Áàðèëãûí íîðìàòèâ áàðèìò áè÷ãèéí òîãòîëöîî

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÁÀÐÈËÃÛÍ Ä¯ÐÌÈÉÍ ÖÎÌÎÃ

Çàì, òýýâýð, áàðèëãà, õîò

áàéãóóëàëòûí Ñàéäûí 2008
îíû  … äóãààð ñàðûí  …-íû
ºäðèéí  … äóãààð òóøààëûí 
… õàâñðàëò

“ШАЛ” БД 31-109-08

Àëáàí ¸ñíû õýâëýë

ÇÀÌ, ÒÝÝÂÝÐ, ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒÛÍ

ßÀÌ

Óëààíáààòàð õîò 2008 îí

 Áàðèëãûí íîðìàòèâ áàðèìò áè÷ãèéí òîãòîëöîî
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÁÀÐÈËÃÛÍ Ä¯ÐÌÈÉÍ ÖÎÌÎÃ

“ØÀË”

ÁÄ 31-109-08

Àëáàí ¸ñíû õýâëýë

ÇÀÌ, ÒÝÝÂÝÐ, ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒÛÍ

ßÀÌ
Óëààíáààòàð õîò 2008 îí
 БД 31­109­08

1. Барилга, архитектур корпорацид боловсруулав.

2. Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдын 2008 оны ... дугаар сарын …-ны
єдрийн … дугаар тушаалаар батлав.

Боловсруулсан: Д. Хайсамбуу. Архитектурын доктор, SсD проф. Академич

Н. Даш. Монгол улсын Зєвлєх инженер

Хянан тохиолдуулсан: Б.Сарнай. Архитектурын магистр, докторант

Энэхїї нормативын баримт бичгийг Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн

їндэсний тєвийн зєвшєєрєлгїйгээр бїрэн болон хэсэгчлэн хувилах, олшруулах,
тараахыг хориглоно.

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН ДЇРМИЙН ЦОМОГ

ШАЛ
1
 БД 31­109­08

FLOORING

Энэхїї норматив баримт бичгийг

2008 оны ... дугаар сарын ...-ны
єдрєєс эхлэн мєрдєнє

1.Хэрэглэх материал ба шалны тухай ерєнхий ойлголт

Їйлдвэрлэлийн бїхий л їйл ажиллагаа, хїмїїсийн идэвхтэй ажил їйлс тїїн
дээр явагдаж, хїмїїсийн эрїїл мэнд, їйлдвэрлэж буй бїтээгдэхїїний чанар
тїїнээс хамаардаг барилгын бїтээцийг шал гэж нэрлэдэг.
Шалны їе, давхаргыг “Шал” /БНбД 31-12-08/ барилгын норм ба дїрмийн 3-р
хавсралтын дагуу нэрлэнэ.

Шаланд ашиглалтын їед тавигдах шаардлагууд.

Їїнд :
Техникийн ерєнхий шаардлага - Суналт, шахалт, гулзайлт, цохилт, їрэлтийн
їйлчлэлд элэгдлийн болон бат бэхийн зохих їзїїлэлтийг хангасан байх ёстой.
Шал нь физик болон химийн идэмхий хїчин зїйлїїд (ус, єндєр ба нам
температур, тос, хїчлийн уусмал, шїлт гэх мэт)-ийн їйлчлэлд тэсвэртэй байх
ёстой.
Технологийн шаардлага - Шал нь хїмїїсийн болон тээврийн хэрэгслийн
хєдєлгєєнд тохиромжтой, аюулгїй байдлыг хангасан хальтардаггїй байх ёстой.
Ариун цэвэр-эрїїл ахуйн шаардлага - Шал нь ашиглалтын явцад хїмїїсийн
эрїїл мэндэд хортой нєлєє їзїїлэх хорт хий, їнэр, тоос ялгаруулах ёсгїй. Мєн
шалны гадаргууд цахилгаан цэнэг хуримтлагддаг байж болохгїй. Харин ихэнх
тохиолдолд дулаан техникийн тухтай нєхцлийг хангасан байх ёстой.
Ашиглалтын шаардлага - Шал нь цэвэрлэхэд хялбар, засвар үйлчилгээ хийхэд
бага хугацаа зарцуулдаг байвал зохино.

Шал нь бїрээсийн шинж байдлаасаа хамаарч дараах ерєнхий нэр тєрєлтэй байна.
Їїнд :
Їйлдвэрийн барилгын шал;
Орон сууцны барилгын шал;
Олон нийт, засаг захиргааны барилгын шал;
Мал аж ахуй, шувуу, агнуурын аж ахуйн барилгын шал;

Їйлдвэрийн барилгын шалыг їйлдвэрлэлийн барилгын мєн тїїнтэй адилтгаж

їзэх єрєє тасалгааны шал гэж хуваана.
Шаланд їзїїлэх їйлчлэл нь їйлдвэрлэлийн шинж чанартай байвал барилгын
єрєєг їйлдвэрлэлийн єрєє, тасалгаатай адилтгаж їзнэ.
Їйлдвэрлэлийн зориулалттай шалыг дараах бїлэгт хуваана.
Їїнд:
Ерєнхий зориулалтын шал;
Тоосноос салгах ба цэвэрлэх тусгай шаардлагатай шал;
Оч үл үсэргэх, цахилгаан дамжуулах болон антистатик чанараараа тусгай
шаардлагатай шал;
Дулаан техникийн тусгай шаардлагатай шал;
Онцгой механик їйлчлэлд зориулсан шал;
Єндєр температурын їйлчлэлд тэсвэртэй тусгай зориулалтын шал;
Гоёлын, элэгдэл даах чадвартай шал;
Химийн элементийн нєлєєнд тэсвэртэй тусгай зориулалтын шал;
2
 БД 31­109­08

Шїлтлэг орчны шал;

Хїчиллэг орчны шал;
Хїчил-шїлт солигддог орчны шал;
Оч гаргахгүй байх шаардлагатай химийн хортой орчны шал;

2. Ашиглалтын їеийн їйлчлэлийн тодорхойлолт ба ангилал

Шалны ашиглалтын їеийн їйлчлэлийг дараах байдлаар ангилна.

Їїнд :
1. Механик їйлчлэл
2. Дулааны їйлчлэл
3. Шингэний їйлчлэл
Механик їйлчлэлд дараах зїйлс хамаарна.
а. 1 м єргєнтэй гарцаар гарах явган хїний хєдєлгєєн - хоногт явж єнгєрєх хүний
тоо;
б. Тємєр замын бус тээврийн хэрэгслийн хєдєлгєєн (хоногт нэг зурвас газар
дээгїїр явж єнгєрєх явган хїний тоо)-ийг оролцуулаад:
Резинэн дугуйтай гар тэрэгнїїд;
Резинэн дугуйтай тээврийн хїнд даацын хэрэгслїїд (автомашин, цахилгаан
тэрэг, авто ачигч, электроштабеллер г.м); Тэдгээр хэрэгсэл бїрийн ачааны даац,
хэлбэр загвар нь тодорхой байх;
Тємєр дугуйт тэрэгнїїд; Дугуй тус бїрт ирэх ачаалал, дугуйны єргєн, голч нь
тодорхой байх;
Гинжин дугуйт тээврийн хэрэгсэл (трактор г.м). Гинжин дугуйнд ирэх ерєнхий
даралт, тулах талбай тодорхой байх;
в. Дугуй металл зїйлийг єнхрїїлэх (торх, татлага (тросс), кабелийн дамар г.м) -
нэг дугуйнд ирэх даралт, дугуйны єргєн, голчийн заалттай, хоногт єнхрїїлэх тоо;
г. Їйлдвэрлэлийн явцад болон засвар, задлаж угсрах, шилжїїлэх ба тоног
тєхєєрємжийг угсрах, тэгэхдээ хатуу эд зїйлийн (металл, чулуу) тодорхой єндрийн
уналтын жин, цохилтын їйлчлэл;

Їїнд:
Шалны аль нэг хэсэг дэх цохилтын їйлчлэл (автомашин, тэрэгнээс ачааг хаяж
буулгах, эд ангийг шидэх, эд зїйлс, багаж, хэрэгсэл санамсаргїй тохиолдлоор унах г.м
);
Шалны тодорхой нэг цэг дэх цохилтын їйлчлэл (хөнөг, ховилд суурилуулсан эд
зїйлс унах, дугуй эд зїйлс шалан дээгїїр єнхрєх г.м );
Шалан дээр лоом, лантуу гэх мэт багаж ашиглан ажиллах їед їйлчлэх хїч
(бїтээгдэхїїнийг боловсруулах, материалыг хувааж хэсэглэх г.м);
Хатуу эд зїйлсийг хурц їзїїрээр нь, ачааг булангаар нь чирэх їед мєн хурц
ирмэг,  үзүүртэй металл багаж хэрэгслэлээр ажиллах їед їйлчлэх хїч (хїрзээр
материалыг хамах г.м);
д. Хязгаарлагдмал талбайд їйлчлэх байнгын тєвлєрсєн ачаалал (тоног
тєхєєрємжєєс, давхарласан тавиураас г.м);
Тїр зуурын ачааны їйлчлэл (хураалттай эдлэхїїн, тулгуур, тавиур, дэр г.м);
Шаланд ирэх нийт болон хувийн ачааллын хэмжээ;
Эдлэхїїний тулгуур дэрний хэлбэр, хэмжээ, тулах мєр;
Угсрах болон ашиглалт, засварын їед ачааллын хамгийн их тєвлєрлєєр
дарж болох байрлал;
е. Шалан дээрх ачааллын хуваарилалт (асгаасан материалаас, эдлэхїїн
хураасан тавиураас г.м);
Талбайн хэсэг бїр дэх хувийн ачаалал;
Шалны нийт болон нэг хэсэгт ачаа байрлуулах боломж, ачаалал їйлчлэлийн
бїсийн хил;
3
 БД 31­109­08

ж. Барилга барих явцад шалны дэвсгэр їе дээр барилгын угсармал бїтээц,

тоног тєхєєрємжийг угсрах гинжин дугуйт болон авто кранаас ирэх ачаалал;
Краны явах бїс, тїїний марк, ачааны даац;
Дугуй болон тулгуур мєн гинжит дугуйнаас шаланд ирэх хамгийн их даралт;
.
Дулааны їйлчлэл

Тухайн орчны хамгийн их температурыг шалны температур болгон авна.

Їїнд:
а. Шалны тївшин дээрх халсан агаар;
б. Халсан эд зїйлс (хайлсан ба халуун эд анги, хайлмал халуун металлын
цохилт, тэвшний халуун ёроол г.м) шалтай нийлэх їед;
Халсан эд зїйлсийн халууныг дараах тогтоосон шатлалаар зааж єгсєн байна.
Їїнд: 50˚С; 70˚С; 100˚С; 600˚С; 1400˚С хїртэл, 1400˚С-аас их;
в. Халуун шингэн зїйл шаланд їзїїлэх їйлчлэл, технологийн тоног
тєрєєрємжийн дулаан ялгаруулалтаас халах шалны халалтыг дулаан техникийн
тооцоогоор тодорхойлсон байвал зохино.

Шингэний їйлчлэл

Шалны зураг тєсєл зохиохдоо дараах шингэний їйлчлэлийг тооцсон байна.

Їїнд:
а. Ус ба шингэн уусмалын саармаг урвалын температур;
б. Эрдсийн тос ба тосон цийдмэгийн температур;
в. Органик уусгагч (бензин, бензол, ацетон г.м)-ийн температур;
г. Амьтны болон ургамлын гаралтай зїйл (єєх, цус, сїї, ургамлын тос г.м)-ийн
температур;
д. Хїчлїїд (борын, давсны, азотын, цууны г.м) ба хїчлийн уусмалын
концентраци урвалын температур;
е. Шїлтїїд (идэмхий, нїїрсхїчлийн г.м) ба шїлтийн уусмалын концентраци
урвалын температур;
Шїлт ба хїчлийн уусмалд хамаарах шїлт буюу хїчлийн бага зэргийн хольцтой
угаалгын ус;
Норсон шалны хязгаараас гутлын улаар эсвэл тээврийн хэрэгслийн
дугуйн нєлєєгєєр чирэгдэж зэргэлдээх єрєє болон тал тал руу тархах шингэн
бодисын їйлчлэх хїрээг хэрэв ус болон шингэн зуурмаг бол 20м, эрдсийн тос ба
цийдмэг бол 100м-ээс багагїй хэмжээтэйгээр авна.

Шаланд їзїїлэх шингэний їйлчлэлийн эрчмийг “Шал” /БНбД 31-13-08/ барилгын

норм ба дїрэмд зааснаар тооцно.
Ус асгахгїйгээр шал угаах, тохиолдлоор хаа нэг ус їсэргэсэн, тургисан,
дусаасныг шаланд шингэн бодис їйлчилсэн гэж тооцохгїй.

