LAPORAN PENDAHULUAN ASKEP KELUARGA DENGAN DIABETES MELLITUS I. Konsep Dasar Keperawatan Kesehatan Keluarga 1.

Defenisi keluarga erke&il $ari 'as(araka (ang er$iri a as ke!ala keluarga $an

a. Menuru De!kes. RI. 1""# Keluarga a$ala% uni )e)era!a *rang (ang )erku'!ul $an inggal $isua u e'!a $i)a+a% sa u a a! $ala' kea$aan saling ke ergan ungan. ). Menuru S .G . Bail*n $an Ara&elis Magla(a 1"#" Keluarga a$ala% $ua a au le)i% $ari in$i,i$u (ang erga)ung karena %u)ungan $ara%%u)ungan !erka+inan- a au !engangka an $an 'ereka %i$u! )ersa'a $ala' sa u ru'a% angga- )erin eraksi sa u sa'a lain $an $i $ala' !erann(a 'asing.'asing 'en&i! akan ser a 'e'!er a%ankan ke)u$a(aan / Nasrul Effen$i -1""# 0 11 2. Dari ke$ua $efinisi $ia as $a!a $isi'!ulkan )a%+a keluarga a$ala% 0 3. ingka Uni erke&il $ari 'as(araka .

Ter$iri a as $ua *rang a au le)i%. A$an(a ika an !erka+ianan $an !er alian $ara%. Hi$u! $ala' sa u ru'a% angga. Di)a+a% asu%an se*rang ke!ala keluarga. Berin eraksi $ian ara sesa'a angg* a keluarga. Se ia! angg* a keluarga 'e'!un(ai !erann(a 'asing.'asing. Men&i! akan $an 'e'!er a%ankan ke)u$a(aan Ke!era+aa an kese%a an keluarga !era+a an kese%a an 'as(araka (ang $i u5ukan a au

Menuru S.G. Bail*n $an Ara&elis Magla(a /1"4#2 Pera+a an kese%a an keluarga a$ala% $i!usa kan !a$a keluarga se)agai uni a au kesa uan (ang $ira+a $engan se%a se)agai u5uan 'elalui !era+a an se)agai sarana !en(alur /Nasrul Effen$i-1""#01"2 1. Ti!e keluarga

a. Keluarga in i /nu&lear fa'il(2 a$ala% keluarga (ang er$iri $ari a(a%- i)u- anak.anak. ). Keluarga )esar /e6 en$e$ fa'il(2 a$ala% keluarga in i $i a')a% $engan sanak sau$ara- 'isaln(a nenek- kakek- ke!*nakan$an se)again(a . &. Keluarga )eran ai /serial fa'il(2 iala% keluarga (ang er$iri $ari +ani a $an !ria (ang 'enika% le)i% $ari sa u kali $an 'eru!akan sa u keluarga in i. $. Keluarga $u$a75an$a /single fa'il(2 a$ala% keluarga (ang er5a$i karena !er&eraian a au ke'a ian. e. Keluarga )erk*'!*sisi /&*'!*si e2 a$ala% keluarga (ang !erka+inan(a )er!*liga'i $an %i$u! se&ara )ersa'a8sa'a. f. Keluarga ka)i as /&a%a)i asia2 a$ala% $ua *rang 'en5a$i sa u an!a !ernika%an e a!i 'e')en uk sua u keluarga . 9. Ta%a!.Ta%a! Perke')angan Keluarga

Perke')angan keluarga 'eru!akan !r*ses !eru)a%an (ang er5a$i !a$a sis e' keluarga 'eli!u i: !eru)a%an !*la in eraksi $an %u)ungan an ar angg* a keluarga $ise!an5ang +ak u.Peru)a%an ini er5a$i 'elalui )e)era!a a%a!an a au kurun +ak u er en u. Pa$a se ia! a%a!an 'e'!un(ai ugas !erke')angan (ang %arus $i!enu%i agar a%a!an erse)u $a!a $ilalui $engan sukses. Pera+a !erlu 'e'a%a'i se ia! a%a!an !erke')angan keluarga ser a ugas ugas !erke'a)angann(a. Hal ini !en ing 'enginga ugas !era+a $ala' 'en$e eksi a$an(a 'asala% ke!era+a an (ang $ilakukan erkai era $engan sifa 'asala% (ai u !* ensial a au ak ual. Tahap-tahap perkembangan keluarga Ta%a! !erke')angan $i)agi 'enuru kurun +ak u er en u (ang $iangga! s a)il. Menuru R*$gers &i ;rie$'an /1""#2- 'eski!un se ia! keluarga 'elalui a%a!an !erke')angan se&ara unik- na'un se&ara u'u' seluru% keluarga 'engiku i !*la (ang sa'a. Ta%a! !erke')angan keluarga 'enuru Du,all $an Milller /;rie$'an- 1""#2 I. Pasangan Baru Keluarga )aru $i'ulai saa 'asing.'asing in$i,i$u laki.laki /sua'i2 $an !ere'!uan /is ri2 'e')en uk keluarga 'elalui !erka+inan (ang sa% $an 'eninggalkan keluarga 'asing. 'asing. Meninggalkan keluarga )isa )erar i !sik*l*gis karena ken(a aann(a )an(ak keluarga )aru (ang 'asi% inggal $engan *rang uan(a. Dua *rang (ang 'e')en uk keluarga )aru 'e')u u%kan !en(esuaian !eran $an fungsi. Masing.'asing )ela5ar %i$u! )ersa'a ser a )era$a! asi $engan ke)iasaan sen$iri $an

!asangann(a1. 3. 1. 9.

'isaln(a

'akan-

i$ur-

)angun

!agi

$an

se)again(a

Tugas !erke')angan Me')ina %u)ungan in i' $an'e'uaskan. 'e')ina %u)ungan $engan keluarga lain- e'an $an kel*'!*k s*sial. 'en$iskusikan ren&ana 'e'iliki anak. Keluarga )aru ini 'eru!akan angg* a $ari iga keluarga : keluarga sua'i-

keluarga is ri $an keluarga sen$iri.

II.

Keluarga <&%il$ )earing= kela%iran anak !er a'a

Di'ulai se5ak %a'il sa'!ai kela%iran anak !er a'a $an )erlan5u sa'!ai anak )eru'ur 1> )ulan a au 3-? a%un. Tugas !erke')angan kelurga (ang !en ing !a$a a%a! ini a$ala%0 1. 3. 1. Persia!an 'en5a$i *rang ua A$a! asi $engan !eru)a%an angg* a keluarga- !eran- in eraksi- %u)ungan se6ual $an Me'!er a%ankan %u)ungan (ang 'e'uaskan $engan !asangan.

kegia an. Peran u a'a !era+a a$ala% 'engka5i !eran *rang ua: )agaia'an *rang uan )erin eraksi $an 'era+a )a(i. Pera+a !erlu 'enfasili asi %u)ungan *rang ua $an )a(i (ang !*si if $an %anga se%ingga 5alinan kasi% sa(ang an ara )a(i $an *rang ua $a!a er&a!ai. III. a%un. Tugas !erke')angn 1. Me'enu%i ke)u u%an angg* a keluarga se!er i ke)u u%an e'!a inggal!ri,asi $an rasa a'an. 3. 1. Me')an u anak un uk )ers*sialisasi Bera$a! asi $engan anak( )aru la%ir- se'en ara ke)u u%an anak lain 5uga Keluarga $engan anak !ra sek*la%

Ta%a! ini $i'ulai saa anak !er a'a )eru'ur 3-? a%un $an )erak%ir saa anak )erusia ?

%arus er!enu%i. 9. Me'!er a%ankan %u)ungan (ang se%a )aik $i$ala' keluarga 'au!un $engan

'as(araka . ?. Pe')agian +ak u un uk in$i,i$u- !asangan $an anak.

@. 4. IA.

Pe')agian anggung 5a+a) angg* a keluarga. Kegia an $an +ak u un uk s i'ulasi u')u% ke')ang.

