PEPERIKSAAN PITO (SE1ARAH) 2013

PITOS 101
[ Bahagian A ]
1. Apakah kepentingan mempelajari sejarah?
Maksud Sejarah
(Pendahuluan) Manusia tertarik kepada masa lalu pengalaman masa lalu sebagai
sesuatu yang berguna kepada kita.
Sastera lama, asal usul keturunan, salasilah, peristiwa yang benarbenar berlaku pada
waktu yang lalu, kisah, riwayat, tawarikh. [!amus "ewan]
Perkataan Arab Sya#aratun (p$h$n)
"i$nysius Se#arah adalah satu bentuk %alsa%ah yang memberikan penga#aran melalui
&$nt$hnya.
'ainal Abidin (ahid Se#arah memb$lehkan kita memeriksa, mengambil pengertian
dan menimbangkan satusatu perkara itu dengan lebih saksama dan
sempurna...Se#arah #uga b$leh #adi petun#uk dan pemandu kita.
Kepentingan Mempelajari Sejarah
!esedaran Se#arah memb$lehkan sese$rang mengenali diri, masyarakat dan
negaranya. Sesuatu bangsa yang tidak tahu se#arahnya atau tidak mempunyai se#arah
bermakna tidak mempunyai warisan dan tamadun.
Marwi&k Se#arah sebagai ilmu untuk memb$lehkan sese$rang atau sesuatu
masyarakat itu menentukan identiti dirinya dan memb$lehkan sese$rang atau
sesebuah masyarakat mengenal dirinya sendiri.
Melalui pengetahuan se#arah sesebuah masyarakat dapat memper$lehi pengetahuan
tentang dirinya.
(ang )angwu * sebab perlu se#arah
+ntuk men#usti%ikasikan sesuatu tuntutan
+ntuk di#adikan pendidikan praktikal dan m$ral
+ntuk men#adikan se#arah sebagai satu disiplin yang mulia.
Santapan #iwa kepada manusia naluri ingin tahu tentang bagaimana, apa, kenapa
sesuatu itu ter#adi.
1 | H a l a ma n
Se#arah memainkan peranan yang penting dalam hidup dan mati sesebuah negara.
!ehidupan sesebuah negara itu gelap #ika ia tidak mempunyai se#arahnya ataupun
tidak mempunyai ingatan masa lalunya.
!itaran Se#arah Se#arah berkisar di sekitar wangsa pemerintah ,hina. -usti%ikasi
bagi setiap wangsa tersebut memerintah ,hina. Penulisan se#arah se&ara rasmi.
Se#arah berulang kewu#udan, perkembangan, kema#uan dan keruntuhan empayar
empayar besar. .mpayar /$m, Parsi, +mayyah, Abbasiyah dan sebagainya.
Penga#aran Se#arah yang ber#aya akan
Merangsangkan perasaan ingin tahu dan semangat penyiasatan
Mendisiplinkan keb$lehan taakulan
Memupuk seni memberi pen#elasan dan berk$munikasi sese$rang
Mema#ukan tabiat ber%ikiran kritis dan skeptik
Penga#ian se#arah merupakan asas untuk men&apai keari%an dan nilai manusia
berpendidikan
2. Huraikan kepentingan sababiah.
Maksud Sababiah
(Pendahuluan) Sababiah merupakan satu daripada beberapa dasar penting dalam
se#arah dan pense#arahan.
Sababiah 0 penyebaban 0 pen#elasan
Sababiah adalah satu istilah yang meru#uk kepada penerangan bagi sesuatu ke#adian
se#arah. Penerangan itu merupakan kandungan ke#adian berkenaan. Sababiah
biasanya bermula dengan pers$alan Mengapa1 !enapa1 Bagaimana1 Bila1 Siapa1 dan
sebagainya.
,arr ka#ian se#arah adalah ka#ian tentang sebab musabab
Peristiwa se#arah yang berlaku mempunyai sebab yang tersendiri. Perubahan dalam
se#arah tidak pernah berlaku tanpa tanda atau amaran terlebih dahulu.
Kepentingan Sababiah
Penyebaban satu &ara mendapatkan penga#aran dari se#arah. Mengelakkan manusia
daripada melakukan perkara yang mer$sakkan tamandunnya.
2 | H a l a ma n
Penyebaban #uga memb$lehkan se#arawan mewu#udkan kesinambungan di antara satu
peristiwa dengan satu peristiwa itu. ,th2 !ebangkitan kuasa perindustrian dan
ketenteraan -epun dengan penaklukan 3anah Melayu.
Mengka#i naluri si%at manusia ingin tahu sesuatu.
Men&ari kebenaran dari sudut m$ti% dan hasrat.
Sebagai penga#aran.
Sebagai meran&ang masa depan lebih baik.
3. Mengapakah Ranke digelar bapa sejarah moden? Apakah pembaharuan yang
dibawa?
Ranke
Perintis kepada pense#arahan m$den
4e$p$ld 5$n /anke 6Bapa Se#arah M$den7
Pr$%ess$r Se#arah +ni5ersiti Berlin, -erman
Memperkenalkan beberapa gagasan baru dalam pense#arahan
Men#adikan penga#ian se#arah sebagai satu pr$%esi$n yang sainti%ik
Beri keutamaan pada babad daripada sumber asli
Pr$%ess$r se#arah +ni5ersiti )$ttingen membuka #alan kepada kebangkitan
pense#arahan m$den.
Pembaharuan/Prinsip Pensejarahan Ranke
Wie es eigentlich gewesen mengisahkan sebagaimana yang benarbenar berlaku.
Penyampaian %akta%akta adalah hukum agung dalam se#arah
Se#arah seharusnya berlandaskan bukti, bukan kepada daya imaginasi yang sewenang
wenangnya
+nsur pengadilan m$ral mesti diketepikan untuk mengelakkan berat sebelah.
Menghuraikan paduan dan kema#uan ke#adian, elakkan gambaran am seperti tentang
institusi p$litik
3 | H a l a ma n
Sumber utama seperti mem$ir, dairi, surat menyurat, lap$ran dipl$matik, gambaran
asli saksisaksi diutamakan dalam ka#ian
Babad diletakkan pada paras yang rendah.
Memperkenalkan teknik &atatan n$ta kaki.
3a%sir sumber menggunakan kaedah hermeneutics kritikan dalaman terhadap
sumber yang diperkenalkan $leh se#arawan terdahulu.
Menekankan tentang k$nsep !usammenhang #alinan hubungan antara ke#adian
ke#adian se#arah.
Bakal ahli se#arah perlu mendapat pendidikan %$rmal.
Pr$%esi$n se#arah hanya terhad kepada mereka yang ahli saha#a.
