31 MART V.

BTCA M? NGLZ OTONU M

M
ustafa

M ftolu

Dnyada gelmi ve gemi isyan ve ihtilller iinde en sefili ve eni'i bile, 31 Mart Vak'ast derecesinde iren bir tertibe tenezzl etmemitir. Allah 'tn irdesiyle tam otuz sene bir ly ensesinden tutup ayakta durdurmu, Islm-Trk tamamln yabanc ve kozmopolit tesirlere kar. muhafaza etmekten baka gaye edinmemi ve bu tesirlerin ajanlar tarafindan eli kolu balanm bir hkmdar bsbtn kudretsiz klmak, tahttan indirmek iin bulunan bahane ve dzenlenen oyun... Necip Fazl KISAKREK

ISBN 975-7864-07-8

i:ua(e Ynjuian N o j 81

Kapak Risale

D izgi - dzen Birim

Baskt

Cilt

Paahan Matbaas

ISBN 975-7868-07-8

stanbul Haziran 1995

31 MART VAKASI RTC MI? NGLZ OYUNU MU?

Mustafa Mftolu

BASIN-YAYIN LTD.

Fevzipaa Cad. Ocakl Sok. No:15 Fatih-STANBUL Tel: (0212) 531 56 29 Fax: (0212) 532 77 86

NDEKLER

Merutiyet Sarholuu veya Kltrden Mahrum Hrriyet! 7 Ojnnda Kimler Rol Ald? 16 Dervi Vahdeti 18 Prens Sabahaddin 24 ttihatlarn Gajnreti 31 31 Mart Oyunundan Baz Sahneler 34 Yldz Sara3anda Saklanan Sadrazam ve Harbiye Nazn 52 ftiray Nefretle Reddederim! 61 Anadolu'da 31 Mart 63 31 Martm Tertip ve Tevikisi Sultan kinci Abdlhamid Hem Deildir 66 Hareket Ordusu Hazrlanrken... 73 Said Paarun Tela!. 80 Hareket Ordusu lerliyor... 83 Devlet-i Aliyyede Asla Grlmemi Bir Hal!. 99 31 MART OYUNUNUN SON SAHNES; SULTAN KNC ABDLHAMD HAN'IN TAHTTAN NDRLMES! 103 Son Perde!. 103 Hal' (tahttan indirme) Fetvas Nasl Alnd? 107 Ulemadan ki Zat Ve... 108 Ve Sonras... 123 Selanik Yolunda... 125 Yldz Yamas 130

Dnyada gelmi ve gemi isyn ve ihtilller iinde en sefili ve eni'i bile, 31 Mart Vak'as derecesinde iren bir tertibe tenezzl etmemitir. Allahn irdesiyle tam otuz sene bir ly ensesinden tutup ayakta durdurmu, slm-Trk tamamln yabanc ve kozmopolit tesirlere kar muhafaza etmekten baka gaye edinmemi ve bu tesirlerin ajanlar tarafndan eli kolu balanm bir hkmdar bsbtn kudretsiz klmak, tahttan indirmek iin bulunan bahane ve dzenlenen oyun... Necip Fazl KISAKREK

MERUTYET SARHOLUU veya KLTRDEN MAHRUM HRRYET!

Sultan kinci Abdlhamid Han, ngiliz gazeteci Mr. Bolvvitz'e hrriyet mevzuunda verdii beyanatta "hrri yet kltr'nden bahisle: "Beni hrriyet aleyhtar, hrriyet dman gstermek hakszlktr. Ben, bir memleketin iinde bulunduu asr seviyesine ykselmesi lzumunu takdir edenlerdenim. Fakat, ruhu ve kullan tarz bilinmeyen bir hrriyetin takn mevcudiyeti de, bsbtn yokluu kadar tehlikeli dir! Kullanlmas bilinmeyen bir memlekette hrriyet, nasl kullanlacan bilmeyen bir kimseye verilen silaha benzer. O kimse, byle bir silahla anasn, babasn, kar delerini, sonra da kendisini ldrebilir. Bu yzdendir ki, hrriyet ihtiyacnn bahis mevzuu olduu bir memlekette her eyden evvel, o memleketin hrriyet kltrne kar hazrlanm olup olmad tetkik edilmelidir" der.^^^ Bu kltrden mahrum hrriyetin "takn mevcudiye ti, kinci Merutiyet^^^ ilnn mtekib olanca akly1) Bkz; Byk Dou Dergisi, 18 Austos 1950 tarihli 22. says. '2) kinci Merutiyet iin Ylmaz ztuna: "Bu merutiyet, gerek bir demokrasi olmaktan ok uzak olduu halde, mill birlii ve vatan paralyc unsurlar beraberinde getirdi" diyor. Necip Fazl Ksakrek'e gre ise: "M erutiyet, dilindeki ya lanc dar ve tima inklb teraneleri bir tarafa, sadece, slm ve Trk ruhunu, slm ve Trk ahlkn, slm ve Trk an'anesini, slm ve Trk tarihini bir pula satmak dvasnda gizli ve yabanc bir kurmay heyetinin bir takm

la grlr!. 23 Temmuz 1908 Perembe gn, Meclis-i Meb'usn'n toplantya davet olunmasyla ilgili Resm Tebli, yurdun her tarafndaki ilgilere bildirilirken; s tanbul'da yaynlanan gazetelere de verilmi ve bu resm tebli zerine ilk hrriyet lgnl Babili caddesinde balamtr!. Resm tebli, btn gazetelerde "Yaasn Hrriyet" bal altnda yaynlanm, manette verilen bu "Yaa sn Hrriyet" sz, ehrin her tarafna yaylarak "Hrri yet vaaar!." diye avaz avaz haykran gazete satclar va stasyla bir anda btn stanbul'u kaplam ve ilk a knl mtekib ehirde bir bayram havas esmeye ba lamtr!. Atlan top seslerine "Yaasn Hrriyet" nralan karm, havaya frlatlan eitli klahlar altnda, sark l hocalarla papazlar kucaklap pm, btn evler, cadde ve sokaklar bayrakla donatlrken; nereden belirdi i bilinmeyen bir sr hatipten her biri, bir tarafta hay krmaya balam, eline bir bayrak geiren sokaa frla m ve meydanlar dolduran kalabalklar durmadan ba rmlardr: "Yaasn Hrriyet!. Yaasn Kanunu Ess!." O gnn manzarasn Mehmet Akif Bey "Safahat"m.echel ve ahmak kuklara oynatt sefil oyundan baka bir ey deildir." Samiha Ayverdi de unlar yazyor: "Memleke tin okur-yazar snfn bir hrriyet stm as tutm utu. Bu, ktlelerin zaman zaman yakalandklar bir asab buhrand. Hrriyet istiyorlard ama, bu ter-ter tepinerek peine d tkleri "hrriyet" neydi? Bunu pek bilen yoktu. nk bildi ren de yoktu. Bildiremezlerdi, zira yapm ak istedikleri inklbn tefekkr taraf eksikti. Onun iinde, bu beklenen rejim, sadece hissi ve hayal mitlere dayanyordu. Mtefek kiri ve ilim otoriteleri olm ayan bir ktlenin yapaca inklbn da, pek tabii ki, yahn-kat ve stnkr olaca aikrd.

da ne gzel anlatr; Bir de stanbul'a geldim ki, btn ar, pazar, Nradan alkalanyor! yle ya.. Hrriyet var!.. Galeyan geldi mi, mantk savuurmu... Doru: Vard aklndan o gn her kimi grdmse zoru. Sanki zincirdekiler hep boanp zincirden Ykvermi de tmarhneyi km birden! Zurnalar ehrin ahlisini takm peine; Yedisinden tutarak t dayann yetmiine! Eli bayrakl alaylar yryor drt keli, En ar balsnn bir zili eksik, belli! tyor her tan stnde birer dilli ddk, Dinliyor kaplam etrafm yzlerce hdk! Kim ne sylese, hemen el vurup alklanacak... -Yaasn!. -Kim yaasn? -mr olan... -ak! ak! ak!. Ne devirde hkmet, ne ahalide bir i!. Ne sanayi, ne maarif, ne al var, ne veri. amlbel sanki ehir: Zabta yok, rabta yok; Akan kan sel gibi, bir dindirecek vasta yok "Zevk-i hrriyeti onlar daha ok anlamal" Diye mekteplilerin mektebi tekmil kapal!. MERTYET YEMN!. Hrriyet sarholuu byle devam edip gider.. Bu ara da ttihatlardan Selim Srr Tarcan "hrriyet vaar" nrash duyar duymaz sokaa frlar, o hengmede baz rtkanlar arkasna takp kap kap dolaarak zamann
3) Bkz; Safahat 2. kitap, Sleymaniye Krssnde.

nl simas eyhl-slm Cemaleddin Efendiye ve btn nzrlara (bakanlara) "Merutiyet Yemini" ettirir!. Se lim Sm'ya daha sonra air Rza Tevfk de katlr ve bu iki ttihat beraberce bu kerre mektepleri dolap ba larlar talebeye yemin ettirmeye!. Ve derken hrriyet sar holuunun ilk hediyeleri arka arkaya skn eder: nce Avusturya, Bosna-Herseki lkesine katar!. Sonra Bulga ristan istiklle kavuur!. Daha sonra, Girit Yunanllarn eline geer!. Bu arada cinayetler de birbirini kovalar: G nn birinde (5 Austos 1908 aramba) Yldz stihbarat Tekilt ndan Fehim Paa Bursa Yeniehiri'nde lin edi lir!. Sonra Harbiye Nzn Recep Paa vazifeye balamas nn ertesi gn (16 Austos 1908 Pazar) makamnda l drlr!. 2 Aralk 1908 aramba gn ise, Abdlhamid'in eski yverlerinden smail Mahir Paann Divanyolunda vurulup ldrld duyulur!. 6/7 Nisan 1909 Sal/aramba gecesi "Serbesti" gazetesi bayazar Ha an Fehmi de Karaky kprs zerinde katledilir. Bu ci nayetlerin hi birinin kaatili bulunmaz, faili mehul ka lrlar!. Kltrsz hrriyet bylece meyvalarn vermeye ba lar. Hrriyeti, her istediini yapmak, yapabilmek sanan lar byk bir anarinin eiindedirler!. Gazeteci Haan Fehmi'nin vurulup ldrlmesi talebenin sokaa dkl mesine sebep lr, cenaze muazzam bir kalabalkla kald rlp Sultan Mahmud trbesi bahesine defnedilir!. Meclis-i Meb'usn'a intikal eden cinayet sert mnakaa ile umum grmeye kadar vanr, amma netice kmaz!.
4) Merutiyet yemini hakknda geni bilgi iin bkz: Mustafa Mftolu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, Cild:3, stanbul, 1989. 5) Bu cinayetlerin cmlesi hakknda tafsilt iin bkz: Mustafa Mftolu, Siyas Cinayetler, Cild:2, stanbul, 1990.

10

BASININ DURUMU "Serbesti" gazetesi bayazan Haan Fehmi'nin ld rlmesi o gnlerde eitli evrelerce istismar edilmi ve basndaki neriyat o hale gelmitir ki, bu kemekei fr sat bilen btn gazeteler nizm ve asayii bozmakta deta birbirleriyle yan eder duruma gelmilerdir!. Hrriyet sarholuu iinde yazlan bu yazlarda, bir taraftan cinayetlerden mesul tutulan ttihad ve Terakki telin edilirken; dier taraftan da, adnin bayas bir dil le zamann pdih Sultan ikinci Abdlhmid Hn'a a tlm, iren yalan ve iftiralarla Pdiaha dil uzatlmak tan utanlmamtr!. Baknz, Abdlhmid Hn, gazetelerin bu durumun dan ikyetle Mbeyn Baktibi Ali Cevad Bey'e ne di yor: "Baktip Bey, bu gazetelerin makam- saltanat ve hilfete bu kadar tecavz etmelerine baklrsa, fmabaad (bundan sonra) ne padiahln ve ne de hilfetin ehem miyeti kalmayacaktr. Zannedersem ben, hatem-i mlk (padiahlarn sonu) olacam. Sultan Abdlhmid Hn'n bu tehisi dorudur ve el bette btn bu olup bitenler byle bir gaye uruna yapl maktadr. Yapanlar belki uursuzdur, fakat yaptranlar mutlaka uurludur ve iimizden yetitirdikleri kimseler marifetiyle bu kerre behemehal gayelerine vsl olacak lardr... Neydi dmanlarmzn gayesi?. Mslman-Trk'n hakkn koruyan, dmann btn mel'netlerini en ince teferruatna kadar bilen ve ald fevkalde tedbirlerle koskoca mparatorluu btn i ve
6) Bkz; Ali Cevad, kinci Merutiyetin ln ve Otuz Bir Mai't Hadisesi, Ankara, 1960.

11

d dmanlara ramen ayakta tutan Sultan kinci Abdlhamid Hn devrilecek ve sonra.. Yahudi Filistin'e yer leecek, Pdiahn slm lemindeki byk nfuz ve iti bar yok edilip ngiliz emperyalizmi hkim olacak, Mos kof, gzn diktii "Boazlar"! alp Akdeniz'e inecek, "Trkiye'nin miras zerinde Almanya'nn haklan' ndan bahseden Almanlar, ngilizleri altedip Anadolu ve Mezo potamya ile beraber Hindistan ve Msr'a sahip, olacak, biri uray, dieri buray zaptedecek... Velhasl muhte em imparatorluumuz yklp gidecekti!. Asrlardan beri bu gaye peinde koan dman, Tanzi matsn da, Yeni Osmanlsn da, ttihatsn da zaman zaman hep bu gaye uruna besle3dp barna basm, bu gafilleri veya hihleri kendi usullerince aym gaye uruna yetitirmitir!. Tanzimatdan, Yeni Osmanh'ya; ondan da ttihat'ya intikal eden bu gaflet veya ihanet, ite imdi netice ve recek ve otuz yla yakn bir zamandan beri her eit i ve d dmanla gs geren Abdlhamid Hn, mrettep bir hdise ile tahttan uzaklatrlacak bylece asrlar bo3Ti peinde koulan gayeye ulalacaktr!. 31 MART OYUNU! Ve ite o gn gelmitir!. O gnk takvimle, Rum: 31 Mart 1325, Mild: 13 Nisan 1909, Hicr: 22 Rebil-evvel 1324... Pazartesi/Sal gecesi... Takla'da hummal bir faaliyet var: Hamdi avu adl biri, saa sola komakta, Blkemini Mehmed ile t feki ustas Arif, bu avua yardm etmekte ve aylardan beri eitli ajanlarn trl tahrik ve tevikiyle ifal olu nan asker, sabrsz bir halde iaret beklemektedir.

12

31 Martn hedefi, Sultan kinci Abdulhamid Han tahtndan indinnekti!

Nihayet o gece sabaha kar, olan olur ve ayaklanan asker bir nda Takla'nm btn kaplarm tutar... Evvel subaylar -bilhassa mektepli subaylar- trl haka retle hapsolunur... Sonra.mhimmat deposu yama edi lir.. Ve silhn kapan asker, balar sokaa firlamaya... 13

Kimdir bunlar?. Sabahn alaca karanlnda sokaa dklp anariye bayrak aanlar?. Bunlar, merutiyetin muhafazas(!) iin ttihat'lann Rumeli'den getirdikleri Avc Taburlandr!.
7) Avc Taburlar, kinci Merutiyet hareketini mtekib, me rutiyetin muhafazas iin (!) ttihatlarca Selnik'den stan bul'a getirilmi ve "Nighban- Hrriyet", "Muhafz- Meru tiyet" gibi acaib adlarla anlan bu asker Takla'ya yerleti rilmitir. Eski bir ttihat olan Cell Bayar htrtnda Avc taburlar hakknda baknz ne diyor: "Bu taburlarn kumandanlan ve subaylarnn ou ttihad ve Terakki Cemiyetine mensuptu. Hemen hepsinin Merutiyet inklbnda hizmetleri grlmt. stanbul'a inklbn ko ruyucusu olarak geldiklerini iftiharla sylyorlard. Hakikat da bundan ibaretti. Avc Taburlar, Yldz ve civarndaki, pdiaha bal kuvvetlere kar mukabil emniyet unsuru olarak, stanbul'da bulunduruluyordu." CBen de Yazdm, Cild: 1) Bu satrlarn son cmlesi hakikatin tam ifadesidir ve gerek ten, Avc Taburlar, "Pdiha bal kuvvetlere kar muka bil emniyet unsuru olarak" stanbula getirilmi, bilhare us talkl bir oyunla Yldz Saray'ndan alman Arap ve Arnavut askerlerinin yerine saraya yerletirilivermi, bylece gy. Sultan kinci Abdlhamid, mhim bir kuvvetten mahrum b raklmtr!. ttihad ve Terakki'nin bandakilerin gaflet derecesini tesbit iin. Sultan Abdlhamid'in bu olay dolaysyle Baktip Ali Cevad Bey'e sylediklerini dinleyelim... Diyor ki, Abdlha mid Hn: "Gya ben kendimi muhafaza ettirmek veyahut bir i grmek iin Arnavut ve Arap taburlarn burada bulunduruyormuum, zannediyorlar. Bu ne garazkrlk? Bu taburlan maiyyetimde bulundurmaktaki maksadm: Arnavutluun ve Ara bistan'n ma lm olan ahvaline nazaran askerlii oralarda da tevik etmekten ibaret idi. Mevcudu yze bali olma yan byle bir taburun sayesinde mi pdiahlk edeceim?!. Eer byle ise, lnet olsun o pdiahha." (Ali Cevad Bey, a.g.e.)

14

Bu Avc Taburlar, o sabah, yedinci alayn bandosunu nlerine katmlar ve bandonun ald: "Ey gaziler yol grnd yine garip sineme" marna ayak uydurup soka a ktklar n, nereden beliriverdikleri bilinmeyen bz kimselerin: "Durmayn arslanlar, eriat elden gidiyor!" sz ile karlanmlardr!. ki yoldan ehre yaylan, bir ksm Dolmabahe'ye inip. Fndkl yolu ile Kpr istikametine ilerleyen; dier ksm stikll caddesini takiben Karaky'e varan asker, Yeni Cami nnde ok sayda medrese talebesi tarafn dan karlanm, bylece asker, talebe ve halk birbirine kaynam, "eriat isteriz!" sz ile ilerleyen, Tekbr geti rip Ezan okuyan ve devaml havaya ate eden bu maher kalabalk varp Ayasofya meydanna karargh kurmu tur!. te "31 MART adh mehur irtica (!) oyunu byle ba lar... Ve bu oyun mthi bir anari iinde on bir gn devam eder: Adamlar ldrlr, mevcut Hseyin Hilmi Paa Kabinesi'nin istifas ile Tevfik Paa sadrete getirilir... Mir Gazi Ethem Paa, Harbiye Nzn olur ve ngiliz taraftarlarnca hazirlamp sahneye konan bu oyunda par say ttihatlarn Almanlardan yana olanlar toplar!. "Merutiyet elden gidiyor" endiesiyle (!) Selnik'den stanbul'a asker sevkedilir... "Hareket Ordusu" ad veri len karmakark bir kuvvet Mahmud evket Paa ku mandasnda stanbul'a girip duruma hkim olur ve Sul tan kinci Abdlhamid Hn tahttan indirilip Veliahd Mehmed Read Efendi, Beinci Mehmed I Mehmed Hn- Hmis nvaniyle tahta kar... Ve bylece dman, iimizden yetitirdii bu tynette

15

ki insanlar marifetiyle muradna erer!. OYUNDA KMLER ROL ADI? Peki, bu mthi oyun kimler tarafndan, nasl ve ne ekilde sahneye konulmutur? Yalan syleyen tarihin yllardan beri tekrarndan utanmad lflara baklrsa: 31 Mart oyununun tertip ve tevikisi Sultan Hamid'dir!. Nasl "93 Harbi'ni bahane ederek ilk Meclis-i Mebsn' kapatp yllar boyu istibddm (!) srdrdyse, bu kere de 1908 Merutiyeti ne paydos deyip, eski keyf (!) idaresine devam azmiyle 31 Mart 030nunu tertiplemi (!), sileri tahrik ve tevikle (!) onlan el altndan beslemi (!), amma muvaffak olamam (!).. Yetien "Hareket Ordusu" Merutiyete sahip karak (!) Pdih tahtndan indirip Selnik'e srmm!. Bu iren yalan ve iftira, o gnden bugne o kadar ok yazlp sylenmi; mektep kitaplanndan gazete ve mec mua stunlarna kadar her tarafta ylesine ilenmi, y rtlen propaganda o derece muvaffak olmutur ki, hak ve hakikat kalpazanlarnn bu yaygaras karsnda ger ek tarihin sesi duyulmaz olmutur!. Gerek odur ki, Sultan kinci Abdlhamid Hn'n ileri de grlecei gibi, 31 Mart oyunu ile u veya bu ekilde en ufak bir alkas yoktur!. Geri o, bu oyun bahanesiyle tacm ve tahtn kaybetmitir ama, asla 31 Mart'n tertip ve tevikisi olmam, hatt bu isyndn faydalanmaya dahi tenezzl etmemitir! Gerek budur ve bu gerek, ta rihin ehdetiyle bugn gzler nndedir!. ttihad ve Terakki'nin bir numaral adam Talt Paa'dan Alman m paratoru Wilhelme kadeu- nice mhim kimseler, bilhare, Abdlhamid Hn lehine ehadette bulunmulardr am ma.. Bade harbl-Basra!.

16

Bu durumda kimlerdir 31 Martn tertipileri?. 31 Mart adl oyunun tertipileri aada izaha ala camz, gibi, iimizden yetitirilen birtakm kimselerdir!. Neden lzum grlmtr byle bir oyuna? Bu suali, o gnlerin mehur simas Rza Tevfik'in bilhare anlattklaryla cevaplandralm. Diyor ki, Rza Tevfk: "1908 ihtillinden evvel, bizleri bata ngiliz Sefiri ol mak zere Fransz ve talyan sefirleri de ok tevik etti ler. Onlardan byk mikyasta fikir muaveneti ve tevik grdk. Bir gn Talt'a (Talt Paa'ya) dedim ki: "Biz bu ihtill iin ecnebi sefirlerden hayli tevik grdk. te hrriyeti iln ettik. Gidelim, bu elileri ziyaret edelim, te ekkr edelim." Evvel ngiliz Sefreti'ne gittik. Galatasaray'daki o muhteem binay tam bir l sessizlii iinde bulduk. Ben emin idim ki, sefir de dahil olmak zere btn Sefret erkn ierde idi. Fakat bizi karlayan Sefret kavas, kimi sorduksa "yok" dedi. ok souk bir adem-i kabul idi bu. Bir mna veremeden dnmtk..." Rza Tevfik, bilhare yurt dna karld yllardaki durumuna temasla ilve ediyor; "Cnye'de idim. Olum Said ngiltere'de oturuyordu. Onu ziyarete, grmeye Londra'ya gitmitim. Said'e sko asilzadelerinden Lor d Niklsn cenaplar hayli yardm et miti. Hem bu alkalarna teekkr etmek, hem de eski dostluu bir daha ihy eylemek zere ziyarete gittim. Sohbet srasnda stanbul Sefretinin bize gsterdii o souk adem-i kabul hatrma geldi. Lord cenaplarndan sebebini sordum: "Dostum Rza Tevfik Bey... Biz Jn-Trkler'i tevik et

il

tik. nk onlardan byk bir netice bekliyorduk!. htill olacak, istibdd ile beraber Sultan da ve bahusus Sultan'm temsil ettii Hilfet messesesi de al-aa edi lecek. Fakat aldanm olduk. Beklediimiz neticeyi ala madk. htill yaptnz. Kanunu Ess geldi. Fakat Sul tan da ve hele Hilfet messesesi de yerinde kald!." Lord cenaplarna tekrar sordum; "ngiltere devlet-i fahimesini Hilfet messesi neden bu derece alkadar ediyor?." "Ha.. Dostum Rza Tevfk Bey.. Biz Msr'da, bilhassa Hindistan'da slm kitlelerini idaremiz altna alabilmek iin milyonlarca altn harcadk, fakat muvaffak olama dk. Halbuki Sultan, ylda bir defa bir "Selm- hne" ve bir de Hafiz Osman hatt Kur'an- Kerim" gnderiyor, btn slm mmetini hudutsuz bir hrmet duygusu iinde, emrinde tutuyor!. te biz ihtillden ve siz Jn-Trkler'den ihtill so nunda, Sultann da, Hilfetin de, yani bir "Selm- ne" ve bir "Hfz Osman hatt Kur'an" ile kitleleri avucunda tutan kuvvetin de devrilmesini bekledik ve al dandk. te siz, bu sebeble bir souk adem-i kabul gr dnz!. " Bir "Selm- hne" ve bir "Hafz Osman hatt Kur'an- Kerim" ile kitleleri avucunda tutan kuvvetin devrilmesi iin tertiplenen 31 Mart hareketinin banda kimler vardr? DERV VAHDET: 31 Mart denilince akla gelen ilk isim: Dervi Vahdet'dir. Aslen Kbns'l olan bu adam kendi ifadesine gre baknz kimdir?.
8) Bkz: Tercman Gazetesi koleksiyonu.