Keluarga $engan anak sek*la% Ta%a! ini $i'ulai saa anak )eru'ur @ a%un /'ulai sek*la% 2 $an )erak%ir !a$a saa

anak )eru'ur 13 a%un. Pa$a a%a! ini )iasan(a keluarga 'en&a!ai 5u'la% 'aksi'al se%ingga keluarga sanga si)uk. Selain ak i,i as $i sek*la%- 'asing.'asing anak 'e'iliki 'ina sen$iri. D'ikian !ula *rang ua 'e'!un(ai ak i,i as (ang )er)e$a $engan anak. Tugas !erke')angan keluarga. 1. Me')an u s*sialisasi anak $engan e angga- sek*la% $an lingkungan. 3. Me'!er a%ankan kein i'an !asangan. 1. Me'enu%i ke)u u%an $an )ia(a ke%i$u!an (ang se'akin 'eningka - er'asuk ke)u u%an un uk 'eningka kan kese%a an angg* a keluarga. Pa$a a%a! ini anak !erlu )er!isa% $engan *rang ua- 'e')eri kese'!a an !a$a anak un uk n)ers*sialisasi $ala' ak i,i as )aik $i sek*la% 'au!un $i luar sek*la%. A. Keluarga $engan anak re'a5a Di'ulai saa anak )eru'ur 11 a%un $an )erak%ir @ sa'!ai 4 a%un ke'u$ian. Tu5uann(a un uk 'e')erikan anggung 5a+a) ser a ke)e)asan (ang le)i% )esar un uk 'e'!ersia!kan $iri 'en5a$i *rang $e+asa. Tugas !erke')angan Me')erikan ke)e)asan (ang sei')nag $engan anggung 5a+a). Me'!er a%ankan %u)ungan (ang in i' $engan keluarga. Me'!er a%ankan k*'unikasi (ang er)uka an ara anak $an *rang ua. Hin$ari !er$e)a an- ke&urigaan $an !er'usu%an. Peru)a%an sis e' !eran $an !era uran un uk u')u% ke')ang keluarga. Meru!akan a%a! !aling suli karena *rang ua 'ele!as * *ri asn(a $an 'e')i')ing anak un uk )er anggung 5a+a). Seringkali 'un&ul k*nflik *rang ua $an re'a5a. AI. Keluarga $engan anak $e+asa Di'ulai !a$a saa anak !er a'a 'eninggalkan ru'a% $an )erak%ir !a$a saa anak erak%ir 'eninggalkan ru'a%. La'an(a a%a!an ini ergan ung 5u'la% anak $an a$a a au i$akn(a anak (ang )elu' )erkeluarga $an e a! inggal )ersa'a *rang ua. Tugas !erke')angan

 AII.

Me'!erluas keluarga in i 'en5a$i keluarga )esar. Me'!er a%ankan kein i'an !asangan. Me')an u *rang ua 'e'asuki 'asa ua. Me')an u anak un uk 'an$iri $i 'as(araka . Pena aan ke')ali !eran $an kegia an ru'a% angga. Keluarga usia !er enga%an Ta%a! ini $i'ulai !a$a saa anak (ang erak%ir 'eninggalkan ru'a% $an )erak%ir saa

!ensiun a au sala% sa u !asangan 'eninggal. Pa$a )e)era!a !asangan fase ini $iangga! suli karena 'asa usia lan5u - !er!isa%an $engan anak $an !erasaan gagal se)agai *rang ua. Tugas !erke')angan Me'!er a%ankan kese%a an. Me'!er a%ankan %u)ungan (ang 'e'uaskan $engan e'an se)a(a $an anak.anak. Meningka kan keakra)an !asangan. ;*kus 'e'!er a%ankan kese%a an !a$a !*la %i$u! se%a - $ie sei')ang- *la% raga ru in- 'enik'a i %i$u!- !eker5aan $an lain se)again(a. AIII. Keluarga usia lan5u Di'ulai saa !ensiun san!ai $engan sala% sa u !asangan 'eninggal $an ke$uan(a 'eninggal. Tugas !erke')angan Me'!er a%ankan suasana ru'a% (ang 'en(enangkan. A$a! asi $engan !eru)a%an ke%ilangan !asangan!en$a!a an. Me'!er a%ankan keakra)an sua'i7is ri $an saling 'era+a . Me'!er a%ankan %u)ungan $engan anak $an s*sial 'as(araka . Melakukan life re,ie+. Me'!er a%ankan !ena aan (ang 'e'uaskan 'eru!akan ugas u a'a keluarga !a$a a%a! ini. II. A. Konsep Dasar Diabetes Melitus Pengertian e'an- kekua an fisik $an

Pri&e $an Bils*n /1""?2 'en5elaskan )a%+a DM 'eru!akan gangguan 'e a)*lis'e (ang $i'anifes asikan $engan %ilangn(a *leransi kar)*%i$ra (ang er5a$i se&ara gene is 'au!un $i$a!a . Dia)e es 'ili us 'eru!akan sekel*'!*k kelainan %e er*gen (ang $i an$ai *le% kenaikan ka$ar gluk*sa $ala' $ara% a au %i!erglike'i. Gluk*sa se&ara n*r'al )ersirkulasi $ala' 5u'la% er en u $ala' $ara%. Gluk*sa $i)en uk $i%a i $ari 'akanan (ang $ik*nsu'si /Brunner $an Su$$ar %- 3>>32. Dari )er)agai $efinisi $ia as en ang DM $ia as $a!a $ia')il kesi'!ulan )a%+a DM a$ala% sua u !en(aki (ang $ise)a)kan *le% gangguan %*r'*nal /$ala' %al ini a$ala% %*r'*n insulin (ang $i%asilkan *le% !ankreas2 $an 'eli)a kan kelainan 'e a)*lis'e kar)*%i$ra $i'ana sese*rang i$ak $a!a 'e'!r*$uksi &uku! insulin a au i$ak $a!a 'enggunakan insulin (ang $i!r*$uksi $engan )aik- karena !r*ses au *i''une- $i!engaru%i se&ara gene ik $engan ge5ala (ang !a$a ak%irn(a 'enu5u a%a! !erusakan i'un*l*gi sel 8 sel (ang 'e'!r*$uksi insulin. B. Klasifikasi Klasifikasi (ang $i en ukan *le% Na i*nal Dia)e es Da a Gr*u! *f T%e Na i*nal Ins i u es *f Heal %- se)agai )eriku 0 1. Dia)e es Meli us i!e I a au IDDM /Insulin De!en$en Dia)e es Meli us2 a au i!e 5u,enil0 Cai u $i an$ai $engan kerusakan insulin $an ke ergan ungan !a$a era!i insulin un uk 'e'!er a%ankan %i$u!. Dia)e es 'eli us i!e I 5uga $ise)u 5u,enile *nse - karena ke)an(akan er5a$i se)elu' u'ur 3> a%un. Pa$a i!e ini er5a$i $es ruksi sel )e a !ankreas $an 'en5urus ke $efisiensi insulin a)s*lu . Mereka &en$erung 'engala'i k*'!likasi 'e a)*lik aku )eru!a ke *sis $an ke *asi$*sis. 3. Dia)e es Meli us i!e II a au NIDDM /N*n Insulin De!en$en Dia)e es 'eli us2

Dikenal $engan 'a uri ( &*n&e! - $i'ana i$ak er5a$i $efisiensi insulin se&ara a)s*lu 'elainkan rela if *le% karena gangguan sekresi insulin )ersa'a resis ensi insulin. Ter5a$i !a$a se'ua u'ur- le)i% sering !a$a usia $e+asa $an a$a ke&en$erungan fa'iliar. NIDDM $a!a )er%u)ungan $engan inggin(a ka$ar insulin (ang )ere$ar $ala' $ara% na'un e a! 'e'iliki rese! *r insulin $an fungsi !*s rese! *r (ang i$ak efek if. 1. Ges a i*nal Dia)e es Dise)u 5uga DMG a au $ia)e es 'eli us ges a i*nal.

Cai u in *leransi gluk*sa (ang i')ul sela'a ke%a'ilan- $i'ana 'eningka n(a %*r'*n 8 %*r'*n !er u')u%an $an 'eningka kan su!lai asa' a'in* $an gluk*sa !a$a 5anin (ang 'engurangi keefek ifi asan insulin. 9. In *leransi gluk*sa Ber%u)ungan $engan kea$aan a au sin$r*'a er en u.- (ai u

%i!erglike'i (ang er5a$i karena !en(aki lain. Pen(aki !ankreas- *)a 8 *)a an- $an )a%an ki'ia. Kelainan rese! *r insulin $an sin$r*'e gene ik er en u. U'u'n(a *)a 8 *)a an (ang 'en&e uskan er5a$in(a %i!erglike'ia an ara lain0 $iure ik fur*se'i$ /lasik2- $an %iaDi$egluk* ik*i$- e!inefrin- $ilan in- $an asa' nik* ina /L*ng- 1""@2. C. Etiologi dan Predisposisi