Pengka#ian se#arah perlu dilakukan sepenuh masa dan se&ara ilmiah.
Menulis se#arah se&ara $b#ekti%.
". Apakah pengertian sejarah menurut tokoh#tokoh berikut? $%arr& Ranke dan
%ollingwood'
"i$nysius Se#arah adalah satu bentuk %alsa%ah yang memberikan penga#aran melalui
&$nt$hnya.
8bn !haldun &atatan 9 maklumat tentang masyarakat manusia dan tamadun dunia.
,r$&e kisah tentang kebebasan dan semua se#arah adalah semasa
-.B. Bury se#arah adalah sains, tidak kurang dan tidak lebih.
,$llingw$$d semua se#arah adalah se#arah pemikiran.
..: ,arr se#arah adalah satu pr$ses interaksi berterusan di antara ahli se#arah dan
%akta%aktanya, satu dial$g yg tidak berkesudahan di antara masa kini dan masa
lampau.
4 | H a l a ma n
A.4. /$wse memberikan pengertian se#arah dari segi keseluruhan masa lalu bagi
keseluruhan benda, alam, manusia, haiwan ataupun makhluk se&ara amnya dan #uga
dari segi se#arah yang sebenarnya iaitu sesuatu peristiwa 9 perkara yang dika#i.
'ainal Abidin (ahid Se#arah memb$lehkan kita memeriksa, mengambil pengertian
dan menimbangkan satusatu perkara itu dengan lebih saksama dan
sempurna...Se#arah #uga b$leh #adi petun#uk dan pemandu kita.
/. Suntharalingam Se#arah itu adalah masa lalu. Se#arah berupa semua pengalaman,
tingkahlaku, ke#adian serta peristiwa dalam kehidupan sese$rang indi5idu, pemimpin,
sebuah institusi, masyarakat mahupun negara.
(. Maksud sumber sejarah dan kelemahan sumber lisan.
Maksud Sumber Sejarah
Sumber bermaksud bahanbahan yang menyediakan bukti berkenaan sesuatu yang
dika#i.
Bukti bermaksud keterangan keterangan atau %akta yang dapat mengesahkan atau
menyangkal sesuatu hal yang khusus.(/. Suntharalingam, ;<=>?@<)
Sumber pun&a, d$kumen, rek$d
Penga#ian se#arah adalah penga#ian sumber, se#arawan mengka#i sumber bagi
menghidupkan kembali peristiwa penting masa lalu.
;) !AM+S ".(AAsbg ketrgn (bukti) yg bertulis Bb&etak yg b$leh di#adikn bukti
(spt surat beranak, surat nikah, dll)
@) /.) ,C448A)(CC" sumber ialah teks yg mpunyai keyataan@ mgenai sesuatu
peristiwa s#.
*) 4C+8S )C33S,:A4! sumber mrupakan bhn bukti dlm bntuk tulisan, &atatan,
dan #uga saksi utama dlm kpd sesuatu pristiwa s#.
D) M+:" E+SCF 8B/A:8M pun&a kpd lahiran pemikiran dan pnulisan.
Sumber terbahagi kepada @
5 | H a l a ma n
;. Sumber pertama 9 primer Merupakan bahan yang belum dipr$ses utk di#adikan karya
se#arah. ,$nt$hnya Sumber "$kumen rek$d bertulis, Sumber Bukan "$kumen
sumber lisan dari saksi yang hadir. Arti%ak, arke$l$gi
@. Sumber kedua merupakan bahan yang telah disusun 9 interpretasi se#arawan terhadap
bukti seperti buku, artikel. ,$nt$hnya, Sumber lisan dari sese$rang yang tidak hadir
dalam ke#adian, Sumber Bukan Material Adat, tradisi memberikan maklumat mengai
keper&ayaan, adat dan tingkahlaku manusia, Sumber Material peninggalan Gaman
purba. Arke$l$gi, m$numen, wang syiling, inskripsi, Sumber 3ulisan paling penting
kepada se#arawan. Bi$gra%i, &atatan pengembara dsb, /ek$d /asmi Per#an#ian, lap$ran,
d$kumen kera#aan, /ek$d tidak /asmi d$kumen keluarga, surat menyurat dan
sebagainya.
Kelemahan Sumber Lisan
Sumber lisan dari sese$rang yang tidak hadir dalam ke#adian
Sumber lisan ialah suatu bentuk pertuturan dan perkhabaran sese$rang tentang sesuatu
peristiwa . Sumber lisan biasanya tidak dirakam $leh si pen&erita , sebaliknya hanya
bergantung kepada ingatan dan pemahamannya saha#a . Apabila ada sese$rang
penyelidik datang membuat temuramah, temubual dan sebagainya barulah peru&apan
itu dirakamkan dan direk$dkan.
Sumber lisan b$leh saha#a men#adi suatu putar belit , penipuan , pr$paganda ,
gambaran sewenangnya untuk sesuatu kepentingan dan re%leksi imaginati% penutur
lisan itu saha#a. Akhirnya sesuatu %akta se#arah itu terlindung dengan sikap penutur
lisan yang bias , sub#ekti% dan tidak amanah .
Sumber lisan #uga dianggap tidak kukuh kerana kemampuan mem$ri $tak manusia
sangat terbatas . Sumber lisan bergantung sepenuhnya kepada ingatan si penutur . -ika
sese$rang penutur itu terlupa berkenaan sesuatu perkara , maka hal itu tidaklah dapat
kita nilaikan . 8anya #elas merupakan suatu ketempangan dalam penyelidikan kita .
Masalah lupa ini mungkin akan lebih menyusahkan ketika suatu in%$rmasi
disampaikan ke sese$rang, lalu $rang itu menyampaikan lagi pada $rang lain , maka
pasti ada sesuatu yang berkurang atau bertambah , Akhirnya sesuatu hakikat se#arah
6 | H a l a ma n
yang diterima sudah tidak tepat dan se&ara tidak langsung sudah diselewengkan
kebenarannya .
Sumber lisan itu sememangnya lemah dan sukar untuk dibuat pernilaian . Maka hal
untuk memastikan sumber itu benarbenar $b#ekti% dan benar #uga adalah suatu bentuk
keterbatasan menggunakan sumber lisan dalam penyelidikan se#arah .
8nilah merupakan salah satu kekurangan sumber lisan apabila penutur merupakan
sumber tunggal yang tidak dapat dibandingkan dengan sumbersumber yang lain . 8ni
akan mendesak kita untuk memper&ayai dan menerima kenyataannya tanpa kritik
yang benarbenar mantap .
