Predmet nauke o meunarodnim odnosima; etiri Velike debate u razvoju Nauke o meunarodnim odnosima

Sadraj:
I Predmet Nauke o meunarodnim odnosima II etiri Velike debate u razvoju nauke o meunarodnim odnosima III Literatura

I Predmet Nauke o meunarodnim odnosima

Duge rasprave o tome da li Nauka o meunarodnim odnosima ima svoj poseban predmet i poseban metod. Kritiari najee istiu njen eklektiki karakter - Frederik uman na primer tvrdi da Nauka o meunarodnim odnosima oigledno nije posebna grana saznanja ve pre jedna eklektika disciplina. - Nauka o meunarodnim odnosima je na svojim poecima uporeivana sa kengurovom torbom (Beard) u koju svako prizvoljno utrpava sadraj.

Problem naunosti: Nauka o meunarodnim odnosima kao eklektika disciplina

Takav, pozajmljeni sadraj predmeta istraivanja nauke o meunarodnim odnosima oituje se po Kvinsi Rajtu u osam disciplina koje za nju imaju konstitutivni znaaj: meunarodna politika, meunarodno pravo, meunarodne organizacije, diplomatska istorija, meunarodni ekonomski odnosi, vojna istorija, kolonijalna vladavina i voenje spoljnih poslova, ... pri tome dodajui i ratnu i diplomatsku vetinu, politiku geografiju i demografiju

Problem naunosti: Nauka o meunarodnim odnosima kao deskriptivna disciplina

Nauka o meunarodnim odnosima pre svega je deskriptivnog karaktera...donekle pripada vrsti savremene istorije naroda i kao takva, ona obuhvata sve oblasti kao to su ekonomija, trgovina, razmena proizvodnje, dobara, novca, kao i oblasti politike i kulture - Meunarodni institut za
intelektualnu saradnju Drutva naroda, eneva, 1936.

Problem preterane irine predmeta Nauke o meunarodnim odnosima

Prouavanje meunarodnih odnosa protee se od drutvenih nauka na jednom kraju do moralne filozofije... na drugom, tvrdei jo da oblast meunarodnih odnosa ne obuhvata jedan predmet ili disciplinu, nego snop predmeta... koji su vieni iz zajednikog ugla (Sir Alfred
Zimmern, prvi profesor meunarodnih odnosa)

Neki od najvanijih pokuaja definisanja predmeta Nauke o meunarodnim odnosima

Stennli Hofman, Harvard Univerzitet

rasprave koje treba da postave granice jednoj drutvenoj nauci su uzaludne, jer ne postoji nepromenljivi sadraj u drutvenim odnosima. Oblast meunarodnih odnosa odlikuju stalne promene. Zbog svega toga, Hofman predlae jednu operacionalnu definiciju predmetnog polja meunarodnih odnosa koje bi, po njemu, obuhvatilo odreene faktore i aktivnosti koje utiu na spoljne politike i mo osnovnih jedinica na koje je svet izdeljen

Velibor Gavranov, FPN, Beograd

Predmet nauke o meunarodnim odnosima (jeste) prouavanje zakonitosti razvitka meunarodne zajednice kao oblika politike organizacije, i meunarodnih odnosa kao drutvenih procesa u razvitku meunarodne zajednice

Vojin Dimitrijevi i Rade Stojanovi, Pravni fakultet u Beogradu

Nauka o meunarodnim odnosima prouava osnovne injenice odnosa izmeu politikih teritorijalnih potpunih drutava koja su danas drave stepen i oblik meuzavisnosti izmeu njih, inioce koji na njih utiu i objektivne i subjektivne procese u kretanju meunarodnih odnosa i organizovanja oblika ovih odnosa, s ciljem otkrivanja zakonitosti koje ih odreuju