3. Шаланд тавих тусгай шаардлага

Шаланд тавигдах тусгай шаардлагад дараах зїйлс хамаарна. Үүнд:

а. Тоос зайлуулах (тоосгїй болгох);
б. Оч їл їсрэх (металл болон чулуулаг зїйлээр цохих їед оч їсрэх боломжгїй
байдал );
в. Цахилгаан дамжуулах болон антистатик цахилгааны шинж чанар;
Шалны тоос нь программчлагдсан удирдлагатай автомат тээврийн хэрэгсэл ба
технологийн тоног тєхєєрємжийн ажлын хэвийн дэглэмийг алдагдуулахаас гадна
гаргаж байгаа бїтээгдэхїїний чанарыг бууруулахад хїргэх тул шалыг тоосгїй болгох
шаардлага єрєє, тасалгаанд тавигдана.
4
 БД 31­109­08

Металл болон бусад эд зїйлс шалны гадаргууг цохих їед оч  үсрэх мєн
тїїнчлэн статик цахилгаан цэнэгээс дэлбэрэлт буюу шаталт їїсэх нєхцєл бїрдэхээр
байвал шаланд оч їсрэх ба цахилгаан дамжуулах чанарын шаардлага тавьсан байна.
Шалны цахилгаан дамжуулах чанар нь хангалттай бус, тэр нь технологийн тоног
тєхєєрємжийг ажиллагааг зогсоох, эсхїл осолд хїргэхїйц байвал єрєє, тасалгааны
шаланд антистатик болон цахилгаан дамжуулах чанарын шаардлага тавьсан байх
ёстой.
4. Зураг тєсєл зохиох ерєнхий шаардлага

4.1. Барилга байгууламжийн тодорхой нєхцєлд техник-эдийн засгийн хувьд

оновчтой гэсэн шийдлийг їндэс болгон шалны бїтээцийн шийдлийг сонгож авахдаа
дараах нєхцлийг хангасан байх ёстой. Їїнд :
— Сонгосон бїтээц нь найдвартай, эдэлгээ даах чадвартай байх;
— Цемент, металл, мод болон барилгын бусад материалын хэмнэлттэй байх;
— Хэрэглэж буй материалын физик-механик шинж чанарыг бїрэн ашиглах;
— Барьж байгуулах болон ашиглахад хєдєлмєр зарцуулалт хамгийн бага байх;
— Барилга угсралтын ажлыг дээд хэмжээгээр механикжуулах;
— Орон нутгийн барилгын материал, їйлдвэрлэлийн хаягдлыг єргєн ашиглах;
— Шалны бїтээцэд хэрэглэж буй материал хортой хїчин зїйлсийн нєлєєлєлгїй
байх;
— Хїмїїсийн эрїїл ахуйн нєхцлийг хангах;
— Тэсрэх, дэлбэрэх болон галын аюулгїйн нєхцлийг хангасан байх;
4.2. Шалны зураг тєслийг шаланд їзїїлэх нєлєєлєл болон барилга барих бїс
нутгийн уур амьсгалын нєхцлийг тооцсон тусгай шаардлагад нийцїїлэн
боловсруулсан байна.
4.3. Дунд болон их эрчимтэй шингэний їйлчлэлтэй  өрөө, тасалгааны шаланд
шингэн урсах налуу гаргаж дагуу төлөвлөнө. Шалны налуугийн хэмжээг “Шал” /БНбД
31-13-08/ барилгын норм ба дїрэмд заасны дагуу авна.
4.4. Хучилтан дээр хийх шалны налууг тэгшилгээ їеийн зузааны єєрчлєлтєєр
гаргана. Харин хєрсєн дээрх шалны налууг буурь хєрсний тєлєвлєлттэй уялдуулан
гаргана.
4.5. Шал ба хана, хамар хана, баганатай нийлж буй уулзвар мєн тоног
тєхєєрємжийн доорхи суурь, хоолой болон бусад бїтээцийн шалнаас дээш цухуйсан
хэсэгт 300 мм-ээс багагїй єндєртэй хєвєє хийж єгнє.
4.6. Химийн тэсвэртэй шалны тэвш, суваг, ус нэвтрїїлэх шїїрний єнгєлгєєнд
зориулалтын материалыг сонгоно.
4.7. Гал тэсвэрлэлтийн зэрэглэлтэй барилгад гал тархах нормчлогдсон
хязгаараас хамаарахгїйгээр урьдаас онцгойлон хэлэлцэн тохиролцсноос бусад
тохиолдолд шалыг шатамхай материалаар хийхийг зєвшєєрнє.
4.8. Шатамхай шингэнийг хадгалах, хэрэглэх, їйлдвэрлэх єрєєний шалыг
шатдаггїй материалаар хийх шаардлагатай.
4.9. Гал тэсвэрлэлтийн V-р зэрэглэлээс бусад барилгын хєлийн єрєє, шат болон
цахилгаан шатны хонгилын шаланд шатамхай материал хэрэглэхийг хориглоно.
4.10. Барилгаас нїїлгэн шилжїїлэх зам дагуух шаланд бїх тєрлийн хивсэн
бїрээс хэрэглэхийг хориглоно.

5. Шалны бїрээсийн зураг тєсєл зохиох

5.1. Їйлдвэрийн зориулалттай барилгын шал.

5.1.1. Їйлдвэрийн зориулалттай байрны шалны бїрээсийн загварыг 1-3-р
хїснэгтэнд тусгасан тусгай шаардлагыг тооцсон механик, дулааны болон шингэний
їйлчлэлийн эрчимээс болон зориулалтын тєрлєєс нь харгалзан сонгож хэрэглэнэ.
Шалны бїтээцийн схемийг 1-р хавсралтанд їзїїлэв.

5
 БД 31­109­08

5.1.2. Тоосгїй цэвэр байх тусгай шаардлага тавигддаггїй ерєнхий зориулалтын

шаланд дараах бїрээсїїд хамаарна.
Їїнд: бетон, бетон хавтан, шигтгэмэл бетон, хавтанцар, асфальт бетон бїрээс
тус тус хамаарна.
Дээр заасан шал нь гоо зїйн шаардлага болон механик їйлчлэлийн тодорхой
тївшин хїртэл практик дээр харилцан бие биенээ орлох боломжтой байх
шаардлагатай.
Цохилтын їйлчлэлтэй буюу тємєр дугуйт тэрэгний хєдєлгєєнт нєхцєлд гол
тєлєв цул бетон шал хэрэглэнэ.
Гоо зїйн тодорхой шаардлагыг хангах їїднээс шигтгэмэл бетон шалыг хэрэглэх
зїйтэй. Шалыг яаралтай ашиглалтад оруулах болсон тохиолдолд тїїнийг
хавтанцараар хийж болно. Мєн энэ тохиолдолд амархан хєрдєг, тэгшилгээ хийсний
дараа шууд ашиглалтанд єгєх боломжтойгоор нь асфальт бетон бїрээс хийхийг
зєвшєєрнє. Тэг орчим температурын нєхцєлд їйлдвэрлэл явуулах єрєє тасалгаанд
асфальт бетон бїрээсийг хэрэглэвэл зохино.
5.1.3. Тоосгїй, цэвэр байх тусгай шаардлагатай ерєнхий зориулалтын шалны
доор дараах заасан ангилалын бїрээс хэрэглэсэн байна. Їїнд:
Цэвэр байдлын анги —0 — тоосны хамгийн их тоо 0.5 мкм, 0.035-тай тэнцїї;
Цэвэр байдлын анги — 10 — тоосны хамгийн их тоо 0.5 мкм, 0.350-тай тэнцїї;
Цэвэр байдлын анги— 100 — тоосны хамгийн их тоо 0.5 мкм, 3.500-тай
тэнцїї;
Цэвэр байдлын анги — 1000 —тоосны хамгийн их тоо 0.5 мкм, 35.000-тай
тэнцїї;
Цэвэр байдлын анги — 10 000 —тоосны хамгийн их тоо 0.5 мкм, 350.000-тай
тэнцїї ;
Цэвэр байдлын анги— 100 000 — тоосны хамгийн их тоо 0.5 мкм, 3500.000-
тай тэнцїї ;
Цэвэр байдлын 0-100 ангит єрєєний шаланд бодит байдлыг єєрчилсєн
шивмэл шал хэрэглэнэ. Харин цэвэр байдлын 1000-100 000 ангийн цэвэр
єрєєнїїдэд шалыг хуйлмал буюу зїйдэлгїй полимер материалаар заадсыг нь
битїїлэн чигжиж хийнэ.
Гадаргууд нь ус їл нэвтрэх тусгай засал хийсэн бїх тєрлийн уламжлалт бетон
бїрээс нь бусад бїх хэлбэрийн бїрээсээс илїї сайн їзїїлэлттэй ч гэсэн дээр нэрлэсэн
цэвэр байх ангилалын алинд нь ч хамаарахгїй .
5.1.4. Цахилгаан дамжуулах чанараараа тусгай шаардлагатай ерєнхий
зориулалтын шалыг дараах байдлаар ангилна.
Їїнд :
— Цахилгаан дамжуулдаг — Шалны материал хуурай байх їедээ цахилгаан
эсэргїїцэл нь 104 ОМ см-ээс бага 
‐  Цахилгаан бага зэрэг дамжуулдаг — 104-106 ОМ*см;
— Цахилгаан дамжуулдаггїй— 106 Ом*см-ээс илїї
Цахилгааны эсэргїїцлийн хэмжээг холбогдох стандартын дагуу тодорхойлно.
Тїїнээс гадна шалны зураг тєсєл зохиох їед статик цахилгааны цэнэг гадаргууд
хуримтлагддаг шалны бїрээсийн материалын чадварыг тооцох хэрэгтэй. 104 ОМ*см-
ээс бага цахилгаан эсэргїїцэлтэй материалыг тогтмол цахилгаан гїйдлийн цэнэг
хуримтлагддаггїй материал гэж їзнэ.
5.1.5. Оч їл їсрэх зориулалттай шал.
Оч їл їсрэх бїрээстэй шаланд оч гарахгїй дїїргэгчтэй бїх тєрлийн бетон
бїрээс (шигтгэмэл бетон, ПВА-бетон, асфальт бетон г.м) мєн тїїнчлэн модон болон
полимер материалаар хийсэн шал хамаарна.
5.1.6. Дулаан техникийн тусгай шаардлагатай ерєнхий зориулалтын шаланд
ксилолитон, поливинилацетатцемент-їртсэн, тайрдсан, банзан, паркетан, дуу, дулаан
тусгаарлах хулдаасан гэх мэт шал хамаарна.

6
 БД 31­109­08

Нэг газарт суугаа буюу зогсоогоор ажил гїйцэтгэдэг хїмїїст хамгийн аятай
нєхцєл бий болгох зорилгоор ийм дулаалгатай шалыг хэрэглэнэ.
5.1.7. Онцгой механик їйлчлэлтэй ерєнхий зориулалтын шал.
Металлцементэн бїрээстэй, дээд їеийг нь бэхжїїлсэн бетон, нїхтэй ган болон
ширмэн хавтанцар мєн тїїнчлэн засмал дєрвєлжин чулуун шал орно.
Шалыг 500˚С хїртэл халаах шаардлагатай їед эсвэл гинжин дугуйт тээврийн
хэрэгслийн хєдєлгєєний їед энэ шалыг хэрэглэнэ..
Хурц єнцєгт хїнд металл эд зїйлсийг чирэх їйлдлээс ихээхэн элэгдэл їїсэх
нєхцєлд нїхтэй ширмэн хавтанцар бїрээстэй шал хэрэглэх нь зїйтэй. Їїнээс бусад
нэг тєрлийн бїрээс нь харьцангуй эдэлгээний нас богинотой байдаг.
5.1.8. Єндєр температурт тэсвэртэй тусгай зориулалтын шал.
Энэ шаардлагыг халуунд тэсвэртэй бетон бїрээстэй шал (хавтанцаран шал),
элсээр хийсэн дєрвєлжин чулуун шал, элсэн буурьтай ширмэн хавтанцар шал
хангана.
Дєрвєлжин чулуун бїрээстэй шалыг металл болон резинэн дугуйтай тээврийн
хэрэгслийн хєдєлгєєний нєхцєлд хэрэглэх нь зохисгїй.
5.1.9. Гоёлын, элэгдэл даах чадвартай шал.
Гантиган хавтанцар бїрээстэй шал, галт уулын чулууллагаас їїссэн байгалийн
чулуун (гранит, диорит, габбро г.м) хавтанцараар хийсэн шал нь энэхүү шаардлагыг
хангана. Хавтанцарыг 30 МПа (300 кгс/см2)-аас багагїй бат бэхтэй цемент-элсэн
зуурмаг дээр суулгана.
Ийм шалыг онц чухал барилга байгууламжуудад (метрополитен, машины
танхим, цахилгаан станц, їзэсгэлэнгийн танхим, нисэх онгоцны буудал болон бусад
олон нийтийн барилгад) хэрэглэнэ.
5.1.10. Химийн тэсвэрлэлтийн шаардлага хангасан тусгай зориулалтын шалыг
дараах байдлаар ангилна. Їїнд:
а). Шїлтэд тэсвэртэй шал: Бетонон, шигтгэмэл бетонон, асфальт бетонон
бїрээстэй (мєн заасан бетоноор хийсэн хавтан); шлакоситаллон, байгалийн чулуун ба
вааран (мєн хїчилд тэсвэртэй хавтанцар ба тоосго) цутгамал хавтан, хавтанцар мєн
тїїнчлэн поливинилхлоридон пластикат шал орно. Шлакоситаллон, хїчилд тэсвэртэй
вааран ба ердийн чулуун цутгамал хавтан, хавтанцар бїрээсийг практикт гол тєлєв
хэрэглэнэ.
Поливинилхлоридон пластикат бїрээсийг зєвхєн тосгїйжилтийн нэмэлт тусгай
шаардлага тавих шаланд хэрэглэнэ.
б). Хїчилд тэсвэртэй шал: Їїнд: асфальт бетон (хїчилд тэсвэртэй дїїргэгчтэй),
нягтруулах нэмэлттэй шингэн шилэн дїїргэгчтэй хїчилд тэсвэртэй бетон, асфальт
бетон (хїчилд тэсвэртэй дїїргэгчтэй), вааран, хїчилд тэсвэртэй вааран,
шлакоситаллон, цутгамал чулуун, хїчилд тэсвэртэй тоосгон ба поливинилхлоридон
пластикат бїрээстэй шал хамаарна.
Поливинилхлоридон пластикат бїрээсийг їйлдвэрийн хорт бохирдлоос
шалыг цэвэрлэхэд хялбар мєн тоосгїй байх гэсэн шаардлага нэгэн зэрэг тавих
шаланд хэрэглэнэ.
в). Хїчил-шїлтэд тэсвэртэй шал: Асфальт бетон, битум тїрхлэгтэй
асфальт бетон хавтан, вааран, хїчилд тэсвэртэй вааран хавтан, шлакоситаллон
хавтан ба цутгамал чулуун хавтан мєн тїїнчлэн хїчилд тэсвэртэй тоосго мєн
поливинилхлоридон пластикат бїрээсэн шал хамаарна.
Асфальт бетон ба поливинилхлоридон пластикат бїрээсийг харьцангуй бага
хэмжээгээр хэрэглэдэг.
5.1.11. Цул бїрээсийн материалын бат бэх ба шалны бїрээсийн хавтанг зураг
тєсєлд зааснаар авна.
5.1.12. Шаарган, хайрган, дайрган, хєрсєн, шавран болон халуунд тэсвэртэй
бетон шалны зузааныг тухайн шаланд ирэх ачаалал, хэрэглэж байгаа материал болон
буурь хєрсний шинж чанарыг бодолцон тооцоогоор авахдаа дараах їзїїлэлтээс
багагїй байхаар авна. Їїнд: мм-ээр
7
 БД 31­109­08

Хєрсєн шаланд ……………………………………………..60 мм

Шаарган, хайрган, дайрган ба шавран шаланд ……… 80 мм
Бетон ба халуунд тэсвэртэй бетонон шаланд …………120 мм
5.1.13. Халуунд тэсвэртэй бетон хавтангийн арматурчлалт тїїний зузааныг
инженерийн тооцооны їндсэн дээр авна.
5.1.14. Шалыг тоосгїй болгох єндєр шаардлага тавих шалны бїрээсийн
єнгєлгєєг 2-р хавсралтанд зааснаар авсан байна.

