideren, anne onun ilk sevgi nesnesi ve hi kukusuz ayn zamanda onu tehdit eden belirsiz tehlikelere kar ilk koruyucusu -endieye kar ilk koruyucusu da diyebiliriz- olur.

www.wtfrm.com

Bu koruma ilevinde annenin yerini ksa zamanda daha gl olan baba alr ve ocukluun geri kalan dnemi boyunca yerini korur. Ama ocuun babasna olan tavr kendine zg bir kararszlkla renklenmitir. Bizzat baba, belki de annesiyle olan daha eski ilikisi nedeniyle, ocuk iin bir tehlike oluturur. Dolaysyla ocuk babasndan, ona duyduu zlem ve hayranlk derecesinde korkar. Babaya kar tavnndaki bu kararszln belirtileri, Totem ve Tabu'da gsterildii gibi, her dinde derin izler brakmtr. Byyen birey, sonsuza dek ocuk olarak kalmaya mahkm olduunu, bilinmedik stn glere kar korunmaya mutlaka muhta olduunu anladnda, bu glere kendi baba figrne ait zellikleri aktarr; kendisine, korktuu, yattrmaya abalad ve gene de kendi korunmasn emanet ettii tanrlar yaratr. Dolaysyla, bir babaya olan zleminin, kendi insani zayflnn sonularndan korunma ihtiyacyla ayn zellikleri tayan bir gd olduu grlmektedir. Erikin insann gerekliini bizzat kabul etmesi gereken aresizlie kar tepkisine -ki bu tepki tam da dinin oluumudur- karakteristik zelliklerini veren ey, ocuka aresizlie kar gelitirilmi olan savunmadr. Ama ben Tanr dncesinin gelimesini daha fazla incelemek niyetinde deilim. Burada bizi ilgilendiren, uygarln bireye aktard biimiyle dinsel dncelerin tamamlanm btndr. -VSoruturmamza braktmz yerden devam edelim. Bu durumda dinsel dncelerin psikolojik nemi nedir ve bunlar hangi balklar altnda snflandrmalyz? Soru, hi de hemen yantlanacak kadar kolay deil. Birkan reddettikten sonra u formlasyonun yannda yerimizi alacaz: Dinsel dnceler, d veya i gerekliin, kiinin henz kendisi tarafndan kefedilmemi ynleri hakknda bir eyler syleyen ve kiinin inancn gerektiren olgular ve koullar hakkndaki reti ve iddialardr. Bize, yaamda bizim iin en nemli ve ilgin olan eyler hakknda bilgi verdiklerinden zellikle stn tutulurlar. , Bunlar hakknda hi bilgisi olmayan bir kii pek cahildir; ama bilgi daarcna bu dnceleri katm olan kii kendisini ok daha varlkl sayabilir. Elbette dnyadaki eitli eyler hakknda bu trden birok reti mevcuttur. Her okul dersi bu retilerle doludur. rnein corafyay ele alalm. Bize, Konstans kasabasnn Bodensee gl kysnda olduu retilir. Bir okul arks da yle der: "nanmazsan git de bak" Ben, orada bulunma ansn elde ettim ve bu iirin kasabann, evresinde yaayan herkesin Bodensee adn verdii geni bir su birikintisinin kysnda yer ald gereine tanklk edebilirim. Artk bu corafi iddiann doruluu konusunda hibir kukum kalmad. Buna bal olarak aklma ok ilgin bir baka deneyimim geldi. Atina'daki Akropol tepesine ilk kez kp tapnak kalntlar arasndan rnavi denizi seyrettiimde artk olgunluk, yllarn yaayan bir adamdm. Neeyle kark bir hayret duygusuna kapldm. Bu duygu sanki yle diyordu: "Demek ki gerekten doruymu, tpk okulda rendiimiz gibi!" Eer o zaman bylesine bir hayret duyabildiysem bana retilenlerin gerekten doruluu konusunda edindiim inancn ne kadar yzeysel ve zayf olmas gerektiini bir dnn! Ama ben bu deneyimin nemini fazla abartmayacam; nk hayretimin o zaman anlamadm, tmyle znel ve o yerin zel niteliiyle ilgili bir baka aklamas bulunmu olabilir. Buna benzer tm retiler, iddialar iin, zemin de yaratarak ieriklerine inan duyulmasn talep ederler, gzlem ve kukusuz karsamalar temelinde ykselen daha uzun sreli bir dnce srecinin zetlenmi sonucu olarak ne srlrler. Herhangi bir kii bu srecin sonucunu kabullenmek yerine bu sreci bizzat yaamak isterse, ona bu ie nasl balayaca gsterilir. Dahas, kaynan corafya dorular durumunda olduu gibi herkes asndan

www.wtfrm.com

aikr olmamas durumunda, ek olarak bu retilerin getirdii bilginin kayna da bize daima -gsterilir. rnein dnya kre biimindedir. Bu iddia lehinde ileri srlen kantlar Foucault'nun sarka deneyi , ufuk izgisinin davran ve daima ayn yne gidilerek dnyann evresinin denizden dolalabilmesinin mmkn olmasdr. lgili herkesin kabul edecei gibi, her renciye bir dnya turu yaptrmak pek pratik olmadndan okulda retilenlere gvenilmesini kabullenmekle yetiniriz; ama kiisel bir kant edinme yolunun ak olduunu da biliriz. Ayn deneyi dinin retilerine uygulayalm. Bu retilere inanma gerekliliinin nereden kaynaklandn sorduumuzda birbirleriyle dikkat ekici derecede'kt bir uyum gsteren yant alrz. Birincisi, bu retilere ilk atalarmz inand iin bizim tarafmzdan da inanlmay hak ederler; ikincisi, bu konuda ayn ilkel alardan bize aktarlm olan kantlarmz vardr; ncs, bu retilerin doru olup olmad sorusunun herhangi bir biimde ortaya atlmas yasaktr. Eski gnlerde bu derece kstah bir talep en ar cezalara neden olmaktayd. Gnmz toplumu bile, bu sorunun tekrar ortaya atlmasn gvensizlikle karlamaktadr. En fazla kukumuzu ekmesi gereken, bu nc noktadr. Her ey bir yana, byle bir yasaklamann tek bir nedeni olabilir. Toplumun, dinsel doktrinleri savunusunun, ardnda yatan temelsizliin iyice farknda olmas. Aksi takdirde, gerekli verilerin kesin bir kanaate varmak isteyen herkesin kullanmna sunulmas kukusuz ok kolay olurdu. Durum byle olduuna gre dier iki ispat zemininin incelenmesine, giderilmesi g bir gvensizlik duygusuyla geebiliyoruz. nanmalyz, nk atalarmz da inanmt. Ama bizim bu ncellerimiz, bizden ok daha cahildirler. Bugn kabul etmemiz hi de mmkn olmayan eylere inanyorlard; dinin doktrinlerinin de bu kategoriye ait bulunmas olasl aklmza gelmektedir. Bize braktklar kantlar, her trl gvenilmezlik belirtisini tayan yazl eserlerdedir. Bu eserler elikiler, dzeltmeler ve tahrifatlarla doludur ve olaylara dayanan kantlardan sz ettiklerinde bile, inandrc olamamaktadrlar. Bu eserlerin slubunun veya hatta yalnzca ieriklerinin ilahi bir kudretten kaynaklandnn iddia edilmesi de pek yardmc olmaz; nk bizzat bu iddia da gereklii snanmakta olan doktrinlerden biridir ve hi bir nerme, kendi kendisinin kant olamaz. Bylelikle u arpc sonuca varrz: Kltrel dorularmzla salanan bilginin tm arasnda doruluu en az kantlanabilmi unsurlar, tam da bizim iin en fazla nem tamas gereken ve evrenin bilmecelerini zme, yaamn aclarna katlanmamz salama grevi stlenmi unsurlardr. Eer bu unsurlardan daha fazla bir ispat gc tamasayd, balinalarn yumurtlamayp yavrularn dourarak dnyaya getirmeleri olgusu kadar bizi az ilgilendiren bir eye bile kendimizi inandrmamz mmkn olmazd. Bu durum, znde ok ilgin bir psikolojik sorun tar. Ayrca dinsel doktrinlerin gerekliinin ispatnn olanakszl konusunda sylediklerimin yeni bir ey olduu da sanlmasn. Bu olanakszlk tm alarda, hi kukusuz bize bu miras brakm olan atalarmz tarafndan bile hissedilmitir. Onlarn birou da, olasdr ki, bizim duyduumuz kukulan besliyorlard. Ama zerlerindeki bask, bu kukularn dile getirmeye cesaret etmelerini engelleyecek kadar glyd. O zamandan bu yana saysz insan benzer kukularn cenderesine girmi ve grevlerinin inanmak olduunu sandklan iin bu kukularn bastrmaya abalamlardr. Parlak zekl birok insan, bu eliki karsnda zlm ve birok kiilik, bir k yolu bulmak amacyla verdii tavizler nedeniyle bozulmutur.