DM $a!a $ise)a)kan *le% )an(ak fak *r N*er /1""@2 'en(e)u kan )a%+a a$a 9 !en(e)a) er5a$in(a DM- (ai u fak *r ke urunan- fungsi sel !ankreas $an sekresi insulin (ang )erkurang- kege'ukan a au *)esi as- !eru)a%an karena usia lan5u )er%u)ungan $engan resis ensi insulin. ;ak *r ke urunan $a!a 'en5a$i !en(e)a) (ang 'enga')il !eranan !aling !en ing $ala' er5a$in(a DM karena !*la fa'ilial (ang kua /ke urunan2 'engaki)a kan er5a$in(a kerusakan sel.sel )e a !ankreas (ang 'e'!r*$uksi insulin. Se%ingga er5a$i kelainan $ala' sekresi insulin 'au!un ker5a insulin /L*ng- 1""@2. ;ungsi sel !ankreas $an sekresi insulin (ang )erkurang $a!a er5a$i karena insulin $i!erlukan un uk rans!*r gluk*sa- asa' a'in*- kaliu' $an f*sfa (ang 'elin asi 'e')ran sel un uk 'e a)*lis'e in raseluler. Eika er5a$i kekurangan insulin aki)a kerusakan fungsi sel !ankreas akan 'en(e)a)kan gangguan $ala' 'e a)*lis'e kar)*%i$ra - asa' a'in*- kaliu' $an f*sfa /L*ng- 1""@2. Kege'ukan a au *)esi as $a!a se)agai !en&e us er5a$in(a DM karena insi$en DM 'enurun !a$a !*!ulasi $engan su!lai (ang ren$a% $an 'eningka !a$a 'ereka (ang 'engala'i !eru)a%an 'akanaan se&ara )erle)i%an. O)esi as 'eru!akan fak *r resik* inggi DM karena 5u'la% rese! *r insulin 'enurun !a$a *)esi as 'engaki)a kan in *leransi gluk*sa $an %i!erglike'ia /Pri&e $an Bils*n- 1""?2. Peru)a%an karena usia lan5u )er%u)ungan $engan resis ensi insulin $a!a 'en$ukung er5a$in(a DM karena *leransi gluk*sa se&ara )erangsurangsur akan 'enurun )ersa'aan $engan )er5alann(a usia sese*rang 'engaki)a kan ka$ar gluk*sa $ara% (ang le)i% inggi $an le)i% la'an(a kea$aan %i!erglike'i !a$a usia lan5u . Hal ini )erkai an $engan )erkurangn(a !ele!asan insulin $ari sel8sel )e a- la')a n(a !ele!asan insulin $an !enurunan sensi ifi as !erifer er%a$a! insulin /L*ng- 1""@2. E i*l*gi !a$a DM ela% $i5a)arkan *le% !ara a%li- (ai u

)erkai an $engan fungsi *rgan $an )er)agai fak *r resik* (ang 'en$a%ului. Mans5*er /1""@ 0 ?##2 'en(a akan )a%+a Insulin De!en$en Dia)e es Meli us /IDDM2- a au DM (ang ergan ung !a$a insulin / i!e I2 $ise)a)kan *le% $es ruksi sel )e a !ulau langer%ans aki)a !r*ses au *i''une. Se$angkan N*n Insulin De!en$en Dia)e es Meli us /NIDDM2 a au i!e II $ise)a)kan kegagalan rela if sel )e a $an resis ensi insulin. Resis ensi insulin a$ala% urunn(a ke'a'!uan insulin un uk 'erangsang !enga')ilan gluk*sa *le% 5aringan !erifer $an un uk 'eng%a')a !r*$uksi gluk*sa *le% %a i. Sel )e a i$ak 'a'!u 'engi')angi resis ensi insulin ini se!enu%n(a / er5a$i $efisiensi rela if insulin2. ;ak *r (ang 'eningka kan resik* er5a$in(a DM- $ian aran(a 0 1. ;ak *r gene ik /%ere$i er2 Resik* erkena DM 'eningka a!a)ila a$a angg* a (ang erkena a au 'en$eri a DM- (ai u kesesuaian !a$a ke')ar '*n*Dig* e $an au *s*'*nal $*'inan. Insulin De!en$en Dia)e es Meli us 0 F?> G $an N*n Insulin De!en$en Dia)e es Meli us 0 ">81>>G /L*ng- 1""@2. 3. ;ak *r ras $an e nik er en u NIDDM )iasan(a $iala'i *le% n*n kuli !u i%- !a$a 'as(araka A'erika angka ke5a$ian NIDDM a$ala% 101- se$angkan !a$a !*!ulasi u'u' a$ala% 103>> /L*ng- 1""@2 1. 9. ?. @. ;ak *r au *i''une Sel 8 sel )e a !ankreas $i%an&urkan *le% !r*ses au *i''une. Pr*ses ra$ang a au infeksi Pa$a kasus !ankrea i is akan er5a$i %a')a an sekresi insulin ;ak *r *)esi as- Eu'la% rese! *r insulin 'enurun !a$a *rang (ang kege'ukan /L*ngPa$a kea$aan er en u Misaln(a !a$a +ani a $ala' 'asa ke%a'ilan a au karena efek

1""@2. $ari *)a 8 *)a an er en u /L*ng- 1""@2. E. Patofisiologi Insulin $an glukag*n $i!r*$uksi $ala' !ankreas- (ang 'eru!akan kelen5ar eks*krin $an en$*krin (ang le)i% $ari se5u a ku'!ulan !ulau 8 !ulau sel erle ak 'en(e)ar $ala' *rgan ini. Ter$a!a 1 5enis sel 8 sel en$*krin- (ai u sel al!%a (ang 'e'!r*$uksi glukag*n : sel )e a- (ang 'ensekresi insulin - sel $el a (ang 'ensekresi gas rin $an s*'a *s a in !ankreas. Mekanis'e ker5a insulin a$ala% %i!*glike'ik $an ana)*li ik. Dala' kea$aan n*r'al 5ika er$a!a insulin- asu!an gluk*sa (ang 'ele)i%i ke)u u%an kal*ri akan $isi'!an se)agai glik*gen $ala' sel 8 sel %a i $an * * (ang $ise)u !r*ses glik*genesis. Pr*ses ini 'en&ega% er5a$in(a %i!erglike'i. Eika er5a$i kekurangan insulin 'aka 'en(e)a)kan !eru)a%an 'e a)*lis'e (ang 'en(e)a)kan %i!erglike'i- an ara lain 0 1. Trans!*r gula (ang 'ele+a i 'e')ran sel )erkurang.

3. 1. 9.

Gluk*genesis )erkurang-$an e a! er$a!a kele)i%an gluk*sa $ala' $ara%. Glik*genesis 'eningka se%ingga &a$angan glik*gen )erkurang $an gluk*sa %a i akan Gluk*ne*genesis 'eningka se%ingga gluk*sa $ala' $ara% 'eningka $ari %asil

$i&ura%kan se&ara erus 'enerus. !e'e&a%an asa' a'in* $an le'ak. Ke *sis 'en(e)a)kan asi$*sis $an er5a$i k*'a. Hi!erglike'ia 'eningka kan *s'*lari as $ara%. Eika k*nsen rasi gluk*sa $ala' $ara% 'eningka $an 'ele)i%i a')ang gin5al- 'aka !a$a !en(aringan $i gl*'erulus $an rea)s*r!si gluk*sa !a$a u)ulus !un )erkurang se%ingga er5a$i gluk*suria. Karena gluk*sa $ala' laru an- 'aka !engeluaran urine !un )an(ak se)an$ing $engan !engeluaran gluk*sa. Hal ini $ina'akan !*liuri. Ban(ak gara' 'ineral u)u% !un iku keluar )ersa'a urine se%ingga 'en(e)a)kan kekurangan ka$ar gara' $an er5a$i !enarikan &airan $ari in raseluler $an ek raseluler $an 'erangsang rasa %aus )erke!an5angan /!*li$i!si2- s ar,asi seluler $an ke%ilangan kal*ri akan 'erangsang rasa la!ar (ang )erke!an5angan /!*lifagi2. . 1. 3. 1. 9. ?. @. 4. #. ". Manifestasi Klinis P*liuri /)an(ak )uang air ke&il2- frekuensi )uang air ke&il 'eningka er'asuk !a$a P*li$i!si /)an(ak 'inu'2- rasa %aus 'eningka . P*lifagi /)an(ak 'akan2- rasa la!ar 'eningka . Ge5ala lain (ang $irasakan !en$eri a Kele'a%an a au rasa le'a% se!an5ang %ari. Kele i%an. Pengli%a an a au !an$angan ka)ur. Pa$a kea$aan ke *asi$*sis akan 'en(e)a)kan 'ual- 'un a% $an !enurunan kesa$aran. 1. Tan$a (ang )isa $ia'a i !a$a !en$eri a DM a$ala% 0 Ge5ala klasik !a$a DM a$ala% 0 'ala' %ari.

