Infeksi dan Imunitas DSS (Dengue Shock Sindrome)

Siti Noraishah Bt. Omar (10.2009.307) Muhamad Fazrin Bin Raman (10.1009.319) Magdal na !ranata (10.2009.1"#) Samu l $iratama (10.2009.1%2) & nr' Sanga(ta )hristian (10.200*.202) + ,in -'onghar (10.2007.072) .os (hina M (10.2009.130) Marthi /ti0 )olin (10.2009.1*1) -ia1 ng Marta 2ria1i (10.2009.1#*) -onal /rinanda Manuain (10.2009.191)

Kelompok : C.1 Tutor : dr. Monic

Fa0ultas + do0t ran 3ni, rsitas +rist n +rida $a4ana (3+R5-/) 6alan /r1una 3tara no # 7 6a0arta Barat 11%70

I.

endahuluan
! rmasalahan ( n'a0it in8 0si dalam ra glo9alisasi d :asi ini; m n1adi s ma0in

0om(l 0s dan tida0 m ng nal 9atas dari suatu n gara. ! n'a0it in8 0si m ru(a0an an4aman 'ang tida0 a0an ( rnah surut t rhada( mas'ara0at tan(a ( duli usia; g nd r; ga'a hidu(; latar

9 la0ang tni0 dan status sosio< 0onomin'a. ! n'a0it in8 0si m n' 9a90an ( nd ritaan dan 0 matian s rta m n' 9a90an 9 9an 0 uangan 'ang tida0 0 4il t rhada( mas'ara0at. Salah satun'a adalah ( n'a0it d mam 9 rdarah d ngu m ru(a0an ( n'a0it nd mis di 5ndon sia dan sam(ai saat ini masih m ru(a0an masalah utama 0 s hatan mas'ara0at. ! n'a0it d mam 9 rdarah dis 9a90an ol h in8 0si ,irus d ngu 'ang a0ut dan ditandai d ngan (anas m ndada0 s lama 2 7 7 hari tan(a s 9a9 'ang 1 las dis rtai d ngan mani8 stasi ( rdarahan; s ( rti ( t 0i ; (ista=is 0adang dis rtai muntah darah; 9 ra0 darah; 0 sadaran m nurun; dan s'o0.1 ! n'a0it d mam 9 rdarah atau d ngu h morragi0 8 , r (-&F) ialah ( n'a0it 'ang dis 9a90an ol h ,irus d ngu 'ang ditular0an m lalui gigitan n'amu0 / d s / g'(ti dan / d s /l9o(i4tus. + dua 1 nis n'amu0 ini t rda(at ham(ir di s luruh ( loso0 5ndon sia; 0 4uali di t m(a<t m(at 0 tinggian l 9ih dari 1000 m t r di atas ( rmu0aan air laut. M r 9a0n'a 0asus -B- ini m nim9ul0an r a0si dari 9 r9agai 0alangan. S 9agian m ngangga( hal ini t r1adi 0ar na 0urangn'a 0 sadaran a0an 0 9 rsihan ling0ungan dan s 9agian lagi m ngangga( 0ar na ( m rintah lam9at dalam m ngantisi(asi dan m r s(on 0asus ini.2

II. em!ahasan

1. "mnanesis

/namn sis adalah ( ngam9ilan data 'ang dila0u0an ol h s orang do0t r d ngan 4ara m la0u0an s rang0aian :a:an4ara d ngan (asi n atau 0 luarga (asi n atau dalam 0 adaan t rt ntu d ngan ( nolong (asi n. B r9 da d ngan :a:an4ara 9iasa; anamn sis dila0u0an d ngan 4ara 'ang 0has; 9 rdasar0an ( ng tahuan t ntang ( n'a0it dan dasar<dasar ( ng tahuan 'ang ada di 9ali0 t r1adin'a suatu ( n'a0it s rta 9 rtola0 dari masalah 'ang di0 luh0an ol h (asi n. B rdasar0an anamn sis 'ang 9ai0 do0t r a0an m n ntu0an 9 9 ra(a hal m ng nai hal<hal 9 ri0ut> 1

a. ! n'a0it atau 0ondisi 'ang (aling mung0in m ndasari 0 luhan (asi n (0 mung0inan diagnosis) 9. ! n'a0it atau 0ondisi lain 'ang m n1adi 0 mung0inan lain ( n' 9a9 mun4uln'a 0 luhan (asi n (diagnosis 9anding) 4. Fa0tor<8a0tor 'ang m ning0at0an 0 mung0inan t r1adin'a ( n'a0it t rs 9ut (8a0tor (r dis(osisi dan 8a0tor risi0o). d. + mung0inan ( n' 9a9 ( n'a0it (0ausa? tiologi) . Fa0tor<8a0tor 'ang da(at m m( r9ai0i dan 'ang m m( r9uru0 0 luhan (asi n (8a0tor (rognosti0; t rmasu0 u(a'a ( ngo9atan) 8. ! m ri0saan 8isi0 dan ( m ri0saan ( nun1ang m dis 'ang di( rlu0an untu0 m n ntu0an diagnosisn'a. #. emeriksaan $isik

ada pasien DD (Demam Dengue) ham(ir tida0 di t mu0an 0 lainan.

!ada ( m ri0saan nadi ma0an a0an di t mu0an> Nadi (asi n mula<mula normal 0 mudian m n1adi normal dan m lam9at (ada hari 0 % dan 0 ". Bradi0ardi da(at m n ta( s lama 9 9 ra(a hari s lama ( n' m9uhan.

-a(at dit mu0an lidah 0otor dan 0 sulitan 9uang air 9 sar. !ada mata da(at di t mu0an ( m9 ng0a0an; in1 0si 0on1ungti,a; la0rimasi dan 8oto8o9ia.

 @0sat m da(at mun4ul dia:al d mam 'ang t rlihat 1 las di mu0a dan di dada; 9 rlangsung 9 9 ra(a 1am lalu a0an mun4ul 0 m9ali (ada hari 0 3<# 9 ru(a 9 r4a0 (ti0ia 9 ru(a l ngan dan di 0a0i lalu di s luruh tu9uh. ada D%D (Demam %erdarah Dengue) da(at t r1adi 9 ru(a g 1ala ( ndarahan (ada hari 0 3 atau 0 " 9 ruAa (ti0ia ; (ur(ura; 0imosis; h mat m sis; m lana dan (ista0sis.3 &ati umumn'a m m9 sar dan t rda(at n' ri t 0an 'ang tida0 s suai d ngan 9 ratn'a ( n'a0it. ada DSS (Dengue Shock Sindrome) g 1ala r 1atan di tandai d ngan 0ulit 'ang t rasa l m9a9 dan dingin; sianosis ( ri8 r 'ang t rutama tam(a0 (ada u1ung hidung; 1ari<1ari tangan dan 0a0i; s rta ( nurunan t 0anan darah. R 1atan 9iasan'a t r1adi (ada :a0tu d mam atau saat d ngan turun antara hari 0 3 dan hari 0 0 7 ( n'a0it.3

&.

emeriksaan enun'ang

a. Laboratorium i. 5solasi ,irus -a(at dila0u0an d ngan m nanam s( sim n (ada > Bia0an 1aringan n'amu0 atau 9ia0an 1aringan mamalia. ! rtum9uhan ,irus ditun1u0an d ngan adan'a antig n 'ang ditun1u00an d ngan immuno8lour s n; atau adan'a )!@ (cytopathic effect) (ada 9ia0an 1aringan manusia. 5no0ulasi? ( n'unti0an (ada n'amu0 ! rtum9uhan ,irus ditun1u0an d ngan adan'a antig n d ngu (ada 0 (ala n'amu0 'ang dilihat d ngan u1i immuno8lour s n. ii. ! m ri0saan S rologi 31i &5 (Hemaglutination Inhibition Test) 31i ! ngi0atan 0om(l m n (Complement Fixation Test)

 iii.