www.wtfrm.com

Dinsel retilerin gerekliinin ispat iin ileri srlen kantlarn tm gemiten kaynaklandna gre, yle bir evremize bakp hakknda yargya varmamz ok daha kolay olan amzn da bu trden kantlar salayp salamayacan grmek doal olacaktr. Eer bu sayede dinsel sistemin bir tek blmn bile, kukunun glgesinden kurtarabilirsek, sistemin tm inanlrlk bakmndan ok kazanl kacaktr. Bu noktada ruhularn oturumlar karmza kar. Onlar, bireyin ruhunun lmnden sonra yaadndan emindirler ve bu dinsel doktrinin gerekliini hibir kukuya yer vermeyecek biimde bize gsterme abasndadrlar. Ama ne yazk ki ruhlara ait grnt ve szlerin yalnzca kendi zihinsel faaliyetlerinin bir rn olduu gereini kantlarla rtmeyi baaramazlar. En byk adamlar ve en nde gelen dnrlerin ruhlarn arm olmalarna ramen bu ruhlardan aldklar tm bildiri ve bilgiler o kadar aptalca olmu, o kadar sefilce bir anlamszlk gstermitir ki, insan bunlarda ruhlarn, kendilerini arm olan insan grubuna uyum gsterme yeteneinden baka inanlr bir ey bulamaz. Bu noktada, sorundan kaamak bir yolla kurtulmak iin yaplm -ve mitsiz bir aba olduklar izlenimini veren- iki giriimden sz etmeliyim. Bunlardan saldrgan nitelikte olan eski, dieriyse ustalkl ve adatr. Birincisi, Hristiyanln ilk asrlarnda yaam Kilise babalarndan birine ait olan "Credo quia absurdum" ("sama olduu iin inanyorum") deyiidir. Bu gr, dinsel doktrinlerin mantn yarglama alan dnda -mantkstolduunu ileri srer. Bu doktrinlerin gerekliini iimizde hissetmeliyiz, bunlarn kavranmas gerekmez. Ama bu Credo ancak bir kiisel itiraf olarak ilgi ekebilir. Yetkili bir ifade olarak ise hibir balayc gc yoktur. Ben her samala inanmak zorunda mym? Hepsine inanmak zorunda deilsem neden sadece buna inanmalym? Mantn terazisinden baka yarg lt yoktur. Dinsel doktrinlerin gereklii, bu gereklie tanklk eden bir isel yaantya balysa bu ender deneyimi yaamam olan ok saydaki insan ne yapacaz? Her insandan sahip olduu mantk yeteneini kullanmas istenebilir, ama yalnzca birka kii iin geerli olan bir gd temelinde herkese uygulanacak bir zorunluluk ina edilemez. Bir insan kendisini ar derecede duygulandrm olan bir vecd durumu srasnda dinsel doktrinlerin gerekten doruluu konusunda sarslmaz bir inan edinmise, bunun dier insanlar iin ne nemi olabilir? kinci giriim, "sanki" felsefesince yaplmtr. Bu felsefe, dnce faaliyetimizin temelsiz ve hatta sama olduunu aka bildiimiz ok sayda varsaym ierdiini kabul eder. Bunlar "kurgu" adn alr. Ama baz pratik nedenlerden tr "sanki" bu kurgulara inanyormu gibi davranmamz gerekir. nsan toplumunun devam iin tadklar karlatrma kabul etmez nemi nedeniyle, bu durum, dinsel doktrinler konusunda da geerlidir. Bu akl yrtme biimi "Credo quia absurdum" deyiinden ok farkl deildir. Ama ben "sanki" felsefenin talebinin, ancak bir felsefecinin ileri srebilecei trden bir talep olduu kansndaym. Dncesi felsefenin hnerli hilelerinden etkilenmemi olan bir insan bunu hibir zaman kabul edemez; byle bir insann grne gre bir eyin sama veya manta aykr olduu kabul edildii anda, sylenecek baka bir ey kalmaz. Sradan faaliyetlerinin tm iin gz nnde tuttuu teminatlardan en nemli karlaryla ilgili bir konudan vaz gemesi bu insandan beklenemez. Daha ok kkken bile dierleri arasnda tuhaf ve dikkat ekici bir gereklilikle kendini gsteren bir ocuumu anmsyorum. ocuklar anlatlan bir peri masalna kendilerini kaptrm dikkatle dinlerlerken o, ayaa kalkp "bunlar gerek mi?" diye sorar, olmad sylendiinde de yznde kmseyici bir ifadeyle, oradan uzaklard. "Sanki" felsefesinin din taraftarlna ramen, insanlarn yakn bir gelecekte dinin peri masallarna kar da ayn biimde davranacaklarn umabiliriz. Ama insanlar gnmzde olduka farkl bir davran gsteriyorlar. Ve gemi zamanlarda doruluklarnn ispat kesinlikle mmkn olmamasna ramen, dinsel dnceler, insanlk zerinde mmkn olan en kuvvetli etkiyi yapmtr. Bu yeni bir psikolojik sorundur. Biz, bu

www.wtfrm.com

doktrinlerin isel gcnn nereden geldii ve mantn yargsndan bamsz olmalarna ramen etkinliklerini neye borlu olduklar sorusunu mutlaka sormalyz. - VI Sanyorum dier iki soruyu yantlamak iin yeterli hazrl yaptk. Bu yant, dikkatimizi dinsel dncelerin psiik kkenine ynelttiimizde bulunacaktr. Birer reti olarak sunulan bu dnceler, deneylerle elde edilmi sonular veya dnce rnleri deildirler; bunlar yanlsamalar, insanln en eski, en gl ve en acil arzularnn doyumudurlar. Bu dncelerin gcnn srr, bu arzularn gcnde yatar. Daha nceden bildiimiz gibi ocukluktaki aresizliin dehet verici izlenimi baba tarafndan giderilen bir korunma -sevgi yoluyla korunma- gereksinimine yol amt; ve bu aresizliin tm yaam boyu srdnn bilinmesi, bir babann -ama bu kez daha gl bir babann- varlna bal kalmay gerekli klmtr. Bylelikle ilahi bir Tanrnn iyiliksever egemenlii yaam tehlikelerinden kaynaklanan korkumuzu bertaraf eder; ahlaki bir dnya dzeninin kurulmas, insan uygarlnda byk oranda dzeninin kurulmas, insan uygarlnda byk oranda gzard edilmi olan adalet talebinin yerine getirilmesini garanti eder ve dnyadaki varlmzn gelecekteki bir yaamla srmesi bu arzu doyumlarnn gerekleecei zaman ve mekan erevesini belirler. Evrenin nasl olutuu veya bedenle ruh arasndaki ilikinin ne olduu gibi insan meraklandran bilmecelerin yantlar, bu sistemin temelinde yatan varsaymlarda uyum iinde gelitirilmilerdir. Baba kompleksinden kaynaklanan -ve ocuun hibir zaman tmyle yenemedii- ocuklua ait almalarn akl alanndan soyutlanp evrensel kabul gren bir zme ulatrlmalar bireyin ruhu iin ok byk bir rahatlk salar. Bu dncelerin yanlsamalar olduunu sylediime gre bu szcn anlamn da aklamalym. Yanlsama, hata ile ayn ey deildir. Aristo'nun bceklerin gbreden olutuu biimindeki (cahil insanlarn hala koruduklar) inanc bir hatayd; bizden nceki hekim kuann fenginin ar cinsel faaliyetin sonucu olduu biimindeki inanc da bir hatayd. Bu hatalara yanlsama adn vermek doru olmaz. te yanda Kolomb'un Hindistan'a ulaan yeni bir deniz yolu bulduunu sanmas bir yanlsamayd. Bu hatada Kolomb'un arzularnn oynad rol ok aktr. Hint - Alman rknn uygarlk yaratabilecek tek rk olduu yolunda baz milliyetiler tarafndan ileri srlen iddia veya ocuklarn cinsellii bulunmayan yaratklar olduu biimindeki psikanalizin rtt inan birer yanlsama olarak tanmlanabilir. Yanlsamalar iin niteleyici olan nokta, insan arzularndan kaynaklanmalardr. Bu ynleriyle yanlsamalar psikiyatrik hezeyanlara yakn derler. Ama hezeyanlarn yapsnn daha karmak olmas bir yana, bir baka ayrm daha gsterirler. Hezeyanlar sz konusu olduunda, gerekle eliki halinde olmalarnn temel bir nokta olduu vurgulanr. Yanlsamalarn yalan olmas gerekmez. Yani gerekletirilmeleri olanaksz veya gerekle elikili deildirler. rnein orta snftan bir gen kz, bir prensin gelip kendisiyle evlenecei yanlsamasna sahip olabilir. Bu mmkndr ve az sayda da olsa byle eyler gereklemitir. Ama, Mesih'in yeryzne inip altn bir a balatmas daha kk bir olaslktr. Bu inancn bir yanlsama olarak m, yoksa, hezeyan benzeri bir ey olarak m snflandrlmas rneklerini bulmak kolay deildir, ancak simyaclarn tm madenlerin altna dntrlebilecei biimindeki yanlsamas gereklemi bir yanlsama olabilir. ok miktarda, mmkn olduu kadar fazla miktarda altna sahip olma arzusunun, zenginlii belirleyen eyler hakkndaki bugnk bilgimiz tarafndan epeyce kllendirilmi olmasna ramen kimya bilimi madenlerin nitelik deitirerek altna dntrlmesinin artk olanaksz olmadn kabul etmektedir. Dolaysyla, gdlenmesinde arzu doyumu balca unsur olan inanlara yanlsama adn vermekteyiz. Bylelikle, tpk yanlsamann dorulanmay hi de deerli saymamas gibi, biz de onun gereklikle olan ilikisini grmezlikten geliriz.

