Sabo polityczna Unii Europejskiej i jej przyczyny kazus Ukrainy

Analizujc przyczyny, ktre doprowadziy do niepodpisania przez szereg Ukrain rnych pod koniec listopada Stanowi 2013 one r. sie umowy cile stowarzyszeniowej z Uni Europejsk, uwzgldni naley cay czynnikw. zespolonych ze sob determinantw oraz wpywajcych na rnorakich uwarunkowa. Zdecydowana wikszo spord nich ogniskuje si wok sytuacji wystpujcej na Ukrainie i polityki prowadzonej przez wadze tego pastwa, jak rwnie zwizana jest z postaw dwch aktorw zewntrznych, czyli Federacji Rosyjskiej oraz Unii Europejskiej. Celem analizy jest ocena polityki stowarzyszeniowej Unii Europejskiej wobec Ukrainy w kontekcie opinii, deklarowanej przez cz ekspertw i politykw, goszcej, i Unia zrobia dla Nr 151/ 2013 161213 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna Ukrainy zdecydowanie tez, za mao'. naley Rozpatrujc pytanie tak o sformuowan postawi jednak

przyczyny takiego stanu rzeczy. Wrd rnorodnych czynnikw determinujcych brak woli obecn oraz

polityk Unii Europejskiej najczciej nastpujce

wobec Ukrainy wymienia si przesanki:

jednomylnoci wrd czci europejskich elit politycznych co do przyszego czonkostwa Ukrainy w UE, a take zwizane z tym dylematy dotyczce dalszego rozszerzania Unii czy finansowania Ukrainie ukraiskiego majcych np. procesu stowarzyszeniowego; geopolityczny, wiadomo skali problemw oraz podziaw wystpujcych na ideologiczny, ekonomiczno-spoeczny czy historyczno-etniczny kontekst;

Autor:

Sebastian Wojciechowski
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

polityk balansowania midzy Moskw a Bruksel praktykowan przez ukraiskie wadze; zdecydowan postaw Federacji Rosyjskiej i obawy niektrych pastw czonkowskich Unii przed pogorszeniem stosunkw z Rosj. Oprcz tego wskaza naley jeszcze na jeden do czsto pomijany aspekt. Jest nim obecna sabo Unii Europejskiej przejawiajca si nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale take np. instytucjonalnym czy politycznym. Sabo t mona zaobserwowa choby w kontekcie niektrych dziaa prowadzonych w obrbie unijnej polityki zagranicznej. wiadczy o tym m.in. postawa wobec Syrii, Afganistanu, Biaorusi czy Ukrainy. Cho kady z tych przypadkw jest inny i towarzyszy mu odmienny tak midzynarodowy, jak i wewntrzny kontekst, wszystkie one w wikszym lub mniejszym stopniu obnaaj podziay wystpujce w obrbie Unii, sabo jej polityki zagranicznej oraz ograniczone moliwoci oddziaywania na sytuacj midzynarodow, nawet (jak to miao miejsce wzgldem Ukrainy) w swoim najbliszym ssiedztwie. Przyczyn saboci politycznej UE naley si doszukiwa w splocie rnych determinantw, wrd ktrych na szczegln uwag zasuguj nastpujce kwestie: 1. Brak wyranego przywdztwa politycznego w Unii Europejskiej, ktre byoby zdolne nie tylko przeforsowa, ale take wyegzekwowa prowadzenie dynamicznej i efektywnej polityki zagranicznej, choby w odniesieniu do Ukrainy. Towarzyszy temu spr o przywdztwo w Unii oraz narastajcy wok niego kryzys: Czy w przyszoci rol unijnego lidera ma odgrywa jedno pastwo, a moe dwa lub trzy? Jeli tak, to w jakiej konfiguracji, na jakich zasadach i w jakim zakresie? 2. Kryzys finansowy oraz rnorodne towarzyszce mu implikacje rzutujce m.in. na polityk zagraniczn czy proces dalszego poszerzenia UE. Trafne w tym kontekcie jest sformuowanie mwice o Europie wielu kryzysw podkrelajce, e problemy wystpujce w obrbie Unii dotycz nie tylko finansw, ale rwnie np. sfery spoecznej, instytucjonalnej, przywdztwa politycznego, legitymizacji itp. 3. Brak oywionej debaty, a by moe nawet wizji dotyczcej polityki czy pozycji UE w rodowisku midzynarodowym. Towarzyszy temu szereg pyta i dylematw choby w odniesieniu do kierunkw czy koncepcji dalszego rozwoju Unii oraz sposobw rozwizywania kluczowych problemw. Jednym z tego przejaww jest brak kompleksowej strategii prowadzenia polityki zagranicznej UE czy wystpujce rozbienoci wrd pastw czonkowskich na temat jej priorytetw, zakresu dziaania lub sposobw realizacji. Stan ten, zwaywszy na wielo i zoono problemw, znaczco podwaa tak pozycj, jak i wizerunek Unii.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

