SEJARAH TINGKATAN DUA BAB 1 KEDUDUKAN STRATEGIK MENDORONG PENGUASAAN BRITISH

Pengaruh British di Kedah (Teks m/s: 4-6) sebelum tahun 1791 Pulau Pinang adalah sebahagian dari wilayah Kedah Kedah ula terletak di bawah naungan !iam terkenal sebagai sebuah kuasa maritim !yarikat "india Timur #nggeris (!"T#) tertarik dengan kegemilangan Kedah terutamanya di Pulau Pinang

Se a !Se a SHTI Tertari" dengan Kedah a) Kedah Sebagai Pelabuhan Persinggahan kedudukan Kedah strategik di laluan antara timur dan barat banyak terda at kemudahan se erti bekalan air$ bekalan makanan dan tem at membaiki ka al edagang singgah sebelum belayar ke %ant&n$ %hina tem at berlindung sementara menunggu eralihan angin m&nsun b) Kedah Sebagai Pusat Pengumpulan Barang Dagangan banyak barang dagangan terda at di Kedah yang dibawa dari negara luar se erti %hina teh dari %hina di erlukan &leh !"T# %hina erlukan emas$ erak$ bi'ih timah dan lada hitam dari Ke ulauan (elayu c) Kedah Sebagai Pangkalan Tentera !"T# erlukan Pulau Pinang sebagai angkalan tenteranya !"T# bersaing kuasa erdagangan dengan Peran)is di #ndia Pulau Pinang di'adikan angkalan tentera untuk mem ertahankan #ndia dari serangan Peran)is An#a$an!An#a$an di Kedah Kuala Kedah berkembang sebagai elabuhan entre &t di Ke ulauan (elayu emim in mengamalkan dasar buka intu dalam entadbiran Kuala Kedah ma'u sebagai usat erdagangan antarabangsa ara emim in Kedah menghada i tentangan dan an)aman dalam usaha mengekalkan kedaulatan Kedah dari *ugis$ !iam dan *urma i) Ancaman Bugis Dari Selangor

akhir abad ke-1+ keadaan &litik Kedah tidak stabil kerana erebutan takhta antara embesar- embesar keadaan ini mengan)am kedaulatan Kedah tahun 177, !ultan (uhammad -iwa melantik Tunku .bdullah sebagai /a'a (uda Kedah kerabat dira'a Kedah tidak bersetu'u kerana Tunku .bdullah bukan anak gahara kerabat dira'a Kedah ber akat dengan *ugis di !elang&r untuk menentang !ultan (uhammad -iwa tentera *ugis im inan /a'a "a'i menyerang dan menawan Kuala Kedah dan .l&r !etar !ultan Kedah ter aksa berundur ke Kangar !ultan (uhammad -iwa da atkan bantuan tentera dari 0irma Jourdain Sullivan and de Souza tahun 1771 0irma telah menghantar 1ran)is 2ight ke Kedah untuk berunding er'an'ian telah ditandatangani yang membenarkan 0irma berniaga di Kuala Kedah 0irma dikehendaki membantu Kedah dalam ketenteraan !ultan Kedah membatalkan er'an'ian a abila 0irma tidak membantu Kedah menyerang *ugis di !elang&r (ii) Ancaman Siam Kedah menghentikan enghantaran bunga emas ke ada !iam semasa !iam ber erang dengan *urma (1734-17+1) sele as erang tamat !iam men'adi kuasa yang kuat dan menuntut Kedah menghantar bunga emas$ wang dan tenaga manusia Kedah berasa teran)am !ultan .bdullah (177+-1797) menda atkan bantuan tentera !"T# !ultan Kedah menawarkan Pulau Pinang sebagai hadiah sekiranya !"T# sanggu melindungi Kedah dari an)aman !iam 1ran)is 2ight sedar tentang ke entingan Pulau Pinang sebagai elabuhan dan angkalan tentera !"T# bersetu'u untuk membantu Kedah %ran#is &ight di Pu'au Pinang (Teks m/s: 7-9) !"T# bersaing dengan *elanda di semenan'ung Tanah (elayu !"T# bimbang dasar m&n& &li *elanda men'e'askan erdagangan mereka !"T# angga tawaran !ultan .bdullah yang membenarkan mereka menduduki Pulau Pinang sebagai 5 u)uk di)ita ulam mendatang6 1ran)is 2ight menandatangani er'an'ian se)ara eribadi dengan

!ultan .bdullah ada tahun 17+6 iaitu Per'an'ian #nggeris-Kedah !ultan .bdullah membenarkan 1ran)is 2ight menduduki Pulau Pinang dengan syarat 1ran)is 2ight memberi bantuan tentera a abila erlu Pada 11 7g&s 17+6 u a)ara menaikkan bendera rasmi *ritish iaitu nion Jack diadakan nama Pulau Pinang ditukar ke ada Prince o! "ales #sland &leh 1ran)is 2ight ibu negeri Pulau Pinang dinamakan 8e&rget&wn iaitu sem ena nama /a'a 9ngland : King 8e&rge ### tahun 17+7 sebanyak 4; buah ka al berlabuh di Pulau Pinang tahun 179, bilangan ka al bertambah ke ada 1,4 buah bermulanya en'a'ahan *ritish di Tanah (elayu

S$arat Per%an%ian #nggeris&Kedah '()* !"T# bantu Kedah sekiranya Kedah diserang musuh !"T# tidak b&leh melindungi musuh Kedah !"T# ber'an'i akan membayar sebanyak 4, ,,, d&lar !e any&l setahun ke ada sultan sebagai am asan Pu'au Pinang Dia$ i' British Se#ara Ras$i tahun 17+6 !iam menakluk Patani dan mengan)am Kedah !ultan .bdullah menuntut !"T# memberi bantuan tentera (se erti dalam er'an'ian 17+6) !"T# enggan membantu dengan alasan !"T# tidak terlibat dengan er'an'ian !"T# 'uga mahu men'aga ke entingan erdagangan dengan !iam !ultan .bdullah mendesak 1ran)is 2ight meninggalkan Pulau Pinang kerana tidak menen ati 'an'i 1ran)is 2ight enggan dan menawarkan bayaran ganti rugi teta i dit&lah &leh !ultan .bdullah !ultan .bdullah berasa marah dan terti u dengan tindakan 1ran)is 2ight Tahun 1791 !ultan .bdullah menyediakan angkatan laut di !eberang Perai untuk menyerang dan mengambil semula Pulau Pinang !ultan .bdullah menda at bantuan dari /iau$ !iak dan !elang&r 1ran)is 2ight minta bantuan dari *ritish menyerang kubu !ultan .bdullah di !eberang Perai !ultan .bdullah tewas !ultan .bdullah ter aksa menandatangani Per'an'ian Persahabatan dan Keamanan #nggeris-Kedah ada 1 (ei 1791 kesan-kesan: - !"T# menduduki Pulau Pinang se)ara rasmi

- sebagai gan'aran !"Ti membayar 6,,, d&lar !e any&l setia tahun ke ada !ultan .bdullah - 8e&rge 2eith dilantik sebagai 8aben&r Pulau Pinang yang ertama

i= ii=

SHTI Menga$ i' Se erang Perai (Teks m/s: 1,-1;) ; sebab !"T# memerlukan !eberang Perai< !eberang Perai sebagai benteng mem ertahankan serangan terhada Pulau Pinang &leh ihak musuh !eberang Perai subur dan sesuai untuk ertanian bagi menam ung makanan di Pulau Pinang !"T# mengambil kesem atan kerana !ultan >?iauddin memerlukan bantuan tentera bagi menghada i an)aman !iam ter aksa menandatangani Per'an'ian Persahabatan dan Perikatan dengan gaben&r 2eith ada -un 1+,, kesan : !"T# menduduki Pulau Pinang dan menukar nama ke ada Pr&@in)e Aellesley

kedudukan Pulau Pinang 'auh ke utara !elat (elaka menyebabkannya gagal bersaing sebagai elabuhan di Ke ulauan (elayu kebanyakan ka al dagang berdagang di *etawi$ /iau dan 2ingga ii Keinginan British mempun$ai pelabuhan strategik erdagangan !"T# dengan %hina semakin enting barang dagangan %hina se erti teh$ sutera$ ka as dan bahan en)elu menda at asaran lumayan di 9r& ah !"T# memerlukan elabuhan strategik di selatan !elat (elaka bertu'uan untuk menguasai laluan erdagangan antara #ndia dan %hina !"T# menguasai (elaka dan *etawi semasa Perang Ba &le&n (17941+14) sele as Perang Ba &le&n tamat *ritish ter aksa memulangkan (elaka dan *etawi ke ada *elanda *elanda mengenakan )ukai yang tinggi dan memberi layanan buruk ke ada edagang *ritish di *etawi !tam0&rd ra00les ditugaskan men)ari elabuhan baru /a00les )uba membuka elabuhan di Palembang$ .)heh dan /iau teta i gagal hasrat *ritish untuk menyaingi engaruh *elanda tidak berhasil Singapura sebagai pangkalan perdagangan $ang strategik meru akan sebahagian wilayah -&h&r kedudukannya strategik di bahagian selatan semenan'ung Tanah (elayu da at mengawal laluan erdagangan di !elat (elaka dan !elat !unda !inga ura sesuaisebagai elabuhan bebas dan angkalan *ritish untuk menyaingi *elanda di *etawi /a00les men)adangkan ke ada !"T# su aya mendirikan angkalan baru di !inga ura /a00les yakin !inga ura da at menyekat kuasa m&n& &li *elanda di Ke ulauan (elayu /a00les menghada i masalah kerana !ultan -&h&r iaitu !ultan .bdul /ahman berada di bawah engaruh *elanda

iii

S$arat Per%an%ian Persahabatan dan Perikatan ')++ !ultan Kedah menyerahkan !eberang Perai !"T# membayar 1, ,,, d&lar !e any&l setahun bagi Pulau Pinang dan !eberang Perai !"T# tidak membantu Kedah a abila !iam menyerang Kedah ada B&@ember 1+;1 rakyat Kedah ter aksa ber'uang sendiri Kedah tewas dan ditakluki !iam -un 1+;6 /a'a !iam /ama ### menandatangani er'an'ian dengan "enry *urney di *angk&k iaitu Per'an'ian *urney 1+;6 S$arat Per%an%ian Burne$ '),* *ritish mengiktira0 ketuanan !iam terhada Kedah !ultan Kedah iaitu !ultan .hmad Ta'uddin ## tidak dibenarkan tinggal di Kedah$ Pulau Pinang$ !eberang Perai$ Perak$ !elang&r dan *urma *ritish tidak membantu sultan Kedah menyerang !iam dan 'a'ahan takluknya *ritish akan menghantar balik sultan Kedah yang berlindung di Pulau Pinang ke Kedah dan Kedah hendaklah membayar u0ti bunga emas ke ada !iam !iam mengiktira0 endudukan *ritish di Pulau Pinang dan !eberang Perai Per'uasan Kuasa British di Singa(ura (Teks m/s: 14-1+) !ebab-!ebab *ritish *erta ak di !inga ura: i- S.T# gagal mema%ukan Pulau Pinang Pulau Pinang gagal men)a ai kema'uan

S$arat Per%an%ian /+ Januari ')'0 !"T# b&leh mendirikan l&'i di !inga ura !"T# bersetu'u melindungi Temenggung .bdul /ahman dari an)aman dalam dan luar negeri !"T# akan membayar sebanyak 4,,, d&lar !e any&l setahun ke ada Temenggung .bdul /ahman !"T# tidak membenarkan Temenggung .bdul /ahman membuat hubungan dengan kuasa *arat lain er'an'ian antara /a00les dan Temenggung .bdul /ahman ini tidak sah kerana tidak di ersetu'ui !ultan -&h&r iaitu !ultan .bdul /ahman /a00les meran)ang untuk mem erdayakan !ultan .bdul /ahman dan *elanda /a00les menggunakan helah dengan menghidu kan semula masalah ewarisan takhta yang berlaku tahun 1+1; /a00les mem eralatkan Tengku "ussein yang ke)ewa kerana tidak ditabal sebagai !ultan -&h&r /a00les ber'aya memu'uk Temenggung .bdul /ahman su aya men'em ut Tengku "ussein ke !inga ura untuk ditabal sebagai !ultan -&h&r yang baru ada 6 1ebruari 1+19 !ultan "ussein mengiktira0 er'an'ian awal antara Temenggung .bdul /ahman dengan /a00les yang dibuat ada 4, -anuari 1+19 !"T# mula berta ak se)ara rasmi di !inga ura ertabalan !ultan "ussein menyebabkan -&h&r men unyai dua rang sultan iaitu !ultan "ussein di !inga ura (di erintah &leh Temenggung .bdul /ahman) dan !ultan .bdul /ahman di 2ingga *ritish melantik /esidennya di !inga ura iaitu Ailliam 1arCuhar (1+19-1+;4) dan -&hn %raw0&rd (1+;4-1+;6) Kuasa British di Singa(ura Se#ara Ras$i tahun 1+19 *ritish belum lagi menguasai !inga ura se)ara rasmi ada 7 -un 1+;4 /a00les menandatangani er'an'ian dengan !ultan "ussein dan Temenggung .bdul /ahman yang memb&lehkan !"T# menguasai !inga ura dan ulau- ulau disekitarnya ada ; 7g&s 1+;4 er'an'ian ditandatangani antara /esiden !inga ura -&hn %raw0&rd dengan !ultan "ussein dan Temenggung .bdul /ahman kesannya : !ultan "ussein ter aksa menyerahkan !inga ura se)ara rasmi ke ada !"T# S$arat Per%an%ian ( Jun '),/

)ara!)ara Ra**'es +British, Menguasai Singa(ura /a00les mendarat di !inga ura ada 1; -anuari 1+19 Pada 4, -anuari 1+19 /a00les memaksa Temenggung .bdul /ahman (Pemerintah !inga ura dan Tanah *esar -&h&r) menandatangani er'an'ian yang membenarkan *ritish membina l&'i di !inga ura Temenggung .bdul /ahman menandatanganinya kerana bimbang diserang &leh *ritish

 !ultan "ussein terima bayaran 13,, d&lar !e any&l dan Temenggung .bdul /ahman sebanyak +,, d&lar !e any&l sebulan !ultan "ussein dan Temenggung .bdul /ahman tidak berhak menerima atau menguti )ukai dari t&ngkang %ina !"T# berkuasa di seluruh ulau !inga ura dan ulau- ulau berdekatan ke)uali kawasan atau ulau kediaman !ultan "ussein dan Temenggung .bdul /ahman undang-undang *ritish dikuatkuasakan S$arat Per%an%ian , 1gos ')'0 !ultan "ussein dan Temenggung .bdul /ahman menyerahkan !inga ura ke ada !"T# buat selama-lamanya !ultan "ussein dan Temenggung .bdul /ahman hendaklah membenarkan edagang- edagang bebas berdagang di -&h&r dan wilayah takluknya !ultan "ussein dan Temenggung .bdul /ahman atau warisnya b&leh meneta di tanah milik baginda di !inga ura atau ber indah dari !inga ura !"T# mengarahkan Temenggung .bdul /ahman memindahkan usat entadbiran dari Kuala !ungai !inga ura ke Teluk *elanga alasan !"T# ialah untuk mema'ukan !inga ura !"T# mengambil tanah-tanah di Kam ung 8elam dan Teluk *elanga tahun 1+66 usat emerintahan -&h&r di Teluk *elanga di indahkan ke -&h&r *haru Perti"aian Inggeris!Be'anda dan Per(e#ahan Ke(u'auan Me'a.u (Teks m/s: 19-;,) *elanda tidak uas hati dengan etem atan /a00les di !inga ura alasan *elanda ialah !inga ura berada di bawah lingkungan engaruh *elanda dan !inga ura akan men'e'askan erdagangan *elanda di *etawi kesan ertikaian ialah< a) "ubungan *elanda-#nggeris tegang b) *ritish enggan menyerahkan !inga ura ke ada *elanda kerana &tensi !inga ura sebagai elabuhan bebas dan angkalan tentera *ritish )) !atu er'an'ian ditandatangani iaitu Per'an'ian #nggeris-*elanda 1+;4 (Persetiaan 2&nd&n) S$arat Per%an%ian #nggeris&Belanda '),2 (Persetiaan 3ondon) *elanda mengiktira0 etem atan *ritish di !inga ura *elanda ber'an'i tidak akan membuka etem atan baru di Tanah (elayu

*ritish menyerahkan *angkahulu ke ada *elanda dan *elanda menyerahkan (elaka ke ada *ritish *ritish ber'an'i tidak akan membuka etem atan baru ke selatan !inga ura Kesan Per/an/ian Inggeris!Be'anda 1012 Ke ulauan (elayu terbahagi dua< a) *ritish menguasai Tanah (elayu dan !inga ura di Dtara b) *elanda menguasai Ke ulauan /iau dan 2ingga di !elatan *ritish da at meluaskan engaruh di Tanah (elayu tan a gangguan kuasa-kuasa *arat lain (elaka men'adi hak *ritish dan memb&lehkan *ritish menguasai laluan erdagangan di !elat (elaka Kera'aan -&h&r ber e)ah dua iaitu< a) -&h&r dan !inga ura men'adi hak *ritish b) Ke ulauan /iau dan 2ingga men'adi hak *elanda Penu uhan Negeri!Negeri Se'at NNS (Teks m/s: ;1-14 tahun 1+;4 !"T# menguasai Pulau Pinang$ (elaka dan !inga ura Pulau Pinang ditadbir &leh 2e0tenan 8aben&r !inga ura dan (elaka ditadbir &leh /esiden tahun 1+;6 ketiga-tiganya disatukan di bawah satu entadbiran iaitu BB! tu'uan adalah untuk menyeragamkan entadbiran dan men'imatkan erbelan'aan ibu negeri BB! ertama ialah Pulau Pinang tahun 1+4; ibu negeri BB! di indahkan dari Pulau Pinang ke !inga ura alasannya kerana kedudukan !inga ura lebih strategik dan menguntungkan

d) (a'lis Perundangan ditubuhkan bagi memb&lehkan BB! meluluskan undang-undang sendiri Se a !Se a Per(indahan Pentad iran NNS Dari India Ke &3nd3n +1045, !"T# di #ndia tidak mengambil berat tentang keba'ikan BB! BB! membantah )adangan mengha uskan tara0 elabuhan bebas di !inga ura Kedatangan imigran %ina ke BB! tidak terkawal kerana kebanyakan mereka menubuhkan k&ngsi gela dan melakukan keka)auan Pengenalan .kta (ata Aang 1+33 menyebabkan mata wang !e any&l diganti dengan mata wang ru ee #ndia : ini merugikan edagangedagang kerana nilai ru ee rendah Penduduk tem atan membantah kerana BB! di'adikan tem at buangan banduan

Kesan Per(indahan Pentad iran NNS Ke &3nd3n Tahun 1+71 mata wang BB! ertama telah dikeluarkan

SEJARAH TINGKATAN 1 BAB 1 KEKA6AAN HASI& BUMI MENDORONG )AMPUR TANGAN BRITISH

171 Dasar )a$(ur Tangan British di Negeri!Negeri Me'a.u NNM (Teks m/s: ;9-4;) !ebab-!ebab >asar %am ur Tangan *ritish di BB( i- Keka$aan bumi 445 hasil bumi se erti bi'ih timah$ emas$ bi'ih besi dan arang batu kawasan utama bi'ih timah di 2arut dan Kinta (Perak)$ di !ungai Pahang dan !ungai 2embing (Pahang)$ di 2ukut$ Kuala 2um ur $ .m ang dan Petaling (!elang&r) dan di !ungai D'&ng$ Begeri !embilan kawasan utama emas ialah di Dlu Tembeling$ Pahang ii- 6evolusi Perindustrian *ritish memerlukan bi'ih timah untuk erusahaan mengetin makanan BB( erlu dikuasai untuk bekalan bi'ih timah berterusan BB( sebagai asaran hasil keluaran kilang iii- Pembukaan Terusan Suez dan Penciptaan Kapal "ap Terusan !ue? dibuka tahun 1+69