[ Bahagian B ]
;. Apakah kepentingan pengadilan m$ral1
Pengadilan Moral
Pengadilan m$ral perlakuan men#atuhkan hukuman atau mengenakan penilaian
tertentu kepada sesuatu peristiwa se#arah atau kepada sese$rang pelaku se#arah
(Hasim Ahmad)
Pengadilan m$ral ini dilakukan dalam bahasa yang memu#i atau mempersalahkan
dengan berpandukan kepada ukuran baik dan buruk se#agat seperti /a#a itu Galim,
peristiwa itu baik, pentadbiran negara itu lemah dan sebagainya.
Kepentingan Pengadilan Moral
Memberi gambaran tentang tingkah laku manusia.
Pengadilan m$ral yang di#atuhkan terhadap sese$rang ataupun peristiwa se#arah
adalah untuk menun#ukkan atau member gambaran awal terhadap sikap manusia. 8ni
dapat dilihat perkataan seperti ke#am, ganas, mulia, su&i dan sebagainya digunakan
dalam penulisan yang mend$r$ng kepada gambaran ataupun penilaian untuk memu#i
dan menyatakan kelemahan se$rang pelaku dalam se#arah. ,$nt$hnya, :er$d$tus
telah memu#i kemenangan )reek dalam pertempuran Marath$n dan Salamis serta
menganggap Athens sebagai penyelamat negaranegara )reek tapi telah menuduh
ra#ara#a Parsi sebagai se$rang yang angkuh dan ke#am.
7 | H a l a ma n
Menghindar daripada unsure bias iaitu memihak pada satu pihak sahaja.
8ni ter#adi akibat penulis tidak dapat mengawal diri dan tidak dapat meletakkan diri
mereka di luar bidang ka#iannya. Pengadilan m$ral menyebabkan peristiwa yang
berlaku akan dita%sirkan dengan menerapkan nilai adil dalam penulisan tersebut agar
semu pihak atau pelaku dalam peristiwa se#arah tersebut dapat dibela dan tidak
dikutuk tanpa usull periksa. ,$nt$hnya, 3un Sri 4anang telah menulis mengenai
se#arah ra#ara#a Melayu dalam ISe#arah MelayuJ yang hanya memaparkan kehebatan
dan keagungan ra#ara#a Melayu yang memerintah. Beliau telah menyembunyikan
%akta yang b$leh memalukan dan memperke&ilkan ra#a Melayu. 3ambahan pula
ketika itu, beliau adalah bendahara yang sangat mementingkan prinsip 6Pantang
rakyat derhaka sultan7.
Menjadi teladan dan pengajaran. Men#atuhkan hukuman terhadap pihak dalam
peristiwa se#arah haruslah berdasarkan penyelidikan dan ka#ian sebelum membuat
pengadilan. 8ni dapat dilihat melalui karya Butter%ield, ahli se#arawan lain tidak perlu
menerima pandangan belaiau se&ara keseluruhan kerana mere#a #uga mempunyai
pendapat tertentu. 8ni kerana Butter%ield memegang prinsip I!e$b#ekti%anJ dalam
penulisannya. Peristiwa ;* Mei ;<K< mengakibatkan kehilangan #awa dan harta benda
dan mempunyai kaitan dengan Ipilihan raya umum ;<K<J merupakan satu titik hitam
dalam se#arah negara. Perkara ini member penga#aran kepada masyarakat agar
mewu#udkan suatu masyarakat yang bersatu padu, beker#asama dan h$rmat
mengh$rmati antara satu sama lain. -ika pengadilanm$ral tidak di#atuhkan dalam
peristiwa atau pelaku dalam peristiwa ini, sudah pasti peristiwa ini hanya men#adi
suatu %akta saha#a.
Menunjukkan tujuan penulis (ideology).
Pengadilan m$ral tidak dapat dipisahkan bertu#uan mempengaruhi pemba&a.
,$nt$hnya, sar#an Mans$r Abdullah telah mengatakan Panglima Aayan di !edah
telah membantu $rang miskin dengan &ara mer$mpak $rang kata yang telah
mengekspl$itasi g$l$ngan miskin dan membahagikan kepada g$l$ngan miskin. Cleh
itu beliau telah digelar sebagai panglima pembela $leh rakyat. Perkara ini berbeGa
mengikut ka&a mata atau ide$l$gy Mansur Abdullah sendiri. Beliau menyi%atkan
tindakan Panglima Aayan se$rang penyamun yang ke#am kerana ketika mer$mpak
harta tersebut, Aayang telah membunuh 3aukeh Ah 4eng.
Melihatkan keagungan dan penghargaan.
8 | H a l a ma n
Pandangan agnes iaitu sudah men#adi naluri manusia akan menilai apa yang telah
dilakukan. Sebagai bukti, kebanyakan penulis akan &enderung untuk men&eritakan
kehebatan dan keagungan mereka. Sebagai &$nt$h, di negara barat, Putera :enry
banyak menggalakkan pen#ela#ahan pada abad ke ;> untuk me#adikan abad tersebut
sebagai I3ahun pen#ela#ahan P$rtugisJ. "alam kata lain, pengadilan m$ral di#atuhkan
$leh Putera :enry sendiri untuk mengagungka bangsa P$rtugis.
Hak asasi manusia.
Penggunaan unsure pengadilan m$ral dalam penulisan se#arah dapat memperlihatkan
dan menyedarkan masyarakat tentang hak asasi yang dipunyai $leh setiap indi5idu.
,$nt$hnya peristiwa pendudukan -epun di 3anah Melayu semasa Perang "unia
kedua. Perkara ini menyebabkan pr$ses perubahan &ara hidup yang mendadak
termasuk ekspl$itasi hasil bumu, &$rak pemerintahan dan sebagainya. 8ni
menyebabkan penduduk merasa hak asasi mereka telah di&abuli kerana tidak dapat
menyuarakan pendapat.
2. Huraikan perbe!aan )akta sejarah dan )akta sains.
Maksud Fakta Sejarah
Fakta sesuatu yang b$leh dianggap sebagai kebenaran asas bagi sesuatu bidang
ilmu, ka#ian ataupun peristiwa.
Fakta Se#arah $b#ekti%, benarbenar wu#ud atau berlaku pada masa yang lalu.
Persekutuan 3anah Melayu merdeka pada ;<>L
Malaysia ditubuhkan pada ;<K*
Maksud Fakta Sains
Sains adalah pengetahuan yang mempunyai &iri&iri, tandatanda dan syaratsyarat
khas. "engankata lain ia tidak menyamai perkataan 6kn$wledge7 (pengetahuan biasa).