5.2. Орон сууц, олон нийтийн барилгын шал

5.2.1. Орон сууц, олон нийтийн барилгын шалны ажлын зураг тєсєлд бїтээцийн
шийдлийг зохих журмын дагуу батлагдсан шалны нэг маягийн хийц, хэсэглэлийн
альбомд зааснаар тусгасан байна.
Єрєє, тасалгааны зориулалтаас нь хамааруулан шалны бїрээсийн нэр тєрлийг
4-р хїснэгтэнд зааснаар авна.
5.2.2. Орон сууц, олон нийтийн барилгад хєндийгїй акустикийн нэг тєрлийн шал
мєн бїрээсэн дороо бэлэн хєндийтэй салангид загварын буюу угсармал тэгшилгээтэй
(хєндийд нь дуу ба дулаан тусгаарлагч элемент байрласан байж болох) шалыг зураг
тєсєлд тусгаж єгсєн байна.
5.2.3. Давхар дундын хучилтын агаарын болон цохилтын шуугианы
тусгаарлалтыг “Дуу чимээнээс хамгаалах” холбогдох норм ба дїрмийн дагуу зураг
тєсєлд тусгаж єгсєн байна.
5.2.4. Орон сууц, олон нийтийн барилгын шалны гадаргуугийн дулаан эзэмшил
нь єрєє, тасалгааны зориулалтаас хамаарч 12-14Вт/ (м2 ˚С) байх ёстой.
5.2.5. Сууцны барилга руу орох єрєєний шалны тївшин нь орцны ємнєх явган
хүний замын тївшингээс дээш 0.15 м-ээс багагїй байвал зохино.
5.2.6. Олон нийтийн барилгын орцны шалны тївшинг єрєєнд тунадас орохоос
хамгаалсан нєхцєлд 0.15м-ээс бага (явган хүний замын тївшингээс доош гїнд) байхыг
зєвшєєрнє.
5.2.7. Орон сууцны барилгын шалыг хийцийн шийдлээс нь хамааруулан дараах
3 їндсэн бїлэгт хуваана. Їїнд:
а). Нэг їет — Бїрээсийн материал нь (жишээлбэл: дуу ба дулаан тусгаарлах
хулдаас) цохилтоос їїсэх дуу чимээг шингээх зориулалттай мөн дулаан эзэмшилтийн
шаардлагад тохирсон байх ёстой.
б). Салангид — Їйрмэг буюу уян зєєлєн материал, тэгшилгээний дуу тусгаарлах
цул їе мєн ширхэгийн материал, хавтан буюу хуйлмал материалан бїрээсээс бїрдэнэ.
в). Хєндийтэй — Дуу тусгаарлах жийрэг бїхий дэр модтой бїрээсээс бїрдэнэ.
5.2.8. Энэ гурван бүлгийн шал нь цохилтын дуу чимээнээс (хучилтын даацын
хавтанг оролцуулаад) тусгаарлах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Тїїнээс гадна
сїїлийн хоёр бїлгийн шал нь дуу тусгаарлалтыг 3 дБ-ээс 6 дБ -ээр нэмэгдїїлнэ.
Тиймээс энэ хоёр бїлгийн шалны хучилтын хувьд дуу чимээнээс тусгаарлахад
1м2 дахь хучилтын гадаргуугийн нягт (масс) 320- 400 кг/м2-ын хязгаарт байж болно.
5.2.9. Нэгдїгээр бїлгийн шал цуурайны їзэгдлээс болж даацын хэсэг дэх
агаарын дуу чимээнээс тусгаарлах индекс нь 1.5-2дБ-ээр буурдаг. Энэ тохиолдолд
гадаргуугийн нягт 475 кг/м2-аас багагїй байх шаардлагатай.
5.2.10. Дэр модон дээрх шал нь гадаргуугийн нягтыг илїї їр дїнтэй бууруулдаг
ба бетон, цементийг нилээд хэмнэх боломжийг олгодог. Шалны бїрээс доорхи
агаарын хєндийн зузаан энэ нєхцєлд 30 мм-ээс багагїй байх ёстой.
5.2.11. Шалны зураг тєсєл зохиохдоо давхар дундын даацын хавтант хучилтын
хэрэглэх хїрээ, тєрєл бїрийн шалны тодорхойлолтыг агуулсан хїснэгтийн
єгєгдлїїдийг баримтлах хэрэгтэй.
5.2.12. Орон сууцны том хавтант барилгад давхар дундын хучилтын бїтээцийг
дараах байдалд нийцїїлэн авна. Їїнд:
Даацын хєндлєн ханын бага алхам (3.6 м хїртэл) 4-р хїснэгтийн 2 ба 11-р зїйл;

8
 БД 31­109­08

Даацын хєндлєн ханын єргєн ба холимог алхам 4-р хїснэгтийн 11-р зїйл;
5.2.13. Хучилтын цул хавтангийн зузаан нь 160 ба 140 мм, даацын хєндлєн хана
нь бага алхамтай барилгын дуу ба дулаан тусгаарлах суурьтай зузаан хулдаасан
шалны дор цемент-элсэн тэгшилгээ хийсэн байна.
Босоогоор нь цутгасан хавтангийн гадаргууд тэгшилгээ їе, хавтан хоорондын
барьцалдалтыг сайжруулах дэвсгэр їе хийсэн байна.
5.2.14. Салангид шалны хавтант суурийг хавтгайлжит хучилтан дээр хийх
гєлтгєнє-пуццаланон холбогчтой бетоноор угсармал тэгшилгээ хийхдээ доор заасан
нєхцєлд хэрэглэхийг зєвшєєрнє.Їїнд:
Эрдсийн материалаар жигд дэвсэж хийсэн дуу тусгаарлагчийг хэрэглэх;
Гипсбетонд їжил эсэргїїцэгч хэрэглэх нєхцєлд тэгшилгээний каркасыг
найдвартай їжилгїйжїїлсэн байх;
Бїрээсийг зєвхєн модон буюу модлог хавтангаар хийсэн байх;
Зоорийн давхрын орон зайд хийх агаар сэлгэгчийн тэгшилгээг шилэн
сэмэрдэсээр буюу хатуу модон ширхэгт хавтан ДВП-оор (тэгшилгээний доод бїсэд)
арматурлаж хийнэ.
5.2.15. Хавтгайлжин хучилтан дээр хийх хулдаасан бїрээсийн доорхи цементэн
холбогчтой керамзит бетон угсармал тэгшилгээг зураг тєсєлд тодорхой зааж єгсєн
байна.
5.2.16. Шалны зураг тєсєл зохиох болон угсрахад шалны бїрээс доорхи
агаарын хєндий болон тїїний бїх элементїїдээс агаарын чийгний шингэн дусал ба
усны уурыг тїргэн зайлуулах аргыг зааж єгвєл зохино.
Ашиглалтын нєхцєл болон бїтээцийн ихэнх хувилбаруудад шалны бїтээцийн
ємхрєлтєєс хамгаалж, агааржуулалтын системийг тодорхой заасан байх ёстой.
5.2.17. Зузаан хулдаасан бїх нэр тєрлийн бїрээсэнд зєвхєн эрдэс материалан
тэгшилгээ хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Шинээр барьж буй байшин, барилгад модон
материалаар тэгшилгээ хийж байгаа бол шалны бїрээст зєвхєн уур нэвтрэлтэд бага
зэргийн эсэргїїцэл їзїїлдэг модон материал (модон ширхэглэгт хавтанцар, паркет,
банз болон тийм тєрлийн эдлэхїїн) хэрэглэнэ.
Энэ нєхцєлд зоорийн орон зайгаас усны уурыг эрчимтэй зайлуулах, шалны
доорхи їе (суурь ба дуу, дулаан тусгаарлах їе)-ийг хэрхэн салхижуулах талаар заасан
байх ёстой.
5.2.18. Шалны зураг тєсєлд шал хана (хамар хана)-тай нийлсэн хэсгийн
уулзварыг зааж єгсєн байх ёстой. Шалны уулзварын хэсэглэлийн зурагт шалны бїрээс
ба тэгшилгээний хооронд цул биш наалтын їе мєн тїїнчлэн хєвєє модны дэргэд
шалны салхивч тусгаж єгсєн байна.
Шалны элементийн чийглэгийг ялангуяа хєнгєн бетон тэгшилгээний чийглэгийг
2.5-3% хїртэл бууруулах аргаар шалны ємхрєлт, ялзралт мєн дулаан агууламжийн
техникийн шаардлагыг хангасан байна.
5.2.19. Зоорийн орон зайн салхижуулалтыг хангахын тулд зориулалтын нїхтэй
хєвєє мод хэрэглэх буюу барилгын бїтээц ба хєвєє мод хооронд завсар гаргаж хийсэн
байна. Энэ арга хэмжээ нь шалны бїрээсийн модон материалын їжил эсэргїїцэх
аргатай хосолсон байна.
5.2.20. Орон сууц, олон нийтийн болон засаг захиргааны барилгын шалыг
хэрэглэж байгаа материалаар нь дараах хоёр їндсэн бїлэгт хуваана. Їїнд:
а). Модон материалаар хийсэн;
б). Синтетик нийлэг материалаар хийсэн;
5.2.21. Гипсбетон хавтан тэгшилгээнд їжил эсэргїїцэгч болгон борын хїчил
агуулсан эсвэл тїїний найрлага орлуулагчийг хэрэглэнэ.
Дулаан тусгаарлагч хулдаасны суурийн їжил эсэргїїцэгч нь найдвартай бус бол
энэ бїрээсийн дор гипсбетон тэгшилгээ хийхийг Хориглоно.
5.2.22. Модон материалтай шаланд ховилтой ба паркетан банз, паркетан ба
єєдсєн самбар, ширхэгийн ба шигтгэмэл паркет мєн тїїнчлэн шахмал модон
хавтанцар бїрээстэй шал орно.
9
 БД 31­109­08

Эдгээр бүх шалыг дуу чимээнээс тусгаарлах шаардлагатай давхар дундын

хучилтанд мєн дулаан техникийн шаардлагыг мєрдєх техникийн зоорийн хучилтад
хэрэглэнэ.
Ийм шалтай хучилтын даацын хэсгийг цул хавтгай буюу хавиргат хавтангаар
мєн тїїнчлэн нїхтэй хавтангаар хийж болно.
Эдийн засгийн байдлаас нь (материалын болон хєдєлмєрийн нєєцийн хамгийн
бага зардал) їзэхэд давхар дундын хучилт дээрх шал мєн техникийн болон зоорь
дээрх хучилтын шалны хувилбаруудын ихэнх тохиолдолд бїрээсийн дор хєндийтэй
буюу шалыг дэр модтой хийхээр заасан байвал зохино. Дээрх хувилбаруудад
хамаарахгїй тохиолдолд модон материалын хамгийн бага зардалтай (бїрээсийн
зузаан нь 15 мм ба тїїнээс бага ) хувилбарыг сонгоно. Мөн дуу, дулаан тусгаарлалтыг
нэлэнхїйд нь хийсэн їеийн дагууд бетон тэгшилгээ буюу модон тэгшилгээг дэр модон
дээр хийж болно.
Їзвэрийн тайз, спорт-їзвэрийн танхимын шалны модон бїрээсэнд антипирен
бодис гїн шингээсэн байна.
Їїнд:
а). Модон ширхэгт хавтгай бїрээсийг зєвхєн хадаж болох материалаар хийсэн
цул тэгшилгээн дээр хийнэ.
Їїнд: Хєнгєн бетон, модон ширхэгт хавтан (ДСП), модны хаягдлууд (хавтгай
модны тайрдас, бїрээс хийхэд шаардлага хангахгїй бусад банзны тайрдас). Модон
ширхэгт хавтангаар хийх шалны бїрээсийн тэгш байдлыг хангахын тулд хавтангийн
хїрээгээр зурвас гаргаж наах ба хавтангийн дунд хэсэгт эргээстэй буюу ердийн
хадаасаар хадаж тогтооно.
б). Нэг їет хавтгай паркетан ба савх модон мєн тїїнчлэн хавиргат бїтээцтэй
бамбайт шал нь шилмїїст ба навчит модон богино хэмжээтэй тайрдас материалыг
(їїн дотроо хєрєєдсєн модны хаягдал ба барилгын модон эдлэл їйлдвэрлэх явцад
гарсан хаягдал єєдєс ашиглах ) оновчтой хэрэглэх бололцоог олгоно.
Шалны бїрээс 20 мм зузаантай бол эдгээр бамбайг дэр мод буюу 400мм-ийн
алхамтай дам нуруун дээр суурилуулна. Тэдгээрийг хэрэглэх нь паркетан бамбай ба
їелїїлсэн бїтээцтэй бамбайгаар хийсэн шаланд технологийн болон бїтээцийн сєрєг
хїчин зїйлээс (їїнд гол тєлєв їелїїлсэн эдлэлийн суурийн бїтээц нь найдваргїй, нїїр
талын зузаан 4-6 мм нимгэн г.м) болж гардаг нїїр талын хуурч унах, муруйх зэргээр
тохиолддог согогийг арилгах боломжийг олгоно.
в). Дэр модон дээр суурилсан модон ширхэгт хавтангаар хийсэн тэгшилгээн
дээр тавих 17 мм зузаантай нэг їет хавтгай бамбайт бїрээстэй шал нь доллого буюу
бїрмэл засал хийхэд зориулагдсан байдаг.
Модон зоргодосон хавтан нь MNS0122:1988 стандартыг П-3 маркийн хавтангийн
шаардлага мєн тїїнчлэн эрїїл ахуйн шаардлагыг хангасан байх ёстой.
г). 18 мм зузаантай гурви бїхий банзан бїрээстэй шаланд зохих шаардлагыг
хангасан модон зоргодост хавтангаар буюу тайрдас банз мєн тєрєл бїрийн хэлбэрийн
бетоноор хийсэн тэгшилгээ хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Шалны банзны зузаан нь 18мм
байвал єргєн нь 78 мм-ээс илїїгїй байна.
д). 21 мм зузаан гурвитай банзан шалыг 350 мм-ээс хэтрэхгїй алхамтай дэр
модон дээр суурилуулна. 21мм зузаан банзны єргєн нь 98мм-ээс илїїгїй байна.
е). Гидрофоб найрлагатай (жишээ нь: петролатум) шингэнээр боловсруулалт
хийсэн ширхэгийн хусан паркетан бїрээстэй шал нь шалыг угсрах болон ашиглалтын
явцад модон материалын чийгшилтээс їїсэх онцгой хэлбэлзлийн їед ч хэлбэр дїрсээ
їлэмж алдаагїй байдлаараа ялгарч байдаг.
Петролатумаар боловсруулалт хийсэн хус мод эдэлгээ даах чанараараа царс
зэрэг хатуу навчит модтой ойролцоо байдаг. Модон материалыг хэмнэх зорилгоор
тусгай зориулалтын хэлбэржїїлсэн зїсэлттэй дэр мод хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Їїнд: П
буюу Т загварын, трапец хэлбэрийн болон бусад. Уг дэр мод нь хєндлєн зїсэлтийн
харьцангуй бага талбайтай бєгєєд дуу авиа шингээлт сайтай учраас дуу тусгаарлагч
модон ширхэгт хавтан маягийн зєєлєн материалын зарлагыг 40-60% хїртэл багасгана.
10
 БД 31­109­08

