Micha KACZOROWSKI* Jacek BORKOWSKI** Roman DYGDAA*** Grzegorz MIGIELSKI**** * BaKaCHEM Sp. z o.o.

** Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia *** Szkoa Wysza im. Pawa Wodkowica, Pock **** Wysza Szkoa Gospodarki, Bydgoszcz

WPYW OTOCZKI WODNEJ NA PRDKO DETONACJI WYBRANYCH MATERIAW WYBUCHOWYCH

Streszczenie: W pracy przedstawiono wyniki bada wpywu otoczki wodnej na prdko detonacji wybranych materiaw wybuchowych (MW). Zamieszczone wyniki dotycz materiaw wybuchowych o rnej prdkoci detonacji: saletrolu, emulinitu i plastycznego materiau wybuchowego (MWP SW). W wyniku przeprowadzonych bada stwierdzono, i wzrasta prdko niektrych materiaw wybuchowych, gdy umieci si je w otoczce wodnej. Badane materiay wybuchowe zostay przebadane w ukadzie o specjalnej konstrukcji. Wyniki bada, po zoptymalizowaniu, zostan zastosowane w tzw. bombie wodnej sucej do gaszenia poarw za pomoc oboku wodnego dyspergowanego metod wybuchow.

INFLUENCE OF LAYERS WATER FOR DETONATION VELOCITY OF SOME EXPLOSIVES

Abstract: Influence of layers water for detonation velocity of some explosives was studied. Results are concerned to explosives with different detonation velocity. From the study resulted that detonation velocity of some explosives is bigger in water than in air. Ivestigated system, after optimalisation, will be adopted in water bomb which will be used as fire extinguishant with aerosol produced by explosive detonation.

1. Wstp
Omawiane poniej wyniki bada stanowi element szeroko prowadzonych prac nad opracowaniem metody wytwarzania aerozolu wodnego przy uyciu materiaw wybuchowych (MW), realizowanych w ramach programu badawczego nr R00-O0003/3 finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego [1]. Wytwarzanie aerozolu wodnego metod wybuchow polega na umieszczeniu okrelonego typu adunku wybuchowego wewntrz odpowiednio przygotowanej kapsuy wodnej, wykonanej z tkaniny nie przepuszczajcej wody, i odpaleniu tego adunku w odpowiedniej chwili czasu. W wyniku wybuchu, powstaje aerozol wodny uywany do gaszenia poarw. Podstawowym problemem jest zrozumienie i opis od strony fizycznej procesu powstawania aerozolu wodnego od momentu inicjacji materiau wybuchowego do momentu, gdy aerozol samoistnie zaczyna pokrywa obszar, na ktrym panuje ogie. Rozprzestrzenianie si chmury aerozolu wodnego zaley midzy innymi od usytuowania adunku wybuchowego wewntrz kapsuy wodnej. Zaoono dwie moliwoci umieszczenia adunku wybuchowego wewntrz kapsuy wodnej: wzdu osi symetrii konfiguracja cylindryczna (Rysunek 1.1 A) oraz w centralnej czci konfiguracja sferyczna (Rysunek 1.1 105

B). Podczas dowiadcze potwierdzona zostaa przewaga konfiguracji cylindrycznej w kontekcie uzyskiwania jak najwikszego obszaru, ktry zosta pokryty aerozolem wodnym.

Rys.1.1. Rozmieszczenie adunku wybuchowego wewntrz kapsuy wodnej: A - konfiguracja cylindryczna, B - konfiguracja sferyczna

Podstawowym czynnikiem koniecznym do zrozumienia i opisu fizycznego zjawiska wytwarzania aerozolu wodnego jest prdko detonacji materiau wybuchowego. Jest to podstawowy parametr charakteryzujcy materiay wybuchowe, ktry definiuje si jako prdko przebiegu reakcji przemiany wybuchowej zachodzcej w materiale wybuchowym [2]. Zaley ona od kilku parametrw: skadu chemicznego, gstoci i struktury MW oraz jego rednicy i rodzaju otoczki. Wpyw otoczki na prdko detonacji przedstawiono w syntetycznym ujciu w pracach [34]. Wedug autorw tych prac wpyw otoczki na prdko detonacji materiaw wybuchowych wynika z faktu, i otoczka ogranicza wnikanie bocznej fali rozrzedzenia w stref reakcji chemicznej we froncie fali detonacyjnej. Wpywa to na peniejsze wykorzystanie energii reakcji chemicznych zachodzcych podczas rozkadu materiau wybuchowego. Wynika z tego, e w nieidealnych materiaach wybuchowych, gdzie prdko detonacji jest nisza w porwnaniu do idealnych MW, wpyw ten moe by silniej zaznaczony. Napdzanie cylindrycznej warstwy cieczy produktami wybuchu przedstawiono w pracy [5]. Rozpatrzono w niej wybuch skondensowanego (idealnego) materiau wybuchowego, w ktrym fala detonacji przemieszcza si wzdu cylindrycznego adunku MW, wok ktrego umieszczono warstw cieczy. Do opisu napdzonej warstwy cieczy zastosowano kilka modeli zakadajcych ciliwo i nieciliwo cieczy.

