iek po Polsku - IJS Vol 2.

Pi lat wojny z terrorem

Slavoj iek
Z okazji 5. rocznicy 11 rze!nia "o kin esz#y " ie $olly oo"zkie pro"ukcje% &'o( )*& Paula

+reen,rassa i &-orl" .ra"e /en(er& 0livera S(one1a. Pier sz2 rzecz23 k(4ra rzuca si5 oczy3 jes( (o3 6e o7a 8il9y za9ierzeniu 9aj2 7y: 9aksy9alnie an(y$olly oo"zkie% o7a i"zi9y suc$y3 realis(yczny 2(pienia 9aj2 poc$ ali#a je za unikanie skupiaj2 si5 na o" a"ze z yk#yc$ lu"zi3 zro7ione s2 7ez , iaz"orskiej o7sa"y3 e8ek(4 specjalnyc$3 pa(e(ycznyc$3 7o$a(erskic$ ,es(4 . Za9ias( (e,o o7raz z yk#yc$ lu"zi3 k(4rzy znale;li si5 so7ie co! au(en(yczne,o - znako9i(a po inien z7u"zi: i5kszo!: kry(yk4 niez yk#ej sy(uacji. 07a 8il9y 7ez

sensacyjno!ci3 za spokojny i po !ci2,li y s(yl. I jaki9 celo9 s#u6y.

#a!nie (en ele9en( au(en(yczno!ci

nas po"ejrzli o!: - po inni!9y na(yc$9ias( za"a: so7ie py(anie3

-ar(o z r4ci: u a,5 na (rzy rzeczy. Po pier sze o7a 8il9y koncen(ruj2 si5 na

yj2(kac$%

&'o( )*& jes( o je"yny9 z cz(erec$ sa9olo(4 3 k(4ry9 (errorys(o9 nie u"a#o si5 u"erzy: cel3 a &-./& opo ia"a $is(ori5 " 4c$ spo!r4" (yc$ " u"zies(u " 4c$ policjan(4 3 k(4rzy nie z,in5li po" ,ruza9i. <a(as(ro8a za9ienia si5 za(e9 k(4rej ro"zaj (riu98u3 z #aszcza sy(uacji3 i5c "o pier szy9 8il9ie3 ,"zie pasa6ero ie s(aj2 prze" py(anie9% co 9o,2 zro7i:

ie"z2 na pe no3 6e czeka ic$ !9ier:= Po"ej9uj2 $eroiczn2 "ecyzj5% skoro nie cel yznaczony przez

9o6e9y ura(o a: sie7ie3 spr47uj9y przynaj9niej ura(o a: innyc$. -"zieraj2 si5 ka7iny pilo(a3 6e7y !ci2,n2: sa9olo( na zie9i53 zani9 u"erzy (errorys(4 Jak >pasa6ero ie yc$o"zi (o opo ia"anie $is(orii yj2(ku=

ie"zieli ju6 o " 4c$ sa9olo(ac$3 k(4re roz7i#y si5 o . in .o ers?.

Pouczaj2ce jes( (u(aj por4 nanie ze Spiel7er,o sk2 &'is(2 Sc$in"lera&. @il9 jes( 7ez 2(pienia ar(ys(yczn2 i poli(yczn2 pora6k23 ale po9ys#3 7y roli ,#4 nej pos(aci o7sa"zi: Sc$in"lera3 7y# s#uszny - prze"s(a iaj2c Aie9ca3 k(4ry co! zro7i#3 a7y po94c By"o93

Spiel7er, pokazuje3 6e 9o6na 7y#o co! zro7i: i (y9 sa9y9 po(5pia (yc$3 k(4rzy nic nie zro7ili3 (#u9acz2c3 6e 7y#o (o nie9o6li e. .y9czase9 &'o( )*&3 skupiaj2c si5 na 7uncie3 9a na celu o" ie!: nas o" pos(a ienia napra "5 is(o(nyc$ py(aC. Przepro a";9y pros(y ekspery9en( 9y!lo y i yo7ra;9y so7ie o7a 8il9y z po"o7n2 z9ian2% lo( nu9er 11 >al7o cel? za9ias( lo(u nu9er )*3 $is(orii je"en z pozos(a#yc$ sa9olo(4 3 k(4re u"erzy#y