31i N tralisasi (Neutralization Test) 31i Ma4.@lisa (IgM capture enzyme-linked immunosorbent assay 31i 5gB @lisa indir 0

! m ri0saan darah !ada (asi n -B- 9iasan'a t rda(at l u4o( nia (ada hari 0 2 atau hari 0 3. Nilai normal l u0osit adalah ".000<10.000 ( r mi0ro lit r darah. !ada l u0o( nia t r1adi ( nurunan nilai l u0osit a0i9at d stru0si l u0osit 'ang m ning0at. S lain itu; (ada ( m ri0saaan darah (asi n -B- da(at 1uga dit mui trom9osito( nia dan h mo0ons ntrasi. M nurut $&O 1997; untu0 s s orang disah0an m nd rita -B-; nilai trom9ositn'a m stilah 0urang atau t rmasu0 100.000 ( r mi0ro lit r darah (trom9osito( nia). !ada (asi n -B- 'ang m ngalami h mo0ons ntrasi dit mui nilai h mato0ritn'a m l 9ihi atau t rmasu0 20C dari nilai h mato0rit normal. Masa ( m9 0uan darah masih normal (ada (asi n -B- namun masa ( ndarahan 9iasan'a m man1ang dan t r1adi ( nurunan 8a4tor ( m9 0uan 55; D; D55; 5E; dan E55. S lain itu dit mu0an 1uga hi(o(rot in mia; hi(onatr mia; dan hi(o0lor mia. 2 r1adi (ula ( ning0atan (ada SBO2; SB!2; ur um dan (& darah. R , rs al0ali m nurun.

i,. ,.

! m ri0saan urin + mung0inan dit mu0an al9uminuria ringan (ada (asi n -B! m ri0saaan sumsum tulang !ada a:al ( nd ritaan 9iasan'a dit mu0an hi(os lul r; 0 mudian m n1adi hi( rs lul r (ada hari 0 " d ngan gangguan maturasi dan (ada hari 0 10 s t lah normal. !. Radiologi !ada ( m ri0saan radiologi dan 3SB; +asus -B-; t rda(at 9 9 ra(a 0 rlainan 'ang da(at did t 0si 'aitu > 1. -ilatasi ( m9uluh darah (aru 2. @8usi (l ura 3. +ardiom gali dan 8usi ( ri0ard %. & (atom gali; dilatasi D. h (ati0a dan 0 lainan (ar n0im hati ". )airan dalam rongga ( riton um

#. ! n 9alan dinding , si0a 8 l a

(. Diagnosis -iagnosis 9 rdasar0an anamm sis da(at disim(ul0an ( n'a0it d mam 9 rdarah 'ang t r1adi (ada (asi n; d mam 9 rdarah ini 9iasa untu0 m m9u0ti0ann'a dila0u0an ( m ri0saan s 4ara 0linis. Biasan'a 'ang t r1adi adalah d mam tan(a adan'a sum9 r in8 0si; ruam ( t 0ial d ngan trom9osito( nia dan l u0o( nia r lati8. S rologi dan r a0si 9 rantai (olim ras t rs dia untu0 m masti0an diagnosa d mam 9 rdarah 1i0a t rindi0asi s 4ara 0linis. M ndiagnosis d mam 9 rdarah s 4ara dini da(at m ngurangi risi0o 0 matian dari(ada m nunggu a0ut.3 -iagnosis -B- dit ga00an 9 rdasar0an 0rit ria diagnosis $&O s 9agai 9 ri0ut> +rit ria 0linis - mam tinggi m ndada0; tan(a s 9a9 1 las; 9 rlangsung t rus m n rus s lama 2< 7 hari. 2 rda(at mani8 stasi ( rdarahan > u1i torniFu t (ositi8; ( t 0ia ; 0imosis; (ista0sis; ( rdarahan gusi; h mat m sis; dan atau m l na. & (atom gali. S'o0 2

+rit ri la9oratoris 2rom9osito( nia (trom9osit G100.000 mm3) & mo0ons ntrasi (( ning0atan h mato0rit G20C m nurut standar umur dan 1 nis 0 lamin) -ua 0rit ria 0linis ( rtama ditam9ah trom9osito( nia dan h mo0ons ntrasi atau ( ning0atan h mato0rit 4u0u( untu0 m n ga00an diagnosis 0linis -B-. @8usi

(l ura dan atau hi(oal9umin mia da(at m m( r0uat diagnosis t rutama (ada (asi n an mia dan atau t r1adi ( rdarahan. !ada 0asus s'o0; ( ning0atan h mato0rit dan adan'a trom9osito( nia m ndu0ung diagnosis -B-. 2
-ari hasil ( m ri0saan 'ang t lah dila0u0an ma0a a0an dida(at0an diagnosis t rhada( (asi n. -iagnosis (asti dida(at0an dari hasil isolasi ,irus d ngu (4 ll 4ultur ) atau(un d t 0si antig n ,irus RN/ d ngu d ngan t 0ni0 R2<!)R (R , rs 2rans4ri(tas !ol'm ras )hain R a4tion); namun 0ar na t 0ni0 'ang l 9ih rumit; saat ini t s s rologis 'ang m nd t 0si adan'a anti9odi s( si8i0 t rhada( d ngu 9 ru(a anti9odi total; 5gM mau(un 5gB l 9ih 9an'a0.

DD)D%D Dera'at*
DD 0 (ala; artralgia. n' ri

+e'ala
- mam dis rtai 2 atau l 9ih tanda> sa0it r tro<or9ital; mialgia;

,a!oratorium
H u0o( nia 2rom9osito( nia; tida0 dit mu0an 9u0ti 0 9o4oran (lasma

D%D

B 1ala di atas ditam9ah u1i 9 ndung (ositi8

2rom9osito( nia (I100.000?l); 9u0ti

ada 0 9o4oran (lasma D%D II B 1ala di atas ditam9ah ( rdarahan s(ontan 2rom9osito( nia (I100.000?l); 9u0ti

ada 0 9o4oran (lasma D%D III B 1ala di atas ditam9ah 0 gagalan sir0ulasi (0ulit dingin dan l m9a9 s rta g lisah) 2rom9osito( nia (I100.000?l); 9u0ti

ada 0 9o4oran (lasma D%D IS'o0 9 rat dis rtai d ngan t 0anan darah dan nadi tida0 t ru0ur 2rom9osito( nia (I100.000?l); 9u0ti

ada 0 9o4oran (lasma

Tabel 4.1. Klasifikasi Derajat Penyakit Virus Dengue1

J-B- d ra1at 555 dan 5D 1uga dis 9ut sindrom s'o0 d ngu (SS-)