18

"Pdihm, biliyor musun ben nasl doup, by dm. Pederim pabuu esnafndan Kbrs't Mahmud Aa idi. Validem bir fakire kadn. Babam btn gn a lr, bir lokma ekmek paras kazanr, ufak, pek ufak bir evcikte hepimiz bir yorgan altnda kn souktan tir tir titrerdik, bir scak orba bile bulup iemezdik. Grdn m hayat nedir? Drt yamda mektebe girdim. Be yamda hatmet tim. On drt yamda iken Hfz- Kuran oldum. Bir mik tar Arapa olarak sarf ve nahv, biraz fkh grdm. Tarikat- Nakibendiye slk ettim. Yam yirmiyi buldu. altm, biraz okudum. Biraz ecnebi lisan renmek lzm geldiini hissettim. Ancak, "Bir kimse kendisini bir kavme benzetirse o, o kavimden olur" Hadis-i erifi o va kitlere kadar dimamda yle bir kuvvet bulmutu ki, ba mdaki sarkla hergn Kur'an- Kerim tilvetiyle megul iken, dman- din olan kavmin lisann nasl renebilir dim. O sralarda stanbul'a geldim. k ay sonra avdet ettim. Ettim amma, gzm aldi... tekinden berikinden biraz ngilizce rendim. Tebdil-i cme ettim (klk kya fetimi deitirdim). Hkmet memuru oldum. Kralie na mna verilen balolarda redingotlu, eldivenli bir adam ola rak grndm. Yirmi be sene hoca mesleinde, hoca iti kadnda, hoca kyafetinde medrese kelerinde bir Ms lman, imdi meden bir devlet balosunda dekolte ma damlar, matmazelleri seyrediyor. Her l grdm de receye kadem bastka, nazarm daha ilerilere matuf bu lunuyordu. Ancak bunlar, mer bir sy neticesi idi. Zira ngilizler adama, hi bedava lokma m verirler?."
9) "Volkan" gazetesinin 10 Ocak 1909 tarihli 17. saysnda "H alife-i slm Abdlhamid Hn Hazretlerine" balyla yayn lanan ve mteakib saylarda devam eden bu yazy Mustafa

19

Bizzat itiraf ettii gibi, byle ngilizce renip, ICralie namna verilen balolarda redingotlu, eldivenli bir adam olarak grnen, meden bir devletin (!) balosunda dekolte madamlar, matmazelleri seyreden ve bu halini de "mer bir sy/ alp abalama" neticesi olduunu ya zan Dervi Vahdet'nin "mcr''dan ne anlad cid den merak konusudur!. Necip Fazl Ksakrek'e gre Dervi Vahdeti, "basit ve dvy temsil etmekten ciz bir ahs"tr. (Bkz; Din Maz lumlan). Doan Avcolu'na gre ise: "Bir ngiliz yeti tirmesidir" (Bkz.; 31 Mart'ta Yabanc Parma). Smiha Ajrverdi ise, Dervi Vahdet'ye "cahil ve yan akll bir adam" der. (Bkz.: Trk-Rus Mnasebetleri ve Muharebe leri). Cevad Rifat Atlhan da ayn mevzuda unlar ya zar: "ngiliz gizli tekilt o kadar metodlu. ve mahrem alr, emrinde altrd insanlar o kadar iyi seer, evvelden yetitirir ki, onlarn srlarna ve hviyetlerine nfuz son derece g ve hatt imknszdr. te misli: Volkan gazetesi. 31 Mart arefesinde cidden volkanlar gibi ate pskryor, yle atein makaleler nerediyor ki, orta snfla mutaassb insanlar tahrik etmemesi, ileden karmamas mmkn deil!. Dervi Vahdet'nin yazlar n okuyanlar, bu zatn gayet mutaassb bir din adam ol duunu ve yazlarn kr bir taassubun evkiyle yazd n sanrlar. Hi de yle deildir." (Bkz; lim Inda ve Tarih nnde 31 Mart Facias). Sina Akin de "Dervi Vahdetinin ngiliz taraftarlnn sz konusu olduunu" yazar ve ilve eder: "Dervie gre gdlecek en isabetli
Baydar, Ecved Grein, Cell Bayar, Sina Akin ve Doan Avcolu, Dervi Vahdet'yi ve gazetesi "Volkan" incelerken nakletmilerdir. 10) Mer; eriatn izin verdii, eriata uygun.

20

siyaset "ngiliz" siyasetidir." (Bkz; 31 Mart Olay) Ecvet Grein ise, Dervi Vahdet'nin sonundan bahisle der ki: "Vahdeti'nin yarglanmas bir aydan fazla srd. 25 Haziran'da idmna karar verildi. Vahdeti kendini kurtar mak iin hayli aba gstermi, sonunda Hareket Ordusu Kumandanh'na verdii bir dileke ile "deli., olduunu ne srerek, mahkemenin bu durumu gz nne almam istemitir. Derviin mektubu sadeletirilmi ekliyle ey ledir: "rs olarak asab nbetler geirdiim iin ounluk la yazdm eylerin faydasn ve zararn dnemeye cek durumda bulunduumu Sk Ynetim Kumandanl 'na bildirmitim. Nazara almadlar. Bunu adalet adna sylemek zorunluluundaym." (Bkz; 31 Mart Fciasi) akmak dergisinde de yine Dervi Vahdeti'den bahisle deniliyor ki: "Yirmi yalarnda stanbul'a gelerek medre se tahsilini ikml etti. Sonra Kbrs'a dnd, ngilizce'yi rendi. Emperyalist ngiliz idarecilerinin alkasn ek mekte gecikmedi. Bu yolla sosyete hayatna girdi. ngiliz idaresinde memuriyet ald. Bilinmez, nedense ve ne mak satla tekrar stanbul'a avdet etti. (lgnlk derecesinde ngiliz taraftan) Kbnsh Kmil Paa'nn sadreti devrin de Volkan gazetesini nere balad. ttihad ve Terakki'ye kar ttihad- Muhammedi Cemiyeti'ni kurdu. Bir taraf tan asker arasnda taassub ve irtic yayd, te yandan kendi gibi yetitirilmi adamlar vastasyla Takladaki Avc Taburlar iinde 31 Mart'a nayaklk edecek Hamdi avu ve arkadalar gibi ie yarayacak elemanlar avla d (Bkz: akmak Mecmuas, say: 6). Necip Fazl Ksakrekin "Byk Mazlumlar"\ndB. 31 Mart'taki gayeyi izah ise, meseleyi olanca aklyla ortaya koymaktadr. Di yor ki. Necip Fazl Bey: "Dnyada gelmi ve gemi isyn ve ihtilller iinde

21

en sefili ve enii bile, 31 Mart Vakas derecesinde iren bir tertibe tenezzl etmemitir. Allah'n iradesiyle tam otuz sene bir ly ensesinden tutup ayakta durdur mu, slm-Trk tamamln yabanc ve kozmopolit te sirlere kar muhafaza etmekten baka gaye edinmemi ve bu tesirlerin ajanlar tarafndan eli kolu balanm bir hkmdar bsbtn kudretsiz klmak, tahttan indirmek iin bulunan bahane ve dzenlenen osrun..," (Bkz: Tarih Boyunca Byk Mazlumlar, CilA: 2). Dervi Vahdeti stanbul'a ilk geldiinde Dahiliye Nzn (ileri Bakan) Memduh Paa'nn yalsnda imamlk yapar, bu zatn tavassutuyla Gmen Komisyonu'nda i bulursa da, bir mddet sonra Memduh Paa'y saraya jurnal eder ve bu jurnal sebebiyle Diyarbekir'e srgn edilir. Bu ehirde Ziya Gkalp'la tanr. Yazla rnda Gkalp'den "stad- ekremim" diye bahseder. G nn birinde srgn mahallinden kap trl glkle Kbns'a vanr. kinci Merutiyet'in ilnm mtekib tekrar stanbul'a gelir ve o gnlerin hrriyet sarholuundan ve bilhassa basndaki kemeketen istifade ile 11 Aralk 1908 Cuma gn "Volkan" gazetesini yaynlar. 9 ubat 1909'da da "ttihad- Muhammedi' adyla bir Cemiyet kurup hem gazetesiyle hem Efendimiz, Kurtarcmz, Mjdeci miz Peygamberimizin (s.a.v) ism-i eriflerini verdii bu Cemiyetle olanca maharetiyle alr, uurlu, hassas her Mslmamn altna imzasn ekinmeden ataca bz ya zlan grd medrese tahsiliyle kolayca yazp yaynlar!.
11) Dervi Vahdeti kuraca Cemiyete nce "Hadim-i nsaniyyet" adn verecek iken, sonra bundan vazgeip "ttihad- Muhammedi Cemiyeti 'ni kurduunu gazetesinde kendi yaz yor.

22

Kz ocuklarnn terbiyeli, iyi bir e olabilmeleri iin an nelere nasihatta bulunur, Meclis-i Meb usna bir cami almas lzumundan bahseder. Darafaka'nn slahn ister, Mslman kzlarn ecnebi mekteplere devam etme mesi iin eyhlislma ak mektup yaynlar, masonlar la mcadele zerinde durur, 31 Mart sabah "eriat elden gidiyor!." sloganyla sokaa dklenler bunlar ve benzeri atein yazlarla tahrik olunanlardr!. Bu arada "lgnlk derecesinde ngiliz taraftar" olan Sadrazam Kmil P a a n n *m d a fa a sn da zerine alan Dervi Vahdeti, "acele eytandan, teenni (ar dav ranma, temkinli hareket) Rahmandandr" gereine te masla Kmil Paa'nn Meclis-i Meb usnca aceleye geti rilip drlmesinin doru olmadn yazar. Kmil Pa12) K A M L PAA: Sultan Abdlhamid ve Sultan Read devri sadrzamlarndandr. 1832 ylnda Kbns'da Lefkoe'de do du. Sultan Ham id, biri Sultan Read devrinde olmak zere drt sadreti vardr. C em an alt sene, dokuz ay, yirmi gn Sadrzamlk yapm, drdnc sadretinde ttihatla rn mehur "Babli Baskn" ile istifaya zorlanp Kbrsa srgn edilmi ve 1913'de Lefkoe'de lmtr. Kmil Paa, ngiliz dostluu ile tannm ve gerekten ngiliz lerce tutulm utur!. ngiltere Sefreti'nin szde tercman gerekte ise ntelligence Service'in yurdumuzdaki nl ajan Fitz Maurice'e gre, Kmil Paa: "lgnlk derecesinde ngi liz taraftan dr." Ali Kemal de, Km il Paa'nn 1908'deki nc sadreti dolaysyle yazd makalede: "Gerdune-i sadretle (sadretle arabasyle) beraber, ngiliz dostluu BabIli'ye girm itir" demitir. ngiltere Kral Edward da, milletleraras geleneklere aykr bir davranla. Kmil Paa'nn sadret makamna getirilmesi dolaysyle Pdih tebrik edecek derecede kendinden gemi ve Kmil Paa'ya "Grand Cross of B ath" nian vermeye kalkmtr!. Bu ni an daha evvel, u "Byk" denilen Tanzimt Mustafa Reid Paa'ya verilmitir!. Bu durumda, ngiliz nian alan ikinci ahs Kmil Paa oluyor ki, bu hayli mnidardr!.

23

a'mn Kbnsl olmasndan bahisle onun Kbnsllar ve Osmanl'larca iftihar edilen bir zat olduundan, ngilte re'de dosayd orada da hkmet bana geirilebilece inden bahseder. Dervi Vahdet'nin 31 Mart arefesinde gazetesi ve cemiyetiyle yrtt faaliyet lokma" karl^^^* olsun veya olmasm, o, icraatyle ngilizlerin iini kolaylatrm ve neticede Sultan kinci Abdlhamid Hn, ngilizlerce deil amma, frsattan istifade etmesini bilen ttihatlarn "Hareket Ordusu" marifetiyle tahtn dan uzaklatrlmtr!. PRENS SABAHADDN: Sersker Hsrev Paa'nn klelerinden Halil Rfat Paamn torunu ve Dmd Mahmud Celleddin Paa'nn oludur-^^"*^ Bu Mahmud Celleddin Paa, Sultan Abdlmecid'iri kzlarndan Seniha Sultan'la evlidir ve dolajasyla Abdlhamid Hn'n enitesidir. Grld gibi ba bas deil, annesi hnedna mensup olduu iin "Sultanzde" diye anlmas gereken Sabahaddin, Pdihn er kek evldna verilen "ehzade! ahzde" tbiri karl Batllarn kulland "Prens" tbirini benimsemi ve Prens olmad halde haksz olarak bu nvanla anlagelmitir!.

13) "Lokma" tbiri yukarda grld gibi Dervi Vahdet'nin kendisine aittir. "Halife-i slm Abdlhamid Hn Hazretleri ne" balyla gazetesi "Volkan"da yaynlad yaznm so nunda aynen yle demitir; "ngilizler adam a, hi bedava lokma m verirler?." 14) Bu M ahm ud Celleddin Paa, Sultan Abdlaziz Hn'n tahttan indirilmesine ve sonra katline karan M ahmud C elleddin P aa ve tarihi air, bestekr M ahm ud Celleddin Paa ile kantm lmamaldr.

24

Trl karanlk iler peinde koan bu "Prens" nvanh Sabahaddin'in 31 Mart oyununda Intelligence Ser vice ajan Fitz Maurice tarafndan kullanldn Rauf Orbay hatratnda yazmakta Cemal Paa ise, Prens Hazretlerinin (!) 31 Mart tertipilerinden biri olduunu sarahatle kaydedip, Sabahaddin'in, kendisi tarafndan muhakeme ve cezadan kurtarldm itiraf etmektedir!.
(17)

bu Sabahaddin'in 31 Mart arefesindeki faaliyeti mevzuunda Sultan Read diyor ki, (sadeletirilmitir): "Sabahaddin gayet allak (hilekr, mzevir) ve kart rcdr. Bakn, benim bama gelen bir vakay size anla taym; Geen sene hal' (Sultan Hamid'in tahttan indiril mesi) olayndan on be gn evvel Sabahaddin benim ya nma geldi. Ara sra gelir ve bana gnlk olaylardan sz aard. Bu defa nemli bir meselenin mzakeresi iin ve benim dnceme mracaat etmek zere geldiini syle di. Yalnz kalmaklmz iin ilgililere tenbih ettim. Saba hattin dedi ki: "ttihad ve Terakki Cemiyeti gayet mahirane ve esrarengiz bir takm oyunlar oynuyor. Belki bir ihtill karacak ve ok kan dkecekler. Ve bu ihtill so nunda Abdlhamid'i hal' ederek, sizin hakknzda yap lacak muameleyi henz bilemezsem rfe. behemehal Yusuf zzeddin Efendiyi (Sultan Aziz'in olu) tahta geirecek ler. Bunun iin arkadalarmla inceden inceye mzakere ettim. Nihayet sizi tahta karmak iin areler dndk. Henz daha uygun vakit vardr. htill on, onbe gnden evvel olmaz. htillin nlenmesine are bulmak mmkn
15) Prens Unvanl Sabahaddin'in kirli ve karanlk ileri iin bi zim "Yz Kk Adam " kitabmza bakmaldr. 16) Bkz: Yakn Tarih Dergisi koleksiyonu. 17) Bkz: Gemal Paa, Htralar, stanbul, 1958.

25

deilse de, sizin hayatnz ve hukukunuzu muhafaza et mek aresini bulduk, bu kaabil olacaktr. Fakat biraz pa raya ihtiya vardr. Lzumlu olan paray abuk tedarik edebilirsek iimizi becerebileceiz. Bunun iin mracaat ve mzakereye geldim." Ben, Sabahattin'in ahlkn, durumunu bildiimden maksadn tamamiyle aklatmak iin kendisine mlyim ve muvafik grnme yolunu tuttum. Ve; "-Peki, geri by le bir halin vukuuna inanamazsam da, farz edelim dedi iniz doru kacak ve benim hakkmdaki tasavvur ve tertiplerinizi icr iin para sarf gerekecek, u halde ne kadar paraya ihtiya olacaktr ve benim paramn olmad m pekl*bilirsiniz. dedim. Sabahattin Bey: "Sizi te'min ederim ki, yaknda kanl olaylara ve ihtilllere stanbul ahid olacaktr. ttihad ve Terakki Cemiyeti'nin maksad benim dediim gibidir. Buna kar lk hayat ve hukukunuzu korumay kendim iin vazge ilmez grev bilirim. Size kar beslediim sevginin dere cesini bilirsiniz. Bu yolda en byk fedakrlklara girie ceim. Ancak paraya ihtiya vardr, bu gibi nemli me selelerde parasz hibir i grlemez. Bittabi lzm ola cak parann miktar da az olamaz. imdilik yz bin lira ile ie giriebiliriz. Ve mid ederim ki, daha, ziyde para ya lzum kalmaz." dedi. Ben: "-Olum, ne diyorsun? Ben yz bin liray nereden bu lurum? Bilirsiniz ki, benim be param yoktur. Yalnz top lanm maalarndan otuz bin lira kadar hazneden ala cam vardr. Baka bir servetim de yoktur. Fakat ben lhi kadere razym. Byle byk klfetlere pek de l zum grmezsem de, sizin farzettiiniz tehlikeyi doru ola

26

rak kabul edersek, o tehlikeden kurtulmak da Allah'n emri icabndan bulunduuna gre, haydi mmkn olan tedbirlere mracaat ve teebbs edelim. Fakat mmkn olmayan bir ey nasl yaplr? Eer benim alacam olan otuz bin Urann denmesi kaabil ise, alaln ve bu uurda sarfedelim." Sabahattin btn kuvve-i iknaiyesini sarfederek bin dereden su getirdi. Benden bir dereceye kadar bu ie yat knlk grd, mitli olduu iin benirhle baya pazarla giriti ve nihayet elli bin liraya indi. Ben Sabahattin'in maksadin anlamtm. Fakat bilmemezlik daha doru idi, ben de elli biri liray vermeye rz oldum. Ve: "-Kaabil-i tahsil ise, alacam olan otuz bin lira var de mektir. Daha yirmi bin liray nereden bulacam" dedim. Sabahattin: "-Efendim otuz bin lira matlubunuzun imdilik tahsili gse de, sizin iin, bahusus iki hafta sonra Pdih ola canza gre, elli bin lirann tedariki o kadar mkl deildir. Siz msaade ediniz, yarn elli bin lira bor ala biliriz" dedi. Dedim: "-Kimseyi tanmam, kimden bor alacam ve ne vasta ile?" Dedi ki: "-Efendim benim bildiim bankerlerden bir ngiliz banker vardr. Ondan istediimiz kadar para al rz. Kendisiyle muamelem vardr. Yalnz bor sizin nam nza olaca iin kendisini bizzat takdim etmekliim ve artlan burada birlikte kararlatrmamz lzmdr." "Prens" nvanl Sabahattin, daha sonra, bir yabanc ile Sultan Read' ziyarete gelir. Bor para ii bu ziyaret te grlp karara varlr. Ve Sultan Read sorar Saba hattin'e:

27

"-Ey olum, istikraz ii bitti deil mi? imdi beni dinle: Bu paray aldm sarfettim. Sonra nasl deyeceiz? Saha demi- n ki, benim param yoktur. Ve ben de bir insanm, bahusus olduka ihtiyarm. htimal ki, yarn bir emr-i Hak vaki olur, sonra bu paray nasl ve kim tasfiye ede cek (deyecek). Sa da kalsam tahsisatm yetmeyecektir. Dedi ki: "-Milletin hzinesi tasfiye eder." Dedim; "-Millet bunu tanmaz. Bu ahs bir bortur. Binaenaleyh devlet hzinesinden sarf ve tasfiyesine m saade edilmez." Sabahaddin Bey mtebesimne bir tavr ile; "Ya ben niin bir ecnebi ve bahusus bir ngiliz bankeri intihab et tim (setim, buldum), bunlar devletin boazna basnca paralan atr atr alrlar!. Hi brakrlar m? Siz bu cihe ti dnmeyiniz. Merak etmeyiniz, oras kolaydr" der!
( 18)

Bu ac gerei nakleden Sultan Read ilve ediyor: "-Birka gn sonra 31 Mart vak'as patlad. hbar olu nan ihtill bagsterdi. Bu vak'a, bir iki gn iin beni dndrd. Daha ilk gn, ihtillin ttihad ve Terakki tarafndan deil, bilakis Sabahaddin'in taraftarlarnca tertiplenip yapldna muttali oldum."^^^^

18) "Prens" nvanl Sabahaddin'in devlet haysiyyeti telkkisi ite budur!. ahs karlan uruna devlet hzinesini kullan mak sonra bu paray devlete atr atr detmek!. Devlet, millet, vatan haysiyyetini bylesine ayaklar altm a alan bu "Prens" nam Sabahaddin, bz evrelerce "byk adam"dr!. 19) Sultan Read, Sabahaddin'le arasnda geen bu olay Gene ral Galip Pasinler'e anlatm. Ecved Grein bu zatn htratmdan alp k i^b m d a yaynlamtr. Bkz: Ecved Gre in. 31 Mart syn, stanbul, 1969.

28

DENZ SUBAYLARI LE YAPILAN TOPLANTI... "Prens" nvanh Sabahaddin, 31 Mart arefesinde byle bir taraftan Veliahd Read Efendiye mracaat edip on dan para szdrmaya alr ve kovulurken, dier taraftan deniz subaylarna da engel atm ve onlara Sultan Abdlhamid'n tahttan indirilmesini srarla telkin etmitir!. Evvel, Heybeliada'da oturan "Avnullah" svarisi En ver Bey'i ziyaret eden szde prens, bu zata Pdihn hal'i meselesini am, bu ii kendi bana beceremeyece ini syleyen "Avnullah" svarisi, Sabahaddin'i yanna alarak Heybeliada nndeki torpidolardan biriyle Beik ta civarnda demirlemi olan "Hamidiye" kruvazrne gelmi ve "Hanidiye"de yaplan toplantda yine Abdlhamid'in hal'i mzakere edilmitir. Bilhare asker tarafndan lin edilen "Asr- Tevfk" svarisi Ali Kabul Bey'in de katld bu toplantda. Prens Hazretleri (!) ylesine dil dkmtr ki, nihayet "Hamidiye" svarisi Vsf Bey: "syn harekt meruti yet aleyhine bir cereyan halini alrsa, dier arkadalarla grp mutabk kaldktan sonra mtereken Yldz Saray'm topa tutar ve yakarz" demi ve varlan bu karar zerine Sabahaddin, adamlarn asker arasna gndere rek isyann safahatm takibe koyulmutur! Gelen haberlerden, askerin Pdiaha bal olduunu anlayan Prens hazretleri (!) Fazl ve hoca Emin adl adamlarn hemen "Hamidiye" svarisi Vsf Bey'e gn derip, Sultan Abdlhamid'in hal'i zamannn geldiini bildirmise de. Vsf Bey; "sabah olsun, arkadalarla da grp harekete geelim" cevabn vermi ve ertesi gn isyna deniz askerleri de katldndan, Sabahaddin'in bu teebbs de bir netice vermemi, -aada temas ede ceimiz gibi- ne olduysa, "Asr- Tevfk" svarisi Ali

29

Kabul Bey'e olmu, szde Prensin ifaltna kaplan o zavall, asker tarafndan lin edilmitir! SAD PAA: 31 Mart oyununun mhim simalarndan ve bu oyunu sahneye koyanlardan bir dieri de: Sadra zam Kmil Paann olu Said Paadr! ngiliz dostu babann ngiliz dostu olu, 31 Mart arefesinde Dervi Vahdeti ile ibirlii etmi ve "Volkan" gaze tesinde yaynlanan yazlarn orijinalleri Cevad Rifat Atilhan'a gre, bilhare yaplan tahkikat esnasnda hep bu paa-zdenin konanda bulunmutur! Sultan Abdlhamid'in htratnda yazdna gre, Avc Taburlarm ayaklandran "Hamdi avu" adl siyi bu Said Paa bulmu, ona para verip bu tip adamlar bes lemitir! 31 Mart oyununu inceleyen ve o devirle ilgili htralarn yazan zevat, Said Paa'mn 31 Mart tertipilerinden olduunda ittifak etmilerdir. 31 Mart arefesnde bylesine faaliyet iinde olan baz kimseler daha vardr! Mesel: Miralay Sadk, nl smail Kemal, Mevln-zde Rfat, gazeteci Ali Kemal ve Mizanc Murad... Ve garibtir, bu adamlarn cmlesi ngiliz taraf tarlyla nldr!. 31 Mart'n btn tertipileri sadece bu adamlar m dr?. Hayr! 31 Mart'da ttihatlarn da parma vardr!.

20) Bkz. Abdlhamid'in Htn-a Defteri, stanbul, 1960

30

TTHATILARIN GAYRET

ttihad ve Terakki, eitli d kaynaklarn yardm ile 1908 kinc,i Merutiyet hareketini baarm, fakat Pdih devirememitir! Hem Sultan Hamid, hem o dev rin adamlar iktidarda idi!. Halbuki gaye, ne Kanunu Esasinin tekrar yrrl girmesi, ne Merutiyetin ilm, ne de Meclis-i Meb usn'n almasyd... Bunlar bi rer vasta idi ve bu vastalardan istifade ile Sultan Abdlhamid devrilecek. Pdihn slam alemindeki hilafet politikas yok edilecek, mparatorluumuz yama edile cekti... Bize dman er kuvvetler, bu gaye uruna ttihat larn elinden tutmutu amma, Merutiyet'in ilnna, Meclis-i Meb'sn'n almasna ramen, Sultan Abdlhamid hl mevkiini muhafaza ediyordu. stelik millet ounluuyle Pdih seviyordu; ordu, mhim ekseriyet le Pdiaha bal idi. Hatta Yldz Saraynn "Tln Me rasim Salonu nda Meclis-i Mebsn zalanna verilen zi yafette milletvekilleri deta birbirini inercesine Pdihn elini eteini pmlerdi Sultan Abdlha21) 31 Aralk 1908 Perembe ^ n k bu ziyafette Sultan Abdlhamide mebuslarn gsterdii yakm alkay bakalan deil, bir Sultan Hamid dman itiraf etmekte, ziyafette hazr bu lu n a n H sey in C ah id Y a l m "M e r u t iy e t D evri Htralarnda: "Abdlhamid ile gren Avnpahlar, onun pek ekici ve balayc bir nezaket ve ahsiyyeti olduunu teden beri yazarlard. Bunu dalkavuklua ve menfaatpe restlie hamlederek inanmazdk. Fakat bu gece Abdlha-

31

midin saltanat boyunca kazand bu muhteem nfuz ve itibar, ttihatlan korkutmu ve ite onlar, btn gayretlerine ramen sekiz buuk aydr Pdiah' hale muvaffak olamamlard!.. Halbuki, ttihad v e Terakki nin bandakilerin ekserisi masondu ve bu masonlarn kayth bulunduu loca. Sul tan Abdlhamid'in haline oktan karar vermiti!. Ma sonlar bu kararla ttihatlara yardmc olmular ve bu gaye uruna onlan localarna kayd edip yksek dereceli mason yapmlard! Bu itibrla ngiliz uaklarnn harl harl alt 31 Mart arefesinde, ttihatlar da sun'i bir hadise ortaya koyabilmek gayesiyle ordu saflarnda byk tahribat yapmlardr!. Mesel, o gnlerdeki gazetelerin yazdna gre, ttihat' subaylarn asker arasnda dolap: "Hocalarla kat'iyyen grmeyeceksiniz!. Askerlikte diyanet mesele si aranmaz!" eklindeki telkinata bulunduklar; Baktip Ali Cevat Bey'in htrtnda belirttii gibi, yine bu tti hat subaylarn askerin dinine, imnna kfretmeleri^^^^ ve hdiselerin iinde yaadm syleyen Takla bando subaylarndan Mustafa Turan'n naklettii, sahte nifor ma giyen ttihat subaylarn apka mevzuunda asker
mid'deki byk cazibeyi ben yakndan grdm. Ziyafet so nunda hemen btn mebuslann kalbini kazanmt" diyor. 22) Ali Cevad Bey htratmda diyor ki: "Biraz nefes alm ak iin koridora ktm. Hemen siler etrafm ald. Lisanndan Anadolulu olduu anlalan arslan suratl bir babayiit as ker "Babala (Padiaha) syle. Bizim rzmza, dinimize s vyorlar, dyorlar. Vallahi gnahtr, bize acsn. Bizi d venler kk kk ocuklardr. Hem de azlan kfrle do ludur. Dinimize, imanmza kfr ediyorlar. Gnah deil m i?." dedi. Teskin edecek birka kelime syledikten sonra odaya dndm." Bkz: Ali Cevad Bey, a.g.e.