Дэр модонд зориулсан 40мм зузаантай тусгайлан хєрєєдсєн зїсмэл модны

оронд нимгэн хєндлєвч зїсмэл, ивээсийн зориулалттай дїнз, шургаагыг єргєн
хэрэглэж болно. Хєрсєн дээр тавих шалны бїтээцїїдэд зєвхєн тэгш єнцєгт огтлолтой
цул дэр модыг хэрэглэх ёстой.
5.2.23. Банз, паркетан банз, паркетан болон зах банзан самбар, модон
ширхэглэгт хэт хатуу ба модон зоргодост хавтангийн зузааныг холбогдох эдлэхїїний
стандарт болон орон сууц, олон нийтийн барилгын шалны нэг маягийн хийц,
хэсэглэлийн альбомын заалтын дагуу авна.
5.2.24. Биеийн тамирын танхимын шалны банзан бїрээсийн зузааныг шаланд
ирэх динамик ачаалал болон шаланд спортын тоног тєхєєрємжийг суурилуулж бэхлэх
зэргийг бодолцон тооцоогоор авах хэрэгтэй.
5.2.25. Банз, савх мод, паркетан банз болон бамбай бїрээстэй шалны доорхи
агаарын орон зай нь агаар сэлгэх ба утааны сувагтай холбогдох ёсгїй. Харин 25м2-аас
дээш талбайтай єрєєнїїдэд (4-5) Х (5-6)м хэмжээтэй таслаж банзан хамар ханаар
нэмэлт тусгаарлалт хийнэ.
5.2.26. Нийлэг материалан бїрээстэй шаланд олон їет поливинилхлоридон ба
нэг їет дэвсгэргїй зузаан хулдаасан, резинэн олон їет хулдаас, алкидон хулдаасан,
<<Линопласт>> маркийн нитро-хулдаас, дуу, дулаан тусгаарлах дэвсгэртэй
поливинилхлоридон хулдаас, дармал зурагтай поливинилхлоридон хєємєл хулдаасан
мєн тїїнчлэн эрїїл ахуйн байгууллагаас хэрэглэхийг зєвшєєрсєн уг тєрлийн
хулдаасан бїрээст шал орно.
5.2.27. Дуу, дулаан тусгаарлах дэвсгэргїй бїх тєрлийн хулдаасыг заавал хєнгєн
бетон тэгшилгээ бїхий шаваасан дээр дэвсэнэ.
5.2.28. Дуу, дулаан тусгаарлагч дэвсгэртэй (мєн хєємєл) хулдаас нь нормд
заасан хэмжээнээс 1 дБ- ээр илїї дуу, дулаан тусгаарлах чадвартай бол давхар
дундын хучилтын хавтан дээр шууд нааж хэрэглэнэ.
5.2.29. Модон зоргодост, цемент зоргодост ба гєлтгєнє ширхэгт хавтан мєн
тїїнчлэн цувимал гєлтгєнє бетон хавтангаар угсармал тэгшилгээ хийсэн шалыг
зєвхєн нэг маягийн бус бїтээц болгон хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
5.2.30. Хиймэл хивсэн бїрээсийг хэрэглэх їед гадаргуугаар нь гал тархахгїй мөн
шатах їед хортой хий ялгаруулахгїй бол тїїн доор шатдаггїй материалаар тэгшилгээ
їе хийхээр тусгах хэрэгтэй.

11
 БД 31­109­08

1-р хїснэгт
Хязгаарын утга
Хєдєлгєєний нэг зурваст хєдєлгєєний эрчим, нэгж/ хоног

багажаар шалан дээр

хїрз, лом зэрэг хурц
хавиргаар нь чирэх,
Хатуу зїйлийг хурц
1 м-ийн өндрөөс унах

єнцгєєр нь мєн
ачаалалаас ирэх
Бїрээс

халаалт, ˚С-ээр
Явагчууд ба Металл дугуйт тэргэнцэр ба дугуй тємєр Тээврийн хэрэгсэл

хувийн даралт

хїртэл шалны
Н/см2 (кгс/см2 )
Эд зүйлсийн
масс, кг-аар

Температур
Тєвлєрсєн

ажиллах
резинэн дугуйт эдлэхїїнийг єнхрїїлэх (бочек ба бусад)
тэргэнцэр
Резинэн дугуйт Гинжин дугуйт

500- 500- Итгэл 50-аас 30-50 30-аас бага 200-аас 100- 200 100-аас 10-аас 10-аас
аас аас цїїр, илїї илїї бага илїї бага
илїї бага С
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
1. Цемент-элсэн Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 3 500(50) 100 Хориглоно

2. Цемент-бетонон
а. 25 мм зузаантай Зєвшєєрнє 100 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 5 1000 100 Хориглоно
В22.5 ангийн Хориг Хориг Хориг Хориг Хоригл Хоригло (100)
б. 30 мм зузаантай Зєвшєєрнє 100 лоно лоно Зєвшєєрнє лоно лоно Зєвшєєрнє оно но 10 1000 100 Зєвшєєрнє
В30 ангийн (100)
в. 50 мм зузаантай Зєвшєєрнє 100 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє 10 1000 100 Зєвшєєрнє
В40 ангийн (100)

3. Асфальт бетонон
а. 25 мм зузаантай Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 2 20 (2) 50 Хориглоно
б. 40 мм зузаантай Зєвшєєрнє 50 Хориглоно Зєвшєєрнө Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 5 20 (2) 50 Хориглоно
в. 50 мм зузаантай Зєвшєєрнє 50 Хориг Хориг Зєвшєєрнє Хориг Хориг Зєвшєєрнє Хориг Зєв- 10 20 (2) 50 Зєвшєєрнє
лоно лоно лоно лоно лоно шєєрнє

4. Шигтгэмэл бетонон
(терраццо)
а. 20 мм зузаантай бат Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно
бэх нь 20 МПа (200 Зєвшєєрнє — Хориглоно 2 500 (50) 100 Хориглоно
кгс/см2)
б. 25 мм зузаантай бат Хориглоно Хориглоно Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно Хориглоно
бэх нь 30 МПа (300 Зєвшєєрнє 60 5 500 (50) 100
кгс/см2)
в. 25 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє
Хориг Зєв- Хориг
бэх нь 40 МПа (400 Зєвшєєрнє 60 10 500 (50) 100
лоно шєєрнє Зєвшєєрнє Хориг Зєв- Зєвшєєрнє лоно Зєв-
кгс/см2)
лоно шєєрнє шєєрнє

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

19
 БД 31­109­08
5. Поливинилацетат-
цемент-бетонон Хориглоно Хориглоно Хориглоно
а. 20 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно 2 1000 50 Хориглоно
бэх нь 20 МПа (200 (100)
кгс/см2) Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє
Хориглоно Хориглоно Хориглоно
б. 20 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє 60 5 1000 50 Хориглоно
бэх нь 30 МПа (300 (100)
кгс/см2) Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє
в.30 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє 60 Хоригл Зєв- Хоригло Зєв- Зєв- Зєв- 10 1000 50 Зєвшєєрнє
бэх нь 40 МПа (400 оно шєєрнє но шєєрнє шєєрєхг шєєрнє (100)
кгс/см2) їй
6. Латексцемент-бетонон
а. 20 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 2 1000 50 Хориглоно
бэх нь 20 МПа (200 (100)
кгс/см2) Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє
б. 20 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Хориглоно Хориглоно 5 1000 50 Хориглоно
бэх нь 30 МПа (300 (100)
кгс/см2) Хоригл Зєв- Зєвшєєрнє Хоригло Зєвшєєрнє Хоригл Зєв-
в.30 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє 60 оно шєєрнє но оно шєєрнє 10 1000 50 Зєвшєєрнє
бэх нь 40 МПа (400 (100)
кгс/см2)
7. Нягтруулах нэмэлттэй
шингэн шилт хїчилд
тэсвэртэй бетонон Хориглоно Хориглоно
а. 20 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно 2 500 (50) 100 Хориглоно
бэх нь 20 МПа (200
кгс/см2) Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє
б. 30 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Хориглоно Хориглоно 5 500 (50) 100 Зєвшєєрнє
бэх нь 20 МПа (200
кгс/см2) Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє
в.40 мм зузаантай бат Зєвшєєрнє 60 Хоригл Зєв- Зєв- Зєв- Зєв- Зєв- 10 500 (50) 100 Зєвшєєрнє
бэх нь 25 МПа (250 оно шєєрнє шєєрєх шєєрнє шєєрєх шєєрнє
кгс/см2) гїй гїй
8.Шаарган дїїргэгчтэй
хромит хольцтой Зєвшєєрнє 100 Хориглоно Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєв- Зєв- 10 500 (50) 600 Зєвшєєрнє
халуунд тэсвэртэй шєєрєх шєєрнє
портланд цементэн гїй
бетонон
9. Дээд їеийг нь 1000
бэхжїїлсэн бетонон Зєвшєєрнє 500 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє 20 (100) 100 Зєвшєєрнє
10. Элсэн давхрагатай
шаарган дїїргэгчтэй Хоригло Зєв-
хромит хольцтой халуунд Зєвшєєрнє 100 Хориглоно Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє но шєєрнє 10 500(50) 600 Зєвшєєрнє
тэсвэртэй портланд
цементэн хавтан
11. Цемент-элсэн Зєвшєєрнє 500 Зєвшєєрнө Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє 15 1000 100 Зєвшєєрнє
зуурмаган їетэй (100)
металлцементэн

20
 БД 31­109­08
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
12. Ксилолитон Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 3 200 (20) 50 Хориглоно

13. Поливинилацетат- Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 3 200 (20) 50 Хориглоно
цемент їртсэн
14. Поливинилацетат- Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Зєв- 50(50) 50 Хориглоно
шаваасан шєєрєх
гїй
15.Эпоксид - шаваасан Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 2 500(50) 50 Хориглоно
цутгамал
16. Элсэн їетэй Зєвшєєрнє 100 Хориглоно Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє 50 500(50) 500 Зєвшєєрнє
дєрвєлжин чулуун
17. Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй Зєвшєєрнє 100 Хориглоно Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє 50 500(50) 100 Зєвшєєрнє
дєрвєлжин чулуун
Эрчмийг нь
18. Жижиг ширхэгтэй Зєвшєєрнє 500 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє 50 500(50) 100 хязгаарласан
бетон їетэй ган хавтан болзолтойгоор
зєвшєєрнє
19. Жижиг ширхэгтэй
бетон їетэй нїхтэй Зєвшєєрнє 500 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Хориглоно 10 500(50) 100 Зєвшєєрнє
ширмэн хавтан
20. Элсэн їетэй төвгөр
тулгууртай ширмэн Зєвшєєрнє 300 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Хориглоно 10 Хавтанд 1400 Зєвшєєрнє
хавтан ЗТ
21. Битум буюу
давирхайлаг шаваасан Зєвшєєрнє 100 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Хориглоно 50 50(5) 50 Хориглоно
давхрага дээр наасан
тайрдсан
22. Битум шаваасан Зєв- Зєв- Хориг Зєв-
їетэй асфальт бетон Зєвшєєрнє 60 шєєрєх шєєрнє Зєвшєєрнє лоно шєєрнє Зєвшєєрнє Хориглоно 5 30(3) 50 Зєвшєєрнє
хавтан гїй
23. Цемент-элсэн Зєв- Зєв- Хориг Зєв-
зуурмаган їетэй цемент- Зєвшєєрнє 60 шєєрєх шєєрнє Зєвшєєрнє лоно шєєрнє Зєвшєєрнє Хориглоно 7 500(50) 100 Хориглоно
бетон хавтан гїй
24.Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 5 500(50) 100 Хориглоно
шигтгэмэл бетон хавтан
25.Цемент-элсэн Хориглоно
зуурмаган їетэй гантиган Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 2 500(50) 100 Хориглоно
хавтан
26. Цемент-элсэн Зєв- Зєв-
зуурмаган їетэй Зєвшєєрнє 60 шєєрєх шєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Хориглоно 10 500(50) 100 Зєвшєєрнє
байгалийн чулуун гїй
(боржин г.м) хавтан

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

21
 БД 31­109­08
27.10-13 мм
зузаан вааран
хавтан Їїнд: Хориглоно Хориглоно
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно 2 200(20) 100 Хориглоно
їетэй; Хориглоно Хориглоно Хоригл
Битумэн шаваасан їетэй; Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно оно 100(10) 50 Хориглоно

28. 15-20 мм зузаан

вааран мєн хїчилд
тэсвэртэй вааран хавтан  Хориглоно Хориглоно 3
Үүнд:
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл 200(20) 100 Хориглоно
їетэй; оно
Битумэн шаваасан їетэй; Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно 100(10) 50 Хориглоно
29. 30-35 мм
зузаан хїчилд
тэсвэртэй вааран хавтан 
Үүнд: Зєв-
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно шєєрөхгүй Зєвшєєрнө 5 200(20) 100 Хориглоно
їетэй; Хориглоно Хориглоно
Битумэн шаваасан їетэй; Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно 2 100(10) 50 Хориглоно
30. 50 мм зузаан Хоригло
хїчилд тэсвэртэй вааран Хоригл Зєв- но Зєвшєєрнє Хоригл Зєв-
хавтан Үүнд: оно шєєрнє Зєвшєєрнє оно шєєрнє
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє 60 7 300(30) 100 Зєвшєєрнє
їетэй;
Битумэн шаваасан їетэй; Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 3 200(20) 50 Хориглоно