www.wtfrm.com

Tavrmz bu ekilde ortaya koyduktan sonra, bir kez daha dinsel doktrinler sorununa dnebiliriz. imdi bu doktrinlerin tmnn birer yanlsama olduunu ve kantlanamaz olduklarn tekrarlayabiliriz. Hi kimse bunlarn gerek olduunu dnmeye, bunlara inanmaya zorlanamaz. Bunlarn bazlar o kadar olaslk d, dnyann gereklii hakknda abalayarak kefettiimiz her ey de o kadar uyumsuzdurlar ki -psikolojik ayrmlara dikkat etmek kouluyla- bunlar hezeyanlarla karlatrabiliriz. Bunlarn ounun gereklik deeri konusunda bir yargya varamayz, ispat edilmedikleri gibi rtlemezler de. Bunlara eletirel bir yaklamda bulunmak iin halen bilgimiz yeterli deildir. Evrenin bilmecelerinin zm bizim incelemelerimizle ok yava olmaktadr; bugn bilimin yantlayamad birok sorun vardr. Ama dmzdaki gereklik hakknda bize bilgi verebilecek tek yol bilimsel almadr. Sezgi ve igzlemden herhangi bir ey beklemek yalnzca bir yanlsamadr; sezgi ve igzlem bize zihinsel yaammzn yorumlanmas g ayrntlardan baka bir ey veremez, dinsel doktrinin ok kolayca yant bulduu sorunlar hakknda ise herhangi bir bilgi sunamaz. nsann kendi keyfi iradesinin yardma gelip gene kendi kiisel dncesine gre dinsel sistemin u veya bu blmnn, daha az veya daha fazla kabul edilebilir olduunu ilan etmesi kstaha bir ey olur. Bu tr sorunlar, bu ekilde davranlmayacak kadar ciddidirler; ya da kutsaldrlar da diyebiliriz. Bu noktada bir itirazla karlama beklenebilir: "Peki yleyse en sert kukucular bile dinsel iddialarn mantk yoluyla rtlemeyeceini kabul ettiklerine gre, bunlara neden inanmayaym? Gelenek, insanln genel kabul ve saladklar byk huzur gibi birok ey u deerlerin safnda yer alyor." Gerekten neden inanlmasn? Hi kimsenin inanmaya zorlanamayaca gibi hi kimse de inanmamaya zorlanamaz. Ama buna benzer tartmalarn bizi doru dn yoluna gtrdkleri aldatmacasyla kendimizi tatmin edemeyiz. Kabul edilmez zr diye bir ey varsa, bu ite odur. Cehalet cehalettir; cehaletten herhangi bir eye inanma hakk karlamaz. Akl banda hibir insan, dier konularda bu derece sorumsuz davranmayacak veya grlerinin ve ald tavrn bu kadar zayf bir temeli olmasna rza gstermeyecektir. Aslnda bunlar yalnzca, dinle olan balarn oktan koparm bir insann dine hl sk skya bal olduunu kendisine ve dier insanlara gsterme abalardr. Din sorunlar sz konusu olduunda, insanlar mmkn olan her trl katla ve entelektel cambazla giriirler. Felsefeciler, zgn anlamlarndan hibir iz kalmayncaya kadar kelimelerin anlamn ekip uzatrlar. Kendileri iin yarattklar belirsiz bir soyutlamaya "tanr" adn verir, bunu yaptktan soma da artk tm dnyaya kar tanrc (deist), Tanrya inan duyan kii pozunu taknabilir ve hatta Tanrlarnn ark dinsel doktrinlerin gl kiilii olmayp yalnzca zayf bir glge haline geldiini kavramakszn daha yksek ve saf bir tanr kavramn kabul etmeleriyle vnrler. Eletirmenler, evren karsnda insann duyduu nemsizlik ve gszlk duygusunu kabul eden herkesi "ar dindar" olarak -tanmlamakta srar ederler, oysa dinsel tavrn zn oluturan ey, bu nemsizlik ve gszlk duygusu deil bunu izleyen aama, bunlara are bulmaya alan tepki aamasdr. Koca dnyada insanlarn oynad kk rol alakgnlllkle kabul edip daha arya kamayan kii, umulann aksine szcn gerek anlamyla dinsizdir. Dinsel doktrinlerin gereklik deerini saptamak bu soruturmann alan iine girmez. Bu doktrinleri psikolojik nitelikleri itibariyle yanlsamalar olarak kabul etmi olmamz bizim iin yeterlidir. Ama bu buluumuzun, ou kiinin tmnden nemli olduunu kabul edecei soruna kar, tavrmz kuvvetli bir biimde etkiledii gereini de gizleyemeyiz. Dinsel doktrinlerin hangi dnemlerde ve ne trden insanlar tarafndan yaratlm olduklarn aa yukar biliyoruz. Ek olarak buna yol am gdleri de kefedebilirsek din sorununa kar tavrmzda dikkate deer bir deiiklik olacaktr.. Dnyay yaratan ve rahim ve rahman olan

www.wtfrm.com

bir Tanr mevcut olsayd, evrenin ahlaki bir dzeni bulunsayd ve lmden sonra yaam gerek olsayd ne kadar gzel olacan kendi kendimize syleyip duracaz; ama btn bunlarn, gerekliini arzulamaya mecbur olduumuz eyler olmas ok arpc bir gerektir. Zavall, cahil ve ezilmi atalarmzn evrenin btn bu zor bilmecelerini zmeyi baarabilmeleriyse daha da dikkate deer bir ey olurdu. - VII Dinsel doktrinlerin yanlsama olduunu kabul ettiimiz anda karmza hemen bir soru daha kmaktadr: stn tuttuumuz ve yaammz ynetmelerine izin verdiimiz dier kltrel deerler de benzer nitelikte olamazlar m? Siyasi kurallarmz belirleyen varsaymlarn da yanlsama olarak tanmlanmalar gerekmez mi? Uygarlmzda cinsler arasndaki ilikilerin erotik bir yanlsama veya bu trden birka yanlsamann mdahalesine maruz olduklar doru deil midir? Bilimsel almadaki gzlem ve akl yrtme araclyla d gereklik hakknda bir eyler renebileceimize olan inancmzn daha iyi bir temeli olup olmadn sormaktan da, kukularmz bir kez uyandna gre, artk geri duramayz. Hibir ey bizi, gzlemimizi kendi kendimize yneltmekten veya dncelerimizi, kendi dncemizin eletirisine uygulamaktan alkoymamaldr. Bu alanda, sonular bir "Weltanschaung" (Dnya Gr) inas iin belirleyici nitelikte olarak yorumlanabilecek birok inceleme ile karlamaktayz. Dahas, byle bir abann boa gitmeyecei ve kukumuzu en azndan ksmen dorulayaca kansndayz. Ama yazar, bu lde kapsaml bir grevi yerine getirme yoluna bavurmayacak ve almasn bu yanlsamalarn yalnzca bir tanesini -ismen sylemek gerekirse dini- sonuna kadar irdelemekle snrlayacaktr. Ama kartmzn gr sesi bizi duraksatyor. Yanllarmzn hesabn vermeye arlyoruz. "Arkeolojiye duyulan ilgi hi kukusuz ok vgye deer, ama eer bir kaz srasnda konutlarn altn kazarak kmelerine ve insanlarn ykntlar altnda kalmasna neden olunacaksa bu arkeolojik kazy kimse stlenmez. Dinin doktrinleri konusu, dierleri gibi geliigzel tartma konusu yaplabilecek bir konu deildir. Uygarlmz bu doktrinler zerine kurulmutur ve insan toplumunun devam, insanlarn ounluunun bu doktrinlerin gerekliine inanmasna baldr. Eer insanlara gl ve adil bir Tanr olmad, ilahi bir dnya dzeni ve lmden sonra yaamn bulunmad retilirse, kendilerini uygarln hkmlerine uymaya iten tm zorunluluklardan kurtulmu hissedeceklerdir. Herkes, kstlanma veya korku duymakszn kendi toplum d ve bencil igdlerini izleyecek ve kendi hkmn geirmeye alacaktr; uygarln binlerce yllk ileyii sonucu ortadan kaldrlm olan kaos geri gelecektir. Dinin gerein kapsam iinde olmadn bilsek ve ispat edebilsek bile, bu gerei giz-lemeli ve "Sanki" felsefenin nerdii gibi davranmalyz; bu hepimizin varln srdrmesinin yararna olacaktr. Ayrca oluturduu tehlike bir yana bu, ayn zamanda amansz bir zalimlik de olacaktr. Saysz insan tek huzuru dinsel doktrinlerde bulmakta ve ancak bunlarn yardmyla yaama kat-lanabilmektedir. Karlnda daha iyi bir ey vermeden onlar bu destekten yoksun brakacaksnz. Bilimin u ana kadar fazla bir ilerleme gstermedii ve bu ilerlemeyi baarabilse bile insan iin yeterli olmayaca kabul edilmektedir. nsann, kuru, bilimle hi bir zaman tatmin edilemeyecek daha deiik vazgeilmez gereksinimleri vardr; insani konularda, igdsel yaamla karlatrldnda zeknn ne kadar kk bir rol oynad konusunda daima srarl olmu bir psikologun imdi de insanl ok kymetli bir azru-doyum aracndan yoksun brakmaya ve bunun entelektel gelimeyle telafi edilmesini nermeye almas ok garip -dorusu tutarszln doruuoluyor."

www.wtfrm.com

Bir solukta ne kadar ok sulama! Ama ben hepsini delillerle rtmeye hazrm. Ve dahas, eer dine kar bugnk tavrmz srdrrsek uygarln, bu tavrdan vazgememiz halinde belireceklerden daha byk tehlikelere maruz kalaca iddiasn ne sreceim. Ama, yantma nereden balayacam kestiremiyorum. Belki de bizzat benim, bu dncemin tmyle zararsz ve tehlikesiz olduunu kabul ettiime sizi temin ederek balayabilirim. Bu kez akln deerini abartan ben deilim. Eer, insanlar benim kartlarmn tanmlad gibilerse -ve onlara kar kmak istemem- o zaman inanl bir dindarn benim bu tartmalarma yenik dp inancndan yoksun kalma tehlikesi yok demektir. Bunun yan sra ben, benden daha deerli kiilerin benden daha nce daha eksiksiz, gl ve etkileyici bir slupla sylemi olduklarndan baka bir ey sylemi deilim. Bu kiilerin isimleri herkese iyi bilinmektedir ve kendimi onlardan biriymi gibi gstermeye altm izlenimini vermekten holanmadm iin isimlerini burada ayrca belirtmeyeceim. Benim btn yaptm -ve bu benim yorumumda yeni olan tek eydir- byk ncllerimin eletirilerine psikolojik bir temel eklemek olmutur. Benim yaptm bu ekin, daha nceki abalarn yaratamad etkiyi yapmas beklenmemelidir. Hi kukusuz bu noktada bana, etkisiz olacaklarndan eminsen- bu eyleri yazmamn ne anlam olduu sorulabilir. Bu konuya daha sonra deineceim. Bu yaynn zarar verebilecei tek kii benim. Yzeysel, dar grl, bir idealden veya insanln en yce karlarn anlamaktan yoksun olduum konusunda en can skc serzenileri dinlemek zorunda kalacam. Ama bu tr sitemler benim iin yeni bir ey deildir. Ayrca, daha genliinde adalarnn ayplamalarnn zerine kabilmeyi renmi olan ve yakn bir gelecekte tm beeni ve kartln artk kendisine ulaamayacandan emin olduu yallk anda bulunan bir adam iin bu sitemler ne ifade edebilir ki? Eski alarda durum deiikti. O dnemlerde benimkilere benzer laflar, kiinin dnya zerindeki varlnn mutlak bir biimde sona ermesi ve lmden sonraki yaam konusunda kiisel bir deneyim kazanma frsat hzla elde etmesi sonucunu getirmekteydi. Ama tekrar ediyorum, o dnemler gemitir ve gnmzde buna benzer yazl eserler, yazarlarna, okurlarna olduundan daha fazla bir tehlike getirmemektedirler. Olabilecek en kt ey, bu kitabn baka bir dile evirilmesinin ve datmnn u veya bu lkede -ve elbette tam da kltrnn yksek standardndan ok emin olan bir lkede- yasaklanmasdr. Ama kii kadere boyun emeyi ve arzularndan feragati biraz olsun mazur grebiliyorsa bu trden bir zarara da katlanabilmelidir. Bu eserin yaynlanmasnn her eye ramen -bir kiiye deil bir davaya, psikanaliz davasnazarar verip vermeyecei sorusu da aklma geldi. nk benim eserim olduu inkr edilemeyen psikanaliz, yaygn bir gvensizlik ve kt niyetle karlanmtr. Eer imdi byle honutsuzluk yaratan bildirimlerle ortaya karsam insanlar benim kiiliimden psikalanize doru ynelmeye hevesleneceklerdir. "te" diyeceklerdir, "psikanalizin bizi nereye gtrdn artk grebiliyoruz. Maske dt, psikanaliz bizim daima kukulandmz gibi Tanrnn ve ahlaki bir idealin reddine yol amaktadr. Bunu renmememiz iin psikanalizin bir Weltanschaung'u olmad ve byle bir ey yaratmayaca dncesiyle aldatlp durduk." Bu tr bir feryat, bazlar benim din sorunlar karsndaki tavrm hibir ekilde paylamayan ok saydaki alma arkadam dolaysyla, benim iin gerekten can skc olacaktr. Ama psikanaliz birok frtnalar geirmitir ve bu yeni frtnay da gslemelidir. Gerekte psikanaliz bir aratrma yntemidir, cebir gibi tarafsz bir aratr. Eer bir fiziki, cebir yardmyla dnyann belirli bir sre sonunda yok olacan bulsayd, cebire yok edici eilimler atfedip onu yasaklama konusunda acele etmezdik. Dinlerin gereklik deeri