32

iarasnda yapt tahrikat*^^^ henz isyn mahiyetini al madan, ngiliz taraftarlarnca 31 Mart oyunu sahneye konuvermi ye bu oyunda parsay, sun'i bir hadise iin frsat kollayan ttihatlar toplamtr!. 31 Mart gn, tthat'lrca bz gen subaylara nefer elbisesi giydirildii ve bunlar vastasyla asker arasnda tahrikat yapld da bir gerektir!. Bu gerei Hikmet Bayur da kabul etmekte ve "Trk'nklb Tarihi" adl eserinde bu gerekle ilgili bz olaylara temas etmekte dir.*^'*^ 31 Mart oyunu srasnda, Hassa Ordusu Kumandan olan Mahmud Muhtar Paa diyor ki: Sdk kalan as kerleri toplayarak itima edenleri birka svari hcumu ile datmak, isyan balad srada bastrmak ocuk oyunca kabilinden bir eydi. iddetli harekette bulun maklma kasd olarak mmnaat olundu. syn gittike dairesini geniletti." Mahmud Muhtar Paanm bu mracaatna red cevab veren zat, devrin Sadrzam Hseyin Hilmi Paa'dr!.. ttihatlarn devirdii Kmil Paa Kabinesinde Dahi liye Nzn olan Hseyin Hilmi Paa, ttihatlarn Rume li'ndeki faaliyetine gz yuman adamdr!. Talt Paa tarafndan Sadrzamlk vaadiyle kandrlp istifas te'min olunan bu adamn istifasyla Kmil Paa hkme tinin drlmesi kolaylamtr. Bilhare Sadret mev kiine gelen Hseyin Hilmi Paa, ttihatlarn ordu iin23) Bkz: Mustafa Turan, 31 Mart Pcias, stanbul, 1966. 24) Bkz: Y u su f Hikmet Bayur, Trk nklb Tarihi, 1. cild, 2. Ksm, Ankara, 1983. 25) ttihatlarn genel sekreterlerinden M idhat kr Bleda htratmda Hseyin Hilmi Paa iin; "Merutiyetin ilnma kadar ttihatlar hakkmdaki tutumu mlyim oldu, aleyhte bir teebbs grlmedi" diyor.

33

deki tahrik ve tahribatndan haberdardr!. Haberdardr amma, yaplan btn uyarmalara kulak tkam, nleyici hibir tedbir almam, stelik Hassa Ordusu Kumanda nnn silerin tepelenmesi mevzuunda yapt mracaat, on saatlik bir tereddtten sonra reddetmi ve bylece t tihatlarn arad frsatn zuhuruna meydan vermitir!. 31 MART OYUNUNDAN BAZI SAHNELER Byle bir taraftan ttihat'lann, dier ynden ngiliz taraftarlyla nl kimselerin sahneye koyduklar 31 Mart gnnde oynanan oyun ile birlikte ehrin her yan n mdhi bir anari kaplam ve grelim neler olmu; Bir mddet Mabeyn-i Hmyn'da alan, bilhare kinci Merutiyet devrinin mehur gazetecileri arasnda yeralan Sleyman Tevfik Bey yazyor: "Yeni Gazeteye Abdullah Zhd Bey'e gitmek iin 13 Nisan 1909 (Rum: 31 Mart) Sal gn sabah erkenden evden ktm. Gedikpaa'daki evimin bulunduu sokan caddeye kan bana geldiim zaman, mahallemizin muhtar Hsn Efendi ile karlatm. Tell bir hli vard. Hemen yamma geldi: "Beyefendi, nereye gidiyorsunuz?. Sylenenlerden ha beriniz yok muT' dedi ve sonra duyduklarn anlatt: "Avc Taburlar ayaklanm, Ayasofya meydannda toplanyarlarm. Byezd'daki asker de kendilerine ka tlmak zere harekete gemi. "eriat isteriz" diye ba ran hocalar balarndaym. Bizim Murtaza Hocay bir ksmnn banda grdm." u kadarck bilgi, uzun zamandr kulamza gelenle rin sylenti olmaktan ktm gsteriyordu. Merutiyet'in ilnndan beri halk nmayilere o kadar alm, hatt bezginlik getirmiti ki, nce bunu da onlardan biri

34

saym, fazla ilgi duymamt. Bir an gazete idarehnesine gidip gitmemeyi dndm, sonra miza cmdaki tevekklle Divanyolu'ndan Sultanahmed'e doiu yrmeye baladm. emberlita'a yaklanca sesler ak-seik belli olmaya balad. Bu haykrlarn arasna silh sesleri de kar yordu. Karlkl aalarn altnda ve Sultanahmed mey danndaki kahvelerin nnde askerin kmelendiini, silhlarn patladn grnce hkmm verdim: "Bu bir nmayi deil, ihtill" dedim." * Meclise girmeye karar verdim, nk zaten buradan geriye dnemezdim. Arkadaki sokaklar da tkanmt. ehrin drt bir yanndan gelen asker-sivil, aldatlm, o u ne olduunu bilmeyen topluluklar ve merakllarla meydan doluyordu. Birka kiinin bama dikkatle baktn o anda hisse tim ve rperdim: Bamda siyah bir deri kalpak vard. Bamdakinin mektepli subaylardan kurmaylarn giydii kalpaa ok benzediini hatrladm. syanclar, bilhassa bunlar bulduklar yerde ldrmekteydiler. Yzme dikkatle bakanlardan birisinin avu olduu nu kolundaki iaretten anladm birka asker yanma yaklat. avu sert bir sesle sordu; "-Sen gvur musun, mslman msn?" "-Hamdolsun Mslmamm, neden sordun?." "-yleyse bandaki o pis ne?." ; Bir n ardm, fakat hemen kendimi toparladm: "-0 bamdakinin Mslmanlkla gvurlukla ilgisi ne?." Tam o srada arka sradan biri frlad, benimle onlarn

35

arasnda girdi, yzlerine sert sert bakarak deta haykr d; "-Ne yapyorsun avu? Bu boyun kadar kitap sahibi dir. Hocalarn hocasdr." Ve beni koluAdan tutup kalabaln iine bir anda ekti. O zaman yzne bakabildim; Kltrmze ok hiz met eden rfan Ktphanesi sahibi rfan Nesip Efendi idi. Aln ter iindeydi, sesi titriyordu: "-Sleyman Tevfik Bey, dedi. Hayatnza kasdnz m var?. Ne iiniz var burada?. Bir aresini bulun, u Meclis binasna girin. Banza da kalpa karp bir fes gei rin." Cidden lm tehlikesi geirmitim. Hayat kaygusunun teki duygularn zerinde olduunu o anda kavradm." * Y. Hikmet Bayur yazyor; "Ayaklanan askerin balca istekleri u ynlerde topla nyordu: eriat isteriz, slam kadnlan Beyolu'na gitme sinler, Harbiye Nzn ile Meclis-i Meb usan reisini iste meyiz, Heyet-i Vkel (Bakanlar Kurulu) deisin, bu olay (31 Mart) dolaysyle Pdihn aff ksn ve ceza landrlmayalm, subaylarmz deisin ve stanbul'dan baka yerlere gnderilsinler, yz pare top atlarak enlik yaplsn, bunlar yerine getirilmedike dalmayz." * Asiler yolda rastladklan bir tabib binbann etrafm evirip sorarlar: "-Syle bakalm nesin sen?. Mektepli mi, alayl m?." Durumun vehametini kavrayan doktor, mdhi bir so ukkanllkla cevap verir: "-Aman aalar, ben doktorum... Doktor mektepli olur mu hi?.'

36

Asiler esprinin farkna varmadan zr beyan ederler; "-Kusura bakma, biz seni mektepli sandk da!,"
*

Sultan Abdlhamid Hn devrinin mhim sims Said Paa 31 Mart oyunu oynanrken Ayan Reisidir... Olaylar patlak verince Perapalas Oteline postu seren Said Paa, olup bitenleri o mehur vehmi iinde bu otelden takibe balamtr., Defalarca sadret makamn igal eden bu sij^aset prnin (!), memleketin o gnk nazik du rumunda yegne endiesi: Ayan zalarn himaye ve mu hafaza olmutur!. Baknz hkmete yapt mracaata: "Hey'eti Ayan'n masuniyet-i nefsiyeleri iin hkmete ne tedbir ittihaz olunuyor ve tedbir-i mttehizenin (al nan tedbirlerin) kifayetine kanaat ediliyor mu?," Ne denir?. "Kendisi muhtac- himmet bir dede Kande kald gayriye himmet ede!."
*

ekerci Han'nn bir odasnda -be kiilik bir tale be grubu ders almaktadr... Kap hzla alr ve ieriye girenlerden biri, bozuk bir Trke ile haykrr: "-Ne duruyorsunuz be!. eriat elden gidiyor, siz hl buraya kapanm kitap okuyorsunuz..." Talebelerden Oflu Ahmed Efendi uyank bir adamdr.
26) SAD PAA: nl Sadrzam. Dokuz defa sadret makam na getirilmesiyle rekor krmtr.. Bu dokuz sadretinden ilk yedisi Abdlhamid Hn, son ikisi ise Sultan Read devrinde dir. Cem'an yedi sene, bir ay, on bir gn Sadrzamhk yap mtr. Abdlhamid Hn'n tahttan indirilmesine karar ve ren Meclis'e Said Paa riyaset etmitir. Said Paa bu nan krlnn yansra vehmiyle de mehurdur. 1914 ylnda yetmi alt yam da len bu Sadrzam eskisi Eyb'de medfundur.

37

Gelenlerin hlini beenmez ve hzla yerinden dorularak barr: "-Haydi oradan be... Siz eriattan ne anlarsnz ki!. Siz evvel dilinizi dzeltin!" Gelenler her e3d g^e almlardr... Bir nda talebele rin zerine ullanrlar ve sille tokatla onlan dar atar ken durmadan barrlar: * "-Nankr herifler!. Pdiahmzn ekmei size haram olsun... Yryn Ayasofya meydanna!" Ayasofya meydanndaki muazzam kalabalk iinden Tekbir sesleri arasnda yryp Meclis-i Mebusan'a da yananlardan biri etrafndaki sngl muhafzlarn himyesinde bangr bangr haykrmaktadr: "Sadrazam Hseyin Hilmi Paa ile Harbiye Nzn Ali Rza Paa'y istemeyiz!" "Mebuslardan Ahmed Rza, Talt (Paa), Hseyin Cahid (Yaln) ve Rahmi derhal yurt dna karlacaklar dr!." "eriat hkmlerinin aynen tatbikini istiyoruz!" "Mektepli subaylarn ordudan tard edilmesini taleb ederiz!." "Ayaklanan bu insanlarn hibir suretle cezalandrl mayaca te'min edilmelidir." Kimlerin, hangi oyununa let edildiini bilmeyen bu gaafl, bunlar ister ve coup taleplerini arttrrken; dinle yen mebuslar can kaygusu iinde balarn sallayp bu adam tasdik etmektedirler! * Yusuf Kemal Tengirek yazyor; "Bir ara askerlerden: "fademiz var" diye birka kii geldi. Onlar Meclis salonuna almamak iin Birinci ube

38

odasna gittik. Meb'uslar oturdular. Asker namna gel diklerini syleyen avular ayakta sra ile dizildiler. Ben mahsus avulara yakn bir yere oturdum. Bakan; "Ne istiyorsunuz?." diye sordu. avular: "eriat istiyoruz!." dediler. O srada Kanunu Ess (Anayasa) deitirme lyihas baslmt. Esbab- mucibesini Elmalh Hamdi Efendi yazmt. Mevcut mebuslardan Kosova'h Sley man Efendi "besmele" ile balayan bu lyihay gstere rek: "Biz de eriat ahkmn tatbikten baka birey yap myoruz. Bakn yazdmz kanun lyihas -okuyarakBismillh ile balyor" dedi. avulardan biri;"ft2m asker dahil nizmnme de"Besmele" ile balar ama Almancadan tercme edilmitir." dedi. Bir avuun bu bil gisine atm. Sonradan bu gencin avu kyafetine gir mi bir subay, hem de Almanya'da tahsil etmi bir subay, olduunu rendik. Aslanlar arasnda idi!." * Kayseri mebusu pek saygdeer bir zat olan Hoca Kasm Efendi'yi ne istediklerini renmek iin aaya askerlere gnderdik. Gitti, biraz sonra geri dnd; "Ne is tediklerini onlar da bilmiyorlar" haberini getirdi." * Sleyman Teyfik Beyi dinleyelim: "Postahnenin bulunduu sokakla Babli'nin kava nda yanmdan atn drtnala sren bir svari geti. O hzl gei srasnda bunun bir subay olduunu anladm. Ben yorgun halde ar ar yokuu karken o, dnemeci dnm gzden kaybolmutu ki, bir patrt koptu. Barmalar duydum, ne olduunu anlayamadm. Fakat ayn dnemeci kvrldm zaman, Garbis Efendi'nin ktpha nesinin nnde o svari subaynn snglenmi yerde yattm grdm. Kimseler yanna yaklaamyordu. Belki

39

henz hayattayd. Kepenkler kapanmt. lerinde mu hakkak dkkn sahipleri vard ama, amaya cesaret ede miyorlard. Nitekim kepenklerden, biri araland ve bana bir el ia ret ederek ieri ard. Bu "kdam" gazetesinin iln me muru Hsameddin Efendi idi. ki yz metre ilerdeki idarehneye kmam, buraya snmt. Ondan ok fec sahneler dinledim. Yerebatan caddesinden Ayasofya meydanna gelmekte olan erif Sadk Paann yolunu kesmiler, avulardan birisi nereye gittiini sormu. Ce sur ve inan sahibi olan Paa; "Bu yaplann eriatla ilgisi olmadn, din yasas nn devlete itaati emrettiini, mektepli denilen bu subay larn vatann en aziz ve deerli evladlan olduunu, bir birimizin kann dkmenin yalnzca dmann iine ya rayacan anlatmaya gidiyorum" deyince "Vur, ldr!.' sesleri ykselmi ve Paa aralarnda kaybolup gitmi." * Cell Bayar yazyor: Meclis'e alayl subaylar.namna bir dileke verilmiti. Hrriyetin ilnn takib eden gnlerde ordunun slah ele alnmt, bundan tabiatyle deersiz subaylar, vaktiyle haksz terfi edenler zarar grmlerdi. Bunlar da "hak" iddiasyla ayaklanmlard. Meclis'e verdikleri dilekele rinde: "Alayl subaylardan yzde seksen bei kadro d edildi. Geri kalanlar da birer birer kadro haricine ka rlmaya baland. Bir de imtihan usul icad edildi. Bu da tasfiyenin bir eklidir. Mektepli silh arkadalarmz dan bzdan, her nedense bizi hakir gryorlar. Bu da srf asker nazrlarn gizli maksatlarna dayanmaktadr" denildikten sonra tyin artlarin, alacaklar ikramiyele rin miktarm tesbit ediyorlar "bunlar kabul edilmedii

40

takdirde ordularda byk fenalklar kabileceini ih bar" ediyorlar ve cevab bekliyorlard. Bu, Meclis'i tehdit ten baka birey deildi ve muhtelif ordulardan 7676 alayl subay namna yaplyordu. * 31 Mart oyununun ertesi gn "kdam" gazetesinde bir haber; "Dn halk, ttihad ve Terakki Cemiyetinin nair-i efkr olan "ra-y mmet" ve "Tanin" gazeteleri idarehnelerine hcum ederek kaplarn krmlar ve derunlannda bulunan gazetelerle lt-u edavat kmilen yama etmilerdir. Makinalan para para ettikleri gibi, hurfat da kmilen halka taksim eylemilerdir. ttihad ve Terakki Cemiyeti'nin Merkez-i Umumsi "ra-y mmet" gazetesi idarehnesinde bulunduun dan, mezkr dairedeki cemiyetin bilcmle muameltn hvi evrak kmilen sokaklara atlmtr. Akam zeri bu hale mni olmak zere ra-y m met idarehnesi asker tarafndan taht- muhafaza aln mtr." * Sleyman Tevfik Bey yazyor: "Ali Cevad Bey'le Esad Paa ve ben bir arabaya, Yusuf Kemal ve Mfd Beyler de baka bir arabaya binerek yola ktk. Her arabada zerinde tren niformas bulunan birer Pdih yveri vard. Arabaclarn yannda da birer borazan avuu oturuyordu. Bunu Esad Paa dnm t. Nitekim Sultanahmet meydanna geldiimiz zaman borazanlarn faydas anlald. avular borularn ttr dler. Yverler, askerlerin tam ortasna girdiimiz za man borazanlar "selm dur" melodisiyle srekli olarak aldrdlar. Asker saraj^dan geldiimizi anlaynca yan

41

merakla, yol ayordu. Esad Paa sert bir tavr ve sesle yanmza yaklaanla ra emir veriyordu: "-Geri!.. Selm dur!." Bu hava iinde Millet Meclisi'nin kapsn bulabildik. Kapnn nnde sngl askerler vard. Esad Paa'}^ ve niformal yverleri grnce geriler gibi oldular. Fakat biraz ilerde askerin arasnda olan ve hallerinden hi de din adamna benzemeyen iki kii garip bir Trke ile: "Bunlar mektepli subaylar. Buraya kadar gelmiler. Ne duruyorsunuz?" deyince bir kaynama oldu!. Esad Paa tehlikeyi sezdi, bu szleri syleyenlerin zerine do ru yrynce, adamlar kalabaln arasnda kayboldular. Tam bir inan iinde Yusuf Kemal Bey'e dndm; "Bunlar Trk ve Mslman deil dedim. ddia ederim ki, deil. Lehelerine dikkat ettiniz mi? ok tM ikeli du rumlar oluyor, Allah sonunu hayr etsin." "-Evet hocam, haklsnz. Bu i zerinde ok all m, uralm" dedi. * 31 Mart oyununun sahneye konulduu gn, Hukuk Mektebi snflarndan birinde Kalender Haan Efendi ad l hoca, hem alyor, hem de konuuyor... Syledii szler, bizim henz merutiyete lyk olmadmzdr! AYASOFYA MEYDANINDAK CNAYET! 31 Mart gn Ayasofya meydanna toplanan maher kalabaln orada ilk ldrd adam bir meb'usdur: Lzikiye meb'usu Emir Arslan Bey... Ve bu adamn b tn suu, sadece Hseyin Cahid (Yalm)'a benzemesidir!. O gn si asker, srarla Meclis-i Mebsn Reisi Ahmed Rza ile "Tanin" gazetesi bamuharriri ve stanbul

42

Mebusu Hseyin Cahid'i aramaktadr!. Bu iki ahs yakalanacak ve temizleneceklerdir!. Sokaa dklenler srarla bu iki ahs aramaya bala mlardr!. Ve olacak bu ya... Lzikiye meb'usu Emir Arslan Bey de, Hseyin Cahide hayret edilecek derecede benzemek tedir. Meclis-i Meb'usan binasn saran ve "falan isteriz, filan istemeyiz" diye sk sk Meclis binasna temsilci gn deren siler, bir ara Meclis-i Mebsan binas merdivenle rinden birinin indiini grrler... Her tarafta Ahmed Rza ile Hseyin Cahidi arayan siler, gzlerini merdivenlere dikip, adamn yaklamasn beklerler... Herkesin ke-bucak sakland o ana-baba gnnde byle korkusuzca siler arasna karabilmeyi gze alan bu adam, merdivenleri inip tam kapnn nne kt n, kalabalk arasndan bir ses duyulur: "te, Hseyin Cahid budur, kayor!" Bu ikaz zerine ortalk birdenbire kanr. Biraz evvel Meclis merdivenlerinden pervaszca inen o adam, imdi maher kalabalk ortasnda itilip kaklmakta, bir eyler sylemekte, fakat ne dedii anlalamamaktadr. Bu, itip-kakma fasl aniden sille tokada dnyor ve d vlen adamcaz bir anda kendisini ayaklar altnda bulu veriyor! Bu mthi olayn bundan sonraki safahatn bir grg ahidinden, o anda Meclis-i Mebsn penceresinde bulu nan ve olay btn dehetiyle gren Badat meb usu Baban-zde smail Hakk Beyden dinleyelim; "Biare adam, kendisini mdafaa etmek iin ellerini kaldrdka, yerlere yuvarlanyor, ineniyordu. Mdafaa-i nefs kudretini burada mahade ettim. Ban elle

43

riyle kapam, korunmak istedike, can evine vurmak is teyen hunhar, gzleri dnm salyahlar, ellerini ban dan ekiyorlar, gzne, beynine vuruyorlard!. Meydann kenarlarna sipere yatm neferler, sanki eytan talyorlarm gibi, yerlerinden frlyorlar, zavallya birer dipik indiriyorlar, onun inlemeleriyle eleniyorlar, yere dn ce de tekmeliyorlard. Bahtsz adam, nihayet, fevkalbeer kudretle kendisini toparlad ve bir kurtulu midiyle Meclise doru koma ya balad. Hepimiz heyecandan titreyerek, u ma'sum insann kurtulmas midiyle dikkat kesilmitik. Onun kotuunu gren gz dnmler bir anda silha davran dlar. Bir tfek patlad. Sanki bu silh saatlerdir bu ia reti bekleyen dier yzlerce silha iaret sayld. Koskoca meydan harb sahnesine dnd. Artk gz gz grmyor, kimse kimseyi tanmyordu. Topkapi Sarayna giden cad denin azndan iddetli bir yayhm ate ald. Zavall mecruh, tam kapnn nnde, isabet eden kurunlarla sendeledi, dt!. Onun bu d, kanl ihtiraslar bs btn alevlendirdi. Meclis-i Mebsn'n pencerelerine doru ate balamt!. Hepimizin hayat tehlikede idi. Daha ok durmamza imkn kalmamt. eri ekilirken kaplarn zorlandn duyuyordum. Btn mebslar, yu kar katlara doru kmaya balamlard. O srada, Ahmed Rza Bey'in odacs ile karlatm. Rengi sapsan olan adamcaz, kekeleyerek: "ldrlen kimdir, bilir misiniz, dedi. Lzikiye mebusu Emir Arslan Bey!. Onu, Hseyin Cahid Bey'e benzettikleri iin ldrdler. Zavallnn naam ieri att lar. imdi yerde yatyor." Ne olursa olsun, belki henz hayattadr, diye aa in dim. Parmaklktan ieri alnan Emir Arslan Bey'in naa

44

alt kat koridorunda yatyordu. Hibir eser-i hayat gster miyordu. oktan teslim-i ruh etmiti.." HSEYN CAHD KAIYOR!. te, siler tarafndan srarla arana:n Tanin gazetesi bamuharririne benzedii iin ldrlen Emir Arslan Bey'in katli byle olmu, gn kendisine dan kmama s iin yaplan ikazlara; "Byle bir gnde bizi memleket hizmetinden kimse al koyamaz" deyip, aldrmayan Lzikiye mebusu bu atak halinin kurban olmutur!. Aranan Hseyin Cahid (Yaln) ise, soluu evvel Rus Sefreti'nde alm, sonra da Rejine Olga adl bir Rus ge misiyle stanbul'dan kap Odesa'ya gidivermi, bu ara da, katledilen Emir Arslan Bey'in cenazesi de, vapurla Lzikiye'ye gtrlp ile kabristanna defhedilmitir. Ayasofya meydanndaki silerin Hseyin Cahid'e ben zetip ldrdkleri bu Lzikiye mebsu Emir Arslan Bey'in katlini o gn ikinci bir cinayet takip etmi ve bu kerre, aranan Meclis-i Mebsn Reisi Ahmed Rza zannyla Adliye Nzn Nzm Paa ldrlmtr!. Devrin Sadret Mektupusu Ali Fuad Trkgeldi, bu ikinci cinayet mevzuunda der ki: "Kapya (BabIliye) vrudumda Sadrazam'm (Hse yin Hilmi Paa'mn) istifa iin Harbiye Nzn ile beraber saraya gittiini ve dier vkelnn itima halinde bulunduklanm sylediler. Sadrazamlara mahsus dairenin sofa sna gelince, karma Nzm Paa (Adliye Nzn) kt; yemek yemek zere dier odaya gidiyormu. Gayet dalgn bir halde ve deta beni tanmam gibi bir vaziyette selm verip geti. Vkel ise kara tarafndaki kk oda da bulunduklanndan yanlanna gittim. Mzakere etme

45

yip, ayak zerinde birbirleriyle tell konuuyorlard. O srada Bbliye gelmi olan Ahmed Rza Bey de telefon la Meclis-i Mebsn'la gryordu. Biraz yanlarnda bu lunduktan sonra, bence bir i olmadm anlayarak oda ma gittim. Mektupuluk odas deniz tarafnda olup, evle rin arasndan tramvay caddesi grlmekte bulunduun dan, caddeden bir cemm-i gafr (ok kalabalk) arasnda grlt ile bir araba gemekte olduunu uzaktan gr dm. Grltnn esbabn odacdan sual ettiimde, "Pdih Meclis-i Mebsn'a gidiyormu" dedi ise de, bu na ihtimal vermedim. Meer ben odama geldikten sonra Adliye Nzn Nzm Paa ile Bahriye Nzn Topu Rza Paa'jn saraydan istemiler; biri Sadrete, dieri Harbiye Nezretine tayin olunacaklan midiyle bir arabaya bine rek memnnen gitmiler. Bilhare Rza Paa'dan mesmum olduuna (duydu uma) gre, giderken arkadalar, si askerin kprnn iki ban tuttuklarndan, kpr tarikiyle gitmeyip. Sir keci iskelesine inerek oradan kaykla Beikta'a gemele rini ihtar etmiler. Kendileri de, arabacya o yolda tenbihata bulunmularsa da, tramvay caddesine vrudlannda arabac, hayvanlann bam zapt edemeyip Yeni Cami ta rafna sapm ve dnmek iin cam vurduklan halde ara bacya iittirmek kabil olmam olduundan, haydi bura dan gidiversin, demiler. Kprye vrdlannda si as kerler: "Sizin iiniz burada deil, Meclis-i Mebsn'dadr" diye arabay geri evirerek cemm-i gair ile Meclis-i Mebsn'a sevk etmilerdir. Meclis'in d kapsndan gi rerken, asker silha davranp, Rza Paa da mukabele iin izmesinin iinde bulunan rovelverini karmak iste yip, o srada atlan tfeklerle kendisi ayandan. Nzm Paa da kalbinden vurulmu, derhal yan ve mebsan

46

hademesi yetiip koltuklanna girerek merdivenden ka rrlarken teslim-i ruh etmitir. O zaman Meclis-i Mebsn Reisi Ahmed Rza Bey'e benzetilerek vurulduu rivayet olunmutu. Aralarnda vehen bir dereceye kadar mahebet bulunsa da, biri uzun dieri ksa olduundan bu rivayet mecruh grlr. Nzm Paann vefat zeri ne, vkel-y ire de saraya davet olunarak sapa yollar dan gitmilerdir. O srada Ahmet Rza Bey'in Babli'de bulunduunu haber alan bir cemm-i gafr de, kap nnde toplanmalaryle kendisi istifanmesini tahrir ile Binek-tanda ale nen kraat ettirmi ve koridorlardan dolaarak arka ka pdan savumutur. Ali Fuad Trkgeldi, htratnda, Nzm Paann Ah med Rza zannyla ldrld iddiasna: "Bu rivayet mecruh grlr" demekte ise de 31 Mart olayn incele yen btn kaynaklar, ldrlen Adliye Nzn Nzm Paa'nn Ahmed Rzaya benzemekten baka gnah ve ka bahati olmadnda ittifak etmilerdir. Ahmed Rza Bey'in siler tarafndan arandn ve Nzm Paa'nn aranan Ahmed Rza Bey'e "vehen benzediini" Ali Fuad Bey de kaydettiine gre, Adliye Nzr'mn Meclis-i Mebsn Reisi zannyle ldrld iddiasna inanmak gerekir. 31 Mart oyununun sahneye konulduu bu ilk gnde cereyan eden bu iki cinayet mevzuunda, o gn Ayasofya Meydannda bulunan Mbeyn Baktibi Ali Cevad Bey'in yazdklar, silerin cretirni tesbit bakmndan mhim dir. Bu zat, htratnda bu iki kati olajana temasla diyor ki:
27) Bkz; Ali Fuad Trkgeldi, Grp-ittiklerim, Ankara, 1951.

