BAB 3 PENGAPLIKASIAN MORFOLOGI BAHASA MELAYU

3.0 Pengenalan

1. Konsep

Morfem Bebas Terikat . Ben!"# Ka!a kar

Perkataan !asar

Tunggal

Terbitan

Majmuk

Ganda

3. P$oses Pe%&en!"#an Ka!a

Pengimbuhan

Pemajmukan

Penggandaaan

'. Golongan Ka!a

Kata Nama

Kata Kerja

Kata djektif

Kata Tugas

Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan penggolong kata. Struktur kata bermaksud susunan bunyi ujaran atau

lambang "tulisan# yang menjadi unit tatabahasa yang bermakna. Bentuk kata pula ialah rupa unit tatabahasa sama ada bentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan. Penggolongan kata pula ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk dan latar fungsi dengan anggota lain dalam golongan yang sama. 3.1 A#$on(% kronim ialah kata singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf a$al, suku kata atau gabungan kombinasi a$al dan suku kata daripada satu rangkai kata. !itulis serta dilafa%kan sebagai satu kesatuan yang $ajar. kronim tergolong ke dalam kata tunggal, seperti dalam &ontoh'&ontoh di ba$ah( )*T+ M , B-M Tabika &erpen purata Bernama Pernas -ntan 3. I%&")an -mbuhan ialah bentuk morfem yang tidak boleh hadir se&ara bersendirian dalam ayat. -a harus diimbuhkan pada bentuk yang lain, iaitu dengan kata dasar. -mbuhan dapat dibahagikan kepada empat jenis, iaitu( 3. .1 A*alan +adir sebelum kata dasar. .. Menunjukkan perbuatan bagi diri sendiri /. Menunjukkan perbuatan bagi ayat pasif 0. Menunjukkan mempunyai ' Shita &e$+alan di tepi tasik untuk melapangkan fikirannya ' Soalan ni belum &e$+a*a& ' Setiap pelajar &e$)as$a! untuk melanjutkan pelajaran hingga ke peringkat Ph.!.

1. Menunjukkan mengeluarkan 2. Menunjukkan bilangan yang sedia ada 3. . A#)($an +adir sesudah kata dasar. .. +asil perbuatan /. Besar 0. lat 4 perkakas 1. Keadaan 4 rupa sesuatu 2. Tempat 5. Tempoh 4 $aktu

' Pokok rambutan itu telah &e$p"!(# , Mereka berdua &e$#ela) di pantai 3herating

' Pukulan ,a%if telah menumpaskan la$annya ' ngin itu bertiup dari daratan ke lautan ' Acuan agar'agar itu terlalu ke&il ' Perompak itu dalam lingkungan umur 20-an ' Sebuah empangan baru akan dibina di ka$asan itu ' Majalah mingguan itu sangat laris dijual

3. .3 I%&")an S(s(pan +adir di &elah kata dasar. ,el, .. telapak /. telunjuk 0. gelanggang ,e$, keruping seruling gerigi ,e%, kemuning gemuruh kemun&up

3. .' I%&")an Ap(!an +adir se&ara mengapit kata dasar se&ara serentak. Ma#s".. Kena oleh perbuatan asalnya .on!o) ' Pelan!(#an 6ahir sebagai ketua pengarah syarikat itu telah mendapat sokongan ramai. ' Pe$!an-(ngan Menulis 3erpen itu medapat sambutan hangat daripada para remaja. ' Banyak bot yang berlabuh di pela&")an itu. ' yah tidak berpuas hati dengan pen+elasan adik. ' Barang'barang pe$)(asan di keadai itu sangat &antik.

/. Menamai %at perbuatan

0. Tempat perbuatan 1. +asil perbuatan 2. lat

3. ./ I%&")an P(n+a%an I%&")an maha' tata' pra' s$a' tuna' eka' d$i' tri' pan&a 'man '$ati 'nita bi' Ma#s"teragung suatu susunan sebelum sendiri tiada satu dua tiga lima pelaku lelaki pelaku $anita tidak men&irikan sifat .on!oh maharaja tata&ara praperakaunan swatenaga tunakarya ekafungsi dwibahasa tribulan pancasila seniman peragawati pranita biadab

i' '$i 'iah 'in 'at pro' anti' poli' auto' sub' supra 'isme 'ik 'si 'al 'is

yang terkandung dalam kata dasar sifat kata nama lelaki dan perempuan setuju tanda mela$an banyak se&ara bersendirian sebahagian melebihi ajaran kajian proses 4 keadaan keadaan ahli

abadi sejarawi alamiah mukminin muslimat hadirat probarat antisosial poliklinik automatik subsistem suprasegmen komunisme linguistik klasifikasi kritikal &erpenis