2. Opis metod badawczych

Przy wyznaczaniu prdkoci detonacji materiau wybuchowego dokonuje si pomiaru czasu przejcia fali detonacyjnej przez front okrelonego odcinka pomiarowego [6]. Do pomiaru prdkoci detonacji wykorzystuje si metody optyczne (w ktrych stosuje si kamery) oraz metody elektryczne (wykorzystujce rnego typu czujniki wsppracujce z miernikami). W niniejszej pracy prdko detonacji mierzono metod czujnikw zwarciowych wykorzystujc dwa sposoby pomiaru czasu przejcia fali detonacyjnej. Przy pomiarach prdkoci detonacji metod zwarciow wane jest dokadne okrelenie bazy pomiarowej na podstawie, ktrej wylicza si prdko detonacji, gdy jest to jedno z gwnych rde bdw pomiarowych. Szacowany bd pomiaru prdkoci detonacji metod czujnikw zwarciowych wynosi 2,5 % [7]. W pierwszym sposobie do pomiaru czasu przejcia fali detonacyjnej przez okrelony odcinek MW a wic wartoci umoliwiajcej obliczenie prdkoci detonacji uywano klasycznego miernika TM 795. W mierniku zastosowano generator kwarcowy o

106

czstotliwoci pracy 100 MHz. Moliwe s jednoczesne pomiary na czterech niezalenych kanaach, bd w ukadzie wsplnego startu wszystkich kanaw.

Rys.2.1. Miernik TM 795 stosowany do pomiaru prdkoci detonacji

W drugim sposobie, do pomiaru prdkoci detonacji uyto komputer przemysowy NI PXI serii 1000B firmy National Instruments. Magistrala PXI czy szybko oraz parametry elektryczne magistrali PCI z odpornoci i zaawansowanymi moliwociami kontroli czasu oraz synchronizacji CompactPCI. Posiada ona nastpujce zalety: wysoka odporno komputera na zakcenia elektromagnetyczne moliwo pracy w szerokim zakresie wilgotnoci oraz temperatury powietrza dua odporno na wstrzsy i wibracje Na komputerze zosta zainstalowany system operacyjny LabVIEW RT, umoliwiajcy prac aplikacji w czasie rzeczywistym. W badanym materiale wybuchowym, w odpowiednich odlegociach umieszczono czujniki zwarciowe. Wyprowadzenia kadego czujnika podczono za pomoc kabla koncentrycznego do masy oraz do jednej linii (a) rnicowego wejcia analogowego karty pomiarowej komputera PXI, druga z linii wejcia analogowego zostaa poczona z mas (b). Poniewa zastosowano rezystory podcigajce R przy rozwartym czujniku na obydwu wejciach analogowych panowao napicie ok. 5 V. Po uruchomieniu programu na komputerze PXI nastpowao oczekiwanie na wyzwolenie pomiaru. Funkcj wyzwalajca peni kana analogowy 0 - pojawienie si na nim zbocza opadajcego powodowao rozpoczcie rejestracji zmian napicia na wejciach analogowych. Przejcie fali detonacyjnej powodowao zwarcie czujnika i wyzwolenie pomiaru. Zebrano dane z dwch kanaw analogowych. Parametry pomiaru: ilo zebranych prbek 100 tys. i czstotliwo prbkowania 2 mln prbek na sekund, pozwoliy na pomiar przez 50 ms, z rozdzielczoci 0,5 us. Analiza uzyskanych przebiegw pozwolia na okrelenie czasu rozchodzenia si fali detonacyjnej a tym samym na jej prdko.

