ISLAM ANSIKLOPEDISI ; isLAM ALEMi TARIH, COGRAFYA, ETNOGRAFYA VE BIYOGRAFYA LUGATI MILLI EGITIM BAKANLIGININ KARARI OZERINE ISTANBUL ONIVERSITES! EDEBIYAT FAKULTESINDE A. ADIVAR R. ARAT A. ATES 1. KAFESOGLU, T. YAZICI TARAFINDAN LEYDEN TAB? ESAS TUTULARAK TEL'IF, TADIL, IKMAL ve TERCUME SURETIYLE NESREDILMISTIR 9. CLT NABA? — ROZZIK DEVLET KITAPLARI ISTANBUL MILLI EGtIIM BASIMEVE 1964NABA’. ( Bk. NeBE'.] NABAB. { Bk. NAlP.] NABATI. (Bk. NagAtiLeR] NABATILER. Tasik Arabistan'da eski sida yagayan bir arap kavmi.—Assur- banipal daba VIL. (m. 8) aswda Nabatileri ikretmigtir (Keilinschr., Il, 216 v.dd.). Ah atik'teli Nebaydtlarin bu Nabatiler olup-ole madi diisiniilebilir (Néldeke bu hususta al kandattedir. Schenkel’s Bibelfexikon, Nabati- ler; mohtelif miitlifler, bilhassa Musil, Arabi Deserta New York. 1927, 8. 492, bu filerin Ichindedirler }. Nabatiter, Asiiiler, Medler, Persler ve Makedonya korallars tarafinden ta: mémiyle itdat altima ahamg deyillerdir ( dor, II, 48). Antigonos Nabstiler dizerine 312 (im, 8.)’de neticesiz iki sefer yaptirmig idi. O. devirlerde Nabetiler cobantk ve ticiret ile mesgal bir gégebe topluluga hilinde idiler ve Petra, Bogra, Salhad, alstlier gibi bir kag tabi? miistabkem mevkiden mal ve silah an- ban olarak faydalamwlarch. Lut géld sahil rinde oturduklan igin, satmak Gzere, bu géli sark sahilinden ara-sira asfalt gukanirlardi; kom= gular ile Makkabeler devrinde yahudiler, bile hassa Sulaymler ile, ekseriga dostiine miin sebetts idiler (hrs. Yakiit, Mu'cam, ngr. Wis- tenfeld TI, 594, bk: Birma }, Bizansls Stepha- nos ‘un verdigi milémate ve Nabati kitébele- Fine gére, Suleyraler ile gok defa siki ittifak baglari ile bagl bulanuyorlard) (bk. mad. SULAYM 8. MANSUR ve B, Morits, Salami, Pau- ly.Wissowa, Realenzykl 1A, stn 1824 vids Yerli kitabelerde Nabati olarak zikri gegen devletin merkezi Cabal Haein iizerindeki Petra idi. Néldeke (ZDMG, XXV, 259 v.d.)'ye gore Petra, al-ard daglarnda Vadi Misa "da ibrlintee Sela’, arapga Hign Sol’ (Yakat, Mu’ cam. UL, 117, 133 Mugtarik, s. 252, 2) dir. Halbuki Musil (Arabia Petraea, lA, 337, not 2, 5. 318) mezkGir gehrin Kgér esaSel’ ol- ujguny sByler. Bu harabeter Nabati ve Helen mimerisinin garip bir karigmasindan miirek- kkep olup, sastlacak kadar az Nabati kitabe- sini hividir (bu harabeler igin bk. Dalman. Petra und seine Pelsheiligtimer 1908; Neue PetraForschunyen, 1912; Bachmann, Wat- inger, Wiegand, Petra, 1021; A. B. W. Ken nedy, Petra, its History and Monument Nabatilerin hakimiyet sahast Filisti ndbuna ve sarkmy, byleee Edom (Idumaea ) ve Peraca’yt, kezi 88 (m &)'den sonra Hav. éin’s ihtiva ediyordu. Bo sahaya iki defa, biri 85 (m &)"te, digeri 3462 (m. s,)'ye dogrw ve belki birde bunlarin arasinda ( kr. Moms. sen, Rom. Gesch, V, 476, not 3) Dimas’ (b.bk.