Pentad iran di Negeri!Negeri Se'at entadbiran BB! diketuai &leh 8aben&r 8aben&r menerima arahan dari ada 8aben&r -eneral *ritish di #ndia 8aben&r BB! dibantu &leh /esiden K&nsuler bagi setia negeri di Pulau Pinang$ !inga ura dan (elaka semua dasar dan undang-undang BB! digubal &leh 8aben&r -eneral *ritish di #ndia kesan-kesannya< a) Penduduk dan edagang tem atan tidak uas hati kerana BB! ditadbir se erti Tanah -a'ahan #ndia b) !audagar-saudagar *ritish di BB! merayu dan mendesak su aya di indahkan entadbiran ke 2&nd&n )) Pada 1 . ril 1+67 BB! diisytiharkan sebagai Tanah 'a'ahan *ritish dan diletakkan di bawah Pe'abat Tanah -a'ahan di 2&nd&n

 terusan ini menghubungkan 2aut (erah dengan 2aut (editerranean ia memendekkan er'alanan dari 9ngland (9r& ah) ke #ndia$ .sia Tenggara dan %hina en)i taan ka al wa mem er)e atkan er'alanan dan da at membawa muatan lebih banyak iv- Persaingan Kuasa 7ropah 3ain abad ke-19 berlaku ersaingan kuasa *ritish di #ndia bimbang dengan kuasa 9r& ah lain di .sia Tenggara *ritish tidak akan membiarkan ke entingannya di BB( dian)am &leh kuasa *arat lain se erti *elanda di "india Timur (#nd&nesia)$ Peran)is di #nd&%hina dan !e any&l di 1ili ina v- Perubahan Dasar British di 3ondon tahun 1+74 Parti K&nser@ati0 menguasai kera'aan *ritish di 2&nd&n Parti 2iberal kalah ertukaran kera'aan menyebabkan dasar tidak )am ur tangan ke ada dasar )am ur tangan di BB( vi- Desakan Pedagang di 445 keadaan huru-hara berlaku di BB( antara sebab-sebabnya ialah ertelingkahan antara embesar dan ergaduhan k&ngsi gela %ina keadaan ini memberi kesan ke ada edagang- edagang di BB! kerana mereka mengalami kerugian akibatnya edagang mendesak *ritish )am ur tangan dan melindungi ke entingan elaburan mereka di BB( tahun 1+74 seramai ;44 edagang BB! menulis surat ke ada 2&rd Kimberly iaitu !etiausaha Tanah -a'ahan *ritish mendesak *ritish )am ur tangan Hu ungan Antara NNS Dengan NNM BB! sebagai elabuhan entre &t BB! mengendalikan erdagangan bagi BB( Pedagang- edagang BB! melabur m&dal dalam erl&mb&ngan bi'ih timah di 2arut$ !ungai D'&ng$ 2ukut dan Klang 171 Keadan di Pera"8 Se'ang3r8 Negeri Se$ i'an dan Pahang Me$ eri Pe'uang )a$(ur Tangan British (Teks m/s: 44) kurun ke-19 keadaan di BB( antai barat huru-hara dan tidak stabil antaranya Perak$ !elang&r$ Begeri !embilan dan Pahang i7 Keadaan di Pera" &litik tidak stabil sebab-sebab<

a) Pergaduhan antara kongsi gelap 8ina 9hee .in dan .ai San buruh %ina dibawa masuk se)ara beramai-ramai ada tahun 1+4+ &leh 2&ng -aa0ar ke daerah 2arut (Kelian Pauh dan Kelian *haru) tu'uan untuk mema'ukan l&mb&ng bi'ih timah di 2arut berlaku ergaduhan di 2arut yang men)etuskan Perang 2arut keadaan men'e'askan erusahaan bi'ih timah Bgah #brahim iaitu (enteri 2arut melantik Ka ten ! eedy (Timbalan Pesuruh'aya P&lis BB!) membantu menamatkan keka)auan di 2arut b) Perebutan takhta di kalangan kerabat dira%a berlaku akibat sistem ewarisan takhta tidak di atuhi se enuhnya mengikut sistem$ sese&rang anak ra'a erlu memegang tiga 'awatan iaitu /a'a >i "ilir$ /a'a *endahara dan /a'a (uda sebelum berhak ditabal men'adi sultan tahun 1+71 !ultan .li mangkat dan embesar- embesar Perak melantik /a'a #smail (/a'a *endahara ketika itu) sebagai sultan Perak yang baru elantikan itu ditentang &leh /a'a .bdullah (/a'a (uda ketika itu) dan /a'a Eusu0 (/a'a >i "ilir ketika itu) /a'a .bdullah se atutnya mewarisi takhta ada u a)ara emakaman !ultan .li di !ay&ng /a'a .bdullah tidak hadir walau un di'em ut /a'a Eusu0 dikete ikan kerana tidak disukai &leh embesar- embesar Perak tentangan kuat /a'a .bdullag dis&k&ng enuh embesar- embesar di hilir Perak se erti >at&6 (ahara'a 2ela dan >at&6 !ag&r kuasa !ultan #smail hanya terbatas di hulu Perak saha'a /a'a .bdullah terus berkuasa di hilir Perak keadaan ini menyebabkan er e)ahan dan menggugat keamanan di Perak /a'a .bdullah meminta bantuan *ritish untuk mengiktira0 beliau sebagai sultan ermintaan /a'a .bdullah diterima enuh minat &leh .ndrew %larke (8aben&r BB!) yang membuka eluang *ritish untuk menguasai Perak &ang"ah!'ang"ah Mena$at"an Ke"a#auan .ndrew %larke memanggil embesar- embesar (elayu dan emim in k&ngsi gela %ina berunding di Pulau Pangk&r antara embesar yang hadir ialah /a'a .bdullah$ Bgah #brahim dan >at&6 !ag&r

!ultan #smail tidak hadir kerana lewat menerima surat 'em utan antara emim in k&ngsi gela yang hadir ialah Ka itan .h Kwee (Ketua Kum ulan "ai !an) hasil rundingan membawa ke ada termeterainya Per'an'ian Pangk&r ada 4, -anuari 1+74 er'an'ian ditandatangani atas ka al british iaitu "=(=!= Plut& S$arat&S$arat Per%an%ian Pangkor ')(2: /a'a .bdullah diiktira0 sebagau sultan Perak /a'a #smail diakui sebagai /a'a (uda sultan menerima se&rang /esiden *ritish sebagai enasihat dalam semua erkara ke)uali hal-hal agama #slam dan ada t istiadat (elayu /esiden berkuasa enuh ke atas ungutan )ukai di Perak /esiden$ Pen&l&ng /esiden$ !ultan dan embesar dibayar ga'i dari ada ungutan hasil mahsul Perak Bgah #brahim kekal sebagai (enteri 2arut dan menerima se&rang Pen&l&ng /esiden (enteri 2arut bertanggung'awab membiayai segala usaha mengembalikan keamanan di Perak Kesan Per/an/ian Pang"3r Ke Atas Pera" tanda bermulanya kuasa *ritish se)ara langsung dalam entadbiran dan ek&n&mi Perak ii7 Keadaan di Se'ang3r tahun 1+37 !ultan .bdul !amad yang berkuasa di daerah 2angat ditabal men'adi sultan !elang&r daerah Klang dikuasai /a'a !ulaiman a abila /a'a !ulaiman mangkat$ Klang dikuasai ula &leh /a'a .bdullah timbul rasa tidak uas hati &leh /a'a (ahadi ( utera /a'a !ulaiman) /a'a .bdullah ber'aya mema'ukan erl&mb&ngan bi'ih timah di daerah Klang buruh-buruh %ina dibawa masuk beker'a di l&mb&ng-l&mb&ng l&mb&ng-l&mb&ng bi'ih timah dibuka di Kuala 2um ur dan .m ang tahun 1+6, daerah Klang berkembang ma'u sebagai usat bi'ih timah Klang di'adikan ibu negeri !elang&r sebelum di indahkan ke Kuala 2um ur ada tahun 1++, kekayaan Klang men'adi rebutan dan erbalahan antaranya &leh /a'a (ahadi erbalahan antara mereka men)etuskan erang saudara : Perang Klang

erang audara merebak ke daerahdaerah lain di !elang&r keadaan bertambah buruk a abila el&mb&ng- el&mb&ng %ina terlibat sama tahun 1+66 /a'a (ahadi menyerang /a'a .bdullah di Klang kegiatan erdagangan !elang&r ter'e'as &ang"ah!&ang"ah Ke Arah Mena$at"an Perang K'ang !ultan .bdul !amad (1+37-1+9+) melantik Tengku Kudin untuk menamatkan Perang Klang Tengku Kudin (nama sebenar Tengku >hiauddin) ialah utera dira'a Kedah$ menantu !ultan .bdul !amad dan wakil sultan untuk mentadbir dan mema'ukan !elang&r (1+6+) Tengku Kudin tidak diterima embesar- embesar !elang&r termasuk /a'a (ahadi kerana beliau bukan anak negeri !elang&r Tengku Kudin meminta bantuan *ritish *ritish mendesak !ultan .bdul !amad menerima /esiden *ritish teta i gagal *ritish terus berusaha men)ari alasan untuk menem atkan residennya di !elang&r tahun 1+74 sebuah ka al dagang *ritish dir&m ak di 2angat 1+74 rumah a i *ritish di Tan'ung /a)had& (sekarang Tan'ung Tuan$ Begeri !embilan) telah diserang ka al erang *ritish iaitu "=(=!= /inald& membedil Kuala !elang&r *ritish membantu Tengku Kudin menewaskan /a'a (ahadi dan menamatkan Perang Klang *ritish mendesak !ultan .bdul !amad meletakkan !elang&r di bawah naungannya tahun 1+74 -=8= >a@ids&n dilantik sebagai /esiden !elang&r yang ertama Pen&l&ng /esidennya ialah 1rank !wettenham iii7 Keadaan di Sungai U/3ng !ungai D'&ng kaya dengan bi'ih timah tahun 1+7;$ >at&6 Kelana !yed .bdul /ahman men'adi emerintah !ungai D'&ng se&rang lagi embesar yang ber engaruh di !ungai D'&ng ialah >at&6 *andar Kul& Tunggal kedua-duanya saling bersengketa sebab-sebab mereka bersengketa ialah< i= Kedua-duanya berebutkan !ungai 2inggi yang meru akan 'alan erhubungan utama ke elabuhan (elaka ii= Pungutan )ukai ke atas edagang yang melalui sungai ini sangat lumayan

>at&6 Kelana berasa kedudukannya tidak ter'amin kerana >at&6 *andar dis&k&ng kuat enduduk tem atan dan el&mb&ng- el&mb&ng %ina daerah !ungai D'&ng >at&6 Kelana meminta bantuan *ritish tahun 1+74 >at&6 Kelana menandatangani er'an'ian menerima erlindungan *ritish syarat-syarat er'an'ian ialah< i= >at&6 Kelana diiktira0 emerintah daerah !ungai D'&ng ii= *ritish berkuasa enuh menguti )ukai di !ungai 2inggi iii= /esiden *ritish ertama yang ditem atkan di !ungai D'&ng ialah P=-=(urray >at&6 *andar tidak mengiktira0 er'an'ian dan menentang tindakan *ritish menguti )ukai di 2inggi *ritish memberi bantuan tentera ke ada >at&6 Kelana untuk menewaskan >at&6 *andar >at&6 *andar dibuang negeri ke !inga ura *ritish menguasai daerah-daerah lain se erti /embau$ -elebu dan !ri (enenati *ritish menem atkan egawai (a'istret dan Pemungut "asil di setia daerah$ antaranya tahun 1++4 di /embau$ 1++6 di -elebu dan 1++9 di !ri (enanti tahun 1+93 semua daerah disatukan dan membentuk ersekutuan yang di anggil Begeri !embilan Tunku (uhammad #bni Eamtuan .ntah (Eamtuan !ri (enanti) ditabal sebagai Eang >i ertuan *esar Begeri !embilan yang ertama Tahun 1+93 /esiden *ritish ditem atkan di Begeri !embilan iaitu (artin 2ister Begeri !embilan se)ara sah men'adi negeri naungan *ritish i97 Keadaan di Pahang Pahang tidak sekaya se erti BegeriBegeri (elayu yang lain *ritish mahu menguasai Pahang bagi menghalang kuasa 9r& ah lain berta ak di Begeri-Begeri (elayu kurun ke-19 .sia Tenggara men'adi tem at kuasa Peran)is$ /usia dan -erman men)ari tanah 'a'ahan !ultan .hmad berusaha mengekalkan kedaulatan Pahang dari di'a'ah *ritish se erti yang berlaku di Perak$ !elang&r dan Begeri !embilan !ultan .hmad men)&nt&hi tindakan !ultan .bu baker dari -&h&r untuk membangunkan Pahang bagi menyekat engaruh *ritish !ultan .hmad membawa masuk elabur- elabur 9r& ah untuk mema'ukan Pahang syarikat-syarikat 9r& ah mengusahakan l&mb&ng emas dan bi'ih timah di Pahang

)&nt&h< i= Pahang 8orporation 3td (!ungai 2embing) ii= 5ala$ Peninsular (Pahang) iii= Prospecting 8o- (!elising) i@= Pen%om ; Sg- Dua Semantan 8o(Pen'&m) tindakan !ultan .hmad tidak disenangi *ritish kerana men'e'askan ke entingan mereka di BegeriBegeri (elayu Per'uasan Kuasa British di Pahang tahun 1++6$ 1rank !wettenham dan 1rederi)k Aeld 8aben&r BegeriBegeri !elat memu'uk !ultan .hmad menerima /esiden british teta i gagal tahun 1++7 *ritish menda atkan bantuan !ultan .bu *akar di -&h&r untuk memu'uk !ultan .hmad menerima engaruh *ritish "ugh %li00&rd dilantik sebagai wakil *ritish di Pahang *ritish masih tidak uas hati kerana wakil *ritish berkuasa terhad tahun 1+++ se&reang warganegara *ritish berbangsa %ina iaitu 8& "ui ditemui mati berham iran istana !ultan .hmad *ritish menggunakan eluang ini mendesak !ultan .hmad menerima /esiden *ritish atas alasan !ultan .hmad tidak mam u mewu'udkan keamanan di Pahang akhirnya !ultan .hmad ter aksa menerima -=P=/&dger sebagai /esiden *ritish enerimaan ini sebagai tanda berakhirnya kedaulatan Pahang *ritish mula )am ur tangan se)ara langsung dalam entadbiran Pahang Residen Menggugat Kuasa Su'tan dan Pe$ esar (Teks m/s: 44) )am ur tangan *ritish di BegeriBegeri (elayu membawa ke ada engenalan !istem /esiden antaranya< i= Perak (-=A=A= *ir)h) ii= !elang&r ( -=8= >a@ids&n) iii= Begeri !embilan ((artin 2ister) i@= Pahang (-=P= /&dger) ia menandakan negeri-negeri ini diletakkan sebagai negeri naungan *ritish keadaan ini menggugat kuasa sultan dan embesar Se a !Se a Siste$ Residen Menggugat Kuasa Su'tan dan Pe$ esar /esiden men'alankan semua urusan entadbiran negeri /esiden memaksa sultan menerima nasihat dalam semua erkara entadbiran (ke)uali hal-hal agama #slam dan adat istiadat (elayu) nasihat /esiden mesti di atuhi dan dilaksanakan

 /esiden mengambil alih kuasa dan hak memungut )ukai (&leh egawai *ritish iaitu Pegawai (a'istret dan Pemungut "asil) /esiden mengha uskan amalan erhambaan yang melam aui bidang kuasa mereka ( erhambaan : amalan ada t turun-temurun embesar (elayu) 172 Pengu"uhan Kuasa British Me'a'ui Pe$ entu"an Negeri! Negeri Me'a.u Berse"utu +NNMB, Teks m/s: 43-46 %a"t3r!%a"t3r Pe$ entu"an NNMB +10:4,(i) Kelemahan Pelaksanaan Sistem 6esiden /esiden tidak diberikan anduan 'elas untuk men'alankan tugas /esiden men'adi terlalu berkuasa Pentadbiran setia negeri tidak seragam kerana mem unyai undang-undang sendiri 8aben&r Begeri-Begeri !elat di !inga ura gagal mengawal kuasa /esiden (ii)Krisis Ke<angan Pahang erbelan'aan negeri meningkat kerana Pahang ter aksa menanggung banyak hutang akibat kebangkitan rakyat menentang *ritish 'ika ahang digabungkan dengan negeri-negeri kaya se erti Perak dan !elang&r masalah da at diringankan (iii) Perkongsian Perkhidmatan Pakar men'imatkan bayaran erkhidmatan akar se erti 'urutera$ 'uru ukur dan d&kt&r (iv) Sistem Perhubungan sistem erhubungan se erti 'alan raya dan landasan kereta i antara Begeri-Begeri (elayu da at dima'ukan (v) =aktor Keselamatan mengukuhkan kekuatan ertahanan ketenteraan dan

S$arat&S$arat Per%an%ian Persekutuan ', Jun ')0>: /a'a-/a'a (elayu bersetu'u menggabungkan negeri mereka men'adi sebuah ersekutuan yang akan dikenali sebagai BB(* /a'a-/a'a bersetu'u menerima se&rang egawai *ritish sebagai /esiden -eneral /a'a-/a'a bersetu'u mengikut nasihat /esiden -eneral dalam semua erkara ke)uali yang berkaitan dengan agama #slam dan ada t istiadat (elayu /a'a-/a'a *ersetu'u membantu negeri-negeri yang memerlukan bantuan mengikut nasihat kera'aan *ritish /esiden -eneral bertanggung'awab ke ada 8aben&r Begeri-negeri !elat yang 'uga men'adi Pesuruh'aya Tinggi BB(* Struktur Pentadbiran Persekutuan ')0* (445B) Pesuruh'aya Tinggi *ritish (8aben&r BB! di !inga ura) F /esiden -eneral (ber usat di Kuala 2um ur- tinggal di %ar)&sa tahun 1+9+) F /esiden Perak !elang&r B9 Pahang

tahun 1+97 *ritish bersetu'u menubuhkan >D/*./ iaitu Persidangan /a'a-/a'a (elayu bagi mengatasi masalah ahli-ahli >urbar ialah< i= Pesuruh'aya Tinggi ii= /a'a-/a'a (elayu iii= /esiden -eneral i@= 4 &rang /esiden (Perak$ !elang&r$ Begeri !embilan$ Pahang) >urbar ertama diadakan ada 1+97 di Kuala Kangsar$ Perak >urbar kedua didakan ada tahun 19,4 di Kuala 2um ur Persidangan D 6BA6 ## ('0+/) di Kuala 3umpur !ultan Perak iaitu !ultan #dris (1++71916) mendesak *ritish tentang< i= Pemusatan kuasa di tangan /esiden -eneral ii= (endesak kuasa /a'a-/a'a (elayu dikembalikan iii= (endesak bilangan egawai (elayu dalam erkhidmatan kera'aan ditambah dan dilantik ke 'awatan lebih tinggi i@= (endesak *ahasa (elayu diiktira0 men'adi bahasa rasmi kesan-kesan desakan< i= *ritish menggantikan >urbar dengan (a'lis (esyuarat Persekutuan 19,9 ii= -awatan /esiden -eneral digantikan dengan Ketua !etiausaha iii= *ritish bersetu'u menyerahkan semula kuasa mentadbir ke ada (a'lis (esyuarat Begeri i@= Tahun 19,4-19,9 Pesuruh'aya Tinggi BB(* ialah 1rank !wettenham

17; Pe$ entu"an Perse"utuan Men#a ar Ke<i a<aan Su'tan (Teks m/s: 47-4+) SEJARAH TINGKATAN DUA Kesan!Kesan Pe$ entu"an Perse"utuan 10:4 /esiden -eneral berkuasa dalam entadbiran$ kewangan dan )ukai eks &rt kera'aan usat menubuhkan 'abatan'abatan yang diketuai egawaiegawai *ritish se erti -abatan Kehakiman$ -abatan Kewangan$ -abatan Perhubungan dan Perkhidmatan .wam englibatan &rang-&rang (elayu adalah terhad sultan dikehendaki menurut nasihat /esiden -eneral dalam semua hal (ke)uali hal berkaitan agama #slam dan adat (elayu) kuasa sultan dan (a'lis (esyuarat Begeri diambil alih &leh /esiden -eneral BAB = NEGERI!NEGERI ME&A6U UTARA +NNMU, DAN JOHOR BENTENG KESE&AMATAN BRITISH

&ang"ah!&ang"ah Ke Arah Penu uhan Negeri!Negeri Me'a.u Berse"utuPer'an'ian Persekutuan ditandatangani ada 1; -un 1+93 BB(* atau Persekutuan 1+96 terdiri dari ada Perak$ !elang&r$ Begeri !embilan dan Pahang telah disatukan ada 1 -ulai 1+96 usat entadbiran Persekutuan terletak di Kuala 2um ur entadbiran kera'aan Persekutuan dibahagikan ke ada dua iaitu Kera'aan Pusat dan Kera'aan Begeri diketuai &leh /esiden -eneral ertama 1rank !wettenham (1+9619,,)

Kesan!Kesan Kuasa Su'tan Di"urang"an sultan-sultan BB(* tidak uas hati

=71 NNMU Pena$(an Kese'a$atan British di Tanah Me'a.u (Teks m/s: 33-37 akhir abad ke-19 mun)ul Gaman #m erialis *aru kuasa-kuasa *arat se erti Peran)is$ -erman$ .merika !yarikat dan /usia bersaing untuk menda atkan bahan mentah dan tanah 'a'ahan negara-negara di .sia Tenggara se erti Tanah (elayu dan !iam men'adi rebutan *ritish berasa bimbang dan ter)abar kebimbangan ini mend&r&ng *ritish meluaskan engaruh ke BB(D

Pe'uasan Kuasa 6ang Me$ i$ ang"an British i- Perancis - ingin meluaskan kuasa ke 2embah (enam %ha& Phraya - meran)ang membina terusan di !egenting Kra yang akan mengan)am kedudukan dan erdagangan di !inga ura ii= Jerman : berusaha menda atkan Pulau 2angkawi dari ada !iam iii= Amerika S$arikat : ingin berta ak di Terengganu i@= 6usia : berhasrat membuka etem atan di D'ung !alang )ara British Mengha'ang Pengaruh Er3(ah di Tanah Me'a.u i- British 5enandatangani Per%an%ian Sulit * April Dengan Siam tu'uan menghalang !iam menyerah dan membenarkan mana-mana kuasa lain berta ak di !iam syarat-syarat er'an'ian< !iam tidak akan menyerahkan Kedah$ Kelantan$ Terengganu dan Perlis ke ada mana-mana kuasa lain tan a i?in *ritish *ritish mengakui hak !iam ke atas negeri-negeri tersebut *ritish akan membantu !iam 'ika diserang musuh kesan er'an'ian< gagal menghalang sultan setia negeri dari men'alinkan hubungan dengan kuasa-kuasa lain )&nt&h: - tahun 1+97 !ultan Kelantan memberi k&nsesi tanah seluas 776 996 hektar ke ada Du!! Development 8ompan$ untuk mel&mb&ng emas !ultan Terengganu menerima erm&h&nan .merika !yarikat untuk membuka etem atan di Pulau /edang ii5enandatangani Peris$tiharan 6ritish&Siam '0+, tu'uan untuk menghalang erluasan kuasa *arat lain syarat-syarat er'an'ian< *ritish mengiktira0 BB(D dibawah naungan !iam rakyat *ritish dilantik &leh kera'aan !iam sebagai enasihat sultan iaitu Kelantan (A=.= 8raham)$ Kedah ( (ead&we 1r&st) dan Perlis ("=9= >uke) Kelantan dan Terengganu tidak dibenarkan memberi k&nsesi ke ada kuasa asing kesan-kesan er'an'ian< *ritish ber'aya mengukuhkan engaruh di BB(D iii- 5enandatangani Per%an%ian Bangkok '0+0 (British&Siam) tu'uan untuk *ritish terus menghalang kuasa *arat lain syarat-syarat er'an'ian<