47

"... Bylelikle, belki dnya yznde hibir itia ve isynda vukua gelmemi bir hdise cereyan etmi, iki masum ahsiyet, bir benzerhkten dolay tek cmle ile kendilerine mdafaa hakk verilmeden, yni: "biz arad nz kimseler deiliz!" diyebilme imkmna dahi mazhar klnmadan, ftursuzca ve canavarca katledilmilerdi. Bu manzara karsnda hayret ve dehete dtm. Gayr- ihtiyar blend-i avz ile eyhlislm Efendi'ye: "-Efendim, bu ne haldir? Bu iin sonu nereye mncer olur." diye feryad etmiim. Efendi Hazretleri beni hemen nnde bulunduu kapdan ieri ekti, eliyle azm ka pad: "-Cevad Bey, ne yapyorsunuz? Alimallah bizi de pre pre ederler!. Asabnza hkim olunuz. Manzaray gr myor musunuz?" dedi. iddetle kapy kapatt. Gzle rimden ya geliyordu. Hemen orada bir telgraf sureti ha zrlayarak, Meclis-i Mebsn telgrafhnesinden Mbeyni Hmyun'a keide edip, yeni Kabinenin bir n evvel va zifeye balamasn ve bilhassa asker tayinlerin ilnm is tirham ettik. Ben de ifah maruzatta bulunmak zere vakit kaybetmeden derhal Yldz Saray'na avdet etmek iin o maheri kalabalk al-asndan kendime bir yol aa bilme imkn elde etmek zere arabaya bindim. Ancak Divanyolu'na kabildiim zamandr ki, arabam kalabal n tasallutundan masn kalabildi." BR GRG AHD... 31 Mart oyununun sahneye konulduu o gn Ayasofya Meydanndaki manzara yukardadr ve ilenen iki cina yetle ldrlenler bir mebsla, bir nzrdr. ehrin dier
28) Bkz: Ali Cevad Bey, a.g.e.

48

semtlerindeki cinayetlei ele almadan evvel, bu cinayetle rin neden ve niinini izah iin umum manzaray bir gr g ahidinin ehadetiyle tespit edelim... Hseyin Hilmi Paa'nn istifasn mtekib ibana getirilen Tevfik Paa'nn husus ktibi, Paann oullar na yazd 19 Nisan 1909 tarihli (olaydan alt gn sonra) mektupta olup bitenlere temasla diyor ki: "Aziz dostlarm. aknlmdan biraz kurtulmu olduum iin, size ge irmekte olduumuz mehur ihtille ait bz haberler ve receim. Bunlar tadlacak eylerdir. in bandan balajap varabileceim noktaya kadar anlatacam. Sabahn saat dokuzunda a-ba yanma gelip kla lardaki btn askerlerin tfekleri alarak zabitlerini ba ladktan sonra ttihad ve Terakki merkezi ile Adliye Nezretini muhasara etmek zere sokaklara dkldkle rini syledi. Her gn icad edilip ortaya atlan dier bir sr rivayetler gibi, ben bu havadisi de akla sacak bir ey saymadm iin kafiyen inanmadm. Babanza (Tev fik Paaya) syledim. O da benim gibi hi ehemmiyet vermedi. Edibenin eyalarna ait konimentoyu almak iin konaktan ktm; Beyolu caddelerini mteheyyic ve mteessir insanlarla dolu buldum. Galataya inip, acentaya gittimse de hi bir memuru yerinde bulamadm. Heye canl haberleri duyunca hayet ve dehete dp hepsi savumutu. stanbul tarafna getim. Kprde Sadreddine rastgeldim, bir mddet beraber yrdk. O srada Kprnn te ucundan bir silh sesi geldi, ve bir askerin bir zabiti ldrdnden bahsedildi. Sadeddin geri dnd. Ben yo luma yalnz devam ettim ve Kprnn stne konulmu barakalardan birinde len zabitin st bir hasrla rtl

49

cesedini grdm. Gene yoluma devam ettim ve nihayet Meclis binasnn nne kadar geldim. Binann etrafn avularn kumandasndaki askerlerle kuatlm bul dum. Meydana giden btn geitleri tutmu olduklar iin, hi kimseyi ieri brakmyorlard. Memleketin yegne mdafleri ve Kanunu Ess'nin yegne istinadgh olan askerlerin bu ihtillini grnce gzlerim yaard. Ara sra ac ac boru sesleri ykseliyor ve bu suretle si askerler kendilerine iltihak iin gelenle re selm durmaya dvet ediliyordu. Bu vaziyet karsn da: "Zavall vatan!" diye haykrmamak kabil deildi. Bu messir levhay daha fazla grmek istemediim iin, ora dan Bbli'ye dndm. Sadret tarafnda da bir karga alk gze arpyor, vkel asabiyyet iinde ve kararsz grnyordu. Mahmud Muhtar Paa Harbiye Nezreti'nde muhasa ra edilmiti. Aradan biraz getikten sonra Sadrzam (Hseyin Hilmi Paa) Harbiye Nzn ile beraber saraya gitti. Ben BabIli'den kar kmaz Meclis binasnn nnde havaya sklan kurunlarn o mthi tarrakasn duydum. O srada ayak takmnn sokaklarda birbirini ineyerek koumalar grlecek eydi!. Sadret kapsnn i tarafnda bir saniye durdum ve tfek sesleri kesilince yoluma devam ettim. Bu patrt g rlt iinde Adliye Nzn Nzm Paa'nn Ahmed Rza zannedilerek ldrldn ve Cahid'in de (Hsejn Cahid Yaln) katledildiini rendim. Bu haberi alnca gz lerimden ya dkmeksizin aladm. kinci maktuln Cahid olmayp, Mehmet Arslan olduunu ancak ertesi gn renip rahat ettim. Nihayet konaa dndm. Herkes benden havadis soru

50

yordu. Kk Said Paa (eski sadrzam) ile Reci-zde Ekrem Bey'i konakta buldum. Said Paa'mn suali zeri ne grp iittiklerimi anlattm. Baban pdih artt iin o srada sarayda idi. Ben Mazlum'a: "Sadrzam olmutur" dedim. O mthi vaziyette baba n Sadrzam grmek bizi ok zyordu. Tevfk Paa sadrete tayin edilmedii takdirde bir koyun kurban et meye karar verdik. Bizler znt iindeydik, uaklarla hizmetiler sevin iindeydi. Alaturka saat bulduu halde, babandan henz hibir haber yoktu. Nihyet bir yver gelip Paann Mazlumu saraya istediim syledi. Halbuki Mazlum evde bile zangr zangr titremekte oldu u iin, hemen yatana yatt ve hasta olduunu syledi. te bunun zerine ben bir araba istedim, yanma iki tabanca alp harekete hazrlandm. Baheye iner inmez, Beyolu tarafndan atldn tahmin ettiim binlerce kurun sesinin havay titrettiini hissettim. Benim de, ne kadar titrediimi sizden saklamak istemem. Bunun Har biye Nezretini muhasara eden ve ieride mahsur kalan askerler arasnda ate teatisinden mtevellit olduu sy lendi. Kurun sesleri devam ederken saraya doru yola ktm. Yolumuz zerinde bir suikast olup olmadn re nebilmek iin yz metre ileriye kadar mtemadiyen ba kp durdum. Bu suretle Beikta'a geldim. Ortalk kala balkt ve kmilen msellh askerler vard. Dikkatli na zarlarla beni szyorlard. Ortalk kararm, fakat fener ler yaklmamt. O vaziyette korkmadm iddia edecek olursam yalan sylemi olurum. Bana refakat eden sva ri, atn drt nala srp kalabaln iinden geti, ben de tek bama kaplumbaa yryle geip gittim.

51

Yukar knca yver bana mazeret olarak gemi azya alan atn durduramadndan bahsetti. Nihayet saraya geldim, koridordan getim ve telgraf makinasnn banda Harbiye Nezretindeki Ethem Paa'dan cevap bekleyen babann (Tevfik Paa'nn) yanna vardm. Telgraf telleri kurunlarla krlm olduu iin, cevap gelmiyordu. Baban dnceli bir halde bana otur mam syledi. Orada bir eyrek kadar kaldm; sonra beni yanna ard ve yava sesle ertesi sabah niformasn getirmemi istedi. Ben de peki deyip odadan ktm. Dan knca, avdet etmeyeceim zannyle arabamn gitmi ol duunu sylediler. Bunun zerine babann yanna dnp vaziyeti anlattm, o da bana bir araba bulunmasn Bambeyinci'ye syledi. Fakat hibir araba bulunamad. Bir at istedim. Bambeyirici bana refakat edecek bir yver artrken kinci Mbeyinci gelip Beikta'tan ge menin mmkn olmadn ve geceyi sarayda geirmek zere benim iin bir yatak serilmesini syledi. Baban yatt, sonra beni artt. On dakika kadar ko nutuk. Matbuatn (basnn) yznden geirmekte oldu umuz ahval ile ertesi gn tekil edecei Kabineden bah setti. Ondan sonra bitiik odaya gidip ben de yattm."

YILDIZ SARAYINDA SAKLANAN SADRAZAM VE HARBYE NAZIRI Bir grg ahidinin sarih ifadesine gre, o gn Yldz Saraynda durum budur ve Tevfik Paa, ite bu artlar iinde Sadrzam olmutur...
29) BkE: smail Hami Danimend, Sadrzam Tevfik Paann dosyasndaki resm ve husus vesikalara gre; 31 Mart Vakas, stanbul, 1961.

52

Ve yeni Sadizam, yeni hkmet tekiline urarken, eski Sadrzamla, eski Harbiye Nzn'nn muhafazas bir mesele oluvermitir!. Sadrzam Hseyin Hilmi Paa, Harbiye Nzn Ali R za Paa ve kinci Frka Kumandan Cevad Paa ile yine o firkaya mensup Miralay evki Bey, Yldz Sarayna s nmlar ve onlarn sarayda bulunduunu renen siler, varp saraya dayanarak "kelle istemeye" balam lardr!. O gn, Hseyin Hilmi Paa iki yver muhafazasnda glkle evine gnderilebilmi; Harbiye Nzn Ali R za Paa ise, evvel Naile Sultann kkne gnderilmek istenmise de, dmd Paa buna yanamam ve Pdihn emriyle Harbiye Nzmn, Baktip Ali Cevad Bey Bebek'deki yalsnda saklamtr!. 31 Mart oyunu srasnda "kati ve itlf edilmek zere aranan" Ali Rza Paa'mn evi nnde bir cinayet daha i lenmi ve Harbiye Nezreti yverlerinden Binba Necati Bey, Ali Rza Paa'y arayan siler tarafndan ldrl mtr... Kordon altna alnan Harbiye Nzn'nn evine ekmek getiren yver Necati Bey'i evirip Paa'mn nerede bulun duunu soran ve doru5ru sylemedii takdirde ldrle cei tehdidini savuran silere:
30) Hseyin Hilmi Paamn ttihatlarla mnasebetini tesbit bakmndan kaydedelim ki, Yldz Sarayma gelip saklanan Ali Rza ve Hseyin Hilmi Paa'lardan drst bir zat olan Ali Rza Paa'nm Baktibin yalsnda saklanmasn Abdlhamid Hn emir buyururken; Hseyin Hilmi Paa iin de yle demitir: "Onun ttihat dostu oktur, onlar adam sak lamasn bilirler. Gece karanlk basnca istedii arkadann evine kadar gitmesini salaynz!.'' (Bkz: Sleyman Tevfik. 31 Mart htillinde Sultan Hamid, stanbul, 1977)

53

"Ben bu rtbeleri sizden almadm!. Utanmaz msnz siz? Koskoca bir kumandan ne hakla ldrmek istersi niz. Memleketi kana boyadnz... Allah'dan korkmaz, Peygamber'den utanmaz msnz?." diyebilen yver Necati Bey, o gn sokak ortasnda fec ekilde katlolunmutur!.. DER BR CNAYET Yldz Saray nne toplanan maher kalabalk, olan ca kuvvetiyle banyor: "-Pdihm ok yaa!." Bu nmayiler, 31 Mart oyunu baladndan beri pek tabii bir hal alm ve ga)T bu hale allmtr... Her de fasnda, asker ve sivil, toplanan kalabalk devaml; "-Pdihm ok yaa!." diye barmakta, Pdih da bunlar pencereden selmlamaktadr. 15 Nisan 1909 Gnlerden Perembe... 31 Mart oyununun nc gn... Yine maher bir kalabalk Yldz Saray'na doru tr manmakta... Fakat bu defaki kalabalk, allan o her zamanki ka labala benzemiyor! ounlukla bahriye askerlerinin gze arpt bu maher kalabalk ortasnda, kenarlar kafesli bir erzak arabas var! Evet, kenarlar kafesli bir erzak arabas. Ve bu araba nn iinde bir Binba!. Havaya silhlar atlyor. Barlp arlyor ve bu ara da, erzak arabasndaki Binba eitli hakarete maruz kalyor... Herkes hayretler iinde!.. Nedir bu hal?.

54

Ve kimdir bu Binba?. Neden, niin yakalanmtr? Ve saraya neden gtrl mektedir? Manzaray seyredenler, bu suallere cevap ararken, adm ba byyp genileyen o muazzam kalabalk, va rp Yldz Saray'na dayanveriyor!. Ve yine balyor: "Pdihm ok yaa!" feryad... Derken, elebalardan birka, Muhafz Ktas imm Sadk Efendi yi yakalayp bir konuma yapmasn istiyor lar... Sadk Efendi uyank bir adamdr. Asileri tahrik de il, yattrmaya alyor... Ama dinleyen kim? Bu kerre Tabur imamlarndan Murad Efendiye tebelle olup, onu ikna edebiliyorlar. Murad Hoca, silerin bana geip heyecanl bir konu ma yapyor; sonra uzun uzun du ediyor.. Ve Murad Hocann bir konumas hemen beklenen neticeyi verip ba lyor yine; "-eriat isteriz!." feryadlan ve hemen arkasndan: "-Pdih'm ok yaa!." nars... Dedik ya, bu defaki nmayi, dierlerine benzemiyor!. "-Pdiah'm ok yaa!." szn bu kerre: "-Padiahmz isteriz!." feryad takip ediyor... Mbeyn dairesi mensuplar telta!. Evet, telta. Zira, Sultan Abdlhamid Hn bu eit nmayilerden holanmamaktadr!. 31 Mart oyunu ak trlerinin iplerini elinde tutanlar iyi, hem de ok iyi ta nyan Pdih, tahrik olunan askerin bir n evvel klas na dnmesini temine almaktadr!. almakta ama, nafile!. "Pdihmz isteriz!." Dardaki maher kalabalk mtemadiyen banyor; Bu feryad, perde perde ykselirken Mbeyn Dair

55

si'nin pencerelerinden biri yava yava alyor. Ve Sultan kinci Abdlhamid Hn, bu pencere nnde grnveriyor. Pdihn bulunduu pencere, zeminden iki adam bo-, yu yksekliktedir ve bu pencerenin hemen altnda, Bayver akir Paa ile kinci Frka Kumandan - Mua vini Veli Paa yer almlardr. Abdlhamid Hn' pencerede gren o maher kalaba lk bir nda olanca kuvvetiyle balyor haykrmaya; "Padiahm ok yaa!." Ancak Abdlhamid Hn, nmayiilerin bu lgnca te zahratna pek iltifat etmiyor!. nce kalabal usulen selmlyor, sonra pencere nndeki akir Paa'ya soru yor: -Ne istiyorlar?," Bayver^ bu sual zerine kalabaln n saflarndan iki askeri getirip pencerenin nne dikiyor. Bu iki askerin biri tfekli, dieri tfeksizdir... "-Ne istiyorsunuz?." sualine cevaben, saray topa tuta cak olan Binbay yakalayp getirdiklerinden. Binba nn eriat dman olduundan bahsediyorlar ve sonra dillerinden drmedikleri 31 Mart'n o mehur slogann tekrarlyorlar: "-eriat isteriz!." Abdlhamid Hn, Binbann kimden emir aldn so ruyor. Kem km ediyorlar. Bahriye Nzr - Vekili .Emin Paa'dan, bu arada maa alamadklarndan, terfi edeme diklerinden bahsediyorlar!. Belli ki, ifal edilmiler!. Ne den buraya geldiklerinin dahi farknda deiller!. Sultan Abdlhamid Hn, bu, ne istediklerini bilmeyen aldatlm gaafillerin hezeyanlarn daha fazla dinlemi yor ve bulunduu pencereden ban dan kararak:

56

"-Binbajn bana teslim ediniz, ben bu meseleyi tahkik ederim" diyor. Sonra orada hazr bulunan paalara; "-Binbay alp karakola gtrnz!" emrini veriyor... KATL OLAYI! siler, bu emir zerine karyorlar Binbay o kenar lar kafesli erzak arabasndan ve teslim ediyorlar Bayver akir Paa ile maiyyetindekilere. O esnada kalabalk arasndaki baz kimseler saa sola koup bir eyler mnidamyorlar. Bu hareket sonunda ba z homurtular duyuluyor. Kalabalk kaynayor ve siler iinden bir grup, gidip binbay gtren akir Paann yanna sokuluyor. Sonra, bu gruba bakalar da katlyor ve akir Paa'nn etraf bir nda yzlerce si ile evriliyor. Her kafadan bir ses ykselmekte: "-Cezasm biz vereceiz! diyorlar. "-eriat hini, din dman!" diye baryorlar ve Bayver akir Paann btn gayretlerine ramen, an szn Binbann zerine hcum ediyorlar!. Yumruk ve tekmelerle yere yuvarlanan Binba; "-Evltlarm, yapmayn. Sizi kandrmlar. nanma yn!" diye inlemekte, akir Paa, barp armakta ama, dinleyen kim? Korkun bir manzara!. Binba, ayaklar altnda inim inim inlerken; bahriye itfaiye neferlerinden biri elindeki sngy Binbann iki krei arasndan srtna saplayveriyor!. Bunu dierleri takip ediyor ve bylece, delik deik edilen cesed balyor srklenmeye... Srklyorlar... Srklyorlar... Sonra Binbay, be linden zdkleri kuak ile Beiktaa inen yol kavan

57

daki aaca asyorlar!. Kimdir bu lin edilip aaca aslan Binba? Ve nedir bu olayn iyz? AL KABUL BEY OLAYI Yldz Saray nnde cereyan eden yukardaki kati olajn, 31 Mart oyununun mhim ve ac sahnejerinden bi ridir!. ldrlen Binba "Asr- Tevfik" svarisi Ali Kabul Bey'dir. Ali Kabul Bey, "Prens" denilen Sabahaddin'in deniz subaylaryla yapt toplantya katlm ve o toplantda, "isyan merutiyet aleyhine bir cereyan halini ald tak dirde, Yldz Saraynn topa tutulmas yolunda alamn ka ran" benimsemi, bu karar gereince de, isynn neticesi ne intizaren zrhlsndaki askerin siler arasna katlma sn nlemitir. Deniz subaylarnn byle arta bal bir ekilde isyan dnda kalmasn hazmedemeyen siler, pek maharetle hazrlanan oyun sonunda, hem bahriye askerini aralar na ekmeyi bilmiler, hem de Ali Kabul Bey'i saray civa rnda ldrterek bu cinayeti Abdlhamid Hn'a mal edivermilerdir!. eitli yollarla Asr- Tevfik'e szabilen 31 Mart'n ele balar emrindeki bir grup tahriki, deniz subaylar top lantsnda alnan karan, Ali Kabul kaptann, saray, ya ni, Sultan Abdlhamid Hn' topa tutaca ekline soka rak, gya Pdiah'n hayatm korumak gayesiyle askeri tahrik etmiler ve yakaladklan Ali Kabul Bey'i evvel Azapkapdaki Bahriye tfaiye Taburu'na gtrmler, oradan da erzak arabasyle Yldz Sara}a'na karmlar dr.

58

31 Mart oyununun bu sahnesi pek baarl gemi ve Asr- Tevfik zrhls svarisi Ali Kabul Bey'in ldrl mesi olay ustaca hazrlanan pln sonunda Abdlhamid Hn'a mal edilmitir!. Bugn hl , 31 Mart'la ilgili eitli kitaplarda ve ya ynlanan pek ok makalede, bu kati olay dolaysyle Ab dlhamid Hn itham edilmektedir!. Halbuki, cinayetin grg ahitlerinden biri olan Mbeyn Baktibi Ali Cevad Bey'in Htrat'\ndai da kaydettii gibi, Abdlhamid Hn'n bu olayla hibir alkas yoktur. Baknz ne diyor Baktip: "Zt- hmynlar ile beraber salonun yannda bulu nan meydana nazr odaya girdiim esnada, karakol ile Sara-y Hmyn arasndaki mesafenin ortasnda bir ka rklk, tesadfen gzme iliti. "-Efendimiz, galiba bir ey oldu," dedim. "-Gitsinler, baksnlar, bir fenalk olma sn" dediler. Hemen salona frladm. Orada hazr bulu nan yverlere ve sairelere: "Efendimiz Binbaya bir za rar gelmesin, muhafaza edilsin, bu3Tirdular. abuk gidi niz baknz, haber getiriniz" dedim ve tekrar odaya gire rek pencereden darya baktm srada, askerin birininelinde kanl bir kasatura ile gitmekte olduunu grdm ve: "Aman efendim, galiba Binbay ldrmler. Fakat ok fena oldu" dedim. Zt- hmynlar da: "Artk bun lar asker deil, yenieri, si olmular" buyurdular..." Ali Kabul Kaptann ldrlmesini bu ekilde anlatan Baktip, kat olaynn Abdlhamid Hn zerindeki tesi rine temasla da: "Bu hl, Zt- hne'nin hakikaten ve cidden teessfn mucib oldu. Ve msebbib ve kaatillerini tel'in eyledi" diyor.
31) Bkz: Ali Cevad Bey, a.g.e.

59

Ali Cevad Bey'in bu kat'i ve sarih beyanndan da an lalaca gibi, Asr- Tevfik zrhls svarisi Ali Kabul Bey'in ldrlmesinde Abdlhamid Hn'n parma yok tur!. Oyun, isynn elebalarnca ustalkla hazrlanm ve saray topa tutacandan bahsolunan Ali Kabul Kap tan, Yldz Saray nnde, yukarda grld ekilde ldrtlm, bylece 31 Mart oyununa Pdih da kantnlmak istenmi ve bunda muvaffak da olunmutur!. Gerek odur ki: Asr- Tevfik zrhlsna giderek, aske ri, Binba Ali Kabul Bey aleyhine kkrtan Abana'l Os man avu'tur. Binba'y zrhldan karp silere teslim eden: Rize'li Enis'dir. Erzak arabasna konulan Ali Kabul Bey'in Yldz Sa rayna gtrlmesi yolunda tevikde bulunan ve silerin bana geerek harekt idare eden: Divrik'li smail'dir. Bu Divrik'li smail'e yardmc olan ve Yldz Saray nndeki askerleri kati olayna iten adam ise: nebolu'lu Yakup'dur... Kenarlan kafesli erzak arabasnda Ali Kabul Beyin el ve ayaklarm balayan ve Binbaya gahz szlerle ha karet kampanyasn aan nyeli a Mehmed'dir. Ve nihayet, Ali Kabul Bey'i ilk sngleyip ldren de, Rize'li Osman olu Hasan'dr. Bilhare kurulan Divn- Harb-i rfi'de bu alt kii, su ortaklar dier on kiiyle beraber muhakeme olun mu ve hepsi bahriye askeri olan bu on alt kii, Kasm paa'da, Beikta ve Byezid meydanlarnda aslmlar dr!. Asilerin bana geerek nutuk atp, du eden Murad Hoca ise Kpr banda idm olunanlar arasndadr!.