3.3 Ka!a Ma+%"# Proses pemajmukan ialah proses yang merangkaikan dua kata atau lebih, dan bentuk baru yang terhasil akan memba$a makna yang tertentu. Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit. Bentuk kata majmuk tidak boleh menerima sebarang penyisipan unsur lain. 3ontoh kata majmuk adalah seperti berikut( 3. .1 Ka!a Ma+%"# Rang#a( Ka!a Be&as 3ontohnya( alat tulis nasi minyak kerusi malas

3. . Ka!a Ma+%"# Is!(la) K)"s"s 3ontohnya( batu kapur &arta pai kanta tangan

3. .3 Ka!a Ma+%"# Ma#s"- K(asan 3ontohnya( kaki ayam duit kopi berat tangan

Terdapat juga sebilangan bentauk kata majmuk yang disebut sebagai kata majmuk mantap iaitu dieja se&ara serangkai, seperti dalam &ontoh berikut( antarabangsa apabila padahal olahraga $arganegara

3.' Ka!a Gan-a Proses penggandaaan dalam bahas Melayu ialah proses yang menggandakan kata dasar. !alam proses demikian, kata dasar boleh mengalami penggandaan penuh atau separa. Kata dasar juga boleh digandakan se&ara berentak, iaitu berdasarkan bunyi tertentu. Tiga jenis penggandaan dalam bahasa Melayu adalah seperti yang berikut( 3.3.1 Penggan-aan Pen") 3ontohnya( pulau'pulau buku'buku &antik'&antik

3.3. Penggan-aan Sepa$a 3ontohnya( jejari sesisir lelangit

3.3.3 Penggan-aan Be$en!a# 3ontohnya( sayur'mayur lauk'pauk gunung'ganang

3./ Golongan Ka!a Na%a Ka!a na%a ialah perkataan yang menyatakan nama bagi sesuatu seperti orang, benda, binatang, tempat, konsep, dan sebagainya. Kata nama dapat diikuti dengan frasa yang atau yang sangat. Penanda bagi kata nama ialah

setiap kata nama dapat didahului oleh kata bilangan, penjodoh bilangan dan kata penentu ini / itu. 3./.1 0en(s Ka!a Na%a Terdapat tiga jenis kata nama dalam bahasa Melayu( a# Kata nama am( adik, sayur, sekolah, lorong, keindahan b# Kata nama khas( sraf, 7ibrail, Malaysia &# Kata ganti nama( saya, a$ak, dia Kata nama dapat berfungsi sebagai( a# Subjek ayat( Amir tiba. b# Pelengkap kata kerja( bang menjadi guru. &# 8bjek langsung kata kerja( Bapa menulis surat. d# 8bjek tak langsung( bang memba&akan ibu surat itu. e# 8bjek kata depan( Surat daripada Kamal. f# Kata nama juga dapat berada pada kedudukan kepunyaan( -tu beg Aishah. 3./. Ka!a Gan!( Na%a Kata ganti nama ialah perkataan yang digunakan bagi menggantikan nama benda atau orang yang tidak disebutkan se&ara khusus. Kata ganti nama dan subgolongannya dapat digambarkan seperti dalam rajah yang berikut( Ganti Nama Ganti Nama Tunjuk Ganti Nama !iri

Ganti Nama !iri Tanya

Ganti Nama !iri 8rang

a1 Ka!a gan!( na%a !"n+"# Kata ganti nama tunjuk terdiri daripada perkataan ini dan itu, bagi merujuk perkara'perkara atau benda'benda yang dekat dan jauh. &1 Ka!a gan!( na%a -($( !an2a Kata ganti nama diri tanya digunakan bagi merujuk benda atau orang dalam bentuk pertanyaan, dan biasanya menggunakan perkataan apa, siapa, dan mana. 31 Ka!a gan!( na%a -($( o$ang Kata ganti nama diri orang digunakan bagi menggantikan nama orang dan terbahagi kepada ganti nama diri orang pertama, ganti nama diri orang kedua, dan ganti nama diri orang ketiga, seperti yang berikut( Kata ganti diri orang pertama saya aku beta kami kita Kata ganti diri orang kedua saudara a$ak kamu engkau anda Kata ganti diri orang ketiga dia beliau mereka ia baginda