www.wtfrm.com

aleyhinde burada sylediklerimin hibirisi psikanalizin desteini gerektirmedi, bunlar analizin ortaya kndan ok nce bakalar tarafndan zaten sylenmitir. Eer psikanalitik yntemin uygulanmas, dinin dorularna kar yeni bir tartma yrtlmesini mmkn klyorsa, onu din dnsn! Ama, din yandalar da dinsel doktrinlerin duygusal nemine tam deerini vermek iin, psikanalizden yararlanma konusunda ayn hakka sahiptirler. imdi kendimizi savunmaya devam edelim. Dinin insan uygarlna byk hizmetler yapt aktr. Din, toplumd igdlerin ehliletirilmesine byk katkda bulunmutur. Ama bu yeterli olmamtr, insan toplumunu binlerce yl boyunca ynetmi ve eriebilecei eyleri gstermek iin yeterli zamana sahip olmutur. Eer insanlarn ounluunu mutlu klmay, rahatlatmay, yaama katlanmalarn salamay ve onlar uygarln aralar haline getirmeyi baarabilseydi hi kimse bugnk koullar deitirme giriiminde bulunmay hayal etmezdi. Ama bunun yerine ne gryoruz? Kiiyi dehete drecek kadar ok sayda insann uygarlktan honutsuz ve uygarlk iinde mutsuz olduunu, uygarl kaldrlp atlmas gereken bir boyunduruk olarak algladklarm, bu insanlarn ya uygarl deitirmek iin glerinin yettii hereyi yaptklarn ya da uygarlk veya igd kstlamasyla hibir ilikileri kal-mayncaya kadar uygarlk dmanlnda ileri gittiklerini gryoruz. Burada, bu durumun, tam da bilimdeki ilerlemelerin ackl etkileri nedeniyle dinin insan kitleleri zerindeki etkinliinin bir blmn yitirmi olmas gereinden kaynakland sylenerek bize itiraz edilecektir. Bu itiraz ve gerekesini kaydedip ileride kendi amalarmz iin kullanacaz; ancak itirazn kendisinin hibir gc yoktur. Dinsel doktrinlerin doludizgin hkm srd dnemde insanlarn genellikle daha mutlu olduklar kukuludur, daha ahlakl olmadklarysa kesindir. nsanlar, dinin hkmlerini dsallatrmann ve bylelikle onlarn amalarn geersiz klmann yolunu daima bulmulardr. Grevleri dine itaati salamak olan rahipler de bu yolda kendilerine deni yapmlardr. Tanrnn iyilii, adaleti zerinde snrlayc olmaldr. Kii gnah iler, bir zveride bulunur veya kefaretini der ve bylece bir kez daha gnah ilemekte serbest kalr. Rus igzlemcilii, ilahi inayetin tm ltuflarna mahzar olabilmek iin gnahn vazgeilmez nkoul olduu, dolaysyla sonuta gnahn Tanrnn houna gittii sonucunu karacak bir arla kadar varmtr. Rahiplerin kitlelerin dine itaatini ancak insann igdsel tabiatna byle byk tavizler vererek salayabildikleri bir sr deildir. Bylece u kanya varld: Yalnzca Tanr gl ve iyi, insan ise zayf ve gnahkrdr. Her ada ahlakszln dinden ald destek, ahlakn aldndan az olmamtr. Eer dinin insann mutluluu, kltr karsndaki duyarl ve ahlaki denetimi konusunda gerekletirdii ilerlemeler bu saydklarmdan daha iyi deilse, insanlk iin gerekliliini abartp abartmadmz ve kltrel taleplerimizi bu temele oturtmakla akllca davranp davranmadmz sorulan ister istemez akla gelmektedir. Durumu bugnk apak haliyle ele alalm. Dinin, artk insanlar zerinde eski dnemlerdeki kadar etkili olmadnn kabul edildiini biliyoruz. (Burada Hristiyan Avrupa uygarlndan sz etmekteyiz.) Bunun nedeni dinin vaadlerinin azalm olmas deil, insanlarn bu vaadleri daha az inanlr bulmasdr. Bu deiikliin -muhtemelen tek olmas bile- bir nedeninin, insan toplumunun st katmanlarnda bilimsel ruhun artmas olduunu kabul edelim. Eletiri, dinsel belgelerin kant oluturma deerini yontarak azaltm, doal bilimler bu belgelerdeki yanllar ortaya karm, sayg duyduumuz dinsel dnceler ile ilkel insanlar ve zamanlarn zihinsel rnleri arasndaki lmcl benzerlik karlatrmal aratrma alannda hayret ve aknla yol amtr.

www.wtfrm.com

Bilimsel ruhun dnyasal konular karsndaki belirli bir tavr vardr; dinsel konular karsnda ise bir an durur tereddt eder ama sonuta bu konuda da eii aar. Bu srete hi duraklama yoktur; bilginin hazineleri ne kadar ok sayda insana ulaabilirse dinsel inantan ayrlma o kadar yaygn olmakta, ilk nce dinin en modas gemi ve tartma gtrr uzantlar, ama sonra temel nermeleri de terk ettirmektedir. Yalnzca Dayton'da "maymun davas"n* aan Amerikallar bu konuda tutarl olduklarn ortaya koymulardr. Kanlmaz gei baka yerlerde yarm nlemler ve sahte davranlar araclyla salanmtr. *: ABD'nin Tennessee eyaletinde kk bir kasaba olan Dayton'da 1925 ylnda bir fen bilgisi retmeni hakknda "insann daha ilkel hayvanlardan trediini" rettii iin dava almtr. Uygarln eitim grm insanlar ve kafa iilerinden korkacak pek bir eyi yoktur. Bu insanlarda uygar davran iin gerekli dinsel gdlerin baka gdlerle, laik gdlerle yer deitirmesi skntsz bir biimde gerekleecektir; dahas, bizzat bu insanlar byk lde uygarln aralardr. Ama uygarla dmanlk duymak iin her trl nedene sahip olan eitilmemi ve ezilen geni kitlelere gelince farkl bir durum sz konusudur. Onlar, insanlarn artk Tanrya inanmadn renmedikleri srece herey yolundadr. Ama benim bu yazm yaymlanmasa bile, bunu kesinlikle reneceklerdir. Onlar bilimsel dncenin sonularn kabul etmeye hazrdrlar, ama bilimsel dnn insanlarda gerekletirdii deiiklii geirmemi olarak! Bu kitlelerin uygarla duyduu dmanln, kendilerini ie zorlayan bu dzende bulduklar zayf noktaya yneltilmesi tehlikesi yok mudur? Eer, komunu ldrmemenin tek nedeni Tanrnn bunu yasaklam olmas ve imdiki veya sonraki yaamda bu nedenle seni ar bir biimde cezalandraca korkusu ise, Tanr diye birey olmadn ve onun gazabndan korkman gerekmediini rendiin zaman komunu hi duraksamadan ldrrsn. Ancak dnyevi yaptrmlarla bunu yapman engellenebilir. Dolaysyla ya bu tehlikeli kitleler en ar biimde bask altna alnmal ve bir entelektel uyan olaslndan dikkatle uzak tutulmal ya da uygarlk ve din arasndaki iliki temel bir revizyondan gemelidir. - VIII Kii, bu ikinci nerinin gerekletirilmesinde zel bir glkle karlalmayacan dnebilir. Bu ilemin belirli bir feragati gerektirdii dorudur, ama yitirilenden daha fazlasnn kazanlmas olasl vardr ve bylelikle byk bir tehlikeden saknlabilinir. Bununla birlikte, bu ilem sanki uygarl daha da byk tehlikelere maruz brakacakm gibi herkesi korkutmaktadr. Aziz Boniface, Saksonlarn kutsal olduu gerekesiyle ululadklar aac kesip devirdiinde olay seyredenler kutsal aaca yaplan bu saygszl korkun bir olayn izlemesini beklediler. Ama hibir ey olmad ve Saksonlar vaftiz olmay kabul ettiler. Uygarlk, insann nefret ettii, kendisine engel olan veya malna gz diktii komusunu ldrmemesi emrini verdiinde, bu aka, insann aksi takdirde gerekleemeyecek olan komnal varlnn yararna yaplmt. nk, cinayeti ileyen kii, ldrlenin akrabalarnn intikam duygularnn ve kendileri de bu tr iddet eylemlerine en az cinayeti ileyen kii kadar eilimli, dier insanlarn gizli kskanlk duygularnn hedefi olacakt. Dolaysyla kendi alma eyleminin veya yapt soygunun tadn uzun sre karamayacakt ve gelecei ok gemeden ldrlmekten ibaret olacakt. Kendisini tek tek dmanlara kar olaanst bir g ve ihtiyatla korusa bile, daha zayf insanlarn toplu saldrs karsnda boyun emek zorunda kalacakt. Byle bir toplu hareket gereklemedii takdirde, cinayetler durmakszn birbirini izleyecek ve sonuta insanlar birbirlerini yok edeceklerdi. Halen Korsika'da aileler arasnda srp giden, dier yerlerde ise ancak uluslar arasnda grlen durumun benzerini

