Leksioni nr.

16
Cikli pentozik.
Nje rruge tjeter metabolike, te ciles mund ti nenshtrohet glukoza eshte edhe cikli pentozik, ose sic quhet ndryshe rruga e fosfoglukonatit. Ne kete rruge metabolike glukoza oksidohet ne nje pentoze te fosforiluar dhe prodhohem molekula te NADPH. Kjo e fundit ka ndryshime themelore me NADH, qofte nga pikepamaja kimike, qofte nga pikepamja e rolit qe lua ne qelize. Ne dallim nga NADH ajo permban nje mbetje fosfate ne C2 e ribozes qe lidhet me adeninen.

Persa i perket funksionit te saj mund te themi se ajo, ndryshe nga NADH, nuk I transporton elektronet e saj ne vargun e respiracionit indoor, pra nuk I dhuron qelizes energji ne formen e ATP. Ajo eshte nje molecule me fuqi te larta reduktuese. Keshtu elektronet e saj ajo I dhuron ne procese te ndryshme te sintezave reduktuese.

Cikli pentozik eshte nje rruge metabolike qe kryen 4 veprimtari kryesore ne organizmat e larte. : 1. Ne radhe te pare, ky cikel eshte burimi kryesor I fuqise reduktuese ne citoplazme, pra I NADPH. Ky funksion eshte intensive, sidomos ne indet, ku proceset e biosintezes reduktuese jane te shprehura. Te tilla jane indet si : indi dhjamor, melcia, gjendrat e gjirit, korteksi I suprarenaleve etj, ku biosinteza e lipideve yndyrore dhe e steroideve eshte intensive. 2. Permes kesaj rruge metabolike organizmi siguron pentozat e nevojshme per sintezen e nukleozid fosfateve dhe acideve nukleike. 3. Ky cikel mund te shnderroje pentozat ne hekzoza te cilat me pas mund ti nenshtrohen fateve te ndryshme metabolike. 4. Ky cikel ka rendesi te madhe per qeliza te vecanta, si psh per eritrocitin I cili sherben per te furnizuar sistemet redokse.

Te gjitha reaksionet e kesaj rruge metabolike ndodhin ne citoplazme. Ciklin pentozik mund ta ndajme ne dy dege : A. Dega Oksiduese B. Dega jo-oksiduese.

A. DEGA OKSIDUESE : Reaksioni I pare i deges oksiduese te ciklit pentozik eshte dehidrogjenimi Ienzimatik I glukoze 6-fosfatit ne 6-fosfoglukono -laktoni nen veprimin e enzimes laktonaze vetvetiu hidrolizohet per te dhene 6-fosfogluonatin.

Ne hapin pasardhes 6-fosfoglukonati dehidrogjenohet dhe dekarboksilohet nga 6fosfoglukonat dehidrogjenaza duke formuar ribuloze 5 fosfatin dhe nje molecule te re NADPH. Enzima qe te veproje kerkon pranine e kationit divalent Mg.

Me formimin e ribuloze-5-fosfatit mbyllet dega oksiduese e ciklit pentozik. Nese cikli mbaron me kete dege, qeliza e shnderrron ribuloze 5-fosfatin ne ribose 5 fosfat permes nje reaksioni Izomerizimi.

Skema permbledhese e fazes A :

B. DEGA JO-OKSIDUESE Futja e pentozave ne degen jo-oksiduese percaktohet nga nevojat e qelizes qe e zhvillon kete cikel. Ne qofte se qeliza ka nevoje te ekuilibruar per pentoza dhe NADPH ajo e mbyll me kaq ciklin pentozik, Ne qofte se qeliza ka nevoje me te madhe per NADPH, sesa per pentoza, ajo e vazhdon edhe degen e dyte te ciklit pentozik.

Reaksioni I pare I kesaj dege eshte izomerizimi I ribuloze 5-fosfatit ne ribose 5-fosfat si dhe epimerizimi I moekules tjeter ne ksiluloze 5-fosfat. Keto reaksione katalizohen perkatesisht nga nje izomeraze dhe nga nje tjeter fosfopentoze epimeraze.

Reaksionet me te rendesishme te kesaj dege jane ato te katalizuar nga transaldolaza dhe transketolaza. Jane pikerisht keto dy enzima, te cilat krijojne lidhje midis dy cikleve shume te rendesishme, ciklit pentozik dhe glikolizes. Transketolaza eshte enzima qe transferon dy atome karboni, ndersa transaldolaza transferon 3 atome karboni. Dhurues I ketyre karboneve per ted y enzimat eshte gjithnje nje ketoze ndersa marrese nje aldolaze. Enzimat qe katalizojne 3 reaksione :

C5 + C5 C3 + C7 C7 +C3 C4 + C6

C4 + C5 C3 + C6

I pari nga keto reaksione eshte formimi I gliceraldehid 3-fosfatit dhe sedoheptuloze 7fosfatit nga dy fosfopentoza :

Ne reaksionin e dyte keto dy produkte bashkeveprojne midis tyre per te dhene eritroze 4-fosfatin dhe fruktoze 6-fosfatin.

Ne reaksionin e trete dhe te fundit, transketolaza katalizon sintezen e fruktoze 6-fosfatit dhe gliceraldehid 3-fosfatit, prej eritroze 4-fosfatit e ksiluloze 5-fosfatit.

Pra sic shihet, ne degen jooksiduese te ciklit hyjne 3 fosfopentoza dhe dalin dy fosfohekzoza dhe nje fosfotrioze, te cilat jane produkte te ndermjetme te glikolizes. Rruga qe do te ndjekin keto produkte varet nga nevojat qelizore. 1. Nese qeliza ka nevoje vetem per NADPH, ato do ti nenshtroheshin vetem deges oksiduese te ciklit pentozik. 2. Nese qeliza ka nevoje me shume per energji, ato do te katabolizoheshin ne glikolize pastaj ne ciklin e Krebsit. 3. Nese qeliza ka nevoje me shume per pentoza, mobilizon nje pjese te produkteve te ndermjetme te glikolizes permes reaksioneve te rikthyeshme te deges jooksiduese te ciklit pentozik dhe I shnderron ato ne petoza. Keshtu, duket qarte lidhja midis ciklit pentozik dhe glikolizes, lidhje qe realizohet permes deges jooksiduese te ciklit.

Bilanci i ciklit pentozik :

Reaksioni I pergjithshem, kur ne cikel futen 6 molekula glukoze eshte : 6-glukoze 6-fosfat + 12 NADP+ 6 CO2 + 1 Pi + 12 NADPH + 12 (H+) + 5 F6-fosfat.

Nga 6 molekulat e glukozes qe futen fillimisht ne cikel dalin vetem 5 te tilla. Njera digjet plotesisht gjate deges oksiduese te tij. Ne te vertete, 6 molekulat e CO2 qe dalin nga cikli nuk I perkasin nje glukoze te vetme, por I perkasin te 6 molekulave te glukozes. Me tej 5 molekulave te glukozes qe dalin nga cikli i shtohet edhe nje molecule e re, dhe cikli rifillon duke plotesuar keshtu nevojat e rritura te qelizave per NADPH.