pasa6er4 3 oraz &-./& jako opo ie!: o " 4c$ s(ra6akac$ lu7 policjan(ac$3 k(4rzy z,in5li po" ,ruza9i po "#u,ic$ cierpieniac$... - 6a"en spos47 nie uspra ie"li iaj2c ani nie okazuj2c zrozu9ienia "la s(rasznej z7ro"ni (errorys(4 3 (aka (aka rzecz 9o,#a si5 y"arzy: i jaki jes( jej sens. oczy yj2(ki 8or9alne% 9o9en(y ersja pos(a i#a7y nas o7ec pra "zi ej ,rozy sy(uacji i (y9 sa9y9 z9usi#a "o 9y!lenia3 "o za"ania so7ie py(ania3 jak

Po "ru,ie o7a 8il9y za ieraj2 r4 nie6 rzucaj2ce si5 k(4rej pory acze s2

o"ej!cia o" zasa"niczo z"a ko e,o3 realis(yczne,o s(ylu. &'o( )*& zaczyna si5 o" sceny3 9o(elu3 9o"l2 si53 przy,o(o uj2. -y,l2"aj2 sro,o3 ni7y anio#y ra6enie% jes( (o !9ierci - i pier sze uj5cie po napisac$ pocz2(ko yc$ po( ier"za (o

nakr5cona z ,4ry panora9a nocne,o Dan$a((anu3 k(4rej (o arzyszy "; i5k 9o"li( y pory aczy3 jak7y przec$a"zali si5 na" 9ias(e9 i szyko ali "o zs(2pienia na zie9i53 7y ze7ra: s oje 6ni o... Z kolei &-./& nie 9a z"j5: pokazuj2cyc$ sa9olo(y 7ijaj2ce si5 (#u9ie ie6e. -i"zi9y (ylko3 (u6 prze" ka(as(ro823 kie"y je"en z policjan(4 znaj"uje si5

lu"zi na ruc$li ej ulicy3 prze9ykaj2cy na" ni9i z#o r467ny cieC - cieC pier sze,o sa9olo(u. >Pona"(o3 co is(o(ne3 po (y93 jak policjanci-7o$a(ero ie zos(aj2 u i5zieni po" ,ruza9i3 ka9era po $i(c$cocko sku "zi ny yco8uje si53 7y pokaza: ca#y Ao y Jork z lo(u p(aka?. .o i"oku z ,4ry na"aje o7u 8il9o9 7ezpo!re"nie przej!cie o" z yk#e,o co"zienne,o 6ycia "o

y9iar (eolo,iczny - jak7y za9ac$y 7y#y ro"zaje9 7oskiej in(er encji. Jak nale6y (o rze!nia% o7aj "os(rze,li nic$ znak3 6e F4, przes(a# o(acza: S(any Zje"noczone

o"czy(y a:= Przypo9nij9y so7ie pier sz2 reakcj5 Jerry1e,o @al ella i Pa(a Eo7er(sona na a(aki z 11 s oj2 opiek2 ze z,l5"u na ,rzeszne 6ycie G9erykan4 3 ic$ $e"onis(yczny 9a(erializ93 ysz#o (ak6e z sa9e,o serca

li7eraliz9 i roz i2z#o!:. 07aj 94 ili3 6e G9eryka zas#u6y#a so7ie na (aki los. @ak(3 6e po(5pienie &li7eralnej& G9eryki3 k(4re ,#osi Duzu#9aCski 07cy3 l1G9eriHue pro8on"e3 po inien "a: na9 "o 9y!lenia. &'o( )*& i &-./& ,runcie rzeczy nak#aniaj2 nas "o cze,o! y"o7y: r5cz przeci ne,o% "o nas (o3 co najlepsze. #a!nie y"o7y aj2 lu"ziac$

o"czy(ania ka(as(ro8y z 11

rze!nia jako ukry(e,o 7#o,os#a ieCs( a3 jako 7oskiej 2(pli o!ci3 6e (akie jes(

in(er encji3 k(4ra 9a nas prze7u"zi: z 9oralnej "rze9ki i &-./& koCczy si5 s#o a9i z o88u3 k(4re nie pozos(a iaj2

przes#anie (e,o 8il9u% (akie (ra,e"ie jak za9ac$ na . in .o ers poczucie

zar4 no (o3 co naj,orsze3 jak i (o3 co najlepsze - o" a,53 soli"arno!:3 po! i5cenie3 sp4lno(y. 'u"zie s2 pokazani jako z"olni "o $eroiz9u3 k(4re,o si5 po so7ie nie

spo"zie ali. .a u(opijna perspek(y a jes( je"ny9 z zain(ereso anie 8il9a9i ka(as(ro8iczny9i% po(rze7uj2 po a6nej ka(as(ro8y3 a7y o"ro"zi# si5