107

Rys.2.2 Schemat ukadu pomiarowego

Poniej przedstawiono przykadowy wynik pomiaru czasu rozchodzenia si fali detonacyjnej:

Rys.2.3. Przykadowy przebieg pochodzcy z pomiaru (Emulinit, rednica 40 mm, baza 100 mm)

108

Rys.2.4. Przebieg pochodzcy z pomiaru w powikszonej skali (odczytany czas 216 us prdko 4630 m/s)

redni prdko mona okreli zalenoci:

s v= , t
gdzie s odlego midzy kolejnymi punktami pomiarowymi, t odstp czasu pomidzy rejestracj czoa fali detonacyjnej w kolejnych punktach pomiarowych. Bd pomiaru redniej prdkoci rozchodzenia si fali detonacyjnej okrelono metod rniczki zupenej: v v v = t + s , t s gdzie t = 2s - bd pomiaru i odczytu czasu, s = 0,02m - bd pomiaru odlegoci midzy punktami pomiarowymi. Powysza zaleno pokazuje, e znaczcy wpyw na bd pomiarowy ma niedokadno wyznaczenia odlegoci. Bd pomiaru prdkoci oszacowano na v = 50 m/s.

3. Warunki wykonania i rezultaty eksperymentw

Jako adunek podstawowy do tworzenia aerozolu wodnego wykorzystywano drzy rodzaje materiaw wybuchowych, charakteryzujcych si rnymi prdkociami detonacji (wg danych katalogowych producenta): emulsyjny materia wybuchowy Emulinit 2 (5460 m/s), amonowo-saletrzany materia wybuchowy Saletrol (2140 m/s) oraz plastyczny materia wybuchowy MWP-SW (7500 m/s). Badania prdkoci detonacji materiaw wybuchowych wykonano w otoczkach z folii polietylenowej dla rnych rednic materiau wybuchowego. Pomiar wykonano przy pomocy trzech par czujnikw. Dla adunku o dugoci ok. 1000 mm czujniki pomiarowe rozmieszczone byy co ok. 200 mm. Dugo odcinka rozbiegowego fali detonacyjnej wynosia 200 mm. W przypadku Emulinitu i saletrolu adunki pobudzane byy zapalnikiem 109

elektrycznym (ZE) i pobudzaczem, Ergodynem o masie 500g a w przypadku MWP-SW detonatorem heksogenowo-cerezynowym o masie 14 g (DHC 14).

Rys. 3.1. Ukad badawczy do bada prdkoci detonacji nieidealnych materiaw wybuchowych w wodzie

Przebadano adunki Emunilitu o rednicach 40, 80 i 90 mm, adunki Saletrolu o rednicach 65, 80 i 90 mm oraz adunki MWP-SW o rednicy 36 i 65 mm. Do prb tworzenia aerozolu wodnego uywano workw typu BIG-BAG o rednicy dna ok. 900 mm i rednicy samego worka ok. 1400 mm i pojemnoci ok. 1,5 m3. Badania prdkoci detonacji wykonano dla minimalnej dugoci adunku ok. 1000 mm. W tabeli 3.2. zestawiono przykadowe wyniki pomiarw prdkoci detonacji metod czujnikw zwarciowych. Wykonano dwie serie pomiarw prdkoci detonacji w powietrzu i w wodzie, dla kadego adunku o tej samej rednicy i dugoci oraz zblionych gstociach i masach. W niektrych przypadkach uzyskano mniej ni trzy wyniki, co byo spowodowane dosy du zawodnoci zastosowanej metody pomiaru prdkoci detonacji.
Tabela 3.2. Wyniki bada prdkoci detonacji wybranych MW
L.p. Rodzaj MW rednica [mm] Prdko detonacji w powietrzu Miernik TM795 Komp. PXI Prdko detonacji w wodzie Miernik TM795 Komp. PXI

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Emulinit Emulinit Emulinit Saletrol Saletrol Saletrol PMW PMW