1>. Ke%ilangan )era )a$an. 11. Luka- g*resan la'a se')u%. 13. Kaki kese'u an- 'a i rasa. 11. Infeksi kuli . !. Penatalaksanaan Li'a k*'!*nen !eng*)a an $ia)e es 'eli us (ai u 0

12 Penga uran 'akanan Makan $ian5urkan sei')ang $engan k*'!*sisi energi $ari kar)*%i$ra @>. 4>G- !r* ein 1>.1?G- le'ak 3>.3?G. Prinsi! !eren&anaan 'akanan0 - Ti$ak a$a 'akanan (ang $ilarang- %an(a $i)a asi sesuai ke)u u%an / i$ak )erle)i%2. - Menu sa'a $engan 'enu keluarga- gula $ala' )u')u i$ak $ilarang. - Tera ur $ala' 5a$+al- 5u'la% $an 5enis 'akanan /1E2 - Prinsi! !e')agian !*rsi 'akanan se%ari.%ari - Disesuaikan $engan ke)iasaan 'akan $an $iusa%akan !*rsi erse)ar se!an5ang %ari. Disarankan !*rsi er)agi /1 )esar $an 1 ke&il20 - Makan !agi 8'akan selingan !agi - Makan siang 8'akan selingan siang - Makan 'ala'.'akan selingan 'ala' /%al ini un uk 'en&ega% er5a$in(a %i!*glike'ia eru a'a )agi (ang 'enggunakan insulin ker5a !an5ang2

Pen$eri a se)aikn(a 'eng*nsu'si 'akanan $engan kar)*%i$ra ren$a% $an la')a 'en5a$i gula. Per)an(ak 'eng*nsu'si )ua% $an sa(uran eru a'a ku)is- ka&ang !an5ang- $an !a!rika un uk 'e'!er)aiki fungsi !ankreas. Penga uran !*la 'akan 'e')u u%kan ke$isi!linan. Se)aikn(a k*nsul asikan $engan a%li giDi 'engenai !*la 'akan (ang e!a )agi !en$eri a DM. 32 E6er&ise a au la i%an La i%an 5as'ani $ian5urkan se&ara era ur (ai u 1.9 kali $ala' se'inggu sela'a kurang le)i% 1> 'eni . Menuru HaDna' /1""12 *la%raga $ian5urkan karena )er a')a%n(a kegia an fisik 'ena')a% rese! *r insulin $ala' sel

arge . Dengan $e'ikian insulin $ala' u)u% )eker5a le)i% efek if- se%ingga le)i% se$iki *)a an i $ia)e ik /OAD2 $i!erlukan- )aik (ang )eru!a insulin 'au!un OHO /O)a Hi!*glike'ik Oral2. Prinsi! u a'a la i%an !a$a DM a$ala% HRIPE /H*n inu*us- R%( 'i&alIn er,al- Pr*gressi,e $an En$uran&e2. H*n inu*us 0 La i%an )erkesina')ungan $an $ilakukan erus 'enerus an!a %en i 'isaln(a 5*gging 1>'eni an!a %en i R%( 'i&al 0 La i%an (ang 'enggunakan )erenang-)erse!e$a. In er,al 0 Dilakukan se&ara selang.seling 'isaln(a 5*gging $iselingi 5alan. Pr*gressi,e 0 Se&ara )er a%a! $i ingka kan $ari ak i,i as ringan %ingga se$ang $engan arge $en(u 5an ung 4?.#?G 'aksi'al /33>.u'ur2. En$uran&e 0 Di'aksu$kan (ai u (ang sifa n(a 'eningka kan ke a%anan se!er i &ar$i* raining. 12 Pe'an auan Ka$ar Gluk*sa Dara% 92 Peng*)a an Pa$a !rinsi!n(a- !engen$alian $ia)e es 'eli us 'elalui *)a a$a 3 (ai u 0 a2 O)a An i Dia)e es a au O)a Hi!*glike'ik Oral (ang )erfungsi un uk 'erangsang ker5a !ankreas un uk 'ensekresikan insulin. )2 Sun ikan insulin. Pasien (ang 'en$a!a !eng*)a an insulin +ak u 'akanann(a %arus era ur $an $isesuaikan $engan +ak u !e')erian insulinn(a. Makanan selingan $i)erikan un uk 'en&ega% %i!*glike'ia / Perkeni- 1""# 2. Un uk !asien (ang i$ak )isa 'eng*n r*l $ia)e es $engan $ie a au !eng*)a an *ral- k*')inasi insulin $an *)a .*)a an lain )isa sanga efek if. Insulin ka$angkala $i5a$ikan !ili%an se'en ara- 'isaln(a sela'a ke%a'ilan. Na'un- !a$a !sien $engan $ia)e es 'eli us i!e 3 (ang 'e')uruk- 'aka !enggan ian insulin * al 'en5a$i sua u ke)u u%an. A$a )e)era!a )en uk insulin (ang erse$ia a au enga% $ala' !eneli ian. * * se&ara )erira'a se!er i

- NPH (ang 'eru!akan insulin s an$ar. - L*ng.a& ing insulin /insulin glargineul ralen e insulin2 (ang 'ens i'ulasi sekresi insulin ala'i. Para a%li )an(ak 'engan5urkan insulin 5enis ini. - Insulin lis!r* $an insulin as!ar (ang 'eru!akan fas .a& ing insulins. Di)erikan se)elu' 'akan- $an aksi !en$ekn(a 'engurangi risik* %i!*glike'ia sesu$a%n(a. S u$ !a$a !asien $ia)e es 'eli us i!e 3insulin lis!r* )isa 'e'!er)aiki kuali as %i$u! $an risik* %i!*glike'ia $i)an$ingkan insulin reguler- 'eski $ala' %al k*n r*l gula $ara% i$ak a$a !er)e$aan. - In,es iga i,e *ral insulin kini enga% 'en$a!a !er%a ian se)agai !enggan i insulin. Be)era!a $i)erikan se&ara in%aler a au *ral s!ra( (ang $isera! $i &%eek lining /Oralin2. Pe')erian se&ara *ral ke'ungkinan )isa 'engurangi k*'!likasi 5an ung $i)an$ingkan insulin in5eksi. Na'un s u$i !a$a ikus 'ela!*rkan a$an(a 'asala% !a$a %a i $an 'eningka n(a ka$ar rigliseri$a. ?2 Pen$i$ikan kese%a an Inf*r'asi (ang %arus $isa'!aikan (ai u 'eli!u i !enger ian DM- !en(e)a)an$a $an ge5ala- aki)a lan5u - !eng*)a an ser a !era+a an. ". Komplikasi

K*'!likasi $ia)e es 'elli us er)agi 'en5a$i 3 (ai u k*'!likasi aku $an k*'!likasi kr*nik. /Har!eni *- 3>>12 1. Komplikasi AkutA$a 1 k*'!likasi aku !a$a $ia)e es 'elli us (ang !en ing $an )er%u)ungan $engan kesei')angan ka$ar gluk*sa $ara% $ala' 5angka !en$ek- ke iga k*'!likasi erse)u a$ala% /S'el Der- 3>>3 0 13?#2 a. Dia)e ik Ke *ase$*sis /DKA2 Ke *ase$*sis $ia)a ik 'eru!akan $efisiensi insulin )era $an aku $ari sua u !er5alanan !en(aki $ia)e es 'elli us. Dia)e ik ke *ase$*sis $ise)a)kan *le% i$ak a$an(a insulin a au i$ak &uku!n(a 5u'la% insulin (ang n(a a /S'el Der- 3>>3 0 13?#2 ). K*'a Hi!er*s'*lar N*nke * ik /KHHN2

K*'a Hi!er*s'*lar N*nke * ik 'eru!akan kea$aan (ang $i$*'inasi *le% %i!er*s'*lari as $an %i!erglike'ia $an $iser ai !eru)a%an ingka kesa$aran. Sala% sa u !er)e$aan u a'a KHHN $engan DKA a$ala% i$ak er$a!a n(a ke *sis $an asi$*sis !a$a KHHN /S'e Der3>>3 0 13@32 &. H(!*glike'ia /Ka$ar gula $ara% a)n*r'al (ang ren$a%2 Ter5a$i kalau ka$ar gluk*$a $ala' $ara% urun $i)a+a% ?> %ingga @> 'g7$l. Kea$aan ini $a!a er5a$i aki)a !e')erian !re!ara insulin a au !re!ara *ral (ang )erle)i%an- k*nsu'si 'akanan (ang erlalu se$iki /S'el Der- 3>>3 0 13?@2 3. Komplikasi kronik Dia)e es Meli us !a$a $asarn(a er5a$i !a$a se'ua !e')ulu% $ara% $iseluru% )agian u)u% /Angi*!a i Dia)e ik2. Angi*!a i Dia)e ik $i)agi 'en5a$i 3 (ai u0 /L*ng 1""@2 a. 12 Mikr*,askuler Pen(aki Gin5al

