E DREJTA NDERKOMBETARE PUBLIKE Autor : prof.Zejnullah ru!

a Un"#er$"tet" " Pr"$ht"ne$ %&&'

Nocioni i D-Nderkombetare shkrimtart e vjetr, te cilet kane shkruar ne latinisht , per lenden tone kane perdorur termin e se drejtes romake jus gentium (d.popujve) Ky term ka prfaqsuar sistemin juridik unik nacional, qe ka rregulluar mardheniet midis te huajve, midis te huajve dhe qytetareve romak dhe ka qene i a!uar ne idete e per ashketa drejtesise se popujve te ndryshem te perandorise . "ermi jus#gentium eshte perdorur edhe per te shenuar normat juridike te cilat kane rregulluar mardheniet midis shteteve , perkatesisht ne mes popullit romak dhe popujve tjere . Francisco de Vitoria ne shek$ %&' dhe angle!i Zouche ne shek %&'' kane perdorur termin jus#inter#gentes (e drejta midis popujve) ose ( e d.nderkom etare), i cili eshte perhapur dhe pranuar ne shume gjuhe Groci shek$ %&'' krahas me jus#gentium perdor dhe termin inter#civitates( e d. midis shteteve).. Kete term e kane pervetesuar te gjithe autoret qe kane konsideruar se e d. nderkom etare rregull. mardh midis shteteve Jeremy Benthman me ()*+ per here te pare ka perdorur termin 'nternational ,a ( e d. nderkom etare), si !evendesim i termit ,a of -ation ( e d. popujve). Prkufizimi .#/#-dk#0u . eshte teresia e rregullave dhe normave te sjelljes ndermjet su jekteve te se drejtes nderkom etare Sub ektet e D! Nrkombtare " jan artesit e te drejtave dhe detyrave nardheniet nderkom etare .. -e percaktimin konkret te su jekteve nderkom etare autoret jane ndare ne disa grupe $ Klasiket sipas tire vetem shtetet kane cilesine e su jektit nderkom etar.. 0er klasiket shteti eshte su ject nderkom tar, sikurse qe eshte individi su ject ne sistemin juridik te nje shteti . -j grup autoresh qe nga shek$%'%# krahas me shtetet i proklamojne edhe individet si persona nderkom etare 1ipas tyre shtetet dhe individet jane su ject te / -dk 0er shumicen vetem shtetet dhe org.-dk mund te krijojne rregulla te se drejtes, kurse individi te drejtat dhe detyrat i n2jerr vetem nga marreveshjet midis shteteve . -je gurp i vogel autoresh , vetem individet i konsiderojne si artes te vertete te drejtave dhe detyrimeve ne pergjithesi , pra dhe ne te drejten nderkom etare .3estlake thot se detyrat dhe drejtat e shteteve jane vetem detyra dhe te drejta te njere!ve qe i per ejne ato .

-ese m eshtetemi ne ate qe u tha me lart del se shtetet jane pa dyshim artes t drejtave dhe detyrimeve, mirepo nuk jane su ject i vetem..1u jekt mund te jene edhe org. -dk dhe individi i cili cdo here e me shume fiton te drejta dhe detyra 4 pershkak te trendit te !hvillimeve ne /. -dK ashkekohore.. kurse !hvillimi demokratik e ene te mundshem shfryte!imin e disa te drejtave. -e kete ecuri kane kontri uar padyshim reduktimi i sovranitetit te shteteve , njohja e primatit a solute te se drejtes nderkom etare, njohja e individit si su ject i te drejtes nderkom etare krahas me shtetin dhe pavaresisht nga vullneti shteterore etj. Ndar a e D! Nerkombetare

/.-drk. 0u rregullon mardh. midis su jekteve te /.-dk , para se gjithash midis shteteve dhe org.nderkom etare 5 kurse /.-rdk.0rivate# rregullon mardh. juridike private me elemente te jashtme /.-drk.pergjithshme# perm an rregulla te pergjithshme juridike qe vlejne per tere ashkesine ndk, kurse /.6egjionale#i referohet nje nr. te vogel shtetesh5 psh (e d. nderkom etare nderamerikane) /.0o!itive dhe /.-atyrore /.7akonore dhe /.Kontraktuese# a!en e vet e kane ne karakterin e urimeve te ndryshme /./etyrueshme# (jus 8ogens)# prm an norma te /.-dk, te cilat palet nuk mund t9i ndryshojne Kto rregulla krijohen me ligj pse me marveshj ndk. 0sh$ Karta :K;#se u ndalon shteteve qe te marrin o ligime qe do te ishin ne kundershtim me te. .. -e grupin e rregullave jus#cogens hyjne ndalimi gjenocidit, skllaversie, aparteidit, diskriminimit, piraterise, te drejtat e njeriut, cenimi i te cilave perfaqeson sipas /.-dk <krim nderkom etar= /.,uftes dhe /.0aqes#ndarja e ketyre veshtire qe mund te ek!istoje , pershkak se shume rregulla te se drejtes nderkom etare vlejne edhe ne kohe te luftes , edhe ne kohe te paqes

Natyra Juridike " e D!Ndrkombtare # shume autore, qe nga kohet e grekeve te vjeter e deri ne ditet e sotme, te se drejtes nderkom etare i mohojne karakterin e se drejtes . 6rethin e mohuesve te drejtes nderkom etare e per ejne nje grup i filo!ofeve, politikologeve, juristeve, pu licisteve (>o s, 0ufendorf , 1pino!a, Kant, >egel, ?ustin, ,ukic etj) qe pergjithesisht mendonin se rregullat e se /.-dk nuk kane karakterin e se drejtes positive , sepse shtetet jane sovrane dhe m i to nuk mund te kete @faredo te drejte qe do t9i detyronte 1ipas #ustinit# e <drejta= ka te eje me rregullat e sjelljes te vendosura nga ndonje autoritet politik ose ligjvenes dhe te cilat imponohen me sanksione fi!ike , kurse e drejta qe sundon midis kom eve eshte ga imisht e quajture e drejte AA sipas tij detyrat qe ajo imponon ! atohen me ane te sanksioneve morale ose nga frika se do te provokojne armiqesi dhe te keqija te pergjitheshme, nese shkilen maksimat e pranuara dhe respektuara pergjithesisht Beqe d. nderkom etare i mungojne karakteristikat e <drejtes positive=, kjo eshte vene ne sferen e etikes ose <moralit po!itiv nderkom etar= poashtu $orimer pohon se <e d.ndk.po!itive nuk ek!iston ne te vertete$ e /.-dk. 0u nuk eshte as e perkufi!uar , as e imponuar nga ndonje autoritet me i larte nga ai , qe su jektet m ajne ne duart e tyre ?rgumentet me te shpeshta qe i kane perodorur mohuesit kane qene mungesa e organit superme (ligjvenes), mungesa e gjykatave, sanksioneve etj. Burimet e se dre tes Klasifikimi$ (. Burimet theme%ore (traktatet#konventat, !akonet ndr.dhe parimet e pergjithshme juridike) C. Burimet ndihmese (Durisprudenca praktika gjyqesore, dhe doktrina) dhe E. &ezo%utat nderkombetare a' !(raktatet nderkombtare-jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume

su jekteve te se drejtes nder. .lement qenesor per ek!istimin e traktatit eshte pajtimi i vullnetit te su jekteve i cili shprehet perms organeve kompetente. 0ra, pajtimi arrihet ne traktat nepermjes shprehjes se vullnetit dhene shprehimisht 0erdallim nga !akonet ndk. tek te cilat vullneti shprehet heshta!i (raktatet ndrkombetare mund te k%asifikohen ne baze te disa kritere)e* a) sipas lendes (politike, ekonomike) ) sipas o jektivave (paqes, mrojtjes) c) formes (me shkrim, me goje) d) menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta) e) kohes sa do jene ne fuqi f) hapesires gjeografike net e cilen shtrihen etj. __________________ Njerzit e rendomte mendojne me mendime te gatshme , madje edhe ndjejne me ndjenja te gatshme ! ---------------------------------------------------Mashkull ideal eshte ai mashkull, qe eshte i vetedijshem qe femra ideale s'ekziston ; dhe anasjelltas Femra ideale eshte ajo femer , qe eshte e vetedijshme qe mashkulli ideal s'ekziston.

Si+as )e+rimit te norma)e uridike (raktatet Ndrkombetare ndahen ne$ (. "raktate ligje#normavenese, jane urim i drejtperdrejte i se /.-dk... Be to kontraktohen rregulla te reja te sjelljes ose vertetohen, perkufi!ohen, a rogohen rregullat e ek!istuese !akonore ose kontraktuese te karakterit pergjithshem ?to jane te paafati!uara dhe prodhojne efekte shpeshehre edhe per palet qe nuk kane marre pjese ne lidhjen e tire. C. "raktatet kontrata, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per o ject rregullimin e nje ceshtje te caktuar mes atyre shteteve ?to jane te kufi!uara ne pikepamje kohore dhe konsumohen me plotesimin e o ligimeve reciproke te paleve kontraktuese . b'! Zakonet Nderkombetare. # dikur e /.-dk ka qene per ere kryesisht nga rregulla !akonore. Fe nga mesi i shekullit %'% !akonet kane filluar te hum in rendesine, si pasoje e n2jerrjes te nje numri te madh te traktateve ligje. Birepo !akonet nderkom etare kane ngele si urim me rendesi, sidomos per pjeset ku nuk eshte kryer kodifikimi. 1ipas gjykates nderkom etare te drejtesise, gjykata duhet ti ! atoje !akonet ndrk si nje deshmi e nje praktike te pergjithshme e cila eshte pranuar si e drejte. ,%ement -enesor +er ekzistimin e zakonit ane$ (.0raktika e pergjithshme e shteteve C. &etedija e su jekteve qe duke vepruar ne nje menyre te caktuar, veprojne ne pajtim me rregullat !akonore. 7akonin nderkom etar e ejne $ 06.8./.-"." ( perseritja e shpeshte) :0'-': DG6'1 1'&. -.8.11'"?"'1 (vetedija m i detyrimin per t9u sjelle ne nje menyre te

caktuar). c' !Parimet e +er. ithshme uridike te +ranuara n.a kombet e -yteteruara# paraqesin rregullat qe jane ! atuar ne te drejten e rendshme te shtetit dhe jane parime fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme. Ketu hyjne$ 0arimi m i ceshtjen e gjykuar 0arimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet 0arimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes 0arimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj qe eshte fituar nga pasurimi i pa a!e 0arimi se askush nuk mund te arte me shume te drejta se qe ka ne tjeterkend 0arimi ,e2 1peciales /erogat Henerali (ligji i vecante derogon te pergjithshmin) 0arimi ,e2 0osterior /erogat ,egi 0riori (ligji i ri e derogon ligjin e vjeter) etj