!iam menyerahkan Kedah$ Perlis$ Kelantan dan Terengganu ke ada *ritish !iam tidak akan menyewakan manamana wilayahnya tan a kebenaran *ritish *ritish menyerahkan "ak Ailayah .singan ke ada !iam kesan-kesan er'an'ian< BB(D diserahkan ke ada *ritish /a'a-/a'a (elayu tidak dibawa berunding dan ter aksa akur dengan ke utusan er'an'ian Penasihat British Mengan#a$ Kedau'atan Negeri!Negeri Me'a.u Utara (Teks m/s: 3+-6;) +i, Penasihat British di Kedah !ultan .bdul "amid "alim !hah tidak mengiktira0 Per'an'ian *angk&k 19,9 *aginda enggan menerima enasihat *ritish tahun 191, *ritish teta melantik enasihat *ritish iaitu 8e&rge (aHwell 8e&rge (aHwell mengukuhkan kuasa dengan melaksanakan entadbiran *arat di Kedah tindakan 8e&rge (aHwell itu menimbulkan k&n0lik dengan angg&ta ma'lis (esyuarat Begeri im inan Tunku (ahmud berlaku er)anggahan entadbiran di Kedah antara Tunku (ahmud dengan 8e&rge (aHwell Tunku (ahmud ber'aya mengekalkan identiti Kedah melalui tindakan mahkamah Tunku (ahmud menentang tindakan 8e&rge (aHwell mengibarkan bendera Dni&n -a)k dikediamannya Usaha!Usaha Tun"u Mah$ud Menge"a'"an Identiti Kedah menggunakan *ahasa (elayu dalam surat rasmi dan erundangan surat rasmi tidak erlu dita is enggunaan kalendar "i'rah )uti umum ada hari -umaat melantik &rang (elayu dalam entadbiran Kedah Usaha!Usaha Ge3rge Ma><e'' Menera("an Pengaruh arat Da'a$ Pentad iran Kedah menggunakan bahasa #nggeris dalam surat rasmi dan erundangan surat rasmi dita is &leh Penasihat *ritish menggunakan kalendar (asehi )uti umum ada hari .had elantikan egawai *ritish dalam entabiran Kedah

/a'a !yed .lwi membantah tindakan !iam menyerahkan Perlis ke ada *ritish *aginda enggan menerima Penasihat *ritish *ritish tidak eduli (degil) Ka ten (ead&we 1r&st dilantik sebagai Penaihat *ritish )ara untuk mengukuhkan kuasa di Perlis< i= (enggubal undang-undang ii= (em erkenalkan 'abatan-'abatan baru se erti -abatan "asil dan %ukai$ (ahkamah Tinggi dan (ahkamah Kadi iii= (enguasai -abatan Kewangan sebagai strategi menguasai entadbiran Perlis +iii, Penasihat British di Ke'antan tahun 191, !ultan (uhammad #I ter aksa menandatangani er'an'ian dengan *ritish tu'uan untuk menem atkan Penasihat *ritish di Kelantan -=!= (as&n dilantik sebagai Penasihat *ritish erubahan- erubahan yang berlaku ialah< - tahun 1913 kuasa mentadbir 'a'ahan diambil alih &leh egawai- egawai *ritish - *ritish menguasai 'abatan-'abatan baru se erti (ahkamah Tinggi$ -abatan P&lis dan Pe'abat Tanah kesan-kesan< entadbiran Kelantan dikuasai se enuhnya &leh *ritish +i9, Penasihat British di Terengganu !ultan Gainal .bidin ## tidak mengiktira0 Per'an'ian *angk&k *aginda men&lak elantikan Penasihat *ritish !ultan Gainal .bidin ## menemui Pesuruh'aya Tinggi *ritish di !inga ura untuk membuat bantahan tahun 191, *ritish teta melantik A=2= %&nlay sebagai wakil *ritish bidang kuasa terhad dalam menguruskan hal ehwal luar Terengganu saha'a tahun 1911 !ultan Gainal .bidin ## menggubal erlembagaan DndangDndang Tubuh Kera'aan Terengganu tu'uan adalah untuk memelihara kedaulatan dan kemerdekaan Terengganu tahun 191+ !ultan (uhammad ## memerintah Terengganu tahun 1919 *ritish mendesak su aya menandatangani er'an'ian di !inga ura *ritish melantik -=2= "um hreys sebagai Penasihat *ritish !ultan (uhammad ## turun takhta kerana enggan tunduk ke ada tekanan *ritish *ritish menguasai kesemua 'abatan enting kera'aan Terengganu se erti -abatan Kastam$ -abatan Perubatan$

+ii, Penasihat British di Per'is

-abatan Ker'a raya dan -abatan Tanah dan 8alian Se ahagian Kandungan Undang! Undang Tu uh Kera/aan Terengganu ( #tti?an @ ilmuluk bi @ taAdil ilsuluk) sultan tidak b&leh menyerahkan Terengganu ke ada mana-mana kuasa asing mustahak ke atas ra'a bermesyuarat hak /a'a dan (enteri *esar dalam memilih -emaah (enteri =7= Pe$3denan J3h3r Me'a$ at"an )a$(ur Tangan British (Teks m/s: 64-7,) -&h&r adalah negeri (elayu terakhir menerima Penasihat *ritish -&h&r mengamalkan dasar ersahabatan dengan *ritish -&h&r ber'aya mengekalkan kedaulatan hingga tahun 1914 !ebab-sebab< a= Kebi'aksanaan emerintah b= Pengenalan sistem bir&krasi m&den )= Kestabilan dan kemakmuran ek&n&mi antara emim in- emim in -&h&r yang berwibwa ialah< i= Temenggung >aeng #brahim (1+;31+;6) ii= !ultan .bu *akar (1+6;-1+93) Te$enggung Daeng I rahi$ +101;! 1041, tahun 1+;3 Temenggung .bdul /ahman mangkat dan digantikan uteranya >aeng #brahim sebagai Temenggung -&h&r berkhidmat di bawah !ultan "ussein dan !ultan .li tahun 1+33 satu Per'an'ian Persahabatan ditandatangani antara Temenggung >aeng #brahim dengan !ultan .li Temenggung >aeng #brahim diberi kuasa men'adi emerintah -&h&r ke)uali di wilayah Kesang (di bawah !ultan .li) antara kewibawaan Temenggung >aeng #brahim ialah< - men'alankan entadbiran dengan )eka - mengasaskan usat entadbiran baru di Tan'ung Puteri - mema'ukan ek&n&mi -&h&r dengan )ara menggalakkan kemasukan &rang %ina dari !inga ura untuk mengusahakan lading lada hitam melalui !istem Kang)u S.arat!S.arat Persetiaan Antara Te$enggung daeng I rahi$ Dengan Su'tan A'i +Ma# 10;;, !ultan .li diiktira0 sebagai !ultan -&h&r teta i gelaran itu tidak b&leh diwariskan ke ada keturunan baginda Kawasan emerintahan !ultan .li di wilayah Kesang

Sistem Kangcu di erkenalkan &leh Temenggung >aeng #brahim tahun 1+44 kang)u asalnya dari ada erkataan %ina iaitu Tuan !ungai !istem Kang)u melibatkan< a= 7rang %ina diberi !urat Kebenaran iaitu !urat !ungai untuk meneta dan mengusahakan ertanian di tebing sungai b= Kawasan lading dikenalisebagai 5Kangkar6 atau Kaki !ungai )= !etia kangkar diketuai &leh se&rang kang)u yang memerintah dan memungut )ukai d= Tanaman adalah se erti lada hitam dan gambir e= "asil tanaman dikenakan )ukai (sumber enda atan kera'aan -&h&r)

!istem Kang)u dan men'adi engeks &rt lada hitam dan gambir terbesar dunia (e) (engisytiharkan Dndang-Dndang Tubuh Kera'aan -&h&r tahun 1+93 yang meru akan erlembagaan bertulis ertama dan men'adi asas ke ada embentukan institusi /a'a *er erlembagaan Kandungan Undang!Undang Tu uh Kera/aan J3h3r (a) !ultan tidak b&leh menyerahkan -&h&r ke ada kuasa asing (b) >itubuhkan (a'lis (esyuarat (enteri dan (a'lis (esyuarat Begeri ()) .ngg&ta (a'lis (esyuarat (enteri dilantik dari ada &rang (elayu dan bertanggung'awab menasihati sultan dalam entadbiran (d) .hli (a'lis (esyuarat Begeri terdiri dari ada rakyat -&h&r yang ber eranan menggubal undang-undang Kesan!Kesan Ke i/a"sanaan Su'tan A u Ba"ar +a, >igelar ?Ba(a Pe$3denan J3h3r@ kerana membawa banyak erubahan dalam entadbiran dan embangunan -&h&r (b) *ritish tidak da at menggugat kemerdekaan -&h&r ()) -&h&r aman dan makmur (d) Ket&k&han !ultan .bu *akar dih&rmati emerintah *ritish Pe$i$(in J3h3r 6ang Ber<i a<a embangunan dan em&denan -&h&r akibat erse akatan antara sultan dan embesar ke intaran dalam entadbiran menyebabkan *ritish tidak mem unyai alas an untuk )am ur tangan antara emim in terkemuka -&h&r ialah< i= >at&6 .bdul /ahman bin .ndak ii= >at&6 -aa0ar bin (uhammad iii= >at&6 (uhammad !alleh bin Perang i@= >at&6 (uhammad #brahim (unsyi Dat3@ Jaa*ar in Muha$$ad (eru akan !etiausaha kera'aan -&h&r ertama (1+6+) (enteri *esar -&h&r ertama (1++;1919) >igelar >atuk *entara *eliau mewa'ibkan semua egawai *ritish di -&h&rF memakai akaian rasmi -&h&r *endera Dni&n -a)k iaitu bendera rasmi *ritish dikibar lebih rendah dari ada bendera -&h&r demi maruah dan kedaulatan -&h&r !urat rasmi dalam bahasa (elayu bagi memartabatkan bahasa (elayu

Su'tan A u Ba"ar - Ba(a Pe$3denan J3h3r +1041!10:;, tahun 1+6; naik takhta -&h&r sele as kemangkatan ayahandanya diberi gelaran >atuk Temenggung .bu *akar !eri (ahara'a -&h&r sering ke 9ngland untuk mem ela'ari )ara entadbiran terbaik bagi membangunkan -&h&r tahun 1+6+$ /atu 8reat *ritain mengurniakan gelaran (ahara'a -&h&r ke ada !ultan .bu *akar tahun 1++3$ satu Per'an'ian Persahabatan ditandatangani antara -&h&r dengan *ritish ersetu'uan di)a ai tentang< i= -&h&r diiktira0 negeri bebas dan berdaulat ii= (ahara'a .bu *akar diiktira0 !ultan -&h&r (setelah !ultan .li dari keturunan *endahara mangkat tahun 1+77) iii= Kedudukan !ultan -&h&r lebih tinggi dari ada Pesuruh'aya Tinggi di !inga ura i@= !ultan .bu *akar b&leh berhubung terus dengan kera'aan *ritish di 2&nd&n tan a melalui Pesuruh'aya Tinggi kesan-kesan ersetu'uan< a= !ultan .bu *akar ber'aya menyekat kuasa *ritish terhada -&h&r b= !ultan .bu *akar menerima se&rang K&nsul *ritish bukannya Penasihat *ritish Usaha!Usaha Pe$3denan 3'eh Su'tan A u Ba"ar (a) (em&denkan entadbiran -&h&r dengan mengadakan mahkamah$ erkhidmatan &s dan 'abatan Ker'a /aya (b) (en'aga keba'ikan rakyat dengan membina sek&lah$ h&s ital dan 'alan raya ()) (en'aga keamanan negeri dengan menubuhkan asukan &lis dan tentera (d) (emanta kan ek&n&mi -&h&r dengan )ara meneruskan

Dat3@ A du' Rah$an in Anda" (eru akan !etiausaha !ulit !ultan -&h&r (1++3) !etiausaha Kera'aan -&h&r (1+9419,9) >igelar >at&6 !eri .mar >ira'a *er eranan dalam hal ehwal hubungan luar negeri *ertanggung'awab mengawal hubungan -&h&r-*ritish Tahun 1+++ men'adi erintis ke ada enubuhan Pakatan *ela'ar (enga'ar Pengetahuan *ahasa -&h&r (sebuah badan ersuratan terulung tanah air) Dat3@ Muha$$ad Sa''eh in Perang Pernah memegang erlbagai 'awatan dalam kera'aan .ntaranya< a= Pesuruh'aya P&lis : untuk keamanan dan kestabilan -&h&r b= Ketua 'abatan Dkur : tugasnya melukis eta embangunan -&h&r yang menun'ukkan semua 'alan yang akan dima'ukan dan melukis eta lengka negeri -&h&r )= Ketua -abatan Tanah : meran)ang embangunan di (uar$ 9ndau$ !egamat$ Tangkak dan *atu Pahat >igelar sebagai >at&6 *entara 2uar Dat3@ Muha$$ad I rahi$ Muns.i Ketua -abatan Pendidikan -&h&r yang ertama tahun 1++4 (endidirkan banyak sek&lah dan mendesak endidikan wa'ib ke ada rakyat -&h&r >ianugerahi >at&6 *entara >alam >igelar *a a Pendidikan (elayu -&h&r Tahun 1+94 dilantik sebagai Timbalan (enteri yang ertama J3h3r Di a$ ang Pen/a/ahan British se'ak Per%an%ian Persahabatan '))> *ritish menyusun strategi untuk menguasai -&h&r *ritish bimbang -&h&r dikuasai kuasa *arat lain usaha dan muslihat *ritish untuk menguasai -&h&r$ antaranya< i= *ritish menubuhkan 2embaga Penasihat -&h&r ii= !ultan -&h&r dinasihati su aya memin'am sebanyak ;,,$,,, d&lar dari Begeri-Begeri !elat - tu'uan untuk membina landasan kereta i dari -&h&r ke !inga ura - ia muslihat *ritish untuk mengawal kewangan -&h&r muslihat *ritish disedari &leh >at&6 .bdul /ahman .ndak dengan menasihati sultan su aya tidak menerima tawaran in'aman *ritish ran)angan *ritish ber'aya digagalkan *ritish menyedari ke intaran >at&6 .bdul /ahman .ndak dan bukan mudah untuk )am ur tangan di -&h&r

*ritish berusaha menyingkirkan >at&6 .bdul /ahman .ndak tahun 19,7 -&hn .nders&n iaitu 8aben&r Begeri-Begeri !elat men)adangkan su aya >at&6 .bdul /ahman .ndak dibersarakan dan dihantar ke 2&nd&n *ritish menggunakan eluang ini untuk menguasai -&h&r !ultan #brahim iaitu utera !ultan .bu *akar ter aksa meminda Dndang-Dndang Tubuh Kera'aan -&h&r bagi memb&lehkan *ritish men'adi ahli (a'lis (esyuarat Begeri tahun 1914 *ritish melantik >&uglas %am bell sebagai Penasihat *ritish di -&h&r &e$ aga Penasihat J3h3r ditubuhkan di 2&nd&n ada 1++6 !ultan -&h&r berhubung se)ara langsung dengan Pe'abat Tanah -a'ahan di 2&nd&n >iangg&tai &leh &rang *ritish 1ungsinya adalah untuk menguruskan hubungan luar -&h&r dan menasihati !ultan -&h&r tentang hal-hal entadbiran

T&rrey men'ual haknya ke ada I&n 7@erbe)k Britain I&n 7@erbe)k menghada i masalah kewangan Tahun 1+77 7@erbe)k memin'am wang dari ada syarikat .l0red >ent dan 9dward >ent 8aben&r 2abuan iaitu A= "= Trea)her bersetu'u membantu 7@erbe)k mem erbaharui tem &h a'akan dari ada !ultan *runei dengan syarat syarikat yang ditubuhkan diletakkan di bawah kekuasaan *ritish Tahun 1+77 !ultan *runei iaitu !ultan .bdul (u6mein erbaharui a'akan dengan 7@erbe)k dan >ent melalui er'an'ian !ultan *runei serahkan tanah antara Teluk Kimanis dan !ungai !ibuku 1+7+ 7@erbe)k dan >ent menandatangani er'an'ian dengan !ultan -amalul .lam (Kesultanan !ulu) !ultan !ulu serahkan kawasan dari !ungai Pandasan hingga ke !ungai !ibuku Tahun 1++, 7@erbe)k men'ual semua haknya ke ada .l0red dan 9dward >ent >ent tubuhkan Persatuan !ementara *&rne& Dtara *ritish *erhad !aham syarikat di'ual ke ada rakyat *ritish bagi menambah m&dal erniagaan Persatuan berusaha menda atkan Piagam >ira'a dari ada kera'aan *ritish untuk mengukuhkan kedudukan dan mema'ukan erniagaan B&@ember 1++1 kera'aan *ritish menganugerahkan iagam ke ada Persatuan !ementara *&rne& Dtara *ritish *erhad Tahun 1++; syarikat itu dinamakan !yarikat *&rne& Dtara *ritish (!*D*) Kesan Pe$ erian Piaga$ Dira/a British Ke(ada SBUB !*D* berkuasa mentadbir !abah Presiden ertama ialah !ir /uther0&rd .l)&)k Pengarah urusannya ialah .l0red >ent *rtish da at mem erluaskan engaruh dan menghalang kuasa *arat lain berta ak di !abah Tahun 1+++ !*D* menandatangani Per'an'ian Perlindungan *&rne& Dtara yang men'adikan !abah negeri naungan *ritish *ritish bertanggung'awab dalam hal ehwal luar !abah S.arat!S.arat Pe$ erian Piaga$ Ke(ada Persatuan Se$entara B3rne3 Utara British Berhad

-----------------------------------------------------

BAB ; KEKA6AAN EKONOMI SABAH MENARIK MINAT ?S6ARIKAT BORNEO UTARA BRITISH@ +SBUB, !abah di bawah engaruh Kesultanan *runei dan Kesultanan !ulu !abah men'adi tum uan edagang *arat kerana kedudukannya strategik dan kaya dengan hasil bumi ;71 SBUB Berta(a" Di Sa ah ( Teks m/s: 1,;-1,4) !abah menarik erhatian elaburelabur *arat kerana &tensi ek&n&mi antaranya kuasa .merika !yarikat$ *ritain$ *elanda dan !e any&l syarikat-syarikat asing mula berta ak di !abah A$eri"a S.ari"at tahun 1+63 !ultan *runei beri k&nsesi tanah di !abah ke ada wakil .merika !yarikat iaitu A= 2= (&ses tem &h sewaan selama 1, tahun (&ses men'ual k&nsesi ke ada The American Trading 8ompan$ diketuai &leh -=A= T&rrey dan T= *= "arris T&rrey gagal menanam k& i dan tebu di Kimanis

 !*D* tidak b&leh menyerahkan wilayah !abah ke ada sesia a tan a ersetu'uan kera'aan *ritish !*D* mesti melantik entadbir dari ada egawai yang diakui kera'aan *ritish !*D* erlu memelihara agama$ adat resam dan undang-undang enduduk tem atan !*D* hendaklah mentadbir !abah dengan adil dan saksama !*D* mesti menerima nasihat dari ada kera'aan *ritish ;71 SBUB Mengu"uh"an Kuasa Di Sa ah (Teks m/s: 1,3-1,+) emerintahan !*D* diketuai &leh gaben&r A="=Trea)her gaben&r dilantik &leh engarah syarikat dengan ersetu'uan kera'aan *ritish gaben&r dibantu ma'lis Penasihat yang ditubuhkan tahun 1++4 ahli ma'lis ialah !etiausaha Kera'aan$ *endahari dan Ketua Pasukan Keselamatan usat entadbirannya di !andakan !*D* menubuhkan 'abatan kera'aan untuk meli)inkan entadbiran

di erkenalkan dan disandang &leh enduduk tem atan Ketua .nak Begeri (7rang KayaKaya : 7=K=K=) tugasnya membantu Pegawai daerah dalam entadbiran >iberi surat kuasa yang memb&lehkan mereka menguruskan hal-hal berkaitan masyarakat tem atan )) Peringkat Kam ung !*D* melantik Ketua Kam ung yang digelar 7rang Tua !*D* mengekalkan englibatan eribumi dalam entadbiran kerana mereka memahami adat dan budaya masyarakat tem atan !*D* tidak mem u mengga'i ramai egawai 9r& ah kerana menghada i masalah kewangan (iii) 5elaksanakan ndang& ndang Barat dan Tempatan tu'uan untuk men'aga keamanan negeri tahun 19,, diwu'udkan (ahkamah (a'istret dan (ahkamah .nak Begeri di -esselt&n a) (ahkamah (a'istret - dihakimi Pegawai >aerah - mengendalikan kes-kes berat se erti kes bunuh$ )ulik dan r&m akan b) (ahkamah .nak Begeri - hakim dilantik dari kalangan Ketua .nak Begeri yang ari0 dalam bidang agama #slam dan adat - mengendalikan kes-kes eribumi berkaitan undang-undang #slam dan adat Organisasi Pentad iran SBUB &e$ aga Pengarah di 2&nd&n Ga en3r di !abah yang dinasihati &leh (a'lis Penasihat Setiausaha Kera/aan yang bertanggung'awab ke ada< ! Ketua!Ketua Ja atan (P&s$ *uruh$ P&lis$ Kewangan$ -abatan Tanah dan Dkur) - Residen yang meru akan ketua entadbir di eringkat residensi - Pega<ai Daerah meru akan ketua entadbir di eringkat daerah - tugasnya sebagai ma'istret$ emungut )ukai$ bendahari daerah dan egawai buruh Ketua Ana" Negeri ula tugasnya men'aga keamanan$ menguruskan embahagian tanah$ menguti )ukai dan mema'ukan ertanian Ketua Ka$(ung ula tugasnya menguruskan hal ehwal kam ung$ men'aga keamanan$ membantu mema'ukan erdagangan$ mela &rkan ke ada Pegawai >aerah tentang kes-kes ke)urian$ wabak enyakit dan men'aga keselamatan kam ung ;7= SBUB Menge"s('3itasi Hasi' Bu$i Sa ah (Teks m/s: 1,9-114)

matlamat !*D* menguasai !abah adalah untuk memb&l&t kekayaan ek&n&mi !abah !*D* mengeks l&itasi kekayaan !abah se erti hasil-hasil tradisi&nal$ hasil ertanian dagangan$ embalakan dan erl&mb&ngan (i) "asil-"asil Tradisi&nal !abah !*D* memaksa enduduk tem atan menambah hasil keluaran tradisi&nal "asil 'ualan enduduk dikenakan )ukai se erti )ukai tanah$ )ukai ke ala$ lesen erahu dan sen'ata Tu'uan )ukai untuk mengatasi masalah kewangan !*D* .ntara hasil-hasil utama< a) Sarang burung eks &rt tradisi&nal !*D* yang menguntungkan 19;6 nilai eks &rt sebanyak 1;3 ,,, d&lar kawasan utama ialah di 8ua 8&mant&ng$ 8ua Kuamut dan gua (agdalene b) Pokok lanut dikenali sebagai abaka$ manila hem atau musa teCtiles hidu meliar di kawasan amah dan lembah gentian &k&k lanut di'emur sebelum di r&ses men'adi tali ka al di eks &rt ke 9r& ah c) 6otan di eks &rt dalam bentuk tikar dan t&ngkat erab&t$