Sala% sa u aki)a u a'a $ari !eru)a%an8!eru)a%an 'ikr*,askuler a$ala% !eru)a%an !a$a s ruk ural $an fungsi gin5al. Bila ka$ar gluk*sa $ara% 'eningka - 'aka 'ekanis'e fil rasi gin5al akan 'engala'i s ress (ang 'en(e)a)kan ke)*&*ran !r* ein $ara% $ala' urin /S'el Der- 3>>3 0 13432 32 Pen(aki Ma a /Ka arak2 Pen$eri a Dia)e es 'eli us akan 'engala'i ge5ala !engli%a an ka)ur sa'!ai ke)u aan. Kelu%an !engli%an ka)ur i$ak selalu $ise)a)kan re in*!a i /S5aif*ella%- 1""@ 0 ?##2. Ka arak $ise)a)kan karena %i!erglike'ia (ang )erke!an5angan (ang 'en(e)a)kan !e')engkakan lensa $an kerusakan lensa /L*ng- 1""@ 0 1@2 12 Neur*!a i Dia)e es $a!a 'e'!engaru%i saraf.saraf !erifer- sis e' saraf * *n*'- Me$ulla s!inalis- a au sis e' saraf !usa . Aku'ulasi s*r)i al $an !eru)a%an8!eru)a%an 'e a)*lik lain $ala' sin esa a au fungsi '(elin (ang $ikai kan $engan %i!erglike'ia $a!a 'eni')ulkan !eru)a%an k*n$isi saraf /L*ng- 1""@ 0 142 ). 12 Makr*,askuler Pen(aki Ean ung K*r*ner

Aki)a kelainan fungsi !a$a 5an ung aki)a $ia)e es 'eli us 'aka er5a$i !enurunan ker5a 5an ung un uk 'e'*'!akan $ara%n(a keseluru% u)u% se%ingga ekanan $ara% akan naik a au Dia)e es Meli us. Le'ak (ang 'enu'!uk $ala' !e')ulu% $ara% 'en(e)a)kan 'engerasn(a ar eri /ar eri*s&ler*sis2- $engan resik* !en$eri a !en(aki 5an ung k*r*ner a au s r*ke

32

Pe')ulu% $ara% kaki

Ti')ul karena a$an(a anes %esia fungsi saraf.saraf sens*rik- kea$aan ini )er!eran $ala' er5a$in(a rau'a 'in*r $an i$ak er$e eksin(a infeksi (ang 'en(e)a)kan gangren. Infeksi $i'ulai $ari &ela%8&ela% kuli (ang 'engala'i %i!er r*!i- !a$a sel8sel kuku (ang er ana' !a$a )agian kaki- )agia kuli kaki (ang 'ene)al- $an kalus $e'ikian 5uga !a$a $aera%8 $aera% (ang erkena rau'a /L*ng- 1""@ 0 142 12 Pe')ulu% $ara% * ak Pa$a !e')ulu% $ara% * ak $a!a er5a$i !en(u')a an se%ingga su!lai $ara% ke* ak 'enurun /L*ng- 1""@ 0 142 III. Pengka#ian okus Asuhan Keperawatan Keluarga Pengka5ian ke!era+a an keluarga a$ala% 'e *$e il'ia% (ang $igunakan se&ara sis e'a is un uk 'engka5i $an 'enen ukan 'asala% kese%a an $an ke!era+a an keluarga'eren&anakan asu%an ke!era+a an $an 'elaksanakan in er,ensi ke!era+a an er%a$a! keluarga sesuai ren&ana (ang ela% $isusun $an 'enge,aluasi 'u u %asil asu%an ke!era+a an (ang $ilaksanakan er%a$a! keluarga. Pr*ses ke!era+a an 'eru!akan kerangka ker5a $ala' 'elaksanakan in$akan (ang $igunakan agar !r*ses asu%an ke!era+a an $an kese%a an er%a$a! keluarga 'en5a$i le)i% sis e'a is /Effen$(- 1""# 0 9@2. A Pengka#ian Keluarga

;rie$'an /1""#2 'e')agi !r*ses !engka5ian ke!era+a an keluarga ke$ala' a%a!. a%a! 'eli!u i 'engi$en ifikasi $a a- a%a! $an ri+a(a !erke')angan- $a a lingkungan- s ruk ur keluarga- fungsi keluarga $an k*!ing keluarga. 1. Mengi$en ifikasi $a a Da a.$a a $asar (ang $igunakan *le% !era+a un uk 'engukur kea$aan !asien $engan 'e'akai n*r'a kese%a an keluarga 'au!un s*&ial (ang 'eru!akan s(s e' in egri as $an kesanggu!an un uk 'enga asin(a /;rie$'an- 1""#2. Pengu'!ulan $a a !a$a keluarga $engan Dia)e es Melli us $if*kuskan !a$a k*'!*nen. k*'!*nen (ang )erkai an $engan $ia)e es Melli us. 3. a. U'ur Da a I$en i as

U'u'n(a 'anusia 'engala'i !eru)a%an fisi*l*gis (ang se&ara $ras i& 'enurun $engan &e!a se ela% usia 9> a%un. Dia)e es sering 'un&ul se ela% sese*rang 'e'asuki usia ra+an

erse)u - eru a'a 'ereka (ang )era )a$ann(a )erle)i% karena u)u% i$ak !eka er%a$a! insulin- se'akin )er a')a% usia se'akin inggi resik* $ia)e es /Se i*n*- 3>>? 0392. ). Eenis Kela'in Bani a !a$a u'u'n(a &en$erung 'u$a% erserang Dia)e es Melli us )ila $i)an$ingkan $engan !ria- %al ini $ikarenakan +ani a le)i% )an(ak 'e'!un(ai fa& *r (ang 'en$*r*ng er5a$in(a DM se!er i *)esi as saa ke%a'ilan- s rees- kelela%an- ser a 'akanan (ang i$ak erk*n r*l. &. Peker5aan Peng%asilan (ang i$ak sei')ang 'e'!engaru%i keluarga $ala' 'elakukan !era+a an $an !eng*)a an !a$a angg* a keluarga (ang 'en$eri a Dia)e es Melli us. Sala% sa u !en(e)a) ke i$ak'a'!uan keluarga $ala' 'elaksanakan ugas kese%a an $an !era+a an a$ala% i$ak sei')angn(a su')er.su')er (ang a$a $ala' keluarga- 'isalnn(a keuangan /Effen$(-1""#2. $. Pen$i$ikan Tingka !en$i$ikan 'e'!engaru%i fungsi k*gni if karena $engan !en$i$ikan (ang ren$a%$a(a inga klien- afek if $an !sik*'* *rik $ala' !engel*laan !en$eri a Dia)e es Melli us $an aki)a n(a ser a !en ingn(a fasili as !ela(anan kese%a an. e. Hu)ungan /gen*gra'2 Resik* erkena $ia)e es 'eningka a!a)ila a$a angg* a keluarga (ang 'en$eri a $ia)e es. Resik* 5uga 'eningka !a$a kea$aan ke')ar '*n*Dig* $an au *s*'al $*'inan. f. Ti!e a au Ben uk Keluarga Ben uk keluarga e6 en$e$ fa'il( (ang 'e'!un(ai ri+a(a !en(aki DM le)i% &en$erung 'en$eri a DM $ari !a$a keluarga (ang ukurann(a le)i% ke&il $an i$ak 'e'!un(ai ri+a(a DM. g. La ar Belakang a au Ke)iasaan Keluarga 12 Ke)iasaan Makan

P*la 'akan keluarga ela% ergeser $ari !*la 'akan ra$isi*nal (ang 'engan$ung )an(ak kar)*%i$ra $an sera $ari sa(uran ke !*la 'akan $engan k*'!*sisi 'akan (ang erlalu )an(ak 'engan$ung !r* ein- gula- le'ak- gara'- $an 'engan$ung se$iki sera . P*la 'akan se!er i inila% (ang )eresik* er5a$in(a !en(aki $ia)e es 'elli us /N*er- 1""@2. 32 Pe'anfaa an ;asili as Kese%a an

Pe'anfaa an fasili as kese%a an 'eru!akan fa& *r !en ing $ala' !engel*laan !asien $engan Dia)e es Melli us. Effen$( /1""#2 'en(a akan )a%+a fasili as kese%a an (ang er5angkau 'e')erikan !engaru% (ang )esar er%a$a! !era+a an $an !eng*)a an !a$a keluarga (ang

angg* a keluargan(a 'en$eri a Dia)e es Melli us. Bila keluarga 'a'!u 'e'anfaa kan fasili as kese%a an- 'aka $engan ra5in 'ereka akan 'elakukan &*n r*l $an 'e'eriksakan $irin(a se&ra era ur a!a)ila a$a kelu%an le'as.le'as ke e'!a !ela(anan kese%a an er$eka . Pa$a keluarga (ang kurang 'a'!u 'e'anfaa kan !ela(anan fasili as kese%a an'aka keluarga %an(a 'e'eriksakan kese%a an a!a)ila saki sa5a- er'asuk ke ika 'erasakan a$an(a ge5alage5ala (ang erkai $engan Dia)e es Melli us. 12 $i!er%a ikan Peng*)a an Tra$isi*nal ra$isi*nal. Na'un !erlu %arus Dia)e es k*n r*l Melli us era ur ela% $ala' 'elakukan !eng*)a an Na'un 'a(*ri as erse)u !en$eri a

Hara.&ara (ang laDi' $igunakan a$ala% 'e'inu' 5a'u agar !eng*)a ann(a )er%asil.