60

FTRAYI NEFRETLE REDDEDERM! 31 Mart oyununu mtekib stanbul'a giren Hareket Ordusunun duruma hkim olduu bir devrede yrtlen resmi tahkikat ve yaplan muhakeme sonunda, Ali Kabul Bey vak'asyle alkal olarak idam edilenler bun lardr. O devirle ilgili htralarn yazan zevat ise, bu mthi kat olayn devrin pdih Abdlhamid Hna mal edememilerdir!. Buna ramen, baz szde tarih ya zarlarnn dilinde, 31 Mart olaynda olduu gibi, Ali Kabul Bey vakasnda da sulu, Abdlhamid Hn'dr!. Bu iddia, o gnden bugne devam edegelmi ve gn mzde de itibar grmtr!. Abdlhamid Hn, Htratnda bu mdhi cinayete te masla: Ali Kabul Bey'in katlinde medhalim olduunu gazetelerde sonradan okudum. Bu iftiray nefretle red ederim" diyerek, haksz itham karsnda kendisini m dafaa zorunda kalmtr!. 31 Mart'ta lenler ve ldrlenler mevzuunda Divn- Harb Reisi Hurid Paa, htratnda; "ahsiyetleri tesbit edilemeyen paralanm cesedlerin, kurbanlar arasnda saylmas mnakaa mevzuu olmutu. sim ve hviyetle ri taayyn edemeyenleri mehuller hanesine kaydediyor duk" diyor. Bu itibarla, 31 Mart adl irtic oyununda lenler ve ldrlenlerin saysn kat'iyyetle bilemiyo ruz... Hseyin Cahid'e benzeyen Lzkiye Mebsu Emir Arslan Bey'le, Ahmed Rza sanlan Adliye Nzn Nzm Paa'dan sonra en mhim kati olay; Asr- Tevfik zrhls svarisi Ali Kabul Beyin ldrlmesidir!. Bu cinayetler yan sra, -o gnlerin "kdam" gazetesi nin bildirdiine gre- ehrin muhtelif semtlerinde daha bz cinayetler ilenmitir. Ancak, bu cinayetlerin sebeb-

61

leri kargaadan istifade ahs husumet neticesi midir, yoksa tesadfen mi vuku bulmutur veya siyas midir, bu husus sarahaten tesbit edilememitir. Okuyalm kdam gazetesinin verdii haberi: * Evvelki gn, stanbul'da Parmakkap'da ldrlen Yzba sparati Efendi, kasd deil, bir yanl anlama neticesinde kazaen vurulmu ve bu olaydan askerlerin hepsi mteessir olmulardr.
*

*Tophane'ye bal Mlzm (temen) Muhiddin Efen di, dn Tophane Talimhne meydannda nbet beklemek te olan bir askere kar revolverle ate etmi, fakat kur un isabet etmemitir. Zbit (subay), oradan kap, ba na apka giyerek sahildeki bir sandala atlam ve denize almtr. Ne tarafa gittii anlalamamtr.
*

* kinci Frka svari subaylarndan Yzba Nail Efendi, bir mlzmla beraber nceki gn Yldz'da saat kulesi nnde duran bir askeri tabanca ile yaralamlar, sonra kendileri de askerler tarafndan ldrlmlerdir.
*

* Turucu akir, evvelki gece evinden sokaa kt srada kurunla yaralanmtr. * * Pangalt'da oturan Agop, dn Beyolu'nda Tnel ci varndan gemekte iken, kazen beynine isabet eden bir kurunla lmtr.
*

* Gemici, Paalimanl Panayot, dn Galata'da Balkpazarnda durmakta iken, sol omuzuna isabet eden bir kurunla yaralanmtr.

62

* Tarlaba'nda oturan marangoz Yergi, bacana bir kurun isabetiyle yaralanmtr. * Balk Kirkor, Dolapdere'sinden gemekte iken at lan kurunla sol omuzundan yaralanmtr. * * Yaloval erke Han, dn Mahmudiye caddesin den getii srada omuzundan yaralanmtr. * Ve dier vukuat da yle sralanmtr: * Saat bei getii srada Meclis-i Mebsan'da mebs Rifat Bey'le olu Suphi Bey'den baka kimse kalmam idi. Baba-oul silhlardan korkarak kendilerini pencere den baheye atmlar ve bu dme sonunda ikisi de ya ralanmlardr. Rifat Bey'in sol kolu km ve sol aya incinmi, olu Suphi Bey'in ise sa ka patlayp yz ya ralanmtr. * * Taksim civarnda Ahr sokanda oturan Eczac Leonida, evvelki gece evinde oturmakta iken silh seslerin den kendisine bir fenalk gelmi ve mbtel olduu kalp hastaldan lmtr. ANADOLU'DA 31 MART 31 Mart gn stanbul'da oynanan oyunun bz sahne leri Anadolu'nun birka ehrinde de grlm ayn gn Erzincan'da Merkez Taburu dndaki btn asker bir likler toplanp bir baavu idaresinde ehrin iinden ge erek Kou Meydan nda toplanmlardr. Bu kuvvetin banda hi subay bulunmay ve gnlerden beri ehirde kulaktan kulaa fsldanan; "syn olacak. eriat istene cek. Mektepli subaylar ve asker mektep talebeleri hep

63

ldrlecek. Ermeniler ortadan kaldrlacak" rivayetiyle huzursuz olan halk bsbtn huzursuz etmitir!. Kou Meydan'nda toplanan asker kuvvetin bireyler yapmasna, yapabilmesine Drdnc Ordu Kumandan brahim Paa mni olmutur!. Muhitte pek sevilen eyh Hac Fevzi Efendi yannda olduu halde si askerin karsna dikilen brahim Paa, baavua ne istedikleri ni sormutur. Asker stanbul'dakiler gibi ne istediinin farknda deildir!. Konuma uzam, bir ara baavu elindeki silh Paann gsne dayamsa da, brahim Paa hne bir davranla niden baavuu elindeki krbala dvmeye balamtr!. Bu hne davranyla Paa hem hayatn kurtarm, hem de si askerin muka vemet cesaretini krmtr!. Daha sonra eyh Hac Fevzi Efendi ile brahim Paa birer konuma yapp, askeri er tesi gn onba ve avular dahil btn kumandanlaryla Drdnc Ordu dairesinde toplanmya ikna' etmilerdir. Bylece herhangi bir olay patlak vermeden toplananlar dalm, yalnz svariler giderken yollan zerindeki ttihad ve Terakki Kulbnn levhasn indirip paralam lardr! Ertesi gn si askerin elebalarndan ikiyz kadar a vu, onba ve er ordu binas nnde toplanm ve bunlar yakalanarak ellerinden silhlan alnmtr! Bilhare b rahim Paa klalar gezerek askere nasihatta bulunmu ve bylece Erzincan'daki ayaklanma bastnimtr. Erzurum'da da buna benzer bir asker ayaklanma g rlm, 31 Mart'tan gn sonraki bu olayda Erzin can'dakinin tersine isyn, Erzurum Frkas Kumandan
32) eyh Hac Fevzi Efendi sonralan, Erzurum ve Sivas Kong relerine katlp Heyet-i Temsiliyye'ye seilmi, Erzincan' temsilen Meclis'de bulunmutur.

64

Erkn- harb Feriki Yusuf Paa desteklemitir!. Erzurum ttihatlarn kuvvetli olduu bir merkezdir, burada da, Selnik'de olduu gibi gen subaylardan pek ou ttihatdr. Bahusus o gnlerde ran'dan dnen nl ittihatlardan Halil (Enver Paa'nm amcas Halil Kut), Yakup Cemil, Hatip mer, Naci ve Filibeli Hilmi Erzurumdadrlar. Erzincan'daki isyan bastran brahim Paa daha sonra Erzuruma geerek bu ttihatlarn da yardmyla kan dklmeden olay bastrmtr. 31 Martn hemen ertesi gn Adana'da da bir olay patlak vermi, stanbul'daki kargaal frsat bilen ve ayaklanmak iin hep frsat kollayan Ermeniler 1 Nisan gn Piskopos Mue idaresinde ayaklanarak ukuro va'y kana boyamlardr!. Ellerinde gnn en mtekmil silh ve bombalar olduu halde Mslman mahalleleri ne saldran ve kundakdaki bebekten, yatalak hastalara kadar herkesi ldren Ermenilerin bu alaka tecavz ksa zamanda Tarsus, Erzin, Misis ve Drtyol'a kadar s ram, drt gn drt gece devam eden bu vahiyne teca vz btn o havaliyi kan ve ate iinde brakmtr!. Zabtann nleyemedii bu Ermeni tecavzne nihayet halk kar km, maln, cann ve rzn mdafaa iin ayaklanp Ermenilere kar koymu, bu mukabele zeri ne Piskopos Mue kap skenderiye'ye gitmi, ttihatlann Cemal Paa's Adana'ya vali olarak gnderilmi
33) Adana'daki bu Ermeni vaheti bir grg ahidi olan ve ilk Meclisde Adana milletvekili olarak bulunan Damar Arkolunun "Hatralarm" da anlatlmtr. 34) Cemal Paa Adana'da mtecaviz Ermenileri cezalandraca yerde, kurduu Divn- H arb- rfi ye hep Mslmanlar evketmi ve htratnda Adana ehrinde otuz, Erzinde onyedi Mslinam idam ettirdiini, bu idm edilenlerin hep kkl ilelere mensub olduklann, bilhassa idm edilen Bah-

65

ilerinde bir de Ermeni bulunan tahkik heyeti olay ince lemek zere blgeye gitmitir. 31 MART'IN TERTP VE TEVKS SULTAN KNC ABDLHAMD HAN DELDR Mbeyn Baktibi Ali Cevad Bey, 31 Mart gn Sul tan Hamid tarafndan Ayasofya meydanna gnderilmi ve bylece Baktip orada olup bitenlere bizzat hid ol mutur. Ali Cevad Bey Ayasofya'da toplanan askerin du rumunu yle anlatr; "Herbirinin ehrelerindeki ulviyet ve hamaset hal-i heyecan ile bir kat daha tezayd (art m) olan o kahraman ve muti' (itaatkr) askerlerimizin ne yaptn, ne yapacan veyahut ne yapmak istediini ve hatt ne istediini bile bimeyerek zabt ve rabtan uzak, beyn-el-havf verrica (korku ve yalvarma arasnda) sokak larda dolatklarm grp de ihtirasat- zatiyelerinin ter vici (ahs ihtiraslarn artrmak) iin devlet ve milletin harabsine bd olabilecek u hale sebep olanlar tel'in et memek kaabil deildi. Askerlerimiz ifal edilmi idi. Hem de, din elden gidiyor gibi, Mslman askerini ldrtacak szlerle aldatlm idi. O kitle-i muazzama-i mslime ma'sm, fakat din elden gitti denilerek karakollardan ve klalardan karlm ve artk akln, masumiyyetini kaybederek, hereyi yapmaya msait bir hale gelmi idi. u hallere sebep olan din ve millet dmanlarn, Allah dnya ve ahirette kahr ve lnetine duar etsin. Askeri ifal ile Baktibi bylesine bir bedduaya me
e Mftsnn o havalide ok sevildiini utanmadan yaz m, "yetim kalan Ermeni ocuklannm terbiye ve tahsili iin Adanada yaptrdm byk yetimhne hl mevcuttur" di yerek hatratnda vnmtr!. (Cemal Paa iin bkz: Beyinsiz Kafa, stanbul, 1994, Risale Yayn) 35} Bkz: Ali Cevad Bey, a.g.e.

66

bur edenler, bizce -yukarda grld gibi- ngilizlerden yana olanlardr.'Bz kaynaklarda, olay "Avc Taburlar" kardna, "Avc Taburlan"n da ttihatlar stanbul'a getirdiine gre, 31 Mart ttihatlar sahneye koymu lardr denilmektedir. Bzlanna gre ise, 31 Mart Sultan Hamid'in eseridir!. Ancak, Sultan kinci Abdlhamid'in 31 Mart Vak'as ile u veya bu ekilde bir alkas yok tur!. Geri o, bu olay sonunda tacn ve tahtn kaybet mitir amma, asl 31 Mart'n tertip ve tevikisi olma m, hatt bu isyndan faydalanmaya dahi tenezzl et memitir!. Gerek budur ve bu gerek, pek ok ehadetle bugn gzler nndedir!. Sayalm bu mevzuda yazlanla rn bir ksmn; 1) Zamann Sadret Mektupusu Ali Fuad Trkgeldi: "Zaten Talt Paa da, Abdlhamid'in 31 Mart Vak'asnda medhali olmadm bana birok defa sylemiti." diyor.
(36)

2) Abdlhamid'in tahttan indirilmesinden sonra, Yl dz Saray'mn btn evrak elinden geen bnlemin Mahmud Kemal nal:"synn mrettibi, yahut mevviki pdih farzedilerek hal' olundu. Halbuki pdihn hdisede hibir su'i taksiri olmad muhakkaktr. Sun'unu iddia edenler, isbat- mddea (iddialarn ispat) edemediler." diyor. 3) Uzun yllar Mbeyn Ktiblii'nde bulunan ve me hur "Babli Baskn" srasnda Kmil Paa Kabinesinde Dahiliye Nzn olan Ahmed Reid (Rey): "Nitekim 31 Mart Vakasnn tertibi pdiaha isnad olunarak o sebep le hal'ine fetva alndktan sonra, vak'ada medhali bulun36) Bkz: Ali Fuad Trkgeldi, a.g.e. 37) Bkz: bnlemin Mahmud Kemal nal, Osmanl Devrinde Son Sadrzamlar, 8. Kitap, stanbul, 1965.

67

madii itiraf edildi. diyor. 4) Sultan Abdlhamid'in son Mbeyn Baktibi Ali Cevad Bey, Sadrzam Tevfik Paa'dan (Tevfk Paa, 31 Mart olaynn patlak vermesi zerine istifa eden Hsejdn Hilmi Paa yerine Sadret makamna getirilen zattr) naklen unlar yazyor; Zt- ahane (Sultan Hamid) bir mddet teenni ve rmdan sonra; "Ahvalin kibetini pek vahim gryorum. Ben saltanattan fari olacam. Fakat 31 Mart hdisesini baha isnad ediyorlar; bunu hi bir vehile kabul edemem. Ve mesuliyetinin ve lekesinin be nim stmde kalmasna rz olamam. Bir komisyon mu, yoksa dvn- l mi teekkl eder? Velhasl her ne suret le olursa olsun, tahkikat icra edilsin. Bunu yapanlar meydana karlsn. te bu artla ben saltanattan fera gat ederim." buyurdular. Said Paa'nn (Meclis-i Milli Reisi) yamna sokularak, Zt- hne'nin bu Otuzbir Mart Vak'asnn kendisine isnad edilmekte olduu, bunu hibir vehile kabul buyrmayacaklarn ve mesuliyet ve lekenin kendi stnde kalmasna rz olamayacandan, bu babda tahkikat ve tedkikat icrasyla, bunu yapanlar meydana karlmak artyle saltanattan fari olacan, dn huzur- hnede bulunduum esnada bana ifade ve fermn bu yurmu olduklarn, kendisine suret-i hususiyede ifade eylemekliim zerine, Said Paa kemal-i tel ile: "Bu babda sizin reyiniz nedir?" dedi. Ben de: "Bu babda be nim re yim yoktur. Ben size dn alm olduum arzu ve irade-i seniyyei tebli ediyorum, Meclis-i Mill'nin reisi olmak hasebiyle re'y sizindir" dedim. Marnileyh (ad geen Said Paa) bu defa daha ziyade tel, tehevvr ve
38] Bkz: Canh Tarihler, Cild:3, stanbul, 1945.

68

heyecan le: "Ben Meclis-i Mill Reisi deilim. Ben zor ile tayin ettiler. Siz, beni mesul tutmak istiyorsunuz" diye rek kendi odasna gitti ve beni de beraber gtrerek Mec lis-i Meb'sn Reisi Ahmed Rza Bey'i yanmza ard ve arzu ve irade-i seniyyeyi Ahmed Rza Bey'e syledi. Ve benim bu babdaki re'y ve mtlamn beyan hakknda tekrar vki olan sran zerine: "Evvel, Kanunu Ess (Anayasa) ahkmnca Zt- hne gayr- mes'uldr. Saniyyen, feragat kabul olunmayp da hal de srar olunur ve badehu tahkikat icrasyle Zt- hne'nin beriyy-zzimme olduu (mes'ul olmad) tahakkuk ederse, ol va kit ne yapmak lzm gelecektir?" dedim. Fakat beni kim se dinlemedi. Gerek Said Paa, gerek Ahmed Rza Bey: "Hal' iin her ey olup bitmitir. Feragat meselesi mev zuu bahs edilemez. Mutlaka hal' lzmdr" dediler. Baktip Ali Cevad Bey'in, o devrin Sadrzam Tevfik Paa'ya atfen yazd yukardaki iddiaya bnl-emin Mahmud Kemal Bey de itirak ediyor ve "Son Sadrzamlar'nda: "Tevfik Paa'nn bana naklettii pek mhim bir maddeyi burada zikretmek tariHe bir hizmet tir.' diyerek unlar yazyor: "Pdih, ordunun vrudyle mevkiinin tezelzl ettiini grnce, makam- sadrette bulunan Tevfik Paa'ya: "Mademki, ben istemiyorlar, saltanat biraderime fera ederim, devlet o idare etsin. Fakat bir komisyon mu, meclis mi ne derseniz deyiniz, tekil olunup benim bu vak'ada (31 Mart Vak'asnda) medhalim olup olmadn meydana koymaldr." demi tir. 5) Yine bnlemin Mahmud kemal Bey, yukarda ad
39) Bkz: Ali Cevad Bey, a.g.e. 40) Bkz: bnlemin Mahmud Kemal nal, a.g.e.

69

geen eserinde ayn mevzua temasla "Sultan Mehmed Read'n clsunu dvel-i malmeye teblie memur olan sadr- esbak Tevfik Paa'nm riyasetinde Berlin'e gnderi len heyette murahhas- asker sfatiyle bulunan Halil Pa a'mn yanna, bir ziyaret esnasnda mparator Wilhelm gelip, stanbul'daki hdiseden bahsederken, Sultan Abdlhamid'in 31 Mart Vakasnda dahli olup olmadm sormas zerine Halil Paa: "O esnada Hssa Ordusu erkn- harbiye reisi idim. Askerin, vak'ay ihds edece ine dair raporlara ve dier istihbarata nazaran pdih, bu ie vkf olmakla beraber, katiyyen karmad ve bir gna tahrik ve tevikde bulunmad muhakkaktr" ceva bn vermi, mparator: "Benim ahs kanaatim de byledir. Sefretten aldm raporlar, kanaatimi meyyiddir (kuvvetlendirmektedir)" demitir. 6) Sultan Abdlhamid'in 31 Mart'n tertip ve tevikisi olduu yolundaki iddiaya "terih bir safsata" diyen smail Hami Danimend, pdihn bu olayla alkas olmad na dair delilleri sayarken, bir yabancnn Meclis-i Meb'sn Reisi Ahmed Rza Bey'e atfen yazdklarn na kille diyor ki: "31 Mart Vak'asndan be gn sonra stan bul'a gelmi olan Marcelle Tinayre'in "Notes d'une Voyageuse en Turguie" ismindeki eserinin krk yedinci sahifesinde, Meclis-i Meb'sn Reisi Ahmed Rza Bey'in 31 Mart Vak'asnda Sultan Hamidi bitaraf gsteren beyana tndan bahsedilmektedir. 7) O gnlerde hdiselerin iinde yaayan, evvel tti hatlar arasnda bulunup, bilhare muhalefet safna ge41) Bkz: bnlemin Mahmud Kemal nal, a.g.e 42) Bkz: smail Hami Danimend, Sadrzam Tevfik Paanm dosyasndaki resm ve husus vesikalara gre: 31 Mart Vak'as, stanbul, 1961.

70

en Haan Amca (erke Haan diye mehur Haan Vasf Kzta), 31 Mart olayn incelerken: Sultan Abdlhamid bu harekete seyirci kald. Tasvibkr grnme di, messir bir mukavemet yapmaya da teebbs etme di." diyor. 8) Kendi ifadesiyle: "31 Mart' yaam ve ona yann dan kesinden karm biri" olan Burhan Felek, Cum huriyet gazetesindeki "Hdiseler Arasnda Felek" stur nunda "Sultan Hamid devrini grm, yaam olan biz yataki kimseler, bu pdih hakknda doruya yakn hkmler vermek imknna herkesden ziyade sahibiz. Onun iin ben sras geldike bu pdiaha yorulan bir ta km yalan yanl ileri dzeltmeye alrm. Nitekim 31 Mart Vak'asnda -umum kanaat h'Ufna- Sultan Hamid'in eli y ^ tu r ve bu tarihen de sabittir." diyor. 9) Sonrman, bu kerre Milliyet gazetesinde yine 31 Mart' inceleyen Burhan Felek, bu tedkikinde, Sultan Abdlhamid'in durumuna temasla yukardaki iddiasn tek rarlamakta, ak ve kat bir ifade ile; "Kuvvetli delil ve htralarla, hatta ttihatlarn ehdetiyle de sabittir ki, kinci Abdlhamid'in bu ihtillde (31 Mart'da) parma yoktur. Bunun aksini id dia etriek, tarih bahsinde ok lzumlu olan tarafszla ve gereklere sadakat prensibine ve nihayet mnevver haysiyetine aykn olur" diyerek gerei dile getirmitir. 10) "31 Mart'n karakteristik taraf, bu sun' ihtille halkn asl itirak etmemi olmasdr" diyen Smiha Ayverdi, "Trk Tarihinde Osmanl Asrlan"n\n nc cildinde yle devam ediyor: "Pdihn tutumuna gelin43) Bkz; Domayan Hrriyet, stanbul, 1958.

71

ce, o deil tevik edici olmak, btn nfuz ve imknlann kullanmak suretiyle, hep yattnclkta srar etmitir." 11) 31 Mart oyununun sahneye konulduu gnlerde Harbiye Nzn olan ve siler tarafndan srarla aranan Ali Rza Paa, bilhare Sultan Vahideddin'in saltanat devresinde sadret makamna getirilmi ve bu zata Rgp Akyava yverlik etmitir. Bu, Ali Rza Paann yverliinde bulunan Rgp Akyava, "Son Havadis" ga zetesindeki bir makalesinde kinci Merutiyet devrini in celerken, 31 Mart Vakasna temasla; "Yaverliinde bu lunduum Sadrzam Ali Rza Paa, 31 Mart Vakasnda Harbiye Nzn idi. Rahmetli, bana bir gn sz arasnda, "Sultan Ha;mid'in bu fciada bir gnah yoktur, yle gs termek istediler." demiti. Halefi Salih (Hulsi) Paa da ayn kanaatte bulunduunu syledi" demekl;e, bylece mparatorluumuzun son sadrazamlarndan ikisinin ehdetiyle olaya k tutulmaktadr. 12) Necip Fazl Ksakrek ise. Sultan Hamidin 31 Mart'la alkasn iddiaya "ithamlarn en glnc" diyor ve unlar yazyor: "Alemde, 31 Mart Vak'as kadar (mizansen)lerin en budalas halinde tertip edilmiken, ithamlann en glnc eklinde Abdlhamid'e mal edilmek istenmi ve yeni nesillere yutturulmu abes aheseri bir misal gsterilemez." 13) Ylmaz ztuna o devrin olaylarn incelerken; "kinci Abdlhamid'in 31 Mart Vak'asmdan haberi olma d gibi, hareket baladktan sndrlnceye kadiar isyna hi bir ekilde karmad bugn kesin ekilde anlalmtr" diyor.
44) N k p Fazl Ksakrek, Ulu Hakan Abdlhamid Hn, stan bul, 1970. 45) Bkz: Ylmaz ztuna, Trkiye Tarihi, Cild: 12, stanbul, 1967.

72

14) Feridun Fzl Tlbenti "31 Mart Hdisesi ve Ha reket Ordusu" balkl makalesinde; "Bu isynda Sultan kinci Abdlhamid'in faal bir rol oynad kat'iyetle ifade edilemez." demektedir' 15) "31 Mart'ta Yabanc Parma" adl tedkikinde, bu olay eitli ynleriyle inceleyen Doan Avcolu, kanaati ni u cmle ile ortaya koymutur: "Abdlhamid'in 31 Mart elebalarndan olduunu ileri srmek gtr." 16) Sina Akin "31 Mart Olay" adl eserinde u hk me varmtr. "Ayaklanmann Abdlhamide dzenlen medii sonucuna varlabilir. 17) Bunca ehadetten sonra Sultan kinci Abdlha mid'in sylediklerini de nakledelim. Diyor ki; "31 Mart hdisesinde benim kat'iyyen medhalim yoktur. Hatt kendiliinden gelmi olan bu frsattan istifadeye bile te nezzl etmedim. Medhalim olsayd ve istifade etmek iste seydim, ben bugn Beylerbeyi'nde deil. Yldz Saray'nda bulunurdum. HAREKET ORDUSU HAZIRLANIRKEN... 31 Mart oyunu bu ekilde on bir gn devam etmi ve cereyan eden olaylarn tamam, ttihat'larn fedler grubundan smail Canbolat tarafndan Selnik'e ekilen "Merutiyet mahvoldu" eklindeki bir telgrafla Merkez-i Umumi'ye du3rurulmutur. Bu telgrafla harekete geen ttihat'lar, Sultan Abdlhamid Hn'n tahtndan uzak latrlmas iin aradklar frsat ele geirip, bir taraftan telgraf stne telgrafla saray ve Babli'yi tehdit eder46) Bkz: Resimli Tarih Mecmuas koleksiyonu. 47) Bkz; Abdlhamid'in Htra Defteri, stanbul, 1960.

73

ken, dier taraftan Selnik Asker Kulbnde Mahmud evket Paa bakanlnda toplanarak stanbul'a asker evkine karar vermilerdir!. Sevk olunacak bu asker, gya, Merutiyeti mrteciler elinden kurtaracak (!), Meclis-i Mebsan'n almasn salayacak, urunda mcadele olunan 1908 inklbn muhafaza (!) edecektir!. Yalan... Gaye, ne o; ne de bu!. Bunlarn hepsi lf- gzafl. Gaye, Sultan Abdlhamid Hn' al-aa edebilmek tir... Ve ite imdi, bu hedefe ulaabilmek iin bir frsat domutur... ttihat'lar tarafndan toplanp "Hareket Ordusu" di ye anlan kuvvet, bakmz smail Hami Bey'e gre nedir; "Rumeli'nin muhtelif yerlerinden para para yola karlan bu itibar "ordu" kozmopolit bir ktleden baka hi bir ey deildir. inde her Balkan milletinden yn larla mahlkat vardr, hatt Selnik Yahudilerinden bile katlanlar olmutur. Trk dman Makedonya etecileri nin tekil ettikleri gnll kuvvetler iinde bilhassa Bul gar mfrezesi pek mehurdur!. Bir takm kee-klhl Arnavut serserilerinden de bahsedilir!. Btn bu gruhlar iin en cazip ey yamaclk imkndr ve nite kim mehur Yldz yamas hakknda bir ok yazlar ya zlmtr."^^) Ylmaz ztuna'ya gre ise; "Hareket Ordusu ad veri len kuvvet iinde muntazam birlikler kk bir aznlk tr. ounluu Srp, Bulgar, Yunan, Makedon, Arnavut
48) Bkz: smail Hami Danimend, a.g.e.