)ara SBUB Mengu"uh"an Kuasa dan Me'i#in"an Pentad iran Sa ah (i) 5enubuhkan Jabatan Kera%aan Dalam Pentadbiran - antaranya -abatan P&s$ -abatan *uruh$ -abatan P&lis$ -abatan Kewangan dan -abatan Tanah dan Dkur - mem unyai Pegawai >aerah$ Ketua .nak Begeri (digelar 7rang kayaKaya : 7=K=K= ) dan Ketua Kam ung (ii)5embahagikan Sabah Kepada Beberapa 6esidensi B Daerah B Kampung a) Peringkat /esidensi ada eringkat awal !abah dibahagi ke ada dua residensi iaitu /esidensi Pantai *arat dan /esidensi Pantai Timur tahun 1943 terda at em at residensi iaitu /esidensi Pantai *arat$ /esidensi !andakan$ /esidensi Tawau dan /esidensi Pedalaman setia residensi diketuai se&rang /esiden b) Peringkat >aerah !etia residensi ula dibahagi ke ada bebera a daerah yang diketuai &leh Pegawai >aerah (berbangsa 9r& ah) Terda at se uluh daerah iaitu daerah .l)&)k$ >aerah >ewhurst$ >aerah Ke el$ >aerah (artin$ >aerah (yburgh$ >aerah >ent$ >aerah %larke$ >aerah %unli00e$ >aerah (ayne dan >aerah 9l hinst&ne Tahun 1913 'awatan Timbalan Pen&l&ng Pegawai >aerah

d) Pokok sagu B rumbia meru akan tanaman tradisi&nal !abah hidu subur di kawasan ber aya di muara sungai harga sagu sangat mahal di asaran dunia !*D* menggalakkan rakyat !abah mengusahakannya se)ara k&mersial !agu mentah dieks &rt ke !inga ura dan 9r& ah 1+++ nilai eks &rt sagu !abah sebanyak 94 444 d&lar e) .asil laut se erti mutiara$ tre ang dan siri ikan yu diusahakan &leh masyarakat *a'au dieks &rt ke %hina (ii)"asil Pertanian >agangan !*D* mengusahakan tanaman baru se erti getah dan tembakau !abah mem unyai tanah luas dan subur a) Tembakau tanaman dagangan yang enting tembakau !abah diiktira0 terbaik di dunia daun tembakau digunakan untuk menghasilkan )erut

10

 menda at asaran tinggi di *elanda dan .merika !yarikat !*D* menge)ualikan )ukai eks &rt ke ada eladang tembakau bertu'uan menggalakkan tanaman tembakau Tahun 1+9, terda at 61 buah ladang tembakau di !abah 19,; hasil eks &rt tembakau !abah bernilai lebih ; 'uta d&lar Kawasan utama enanaman ialah di Pulau *anggi$ Teluk (arudu$ 2ahad >atu$ Tawau dan !andakan b) 9etah ladang-ladang getah dibuka di *eau0&rd$ -esselt&n dan Ten&m berkembang akibat embinaan landasan kereta a i !*D* memberi 4J di@iden ke ada engusaha getah bertu'uan menggalakkan enanamannya !*D* 'uga memberi enge)ualian )ukai eks &rt selama 3, tahun ke ada engusaha getah *uruh ladang getah dibawa masuk dari %hina dan -awa 8etah men'adi hasil eks &rt utama !*D* (iii)Pembalakan !*D* menguasai hasil balak !abah Kaya dengan sumber balak se erti seraya$ ramin$ ka ur$ belian dan meranti Kawasan embalakan utama di !andakan$ 2ahad >atu dan Tawau Tahun 1+9+ kilang mem r&ses kayu balak ke unyaan !*D* dibina *uruh dibawa masuk dari 1ili ina dan #nd&nesia "asil kayu balak dieks &rt ke %hina$ !inga ura$ *ritain dan .ustralia melalui elabuhan !andakan (i@)Perl&mb&ngan !*D* giatkan erl&mb&ngan !abah se erti emas$ arang batu dan mangan a) 7mas tahun 1++6 diusahakan &leh 7rang %ina di !ungai !egama b) Arang batu dil&mb&ng di !ilim & &n dan 2abuan !ilim & &n mem unyai l&ngg&kan arang batu terbesar .sia Tenggara diusahakan &leh S$arikat 8o<ie .arbour 8oal c) 5angan diusahakan di Teluk (arudu &leh !yarikat *ritish *&rne& 9H l&rati&n dieks &rt ke *ritain ;72 Peru ahan S3sia' SBUB Di Sa ah (Teks m/s: 113-1;,) !*D* membangunkan kemudahan asas se erti landasan kereta a i

'alan raya$ sek&lah$ h&s ital dan telegra0 tu'uannya untuk ke entingan dan keuntungan !*D* (i) 2andasan kereta a i 1+96 landasan kereta a i ertama dari Aest&n ke *eau0&rd se an'ang 4; km 19,4 dibina landasan dari -esselt&n yang dikenali sebagai B&rth *&rne& /ailway 19,3 landasan disambung dari *eau0&rd ke -esselt&n dan dari Ten&m ke (alala tu'uannya untuk memudahkan !*D* mengangkut hasil keluaran di bahagian edalaman ke elabuhan (ii)-alan raya !*D* menum ukan embinaan 'alan raya di bandar-bandar besar se erti -esselt&n$ !andakan$ 2ahad >atu$ Kudat dan Tawau tu'uannya untuk menghubungkan kawasan kegiatan ek&n&mi dengan bandar dan elabuhan 194,-an erhentian m&t&kar dan bas dibina di K&ta Kinabalu (iii)Pengangkutan air 1+9, !yarikat Perka alan !traits !teamshi memulakan erkhidmatan tu'uannya untuk mengangkut enum ang dan barangan (i@)Pendidikan !*D* kurang memberi erhatian !*D* hanya menyediakan endidikan di eringkat rendah kerana kekurangan wang !*D* angga bidang endidikan tidak menguntungkan Kebanyakan sek&lah dibina &leh mubaligh Kristian bagi tu'uan menyebarkan agama Kristian antara sek&lah yang wu'ud ialah !ek&lah #nggeris$ !ek&lah (elayu dan !ek&lah %ina a) Sekolah #nggeris 1++4 sek&lah #nggeris ertama iaitu #nstitut *yr&n dibina di !andakan &leh mubaligh /&man Kat&lik tahun 1++7 !ek&lah !t= (ary ditubuhkan di !andakan 19,9 -abatan Pela'aran ditubuhkan untuk menguruskan sek&lah-sek&lah di !abah tahun 1949 terda at 49 buah sek&lah mubaligh dengan ela'ar seramai 47,, &rang b) Sekolah 3atihan dibina di -esselt&n ada 1 -ulai 1913 meru akan sek&lah latihan bagi anak-anak Ketua .nak Begeri dibina bertu'uan untuk melatih anakanak men'adi egawai entadbiran eringkat rendah bahasa engantarnya ialah *ahasa (elayu

dari segi kurikulum ela'ar dia'ar tentang memba)a$ menulis dan mengira 'awatan yang dikhaskan bagi lulusan sek&lah ini ialah ren'er$ kerani dan Ketua .nak Begeri c) Sekolah 5ela$u dan Bumiputera tahun 19;1 sek&lah (elayu ertama dibina di K&ta *elud 194, terda at 1, buah sek&lah (elayu bagi menam ung 4,, &rang ela'ar 19;4 ditubuhkan !ek&lah *umi utera Keningau di Keningau d) Sekolah 8ina dibina sendiri &leh masyarakat %ina 194, terda at 11 ,,, ela'ar berda0tar di sek&lah (elayu$ sek&lah mubaligh dan sek&lah %ina (@)Pembinaan "&s ital dan Pusat Kesihatan !*D* bina h&s ital di bandar-bandar besar se erti -esselt&n$ !andakan$ *eau0&rd dan kudat 19;4 "&s ital *esar Tawau di bina 194, terda at 9 buah h&s ital dan 4, buah klinik di !abah di kawasan luar bandar disediakan usat- usat kesihatan kelemahan : bilangan d&kt&r tidak men)uku i erkhidmatan erubatan tidak da at dinikmati &leh seluruh rakyat !abah (@i)Kemun)ulan *andar-*andar *aru akibat dari ada kema'uan dalam bidang ek&n&mi dan s&sial bandar-bandar berkembang esat sebagai usat entadbiran dan erdagangan antaranya !andakan$ Kudat$ -esselt&n$ Tawau dan 2ahad >atu a) Sandakan diasaskan Ailliam Pryer tahun 1+79 menamakannya sebagai 9l& ura bermaksud bandar yang )antik berkembang ma'u sebagai usat entadbiran$ elabuhan antarabangsa dan usat embalakan b) Ta<au sebuah elabuhan yang terkenal di Pantai Timur !abah eks &rt utamanya getah$ abaka$ mutiara dan kayu balak c) Kudat tahun 1++1 !*D* men'adikannya sebagai usat entadbiran yang ertama edagang meneta dan membina kedai di Kudat gagal menarik ramai enduduk dan edagang kerana keadaan ge&gra0inya tidak sesuai untuk ertanian

11

 tahun 1++4 !*D* memindahkan usat entadbirannya ke !andakan d) Jesselton diasaskan tahun 19,, &leh %harles -essel nama asalnya Jessel To<n sem ena nama engasasnya kemudiannya disingkatkan ke ada -esselt&n 'uga dikenali dengan nama . i-. i$ !ingga (ata atau >iasuka -esselt&n ma'u kerana embinaan landasan kereta a i$ erkembangan tanaman getah dan sebagai usat erdagangan dan elabuhan enting 1967 nama -esselt&n ditukar ke ada K&ta Kinabalu Peru ahan S3sia' dan Ke$a/uan &ain e'abat &s 1++4 !*D* mengeluarkan setem ertama !abah tahun 1++4 'uga akhbar ertama di !abah diterbitkan iaitu The 4orth Borneo .erald 1+9,-an k&ntin'en &lis tem atan ditubuhkan 19,, !*D* telah menubuhkan DSkuad TerbangA untuk men'amin keselamatan dan diangg&tai egawai &lis tem atan 19,4 l&'i air di K&ta Kinabalu dibina untuk membekalkan air bersih tahun 19,3 menara 'am -esselt&n dibina dan kekal hingga sekarang di !abah

- untuk tu'uan eks &rt - diusahakan di Pulau Pinang$ !elang&r$ Begeri !embilan dan !arawak - kurun ke-19 lada hitam dan gambir di erkenalkan di -&h&r melalui !istem Kang)u - di -&h&r tanaman ini diusahakan &leh &rang-&rang %ina dari !inga ura - tanaman ini men'adi hasil eks &rt enting -&h&r sehingga awal kurun ke-;, - gambir biasanya digunakan sebagai bahan ewarna dan men)elu sutera b) Buah pala dan cengkih - banyak ditanam di Pulau Pinang - tanaman buah ala diutamakan kerana harganya lebih tinggi - dieks &rt ke 9r& ah dan %hina - )engkih yang dikeringkan sesuai di'adikan ubat - 1+3,-an tanaman ini mer&s&t kerana harganya tidak stabil c) Tebu - ladang tebu banyak dibuka di !eberang Perai dan Perak - ermintaan terhada gula meningkat di asaran dunia - 1+4,-an !eberang Perai meru akan usat engeluaran gula utama di negeri-Begeri !elat - tahun 19,, Perak men)ul sebagai usat engeluar gula terbesar di Tanah (elayu - gula men'adi eks &rt enting Tanah (elayu selama ham ir 3, tahun d) bi ka$u - merua akan tanaman eks &rt enting Tanah (elayu - banyakditanam di (elaka$ Begeri !embilan dan !elang&r e) 4anas - industri mengetin nanas ber usat di Perak$ !elang&r dan -&h&r - sebelum Perang >unia ## Tanah (elayu meru akan engeks &rt nanas dalam tin kedua terbesar di dunia 471 Tana$an Baru Me$anta("an E"3n3$i (teks m/s: 1;+-1;9) - kurun ke-;, tanaman dagangan tradisi&nal kurang enting kerana harganya tidak stabil di asaran dunia - *ritish mem erkenalkan tanaman baru se erti k& i$ kela a sawit$ tembakau dan teh a) Kopi - diusahakan se)ara besar-besaran di Perak$ !elang&r$ Begeri !embilan dan -&h&r - harga k& i meningkat di asaran dunia b) Kelapa sa<it

- berasal dari .0rika - di erkenalkan di Kuala !elang&r - 19;,-an minyak kela a sawit mula dieks &rt - ladang kela a sawit dibuka di Perak dan -&h&r - -&h&r men'adi engeks &rt utama kela a sawit c) Tembakau - ladang dibuka di Pulau Pinang dan Pahang d) Teh - diusahakan di %amer&n "ighlands$ Pahang - teh yang dihasilkan di Tanah (elayu bermutu tinggi dan dikenali sebagai DTeh 8e$lonA 47= Per"e$ angan Perusahaan Getah (Teks m/s: 14,-144) - akhir kurun ke-19 harga k& i 'atuh di asaran dunia - getah di erkenalkan sebagai tanaman ilihan untuk memulihkan ek&n&mi - kurun ke-;, getah men'adi eks &rt enting Tanah (elayu (i) Se%arah Asal& sul 9etah - berasal dari *ra?il - getah di Tanah (elayu dari 'enis .evea Brasiliensis - tahun 1+76 sebanyak 7, ,,, bi'i getah dari *ra?il dibawa ke 9ngland &leh "enry Ai)kham - kemudian disemai di Kew 8arden$ 9ngland - sebanyak 4,, benih getah dihantar ke negara-negara naungan british terutamanya !ri 2anka - 1+77 sebanyak ;; batang anak getah dibawa ke !inga ura dan ditanam di *&tani)al 8arden - dari !inga ura bebera a batang anak getah dibawa ke Kuala Kangsar dan ditanam di halaman kediaman /esiden Perak - Pengarah *&tani)al 8arden !inga ura iaitu "=B=/idley yang bertanggung'awab menggalakkan tanaman getah di Tanah (elayu (ii)Perkembangan 9etah - awal kurun ke-;, harga getah melambung tinggi di asaran dunia - ermintaan meningkat kerana erkembangan erusahaan membuat m&t&kar di 9r& ah dan .merika !yarikat - ladang-ladang getah dibuka besarbesaran di !elang&r$ Perak$ Begeri !embilan dan -&h&r - 19;,-an Tanah (elayu menghasilkan 34J dari ada 'umlah engeluaran getah dunia - Tanah (elayu mun)ul engeluar getah terbesar dunia - !yarikat-syarikat 9r& ah menguasai erusahaan getah di Tanah (elayu

-----------------------------------------------------

BAB 4 BRITISH MENGEKSP&OITASI EKONOMI +TANAH ME&A6U8 SARAAAK DAN SABAH, 471 Kegiatan Pertanian Dagangan (Teks m/s: 1;6-1;+) eringkat awal diusahakan 'enis tanaman tradisi&nal se erti lada hitam$ gambir$ buah ala$ )engkih$ ubi kayu$ tebu dan nanas - diusahakan kerana menda at asaran yang baik - *ritish hanya menggalakkan eladang 9r& ah dan &rang asing untuk mengusahakan ertanian dagangan - enduduk tem atan tidak digalakkan terlibat a) 3ada hitam dan gambir

12

se erti Sime Darb$$ 9uthrie$ .arrisons and 8ros!ield dan nited Plantation - Penduduk tem atan mengusahakan tanaman se)ara kebun ke)il %a"t3r!%a"t3r Per"e$ angan Perusahaan Getah a) Permintaan 9etah 5eningkat - di erlukan dalam erusahaan membuat m&t&kar di .merika !yarikat dan 9r& ah - di erlukan untuk membuat kasut$ akaian$ tayar kenderaan$ alat erubatan dan enebat elektrik b) Ke%atuhan .arga Kopi - harga k& i 'atuh kerana engeluaran berlebihan di *ra?il dan serangan serangga er&sak - eladang ter aksa beralih ke ada tanaman getah c) Tenaga Buruh 5encukupi - buruh dari #ndia dibawa masuk se)ara besar-besaran untuk beker'a di ladang-ladang getah d) saha .-4-6idle$ - mem erkenalkan kaedah men&reh mengikut sistem 5ibedem6 atau sistem tulang ikan herring - kaedah t&rehan ini meningkatkan engeluaran susu getah e) Pelaburan 5odal - banyak syarikat besar 9r& ah melabur dalam erusahaan getah di Tanah (elayu se erti Sime Darb$ dan 9uthrie !) 8ukai 6endah - *ritish mengenakan )ukai tanah dan )ukai eks &rt yang rendah - Tu'uannya untuk menggalakkan ladang-ladang baru dibuka Se a !Se a Ke/atuhan Perusahaan Getah - tahun 19;,-194,-an berlaku ?aman kemelesetan ek&n&mi dunia - harga getah 'atuh dan memberi kesan ke ada erusahaan getah &ang"ah!&ang"ah Mensta i'"an Harga Getah - di erkenalkan /an)angan !te@ens&n dan Per'an'ian Peraturan 8etah .ntarabangsa a) 6ancangan Sekatan Stevenson '0,, - tu'uan untuk mengurangkan engeluaran dan meningkatkan harga getah - disertai negara naungan *ritish se erti Tanah (elayu dan !ri 2anka - *elanda dan #nd&nesia enggan menyertai ran)angan ini sebaliknya terus meningkatkan engeluaran getah

- tahun 19;+ ran)angan ini ditamatkan &leh *ritish a abila gagal men)a ai matlamat b) Per%an%ian Peraturan getah Antarabangsa '0/2 - tu'uan untuk mengurangkan engeluaran getah dan menstabilkan harga - disertai &leh Tanah (elayu$ !abah$ !arawak$ !ri 2anka$ #ndia$ (yanmar$ #nd&nesia$ #nd&%hina dan Thailand - setia negara dikehendaki mengurangkan engeluaran mengikut ku&ta yang diteta kan - ber'aya meningkatkan semula harga getah di asaran dunia sebelum Perang >unia ## Penge'uaran Getah Tiruan - .merika !yarikat mem erkenalkan getah tiruan sele as Perang >unia ## - men'adi esaing ke ada getah asli - dihasilkan a abila bekalan getah asli dunia ter utus akibat Perang >unia ## - getah asli keluaran Tanah (elayu bermutu tinggi dan da at menandingi getah tiruan 472 Per"e$ angan Perusahaan Per'3$ 3ngan (Teks m/s: 144-14+) - *ritish mema'ukan kegiatan erl&mb&ngan - "asil galian adalah se erti bi'ih timah$ emas$ arang batu$ bauksit$ bi'ih besi dan ilmanit a) 7mas - 1+9,-an dil&mb&ng se)ara k&mersial di raub$ Pahang - /aub meru akan kawasan l&mb&ng emas terbesar Tanah (elayu - diusahakan &leh syarikat dari .ustralia b) Arang batu - dil&mb&ng di *atu .rang$ !elang&r - digunakan sebagai bahan a i c) Bauksit - se'enis l&gam yang digunakan untuk membuat aluminium - dil&mb&ng di *ukit Pasir dan Teluk /amunia di -&h&r$ Teluk 9mas di (elaka d) Bi%ih besi - dil&mb&ng di *ukit *esi$ Terengganu dan /&m in$ Pahang - l&mb&ng bi'ih besi 'uga dibuka di Kedah$ Perak dan -&h&r e) #lmanit - galian yang dikeluarkan sebagai hasil sam ingan erl&mb&ngan bi'ih timah - dihasilkan di batang Padan0$ Perak Per"e$ angan Per'3$ 3ngan Bi/ih Ti$ah

- bi'ih timah meru akan galian ter enting di Tanah (elayu - *ritish menguasai Tanah (elayu adalah 'uga kerana bi'ih timah - !ebelum dieks &rt bi'ih timah di r&ses men'adi '&ngk&ng timah - Perkembangannya da at dilihat dalam dua eringkat iaitu eringkat sebelum dan sele as )am ur tangan *ritish a) Peringkat Sebelum 8ampur Tangan British di Tanah 5ela$u - kegiatan mel&mb&ng adalah ber)&rak tradisi&nal - diusahakan &leh &rang (elayu - menggunakan )ara mendulang dan melam an - tahun 1+;,-an &rang %ina dibawa masuk beker'a di l&mb&ng bi'ih timah ke unyaan embesar melayu di daerah 2ukut$ !ungai D'&ng$ 2arut dan Klang - &rang %ina dan 9r& ah dibenarkan membuka l&mb&ng bi'ih timah dengan mema'ak tanah dari ada embesar- embesar (elayu b) Peringkat Selepas 8ampur Tangan British di Tanah 5ela$u - erl&mb&ngan bi'ih timah semakin berkembang dengan englibatan &rang %ina - banyak l&mb&ng baru dibuka di .m ang$ Kuala 2um ur dan di 2embah Kinta$ Perak - &rang %ina mem erkenalkan sistem l&mb&ng dedah$ am kelikir dan alung akhir kurun ke-19 &rang %ina menguasai kegiatan mel&mb&ng bi'ih timah %a"t3r!%a"t3r Per"e$ angan Bi/ih Ti$ah - akhir kurun ke-19 Tanah (elayu meru akan enyumbang utama bi'ih timah dunia iaitu sebanyak 33J - erkembangannya adalah kerana 0akt&r se erti /e@&lusi Perindustrian dan kaedah mel&mb&ng yang lebih m&den a) 6evolusi Perindustrian di 7ropah - ermintaan bi'ih timah semakin meningkat - bi'ih timah digunakan dalam erusahaan mengetin makanan b) Kaedah 5elombong Bi%ih Timah 3ebih 5oden - di erkenalkan &leh syarikah-syarikat 9r& ah awal kurun ke-;, - menggunakan "a(a' "3re" untuk menghasilkan lebih banyak bi'ih timah - tahun 191; ka al k&rek ertama kali digunakan &leh S$arikat 5ala$an Tin Dredging di *atu 8a'ah$ Perak - ada tahun 19;9 terda at 1,7 buah ka al k&rek di Tanah (elayu