.. Diagnosis %anding

a! "emam Tifoid - mam 2i8oid; adalah suatu ( n'a0it in8 0si (ada saluran ( n4 rnaan 'ang dia0i9at0an ol h 9a0t ri Salmon lla t'(hi; dan 0adang 1uga diin8 0si ol h 9a0t ri s 9angsan'a; s ( rti b! "emam chikungunya - mam 4hi0ungun'a adalah ( n'a0it ,irus 'ang ditular0an m lalui gigitan n'amu0 (aedes sp) 'ang t rin8 0si. ! n'a0it ini digam9ar0an s 9agai d mam d ngu 'ang m m(un'ai 0ara0t risti0 n' ri ( rs ndian 'ang h 9at dan 0adang t rus m n rus (artritis) dan dii0uti d mam dan 0 m rahan (ada 0ulit. Salmon lla !arat'(hi /; Salmon lla !arat'(hi B

c! #enyakit-penyakit darah ! n'a0it<( n'a0it darah s ( rti idio(ati0 trom9osito( nia; (ur(ura; l u0imia (ada stadium lan1ut dan an mia a(lasti0.3

d! Morbili $campak /dan'a ruam 'ang a0ut ma0a ( rlu di9 da0an d ngan mor9ili.

e! #erbasaran hati /dan'a ( r9 saran hati ( rlu di 9 da0an d ngan h (atitis a0ut dan l (tos(irosis (ada m ningitis m ningo0o0us dan s (sis t rda(at ( rdarahan di 0ulit. /. 0pidemiologi -i 5ndon sia -B- ( rtama 0ali di4urigai t lah t r1adi di Sura9a'a (ada tahun 19#*; t ta(i 0on8irmasi ,irologis 9aru di( rol h (ada tahun 1970. !ada tahun 199% -B- t lah

m n' 9ar 0 s luruh (ro(insi di 5ndon sia. !ada saat ini -B- sudah nd mis di 9an'a0 0ota 9 sar; 9ah0an s 1a0 tahun 197" ( n'a0it ini t lah t r1ang0it di ( d saan. B rdasar0an 1umlah 0asus -B-; 5ndon sia m n m(ati urutan 0 dua s t lah 2hailand. Mor9iditas dan mortalitas -B- 'ang dila(or0an 9 r9agai n gara 9 r,ariasi dis 9a90an 9 9 ra(a 8a0tor antara lain status umur ( ndudu0; 0 (adatan , 0tor; ting0at ( n' 9aran ,irus d ngu ; (r ,al nsi s roti( ,irus d ngu d ngan 0ondisi m t r ologis. !ada a:al t r1adin'a :a9ah di suatu n gara; distri9usi umur ( nd rita m m( rlihat0an 1umlah ( nd rita t r9an'a0 dari golongan ana0 9 rumur 0urang dari 1" tahun. Namun; (ada :a9ah<:a9ah s lan1utn'a; 1umlah ( nd rita 'ang digolong0an dalam usia d :asa muda m ning0at. -i 5ndon sia ,irus -@N<1; -@N<2; -@N<3; dan -@N<% t lah 9 rhasil diisolasi dari darah ( nd rita. -i 6a0arta da rah nd mis tinggi; dari s 9agian 9 sar ( nd rita -B- d ra1at 9 rat mau(un 'ang m ninggal da(at diisolasi ,irus -@N<3. Sur, i ,irologis ( nd rita -Bt lah dil 0u0an di 9 9 ra(a rumah sa0it di 5ndon sia s 1a0 tahun 1972 sam(ai d ngan tahun 199". + m(at s roti( ,irus d ngu 9 rhasil diisolasi 9ai0 dari ( nd rita -B- d ra1at ringan mau(un 9 rat. S lama 17 tahun; s roti( 'ang 9 rdominasi adalah ,irus d ngu s roti( -@N<2 atau -@N<3. +asus 0 matian l 9ih 9an'a0 (ada ana0 ( r m(uan;usia antara 1< % tahun dan " 7 10 tahun.

1. 0tiologi ! n'a0it - mam B rdarah - ngu adalah ( n'a0it in8 0si ,irus - ngu 'ang ditular0an ol h n'amu0 / d s a g'(ti dan n'amu0 / d s al9o(i4tus. Dirus - ngu t rmasu0 g nus Fla,i,irus; 8amili Fla,i,irida ; 'ang di9 da0an m n1adi % s roti( 'aitu -@N 1; -@N 2; -@N 3 dan -@N %. + m(at s roti( ,irus ini t rda(at di 5ndon sia dan dila(or0an 9ah:a s roti( ,irus -@N 3 s ring m nim9ul0an :a9ah; s dang di 2hailand ( n' 9a9 :a9ah 'ang dominan adalah ,irus -@N 2. ! n'a0it ini ditun1u00an d ngan adan'a d mam s 4ara ti9a< ti9a 2<7 hari; dis rtai sa0it 0 (ala 9 rat; sa0it (ada s ndi dan otot m'algia dan arthralgia dan ruam m rah t rang; ( t 4hi dan 9iasan'a mun4ul dulu (ada 9agian 9a:ah 9adan m n' 9ar

hingga m n' limuti ham(ir s luruh tu9uh. Radang ( rut 9isa 1uga mun4ul d ngan 0om9inasi sa0it di ( rut; rasa mual; muntah<muntah atau diar . Mani8 stasi 0lini0 t r:u1ud s 9agai a0i9at adan'a 0 9o4oran (lasma dari ( m9uluh darah ( ri8 r 0 1aringan s 0itar. 5n8 0si ,irus - ngu da(at 9 rsi8at asimtomati0 atau simtomati0 'ang m li(uti (anas tida0 1 las ( n' 9a9n'a (- ngu F , r; -F); - mam B rdarah - ngu (-B-); dan d mam 9 rdarah d ngan r n1atan (-SS) d ngan mani8 stasi 0lini0 d mam 9i8asi0 dis rtai g 1ala n' ri 0 (ala; n' ri s ndi; n' ri otot; dan tim9uln'a ruam (ada 0ulit.2

B9r.Dirus - mam B rdarah - ngu

Dirus - ngu masu0 0 dalam tu9uh manusia l :at gigitan n'amu0 / d s a g'(ti dan n'amu0 / d s al9o(i4tus. -i dalam tu9uh manusia; ,irus 9 r0 m9ang 9ia0 dalam sist m r ti0ulo ndot lial; d ngan targ t utama ,irus - ngu adalah /!) (/ntig n !r s nting ) lls ) di mana (ada umumn'a 9 ru(a monosit atau ma0ro8ag 1aringan s ( rti s l +u(88 r dari h (ar da(at 1uga t r0 na. S g ra t r1adi ,ir mia s lama 2 hari s 9 lum tim9ul g 1ala dan 9 ra0hir s t lah lima hari g 1ala (anas mulai. Ma0ro8ag a0an s g ra 9 r a0si d ngan m nang0a( ,irus dan m m(ros sn'a s hingga ma0ro8ag m n1adi /!) (/ntig n !r 4 nting ) ll). /ntig n 'ang m n m( l di ma0ro8ag ini a0an m nga0ti8asi s l 2<& l( r dan m nari0 ma0ro8ag lain untu0 m m8agosit l 9ih 9an'a0 ,irus. 2<h l( r a0an m nga0ti8asi s l 2<sitoto0si0 'ang a0an m lisis ma0ro8ag 'ang sudah m m8agosit ,irus 1uga m nga0ti80an s l B 'ang a0an m l (as anti9odi. /da 3 1 nis anti9odi 'ang t lah di0 nali 'aitu anti9odi n tralisasi; anti9odi h maglutinasi; anti9odi 8i0sasi 0om(l m n.3