3.4 Golongan Ka!a Ke$+a Ka!a #e$+a ialah perkataan yang digunakan untuk menunjukkan perbuatan atau keadaan melakukan sesuatu. 3.4.1 0en(s Ka!a Ke$+a Terdapat dua jenis kata kerja( a# Kata kerja transitif b# Kata kerja tak transitif

Setiap kata kerja dapat disertai oleh kata bantu " sudah, telah, belum# atau diperluas dengan perkataan dengan "berjalan dengan &epat, menendang dengan kuat#. 3.4. Ka!a Ke$+a 5$ans(!(6 Kata kerja transitif ialah kata kerja yang diikuti objek. Kata kerja transitif tidak boleh berdiri sendiri tanpa objek. Kata kerja transitif seperti menendang bola, menelefon ka$an, memukul anjing, dan memakan nasi. Penggunaan kata kerja transitif dapat diperlihat seperti dalam &ontoh ayat( S"&+e# .. mmar /. -bu 0. Penjaja 1. Bapa Ka!a Ke$+a 5$ans(!(6 memba&a menanak menjual membasuh O&+e# buku setiap pagi nasi ikan kereta semalam

8leh sebab itu, setiap ayat yang mempunyai kata kerja transitif perlu mempunyai objek untuk menerangkan dengan lengkap tentang perbuatan yang dilakukan. 3.4.3 Ka!a Ke$+a 5a# 5$ans(!(6 Ka!a #e$+a !a# !$ans(!(6 ialah kata kerja yang sempurna maknanya dan dapat berdiri sendiri dalam ayat dengan tidak memerlukan objek. Kata kerja tak transitif seperti menangis, berenang, berdering, dan mendarat. Kesemua &ontoh kata kerja tersebut tidak perlu diikuti objek kerana maknnya sudah sempurna. 3ontoh( .. 7am lo&eng itu berdering "pagi tadi#. /. Gadis itu menangis "kerana bapanya meninggal dunia#. 0. ir sungai itu mengalir "deras#. 1. Pesa$at itu mendarat "di landasan#.

3.4.' Ka!a Ke$+a 5a# 5a$ns(!(6 5a# Be$peleng#ap Kata kerja tak transitif tanpa pelengkap ialah kata kaerja yang tidak memerlukan objek atau penyambut sesudahnya, dan boleh berdiri sendiri sebagai frasa predikat seperti &ontoh berikut( Ka!a #e$+a !a# !$ans(!(6 !a# &e$peleng#ap Kata kerja tak transitif tanpa pelengkap.3ontohnya( .. Semua orang sudah datang. /. !ia suka menyanyi. 0. 9mak sedang berdoa. Kata kerja tak transitif tanpa pelengkap yang diikuti unsur keterangan. 3ontohnya( .. Semua orang sudah datang ke majlis itu. /. Budak itu menyanyi pada malam hari. 0. !ia suka bergurau dengan adik kecilnya. 1. 9mak sedang berdoa dengan khusyuknya. Kata kerja tak transitif berpelengkap pula mesti diikuti oleh pelengkap untuk menyempurnakan maksud ayat. Pelengkap hadir selepas kata kerjat tak transitif, seperti dalam &ontoh'&ontoh berikut( 3.4./ Ka!a Ke$+a 5a# 5$ans(!(6 Ka!a #e$+a !a# !$ans(!(6 a# Kata nama sebagai pelengkap. 3ontohnya( .. !ia menjadi guru bahasa Melayu. /. Saya ada wang. 0. ,umahnya bertiangkan batang menanti. a# Kata adjektif sebagai pelengkap. 3ontohnya( .. Buah'buahan itu menjadi busuk. /. Kesihatan hmad bertambah baik. 0. Peserta itu tidur lena. a# :rasa sendi nama sebagai pelengkap. 3ontohnya(

.. dik berjalan'jalan di tepi pantai. /. Burung itu hinggap di dahan pokok. 0. Pelajar itu mela$at ke Putrajaya.