} dahil olmag idi. Bu hikimiyet ceatbs garbide eski Midian'dan gegerek. ‘Obodat I ‘in Havord (Bizansli Stephanos. bk, Atagt = ihtimal Aeuni xdym ve belki bugiinkii al-Hay- ri) sehrini kurdagu Krasldeniz sahiline, igeri- lerde .al“Ula (Dedan) ve Hicaz hudGdunda butunan al-Hicr { bbk.]’e kadar usamyords. Nabatiler Vadi Tamilat taki Tell el-Sugatiye ‘nin bir kitabesinin (Clermont-Ganneau, Les Nabatéens en Egypte, Recueil d'Arch. Or. igzq, VIL, 229-2571 isbit ettigi zere, Nil deltasinin garkinda bulunan Nomes Arabie’ya da girmislerdi. Nabati hukimdarlarindan Jarmmin saltanat sirdiikleri -taribler tahmini olarak téyin edilebitmektedir : Haigat ( Aretas) Lm.8 169 ve Hiarigat IL, m.8, 110~96 ya dog. ra; ‘Obodat ( Obodas)) I. 90a dogras Rabb'= a (Rabitos) L, 87’ye dogru; Harisat IIL CAteag qehéhany) 86-62 ’ye dogru (‘Obodat U, 62-47 ’ye dogra?], Maliku (Matichos ) 1. 47~30'a dogru; ‘Obodat IL. (1H?) 25 (m.8.) ‘ten evvel—g’a dogras Harigat IV. Rahem- Saonmeh ( @hdnatass) ag-vke 9 mbm. 8. 403 Malis 11, 4070/1; Rabb'al Il. Zoreyg 70/1 106 [ Malika IIL, 106 mas; krs. Clermont-Gan- neau, Recueil, VIII, 247} Nebati saltanatima hakikt miiessisi hig siphesiz hukiimdar Eroti. mos olup, bu 2&t anlagtidigyma gre, devri se~NABATILER, lefievin sukutu siralanina rastlayan Hriget M1 ile sym sahustir (E. Tlubler, Klio, X, 251— 253). aflitfik® olarak, Nabatiler romalitar kargisinda istikldllerini bir dereceye kadar muhéfazaya muveffak olmuslardir. Baglangis- tan itibiren tiedret yiztnden, daha sours Pal- myra (Tedmir)‘blarin yaptiklart gibi, bitin Op-Asya izerinde bir nevi inhisar ele gegir- diler, Roma imparatorlugunun ilk zamanlorinde igebelikten gilap, barns bir yerlegik halk ali= ne girdiler. Kezé sarkta, bilhossa ticdret ker- vanlarinim gegtigi yollerda, msl. Petra “den Di wash 'a, Tedmir ’e ve Firat nebri Forat tarafina, Gerrhe (arap. al da al-Car'a'u)’ya, Sing yaren-adasina, Misi’ ve Gaza’ya dogra élan sihelarda kitabeler Dirakblar; kez Rome imparatorlugu toprak- lorinds, Yukari Mistr( Dendera ds, Milet civinada Roma ve Pateoli‘de onlarin ticirler nin yaulariaa rastlonr. Imparator Trajan 106 (mas.)’da Petra ‘yt zaptederek, Nabati hékimi yet sthasinn en mihim kismandan_miirekkep olmak Gzere, Provincia Arabia’y: tegkil ett 200 (m 8,)’e dogra, Palmira‘larn bitin € ciret ve transiti yavag-yavay Kendilerine gok- meleri agticesinde, bozkir sihasinds Nabati'e- re Kalan memnleket iktisiden Skt Nabatt hukimdarsora yonmnds .kardes* vavinipt tagtyan en ySksek bir me'mar ( vezir, agrekge éxizgox0s)) bulunur ve hukiimdar (quia) bir gok Kabife seyblerine ( EOvdgqa: ) kumanda ederdi. Nabatilerde eparchos ve strategos un- vanlarina tesidiif edilmektedir. Dikkste de- fier bir cihet kadmlarin ietiméi hayatta pek mmihim bir mevkt iggil etmeleridi gina gire, kadinlar serbestge mal ve hibi otoyorlar ve bunlara istedikleri gibi tax sorrul ediyorlardi (Natdeke, Euting 'de, Nabot Inschriften, s. 79 vide), Sikkelerinde ekseriyi haligelerin resimleri bulunur (Kammerer, Pétra et fa Nabaténe, Paris, 1929, 8. 