-e mungese te normave kontraktuese ose !akonore gjyqtaret mund t9i shfryte!ojne parimet e pergjithshme juridike si urim i pashterrshem. d' .Vendimet G y-esore dhe Doktrina " jane mjete ndihmese te cilat sher ejne qe te konstatojne rreg.juridike 6oli gjykatave# nuk eshte per te krijuar te drejten , por per ta ! atuar ne raste te caktuaraprecedentet nuk i japin fuqi rregullave, mirepo gjithashtu nuk mund te mohohet se ne re!onin dhe ne marrjen e vendimit nga ana e gjyqtarit puna e gjyqtareve te meparshem edhe nese nuk kane peshevendimtare, megjithate kane njefare peshe , ndikimi /oktrina# roli i autoreve te shquar nuk ka qene te krijojne te drejten e as te tregojne se cfare duhet te jete ajo. 0or, vetem te tregojne ose te vertetojne se cfare eshte ne realitet e drejta. /0D1F1/121 " D- ND/ " me kodifikim nenkuptojme sistemati!imin e normave juridike me qellim qe te arrihet ashkimi i tire ne a!e te parimeve te per ashketa /isa autore procesin e kodifikimit e kane konsideruar static dhe pengese per !hvillimin e se /# -/K1ipas tire, e /.-dk e pakodifikuar eshte dinamike, sepse shume me leht a sor on rregullat progesive. Kodifikimi i pergjithshem it ere se /.-dk nuk eshte ere sepse eshte e sigurt se te gjitha shtetet ne asnje menyre nuk do te merreshin vesh per te gjitha ceshtjet -ga ana tjeter jane kodifikuar pjese te vecanta te /.-dk, si psh$ /# /etit ((+I*), /# /iplomatike ((+J(), /#"raktateve((+J+), /# Konsullore ((+JE) ;ashkesia nderkom etare nuk ka pasur ndonje organ qendror per kodifikim, sepse shtetet sovrane nuk ia kane deleguar te drejten e kodifikimit nje organi te tille. Keshtu, aftesia per kodifikim ka m etur ne vete shtetet te cilat e ejne kete ne konferenca ose kongrese nderkom etare. S3(,(1 # ?utoret e se drejtes nderkom etare e perkufi!ojne shtetin si$ <'nstitucion i krijuar nga nje grup, per reali!imin e disa qellimeve, nga te cilat me te rendesishme jane$ ruajtja e se drejtes dhe rendit renda kufijve , ruajtja e pavaresise se popullit ne marredhenie me popujt e tjere= ose Si bashkesi qe ne nje hapesire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit juridik e qe nuk eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter. Konventa m i te drejtat dhe detyrat e shteteve (2onte)ideo-4566) percakton se shteti

si su ject i se drejtes nderkom etare duhet te kete$ (. popullsine e perhershme C. territorin e caktuar E. qeverine K. aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera. ,%ementet e shtetit * Po+u%%sia Perhershme# popullsia perfaqeson teresi te individeve te te dy gjinive te cilet jetojne ashkerisht ne nje ashkesi dhe jane te lidhur ne shtet juridikisht dhe politikisht. (erritori# perfaqeson vendin ku eshte vendosur pop. /he m i te cilin shteti ushtron kontroll ose shtrine sovranitetin territorial . Pushteti-So)ran " pushteti 1ovran (sovraniteti#pavaresia) nga shume juriste theksohet si kriter perfundimtar i shtetesise dhe perfaqeson pushtetin supreme ose autoritetin i cili eshte i pavarur nga cilido autoritet tjeter oterore..(ai nenkupton ek!istimin e vetem nje autoriteti ligjdhenes dhe ek!ek)

$1NDJ# , S3(,(,V, .#/#- nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur faktikisht. Ky moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike -uk eshte me rendesi menyra e krijimit te shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik nderkom etar apo te rendshem . rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt juridik te ek!istoje me te vertete. 1hteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme$ a' 0ri. ina%e# krijimi i shtetit ne territoret e pa anuara ose ku nuk ka patur shtet, ne te cilin transferohet popullsia. b' Deri)ati)e (te prejardhur)# shtetet mund te krijohen ne territorin e nje province ose regjioni nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose me shume shtete te pavarura. -darja e tille ehet me dhune (kryengritje) ose me marreveshje (ne menyre paqesore). c' Shtetet mund te kri ohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shtete)e. d' Shtetet mund te kri ohen edhe me n e akt uridik$ ()Be ligj te rendshem (Lilipinet (+EK) C. Be traktat nderkom etar ('rlanda (+C() E. Be vendim te ndonje organi!ate nderkom etare ('!raeli (+K) , ,i ia (+IC) e' Ne ditet e sotme rendesi te ashtzakonshme ne kri imin e shtete)e te re a ka +arimi i Vet)endos es(Karta e :K;#se , ne nenin (, parag.C thekson se K;#kane per qellim !hvillimin e mardhenieve miqesore midisi kom eve, te m eshtetura ne respektimin e ara!ise dhe vetevendosjes se pop.). Z3D7/J# , S3(,(,V, 1i lindja poashtu edhe !hdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo juridike. 1hteti !hduket me hum jen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit). 7hdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti () re!ultat i pushtimit te territorit dhe i nenshtrimit te plote te atij shteti. 1hteti !hduket nese C) aneksimi i tij eshte definitiv. 1hteti !hduket edhe E) me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. -je shtet mund te !hduket edhe K) me ashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve... 7hdukja e shtetit qofte re!ultat i aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne ndonje ashkesi shtetesh, eshte ceshtje faktike, por ka rendesi te madhe dhe shkakton

pasoja te shumellojshme juridike.

NJ03J# , S3(,(,V, . drejta nderkom etare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte ceshtje faktike e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje ehet su ject i se drejtes nderkom etare. ,kzisto ne dy teori %idhur me n oh en e shtete)e* () "eoria konstituive# niset nga qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk eshte antar i ashkesise nderkom etare. 0ra, ;- eshte ajo qe vendos se a do ta pranoje shtetin e ri ne rrethin e vet apo jo. C) "eoria declarative# shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne su jekteve nderkom etare dhe ehet anetar i ;-, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr nderkom etare. /mth shteti nuk krijohet me njohje, por eshte fakt ky qe konstaton se shteti eshte krijuar. $$0J,( , NJ03J,S ( se shteteve) Kemi njohje te () shtete)e, C) -e)eri)e, E) kryetarit , K) kryen.rites)e. -e te drejten nderkom etare permenden disa lloje te njohjes* 4! -johja# D,-J7&, - eshte njohje e perhershme dhe e plote, e cila perfshine te gjitha marredheniet me shtetin e ri ?jo ka vlere retroactive.. /he jepet shprehimisht nepemres aktit#formal 8! -johja D,-F#9(0- kur nje shtet, i shtyre nga arsyet politike ose per shkak te paqartesive frikesohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe per kete arsye e shtyne njohjen e plote 6! S3P&,3121S3(# me nje akt te njeanshem . (me telegram, me deklarate te shefit te shtetit, me note diplomatike ose me nje traktat nderkom etar). :! 3,S3(#Z1# konsiderohet se njohja eshte ere$ ( nqs nje shtet lidh marreveshje me shtetin e ri, nqs pranon dhe dergon perfaqesues diplomatic ,nqs shtetet e treat pranojne konsujt e shtetit te ri). ;! 1ND1V1D7#$1S3(# uron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te jashtme dhe jepet me akt te njeanshem (deklarate, telegram, note diplomatike etj). <! /0$,/(1V1S3( # ehet ne konferenca, kongrese ose ne organe nderkom etare me resolute, me te cilen organet nderkom etare vendosin per krijimin e shtetit te ri ose me proceduren e pranimit. =! N oh a me kushte dhe Pa kusht-parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve te reja eshte ceshtje rreth se ciles nuk ek!. unitet i mendimeve. 1humica e autoreve sidomos perkrahesit e teorise declarative, konsiderojne se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes eshte e palejueshme. P&#N121 ne 0/B eshte ne competence te ?saml ese se 0ergjitheshme dhe Keshillit 1igurimit ?s. 0ergjith. vendos me CME e votave pas rekomandimit qe i ene K1 0er pranim kerkohet qe shteti te jete paqedashes# qe t9i pranoj detyrimet qe .dalin nga Karta e :K;#se, qe te jete i afte dhe i gatshem t9i perm ushe detyrimet &lera dhe rendesia e pranimit ne :K; eshte e jasht!akonshme..0er cka me s9miri deshmon fakti se shtetet e posakrijuara nje nder aktet e para qe ndermarrin ne planin e jashtem eshte kerkesa qe te pranohen ne :K;. Kjo ehet aq me e rendesishme kur dihet fakti se :K; u garantojne anetareve te vet integritetin territorial dhe pavaresine politike.0randaj pranimi eshte garanci e mire per ek!istimin dhe sta ilitetin e shteteve

te reja NJ03J# >,V,&1S, dhe S3(,(1( F.&.6'?# eshte person ose njesi (trup) e per ere nga me shume individe, te cilet ne a!e te kushtetutes e perfaqesojne shtetin ne mardhenie me shtetet tjera -johja e qeverive ose kryetarit eshte fakt in dare nga njohja e shtetit /e%sen ene dallimin midis aktit#juridik dhe aktit#politik te njohjes Be akt#juridik# konfirmohet se nje person ose njesi e per ere nga me shume persona eshte ne t9vertete qeveri e nje shteti. ?kti#politik# i njohjes eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne mardh. me ate qeveri0ro lem ii njohjes se nje qeveri paraqitet vetem atehere kur .(ajo vjen ne pushtet me dhune me mjete e2tra#juridike (grushtet, revolucion etj S7/S,D121 ne D&,J(,N ND,&/02B,(#&, 1hpeshe ndodhe qe nje shtet t9i leshoje territorin nje shteti tjeter, si re!ultat i perdorimit te forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. 1i pasoje e kesaj, shteti paraprak hum pushtetin m i ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter ose . ashkesi tjera 1uksedimi# paraqitet kur nje ose me shume persona nderkom etar e !evendesojne nje person tjeter nderkom etar me c9rast ehet artja e te drejtave dhe detyrimeve nga nje .shtet qe e ka nderruar ose hum ur identitetin e vet ne shtetin tjeter $1uksedimi mund te jete 1uksedim i 0ergjithshem# shfaqet kur nje su ject (shtet) a sor ohet ne teresi nga ?4 .nje tjeter qofte edhe kur ehet me vullnetin e antareve 1uksedim i pjeseshem# shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi nderkom etar ?8 ngritet ne kryengritje, fiton pavaresine dhe ehet person nderkom etar me vete 1hteti pasardhes i merr '01: DG6. te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te .meparshem " a' Suksedimi dhe traktatet -je nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e suksedimit eshte se a kalojne traktatet e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes ose jane .!hdukur me territorin e hum ur ose te dhene $,idhur me kete, ne teori jane shfaqur dy tendenca 1hteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur .( .nga ai .1hteti i ri duhet t9i pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret .C $"e gjitha !gjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe ."raktatet qe nuk arten ne pasardhes ## (raktatet +o%itike .( "raktatet qe va!hdojne te m esin ne fuq (pasi jane lidhe ne t9mire te pergj)i# .C .(raktatet norma)enese "raktatet qe m esin ne fuqi#(servitutet nderkom ) (raktatet -e kane te be ne me .E .territorin b' Suksedimi dhe Bor@het Pub%ike -e doktrinen e shek. %'%$ ka m i!oteruar qendrimi se or2het duhet artuar m i(( .pasardhes -e fillim te shek. %%$ mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te(C .marre pjese ne pagimin e or2hit te shtetit qe shkaterrohet psh. ne praktike kjo ceshtje eshte !gjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. 'talia, perkita!i me provincat "ripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje or2hin .pu lic te "urqise -e prag te ,uftes '' ;ot -e mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat per