13

- 194,-an &rang 9r& ah menguasai erusahaan bi'ih timah sebanyak 6+J Ke/atuhan Harga Bi/ih Ti$ah dan &ang"ah Mengatasi 194,-an harga bi'ih timah 'atuh akibat kemelesetan ek&n&mi dunia 1941 ditandatangani Per/an/ian Bi/ih Ti$ah Antara angsa sebagai langkah memulihkan semula harga bi'ih timah negara-negara terlibat ialah Tanah Me'a.u8 B3'i9ia8 Nigeria dan Ind3nesia semua negara bersetu'u untuk mengurangkan engeluaran bi'ih timah hasilnya ada tahun 1944 Ma/'is Bi/ih Ti$ah Antara angsa ditubuhkan tu'uan untuk menyelaraskan engeluaran bi'ih timah kesannya da at menstabilkan semula harga bi'h timah 47; Penge'uaran Hasi' Hutan (Teks m/s: 149-141) - Tanah (elayu kaya dengan hasil hutan se erti kayu-kayan$ r&tan$ damar$ madu lebah$ ka ur barus$ getah er)a dan getah 'elutung - diusahakan se)ara tradisi&nal melalui kegiatan $era$u - semasa entadbiran *ritish hasilhasil ini men'adi kegiatan ek&n&mi ber)&rak k&mersial - british menggalakkan engeluaran hasil hutan untuk dieks &rt ke %hina$ .merika !yarikat dan 9r& ah - tahun 19,1 *rritish menubuhkan -abatan Perhutanan - tu'uan untuk menguruskan engeluaran hasil hutan dengan lebih sistematik a) Damar - di er&leh dari ada getah elbagai 'enis &k&k di hutan - damar digunakan untuk menutu renggangan ada a an erahu - dieks &rt untuk di'adikan @arnis iaitu bahan untuk menggila ermukaan a an atau r&tan b) 9etah perca - di er&leh dari ada &k&k getah er)a yang tumbuh dalam hutan - digunakan untuk membuat eralatan bedah$ b&la g&l0 dan bahan enebat kabel telegra0 dasar laut - untuk menda atkan getah er)a batang &k&k ditetak bagi mengeluarkan susunya - kemudian susu dikum ul dalam bekas dan dibentuk men'adi beb&la atau '&ngk&ng c) 9etah %elutung - kegunaannya untuk di'adikan ramuan getah engunyah dan

sebagai elekat dalam industri gigi alsu - tahun 19;,-an getah 'elutung dikum ul menggunakan tabung buluh - ia biasanya dieks &rt d) 6otan - dihasilkan untuk kegunaan dalam negeri dan 'uga banyak dieks &rt ke %hina - kegunaan r&tan untuk di'adikan bakul$ tikar $t&ngkat$ tangkai ayung dan erab&t e) Pembalakan - banyak dieks &rt ke %hina dan *ritain - antara kayu balak yang diusahakan ialah )engal$ meranti dan keruing - digunakan sebagai bahan binaan$ membuat erab&t dan erahu - 19;+ *ritish mem erkenalkan lesen kilang a an untuk mengawal kegiatan embalakan dan industri berasaskan kayu Kegiatan D<ie"3n3$i - di erkenalkan &leh *ritish terhada enduduk di Tanah (elayu - ia melibatkan kegiatan ek&n&mi dagangan dan ek&n&mi tradisi&nal a) 9k&n&mi >agangan - *ritish lebih mengutamakan ek&n&mi dagangan se erti kegiatan erl&mb&ngan$ erladangan dan erdagangan - dima'ukan terutama di kawasan antai barat Tanah (elayu - di'alankan se)ara besar-besaran menggunakan tekn&l&gi m&den dan dis&k&ng kemudahan asas yang baik se erti sistem erhubungan dan engangkutan yang teratur - lebih ber&rientasikan eks &rt - dikuasai syarikat asing khususnya syarikat 9r& ah - tertum u ada erl&mb&ngan bi'ih timah dan erusahaan getah - melibatkan tenaga buruh yang ramai - melibatkan elaburan m&dal yang besar - tekn&l&gi m&den se erti mesin hidraulik banyak digunakan dalam kegiatan erl&mb&ngan bi'ih timah b) 9k&n&mi Tradisi&nal - kegiatan ek&n&mi tradisi&nal ini diabaikan &leh british - diusahakan &leh &rang (elayu di luar bandar - ber)&rak sara diri - tertum u ada kegiatan menanam adi dan menangka ikan - menggunakan eralatan tradisi&nal se erti kerbau untuk memba'ak sawah adi - melibatkan m&dal ke)il

Kesan Kegiatan D<ie"3n3$i - berlaku erkembangan tidak seimbang - mewu'udkan 'urang ek&n&mi antara masyarakat bandar dengan masyarakat luar bandar 474 Per"e$ angan E"3n3$i Me$ a<a Peru ahan (Teks m/s: 14;-13+) - kema'uan esat ek&n&mi terutama erl&mb&ngan bi'ih timah dan erusahaan getah membawa elbagai erubahan - erubahan dialami antaranya enggunaan buruh-buruh luar$ kema'uan engangkutan dan erhubungan$ kemudahan s&sial$ endidikan @ernakular dan kemun)ulan bandar-bandar baru i) Penggunaan *uruh 2uar - *ritish menggalakkan kemasukan imigran %ina dan #ndia - tu'uan sebagai tenaga buruh di l&mb&ng bi'ih timah dan ladang getah - *ritish memastikan ia men)uku i demi ke entingan *ritish untuk memb&l&t kekayaan Tanah (elayu a) 1rang 8ina - dibawa masuk beker'a di l&mb&ng bi'ih timah di Perak$ !elang&r dan negeri !embilan - berasal dari %hina !elatan - kebanyakan dibawa masuk melalui Sistem Kontrak - ada 'uga yang datang ke Tanah (elayu se)ara ersendirian dan beker'a di sekt&r ertanian dan men'adi eker'a mahir di bandar Siste$ K3ntra" - &rang %ina dibawa masuk ke Tanah (elayu melalui ma'ikan - tambang er'alanan dibayar &leh ma'ikan - ma'ikan 'uga menyediakan makanan$ akaian dan tem at tinggal - mereka dikehendaki beker'a dengan ma'ikan sehingga hutang tambang selesai - sele as tamat k&ntrak mereka bebas beker'a dengan ma'ikan lain b) 1rang #ndia - dibawa masuk beker'a di ladangladang getah - berasal dari selatan #ndia - dibawa masuk melalui Sistem Kangani - ada 'uga &rang #ndia beker'a membina 'alan kereta a i$ 'alan raya dan men'adi buruh di bandar dan elabuhan Siste$ Kangani - kangani bermaksud enyelia atau ketua eker'a di ladang getah

14

- kangani ini dihantar &leh emilik ladang ke #ndia untuk men)ari tenaga buruh - kangani menguruskan tambang dan er'alanan buruh-buruh sehingga selamat tiba di ladang ma'ikan - kangani dibayar k&misen berdasarkan 'umlah buruh yang da at dibawa masuk - buruh-buruh dibayar ga'i teta dan diletakkan di bawah 'agaan kangani - buruh dikehendaki beker'a dengan emilik ladang sehingga segala hutang tambang selesai Kesan Ke$asu"an Buruh - mewu'udkan engenalan kaum mengikut kegiatan ek&n&mi se erti - &rang %ina - tinggal di kawasan l&mb&ng dan di bandar beker'a sebagai el&mb&ng dan eniaga - &rang #ndia : tinggal dan beker'a di ladang getah - &rang (elayu : tinggal di kawasan luar bandar (desa) - men'alankan kegiatan ertanian ber)&rak tradisi&nal dan nelayan - masyarakat eribumi terus ter inggir dan ter isah dari ada arus erkembangan ek&n&mi - dasar *ritish mewu'udkan 'urang ek&n&mi antara kaum - mewu'udkan masyarakat berbilang kaum yang terdiri dari ada elbagai keturunan yang mengamalkan )ara hidu $ bahasa dan agama yang berbe?a Per"e$ angan Siste$ Pengang"utan dan Perhu ungan *ritish memerlukan sistem engangkutan dan erhubungan yang )eka dan antas tu'uan untuk membawa hasil ek&n&mi terutama bi'ih timah dan getah ke elabuhan untuk dieks &rt engangkutan se erti landasan kereta a i dan 'alan raya erhubungan se erti erkhidmatan &s$ telegra0 dan tele0&n

- # &h dan batu 8a'ah ke Teluk .ns&n (Teluk #ntan) - tahun 1++6 landasan kereta a i dari Kuala 2um ur ke Klang telah dirasmikan yang dihadiri &leh !ultan .bdul !amad dan 1rederi)k Aeld$ 8aben&r Begeri-Begeri !elat =asa Kedua (')0(&'0+0) - tiga tu'uan embinaan landasan kereta a i ada eringkat ini iaitu< - untuk menghubungkan kawasan utara dengan selatan a abila BegeriBegeri (elayu *ersekutu ditubuhkan - untuk memenuhi ke erluan ek&n&mi se erti bi'ih timah dan getah yang semakin berkembang esat - untuk memudahkan entadbiran *ritish - tahun 19,4 kereta a i Begeri-Begeri (elayu *ersekutu ditubuhkan - ditukar nama ke ada Kereta . i Tanah (elayu : KT( tahun 194+ - hari ini dikenali sebagai Kereta . i Tanah (elayu *erhad : KT(* =asa Ketiga ('0'+&'0/') - landasan kereta a i dibina sele as *ritish ber'aya mem erluaskan engaruhnya di negeri-Begeri (elayu Tidak *ersekutu - tu'uannya adalah untuk< - menghubungkan seluruh Tanah (elayu (hanya Terengganu yang tiada landasan kereta a i) - sebagai engangkutan awam bagi enduduk Tanah (elayu - memenuhi ke erluan ek&n&mi dan entadbiran *ritish Per"e$ angan Ja'an ra.a eringkat awal 'alan raya dibina untuk menghubungkan kawasan l&mb&ng bi'ih timah dan ertanian dengan stesen kereta a i 'alan raya telah dibina menghubungkan Kuala 2um ur dengan # &h dan !eremban awal kurun ke-;, rangkaian 'alan raya meningkat akibat meningkatnya enggunaan kenderaan berm&t&r se erti kereta$ l&ri dan bas 'alan-'alan yang sedia ada ditura untuk disesuaikan dengan kenderaan berm&t&r banyak 'alan raya dibina untuk menghubungkan kawasan kegiatan ek&n&mi dengan elabuhan dan untuk menghubungkan bandarbandar besar dengan bandar-bandar ke)il tahun 1949 terda at satu 'aringan 'alan raya yang menghubungkan seluruh Tanah (elayu tum uan 'alan raya adalah di kawasan yang mem unyai ke entingan ek&n&mi dan memudahkan entadbiran *ritish

- kema'uan ek&n&mi membawa ke ada engenalan erkhidmatan ka al wa dan ka al terbang Kapal "ap - tahun 1+9, S$arikat Straits Steamship ditubuhkan di !inga ura - tu'uan untuk memberi erkhidmatan ka al wa ke ada elabuhan di Begeri-Begeri (elayu - ka al susur antai ini membawa bekalan makanan$ 'entera dan buruh untuk erusahaan erl&mb&ngan bi'ih timah - )&nt&h: ka al wa The SS Perak memberikan erkhidmatan dari !inga ura ke Pelabuhan Klang Kapal Terbang - tahun 1947 erkhidmatan enerbangan awam di erkenalkan &leh S$arikat "earne Air Service iaitu hak milik Aearne bersaudara - syarikat ini beribu e'abat di !inga ura - memulakan enerbangan dalam negeri antara !inga ura$ Kuala 2um ur dan Pulau Pinang - ka al terbang ertama yang digunakan &leh !yarikat Aearne adalah dari 'enis ki as dua iaitu D-.-6apides Ke$a/uan Siste$ Perhu ungan - antara yang ditekankan ialah sistem &s dan telegra0$ tele0&n dan radi& - tu'uan su aya erhubungan antara negeri di Tanah (elayu dengan negeri-negeri lain da at dibuat dengan antas - mula di erkenalkan di kawasan kegiatan ek&n&mi$ usat entadbiran$ elabuhan seterusnya berkembang ke kawasan etem atan - tahun 1+7,-an e'abat &s dan telegra0 dibina di Tai ing$ Perak - kurun ke-;, setia daerah di Perak b&leh menghubungi Tai ing melalui Telegra0 - tahun 191, e'abat &s dan telegra0 dibina di Pulau Pinang Ke$a/uan Per"hid$atan Kesihatan dan Ke$udahan Asas &ain a) Perkhidmatan Kesihatan - masalah kesihatan wu'ud akibat dari ada ertambahan enduduk yang esat$ embukaan kawasan hutan untuk kegiatan ek&n&mi dan etem atan baru - ersekitaran tem at ker'a dan kediaman yang k&t&r menyebabkan enyakit se erti taun$ beri-beri dan malaria mudah merebak - enyakit malaria dan beri-beri diangga enghalang ada erkembangan ek&n&mi *ritish kerana menyebabkan banyak kematian di kalangan buruh %ina dan #ndia

a) Perkembangan 2andasan Kereta a i - erkhidmatan kereta a i di erkenalkan di Tanah (elayu akhir kurun ke-19 - terda at tiga 0asa erkembangan< =asa Pertama ('))>&')0*) - dibina untuk ke erluan erl&mb&ngan bi'ih timah - landasan kereta a i yang endek dibina menghubungkan kawasan l&mb&ng dengan elabuhan - tu'uan memudahkan bi'ih timah dieks &rt - antara landasan kereta a i yang dibina ialah dari - Tai ing ke P&rt Aeld (Kuala !e etang - Kuala 2um ur ke P&rt !wettenham (Pelabuhan Klang) - !eremban ke P&rt >i)ks&n

Ke$a/uan Pengang"utan &aut dan Udara

15

- *ritish mengambil langkah mendirikan h&s ital$ usat erubatan dan #nstitut Penyelidikan Perubatan untuk mengatasi masalah kesihatan - tahun 1++9 h&s ital kera'aan terawal didirikan di 'alan Tanglin (Kuala 2um ur) di Tai ing dan Pulau Pinang - usat- usat kesihatan ke)il 'uga didirikan di Perak$ !elang&r$ Begeri !embilan dan Pahang untuk memudahkan enduduk di luar bandar - 1+9, 2embaga Kesihatan ditubuhkan untuk memastikan kebersihan bandar - 19,1 #nstitut Penyelidikan Perubatan ditubuhkan di Kuala 2um ur - tu'uannya untuk membuat enyelidikan bagi men)ari un)a$ rawatan dan langkah men)egah enyakit berbahaya se erti malaria dan beri-beri b) !istem Pengairan Dntuk Penanaman Padi - ada eringkat awal lagi di Kedah terda at sistem engairan sem urna untuk tanaman adi iaitu terusan - terusan ini mula dibina tahun 1++3 dan sia ada tahun 1+93 yang diberi nama Terusan Aan Mat Sa$an - ia dibina &leh wan (at !aman bin Aan #smail (Perdana (enteri Kedah yang ertama) - terusan ini se an'ang 43 kil&meter dari .l&r !etar ke 8urun$ Kedah - ia dibina menggunakan tenaga manusia dan eralatan tradisi&nal se erti )angkul - untuk membina terusan ini unggun a i dinyalakan ada 'arak tertentu sebagai enanda untuk memastikan terusan digali dengan lurus - berdasrkan terusan inilah kera'aan *ritish mem&denkan sistem engairan di Tanah (elayu - tahun 1941 -abatan Parit dan tali .ir ditubuhkan untuk mema'ukan tanaman adi - banyak bekalan makanan di erlukan akibat ertambahan enduduk - kawasan sawah adi yang luas telah dibuka di !ungai (anik$ Perak dan Tan'ung Karang$ !elang&r )) *ekalan Tenaga 9lektrik - tenaga elektrik di erkenalkan akibat dari ada kema'uan ek&n&mi - awal kurun ke-;, tenaga elektrik mula disalurkan ke Pulau Pinang dan Kuala 2um ur - 194, 9m angan "idr&elektrik %hender&h dibuka untuk menam ung ke erluan tenaga elektrik - em angan ini dikendalikan &leh The Perak 6iver .$dro&7lectric Po<er 8ompan$ 3imited - tu'uan asal embinaan adalah untuk menda atkan kuasa elektrik bagi kegunaan erusahaan mel&mb&ng bi'ih timah di 2embah Kinta

Ke$un#u'an dan Per"e$ angan Bandar Baru - ertengahan kurun ke-19 banyak etem atan baru dibuka di kawasan kegiatan ek&n&mi terutama di kawasan l&mb&ng bi'ih timah - etem atan kemudiannya berkembang men'adi usat entadbiran dan erniagaan - erkembangan l&mb&ng bi'ih timah adalah 0akt&r utama mun)ulnya bandar-bandar baru di Tanah (elayu se erti Tai ing$ # &h$ Kuala 2um ur dan !eremban a) #poh - terletak di 2embah Kinta - dibuka se'ak kurun ke-16 dan didiami &leh &rang (elayu - nama bandar # &h berasal dari nama &k&k # uh iaitu se'enis &k&k yang getahnya digunakan sebagai ra)un ada sum itan dan anak anah untuk berburu - tahun 1++,-an 2embah Kinta men'adi tum uan el&mb&ng %ina a abila engeluaran bi'ih timah di daerah 2arut mer&s&t - # &h berkembang men'adi bandar yang sibuk - tahun 1943 # &h di'adikan ibu negeri Perak bagi menggantikan Tai ing b) Taiping - terletak di daerah 2arut - nama asalnya Kelian Pauh - tahun 1+4,-an ramai &rang %ina dibawa masuk ke 2arut untuk mema'ukan l&mb&ng bi'ih timah - sele as Perang 2arut tamat *ritish menyusun semula entadbiran di 2arut - nama 5Tai ing6 bermaksud ?"eda$aian .ang a adi@ - berkembang men'adi sebuah bandar m&den dan di'adikan ibu negeri Perak c) Kuala 3umpur - ertengahan kurun ke-19 /a'a .bdullah ( embesar daerah Klang) mener&ka kawasan berham iran ertemuan !ungai 8&mbak dan !ungai Klang untuk membuka l&mb&ng bi'ih timah - ia kemudian dikenali sebagai Kuala 2um ur kerana kawasan itu berlum ur - tahun 1+6,-an ramai &rang %ina dibawa masuk untuk men'alankan kegiatan mel&mb&ng bi'ih timah di sekitar Kuala 2um ur - Kuala 2um ur terus berkembang dari ada sebuah erkam ungan l&mb&ng bi'ih timah men'adi usat erdagangan yang ma'u - Ea .h 2&y antara &rang yang bertanggung'awab membangunkan Kuala 2um ur - 1++, Kuala 2um ur di'adikan ibu negeri !elang&r menggantikan Klang

- *ritish men'adikan Kuala 2um ur sebagai usat bandar yang dilengka i dengan elbagai kemudahan entadbiran dan erniagaan - 1+96 Kuala 2um ur di'adikan usat entadbiran Begeri-Begeri (elayu *ersekutu - 1+97 *angunan !ultan .bdul !amad telah dibina dan men'adi usat entadbiran Kera'aan Persekutuan - kini bangunan ini menem atkan (ahkamah Persekutuan (alaysia$ (ahkamah /ayuan dan (ahkamah Tinggi Kuala 2um ur - ada hari ini Kuala 2um ur adalah ibu negara (alaysia yang esat membangun Ke(e' agaian Pendidi"an Da'a$ Mas.ara"at Ber i'ang Kau$ - sistem endidikan vernakular di negara kita wu'ud akibat dari ada embentukan masyarakat berbilang kaum dan dasar *ritish yang kurang memberi erhatian ke ada bidang endidikan - *ritish membenarkan sek&lah (elayu$ %ina dan Tamil berkembang mengikut )ara masing-masing - sek&lah #nggeris hanya tertum u di kawasan bandar a) Sekolah Eernakular 5ela$u - didirikan untuk memberi endidikan sekular ke ada anak-anak etani dan nelayan - anak-anak (elayu dia'ar menulis$ memba)a dan mengira serta sedikit ilmu ge&gra0i$ seni ertukangan dan erkebunan - endidikan di eringkat rendah adalah sehingga dar'ah enam - sek&lah (elayu terawal dibuka di Begeri-Begeri !elat iaitu !ek&lah (elayu 8elug&r (1+16) dan !ek&lah (elayu *ayan 2e as di Pulau Pinang dan !ek&lah (elayu di 2anggar$ Pekan$ Pahang - sek&lah (elayu kemudiannya dibuka di !eberang Perai$ (elaka dan negeri-negeri (elayu yang lain - *ritish tidak berhasrat mema'ukan endidikan anak (elayu - endidikan sekadar men'adikan anak-anak (elayu sebagai etani dan nelayan yang lebih baik dari ada ibu ba a mereka - sek&lah menengah tidak disediakan untuk anak-anak (elayu menyambung ela'aran - lulusan sek&lah (elayu hanya layak men'adi guru$ &lis dan men'awat 'awatan rendah di 'abatan keta'aan - lulusan sek&lah (elayu ber eluang melan'utkan ela'aran ke maktabmaktab erguruan yang ditubuhkan untuk melatih guru-guru sek&lah (elayu - antara maktab erguruan yang ditubuhkan sebelum Perang >unia ## ialah< - 19,, (aktab Perguruan (elaka

16

- 19;; maktab Perguruan !ultan #dris$ Tan'ung (alim$ Perak - (P!# (dinaiktara0 tahun 1997 ke ada uni@ersiti : DP!#) - 1943 (aktab Perguruan Perem uan (elayu (elaka b) Sekolah Eernakular 8ina - diusahakan sendiri &leh masyarakat %ina dan tertum u di kawasan bandar - eringkat awal sek&lah %ina menggunakan elbagai l&ghat bahasa %ina se erti Te&)hew$ "&kkien$ Kant&nis dan "akka - endidikan sek&lah rendah untuk &rang %ina diberikan selama enam tahun - ada 'uga sek&lah %ina menyediakan endidikan sehingga ke eringkat menengah - menggunakan buku-buku dan sukatan ela'aran dari negara %hina - guru-guru 'uga dibawa dari %hina - tahun 19;, *ritish mula memberi erhatian ke ada sek&lah %ina - 194+ !ek&lah 1&&n Eew$ -&h&r *haru$ -&h&r ditubuhkan - 7nakmen Penda!taran Sekolah di erkenalkan &leh *ritish untuk mengawal sek&lah-sek&lah %ina di Tanah (elayu - menurut enakmen ini< (i) semua sek&lah yang didirikan mesti dida0tarkan (ii) Pengarah Pela'aran diberi kuasa untuk menutu sek&lah yang tidak menurut syarat engurusan$ sukatan ela'aran dan eraturan kesihatan yang diteta kan british c) Sekolah Eernakular Tamil - diusahakan &leh &rang erse&rangan dan ertubuhan masyarakat #ndia - kebanyakannya didirikan di kawasan ladang getah - sukatan ela'aran$ buku$ guru-guru dibawa dari #ndia - ada kalanya enyelia ladang (Kangani) akan menga'ar di sek&lah tersebut - memberikan endidikan di eringkat rendah saha'a dan kebanyakannya hingga ke dar'ah em at - tahun 191; *ritish mem erkenalkan Dndan-Dndang *uruh yang mewa'ibkan engusaha ladang menyediakan sek&lah dan guru untuk anak-anak eker'anya - keadaan ini menyebabkan bilangan sek&lah Tamil bertambah - terda at 'uga sek&lah Tamil didirikan di bandar se erti !ek&lah thamb&&samy Pillai dan !ek&lah Ii@ekananda di Kuala 2um ur - masyarakat #ndia yang kaya akan menghantar anak-anak mereka ke sek&lah #nggeris yang lebih sem urna d) Sekolah Eernakular #nggeris