31. 10-12 мм
зузаан шлакоситаллон
хавтанцар Үүнд: Хориглоно Хориглоно 2
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє — Хориглоно Зєвшєєрєхгүй Хориглоно 200(20) 100 Хориглоно
їетэй; Хориглоно Хориглоно Хоригл
Битумэн шаваасан їетэй; Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно оно 100 (10) 50 Хориглоно

32.15-20 мм
зузаан шлакоситаллон Хориг
хавтанцар Үүнд: Лоно
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Хориглоно 5 300 (30) 100 Хориглоно
їетэй; Хориг
Битумэн шаваасан їетэй; Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно лоно Хориглоно Хориглоно 2 100 (10) 50 Хориглоно
33. 18-20мм зузаан Хориг
диабаз маягийн чулуун Лоно
цутгамал хавтанцар  2
Үүнд: Зєвшєєрнє 60 Хориглоно Зєвшєєрнє Хориг Зєвшєєрнє Хориглоно 300 (30) 100 Хориглоно
Бїх тєрлийн зуурмаган лоно Хоригл
їетэй; Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно оно 100 (10) 50 Хориглоно
Битумэн шаваасан їетэй;
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

22
 БД 31­109­08
34. 25-30мм зузаан
тунгалаг чулуун цутгамал
хавтан Хоригл Зєв- Зєв- Зєв-
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє 60 оно шєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє шєєрєх шєєрнє 10 300(30) 100 Зєвшєєрнє
їетэй; гїй
35. 40 мм зузаан тунгалаг
чулуун цутгамал хавтан
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє 60 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє 15 300(30) 100 Зєвшєєрнє
їетэй;
36. Хїчилд тэсвэртэй Хоригло Зєв- Зєв- Хоригл
тоосго Үүнд: но шєєрнє Зєвшєєрнє шєєрнє Зєвшєєрнє оно Зєв-
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє 60 шєєрнє 7 300 (30) 100 Зєвшєєрнє
їетэй;
Битумэн шаваасан үетэй; Зєвшєєрнє 60 Хоригло Зєвшєєрнє Хоригло Зєвшєєрнє Хориглоно 3 200 (20) 50 Зєвшєєрнє
но но
37. Хїчилд тэсвэртэй Хоригло Хоригл Зєв-
хавиргат тоосго Үүнд: но оно шєєрнє
Бїх тєрлийн зуурмаган Зєвшєєрнє 60 Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє Хоригл 10 300 (30) 100 Зєвшєєрнє
їетэй; оно Зєв-
Битумэн шаваасан їетэй; Зєвшєєрнє — Хоригло Зєвшєєрнє Зєвшєєрнє шєєрнє 5 200 (20) 50 Зєвшєєрнє
но
38.Поливинилхлоридон Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно 2 100 (10) 50 Хориглоно
пластикат
39. Банзан Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно 2 Нэг цэгт 50 Хориглоно
200 кг
40. Паркетан банз болон Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл Нэг цэгт 50 Хориглоно
бамбай оно 200 кг
41. Модон ширхэглэгт хэт Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл Нэг цэгт 50 Хориглоно
хатуу хавтан оно 200 кг
42. Ширхэгийн болон Зєвшєєрнє — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл Нэг цэгт 50 Хориглоно
угсармал паркет оно 200кг
43. Хулдаасан Зєв- Зєв- — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл 500(50) 50 Хориглоно
шєєрєх шєєрнє оно
гїй
44. Химийн сэмэрдэст Зєв- Зєв- — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл 100(10) 50 Хориглоно
суурьтай хуйлмал шєєрєх шєєрнє оно
гїй
45.Шавар бетон, Зєв- Зєв- —
цутгамал шавран шєєрєх шєєрнє Хориглоно Хориглоно Хориглоно 5 50(5) 500 Зєвшєєрнє
гїй
46.Битумд нэвшїїлсэн Зєв- Зєв- Хоригло
дайрган шєєрєх шєєрнє 40 Хориглоно Зєвшєєрнє но Зєвшєєрнє Хориглоно 10 100(10) 50 Зєвшєєрнє
гїй
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
47. Хайрга, дайрган Зєв- Зєв- — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Зєвшєєрнє Хориглоно 10 100(10) 500 Зєвшєєрнє
шєєрєх шєєрнє
гїй
48. Шаарган болон Зєв- Зєв- — Хориглоно Хориглоно Хориглоно Зєвшєєрнє Зєв- Зєв- Хязгаар 30(30) Хязгаар Зєвшєєрнє
хєрсєн шєєрєх шєєрнє шєєрєх шєєрнє лахгїй лахгїй

23
 БД 31­109­08
гїй гїй
P 
Тайлбар. Тємєр дугуй ба дугуй огтлолтой төмөр зїйлээс шаланд ирэх даралтын илтгэлцїїр С-г дараах томьёогоор тодорхойлно. С= 
b  D 
Р- Дугуй буюу мєрнєєс шаланд ирэх хамгийн их даралт, кг;
D- Дугуй буюу мєрийн диаметр, м;
в- Дугуй буюу мєрийн єргєн, см;

2-р хїснэгт
Шаланд үзүүлэх үйлчлэлийн эрчмийн хязгаарын утга
С

м
А
д
а
а
р

н
ь
с

Органик уусгагч Хїчил, шїлтийн уусмал

24
 БД 31­109­08

бїтээгдэхїїн (мазут, керосин

Бїрээс

Тїїхий нефть ба нефтийн

Фторт-устєрєгч, Эсэлдїїлэгч Органик бус

дизель тїлш, бензин)

кремфторт устєрєгч болон (азотын, хлорно-ватист, эсэлддэггїй Органик

нїїрс-ус єрєгчїїд
тїїнтэй г.м хромын ба бусад) (хїхрийн, давсны ба бусад)

Концентраци,
Сайхан їнэрт

Кетонууд

Эрчим
%
Концентраци,

Концентраци,

Концентраци,

Концентраци,
Эрчим

Эрчим

Эрчим

Эрчим
%

%
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
1.Цемент-элсэн Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8(12*) Бага
2.Цемент-бетонон Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8(12*) Дунд
3.Асфальт бетонон Хоригло Хоригло Хоригло Хоригло Хоригло
Их Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 10 Дунд 20 Дунд 8 Дунд
но но но но но
4. Шигтгэмэл
бетонон (терраццо)
Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8 Дунд

5. Поливинилацетат-
Хориглоно
цемент-бетонон Бага Бага Их Их Их Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8 Бага

6. Латексцемент-
Их Бага Бага Дунд Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 10 Бага 8 Бага
бетонон
7. Нягтруулах
нэмэлттэй шингэн Хориг
шилт хїчилд Дунд Их Их Их Их Бага Хориглоно Хориглоно 100 Их 100 Их 100 Их
лоно
тэсвэртэй бетонон
8.Шаарган
дїїргэгчтэй хромит
хольцтой
Бага Их Дунд Их Дунд Хоригло 8 Бага
халуунд тэсвэртэй Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно
но
портланд цементэн
бетонон
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
9. Дээд їеийг нь
бэхжїїлсэн
Бага Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8 Бага
бетонон

10. Элсэн
давхрагатай Бага Дунд Дунд Дунд Дунд Хоригло 8 Бага
Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно
шаарган но

25
 БД 31­109­08
дїїргэгчтэй хромит
хольцтой халуунд
тэсвэртэй портланд
цементэн хавтан
11. Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй Бага Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8 Бага
металлцементэн
12. Ксилолитон Хориг Хоригло Хориг
Бага Бага Бага Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно —
лоно но лоно
13. Поливинилацетат- Хориг Хоригло Хориг
Бага Бага Бага Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно —
цемент їртсэн лоно но лоно
14. Поливинилацетат-
Хориг Хоригло
шаваасан Бага Бага Бага Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно — Хориг
лоно но
лоно
15.Эпоксид -
Дунд Дунд Дунд Дунд Бага Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 15 Бага 30 Бага 15 Бага
шаваасан цутгамал
16. Элсэн їетэй Хоригло Хориг
Их Их Их Их Их Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 15 Бага —
дєрвєлжин чулуун но лоно
17. Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй Их Их Дунд Их Их Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 15 Бага 8(12*) Дунд
дєрвєлжин чулуун
18. Жижиг
ширхэгтэй бетон Бага Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 15 Бага 8(12*) Дунд
їетэй ган хавтан
19. Жижиг
ширхэгтэй бетон
Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 15 Бага 8(12*) Дунд
їетэй нїхтэй
ширмэн хавтан
20. Элсэн їетэй
Хоригло Зєвшєєрєхг Хориг
төвгөр тулгууртай Бага Бага Бага Бага Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно —
но -їй лоно
ширмэн хавтан
21. Битум буюу
давирхайлаг
шаваасан давхрага Хориг Хоригло Хоригло Хоригло Хориг Хориг Хориг
Их Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно
дээр наасан лоно но но но лоно лоно лоно
тайрдсан

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
22. Битум
шаваасан їетэй Хоригло Хоригло Хоригло Хоригло Хоригло
Их Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 10 Дунд 20 Дунд 8 Дунд
асфальт бетон но но но но но
хавтан
23. Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй
Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8 Дунд
цемент-бетон
хавтан
24.Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй
Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Дунд
шигтгэмэл бетон
хавтан

26
 БД 31­109­08
25.Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй Их Их Дунд Их Дунд Дунд Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8(12*) Дунд
гантиган хавтан
26. Цемент-элсэн
зуурмаган їетэй
Их Их Дунд Их Дунд Дунд Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8(12*) Дунд
байгалийн чулуун
(боржин г.м) хавтан
27.10-13 мм
зузаан вааран Їений нэр тєрлєєс хамааран ямар байхыг (а-е-д їзїїлснээс хар)
хавтан
28. 15-20 мм зузаан
вааран мєн хїчилд
тэсвэртэй вааран Їений нэр тєрлєєс хамааран ямар байхыг (а-е-д їзїїлснээс хар )
хавтан
29. 30-35 мм
зузаан хїчилд
тэсвэртэй вааран Їений нэр тєрлєєс хамааран ямар байхыг (а-е-д їзїїлснээс хар )
хавтан
30. 50 мм зузаан
хїчилд тэсвэртэй Їений нэр тєрлєєс хамааран ямар байхыг (а-е-д їзїїлснээс хар )
вааран хавтан
31. 10-12 мм
зузаан
шлакоситаллон Їений нэр тєрлєєс хамааран ямар байхыг (а-е-д їзїїлснээс хар )
хавтанцар
32.15-20 мм
зузаан
шлакоситаллон Їений нэр тєрлєєс хамааран ямар байхыг (а-е-д їзїїлснээс хар )
хавтанцар
33. 18-20мм зузаан
диабаз маягийн Їений нэр тєрлєєс хамааран ямар байхыг (а-е-д їзїїлснээс хар )
чулуун цутгамал
хавтанцар
34.Хїчилд тэсвэртэй
тоосго доор заасан
їен дээр
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

27
 БД 31­109­08
а. Цемент-элсэн Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл 8(12*) Бага
зуурмаган їетэй оно

б. Латекс Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 10

нэмэлттэй цемент- Их Бага Бага Дунд Бага Дунд Бага 8(12*) Дун
элсэн зуурмаган Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 5 Бага д
20
заадасыг нь Их Дунд Дунд Их Дунд Их Их 15 Дун
эпоксид д
шаваасаар
дїїргэсэн латекс Хориглоно
нэмэлттэй цемент- Хориглоно 100 Их
элсэн зуурмаг 100 Их
100 Хориг Хор
в. Нягтруулах Их Их Их Их Их Дунд Хориглоно Хориглоно Дунд лоно игло
нэмэлттэй шингэн 5 Их но
шилт зуурмаг 15 Их
30 15 Дун
мєн адил Хориглоно Хориглоно Их д
заадсыг нь Их Их Дунд Дунд Дунд Их
арзамитшаваасаар 5 Их
чигжсэн Хориглоно 15 Их
Хориглоно 30 15 Дун
мєн адил Их д
заадасыг нь Их Их Их Дунд Дунд Их Хориглоно
эпоксид Хориглоно 5 Их
шаваасаар Хориглоно 15 Их
чигжсэн Хориглоно 30 15
Их Их
г.Эпоксид давирхай Их Их Их Дунд Дунд Их 5 Их Их
суурьтай шаваасан 15 30 15 Их
Хориглоно Хориглоно Их
д.Арзамит-шаваас Их Их Их Дунд Дунд Их Их
10 20 8 Дун
е.Битумэн шаваас Их Хоригло Хоригло Хоригло Хоригло Хоригло Их д
но но но но но

35.Тунгалаг чулуун
цутгамал чулуун
хавтан доор заасан
їетэй
а. Цемент-элсэн Их Их Дунд Их Дунд Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 8(12*) Дун
зуурмаган їетэй д

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

28
 БД 31­109­08
б.Латекс нэмэлттэй Их Бага Бага Дунд Бага Дунд
цемент-элсэн Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно 10 Дунд 8(12*) Дун
зуурмаган їетэй д
мєн адил Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хориглоно
заадасыг нь Их Дунд Дунд Их Дунд Их 20 Их 15 Дун
эпоксид шаваасаар д
чигжсэн
36. Поливинил- Дунд Бага Бага Бага Бага Дунд Хориглоно Хориглоно 5 Дунд 20 Дунд 20 Дунд 20 Дун
хлоридон д
пластикат
37.Банзан Хориглоно
(будагтай )
38. Паркетан банз Хориглоно
болон бамбай
39.Модон Хориглоно
ширхэглэгт хэт
хатуу хавтан
40. Ширхэгийн Хориглоно
болон угсармал
паркет
41. Хулдаасан Хориглоно

42.Химийн
сэмэрдэст Хориглоно
суурьтай хуйлмал
43. Шавар бетон, Хориг Бага Бага Бага Бага Хориглоно
цутгамал шавран лоно

44.Битумд Дунд Хоригло Хоригло Хоригло Хоригло 10 Бага 20 Бага 8 Бага

шингээсэн дайрган но но но но Хориглоно
45. Хайрга, дайрган Бага Бага Бага Бага Бага Хориглоно Хориглоно Хоригл Хориг Хориг Хор
Хориглоно оно лоно лоно игло
но
46. Шаарган болон Бага Бага Бага Бага Бага Хориглоно Хориглоно Хориглоно Хоригл Хориг Хориг Хор
хєрсєн оно лоно лоно игло
но
* элс ба буталсан дайрга (ширмэн, тємєрлєг) буюу порфиритын оронд дїїргэгч болгон хэрэглэх їед