www.wtfrm.com

bireyler arasnda grecektik. Herkesin eit olarak hissettii bir tehlike olan yaam gvensizlii, bylelikle bireye ldrmeyi yasaklayan ve bu yaanmaya kar gelen herhangi bir kiinin topluluk tarafndan ldrlmesi hakkn kendinde sakl tutan bir toplum halinde insanlar birletirir. te burada adalet ve cezay gryoruz. Ama biz insan ldrme konusundaki yasaklamann bu ussal aklamasn yaygnlatrmayz. Yasaklamann Tanr tarafndan konduunu syleriz. Bylelikle, onun niyetlerini tahmin etme yolunda belirleme grevim kendi zerimize alarak onun da insanlarn birbirlerini ldrmelerini arzu etmedii yargsna varrz. Byle davranarak kltrel yasaklamay olduka zel bir saygnlkla kuatr, ama ayn zamanda buna uyulmasn Tanr inancna baml klmakla tehlikeye de sokmu oluruz. Eer bu aamay geriye doru izlersek -yani, kendi isteimiz olan bir eyi Tanrya atfetmez ve bu istein toplumsal nedenini belirlemekle yetinirsek- o zaman, kltrel yasaklamann uratld biim deiikliini reddetmi ama ayn zamanda bu yasaklamay herhangi bir tehlikeye atmaktan da saknm olacamz aktr. Ayrca baka bir kazancmz da olacaktr. Kutsallk ve dokunulmazlk nitelii -bir baka dnyaya ait olma nitelii de denebilir- az saydaki temel yasaklamadan, bir tr szma ve bulama araclyla dier tm kltrel kural, yasa ve dzenlere de gemitir. Ama bunlar zerindeki kutsallk halesinin, onlara ounlukla uyduu sylenemez; bu kural, yasa ve dzenler yalnzca deiik zaman ve yerlerde kart yarglar vererek birbirlerini geersiz klmakla kalmazlar, ayrca insani yetersizliinin tm belirtilerini de gsterirler. Bunlarda, yalnzca dar grl bir vesvesenin rn olabilecek eyleri, bencilce kk karlarn srttn veya yetersiz nermeler zerine oturtulmu bir sonucu seebilmek pek kolaydr. Bunlara yneltmemiz gereken eletiri, dier daha hakl kltrel taleplere olan saygmz da ho karlanmayacak bir derekeye indirmektedir. Tanrnn kendisinin emrettii eyleri, tam yetkili bir meclisin veya yce bir yargcn yetkisinden kaynaklandn be-lirlenebilecek eylerden ayrt etmek ters bir i olduuna gre, Tanry tmyle bir kenara brakp uygarln tm kural ve hkmlerinin yalnzca insani bir kkenden kaynaklandn drste kabul etmemiz kesin bir avantaj salayacaktr. Bu emir ve yasalar, varsaylan kutsallklaryla birlikte katlk ve deimezliklerini de yitireceklerdir. nsanlar, bunlarn pek de kendilerine hkmetmek amacyla deil, aksine kendi karlarna hizmet iin konduunu anlayabilecekler ve daha dosta bir tavr taknarak ortadan kaldrlmalar yerine yalnzca gelitirilmelerini ama edineceklerdir. Bu, uygarln getirdii yke uyum gstermeye giden yolda nemli bir ilerleme olacaktr. Ama, uygarln hkmlerini tmyle ussal nedenlerle te-mellendirme -yani bu hkmleri toplumsal gereklilikten karma- biimindeki savmz, burada birdenbire bir kukuya arpar. nsan ldrme yasaklamasnn kkenini kendimize rnek olarak semitik. Ama acaba bu rnek zerindeki deerlendirmemiz tarihsel geree uymakta mdr? Korkarz ki hayr. Bu deerlendirme, ussal bir yorumdan baka birey deilmi gibi grnmektedir. nsanln kltrel tarihinin bu paras zerinde psikanaliz yardmyla bir alma yapmtk. Bu almay kendimize temel aldmzda ilerin aslnda baka trl olduunu sylemek zorundayz. Gnmz insannda bile, saf mantksal gdlerin tutku dolu drtler karsndaki etkinlii pek azdr. Bu durumda, ilkel alarn hayvans insannda bu mantksal gdlerin ne kadar zayf olduunu bir dnn! Bu caniyane eylemler arasnda canalc sonulara yol am ve kar konulmaz bir duygusal tepkiye neden olan u eylem -ilksel babann ldrlmesi eylemi- olmasayd, bu hayvans insann ardllar belki imdi bile hibir kstlama olmakszn birbirlerini ldrp duracaklard. Bu eylemlerden u emir dodu: ldrmeyeceksin. Totemcilikte bu emir baba yerini tutan nesneyle snrlyd; ama daha sonralar, gnmzde bile hl evrensel olarak uyulmamakla birlikte, dier insanlar iine alacak biimde geniletildi.

www.wtfrm.com

Ama, burada tekrarlamamz gerekmeyen tartmalar sonucunda gsterildii gibi ilk baba, Tanrnn zgn grnts, daha sonraki kuaklarn Tanr figrn.biimlendirirken rnek aldklar modeldi. yleyse dinsel aklama dorudur. Bu yasaklamann douunda Tanr gerekten bir rol oynamtr; bu yasaklamay yaratan, herhangi bir biimde toplumsal zorunluluun anlalmas deil, onun etkisidir. Ve insan iradesinin Tanrya aktarlmas tmyle hakldr. nk insanlar - babalarndan iddet yoluyla kurtulduklarnn farkndaydlar ve ataya kar yaptklar bu saygsz harekete duyduklar tepkiyle bundan byle onun iradesine sayg gsterme kararna vardlar. Dolaysyla dinsel doktrin -baz deiikliklere ve maskelenmeye tabi tutulduu gerek olmakla birlikte- bize tarihsel gerei anlatmakta, bizim ussal deerlendirmemiz ise geree aykr dmektedir. Artk, dinsel dnceler toplamnn yalnzca arzu doyumlarndan ibaret olmayp nemli tarihi anlar da ierdiini grm bulunuyoruz. Gemiin ve imdiki zamann birbirlerini glendiren bu etkileri dine gerekten benzersiz bir iktidar zenginlii vermi olmaldr. Ama bir benzetme yardmyla belki baka bir keifte daha bulunabiliriz. Dnceleri, zerinde olutuklar topraktan alp baka yerlere uygulamak iyi bir yntem olmasa bile, bu benzetmede iaret etmekten kendimizi alamadmz bir uygunluk vardr. nsan yavrusunun, kendisini kimi zaman ok kimi zaman az belli eden bir nevroz aamasndan gemeksizin uygarlama yolundaki gelimesini baaryla tamamlayamadn biliyoruz. Bunun nedeni, ileriki dnemlerde gerekletirilmeleri mmkn olamayacak ok saydaki igdsel talebin, yalnzca ocuk zihninin ussal ileyiiyle bastrlamamas ve gerisinde bir kural olarak endie gdsnn yapt bask eylemleriyle ehliletirilmesinin gerekliliidir. Bu ocukluk nevrozlarnn ounluu, byme sreci iinde kendiliinden zlr. Bu zellikle ocukluk andaki saplant nevrozlar iin geerlidir. Geri kalanlar ise, ileride psikanaliz araclyla zlebilir. Bir btn olarak insanln da, alar boyunca gelimesi srasnda tpk bu biimde, ayn nedenlerle -yani, insann komnal varl iin vazgeilmez olan igd feragatlarnn, cehalet ve akl zayfl iinde bulunulan dnemlerde yalnzca duygusal gler araclyla salanabilmi olmas nedeniyle- nevrozlara benzer durumlara girdii dnlebilir. Tarih ncesi dnemlerde gerekleen bu bastrma benzeri srelerin kalntlar, uzun dnemler boyunca uygarla asl kalmtr. Bylelikle din, insanln evrensel saplant nevrozu olmutur; ocuklarn saplant nevrozu gibi o da Oedipus kompleksinden, babayla olan ilikiden kaynaklanmtr. Eer bu gr doruysa, bir "byme srecinin mukadder kanlmazlyla birlikte dinden uzaklamann mutlaka gerekleecei ve bu gelime aamasnda kendimizi tam da bu dnm noktasnda bulacamz varsaylabilir. Dolaysyla davranmz, yaklaan yeni gelimelere kar koymayp bu gelimelerin yolunu aan ve saldrnn iddetini hafifletme arelerini aratran akll bir retmeninkini rnek almaldr. Benzetmemizin, dinin temel niteliini tketip bitirmedii aktr. Din, bir yandan tpk bir bireysel saplant nevrozu gibi saplantsal kstlamalara neden oluyorsa, te yandan da benzerini yaltlm biimleriyle ancak amentiada , nee dolu bir sanrsal bellek bulankl durumunda grdmz- gerein inkryla elele giden toz pembe bir yanlsamalar sistemini kapsamaktadr, ama bunlar yanlzca yardmlaryla toplumsal bir olguyu anlamaya abaladmz benzetmelerdir; bireyin patolojisi bize tmyle geerli bir koutluk salamaz. Din ile saplant nevrozlar arasndaki benzetmenin ne kadar kk ayrntlara kadar izlenebileceine, bu benzetmenin altnda dinin oluumundaki zellik ve rastlantlarn ne kadar byk bir blmnn anlalrlk kazanabileceine (hem yazar hem de zellikle Theodor Reik tarafndan) defalarca dikkat ekilmitir. Ve koyu dindarlarn, baz nevrotik hastalklar tehlikesine kar byk lde korunmu olmalar gerei de bunu