- mula didirikan di Begeri-Begeri !elat se erti Penang =ree School (1+16) dan 5alacca =ree School (1+;6) - sek&lah #nggeris kemudiannya didirikan di Begeri-Begeri (elayu dan tertum u di kawasan bandar - ada eringkat awalnya didirikan &leh mubaligh-mubaligh kristian - menyediakan endidikan sehingga eringkat menengah dan terbuka ke ada semua kaum - sukatan ela'aran mengikut sistem endidikan di 9ngland - lulusan sek&lah #nggeris ber eluang melan'utkan ela'aran dalam elbagai bidang se erti erubatan$ ke'uruteraan$ guaman dan entadbiran - lulusan 'uga diberi keutamaan men'awat 'awatan yang baik dalam erkhidmatan kera'aan - 1+94 sek&lah menengah #nggeris iaitu Eictoria #nstitution ditubuhkan &leh mubaligh Kristian di Kuala 2um ur - '0+> Kole% 5ela$u Kuala Kangsar ditubuhkan - tu'uan untuk memberi endidikan #nggeris hingga ke eringkat menengah ke ada anak-anak ra'a dan g&l&ngan bangsawan (elayu - anak-anak g&l&ngan bangsawan (elayu dilatih untuk berkhidmat dengan kera'aan #nggeris - "esann.a : lahir kum ulan emim in (elayu yang ber endidikan #nggeris - *ritish tidak mahu memberi endidikan #nggeris yang tinggi ke ada &rang (elayu - 194,-an bilangan anak-anak (elayu masih kurang berbanding kaumkaum lain iaitu (elayu (13J)$ %ina (3,J)$ dan #ndia (;7J)

.ntan&m$ T&k -anggut dan "a'i .bdul /ahman 2imb&ng - mereka memim in rakyat ber'uang dengan gigih demi mem ertahankan kedaulatan dan kemerdekaan tanah air

571 Per/uangan Menge$ a'i"an Kedau'atan Kedah (Teks m/s: 164-163) +i, &atar e'a"ang - tahun 1+;1 seramai 7,,, &rang tentera !iam menge ung Kuala Kedah - askar !iam memusnahkan rumah$ meram as barang$ menenggelamkan erahu dan menangka tawanan untuk dibawa balik ke !iam sebagai hamba +ii,%a"t3r Penentangan - en'a'ahan !iam yang ke'am menyebabkan rakyat Kedah bangkit dan bersatu dengan !ultan untuk mengembalikan kedaulatan Kedah - tentangan hebat rakyat Kedah ini di im in &leh Su'tan Ah$ad Ta/uddin - dibantu ula &leh Tunku .bdullah$ Tunku Kudin (!yed Gainal .bidin)$ Tunku 2&ng dan Tunku (uhammad !aad - er'uangan ini dis&k&ng &leh emim in rakyat se erti T&k (& /is dan emim in agama se erti !yeikh .bdul Kadir - er'uangan &rang (elayu Kedah menentang !iam telah dikhianati &leh *ritish - *ritish telah bersubahat dengan !iam untuk melum uhkan er'uangan rakyat Kedah - )&nt&h: *ritish telah menghantar ka al erang untuk membantu !iam menge ung Kedah +iii,Peristi<a Penentangan - 101= Tunku .bdullah memim in 4,,, &rang tentera untuk membebaskan Kedah dari ada !iam melalui !eberang Perai teta i gagal kerana *ritish membantu !iam - 10=1 Tunku Kudin ber'aya menawan semula Kuala Kedah dari (elaka - *ritish menghantar 3 buah ka al erang untuk menge ung erairan Kedah - tindakan *ritish itu menyebabkan Kedah ter utus bekalan makanan dan bantuan tentera dari luar - Tunku Kudin telah terk&rban - tahun 10=4 !ultan .hmad Ta'uddin menran)ang menyerang !iam melalui *ruas di Perak - *ritish ber'aya mengesan gerakan ini dan !ultan .hmad Ta'uddin ditangka - 10=0 kebangkitan menentang !iam di Kedah telah di im in &leh Tunku (uhammad !aad

----------------------------------------------------BAB 5 PERJUANGAN RAK6AT TEMPATAN MENGEMBA&IKAN KEDAU&ATAN BANGSA - *ritish )am ur tangan di Tanah (elayu$ !arawak dan !abah telah menggugat sistem &litik$ ek&n&mi dan s&sial enduduk tem atan - erubahan dalam sistem entadbiran menyebabkan sultan kehilangan kedaulatan dan embesar hilang kuasa - *ritish mem erkenalkan elbagai )ukai yang membebankan dan menindas rakyat keadaan ini men)etuskan kebangkitan rakyat untuk menentang *ritish - ramai e'uang tanah air mun)ul se erti !ultan .hmad Ta'uddin$ >&l !aid$ /enta $ !hari0 (asah&r$ >at&6 (ahara'a 2ela$ Eamtuan .ntah$ >at&6 *ahaman$ (at !alleh$

17

- tentera Kedah ber'aya menawan semula selatan Kedah$ K&ta Kuala Kedah dan mara ke !&ngkla - !iam ber'aya menguasai semula Kedah dengan bantuan *ritish +i9,Kesan Penentangan - semangat 'uang rakyat Kedah menyebabkan !iam berdamai dengan Kedah - sultan Kedah menghantar uteranya$ Tunku >aei ke *angk&k untuk berunding - tahun 1+4; !iam mengembalikan takhta Kedah ke ada !ultan .hmad Ta'uddin - wilayah Perlis$ !etul dan Kubang Pasu diasingkan dari Kedah 571 D3' Said Pah'a<an Naning (Teks m/s: 166-16+) +i, &atar e'a"ang - daerah Baning terletak antara /embau dengan (elaka - Penghulu naning ialah >at&6 Baning .bdul !aid yang dikenalisebagai >&l !aid - usat entadbiran terletak di Tab&h - Baning mem unyai hasil keluaran se erti adi$ buah-buahan$ sirih dan bi'ih timah - 1+41 >&l !aid telah bangkit menentang *ritish +ii,%a"t3r Penentangan a) 5empertahankan Kemerdekaan 4aning - 1+;4 *ritish dan *elanda menandatangani Per'an'ian #nggeris*elanda - dalam er'an'ian itu (elaka diserahkan ke ada *ritish - *ritish mendakwa Baning sebahagian dari ada (elaka - *ritish mengarahkan Baning mematuhi eraturan yang diteta kan (elaka - dakwaan *ritish tidak da at diterima &leh Penghulu >&l !aid dan rakyat Baning b) 5enentang Pelaksanaan ndang& ndang British - *ritish mem erkenalkan Peraturan Penghulu yang menggugat engaruh dan kuasa >&l !aid - eraturan ini melarang enghulu membi)arakan kes-kes 'enayah - tahun 1+;+ >&l !aid diberi amaran &leh *ritish kerana menyelesaikan kes 'enayah di naning - >&l !aid diugut akan dilu)utkan 'awatan sekiranya tidak mematuhi arahan *ritish c) 5enentang Ba$aran 8ukai - melalui Dndang-Dndang 1+4, *ritish memaksa Baning membayar )ukai 1/1, dari ada hasil keluaran ertanian

- arahan dibuat sele as *ritish menda ati hasil daerah Baning ber'umlah 43,, d&lar sebulan +iii,Peristi<a Penentangan - 13 -ulai 1+41 *ritish mengisytiharkan >&l !aid sebagai enderhaka - *ritish menghantar seramai 13, &rang !e &i yang diketuai Ka ten Ayllie untuk menyerangnya - *ritish ber'aya ditewaskan - >&l !aid ber'aya kerana menggunakan taktik erang gerila dan menda at bantuan dari ada !eri (enanti$ !ungai D'&ng$ -&h&l dan (uar - turut membantu ialah Eamtuan (uda /a'a .li dari /embau yang menghantar asukan bantuan diketuai menantunya !yed !ha6aban - *ritish sedar Baning sukar dikalahkan - *ritish meminta bantuan Eamtuan (uda /a'a .li dari /embau dan beliau bersetu'u menghantar 6,, &rang hulubalang untuk menyerang Baning - (a) 1+4; K&l&nel "erbert mengetuai asukan tentera menyerang Baning - *ritish berkubu di .l&r 8a'ah untuk melan)arkan serangan kedua ke atas Baning - akatan *ritish dan /embau ber'aya mengalahkan Baning - usat entadbiran Baning iaitu Tab&h ditawan dan rumah enduduk Baning dibakar - >&l !aid berundur ke !eri (enanti dan akhirnya menyerah diri ke ada *ritish +i9,Kesan Penentangan - *ritish ber'aya menyatukan Baning dengan (elaka - >&l !aid diberi en)en dan rumah di (elaka - *ritish kerugian sebanyak 1,, ,,, aun sterling - walau un &rang Baning dgagal dalam erang teta i ber'aya menghidu kan semangat 'uang di kalangan bangsa (elayu 57= Renta( Aira Sara<a"- Agi Idu( Agi Nge'a an +i, &atar e'a"ang - /enta ialah ahlawan #ban yang menentang *ritish di sarawak - dilahirkan tahun 1+,, - nama asal /enta ialah 2ibau yang bermaksud 5 engg&n)ang dunia6 - /enta 'uga digelar 5/a'a >arat6 - meru akan emim in &rang #ban di !ungai !krang dan !ungai !aribas +ii,%a"t3r Penentangan - /enta menentang emerintahan keluarga *r&&ke kerana mengangga &rang #ban di !ungai !krang sebagai lanun

- -ames *r&&ke mendirikan kubu di !ungai !krang untuk mengawasi ergerakan &rang #ban - tindakan -ames *r&&ke mengha uskan enem atan &rang #ban di !ungai !krang men)etuskan kebangkitan /enta +iii,Peristi<a Penentangan - 1+34 /enta menyerang kubu -ames *r&&ke di Banga !krang - asukan /enta ber'aya dan se&rang egawai *ritish iaitu .llan 2ee terbunuh - ke'ayaan ini mengharumkan nama /enta di kalangan &rang #ban - 1+34 -ames *r&&ke menawan kubu /enta di !ungai 2ang dan membakar erkam ungan /enta - engikut /enta berundur ke *ukit !ad&k dan membina kubu - er'uangan /enta menda at s&k&ngan adu enduduk #ban dan digelar 5/a'a Dlu6 - tahun 1+37 -ames *r&&ke menghantar Tuan (uda %harles *r&&ke untuk menyerang kubu /enta di *ukit !ad&k - %harles *r&&ke ber'aya mem engaruhi 4,,, &rang #ban dan 3,, &rang (elayu su aya menyerang kubu /enta di *ukit !ad&k - %harles *r&&ke gagal menewaskan /enta kerana kubu ertahanan yang kukuh - tahun berikutnya %harles *r&&ke sekali lagi )uba menyerang *ukit !ad&k teta i gagal - kata-kata semangat /enta dalam enentangan ini adalah 5*awalah semua meriam kamu dari 9r& ah$ kami tidak takut ke ada kamu &rang 9r& ah6 - tahun 1+64 -ames *r&&ke mengetuai sendiri asukan menyerang /enta di *ukit !ad&k - ertem uran berlaku selama sebulan dan /enta tewas - -ames *r&&ke membakar kubu dan rumah engikut /enta - -ames *r&&ke menggunakan meriam 5*u'ang !ad&k6 untuk menentang /enta - /enta ula menggunakan se'enis meriam besi 5*u'ang Timbang6 untuk menentang asukan *r&&ke - /enta berundur ke 9ntabai untuk menyusun strategi baru teta i /enta meninggal dunia +iii,Kesan Penentangan - kebangkitan /enta dan engikutnya untuk membuktikan bahawa mereka bukannya lanun teta i e'uang bangsa - semangat 'uang /enta diabadikan di *atu Peringatan /enta 572 Shari* Masah3r Aira Sara<a" (Teks m/s: 17;-174 +i, &atar e'a"ang

18

embesar !arikei di kawasan !ungai /a'ang - berasal dari Kam ung #gan di muara !ungai /a'ang - dilantik &leh !ultan .bdul (u6mein dari *runei - ber engaruh di kalangan &rang (elanau di !ungai /a'ang dan &rang #ban di !ungai !krang +ii,%a"t3r Penentangan - -ames *r&&ke mengambil wilayah !ungai /a'ang dari ada !ultan *runei - kewibawaan !hari0 (asah&r tergugat a abila !arikei diletakkan di bawah entadbiran *r&&ke - embinaan kubu di Kan&wit dan elantikan "enry !teele sebagai wakil *ritish diangga telah mengambil alih kuasa entadbiran !hari0 (asah&r - !hari0 (asah&r menentang tindakan -ames *r&&ke meluaskan kuasa ke wilayahnya +iii,Peristi<a Penentangan - tahun 1+33 !hari0 (asah&r mengetuai 13, buah erahu menyerang (ukah dan mengusir Pangeran (atusin yang meny&k&ng erluasan kuasa -ames *r&&ke - -ames *r&&ke bertindak balas dengan melu)utkan kuasa !hari0 (asah&r di !arikei - !hari0 (asah&r marah dengan tindakan -ames *r&&ke - !hari0 (asah&r ber akat dengan >atu Patinggi .bdul 8ha ur dari Ku)hing untuk mengusir keluar -ames *r&&ke dari !arawak - tahun 1+39 asukan !hari0 (asah&r menyerang Kan&wit - eristiwa ini membimbangkan &rang 9r& ah di !arawak - tahun 1+6, !hari0 (asah&r$ >atu Patinggi .bdul 8ha ur dan Temenggung "ashim dari !ad&ng membuat akatan sulit untuk menyerang Ku)hing bagi menggulingkan *r&&ke - %harles *r&&ke dengan bantuan *elanda menahan >atu Patinggi .bdul 8ha ur dan di en'arakan di *etawi - ertem uran antara !hari0 (asah&r dengan %harles *r&&ke berlaku di !ungai !ad&ng - ka al dan erahu asukan !hari0 (asah&r ditenggelamkan dan seramai 64 &rang engikutnya terbunuh - !hari0 (asah&r berundur ke (ukah - tahun 1+61 -ames *r&&ke memaksa !ultan *runei menyerahkan (ukah dan menahan !hari0 (asah&r - !hari0 (asah&r dibuang negeri ke !inga ura +i9,Kesan Penentangan - walau un er'uangan !hari0 (asah&r ber'aya di atahkan teta i

gerakan menentang *r&&ke tidak ernah berakhir - entadbiran *r&&ke kemudiannya menghada i kebangkitan dari ada emim in *anting ada tahun 1+94 iaitu emim in &rang #ban di hulu !ungai *atang 2u ar - tahun 1941 ula bangkit enentangan dari ada Penghulu .sun iaitu emim in &rang #ban di !ungai Kan&wit

- *ir)h diben)i &leh sultan dan embesar- embesar Perak a abila beliau mengharamkan amalan erhambaan yang men'adi adat resam (elayu - *ir)h senga'a menimbulkan ermusuhan a abila menyim an hamba-hamba erem uan dirumahnya +iii,Peristi<a Penentangan - /a'a .bdullah$ /a'a #smail dan >at&6 (ahara'a 2ela telah bermesyuarat di >urian !ebatang - mereka mengambil ke utusan untuk membunuh *ir)h - >at&6 (ahara'a 2ela dan engikutnya >at&6 !ag&r$ Pandak #ndut dan !e untum menawarkan diri untuk membunuhnya - mereka bera?am menghalau *ritish keluar dari bumi Perak - ada ; B&@ember 1+73 *ir)h dan r&mb&ngan tiba di Pasir !alak untuk menyebarkan surat engisytiharan mengambil hak memungut )ukai &leh *ritish - >at&6 (ahara'a 2ela dan engikutnya mengambil kesem atan itu untuk membunuh *ir)h - Pembunuhan *ir)h menyebabkan *ritish menyerang Pasir !alak - >at&6 (ahara'a 2ela dan >at&6 !ag&r memim in er'uangan mem ertahankan Pasir !alak - asukan *ritish dikalahkan dan Ka ten #nnes terk&rban - ertem uran ini dikenali sebagai 5Perang Perak6 dan berlaku ham ir setengah tahun - ada 7 B&@ember 1+73 ertem uran berlaku di *andar Tua - e'uang Perak akhirnya dikalahkan setelah *ritish dibantu &leh tentera dari #ndia dan "&ng K&ng +i9,Kesan Penentangan - tahun 1+77 >at&6 (ahara'a 2ela$ >at&6 !ag&r$ Pandak #ndut dan !e untum dihukum gantung sam ai mati di (atang$ Perak - !ultan .bdullah dan Bgah #brahim dibuang negeri ke Pulau !ey)helles di 2autan "indi - /a'a #smail dibuang negeri ke -&h&r - *ritish tegas mengha uskan kebangkitan di Perak menun'ukkan keangkuhannya sebagai kuasa en'a'ah - >at&6 (ahara'a 2ela men'adi simb&l ke ahlawanan &rang (elayu 574 6a$tuan Antah Me$(ertahan"an Kedau'atan Seri Menanti (Teks m/s: 177-17+) +i, &atar e'a"ang - nama sebenarnya Tunku 2aksamana .ntah #bni .lmarhum /a'a /adin - dilantik sebagai Eamtuan !eri (enanti ada tahun 1+73

57; Dat3@ Mahara/a &e'a Pe/uang Ke anggaan Pera" (Teks m/s: 174-176) +i, &atar e'a"ang - >at&6 (ahara'a 2ela ialah 7rang *esar *erla an Perak dan enghulu di Pasir !alak - ada B&@ember 1+74 Perak menerima /esiden *ritish iaitu -=A=A=*ir)h hasil dari ada Per'an'ian Pangk&r - elantikan itu menimbulkan k&n0lik antara *ir)h$ sultan dan embesar Perak yang men)etuskan kebangkitan di Pasir !alak +ii,%a"t3r Penentangan a) 5engambil .ak 5engutip 8ukai - ;4 -ulai 1+73 *ir)h memaksa !ultan .bdullah menandatangani engisytiharan yang memb&lehkan *ritish mengambil hak menguti )ukai - !ultan .bdullah diugut akan diturunkan takhta 'ika enggan menandatangani - *ir)h membakar rumah /a'a Bgah 7rang *esar Perak kerana meneruskan kuti an )ukai timah di *id&r b) 5encabar Ketuanan 5ela$u - kemarahan sultan dan embesar Perak memun)ak - ada ; 7kt&ber 1+73 !ultan .bdullah didesak menandatangani erisytiharan enyerahan kuasa ke ada *ritish - kuasa mentadbir negeri diserah ke ada /esiden - /esiden berkuasa melantik hakim$ mengurus kuti an )ukai dan melantik enghulu c) 5emperkenalkan 8ukai Baru - *ir)h bertindak sesuka hati - *ir)h mem erkenalkan )ukai baru se erti )ukai adi$ erahu ata $ sen'ata dan bayaran ermit untuk membalak - !etia isi rumah dikehendaki membayar ; d&lar sebagai )ukai kelamin d) 5encabuli Adat 6esam

19

- wilayah 'a'ahan !eri (enanti terdiri dari ada Tera)hi$ Dlu (uar$ 8unung Pasir dan -em &l +ii,%a"t3r Penentangan - Eamtuan .ntah tidak bersetu'u dengan tindakan >at&6 Kelana !yed .bdul /ahman di !ungai D'&ng menandatangani er'an'ian dengan *ritish - tindakan >at&6 Kelana mengeruhkan hubungan antara mereka berdua - Eamtuan .ntah 'uga tidak mengiktira0 >at&6 Kelana sebagai emerintah !ungai D'&ng - hubungan antara Eamtuan .ntah dengan >at&6 Kelana bertambah run)ing a abila >at&6 Kelana mengisytiharkan Tera)hi sebagai wilayahnya - dibantah Eamtuan .ntah kerana mengangga Tera)hi sebahagian 'a'ahan !eri (enanti - /esiden *ritish di !ungai D'&ng iaitu P=-=(urray menghantar tentera dan 'uru ukur untuk membuat siasatan - Eamtuan .ntah menghantar ;,, &rang engikutnya menuntut su aya *ritish menghentikan tugas mengukur kawasan antara Tera)hi dengan Kuala Pilah - berlaku ertikaian antara keduaduanya yang men)etuskan ertem uran - kebangkitan Eamtuan .ntah dis&k&ng &leh >at&6 !iamang 8aga $ Tengku *esar Tam in$ enduduk /embau$ -elebu dan -&h&l - >isember 1+73 asukan Eamtuan .ntah ber'aya menawan Par&i dan membina kubu di situ - *ritish ber'aya menawan semula Par&i a abila dibantu &leh tentera Begeri-Begeri !elat - Eamtuan .ntah berundur ke *ukit Putus dan seterusnya ke -&h&r +iii,Kesan Penentangan - (ahara'a .bu *akar dari -&h&r menasihati Eamtuan .ntah berdamai dengan *ritish - (ei 1+76 Eamtuan .ntah berunding dengan 8aben&r Begeri-Begeri !elat iaitu Ailliam -er@&is - Eamtuan .ntah diiktira0 sebagai Eamtuan *esar di !eri (enanti - tindakan berdamai ini tidak di ersetu'ui &leh >at&6 !iamang 8aga - rundingan tersebut membuka eluang *ritish meluaskan engaruh ke seluruh Begeri !embilan 575 Dat3@ Baha$an Pah'a<an Pahang (Teks m/s: 179-1+1) +i, &atar e'a"ang - nama sebenarnya .bdul /ahman bin #mam B&h - dianugerahi gelaran 7rang Kaya >at&6 !etia Perkasa Pahlawan !emantan