refu!imin e marrjes se detyrimeve nga or2het.8eshtja e or2heve pu like ne cdo rast .duhet !gjidhur me ane te marreveshjeve c' Suksedimi dhe Shtetesia # 0ersonat qe jetojne ose e kane vend animin ne territorin, i cili eshte su ject i nderrimit, prima facie, e marrin shtetesine e sukcesorit .((pasardhesit 0ro leme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territori, ne momentin e nderrimit. -derrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi ehet kunder vullnetit te popullsise. . drejta nderkom etare ka provuar t9i !vogeloje .pasojat e padeshirueshme te cilat dalin nga keto situate perms 0le ishitit dhe :ptimit 0,.;'1>'"' eshte konsulte e pergjitheshme e popullit, net e cilen anoreve u lejohet te shprehin vullnetin se cilit shtet deshirojne t9i takojne.. Keshtu anoret e nje territory kane mundesi te deklarohen se a pranojne a jo kalimn prej nje shteti ne shtetin tjeter0le ishiti eshte instrument relativisht i ri , ai permendet ne shek$ %&# %&', por ! atohet qe nga 6ev. Lrance! /rejta :0"'B'"# eshte mundesia qe t9u pranohet anoreve te nje territori qe renda nje afati te caktuar te !gjedhin shtetesine e shtetit qe ka ere cedimin (ceduesit) ose te .pasardhesit d' (e 2irat Pub%ike qe gjendet ne territorin e caktuar dhe i takojne atij shteti .(kalojne ne duart e pasardhesit (te trashegimtarit Permba t a dhe k%asifikimi it e dre ta)e theme%ore te shtetit 0erpjekjet e para per percaktimin e te drejtave dhe detyrave te shteteve i ka ere# #bati Gre.oar, ()+C, projekti i te cilit nuk u reali!ua, por ngeli si egatim i se drejtes .nderkom etare te asaj kohe $"e ketilla jane parimet ,a. 0opujt jane te pavarur dhe sovran b. "e gjithe popujt kane te drejte te organi!ojne dhe nderrojne formen e tyre te ,qeverisjes c. 8do popull eshte !ot ne territorin e vet etj .d. ?snje popull nuk ka te drejte te per!ihet ne punet e rendshme te pop. "jeter f! "raktatet jane te shenjeta dhe te pacenueshme 1humica e autoreve permendin I te /#themelore te shtetit te cilave u pergjigjen $detyrimet e shteteve tjera e drejta e sovranitetit dhe pavaresise # (e drejta per ek!istence (m rojtje # e drejta e ara!ise # e drejta per t9u rrespektuar # .e drejta per komunikim me shtetet e tjera # $$0J,( e S3(,(,V, ;ashkesine nderkom etare per shume kohe e kane per ere shtetet sovrane , shtetet gjysem#sovrane ( sh.vasale, sh. nen protektorat) , si dhe shtetet nen sundimin colonial. ;ashkesine nderkom etare sot e per ejne me se (+N shtete sovrane te cilat perkunder .kesaj mund te jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj $2es shtete)e ekzisto ne da%%ime te konsiderueshme ne +ike+am e te

( madhesise se territorit$ ( shtete te vogla , shtete te medha # nr te anoreve # ( shkalles se !hvillimit# (shtete shume te !hvilluara, shtete ne !hvillim # (potencialit ushtarak # ( superfuqi , fuqi te medha # (rendit te rendshem ekonomik # (kapitaliste , socialiste # *Per te dre tenA rendesi ka k%asifikimi -e ka +er baze +oziten uridike te shtete)e Shtetet unitare-th eshta !4 Shtete te +erbera* ( a' ;ashkimi personal, b' ;ashkimi real , c' Konfederata !8 .( d'Lederata B#S3/121-P,&S0N#$# ashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetem personi i sundimtarit (monarku i per ashket ) . ;ashkimi personal krijohet kur perputhen sendet e trashegimise, kur nje m ret i nje shteti !gjidhet per m ret edhe ne $shtetin tjeter.?ntaret e ;ashkimit 0ersonal e ruajne pavaresine e tyre te plote ne +%anin e brendshem rua ne*( a' organin ligjdhenes5 b' organet gjyqesore5 c' !4 ( organet administrative ne +%anin e ashtem* ( a' va!hdojne te m esin su jekte te pavarura dhe te vecanta 5 !8 .(b' m ajne pavaresisht marredhenie diplomatike me shtetet e tjera B#S3/121 &,#$ # ashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen .nje monark dhe ejne nje su ject nderkom etar $1htetet antare te ashkimit#real ruajne Ne +%anin e brendshem$( autonomine e tyre te rendshme dhe i kane te pavarura !4 (.org. ligjdh, admin dhe gjyqs ne +%anin e ashtem ne com+etence te B-&A si teresi %ihet$(a' 0olitika e jashtme5 !8 ( b'Gshtria , c' Linansat ,ufta kunder nje shteti antar te ;6 eshte lufte kunder te gjitheve. (1ot nuk ka shtete te (.tilla /0NF,D,&#(#-lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura.Krijohet me marreveshje nderkom etare dhe ka per qellim$ m rojtjen e pavaresise se jashtme ose .te rendshme te antareve te saj Ka raste kur krijohen per te evituar dominimin e nje shteti me te forte. Ka organet e veta qe kane fuqi te caktuar m i shtetet antare. :rgan kryesor, e shpeshehere i vetem, eshte /'."?, (pastaj Kuvendi i pergjithshem, Kongresi i delegateve) $/etyrat e ketij organi jane "e !gjidhe mosmarreveshjet mes antareve .( -dalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkom etare .C .perm ushe vendimet e /ietes .E 1htetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote, si renda ashtu edhe .jashte F,D,&#(## ashkesi e me shume njesive (shteteve), e cila krijohet me akt juridik .(OP (Kushtetute 0olitika e jashtme$ ( a' dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike 5 b' shpallja e luftes dhe lidhja e paqes5 c' m rojtja e sigurise se shtetit dhe d' finansat) jane ne

.competence te federates si teresi >,V,&1# eshte person ose trup i per ere nga me shume individe te cilet ne a!e te .kushtetutes e perfaqesojne shtetet ne marredheniet me shtetet e tjera -ese nje shtet i jashtem refu!on te njohe kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes se qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e hum njohjen e tij si shtet, mirepo derisa te pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshta!i, nuk jane te mundshme marredheniet .!yrtare mes tyre ?kt#Duridik #konfirmohet se nje person ose trup i per ere nga me shume persona eshte .ne te vertete qeveri e nje shteti ?kt#0olitik# i njohjes, eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate .qeveri ( -johja ehet$ # ( shprehimisht , heshta!i (Bund te jete$ # (/e jure , /e facto 90220NB,#$(3 # eshte ashkesi (1ui generic)..;ashkesi vullnetare e shteteve te pavarura dhe sovrane, secila pergjegjese per politiken e vet qe konsultohen edhe ashkepunojne ne interes te pergjithshem te popujve te tyre ne perparimin e .mirekuptimit nderkom etar dhe paqes ne ote &eprimtaria e Komonvelthit m eshtetet ne$ (konsu%timet, diskutimet dhe .( bashke+unimin F0&2#( e V#&,S1S, -varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit superior dhe atij inferior5 Bardhenie midis shtetit i cili legalisht mund ta imponoj .vullnetin e vet dhe shtetit i cili legalisht duhet t9i nenshtrohet atij vullneti Vaza%iteti# forme e varesise politike, qe perfaqeson raportin midis shtetit me te fort .( ((su!erenit) dhe shtetit me te varur (vasalit Protektorati# forme e mardh midis nje shtetit me te forte dhe nje shtetit me te !8 do et. Ky krijohet me marveshje nderkom etare, e cila perkufi!on mardheniet midis .paleve .Bandatet (gati jane !hdukur) etj S3(,(,( N,7(&#$, # jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje te posacme te m eten neutrale ne cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes shteteve te tjera. 1hteti neutral $ -uk gu2on te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij. 1hteti ka te drejte te ndermarre te gjitha masat per m rojtjen e tij nga sulmet e jashtme. 0ervec se nuk mund te hyje ne marredhenie me karakter ushtarak, nuk ek!iston asnje kufi!im tjeter.

Se%ia e Shen et (shteti i qytetit te &atikanit)# me marreveshje 'talia pranon sovranitetin e 1elise se 1henjte, pronesine e plote, autoritetin eksklu!iv, a solute dhe juridiksionin e 1elise se 1henjte m i &atikan dhe krijohet 1hteti i Fytetit te &atikanit nen pushtetin e 1elise se 1henjte. Be marreveshje parashikohet paprekshmeria e 0apes, e drejta e legacionit, 1elia e 1henjte heq dore nga e drejta e a!ilit dhe merr persiper t9i dore!oje kriminelet qe jane strehuar aty.

& a t i k a n i m etet shtet neutral dhe i paprekshemFyteti i &atikanit ka gjithsej KK hektare, INN#(NNN anore. 1her imet pu like ushtrohen nga shteti 'talian. &atikani m an marredhenie me afro )N shtete. P,&GJ,GJ,S1# ND,&/02B,(#&, , S3(,(,V, 1hteti duke qene nje institucion juridik#politik, qe kryen shume funksione renda dhe jashte kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin juridik nderkom etar. 0ergjegjesia nderkom etare eshte nje institucion juridik kun e a!e te tij, secili shtet te cilit mund t9i mvishet nje akt te cilin e drejta nderkom etare e konsideron si te paligjshem, duhet t9ia jape demshper limin shtetit te cilit i ka ere dem me ate akt. 0ergjegjesia e shteteve eshte institucion !akonor i se drejtes nderkom etare. ,%ementet e +er. e. esise se shtete)e # pergjegjesia nderkom etare eshte cdohere raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka pesuar dem kerkon satisfaksion (kenaqje). 0er ek!istimin e pergjegjesise ndekom etare duhet te plotesohen keto kushte$ 4! te ek!istoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e percaktuar me normat e se drejtes ndekom etare. 8! veprimi i paligjshem duhet te mund t9i mvishet shtetit si person juridik ose si su ject nderkom etar. 6! per ek!istimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi. :! duhet te jene shfryte!uar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te rendshem per te fituar kenaqje (satisfaksion). $%o et e Per. e. esise (politike, materiale, morale ) 1ipas qendrimit qe m i!otron , pergjegjesia penale e shteteve si persona juridik nuk mund te ek!istoje, meqe pa faj s9ka as pergjegjesi penale , kurse shteti si teresi nuk mund te kryeje ndonje veper penale, qofte me paramendim qofte me pakujdesi .. (nese do t9i mvishej pergjegjesia nje shteti si teresi , atehere i tere populli i nje vendi do tem und te shpallej fajtor )Keshtu kunder shtetit si teresi nuk mund te !hvillohet procedure penale sepse shteti nuk mund te vihet ne anken e te aku!uarve . 0erkunder kesaj net e /#-dk flitet per pergjegjesine penale te individeve dhe personave juridik. Per. e. esia e dre te+erdre te ek!iston ne ato raste kur e kane shkele te drejten nderkom etare organet shteterore per te cilat shteti m an pergjegjesi, ose perfaqesuesit shteteror. Per. e. esia e terthorte, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e se drejtes nderkom etare nga shtetet tjera. a' Per. e. esia e shtetit +er or.anet %i. dhenese.k!iston nese nje shtet$ (. n2jerre ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkom etare. C. lejon te n2jerre ligjin, i cili eshte i nevojshem per t9i plotesuar detyrimet nderkom etare ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne kundershtim me detyrimet ndekom etare. b' Per. e. esia e shtetit +er aktet e or.ane)e admin - shteti ka pergjegjesi per punen e organeve admin te cilat sipas rendit te rendshem juridik kane cilesine e organit shteteror qe ushtrojne funksione pu like dhe veprojne per llogari te shtetit, pavaresisht a jane keto locale, provinciale, regjionale, federale etj. c' Per. e. esia e shtetit +er +unen e or.ane)e . y-esore # pergjegjesia e tille