www.wtfrm.com

dorulamaktadr; evrensel nevrozu kabul etmi olmalar onlar, kiisel bir nevroz gelitirme ykmllnden kurtarmaktadr. Baz dinsel doktrinlerin tarihsel deer tadn bilmemiz, onlara olan saygmz artrsa bile bu doktrinlerin uygarlk ilkelerinin nedeni olarak ileri srlmelerine bir son verilmesi gerektii biimindeki nerimizin geerliliini hi de azaltmamaktadr. Aksine! Bu tarihsel artklar, bizim dinsel retileri nevrotik kalntlar olarak tanmlamamza yardmc oldu Bastrmann etkilerinin yerini artk, analitik bir tedavide olduu gibi, zihnin ussal ileyiinden doan rnlerin almas zamannn belki de gelmi olduunu ileri srebiliriz. Bu yeniden biimlendirme srecinin, kltrel hkmlerin antsal biimlere dntrlmelerini reddetmekle kalmayp bunlar genel revizyona tabi tutarak sonuta ounu kaldrp bir kenara atacan, pek de znt duymadan, ngrebiliriz. Yklendiimiz, insan uygarlkla uzlatrma grevi bylelikle byk lde yerine getirilmi olacaktr. Uygarlk hkmleri iin ussal gerekeler de ne srdmzde, tarihsel gerein reddedilmi olmasndan tr zlmemiz gerekmez. Dinsel doktrinlerin ierdii gerekler sonu olarak o derece arptlm ve sistemli bir biimde maskelenmilerdir ki insanlk onlar artk gerek olarak kabul edemez. Durum, ocuklara bebekleri leylein getirdiini sylediimizde olana benzer. Burada da, byk kuun neyi simgelediini bildiimize gre, gerei simgesel bir rtye sararak anlatmaktayz. Ama ocuk bunu bilemez. O, bizim sylediklerimizin yalnzca arptlm olan blmn duyar ve aldatld duygusuna kaplr. ocuun, byklere kar olan gvensizlik ve kaytszlnn aslnda ne kadar byk lde bu izlenimden kaynaklandn biliriz. ocuklara sylediimiz eylerde, gerein bu tr simgesel rtlenmesinden kanmamzn ve olaylarn gerek ynyle ilgili bilgilerin, ocuklarn zihinsel dzeyleriyle uyumlu olan blmn onlardan saklamamamzn daha iyi olaca kansndayz. - IX "Birbirleriyle uzlamas zor elikilere dyorsunuz. Sizinkine benzer bir yazl metnin pek zararl olmadn, hi kimsenin bu yazda ileri srlen trden tartmalar yznden inancndan koparlamayacan syleyerek ie balyorsunuz. Ama gene de niyetiniz, daha ileride ortaya kt gibi, bu inanc sarsmak olduuna gre eserinizi neden yaymladnz sormaya hakkmz var demektir. Dahas, baka bir blmde herhangi bir kii iin insanlarn artk Tanrya inanmadklarn renmenin tehlikeli, gerekten ok tehlikeli olabileceini kabul ediyorsunuz. O ana kadar uysal davranm olan kii artk uygarln hkmlerine boyun emekten vazgeecektir. Ama gene de uygarln emirlerini dinsel bir temele oturtmann uygarlk iin tehlike yaratt biimindeki savnz, inanl bir insann inansz bir insan haline dndrlebilecei varsaymna dayanmaktadr. Bu ise, tam bir elikidir." "te bir dier eliki daha. Bir yandan insanlarn akl yoluyla ynetilemeyeceklerini, tuttuklar ve igdsel taleplerince ynetildiklerini ileri sryor, te yandan da insanlarn uygarla boyun emelerindeki duygusal temeli aklc bir temelle deitirmeyi neriyorsunuz. Bu elikiyi anlamak mmkn m? Bence ya biri, ya da dieri geerlidir." "Ayrca, siz tarihten hi bir ey renmediniz mi? Dinin yerine akl koyma yolunda byle bir giriim bir zamanlar resmen ve byk bir iddiayla balatlmt. Fransz Devrimini ve Robespierre'i hatrlarsnz herhalde! Bu deneyin ne kadar ksa sreli olduunu ve ne kadar zavall bir baarszlkla sonulandn da hatrlyor olmalsnz. Gnmzde ayn deney Rusya'da tekrarlanmaktadr ve dorusu bu deneyin sonucunu da hi merak etmiyorum. nsanlarn din olmadan yapamayacaklar gereinin olduu gibi kabul edilmesi grnde deil misiniz?"

www.wtfrm.com

"Dinin yalnzca bir saplant nevrozundan ibaret olmadn bizzat siz sylediniz. Ama dinin dier ynyle hi uramadnz, nevrozla olan benzerlii saptamakla yetindiniz. nsanlarn nevrozdan kurtarlmalar gerektiini sylyorsunuz. Bu sre srasnda nelerin yitirilebilecei konusu ise sizi hi ilgilendirmiyor." Bu eliki varm grnts belki de karmak sorunlar aceleyle ele alm olmamdan domaktadr. Bunu bir dereceye kadar telafi edebilirim. Yazdklarmn en az bir adan olduka zararsz olduunda srar ediyorum. Hibir inan sahibi, bu veya buna benzer herhangi bir tartma nedeniyle kendi inancndan vazgemeyecektir. nanl kii, dinin retilerine belirli duygusal balarla baldr. Ama hi kukusuz, bu anlamda inan sahibi olmayan saysz baka insan da vardr. Bu insanlar, dinin tehditlerinden gzleri korkup yldklar iin uygarln hkmlerine boyun emektedir ve onu kendilerini kuatan gerekliin bir blm olarak kabul etmeleri gerektii srece dinden korkarlar. Bu insanlar, dinin gereklik deeri konusundaki inanlarndan vazgemelerine izin verildii anda, onu yzst brakp giderler. Ama tartmalardan etkilenmezler. Dinden korkmay brakmalar, bakalarnn artk dinden korkmadn grdkleri zaman mmkn olur; ite bu yazm yaynlamasam bile dinsel etkinin knden haberdar olacaklarn sylediim kiiler bu tr insanlardr. Sanyorum, beni sulam olduunuz dier elikiye siz kendiniz daha fazla arlk veriyorsunuz. nsanlar mantksal tartmalarla bu kadar az etkilenebildikleri ve kendi igdsel arzularnn egemenlii bu kadar byk olduuna gre, insan neden onlar bu igdsel doyumdan yoksun brakp da yerine mantksal tartmalar koymaya abalasn? nsanlarn bu tanma uyduu dorudur; ama byle mi olmalar gerektii, esas niteliklerinin bunu mu gerektirdii sorusunu hi kendinize sordunuz mu? ocuklarn kafalarn en erken yalardan itibaren skca sarp sarmalayarak biim bozukluuna uratma geleneine sahip bir toplumun kafa endeksini hangi antropolog vrebilir? Salkl bir ocuun prl prl zeksyla sradan bir erikinin clz zihinsel gleri arasndaki umut krc kartl bir dnn. Bu greli bozulmann suunun, byk lde tam da dinsel eitimde olmadndan kesinlikle emin olabilir miyiz? Etki altnda braklmam bir ocuun Tanr ve br dnya ileri hakknda kafa yormaya balamasna kadar epey uzun bir zaman geecei kansndaym. O zaman, ocuun bu konudaki dncelerinin de atalarnn dncelerenin izledii yolu izlemesi olasdr. Ama biz bu gelimeyi beklemiyoruz; bunlara ilgi duymad ve nemini kavrama yeteneinden yoksun olduu bir ada dinin doktrinlerini ocua alyoruz. Bugn ocuk eitim programlarndaki iki ana noktann, cinsel gelimenin geciktirilmesi ile erken dinsel etkileme olduu bir gerek deil midir? Bylelikle dinin doktrinleri, daha ocuun zihni gelimeden kafasnda sarslmaz bir yer etmektedirler. Yoksa siz, bu derece nemli bir alann cehennem atei tehdidiyle akln etkisine kapal tutulmasnn zihinsel ilevin gelimesine ok yardmc olduu grnde misiniz? nsan bir kez dinsel doktrinlerin nne koyduu her safsatay eletirmeksizin kabul etme ve hatta bunlar arasndaki elikilere nem vermeme noktasna geldi mi, aklnn zayfl dorusu bizi pek artmamaldr. Ama igdsel doamz denetlemek iin aklmzdan baka bir ara yoktur. Dnce yasaklamalarnn etkisi altnda olan insanlardan psikolojik ideale, akln stnl idealine varmalarn nasl bekleyebiliriz? Kadnlarda genellikle "fizyolojik akl zayfl" olduunun, yani erkeklerden daha az zeki olduklarnn ileri srldn de biliyorsunuz. Bu gerein kendisi tartma gtrr ve yorumu da kukuludur ama, bu zihinsel atrofinin (ikincil nitelikte bir gr bu) durumu kadnlarn dncelerini, kendilerini en ok ilgilendiren eye -adn koymak gerekirse cinsel yaamn sorunlarna- yneltmelerini, kendilerini engelleyen eski bir yasaklamann kat basks altnda abalayp durmalarna balamaktadr. Bir insann ilk yllar yalnzca cinsel bir dnce kstlamasyla deil, ayn zamanda dinsel ve bundan doan bir