- diberikan anugerah kerana kegagahan dan keberanian beliau dalam erang saudara di Pahang dan Perang Klang di !elang&r - dilantik sebagai embesar Temerl&h setelah kematian 7rang Kaya #ndera !egara - >at&6 *ahaman tidak mengiktira0 emerintahan *ritish di Pahang +ii,%a"t3r Penentangan a) .ilang .ak 5engutip 8ukai - >at&6 *ahaman menentang tindakan *ritish melantik 9=.=Aise sebagai Pegawai (a'istret dan Pemungut "asil di daerah Temerl&h - >at&6 *ahaman dilarang menguti )ukai di daerah kekuasaannya iaitu di Temerl&h

menawan 11 buah kubu >at&6 *ahaman di *ent&ng (a) 1+9; *ritish sekali lagi menyerang 2ubuk Terua e'uang Pahang berundur ke Kelantan dan Terengganu di terengganu ulama6 T&k Ku Pal&h menyemarakkan semangat e'uang Pahang ber'ihad menentang *ritish 14 -un 1+94 >at&6 *ahaman dan 1,, &rang engikutnya menawan Kuala Tembeling dan -eram .m ai *ritish bertindak balas menghantar K&l&nel Aalker untuk menawansemula -eram .m ai >at&6 *ahaman$ T&k 8a'ah dan (at Kilau berundur ke Kelantan engunduran ini menandakan berakhirnya erang menentang *ritish di Pahang

b) Pembinaan Balai Polis - egawai *ritish iaitu 9=.=Aise mendirikan balai &lis di 2ubuk Terua tan a berunding terlebih dahulu dengan >at&6 *ahaman - k&n0lik antara kedua-duanya men'adi lebihserius - >at&6 bahaman mengangga tindakan *ritish sebagai men)er&b&h kawasan serta mengan)am kedudukannya c) Perlucutan 9elaran - "ugh %li00&rd mengangga >at&6 *ahaman sebagai enderhaka kerana enggan mematuhi arahan *ritish - *ritish memaksa !ultan .hmad melu)utkan gelaran >at&6 !etia Perkasa Pahlawan !emantan - tindakan *ritish memalukan >at&6 *ahaman dan beliau bersum ah menghalau keluar *ritish dari Pahang +iii, Peristi<a Penentangan - 16 >isember 1+91 *ritish menangka 4 &rang engikut >at&6 *ahaman kerana menguti hasil hutan tan a kebenaran - tindakan *ritish itu menyebabkan >at&6 *ahaman dan engikutnya menyerang *alai P&lis 2ubuk Terua - eristiwa ini men)etuskan erang - ;6 >isember 1+91 "ugh %li00&rd mengetuai asukan ;,, &rang tentera untuk menawan semula 2ubuk Terua teta i tewas dalam ertem uran di Kelubi - "ugh %li00&rd berundur dan meminta bantuan !inga ura - -anuari 1+9; *ritish memaksa !ultan Aan .hmad menamatkan kebangkitan rakyat Pahang - asukan tentera dinamakan BGera"an Su'tanC yang disertai &leh -=P=/&dger ditubuhkan - *ritish membekalkan ;,, u)uk sena ang dan 1, ,,, butir eluru - !ultan Aan .hmad dilantik mengetuai gerakan ini dan ber'aya

+i9,Kesan Penentangan - >at&6 *ahaman dan engikutnya mem erlihatkan keberanian menentang *ritish - kedudukan *ritish di Pahang tergugat dengan semangat atri&tisme &leh ahlawan Pahang - kebangkitan ini berlangsung selama 4 tahun iaitu dari 1+91 : 1+94 - *ritish ter aksa menanggung hutang yang banyak - !ultan Aan .hmad di aksa &leh *ritish membayar 7;,, d&lar setahun bagi menyelesaikan hutang tersebut 570 Mat Sa''eh Men.anggah SBUB (Teks m/s: 1+;-1+4) +i, &atar e'a"ang - nama sebenar >atu (&hammad !alleh bin >atu *atu - dilahirkan di #nanam dan men'adi emerintah !ungau !ugut - berketurunan *a'au dan !uluk - mewarisi si0at ke ahlawanan dan keberanian ber erang - kebangkitan (at !alleh meru akan kebangkitan aling besar dalam se'arah enentangan di !abah +ii,%a"t3r Penentangan a) Per%uangan Jihad - kebangkitan ber un)a dari ada semangat er'uangan 'ihad &rang !ulu menentang !e any&l di selatan 1ili ina b) Peraturan Fang 5embebankan - !*D* mem erkenalkan eraturan baru di !abah se erti amalan buruh aksa$ )ukai beras dan lesen erahu yang membebankan rakyat c) Percubaan Berunding 9agal - 7g&s 1+93 (at !alleh dan embesar tem atan ke !andakan untuk menemui 8aben&r *eau0&rt$ %=I=%reagh - tu'uan untuk berunding tentang masalah )ukai dan tindakan

20

kekerasan egawai !*D* terhada enduduk tem atan - (at !alleh dan embesar- embesar tidak dilayan dan setelah menunggu selama 1, hari beliau meninggalkan !andakan d) Perkampungan Di Bakar - 8aben&r *eau0&rt mengangga (at !alleh mengan)am ke entingan !*D* - !*D* bertindak membakar dan memusnahkan kam ung (at !alleh - !*D* menawarkan hadiah 3,, d&lar ke ada sesia a yang ber'aya menangka (at !alleh +iii,Peristi<a Penentangan - -ulai 1+97 (at !alleh mendirikan kubu di /anau dan membakar Pulau 8aya - B&@ember 1+97 (at !alleh menyerang .mb&ng - Ailliam %&wie$ Pengarah Drusan !*D* tidak beru aya mengalahkan (at !alleh lalu menawarkan erdamaian dan engam unan ke adanya - . ril 1+9+ rundingan diadakan antara (at !alleh dengan %&wie di (enggatal - .ntara syarat er'an'ian adalah< - (at !alleh dan engikut diberi engam unan - enduduk #nanam yang melarikan diri semasa keka)auan dibenarkan kembali semula - (at !alleh dibenarkan mentadbir daerah Tambunan - (at !alleh diminta mela &rkan ergerakannya ke ada !*D* - !*D* tidak mene ati 'an'i sebaliknya tahun 1+99 !*D* mengambil alih entadbiran di Tambunan - (at !alleh berasa terti u dan meneruskan enentangan dengan membina kubu di Kam ung Teb&h$ Tambunan - !*D* menyerang kubu (at !alleh se)ara besar-besaran - -anuari 19,, !*D* ber'aya menewaskan (at !alleh - (at !alleh terk&rban +i9,Kesan Penentangan - er'uangan diteruskan &leh engikut (at !alleh se erti (at !at&r dan Kamunta - -ulai 19,; *ritish ber'aya menamatkan kebangkitan (at !alleh di !abah se enuhnya 57: Antan3$ Pah'a<an Ana" Ri$ a Ber/i<a Besar (Teks m/s: 1+4) +i, &atar e'a"ang - nama sebenar 7nt&r&s anak lelai .ntan&m - ketua kaum (urut di /undum - dilahirkan tahun 1+73 - ketika berusia 4, tahun .ntan&m telah memim in &rang (urut

menentang !*D* yang menindas kaumnya +ii,%a"t3r Penentangan a) 5elarang 5embuka Tanah Baru - !*D* melarang mereka membuka tanah baru - merasakan hak mereka di)er&b&h - akibatnya mereka kekurangan beras b) 5engenakan 8ukai Fang 5embebankan - !*D* mengenakan elbagai )ukai yang membebankan se erti< - )ukai ke ala satu d&lar setia &rang - )ukai tanaman indah sebanyak 3, sen setia ekar - )ukai sebatang &k&k kela a untuk minuman tuak sebanyak ;3 sen - )ukai tangka an ikan besar - )ukai memelihara an'ing sebanyak satu d&lar seek&r c) 5en%adi Buruh Paksa - &rang (urut di'adikan buruh aksa - tu'uan untuk membina 'alan di edalaman dan memasang kawat telegra0 antara Ten&m dengan /undum d) 5enzalimi Keluarga - suami isteri kaum (urut dikehendaki tinggal berasingan di sebelah menyebelah tebing sungai - mereka dikenakan satu d&lar setia kali berkun'ung - 'ika mereka mem unyai dua &rang anak$ salah se&rang akan diambil !*D* untuk di'adikan buruh aksa e) 5enceroboh Ka<asan .utan - !*D* men)er&b&h hutan untuk membina 'alan - Kaum (urut membantah kerana mengikut ke er)ayaan mereka en)er&b&han akan mengganggu r&h nenek m&rang mereka +iii,Peristi<a Penentangan - .ntan&m menyatukan &rang (urut menentang !*D* dmi menebus maruah mereka - 1ebruari 1913 .ntan&m menyerang Pensiangan dan membakar bangunan kera'aan - (a) 1913 .ntan&m memim in kirakira 6,, &rang (urut menyerang /undum dan ber'aya memusnahkan e'abat entadbiran !*D* - ke'ayaan itu menaikkan semangat er'uangan &rang (urut dan engikut .ntan&m bertambah men'adi 9,, &rang - .ntan&m membina kubu ertahanan di !ungai !elangit yang mengandungi 7 buah rumah bawah tanah - . ril 1913 !*D* menghantar 4,, &rang tentera menyerang kubu .ntan&m - ertem uran berlaku selama 6 minggu

- .ntan&m dan 4,, &rang (urut terk&rban dalam mem ertahankan /undum - enentangan ini dikenali sebagai 5Kebangkitan /undum6 +i9,Kesan Penentangan - !*D* mengenakan tindakan tegas terhada engikut .ntan&m - + &rang kanan .ntan&m dibuang daerah ke Kudat - engikut- engikut yang lain men'adi buruh aksa memasang kawat telegra0 dari Kimanis hingga ke Keningau - !*D* mengarahkan &rang (urut bersum ah taat setia bagi mengelakkan kebangkitan seterusnya - &rang (urut ber indah ke edalaman Kalimantan sebagai tanda r&tes terhada !*D* 571D T3" Janggut Pe/uang Jihad (Teks m/s: 1+7-1+9) +i, &atar e'a"ang - nama sebenar "a'i (at "assan bin (unas - dikenali sebagai T&k -anggut kerana beliau menyim an 'anggut hingga ke aras dada - dilahirkan tahun 1+34 di Kam ung -eram$ Pasir Puteh$ Kelantan - menda at endidikan &nd&k di Kelantan dan (akkah - mahir dalam ilmu ersilatan - meneta di Kam ung Bering$ Kelantan - beker'a sebagai etani dan eniaga +ii,%a"t3r Penentangan a) Peraturan Tanah - T&k -anggut menentang eraturan )ukai tahun 1913 yang mewa'ibkan etani membayar )ukai tanah b) Pengenalan 8ukai Fang 5embebankan - etani dikehendaki membayar )ukai se erti< - )ukai &k&k kela a berbuah sebanyak 4 sen se &k&k - &k&k inang satu sen se &k&k - sirih 3 sen se'un'ung - kerbau dan lembu sebanyak ;, sen seek&r - eraturan ini membenakan rakyat c) Perasaan anti&British - sentimen anti-*ritish meningkat a abila *ritain menyerang kera'aan Turki Dthmaniyah semasa Perang >unia # tahun 1914 - kera'aan Turki Dthmaniyah menyeru umat #slam di seluruh dunia ber'ihad menentang en'a'ah *arat - T&k -anggut menyahut seruan menentang *ritish di Pasir Puteh d) Pemba$aran 5en$usahkan 8ukai Fang

21

enduduk tem atan menghada i masalah membayar )ukai kerana e'abat bayaran )ukai terletak 'auh di bandar - T&k -anggut telah bebera a kali ergi untuk membayar )ukai teta i gagal - mereka yang gagal membayar )ukai akan ditangka dan didenda - enduduk tem atan marah ke ada *ritish kerana sika biadab egawai *ritish +iii,Peristi<a Penentangan 10 A(ri' 1:1; - Pegawai >aerah Pasir Puteh menghantar !ar'an %he Aan untuk menangka T&k -anggut kerana gagal membayar )ukai - erbalahan berlaku menyebabkan !ar'an %he Aan mati ditikam &leh T&k -anggut 1: A(ri' 1:1; - T&k -anggut$ 9ngku *esar -eram$ Penghulu .dam dan %he !ahak (erb&l mengetuai angkatan melan)arkan serangan ke atas Pasir Puteh - mereka menduduki Pasir Puteh selama 4 hari dan mengisytiharkan Pasir Puteh bebas dari ada an)aman *ritish - Dngku *esar -eram iaitu Tuan .hmad dilantik sebagai /a'a Pasir Puteh - T&k -anggut sebagai Perdana (enteri : Mei 1:1; - *ritish menawarkan hadiah sebanyak 3,, d&lar ke ada sesia a yang ber'aya menangka T&k -anggut dan emim in kanannya 1= Mei 1:1; - *ritish membakar rumah T&k -anggut dan engikutnya kerana enggan menyerah diri - T&k -anggut bertindak balas menyerang Pasir Puteh 12 Mei 1:1; - *ritish menyerang T&k -anggut yang berkubu di Kam ung >alam Pu uh$ !aring - T&k -anggut terk&rban - mayat T&k -anggut diarak ke Pasir Puteh dan K&ta *haru kemudian digantung s&ngsang di Padang *alai *esar$ K&ta *haru selama 4 'am - kemudian dikebumikan di Pasir Pekan +ii,Kesan Penentangan - T&k -anggut dan rakan-rakan terk&rban sebagai ahlawan yang menentang kuasa en'a'ah *arat - semangat 'uang mereka kebanggaan kita walau un tewas di tangan *ritish

5711 Ha/i A du' Rah$an &i$ 3ng Pe/uang Tani (Teks m/s: ;9,-19;) +i, &atar e'a"ang - nama sebenar "a'i .bdul /ahman bin "a'i .bdul "amid - dikenali sebagai "a'i .bdul /ahman 2imb&ng kerana beliau sering ke 2imb&ng$ Kemaman untuk menga'ar agama - beliau ber'uang untuk membela nasib etani yang ditindas - er'uangannya dikenalsebagai 5Kebangkitan Tani6 di Terengganu +ii,%a"t3r Penentangan a) Pas Kebenaran Fang 5embebankan - 19;1 di erkenalkan Peraturan Tanah *aru - etani yang ingin membuka tanah dan ber)u)uk tanam erlu menda atkan kebenaran dengan bayaran 3, sen - eraturan yang sama 'ika menebang &k&k dan menguti hasil hutan se erti daun ni ah$ buah salak$ sagu$ r&tan dan daun alas - membebankan hidu etani yang sedia ada miskin b) Penguatkuasaan ndang& ndang Binatang Buas - 19;4 di erkenalkan Dndang-Dndang Kawalan *inatang *uas yang melarang enduduk memburu binatang liar - sesia a yang ingkar dikenakan denda sebanyak 3,, d&lar dan sena ang mereka akan diram as c) Peraturan Tanah Baru - 19;4 eraturan tanah mewa'ibkan enduduk menda0tar tanah mereka dengan bayaran sebanyak ;=3, sen se&rang d) Pengaruh Pemimpin Agama - emim in agama ber eranan enting dalam kebangkitan anti*ritish di Terengganu - "a'i .bdul /ahman 2imb&ng menegaskan 5tanah adalah hak .llah dan rakyat bebas menger'akannya tan a erlu membayar )ukai ke ada kera'aan6 - "a'i (usa .bdul 8hani menyi0atkan eraturan *ritish bertentangan dengan syariah #slam +iii,Peristi<a Penetangan Ke ang"itan 1:11 - etani di Kuala Telem&ng menentang eraturan baru dengan membersihkan tanah tan a mengambil as kebenaran - *ritish menangka 44 &rang etani dan mendakwa mereka di mahkamah - "a'i .bdul /ahman 2imb&ng bertindak sebagai eguam

- *ritish gagal mematahkan hu'ahnya bahawa tanah adalah hak .llah dan bukan hak negeri - mahkamah menerima hu'ah tersebut dan membebaskan mereka Ke ang"itan 1:1; - seramai 4,, - 3,, &rang etani berkum ul di Kuala Telem&ng untuk ber)u)uk tanam - mereka membersihkan ;,, ekar tanah milik Tengku Bik (aimunah dan 4,, ekar tanah kera'aan - tindakan dilakukan kerana *ritish akan memberi k&nsesi tanah tersebut ke ada saudagar %ina - *ritish mendesak !ultan !ulaiman su aya bertindak terhada "a'i .bdul /ahman 2imb&ng - "a'i .bdul /ahman 2imb&ng men'elaskan ke ada sultan bahawa entadbiran *ritish di daerah Kuala *erang menindas rakyat Ke ang"itan 1:10 - *ritish mengan)am untuk mengambil tindakan undang-undang ke atas etani- etani yang enggan membayar )ukai - ini menyebabkan seramai 1,,, &rang etani berhim un di (arang$ Kuala Telem&ng dan Kuala *erang - mereka mengisytiharkan erang terhada *ritish - mereka menduduki balai &lis dan bangunan kera'aan di Kuala *erang serta mengibarkan bendera merah - *ritish meminta bantuan BegeriBegeri (elayu *ersekutu - ertem uran berlaku di Padang Ka)&ng +i9,Kesan Penentangan - seramai 1; &rang etani terk&rban dan semua emim in etani termasuk "a'i .bdul /ahman 2imb&ng ditangka - tahun 19;+ mereka dibi)arakan di Kuala Terengganu - "a'i .bdul /ahman 2imb&ng di'atuhi hukuman buang negeri ke (akkah atas tuduhan menghasut dan men)etuskan kebangkitan di Terengganu

----------------------------------------------------BAB 0 KEBANGKITAN SEMANGAT KEBANGSAAN UNTUK MENGANGKAT MARTABAT BANGSA - semangat kebangsaan dibangkitkan g&l&ngan intelektual melalui akhbar$ ma'alah dan enulisan kreati0 - er'uangan semakin berkesan melalui enubuhan ertubuhan untuk er'uangkan hak dan ke entingan bangsa 071 Ma"sud Se$angat Ke angsaan (Teks m/s: 199)

22

- semangat kebangsaan atau nasionalisme bermaksud perasaan cinta dan taat setia $ang mendalam terhadap bangsa dan tanah air - semangat ber'uang menebus maruah bangsa - semangat inilah mend&r&ng kita ber'uang membebaskan negara dari ada *ritish untuk membentuk negara merdeka dan berdaulat 071 Per"e$ angan Negara &uar Me$ eri Ins(irasi Per/uangan (Teks m/s: 199-;,;) - awal kurun ke-;, berlaku gerakan kesedaran kebangsaan di Turki$ (esir$ -e un$ %hina$ 1ili ina$ #ndia dan #nd&nesia - erkembangan ini memberi ins irasi ke ada enduduk Tanah (elayu untuk menentang en'a'ahan *ritish a) 9erakan Kebangkitan #slam di Timur Tengah - berlaku akhir kurun ke-19 - kebangkitan d&sebabkan kuasakuasa *arat meme)ahbelahkan dan menguasai em ayar #slam Turki Dthmaniyah - engaruh *arat di Turki men)etuskan 8erakan Pan-#slam iaitu gerakan untuk menyatukan seluruh umat #slam dan menentang en'a'ahan *arat - gerakan ini mem engaruhi dan menyatukan umat #slam di negaranegara Timur Tengah$ #ndia dan .sia Tenggara termasuk Tanah (elayu untuk menentang kuasa asing b) 9erakan Pemulihan #slam 5esir - gerakan ini turut mem engaruhi kebangkitan semangat kebangsaan di Tanah (elayu - tahun 1++; (esir di'a'ah &leh *ritish dan telah men)etuskan 8erakan #slah - Gera"an Is'ah atau Gera"an Pe$u'ihan Is'a$ ialah gerakan menyeru &rang #slam ber egang ke ada a'aran #slam sebenar berdasarkan al-Kuran dan "adis 'uga menyeru umat #slam su aya bersatu menentang en'a'ahan *arat di negara #slam - gerakan ini di el& &ri !ayid -amaluddin al-.0ghani dan !heikh (uhammad .bduh - engaruh gerakan ini disebarkan ke Tanah (elayu &leh ela'ar yang menuntut di (esir setelah kembali ke tanah air c) Perang 6usia&Jepun - tahun 19,3 -e un ber'aya mengalahkan /usia - ertama kali dalam se'arah m&den sebuah negara .sia ber'aya mengalahkan kuasa 9r& ah - ke'ayaan ini menyemarakkan semangat negara-negara .sia lain untuk menentang en'a'ahan *arat

d) 9erakan Kesedaran Kebangsaan 8hina - tahun 1911 berlaku /e@&lusi %hina yang di im in &leh >r= !un Eat !en - ber'aya menumbangkan kera'aan (an)hu dan menubuhkan sebuah negara re ublik %hina - keadaan ini membangkitkan kesedaran rakyat Tanah (elayu untuk menentang *ritish e) 9erakan Kesedaran Kebangsaan =ilipina - -&se /i?al memim in er'uangan rakyat 1ili ina menentang en'a'ahan !e any&l - (enubuhkan 2iga 1ili ina untuk mema'ukan &rang 1ili ina dan menuntut !e any&l memberi layanan adil ke ada rakyat !) 9erakan Kesedaran Kebangsaan #ndia - gerakan di im in &leh (ahatma 8andhi - tu'uan untuk membebaskan #ndia dari ada en'a'ahan *ritish g) 9erakan Kesedaran Kebangsaan #ndonesia - !&ekarn& menubuhkan Parti Basi&nal #nd&nesia untuk membebaskan #nd&nesia dari ada en'a'ahan *elanda 07= Gera"an Is'ah Men#etus"an Kesedaran Ke angsaan (Teks m/s: ;,4-;,4) +i, &atar e'a"ang Gera"an Is'ah di Tanah Me'a.u - awal kurun ke-;, semangat kebangsaan dibangkitkan &leh g&l&ngan ela'ar ber endidikan di Dni@ersiti al-.?har$ (esir - tahun 19;3 terda at +, &rang ela'ar dari Tanah (elayu di uni@ersiti ini - mereka ter engaruh dengan idea emulihan #slam &leh !ayid -amaluddin al-.0ghani dan !heikh (uhammad .bduh - sekembali ke Tanah (elayu mereka memulakan 8erakan #slah di Tanah (elayu dan dikenali sebagai 5Kaum (uda6 - t&k&h enting se erti !heikh (uhammad Thani bin -alaluddin$ "a'i .bbas bin (uhammad Taha dan !yed !heikh .hmad al-"adi +ii, Pen.e aran Idea Gera"an Is'ah - idea embaharuan 5Kaum (uda6 disebarkan melalui ma'alah 5.l-#mam6 ( emim in) yang diterbitkan di !inga ura tahun 19,6 - tu'uan diterbitkan adalah untuk< GH mengingatkan mereka $ang lalai dan men%agakan mereka $ang tidur dan menun%ukkan mereka $ang sesat dan men$ampaikan suara $ang men$eru dengan kebaikan HI