3.7 Golongan Ka!a A-+e#!(6 Kata adjektif, juga dikenali sebagai kata sifat, ialah perkataan yang menjadi unsur inti dalam binaan frasa adjektif. :rasa adjektif boleh terdiri daripada satu atau beberapa perkataan yang mengandungi kata adjektif dan unsur lain seperti kata bantu atau kata penguat. yat yang mempunyai kata adjektif adalah seperti &ontoh yang berikut( hmad sangat pandai bermain mu%ik. Pemuda itu baik sungguh. Buah &empedak itu enak sekali. 3.7.1 0en(s,+en(s Ka!a A-+e#!(6 Kata adjektif tidak mempunyai subgolongan yang ketara, tetapi berdasar kriteria makna, kata adjektif dapat dibahagikan sekurang'kurangnya sembilan ";# kriteria, seperti berikut( .. Kata adjektif sifat 4 keadaan

Kata adjektif sifat 4 keadaan ialah perkataan yang digunakan bagi menerangkan sifat atau keadaan sebagai unsur keterangan kepada kata nama, seperti &ontoh berikut( 3ontoh perkataan( kuat pintar nakal keras lemah sihat bijak &ergas jahat 3ontoh ayat( .. Budak nakal selalu kena marah. /. !ia lemah dalam matematik. 0. Kubu pertahanan pemberontak itu amat kuat. 1. nak Pak Kamar bijak sekali. 2. Peserta itu berdiri dengan cergas.

/.

Kata adjektif $arna

Kata adjektif $arna sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang memberi pengertian $arna, seperti &ontoh berikut( 3ontoh perkataan( jingga perang hitam putih biru kelabu 3ontoh ayat( .. dik suka pakai baju hijau. /. Pakaian pelajar sekolah ber$arna putih. 0. Baju kesukaan saya ber$arna kuning. 1. Kereta merah itu kepunyaan abang. 2. !ia memiliki mata ber$arna biru. 0. Kata adjektif ukuran

Kata adjektif ukuran sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang memberi pengertian ukuran, seperti &ontoh yang berikut( 3ontoh perkataan( tebal gemuk panjang nipis kurus pendek tinggi rendah ke&il 3ontoh ayat( .. Buku tebal itu sudah saya ba&a. /. naknya masih kecil lagi. 0. Badannya semakin kurus. 1. Kertas nipis itu tidak boleh digunakan lagi. 2. Pokok itu semakin hari semakin tinggi. 1. Kata adjektif bentuk

Kata adjektif bentuk sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang memberi maksud rupa bentuk, seperti &ontoh berikut( 3ontoh perkataan( lurus bulat bujur bengkok leper bundar lonjong bun&it tajam 3ontoh ayat( .. 7alan lurus mudah dilalui. /. Bentuk buah kelapa itu lonjong. 0. Mukanya bujur sirih. 1. Pinggan leper itu untuk pinggan makan. 2. Matanya tajam memandang ke hadapan.

2.

Kata adjektif $aktu

Kata adjektif $aktu sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang memberi pengertian konsep masa, seperti &ontoh yang berikut( 3ontoh perkataan( kerap a$al sering jarang le$at silam baharu dahulu lampau 3ontoh ayat( .. Kedatangannya lewat hari ini. /. !ia berada di kampus sehari suntuk. 0. Kenangan silam sukar dilupakan. 1. Nenek masih menyimpan barang'barang lama. 2. 3ikgu menasihatkan kami supaya datang awal. 5. Kata adjektif jarak

Kata adjektif jarak sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang memberi makna konsep ruang seperti &ontoh yang berikut( 3ontoh perkataan( nyaris dekat hampir jauh 3ontoh ayat( .. ,umahnya tidak jauh dari Pejabat Pos. /. *ni<ersiti itu dekat dengan lebuhraya. 0. !ia berdiri hampir dengan kereta saya. =. Kata adjektif &ara

Kata adjektif &ara sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang memberi pengertian keadaan kelakuan atau ragam, seperti &ontoh yang berikut( 3ontoh perkataan( pantas deras ligat lambat gopoh perlahan laju &ermat &epat 3ontoh ayat( .. Kereta itu dipandu dengan laju. /. Siapa cepat dia dapat. 0. Gasing itu berpusing ligat. 1. rus sungai itu sangat deras. 2. !ia cermat apabila berbelanja.