9 | H a l a ma n
Isuatu &abang ilmu yang mengka#i sekumpulan pernyataan yang terbukti atau dengan
%akta%akta yang ditin#au, dan disusun se&ara bersistem dan dihimpun dalam bentuk
hukumhukum umum, dan ia termasuklah kaedahkaedah yang b$leh diper&ayai untuk
menghasilkan kebenaran baru di dalam lapangannya sendiriJ.
/ingkasnya ? Sains adalah sesuatu yang b$leh dibuktikan kebenarannya melalui u#ian
empirikal. Sains merupakan satu per&ubaan men&ari kebenaran dengan kaedahkaedah
yang rasi$nal dan emperikal.
Perbezaan Fakta Sejarah dengan Fakta Sains
Fakta se#arah tidak seperti %akta sains yang b$leh diulang ke#adiannya. 8a #uga bukan
%akta yang b$leh dikawal dalam makmal mengikut kaedah tertentu.
Fakta se#arah adalah $b#ekti% iaitu sesuatu yang benar, tanpa ada unsur sub#ekti%
seperti sentimen memihak, pengadilan m$ral, m$ti% dalam diri dan sebagainya.
4$uis )$tts&halk Fakta se#arah itu b$leh ditakri%kan sebagai suatu parti&ular
[keterangan] yang didapatkan se&ara langsung ataupun tidak langsung dari d$kumen
se#arah dan dianggap benar setelah diu#i dengan teliti mengikut aturan kaedah se#arah.
Fakta se#arah bergantung kepada kepentingan sesuatu peristiwa atau ke#adian itu
kepada masyarakat atau indi5idu.
Fakta se#arah lambat laun akan men#adi %akta yang lahirnya melalui tanggapan
pemikiran se#arawan terhadap sesutu ke#adian yang ditentukan sebagai penting.
Fakta se#arah b$leh berubah apabila terdapat sumbersumber ru#ukan baru yang #uga
sahih atau lebih sahih, yang memberikan maklumat atau %akta baru kepada sesuatu
peristiwa yang telah sekian lama dianggap benar atau betul dari segi kese#arahannya.
*. Bin&angkan prinsip pense#arahan MarMis.
Falsafah
Se#arah adalah sesuatu yang berkembang terus menerus disebabkan adanya
persengketaan dan pertentangan antara kelaskelas masyarakat yang berlaku keranan
merebutkan sumbersumber dan &ara&ara pengeluaran ek$n$mi
10 | H a l a ma n
Prinsip Pensejarahan
Memperkenalkan te$ri se#arah yang baru the materialist &$n&epti$ns $% hist$ry
(se#arah kebendaan)
Meletakkan kuasa ek$n$mi sebagai #entera yang menggerakkan se#arah
Berpegang kepada k$nsep dialektikal setiap indi5idu dan institusi &iptaan manusia
akan berubah untuk memenuhi tu#uan kewu#udannya dan dalam masa yang sama
menu#u ke arah kesempurnaan.
3e$ri Se#arah !ebendaan
+saha manusia untuk menghasilkan keperluan hidup b$leh dianggap 6detik pertama
se#arah7 dan seterusnya hingga detik se#arah kedua dan ketiga.
PITOS 105
1. Huraikan sistem pemerintahan tradisional di *egeri#negeri Melayu.
A. P.A"A:+4+AA
;. Pentadbiran di Aegerinegeri Melayu sebelum &ampur tangan British
dibahagikan kepada pentadbiran peringkat negeri, daerah dan kampung.
@. +nit p$litik tertinggi ialah negeri diketuai ra#a9sultan9E"P Besar
*. +nit kedua ialah daerah diketuai se$rang pembesar daerah.
11 | H a l a ma n
D. +nit terke&il ialah kampung diketuai se$rang penghulu9penggawa.
8S8
(A) Peringkat Aegeri
;. Merupakan unit pentadbiran tertinggi dan terbesar.
@. !uasa tertinggi dipegang $leh sultan9 ra#a9 Eang di Pertuan Besar.
*. Sultan9ra#a berkuasa mutlak. ,th? Men#atuhkan hukuman bunuh.
D. Sultan9 ra#a men#alankan pemerintahan dengan dibantu $leh pembesar
pembesar. Pembesar men#adi tulang belakang dalam men#alankan pentadbiran
peringkat negeri.
>. Sultan9ra#a dibantu $leh /a#a Muda9Putera Mahk$ta.
K. Perlantikan sultan9ra#a..
a. sistem perwarisan takhta di kebanyakan negerinegeri Melayu. ,$nt$h? Perak
sistem perlantikan sultan berbeGa sedikit daripada negerinegeri Melayu yang lain,
melalui sistem penggiliran (/a#a "i :ilir, /a#a Bendahara, /a#a Muda, Sultan).
b. A.Sembilan perlantikan dari pada bawah ke atas (dem$krasi), PerutBuapak
4embaga+ndangEang "ipertuan Besar. !uasa tertinggi ialah Eang "i Pertuan
Besar dibantu D $rang +ndang Sg +#ung, /embau, -elebu dan -$h$l.
&. !edah )elaran berbeGa, pembesar memakai gelaran 3unku Bendahara dan
3unku 3emenggung.
L. Sultan9ra#a mempunyai daulat dan tulah. /akyat yang menderhaka akan terkena
tulah.."iperkukuh dengan penggunaan bahasa, warna payung kuning untuk
kerabat dan payung putih untuk ra#a, alatalat kebesaran, alat muGik dan &$p
m$h$r.
(B) Peringkat "aerah
;. +nit pentadbiran yang kedua terbesar. Sesebuah negeri dibahagikan kepada
beberapa buah daerah untuk memudahkan urusan pentadbiran
@. Pembesar diberi surat tauliah yang ber&$p m$h$r $leh Sultan9Eang "ipertuan
Besar.
*. -awatan pembesar akan diwarisi se&ara turun temurun.
D. Pembesar mesti menun#ukkan taat setia kepada sultan seperti ?
>. Menghadiri istiadat pertabalan.
12 | H a l a ma n
K. Adat men#un#ung duli.
L. Pembesar perlu men#aga keamanan dan memungut &ukai di kawasan
pegangannya yang dikenali sebagai kawasan pemakanan.
=. 3ugastugas pembesar daerah?
a. Memungut &ukai dan menyerahkan sebahagian daripada &ukai kepada pusat
sebagai taat setia pembesar.
b. Menyediakan tentera
&. Menyediakan kerahan tenaga
d. Men#aga keamanan dan keselamatan masyarakat dalam daerahnya.
e. Mengadili dan men#atuhkan hukuman ke&uali hukuman bunuh kepada yang
melakukann #enayah.
%. Men#un#ung duli atau mengadap ra#a pada :ari /aya.