! n'a0it in8 0si ,irus - ngu m ru(a0an hasil int ra0si multi8a0torial 'ang (ada saat ini mulai diu(a'a0an m mahami 0 t rli9atan 8a0tor g n ti0 (ada ( n'a0it in8 0si ,irus; 'aitu 0 r ntanan 'ang da(at di:aris0an. +ons ( ini m ru(a0an salah satu t ori 0 1adian in8 0si 9 rdasar0an adan'a ( r9 daan 0 r ntanan g n ti0 (g n ti4 sus4 (ti9ilit') antar indi,idu t rhada( in8 0si 'ang m nga0i9at0an ( r9 daan int ra0si antara 8a0tor g n ti0 d ngan organism ( n' 9a9. N'amu0 a d s ini m mili0i daur hidu( m tamor8osis s m(urna 'ang t rdiri dari> t lur K lar,a K (u(a K d :asa. ! rila0u a d s 9 rt lur di t m(at ( rindu0an 9 rair 1 rnih 'ang 9 rd 0atan rumah ( ndudu0. 2 m(at ( rindu0an t rdiri atas dua t m(at ( rindu0an 9uatan manusia dan ( rindu0an alamiah. + 9iasaan m nghisa( darah (ada siang hari 9ai0 di dalam atau(un di luar rumah. 6ara0 t r9ang 9iasan''a ( nd 0 m n4a(ai 1ara0 rata 7 rata %0m. 3mur n'amu0 d :asa 0ira 7 0ira 10 hari.%

Gbr. Siklus

idu! "yamuk

1.

Telur

%ambar !& telur nyamuk 'edes 'egepti!(

B ntu0 lon1ong !ada diding tam(a0 garis<garis 'ang m m9 ntu0 gam9aran 'ang m n' ru(ai an'aman 0ain 0asa.3 -i l ta00an satu ( rsatu t r(isah di t (i ( rmu0aan air (ada lu9ang (ohon dan 4ontain r.

#. Lar$a

%ambar ) lar*a nyamuk 'edes 'egepti(

!ada s gm n t ra0hir a9dom n t rda(at si8on 'ang ( nd 0 Bulu si8on satu (asang S gm n anal 'aitu ( lana tida0 m nutu( anal s gm n Sisir > gigi sisir d ngan duri sam(ing

%. Pu!a

%amabar +!, pupa nyamuk 'edes 'egepti(

2 9ung ( rna8asan (an1ang tan(a 4 lah. 4. "yamuk de&asa $arna hitam d ngan 9 lang<9 lang (utih (ada a9dom n dan 0a0i !ada 9 tina (al(i l 9ih ( nd 0 dari(ada (ro9os4is !ada 1antan (al(i sama atau m l 9ihi (ro9os4is !ada tora0 t rlihat gam9aran Ll'r M (har(a) (utih

%ambar +!( toraks 'edes 'egepti(

B ntu0 sisi sa'a( s m(it; (an1ang; u1ung run4ing /9dom nn'a m mili0i u1ung 'ang lan4i( dan 9 lang<9 lang (utih. ! rila0u n'amu0 / d s / g (ti> 1. B rt lur di t m(at ( rindu0an di air 1 rnih 'ang 9 rd 0atan d ngan rumah ( ndudu0 2. 2 m(at ( rindu0an 9 ru(a> t m(at 9uatan manusia 'aitu t m(a'an atau g ntong 'ang t m(at ( n'im(anan air minum; 9a0 mandi; 1 m9atan; (ot 9unga; 0al ng;dll 'ang t rda(at di halaman rumah 'ang 9 risi air hu1an. 3. 2 m(at ( rindu0an alamiah 0 lo(a0 daun tanaman; t m(urung 0 la(a; tongga0 9am9oo; lu9ang (ohon. %. + 9iasaan m nghisa( darah (ada siang hari; 9ai0 di dalam atau(un diluar rumah. ". ! nghisa(an darah di la0u0an dari (agi; ( tang d ngan (un4a0 :a0tu 'aitu s t lah matahari t r9it (0*.00<10.00); s 9 lum t ngg lam (1".00<17.00). #. 2 m(at ( ristirahatan n'amu0 a d s a g (ti 'aitu s ma0<s ma0 dan 9 nda 'ang t rgantung di dalam rumah 7. 6ara0 t r9ang 9iasan'a ( nd 0 m n4a(ai 1ara0 rata<rata %0m *. 3mur n'amu0 d :asa umumn'a 10 hari

2.

atofisiologi

!ato8isiologi (rim r -B- dan - ngu Sho40 S'ndrom (-SS) adalah ( ning0atan a0ut ( rm a9ilitas ,as0ul r 'ang dii0uti 0 9o4oran (lasma 0 dalam ruang 0stra,as0ul r; s hingga m nim9ul0an h mo0ons ntrasi dan ( nurunan t 0anan darah. Dolum (lasma m nurun l 9ih dari 20C (ada 0asus<0asus 9 rat; 'ang didu0ung ( n muan (ost mort m m li(uti 8usi s rosa; 8usi (l ura; h mo0ons ntrasi dan hi(o(rot in mi. !atog n sis -B- masih 0ontro, rsial dan masing<masing han'a da(at m n1 las0an satu atau 9 9 ra(a mani8 stasi 0lini0n'a dan 9 lum da(at m n1 las0an s 4ara utuh 0 s luruhan 8 nom na. B 9 ra(a t ori t ntang (atog n sis -Badalah th s 4ondar' h t rologous in8 4tion h'(oth sis; hi(ot sis ,irul nsi ,irus; t ori 8 nom na anti9odi d ( nd nt nhan4 m nt (/-@); t ori m diator; ( ran ndoto0sin; dan t ori a(o(tosis.2 ! n4 gahan dan ( m9 rantasan in8 0si - ngu diutama0an (ada ( m9 rantasan , 0tor ( n'a0it 0ar na ,a0sin 'ang 8 0ti8 masih 9 lum t rs dia. ! m9 rantasan , 0tor ini m li(uti ( m9 rantasan sarang n'amu0 dan ( m9asmian 1 nti0. ! m9 rantasan sarang n'amu0 m li(uti ( m9 rsihan t m(at ( nam(ungan air 9 rsih 'ang m ru(a0an sarana utama ( r0 m9ang9ia0an n'amu0; dii0uti ( nim9unan sam(ah 'ang 9isa m n1adi t m(at ( r0 m9ang9ia0an n'amu0. 2 m(at air 9 rsih ( rlu dilindungi d ngan ditutu( 'ang 9ai0. ! m9asmian 1 nti0 dila0u0an m lalui 0 giatan lar,a4iding d ngan a9at dan ( n 9aran i0an ( ma0an 1 nti0 di 0olam<0olam.3