'e'anfaa kan !eng*)a an '*$ern un uk 'enga asi ge5ala $an kelu%an Dia)e es Melli us. %. S a us S*sial Ek*n*'i

Dia)e es Melli us sering er5a$i !a$a keluarga (ang 'e'!un(ai s a us ek*n*'i 'enenga% kea as. Karena fa& *r lingkungan $an ga(a %i$u! (ang i$ak se%a - se!er i 'akan )erle)i%an)erle'ak- kurang ak i,i as fisik- $an s rees )er!eran !en ing se)agai !e'i&u $ia)e es. 1. a Ri+a(a $an Ta%a! Perke')angan Keluarga

Ta%a! Perke')angan Keluarga

Ta%a! !erke')angan keluarga (ang )erisik* 'engala'i 'asala% Dia)e es Melli us a$ala% a%a! !erke')angan keluarga $engan usia !er enga%an $an lansia. Karena !a$a a%a! ini er5a$i !r*ses $egenera if (ai u sua u ke'un$uran fungsi s(s e' *rgan u)u%- er'asuk !enurunan fungsi $ari sel )e a !an&reas. ) Ri+a(a Kese%a an Keluarga Dia)e es Melli us )erkai an era $engan !en(aki (ang lain 'isaln(a ri+a(a keluarga $engan Dia)e es Melli us- Hi!erensi- Pen(aki gin5al- S r*ke $an lain.lain. 9. a Da a Lingkungan

Karak eris ik Ru'a%

Pena aan !era)* ru'a% (ang i$ak era ur- !enerangan a au !en&a%a(aan (ang kurangkea$aan lan ai (ang li&in- 'eru!akan fa& *r (ang 'eningka kan resik* in5ur( karena !a$a !en$ri a Dia)e es Melli us (ang lan5u akan 'engala'i gangguan !a$a s(s e' !erse!si sens*ri eru a'a ,isual se!er i a$an(a kelu%an !an$angan ka)ur.

) 12

Karak eris ik e angga $an k*'uni asn(a

Men5elaskan en ang karak eris ik $ari e angga $an k*'uni as se e'!a Perku'!ulan keluarga $an in eraksi $engan 'as(araka 'en5elaskan 'engenai +ak u (ang $igunakan keluarga un uk )erku'!ul ser a !erku'!ulan keluarga (ang a$a $an se5au% 'ana keluarga )erin eraksi $engan 'as(araka se e'!a 32 12 ;asili as !ela(anan kese%a an A$an(a fasili as !ela(anan kese%a an sanga 'enen ukan ;asili as rans!*r asi !e'uli%an kese%a an- !en&ega%an !en(aki ser a !eng*)a an. Trans!*r asi (ang 'e'a$ai sanga )er!engaru% er%a$a! ke'a'!uan keluarga un uk 'en5angkau fasili as !ela(anan kese%a an. 92 Sis e' !en$ukung Pengel*laan !asien (ang 'en$eri a Dia)e es Melli us $i keluarga sanga 'e')u u%kan !eran ak if seluru% angg* a keluarga- !e ugas $ari !ela(anan kese%a an (ang a$a $i 'as(araka . Se'uan(a )er!eran $ala' !e')erian e$ukasi- '* i,asi $an 'e'*ni *r a au 'eng*n r*l !erke')angan kese%a an angg* a keluarga (ang 'en$eri a Dia)e es Melli us. & 12 S ruk ur keluarga

P*la k*'unikasi

In eraksi an ar angg* a keluarga (ang !*si if akan 'eni')ulkan saling !enger ian sa u sa'a lain $ala' 'enu')u%kan ke%ar'*nisan $ala' keluarga $an 'eru!akan ugas angg* a keluarga (ang $a!a 'enurunkan ingka s ress (ang 'en5a$i !e'i&u er5a$in(a sua u 'asala% kese%a an /Effen$(- 1""#2. $ S ruk ur kekuasaan Pa$a 'as(araka In$*nesia ke)an(akan !e'egang kekuasaan (ang le)i% $*'inan a$ala% !a riarkal (ai u !e'egang kekuasaan (ang er inggi $i !i%ak a(a% /Effen$(- 1""#2. e S ruk ur !eran ;rie$'an /1"#@2- 'en(a akan !eran a au s a us sese*rang $ala' keluarga $an 'as(araka 'e'!engaru%i ga(a %i$u!n(a- !eran $ala' keluarga er)agi $ala' !eran se)agai sua'ia(a%- is ri- i)u- anak- kakak- a$ik- &u&u- $an lain.lain. f Nilai.nilai $ala' keluarga Ke)iasaan $an nilai.nilai (ang )erlaku $ala' keluarga a$ala% (ang )er en angan $engan 'asala% DM se!er i %aln(a !ergi ke $ukun $an )ukan !a$a !e ugas fasili as kese%a an /Effen$(- 1""#2.

;ungsi keluarga 12 ;ungsi Afek if

Bagai'ana keluarga 'erasakan %al.%al (ang $i)u u%kan *le% in$i,i$u lain $ala' keluarga erse)u . Keluarga (ang kurang 'e'!er%a ikan keluarga (ang 'en$eri a DM akan 'eni')ulkan k*'!likasi le)i% lan5u /N*er- 1""@2. 32 ;ungsi S*sialisasi Keluarga (ang 'e')erikan ke)e)asan ke!a$a angg* a keluarga (ang 'en$eri a DM un uk )erin eraksi $engan lingkungan akan 'engurangi ingka s ress keluarga. Biasan(a !en$eri a DM akan ke%ilangan se'anga *le% karena 'erasa 5enu% $engan !eng*)a an (ang )erlaku seu'ur %i$u!. 12 /a2 ;ungsi Pera+a an Kese%a an Mengenal 'asala% kese%a an keluarga Penge a%uan keluarga en ang !en(aki $an !enanganan 'asala% Dia)e es Melli us0 Ke i$ak sanggu!an keluarga 'engenal 'asala% !a$a DM sala% sa u fa& *r !en(e)a)n(a a$ala% karena kurang !enge a%uan en ang DM /Effen$(- 1""#2. A!a)ila keluarga i$ak 'a'!u 'engenal 'asala% Dia)e es Melli us- !en(aki k*'!likasi. /)2 Menga')il ke!u usan )agi angg* a keluarga (ang saki Ke i$ak sanggu!an keluarga $ala' 'enga')il ke!u usan (ang e!a $ala' 'elakukan in$akan $ise)a)kan karena i$ak 'e'a%a'i en ang sifa - )era - $an luasn(a 'asala% (ang $i%a$a!i $an 'asala% (ang i$ak )egi u 'en*n5*l. Pen(aki Dia)e es Melli us (ang an!a !enanganan akan 'engaki)a kan k*'!likasi. /&2 Mera+a angg* a keluarga (ang saki Ke i$ak 'a'!uan ini $ise)a)kan karena i$ak 'enge a%ui kea$aan !en(aki - an$a $an ge5ala- !en(e)a) $an !engel*laan !a$a Dia)e es Melli us /Effen$(- 1""#2. /$2 Ke i$ak sanggu!an keluarga $ala' 'e'eli%ara lingkungan (ang $a!a )er!engaru% er%a$a! kese%a an. Ke i$ak 'a'!uan ini $ise)a)kan karena su')er.su')er $ala' keluarga i$ak 'en&uku!i$ian aran(a a$ala% )ia(a /Effen$(- 1""#2. /e2 Ke i$ak'a'!uan keluarga $ala' 'enggunakan fasili as kese%a an Hal ini sanga !en ing sekali un uk keluarga (ang 'e'!un(ai 'asala% Dia)e es Melli us. Agar !en$eri a $a!a 'e'eriksakan kese%a an se&ara ru in $an se)agai e'!a 5ika a$a kelu%an /Effen$(- 1""#2. erse)u akan 'engaki)a kan

K*!ing keluarga

A!a)ila er$a!a s ress*r (ang 'un&ul $ala' angg* a keluarga- se$angkan k*!ing keluarga i$ak efek if- 'aka ini akan 'en5a$i s ress !a$a angg* a keluarga (ang 'en$eri a $ia)e eskarena sala% sa u &ara 'enga asi keka')u%an (ai u $engan 'en5aga $ii (ang era ur- $an 'engurangi s ress. $ Diagnosa Keperawatan