<. Pembesar mempunyai pengikut atau anak buah dari kalangan masyarakat yang
tinggal di kawasannya. -umlah pengikut menentukan kedudukan dan pengaruh
sese$rang pembesar.
(,) Peringkat !ampung
;. +nit pentadbiran paling ke&il
@. "itadbir $leh pembesar daerah yang dilantik $leh sultan daripada kalangan
keluarga baikbaik.,$nt$h? Penghulu atau 3$k !weng di !elantan.
*. Penghulu masih berada di bawah kawalan pembesar daerah walaupun
mempunyai surat tauliah daripada Sultan.
D. Men#adi perantara antara penduduk dengan pembesar daerah.
>. 3ugastugas penghulu
a. Memungut &ukai
b. Men#aga keamanan kampung
&. Mengendalikan dan menyelesaikan masalah yang timbul
d. Membekalkan tenaga tentera semasa peperangan
e. Mendapatkan tenaga buruh.
%. Memastikan rakyat di kampungnya taat setia kepada Sultan.
!.S8MP+4AA
;. Sistem pentadbiran Melayu tradisi$nal sebelum &ampur tangan British
13 | H a l a ma n
membuktikan satu sistem pentadbiran yang sistematik
@. Sistem pentadbiran masyarakat melayu mengalami perubahan drastik selepas
&ampur tangan British ;=LD yang telah menghakis kuasa ra#a dan pembesar
pembesar Melayu khususnya dalam bidang p$litik dan ek$n$mi.
@. Bagaimana pen#a#ah British mengubah landskap s$si$ek$n$mi 3anah Melayu1
*. :uraikan tentang keadaan s$si$ek$n$mi dan p$litik di 3anah Melayu apabila British
&ampur tangan.
D. Bin&angkan penentangan terhadap pemerintahan -ames Br$$ke di Sarawak.
Brooke memasuki Sarawak
:uraikan bagaimana -ames Br$$ke dan ,harles Br$$ke Ber#aya menguasai sebahagian besar
tanah #a#ahan !esultanan Brunei dari tahun ;=*< hingga ;<N>.
P.A).AA4AA
Pulau b$rne$ terletak ditengahtengah laluan perdagangan yang luas dan mengungtungkan.
Selain itu,pulau b$rne$ #uga merupakan hak !esultanan Brunei. !awasan #a#ahannya terlalu
14 | H a l a ma n
luas menyebabkan susah ditadbir dan dikawal. Cleh itu berlakunya pelbagai keka&auan yang
timbul terutamanya di Sarawak. Aamun demikian, !era#aan Brunei merupakan sebuah
empayar yang kuat ketika itu. :al ini dapat dibuktikan dengan beberapa siri serangan ke atas
brunei $leh sepany$l tapi dapat dipatahkan. !era#aan Sultan Brunei men#adi lemah
disebabkan kemangkatan Sultan B$lkiah pada kurun ke ;K. Peristiwa ini menyebabkan para
pembesar tempatan mengambil kesempatan dan berebutrebut kawasan #a#ahan seperti yang
berlaku pada kurun ke ;= dan ke ;<. Sebelum kehadiran re#im Br$$ke , diperairan b$rne$
terdapat kuasakuasa asing seperti belanda dan sepany$l.
Sarawak merupakan sebahagian #a#ahan Sultan Brunei sebelum kedatangan Br$$ke.
Pelbagai keka&auan yang timbul terutama di bahagian hu#ung selatan Sarawak iaitu ku&hing.
!u&hing ditadbir $leh pembesar yang dilantik $leh Sultan Brunei iaitu Pangiran Mad Salleh
atau dengan gelaran Pangiran 8ndera Mahk$ta beliau dilantik sebagai gaben$r Sarawak.
!ehadiran beliau tidak disenangi $leh datukdatuk melayu di ku&hing. Cleh itu, berlakunya
pember$ntakan yang diketuai $leh Pangiran +s$p yang membuat pakatan dengan para
pembesar tempatan pada tahun ;<K*. !eka&auan ter&etus di kawasan sungai saribas dan
skrang di kalangan $rang iban. Bagi menteteramkan keadaan, sultan +mar Ali Sai%uddin
menghantar Pengiran Muda :asyim ke ku&hing pada tahun ;=*L. Aamun demikian, beliau
gagal untuk memulihkan keamanan sehinggalah ketibaan se$rang 8nggeris yang bernama
Br$$ke. !ehadiran Br$$ke #uga merubah dan membentuk se#arah Sarawak.
4atar Belakang dan !edatangan -ames Br$$ke -ames Br$$ke dilahirkan di Banares,
pada @< April ;=N* di 8ndia. !etika itu bapanya sedang berkhidmat dengan Syarikat :india
3imur 8nggeris. Pada usia dua belas tahun ia dihantar bersek$lah di .ngland. Semasa beliau
bela#ar se&ara kebetulannya pela#aran itu telah diwartakan sebagai satu pengukuran pangkat
dalam tentera Bengal bagi tahun ;=;<. Selepas tamat penga#ian -ames Br$$ke #uga telah
berkhidmat dengan &emerlang dalam Perang 8nggerisBelanda yang pertama dalam dan pada
awal tahun ;=@>, ia mendapat &edera parah lalu dihantar pulang ke negeri asal.
Apabila bapa -ames Br$$ke meninggal dunia, Beliau meninggalkan wang sebanyak *N,NNN
paun kepada anaknya -ames Br$$ke. Pada mulanya ia tidak tahu apa yang harus dibuat
dengan wang sebanyak itu, Aamun pada bulan Ma& ;=*K, -ames Br$$ke membeli sebuah
kapal layar yang bernama /$yalist dengan muatan ;D@ tan dan dilengkapi dengan sen#ata.
!emudiannya beliau belayar ke timur dan sampai ke Singapura pada tahun ;<*= dan diminta
$leh )aben$r )e$rge B$rham untuk ke !u&hing bagi meyampaikan u&apan terima kasih
15 | H a l a ma n
kepada Pangiran Muda :asyim kerana membantu kapal 8nggeris yang terdampar di pantai
Sarawak.
3u#uan utama br$$ke belayar ke timur kerana untuk membuat penyiasatan sainti%ik.
Beliau #uga amat meminati Sir Stam%$rd /a%%les dan ia yakin pengunduran Syarikat :india
3imur dari #awa adalah satu kesilapan besar. -ames Br$$ke sampai ke Sarawak pada ;>
$g$s ;=*< dan berlabuh di sungai Sarawak dan bertentangan dengan rumah pengeran Muda
:asyim. 8ni adalah pertemuan kali pertama -ames dengan Pengeran Muda :asyimdan lalu
memberikan hadiah dan surat u&apan terima kasih kepada pengeran Muda :asyim yang
dikirim dari gaben$r dan dewan perniagaan singapura atas #asa baik beliau men$l$ng kelasi
kelasi kapal 8nggeris yang karam di perairan Sarawak. Mereka #uga men#alinkan hubungan
persahabatan se#ak pertemuan pertama tersebut.