2(k4 3 k(4re po"sycaj2 nasze sp4lno(y.

y,l2"a na (o3 6e nasze spo#eczeCs( a nic$ "uc$ soli"arno!ci i

I (u(aj poja ia si5 os(a(ni3 kluczo y 9o(y % o7a 8il9y po s(rzy9uj2 si5 nie (ylko o" zaj5cia s(ano iska poli(yczne,o o7ec pokazy anyc$ rzuceni y"arzeC3 ale r4 nie6 o" prze"s(a ienia ic$ -./ nie znaj2 niej jak najlepiej szersze,o kon(eks(u poli(yczne,o. Gni pasa6ero ie lo(u )*3 ani policjanci ca#o!ci o7razu - na,le zos(aj2 s(raszn2 sy(uacj5 i 9usz2 si5 o"nale;:. .en 7rak &ko,ni(y nyc$

sp4#rz5"nyc$& 9a po"s(a o e znaczenie% o7a 8il9y

pokazuj2 z yk#yc$ lu"zi3 na k(4ryc$ na,le spa"a 7ru(alna Iis(oria jako nieo7ecna Przyczyna3 nie i"zialna Ezeczy is(o!:3 k(4ra za"aje 74l. -i"zi9y (ylko ka(as(ro8alne sku(ki3 k(4ryc$ przyczyna jes( (ak a7s(rakcyjna3 6e yo7razi: "ok#a"nie (en sa9 8il93 (rz5sienia zie9i. Z nieco roku 1)JJ przypa"ku &-./& 9o6na so7ie 7ez pro7le9u yo7razi:3 6e 8il9 roz,ry a si5 (yc$ k(4ry9 . in .o ers za alaj2 si5 na sku(ek silne,o

i5ksz2 (ru"no!ci2 9o6na so7ie

"u6y9 nie9iecki9 9ie!cie po aliancki9 7o97ar"o aniu... >- 8il9ie ojsko yc$3 k(4re III Ezesza ci26 9ia#a "o s ojej "yspozycji3 o,4le z poli(yk23 6e po

"oku9en(alny9 o (a9(ej epoce nie9ieccy piloci3 k(4rzy 7ronili nie9ieckic$ 9ias( nielicznyc$ sa9olo(ac$ ( ier"zili3 6e nie 9ieli nic sp4lne,o z nazis(o ski9 re6i9e9 ani

pros(u "zielnie 7ronili s ojej ojczyzny...? G co po iecie na (o3 6e7y (aki sa9 8il9 roz,ry a# si5 9ieszkalny9 z7o97ar"o any9 7loku

po#u"nio y9 Fejrucie= Aie3 (aka sceneria jes( nie9o6li a. .aki 8il9 zos(a#7y ojennyc$ Aie9czec$. .o oznacza3 6e przekaz i"eolo,icznocelo y9 7raku przekazu poli(yczne,o% 7rak (en i9plici(e r4, a(akuje3 (rze7a po pros(u spe#ni: s 4j

uznany za &za su7(eln2 pro$ez7olla$o sk2 propa,an"5 (errorys(yczn2&3 po"o7nie jak oceniono 7y 8il9 osa"zony poli(yczny o7u 8il94 za iera si5

94 i o ZGK@GAIK "o s oje,o paCs( a - &kie"y o7y a(elski o7o i2zek...&. .o &-./& o" (akic$ pacy8is(ycznyc$ 8il94 opisuje z yk#yc$ lu"zi >6o#nierzy?