Nabrajanju pitanja kojima se bavi nauka o meunarodnim odnosima treba, po naem miljenju, neizostavno prikljuiti i ona koja ine njeno predmetno jezgro; ili jo odreenije, probleme koje od svih drutvenih nauka prevashodno i jedino izuava upravo ova disciplina. Kao to je poznato, radi se o prirodi i iniocima moi drava i drugih aktera u meunarodnim odnosima, zamisli i sistemu ravnotee snaga, kolektivnoj bezbednosti, teoriji i sistemu odluivanja u spoljnoj politici, kao i u novije vreme, vidovima ispoljavanja sloene meuzavisnosti I uticaju koji ona ima na meunarodni sistem. (John Burton I predstavnici Engleske kole u Nauci o meunarodnim odnosima) Ukoliko izuzmemo probleme funkcionisanja meunarodnog sistema, procese integracija I globalizacije, na preostala pitanja iz predmetnog obuhvata nauke o meunarodnim odnosima prvi su ukazali predstavnici tzv. Engleske kole u meunarodnim odnosima.

Ukoliko prihvatimo jedno iroko rasprostranjeno miljenje po kome meunarodni odnosi kao nauka pruaju uvid u celinu stvari, onda je razumljivo da ni najsjajniji kamici u pokuaju njenog definisanja ne mogu da zamene itav mozaik stvarnosti koju ona nastoji da pokrije. Drugim reima, pomenuta i mnoga druga odreenja tek uzeta zajedno, mogu relativno pouzdano da pokau irinu, raznolikost I sloenost ove nauke koja pokuava da objasni nain na koji svet radi (Mearsheimer)

U sreditu Nauke o meunarodnim odnosima nalaze se pitanja rata i pitanja mira

II etiri Velike debate u razvoju Nauke o meunarodnim odnosima

Prva Velika debata: realizam vs. idealizam (liberalizam) Druga Velika debata: tradicionalni pristupi vs. nauni pristupi Trea Velika debata: Realizam vs pluralizam (liberalizam) vs strukturalizam (neomarksizam) etvrta Velika debata: objanjenje vs razumevanje; pozitivisti vs post-pozitivisti; racionalizam vs reflektivizam

Prva velika debata

Realizam vs idealizam (liberalizam)

Prva takva Velika debata koju mnogi nazivaju i temeljnim mitom ove discipline, odigrala se izmeu meuratnih idealista i posleratnih realista; vremenski zahvata razdoblje od ranih dvadesetih, sve do kraja pedesetih godina XX veka. Prevagu u tom viedecenijskom sueljavanju argumenata i stavova odneli su zagovornici realistikog pristupa usmeravajui mladu nauku u pravcu istraivanja stvarne stvarnosti, tj., usmerili je na bavljenje praksom meunarodne politike i odgovaranje na njene potrebe

Superiornost ovog pristupa meunarodnim odnosima potvrena je izbijanjem Drugog svetskog rata i neuspehom meuratnih napora i glavne ustanove meunarodne bezbednosti, Drutva naroda, da sauva mir. Jezikom Makijavelija kazano, nauka o meunarodnim odnosima je pobedom realista u prvoj velikoj debati napredovala od bavljenja onim kako bi trebalo da bude, ka istraivanju meunarodne stvarnosti kakva zaista jeste

Glavne teorije

Glavne ideje

Glavni predstavnici i njihova glavna dela -Norman Angell, The Great Illusion (1909) - Sir Alfred Zimmern The League of Nations and the Rule of Law, 1918-1935 (1936)

Vreme kad je debata bila aktuelna Izmeu dva svetska rata i do kraja pedesetih godina XX veka

Idealizam (liberalizam)

- saradnja - mir -ekonomsko blagostanje - meunarodno pravo - meunarodne ustanove - kolektivna bezbednost - antropoloki optimizam deca svetlosti (Rajnhold Nibur)

Realizam

- sukob - rat - mo - bezbednost - nacionalni interes - ravnotea snaga - antropoloki pesimizam deca tame (Rajnhold Nibur)

- Edward Hallet Carr The Twenty Years Crisis 1919 1939 (1939) - Hans Joachim Morgenthau Politics Among Nations (1948)

Izmeu dva svetska rata i do kraja pedesetih godina XX veka

Druga Velika debata

Tradicionalni pristupi vs nauni pristupi

U tzv. drugoj Velikoj debati sukobili su svoje stavove zapravo zagovornici dva metodoloka pristupa: tradicionalnog i naunog. Ovu debatu je obeleila otra polemika izmeu dvojice poznatih teoretiara Hedli Bula i Mortona Kaplana.