3-р хїснэгт

29
 БД 31­109­08
Тусгай шаардлагат шалны бїрээсийн тодорхойлолт
Тоосгїй байдалд Хуурай їеийн Їйлдвэрлэлийн бохирдлоос
(Тоосноос салгах) статик цэвэрлэхэд хялбар байдал
Бїрээс Єрєє, тасалгааны тоосгїй Нїдэн Хуурай їеийн цахилгаан Оч үл үүсгэх
байдлын їзїїлэлт баримжааны цахилгаан цэнэгїїд
їнэлэлт дамжуулах чанар гадаргуу дээр
хуримтлагдах
1000 10 000 100 000 чадвар Тоосжилтоос Шингэн
бодисоос
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1. Цемент-элсэн Харьцангуй
1 Цэвэрлэх Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Их цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй
боломжгїй хэцїї
дамжуулдаг
2. Цемент-бетонон Харьцангуй
Цэвэрлэх Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
боломжгїй хэцїї
дамжуулдаг
3. Асфальт бетонон Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй хэцїї хэцїї
4. Шигтгэмэл бетонон (террацо) Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дунд зэрэг хэцїї
дамжуулах
5.Поливинилацетатцемент-бетонон Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дунд зэрэг дунд зэрэг
дамжуулах
6. Латексцемент-бетонон Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дунд зэрэг дунд зэрэг
дамжуулах
7. Нягтруулах нэмэлттэй шингэн шилт Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хїчилд тэсвэртэй бетон дамжуулах дунд зэрэг дунд зэрэг
8. Шаарган дїїргэгчтэй,
Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
хромит хольцтой халуунд тэсвэртэй Хамаарахгїй Дунд Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
дамжуулах хэцїї хэцїї
портландцементэн бетон
9. Дээд їеийг нь бэхжїїлсэн бетон Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулах хэцїї дунд зэрэг
10. Элсэн давхрагатай , шаарган дїїргэгч
Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
хромит хольцтой халуунд тэсвэртэй Хамаарахгїй Дунд Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
дамжуулах хэцїї хэцїї
портландцементэн хавтан
11.Цемент-элсэн зуурмаган їетэй Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
металл цементэн дамжуулах хэцїї дунд зэрэг
12. Ксилолитон Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
хэцїї хэцїї
дамжуулдаг
13. Поливинилацетатцемент-їртсэн Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
хэцїї хэцїї
дамжуулдаг
14. Поливинилацетат шаваасан Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Хамаарна Тоосгїй цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хялбар дунд зэрэг
дамжуулах
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
15. Эпоксид шаваасан цутгамал Хамаарах- Хамаарна Тоосгїй Цахилгаан Хуримтлагдана Оч үүсгэдэг Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд

30
 БД 31­109­08
гїй дамжуулдаггїй хялбар хялбар
16. Элсэн їетэй дєрвєлжин чулуун Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд зэрэг Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
дамжуулах хэцїї хэцїї
17. Цемент-элсэн зуурмаган їетэй Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд зэрэг Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
дєрвєлжин чулуун дамжуулах хэцїї хэцїї
18. Жижиг ширхэгтэй бетон їетэй ган Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд зэрэг Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хавтан дамжуулах хэцїї дунд зэрэг
19. Жижиг ширхэгтэй бетон їетэй Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд зэрэг Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
ширмэн нїхтэй хавтан дамжуулах хэцїї дунд зэрэг
20. Элсэн їетэй төвгөр тулгууртай Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд зэрэг Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
ширмэн хавтан дамжуулах хэцїї хэцїї
21. Битум буюу давирхайлаг шаваасан Цахилгаан Цэвэрлэх Цэвэрлэх
Хамаарахгїй Их Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй боломжгїй боломжгїй
22. Битумт шаваасан їетэй асфальт Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд зэрэг Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
бетон хавтан дамжуулдаггїй хэцїї хэцїї
23. Цемент-элсэн зуурмаган Харьцангуй
Цэвэрлэх Цэвэрлэхэд
їетэй цемент бетон хавтан Хамаарахгїй Дунд зэрэг цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
боломжгїй хэцїї
дамжуулах
24. Цемент-элсэн зуурмаган Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
їетэй шигтгэмэл бетон хавтан Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дунд зэрэг хэцїї
дамжуулах
25. Цемент-элсэн зуурмаган Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
їетэй гантиган (мєн буталсан) хавтан дамжуулдаггїй хялбар дунд зэрэг
26. Цемент-элсэн зуурмаган
Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
їетэй байгалийн чулуун (боржин болон Хамаарахгїй Бага Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
дамжуулах хялбар дунд зэрэг
бусад) хавтан
27. Вааран хавтан Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хялбар дунд зэрэг
дамжуулах
28. Хїчилд тэсвэртэй вааран Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
хавтан Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хялбар дунд зэрэг
дамжуулах
29. Шлакоситаллон хавтан Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Тоосгїй цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хялбар хялбар
дамжуулах
30. Чулуун цутгамал хавтанцар Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Тоосгїй цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хялбар хялбар
дамжуулах
31. Хїчилд тэсвэртэй хавтгай тоосго Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хялбар дунд зэрэг
дамжуулах
32. Хїчилд тэсвэртэй хавиргат тоосго Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
хялбар дунд зэрэг
дамжуулах
33. Поливинилхлорид пластикат масс Цэвэрлэхэд
Хамаарах- Цахилгаан Цэвэрлэхэд
(цул) Хамаарна Тоосгїй Хуримтлагдана Оч үүсгэдэггїй 1 хялбар
гїй дамжуулдаггїй хялбар
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
34. Банзан (будагтай) Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй хялбар дунд зэрэг

31
 БД 31­109­08
35. Паркетан банз болон бамбай Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй хялбар дунд зэрэг
36. Модон ширхэглэгт хэт хатуу хавтан Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй хялбар дунд зэрэг
37. Ширхэгийн болон угсармал паркет Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Бага Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй хялбар дунд зэрэг
38. а. Цахилгааны тогтонги гїйдлийг Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарна Тоосгїй Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
бууруулагч зузаан хулдаас дамжуулдаггїй хялбар хялбар
б. Хулдаас Хамаарах- Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарна Тоосгїй Хуримтлагдана Оч үүсгэдэггїй 1
гїй дамжуулдаггїй хялбар хялбар
в. Поливинилхлорид хавтанцар Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Хамаарна Тоосгїй Хуримтлагдана Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй хялбар хялбар
39. Химийн сэмэрдэст суурьтай хуйлмал Цахилгаан Цэвэрлэхэд Цэвэрлэхэд
Хамаарахгїй Дунд зэрэг Хуримтлагдана Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулдаггїй дунд зэрэг хэцїї
40. Шавар бетон, цутгамал шавран Цахилгаан Цэвэрлэх Цэвэрлэх
Хамаарахгїй Их Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
дамжуулах боломжгїй боломжгїй
41. Битумд шингээсэн дайрган Харьцангуй
Цэвэрлэхэд Цэвэрлэх
Хамаарахгїй Их цахилгаан Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэггїй 1
хэцїї боломжгїй
дамжуулах
42. Хайрга, дайрган Цахилгаан Цэвэрлэх Цэвэрлэх
Хамаарахгїй Их Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
дамжуулах боломжгїй боломжгїй
43. Шаарган болон хєрсєн Цахилгаан Цэвэрлэх Цэвэрлэх
Хамаарахгїй Их Хуримтлагдахгїй Оч үүсгэдэг
дамжуулах боломжгїй боломжгїй
1. Оч їүүсгэдэггүй дїїргэгч хэрэглэх нєхцєлд

4-р хїснэгт
Орон сууцны барилгын шал ба хучилтын хэрэглэх хїрээ

Хучилтын нїхтэй Бетоны дундаж дБ индексийн лавлагааны утга Хэрэглэх хїрээ

хавтангийн зузаан, нягт, кг/м3
Шалгїй хавтангийн Шалгїй хавтангийн Даацын хєндлєн ханын Энд заасан загварын хавтангийн хамт
мм
агаарын шуугиан цохилтын шуугианы хамгийн их алхам, м орон сууцны барилгад хэрэглэж болох

32
 БД 31­109­08
тусгаарлалт шилжїїлсэн тївшин шалны бїтээц
Дэр модтой модон шал, дуу тусгаарлагч їе
1. 100 1600-2500 44-45 91-86 3.3 ба тэгшилгээний дээр хийх хулдаас ба
ширхэгийн паркетан бїрээс, модон
ширхэглэгт хавтант бїрээс, дуу, дулаан
тусгаарлагч суурь бїхий тэгшилгээний
дээрхи хулдаасан бїрээс
2. 120 1600-2500 45-47 88-84 3.6 Мєн адил
3. 140 1600-2500 46-48 87-82 4.2 Мєн адил
4. 1600-2500 48-50 86-81 4.5 Мєн адил
5. 160 1800-1900 49 84 Мєн адил
2200-2500 50 81 6.6 (холимог алхмын Мєн адил, тїїнчлэн тэгшилгээ їегїй дулаан
хувилбарын тусгаарлах үен дээрхи хулдаас
6.
хувьд 2.6-6.6 м
хїртэл)
7. 180 1800-1900 50 83 Мєн адил
1500-1900 50-52 84-82 Мєн дэр модтой модон шал, дуу тусгаарлагч
їе ба тэгшилгээний дээр хийх хулдаас ба
ширхэгийн паркетан бїрээс, модон
8. 200
ширхэглэгт хавтан бїрээс, дуу, дулаан
тусгаарлагч суурь бїхий тэгшилгээний
дээрхи хулдаасан бїрээс
9. 220 (нїхний 1600-2000 47-49 7-86 Хязгаарлахгїй Мєн адил
диаметр-159 мм ,
шилжїїлсэн зузаан-
- 120 мм)
10. 2200-2500 50-51 85-84 Мєн адил
11. 220 (нїхний 2200-2500 51-52 82-81 Мєн адил, тїїнчлэн тэгшилгээ їегїй дуу,
диаметр-140 мм, дулаан тусгаарлах їен дээрх хулдаас
шилжїїлсэн зузаан-
- 160 мм )
Тайлбар : Агаарын шуугианыг тусгаарлах индексийн нормативт утга болон цохилтын шуугианы шилжїїлсэн тївшинг хангах нєхцлийг харгалзан СНиП II-12-77-ын дагуу
тооцсоноор шалны параметрыг (шалны масс, дуу тусгаарлагч їеийн материал ба бусад ) авна.

33
 БД 31­109­08
5-р хїснэгт
Дулаан эзэмшилийн
Єрєє, тасалгаа їзїїлэлт Вт/м 2 ˚С-ээс Бїрээс
илїїгїй
1. Орон байр болон нийтийн байрны сууцны 122) дуу, дулаан тусгаарлагчтай хулдаасан 1)
єрєєнїїд, сурагчдын байр, зочид буудал, банзан
амралтын газрын унталгын єрєє г.м сийрхий зїсмэл
нарийн банзан
модон ширхэглэгт хэт хатуу хавтан
паркет
паркетан ба нарийн банзан бамбай
2. Барилгын гадна хаалганаас 20 метрээс хол 14 дуу, дулаан тусгаарлагчтай хулдаасан 1)
алслагдсан конторын болон амралтын газрын, нарийн банзан
зочид буудлын, сурагчдын байрны, нийтийн банзан
болон орон сууцны хонгилууд паркетан банз
модон ширхэглэгт хэт хатуу хавтан
паркет
паркетан ба нарийн банзан бамбай
3. Олон нийтийн барилгын єрєє тасалгаа, — эпоксид цутгамал
хїмїїсийн байнгын хєдєлгєєн байдаггїй єнгєлгөөтэй шигтгэмэл бетон
єрєєнїїд (музей, їзэсгэлэн, вестибюль, вокзал, єнгєлгөөтэй цемент бетон
їйлдвэрийн газрын засварлагааны танхим г.м) єнгєлгөөтэй поливинилацетатцемент-бетонон
байгалийн чулуун хавтан
гантиган хавтан мєн буталсан
4. Ясли, цэцэрлэгийн барилгын хїїхдийн 12 паркет
єрєєнїїд мєн хонгилууд нарийн банзан ба нарийн паркетан бамбай
банзан
паркетан банз
5. Эмчилгээний ба эмчийн кабинет, эмнэлэг, 12 хулдаасан 1)
поликлиник, амбулатори, диспансер, сувилал, нарийн банзан
амралтын газар, сурагчдын дотуур байрны єрєє, паркетан
тасалгаа паркетан ба нарийн банзан бамбай
банзан
паркетан банз
6. Ясли, цэцэрлэг, больницын хїїхдийн ариун 14 хулдаасан 1)
цэврийн өрөө, эмнэлэгийн боолтын єрєє
1). Дулаан шингээх шаардлагат їзїїлэлт нь зузаан хулдаас болон зохих <<дулаан>> тэгшилгээтэй байх ёстой.
2). Хэрэв шалны гадаргуу 23˚ С-аас дээш температуртай бол дулаан шингээлтийн їзїїлэлтийг нь нормчлохгїй.
7. Контор, зохион бїтээх товчоо, туслах чанарын 14 хулдаасан 1)
барилгын албан хаагчийн єрєє, ажлын єрєє, паркетан банз
кабинет г.м паркет
паркетан ба нарийн банзан бамбай
модон ширхэглэгт хэт хатуу хавтан
(зєвхєн хучилтын дээр байрласан
єрєєнїїдэд)
8. Сургалтын байгууллагын єрєєнїїд, анги, 14 хулдаасан 1)
танхим, лаборатори, багш нарын контор г.м банзан
Уншлагын, їзэгчийн, нийтийн, спортын зал, паркетан
танхим гадуур хувцас хадгалах гардероб паркетан ба нарийн банзан бамбай
нарийн банзан
9. Тєрєл бїрийн зориулалтын барилгын ванн, —  өнгєлгөөтэй цемент бетон
шїршїїр, угаалтуур, бие засах єрєєнүүд, єнгєлгөөтэй шигтгэмэл бетон
дэлгїїрийн хїнсний бїтээгдэхїїнийг бэлтгэх бетонон
єрєє, нийтийн хоолны газруудын бэлтгэлийн вааран хавтанцар
єрєє, гал тогооны єрєє, нийтийн халуун усны шлакситаллон хавтан
газрын уурын болон угаалгын, хувцасны єрєє,
угаалгын газрын өрөөнүүд
10. Гадна хаалганаас 20 метрээс хол —  өнгєлгөөтэй шигтгэмэл бетон
алслагдсан мєн тїїнчлэн 2-р давхар болон вааран хавтанцар
дараах давхарт байрласан нийтийн хоолны шлакситаллон хавтан
газрууд ба дэлгїїрийн худалдааны танхим латексцементбетонон
поливинилацетатцемент-бетонон
байгалийн чулуун хавтан мєн буталсан
банзан
паркет ба паркетэн банзан бамбай
11. Орон сууцны барилгын гал тогооны  12 хулдаасан 1)
өрөөнүүд банзан
модон ширхэглэгт хэт хатуу хавтан
нарийн банзан
6. Шалны давхаргын зураг тєсєл зохиох

45
 БД 31­109­08

6.1. Шалны давхаргын нэр тєрлийг шаланд їзїїлэх їйлчлэлээс нь

хамааруулан 1-5-р хїснэгтэд заасны дагуу сонгоно.
6.2. Шалны давхаргын материалын шахалтын бат бэх ба анги дараах
їзїїлэлтээс багагїй байх ёстой.
Їїнд :
Цемент-элсэн зуурмаг - 15МПа-30 МПа;
Шингэн шилэн зуурмаг - 20 МПа;
Жижиг ширхэгтэй бетоны шахалтын бат бэхийн анги В30-аас
багагїй байна.
Шалны давхаргын бусад тєрлийн материалын шахалтын бат бэхийг
нормчлохгїй.
6.3. Шалны давхаргын материал болон тэдгээрийн хамгийн бага зузааныг
6-р хїснэгтэд зааснаар авсан байна.