ek!iston pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten nderkom etare ne ! atimin ose interpretimin e normave te se drejtes se rendshme. d' Bazat e +er. e. esise nderkombetare # per te ek!istuar pergjegjesia nderkom etare, pervec kushteve tjera ek!istuese eshte edhe nje kusht plotesues#vepra te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me pakujdesi. "eoria su jective# e faji (Hroci) nese eshte ere demi me faj, sipas d# natyrore del detyrimi i shpagimit te demit.. Kete detyrim e m ajne ata qe e kane shkaktuar demin, ose kane kontri uar te shkaktohet demi. "eoria o jective e rre!ikut (?nciloti)# per ek!istimin e pergjegjesise nuk ka rendesi a eshte kryer delikti nderkom etar me paramendim ,me qellim e keq apo nga pakujdesiaM

P#S0J#( , P,&GJ,GJ,S1S, #si re!ultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se detyrimit), lind nje raport mes shtetit qe eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit .s9eshte plotesuar detyrimi, nga e cila gje del se pala fajtore duhet te jap shper limin Per. e. esia Pena%e net e D-Nderkombetare .#/#- ka parapare sanksione ndaj kryesve te disa krimeve -dk (treg. me skllever, pirateria, tregetia me narkotike etj) me .te cilat rre!ikohen vlerat e pergjith.njer!ore G ykata e Perhershme Pena%e Nderkombetare Be (). korrik. (++* ne konferencen diplomatike te m ajtur ne 6ome eshte miratuar dhe nenshkruar nga perfaq e (E+ shteteveStatuti i &omes i G ykates Pena%e Nderkombetare.. Hjykata e re do te jete kompetente per denimin e pers pergjegjesper krime kunder njere!imit, krime lufte, akte gjenocidit dhe agresionit Hjykata ka 4C gjyqtaredhe do ta kete seline ne 3a.e.. 1tatuti do te hy ne fuqi kur do te ratifikohet nga <D shtete -e +ri%% 8DD8 eshte siguruar nr i mjaftueshem i ratifikimeve per te hy ne f uqi ?dministrata e ;ushit e kundershton themelimin e kesaj gjykate dhe e ka .terhequr nenshrkimin e ere me (++* nga administrate e pres. Klinton (,&&1(0&1 S3(,(,&0&, #territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen sovranitetin e nje shteti. .shte element qenesor per ek!istimin e shtetit. "erritorin shteteror e per ejne siperfaqja tokesore dhe ujore renda kufijve, toka dhe ujerat nen .kete siperfaqe dhe ajri m i te "erritori u or per ehet nga ujerat qe ndodhen renda territorit shteteror (ujerat kom etare) dhe ujerat e nje re!i detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane dalje ne det. -e ujerat kom etare hyjne$ ujerat e lumenjeve kom etar, liqenet, kanalet, portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e rendshme. "oka, uji dhe ajri .per ejne pjeset e verteta (reale) te nje shteti Nocioni dhe natyra uridike e territorit shteteror Be territory shteteror nenkuptohet hapesira m i te cilen nje shtet e ushtron sovranitetin territorial. "erritori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti s9mund te ek!istoje dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Gshtrimi i .pushtetit m i nje territor njihet si supremacion territorial

$Ndar a e territorit ka%on ne+er tri faza 0ergatitja .( -darja .C 1henimi i kufijve .E

$2undesite e +ercaktimit te kufi )e ne %umen e ane ;regu i majte .( ;regu i djathte .C Besi i lumit .E ."halveg, ose vija e thellesise me te madhe .K $/ufi te ndahen ne natyrore shkojne pergjate ujerave, jeshkeve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te .( (preferuar artificiale s9kane m eshtetje ne relief (shenohen me shtylla, gure, mure etj) dhe .C .astronomik shkojne paraleleve ose meridianeve .E Nda%imi i marr es se territorit shteteror -dryshimet e territoreve me se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me pushtim ose nenshtrim). Fe nga fillimi i shekullit %%, e drejta m eshtetet ne parimin e rrespektimit te integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonje territor me .perdorimin e forces 2enyrat e %e uara te marr es se territorit shteteror ,idhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejtes nderkom etare i kane ndare .(ne fitime origjinere ( urimore) dhe derivative (te prejardhura 9,D121 ?9essio' # .shte menyre e !gjerimit te territorit, qe reali!ohet mes dy shteteve. 8edimi eshte transaksioni mes dy shtetesh$ ceduesit dhe fituesit. ?i ka per .o ject artjen e sovranitetit m i territorin i cili i ka takuar shtetit tjeter 0ku+imi +a-esor # .shte vendosja e sovranitetit te nje shteti m i ndonje territor qe me pare nuk ka qene nen sovranitetin e asnje shteti tjeter. :kupimi paqesor ehet ne . a!e te aktit te njeanshem Shtimi ?Z. erimi'-derisa cedimi arrihet me marreveshje nderkom etare, shtimi (acesio) eshte re!ultat i ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si re!ultat .i punes njere!ore Parashkrimi # ne te drejten nderkom etare mund te perkufi!ohet si !gjerim i sovranitetit m i nje territor perms ushtrimit te va!hdueshem dhe te papenguar te sovranitetit ne nje periudhe te caktuar te domosdoshme per te krijuar indje te .pergjithshme se gjendja ek!istuese eshte ne pajtim me rendin juridik 0er te qene i vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne .sovranitetin e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje 3a+esira detare#hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve m ulojne m i )N Q te siperfaqes se rru!ullit tokesor. . drejta e detit # eshte !hvilluar me shekuj si e drejte .!akonore. Kodifikimi i se drejtes se detit eshte ere pas luftes se '' oterore $7 erat detare ndahen ne Gjera regdetare (te rendshme dhe territoriale) dhe .( .Gjera te lira .C a Gjerat e rendshme detare #perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat.( renda arkipelageve, detet e rendshme, hapesirat ujore mes vijes se atices me te larte dhe ! atices me te ulet si dhe deltat e lumenjeve. Hjiri detar e ka statusin e ujerave te rendshme vetem nqs rigjet e gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin .detar nuk ka gjeresi me te madhe se dyfishi i gjeresise se ujerave territoriale Gjerat territoriale#perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht me vijen e.( regut ne nje largesi te caktuar dhe jane urim i rendesishem i pasurise detare, rruge e .lundrimit dhe !one m rojtese nga ana e detit 1ipas Konventes se Hjeneves, !ona e jashtme nuk mund te shtrihet me tej se (C milje nga vija fillestare e ujerave territoriale.

Brezi i ashtem-paraqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe shtrihet jashte ujerave territoriale ne drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. ;re!i i jashtem fi!ikisht dhe juridikisht eshte pjese e detit te hapet dhe m i te shtetet kane vetem disa te drejta te kufi!uara te cilat na jep e drejta nderkom etare. Keto te drejta kane te ejne me m rojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit, re!ervimit te se drejtes se peshkimit. Zona eksk%uzi)e ekonomike #.shte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i eshte dhene shteteve regdetare qe te !gjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe kompetencat juridiksionale ne nje hapesire detare dhe nen det, pertej vijes se jashtme te ujerave territoriale, deri ne largesi prej CNN milja. Shtrati continenta%#perfaqeson fundin e detit dhe nentoken e detit te hapet e cila va!hdohet jashte detit territorial deri ne thellesi te caktuar. Deti i ha+et#hapesirat e gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave regdetare, perfaqesojne detin e hapur ose detin e lire. -e kohen e mesme ka pasur tendenca qe te shtrihet sovraniteti edhe ne detin e hapur (?nglia# detin e veriut, 0ortugalia# oqeanin paqesor). /once+ti dhe +erkufizimi i detit te ha+ur /eti i hapur mund te perkufi!ohet si pjese e oqeanit jashte nje vije qe shkon paralelisht me regun ne nje largesi nga ai. Konventa m i detin e hapur parasheh qe deti eshte i hapet per te gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te veje cfaredo pjese te tij nen sovranitetin e vet. B i kete pjese vlen parimi i <lirise se detit te hapur=. Deti i ha+et ka statusin e Edetit te %ireF mbi te ci%in )%en rre.u%%a e E$irise se detitF! ,irite e detit te hapur jane$ (. liria e lundrimit te anijeve tregtare dhe te luftes C. liria e peshkimit E. liria e venies se ka llove nendetare K. liria e fluturimit m i detin e hapur Konventa e re ua ka shtuar edhe$ I. lirine e krijimit te ishujve artificiale dhe sta ilimenteve te tjera qe i lejon e /J. lirine e kerkimeve shkencore. Pirateria#ne kuptimin e saj original dhe te ngushte <pirateri= eshte cdo akt i paautori!uar, i kryer me dhune nga ndonje anije private ne detin e hapet kunder anijes tjeter me qellim te plackitjes. Ser)itutet Nerkombetare #perfaqesojne restriksione (kufi!ime) te jashte!akonshme te sovranitetit territorial te nje shteti te imponuara me marreveshje, me te cilat nje pjese ose tere territori i nje shteti duhet te sher eje per disa qellime ose interesa te caktuara te shtetit tjeter. $%o et e ser)itute)e ?nderkombetare' (.1ervitude ?ktive# jane ato me te cilat i ipet e drejta nje shteti qe te ndermarre veprime te caktuara ne territorin e shtetit tjeter. C.1ervitute -egative# jane ato me te cilat i jepet e / nje shteti qe te kerkoje nga nje shtet tjeter qe ai te re!ervohet nga ushtrimi i sovranitetit ne ceshtje te caktuara. E.1ervitute Gshtarake# jane ato me te cilat nje shtet ka te / te m aje trupat e veta ne territoret e shtetit tjeter, e drejta e fluturimit te aeroplaneve ushtarake m i territorin e shtetit tjeter dhe aterimit per qellime teknike.