yra6one po!re"nio zau8anie ra"ykalnie o"r46nia &'o( )*& i jak &Lcie6ki c$ a#y& S(anleya <u7ricka3 k(4ry (ak6e z#o6ona na o#(arzu niejasnej i ys(a ionyc$ na !9ier:3 lecz k(4ryc$ cierpienie jes( yj!cia3 "o suc$y93

je"noznacznie ukazane jako 7ezsenso na o8iara &konkre(ne,o& c$arak(eru o7u 8il94 realis(yczny9 (onie. <a6"y 8ilozo8

z9anipulo anej Spra y. .o spro a"za nas z po ro(e9 "o punk(u prze"s(a iaj2cyc$ z yk#yc$ lu"zi

zna an(yin(uicyjn2 $e,lo sk2 opozycj5 9i5"zy r5cz o" ro(nie3 (o (e,o pisa:

&a7s(rakcyjny9& i &konkre(ny9&. - nor9alny9 j5zyku &a7s(rakcyjne& s2 poj5cia o,4lne3 a &konkre(ne& s2 realnie is(niej2ce prze"9io(y i z"arzenia. K Ie,la ro"zaju naoczna rzeczy is(o!: jes( &a7s(rakcyjna& i 6e7y j2 &ukonkre(ni:&3 (rze7a j2 o9a iany9i 8il9a9i% o7a s2 GFS.EG</MJAN

ko9plekso y uni ersalny kon(eks(3 k(4ry na"aje jej sens. Aa (y9 pole,a pro7le9 z s ojej &konkre(no!ci&. @unkcj2 (e,o

przyzie9ne,o prze"s(a ienia konkre(nyc$ je"nos(ek

alcz2cyc$ o 6ycie jes( nie (ylko

ucieczka prze" (ani2 ko9ercj23 ale r4 nie6 za9azanie kon(eks(u $is(oryczne,o. 0(o ,"zie znale;li!9y si5 po pi5ciu la(ac$% i5kszej narracji3 opa(rzy: (yc$ ci26 nie u9ie9y u9ie!ci: 11 rze!nia

y"arzeC &ko,ni(y ny9i

sp4#rz5"ny9i&. Ezecz jasna3 ir(ualne za,ro6enie ze s(rony

is(nieje o8icjalna opo ie!:3 z,o"nie z k(4r2 per9anen(ne

nie i"zialne,o -ro,a uspra ie"li ia pre encyjne a(aki% ponie a6 za,ro6enie jes( ir(ualne3 nie 9o6na czeka: na je,o urzeczy is(nienie si53 (rze7a a(ako a: z yprze"zenie93 zani9 75"zie za p4;no. Inny9i s#o y3 nie i"oczna ,ro;7a .erroru le,i(y9izuje a6 na"(o cze!niej r4, 7y# i"oczne posuni5cia o7ronne. E46nica po9i5"zy ojna9i3 na przyk#a" zi9n2 przypa"ku zi9nej yra;nie zi"en(y8iko any > ojn2 z (errore9 a ojn23 jes( (aka3 6e ojny jako realnie i"9o e3 7ez &@a(alny9 za,ro6enie o,4lno! ia(o y9i " u"zies(o ieczny9i

is(niej2ce i9periu9 ko9unis(yczne?3 na(o9ias( za,ro6enie (errorys(yczne jes( i"oczne,o r"zenia. .roc$5 (o przypo9ina c$arak(erys(yk5 'in"y @ioren(ino -i5kszo!: re6i94 9a s oj2 cie9n23 opresyjn23 i"9o 2 s(ron5...

ro9ansie&% &-i5kszo!: lu"zi 9a s oj2 cie9n2 s(ron5... 0na nie 9ia#a nic inne,o&. (errorys(yczne nie 9a nic inne,o. -#a"za3 k(4ra prze"s(a ia si5 jako per9anen(nie za,ro6ona i je"ynie 7roni2ca si5 prze" nie i"oczny9 ro,ie93 nara6a si5 na zarzu( 9anipulacji% czy 9o6e9y jej napra "5 zau8a:3 y#2cznie po (o3 6e7y nas z"yscyplino a: i po""a: czy (e6 po o#uje si5 na (o za,ro6enie o" r4cenie r4l% za,ro6enie93 ! iecie 7ez

i5kszej kon(roli= Para"oksalny9 rezul(a(e9 (e,o &u i"9o ienia& -ro,a 9o6e 7y: yra;nie zi"en(y8iko ane,o -ro,a (o KSG3 o7roCca prze" &Dor"ers( ie 0rien( Nkspresie& yras(a na ,#4 ne,o przeci nika. Jak