377). Nabatt hukukunv.ancak mezar kitabelerin« den Sgrenebiliyorur. On'ann coz’ tebditleri yanznhlarin milkiyet ve veefbeler hukukuna Sit ingd esfslarina istindd eder ki, bun'ara ancak Kisile Asya mezar kitibelerinde rastla- nar (B. Keil, Hermes, 1908, XLII, s67—572 )- Ort ve ddetlerinde side gagebe bir kavim olan ve nidiren kale kullanan Nabatfler tacir bir nillet fat ile servete biyik chemmiyet verir- lerdi, Kitabelerde tabiplerden, hekimlerden ve slirlerden babsedilmesi Nabatilerde oldukes yiksek bir iefan aeviyes! bolunduguna delélet ‘eder, Sinnet olma idetini tatbik ettikleri hustsu degildir (Kammerer, ayn. ear. 5. 375 v6). Nabati i}4blars da kezd mezar kitabeles indeki kayttlar siyesinde Sfrenilmektedir. En biiyile tanry Dasara (bk. mad. Zu “L-gARAJ, fen biiydk kadin tanri Allat (bk, mad, at-LAT } di, Bunlardan begka Manigu ( drémice Mena- vata; bk. mad. MANAT), Kayga, Mutaba vo Hubal {b.bk] adh tanrilart zikretmeliyiz. Hukiimdarlara da @liimlerinden sonra, Tann gibi taprldigs bilinmeletedir (lerg. C1S, IL. 354). lik defa Naldeke ‘ain katt bir gekilde be- lirttigi gibi, Nebatiler, sohis isimlerinin del fetine nazaran, hilis araptwlar. Bununla bera- ber, edebi lisan olarak, On-Asya “da cok yay gin olan rdmiceyi kullanirlardh. Bdylece mem- leketin simal kisminda dillerine (Kabra, nafst, arna gibi} Grémice kelimeler girmistir. Arap ‘miiellifleri ,,Nabsti* yerine , Arami* demektedir- ler. Buna karsihk, contbi Higré (alHlier )tda arap nabati dili daha saf olarak kalmgtir. Arap yazisy eski gaylarin sonunda Nabstilerin ya- tisindan dogmustur (bk. mad. ARABISTAN.). {slim devrinde araplar, Suriye ve Irak’ta yagayan abiliden goban (bedevi) ve asker olmayantara Nabati derlerdi (tba al-Kalbi, ta, Mu'cam, Ill, 634). Bu kelime bir ‘ax da istihfaf manasim tagtmak garts ile, ara- mice konugan kéyliler hakkinda, kullanslirds (WNaldeke, ZDMG, XXV, 124). Nabatiler ta- biri (Nabit, Nabt v.b.) Malatya “da, Ceyhan “da Habir dizerinde, Irak 'ta, ‘On ‘da, Babrayn ‘de de bu gekilde kllaniimig olup, bundan belli bir kavim ménasi gikarmak dogra degil- dir (Naldeke, ayn. esr, s. 125) Zirdatgi Sri- nilerin kullandigt Nabati dill Irak gramerei- leri tarafindan dikkatle tetkik edilmig oldu- fundan, Nobatf tabirinden bilhassa Irak ve daha ziyide Bataib ahdlisi antagdmigtir (Nét- deke, agn. esr 8. 127). Hicaz'in en simil lasmindaki Hisma bél- gesinin evvelce Cuzim [b.bk.} ve Huvaytat (b. bk.) denilen abilisi Nabatilerin ahfadr te- lekki olunmektadr (bk, mad. ARABISTAN, }. Bibliyografya: Naldcke (ZDMG, XXV, 1871, 5. 127 — 128): J. Euting, Naw batdische Inschriften (Berlin, 1885); ayn. mil, Sinaitische Inschriften (Berl 1891); ayn. mil., Tagbuch einer Reise in Inner-Arabien (Leiden, 1914), H, 293 (fih- Fist); C. M. Doughty, Travels in Arabia Deserta( Cambridge, 1888 ), I, 638 (fibrist}; CIS, (1889), H/t, 181 v. dd $ (4507 ), Wt 1 wdde; Clermont-Ganneau, Recueil d’Arch. Or, VIM tir, yer; He Vincent, Les Nabatéens (Revue Bibl., 1898, VI, 567 — 588); Schiirer, Geschichte des jidischen Votkes (40 tabi; Leipzig, 1901), L726— 7441 Dussaud ve Macler Mission dans a région “Wésertique de la Syrie inovenne (Paria 1903); G. A. Cooke A text-book