Давхарга
6-р хїснэгт
Шахалтын
Давхар- бат бэх,
Давхаргын материал гын нэр Давхаргын МПа, Шалны бїрээсийн
тєрєл, зузаан, мм нормчлог- материал
хэлбэр -ддоггїй
1. Цемент-элсэн 2а 10-15 15-30 Цемент-элсэн хавтан
зуурмаг (ус Шигтгэмэл бетон
тусгаарлалтаар Гантиган
20 ) Байгалийн чулуун хавтан
2а 15-30 Хїчилд тэсвэртэй вааран хавтан
Мєн адил 15 (ус тусгаар- Шлакоситаллон
-лалтаар 20 ) Цутгамал чулуун хавтанцар

2. Латекс нэмэлттэй 2б 15 (ус тусгаар- 15-30 Хїчилд тэсвэртэй вааран

цемент-элсэн зуурмаг -лалтаар 20) хавтанцар
Шлакоситаллон
Цутгамал чулуун
3. Нягтруулах 2в 15 (ус тусгаар- 20 Мєн адил
нэмэлттэй шингэн шилт -лалтаар 20 )
суурьтай
зуурмаг
4. Эпоксид давирхайлаг 2г 3 — Мєн адил
суурьтай шаваас
5. Арзамит шаваас 2д 3 — Мєн адил
Хїчилд тэсвэртэй вааран
хавтанцар
6. Битумэн шаваас 2е 2 — Шлакоситаллон
Цутгамал чулуун
Хїчилд тэсвэртэй тоосго
Асфальт бетон хавтан
Зєв хэлбэртэй чулуу
Поливинилхлоридон пластикат
7. Усанд тэсвэртэй 2ж 1 — Модон ширхэглэгт хэт хатуу хавтан
холбогчтой хїйтэн Химийн сэмэрдэст суурьтай
шаваас хуйлмал
Хулдаас
Ширхэгийн болон угсармал паркет
8. Давирхайт шаваас 2з 3 — Зєв хэлбэртэй чулуу
9. Жижиг ширхэгтэй 2к 30 В30 Ган ба ширмэн хавтан
бетон
Халуунд тэсвэртэй бетон хавтан
10. Элс 2л — Дєрвєлжин чулуу
Шалны дулаан  ˚С-ын нєхцєлд
ширмэн хавтан:
60 200-аас бага
46
 БД 31­109­08

100 200-600 хїртэл

150 600-1000 хїртэл
220 1000-1400 хїртэл
11. Дулаан тусгаарлах Халуунд тэсвэртэй бетон хавтан
материал, чулуун Дєрвєлжин чулуу
нїїрсний шаарга, Шалны дулаан ˚С-ын
буталсан тоосго буюу 2и нєхцєлд ширмэн хавтан:
нягтруулсан байдалд 1- 60 200-аас бага
1.2 т/м3 эзлэхїїн жинтэй 70 200-600 хїртэл
халуунд тэсвэртэй 100 600-1000 хїртэл
бусад материал 150 1000-1400 хїртэл

7. Тэгшилгээ (шалны доорхи буурь)-ний зураг тєсєл зохиох

7.1. Тэгшилгээг дараах тохиолдолд зайлшгїй хийнэ. Їїнд:

· Шалны доорхи їеийн гадаргууг тэгшлэх;
· Инженерийн байгууламжийн яндан хоолойг далдлах;
· Хучилтан дээрх шалны налууг гаргах;
· Дуу ба дулаан тусгаарлах їений доор хатуу єнгєн їе бий болгох;
· Дуу ба дулаан тусгаарлагчийн ачааллыг жигд хуваарилах;
· Шалны дулаан хадгалалтын нормыг хангах;

7.2. Дуу, дулаан тусгаарлагч їе ба хучилтын хавтангийн болон дэвсгэр

їен дээрхи тэгшилгээний материалын марк ба зузааныг 7-р хїснэгтэнд
зааснаар авна.
7.3.Шаланд їйлчлэх тєвлєрсєн ачаалал нь 2 кН (200 кгс)-аас илїї байвал
дуу ба дулаан тусгаарлагч їен дээр бетонон тэгшилгээ (бетон дэвсгэр їе) хийх
ба тїїний зузааныг тооцоогоор тодорхойлно.
7.4. Тэгшилгээний (шалны) гадаргуугийн дулааншилийн їзїїлэлтийг
БНбД 2.01.03-92 “Барилгын дулаан техник”- д зааснаар тооцож авна.
7.5. Эрдсийн материалаар хийх тэгшилгээнд модон материалаас бусад
тєрлийн бїрээс хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Модон материалаар хийх тэгшилгээнд
модон ширхэгт хавтан ба модон зоргодсон хавтан бїрээс хийхэд тохиромжгїй
тул модон материал дотроос зєвхєн уур нэвтрїїлэлт багатай модон ширхэглэгт
хэт хатуу хавтан, банз, паркетыг шалны бїрээсэнд хэрэглэх ёстой. Зарим нэг
тохиолдолд модон ширхэглэгт хэт хатуу хавтангаар хийсэн бїрээсэн доор
хєнгєн бетон тэгшилгээ хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

47
 БД 31­109­08

Тэгшилгээ їе 7-р хїснэгт

Тэгшилгээний Шахалтын бат
зузаан, мм бэх, МПа,
бетоны анги
Схем Шалны їелээс

буюу хучилтын

материал доор

материал доор
хавтан дээрхи
Тэгшилгээний Нэр

Шалны олон
їет бїтээц
дэвсгэр їе

Бусад бїх
материал тєрєл

Цутгадаг
полимер
Бетонон

төрлийн
дээрхи
Цутгамал тэгшилгээ
Цемент-элсэн зуурмаг 4б 20 40 20МПа 15 МПа 1. Бїрээс
Цемент бетон 4а 30 40 В15 В 12.5 3. Ус тусгаарлагч
Гєлтгєнє зуурмаг 4в 20 40 — 15 МПа 4. Тэгшилгээ
4в 30 40 20 МПа — 5. Дуу ба дулаан тусгаарлагч їе
Хєнгєн бетон 4г 30 40 — В5 6. Бетонон дэвсгэр їе
Асфальт бетон 4д 20 40 — 7. Хучилтын хавтан
8. Буурь хєрс
9. Тэгшилгээгээр далдлагдсан
яндан хоолой
Цемент-элсэн зуурмаг 4б d+15 d+15 20МПа 15 МПа Тайлбар : асфальт бетонон
Цемент-бетон 4а d+15 d+15 В15 В 12.5 тэгшилгээг зєвхєн ширхэгийн ба
Гєлтгєнє зуурмаг 4в d+15 d+15 20МПа 15 МПа угсармал паркетэн банз доор
d+20 d+20 20МПа 15 МПа хэрэглэнэ.
Хєнгєн бетон 4г d+15 d+15 — В5
Асфальтбетон 4д d+15 d+15 —

Цемент-элсэн зуурмаг 4б 20 40 20МПа 10 МПа 12. Дуу тусгаарлагч жийрэг

50
 БД 31­109­08

Цемент бетон 4а 30 40 В15 В7.5 15. Дэр мод

Хєнгєн бетон 4г 30 40 — В5 d- яндан хоолойн диаметр
Модон зорогдсон ба 4ж
модон ширхэглэгт
хавтан

Єрєєний хэмжээгээр 4е Тайлбар : Зураг тєсєл хийх тодорхой заалтуудыг 2.144-1/88 “Орон сууцны
арматурчласан хавтан барилгын шалны уулзар” цуврал ажлын зургийн альбомд тусгасан болно.

51
 БД 31­109­08

8. Ус тусгаарлагч їений зураг тєсєл зохиох

8.1. Урсгал ус ба бусад шингэн нэвтрэхдээ шаланд зєвхєн дунд ба их эрчимтэй

шингэний їйлчлэл їзїїлэх тохиолдолд ус тусгаарлагчийг хийх ёстой. (2-р хїснэгт) 
Үүнд:
Ус буюу саармаг уусмалын їйлчлэлтэй їед давхар дундын хучилтан дээр
суусан шал мєн суумтгай, хєємтгий хєрсєн дээр суусан шал болон овойдог
хєрсєн дээрх халаалтгїй єрєє, тасалгааны шаланд;
Органик уусгагч, эрдсийн тос, тэдгээрээр хийсэн цийдмэг (эмульс)-ийн 
үйлчлэлтэй хучилтан дээрхи шаланд;
Хїчил, шїлт ба тэдгээрийн уусмал мєн тїїнчлэн амьтны гаралтай эрдсийн 
үйлчлэлтэй хучилтан дээрхи болон хөрсөн дээрхи шаланд;
8.2. Ус, саармаг болон химийн идэмхий шингэн нэвтрэхээс хамгаалж дараах
материалыг нааж ус тусгаарлалт хийнэ.
Їїнд : Химийн урвалд тэсвэртэй полимер цавуу (шаваас) дээр суурилсан
битумт шавааст бризол ба полиизобутилен, поливинилхлорид хальс, стеклоткани г.м.
Дээр заасан шингэнїїд шаланд дунд зэргийн эрчимтэй їйлчлэл їзїїлэх
нєхцєлд битумд суурилсан материалаар ус тусгаарлалт наахдаа хоёр їе, харин
полимер материалаар наахдаа нэг їе хийх хэрэгтэй.
Шаланд их эрчимтэй їйлчлэл їзїїлэх нєхцєлд мєн тїїнчлэн суваг, шуудууны
болон урсгал усны тосгуур ховил дор байгаа бол 1м-ийн радиуст ус тусгаарлагч їеийг
хоёр давхар хийнэ.
8.3. Цемент буюу шингэн шил найрлагад нь орсон битумээр ус тусгаарлах
бїрээс (давхарга, тэгшилгээ) хийхэд ус тусгаарлагчийн дээрээс 1.5-5 мм ширхэглэлтэй
элс цацсан битумт шаваас тїрхэхээр заасан байна.
8.4. Эрдсийн тос, цийдмэг, органик уусгагчууд шаланд дунд ба их эрчимтэй
їйлчлэл їзїїлэх нєхцєлд ус тусгаарлалтад полимер материалыг хэрэглэх ёстой.
Битум болон давирхай суурьтай материалыг ус тусгааралалтад нааж хэрэглэхийг
Хориглоно.
8.5. Хїхэр, давс, азот, цуу, фосфорын уусмал, ба хромын хїчил шаланд дунд ба
их эрчимтэй їйлчлэл їзїїлэх нєхцєлд шалны бїрээс доорхи ус тусгаарлалтаас гадна
хєрс хамгаалах зорилгоор цутгамал буюу асфальтон ус тусгаарлагчийг хэрэглэнэ.
8.6. Шалны бїтээц, хана, суваг ба ховилын ёроол, тоног тєхєєрємж доорхи
суурь, мєн тїїнчлэн шал дайрч гарах хэсэгт урсгал ус болон бусад шингэн нэвтрэхээс
хамгаалах ус тусгаарлалтыг залгаасгїйгээр зай завсаргїй хийх ёстой.
Шал, хана, багана, тоног тєхєєрємжийн суурь мєн тїїнчлэн шалнаас дээш
гарсан яндан хоолой болон бусад бїтээцтэй нийлсэн уулзварт шалны хөвөө хэсгийн
тївшингээс дээш 300 мм-ээс багагїй єндєрт ус тусгаарлалтыг зай завсаргїй хийнэ.
8.7. Хєрсний уснаас хамгаалах ус тусгааралтыг хєрсний усны түвшин дээш
гарах аюултай бїсэн дэх дэвсгэр їеийн дор цутгамал эсвэл асфальтаар хийхийг
тодорхой зааж єгсєн байна. Шаланд дунд болон их эрчимтэй їйлчлэл їзїїлэх урсгал
шингэн байхгїй болон байгаа тохиолдолд ч ус тусгаарлалт зайлшгїй хэрэгтэй.
Шалны ус тусгаарлалтын зураг тєслийг хийхдээ хєрсний ус дээшлэх єндрийг
доор зааснаар авна.
Том ширхэглэгт элсэн хєрсєнд …………………………..0.3м
Жижиг болон дунд ширхэглэгт элсэн хєрсєнд ………...0.5м
Тоосорхог элсэн хєрсєнд …………………………………1.5м
Шавранцар, тоосорхог шавранцар, шавар, элсэнцэр хєрсєнд …2.0м
8.8. Бетон дэвсгэр їе барилгын хаяавчаас доор тївшинд байрлалтай буюу
хєрсний усны тївшинд байх мєн тїїнчлэн дунд ба их эрчимтэй урсгал шингэн шаланд
їйлчлэлийн орчин байхгїй тохиолдолд ч битумээр нааж хийдэг ус тусгаарлалтыг зураг
тєсєлд тусгаж єгсєн байх шаардлагатай.

