Osnovni delovi biljke

O Bilju: Biljni nam svet nudi ogromnu riznicu lekovitih materija koje se jo iz najstarlih vremena i kod svih naroda visoko cene i svestrano upotrebljavaju. U nae doba, mnogo ljekovito bilje, narocito u naucnoj medicini zamenjeno je hemiskim sredstvima. Medutim, danas se oseca potreba za povratkom na prirodan nacin lecenja, tj. lekovitim materiama koje nam prua neiscrpno bogatstvo lekovitog bilja. Svuda oko nas postoji opsta ravnotea, a izmedju ostaloga i ravnotea bolesti i lekovitih materia to se nalazi u prirodi. Za svaku bolest, cak i za onu najteu to izgleda neizleciva, u prirodi, lekovitom bilju nalazi se lek, samo to ga valja pronaci. Valja znati to se cime leci, odnosno koja je lekovita biljka najpogodnia za pojedinu bolest. Za lecenje pojedinih bolesti velike mogucnosti daju nam meavine pojedinog ljekovito bilje. Naime, svaka biljka poseduje odredjeno lekovito svojstvo, a meanjem nekoliko biljaka, tj. njihovih svojstava u odredjenim razmerama dobijamo lekove za lecenje mnogih bolesti. Ljekovito bilje potrebno je skupljati na njihovim prirodnim stanitirna. To je posebno vano zbog toga to se svaka biljka moe potpuno razviti samo u svojim prirodnim prilikama, tj. u povoljnim uslovima. Na bilje i njen puni razvoj utice klima, tlo i celokupni okolni svet s kojim bilje sacinjava uravnoteenu zajednicu. Postoje uspeni pokuaji kultivisanja pojedinog ljekovito bilje, no, na na primer, planinska biljka nikada se nece moci potpuno razviti u niim predelima. Zbog toga ona nikada nece imati ona lekovita svojstva kao primerci iste vrste sa prirodnog stanita. Isto tako, bilje iz topllih, suncanih i primorskih podrucja ne moe postici svoju punu vrednost u severnim krajevima. Prema tome, pri odabiru i kupovini lekovitog bilja uvek valja dati prednost onome bilju koje je raslo na svojim prirodnim stanitima. U propisanim recepturama, koriste se razni delovi biljaka kao to su list, cvet, stabljika, koren, kora i sl. Zbog toga dajemo kratak opis pojedinih delova biljke.

Koren (radix): u pravilu je podzemni deo biljke kojim je bilje pricvrceno za zemlju. Osim toga, on slui biljci za primanje hrane iz tla. Zbog toga su na njemu krajnji delovi neni i tanki. koren moe biti koncast i cupav, ali su mu glavni delovi uglavnom zadebljani, mesnati, a kadto i drvenasti, to je slucaj kod viegodinjih drvenastih biljaka. Kod jace debelih i nabreklih delova korena postoje vece kolicine rezervnih materia, narocito ugljikohidrata, u obliku ecera, a to, u vecini slucajeva, korenu daje slatkast ukus. Za lek se sabire korenje mnogih lekovitih biljaka zbog toga to se u njemu nalaze aktivne materie koje ga cine lekovitim! Gomolj (tuber): poseban je oblik podzemnog dela stabljike. Uglavnom je zaobljen i s mnogo mesnate i socne rezervne hrane. Gomolji uglavnom sadre mnogo ugljikohidrata te zbog toga imaju veliku prehrambenu vrednost, kao, na primer, krompir. Podanak (rizoma) : Rizom je podzemni deo stabljike koji najcece nalikuje nadzernnom delu stabljike. Na podanku se cesto razvijaju listovi u obliku lusaka koje nisu zelene boje. Nekad se na rizomu nalaze ostaci nadzemnih listova. Rizom ili podanak moe biti jednostavan i razgranat. Obicno traje nekoliko godina zadravajuci rast u jednom ili nekoliko pravaca! Lukovica (bulbus) : jako je skracena podzemna stabljika to je sacinjavaju nekoliko zelenih i mesnatih listova u kojima su pohranjeni rezervna hrana i najrazlicitije

