OCAK 1954

ETM SRKEC - SOUKSU B A N L Y S N N ELEKTRKLENDRLMESNDE AKIM SSTEMNN SEM Prof. M. Mnir L G R . T. . Elektrik Fak. Dekan

Bir hatta buharl iletmeden elektrikli iletmeye geilmesi meselesi birok noktalardan etd edilebilir. Bu geii icab ettirecek sebepler de mahall artlara gre deiir. Biz bu problemle megul olmayacaz. Yalnz byle bir sistem deitirme karar verildikten sonra yaplmas icab eden etdlere ksaca temas edeceiz. Mevzumuz Sirkeci - Souksu Banliysnn Elektriklendirilmesi ve bu mnasebetle bu elektriklendirmeyi takip edecek olan Haydarpaa - Ankara - Karabk - Zonguldak hattnn elektrikli iletmeye evrilmesidir. Bu arada ilk etd mevzuu akm sisteminin seilmesidir. Muhtelif sistemleri ylece hlsa etmek kabildir. a) Doru akm 1500 V. seyir teli gerilimi Doru akm 3000 V. seyir teli gerilimi b) Bir fazl alternatif akm 16 2/3 Hz 15 000 V seyir teli gerilimi Bir fazl alternatif akm 50 Hz 20 000-30 000 V. seyir teli gerilimi. Bu sistemler arasnda muhtelif noktalardan olmak zere uzun mnakaalara sebep olan mukayeseler yaplm ve doru akm sisteminin bilhassa ehir ii ve banliy hatlarnn elektrifikasyonu iin en uygun bir sistem olduu netice sine varlmtr. Baz demiryollarnda nceleri bu sistemin kullanlmas doru akm makinelerinin daha fazla inkiaf etmi bulunmas dolaysiyledir. Buna ramen bu sistemde seyir teli gerilimi tahdid edilmi olduundan sabit tesisleri ok pahaldr, ve dier mhim bir mahzuru demiryoluna paralel toprakalt metalik tesisatta korozyon tesirinin gayet nemli bir problem tekil etmesidir. Demiryollarnda umumiyetle bu iletme iin lzumlu elektrik enerjisinin rasyonel bir ekilde daln temin eden 16 2/3 frakansl bir fazl alternatif akm sistemi kullanlmtr. Byle bir sistemin seilii bir fazl alternatif akm kollektrl seri motorun komtasyonundaki problemler bakmndan yava bir ekilde inkiaf ettirilmesi ve ilk nce 16 2/3 Hz ile 25 Hz'de bu problemlerin tam olarak zlmesindendir. Son 20 sene iersinde bilhassa sabit tesislerinin ucuz olmas dolaysiyle endstride genel olarak kullanlan 50 Hz alternatif akmn demiryollarnda da kullanlmas problemi ileri atlmtr. Bu sistemde en mhim nokta fazl alternatif akm sistemi simetrisinin demiryolu yk ile tecviz olunamyacak kadar bozulmamasnn teminidir. Bu mhim mesele bilhassa kapasiteleri mahdut olan santrallerden beslemede kendini gsterir.

Bu akm sisteminin seilmesinde dnlecek dier bir nokta da lokomotiflerin seimidir. Bugnk lokomotiflerde en mhim nokta tahrik motorudur. Bu motor ya doru akm seri motoru veya bir fazl alternatif akm kollektrl seri motoru olabilir. Doru akm seri motorunun 50 Hz alternatif akml seyir telinden beslenmesi ii nya rdresrlerle veya konvertisrlerle doru akma evrilmesi icab eder. Bu hale gre lokomotiflerin rdresr veya konvertisrlerle tehizi icab edecektir. Yaplan tecrbeler her ikisinin gerek teknik ve gerekse ekonomik mahzurlar mevcut olduunu meydana karmtr. Alternatif akm kollektrl seri motorun kullanlmas en basit hal eklini temin eder, bu halde 16 2/3 periyodlu erde elde edilen tecrbelerin hepsi burada da cari olacaktr. Yalnz motor karakteristiklerinde bir fark mevcut olup bu da ylece hlsa edilebilir : Verimler : 16 2/3 Hz'de 90.5 % 50 Hz'de 87,5 % G faktr : 16 2/3 Hz'de 0,98 50 Hz'de 0,89 Dier bir nokta iletme masraflardr. Bu tabi elektrik enerjisinin kilovat - saati fiyat ile ile deiir. u halde mevcut sistemlerin bir mukayesesini yapabilmek iin dier taraftan bu elektrik enerjisinin fiyatn bilmee ve hesaplarmz bu kaideye istinat ettirmee ihtiya vardr. Filhakika tesis masraflarnn 50 periyotlu erde en az olaca aikrdr. Fakat bu sistem tesisatnn faizi ve amortisman ile dier sistemlerdeki sabit tesislerin faiz ve amortismanlar arasndaki fark her iki sistem iletme masraflarnn arasndaki farktan daha kk bulunuyorsa bu takdirde 50 Hz sistemin seilmesi faideli olmayacaktr. Memleketimizde ilk defa realizasyona doru gidilen elektrikle erde akm sistemi seiminde bu hesaplar yaplm mdr? Bunu bilmiyoruz. Maamafih Sirkeci - Souksu gibi ksa bir tecrbe hattnn bu yeni sistemle elektriklenmesi ve bunun zerinde elde edeceimiz tecrbelere intizar faydasz olmyacaktr kanaatindeyiz. Bundan sonraki Haydarpaa - Ankara - Karabk - Zonguldak hattnda bir karara varabilmek ancak bu tecrbe ve hesap larn sonunda belli olacaktr. 1) M. lgr, Elektrikli demir yollarn sabit tesisleri.

PLASTK MADDELER VE ELEKTROTEKNK Prof. Dr. N. SERDAROLU . T. . nsanlarn teknikten bekledikleri hizmetlerden birisi de tabiat enerjisini kendi yararlarna kolaylkla kullanabilme imknn salamasdr. Uzun yz yllar boyunca yaplan almalarla baarlan essrler bu maksada varma yolundaki muvaffakiyetlerin kendisidir. ptida hayat devrinde kendi varln canllara ve tabiat artlarna kar korumak isteyen insan tatan yapt silh bu ide muvaffakiyetle kulland gibi, akan su esen rzgrdan da faydalanmay dnm ve bulmutur. Buhar devrinin balamas, tabiat enerji hazinesi kaplarnn byklerinden birisini daha insanla amtr. Bununla balayan mekanik, teknik ve kimya endstrisi sahalarndaki yenilikler bir sanak halinde biribirini takip ederken, elektrik enerjisinin de nemi artm ve bundan geni