NH 17-09-09 katern 1 pagina 06
Privacy
Een paspoort? Dan wil
ik ook uw vingerafdruk
De overheid gaat de vinger-
afdrukken die nodig zijn voor
een nieuw paspoort, opslaan.
Eerst decentraal, later in één
database. Dat hoeft niet van
Europa. Wie kunnen er allemaal
bij die gegevens?
Door onze redacteuren
Wilmer Heck en
Annemarie Kas
M orgen gaat Gerrit Jan
Riedstra nog snel even
zijn paspoort verlengen.
Het oude is nog niet verlopen, dat
heeft hij pas in maart gekregen.
Toch vraagt Riedstra een nieuw
paspoort aan, uit protest: morgen
is de laatste dag waarop je daarbij
niet je vingerafdrukken hoeft af te
geven.
„Zo weet ik zeker dat míjn vin-
gerafdrukken nergens liggen op-
geslagen, de komende vijf jaar.”
Riedstra, een bezorgde burger uit
Zupthen, vindt het prima dat de
overheid actie onderneemt tegen
identiteitsfraude. „Maar vingeraf-
drukken afnemen bij normale
mensen gaat te ver. Een handteke-
ning, burgerservicenummer en
pasfoto lijken me wel genoeg.”
Vanaf maandag moet iedere
burger die een nieuw paspoort
aanvraagt, bij de gemeente vier
vingerafdrukken laten afnemen.
Twee daarvan komen op een chip
op het paspoort. Alle vier worden
ze opgeslagen – voorlopig decen-
traal, maar uiteindelijk moeten al-
Bezwaar ligt al bij Europees Hof voor Rechten van de Mens
De vereniging Vrijbit, die strijdt
voor het recht op privacy, heeft
bij het Europees Hof voor de
Rechten van de Mens (EHRM)
een klacht over de centrale op-
slag van vingerafdrukken inge-
diend. Zij wil via een spoed-
maatregel opname van biome-
trische gegevens in een centrale
database laten verbieden.
le vingerafdrukken in een centrale
‘reisdocumentenadministratie’ te-
rechtkomen.
Met die opslag van bio-
metrische gegevens
gaat Nederland ver-
der dan de Europese
regels voorschrij-
ven. De EU vereist
alleen biometrische
gegevens op het pas-
poort, om identiteits-
fraude in Europa beter te-
gen te gaan. Nederland is de
enige Europese lidstaat waarin
zo’n centraal databestand voor
vingerafdrukken wettelijk is goed-
gekeurd – al bestaan ook in België,
Finland, Frankrijk en Grieken-
land plannen voor centrale opslag.
De vingerafdrukken worden
vanaf maandag per uitgiftepunt
opgeslagen, zoals nu ook met de
paspoortgegevens gebeurt. „We
moeten de centrale database nog
bouwen. De aanbesteding ervan
moet zelfs nog beginnen”, aldus
staatssecretaris Bijleveld (Binnen-
landse Zaken, CDA). „Wanneer de
centrale opslag klaar is, kan ik echt
niet zeggen, al zal het geen jaren
meer duren.”
Deze tijdelijke opslag vindt An-
Los van het feit dat er voorals-
nog geen centrale opslag is, kle-
ven aan dat verzoek juridische
haken en ogen. Het EHRM
neemt alleen in uitzonderlijke
gevallen spoedmaatregelen
aan, bijvoorbeeld als een klager
dreigt te worden uitgezet naar
een land waar hem de doodstraf
wacht. Het Hof zou uiterlijk mor-
nemarie Sprokkereef „de slechtste
situatie denkbaar”. Zij werkt voor
het Tilburg Institute for Law, Techno-
logy and Society van de Universiteit
van Tilburg en verricht onderzoek
naar de privacygevoeligheid en be-
trouwbaarheid van vingerafdruk-
ken, irisscans en andere biometri-
sche toepassingen. Omdat het een
tussenfase is, is een aantal essen-
tiële zaken, zoals wie toegang
krijgt tot de gegevens, volgens
haar niet goed geregeld.
Ook bestaat de vrees dat vinger-
afdrukken aan de verkeerde perso-
gen met met een reactie komen.
Vrijbit is ook een bodemproce-
dure gestart bij het Hof, in de
hoop op een principe-uitspraak.
Ook volgens het College be-
scherming persoonsgegevens
en diverse wetenschappers is de
centrale opslag strijdig met het
Europees Verdrag voor de Rech-
ten van de Mens.
nen worden gekoppeld. Verschil-
lende wetenschappers wijzen erop
dat de administratie van burger-
servicenummers niet op orde is.
Dan zouden iemands vingeraf-
drukken aan het burgerservice-
nummer van een andere persoon
kunnen worden toegewezen.
Staatssecretaris Bijleveld ontkent
dat er problemen zijn met de bur-
gerservicenummers.
Wat de beveiliging van de data-
bases betreft erkende de staatsse-
cretaris in de Eerste Kamer dat er
geen „absolute zekerheid” is dat
de systemen niet worden ge-
kraakt. Maar volgens haar voldoet
het ‘Reisdocumenten Aanvraag en
Archief Station’ waarin gemeen-
ten de vingerafdrukken nu voorlo-
pig opslaan, aan de hoogste bevei-
ligingseisen.
Het ministerie van Binnenland-
se Zaken wil de centrale databank
gaan gebruiken als extra check
voor identiteitsfraude: wie onder
een andere identiteit een tweede
paspoort aanvraagt, kan worden
ontmaskerd doordat zijn vingeraf-
druk al in het bestand staat. Ook
kan de database handig zijn als het
paspoort kwijt of gestolen is. Met
Vanaf maandag moet de aanvra-
ger van een nieuw paspoort zijn
vingerafdrukken laten scannen.