Kao i u sluaju politikih nauka, u tenji da se dostigne status prave nauke, uz uzimanje za uzor upravo prirodnih nauka, zagovornici tzv. naunog pristupa su smatrali da je mogue i poeljno u izuavanju meunarodne politike koristiti dostignua logikog pozitivizma, hipotetiko-deduktivne metode i bihejviorizma, s ciljem da rezultati do kojih se dolazi istraivanjem pojava meunarodnog ivota budu egzaktno merljivi, imaju najviu moguu optost vaenja i budu intersubjektivno proverljivi... U borbi za priznanje statusa posebne nauke, teoretiari meunarodnih odnosa su navodili i poznati Vajthedov stav iz 1925. godine u kome on tvrdi da savremena nauka poinje...pomeranjem (njenog) teita sa Aristotelovske metode klasifikacije na Platonistiko-Pitagorejski metod merenja, premda je klasifikacija neophodna za ureeno, logiko miljenje

Rasprava o svrsishodnosti primene pozitivistikih i empirikih metoda prirodnih nauka u istraivanju meunarodnih odnosa je, u najmanju ruku, doprinela izotravanju naunog identiteta discipline.

Teko je sporiti veliki znaaj koji su tom pogledu imali primena sistemske teorije u izuavanju meunarodne politike (Kaplan, 1957), teorija komunikacija i kibernetike (Doj (Deutsch), 1953, 1964), rana teorija igara (eling (Schelling), 1960), kao i doprinos teorije odluivanja (Snajder (Snyder); Bruk (Bruck); Sapin, 1954, 1962),

Suprotstavljene strane

Glavne ideje

Glavni predstavnici i njihova glavna dela

Vreme kad je debata bila aktuelna

Tradicionalni pristupi

Razumevanje: Norme i vrednosti Prosuivanje Istorijsko znanje Teoretiar se ne moe odvojiti od predmeta istraivanja

- Hans Joachim Morgenthau Politics Among Nations (1948) - Hedley BullThe Case for Classical Approach (1966)

1950-te; 1960-te;

Nauni pristupi

Objanjenje: Hipoteze Skupljanje podataka Teoretiar se mora odvojiti od predmeta istraivanja

-Morton Kaplan System and Process in International Politics (1957) Morton Kaplan The New Great Debate: Traditionalism vs. Science in International Relations (1966)

Trea Velika debata

Realizam vs pluralizam (liberalizam) vs strukturalizam (neomarksizam)

Istoriari discipline su najmanje saglasni u pogledu tzv. Tree Velike debate koja se odigravala poetkom osamdesetih godina prologa stolea. Ova rasprava se najee opisuje kao sueljavanje predstavnika tri paradigme: realistike, pluralistike i strukturalistike.

Istraivai uslova i uzroka nastanka i razvojnog puta nauke o meunarodnim odnosima sloili su se povodom jednog vanog stava: posle tree Velike debate koja je okonana bez pobednika, postalo je skoro belodano svim uesnicima sporenja da je uporedo postojanje sve tri paradigme, kao i nekih drugih i drukijih obrazaca tumaenja teorije i prakse meunarodnih odnosa i globalizovane svetske politike legitimno i, to je najznaajnije, neophodno za njihovo celovito I produbljeno razumevanje.