materie. Takvu podzemnu stabliku ima crveni luk, koji se, takodje, smatra lekovitom biljkom. Stabljika (caulis) : deo je biljke koji na sebi nosi listove i cvjetove. Razlikujemo podzemni i nadzemni deo stabljike. Podzemna stablika razlikuje se od korena po tome to se na njoj nalaze ostaci listova. Nadzemni deo je uglavnom uspravan, zeljast ili drvenast, a vremenski - jednogodinji ili viegodinji. U zeljastirn stabljikama cesto se nalaze stanice sa hranjivim materijama, kao, na primjer, ugljikohidratima. Tim je materijama posebno bogata srcika kod zeljastih stabljika. Zbog toga se neke biljke koriste u proizvodnji ecera. Sto se tice lekovitih materija, one se retko nalaze u stabljikama. Zbog toga se stabljike retko sabiru u lekovite svrhe. Od vecine zeljastih stabljika koriste se samo mladji delovi, posebno vrhovi s mladim listovima i cvetovima, kao najaktivnlim delovima biljke! List (folium) : najaktivniji je deo biljke u kome se odvijaju najvanije ivotne funkcle. U listovima se nalazi najvie biljnog zelenila, a osim toga, u njima nastaju i druge aktivne materije. Zbog toga se listovi najvie upotrebljavaju u lekovite svrhe. Po obliku i gradji mogu biti vrlo razliciti. Viegodinje biljke poseduju koaste listove, uvek zelene i prilicno cvrstog sastava. Cetinjace imaju isto tako viegodinje listove kojih je oblik iglicast. Drugi listovi traju samo godinu dana i razlikuju se i oblikom i gradjom. U vecoj ili manjoj meri listove mnogih biljaka pokrivaju dlacice. To je veoma vano za raspoznavanje pojedinih vrsti lekovitog bilja. Za lek se uglavnom sabiru listovi u punom razvojnom stepenu, po najbolje prije cvatnje biljke. Za lekovitu upotrebu, odnosno suenje nisu preporucljivi suvie mladi listovi jer sadre mnogo vode. Cvet (flos) : biljci slui za razmnoavanje. Razvojem biljaka, cvetovi su se postupno usavravali tako da su poprimili veoma sloene oblike, prilagodjavajuci se nacinu opraivanja - od najjednostavnleg, vetrom, do najsloenleg, insektima. Kod razlicitih biljaka cvetovi su vrlo raznoliki, kako svojim izgledom tako i delovima iz kojih su sastavljeni. U cvetovima nalaze se pranici i tucak sa semeniin zamecima iz kojih nastaju semenke to slue za razvoj nove biljke. Oblik i boje su, takodje, vani za raspoznavanje pojedinih vrsti. Cvetovi, takodje, sadre razne aktivne materije se u mnogim slucajevima koriste u lekovite svrhe. Cvetove je potrebno brati pre nego to izvrse svoju funkciu. Uobicajeno se beru citavi cvetovi i to s pricvetnim listovima u kojima se, kao i u delovima cake, nalazi najvie delotvornih materija. Brati i suiti ih oprezno, jer su nene gradje! Plod (fructus) i semenka (semen) : Oplodjeni tucak pretvara se u plod to u sebi sadri semenke. Koliko god raznolikost postoji medju cvetovima, ]o je veca kod plodova i semenki. U plodovima i semenkama biljke odlau i materije koje su svojim svojstvima lekovite, ili otrovne. U lekovite svrhe upotrebljavaju se citavi plodovi, a kod nekih semenke. Kora (cortex) : biljci slui za razmnoavanje. Razvojem biljaka, cvetovi su se postupno usavravali tako da su poprimili veoma sloene oblike, prilagodjavajuci se nacinu opraivanja - od najjednostavnleg, vetrom, do najsloenleg, insektima. Kod razlicitih biljaka cvetovi su vrlo raznoliki, kako svojim izgledom tako i delovima iz kojih su sastavljeni. U cvetovima nalaze se pranici i tucak sa semeniin zamecima iz kojih nastaju semenke to slue za razvoj nove biljke. Oblik i boje su, takodje, vani za raspoznavanje pojedinih vrsti. Cvetovi, takodje, sadre razne aktivne materije se u mnogim slucajevima koriste u lekovite svrhe. Cvetove je potrebno brati pre nego to izvrse svoju funkciu. Uobicajeno se beru citavi cvetovi i to s pricvetnim listovima u kojima se, kao i u delovima cake, nalazi najvie delotvornih materija. Brati i suiti ih oprezno, jer su nene gradje!

Vegetativni biljni organi

Koren
Koren je osovinski vegetativni biljni organ kojim se biljka privruje za podlogu i upija vodu sa rastvorenim mineralnim materijama. Na vrhu korena nalazi se vegetaciona kupa ijom aktivnou koren raste neprekidno tokom ivota. Vegetaciona kupa je zatiena korenskom kapom (kaliptrom) da se ne bi otetila pri probijanju kroz podlogu.

Stablo - izdanak
Stablo je osovinski deo izdanka koji raste neprekidno tokom ivota biljke. Stablo sa listovima naziva se izdanak. Osnovne uloge stabla su:

provoenje vode sa mineralnim materijama od korena ka listovima, a u obrnutom pravcu rastvorenih organskih materija; stablo i njegove grane nose listove i postavljaju ih u najpovoljniji poloaj za primanje Suneve svetlosti.

List
List je deo izdanka koji obavlja tri veoma vane funkcije : fotosintezu, transpiraciju i razmenu gasova.

Reproduktivni biljni organi

Cvet

Cvet predstavlja kratak izdanak sa ogranienim rastom, sa listovima specifino izmenjenim funkcijom. Osnovna funkcija cveta je seksualna reprodukcija biljke. Cvetovi su karakteristini samo za biljke cvetnice.

Cvasti
Cvast predstavlja skup cvetova na zajednikoj osovini. Bioloki znaaj cvasti je u tome to grupisanje cvetova olakava opraivanje jer insekti za kratko vreme obiu vie cvetova kada su oni grupisani i lake ih uoavaju u liu. Isto tako, cvasti sa puno sitnih cvetova lake se pokreu vazduhom, to je vano za biljke koje se oprauju vetrom.

Plod
Plod je reproduktivni biljni organ koji se posle oploenja obrazuje iz plodnika. Smatra se preobraenim plodnikom koji u unutranjosti zatvara seme (plod je prisutan samo kod skrivenosemenica). Posle oploenja dolazi do promena u zidu plodnika on razrasta i obrazuje zid ploda, perikarp (oplodnica).

Seme
Seme je reproduktivni biljni organ prisutan samo kod golosemenica i skrivenosemenica kojim biljka preivljava nepovoljne uslove spoljanje sredine i u kome se nalazi klica, zaetak nove biljke. Razvija se iz semenog zametka, posle oploenja.