3.

enatalaksanaan

2ida0 ada t ra(i 'ang s( si8i0 untu0 d mam d ngu ;(rinsi( utama adalah t ra(i su(orti8.! m liharaan ,olum 4airan sir0ulasi m ru(a0an tinda0an 'ang (aling ( nting dalam ( nanganan 0asus -B-. /nti( ur ti0 di( rlu0an untu0 m ng0ontrol d mam (anas. 2 ta(i as(irin dan i9u(ro8 n tida0 di9 nar0an ( nggunaannua 0ar na untu0 m ng la00an iritasi gastri4 dan ( ndarahan 'ang (arah dan 1uga m ru(a0an tinda0an ( n4 gahan dari sindrom R ' Ns ( a(a9ila as(irin 9 rasosiasi d ngan in8 0si d ngu ) . /su(an 4airan (asi n harus t ta( di1aga;t rutama 4airan oral disaran0an 9uat (asi n 'ang anor =ia dan muntah<muntah. 6i0a asu(an 4airan oral (asi n tida0 mam(u di( rtahan0an ma0a di9utuh0an su(l m n 4airan m lalui intra, na untu0 m n4 gah d hidrasi dan homo0os ntrasi s 4ara 9 rma0na. /ntara (roto4ol ( natala0sanaan -B- (ada (asi n d :asa 9 rdasar0an 4rit ria>

 ! natala0sanaan 'ang t (at d ngan ran4angan tinda0an 'ang di9uat s suai atas indi0asi. !ra0tis dalam ( la0sanaann'a. M m( rtim9ang0an cost effecti*eness.

Tatalaksana Medikamentosa untuk demam !erdarah dengue: Protokol 1'Penanganan Tersangka D(D de&asa tan!a syok !roto0ol ini diguna0an s 9agai ( tun1u0 dalam m m9 ri0an ( rtolongan ( rtama (ada ( nd rita -B- atau 'ang diduga -B- di 5nstalasi Ba:at -arurat dan 1uga di(a0ai s 9agai ( tun1u0 dalam m mutus0an indi0asi ra:at. S s orang 'ang t rsang0a m nd rita -B- diruang Ba:at -arurat dila0u0an ( m ri0saan h moglo9in (&9);h mato0rit (&t) dan trom9osit;9ila > o &9;&t dan trom9osit normal atau trom9osit antara 100.000 7 1"0.000;(asi n da(at di(ulang0an d ngan an1uran 4ontrol atau o9at 1alan 0 !oli0lini0 dalam :a0tu 2%1am 9 ri0utn'a atau 9ila 0 adaaan ( nd rita m m9uru0 s g ra 0 m9ali 5nstalasi Ba:at -arurat. o &9;&t normal t ta(i tom9osit I 100.000 dian1ur0an untu0 dira:at. o &9;&t m ning0at dan trom9osit normal atau turun 1uga dian1ur0an untu0 dira:at. Protokol #' Pemberian )airan Pada Tersangkut D(D De&asa Di Ruang Ra&at. !asi n 'ang t rsang0a -B- tan(a ( rdarahan s(ontan dan massi8 dan tan(a s'o0 ma0a di ruang ra:at di9 ri0an 4airan in8us 0ristaloid d ngan 1umlah s ( rti 9 ri0ut> Dolum 4airan 0ristaloid ( r hari 'ang di( rlu0an;s suai rumus 9 ri0ut> 1"00 O P20 Q (BB dalam 0g 7 20)R S t lah ( m9 rian 4airan;ma0a dila0u0an ( m ri0saan &9;&t tia( 2%1am> o Bila &9;&t m ning0at 10<20C dan trom9osit I 100.000 1umlah ( m9 rian 4airan t ta( s ( rti rumus di atas t ta(i ( mantauan &9;&t trom9osit dila0ua0n tia( 121am.

o Bila &9;&t m ning0at S 20C dan trom9osit I 100.000 ma0a ( m9 rian 4airan s suai d ngan (roto4ol ( natala0sanaan -B- d ngan ( ning0atan &t S 20C

Protokol %' Penatalaksanaan D(D Dengan Peningkatan

t * #+,.

M ning0atn'a &t S 20C m nun1u00an 9ah:a tu9uh m ngalami d 8i4it 4airan s 9an'a0 "C.!ada 0 adaan in t ra(i a:al ( m9 rian 4airan adalah d ngan m m9 ri0an in8us 4airan 0ristaloid s 9an'a0 #<7 ml?0g?1am.!asi n 0 mudian di(antau s t lah 3<%1am ( m9 rian 4airan.Bila t r1adi ( m9ai0an 'ang ditandai d ngan tanda<tanda h mato0rit turun;8r 0u nsi nadi turun;t 0anan darah sta9il;(rodu0si urin m ning0at ma0a 1umlah 4airan in8us di0urangi m n1adi " ml?0g?1am.21am 0 mudian dila0u0an ( mantauan 0 m9ali dan 9ila t 0anan t ta( m nun1u00an ( r9ai0an ma0a 1umlah 4airan in8us di0urangi m n1adi 3 ml?0g?1am.Bila ada ( mantauan 0 adaan t ta( m m9ai0 ma0a ( m9 rian 4airan in8us da(at dih nti0an 2%<%* 1am 0 mudian. /(a9ila s t lah ( m9 rian t ra(i 4airan a:al #<7 ml?0g?1am tadi 0 adaan t ta( tida0 m m9ai0;'ang ditandai d ngan &t dan nadi m ning0at;t 0anan nadi I 20 mm&g;(rodu0si urin m nurun;ma0a 0ita harus m nai00an 1umalh 4airan in8us m n1adi 10 ml?0g?1am.21am 0 mudian dila0u0an ( mantaun 0 m9ali dan 9ila 0 adaan m nun1u00an ( r9ai0an ma0a 1umlah 4airan di0urangi " ml?0g?1am t ta(i 9ila dalam 0 adaan tida0 m nun1u00an ( r9ai0an ma0a 1umlah 4airan in8us dinai00an m n1adi 1" ml?0g?1am dan 9ila dalam ( r0 m9angann'a m n1adi m m9uru0 dan dida(at0an tanda<tanda s'o0 ma0a (asi ditangani s suai (roto4ol tatala0sana sindrom s'o0 d ngu (ada d :asa.Bila s'o0 t lah t ratasi ma0a ( m9 rian 4airan dimulai lagi s ( rti t ra(i ( m9 rian 4airan a:al. Protokol 4' Penatalaksanaan Perdara-an S!ontan Pada D(D De&asa. ! rdarahan s(ontan dan massi8 (ada ( nd rita -B- d :asa adalah> ! rdarahan hidung? (ista0sis 'ang tida0 t r0 ndali :alau(un t lah di9 ri0an tam(on hidung ! rdarahan saluran 4 rna (h mat m sis dan m l na atau h matos0 sia) ! rdarahan saluran 0 n4ing(h maturia)