74

etecileriyle, szde gnlller tekil etmektedir. Bu, yl larca Trk kam dkm yamac Makedonya etelerinin ounluk durumu bilhassa calibi dikkattir!. Hareket Ordusu tekilini ve stanbul zerine yry n inceleyen pek ok zevat, muntazam birlikler yann daki gnll mfrezelerden bahsetmiler, fakat ne hik metse, bu gnll mfrezelerin kimlerden kurulduunu kaydetmemi, mesel bu szde ordu iinde bulunan Bul gar sergerdesi Sandanski'nin adn dahi anmamlardr!. ttihat'larn kurduu ve Mslman-Trk un haklar nn muhafazasndan bahisle (!) stanbul'a sevkettii bu ordu (!) ne menem ordudur ki, bu ordu iine Trk d manlarnn cmlesi katlm ve kaarlanm bu Trk dmanlar, gya Trk'n menfaatlerini himye kasdyla yola kmlardr!. BULGAR SERGERDES SANDANSK!. Mslman-Trk'n haklarn muhafaza ve mdafaa iddasyle (!) yola dzlen gnlller iinde bulunan Bul gar Sandanskiyi olaylar srasnda stanbul'da Beyolu'nun iftlik Park civarnda gren Nureddin Peker, "stikll Sava adl eserinde unlar yazyor: "Sandanski, yannda iki kii ile geldi. Yanmda durdu, emeden su itiler. Oradan gemekte olan etelere Bul garca emirler verdii, onlar tevik ve tei ettii grl yordu. Sandanski, uzun boylu, hafif sar, seyrek uzun sakall, ince uzun bykl, sar yzl, ak alnl bir adamd. ze rinde Makedonya htill etelerine mahsus olan potur, arkas pelerinli kahverengi Bulgar ynnden cepkenli el49) Bkz: Ylmaz ztuna, a.g.e.

75

bise, ilemeli gmlek, boynunda gm kstekli saat ve lagant tabanca, elinde Osmanl kasal mavzer tfei ve srtmda ilemeli Manliher tfei asl idi. Ayanda beyaz dolak, siyah kaytanl, krmz pskll Balkan an gz den kamyordu. Onu iyice tetkik ediyordum. Belindeki ilemeli bak ve bombalan unutamam!. Tam bir Bulgar serdergesi..." te bu adamlardr "Hareket Ordusu" iinde stanbul'a yryenler!. Diliyle, kyafetiyle, gayesiyle yzde yz Mslman-Trk'e zd ve dman unsurlar!. Bunlar, Trk iin szde bir kurtulu aresi olarak ortaya konan Meru tiyeti muhafaza (!) gayesiyle stanbul'a gelmiler ve ger ekten merutiyeti muhafaza ile (!) mparatorluumu zun batn temin etmilerdir!. Bu tip gnlllerle dolu Hareket Ordusu, Selnik Re dif Frkas Kumandan Ferik Hseyin Hsn Paa ku mandasnda yola km, bilhare Selnik, Drama, Serez, Gmlcine, skp ve Manastr kuvvetleri hareket etmi ve stanbul'a ilk giren Selnik Jandarma Blnce Ayastafanos (Yeilky) tren istasyonu igl olunmu, he men ertesi gn de, Hseyin Hsn Paa Hadmky'ne gelip karargh kurmutur. Yeilky'de toplanan kuvvetlerin idaresini ele alp plnlarm hazrlayan ve bir ifreli telgrafla stanbul ze rine yrmeye hazr olduunu bildiren Hseyin Hsn Paa'nm bu telgraf Selnik'e ulat esnada, ttihad ve Terakki Merkez- Umumsinde mhim bir mesele mza kere edilmektedir... yle ki: O gnlerde Berlin'de Ateemiliter olarak bulunan En ver (Paa) 31 Mart Vak'as ve Hareket Ordusu hazr50) Enver Paa iin bkz: Beyinsiz Kafa, stanbul, 1994, Ri sale Yayn.

76

lm haber alr almaz, alelcele Selnik gelmi, fakat onun Selnik'e ulamasndan evvel Hseyin Hsn Paa Kumandasndaki kuvvet Yeilky'e varmtr!. Enver'in de itirakiyle Merkez-i Umum'deki mzake re devam ederken Hseyin Hsn Paa'nn ifreli telgraf Selnik'e ulam ve durum, ttihatlara duyurulmu tur. Duyurulmutur ama, ttihat'lar bu ifreli telgrafa u cevab vermilerdir; "Cemiyet, Merutiyetin ilnna tesadf eden 10 Tem muz gnne nazire yapma,k istiyor. Bunun iin de. Me rutiyeti tehlikeden kurtaracak olan ordunun 10 Nisan (Rum takvime gre) gn stanbul'a girmesini mnasip gryor. Ordu, hazr olsun. Fakat o gne kadar stan bul'a girmesin!" Merutiyetin tehlikede olduundan bahseden ve bu tehlikeyi defedebilmek iin ordu (!) harekete geiren adamlarn byle nazik bir durumda (!) ileri srdkleri mazerete ve iine yuvarlandklar lubalilie baknz!. Merutiyetin ilnna nazire yapacaklarm da... Ordu ha zr durumda bekleyecekmi de... uymu da, buymu da... Hayr, efendim hayr!. Zrva te'vil gtrmez!. Bunlann cmlesi lf- gzftr!. Enver (Paa), Berlin'den, alelcele neden gelmitir? Sadece Hareket Ordusu'nun hatt- hareketini mzake re iin mi? Elbette hayr!. Enver (Paa), stanbul zerine yryecek kuvvetin bana geerek, stanbul'u ikinci defa feth etmek (!) ze re gelmitir! Gelmitir ama, Enver'in o gnk rtbesi, byle bir or

77

du kumandanlna msait deildir!. Bu durumda "Hare ket Ordusu" bana geecek msait biri bulunmaldr!. Ve bulunmutur da byle biri!. Kim o? Mahmud evket Paa!. Mahmud evket Paa, "Hareket Ordusu Kumandanl "na getirilecek, Enver de Erkn- Harbiye'ye!.

Hareket Ordusu bana Mahmut evkat Paa geti.

78

ite iki adam... kisi de Alman dostu... Ve bunlar dan birincisi mehur Goltz Paann sdk talebesi!. Goltz Paa, o gnlerde Alman basnnda kan yazla rnda, Mahmud evket Pa'ya akl hocal yapmakta, abuk netice alabilmesi ve yabanc devletlerin mdahale lerine meydan vermemesi iin tavsiyelerde bulunmakta dr!. Hatta, bir iddiaya gre. Hareket Ordusunun mas raflar Almanlar tarafindan karlanmtr!. Bu mevzuda bir iddia daha vardr... Baz ga)T*etkelerin yazp izdiklerine gre: Hareket Ordusu'nun masraf lar Mahmud evket Paa tarafndan karlanm imi!. Gya, Mahmud evket Paa'nn o devirde paras yokmu da... Ailesinin altnlarn satmak suretiyle Hareket Ordu su'nun masraflarm karlamm!!! Olacak i mi bu?! Yukarda kaydettiimiz gibi. Hareket Ordusu Kuman danlna Mahmud evket Paa; Kurmay Bakanhna da Enver (Paa) getirilmi ve Mahmud evket Paa, Selnik'den hareketinden evvel Babli'ye ektii uzun telgrafda; Hareket Ordusu kumandanln deruhte etti ini, merutiyetperverann (!) arzusu zerine stanbul ci varnn igal olunduunu, si askeri itaate davetle 31 Mart msebbiblerinin cezalandrlacan ve makam- saltanata zerre kadar iliilmeyeceim hkmete bildir mitir!. Ancak Babli'ye bildirilmek lzumu duyulan yukar daki her husus yalandr!. Mahmud evket Paa, dondan doruya Sultan kin51) Mahmud evket Pa'nm Alman dostluu iin Mbeyn Baktibi Tahsin Paann Tttjrat ile erke Haan (Haan Amca)'nn "Domayan H n;^tine, Enver Paa iin ise " Beyinsiz Kafa "ya bakmahdrV,

79

ci Abdlhamid Hn' tahtndan indirmek iin yola km tr!. O, bu sahtekrln Yeilky'e geldiinde de srdre cek, A'yan ve Mebsan ile yapt konumalarda, Yldz Sarayndaki kuvvet mahvedilmedike, tahttan indirme sznn aza alnmamasn ve Hareket Ordusu'nun zafe rinin beklenilmesini tavsiye edecektir!. A'yan ve Mebsana bunlar tavsiye eden adamn, utanmadan saraya ektii u telgrafa baknz; "Ordu-y hmynun Dersaadete vusul mnasebetiy le bz kimseler Zt- hnelerinin tahttan indirilecei havadisini nerediyor. Ha, smme ha, ordu byle bir eyi asla kabul etmez. Bu bir bhtan- azmedir." Bu mevzuda. Ayan Reisi Said, ikinci Reis Gazi Ahmed Muhtar ve Meclis-i Mebsan Reis vekili Talt da. Sadret makamna ektikleri telgraflarla tahttan indir meye ait dedikodular yalanlamlar, bylece Mahmud evket Paann sahtekrlna onlar da itirak etmiler dir. SAD PAA NIN TELAI!. O gnlerde muhalif - muvafk herkes Sultan Abdlha mid Han'n tahttan uzaklatrlmasyla meguldr. Hatt u, mehur sadrazam Said Paa dahil. Pdiahtan midini kesen ve gelecein ttihatlar elinde olacana inanan Said Paa, Hareket Ordusu'nun Yeilky'e gelmesi zerine hemen Pera Palas' terk ede rek Yat-Klbe komu ve bakmz orada neler yapmtr. Halil Mente diyor ki: "Bir gece itima salonu olan Kulpde otuz be kadar meb'us bulunuyorduk. Kardan bir fener kt. Arkasn dan da bastonuna dayanarak seke seke Said Paa geli

80

yor. Mutad hilfna bir geli... Kapdan girince sandalyeye oturdu: "Bu akam bir i tima akdedecektik, yle deil mi?" dedi. Hepimizi bir hay ret istil etti: "Byle bir emrinizi almadk. Burada otuz be kiiyiz" dedik. "Canm, dier arkadalar kyde bulun muyor mu, mevcut farz ediveririz" dedi ve szne yle devam etti: "-Payitahttaki asker Merutiyetle isyan etmi, orada bir hkmet var. Milletin ordusu gelmi, Meclis-i Mill de ordughta kurulmu. lk vazifeniz hkmeti iskat etmek ti. Bunu niin yapmadnz, suretinde bir sual karsnda kalrsak cevabmz ne olur?." Bana tevcih-i hitap ederek: "Zat liniz ltfen cevap verir misiniz?" dedi. Ben de ayaa kalkarak, Hukuku Esasiye ve Kanunu Ess bakmlarndan mlhazalarm arzederken, nde bulunan Kastamonu meb'usu Yusuf Ke mal Bey: "-Halil Bey, konferans sras deil. Dur bakalm, u za tn maksadn anlayalm" der demez, ben oturdum. Yusuf Kemal Bey: "-Paa hazretleri, maksad- linizi anlayamadk" dedi. Said Paa, sklnca sakaln kartrmaya balard. Gene ellerini sakallarnn arasna sokarak: "-Arzettikya..." dedi. Yusuf Kemal Bey: "-Anlamadk..." der demez: - "-Arkada, imdi sen otur, ben syleyeyim" dedim. Oturdu. "-Paa hazretleri! Evvel vaziyetimizi tesbit edelim. Pdih, merutiyete kar vaziyet alm, payitahttaki asker de isyn etmitir. imdi milletin ordusu gelmi, s tanbul hududuna dayanmtr. Yarn harb balyor, bizim

81

ordu galip gelirse, bizleri suale ekmeyecekler. Biz sual soracaz!. Maazallah siler galebe alarsa, Sultan Hamid bizleri suale ekmeyecek, giyotine gnderecektir. Biz vaziyeti byle anlyoruz. Mes'uliyeti bylece kabul ettik, buradayz" deyince Ayan'dan Hikmet Paa ayaa kalkt; "-Yaa, Mentee Mebusu!" diyerek lklamaya bala d. Bir alk tufandr koptu. Bu grlt srasnda Said Paa da savuup gitti." MUHALEFET DE AYNI GAYE PENDE!. Sultan Abdlhamid Hn'n nl Sadrazam Said Paa, o gnlerde nasl byle Pdih aleyhine dnp ttihad ve Terakki'ye hull imknlar arad ise, ttihad ve Terakki muhalifleri de, frsattan istifade ile Pdih devirme ga)rreti iinde saa sola komulardr!. Mesel o gnlerin sa3nl muhaliflerinden biri olan Dr. Rza Nur, baknz ne lere teebbs etmitir: "-Bu vak'a ile (3lMart oyunu kasdolunuyor) ttihat lardan kurtulunulmutur... Byle bir frsat bir daha ele geer mi? Bunlar burada bir daha ezip ii bitirmeli. D ndm! Ya Abdlhamid?. Dedim ki, ayn zamanda onu da tahtndan indirmek mmkndr. Derhal, Harbiye Nezretine gittim. Nzm Paa'y buldum. Bu zatla seviirdik. ttihatlar sevmezdi. Meseleyi ve fikrimi izah et tim: " iten geiyor. Sen u askeri topla, krk bin talimli askerin var. unlar (Hareket Ordusunu) bir hamlede bitir. Abdlhamid'i tahttan indir; iler dzelsin" dedim. Baktm: Dudaklar morard, titremeye balad. Gayet aciz ve perian tavrla: "-Ben bunu yapamam!" dedi.
52) Bkz: Ahmed Rza Bey'in Htrat, Cumhuriyet Gazetesi, 3 ubat 1950 tarihli nshas.

82

HAREKET ORDUSU LERLYOR... O gnlerde, muhalif - muvafk btn gaafller ite by le hep ayn gaye peindedirler: Sultan kinci Abdlhamid Hn' tahttndan uzaklatrmak!. Bu gaafller gayeleri uruna saa sola koa dursunlar, biz dnelim Hareket Ordusu nun faaliyetine. Yukarda temas ettiimiz gibi, "Hareket Ordusu" ad verilen karmakark kuvvet Yeilky'de karargh kur mu ve kumandan Hseyin Hsn Paa Selnik'e ektii telgrafla, ehre girmeye hazr olduunu bildirmi, fakat hareketine Merkez-i Umum msaade etmemitir! Hareket Ordusu'nun Yeilky'e geldii gn Meclis-i Mebsn'da gizli bir celse akdolunur!. Bolu Mebusu Habib Bey konuur bu gizli celsede. Ko nuur ve mebuslar Yeilky'de toplanmaya ikna eder. Meb'uslarn yansra, A'yan'dan bz kimseler de gi derler Yeilky'e... Bu,selmeti Hareket Ordusu safnda grp Yeilky'e koan mebuslardan hemen sonra, Mahmud evket Paa da gelir, Selanik'ten Yeilky'e... Gelir ve kumanday ele alr. Tabii Enver de beraberinde!. Yeilky'de yaplan toplantda. Meclisle ordu. Meruti yetin muhafazas bahsinde birleirler ve bir beyannme yaynlayp Tevfik Paa Hkmeti ile temasa geerler. Ve, hem saraya, hem de BabIli'ye ektikleri telgraf larla hareketin Pdiaha kar olmad hususunda srar la teminat verirler! Bir bakma buna mecburdurlar da. Zira, gelen bu itibari orduyu (!) imh edivermek. Pdih iin zor bir i deil ki!. " Baknz, Abdlhamid Hn htratnda ne diyor;

83

"Hareket Ordusu'nun Selnik'ten hareketini en evvel Osmanl Bankas haber verdi. Gelecek kuvvetin derme atma eyler olduunu ve gnll namyle pelerine tak lan kafilenin mahiyetini anlamakta da duar- teehhr olmadm. Hassa Ordusu'nun paytahtaki efrad cidden hazrlanm, hem makam- hilfete, hem ahsma sdk gzide askerlerdi!" Mahmud evket Paa, bu gerei bildii iin -yukarda kaydettiimiz gibi- pdiaha teminat vermeye mecbur ol mu ve mebuslara da, duruma hakim oluncaya dek taht tan indirme szn azlarna almamalarn sk sk tembih etmi ve hatt Meclis-i Mebsan Reisi Ahmed R za Beye: "Ben maiyyejimdeki askeri, merutiyeti ve pdih kaldrmak isteyenleri te'dib edeceiz, pdihn ve mille tin can tehlikededir diyerek buraya getirdim. Tahttan uzaklatrmann bizim taraftan vuku bulacam asker duyarsa isyn eder, mahvoluruz. Siz A'yan ve Mebusana gizlice anlatnz. imdilik ses karmasnlar. Bu ii mza kere etmek zaman gelince ben size haber veririm!." diye rek ikaz ve ihtarda bulunmutur! "EVVELA BEN VURSUNLARr* Hareket Ordusu'nun Yeilky'deki hazrl esnasnda kinci Frka-i Hmyn efrad arasnda da bir takm k prdamalar balar. Asker cephane istemektedir. Yldz Saray'nda bulunan Sadrzamla, Harbiye Nznna mracaat ederler;
53) Bkz: Ahmed Rza Bey'in htrat, Cumhuriyet gazetesi ko leksiyonu

84

"-Askeri vuracaklar, bizim ne gnahmz vardr? Cep hane isteriz. Kan gibi lmek istemeyiz. Onlar asker ise, biz de askeriz! derler. Nasihat edilir ama, dinlemezler... "-Bizi ldrmeye geliyorlar. Bunlardan hl merhamet mi bekliyorsunuz. Bunlar bizi tavuk gibi bduracaklar. Onlar vermezler ise, biz kendimiz alnz!" diye feryad ederler... Ve sonra cephanelii krarak, sandklan taburlara tev zi etmeye balarlar!. Askerin bu hali, Pdiaha arz olunduunda. Sultan Abdlhamid Hn, Dire-i Hmyn un binek tana ka rak: "Asker zinhar kurun atmasn!. Eer kurun atacak larsa ilk nce behi vursunlar, sonra kurun atmaya ba lasnlar! buyurur. Bilhare eyhlislm ile Fetv Emini'ni, Birinci ve kinci Frka Kumandanlarn klalara gndererek, gelen askere kar silh kullanlmamas yolunda nasihatta bulunmalann te'min eder. Sultan Abdlhamid Hn'n bu tutumu, yni, emrinde ki askeri her trl mukabeleden kafiyen men'etmesi, bz hak ve hakikat kalpazanlarnn kr olas gzlerine batmamsa da, insaf ehli pek ok kimse, Pdihn bu hne jestine temastan kendilerini almamlardr!. Hat ta mehur ttihat'lardan, u. Sultan Reat devrinde muhtelif valiliklerde bulunan, sonralar cumhuriyet dev rinde de nc Umum Mfetti olan, ttihad ve Terak ki Merkez-i Umum zasndan Tahsin zer htratnda: "Abdlhamid Hn- Sni basiretkr davrand. ster saika-i havf ile (korku ile) olsun, ister beyn-el askir (asker arasnda) kan dklmekten ihtiraz (ekinme)'ile eser-i

85

efkt gstermi bulunsun, her hl- krda byklk gsterdi" demi te Hareket Ordusu bamdakiler, Hnkrn bu "byklnden" istifade ile cidd hibir mukavemet grmeden duruma hkim oluvermilerdir!. Sultan Abdlhamid Hn, bu "bykl" gstermeseydi de, emrindeki kuvvetlerin mukabele ve mdafaas na msaade etseydi acaba ne olurdu? Ne olacak... Pek ok kan dklr ve sonunda ttihat lar pelerindeki apulcularla beraber solu yine Selnikde alrlard!. Unutmamak lzmdr ki, "Hareket Ordusu" iindeki muntazam kuvvet, Pdih ve Merutiyeti isyanclar elinden kurtarmak sz ile kandrlp getirilmitir ve bu gerek -yukarda grld gibi- Ahmed Rza Bey'in htratnda, Mahmud evket Paann itirafiyle sabittir!. SAVA BALIYOR!. Hareket Ordusu 23 Nisan Cuma gnn 24 Nisan'a balayan gece stanbul zerine yrmeye balar. 24 Nisan Cumartesi gn sabahn ilk klanyle bera ber nc kuvvetlef ehre girer!. Bu nc kuvvetler ban da Enver Bey (Paa), Fethi (Okyar), Binba Muhtar Bey, smet (nn), Hfz Hakk gibi gen subaylar bulunur. Hrriyet kahraraam(!) diye anlan Resne'li Niyazi de e tesi banda ehre dahil olur!. Ve sava balar!. En korkun mcadele Takla'da ce reyan eder!. Hareket Ordusunun Takla'da yaptklarn bir grg ahidi anlatyor: "Hareket Ordusu klaya baskn yapmt. Avclar da
54) Bkz: Makedonya Ekyalk Tarihi ve Son Osmanl Yneti mi, Ankara, 1987.

86

onlara kar mukabil ate amlar, ilk anda vaziyeti bil meyen askerler kladan dan kmlar. Fakat Hareket Ordusu'nun Srpagop Ermeni mezarlna yerletirdikle ri mitralyzlerin taramasyla hepsi yerlere serilmilerdi! Cumartesi gn afakla balayan arpmada leye doru Harbiye'den atlan top mermileriyle n nizamiye kaps ve ikinci katn bir ksm ykld. Biraz sonra da Harbiye cihetindeki numune blklerinin bulunduu ko ular batan baa ykld, btn efrad enkaz altnda kald. arpma faslasz ikindiye kadar devam etti. Beri ta rafta Beyolu topular, Harbiye'deki topularla arpt. Bir ara, Yedinci Alay Kumandan smail Hakk Bey, Av clara nc olmak istedi ise de, muvaffak olamad. Bizleri ard: "u beyaz araf bir sra balayp, st kat pencere lerinden birinden sallayn. Belki sknet bulurlar da, arpmay yattrm oluruz" dedi. Dediini yaptk. Hakikaten silh sesleri sustu. Kumandan derhal bir yaz yazd ve arkadamz Yz- ba Hikmetle kar tarafa gnderdi, her ey mayna ol mutu. Yklm olan Nizmiye kapsnn enkaz arasndan, elinde tabanca olduu halde hrriyet kahraman (!) En ver Bey ve on kadar arkada, yanlarnda, kyafetlerin den Bulgar eteleri olduu anlalan acaib kalabalkla kla avlusuna geldiler. Enver Bey'in yannda, uzun boy lu, sar seyrek sakall, Makedonya htill Komitesinin Reisi mehur Sandanski vard. lk olarak sa kalabilen Avclar' silhtan tecrit edip snglediler. Beri tarafta kumandan smail Hakk Bey, Enver Bey'e; "Glum, gaznz mbrek olsun... Avclar'a

87

sz anlatamadm. Dn yemin ettikleri halde gece cepha nelii krmlar, bu fecaate sebebiyet verdiler, meram an latamadm." dedi. Enver Bey anszn kumandann zeri ne yrd ve sille tokat vurup smail Hakk Bey'in saka ln yoldu!. Kumandan bir n iinde kkredi. Kan boacak gibi bir hal ald ve: "Seni utanmaz alak!" diye Enver Bey'in y zne tkrd: "-Sen askerliin eref ve namusunu tanmayan bir in san olduunu bu hareketinle ispat ettin. Yazklar olsun sana ki, bir Trk zabiti niformasn tayorsun!. Ne al ak bir ferd imisin ki, dmanlarmz karsnda bana bu erefsizlii gsterdin!. Askerlikte deil dindana, d man askeri bile olsa, teslim olduktan sonra byle bir mu amele yaplamaz!. Ben senin kanndan, dininden pheli yim!. Eer kannda bozukluk olmam olsayd -Bulgarlar gstererek- bunlarn karsnda kendi milliyetini ayaklar altna alp, byle erefsiz bir harekette bulunmazdn!" de di, sarsld ve kendini kaybetti!. Bulgarlara kar mstahak olduu cevab yzne ar pan babas yandaki deerli bir Trk Kmandann, ver dii bir emirle arkl Bulgar etecilerine zabit arkadayle beraber kla avlusunda kuruna dizdirdi. Sandanski'ye dnp, "Hak etmedi mi?" diye sylendi. TAKILA'DA ST-STE YIILAN CESETLER! Teslim olan askerler, silhlarndan tecrid edildikten sonra koulara kapatldlar, birer birer arlarak snglenip ldrldler!. Kla avlusunda cesetler ylm bir mezbaha halinde idi. Sa kalabilenleri blk yapp istihkm erleri ile, kazma krekleri ellerinde olduu hal de Takla'nn karsnda Daclk Klbnn tenis kortu

88

olan binann st tarafndaki Srpagop mezarlnda a trdklar ukurlara kendi yavrusunu yiyen canavarlar gibi, len arkadalarmz sng tehdidi altnda bizlere gmdrdler!. Orada, 31 Mart'n ktle halinde gmlen susuz kurbanlar yatmaktadr. Tarihiler, 31 Mart'n hakiki cephesini yazmak isteyenler orasn eelesin. En doru vesikalar, dkmanlan orada bulacaklardr!. Takla'da grdmz fcia, ortaa engizisyonunda bile grlmeyen korkun fecaatti!. Bu kahraman- hrri yet tredisi Taklada Trk askerlerine her trlsn gsterdi: Hrriyet iin kzlca kyamet kopardn zanne den Enver Bey, bizi tarih sahnesinden silmek isteyen dmanlan arkasna takt, onlara sngletti, kuruna dizdirtt. Bu kabadayl bari kendi yapsayd, ldrtt askerlerin ana ve babalan evldlanmz ehid oldu di ye ona lnet okumazlerd. ldrlenler davac olmasa bi le, tarih onun davacsdr!. Ne yazk ki, vatan mdafaas iin evltlarn askere gndermi olan birok ana ve ba balar, onlarn yollarn senelerce bo yere beklediler!. 31 Mart fciasrin talihsiz mehul kurbanlar, bir Msl man mezarlna bile gmlmediler. Srpagop Ermeni Mezarlnda eridiler." Yukardaki satrlar, olaylar srasnda bando subay olarak Taklada bulunan M ustafa Turana aittir ve bu zatn "31 Mart Fcias" adl kitabndan alnmtr. Taklada olup bitenlere bir ok kimse temas etmise de, bylesine korkun bir durumdan bahseden yoktur!.. Anlatann, olaylar iinde bulunmu bir kimse olmas, an latlanlar nakle bizi mecbur etmitir. Bu korkun ifaat yarnn gerek tarihisinin tetkikine arz ederken; geelim bir yabanc grg ahidinin lenler ve ldrlenler mev zuunda yazdklarna...