Foto Bas Czerwinski
de vingerafdruk in het centrale be-
stand kan overal de identiteit wor-
den vastgesteld van de persoon die
zijn paspoort niet meer heeft.
Het tegengaan van identiteits-
fraude was niet de enige reden
voor het centrale register. „Opspo-
ring en vervolging van strafbare
feiten” staat ook als doel in de
nieuwe Paspoortwet. Evenals „het
verrichten van onderzoek naar
handelingen die een bedreiging
vormen voor de veiligheid van de
staat”. De strijd tegen terrorisme
dus – in 2004, toen het wetsvoor-
stel werd ingediend, was de angst
voor een terroristische aanslag in
Nederland volop aanwezig. Zo
krijgt ook de veiligheidsdienst
AIVD toegang tot de vingeraf-
drukken.
Die extra doeleinden leiden tot
principiële bezwaren. Zo was het
College ter bescherming van de
persoonsgegevens (CBP) al in 2007
zeer kritisch. Dat de officier van
justitie de gegevens kan gebruiken
bij opsporing en identificatie van
eventuele daders, vindt CBP-voor-
zitter Jacob Kohnstamm nu een
„ernstige inbreuk op de persoon-
lijke levenssfeer omdat ook de ge-
Eurodac: ook justitie mag straks wellicht bij vingerafdrukken asielzoeker
Hoe het gebruik van een databa-
se kan worden uitgebreid, is te
zien bij Eurodac, het gegevens-
bestand van asielzoekers in de
EU. Vanaf 2003 slaan lidstaten
vingerafdrukken van asielzoe-
kers op. Oorspronkelijk was dat
om te controleren of een asiel-
zoeker niet ook in een andere
lidstaat asiel heeft aangevraagd.
Vorige week stelde de Europese
gevens van niet verdachte burgers
zijn opgenomen in het register”.
Een ander bezwaar is dat het
vertrouwen in biometrische gege-
vens als onfeilbare manier om ie-
mand te identificeren, te groot is,
zegt onderzoeker Sprokkereef.
Daardoor is het voorstel over op-
slag volgens haar relatief makke-
lijk door de Kamers goedgekeurd.
„Identificatie via vingerafdruk-
ken is géén waterdicht systeem”,
zegt Sprokkereef. De foutmarges
liggen volgens het CBP rond de 3
procent. Dat lijkt laag, maar als het
straks om miljoenen vingeraf-
drukken gaat, is het ineens een
groot absoluut aantal, legt Sprok-
kereef uit. „Dan worden onschul-
dige mensen valselijk beschul-
digd. Of de werkelijke dader slipt
door het systeem. Veel mensen
denken: ik heb niets te verbergen.
Dat verandert als je als onschuldi-
Commissie voor ook politie en
justitie toegang te geven tot het
bestand. Opsporingsautoritei-
ten kunnen terrorisme en grens-
overschrijdende criminaliteit
dan makkelijker tegengaan, zei
eurocommissaris Jacques Bar-
rot (Justitie). Volgens onderzoe-
ker Sprokkereef blijkt bij dit
soort privacygevoelige onder-
werpen dat oprekking van toe-
ge, door fouten met biometrische
identificatie, ineens moet bewij-
zen dat jij iets níet hebt gedaan.”
Staatssecretaris Bijleveld bena-
drukt dat justitie de centrale data-
base met vingerafdrukken alleen
ter identificatie van verdachten
mag gebruiken. „Op de plaats van
een misdrijf een vingerafdruk aan-
treffen en daar in de database een
verdachte bij zoeken, mag abso-
luut niet”, aldus Bijleveld.
De Paspoortwet doet iets anders
vermoeden. De verstrekking van
„gegevens betreffende de vinger-
afdrukken” mag volgens artikel 4
ook „in het belang van het onder-
zoek in geval van een misdrijf
waarvoor voorlopige hechtenis is
toegelaten”.
Bijleveld bezweert dat de beper-
king tot identificatie door justitie
nog in lagere wetgeving wordt
vastgelegd. „Voor justitie is dat
gang tot de gegevens per maat-
schappelijke groep plaatsvindt.
„Economisch of politiek zwakke
groeperingen kregen eerst te
maken met het vastleggen van
hun biometrische gegevens.” In
tweede instantie zijn bredere,
„vaak mondiger bevolkings-
groepen” aan de beurt. De vol-
gende stap is dan dat die wetge-
ving wordt verruimd.
handig, want om later alsnog de
bevoegdheid tot opsporing te krij-
gen hoeft dan alleen die lagere
wetgeving te worden aangepast en
niet de Paspoortwet”, zegt Quirine
Eijkman, onderzoeker en docent
terrorisme en contraterrorisme
aan de Universiteit Leiden.
Mocht de toegang voor justitie
inderdaad worden afgebakend,
zoals Bijleveld belooft, dan is niet
gezegd dat een volgend kabinet
dat zo houdt. „Het zou een uitzon-
dering op de regel zijn als voor de-
ze database de regels uiteindelijk
niet verruimd zouden worden”,
zegt Sprokkereef. „Die bevoegdhe-
den verschuiven altijd.”
Dat ontkende staatssecretaris
Bijleveld in het debat niet. „Op ter-
mijn kan natuurlijk behoefte zijn
aan ruimere verstrekking. Maar
dat moeten onze opvolgers dan
maar weer beoordelen.”