Suprotstavljene strane

Glavne ideje - anarhina struktura meunarodnog sistema kao uzrok deavanja u meunarodnim odnosima - drave kao glavni subjekti meunarodnih odnosa - drave kao bilijarske kugle - bezbednost kao glavni cilj drava u meunarondim odnosima - relativni dobici - bez hegemonske sile nema ni liberalne svetske ekonomije - postojanje anarhije u meunarodnim odnosima - drava kao glavni ali ne i jedini subjekt u meunarodnim odnosima - odnosi izmeu drava kao mree - ekonomsko blagostanje kao glavni cilj drava u meunarodnim odnosima - osnivanje meunarodnih ustanova i demokratizacija drava kao put ka miru, stabilnosti i prosperitetu - kompleksna meuzavisnost - apsolutni dobici - liberalna hegemonija u ekonomskom smislu

Glavni predstavnici i njihova glavna dela - Keneth N. Waltz Theory of International Politics (1979) Robert Gilpin War and Change In World Politics (1981)

Vreme kad je debata bila aktuelna 1970-ih; 1980-ih; 1990-ih

Realizam

Pluralizam (liberalizam)

Joseph Nye, Robert Keohane Transnational Relations and World Politics (1972) John Burton World Society (1972) Joseph Nye, Robert Keohane, Power and Interdependence (1977) Robert Keohane After Hegemony (1984)

1970-ih; 1980-ih; 1990-ih

Strukturalizam (neomarksizam...)

- zavisnost - podela sveta na centar, poluperiferiju i periferiju - Zemlje treeg sveta su predmet nejednake razmene: kako bi uestvovale u globalnoj kapitalistikoj ekonomiji oni moraju da prodaju svoje sirovine po niskim cenama, a moraju da kupuju gotove proizvode po visokim - slobodna trgovina je u interesu hegemona koji je namee slabijim dravama

A.G. Frank Crisis in World Economy (1980) Immanuel Wallerstein The Modern World-System, Vol. 1, 2, 3 (1974, 1980, 1989) Robert W. Cox Production, Power and World Order: Social Forces in the Making of History (1987)

1970-ih; 1980-ih; 1990-ih

etvrta Velika debata

objanjenje vs razumevanje; pozitivisti vs post-pozitivisti; racionalizam vs reflektivizam

Tokom osamdesetih godina prologa veka, javili su se i drugi poslepozitivistiki pristupi (postmodernizam, feminizam, poslemarksizam, studije mira, kritika teorija, poststrukturalizam,...), koji su se razvijali u otrom protivstavu u odnosu na do tada glavne kole u teoriji meunarodnih odnosa: realizam, liberalizam i marksizam. Poststrukturalisti, pripadnici kritike teorije i zagovornice feminizma zapravo su zatvorili treu Veliku debatu i otvorili nove rasprave koje traju i danas. Naspram ovog arolikog skupa pristupa, grupiu se u tzv. neo-neo sintezi, zagovornici neorealizma i neoliberalizma

Pisanje istorije discipline u interesu i za potrebe dananjih rasprava, uz neosnovano pojednostavljivanje naglaavanjem esto nepostojeih otrih diskontinuiteta i dubioznih dihotomija, znatno je otealo konstituisanje nauke o meunarodnim odnosima. Ulepane,ponekad i samo pretpostavljene rasprave zarad dokazivanja napretka u uzlaznom, faznom, razvoju discipline uinile su tetu upravo mladoj nauci o meunarodnim odnosima. Pored ve pominjanih nedoumica povodom pitanja da li su se (posebno prva Velika debata) uopte odigrale, ovakvim pristupom su previene mnoge nijanse, dileme i protivrenosti kod teoretiara koji su olako i jednostrano oznaavani kao npr., legalisti, idealisti, utopijski pacifisti,...