K.1ervitutet ekonomike jane ato servitute te fituara per qellime komerciale dhe te komunikacionit, sic jane$ e drejta e peshkimit ne ujerat territoriale ne shtetin tjeter, prerja e drunjeve, shfryte!imi i kullosave, shfryte!imi me uje ose me rryme etj. Shuar a e Ser)itute)e #servitutet shuhen ashtu si jane krijuar 5 dmth me marreveshje mes shteteve te interesuara. ?to mund te shuhen edhe me kalimin e afatit per te cilin jane krijuar$ ()Be doreheqje te shtetit ne te mire te te cilit kane qene krijuar. C)Be ashkimin e territorit shteteror qe ka perfituar dhe territorit te shfryte!uar. E)Be !hdukjen e interesit te shtetit te autori!uar. OR ANET E MARD(ENIE)E NDERKOMBETARE . drejta e rendshme dhe e drejta nderkom etare percaktojne shprehimisht cilat jane organet veprimet e te cilave shkaktojne pasoja juridike nderkom etare. Ketij grupi i perkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e te cileve shkaktojne pasoja juridike nderkom etare per shtetin e tyre dhe personat qe veprojne kryesisht ne pune te jashtme jashte shtetit .#/#- kerkon qe cdo shtet te kete nje ose me ogane , aktet e te cilave shkaktojne pasoja juridike nderkom etare 0r.anet >endrore 4'Kryetari i shtetit#eshte organi me i larte i perfaqesimit te jashtem, mirepo nuk eshte ne cdo rast edhe organi me i larte shteteror. Kryetari i shtetit mund te jete monarku, presidenti ose organi kolektiv, varesisht sipas sistemit te vendit. 8do akt i kryetarit te shtetit ne marredhenie nderkom etare si akt i shtetit. 8'Binistri i puneve te jashtme#pjesemarrja e shefit te shtetit ose kryeministrit, ne ceshtje te jashtme, pergjithesisht kufi!ohet me ceshtje te rendesishme politike. B ajtja e lidhjeve te rregullta me shtetet dhe organi!atat nderkom etare kryesisht eshte ceshtje e ministrit te puneve te jashtme. B0D eshte njefare ndermjetesuesi mes shefit te shtetit dhe organeve te shtetit tjeter. 1ipas rregullave nderkom etare komunikimi mes qeverive ehet perms B0D dhe perfaqesuesve diplomatic te akredituar ne ate shtet. 0r.anet e Jashtme 0erfaqesuesit diplomatike # Dane te derguar me autori!ime qe ta perfaqesojne shtetin jashte. 0/ ne koherat me te vjetra jane konsideruar sit e shenjte. Dane derguar per pune te caktuara mirepo pas kryerjes se atyre puneve ka marre fund misioni i tyre. 0/ ndahen ne perfaqesues te rregullte dhe te rastit, qe dergohen ne misione te caktuara ne oten e jashtme. Nocioni i di+%omacies /iplomacia eshte aplikim i inteligjences dhe taktit te rregullimin e marredhenieve !yrtare mes qeverive te shteteve te pavarura. .shte shkence e puneve te jashtme ose art i isedimeve. Ljala diplomaci origjinen e ka nga greqishtja e vjeter$ diplomacia# doc i shkruar ne dy faqe te lidhura, qe i eshte dhene kryesuesit te misionit dhe ka perm ajtur instruksione per qellimet e misionit. G uha Di+%omatike 1endertimi i gjuheve diplomatike ehet ne gjuhe te ndryshme. 0rej kohes se romakeve e deri ne kohen e ,igjit %'& si gjuhe diplomatike ka qene gjuha latine. 0rej atehere fillon te imponohet gjuha fringe edhepse nuk ka nje rregullate te se drejtes nderkom etare.

, dre ta e %e.acionit #Krijimi i perfaqesive te perhershme paraqet ne praktike sendertimin e se drejtes se legacionit.. drejta per te derguar perfaqesues diplomtike quhet e drejte active e legacionit. . drejta per te pranuar perfaqesues diplomatike quhet e drejte passive e legacionit. , dre ta di+%omatike # 6egullat qe i referohen perfaqesuesve diplomatike jane krijuar si rregulla !akonore te se drejtes nderkom etare diplomatike. ?to i kane karakteri!uar nje perdorim constant dhe uniform. 0as ,#''#; komisioni i se drejtes nderkom etare, ceshtjen e kodifikimit te se drejtes diplomatike e ka perfshire si ceshtje te rendesishme dhe ne a!e te projektit te tij me 45<4, eshte miratuar Konventa m i Barredheniet /iplomatike.Be 45<6 Konventa m i marredheniet konsullore dhe me 45<5 ?sam leja e 0ergjithshme e K;#se, e ka miratuar Konventen m i Bisionet 1peciale. Be (+)I ne &jene eshte miratuar Konventa m i 0erfaqesimin e shtetit dhe marredheniet e tyre me organin nderkom etar te karakterit universal. Vendos a e marredhenie)e di+%omatike &endimi per vendosjen e marredhenieve diplomatike eshte akt i vullnetit politik i cili i takon dy su jekteve te interesuara. 1ecili shtet vendos se a do te m aje marredhenie diplomatike me ndonje shtet tjeter dhe a do te kete ne te mission te perhershem. /%asifikimi i +ersone%it di+%omatic Konventa e &jenes e ndan personelin diplomatic ne keto kategori$ (. 0ersoneli diplomatic (shefi i misionit, keshilltaret, sekretaret dhe atashete). C. 0ersoneli admin dhe teknik (arkivistet, personeli per m rojtjen e lidhjeve dhe personeli administrative). E. 0ersonel sher yes (portieret, punetoret e sigurimit, ku!hinieret )etj. Perfundimi i misionit di+%omatic Bisioni diplomatic mund te perfundoje me$ (. Kryerjen e detyres se misionit C. Kalimin e afatit per te cilin eshte derguar E. 6evokim, te cilin mund ta eje shteti qe ka derguar ose mund te jete shkaktuar me doreheqjen e perfaqesuesit per shkak te transormimit ne tjeter po!ite K. -gritjen e perfaqesuesit diplomatic ne klase me te larte, por ne kete rast misioni teknikisht perfundon dhe perfaqesuesi diplomatic merr letra te reja kredenciale I. -derprerjen e marredhenieve diplomatike ose fillimin e luftes mes dy shteteve J. &dekjen e perfaqesuesit diplomatik. /0NS7J( # ndahen ne konsuj professional (consules missi) dhe konsuj nderi (consules electi) (. Konsujt professional#jane nepunes dhe sher imin konsullor e kane profesion te rregullte dhe te vetem C. Konsujt nderi# rregullisht jane persona autoritativ, qe jetojne, e shpeshe jane edhe shtetas te shtetit ku veprojne si konsuj. ?ta per punen e tyre nuk marrin page. /on)enta V enes A te . ithe shefat e konsu%%ata)e i ndane ne kater k%ase$ (). Konsuj te pergjthshem C). Konsuj (emerohen nga shefi i shtetit) E). -enkonsuj (emerohen nga ministri i puneve te jashtme) K). ?gjente konsullor (emerohen nga konsulli i pergjithshem). Funksioni i konsu )e # Konsujte jane organe shteterore te cilet dergohen jashte per qellime te ndryshme e sidomos per m rojtjen e interesave shteterore renda qarkut konsullor. -uk jane perfaqesues diplomatike dhe nuk perfaqesojne shtetin ne totalitetin e marredhenieve nderkom etare si dhe nuk jane te akredituar prane qeverise

se vendit te pranimit. Perfundimi i funskione)e konsu%%ore M perfundon me $ (. -otifikimin e shtetit te emerimit shtetit te pranimit, se funskionet e tij kane pushuar. C. "erheqjen e ek!ekvatures. E. -otifikimin e shtetit te pranimit emerimit se ka pushuar te konsideroje antare te personelit konsullor. N,N,P7N,S1( ND,&/02B,(#&, ,idhur me po!iten e nepunesve nderkom etar nuk ek!istojne rregulla uniforme. "e gjitha organi!atat tjera krijohen me marreveshje nderkom etare me me shume ose me me pak shtete, nga e cila gje del se nepunesit e tyre ge!ojne te drejta dhe privilegje vetem ne shtetet antare te organeve ne fjale, te cilat shtete kane lidhur marreveshjet dhe kane miratuar rregullat e duhura m i po!iten e tyre. #/(,( J7&1D1/, ND,&/02B,(#&, #ktet e N eanshme #?kt i njeanshem juridik konsiderohet shprehja e vullnetit te nje su jekti te se drejtes nderkom etare me qellim qe te shkaktohet ndonje pasoje juridike nderkom etare. Be keto, ne raste te caktuara krijohet, nderrohet ose pushon ndonje gjendje juridike. ?ktet e njeanshme ndahen ne akte te njeanshme te pavarura ( notifikimi, njohja, protesta heqja dore, premtimi) , te varura (oferta, pranimi, re!erva ) te per!iera. #ktet e n e anshme uridike- te )arura * 4' Notifikimi ?$a merimi' # eshte lajmerimi !yrtar drejtuar nje su jekti tjeter ose su jekteve te se drejtes nderkom etare per ndonje qendrim, kerkese, fakt ose ngjarje pa te cilen pretendohet te kete rendesi juridike, posaqerisht rendesi nderkom etare, ose term teknik per lajmerim shtetet tjera per ca fakte ose ngjarje me rendesi juridike. -otifikimi mund te jete i detyrueshem ose fakultativ. 8' N oh a ?Pranimi'#deklarim i njeanshem se nje gjendje ose ndonje kerkese konsiderohet juridikisht e vlefshme. -johja eshte mjafte e shpeshte ne marredhenie nderkom etare (njohja e shteteve te reja, e qeverive, e kryengritesve si pale nderluftuese etj) -johja mund ti ipet shprehimisht ose heshta!i. 6' Protesta-eshte deklarate me te cilen mohohet ligjshmeria e ndonje situate te caktuar. ?jo ka per qellim te ruaje te drejtat ose te eje me dije se shteti qe proteston nuk pajtohet dhe nuk i pranon aktet e caktuara per te cilat eshte i njohur me notifikim, ose me cfaredo menyre tjeter dhe refu!on pranimin e gjendjes se re. :'3e- a dore # .shte deklarate e njeanshme e vullnetit. Be te nje shtet heq dore nga ndonje e drejte e tij ne marredhenie nderkom etare. Be kete shuhet nje e drejte su jective e shtetit. (&#/(#(,( ND,&/02B,(#&, ?nocioni' Be traktat nderkom etar konsiderohet cdo pajtim i vullnetit mes shteteve, me qellim te krijimit, ndryshimit ose nderprerjes se ndonje raporti juridik reciprok, ose marreveshje e karakterit kontraktual mes shteteve ose organi!atave shteterore me te cilat krijohen te drejta dhe detyrime per palet. 1ipas disa autoreve, marreveshjet nderkom etare duhet te lidhen doemos me shkrim, sepse vetem ne kete menyre mund te konstatohet pajtimi i vullneteve. ,merimi i traktate)e ,lojet e ndryshme te dokumenteve nderkom etare te hartuara me shkrim paraqeiten me emra te ndryshem. Be se shpeshti quhen marreveshje ose tractate nderkom etare

