U Hamletovoj dilemi Biti ili ne biti... spoznaje se dvoumljenje izmeu ivota i smrti.

Obije odluke su mu jednako mrske- ako se odlui za ivot, morati de ili i dalje patiti u svojoj munoj pasivnosti, ili se poeti boriti. Ako pak odlui umrijeti, mogao bi nadi mir, ali ne zasigurno jer ne zna to ga nakon smrti eka ( ...neka zemlja neotkrivena, kojoj ni jedan sa granica se putnik ne vrada,...). Okrivljuje sebe za kukaviluk, jer samim razmiljanjem o smrti gubi odvanost ( Tako razmiljanje nas ini kukavcima, te sranosti boja prirodna izblijedi sva od pustog mozganja, a vane i goleme zamisli iz tijeka svoga zato izlaze i gube ime djela.), koja preputa mjesto strahu- upravo onom strahu zbog kojeg je napokon i odluio nastaviti ivot. Meutim, Hamlet ne bira ni patnju ni borbu kao soluciju, ved oboje. On de, dakle, nastaviti i dalje muiti sam sebe, bjesomuno otkrivajudi svoje i tue mane i gajedi najdublji prezir prema sebi i drugima, ali se i boriti da ispuni obedanje koje ga obvezuje i na taj nain pokuati ostvariti duhovni mir.Naravno, da bi osveta, toliko vana njegovom ocu da mu nije dala ni poivati u miru donijela ueni spokoj Hamletu, on mora biti siguran da je njegov stric zaista kriv, to otvara novi problem, manji od prethodnog, ali ipak znaajan- kakvom prijevarom navesti bratoubojicu da pogrijei u svojoj savrenoj glumi i otkrije stranu istinu. Rjeenje se krilo upravo u glumi- Hamlet iskoritava dolazak glumaca namjernika, estih gostiju srednjovjekovnih dvorova, u palau; sugerira im da izvedu komad nazvan Miolovka napisan upravo da bi kod kralja izazvao bilo kakvu reakciju koja bi potvrdila njegovu krivnju,i strpljivo eka. Reakcija nije izostala- uznemiren sadrajem, kralj prekida predstavu i povlai se gonjen osjedajem grinje savjesti u svoje odaje dokazujudi tako istinitost Hamletovih slutnji i optubi duha svoga brata. Kako bi se spasio osvete, kralj alje Hamleta u Englesku, no on se igrom sluaja vrada i u dvoboju s Leartom biva smrtno ranjen, no zadnjim snagama uspijeva izvriti svoju osvetu i ubija kralja. Izvrivi dano obedanje, Hamlet nije postigao duhovni mir, ali se dokazao kao principijelna osoba vjerna svojim moralnim principima do samoga kraja i zbog toga je linost vrijedna iskrenog divljenja.

JEVREJSKA KNJIEVNOST IDENTITETA U svim zemljama ija se kultura zasniva na judeo-hrianskoj tradiciji utvreni su znaajni jevrejski doprinosi, vidno prisustvo jevrejskog duha i jasni jevrejski uticaji na misaono naslee. Sveto pismo Starog i Novog Zaveta, kao temelj hrianske civilizacije, predstavlja najvaniji i najplodonosniji prilog Jevreja duhovnoj snazi evropske kulture. Sva hrianska umetnost kroz pune dve hiljade godina proeta je jevrejskim simbolima,