Perluasan !uasa -ames Br$$ke -ames Br$$ke melan&arkan beberapa usaha dan
strategi untuk meluaskan kawasannya ke utara dan mengukuhkan kedudukannya di Sarawak
dengan membantu Pengeran Muda :asyim menyelesaikan masalah pember$ntakan yang
dilakukan $leh pengeran us$p dan melalui per#an#ian yang dilakukan $leh Br$$ke tidak
menerimanya tetapi setelah ditawarkan beberapa kali $leh Pegeran Muda :asyim barulah
beliau menerimanya dan dilantik men#adi /esiden Sarawak. (alaupun br$$ke dilantik
men#adi /esiden $leh :asyim tetapi beliau tiada kuasa untuk melantik -ames Br$$ke men#adi
)aben$r Sarawak kerana beliau bukanlah Sultan Brunei. :al ini, menyebabkan Pengeran
Muda :asyim dian&am $leh -ames Br$$ke. Pada @D september ;=D; Br$$ke meluaskan
kuasanya dengan &ara ugutan. Beliau telah mengepung tempat kediaman Pengeran Muda
:asyim dengan tekanan ketenteraan yang dibantu $leh :.M.S "iana. Cleh sebab takut
pember$ntakan tersebut ter&etus semula Pengeran Muda :asyim telah memperkenankan
permintaan br$$ke.
Selain itu, Br$$ke #uga telah mengugut Sultan Brunei sekiranya enggan untuk
mengiktira%nya sebagai /a#a Sarawak dengan mengugut untuk membedil Bandar Brunei
dengan kapal :.M.S. Phglegeth$n. Pada @; "isember ;=D>, Pengeran Muda :asyim dan
saudaramaranya telah dibunuh $leh $rang$rang anti inggeris yang diketuai $leh Pangeran
Muda +s$p. !ematian Pegeran Muda :asyim membawa pelayaran sekali lagi ke Brunei
untuk menentukan kedudukan kuasanya di Sarawak. Br$$ke menggunakan peluang ini untuk
mendapatkan pengiktira%an sepenuhnya ke atas Sarawak tanpa membayar u%ti tahunan kepada
Sultan Brunei.
16 | H a l a ma n
+saha yang seterusnya yang dilakukan $leh #ames br$$ke ialah men#alankan dasar
anti pelanunan. Br$$ke #uga mepunyai angkatan tentera daripada penduduk pribumi yang
diangg$tai $leh $rang$rang muda seramai @>,NNN yang berada di sekitar sungai Batang
4upar, Saribas dan sungai lainlain. 3entera rakyat ini mudah saha#a menyahut seruan ra#ah,
kerana kemungkinan mendapat hadiah yang paling berharga dalam peperangan iaitu kepala
musuh.
-ames Br$$ke melan&arkan serangan ke atas $rang iban di sungai seribas dan skrang
pada #ulai ;=D*, kerana Crang !aya Peman&ha iaitu ketua $rang iban men&abar kewibawaan
br$$ke sebagai pemerintah dengan mengan&am untuk memenggalkan kepala -ames Br$$ke.
:al ini menyebabkan -ames Br$$ke merasa ter&abar lalu meminta bantuan daripada Sir
:enry !eppel untuk melan&arkan serangan ke atas $rang iban kerana kekuatan $rang iban
adalah seramai =NN $rang hasil gabungan dengan $rang melayu, !eppel mengunakan kapal
perang :.M.S "id$ untuk melan&arkan serangan. !$mander FarOuhar #uga membantu
br$$ke dengan melan&arkan beberapa strategi sehingga memerangkap $rang iban dan berlaku
petempuran yang dahsyat dengan menggunakan kapal perang Aemesis akhirnya pihak lanun
kalah dalam pertempuran. :asil pert$l$ngan daripada angkatan tentera british #ames br$$ke
dapat membasmi lanun yang selama ini menentang pemerintahannya sebagai ra#a Sarawak.
Br$$ke #uga ber#aya melemahkan benteng pertahanan utama lanun terutamanya di
padeh,paku dan rimbas. Beliau #uga dapat menguasai dan meluaskan tanah #a#ahannya seperti
dikawasan sungai skrang dan saribas. Setelah -ames Br$$ke ber#aya menumpaskan $rang
$rang melayu dan iban, . pembesar $rang melayu dan ketua $rang iban saribas perlu
menandatangani satu per#an#ian. "imana mereka tidak dibenarkan melanun dan member$ntak
pada masa akan datang.
Seterusnya Br$$ke telah memisahkan petempatan antara $rang melayu dan $rang
iban. !erana takut akti5iti perlanunan berulang kembali. :al ini, disebabkan $rang iban
mudah dipengaruhi $leh $rang melayu turut sama dalam akti5iti perlanunan. Crang melayu
ditempatkan di kawasan berhampiran pantai dan kualakuala sungai seperti Saribas, Paku dan
4ingga., manakala $rang iban pula ditempatkan di kawasaan yang agak #auh sedikit dengan
pantai dan kualakuala sungai.
+saha yang seterusnya, -ames Br$$ke membuat per#an#ian dengan Sultan Abdul
Mumin yang menaiki tahkta setelah kemangkatan Sultan Cmar Ali Sai%uddin 88 pada tahun
;<>@. Menurut per#an#ian ini br$$ke hanya perlu mebayar u%ti sebanyak "$lar SelatP ;>NN.
Setelah per#an#ian tersebut, Br$$ke telah ber#aya meluaskan #a#ahannya di Sarawak dengan
17 | H a l a ma n
menguasai lembah Sungai 4upar dan /a#ang. Masalah pember$ntakan $rang &ina pada ;=>L
telah men#e#askan pentadbiran br$$ke disarawak. :al ini berlaku disebabkan mereka tidak
berpuas hati dengan pen&er$b$han kuasa yang dilakukan $leh br$$ke. Crang$rang &ina ini
terdiri daripada puak santi$uk$u dan merupakan pel$mb$ngpel$mb$ng emas yang datang
dari Bau lalu menyerang !u&hing. Malangnya br$$ke dapat mematahkan serangan tersebut
dengan mudah dengan bantuan $rang Melayu dan 8ban. Pada masa yang sama, masalah
eksp$rt sagu telah men#e#askan sumber kewangan br$$ke. Puak antiBr$$ke telah berpakat
dengan pangeran kawasan melanau untuk menyekat perdagangan sagu para pedagang
Sarawak iaitu melayu dan &ina.