 ! rdarahan ota0 !ada 0 adaan ini;1umlah dan 0 4 (atan ( m9 rian 4airan t ta( s ( rti 0 adaan -Btan(a s'o0 lainn'a.! m ri0saan t 0anan darah ;nadi;( rna8asan dan 1umlah urin dila0u0an s s ring mung0in d ngan 0 :as(adaan &9;&t dan trom9osit s rta h mostas harus s g ra dila0u0an dan ( m ri0saan &9;&t dan trom9osit s 9ai0n'a diulang %<# 1am. ! m9 rian h (arin di9 ri0an a(a9ila s 4ra 0linisdan la9oratoris dida(at0an tanda<tanda 0oagulasi intra,as4ular dis minta(+5-).2rans8usi 0om(on n darah di9 ri0an s suai indi0asi.FF! di9 ri0an 9ila dida(at0an d 8isi nsi 8a4tor ( m9 0uan;!R) di9 ri0an 9ila nilai &9 0urang dari 10 g?dl.2rans8usi trom9osit han'a di9 ri0an (ada (asi n -B- d ngan ( rdarahan s(ontan dan massi8 d ngan 1umlah trom9osit I 100.000?mm3 dis rtai atau tan(a +5-. Protokol .'Tatalaksana Sindrom Syok Dengue Pada De&asa Bila 0ita 9 rhada(an d ngan Sindrom S'o0 - ngu (SS-) ma0a hal ( rtama 'ang harus diingat adalah 9ah:a r n1atan harus s g ra diatasi dan ol h 0ar na itu ( nggantian 4airan intra,as4ular 'ang hilang harus s g ra dila0u0an./ng0a 0 matian SS- s (uluh 0ali li(at di9anding0an d ngan ( nd rita -B- tan(a r n1atan;dan r n1atan da(at t r1adi 0ar na 0 t rlam9atan ( nd rita -B- m nda(at0an ( rtolongan;( natala0sanaan 'ang tida0 t (at t rmasu0 0urangn'a 0 :as(adaan t rhada( tanda<tanda r n1atan dini; dan ( natala0sanaan r n1atan 'ang tida0 ad 0uat. !ada 0asus SS- 4airan 0ristaloid adalah (ilihan utama 'ang di9 ri0an.S lain r susitasi 4airan;( nd rita 1uga di9 ri0an o0sig n 2<%lit r?m nit.! m ri0saan 'ang harus dila0u0an adalah ( m ri0saan darah ( ri8 r l ng0a((-!H);h mostasis;analisi gas darah;0adar natrium;0alium dan 0lorida s rta ur um dan 0r atinin.

!ada 8as a:al;4airan 0ristaloid digu'ur s 9an'a0 10<20 ml?0g?BB dan di ,aluasi s t lah 1"<30m nit.Bila r n1atan t lah t ratasi(ditandai d ngan t 0anan sistoli0 100mm&g dan t 0anan

nadi l 9ih dari 20 mm&g;8r 0u nsi nadi 0urang dari 1000ali ( r m nit d ngan ,olum 'ang 4u0u(;a0ral t ra9a hangat dan 0ulit tida0 (u4at s rta di r sis 0."<1 ml?0gBB?1am) 1umlah 4airan di0urangi m n1adi 7 ml?0g?1am.Bila dalam :a0tu #0<120 m nit;0 adaan t ta( sta9il ( m9 rian 4airan m n1adi " ml?0g?1am.Bila dalam :a0tu #0<120 m nit 0 mudian 0 adaan t ta( sta9il ( m9 rian 4airan m n1adi 3 ml?0g?1am.Bila 2%<%* 1am s t lah r n1atan t ratasi d ngan tanda< tanda ,ital dan &t t ta( sta9il s rta di r sis 4u0u( ma0a ( m9 rian 4airan ( rin8us harus dih nti0an.

! nga:asan dini 0 mung0inan t r1adin'a r n1atan 9 rulang harus dila0u0an t rutama dalam :a0tu %*1am ( rtama s 1a0 t r1adi r n1atan .Ol h 0ar na untu0 m ng tahui a(a0ah r n1atan t lah t ratasi d ngan 9ai0;di( rlu0an ( mantauan tanda ,ital 'aitu status 0 sadaran;t 0anan darah;8r 0u nsi nadi;8r 0u nsi 1antung dan na(as;A m9 saran hati;n' ri t 0an da rah hi(o0ondrium 0anan dan (igastri0 s ta 1umlah di r sis.! mantaun 0adar h moglo9in;h mato0rit dan 1umlah trom9osit daa(at di( rguna0an untu0 ( mantauan ( r1alanan ( n'a0it. Bila 8as a:al ( m9 rian 4airan t rn'ata r n1atan 9 lum t ratasi;ma0a ( m9 rian 4airan 0ristaloid da(at diting0at0an m n1adi 20<30 ml?0gBB dan 0 mudian di ,aluasi s t lah 20< 30 m nit.Bila t 0anan t ta( m ning0at 9 rarti ( r m9 san (lasma masih 9 rlangsung ma0a ( m9 rian 4airan 0oloid m ru(a0an (ilihan;t ta(i 9ila nilai &t m nurun;9 rat t r1adi ( rdarahan ma0a (ada ( nd rita di9 ri0an tran8usi darah s gar 10 ml?0gBB dan da(at diulang s suai 0 9utuhan.

S 9 lum 4airan 0oloid di9 ri0an ma0a s 9ai0n'a 0ita harus m ng tahui si8at<si8at 4airan t rs 9ut;! m9 rian 0oloid s ndiri mula<mula di9 ri0an d ngan t t san 4 (at 10<20 ml?0gBB dan di ,aluasi s t lah 10<30 m nit.Bila 0 adaan t ta( 9 lum t ratasi ma0a untu0 m mantau 0 4u0u(an 4airan dila0u0an ( masangan 0at t r , na s ntral dan ( m9 rian 0oloid da(at ditam9ah hingga 1umlah ma0simum 30 ml?0gBB d ngan sasaran t 0anan , na s ntral 1"<1* 4m&2O.Bila 0 adaan t ta( 9 lum t ratasi harus di( rhati0an dan dila0u0an 0or 0si t rhada( gangguan asam 9asa; l 0trolit;hi(ogli0 mia;an mia;+5-;in8 0si s 0und r.Bila t 0anan , na

s ntral ( nd rita sudah s suai d ngan targ t t ta(i r n1atan t ta( 9 lum t ratasi ma0a da(at di9 ri0an o9at inotro(i0?,aso(r sor. Tatalaksana 4on5medikamentosa untuk demam !erdarah dengue: 1. 2irah 9aring (9 d r st).

2. /su(an 4airan 'ang 4u0u( untu0 m n4 gah d hidrasi 0ar na d mam. -i9 ri0an minum 1;"<2 lit r dalam 2% 1am ( susu; air d ngan gula atau siro() atau air ta:ar ditam9ah garam. 3. Ma0an ma0anan 'ang 9 rgizi; r ndah l ma0 dan luna0 agar tida0 m m9 rat0an 0 r1a usus. %. 6aga higi n dan 0 9 rsihan diri mau(un orang 'ang m ra:at untu0 m nghindari ( nularan. ". Monitoring 0 adaan 0linis dan :as(adai tanda<tanda ( r9uru0an atau 0om(li0asi.