G,a($y /$ris(ie - skoro 9or"erc2 jes( ca#a ,rupa po"ejrzanyc$3 (o o8iara >z#y 9ilioner? po inna okaza: si5 przes(5pc2. P#ynie z (e,o nauka3 6e alce z (erroryz9e9 poli(yka innyc$ kon(eks(ac$. paCs( a 9usi 7y: jeszcze 7ar"ziej "e9okra(ycznie przejrzys(a ni6 Aies(e(y p#aci9y "zisiaj za paj5cz2 sie: k#a9s(

i 9anipulacji ze s(rony rz2"4

a9erykaCskic$ i 7ry(yjskic$ z os(a(niej "eka"y3 k(4ryc$ kul9inacj2 7y#a (ra,iko9iczna spra a irackiej 7roni 9aso e,o ra6enia. Przypo9nij9y so7ie sierpnio y alar9 z i2zany z u"are9niony9i za9ac$a9i na kilkana!cie sa9olo(4 z 'on"ynu "o KSG% ,ro;7a za9ac$4 na pe no 7y#a realna3 (ylko paranoik po ie co inne,o - ale pozos(aje po"ejrzenie3 6e ca#y (en szu9 7y# (ylko spek(akle93 k(4ry 9ia# nas przyz yczai: "o per9anen(ne,o s(anu za,ro6enia3 "o s(anu przes(rzeC "o yj2(ko e,o jako nor9alne,o sposo7u 6ycia. 0( iera si5 o,ro9na kie"y pu7licznie i"oczne s2 (ylko sa9e "zia#ania y9a,a (o o" nas3 z yk#yc$ o7y a(eli3 z7y( iele - a 9iano icie 9anipulacji3

an(y(errorys(yczne. /zy nie

pe#ne,o zau8ania "o

#a"zy3 k(4re ju6 "a no u(racili!9y= I (o jes( ,rzec$3 k(4ry Fus$o i3 y7aczony. cze!niej3 ) lis(opa"a 1)O) roku3 run2# czasac$ pra,9a(yczne,o

Flairo i e( consor(es nie po inien zos(a: ni,"y Jaki jes( za(e9 $is(oryczny sens 11 poli(ycznyc$ u(opii% "zisiaj

rze!nia= 12 la(

9ur 7erliCski. Kpa"ek ko9uniz9u 7y# po szec$nie pos(rze,any jako os(a(eczna kl5ska 6yje9y pos(u(opijnyc$ a"9inis(ro ania3 ponie a6 przys oili!9y so7ie 7ru(aln2 lekcj53 z,o"nie z k(4r2 szlac$e(ne u(opie poli(yczne koCcz2 si5 (o(ali(arny9 (errore9... Aale6y je"nak z r4ci: u a,53 6e po rzeko9ej kl5sce u(opii nas(2pi#y rz2"y os(a(niej "e9okracji li7eralnej. ) lis(opa"a zaanonso a# &szcz5!li e la(a )0.&3 9arzenie @rancisa @ukuya9y o &koCcu $is(orii&3 przekonanie3 6e "e9okracja li7eralna i"eo o z yci56y#a3 6e poszuki ania "o7ie,#y koCca3 6e kr4(ce y#oni si5 ,lo7alna li7eralna sp4lno(a ! ia(o a3 6e przeszko"y na "ro"ze "o ul(ra$olly oo"zkie,o $appy en"u s2 skoCczy#. 11 y#2cznie e9piryczne i przy,o"ne3 6e s2 (o ielkiej u(opii% ,lo7alnej kapi(alis(ycznej

je"ynie lokalne o,niska oporu3 k(4re,o przy 4"cy jeszcze nie zrozu9ieli3 6e ic$ czas si5 rze!nia sy97olizuje koniec (ej u(opii i po r4( "o realnej $is(orii% clin(ono skie k(4rej rosn2 9ury - 9i5"zy Izraele9 a z"#u6 ,ranicy a9erykaCsko-9eksykaCskiej3 ok4# Knii Nuropejskiej3 szcz5!li e la(a )0. 9in5#y3 na"esz#a era3 Zac$o"ni9 Frze,ie93