89

Hareket Ordusu stanbul caddelerinde

"MAKEDONYALILAR!" Cumhuriyetin ilnndan sonra Ankara'da Fransa ataemiliteri olarak bulunan ve Fransz ordusunda general lie kadar ykselmi olan A. Sarron, Osmanl jandarma snda uzman retmen olarak binba rtbesi ile alt sralarda 31 Mart Vakasn adm adm takip etmitir.
"La Jeune Turquie et la Revolution" (Gen Trkiye ve htill) adl eserinde gzleri ile grd bir sahneyi yle

hikaye eder: "Taksim'deki sert sava devam ederken, stanbul ta rafnda da toplar gmbrdyordu. Babli nnde mevzi alm bulunan Avc Taburu, Selnik piyadelerini yaylm atele karladlar. MakedonyalIlar... (Dikkat! Makedon yalIlar diyor gvur...) MakedonyalIlar gerilediler. Az son ra iki taraf arasnda iddetli bir ate balad. Resne g nlllerinin yannda iki top vard. Hemen onlar da Sadret Dairesini bombardmana giritiler. Babli'yi sa vunanlar, hertaraftan gelecek saldrlar pskrtmek iin drt gruba ayrlmlard. Bu gruplar Babli'ye, Hukuk mektebine, Caalolu frnna ve kendi klalarna yer lemi bulunuyorlard. Bundan tr Sadrete ynelecek btn yollar atele rtyorlard. Makedonyahlar, nce Souk-eme'den saldrp Avclar bo avlamak istediler. Bu hner para etmedi. Babli caddesinden talihlerini denediler. Nafia Nezretine (imdiki Maarif Mdrl) doru yklendiler. Buras birdenbire karverdi. ki ta raf grtlak grtlaa geldiler. Bu srada toplar, Babli bi nas ile yaknndaki karakolu tahrip etmekteydi. Fakat Niyazi Bey bir trl ilerliyemiyordu. Avclar btn h cumlar kolajdkla pskrtyorlard. Muharebe esnasn da bir stanbullunun frlatt bomba, bir topu cephane arabasna arparak infilk etti. O anda Niyazi'nin cepha

91

neleri ile birlikte bir ok MakedonyalI berhava oldu!. Ni yazi'nin eteleri ile Makedonya Komitecisi Pania Kaptan'n eteleri karmakark harb ediyorlard. Bir ara bunlar asker mahfile (ran Konsolosluu karsnda bir konakt) saldrdlar. Merdivenleri ate ede ede ktlar. Yukanda kimi buldularsa, sivil, zabit, nefer, hepsini bo azladlar!. Evet, hrriyet kahramam (!) Niyazi, Babli'ye Bulgar etecileri ile byle yanyana hcum etmiti ve te yanda bir baka hrriyet kahraman (?!), yni, Enver, teslim bayran eken. Taksim klasna Makedonyann bir baka komitecisi ile, yni Sandanski ile elele vererek dal m... Ve bir ok ma'sum subaylar bu Bulgar etecilerini silhlan ile kuruna dizdirmiti." HRRYET EBEDYYE'YE GMLENLER ehir iinde byle yer yer kanl savalar olur ve bu arpmalarda saysz asker can verirken, Hareket Ordu su pidar mfrezesi kumandanlanndan erkm harb bin bas Muhtar Bey de, Taksim'den Harbiye'ye doru iler lerken vurulmutur. Baz iddialara gre, Muhtar Bey'in bu ekilde vurul mas, iki taraf arasndaki msademe esnasnda vuku bul mu deildir. Erknharb Binbas Muhtar Bey, kasden vurulmutur. Ve buna da sebep, Binba'nn ttihad ve Terakkiye bal gen subaylar arasnda temayz etmi bir "Hrri yeti" olmasdr!. Bu iddiay ne srenler, 31 Mart oyunu srasnda Ayasofya Meydam'na giden Mbeyn Baktibi Ali Cevad
55) Nizameddin N azif Tepedelenliolu, Ordu ve Politika, stan bul, 1967.

92

Bey'e, si asker arasndan "kyafetini tedbil ettii anla lan birisinin syledii; "O mel'unlardan birisi Ayastefanos'a gelmi, ehre y ryeceklermi. Kasem ederim ki, ilk gireni u tabanca ile temizleyeceim. Siz kendileriyle muhabere ediyorsunuz, tebli ediniz" szlerine dayanmaktadrlar ki, bu zayf bir ihtimaldir. Zira, Binba Muhtar Bey, ehre ilk giren kumandan deildir. Onunla beraber Fethi (Okyar), Enver (Paa), Binba Ali Hikmet de nc kumandanlar olarak ehre girmilerdir. Bahusus, Fethi ve Enver Beyler, Muhtar Bey'den daha ok hret sahibidirler. Hele Enver'in hr riyet kahraman (!) olduu o gnlerde, ayet kasden ld rlecek adam aranrm olsayd. Muhtar Bey'den evvel En ver vurulurdu!. Bu itibarla. Binba Muhtar Bey'in vurulmasnda kasd airamak uzak bir ihtimaldir. Muhtar Bey, Topu kla snn tesliminden evvel mfrezesi nnde. Taksim den Harbiyeye doru ilerlerken, kladan kaan Avc askerle rince vurulmu ve bu firari askerler, olaydan hemen son ra yakalanp, bilhare Divn- Harb nne karlmlar dr ki, muhakeme safahatnda da, yukardaki iddiay te'yid edecek bir itiraf, beyan, v.s. grlmemitir. Binba Muhtar Bey'in vurulduu yer, bugn Taksim'de "ehit Muhtar Caddesi" adn tamakta ve Muh tar Bey de, ili'de Hrriyet-i Ebediyye Tepesi'nde yat maktadr. Hareket Ordusu saflarnda vurulanlarn cm lesi bu, Hrriyet-i Ebediyye Tepesi'ne gmlm, bilhare, o mahalle Muzaffer Bey isminde bir mimar ta rafndan bugnk bide yaplm daha sonraki yllar56) Bu bide iin bkz: Yalan Syleyen Tarih Utansn, Cild; 7.

93

da da, kemikleri yurt dndan memleketimize naklolu nan Midhat Paa ile Talt Paa da Hrriyet-i Ebediyye'ye gmlmlerdir!. VE YILDIZ SARAYI!. stanbulun ii bylesine bir savaa sahne olurken, ta bii Yldz Saraynn muhasaras da ihmal edilmemi ve bu cephede harekt, Mirliva evket Turgut Paa idare etmitir. Beikta'daki "Ihlamur Kasr' m merkez ittihaz eden evket Turgut Paa, karakol ve klalarn Hareket Ordu su eline geiini haber aldka sarayn etrafndaki muha saray takviye etmi ve Abdlhamid Hann: "Asker zin har kurun atmasn. Eer kurun atacaklarsa evvel be ni vursunlar!" emrinden azam istifade ile kinci Frka eratn kolaylkla teslim almtr! Saraydaki asker, Pdihn silah atlmamas husu sundaki kat'i emrine uyarak blk blk Ihlamur Kas r'na gidip silhm teslim etmi Ve Hareket Ordusu'nun ehre giriinin hemen ertesi gn Yldz Saray'nda kin ci Frka'dan hibir asker kalmamtr. evket Turgut Paa'nn bu neticeye byle abuk ulaa bilmesi, tabii Abdlhamid Hn'n ahane jesti ile te'min edilmitir. Yukarda kaydettiimiz gibi. Sultan Abdlha mid Hn, hem askeri silh kullanmaktan men etmi, hem de Hareket Ordusu'na mukavemet edilmesi yolunda baz kumandanlarn ayaklarna kapanarak yaptklar mracaat: "Paalar, ben Halife-i slmm. Mslman Mslmana krdramam" diyerek reddetmi ve Padiahn bu hare keti, evket Turgut Paa'nn iini kolaylatrm, saray pek abuk ve hadisesiz askerden tecrid edilmitir.

94

Yldz Saray, yalnz askerden deil, btn vazifeliler den de tecrid edilmitir!. Ne yvern, ne bendegn, ne memurin, ne de hademe kalm, cmlesi selmeti saray dnda bulup, firar etmilerdir!. Mabeyinci Rza Bey ile Pdiahn kaynbiraderi Mehmed Paa ve Baktip Ali Cevad Bey'den gayri meydanda kimseler yoktur!. Muhasara baladndan beri saraya erzak gelmemi, gelmi olsa dahi alar katndan yemek yapma imkn kalmamtr. Hatta elektrik memurlan ve kandil ciler de bulunmadndan Yldz Saray nn tamam ka ranlkta kalmtr!. Karanlk ve alk! Birka mum bulunarak daire-i hmyun aydnlatlr. Sonra Baktibin mracaat zerine araba ile tayn ek mei gnderilir... Katk istendiinde de; "Bu akam da katksz yiyin!" buyrulur!. YAKALANANLAR VE KAABLENLER! Hareket Ordusunun ehre byle hkim olmaya bala d srada, 31 Mart oyununun mhim simalar soluu yurt dnda alrlar! Mesel, "Volkan" gazetesi sahibi De-vi Vahdeti kaar. Kmil Paa'nn olu Said Paa, ga zeteci Ali Kemal, u nl (!) smail Kemal, yine nl Mevln-zde Rfat hep firau ederler! Bu arada. Yldz Saraynda ele geen bz harem aa lar ile kurenadan Rza Bey ve musahibandan mehur Nadir Aa yakalanp Harbiye'ye sevk edilirler. "Prens" diye anlan Sabahaddin, Mizanc Murad Bey, Osmanl gazetesi sahibi Ahmed Fazl Bey de yakalanan lar arasndadr. Dervi Vahdeti kyafet deitirerek yola km, Geb.-

95

ze'den trene binip zmir'e gitmeyi ve Ege sahillerinden bir yabanc lkeye geebilmeyi tasarlayan bu adam nice maceradan son'a Bergama'ya varm, oradan zmir'e ge mi ve para istedii bir hemehrisinin ihban ile yakala np stanbul'a gnderilmitir. Dervi Vahdet'nin stanbula getiriliini, o devrin Tanin" gazetesinden okuyalm: "Vapur rhtma yaklar yaklamaz hava birden bire karard. Frtna iddetlendi, yamur yad. Onu grmek zere, kadn erkek bir ok insan rhtmn zerinde idiler. Bir sandala atlayarak vapura ktm. Doruca Vahdet'nin bulunduu yere gittim: Ufak, iki yatakl bir kamarada idi. Orta boylu, biraz imanca, sakaln maki ne ile kestirmi, salar alelade, banda bir pskll fes, arkasnda aba vard. alvar giymiti. Yznde pimanlk eseri grlmyordu. Yalnz gzlerini bir noktaya dikerek mtemadiyen dnyor gibiydi. Mrtecilerden erke Salih'le medrese talebesi Ahmed Hilmi, beraberinde idi ler. Vapurdan karlp nce Sarayburnu'ndaki Askerlik Dairesi'ne, oradan da Divanyolu'nu takiben Harbiye Nezreti'ne gtrld...." Dervi Vahdeti, bylece yakalanp stanbula getirilir. Divn- Harbdeki muhakemesi bir aydan fazla devam eder; bu arada "deli" olduunu ne srer! Hareket Ordu su Kumandanlna mracaat eder: "rs olarak asab n betler geirdiim iin ounlukla yazdm eylerin fay dasn ve zararn dnmeyecek durumda bulunduumu bildirmitim. Nazara almadlar. Bunu adalet adna tek rar sylemek mecburiyetindeyim" der. Fakat idmdan kurtulamaz, gnn birinde daraacn da can verir!...
57) Bkz; Ecved Grein, 37 Mart tsym, stanbul, 1969.

96

31 Mart'a karanlardan bzlar byle idm sehpasnda can verdi!.

Yalnz Dervi Vahdeti deildir daraacnda can veren!. Ondan evvel Byezid'de, Ayasofya'da, Kprde, Beik ta'ta, Ka'smpaa'da asker, sivil daha bir ok kimse as lr!. Bu arada, Mizanc M urad bey Rodos'ta mebbed ka lebentlie mahkm olur. Kmil P aa'nn olu Said Paa gyabnda verilen kararla askerlikten tard edilir. Mevlnzde Kifat da, gyaben on yl srgn cezas alr. Ayasofya Meydn nda nutuk atanlardan biri mebbed hapse, T. fekiba iki Tahir P aa'lar altar yl kree m ahkm edilirler. Bamusahib Cevher Aa da idm edilir!. Ancak, Cev her Aa'nm idm aslnda 31 M art'la deil, Abdlhamid H n'a verilen jurnallerle ilgilidir!. yle ki: Szde hrri yet kahram anlan Sultan Hamid'e verilen jurnalleri yak-

97

mak suretiyle imh etmiler. Bylece jurnalci hrri yet kahramanlarn tannmasna mni olmulardr amma, Cevher Aa vazifesi icab jurnalcilerin cmlesini tan maktadr!. Bu durumda Cevher Aa hayatta bulunduu mddete jurnallerin yaklmas bir mn ifade etmeye cek, gnn birinde Cevher Aa'nn yapaca ifaat pek ok hrriyet kahramannn (!) bandaki takkeyi dre cek, kel meydana kacaktr!. Binaenaleyh, Cevher Aa da susturulmahdr. Ve Cevher Aa susturulmutur da!... Abdlhamid Hn'n bamusahibi 31 Mart'n tertipileri arasnda ithal olunmu ve zavall Cevher Aa, vazifesi icab rendii gerekleri syleyememesi, yapaca ifaat la szde hrriyet kahramanlarnn marifetlerini (!) gzler nne serememesi iin idm olunmutur!. "Prens" nvanl Sabahaddin ise serbest braklr!. Evet, serbest braklr!. Pendik'te yakalanan, oradan istimbotla Galataya karlp Harbiye Nezaretinde hapsolunan Sabahaddin, birka gnlk mevkufiyetten sonra serbest brakhvermitir!. Neden ve niin? Bu sualin cevab gayet basit: "Prens" nvanh Sabahaddinin tevkifi, konandaki ngiliz tarafndan hemen ngiltere Sefaretine duyurulmu ve "Prens" denilen Saba haddin, ngiliz elisinin tavassut ve mdahalesiyle Mahmud evket Paa tarafndan serbest braklmtr!. Mahmud evket Paa'nn serbest brakt bu "Prens" nvanh Sabahaddin, ileride grlecei gibi, Mahmud evket Paa'ya yaplan suikasde de, faal rol oynayacak fakat yine muvaffak olmayacaktr!.
58) Bu jurnal rezaleti iin bkz: Mustafa Mftolu, Abdlha mid Kzl Sultan m? stanbul, 1992.

98

DEVLET- ALYYE'DE ASLA GRLMEM BR HAL!. Bu arada ttihatlar o gnlerde "Hkan- mahl" "Hkan- sbk" diye anlan Sultan Abdlhamid Hnn "Divn- Harb-i rfi'ye verilmesine teebbs etmilerdir!. Bu, "Devlet-i Aliyye'de asl grlmemi" teebbs Mbeyn Baktibi Ali Fuad Trkgeldi'nin htratndan okuyalm. Diyor ki. Baktip: "Bir gn Meclis pek mhim bir mesele karsnda bu lundu. Sadret Mstear Ziya Bey Meclis'de okunmak zere Hareket Ordusu Kumandanlnn bir tezkeresiyle kinci Divn- Harb-i rfnin bir mazbatasn bana tevdi etti. Mazbata bir takm esbab- zaifeye (zayf, itibarsz sebeblere) istinden Hkan- sbk'n (Sultan Hamid'in) 31 Mart Vakasnda itirak ve medhali bulunduu tebeyyn ettiinden bahisle Divn- Harb-i rfi'de taht- muhake meye alnmasna dairdi. Fakat mazbata okununca herke si bath hayret istil ederek kimse azn aamyordu. Nihayet sadrzam (Hseyin Hilmi Paa, ikinci sadreti) Harbiye Nzn Salih Paaya hitab ile; "Ne buyurursunuz?" demesi ile Salih Paa yksek ve kaln bir sesle: "Asla caiz olmaz!" cevabn verdi. Meclisde cihet-i askeriyyeyi temsil eden ve hkm ve ren Divan- Harb Reisi'nin kaynbiraderi olan Salih Paa'nn bu cevab hazr bulunanlara cr'et verip Sahih Bey kemal-i tehevvrle yumruunu masaya vurarak: "-Alt yz senelik Devlet-i Aliyyede asla grlmemi bir hal!. Byle bir mazbatann yaplmasna da burada okunmasna da teessf ederim!" diye barmaya balad. Ferid Paa: "-Sahib Beyefendi! Meclis-i MilU'de "istifa m, hal'mi"

99

diye oy'a konulduu zaman "hal hal'" diye baran siz de il miydiniz?" deyince, "-Dedim, inkr etmem, fakat byle bir karan da asla kabul eyleyemem!" diyerek ref-i avaz etti. Ferid Paa da bir hayli mdafaadan sonra: "Taht- muhakemeye aldrmak demek, ldrmek demektir. hti yar adam, gnahtr." diye mdafaaya kalkt ise de, bu nun kanunen bir kymeti yoktu. Nihayet Sadrazam mese leyi, oya koyarak reddi hususunda ittifak hsl oldu. Ma arif Nzn Nil Bey bu red karanna itirak ile beraber: "Ben hl Abdlhamid'den korkarm" diye ortaya mttereddidne bir sz att. Ali Fuad Bey devamla meselenin mhim ynn yle anlatyor: "Sadrazam, Divan- Harb karannn reddi hakkmdaki mazbatann msveddesini bizzat kaleme ald. Fakat bence bu mazbata hukuk esaslanna uygun bir e kilde yazlamad. nk Hkn- marnileyhe (Sltan Hamid e) isnat olunan keyfiyetin farz- muhal olarak sh hati teslim edilse bile saltanat srasnda vukua gelmi ve Kanun-i Ess (Anayasa) hkmnce bir Pdih mddeti saltanatndaki e f alden gayrimesul bulunmu ve bu yz den kendisine bir ceza terettb etmek lzm gelse tahttan indirmekten ibaret olacak, o da zaten icra klnm bulun masna (tahttan indirildiine) nazaran mesele bu nokta dan mdafaa edilmeliydi. Zaten Talt Paa da, Abdlhamid in 31 Mart Vak'asnda medhali olmadn bana bir ok defa sylemiti." Baktibin htratnda kaydettii bu Sultan Hamid'in Divan- Harb'de yarglanmasn "zebunkne ve kteniyne hallerden biri" sayan bnlemin Mahnjud Kemal Bey ise: "O esnada Adliye Nzrlnda bulunan Necmeddin Molla Bey'in muhakeme meselesine dair ba

100

na verdii malmat naklediyorum" diyerek unlar yaz yor; "Mahmud evket Paa, Hareket Ordusu Kumandam idi. Harbiye Nezretinde Salih Paa bulunuyordu. Bir gn Meclis-i Vkel'nn (hkmetin) itimanda, Divan- Harb-i rfinin on sahifelik mazbatasn Harbiye Nzn, Sadrzam Hseyin Hilmi Paa'ya tevdi edip; "31 Mart hdisesine dair Divan- Harb tahkikatnn neticesi olarak mahl Sultan Abdlhamid'in alkasn ve medhalini gs teren mazbatadr." dedi. Bu sz btn Vkelmn (vekille rin) nazar- dikkat ve hayretini celb etti. Sadrzam mazbatay bizzat, alenen okudu. fade ve deliller ve istidlallerde asl kuvvet yoktu. Hibiri Abdlhamid'i itham edecek mahiyette deildi. Zaten btn Vkel (bakanlar) Abdlhamidin bizzat, yahut bilvasta hdisenin zuhurunda alkadar olmad kanaatinde idi ler. Mazbata muhteviyat bu kanaati deitirmeye msa it deildi. Bunun kabul, memlekette ihtillin yeniden zuhurunu tevlid edebilecei endiesi de Vkely ehem miyetli surette dndrmeye balamt." Adliye Nzn Necmeddin Molla Bey'den bunlan nakle den bnlemin Mahmud Kemal Bey'in elinden sandklar dolusu Yldz Saray evrak gemitir. Bu bakmdan bu zatn yazdklan mhimdir. Bu mevzuu u ibretmiz cm le ile bitiriyor. Mahmud Kemal Bey; "ayet mazbata-i merdude hkmnce muhakemeye k yam edilseydi. Sultan Hamidin bu meseledeki (31 Mart Olay) masumiyeti enzar- ammede taayyn etmekle be raber, Vkelnn endie ettii hal de vuku bulur, yine memleket mutazarrr olurdu."

101

31 MART OYUNUNUN SON SAHNES: SULTAN KNC ABDLHAMD HANIN TAHTTAN NDRLMES!

SON PERDE!. Hareket Ordusu'nun ehre hkim olmasndan ve Yl dz Saray'nm ele geirilmesinden sonra 31 Mart oyunu nun son sahnesi oynanm, Sultan kinci Abdlhamid Hn tahttan indirilerek Devlet-i Aliyyenin ba yenmi tir!. Meclis-i Mebsann firari reisi Ahmed Rza, htratnda: "Ahmed Muhtar Paa ile birlikte Harbiye Nezreti'ne gittik. Mahmud evket Paa ile konutuk. Vaziyete hkim olduunu, tehlike kalmadn, artk pdih tahttan indirme meselesini mzakere edebilece imizi syledi. Avdette Meclis'e azrettik, derhal mesele mzakere edildi." diyor; Son Vak'anvis Abdurrahman eref Bey ise, "Sultan Abdlham id-i Sni - Suret-i H a l'i" adl brornde: "Yevm-i mezkrda (zikrolunan tarihte) Meclis-i Umumnin celsesi hafi (gizli) ve daimi oldu. Meclis'e A'yan Reisi Said Paa riyaset etti. Celsenin kadnda (alnda) Yldzn teslim alndna ve mucib-i endie bir ey kalmadna dair Mahmud evket Paa'dan gelen telgrafnme okunarak birok hatipler sz istedi. Herkes tatbu-i kelm ile (birbirini takip eden szlerle) hedefe vsl olmay dnyordu. Fakat en evvel sz syleyen Gazi Muhtar Paa, meseleyi hallediverdi. Marnileyh

103

dedi ki: "Bu gn Cenb- Hakk Meclis-i Milli'ye bir m him vazife tevdi etmitir. Millet tel iinde bu vazifenin ifsn bekliyor; hepimiz kalbimizde evvelce kararn, ver miizdir. Sz uzatmaya hacet yoktur. Yalnz iki isyi sz lerden rica ederim: Evvel Devlet-i Aliyye'de emsli n'mesbuk (gememi) olan bu ahvalde bazen itlf dahi vuku bulmutur (devrilen pdih ldrlmtr). Lkin lde-i hn olmak (kana bulanmak) milletin an ve neza ketine yakmayacandan bu husustan tevakki olunma sn (saknlmasm) iddetle iltizam eylerim. Saniyen ahval-i mmasilede (bu gibi hallerde) fetvya mracaat olunmak det olmakla bugn dahi meselenin taraf- er-i erif den istifta olunmasn (fetv alnmasn) teklif eyle rim." Bu teklifler, alklarla kabul olundu ve Fetv Emini'nin celbi iin hemen bir heyeti murahhasa gnderildi." demektedir. Bylece, beklenen gn nihayet gelmi ve hemen hare kete geen ttihad ve Terakki bandakiler, kollan sva yp, Sultan Hamid'i tahttan indirmenin fetvs peine dmlerdir!. TALAT PAA'NIN GAYRET!. Sultan kinci Abdlhamid Hn'n tahttan uzaklatrl masndan ksa bir zaman sonra, stad- 'zam pyesiyle Trkiye Byk Mank iinde vazife alan Talt (Paa), Pdihn hal'i iin gereken fetvnn alnmasnda byk gayret sarfetmi. eyhlislm ile Fetv Emini'nin tehdit ile evlerinden alp getirmi ve bu mason Talt, Sultan Abdlhamid Hnn tahttan indirilmesinde en faal rol oynamtr!. Burada bilhassa kaydetmek isteriz ki, Fetv Emini

104

Hac Nuri Efendi -aada grlecei gibi- ttihat kaba daylarn btn tehdit ve tazyiklerine metanetle gs germi, istenilen fetvy: "Hal de eamet vardr, teklif edin. Pdih feragat etsin" diyerek reddedip vermemi, bir ara istifaya teebbs etmise de, kabul olunmam, nihayet fetvnn "feragat teklifi" veya "hal'i" suretiyle iki k zerine yazlmasn direnerek te min edebilmi ve bylece bu muhterem zat, meslek-i ilmiyyenin haysiyetini korumutur. Mevl rahmet eyliye. imdi geelim hal' vakasmn bu son sahnesinin nasl oynandn takibe. Baknz mason Talt (Paa), o tarihi gnde ne derece faaldir!. Ali Fuad Trkgeldi yazyor: " Talt Paa'nn bilhare vaki ifadesine nazaran hal' gn sabahleyin eyhlislm ile Fetva Emini Nuri Efendi'yi Meclis-i Mebsan'a gtr mek zere bizzat evlerine gitmi ve o gn akama kadar bir ey yemeye vakti olamayaca cihetle Fetv Emini'nin evinde, kendisine bir iki yumurta piirilmesini istemi ve o gn Meclis-i Mebsan'a gelmesini ihtar etmi. Nuri Efendi, fetv itas kendisine taallk etmeyip eyhlislm'a ait olduundan bahisle, itiraz eylemi ise de, serdettii mazerete bakmayarak vuku bulan srar zerine azimete mecbur olmu!. Oradan Bb- Mehat'e giderek, eyhlislm'a da bir likte azimet eylemesini teklif etmi. Marnileyh; "-Ben hastaym, gidemem!" diye serd-i mazeret etme siyle: "-Neniz var?" diye sorup: "-dranm tutamyorum" deyince: "-Efendi, i bu hale geldikten sonra donuna da iesen ben seni zorla alp gtrrm; rdeini de beraber al!"

105

diyerek tehdid edip birlikte gtrmtr."^^ Talt (Paa) bylesine bir gayret iinde saa sola ko arken, A'yan ve Mebsan da "Meclis-i Mill" halinde top lantdadr. Hareket Ordusu'nun Ayastefanos'a (Yeil ky'e) geldii gnlerde birbiri pei sra koup Yeilky'de Yat-Kulp'te toplananlar, ttihatlarn payitahta hkim olmas zerine ehre dnp, Ayasofya'daki binada iki yz krk mebus ve otuz drt yamn itirakiyle Meclis-i Umum-i Mill halinde toplanmtr.

i*

r '

>

'

"

^ r .