4. Czynnikiem czsto osabiajcym dziaania instytucji unijnych jest te konieczno uzyskania poparcia przez pastwa czonkowskie. W sytuacji rozbienoci stanowisk moe to wyduy lub cakowicie zniweczy proces decyzyjny. Wielo pastw czonkowskich, rnorodno ich pogldw lub interesw powoduje, e przypadki takie nie s odosobnione. Dobrym tego przejawem bya w przeszoci postawa np. wobec konfliktw w byej Jugosawii, Iraku, Libii czy projektu tarczy antyrakietowej, a obecnie choby wzgldem Syrii, Afganistanu oraz Ukrainy. 5. Wskaza naley ponadto na spadek zainteresowania problematyk dalszego rozszerzenia Unii Europejskiej. Eskalacja problemw ekonomicznospoecznych spowodowaa, e zarwno wrd czci elit politycznych, jak i opinii publicznej zaobserwowa mona mniejsze zainteresowanie t problematyk. Znalazo to swoje bardzo wyrane odzwierciedlenie w przypadku Ukrainy. 6. Czste przypadki przedkadania przez pastwa czonkowskie Unii

interesw narodowych ponad interes wsplnotowy. Szczeglnie mocno mona to zaobserwowa wanie w odniesieniu do polityki zagranicznej prowadzonej przez Uni Europejsk. Stan ten osabia nie tylko potencja, ale take spjno Unii. 7. Czynnikiem utrudniajcym dziaania Unii na arenie midzynarodowej jest rwnie wielo i rnorodno wyzwa oraz dua dynamika zmian zachodzcych na wiecie. Stan ten powoduje konieczno zaangaowania si Unii Europejskiej w wielu kwestiach i tym samym rozproszenie dostpnych rodkw. Dodatkowym utrudnieniem jest wzmoona aktywno takich podmiotw, jak Federacja Rosyjska czy Chiny. Dotyczy ona rnych aspektw ich dziaalnoci, poczwszy od sfery ekonomicznej czy militarnej przez geopolityk, a koczc na szpiegostwie. 8. Wskaza naley te na spory o charakterze politycznym czy

kompetencyjnym wystpujce pomidzy poszczeglnymi instytucjami lub pastwami UE. Ukazuje to choby dyskusja na temat sytuacji w Syrii, kwestii palestyskiej czy przemian zachodzcych na Ukrainie. 9. Przyczyn, a zarazem przejawem saboci jest take dugotrwao wielu procesw decyzyjnych. S one wyduane m.in. w wyniku niekoczcych' si konsultacji pomidzy poszczeglnymi pastwami lub organami, albo na skutek zoonych procedur administracyjno-prawnych. 10. Wyjtkowo trudnym aspektem, nie tylko dla UE, jest podejmowanie dziaa wobec pastw naruszajcych zasady demokratyczne, szczeglnie jeli maj one status mocarstwa lub, tak jak w przypadku Ukrainy, cechuje je istotne pooenie geopolityczne.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Powysze zestawienie przyczyn saboci politycznej Unii Europejskiej ma oczywicie charakter oglny i nie obejmuje wszystkich determinantw. Kwestia ta ze wzgldu na swoj zoono wymaga bowiem znacznie szerszego opracowania. Pokazuje ona jednak szeroki zakres i rnorodno rozpatrywanego problemu oraz sygnalizuje wielo interakcji zachodzcych pomidzy przytoczonymi powyej elementami skadowymi. Zwraca rwnie uwag na konieczno szybkiego i kompleksowego rozpatrzenia zagadnie zwizanych z unijn polityk zagraniczn, w tym take w odniesieniu do Ukrainy. Powysze dziaania musz by oparte m.in. na precyzyjnym i dugoterminowym okreleniu celw, wskazaniu odpowiednich rodkw, uruchomieniu stosownych mechanizmw, a ponadto wypracowaniu przez pastwa czonkowskie konsensusu, ktry wzmocni politycznie, logistycznie, finansowo czy wizerunkowo UE oraz prowadzon przez ni polityk, czynic z Unii Europejskiej liczcego si gracza na arenie midzynarodowej.

Tezy i opinie zawarte w tekcie nie s oficjalnym stanowiskiem Instytutu Zachodniego, wyraaj jedynie opinie autora.

Sebastian Wojciechowski

prof. zw. Instytutu Zachodniego i Uniwersytetu im.

A. Mickiewicza w Poznaniu. Kierownik Zakadu Studiw Strategicznych na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM. Stypendysta Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i Departamentu Stanu USA. Laureat nagrody naukowej Prezesa Rady Ministrw RP oraz nagrody za publikacj o tematyce naukowej w ramach konkursu zorganizowanego przez Uni Europejsk. Redaktor naczelny Przegldu Strategicznego. Zainteresowania naukowe dotycz problematyki: bezpieczestwa, problemw globalnych oraz tendencji dezintegracyjnych (w tym szczeglnie terroryzmu i nacjonalizmu).

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4