Peru)a%an Ar er*skle*sis ,asikuler Diagn*sa ke!era+a an a$ala% !erna(a aan en ang fa& *r. fak *r (ang 'e'!er a%ankan res!*n a au angga!an (ang i$ak se%a $an 'eng%alangi !eru)a%an (ang $i%ara!kan /Effen$(- 1""#2. Diagn*sa a$ala% (ang 'ungkin i')ul !a$a keluarga $engan $ia)e es 'eli us an ara lain /D*eng*es- 3>>>0 ?120 1. Kekurangan ,*lu'e &airan- ke'ungkinan $i)uk ikan *le% !eningka an !engeluaran urine- urine en&er- kele'a%an- %aus- !enurunan )era )a$an- kuli a au 'e')rane 'uk*sa kering- urg*r kuli )uruk- %i!* ensi- akikar$ia- !ela')a an !engisian ka!iler. Ber%u)ungan $engan a ) & $ e 3. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'engenal 'asala% kese%a an. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'enga')il ke!u usan (ang e!a . Ke i$ak'a'!uan keluarga 'era+a angg* a keluarga (ang saki . Ke i$ak'a'!uan keluarga 'e'eli%ara lingkungan ru'a% (ang 'enun5ang kese%a an. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'enggunakan fasili as kese%a an (ang a$a. Peru)a%an nu risi kurang $ari ke)u u%an u)u%- ke'ungkinan $i)u u%kan *le% 'asukan

'akanan (ang i$ak a$ekua - kurang 'ina !a$a 'akanan- !enurunan )era )a$an 1>.3>G a au le)i% $ari (ang $i%ara!kan- kele'a%an- *nus * * )uruk- $iare )er%u)ungan $engan a ) & $ e 1. a ) & Ke i$ak'a'!uan keluarga 'engenal 'asala% kese%a an. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'enga')il ke!u usan (ang e!a Ke i$ak'a'!uan keluarga 'era+a angg* a keluarga (ang saki . Ke i$ak'a'!uan keluarga 'e'eli%ara lingkungan ru'a% (ang 'enun5ang kese%a an. ke i$ak'a'!uan keluarga 'enggunakan fasili as kese%a an (ang a$a. Resik* inggi infeksi )er%u)ungan $engan0 Ke i$ak'a'!uan keluarga 'engenal 'asala% kese%a an. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'enga')il ke!u usan (ang e!a Ke i$ak'a'!uan keluarga 'era+a angg* a keluarga (ang saki .

$ e 9. a ) & $ e ?.

Ke i$ak'a'!uan keluarga 'e'eli%ara lingkungan ru'a% (ang 'enun5ang kese%a an. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'enggunakan fasili as kese%a an (ang a$a. Resik* inggi er%a$a! !eru)a%an !erse!si sens*ri- $a!a $i era!kan a$an(a an$a. an$a Ke i$ak'a'!uan keluarga 'engenal 'asala% kese%a an. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'enga')il ke!u usan (ang e!a Ke i$ak'a'!uan keluarga 'era+a angg* a keluarga (ang saki . Ke i$ak'a'!uan keluarga 'e'eli%ara lingkungan ru'a% (ang 'enun5ang kese%a an. ke i$ak'a'!uan keluarga 'enggunakan fasili as kese%a an (ang a$a. Kelela%anke'ungkinan $i)uk ikan *le% kurang energi (ang )erle)i%an-

$an ge5ala.ge5ala un uk 'e')ua $iagn*sa ak ual )er%u)ungan $engan

ke i$ak'a'!uan un uk 'e'!er a%ankan ru ini as )iasan(a- !enurunan kiner5a )iasan(a )iasan(a )er%u)ungan $engan a ) & $ e Ke i$ak'a'!uan keluarga 'engenal 'asala% kese%a an. Ke i$ak'a'!uan keluarga 'enga')il ke!u usan (ang e!a Ke i$ak'a'!uan keluarga 'era+a angg* a keluarga (ang saki . Ke i$ak'a'!uan keluarga 'e'eli%ara lingkungan ru'a% (ang 'enun5ang kese%a an. ke i$ak'a'!uan keluarga 'enggunakan fasili as kese%a an (ang a$a. C a. %en&ana Keperawatan

Men(usun !ri*ri as

Se ela% 'enen ukan $iagn*sis ke!era+a an- selan5u n(a a$ala% 'elakukan !ri*ri as 'asala% kese%a an. Hal.%al (ang !erlu $i!er%a ikan /Effen$(- 1""#20 Masala%.'asala% kese%a an $an ke!era+a an (ang $i e'ukan $ala' keluarga i$ak $a!a $ia asi sekaligus. Me'!er i')angkan 'asala% (ang $a!a 'engan&a' kese%a an. Res!*n $an !er%a ian keluarga er%a$a! asu%an ke!era+a an (ang $i)erikan. Ke erli)a an keluarga $ala' 'e'e&a%kan 'asala% (ang 'ereka %a$a!i. Su')er $a(a keluarga (ang 'enun5ang 'asala% kese%a an keluarga a au ke!era+a an keluarga. Penge a%uan $an ke)u$a(aan keluarga.

).

Kri eria !ri*ri as 'asala% /Effen$(- 1""#0 ?320

Kri eria 'asala%- $ikel*'!*kkan 'en5a$i an&a'an kese%a an- kea$aan saki a au kurang se%a - $an si uasi krisis. B*)* er)esar a$ala% kurang se%a ke'u$ian an&a'an kese%a an $an (ang ke iga a$ala% krisis. Ke'ungkinan 'asala% $ia)e es 'elli us $a!a $iu)a%- %al.%al (ang %arus $i!er%a ikan0 a. ). &. $. Penge a%uan- ekn*l*gi- $an in$akan un uk 'enangani $ia)e es 'elli us. Su')er $a(a keluarga- $ian aran(a keuangan- enaga- sarana $an !rasarana. Su')er $a(a ke!era+a an- $ian aran(a a$ala% !enge a%uan en ang $ia)e es Su')er $a(a 'as(araka - $a!a $ala' )en uk fasili as- *rganisasi se!er i

'elli us- ke ra'!ilan $ala' !era+a an. !*s(an$u- !*lin$es $an se)again(a. &. P* ensi 'asala% un uk $i&ega%

A$ala% sifa $an )era n(a 'asala% (ang akan i')ul $an $a!a $ikurangi 7 $i&ega% 'elalui in$akan ke!era+a an $an kese%a an 'isaln(a $engan 'e')erikan inf*r'asi en ang $ia)e es 'elli us- &ara 'en&ega% $an 'era+a - ser a 'engan5urkan keluarga un uk 'e'eriksakan kese%a an angg* a keluarga $engan $ia)e es 'elli us ke !ela(anan kese%a an. Hal.%al (ang !erlu $i!er%a ikan $ala' 'eli%a !* ensi !en&ega%an 'asala% $ia)e es 'elli us0 Kesuli an 'asala% $ia)e es 'elli us- )erkai an $engan )era n(a !en(aki $ia)e es 'elli us (ang 'enun5ukkan ke!a$a !r*gn*sa DM /Dia)e es Melli us2 La'an(a 'asala% )er%u)ungan $engan er5a$in(a 'asala% $ia)e es 'elli us- $an ke'ungkinan 'asala% $ia)e es 'elli us $a!a $i&ega%. Tin$akan (ang su$a% $an se$ang $ilakukan un uk 'en&ega% $an 'e'!er)aiki 'asala% $ia)e es 'elli us $ala' rangka 'eningka kan s a us kese%a an keluarga. A$an(a kel*'!*k resik* inggi $ala' keluarga a au kel*'!*k (ang sanga !eka 'ena')a% !* ensi un uk 'en&ega% 'asala%. $. Masala% (ang 'en*n5*l

A$ala% &ara keluarga 'eli%a $an 'enilai 'asala% $ia)e es 'elli us $ala' %al )era n(a $an 'en$esak un uk $ia asi 'elalui in er,ensi ke!era+a an /Effen$(- 1""#0 9"2. e. Pen(usunan Tu5uan

Peren&anaan 'eli!u i !eru'usan u5uan (ang )er*rien asi !a$a klien- !en(usunan u5uan )ersa'a erse)u er$iri a as ke'ungkinan su')er.su')er- 'engga')arkan !en$eka an al erna if un uk 'e'enu%i u5uan- 'en(eleksi in er,ensi ke!era+a an (ang s!esifik $an 'eng*!erasi*nalkan !eren&anaan /'en(usun !ri*ri as $an 'enulis )agai'ana ren&ana erse)u $ilaksanakan $ala' fasen(a2. a. Tu5uan u'u' Se ela% $i)erikan inf*r'asi ke!a$a keluarga 'engenai $ia)e es 'elli us- 'aka keluarga 'a'!u 'engenal 'asala% $ia)e es 'elli us- 'a'!u 'enga')il ke!u usan un uk 'enga')il in$akan (ang e!a )agi angg* a keluarga (ang 'engala'i $ia)e es 'elli us. ). kea$aan(a. f. 12 Menen ukan kri eria e,aluasi Res!*n ,er)al k*gni if- keluarga $a!a 'en(e)u kan en ang 'asala% kese%a an Tu5uan k%usus Masala% en ang $ia)e es 'elli us $ala' keluarga $a!a era asi a au i$ak )er a')a% )uruk