www.wtfrm.com

zorunlu sadakat kstlamasyla da etkilendii srece, bu insann gerekte ne olduunu asla syleyemeyiz. Ama kendi cokumu frenleyecek ve benim de bir yanlsama peinde kotuum olaslm kabul edeceim. Dinsel dnce yasaklamasnn etkisi belki de benim sandm kadar kt olmayabilir; eitim, insanlar dine tabi klmak amacyla ktye kullanlmasa bile insan doasnn belki de deimeyecei grlecektir. Bunu bilemiyorum; siz de bilemezsiniz. u anda zmsz gibi grnenler yalnzca bu yaamn byk sorunlar deildir; daha nemsiz birok soruya yant vermek de zordur. Ama bu noktada gelecek iin umut duymakta, uygarl zenginletirebilecek bir hazinenin belki de bizi beklediini ve bu hazinenin bir dinsizlik eitimi deneyine deecei umudunu beslemekte hakl olduumu kabul etmelisiniz. Bu deney beklenen sonulan vermedii takdirde, bu reformdan vazgeip insann igdsel arzularyla ynetilen, akl yn zayf bir yaratk olduu biiminde salt tanmlayc nitelikteki eski yargma dnmeye raz olacam. Dier bir noktada, hibir ekince koymadan grnze katlyorum. Dini, iddet kullanarak ve tek bir darbeyle yok etmeye alarak ie koyulmak elbette anlamsz olacaktr. Her ey buyana, bu ncelikle nafile bir aba olacaktr. nanl bir kii, ne tartmayla ne de yasaklamayla inancnn kendisinden koparlp alnmasna izin vermeyecektir. Bu, herhangi bir biimde baarlabilse bile, zulmden baka bir ey olmayacaktr. Onyllar boyu uyku ilac alm bir insan, bundan yoksun braklrsa elbette uyuyamaz. Dinsel telkinlerin etkilerinin uyku ilacnn etkilerine benzetilmesi, Amerika'da olup bitenlerle ok iyi rneklenmektedir. Amerika'da imdilerde -hi kukusuz eksiketek egemenliinin etkisiyle- insanlar her trl uyarc, zehirleyici ve dier keyif verici maddelerden yoksun brakmaya ve bunu da insanlar tka basa dinle doldurarak telafi etmeye alyorlar. te sonucunu hi de merak etmemize gerek olmayan bir dier deney daha! Dolaysyla, insanlarn dinsel yanlsamann, verdii teselli olmakszn kesinlikle yapamayacaklar, yaamn glkleri ve gerein zalimliine bunlar olmakszn katlanamayacaklar savn ileri srdnzde size kar kman gerekiyor. ocukluumdan beri bu tatl (belki de hem tatl, hem ac) zehir verilmi insanlar iin syledikleriniz elbette geerlidir. Ama, akla uygun bir biimde yetitirilmi olan dier insanlar ne yapacaz? Nevroza tutulmam kiiler belki de buna derman olacak herhangi bir zehire ihtiya duymayacaklardr. Evet, bu kiiler zor bir durumda kalacaklardr. aresizliklerini ve evren dzenei iindeki nemsizliklerini btnyle kabullenmek zorunda kalacaklardr; artk onlar yaratln merkezi veya merhametli Tanr sz konusu olduunda onun efkatli koruyuculuunun nesnesi olamayacaklardr. inde kendilerini o kadar scak ve rahat hissettikleri baba evini terk etmi ocuklar gibi olacaklardr. Ama ocukluun almas mukadderdir. nsanlar sonsuza dek ocuk kalamazlar; eninde sonunda "zalim yaam"n iine girmelidirler. Buna "gerein renilmesi" adn verebiliriz. Kitabmn biricik amacnn, dikkatleri bu ileri adma ekmek olduunu size itiraf etmem gerekir mi acaba? nsanlarn bu zor deneye katlanamayacaklarndan korkuyor olabilirsiniz. Her eye ramen, kiinin kendi z kaynaklarna dayanmak zorunda olduunu bilmesi de bir eydir. O zaman kii, bu kaynaklardan uygun biimde yararlanmay renir. Ve insanlar yardmdan da tmyle yoksun deillerdir. Tufandan bu yana, bilimsel bilgileri sayesinde ok ey renmilerdir ve bu bilgi insanlarn gcn daha da arttracaktr. Kaderin kimsenin kar kamad byk zorunluluklarna gelince, insanlar bunlara da tevekklle katlanmay reneceklerdir. Hasadn u ana kadar kimsenin kaldrmad aydaki geni topraklarn dn kurmann onlara ne yaran vardr ki? Onlar, bu dnyadaki drst kk mlk sahipleri olarak, kendilerine den

www.wtfrm.com

topra kendilerine yeterli olacak biimde ekip bimenin yolunu bulacaklardr. Beklentilerini teki dnyadan geri ekip, serbest kalan tm enerjilerini dnyadaki yaanlan zerinde younlatrarak yaamn herkes iin katlanlabilir olduu ve artk uygarln kimse iin baskc olmad bir durumu gerekletirmeyi belki de baaracaklardr. te o zaman inansz arkadalarmzdan biriyle birlikte, hibir pimanlk duymakszn u dizeleri syleyebileceklerdir: Das Himmel berlassen wir Ben Englen und sen Spatzen ( "Cenneti meleklere ve serelere brakyoruz." H. Hene'nin (1797-1856) Almanya adl iirinden. Burada "inansz arkadalar" olarak evrilen deyim (Unglaubensgenossen -Alm fellow -unbelevers- ng.), H Heine tarafndan B. de Spuoza (1632-1677) iin sylenmitir. S. Freud, nkteler kitabnda bunu zel bir nkte teknii rnei olarak zikretmektedir Bkz. Nkteler ve Bilinaltyla ilikileri A (I) (1905).) -X"te bu kulaa ok ho geliyor! Tm yanlsamalar reddederek dnya zerindeki varln katlanlabilir hale sokmay baarm bir insan rk! Gene de ben sizin umutlarnz paylaamyorum. Ve bunun nedeni -belki de sizin beni grdnz gibi- inat bir gerici olmam deil. Tersine, mantkl bir insan olduum iin. imdi rollerimiz ~ deimi gibi grnyor; siz, kendisini yanlsamalara kaptrm cokulu bir kii olarak beliriyorsunuz, bense mantn taleplerinin ve kukuculuk haklarnn yannda yer alyorum. leri srdnz eyler bana, sizin rneinizi izleyerek, yanlsamalar olarak tanmlayacam yanllar zerine kurulmu gibi grnyor. nk bunlarda sizin arzularnzn etkileri yeterince ak bir biimde seilmektedir. Sz umudunuzu, erken ocukluklarnda dinsel doktrinlerin etkilerini yaamam kuaklarn, igdler dnyas zerinde akln arzulanan stnln kolaylkla salayaca olaslna balyorsunuz. Bu, kesinlikle bir yanlsamadr; bu belirleyici konuda insan doasnn deiebilmesi ok gtr. Eer yanlmyorsam -insan dier uygarlklar konusunda o kadar az ey biliyor ki- herhangi bir dinsel sistemin basks olmakszn yetien, ama gene de sizin idealinize dierlerinden hi de daha yakn olmayan adamz halklar vardr. Eer Avrupa uygarlmzdan dini atmak istiyorsanz, bunu ancak baka bir doktrinler sistemi araclyla yapabilirsiniz. Ve byle bir sistem kendisini savunmak iin daha balangtan dinin tm psikolojik zelliklerini -ayn kutsallk, katlk ve hogrszl ayn dnce yasaklamasn- devralacaktr. Eitimin gereklerini karlayabilmek iin ayn trden bir eye sahip olmanz gerekir. Eitim olmakszn da yapamazsnz. Kucaktaki ocuktan uygar insana giden yol uzundur; kendi gelimelerine giden yolda bir rehberlikten yoksun brakldklarnda ok sayda gen insan yanlglara decek ve kendi yaam grevlerini gereken zamanda yerine getirmekten aciz kalacaktr. Yetitirilmeleri srasnda uygulanan doktrinler daima onlarn olgunluk yllarndaki dnlerine snrlar koyacaktr, ve bu da sizin dini gnmzde yapmakla suladnz eyin ta kendisidir. Ancak yetikinlerin olgunlam zihninin haleli bulaca kararlan, igdleriyle hareket eden ve zihinsel bakmdan gelimemi olan ocuklara zorla kabul ettirmenin bizim uygarlmzn ve dier tm uygarlklarn onarlmaz ve ikin bir kusuru olduunu gremiyor musunuz? Ama insanln alar sren gelimesinin ocukluktaki birka yla sdrlm olmas nedeniyle uygarln baka bir seenei yoktur; ocuun nndeki grevin stesinden gelebilmesi ancak duygusal glerle mmkndr. te sizin ileri srdnz 'akln stnl' idealinin gelecei budur." "Ve imdi eitimin ve insann ortak yaamnn temeli olarak dinsel doktriner sistemin korunmasn savunursam buna armamalsnz. Bu, bir gereklik deeri sorunu deil, pratik