52
 БД 31­109­08

Зєвхєн эрчимтэй ялзрахгїй байх (амьтны гаралтай болон биологийн бусад

идэвхтэй орчингїй тохиолдолд) нєхцєлд хайламтгай хар цаасаар нааж хийдэг ус
тусгаарлалт хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
8.9. Хєрсний ус нарийн судлаар дээшлээгїй ба шаланд ямар нэг урсгал
шингэний їйлчлэлгїй, барилгын хаяавчаас доор байрласан єрєєнд бетон дэвсгэр їе
тавихдаа битумээр наадаг ус тусгаарлалтыг хэрэглэнэ. Гэхдээ дараах тохиолдолд:
— Туслах аж ахуйн техникийн тоног тєхєєрємж (ус шахах насос, компрессорууд,
хєргєх тєхєєрємж, агаар сэлгэх систем болон бусад) байрлуулах зоорийн єрєєнд гїн
суусан хана босгох їед;
— Барилга ашиглалтын явцад барилга барьж буй нутаг дэвсгэрийн хєрсний
усны нийт тївшин аажмаар дээшлэх магадлалтай бол жишээлбэл: тухайн газар
дээгїїр урсан єнгєрєх гол, горхинд яндан хоолой суулгах үед
8.10. Ус тусгаарлалтын материал ба схемийг 8-р хїснэгтэнд їзїїлэв.

8-р хїснэгт
Ус тусгаарлагч
Ус Нэр Материал Їений Схем Шалны їе
тусгаарлалтын тєрєл тоо
нэр тєрєл
Урсгал ус ба бусад шингэнээс тусгаарлах
53
 БД 31­109­08

Гидростеклоизол
гидроизол
Наадаг : битумэн битумэн шавааст
буюу бризол
3а 2-4
давирхайлаг хайлуулдаг 1.Бїрээс
чулуутай хар цаас 2.Давхарга
3.Ус тусгаарлагч
4. Тэгшилгээ
6. Дэвсгэр їе
7. Хучилтын
хавтан
8. Буурийн
нягтруулсан хєрс
11. Шаваасаар
Полиизобутилен дїїргэсэн заадас
поливинилхлорид
хальс
Нийллэг 3б химийн үйлчлэлд 1-2
тэсвэртэй полимер
цавуут стеклоткани

Хєрсний ус нарийн судлаар дээшлэхээс тусгаарлах

Цутгамал 3в Нэвшээсэн 1
нягтруулсан дайрга

Асфальтан 3г Асфальт бетон 1

Битумэн наалт 3д Гидростеклоизол

изол
гидроизол,
битумэн шавааст
бризол

9. Дуу, дулаан тусгаарлагчийн зураг тєсєл зохиох

9.1. Дулаан тусгаарлах їений зузааныг БНбД 2.01.03-92/2003 “Барилгын дулаан

техник” барилгын норм ба дїрэмд заасны дагуу тооцож сонгосон байна.
9.2. Дуу тусгаарлах їений зузааныг СНиП II-12-77-д нийцїїлэн тооцож тогтооно.
54
 БД 31­109­08

9.3. Шаланд ирэх тєвлєрсєн ачаалал 2кН (200кг)-аас илїї бол дулаан
тусгаарлалтыг хийхдээ тооцоот ачаалалд шахагддаггїй (хєнгєн бетон, сївэрхэг бетон
г.м ) материалыг хэрэглэнэ.
9.4. Агаарын температур 23˚С хїртэл халдаг дулаалгатай єрєєнд барилгын
хаяавчаас дээш эсвэл тїїнээс 0.5м дор байрлалтай хєрсєн буурьтай шалны бїрээсийг
хийхдээ гадна хананд болон дулаалгатай єрєєг дулаалгагїй єрєєнєєс тусгаарлаж
байгаа ханатай, шал нийлж байгаа бїсэд дулаалга хийхээр тусгах хэрэгтэй. Гэхдээ
дараах тохиолдолд:
а). Хїнд юм єргєх, зєєх г.м бие мах бодийн байнгын ачаалал шаарддаггїй,
босоо ба суугаагаар ажил хийдэг їйлдвэрлэлийн єрєє тасалгаанд;
б). Хїмїїс байнга удаан ажиллаж, амьдардаг орон сууц, нийтийн ба захиргааны,
ахуйн їйлчилгээний барилгын єрєєнїїдэд;
Шалаа дулаалахын тулд хєрсєн буурь дээр єргєєшєє 1.5-2м зурваст буюу
дулаалгатай яндан хоолойн сувгийн хананы дагууд шаарга, керамзит зэрэг эрдсийн
материалаар 0.15-0.25 м зузаан дэвсгэр їе тавьж єгєхєєр зураг тєсєлд тусгах хэрэгтэй.
9.5. Дуу, дулаан тусгаарлагч буурьгїй бїх тєрлийн хулдаас ба модон ширхэглэгт
хавтангаар шалыг бїрэх їед тэгшилгээг зай завсаргїй гїйцэтгэх ба энэ тэгшилгээний
доор 9-р хїснэгтэнд заасан материалаар дуу, дулаан тусгаарлалт хийхээр тусгаж єгєх
хэрэгтэй.
9-р хїснэгт
Дуу, дулаан тусгаарлах материал Їений зузаан, Дулаан дамжилтын
мм эсэргїїцэл; м2 ˚С/Вт
800 кг/м3-ээс илїїгїй эзэлхїїн жинтэй 70 0.551
шаарга
600 кг/м3-ээс илїїгїй эзэлхїїн жинтэй 60 0.532
керамзит хайрга
200 кг/м3-ээс илїїгїй эзэлхїїн жинтэй 40 0.646
хєєсєн перлитэн элс ба дайрга буюу
верликат
350 кг/м3-ээс илїїгїй эзэлхїїн жинтэй 50 0.615
Ф-300 маркийн портланд цементэн
фибролитэн хавтан
250 кг/м3-ээс илїїгїй эзэлхїїн жинтэй 24 —
М-2 буюу М-3 маркийн модон
ширхэглэгт хавтан (зєвхєн хулдаасан
бїрээс дор)
Асгаасан материалын їрлийн хэмжээ -15 мм-ээс илїїгїй

9.6. Туузан байдлаар тавих ба асгаж тараах дуу тусгаарлагч хийхдээ 10-р
хїснэгтэнд заасан материалыг хэрэглэсэн байна.
А бїлгийн материалыг зєвхєн зай завсаргїй тавих тєрєл бїрийн бетон угсармал
тэгшилгээ ба модон ширхэглэгт хатуу хавтан доор хэрэглэнэ.
9.7. Туузан байдлаар буюу ширхэгээр тавих дуу тусгаарлах їений дагууд тавих
шалтай хучилтын зураг тєсєл хийх їед дараах заалтыг баримтална.
а). Жийрэгний єргєнийг дэр модны єргєнєєс 5 см-ээр илїї авах;
б). Жийрэгний урт ба талбайг ашиглалтын ачааллын їед жийргэнд ирэх хїчдэл 1000
кг/м2-аас илїїгїй байхаар авсан байна.
9.8. Дуу тусгаарлах їен дээр тавих шалтай хучилтын зураг тєсєл хийхдээ дуу
тусгаарлагч материалаар дїїргэсэн хамар хана ба ханатай шал (шалны хавтан буюу
тэгшилгээ ) нийлж байгаа уулзварт 2 см-ээс багагїй єргєн зайг тусгаж єгсєн байна.
Шалны хєвєє мод ба хїрээг зєвхєн шаланд буюу хананд (хамар хананд) бэхлэхээр
тусгана.

55
 БД 31­109­08

9.9. Дуу, дулаан тусгаарлахад зориулан хэрэглэх модон ширхэглэгт хавтанг 

үйлдвэрийн аргаар хийх явцад бєєнєєр нь їжил эсэргїїцэх аргад оруулан тэдгээрийг
борлуулах їед энэ тухай бїтээгдэхїїний чанарын гэрчилгээнд тэмдэглэсэн байна.
9.10. Кассетын аргаар хэвлэсэн янз бїрийн зузаантай хавтгай хавтан хучилттай
барилгад мєн тїїнчлэн єрєєний хэмжээгээр хийсэн хавиргат хавтанд модон
ширхэглэгт хавтангаар дуу тусгаарлалтыг хийхийн зэрэгцээ 3-4мм зузаантай картон
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
9.11. 280 кг/м3-ээс багагїй гадаргуугийн нягттай хучилтын хавтангийн дээрхи
(120 мм ба тїїнээс илїї зузаантай хїнд бетоноор хийсэн хавтгай битїї хавтан, 220 мм
зузаантай дугуй нїхтэй хавтан ) дэр модон доорхи модон ширхэглэгт зєєлєн хавтан
жийрэгний зузааныг 12мм-ээр, харин 100мм зузаантай хавтангийн дээрхи жийрэгний
зузаан нь 24 мм байхыг зєвшєєрнє.
9.12. Гипсцемент-пуццолан холбогчтой бетон угсармал тэгшилгээ, цементэн
зууралдуулагчтай керамзит бетон доор дуу, дулаан тусгаарлагч хийх шаардлагатай
їед заавал цул їргэлжилсэн їе хийхээр тусгадаг.

10. Дэвсгэр їений зураг тєсєл зохиох

10.1. Їйлдвэрийн барилгын хатуу биш дэвсгэр їеийг (элс, хайрга, дайрга г.м)
халуунд тэсвэртэй том хэмжээний хавтан, дєрвєлжин чулуун, суурийн тулгууртай
ширмэн хавтан (1-р хїснэгтэнд бїрээсний нэр тєрлийг 10; 16; 17; 19; 20-иос їз )
бїрээстэйгээр зураг тєсєл зохиохыг зєвшєєрнє. Ийм їеийн зузааныг суурийн хєрсний
шинж чанар, хэрэглэх материал, шаланд їйлчлэх ачааллаас хамааруулан тооцоогоор
тогтооно.
Шаланд ирэх тєвлєрсєн ачаалал 5 кН (500кг)-аас бага бол дэвсгэр їеийн зузаан
доор заасан үзүүлэлтээс багагїй байна:
Элс ……………………………………………… 60мм;
Шаарга, хайрга, дайрга ………………………..80мм;
10.2. Шавар бетон дэвсгэр їеийг (шавар бетон бїрээс ¹45) буурь нь зєвхєн
хуурай хєрстэй їед хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
10.3. Бетон хатуу дэвсгэр їеийг ямарч барилгын бїх тєрлийн бїрээс доор
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Бетон дэвсгэр їеийн арматурчлалын асуудлыг техник-эдийн засгийн ач
холбогдлын їїднээс тухайн бодит нєхцєл бїр дээр шийдэж байх ёстой.
Бетоны марк ба дэвсгэр їеийн зузааныг тооцоогоор тогтооно.
Дэвсгэр їеийн даацыг хангах їїднээс шахалтын бат бэх В22.5-аас багагїй
ангийн бетон хэрэглэнэ.
В22.5 ангийн бетоноор 100мм зузаантай дэвсгэр їеийн суналтын хїчдлийн
тооцоо нь тооцоолсноос бага гарах тохиолдолд В7.5-аас багагїй ангийн бетоныг
хэрэглэнэ.
Бетон дэвсгэр їетэй шаланд ирэх тєвлєрсєн ачаалал 10кН (1000 кг)-аас бага
бол дэвсгэр їеийн зузаан доор заасан үзүүлэлтээс багагїй байна.
Орон сууц, олон нийтийн барилгад ……… 80мм;
Їйлдвэрийн барилгад ………………………. 100мм;
Энэ тохиолдолд В7.5 ангийн бетон хэрэглэнэ.
10.4. Бетон дэвсгэр їеийг бїрээс болгон ашиглахад (хавсралт 1; 2; 4; 8)
тооцоогоор тогтоосон зузааныг 20-30мм-ээр нэмэх хэрэгтэй.
Ийм дэвсгэр їеийн бетоны анги В 22.5-аас багагїй байх ёстой.
10.5. Єрєє, тасалгааны шалны бетон дэвсгэр їе ашиглалтын явцад
температурын эрс уналт їїсгэхээр бол 8-12м-ийн зайтай харилцан бие биеэндээ
перпендикуляр чиглэлтэй хэв гажилтын заадас тусгаж єгсєн байх хэрэгтэй.
Шалны хэв гажилтын заадас нь барилгын хэв гажилтын заадастай давхцах
ёстой. Харин шингэнийг урсгах налууг шалны усны хагалбартай тохируулах ёстой.

56
 БД 31­109­08

10-р хїснэгт
Матер- Эзэлхїїн Жийрэгний зузаан, мм
иалын Материал жин, Шахагдаагїй Шахагдсан
бїлэг кг/м3 байдалд байдалд
А Цаасаар ороосон оёмол эрдэс хєвєн 100-150 40-50 15-20
хавтан
мєн адил синтетик холбогчтой 100-150 30-40 15-20
Шилэн хєвєн 100-150 30-40 15-20
Синтетик холбогчтой эрдсэн ба шилэн 50-150 40-50 15-20
хєвєн хавтан
Б Тусгаарлалтын модон ширхэглэгт хавтан 125-250 16-20 16-20
В Шаарга буюу элсэн асгаас — — 60

11. Буурь хєрсний зураг тєсєл зохиох

11.1. Хєрсний суултаас бїтээцэд хэв гажилт їїсдэггїй хєрсєн дээр шал хийх
хэрэгтэй.
Хїлэр, хар шороон хөрс болон бусад ургамлын хєрсийг шалны буурь
болгохыг Хориглоно.
11.2. Эвдэрсэн бїтэцтэй байгалийн хєрс буюу овоолсон шороог нягтруулах
хэрэгтэй.
11.3. Олон жилийн болон улирлын чанартай хєрсний усны тївшин дээшилдэг
аюул бїхий орчинд байгаа урсгал ус болон дунд ба их эрчимтэй шингэний їйлчлэл
бїхий дэвсгэр їеийн єрєє, тасалгааны шалны доор дараах арга хэмжээний аль нэгийг
авна. Їїнд:
— Хєрсний усны тївшинг доошлуулах;
— Шалны тївшинг дээшлїїлэх; 
— Хєрсний уснаас хамгаалах бетон дэвсгэр ус тусгаарлагчийг 8.7-р
зүйлд зааснаар хийх;
11.4. Овойдог хєрс нь хєлдєх магадлалтай бол єрєє, тасалгааны шалны
буурийг хийхдээ дараах арга хэмжээний аль нэгийг авсан байна. Їїнд:
— Хєлдєлтийн гїнээс 0.8м-ээс багагїй гїнд хєрсний усны тївшинг
доошлуулах; 
— Дундаж нягт нь 1.2т/м3-ээс илїїгїй органик бус чийгэнд тэсвэртэй
материалаар дулаан тусгаарлах буурь їеийг тооцоогоор сонгож хийх; 
— Буурийн овойдог хєрсийг овойдоггїй хєрсєєр солих;
11.5. Бетон дэвсгэр їе хийхийн ємнє хадан бус буурийн гадаргууд ил гарсан
хайрга, дайргыг 40мм-ээс багагїй гїнд шигтгэж єгнє.

57