Kri eria (ang akan $i&a!ai a$ala%0 $ia)e es 'elli us- (ai u !enger ian- !en(e)a)- i!e- an$a $an ge5ala- $an !era+a an $ia)e es 'elli us. 32 12 Res!*n afek if $ari keluarga- 'a'!u 'engungka!kan se&ara ,er)al akan 'enga')il Res!*n '* *rik keluarga $an e,aluasi !erilaku (ai u keluarga 'a'!u 'elakukan in$akan (ang e!a )agi angg* a keluarga (ang 'en$eri a $ia)e es 'elli us. !era+a an $ia)e es 'elli us $an 'en&ega% er5a$in(a k*'!likasi $ia)e es 'elli us. g. Menen ukan s an$ar e,aluasi0

Penger ian- i!e. i!e- !en(e)a)- an$a $an ge5ala- !era+a an $ia)e es 'elli us. %. 12 ;*kus In er,ensi Kekurangan ,*lu'e &airan /a2 Afek if 7 !enge a%uan en ang 'anifes asi klinik /12 Berikan inf*r'asi ke!a$a keluarga $an klien

kekurangan ,*lu'e &airan se)agai an$a 'e')era n(a !en(aki Dia)e es Melli us. /32 Berikan !en$i$ikan kese%a an ke!a$a klien $an keluarga en ang &ara 'enga asi kekurangan ,*lu'e &airan.

/)2 K*gni if 7 sika! /12 An5urkan ke!a$a klien un uk selalu 'e'*ni *r keluaran urine. /32 M* i,asi klien un uk 'eni')ang )era )a$ann(a ke !ela(anan kese%a an er$eka . /&2 Psik*'* *r 7 ke ra'!ilan

/12 An5urkan ke!a$a keluarga un uk 'e')a+a klien ke !ela(anan kese%a an. /32 M* i,asi klien un uk !a u% a au k**!era if $ala' regi'en !eng*)a an. 32 Peru)a%an nu risi kurang $ari ke)u u%an u)u% /a2 Afek if 7 !enge a%uan en ang !enger ian /12 Berikan !en$i$ikan kese%a an ke!a$a keluarga klien !en ingn(a giDi )agi !en$eri a Dia)e es Melli us. /32 Berikan !en$i$ikan kese%a an !a$a keluarga en ang &ara $ii (ang )enar )agi !en$eri a Dia)e es Melli us. /)2 K*gni if 7 sika! /12 Berikan inf*r'asi !a$a klien $an keluarga en ang a$an(a resik* nu risi kurang $ari ke)u u%an u)u% !a$a !en$eri a Dia)e es Melli us. /32 De'*ns rasikan &ara $ii (ang )enar )agi klien $an keluarga. /&2 Psik*'* *r 7 ke ra'!ilan

/12 M* i,asi keluarga un uk 'en$e'*ns rasikan ke')ali &ara $ii (ang )enar )agi !en$eri a Dia)e es Melli us. /32 M* i,asi klien un uk 'elakukan &ara $ii (ang )enar )agi !en$eri a Dia)e es Melli us. 12 Resik* infeksi /a2 Afek if 7 !enge a%uan /12 Berikan !en$i$ikan kese%a an !a$a klien $an keluarga en ang a$an(a resik* inggi infeksi !a$a luka !en$eri a Dia)e es Melli us. /32 A5arkan !a$a klien &ara 'en&ega% infeksi !a$a luka !en$eri a Dia)e es Melli us. /)2 K*gni if 7 sika!

/12 A5arkan &ara !era+a an luka (ang )enar !a$a klien $an keluarga agar er%in$ar $ari infeksi. /32 M* i,asi klien $an keluarga un uk 'en$e'*ns rasikan &ara !era+a an luka (ang )enar. /&2 Psik*'* *r 7 ke ra'!ilan

/12 An5urkan keluarga un uk 'e')a+a klien ke !ela(anan kese%a an agar 'en$a!a kan !era+a an luka (ang )enar. /32 Ru5uk ke !ela(anan kese%a an . 92 Resik* gangguan !erse!si sens*ri /a2 Afek if 7 !enge a%uan /12 Berikan !en$i$ikan kese%a an ke!a$a klien $an keluarga en ang gangguan !erse!si sens*ri ,isual /!an$angan ka)ur2 se)agai 'anifes asi !en(aki Dia)e es Melli us. /32 An5urkan klien un uk 'e'eriksakan kese%a an 'a an(a ke !ela(anan er$eka . /)2 K*gni if 7 sika! /12 Berikan inf*r'asi !a$a klien $an keluarga en ang a$an(a !enurunan ke a5a'an !engli%a an se)agai 'anifes asi $ari er5a$in((a k*'!likasi Dia)e es Melli us (ang lan5u . /32 An5urkan ke!a$a klien un uk 'enggunakan ala )an u !engli%a an 5ika er5a$i gangguan !engli%a an. /&2 Psik*'* *r 7 ke ra'!ilan /12 An5urkan keluarga un uk 'e')a+a klien ke !ela(anan kese%a an un uk !e'eriksaan lan5u an- !enggunaan ka&a'a a $an !enggunaan *)a . /32 M* i,asi klien un uk !a u% $ala' !eng*)a an. ?2 Kelela%an- kele'a%an /a2 Afek if 7 !enge a%uan en ang !enger ian /12 Berikan !en$i$ikan kese%a an ke!a$a keluarga klien !en ingn(a giDi )agi !en$eri a Dia)e es Melli us. /32 . Berikan !en$i$ikan kese%a an !a$a keluarga en ang &ara $ii (ang )enar )agi !en$eri a Dia)e es Melli us.

/)2 K*gni if 7 sika! /12 M* i,asi keluarga un uk 'en$e'*ns rasikan ke')ali &ara $ii (ang )enar )agi !en$eri a Dia)e es Melli us. /32 De'*ns rasikan &ara $ii (ang )enar )agi klien $an keluarga. /&2 Psik*'* *r 7 ke ra'!ilan

/12 M* i,asi keluarga un uk 'en$e'*ns rasikan ke')ali &ara $ii (ang )enar )agi !en$eri a Dia)e es Melli us. /32 M* i,asi klien un uk 'elakukan &ara $ii (ang )enar )agi !en$eri a Dia)e es Melli us.

DA TA% P'(TAKA T5*kr*neg*r*- Ar5a '*- 3>>3. Penatalaksanaan Diabetes Melitus Terpadu.Cet 2. Eakar a 0 Balai Pener)i ;KUI.

Har!eni *- L(n$a Euall- 1""4. Buku Saku Diagnosa Keperawatan edisi 6 alih bahasa Yasmin sih- Eakar a 0 EGH..

D*enges- Maril(n E- 1""". !en"ana suhan Keperawatan Pedoman untuk Peren"anaan dan Pendokumentasian Perawatan Pasien edisi # alih bahasa $ Made Kariasa% &i Made Sumarwati- Eakar a 0 EGH.

Effen$i- Nasrul- 1""#.Perawatan Kesehatan Mas'arakat- Eakar a 0 De!kes RI.

http://www.ilmukeperawatan.com. Diakses !a$a anggal 1? *k *)er 3>13 5a' 1".>> BIB.

Ikra'- Ainal- 1""@. Buku (ar $lmu Pen'akit Dalam ) Diabetes Mellitus Pada *sia +an(ut (ilid $ ,disi ketiga- Eakar a 0 ;KUI.

Lue&kn* e- Anne e Geisler- 1""4. Pengka(ian -erontologi alih bahasa niek Mar'unaniEakar a0 EGH.

S'el Der- SuDanne H- Bren$a G )are- 3>>3. Buku (ar Keperawatan Medikal Bedah Brunner . Suddarth ,disi / 0ol 2 alih bahasa 1. Y. Kun"ara% ndr' 1artono% Moni"a ,ster% Yasmin asih- Eakar a 0 EGH.

)AP*%A+ PE+DA"')'A+ A(KEP KE)'A%!A DE+!A+ DIA$ETE( ME))IT'(

M'"AMMAD C"*)ID A) A"%*,I +IM -..--...//

KEME+TE%IA+ KE(E"ATA+ %I P*)ITEK+IK KE(E"ATA+ KEME+KE( MA)A+! 0'%'(A+ KEPE%A1ATA+ P%*!%AM (T'DI KEPE%A1ATA+ MA)A+! /.-/