9i5"zy Iiszpani2 a Darokie9 - zas(5puj2c 9ur 7erliCski. Aa"esz#a epoka no yc$ 8or9 apar($ei"u i zale,alizo anyc$ (or(ur. -isi na" na9i perspek(y a no e,o ,lo7alne,o kryzysu% ka(as(ro8y -ar(o ojsko e i inne per9anen(ne s(any yj2(ko e... spo9nie: pos(a: nie"a no z9ar#e,o Gl8re"a S(roessnera3 cz#o ieka3 yj2(ko y nor9alny9 sposo7e9 6ycia. Gu(ory(arny re6i9 yj2(ko e,o "o kons(y(ucji us(r4j3 z,l5"u na

(y9 9iejscu

k(4ry uczyni# per9anen(ny s(an S(roessnera

Para, aju la( P0. i Q0. "opro a"zi# lo,ik5 s(anu

nieprze!ci,nionej3 a7sur"alnej skrajno!ci. Je!li c$o"zi#o o zapisany Para, aj 7y# "e9okracj2 parla9en(arn2 , aran(uj2c2 jak ( ier"zi# S(roessner3 o,4lno! ia(o 2 alk5 iecznie o"k#a"ana i S(roessnera szyscy 6yli!9y s(anie

szys(kie s o7o"y. Gle ponie a63 yj2(ko y9 ze

olno!ci z ko9uniz9e93 realizacja pos(ano ieC kons(y(ucji 7y#a pro a"zono per9anen(ny s(an olne yj2(ko y3 za ieszany co cz(ery la(a y7ory le,i(y9izuj2ce rz2"y par(ii /olora"o

na je"en "zieC3 6e7y 9o,#y si5 o"7y: Para"oks pole,a na (y93 6e s(an "e9okra(yczna

i5kszo!ci2 )0 proc. ,#os4 3 ,o"n2 je,o ko9unis(ycznyc$ przeci nik4 . yj2(ko y 7y# s(ane9 nor9alny93 a &nor9alna& yj2(kie9... /zy (en "zi ny re6i9 nie 7y# yra;nie "os(rze,alna ojny. Pro7le9 (y93 6e rze!nia= Prezy"en( Fus$ olno!: - us(ana iany9 na kr4(ko

zapo ie"zi2 naj7ar"ziej ra"ykalne,o sku(ku (en"encji3 k(4ra jes( naszyc$ li7eralno-"e9okra(ycznyc$ spo#eczeCs( ac$ po 11 po ie"zia# (u6 po za9ac$ac$3 6e G9eryka znaj"uje si5 s(anie

G9eryka e i"en(nie nie znaj"uje si5 i5kszo!: lu"zi 6yje jak "a niej3 a nie pokoju ule,a roz9yciu3 s(ane9 <ie"y yj2(ko y9. Fus$ opie a# y7uc$o e i kracza9y

s(anie

ojny3 a

ka6"y9 razie - ponie a6 o,ro9na y#2cznie niek(4re or,any paCs( o e ojny i s(ane9

ojn2 zaj9uj2 si5 epok53

s(ary93 z yczajny9 sensie (e,o s#o a. Eozr46nienie 9i5"zy s(ane9

k(4rej s(an pokoju 9o6e 7y: je"nocze!nie

nieu,aszalne

pra,nienie

olno!ci

krajac$

pos(ko9unis(ycznyc$ jako &po6ar

,#o ac$ lu"zi&3 nieza9ierzona ironia pole,a#a na (y93 6e iosk5% &Po6ar jes( ,#o ac$ lu"zi3 nie na

pos#u6y# si5 cy(a(e9 z &Fies4 & Ros(oje skie,o3 ,"zie o"nosi si5 on "o 7ez z,l5"nyc$ poczynaC ra"ykalnyc$ anarc$is(4 3 k(4rzy spalili "ac$ac$ "o94 &. Fus$ nie zrozu9ia#3 6e 11 zo7aczyli - i poczuli - "y9 (e,o po6aru. prze#. .o9asz FieroC rze!nia pi5: la( (e9u no ojorczycy ju6

Artyku ukaza si w Europie, dodatku do Dziennika z 9 wrzenia 2 Journal of iek Studies" $((p%SS ."ziennik.plS"ziennikSeuropaSar(icleJP1*2SPiecTla(T ojnyTzT(errore9.$(9l

! roku"

Dzikujemy redak#ji Europy za z$od na pu%lika#j tekstu na strona#& International