40 80 90 65 80 90 36 65

4 494 100 5 450 100 4 862 100 2 930 100 3 302 100 3 465 100 7 558 100 7 354 100

4 494 50 4 908 50 5 000 50 2 930 50 2 969 50 3 319 50 7 692 50 7 243 50

4 550 100 4 823 100 4 893 100 3 252 100 3 361 100 3 620 100 7 672 100 7 577 100

4 660 50 4 938 50 5 128 50 3 252 50 3 361 50 3 620 50 7 742 50 7 407 50

4. Analiza wynikw
Na podstawie przeprowadzonych pomiarw dla Emulinitu stwierdzono minimalny, w granicach bdu pomiaru, wpyw otoczki wodnej na prdko detonacji MW. Uzyskane wyniki rni si od podanej przez producenta wartoci prdkoci detonacji (5460 m/s), ale ta zostaa wykonana w rurze. Ten sam materia zdetonowany w powietrzu, praktycznie bez otoczki (umieszczony w folii polietylenowej), detonowa z prdkoci okoo 5000 m/s (dla rednicy adunku = 90 cm) oraz okoo 4500 m/s (dla rednicy adunku = 40 cm). Wyniki te sugeruj, i rednica graniczna Emulinitu jest wiksza ni 90 cm.

110

Podczas bada procesu detonacji dla saletrolu stwierdzono, i umieszczony w otoczce wodnej detonuje z prdkoci wiksz o okoo 15 20 % ni w porwnywalnych warunkach w powietrzu. Prdko detonacji saletrolu podawana przez producenta wynosi 2140 m/s. Producent nie podaje warunkw prowadzenia pomiaru. Wydaje si, e uzyskane w tych badaniach wiksze wyniki wynikaj z pobudzenia Ergodynem. W badaniach przeprowadzonych na potrzeby niniejszej pracy stwierdzono, i saletrol uformowany w adunki o rednicy 65 mm detonuje na powietrzu z prdkoci ok. 3000 m/s i prdko ta ronie wraz ze wzrostem rednicy osigajc warto ok. 3500 m/s dla adunku o rednicy 90 mm. Badania prdkoci detonacji dla MWP SW wykazay zmniejszenie si jej wraz ze wzrostem rednicy adunku. Moe to wynika z trudnoci nabojowania adunkw o maych rednicach i w zwizku z tym uzyskiwania mniejszej gstoci adunku. Stwierdzono rwnie wzrost prdkoci detonacji w wodzie o kilka % w stosunku do prdkoci detonacji analogicznych adunkw strzelanych w powietrzu. Generalnie, naley rwnie stwierdzi wiksz powtarzalno, a tym samym wiarygodno wynikw pomiaru prdkoci detonacji uzyskiwanych przy pomocy komputera PXI, ni miernika TM 795.

5. Podsumowanie
Z przeprowadzonych bada wynika, i zastosowanie otoczki wodnej wpywa na prdko niektrych nieidealnych detonacji materiaw wybuchowych. Uzyskane wyniki wskazuj, e naley z wiksz wnikliwoci zbada wpyw otoczki wodnej na prdko detonacji materiaw wybuchowych, rozszerzajc zakres rednic badanych adunkw oraz dobierajc kilka innych MW. Jest to niezbdne do powstania modelu matematyczno-fizycznego wytwarzania aerozolu wodnego przy uyciu materiaw wybuchowych. Powysze badania zostay zrealizowane w ramach programu nr R00-O0003/3,2003/R/T00/2007/3 finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego.

Literatura
[1] Dygdaa R. S., Stefaski K., Lewandowski D., Ingwer-abowska M., Kaczorowski M. 2006: Aerosol Produced by Explosive Detonation in a Water Bag as Fire Extinguishant., 3rd International Conference IPOEX 2006, Ustro Jaszowiec. [2] Korzu M., 1981: 1000 sw o materiaach wybuchowych, Wydawnictwo MON, Warszawa. [3] Nowak H., Smoleski D., 1974: adunki kumulacyjne w wojsku, grnictwie i przemyle, Wydawnictwo MON, Warszawa. [4] Wodarczyk E., 1996: Eksperymentalna charakterystyka jednowymiarowych fal detonacyjnych w skondensowanych materiaach wybuchowych (MW). Synteza danych literaturowych., Biuletyn WAT 3/1996 (523), s. 5-54. [5] Cudzio S., Trzciski W.A., Papliski A., 1997: Badanie procesu wybuchowego napdzania cylindrycznej warstwy wody, Biuletyn WAT 5/1997 (537), s. 55-67. [6] Suceska M., 1995: Test methods for explosives, Springer-Verlag, New York. [7] Cudzio S., Maranda A., Trbiski R., Trzciski W., 2000: Wojskowe materiay wybuchowe, Wydawnictwo Politechniki Czstochowskiej, Czstochowa.

111