>.

Kata adjektif perasaan

Kata adjektif perasaan ialah perkataan yang digunakan sebagai unsur keterangan kepada kata nama yang memberi pengertian atau konsep perasaan, seperti &ontoh yang berikut( 3ontoh perkataan( kasih takut malu sayang hendak geram &inta rindu marah 3ontoh ayat( .. !ia masih marah kepada saya. /. Nenek itu terlalu kasih akan &u&unya. 0. Mereka amat rindu akan kampung halaman. 1. Kanak'kanak itu takut akan ku&ing. 2. Pemuda itu masih malu untuk bersuara. ;. Kata adjektif pan&aindera

Kata adjektif pan&aindera sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang memba$a konsep sentuh, dengar, pandang, bau, dan rasa seperti &ontoh yang berikut( -ndera sentuh 3ontoh perkataan( lembik kasar li&in halus kesat keras 3ontoh ayat( .. )antai itu licin kerana baru di&u&i. /. Kulit mukanya sangat halus. 0. Kain yang kesat itu ialah kain lap. 1. Buku itu berkulit keras. 2. !a$ai kasar itu untuk dibuat ampaian. -ndera dengar 3ontoh perkataan( nyaring lembut mersik merdu garau serak 3ontoh ayat( .. Suaranya merdu bagai buluh perindu. /. Teriakannya nyaring sungguh. 0. Kebanyakan lelaki bersuara garau. 1. Saya suka mendengar suaranya yang lembut. 2. lunan musik itu mersik. -ndera pandang 3ontoh perkataan( &omel hodoh molek &antik buruk segak

3ontoh ayat( .. /. 0. 1. 2. -ndera bau 3ontoh perkataan( 3ontoh ayat( .. /. 0. 1. 2. -ndera rasa 3ontoh perkataan( 3ontoh ayat( .. /. 0. 1. 2.

Pemuda segak itu guru saya. Kakaknya suka berpakaian cantik. ,umah buruk itu tidak berpenghuni. !ia ingin mengah$ini pemuda tampan. Pakaian pengantin itu molek sungguh. $angi hanyir harum busuk han&ing tengik Bunga ros itu harum baunya. Bangkai ikan itu menyebabkan bau hanyir. Nasi tengik itu tidak boleh dimakan. Setiap hari dia memakai minyak wangi. Bau busuk itu datangnya dari lori sampah. manis kelat masam masin payau la%at Setiap hari kita minum air tawar. Semua orang suka makanan lazat. Buah limau masam rasanya. Saya tidak suka minum ubat pahit. Kuih tradisional itu terlalu manis.

3.8 Golongan Ka!a 5"gas Golongan kata yang bersifat pelbagai jenis "keterangan# yakni terkandung dalamnya golongan'golongan ke&il yang berbe%a tetapi mempunyai satu sifat yang sama iaitu tidak boleh menjadi unsur inti bagi frasa nama, frasa kerja, dan frasa adjektif. Kata tugas masuk ke dalam ayat, klausa atau frasa untuk mendukung maksud sesuatu tugas sintaksis tertentu. :ungsi kata tugas dalam ayat adalah sebagai pemeri, penerang, penentu, penghubung, pembenar, penguat, penegas, dan beberapa tugas yang lain. Berikut disenaraikan kelompok katatugas dengan &ontoh' &ontoh kata yang berfungsi bagi mendukung sesuatu tugas dalam sintaksis tertentu. kata hubung kata seru ( ( dan, atau, tetapi $ah,amboi, &i

kata tanya kata perintah kata pangkal ayat kata bantu kata penguat kata penegas kata nafi kata pemeri kata sendi nama kata pembenar kata bilangan kata arah

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

apa, berapa, siapa sila, tolong, harap hatta, maka, syahadan akan, sudah, pernah sangat, amat, paling juga, lah, tah, kah, pun tidak, bukan ialah, adalah di, dari, dalam, daripada ya, betul, benar dua, segala, banyak atas, ba$ah, tepi