- ma'alah ini memberi kesan besar dalam erkembangan emikiran &rang (elayu - &rang (elayu mula sedar ke entingan endidikan dan ek&n&mi mereka - antara seruan .l-#mam ialah< - menyeru &rang (elayu ber egang ke ada al-Kuran dan "adis tekankan entingnya ilmu engetahuan untuk men)a ai ke'ayaan - menitikberatkan engetahuan se'arah kerana banyak iktibar yang b&leh di ela'ari - menasihati ibu ba a su aya memberikan endidikan sem urna ke ada anak-anak - menggesa kaum wanita diberi eluang menda atkan endidikan - mengete ikan adat resam dan ke er)ayaan karut yang b&leh menghalang kema'uan - tahun 19,+ ma'alah .l-#mam dihentikan enerbitannya dan diteruskan &leh akhbar lain se erti Bera)ha$ .l-#khwan$ Pengasuh dan !audara - Kaum (uda menubuhkan bebera a buah madrasah untuk menyebarkan idea dengan lebih berkesan se erti (adrasah al-(asyhur al-#slamiah di Pulau Pinang$ (adrasah al->iniah Kam ung 2alang di Padang /engas dan (adrasah #l-#hya .ssyari00$ 8unung !emangg&l di Perak +iii, Tentangan Gera"an Is'ah - idea embaharuan Kaum (uda ditentang &leh 5Kaum Tua6 melalui akhbar 5!uara *enar6 dan 52idah *enar6 - Kaum Tua terdiri dari ada g&l&ngan ulama6 dan egawai agama yang tidak menerima idea #slah Kaum (uda - mereka ber egang kuat ke ada adat dan agama #slam - ertelingkahan antara mereka hanyalah erkara ke)il yang tidak melibatkan erkara &k&k dalam agama #slam +i9, T3"3h Pe'3(3r Gera"an Is'ah di Tanah Me'a.u a) S$eikh 5uhammad Tahir Jalaluddin - lahir di !umatera tahun 1+69 - ber endidikan di (akkah dan di Dni@ersiti al-.?har$ (esir - menerbitkan ma'alah .l-#mam - ernah dilantik sebagai (u0ti Begeri Perak b) .a%i Abbas 5uhammad Taha - lahir di !inga ura tahun 1++3 - ber endidikan di (akkah - ernah dilantik sebagai kadi di kawasan Tan'ung Pagar$ !inga ura - menerbitkan akhbar Bera)ha c) S$ed Sheikh al&.adi - lahir di (elaka tahun 1+6;

23

- menda at endidikan agama di Terengganu dan di Pulau Penyengat$ /iau - sering berkun'ung ke (akkah dan (esir - mendalami idea er'uangan !yeikh (uhammad .bduh - menerbitkan akhbar .l-#khwan dan !audara 072 Inte'e"tua' Me$atang"an Per/uangan (Teks m/s: ;,3-;,6 - 8erakan #slah menimbulkan kesedaran di kalangan intelektual (elayu - tahun 194,-an g&l&ngan intelektual ini menyemarakkan kesedaran kebangsaan +i, G3'3ngan Inte'e"tua' Pendidi"an Me'a.u - g&l&ngan ini le asan (aktab Perguruan !ultan #dris ((P!#)$ Tan'ung (alim$ Perak - terdiri dari ada guru-guru (elayu yang ber eranan sebagai emim in masyarakat - (P!# disi0atkan sebagai 5The %radle &0 (alay Bati&nalism6 - *erganding bahu dengan g&l&ngan )erdik andai agama untuk mema'ukan &rang (elayu dalam bidang ek&n&mi dan endidikan - Dsaha ini menimbulkan kesedaran untuk membebaskan Tanah (elayu dari ada en'a'ahan *ritish - .ntara t&k&h nasi&nalis ialah "arun .minurrashid$ #brahim "a'i Eaa)&b dan .bdul "adi "assan a) .arun Aminurrashid - t&k&h e'uang kebangsaan le asan (P!# - meru akan guru yang bersemangat kebangsaan - enulis yang akti0 mem el& &ri enulisan uisi bertemakan semangat kebangsaan b) Abdul .adi .assan - se&rang ensyarah (P!# - sentiasa menanamkan semangat )inta akan bangsa dan negara ke ada ara ela'arnya +ii, G3'3ngan Inte'e"tua' Pendidi"an Inggeris - ber'uang menuntut hak &rang (elayu dalam bidang ek&n&mi$ endidikan dan entadbiran - menubuhkan ersatuan dan bidang enulisan untuk mem er'uangkan ke entingan &rang (elayu - antara t&k&h-t&k&hnya ialah /a'a %hulan$ (&hammad 9un&s .bdullah$ >at&6 7nn -aa0ar dan #shak "a'i (uhammad a) 6a%a 8hulan - menda at endidikan (elayu Kuala Kangsar di K&le'

- tahun 19;4 dilantik men'adi .hli (a'lis Perundangan Persekutuan - menggesa *ritish meningkatkan tara0 ek&n&mi &rang (elayu dan menambah eluang &rang (elayu dalam erkhidmatan kera'aan b) 5ohammad 7unos Abdullah - ber endidikan #nggeris di /a00les #nstituti&n$ !inga ura - meru akan &rang (elayu ertama dilantik sebagai .hli (a'lis Perundangan Begeri-Begeri !elat - ernah bertugas sebagai Ketua Pengarang akhbar Dtusan (elayu dan 2embaga (elayu - tahun 19;6 menubuhkan Kesatuan (elayu !inga ura c) DatoA 1nn Jaa!ar - ber endidikan #nggeris di 9ngland dan K&le' (elayu Kuala Kangsar - ernah men'adi engarang akhbar Aarta (alaya$ 2embaga (alaya dan Aarta .had - tahun 1946 dilantik sebagai .hli Tidak /asmi dalam (a'lis (esyuarat Begeri -&h&r 07; Per/uangan Nai3na'is$e Me'a'ui Mata Pena (Teks m/s: ;,7-;1;) - akhbar dan ma'alah meru akan media yang ra at dengan rakyat - sesuai di'adikan saluran untuk melahirkan kesedaran kebangsaan - melalui media idea tentang er'uangan kebangsaan da at disalurkan untuk ba)aan semua la isan masyarakat +i, Peranan A"h ar dan Ma/a'ah Me'a.u - tahun 194,-an akhbar (elayu mula menyuarakan isu s&sial$ kedudukan ek&n&mi dan &litik &rang (elayu - akhbar ber'aya menyemai semangat kebangsaan di kalangan masyarakat (elayu - melalui serua-seruan akhbar &rang (elayu menubuhkan ersatuan untuk merintis ergerakan lebih tersusun - antara eranan akhbar dalam membangkitkan semangat kebangsaan ialah< - mengkritik dasar *ritish yang tidak menguntungkan &rang (elayu - menyeru &rang (elayu bersatu dan mengha uskan semangat kenegerian - menuntut kedudukan yang lebih baik dalam bidang entadbiran$ ek&n&mi dan endidikan - antara akhbar yang ber engaruh sebelum Perang >unia ## ialah Aarta (alaya (194,-1941) di !inga ura$ (a'lis (1941-1941) di Kuala 2um ur dan Dtusan (elayu (1949-1941) diterbitkan di !inga ura - akhbar-akhbar lain ialah< - 2embaga (elayu (1914-1941) di !inga ura

- Pengasuh (191+-1941) di K&ta *haru$ Kelantan - (a'alah 8uru (19;4-1941) di Kuala 2um ur dan Pulau Pinang - .l-#khwan (19;6-1941) di Pulau Pinang - !audara (19;+-1941) di Pulau Pinang - 1a'ar !arawak (194,) di !arawak a) Akhbar "arta 5ala$a - diterbitkan di !inga ura - engarang ertamanya ialah >at&6 7nn -aa0ar - menyiarkan tentang keadaan s&si&ek&n&mi &rang (elayu - mendesak &rang (elayu diberikan lebih banyak 'awatan enting dalam erkhidmatan kera'aan b) Akhbar 5a%lis - diterbitkan di Kuala 2um ur - engarang ertamanya .bdul /ahim Ka'ai - mendedahkan kelemahan dasar *ritish yang mengan)am kedudukan &rang (elayu - diangga akhbar yang berani c) Akhbar tusan 5ela$u - diterbitkan di !inga ura - engarang ertamanya .bdul /ahim Ka'ai - menggesa &rang (elayu meningkatkan tara0 ek&n&mi dan menubuhkan ersatuan bagi mem er'uangkan nasib bangsa dan tanah air T3"3h A"h ar Me'a.u a) Abdul 6ahim Ka%ai - se&rang nasi&nalis yang ber'uang melalui bidang kewartawanan - digelar *a a Kewartawanan (elayu - men'adi Ketua Pengarang akhbar yang ber engaruh ada ?amannya se erti Aarta (alaya$ (a'lis dan Dtusan (elayu +ii,Kegiatan Persuratan di Ka'angan Orang )ina dan India a) Akhbar 1rang 8ina - &rang %ina terbitkan akhbar sebelum Perang >unia ## - antaranya akhbar 2at Pau$ Banyang !iang Pau$ !in %hew -it P&h dan (&dern >aily Bews - tahun 1++1 akhbar 2at Pau diterbitkan - mela &rkan tentang kegiatan s&sial dan ek&n&mi &rang %ina di Tanah (elayu - 'uga menyiarkan eristiwa yang berlaku di negara %hina - terda at 'uga akhbar berbahasa (elayu yang diterbitkan &leh masyarakat )ina Perana"an (*aba dan By&nya) - antaranya akhbar !urat Khabar Peranakan$ *intang Tim&r$ Khabar D)ha an *aru dan *intang Pra Pranakan

24

- tahun 1++4 akhbar *intang Tim&r diterbitkan dan meru akan satusatunya akhbar berbahasa (elayu yang berani mela &rkan berita ember&ntakan >at&6 *ahaman di Pahang - tahun 194, diterbitkan akhbar *intang Pranakan yang membi)arakan hal ehwal masyarakat %ina eranakan yang menun'ukkan taat setia ke ada *ritish sebagai emerintah Tanah (elayu b) Akhbar 1rang #ndia - diterbitkan akhbar Dlaga Besan$ Tamil Besan dan Tamil (urasa - ada ;4 !e tember 19;4 akhbar Tamil Besan diterbitkan di Kuala 2um ur - mela &rkan berita tentang kegiatan s&sial dan ek&n&mi &rang #ndia di Tanah (elayu - 'uga eristiwa yang berlaku di negara #ndia - terda at 'uga akhbar berbahasa (elayu diterbitkan &leh masyarakat Ja<i Perana"an - antaranya -awi Peranakan$ !ek&la (elayu$ Taman Pengetahuan dan Tan'ung Penagri - tahun 1+++ akhbar !ek&la (elayu diterbitkan dan di'adikan bahan ru'ukan di sek&lah (elayu Kesedaran Ke angsaan Me'a'ui Penu'isan Kreati* - semangat kebangsaan dibangkitkan melalui karya kreati0 se erti uisi$ n&@el dan )er en - karya kreati0 men'adi saluran untuk menyuarakan er'uangan &rang (elayu &leh g&l&ngan guru$ enulis dan wartawan +i, Penu'isan Puisi - sebelum Perang >unia ## banyak uisi bertemakan semangat kebangsaan dan disiar dalam akhbar dan ma'alah - tu'uan untuk menyuburkan erasaan )inta akan bangsa dan negara$ menyeru rakyat merebut eluang ek&n&mi dan mem ertahan maruah bangsa - antaranya: - uisi &leh "arun .minurrashid se erti Tenaga Kaumku$ (em ertahankan "ak Kita dan Perwira (elayu - .bdul !amad .hmad menulis uisi !erunai Pu'angga$ Ka al Tiada Bakh&da dan "ari Ke'atuhan Kita - (uhammad Eusu0 "arun menulis uisi >unia Eang 1ana dan >i 2autan !eberang - uisi lainnya se erti *angkitlah &leh 7mar (usta00a$ !eruan Kebangsaan &leh (elati Pahang$ !edarlah &leh (ahmud .hmadi dan >i Tengah !egara &leh (uhammad Easin (aam&r +ii, dan )er(en Penu'isan N39e'

- melaluinya kesedaran kebangsaan da at disam aikan ke ada masyarakat lebih berkesan - karya-karya sastera ini bertemakan semangat er'uangan$ nasib bangsa dan semangat )intakan tanah air - tema ini menimbulkan kesedaran di kalangan &rang (elayu - antara (enu'is #er(en yang terkenal ialah .bdul /ahim Ka'ai$ #shak "a'i (uhammad (Pak !ak&) dan !hamsuddin !alleh - )er en yang terkenal se erti %erita .wang Putat &leh .bdul /ahim Ka'ai$ /umah *esar Tiang !ebatang &leh #shak "a'i (uhammad$ >i !ini Kita *ukannya 7rang >agang dan !iasat Eang Tiada >iminta &leh !hamsuddin !alleh - manakala n39e' ula se erti "ikayat 1aridah "anum &leh !yed !heikh al"adi$ #akah !almahL 7leh .hmad /ashid Talu$ (el&r Kuala 2um ur &leh "arun .minnurrashid$ Putera 8unung Tahan dan .nak (at 2ela 8ila &leh #shak "a'i (uhammad$ (ari Kita *er'uang &leh .bdullah !idek dan (elati K&ta *ahru &leh .bdul Kadir .dabi 074 Kese(a"atan Men/a$in Keutuhan Per/uangan (Teks m/s: ;14-;19) ertubuhan ber eranan enting dalam gerakan kesedaran kebangsaan - ertubuhan di eringkat awal bersi0at kenegerian serta mem er'uangkan ke entingan ek&n&mi dan s&sial - men'adi end&r&ng ke ada kemun)ulan enubuhan bersi0at ertubuhan +i, Ke$un#u'an Pertu uhan Me'a.u - g&l&ngan wartawan dan akhbar menimbulkan kesedaran &litik &rang (elayu dan mend&r&ng menubuhkan ertubuhan untuk er'uangkan hak dan ke entingan mereka - antaranya< a) Kesatuan 5ela$u Singapura (K5S) - men'adi eransang ke ada emim in di negeri-negeri (elayu - diasaskan tahun 19;6 &leh (&hammad 9un&s .bdullah - diangg&tai g&l&ngan bangsawan$ kakitangan kera'aan$ wartawan dan eniaga - tu'uan enubuhan adalah untuk< - menggalakkan ahli ber eranan lebih besar dalam &litik dan entadbiran - er'uangkan kema'uan &rang (elayu dalam bidang endidikan - men'adi wakil (elayu berurusan dengan *ritish bagi hal berkaitan dengan hak dan ke entingan &rang (elayu - akhir tahun 194,-an banyak ersatuan bersi0at kenegerian ditubuhkan se erti Persatuan (elayu Perak (1947)$ Persatuan (elayu

Pahang (194+)$ Persatuan (elayu !elang&r (194+)$ Persatuan (elayu Begeri !embilan (194+)$ Persatuan (elayu Pulau Pinang (1947) dan Persatuan (elayu Kelantan (1949) lain-lain ersatuan se erti Persatuan (elayu (elaka (1947)$ Persatuan (elayu !erawak (1949) dan Persatuan (elayu -&h&r (1949) tu'uan enubuhan untuk meningkatkan ek&n&mi dan s&sial &rang (elayu diangg&tai )erdik andai (elayu yang ber endidikan #nggeris dan berkhidmat dengan *ritish er'uangan bersi0at sederhana menun'ukkan taat setia yang kuat ke ada /a'a-/a'a (elayu dan beker'asama dengan *ritish mendesak *ritish memberi lebih banyak eluang ke ada &rang (elayu dalam entadbiran kera'aan

b) Persatuan 5ela$u Selangor - di im in &leh Tengku #smail bin Tengku (uhammad Eassin - mem er'uangkan< - mendesak lebih ramai egawai (elayu dalam kera'aan ersekutuan dan kera'aan negeri - keangg&taan askar (elayu - menubuhkan angkatan laut dan udara Tanah (elayu c) Kongres 5ela$u Se&Tanah 5ela$u - tahun 1949 k&ngres yang ertama diadakan di Kuala 2um ur - dian'urkan bersama &leh Kesatuan (elayu !inga ura dan Persatuan (elayu !elang&r - tu'uan untuk mewu'udkan er aduan kebangsaan di kalangan &rang (elayu - ber'aya menghim unkan wakil dari ada semua ersatuan (elayu untuk berbin)ang mema'ukan bangsa (elayu - tahun 194, k&ngres kedua diadakan di !inga ura - ber'aya menarik lebih banyak enyertaan ersatuan (elayu termasuk dari !arawak dan *runei - menyarankan semua ersatuan (elayu mema'ukan &rang (elayu di negeri masing-masing - k&ngres ketiga tidak da at diadakan kerana -e un telah menyerang Tanah (elayu ada tahun 1941 d) Persaudaraan Sahabat Pena - nama enuhnya ialah Persaudaraan !ahabat Pena (alaya (P.!P.() - ditubuhkan tahun 1944 - dikendalikan &leh akhbar !audara yang menyediakan ruangan untuk ahli-ahlinya menulis dan mengemukakan enda at - )&gan kata mereka ialah 5"idu *ahasa "idu *angsa6 - menggalakkan ahli-ahlinya dari Tanah (elayu$ !inga ura$ !arawak dan !abah bertukar enda at

25

- tu'uan untuk meningkatkan semangat dan kesedaran kebangsaan di kalangan mereka - ada B&@ember 1944 mengadakan ersidangan di eringkat kebangsaan yang ertama di Tai ing$ Perak - ber'aya menghim unkan ahli dari seluruh Tanah (elayu - semangat kenegerian da at di e)ahkan dan k&nse kebangsaan (elayu mula terbentuk - ersidangan seterusnya diadakan di Pulau Pinang$ !inga ura$ # &h dan !eremban e) Kesatuan 5ela$u 5uda (K55) - ditubuhkan tahun 194+ di Kuala 2um ur - meru akan ertubuhan (elayu bersi0at &litik yang ertama di Tanah (elayu - di im in &leh #brahim "a'i Eaak&b - emim in yang lain se erti (usta ha "ussain dan .hmad *&estamam - tu'uan untuk menanamkan semangat er aduan dan kesedaran di kalangan &rang (elayu dan mem ertahankan hak - ber'uang membebaskan Tanah (elayu dari ada en'a'ahan *ritish - ber)ita-)ita menyatukan Tanah (elayu dengan #nd&nesia untuk mewu'udkan (elayu /aya - kebanyakan angg&tanya terdiri dari ada guru le asan (aktab Perguruan !ultan #dris ((P!#) - er'uangan K(( ber)&rak radikal kerana mengamalkan dasar tidak beker'asama dan menyuarakan ertentangan se)ara terbuka terhada *ritish - mengadakan akatan sulit dengan -e un untuk menentang *ritish - akhbar Aarta (alaya digunakan untuk membangkitkan erasaan anti *ritish dan mem er'uangkan )ita-)ita K(( - tahun 1941 #brahim "a'i Eaa)&b dan 13, angg&ta K(( ditangka &leh *ritish dan di en'arakan di !inga ura - mereka dibebaskan semasa endudukan -e un - tahun 194; K(( diharamkan &leh -e un +ii,Pertu uhan Orang )ina dan India - sebelum Perang >unia ## &rang %ina dan #ndia di Tanah (elayu lebih menum ukan erhatian ke ada keadaan yang berlaku di negara asal a) Pertubuhan 1rang 8ina - awal kurun ke-;, terda at bebera a ertubuhan &rang %ina di Tanah (elayu se erti .sing 8hong .ui dan 8hung .o Tang - menum ukan erhatian ke ada negara %hina - terda at 'uga &rang %ina yang memberi erhatian ke ada &litik tem atan terutama &leh &rang-&rang %ina yang lahir di Begeri-Begeri

!elat atau 8ina Peranakan yang men'adi warganegara *ritish tahun '0++ Persatuan 1rang 8ina Peranakan British telah ditubuhkan &leh &rang %ina Peranakan yang ber endidikan #nggeris antara t&k&h-t&k&hnya ialah Tan -iak Kim$ 2im *&&n Keng$ !&ng 7ng !iang dan !eah 2iang !eah residen ertama ersatuan ini ialah Tan -iak Kim antara engasas utama ersatuan ini ialah 2im *&&n Keng tu'uan enubuhannya untuk melindungi ke entingan &rang %ina Peranakan di Begeri-Begeri !elat selain itu menggalakkan &rang %ina Peranakan mem er&leh endidikan tinggi dan teknikal mereka 'uga menun'ukkan taat setia ke ada *ritish antara t&k&h g&l&ngan ini ialah Tan %heng 2&)k

(i) Tan 8heng 3ock - lahir di (elaka - ber endidikan #nggeris di !ek&lah Tinggi (elaka dan 6a!!les #nstitution di !inga ura - tahun 19;4-1944 telah dilantik sebagai .hli Tidak /asmi (a'lis Perundangan Begeri-Begeri !elat b) Pertubuhan 1rang #ndia - ter engaruh dengan gerakan kebangsaan di negara asal sebelum Perang >unia ## - tubuhkan ersatuan dengan tu'uan melindungi ke entingan &rang #ndia di Tanah (elayu - awal kurun ke-;, g&l&ngan )erdik andai #ndia yang ber endidikan #nggeris menubuhkan ersatuan #ndia di bandar-bandar utama se erti Tai ing$ Kuala 2um ur$ (elaka$ Klang$ !eremban dan Pulau Pinang - men'adi erintis ke ada embentukan ertubuhan yang menyatukan &rang #ndia di Tanah (elayu - tahun '+/0 Persatuan #ndia Pusat Tanah (elayu ditubuhkan - di im in &leh .=(=!&&say - meru akan gabungan 1; buah ersatuan #ndia dan 4 dewan erniagaan #ndia - tu'uan untuk mem er'uangkan hak dan ke entingan &rang #ndia di Tanah (elayu

------------------ T.(.T ----------------------

26