16. encegahan 3ntu0 m mutus0an rantai ( nularan; ( m9 rantasan , 0tor diangga( 4ara (aling m madai saat ini. D 0tor d ngu 0hususn'a /.a g'(ti s 9 narn'a mudah di9 rantas 0ar na sarang< sarangn'a t r9atas di t m(at 'ang 9 risi air 9 rsih dan 1ara0 t r9angn'a ma0simum 100 m t r. 2 ta(i 0ar na , 0tor t r9 sar luas; untu0 0 9 rhasilan ( m9 rantasan di( rlu0an total 4o, rag (m li(uti s luruh :ila'ah) agar n'amu0 ta0 da(at 9 r0 m9ang 9ia0 lagi. 2 rda(at 2 4ara ( m9 rantasan , 0tor> 1. M ngguna0an ins 0tisida. .ang lazim di(a0ai dalam (rogram ( m9 rantasan d mam 9 rdarah d ngu adalah

malathion untu0 m m9unuh n'amu0 d :asa (adultisida) dan t m (hos (a9at ) untu0 m m9unuh 1 nti0 (lar,asida). )ara ( nggunaan malathion ialah d ngan ( ngasa(an (th rmal 8ogging) atau

( nga9utan (4old 8ogging). 3ntu0 ( ma0aian rumah tangga da(at diguna0an 9 r9agai 1 nis ins 0tisida 'ang dis m(rot0an di dalam 0amar?ruangan; misaln'a golongan organo8os8at; 0ar9amat atau ('r throid. )ara ( nggunaan t m (hos (a9at ) ialah d ngan (asir a9at (sand granul s) 0 dalam sarang<sarang n'amu0 a d s; 'aitu 9 1ana t m(at ( nam(ungan air 9 rsih. -osis 'ang diguna0an ialah 1 ((m atau 1 gram /9at SB 1 C ( r 10 lit r air.7

2.

2an(a ins 0tisida )aran'a adalah>

1. M nguras 9a0 mandi; t m(a'an dan t m(at ( nam(ungan air minimal 1= s minggu (( r0 m9angan t lur 0 n'amu0 laman'a 7<10 hari. 2. M nutu( t m(at ( nam(ungan air ra(at<ra(at. 3. M m9 rsih0an halaman rumah dari 0al ng<0al ng 9 0as; 9otol<9otol ( 4ah dan 9 nda lain 'ang m mung0in0an n'amu0 9 rsarang. 5solasi (asi n agar (asi n tida0 digigit , 0tor untu0 ditular0an 0 (ada orang lain sulit dila0sana0an l 9ih a:al dari ( ra:atan di rumah sa0it 0ar na 0 sulitan (ra0tis. M n4 gah gigitan n'amu0 d ngan 4ara m ma0ai o9at goso0 mau(un ( ma0aian 0 lam9u m mang da(at m n4 gah gigitan n'amu0; t ta(i 4ara ini diangga( 0urang (ra0tis. 5munisasi mau(un ( m9 rian anti<,irus dalam usaha m mutus0an rantai ( nularan; saat ini 9aru dalam tara8 ( n litian. 7 - mam 9 rdarah da(at di4 gah d ngan m m9 rantas 1 nti0<1 nti0 n'amu0 - mam B rdarah ('edes aegypti) d ngan 4ara m la0u0an !SN (! m9 rsihan Sarang N'amu0). 3(a'a ini m ru(a0an 4ara 'ang t r9ai0; am(uh; murah; mudah dan da(at dila0u0an ol h mas'ara0at; d ngan 4ara s 9agai 9 ri0ut> 1. B rsih0an (0uras) t m(at ( n'im(anan air (s ( rti > 9a0 mandi?$); drum; dan lain<lain) s 0urang<0urangn'a s minggu s 0ali. Bantilah air di ,as 9unga; t m(at minum 9urung ( rang0a s mut dan lain<lain s 0urang<0urangn'a s minggu s 0ali.

2. 2utu(lah ra(at<ra(at t m(at ( nam(ungan air; s ( rti t m(a'an; drum; dan lain<lain agar n'amu0 tida0 da(at masu0 dan 9 r0 m9ang 9ia0 di t m(at itu

3. +u9ur atau 9uanglah (ada t m(atn'a 9arang<9arang 9 0as; s ( rti 0al ng 9 0as; 9an 9 0as;9otol<9otol ( 4ah; dan lain<lain 'ang da(at m nam(ung air hu1an; agar tida0 m n1adi t m(at 9 r0 m9ang 9ia0 n'amu0. !otongan 9am9u; t m(urung 0 la(a; dan lain<lain agar di9a0ar 9 rsama sam(ah lainn'a. %. 2utu(lah lu9ang<lu9ang (agar (ada (agar 9am9u d ngan tanah atau adu0an s m n. ". Hi(atlah (a0aian?0ain 'ang 9 rgantungan dalam 0amar agar n'amu0 tida0 hingga( disitu. #. 3ntu0 t m(at<t m(at air 'ang tida0 mung0in atau sulit di0uras; ta9ur0an 9u9u0 /B/2@ 0 dalam g nangan air t rs 9ut untu0 m m9unuh 1 nti0<1 nti0 n'amu0. 3langi hal ini s tia( 2<3 9ulan s 0ali. /da 9an'a0 4ara untu0 m m9 rantas n'amu0 'edes aegypti; antara lain d ngan 4ara> 1. ! n' m(rotan d ngan m ngguna0an zat 0imia 2. ! ngasa(an d ngan ins 0tisida 3. M mutus daur hidu( n'amu0 d ngan m ngguna0an o*itrap dan m m9 ri i0an 4u(ang di t m(at ( nam(ungan air. 3ntu0 m m9 rantas 1 nti0<1 nti0 n'amu0 da(at m ngguna0an s r9u0 /B/2@; d ngan 0om(osisi ta0aran s 9agai 9 ri0ut> 3ntu0 10 lit r air 4u0u( d ngan 1 gram s r9u0 /B/2@ S t lah di9u9uh0an /B/2@ ma0a> a. S lama 3 9ulan 9u9u0 /B/2@ dalam air t rs 9ut mam(u m m9unuh 1 nti0 / d s a g'(ti 9. S lama 3 9ulan 9ila t m(at ( nam(ungan air t rs 9ut a0an di9 rsih0an?diganti airn'a; h nda0n'a 1angan m n'i0at 9agian dalam dinding t m(at ( nam(ungan air t rs 9ut 4. /ir 'ang t lah di9u9uhi /B/2@ d ngan ta0aran 'ang 9 nar; tida0 m m9aha'a0an dan t ta( aman 9ila air t rs 9ut diminum.7