jevrejskim legendama i jevrejskom mitologijom. Najvei deo svoje duhovnosti, izvore vere, moral, misao o dobru i zlu, drutvene zakone, puteve stvaranja, matu i nadahnue, hrianski svet duguje Jevrejima. Posle izgnanstva iz svoje otadbine, oni su u tuim zemljama, meu drugim narodima, postavili i ugvrdili mnoga merila zapadnjakog ivota i razvili bezbroj ideja u burnoj istoriji ljudskog roda. Pre ezdeset godina, na poetku najveeg stradanja jevrejskog naroda u njegovoj dugoj istoriji, u knjizi Sesila Rota Jevrejski doprinosi civilizaciji (1938) popisani su svi glavniji radovi Jevreja to su ugraeni u ivot civilizovanog sveta. Pobrojane su i razne prepreke to su ih Jevreji morali da savladaju u dodiru sa okolnim svetom, pod krajnje nepovoljnim prilikama izdvojeni, nepriznati, odbaeni i prezreni od okoline, zatvoreni u svoja geta ili posebne gradske etvrti, izloeni mnogim zabranama, predrasudama, progonima i kaznama. Uprkos tome, oni su svuda ostavili neprocenjive doprinose svoga uma u prirodnim i duhovnim naukama, u filosofiji, moralu i drutvenoj kulturi, u umetnosti. Posebno su se istakli u knjievnosti, gde su, jo pre sticanja graanske ravnopravnosti u XIX veku, najpre prihvatili jezik svoje okoline da bi u tom novom jeziku ostvarili svoj identitet i podigli optu duhovnu i izraajnu vrednost jezika dotine kulture. Britkou duha, intelektualnom irinom i prodornou, uporstvom rada i napora i, iznad svega, snagom stvaralakih sposobnosti, Jevreji su se svugde brzo ukljuili u knjievni ivot i delovali na knjievna kretanja mnogih kultura i naroda. U gotovo svim sredinama oni su se lako probili u prve redove pisaca toga jezika Na tragu Hajnriha Hajnea kao velikog jevrejskog pisca evropskog romantizma, koji je dao britkost tvrdom nemakom jeziku, itav modernizam XX veka u nemakoj knjievnosti, od zrelog simbolizma do rasute ekspresionistike pobune, bio je proet prisustvom i prodorima jevrejskih pisaca. Meu najpoznatijima tu su: Alfred Mombert, Hugo fon Hofmanstal, Elza Lasker U engleskoj knjievnosti i danas su visoko cenjena imena jevrejskih pisaca kao to su: Elijas Kaneti, Dejvid Dejis, Artur Kestler, Harold Pinter, Arnold Vesker, Dord Stejner. Meu vodeim piscima moderne knjievnosti u Italiji takoe stoje Jevreji: Italo Zvevo, Umberto Saba, Alberto Moravija (Pinkerle), Posebnu celinu moderne knjievnosti oznaava ono to jevrejski pisci piu u Izraelu, na svom maternjem hebrejskom jeziku. Prema nekim tumaenjima, jedino je ta knjievnost u izvornom smislu i u punoj meri jsvrejska; izvan matine kulture i hebrejskog jezika moe se govoriti samo o knjievnosti u jevrejskoj dijaspori. Neki autori, meutim, upravo toj knjievnosti iz dijaspore daju veu vanost za podizanje i ouvanje jevrejskog identiteta u smislu naela biti Jevrejin mada nije zanemarljiv ni broj onih koji smatraju da su jedino pisci iz matnpe jevrejske drave danas pravi nosioci i tumai jevrejske duhovnosti, knjievns kulture i stvaralake samobitnosti. U raspravama o tome ta je jevrejska knjievnost i ko je zapravo stvara, postoji i milzenje da se jedna vrsta jevrejske knjievnosti pis u Izraelu, a da se u dijaspori stvara zasebna i drukija grana, kao to se, u vreme kada jevrejska drava jo nnje postojala, pisala tzv. rabinska knjievnost. Rabinska knjievnost verskog i moralistikog sadraja bila je preko potrebna raseljenim Jevrejima u dijaspori, pa je zato u dijaspori i rosna pod snapim uticajem starih jevrejskih uitelja i mislilaca, kakav je jo u XII veku bio Moe ben Majmonides.

U srpskoj knjievnosti XX veka, doprinos jevrejskih pisaca daleko prevazilazi njihovo srazmerno prisustvo kao i sva tragina iskustva to su ih stekli u istoriji. Iako ih u doba mrnje, ponienja, progona i istrsbljenja nisu mogli dovoljno zatititi, jer su i sami bili oinuti istim besom, Srbi su u svojoj dravi Jevrejima dali jezik u kome su oni mogli da iskau i ostvare svoj idsntitet. Ako u Srbiji, u teka i zla vremena, kada je ona i sama tonula, nisu uspeli da spasu svoje ivote, Jsvreji su u srpskom jeziku i meu Srbima bar sauvali svoju duu. Odrali su u ivotu onaj tanki plamiak jevrejskog bia to ih je stoleima inio onim to su bili i to su ostali kao nerazluivi deo srpske kulture i knjievnosti. Kao to ni jevrejska tematika nije presudna za pouzdano odreivanje jevrejske pripadnosti nekog pisca, tako ni puko nacionalno ili versko poreklo nikoga ne ini jevrejskim ili srpskim knjievnikom. Ivo Andri je pisao o Jevrejima i jevrejskim temama vie i bolje nego veina jevrejskih pripovedaa u srpskoj knjievnosti, ali se ipak ne moe svrstati meu jevrejske pisce, u koje, uprkos linom otporu, svakako spada Oskar Davio koji ss klonio jevrejskih tema. Kod nekih jevrejskih pisaca jevrejska tema je ponekad bila skrivena iza teksta, imanentna samome stilu ili priguena drugim znaenjima. Kod drugih, meutim, tema je namerno otkrivala jevrejski identitet pisca, bilo da je zraila jevrejskim senzibilitetom, jevrejskom problematikom, graom, simbolikom, ikonografijom, moralom ili filosofijom. Neki autori su iz Jevrejstva rado izvlaili motive za priu, gradili dramu ili naprosto preuzimali egzotinu folklornu alu, kao to su esto iskoriavali burnu jevrejsku istoriju. Drugi su od Jevreja pravili generalne metafore, velike simbole i arhetipske modele, ugraujui u njih sveoveansko oseanje otuenja, neprilagoenosti, rtve i teskobe.