www.wtfrm.com

bir sorundur. Bireyi etkilemeyi, birey uygarlk iin olgun hale gelinceye kadar (ve bireylerin ou da hibir zaman bu olgunlua eriemeyecektir) erteleyemeyeceimize gre (uygarln korunmas bunu gerektirmektedir), byyen ocua onda eletiriye kapal bir aksiyon etkisi yapacak bir doktriner sistem kabul ettirmeye mecbur olduumuza gre, bu durumda dinsel sistem bana ama iin en uygunu gibi grnmektedir. Ve elbette, sizin dini bir 'yanlsama' olarak tanmlamaya yeltenmenize neden olan, arzu doyumu salayc ve teselli edici gleri asndan da din en uygun sistemdir. Gerein ufak bir blmn bile kefetmenin gl aslnda bizim herhangi bir biimde byle bir keifte bulunup bulunamayacamz kukusugz nne alndnda, insan ihtiyalarnn da gerein bir paras, aslnda nemli ve bizi zellikle yakndan ilgilendiren bir paras olduunu gzden karmamalyz." "Bana gre dinsel doktrinlerin dier bir yaran da, sizin sanki zellikle dladnz bir zelliinde yatmaktadr. nk dinsel doktrin, tad ilkel ve ocuksu dn izlerinin oundan arndrlmasn olas klan bir dnce billurlamas ve yceltilmesi salar. Bylelikle geriye, artk bilimle elimeyen ve bilimin aksini kantlamad bir dnceler btn kalr. Dinsel doktrinin, sizin yarm nlemler ve uzlamalar olarak suladnz bu deimeleri, eitilmemi kitleler ile felsefeci dnr arasnda bir uurum olumasn nlemeyi ve aralarndaki, uygarln korunmas asndan o kadar nemli olan ortak ba korumay mmkn klar. Bu sayede halktan kiilerin toplumun st katmanlarnn 'artk Tanrya inanmadklarn' kefetmelerinden korkmak iin herhangi bir neden de kalmaz. Sanyorum, sizin abalarnz, kantlanm ve duygusal deer tayan bir yanlsamay, kantlanmam ve duygusal deer tamayan bir baka yanlsamayla deitirmek giriiminden ibaret olduunu artk gsterebildim." Eletirilerinize cevap verebileceimi greceksiniz. Yanlsamalardan saknmann ne kadar g olduunu biliyorum; belki dile getirdiim umutlar da birer yanlsama niteliindedir. Ama bir ayrma dikkatinizi ekerim. Onlar paylamamamn herhangi bir cezay gerektirmemesi gerei bir yana, benim yanlsamalarm dinsel olanlar gibi dzeltilemez nitelikte deildirler. Bir hezeyan zellii tamazlar. Eer deneyimler -bana deil, benden sonra gelen ve benim gibi dnenlere- bizim yanlm olduumuzu gsterirse, beklentilerimizden vazgeeceiz. Giriimimi neyse o olarak kabul edin. Kiinin bu dnyada ynn bulmasnn gl konusunda kendisini hi de aldatmayan bir psikolog, bireylerin ocukluktan erikinlie gelimelerindeki zihinsel sreler zerine yapt bir alma srasnda edindii kk bilgi parasnn nda insan geliiminin deerini belirleme abasnda bulunmaktadr. Bu aba srasnda dinin bir ocukluk nevrozuyla benzetii dncesi srekli olarak aklna gelmekte ve bu psikolog, insanln bu nevrotik aamay tpk ok sayda ocuun kendi benzer nevrozlarndan kurtularak bymeleri gibi aacan sanacak kadar da iyimser davranmaktadr. Bireysel psikolojiden karlan bu bulular yetersiz, insan rkna uygulanmalar haksz ve psikologun iyimserlii temelsiz olabilir. Bu belirsizliklerin tm konusunda size hak veriyorum. Ama insan, ou kez dndn sylemekten kendisini alkoyamaz ve dncelerini hak ettiklerinden fazla yaygnlatrmam olduu dncesiyle de kendisini avutur. zerinde biraz uzunca durmam gereken iki nokta var. Birincisi, benim durumumun zayfl, sizin durumunuzun kuvvetli olduu anlamna gelmez. Yitirilmi bir davay savunduumuzu dnyorum. nsan aklnn igdsel yaama oranla gsz olduunu istediimiz sklkla dile getirebilir ve bu konuda hakl olabiliriz. Gene de bu gszlkte garip bir zellik vardr. Akln sesi yumuaktr ama bir dinleyen bulana dek yorulmak bilmez. Sonunda, saysz pskrtmelerden sonra baarya ular. Bu, kiinin insanln gelecei konusunda iyimser olabilecei az saydaki noktalardan biridir; ancak nemi hi de az olmayan bir noktadr. Ve bu

www.wtfrm.com

noktadan insan daha baka umutlar da tretebilir: Dorudur, akln stnl uzak, ok uzak bir gelecektedir ama bu uzakln sonsuz olduu sylenemez. Belki de bu stnlk, sizin gereklemelerini Tanrnzdan beklediiniz ayn amalar, yani insan sevgisini ve aclarn azaltlmasn (elbette insani snrlar iinde d gereklik ananke elverdii lde) kendine hedef edinecektir. Byle olduuna gre aramzdaki kartln geici olduunu ve hi de uzlamaz nitelik tamadn kendimize syleyebiliriz. Ayn eyleri istiyoruz ama siz, benden ve benim tarafmda olanlardan daha sabrsz, daha titiz ve -sylememek iin bir neden gremiyorum- kendi karn daha ok dnen bir insansnz. Siz mutluluun hemen lmden sonra balamasn istiyorsunuz; lmden olanaksz bekliyorsunuz ve bireyin taleplerinden vazgemeyeceksiniz. Bizim Tanrmz Logos (Mantk) ise, bu arzulardan dmzdaki doann gereklemesine izin verdii arzulan tatmin edecek ama bunu yava yava, yalnzca nceden grlmeyecek bir gelecekte ve yeni bir insan kua iin yapacaktr. O, yaamdan ciddi bir biimde ac eken bizlere herhangi bir telafi olana vadetmez. lk giriimler baarsz kalsa veya din yerine ikame edilen ilk sistemlerin savunulmas zor olsa bile sizin dinsel doktrinleriniz bu uzak amaca giden yolda bir kenara atlmak zorunda kalacaktr. Neden biliyor musunuz? nk uzun vadede hi bir ey mantk ve deneyime kar koyamaz ve dinin bu ikisiyle olan elikisi de ok ak seiktir. Hatta artlm dinsel dnceler bile, dinin verdii tesellinin herhangi bir blmn korumaya abaladktan srece bu akibetten kurtulamayacaklardr. Bu dnceler kendilerini, zellikleri tanmlanmayan ve amalan sezilemeyen daha stn bir ruhsal varla duyulacak inanla snrlarlarsa hi kukusuz bilimin meydan okumasndan kendilerini saknabileceklerdir, ama o zaman da insanlarn ilgisini yitireceklerdir. kinci olarak, sizin yanlsamalara kar tavrnzla benim tavrm arasndaki farka bir bakn. Siz, dinsel yanlsamay tm gcnzle savunmak zorundasnz. Eer bu yanlsama deerini yitirirse -ki bu konudaki tehdit yeterince byktr- o zaman sizin dnyanz ker. Size her eyden, uygarlktan ve insanln geleceinden umutsuzluk duymaktan baka yapacak bir ey kalmaz. Ben, bizler bu bamllktan kurtulmu durumdayz. ocuksu arzularmzn nemli bir blmnden vazgemeye hazr olduumuz iin, beklentilerimizin birkann birer yanlsama olduunun ortaya kmasna katlanabiliriz. Dinsel doktrinlerin boyunduruundan kurtarlm eitim, insanlarn psikolojik doasnda fazla bir deiiklik yapmayacak olabilir. Bizim tanrmz Logos ok gl bir tanr olmayabilir ve belki de kendi ncellerinin vadettiklerinin ancak kk bir blmn yerine getirebilecektir. Bunu bilirsek onu tevekklle kabul edebiliriz. Bu durumda dnyaya ve yaama olan ilgimizi yitirmeyiz, nk biz sizin sahip olmadnz bir destee sahibiz. Biz, bilimsel alma yoluyla dnya gerei hakknda, sayesinde gcmz arttrabileceimiz ve yaammz dzenleyebileceimiz baz bilgiler kazanlmasnn mmkn olduuna inanyoruz. Eer bu inan bir yanlsama ise, o zaman biz de sizinle ayn durumdayz demektir. Ama bilim, ok saydaki ve nemli baarlaryla bir yanlsama olmadn kantlamtr. Bilimin ok sayda ak dman ve aralarnda onun dinsel inanc zayflatmasn, tahtndan drme yolunda bir tehdit oluturmasn affedemeyenlerin de bulunduu ok daha fazla sayda gizli dman vardr. Bilim, bize rettiklerinin ok az olmas ve karanlkta brakt alann karlatrma kabul etmez bykl ileri srlerek knanmaktadr. Ama insanlar, bunu yaparken bilimin ne kadar gen olduunu, balangcnn ne kadar g olduunu ve insan aklnn bilimin nne koyduu grevleri baarabilecek gce erimesinden bu yana geen zamann ne kadar ksack olduunu unutmaktadrlar. Yarglarmz ok ksa zaman dilimlerine dayandrmakla hepimiz yanlgya dm olmuyor muyuz? Yerbilimcileri kendimize rnek almalyz. nsanlar bilimin gvenilir olmadndan -bugn bir yasa olarak kabul ettii eyi bir sonraki kuan bir yanl olarak niteleyip yerine geerlilii hi de daha uzun srmeyen yeni bir yasa koyduundan-

www.wtfrm.com

yaknmaktadrlar. Bu sulama haksz ve bir blmyle gerek ddr. Bilimsel dncenin dnmleri devrimler deil, gelime ve ilerlemelerdir. nceleri geerlilii evrensel olarak kabul edilen bir yasann daha kapsaml bir btnn zel bir durumu olduu ortaya kmakta veya bu yasa ancak daha ileride kefedilebilen dier bir yasayla snrlanmaktadr; geree kaba bir yaklaklk, daha dikkatlice uyarlanm ancak kendisi de ileride bir yetkinleme srecinden geecek olan dier bir yaklaklk ile yer deitirmektedir. leride terk edilecek yetersiz varsaymlarn snanaca bir aratrma dnemini henz balatmadmz birka alan vardr. Ama, dier alanlarda u anda bile kantlanm ve neredeyse deimez denilebilecek bir bilgi ekirdeine sahibiz. Nihayet, kendi rgtlenmemizin koullaryla snrl klndnda bilimin znel sonulardan baka bir ey veremeyecei, dmzdaki eylerin gerek deerinin hibir zaman anlalamayaca ileri srlerek, bilimsel abay kktenci bir biimde gzden drmek iin bir giriimde daha bulunulmutur. Ama bu tavr, bilimsel almann anlalmas iin belirleyici nem tayan birka unsuru gzden karmak anlamna gelmektedir. lk olarak bizim rgtlenmemi -yani zihinsel aygtmz- d dnyay inceleme giriimi iinde gelitirilmitir ve dolaysyla kendi yaps iinde belirli bir kestirmecilik eilimi oluturmutur; ikinci olarak, bizzat zihinsel aygtmz incelemeye giritiimiz dnyann bir esidir ve byle bir incelemeyi derhal kabullenir; nc olarak, bilimin grevini, bu grevi rgtlememizin zel niteliinin bir sonucu olarak dnyay nasl alglamamz gerektiini gstermekle snrlarsak, tmyle kapsanm olmaktadr; drdnc olarak, bilimin nihai bulular tam da bu bulularn yapld yntem nedeniyle yalnzca bizim rgtlenmemiz tarafndan deil, aksine bu rgtlenmeyi etkilemi olan eyler tarafndan belirlenmektedir; ve son olarak, dnyann doas sorununun bizim kavrayl zihinsel aygtmzdan bamsz olarak dnlmesi, pratik karla ilgisi olmayan bo bir soyutlamadr. Hayr, bizim bilimimiz yanlsama deildir. Ama bilimin bize veremediini baka bir yerden alabileceimizi sanmak, yanlsamann ta kendisi olacaktr. Sigmund Freud 1927

www.wtfrm.com