11. Komplikasi 1. 0nsefalopati Dengue !ada umumn'a ns 8alo(ati t r1adi s 9agai 0om(li0asi s'o0 'ang 9 r0 (an1angan d ngan ( rdarahan; t ta(i da(at 1uga t r1adi (ada -B- 'ang tida0 dis rtai s'o0. Bangguan m ta9oli0 s ( rti hi(o0s mia; hi(onatr mia; atau ( rdarahan; da(at m n1adi ( n' 9a9 t r1adin'a ns 8alo(ati. M lihat ns 8alo(ati -B- 9 rsi8at s m ntara; ma0a 0 mung0inan da(at 1uga dis 9a90an ol h trom9osis ( m9uluh darah ota0 s m ntara s 9agai a0i9at dari 0oagulasi intra,as0ular dis minata (+5-). #. Kelainan +in'al Bagal gin1al a0ut (ada umumn'a t r1adi (ada 8as t rminal; s 9agai a0i9at dari s'o0 'ang tida0 t ratasi d ngan 9ai0. &. 0dema aru @d ma (aru adalah 0om(li0asi 'ang mung0in t r1adi s 9agai a0i9at 9 rl 9ihan ( m9 rian 4airan. ! m9 rian 4airan (ada hari 0 tiga sam(ai 0 lima s suai (anduan 'ang di9 ri0an; 9iasan'a tida0 a0an m n' 9a90an d ma (aru ol h 0ar na ( r m9 san (lasma masih t r1adi. /0an t ta(i a(a9ila (ada saat t r1adi r a9sor9si (lasma dari ruang 0stra; a(a9ila 4airan masih di9 ri0an (0 salahan t r1adi 9ila han'a m lihat ( nurunan 0adar h moglo9in dan h mato0rit tan(a m m( rhati0an hari sa0it) (asi n a0an m ngalami distr s ( rna8asan; dis rtai s m9a9 (ada 0 lo(a0 mata; dan tam(a0 adan'a gam9aran d ma (aru (ada 8oto dada.*

1#. rognosis 5n8 0si d ngu (ada umumn'a m m(un'ai (rognosis 'ang 9ai0; -B dan -B- tida0 ada 'ang mati. + matian di1um(ai (ada :a0tu ada ( ndarahan 'ang 9 rat; sho40 'ang tida0 t ratasi; 8usi ( lura dan asit s 'ang 9 rat dan 0 1ang." + matian da(at 1uga dis 9a90an ol h s (sis 0ar na tinda0an dan ling0ungan 9asal rumah sa0it 'ang 0urang 9 rsih. + matian t r1adi (ada 0asus 9 rat 'aitu (ada :a0tu mun4ul 0om(li0asi (ada sist m s'ara8;0ardio,as0ul r; ( rna(asan; darah; dan organ lain

+ matian dis 9a90an ol h 9an'a0 8a0tor; antara lain > < < < < < < < < < < 0 t rlam9atan diagnosis 0 t rlam9atan diagnosis sho40 0 t rlam9atan ( nanganan sho40 sho40 'ang tida0 t rastasi 0 l 9ihan 4airan 0 9o4oran 'ang h 9at ( ndarahan masi8 ns 8alo(ati s (sis 0 ga:atan 0ar na tinda0an

I-.

047T7

- mam 9 rdarah adalah adalah d mam ,irus a0ut 'ang dis rtai sa0it 0 (ala; n' ri otot; s ndi; dan tulang; ( nurunan 1umlah s l darah (utih dan ruam<ruam. !ato8isiolog' d mam 9 rdarah adalah (atog n sis dan (ato8isiologi; (atog n sis -B- tida0 s ( nuhn'a di(ahami namun t rda(at 2 ( ru9ahan (ato8isiologi 'ang m n'olo0; 'aitu m ning0atn'a ( rm a9ilitas 0a(il r 'ang m nga0i9at0an 9o4orn'a (lasma; hi(o,ol mia dan t r1adin'a s'o0. B 1ala dan tandan'a d mam 9 rdarah d ngu adalah . B 1ala d mam d ngu t rgantung (ada umur ( nd rita; (ada 9alita dan ana0<ana0 0 4il 9iasan'a 9 ru(a d mam; dis rtai ruam<ruam ma0ulo(a(ular. -iagnosa d mam 9 rdarah d ngu adalah -iagnosa dit ga00an dari g 1ala 0linis dan hasil ( m ri0saan darah trom9osito( ni; 1umlah trom9osit 0urang dari 100.000 s l? mm3; & mo0ons ntrasi; 1umlah h mato0rit m ning0at (aling s di0it 20C diatas rata<rata. ! natala0sanaan d mam 9 rdarah adalah -iagnosa dit ga00an dari g 1ala 0linis dan hasil ( m ri0saan darah trom9osito( ni; 1umlah trom9osit 0urang dari 100.000 s l? mm3; & mo0ons ntrasi; 1umlah h mato0rit m ning0at (aling s di0it 20C diatas rata<rata. ! ngo9atan ( nd rita d mam 9 rdarah adalah d ngan 4ara ( ngantian 4airan tu9uh; ! nd rita di9 ri minum s 9an'a0 1;" lit r sam(ai 2 lit r dalam 2% 1am. Bastro nt ritis oral solution atau 0ristal diar 'aitu garam l 0trolid ( oralit 0alau ( rlu 1 s ndo0 ma0an s tia( 3 sam(ai " m nit ). !rognosis d mam 9 rdarah d ngu adalah 5n8 0si d ngu (ada umumn'a m m(un'ai (rognosis 'ang 9ai0; -F dan -&F tida0 ada 'ang mati. + matian di1um(ai (ada :a0tu ada ( ndarahan 'ang 9 rat; sho40 'ang tida0 t ratasi; 8usi (l ura dan asit s 'ang 9 rat dan 0 1ang.

D"$T"8 7ST"K"
1. Hil' +S; &arro &H; @sth r SM; .asa,ati +N; /zalia /; Marina R; at al. 5n8 0si dan imunitas. 6a0arta> Balai !usta0a F+ 3+R5-/T 2010 2. Sudo'o$; S ti'ohadi B; at al. 5lmu ( n'a0it dalam. @disi> 5D. 6ilid>3. 6a0arta>F+35T2009 3. !ras t'o //. 5n8 0si Dirus - ngu . 5n8 0si Dirus - ngu . ! n r9it !usta0a )a0ra Sura0arta. Sura0arta; 200"> 13*<1%2 %. Srisasi B; & & rr' -5; $ita !. !arasitologi 0 do0t ran. @disi 0 <3. 6a0arta> Balai ! n r9it F+35T200# ". Sudiono &; 5s0andar 5; @d:ard &; at al. ! nuntun (atologi 0lini0 h matologi. 6a0arta> Bagian !atologi +lini0 Fa0ultas + do0t ran 30ridaT 2009 #. - ngu F , r. @disi - s m9 r 2009. -iunduh dari> htt(>??:::.nm2d4?8r < 9oo0?d 4 m9 r; 27 No, m9 r 2010 7. /s( 0 5munologi ! n'a0it - mam B rdarah - ngu . @disi Mar t 2009. -iunduh dari> htt(>??:::.in8 0si.4om?arti4l s ; 2* No, m9 r 2010 *. 5n8 0si 9a0t ri. @disi No( m9 r 2009. -iunduh dari

htt(>??:::. m di4in .4om?M@-?to(i4"2*.htm; 2* No, m9 r 2010 9. Binan1ar B. - mam B rdarah. 6a0arta>B ntang !usta0a>200*T27<% 10. Satari &. 5.; dan M ilisari M. - mam B rdarah. 6a0arta>!us(a S:araT200*>#2<#