!eadaan men#adi tegang apabila k$nsul british iaitu Spenser St. -$hn &ampur tangan
dan ber#aya menyelesaikan ketegangan tersebut. Akhirnya satu per#an#ian telah dibuat antara
Sultan Brunei dan br$$ke. "alam per#an#ian tersebut seluruh kawasan melanau sehingga
Bintulu diserahkan kepada kera#aan Sarawak dan br$$ke perlu membayar u%ti tahunan
sebanyak "$lar Selat PD>NN kepada Sultan Brunei. Setelah kematian br$$ke pada ;; #un
;=K= segala urusan pentadbiran Sarawak diambil alih $leh anak saudaranya iaitu ,harles
Br$$ke.
+sahausaha yang telah di#alankan $leh ,harles br$$ke untuk meluaskan kuasanya di
Sarawak.
,harles Br$$ke anak saudara kepada -ames Br$$ke dan memerintah Sarawak hampir D=
tahun. Beliau dilantik men#adi /a#a Sarawak kedua pada * $g$s ;=K= dan mengangkat
sumpah pada ;; $kterber ;=K=.Beliau se$rang yang permurah tetapi berpendirian
tegas.,harles #uga dianggap se$rang yang ber%ikiran terbuka, &ergas dan menggunakan
kewarasan p$litik dalam pentadbiran.3ugas utama ,harles ialah untuk menyusun pentadbiran
memastikan kera#aan tidak banyak berhutang seperti Gaman bapa saudaranya. Beliau #uga
men#alankan dasar ber#imat &ermat dalam permerintahannya. Sarawak dibahagikan kepada
tiga bahagian, setiap bahagian ditadbir $leh se$rang residen (.r$pah) dengan dibantu $leh
se$rang pen$l$ng residen dan pegawai daerah. Bagi pentadbiran anak negeri, ketuaketua
tempatan $rang melayu, &ina dan dayak terus dikekalkan. !etuaketua ini dilantik $leh
residen. Masalahmasalah dalam masyarakat akan dikendalikan $leh ketua masyarakat
masingmasing. !adang kala ra#a sendiri terpaksa &ampur tangan apabila masalah yang
timbul melibatkan antara dua kaum atau lebih. ,harles br$$ke #uga membawa masuk
18 | H a l a ma n
mubalighmubaligh !ristian yang bermaGhab /$man !at$lik. 3ugas mubaligh adalah untuk
mengkristiankan penduduk tempatan terutamanya pendudk yang masih mengamalkan agama
animisme. Selain itu,beliau mewu#udkan sek$lahsek$lah dan beberapa kemudahan yang lain.
"alam perkara ini, beliau memang bersikap sebagai se$rang yang imperialis. ,harles tidak
begitu berminat untuk menambahkan kekayaan Aegara tetapi beliau lebih &enderung untuk
meluaskan #a#ahan Sarawak. ,harles men#alankan dasar perluasan kuasa ke arah utara ini
iaitu bermula se#ak Gaman /a#a Putih pertama lagi dan disambung $leh ,harles Br$$ke.
Beliau telah meminta daerah Baram daripada Sultan Brunei pada awal tahun ;=K=, sebagai
gantinya baginda akan mendapat bayaran yang swa#arnya setiap tahun. Selain itu, ,harles
#uga meran&ang hendak menambah kawasan pantai Sarawak supaya men#adi seratus batu
pan#ang.
(alaubagaimana pun segala permintaan dan &adangan ,harles br$$ke dit$lak $leh
Sultan Brunei dan baginda meminta perlindungan daripada )aben$r P$pe:ennessy yang
merupakan !$nsul -eneral British bagi b$rne$ dengan mendakwa bahawa brunei berhak
mendapat perlindungan British dibawah persetiaan tahun ;=DL. ,harles br$$ke men#adi
marah dan setelah masalah itu dapat diselesaikan, ,harles men&uba sekali lagi untuk
mendapatkan Baram. Pada tahun ;==*, $rang !ayan yang mendiami kawasan Sungai Baram
bangun menentang kera#aan Brunei. :al ini menyebabkan , beliau mudah untuk mendapatkan
daerah tersebut atas desakan rakyat yang tidak mahu berlindung dibawah pemerintahan
Brunei. ,harles ber#aya mendapatkan Baram dan seluruh lembangan sungai Baram daripada
Sultan Brunei dengan bayaran u%ti sebanyak PD,@NN setahun. Sultan Brunei menyerahkan
pula daerah Sungai 3erusan tanpa sebarang bayaran setelah gagal mengatasi masalah
keka&auan di situ.
Manakala limbang pula, se#ak tahun ;==D lagi penduduk limbang yang bersepadan
dengan Brunei, telah member$ntak melawan pemerintahnya kera#aan Brunei. !erana
penduduk di 4imbang tidak tahan menanggung penderitaan dan keGaliman pembesar brunei
yang memerintah di 4imbang. Pember$ntakan tersebut telah berlaku se#ak sekian lama,
namun tidak dapat mengubah sikap pembesar Brunei tersebut. Akhirnya pada bulan ma&
tahun ;=<N penduduk dilimbang telah mengibarkan bendera kera#aan Sarawak. Penduduk
limbang meminta ,harles Br$$ke mengambil 4imbang men#adi wilayah baru di Sarawak,
dengan kebenaran kera#aan british di .ngland ,harles Br$$ke telah ber#aya mendapat daerah
4imbang. (ilayah yang seterusnya yang diper$lehi $leh ,harles Br$$ke ialah daerah 4awas.
Maka dengan ini lengkaplah sudah perluasan kuasa ,harles Br$$ke ke atas Sarawak.
19 | H a l a ma n
!esimpulan
-ames Br$$ke ber#aya menguasai @9* tanah #a#ahan di sarawak dengan beberapa usaha
yang di#alankan seperti membuat per#an#ian,ugutan terhadap Sultan Brunei dan memerangi
lanunlanun yang member$ntak di Sarawak.Selain itu, dengan peralatan kapal perang yang
&anggih memudahkan lagi pr$ses pengambilan wilayah dan tanah #a#ahan di Sarawak. "i
tambah dengan s$k$ngan daripada pembesar tempatan iaitu Pengiran Muda :asyim
menyebabkan -ames br$$ke tidak mempunyai masalah untuk men#adi se$rang /a#ah di
Sarawak. Setelah kematian beliau anak saudaranya iaitu ,harles Br$$ke mengambilalih
pemerintahan di Sarawak. ,harles #uga ber#aya memantapkan pentadbiran dan ek$n$mi
Sarawak dan seterusnya ber#aya melengkapkan penguasaan kesemua tanah #a#ahan dengan
ber#aya menguasai daerah limbang dan lawas.