mirepo perdoren edhe emertime te ndryshme sic jane$ (konventa, pakti, modus vivendi )etj. (raktatet$ pretendojne te perfaqesojne marreveshjet me te rendesishme dhe me solemne (traktatet e paqes, tregtare etj). Paktet$ jane marreveshje shume solemne qe i referohen ceshtjeve te ndryshme politike. /on)entat$ perfaqesojne marreveshjet me te cilat percaktohen raportet mes shteteve ne ndonje lemi te caktuar. (psh$ Konventa >ages# m i rregullat dhe !akonet e luftes). Dek%aratat* perfaqesojne marreveshjet ligj, me te cilat palet kontraktuese detyrohen mes vete se net e ardhmen do t9u perm ahen disa rregullave te sjelljes. /arta dhe statuti$ perfaqesojne marreveshje m i krijimin, organi!imin dhe percaktimin e kompetencave te organi!atave dhe organeve nderkom etare. (ermi #/($ perdoret per marreveshje shume#paleshe, te lidhura ne kongrese apo conference nderkom etare psh. ?kti 0erfundimtar i Kongresit te &jenes# (*(I etj. Protoko%%et$ jane marreveshje te ndryshme joformale mes shteteve ose marreveshjeve plotesuese per interpretimin, va!hdimin ose nderrimin e marreveshjeve tjera. /om+romisi$ marreveshje m i !gjidhjen paq esore te ndonje konflikti qofte nepermes ar itra!hit ose ndonje gjykate tjeter nderkom etare /arte%e$ jane marreveshjet te cilat i lidhin eproret ushtarak, derisa !gjasin armiqesite, per te shkem yer ro erit, te plagosurit, nderprerjen e luftimeve etj. /onkordate$ jane marreveshjet te cilat i lidh &atikani me shtetet e tjera dhe i referohen po!ites se kishes katolike ne shtetin e caktuar. "ermi 20D7S V1V,ND1$ perdoret per marreveshjet e perkohshme per te cilat pritet qe net e ardhmen te !evendesohen me nje traktat ose konvente. $%o et e marre)esh e)e nderkombetare "raktatet nderkom etare klasifikohen ne a!e te kritereve te ndryshme$ (. 1ipas formes (me shkrim R me goje) C. 1ipas menyres se lidhjes (solemne R te thjeshta) E. 1ipas hapesires gjeografike (pergjithshme R regjionale) K. 1ipas mundesise se aderimit (hapura, gjysem te hapura, te m yllura) I. 1ipas lendes (traktate politike, ekonomike, juridike, teknike etj) Pa%et kontraktuese #mund te jete cdo su ject i se drejtes nderkom etare. Kete te drejte e kane shtetet, organi!atat nderkom etare dhe kryengritesit nqs jane te pranuar si pale nderluftuese.

Pa timi i )u%%netit # -e te drejten nderkom etare sikurse edhe ne te drejten e rendshme kerkohet qe pajtimi i vullnetit ne cdo rast duhet te perputhet me vullnetin e vertete te su jektit nderkom etar dhe te jete dhene lirisht. -eqoftese ek!iston dyshimi se ka te meta ne pajtimin e vullnetit si psh$ (dhuna, lajthimi, mashtrimi dhe korrupsioni) , atehere vjen ne dyshim ligjshmeria e vet lendes se traktatit. 0er kete arsye cdohere supo!ohet se akti nderkom etar, eshte i vlefshem, perderisa nuk deshmohet ek!istimi i mungeses e cila e ent e pavlefshem. Dhuna # Hjate lidhjes se marreveshjes nderkom etare, dhuna mund te perdoret ndaj personit i cili shprehe vullnetin e shtetit ose ndaj shtetit si teresi. 1humica e autoreve konsiderojne se perdorimi i dhunes kunder personit qe e lidh e en marreveshjen e tille te paqene, pa vlere ose i nenshtrohet anulimit. $a thimi # dmth mosnjohje ose perfytyrim i ga uar i ndonje fakti ose situate.

1humica e autoreve konsiderojne si forme te manget te shprehjes se vullnetit dhe te mete qe ndikon ne vleren e marreveshjes se lidhur. 2ashtrimi# ndikon ne vleren juridike te marreveshjeve nderkom etare. Barreveshja e lidhur me mashtrim nuk eshte juridikisht e vlefshme, psh nese nje shtet me rastin e lidhjes se nje marreveshje nderkom etare perdor harten gjeografike. 0&G#N1Z#(# ND,&/02B,(#&,- jane ashkesi te perhereshme me karakter qeveritar, a jo qeveritar, te krijuara m i a!e te nje marreveshje nderkom etare (karata, statutiose ndonje document tjeter konstituiv) me qellim te ashkepunimit ne !gjidhjen e pro lemeve nderkom etare te parashikuarame ato dokumente. -ga kjo del qe org. nderkom etare krijohen me vullnetin e shteteve$ a) "hemelues te organi!atave , ndrk jane shtetet sovrane (kur org eshte nder# shteterore) ) ?to krijohen me tractate nderkom etare c) &eprimtaria e org. ndk shtrihet renda kompetencave qe jane te percaktuara me marveshje d) Linancimi i org. ndk ehet me ane te kontri uteve te shteteve anetare. /%asifikimi i 0r.anizata)e Nderkombetare a' 1ipas shtrirjes :rgani!ata glo ale (universale) dhe 6egjionale b' 1ipas funksioneve te 0ergjitheshme dhe 1peciali!uara c' 1ipas anetareve -dershteterore S Doqeveritare d' 1ipas autori!imeve " rekomanduese S m ishteterore e' 1ipas kohe!gjatjes# # te perkoheshme S perhereshme 0&G#N1Z#(# e /02B,V, te B#S3/7#&# ? 0/B ' :K; eshte krijuar nen ndikiin e qendrimeve kunder luftes qe kishte shkaktuar ,ufta '' ;ot &i!ionin e pare te otes se pasluftes e kane dhe president ii 1>;?#se Lranklin /.6oosvlet dhe kryeministri i GK 3inston 8hurchill n <Karten e ?tlantikut= me (K gusht (+K(.. Keta dy urreshtetas kishin proklamuar disa parime te per ashketa te politikes se vendeve te tire, respektimi it e cilave do te garantonte nje te ardhme me te mire te otes . ?ta deklaronin se nuk kerkojne kurrefare !gjerimi territorial, se nuk miratojne kurrfare ndryshimesh territoriale, te cilat s9do te jene ne pajtim me vullnetin e lire te popujve5 se respektojne te drejten e cdo populli per vetevendosje5 se shpresojne qe pas perfundimit te luftes do te vendoset paqja. Be EN tetor (+KE perfaqesuesit e ;611, GK , 1>;?#se , Kines# kane shprehur nevojen e krijimit sa me pare te nje organi!ate te pergjitheshme nderkom etare per ruajtjen e paqes dhe te sigurisenderkom etare, qe do te a!ohej m i parimin$ e ara!ise sovrane te te gjitha shteteve paqedashese dhe do te ishte e hapur per te gjithe shtetet e tilla , te medha ose te vogela. 0rej 8; +ri%%it deri me 8< -ershor 45:; - ne 1an#Lrancisko u m ajt Konferenca e Kom eve te ;ashkuara... -e conference merrnin pjese perfaq. e IN shteteve. 0as nje pune mjaft intensive , me CJ qershor (+KI perfaq e IN shteteve e firmuan E/arten e 0r.anizates se /ombe)e te BashkuaraF, sipas rendit te shteteve me alfa etin angle!, por se pari shtetet e medha e pastaj shtetet tjera. Si+as nenit " 4 te /artes A /B- kane kater -e%%ime kryesore* "e ruhet paqja dhe siguria nderkom etare "e !hvillohen midis kom eve mardhenie miqesore, te a!uara ne respektimin e parimit te ara!ise dhe te drejtes se tire per vetevendosje

"e reali!ojne ashkepunimin nderkom etare me kkarakter ekonomik, shoqerore, intelektual, humanitar etj. "e jene qendra ku do te harmoni!ohen perpjekjet e te gjitha kom eve per sendertimin e qellimeve te permendura

#netaresia e 0/B-se# per ehet nga dy kategori shtetesh$ antetare themelues dhe anetare e pranuar me vone?netare themelues te :K;#se kane qene I( shtete qe kane marre pjese ne Konferencen e 1anfranciskos, ose qe kane nenshkraur me pare </eklaraten e Kom eve te ;ashkuara= ( janar (+KC. Si+as /artes /BA shteti -e do te hy e ne 0/BA duhet tGi +%oteso e :- kushte *

"e jete paqedashes "9i pranoje detyrimet nga Karta 5 "e jete i afte dhe i gatshem per t9perm ushur ato

:K;# sot ka ne gjirin e vet 458 shtete te otse . Perfundimi i anetarsise ne 0/B "erheqja# Karta e :K;#se lejone mundesine qe cdo shtet anetare te terhiqet nga org, por me pare duhet t9i paraqes arsyet e terheqjes , te cilat duhet te jene te tilla qe arsyetojne vendimin. 0erjashtimi neni J i Kartes se :K;#se ka parashikuar qe sicili anetare i org, i cili shkele va!hdimisht parimet e Kartes se :K;#se mund te perjashtohet nga organi!ata. 0e!ullimi - neni I i Kartes se :K;#se ka parapare ndalimin e ushtrimit te drejtave dhe privilegjeve te lidhura me cilesine e anetarit te org, ne rast se ndaj nje anetari te org. eshte marre ndonje veprim shtrengues ose parandalues.

0r.anet e 0/B-se #samb%e a e Per. itheshme# eshte org.qendrore5 ate e per ejne perfaqesuesit e te !4 gjitha shteteve anetare te :K;#se 8do shtet anetare ne ?sam le mund te kete me se shumti I#perfaqesues. 1esionet# e veta i m ane nje here ne vite (sesionet e rregullta), te cilat fillojne te marten e trete te muajt shtatore dhe !gjasin rregullisht disa muaj.. Be kerkesen e K1 ose shumices se anetareve te :K;#se ?sam leja mund te m aje dhe asam leja mund te m aje dhe sesione te jashte!akonshme.. B ledhjet e ketilla duhet te m ahen renda afatit prej (I ditesh prej castit kur eshte ere kerkesa. ?sam leja ka =# komitete $ ( a) qeshtje te sigurise -dk dhe carmatimit, ) qeshtje ekonomike, c) qeshtje sociale, humanitare,kulturore , d) qeshtje te shkoloni!imit , (e)qeshtje administrative u2hetore , f) qeshtje juridike , g /eshi%%i Si.urimit ?/S' per ehet nga 4; anetare , nga te cilet ;# jane anetare te !8 perhereshem (Kina, Lranca, 6usia, 1>;?, GK) ndersa , 4D# tjera jane ( I vende afro# a!iatike , C# vende ?merikes ,atine , C vende .vropes# 0). 1esionetSshy5 K1 m ane sesione kurdohere qe t9eshte nevoja. 0er kete arsye cdo anetare i K1, eshte i detyruar t kete gjate tere kohes nje perfaqesues ne seline e :K;#se Lunksionet-K1 eshte organi qe m an pergjegjesine kryesore per ruajtjen e paqes dhe sigurise .nderkom etare /eshi%%i ,konomik#socia%# eshte krijuar me qellim qe te kontri uoje per sigurimn e !6 paqes perms krijimit te kushteteve te sta ilitetit dhe mireqenies qe jane te Tdomosdoshme per mardh,paqesore midis popujve Sekretariati personelin e K; (sekretariatin) e per ejne (J.NNN nenepunes nga !:

mese (IN vende te otes, te cilet punojne ne seline e :K;#se ne -ju#Dork dhe ne qendra tjera te otes 1ekretari i pergjithshem m ane pergjegjesine per punen e pergjitheshmete 1ekretariatit dhe personelit te :K;. ?i i paraqet ?sam lese se .0ergjitheshme raportin vjetor m i aktivitetet e organi!ates /eshi%%i i /u destarise sistemi nderkom etare i kujdestarise i :K;#se eshte !; krijuar per te !evendesuar sistemin e mandateve te ,K dhe qellim kryesor kishte forcimin e paqesdhe sigurise, perparimit politik, ekonomik, social dhe arsimor te popullesie se territorit nen kujdestari51istemi i kujdestarise duhej te ! atohej m i$ a)territoret qe gjendeshin nen mandate 5 ) territoret qe do tu merreshin shteteve armike pas ,uftes '' ;ot , c) territoret qe vullnetarisht do te viheshin nen kete regjim .nga shtetet qe kane pergjegjesi per administrimn e tire .G ykata nderkombetare e Dre tesise !< ?Pakti Veriat%antik " N#(0 ? North #t%antic (reaty 0r.anization -?":# eshte krijuar me : +ri%% 45:5 ne 7ashin.ton nga (N shtete te ,)ro+es-P ( ;elgjika, /animarka, Lranca, 'slanda, 'talia , ,uksem urgu , >olanda, -orvegjia, 0ortugalia, dhe GK ) dhe S3B# e /anada , kurse me vone i jane ashkangjitur Gre-ia dhe (ur-ia ((+IC) A G ermania ((+II), S+an a ((+*C), 3un.aria dhe .(9ekia ((+++ -ato eshte organi!ate ushtarako#politike e shteteve kapitaliste te .vropes dhe ?merikes &eriore qe eshte krijuar ne periudhen e luftes se ftofte dhe ndarjes se ashper te otes ne dy sisteme antagoniste 5 per te penguar agresionin komunist , siq deklaronin krijuesit ose per te penguar perhapjen e sociali!imit sic deklaronin disa .autoret komuniste 1htetet anetare jane o liguar se te gjitha mosmarveshjet do t9i !gjedhin me mjete paqesore (ne pajtim me rregullat e Kartes se :K;#se) se do te re!ervohen nga kercenimi ose nga perdorimi i forces ne mardheniet nderkom etare 5 se do te ndihmohen ndermjet vetes 5 qe cfaredo sulmi i armatosur kunder nje anetari apo disa .anetareve , do te konsiderohet si sulme kunder te gjitheve etj :rganet e e -?":#se $ Keshilli 5 Komiteti B rojtjes 5 1ekretari i 0ergjitheshem 5 .Komitetit Gshtarak dhe Komandat (&#/(#(1 ?+akti' V#&S3#V,S .shte krijuar si kunderpergjigje e ;611#se dhe shteteve te demokracise popullore per ek!istmin e paktit -?": dhe per hyrjen e Hjermanise net e 5 gje qe sipas shteteve te .vropes#,indore kishte shtuar dukshem rre!ikun e luftes dhe ka qene rre!ike per sigurine e shume shteteve /uke u nisur nga keto , shtetet socialiste te .vropes#,indore ( ne perjashtim te Dugosllavise), ne m ledhjen e tire ne &arshave (((#(Kmaj (+II)kane aprovuar Bareveshjen m i miqesine, ashkepunimin dhe ndihmen e per ashket , me se eshte krijuar nje structure politike#ushtarake , qe eshte dashur te sher eje si kunderpeshe per alle -?":#se . . qe ne thel eri realitet ndarjen e .vropes ne dy grupe te shteteve antagoniste &&,G7$$121 P#>,S0&, 1 20S2#&V,S3J,V, Bosmarreveshjet jane situatat kur dy a me shume shtete kane mendime te ndryshme per ndonje ceshtje te caktuar . -e fund te shek$%'% ne literature dhe ne tractate, ehet dallimi midis mosmarreveshjeve te natyres juridike dhe natyres politike "e natyres juridike# perkufi!ohen si mosmarreveshje net e cilat kerkesat ose kundershtimin e vet , palet i a!ojne m i rregullate pranuara te se drejtes nderkom etare Bosmarreveshjet tjera jane mosmarreveshje politike ose

mosmarreveshje te natyres juridike, a thjesht konflikte te interesave. 1ipas tire mosmarreveshjet e natyres#juridike !gjidhen me perdroimin e procedurave gjyqesore, kurse mosmarreveshjet politike !gjidhen me mjete diplomatike. >api me i rendesishem ne drejtim te krijimit te nje procedure detyrimore per !gjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve nderkom etare eshte ere me aprovimin e Konventes m i !gjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve nderkom etare (>age (*++ e (+N)). .#/#- , njef tri lloje mjetesh per !gjidhjen paqesore te mosemarreveshjeve nderkom etare$ 2 etet Di+%omatike ( isedimet , sher imet e mira, ndermjetsimi, hetimi , pajtimi) 2 etet G y-esore ( ?r itra!hi , rregullimi gjyqsore). 2 etet -e ofro ne inst!nderkombetare ( mjetet diplomatike , gjyqesore te posaqme)

.(2J,(,( D1P$02#(1/, H ekstra- uridike (te !gjidhjes se mosmarreveshjes Bisedimet jane nje nder menyrat me te thjeshta , me te rendesishme e me te?4 perhapura te !gjidhjes se mosmarreveshjeve midis shteteve. ;isedimet mund te jene dypaleshe (kur !hvillohen vetem mes shteteve te interesuara drejtperdrejt) , shumepaleshe# ( kur !hvillohen ne konferenca tjera nderkom etare nese ne mosmarreveshje ejne pjese disa shtete) ?to mund te !hvillohen me goje ne takime te drejtperdrejta te perfaqesuesve te shteteve te interesuara , ose me shkrim# .((kem imi i notave, letrave, memoareve etj Sherbimet 2ira dhe Nderm etesimi# ne praktike shpesh ndodh qe shtetet ne ?8 konflikt nderkom etare te mos mund t9i shfryte!ojne isedimet diplomatike , pershkak se nuk kane kontakte te drejtperdrejta diplomatike, pershkak te mardhenieve ..te keqija qe kane .#/#- per keso rastesh ka parashikuar qe nje pale e trete qe ka ndikim moral m i palet , t9u ndihmoje shteteve ne konflkikt , per gjetjen e !gjidhjes . -e kete grup te mjeteve hyjne sher imet e mira dhe ndermjetesimi midis te cilave veshtire qe mund te .terhiqet kufiri i sakte a)1her imet e Bira# me sher ime te mira nenkuptohet veprimi i nje pale te trete mike , qe ndihmon ne gjetjen e nje !gjidhjeje paqesore te nje mosmarreveshje (grindje, konflikti) . 1her ime te mira mund te ofroje nje shtet ose nje grup i shteteve . (e edhe org. nderkom etare , si (:K; , .G ) -dermjetesimi# konsiston ne aksionin e nje shteti te trete, te nje grupi shtetesh ose ndonje personi autoritativ me qellim qe te gjendet !gjidhja e nje konflikti midis dy shteteve. 1hteti i trete qe paraqitet ne cilesine e ndermjetesuesit, merr pjese ne isedime midis paleve , perpiqet t9u jap atyre kontakteve kahe per !gjidhjen paqesore , jep keshilla, sugjerime, i percjelle kerkesat dhe pergjigjet nga njera pale te tjetra -dermjtesimi eshte fakultativ , pos nese eshte parashikuar me marreveshje 5 qe dmth$ a) ndermjetesuesi s9eshte i detyruar te ndermjetesoj , ) kjo vlen edhe per shtetet ne konflikt, te cilat mund ta pranojne ose ta refu!ojne ndermjetesimin .Ndermjetesimi duhet ta gezoje domosdo besimin e te dy paleve ne konflikt 3etimet# Konventa e >ages m i !gjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve ?6 nderkom etare , ka parashikuar qe ne cdo rast te mosmarreveshjes ndk qe nuk prek nderin dhe interesat vitale te shtetit, dhe qe eshte re!ultati mospajtimit lidhur me vleresimin e gjendjes faktike , do te krijohet nje komision hetues , nese pajtimi nuk eshte arritur me ane diplomatike.. me detyre qe ta lehtesoje !gjidhjen e

msmarreveshjes , duke i ndriquar faktet me hetime (ankete) asnjanese dhe te .ndergjegjshme Pa timi eshte menyre paqesore e !gjidhjes se mosmarreveshjeve nga nje ?: komision i !gjedhur , i cili ka per detyre t9i shqyrtoje dhe t9i ndriqoje te gjitha aspektet e mosmarreveshjes dhe ne fund (pas raportit) t9u propo!oj !gjidhjen shteteve ne . konflikt 2J,(,( GJI>,S0&, #rbitrazhi ka per qellim !gjidhjen e mosmarreveshjeve midis shteteve nga ana e ?4 gjyqtareve , qe i !gjedhin vete palet ne a!e te respektimit te se drejtes ?r itra!hi . eshte nje mjete qe ! atohet me pajtimin e paleve a) Kompromisi# !gjidhja mosmarreveshjeve perms ar itra!hit varet ne cdo rast nga pajtimi i paleve.. 1ipas mendimit te gjykates asnje shtet pa pajtimin e tij nuk mund te detyrohet qe mosmarreveshjet e tij me shtete te tjera t9ia nenshtroje ndermjetesimit, ar itra!hit, ose cilesdo menyre te !gjidhjes paqesore /uke u nisur nga kjo, palet qe kane vendosur qe mosmarreveshjen t9ia esojne ar itra!hit per !gjidhje , duhet te lidhin marreveshje speciale ) 7gjidhja e ?r itrave# percaktimi i ar itrit ose i ar itrave ehet me pajtimin e paleve. 1htetet vendosin lirisht se a do t9i esojne !gjidhjen e rastit nje ar itri apo disa ar itraveBe s9shpeshti praktikohet qe si ar itra te caktohen disa persona , numri i te . (cileve duhet te jete tek ( E , I ose me shume c) 0rocedura e ?r itra!hit# parimisht nuk dallohet nga procedura gjyqesore. 1htetet me kompromis mund t9i percaktojne rregullat e procedures ne hollesi ose vetem te japin udhe!ime per perdorimn e rregullave te pergjitheshme te procedures d) &endimi ?r itra!hit# eshte <definitive dhe i paapelueshem= (perfundimtar dh ei .(pakundershtueshem GJI/#(# ND,&/02B,(#&, a' (heme%imi i G ykates# hap i pare drejt themelimit te nje gjykate nderkom etare te perhershme eshte ere me themelimin e Hjykates se 0erhereshme te ?r itra!hit ( >age (*++) .. 1i e ketille kjo gjykate nuk ka qene e perhereshme ne kuptimin e plote te fjales, ngase trupin e ar itrave ne shumicen e rasteve e per enin personat e ndryshem , varesisht nga !gjidhja e paleve "hemelimi i nje gjykate nderkom etare u e realitet perfundimisht ne fund te ,uftes ' ;oterore.. Keshtu neni (K i 1tatuit te ,idhjes se Kom eve parashikonte qe Keshilli i ,idhjes, te ente propo!imin per themelimin e nje gjykate te perhereshme nderkom etare 0erfundimisht 1tatuti i Hjykates , i perfshire ne nje protokoll , eshte !hapur per nenshkrim me (J dhjetor (+CN dhe ka hyre ne fuqi me 4 shtatore 4584 Hjykata e 0erhersheme e /rejtesise -derkom etare ka funksionuar prej vitit (+CC deri (+KN, kur gjermanet okupuan >olanden b' Z. edh a e . y-etare)e A +erber a A or.anizimi i . ykates Hjyk. -drk./rejtsise per ehet prej 4; gjyqtareve. 7gjedhjen e gjyqtareve e ejne K1 , ?sam leja 0ergjth. K;, pavaresisht nga njeri#tjetri ..Kandidimin e gjyqetareve e ejne grupet kom etare te Hjykates se 0erhereshme te ?r itra!hit 5 per shtetet qe s9kane perfaqesues ne te, kandidimin e ejne grupet e caktuara posaqme 8do grup kom etare mund te propo!oj me se shumti K# kandidate, prej te cileve vetem C# mund .jene shtetas te vet Konsiderohen te !gjedhur kandidatet qe kane fituar shumicen a solute te votave ne ?sam le dhe K1 -ga (I anetaret e gjykates statute percakton qe ne asnje rast nuk mund te jene C# gjyqtare nga nje shtet -e rast se me vota fitojne me shume se nje shtetas i nje shteti, konsiderohet i !gjedhur kandidati me i vjeter. Hjyqtaret !gjidhen . per +#vjet dhe mund te ri!gjidhen perseri