Suprotstavljene strane

Glavna pitanja:

Glavni predstavnici i njihova dela

Period u kom je debata bila aktuelna

Pozitivizam

- nauka se mora usmeriti na sistematsko opaanje - opaanje pravilnosti koje su indikativne za postojanje (funkcionisanje) optih zakona - Pozitivistiki moto je je esse est percipi (postojati znai biti opaen), to znai da je postojanje logiki zavisno od opaanja
- traganje za namerama i uverenjima koje otkriva dublja znaenja koja postoje ispod povrine pojavne strane opaene stvarnosti. - odbacuju ideju da nauka proizvodi bilo ta to lii na istinito znanje, ak i kad su prirodne nauke u pitanju

King, Keohane, Verba Designing Social Inquiry: Scientific inference in Qualitative Reserach (1994)

Od sredine 1980-ih do danas

Postpozitivizam

Martin Hollis, Steve Smith Explaining and Understanding International Relations (1990) Yoseph Lapid The Third Debate: On the Prospects of International Theory in a Post- Positivist Theory (1989)

Od sredine 1980-ih do danas

Suprotstavljene strane Racionalizam

Glavna pitanja: - ime za racionalizam direktno je preuzeto iz teorije racionalnog izbora - Prema ovoj teoriji mi prema pojedincima i prema dravama treba da se odnosimo kao maksimizatorima koristi, i prenebregavaju svaki drugi aspekt ljudskog postojanja - pristup je deduktivan kao suprotnost prethodnim obilicima pozitivzma koji su induktivni ali svejedno, opaanje, merenje i pokuaj da se doe do univerzalnih zakona su jo uvek u srcu ove analize.

Glavni predstavnici i njihova dela Robert Keohane International Institutions: Two Approaches (1989)

Period u kom je debata bila aktuelna Od sredine 1980-ih do danas

Reflektivizam

- odbacuju klasian pozitivistiko/ eksplanatorni pristup istraivanju i teoriji meunarodnih odnosa, istiui umesto toga refleksivnost i nemogunost da se ima neutralna pozicija u objanjavanju politikih i drutvenih pojava

Steve Smith Epistomology, Postmodrnism and International Relations Theory (1997)

Od sredine 1980-ih do danas

Suprotstavljene strane Objanjenje

Glavna pitanja: - tee da oponaaju prirodne nauke u korienju naunih metoda pri pokuaju da otkriju opte uzroke - nauno znanje zahteva empirisko dokazivanje; a znaenja, uverenja i ideje nisu prijemivi za proveru valjanosti putem ovih tehnika. Bez takvog dokazanog znanja, stavovi ne mogu biti nita vie od spekulacija

Glavni predstavnici i njihova dela Martin Hollis, Steve Smith Explaining and Understanding International Relations (1990)

Period u kom je debata bila aktuelna Od sredine 1980-ih do danas

Razumevanje

- usredsreuju se na analizu unutranjih znaenja, shvatanja i uverenja kojih se akteri dre i u skladu s kojima deluju - pristalice teorija koje se fokusiraju na razumevanje tvrde da u naim analitikim procedurama mi treba da se upravljamo najvanijim iniocima koji utiu na ljudsko ponaanje (uverenjima, idejama, namerama, razlozima), a ne apriornom odanou neemu to se naziva naukom

Martin Hollis, Steve Smith Explaining and Understanding International Relations (1990)

Od sredine 1980-ih do danas

III Literatura:
Dragan R. Simi, Svetska politika, Fakultet politikih nauka, igoja tampa, Beograd, 2009, str. 25- 38. Vojin Dimitrijevi, Radoslav Stojanovi, Meunarodni odnosi, Slubeni list SRJ, Beograd, 1996 Brian C. Schmidt, On the History and Historiography of International Relations, in: Walter Carlsnaes, Thomas Risse, Beth A. Simons, Eds., Handbook of International Relations, pp. 322. Brian C. Schmidt, The Political Discourse of Anarchy: A Disciplinary History of International Relations, State University of New York Press, New York, 1998 Steve Smith, John Baylis, Patricia Owens, Eds., The Globalization of World Politics, Oxford University Press, New York, 2008, Fourth Edition Milja Kurki, Colin Wight, International Relations and Social Sceinces, in: Tim Dunne, Milja Kurki, Steve Smith, eds., International Relations Theories Discipline and Diversity, Oxford University Press, New York, 2007, pp. 13- 33 Robert Jackson, Georg Sorensen, Introduction to International Relations Theories and Approaches, Oxford University Press, Oxford, 2007, Third Edition

Hvala na panji!