Penentangan terhadap Brooke di Sarawak
Rentap Wira Sarawak: Agi Idup, Agi Ngelaban
6Agi 8dup, Agi Agelaban7 itulah sl$gan masyarakat 8ban dalam mempertahankan
maruah mereka. /entap ialah pahlawan 8ban yang menentang kuasa pen#a#ah British
di Sarawak. /entap dilahirkan pada tahun ;=NN. Aama asal /entap ialah 4ibau yang
bermaksud 6pengg$n&ang dunia7. /entap #uga digelar /a#a "arat. /entap merupakan
pemimpin $rang 8ban di Sungai Skrang dan Sungai Saribas.
/entap menentang pemerintahan keluarga Br$$ke kerana menganggap $rang
8ban di Sungai Skrang sebagai lanun. -ames Br$$ke #uga mendidirkan kubu di Aanga
Skrang untuk mengawasi pergerakan $rang 8ban. 3indakan -ames Br$$ke
menghapuskan penempatan $rang 8ban di Sungai Skrang telah men&etuskan
kebangkitan /entap.
Pada tahun ;=>*, /entap menyerang kubu -ames Br$$ke di Aanga Skrang.
Pasukan /entap men&apai ke#ayaan dan se$rang pegawai Br$$ke iaitu Allan 4ee
terbunuh. !e#ayaan ini mengharumkan nama /entap di kalangan $rang 8ban.
Pada tahun ;=>D, -ames Br$$ke menawan kubu /entap di Sungai 4ang dan
membakar perkampungan /entap. Pengikut /entap berundur ke Bukit Sad$k dan
membina kubu. Per#uangan /entap mendapat s$k$ngan padu daripada penduduk 8ban
dan beliau digelar 6/a#a +lu7.
20 | H a l a ma n
Pada tahun ;=>L, -ames Br$$ke telah menghantar 3uan Muda ,harles Br$$ke
untuk menyerang kubu /entap di Bukit Sad$k. ,harles Br$$ke telah ber#aya
mempengaruhi kirakira *NNN $rang 8ban dan >NN $rang Melayu supaya menyerang
kubu /entap di Bukit Sad$k. (alau bagaimanapun, ,harles Br$$ke gagal
menewaskan /entap kerana kubu pertahanannya yang kukuh.
Pada tahun berikutnya, ,harles Br$$ke sekali lagi memimpin pasukannya
menyerang Bukit Sad$k. Aamun demikian, beliau masih gagal menewaskan /entap.
"engan penuh bersemangat /entap berkata, 6Bawalah semua meriam kamu dari
.r$pah, kami tidak takut kepada kamu $rang .r$pah.7
Pada tahun ;=K*, -ames Br$$ke mengetuai sendiri pasukannya untuk
menyerang /entap di Bukit Sad$k. Pertempuran sengir berlaku selama sebulan dan
/entap telah dapat ditewaskan. -ames Br$$ke telah membakar kubu serta rumah
pengikut /entap. /entap berundur ke .ntabai untuk menyusun strategi baru. (alau
bagaimanapun, sebelum sempat meneruskan per#uangan, beliau telah meninggal
dunia.
!ebangkitan /entap dan pengikutnya menentang pemerintahan Br$$ke
membuktikan mereka bukannya lanun tetapi pe#uang bangsa. Semangat #uang /entap
telah diabaikan di Batu Peringatan /entap.
Sharif Masahor Wira Sarawak
Shari% Masah$r ialah pembesar Sarikei di kawasan Sungai /a#ang. Beliau dilantik
$leh Sultan Abdul Mu7mein Brunei. Beliau sangat berpengaruh di kalangan $rang
Melanau di Sungai /a#ang dan $rang 8ban di Sungai Skrang.
!ewibawaan Shari% Masah$r tergugat apabila Sarikei diletakkan di bawah
pentadbiran Br$$ke. Peristiwa itu berlaku apabila -ames Br$$ke mengambil wilayah
Sungai /a#ang daripada sultan Brunei. Pembinaan kubu di !an$wit dan pelantikan
:enry Steele sebagai wakil British dianggap telah mengambil alih kuasa pentadbiran
Shari% Masah$r. Shari% Masah$r telah menentang tindakan -ames Br$$ke yang
meluaskan kuasa ke wilayahnya.
21 | H a l a ma n
Pada tahun ;=>>, Shari% Masah$r mengetuai ;>N buah perahu menyerang
Mukah dan mengusir Pangeran Matusin yang meny$k$ng peluasan kuasa -ames
Br$$ke. -ames Br$$ke bertindak balas dengan melu&utkan kuasa Shari% Masah$r di
Sarikei.
3indakan -ames Br$$ke itu telah meyebabkan kemarahan Shari% Masah$r.
Beliau berpakat dengan "atu Patinggi Abdul )hapur dari !u&hing untuk mengusir
keluar -ames Br$$ke dari Sarawak. Pada tahun ;=><, pasukan Shari% Masah$r telah
menyerang !an$wit. Peristiwa ini membimbangkan $rang .r$pah di Sarawak.
Pada tahun ;=KN, Shari% Masah$r, "atu Patinggi Abdul )hapur dan 3emenggung
:ashim dari Sad$ng membuat pakatan sulit untuk menyerang !u&hing bagi
menggulingkan Br$$ke. Pakatan itu telah diketuai $leh ,harles Br$$ke. Pasukan
,harles Br$$ke dengan bantuan Belanda telah menahan "atu Patinggi Abdul )hapur.
Beliau kemudiannya dipen#arakan di Betawi.
Pertempuran antara Shari% Masah$r dengan ,harles Br$$ke telah berlaku di
Sungai Sad$ng. !apal dan perahu pasukan Shari% Masah$r telah ditenggelemkan dan
seramai KD $rang pengikutnya terbuinuh. Shari% Masah$r berundur ke Mukah.
Pada tahun ;=K;, -ames Br$$ke memaksa sultan Brunei menyerahkan Mukah
dan menahan Shari% Masah$r. Shari% Masah$r kemudiannya dibuang negeri ke
Singapura.
(alaupun per#uangan Shari% Masah$r ber#aya dipatahkan namun gerakan
menentang kera#aan Br$$ke tidak pernah berakhir. Pentadbiran Br$$ke kemudiannya
menghadapi kebangkitan daripada pemimpin Banting pada tahun ;=<D dan Penghulu
Asun pada tahun ;<*;.
22 | H a l a ma n