0er te siguruar kontinuitetin e Hjykates eshte parapare qe per cdo E#vjet te !gjidhen nga (ME e gjyqetareve. Hjykata e !gjedhe kryetarin dhe nenkryetarin ne cdo E vjet, ata mund te ri!gjedhen. 1elia e gjykates eshte ne >age, mirepo gjykata mund te m aje m ledhje dhe te ushtroje funksionet e veta edhe tjeterkund, kurdo qe kete e konsideron te do ishme Hjykata detyrat i kryen ne per erje te plote, mirepo per .kuorum mjaftojne #+ gjyqtare c' /om+etenca e G ykates# detyre kresore ka !gjidhjne e mosmarreveshjeve qe ia parashtrojne shtetet 1ipas nenit EK, vetem shtetet mund te jene pale te perpara gjykates. Kete te drejte e kane te gjitha shtetet qe jane palee 1tatutit te Hjykates -derk. te /rejtesise. 1ipas nenit +Ete Karts, shtetet anetare te :K;#se ane ipso-facto pale e 1tatutit#Hjykatse#-derk# /rejtesise 0arimisht juridiksioni i gjykates eshte facultative (por mund t9jete edhe i detyrueshem). 0rocedura gjyqesore mund te filloj para gjykates edhe vetem me njeren pale, me kusht qe pala ose palet e tjera ne mosmarreveshje te pranojne juridiksionine gjykatesper ta !gjidhur rastin e caktuar # (me ane te nje deklarate formale, ose ne forme te heshtur duke iu pergjigjur fteses se gjyqit dhe d uke marre pjese ne process.Duridiksioni i gjykats eshte i detyrueshem net e gjitha rastet e parapara posaqerisht me traktatet dhe me konventat qe jane ne fuqi d'Vendimet e G ykats# merret me shumicen e votave te gjyqetareve te pranishem. -e rast se votat jane te ara arta , atehere vendos vota e kryetarit ose personit qe e !evendeson ate &endimi shpallet ne sUanca pu like pasi te jene lajmruar agjentet ne forme te caktuar . -ga nje shem ull i vendimit i nenshkruar nga kryetari dhe sekretari dhe me vulen e gjykates , i dor!ohet secils nga palet . e' Ve+rimet e G ykates# prej vitit (+KJ deri ne vitin (++II Hjykata ka leshuar JN vendime dhe C( mendime consultative 6asti i pare qe ka !gjedhur Hjykata pas ,uftes '' ;oterore , ka qene rasti i <Kanalit te Korfu!it= rasti anglo#shqiptare. , D&,J(# $7F(,S eshte pjese e drejtes nderkom etare pu like , qe perm an rregullat juridike !akonore dhe kontraktuese, me te cilat rregullohen maredheniet midis su jekteve nderkom etare ne kohe lufte dhe ne lidhje me luften. ,ufta#eshte konflikt i armatosur ne mes dy a me shume shteteteve , kurse veprimet ne te synojne nenshtrimin e kundershtarit (,ufta nuk eshte akt i nje anshem) N0910N1 $7F(,S sipas drejtes nderkom etare klasike del se $ () ,ufta eshte konflikt midis dy shteteve C) ,ufta eshte konflikt me forca te armatosura (pers. civil nuk marrin pjese ne lufte..) E) ,ufta ka per qellim nenshtrimin e nje pale nga pala tjeter. &usso ne vepren <Kontrata shoqerore= shkruane se $ lufta s9eshte raport i njeriut ndaj njeriut, por i shtetit ndaj shtetit , ne te cilin individet ehen armiq vetem rastesisht si ushtar , e jo si qytetare. -e literaturen e re nocioni i luftes !gjerohet , ngase gjithnje e me shpesh me lufte nenkuptohen armiqesite midis shteteve ose edhe renda nje shteti, a nje territori qe !hvillohet me forca te armatosura 1epse lufte nuk konsiderohet me vetem armiqesite e armatosura midis shteteve , pore dhe armiqesite renda nje shteti, te shkaktuara nga kryengritja ose nga revolucioni 2arksi luften e trajton si nje dukuri klasore dhe si kategori historike# qe i ka rrenjet ne rendin ekonomik te sistemit eksplatues (sipas tyre lufta paraqitet ne nje shkalle te !hvillimit shoq., kur paraqitet prona private, ndarja e shoqerive ne klasa dhe kur krijohen shtetet ) . $enini " ,ufta eshte va!hdim i thjeshte i politikes me mjete tjera.

$ufterat e Dre ta dhe $ufterat e Padre ta 0erpjekjet e para per t9 ere dallimin e luftrave te drejta dhe te padrejta i hasim qysh ne antikitete.. 1hprehjen lufte e drejte e ka krijuar ?ristoteli me qellim qe te siguronte paqen midis poliseve greke dhe per t9i ruajtur ato nga shkatrrimet e luftes.. 0or me kaq m yllej rrethi ,sepse ndaj pop, tjere vlenin norma tjera. -ga paraqitja e krishterimit e deri me sot , eshte ere dallimi midis lufrave te drejta dhe te padrejta.. "eorine m i lufterat e drejta e kane !hvilluare teologet e kishes katolike ( 1hen#?ugustini, "oma ?kuini, &itoria, 1uaresi etj ). #u.ustini konsideronte se lufta eshte e lejueshme nese eshte e drejte ,. te drejta jane$ ( luftrat per m rojtjen e shtetit nga armiqet e jashtem, lufta per denimin e padrejtesive 3e- a Dore n.a $ufta# deri ne miratimin e 1tatutit te ,idhjes se Kom eve , lufta konsiderohej nje mjet i ligjshem per !gjidhjen e mosmarreveshjeve , ose per arritjen e o jektivave kom eare. 3e- a Dore n.a $ufta (0akti ;rian#Kellog) 0erpjekjet e per ndalimn e pergjithshem te luftes jane kuror!uar me lidhjen e "raktatit ;rian#Kellog, qe ndalonte te gjitha lufterat agresive dhe ne kete pikepamje perfaqesonte nje hap te madh perpara ne krahasim me 1tatutin e ,idhjes se Kom eve.. ,ufta konsiderohej edhe me tutje e ligjshme nese $ a' !hvillohet per m rojtjen e vetvetes 5 b' nese !hvillohet kunder nje shteti qe ka shkelur traktatin 3e- a dore n.a $ufta me /arten e 0/B-se Karta e :K;#se jo vetem qe ndalon e luftes , por per me teper ndalon forcen dhe kercenimin me force, si edhe percaktojne masa te efektshme per pengimin e luftes -eni C, parg.K i Kartes $ <anetaret e :K;#se ne mardheniet e tire nderkom etare heqin dore nga perdorimi i kercenimit ose nga perdorimi i forces kunder teresise territoriale ose kunder pavaresise politike te cdo shteti , ose .. ?utoret e Kartes, ne vend te nocionit <lufte= kane perdorur fjalet <kercenim ose perdorim i forces= qe duhet te eliminojne mundesine per cfaredo mosmarreveshje. F1$$121 $7F(,S 4' Be shpalljen formale te luftes ( eshte e detyrueshme me Konventen e E te >ages). 8' Be deshtimin e perpjekjeve te shtetit qe te reali!oje plotesimni e kerkesave nga ultimatumi 6' Be shpallje , ose veprimin qe tregon se nje shtet e konsideron veten ne lufte me nje shtet tjeter. :' Be fillimn e aksioneve armiqesore . ,fektet e Fi%%imit te $uftes- me fillimin e luftes perfundon periudha e mardhenieve paqesore, dhe qe nga ai moment mardheniet midis shteteve te konfrontuara rregullohen me rregullat e se drejtes ndrk. te luftes. Pa%et ne /onf%ikt (pers qe marrin pjese ne lufteMarmiqesi)5 () 0jestaret e forcave te armatosura C) Lorcat jo te rregullta (milicia, njesite vullnetare ) E) Kryengritja pop, qe shfaqen spontanisht nder popullsi te territorit akoma te paokuparum me kusht qe m ajn armet hapta!i dhe t9i respektojne rregullat e drejtes se luftes K) ,evi!jet re!istence qe veprojne ne territore te okupuara dhe kane per qelim te shqetesojne okupusin I) ,evi!jet clirimtare qe i per ejne personat qe luftojne per !hdukjen e sundimit kolonial. (,#(&1 i $7F(,S# .#/#- percakton dallimin midsi <!ons se luftes= dhe <teatrit te

luftes=. 7one e ,uftes# konsiderohet hapesira tokesore dhe ujore e nje shteti qe eshte ne lufte, ujerat e tij detare dhe hapesira ajrore m i to . "eatri ,uftes#perfshine hapesiren tokesore, detare dhe ajrore net e cilen !hvillohen aktualisht armiqesiste. Personat e mbro tur ne konf%ikt te armatosur $ () te plagosurit, C) te semuret , E)anijethyerit, K) ro erit e luftes, I) pop. 8ivile, J) pers.mjekesore, fetare, ))kryqi kuq 0b ektet e mbro tura ne konf%ikt * () spitalet , C) o jektet civile, E) o jektet kulturore P,&F7ND121 $7F(,S* 4' Nder+rer a th eshte e armi-esise 8' Nenshtrimi# !hdukja e nje pale nderluftuese ne lufte nga pala tjeter, permes pushtimit dhe fitores. 6' #rme+ushimi# mareveshje mes forcave nderluftuese per nderprerjen e perkoheshme te armiqesive :' /a+itu%imi#nenkupton marveshjen me te cilen comand,ushtarak meren vesh per dor!imin e nje locait te cakt ;' (raktati +a-es