',4'

>-

m
,

'vfe-y;/.

i!

Abdlhamid Hn tahtndan uzaklatrmak iin Yeilky'de toplanan A'yan ve Meb'san'dan bir grub.

59) Bkz: Ali Fuad Trkgeldi, a.g.e.

106

HAL' (tahttan indirme) FETVASI NASIL ALINDI? Ve bu, Meclis-i Umum-i Mill (dikkat buyurunuz, ya nsndan ou gayTmslim ve hatt hinlerle dolu olan Meclisin ad: Meclis-i Mill'dir!.) Hal' fetvsm beklemek tedir. Beklemektedir ama, Fetv Emini Hac Nuri Efendi'yi ikna edebilmek ne mmkn? Direniyor Hac Nuri Efendi!. Btn tehdit ve tazyiklere metanetle gs germesini bilen bu zat, hazrlanan hal' fetvsm kabul etmiyor!. Kabul etmiyor, nk bu hal' fetvsnn yalan, iftira ve efsane ile dolu olduunu biliyor!. Meclis Reisi'nin odasnda toplanan eyhlislm, Sadrzam, Mebsan ve A'yan Reisleriyle, ulemdan Mus tafa Asm ve Hamdi Efendi'lerin Fetv Emini ile arala rnda cereyan eden mzakereleri yine Ali Fuad Trkgeldi'den dinleyelim: "Muharrir-i fetv, mebsandan Kk Hamdi Efendi'nin bu babdaki ifdt daha vzh olduundan onu da zapt ile tiye aynen dere eyledim." diyen Ali Fuad Trkgeldi, unlar ilve ediyor: "Sadrzam ve eyhlislm'la, A'yan ve Mebsan Reis leri ve mebsan'dan Mustafa Asm'la Kk Hamdi Efendiler hazr olduklar halde, Meclis-i Mebsan reisi nin odasnda Fetv Emini Nuri Efendi'ye fetv itas teklif olundukta: "-Fetv itas bana ait deil, eyhlislm'a aittir. Fetv Emini yalnz msveddesini yazar, eyhlislm imza eder. Ben fetv emanetinden istifa etmitim, istifay sizin Kanunu Essiniz de kabul ediyor." demitir. Hamdi Efendi ise: "-Bir ferd-i mslim size Fetv Emini sfatyle deil.

107

memleketin ulem-y mehresinden bir zat sfatyla m racaat edip de, bunun ciz olup olmadn sorarsa cevap vermeye er'an mecbursunuz" demesi zerine; "-Sen akll bir adama benziyorsun, hal' de eamet var dr bunu yapmayn!. Rusya muharebesi esnasnda (Sul tan Abdlaziz'in hal'inden sonra) ben muhacirin-i slmiye ocuklarm omuzlarmda tadm, omuzlarm rd. Feragat teklif edin, belki nefsini azl' eder." de mitir. Mustafa Asm Efendi: "-0 halde fetv, feragat teklifi veya hali suretiyle iki k zerine yazlrsa ne dersiniz?" deyince; "-Bu olur." diye mukabele etmitir. Bunun zerine fetvy Hamdi Efendi yazmtr. Fetv mseddesi, "Erbab- hail u akd tarafindan feragat teklifi veya hali" suretinde yazlmasyle; "Buna evliyay- umr tabirini de ilve ediniz." demitir. Ayan Reisi Said Paa ise, her eyde olduu gibi bunda da kendisi iin bir kaamak yolu arayarak, "Evliya-y umr" tbirinden bilistifade; "Evliya-y umr vkeldr, biz gidelim" demise de, "Siz de erbab- hail u akde dahil siniz." denilip bu suretle yakasn kurtaramamtr." ULEMADAN K ZAT VE.., Ali Fuad Trkgeldi'nin naklettii bu durumu, tarihi Abdurrahman eref Beyle Sadrzam Tevfik Paa'nn Mbeyn Baktibine anlattklar da dorulamakta ve bu muteber ahidin ehdeti u gerei ortaya koymakta dr ki. Meclis Reisi'nin odasndaki toplantda bulunan Meb uslardan Mustafa Asm ve Kk Hamdi Efendi ler gibi iki mehur din adam, hal' fetvsnn yazlmas mev60) Bkz: Ali Fuad Trkgeldi, a.g.e.

108

zuunda Fetv Emini'ne tesir etmilerdir. Ve bu iki me hur din adammdan tefsir sahibi Kk Hamdi Efendi -ki Elmah namyle maruftur- Sultan kinci Abdlhamid Hn'n hal fetvsn bizzat kaleme almtr!. O gnden bugne esefle sylenegelen bu gerei za man zaman bz kimseler te'vil etmek, dolaysyle Elmal Hamdi Efendiyi temize karmak istemilerdir. Bunlar dan biri de, ne hikmetse bilinmez Rasathane Mdr merhum Fatin Hoca (Fatin Gkmen)dir!. Hal' fetvsn ve Fatin Hoca'nm anlattklarn incele yen Raif Oan, bu iki zatn durumuna temasla der ki; "Hamdi ve Asm Efendiler, fni hayat terk etmiler dir. Kk Hamdi, Tefsir sahibi mehur allme; Nasuh Efendi-zde Mustafa Asm Efendi ise benim hocamdr. Bir gn Rasathne Mdr merhum Fatin Efendi ile ko nuurken, ben her ikisini de tenkid ederek; "-Bu iki din limi, yal ve metin lim Fetv Emini Nuri Efendi'jd ifal etmilerdir. Bu biimde hareket et memeli ve hal'i kolaylatrc ekli gstermemeli idiler. Bundan dolay gayr-i er'i hileleriyle tarih huzurunda k lm olduklarna zlyorum." dedim. Fatin Hoca: ''-yle deil, onlar byle yapmakla Sultian Abdlhamidin hayatn kurtarmak maksadn gttler. Hal i iin fetv alnmad takdirde, ttihat'lar Abdlhamid'i l dreceklerdi. Nitekim, hal'inden sonra bile Divn- Harbe vererek Fransa Kral On Altnc Lui gibi, hkmen idam ettirmek istemilerdi. Divn- Harbe verilmesi g hal ile nlendi. Eer hal'e imkn bulamasalar idi, mutlaka Divn- Harb e verir ve idam ettirirlerdi. Hamdi ve Asm Efendi'er bunu bildiklerinden yle davrandlar." cevabn verdi.
61) Fatin Gkmen Hoca'nm byle, mes'ulleri temize karma

109

Merhum Fatin Hoca'nn szlerim ne tasvib , ne de tekzib ederim. Ancak, urasn da ilveyi gerekli bulurum ki, slam ve Osmanh tarihinde zulm, adi'; hakszl hak gsteren fetvlar oktur, fakat ilerinde Sultan Abdlhamid'in halinin mucib sebebleri olarak gsterilen yalanla r, bir tezvir ve iftira aheseri olarak iinde toplam yoktur!. Hamdi ve Asm Efendi merhumlarn byle bir iftira ve mzevirlik vesikasn yazm olmalarnn mes uliyeti, herhangi bir mecburiyet varid olduu iddiasiyle kaldnlamaz. Bu fetv, yazan ve eklini bulan kadar, kitaba uy durup imza ettiren iin, hatt ilmiyye tarihimiz iin silin mez bir leke olarak kalacaktr." imdi okuyalm, bu, Elmalh Kk Hamdi Efendi'nin kaleme ald fetvy: "Mslmanlarn banda bulunan Zeyd (falan adam) bz mhim er' meseleleri eriat kitaplarndan karr ve bu kitaplar yasak edip yakar ve Mslmanlarn hzi nesini israfla er'i l dnda kullanr, tebaasn dini ahkma aykn olarak ldrr, hapseder, srer ve zulm alkanlk haline getirir ve sonra doru yola gelmek ze re ahd ve yemin edip de yeminini bozar, bjnik fitneler kanr ve kan dklmesine sebep olursa ve slm memle ketlerinin eitli yerlerinden adam tahtndan indirilmi kabul ettikleri yolunda haberler gelirse, adamn yerinde
gayreti Tevfik Fikret hakknda da grlm, btn mukad desata kfreden "Tarih-i Kadm" manzumesi dolaysyle Tevfik Fikret'i temize karmaya kalkmtr! Bu mevzuda geni bilgi iin \)kz\ Yalan Syleyen Tarih Utansn, Cild;3, stnbul, 1976. 62) Bkz; M. Raif Oan, Sultan kinci Abdlhamid ve Bugnk Muarzlar, stanbul, 1965.

110

kalmasnda zarar, atlmasnda ise fayda grlrse, ad geen Zeyd'e saltanattan feragat etmesi teklif edilmek ve ya dorudan doruya tahtndan indirilmesi yollarndan ibandakilerce elverili olannn yerine getirilmesi vcib olur mu?. Cevap: Olur!." FETVA DEL, TEZVRNAME!. Bu fetv, 5allar boyu pek ok kimse tarafndan incelen mi ve her ynyle tenkit mevzuu olmutur. Mesel, Raif Oan'a gre, bu fetv bir "tezvirnmedir!, Diyor ki bu zat; "Bu fetv yle bir tezvirnmedir ki, ne gemie dair gsterdii sebepler ve ne de, sonraki hadiselerden bir teki bile doru deildir. Sultan Hamid, hangi er'i meseleyi ktb eriyeden kartm ve hangi din kitab yaktrmtr?. Aksine olarak kendi hzinesinden bedelini deyerek Buhari-i erifi pek mkemmel surette bastrtm ve b tn slm memleketlerine hediye olarak gndertmitir. Bu kitap, mteaddit Buhari basmalar iinde bugn en kymetlisi ve ndir bulunandr. Mslim de, onun zama nnda basld. Son derece mutekid ve amel itibariyle de ok ihtimamkr olan kinci Abdlhamid'in er meselele re taarruz ihtimali dnlemez. Zamannda sansr vard. Maarif Nezretinde ayrca nerolunacak kitaplarn baslmazdan evvel incelenmesi ile vazifeli bir encmen-i" tefti ve muayene heyeti de bu lunuyordu. Bu heyetin riyasetinde uzun zaman, din ali mi ve fakih olduu kadar ahlk ve zhd bakmndan da fzl Hac Zihni Efendi, azahklannda Naim, htillci Mehmed Ziya, Hoca Hayret ve emsali zatlar bulundu.

111

Bunlar mesele-i er'iyyeyi dini kitaplardan ne silmeye cr'et, ne sildirmeye tahamml edebilecek seciyede in sanlar deillerdi. Sultan Abdlhamid, liselerde ve li mekteplerde dahi din derslerine, namaz klnmasna husus bir ehemmiyet vermiti. Binaenaleyh, din kitaplan ve meselelerine mteallik fetvnn bu ksm tamamyle iftiradr. Beyt'l-malde tebzir ve israfn bilmiyorum ama, dev let borlarnn ounu dediini her tarih okuyan gibi ben de biliyorum. Bilsebeb-i er' katle irde verdii de, mesbuk (vki) olmamtr. Kaatillerin idm cezalarm tahfif ettii ise kaabil-i inkr deildir. "Mezlim"den ne murad olunduu kestirilemiyor ve zulme nisbet olunacak hareketi gsterilemiyor. Yemininden dnmedii, ftne-i azime ihdas etmedii, mukatele (sava) ikamda ise asl medhali bulunmad Ahmed Rza, Mahmud evket, Talt ve emsalinin ehadetleriyle sbut mertebesine varm bulunuyor. Pdihn, mahl' (hal'olunmu) tanndna dair ge len telgraflar hep ttihad Komitas merkezlerinin marife tidir. Hareket Ordusu ile gelen asker, pdih, mahl' tammak yle dursun, hal'i iin getirildiklerini rense ler isyn edecek derecede ona hrmetkr bulunduklarn yine Mahmud evket Paa'nn beyanndan renmi bu lunuyoruz." YALANLAR DZS!. Ylmaz ztuna'ya gre ise, Sultan Abdlhamid Hn'n hal'i mevzuundaki fetv, "tamamen uydurma"dr. "Tr
63) Bkz: M. RaifOgan, a.g.e.

112

kiye Tarihi"nde bu uydurma fetvy inceleyen Ylmaz

ztuna; "Sultan Hamid'in hal'inin mucib sebeplerinin banda 31 Mart Vak'asn kartt zikredilmitir. Bunun tama men yalan olduu bugn kesin ekilde bilinmektedir. Pdihn saltanat zamannda din kitaplan yaktrd iin, halifelik sfatnn dmesi lzm geldii zikredilmi tir. Yalandr. Sultan Hamid, taassuba kamamakla bera ber, dindarl ve ibadetini kafiyen ihmal etmemesiyle tannmtr. Devlet hzinesini israf ettii ileri srlm tr. Kesin ekilde yalandr. Tutumluluu ile tannm bir hkmdardr; babas ile amcasnn israfndan ok iyi ders almtr. Onlarn zamanndan kalan muazzam dev let borlarnn en byk ksmn dedii gibi, Hazine-i Hssa'dan harcayarak yalnz listesi iin sayfalar isteyen hayr eserleri yaptrmtr. Zalim olduu ileri srlm tr. Kan dkmemesiyle maruftur. Btn zulm, rejime kar olanlar, gayet bol maalarla, uraya buraya sr mekten, hafiye kullanmaktan ibarettir. Btn bunlarn katmerlisi ve stelik kanls, kendisinden sonra grl mtr." (^4) FTRA, YALAN VE EFSANE! smail Hami Danimend'e gre ise, "Fetv metnindeki hal' sebepleri tamamiyle uydurma ve mrettep eylerdir. Bu sebeplerin en mhimi olarak 31 Mart Vak'asnda Sul tan Hamid'e isnad olunan mes'uliyet iftiras, yukarda uzun uzadya izah edilmitir. Dier sebeplerin en m himleri de: "Ktb-i er'iyyenin men u-hark-u ihrk", te baann "katli" ve Beytlmahn "tebzir- isrf" gibi safsa
64) Bkz: Ylmaz ztuna, a.g.e.

113

talardr!. Halbuki Sultan Hamid'in en byk hususiyeti kan dkmekten itinbdr. Fetv Emini Hac Nuri Efendi'nin itirazyle de sabit olduu gibi, din kitaplarn "men'-ihrk" da bir efsaneden baka bir ey deildir. Sultan Hamid, kendisine bu iftiray atanlarn hepsinden daha dindar olmakla mehurdur. Hangi kitab ne zaman ve nerede yaktrm yahut yrttrmtr? te bu nokta bir trl tavzih ve tesbit edilememitir!. Beytlmahn, yni, hzinenin israf da iftiradr. Dyun- Umumiyenin teki line mukabil bdlmecid ve Abdlaziz devirlerinden ben kabaran devlet borlarnn yandan aaya indirilmesi 1881 tarihinde, yani Sultan Hamid devrindedir. "Tebzr- israfndan bahsedilen Pdih, 1897'deki Yunan seferi masraflannn byk bir ksmn da Hazinei Hssa'dan, yni, kendi kesesinden tasfiye etmitir. O "msrifin hajTta verdii paralar da muazzam yeknlar tutmaktadr. nhitat devrinin en byk pdiahlanndan olan kinci Abdlhamid'in birtakm idari taksiratna mu kabil, memlekete pek ok ve pek byk iyilikleri vardr. Eserleri ve te'sisat hakknda ciltlerle kitaplar yazlabilir. En byk iyilikleri Maarif sahasndadr. Memleketin kl tr seviyesini ykselten, Sultan Hamid'dir."^^^ Sultan kinci Abdlhamid Hn'n tahttan indirilmesi iin verilen fetv, ite bylesine yalan, iftira ve efsane ile doludur!. Ve bu fetvnn Meclis-i Milli'de grlp, hal' karannn alnmasnda mhim rol ojrnayan adam yine Talt (Paa)'dr!. Meclis-i Umum-i Millye o gn riyaset eden zat ise, mehur (!) Said Paa'dr!.
65) Bkz: smail Hami Danimend, a.g.e. 114

_______________ _
^' 1
[ < **

''

'

^ ^

i> ' ^ '/y /.'- i^ ''^ :'^ ' '-

...

" ~^

.y;w

^^/ ffiC :

,y-,,x^'j:.[iJ^,:/yy,^^^jif'^'_Swi

______ '

v .y ,
tahtmdan uzaklatrdlar!

'^'

Sultan kinci Abdlhamid Hn' bu "tamamen uydurma" iftira, yalan, efsane aheseri olan fetva ile

115

Ve ne garip tecellidir ki, Sultan Abdlhamid Hnn hal ini gerekletirenlerden Hareket Ordusu Kumandam Mahmut evket Paa da, Meclis-i Umum-i Millye riya set eden Said Paa'da, Abdlhamidin sayesinde sayeban olmular. Pdihn himayesiyle mevki ve hrete ermi lerdir!. Bu iki nankrden ilki, Hareket Ordusu banda stan bul'a girip duruma hkim olarak hal'i hazrlam; kincisi ise, ttihat'lar nnde dize gelip Meclis-i Umum-i Mill ye riyaseti becerebilmi ve Sultan kinci Abdlha mid Hn, bu iki nankrn gayretiyle tac ve tahtndan uzaklatrlmtr!. Hal' fetvsmda grld gibi. Pdih hal' veya isti fa teklifi Meclis-i Milli'ye biiraklmtr! Braklmtr ama, ttihat'lann basks altndaki Meclis'te serbeste fikir dermeyamna imkn yoktur!. Baknz, Ali Fuad Trkgeldi, Meclisin o gnk itimai mevzuunda ne diyor; "Talt Paa'dan mesmum olduunu gre, halin icras gn Hey'eti yan ve mebsan Ayasofya'daki dairede, A'yan Reisi Said Paa'nn taht- riyasetinde itima ede rek hal' kal-an ita edildii ve bu karar kabul edenlerin ayaa kalkmas suretiyle re'y topland srada, kendisi de Said Paa'nn yannda durup hocalardan ayaa kalk mam olanlar zerine hm ile atf- nigh etmekte, onlar da derhal ayaa kalkmakta imi!. A'yan tarafndan bzlan kalkmam olduundan Said Paa kulana ei lerek: "-Efendim, biraz da bu tarafa baksanz!." demitir. te durum budur!. Otuz yl Devlet-i Aliyye'yi deta
66) Bkz: Ali Fuad Trkgeldi, a.g.e. 116

srtnda tarcasna ayakta tutan ve hal emperyalizmi ne kar Mslman-Trk un hakkn muhafaza ve mda faa iin didinen Sultan kinci Abdlhamid Hn, bylesine oyunlarla alaa edilivermitir!. Bu durumda yarnn gerek tarihisi, bilmiyoruz kimin yzne tkrecektir?. ttihat ete bandaki Talt'n m? Talt'n "hm ile" frlatt "atf- nigh"tan korkup hal'e oy verenlerin mi? Yoksa, Talt'n kulana eilip: "Efendim, biraz da bu tarafa baksamz!" diyen koca nankrn m?. "HAL'... HAL'." Ali Fuad Trkgeldi'nih bizzat Talt Paa'dan nakletti i yukardaki geree. Sadrzam Tevflk Paa'nn hususi Ktibi Ali evki Bey de temas etmekte ve Sadrzamn oullarna yazd mektupta: "Ertesi gn (27 Nisan 1909) sabahn alaturka nde baban Meclis'e dvet edildi. Gi dince alklarla karland. Meclis'i altst denilecek ka dar karma-kank ve tarifine imkn olmayan grltler ve gmbrtler iinde buldu. Hep birden "Hal'i, Hal'." diye banyorlard. Fetv Emini, hal'in sknetle ve so ukkanllkla ele alnmasn, hem lehteki, hem aleyhdeki delillerin bitarafane bir surette tetkikini tavsiye etmek istedi. Fakat kendisinin yalnz fetv yazmakla mkellef olduu ve ondan baka bir eye kanamayac banla, anla sylenerek susturuldu!.. Artk, Sultan Hamid'i devirecek olan bu mthi cereyana kar gelmek her kim iin olursa olsun imknszd." diyor.

67) Bkz: smail Hami Danimend, a.g.e.

117

VE NHAYET HAL GEREKLEYORI. te Meclis'in de, Meclis Reisi'nin de, Ayan ve Mebsa'nn. da hali budur!. Bu durumdaki Meclis'de, evvel hal' fetvs okunmu ve her taraftan: "Hal'. Hal'." nralan ykselirken, riyaset makaramdaki Said Paa ayaa kalkp; "-Efendiler! Okunan fetvy- erife ve millet tarafn dan gsterilen arz-ja umum mucibince Sultan Abdlhamid Hn- Sni'nin Hilfet ve Siltanattan hal'ine karar veriyor musunuz?" diye sormutur. Meclis-i Umum-i Mill'ye byle bir sual soran koca nankr, elbette okunan hal' fetvsnn nasl alndn bi liyordu!. Ve yine elbette, milletin btnyle Pdiah' sevdiini ve bu hal' vak'asmn umum bir arzu olmadn da biliyordu!. Btn bunlara ramen, bu sadrzam eskisi gelecei uruna bu zilleti kabul etmi ve ikbl hrsyla dnk efendisinin devrilmesini te'mine muvaffak olmu tur!. Koca nankrn bu suali zerine yukarda grld gibi- Talt (Paa)nn "hm" ile "atf- nigh ettii" hazrun hal'e karar vermi ve bu arada tarihimizin en garip olaylarndan biri cereyan etmitir. yle ki: Riyaset makamndaki Said Paa adl koca nankrn, mason Talt'n basks ile alnan hal' kararndan sonra, romatizmal ayaklan zerinde yaylanarak sorduu: "-Sultan Abdlhamid hal' olundu. Serr-i Hilfet ve Saltanat'a Veliahd- mer Mehmed Read Efendi Haz retlerinin iclsna karar veriyor musunuz?" suali: "-Yaasn Sultan Mehmed Hn- Hmis" nidalaryle cevaplandrlmtr!. Defalarca sadret makamm igl eden, "kaht- rical" devrinde byk devlet adam saylan ve o gn Meclis-i

118

Umum-i Mill ye riyaset eden bu Said Paa'mn u yuka rdaki teklifi, ne menem tekliftir ki, ne devam edegelen tarih ananeye riayet edilmi, ne de Kanunu Essiye iti bar olunmutur!. Riyaset makamndaki Said Paa'mn, Veliahd Read Efendinin saltanatn re'ye koymas ve Read Efendi'nin deta bir Reisicumhur gibi byle seimle Pdih oluvermesi, Said Paa'mn nankrlnn ve igzarlnn bir baka tezahrdr ve bu hl o gnlerin acaibliklerinden biridir!. KNC FATH M! Fakat esas garbet, muglta ve edebsizlik daha sonra cereyan etmi, Veliahd Mehmed Read Efendinin seimle (!) iclsm mtekib sz alan A'yan'dan Ferik Sami Paa, Rumeliden gelip ehre giren Hareket Ordusu'nun stan bul'u ikinci defa fethettii (!), binaenaleyh, ilk ftih "kin ci Mehmed'in adna nazire olarak henz tahta kan yeni Pdiaha da "Beinci Mehmed" adnn verilmesini teklif etmi, kabul olunan bu teklifle, kinci Ftih (!!!) "Beinci Mehmed" adiyle tahta oturmutur!. Bu ne menem terbiyesizliktir ve bu teklifi yapanlar, kabul edenler ne zihniyette kimselerdir ki, mahiyetini yukarda uzun uzun izaha altmz Hareket Ordu su'nu Fatih'in ordusu ile denk tutmaktalar, Fatih Sultan Mehmed Han gibi dnya apnda bir ahsiyetin baard byk ve mbrek fethi, Mahmud evket Paa kuman dasndaki kalabaln, Abdlhamidin "bykl" saye sinde bedavadan konduu bir baaryla (!) mukayeseye kalkmaktalar ve Fatih Sultan Mehmed Hn'n ismine na zire olarak Sultan Read gibi silik bir ahsa, "Beinci Mehmed" adn verip onu kinci Fatih (!) saymaktadrlar!

119

u yukardaki saygszlk rnei ve mill uur yoksun luu, 1908 Merutiyeti Meclislerinin mahiyyetini izaha kfidir!. Yarnn gerek tarihisi, acaba bu adamlara ne ad verecek ve bu mill uur fukaralarm birer kahraman gsterenlerin yzne kimler tkrecek?. MSLSZ BR FACA! Meclis-i Umumi-i Millinin saygszl sadece bu ka dar deildir!. Yalan, iftira ve efsanelerle dolu uydurma bir fetv ile Sultan Abdlhamid'in haline karar verenler, bu hal' karann Abdlhamid Hn'a tebli edecek hey'etin seilmesinde, saygszlktan da te bir hli irtikb etmi ler ve ilerinde bulunan en mdhi dmanlarmzdan kurulu bir heyeti, hal'i tebli iin Abdlhamid Han'a gn dermilerdir!. Bu mevzuda Ltfi Simavi Bey, "Sultan Mehmed Read H n n ve Halefinin Saraynda Grdklerim" adl eserinde: "Hkn- sbka keyfiyet-i halini tebli etmek zere intihab edilen Ayan zasndan ve marnileyhin eski yverlerinden Arif Hikmet Paa, jandarmalktan ye time Dra mebsu Esad Paa Toptan, A'yan'dan Erme ni katolii Aram ve Selnik mebsu musevi Karaso efen dilerin, otuz sene makam- hilfette bulunmu bir h kmdara nasl gnderilebildiini ve bu afv olunmaz hata ve silinmez lekenin kimlerin re'y ve tensibiyle irtikb edildiini ta'mik etmiyorum (derinlemesine aratrmyo rum). Bu cihetin tasrihini ve msebbiblerinin iln ve te rihini mufassal tarih yazanlara brakyorum." diyor. smail Hami Danimend ise, seilen bu heyet hakkn da: "Sultan Hamide hal'ini tebli edecek olan A'yan ve Mebsan hey'etinin intihabnda ttihat'lar, Trk tarihi nin hibir zaman unutmayaca mdhi bir dallet

120

irtikb etmilerdir!. Seilen hey'et; A'yan'dan Ermeni Aram ve Bahriye Feriki Arif Hikmet Paa ile Selnik Mebusu Yahudi Karaso ve Dra Mebsu Arnavut Esat Toptanden mrekkeptir. Bunlardan Yahudi Karaso, Trk dmanlyla mehurdur. Sultan Hamid'in bendegmndan ve eski yverlerinden olan jandarmalk tan yetime Arnavut Esat Toptan, efendisinden sonra Trkiye'ye de, ihanet etmi bir hindir. Arif Hikmet, Pdihn kapsnda yetimi bir ltufddesi ve yveridir. Aram Efendi'nin araya katlmas da, her halde Sultan Hamid'in Ermeni ihtilllerini tenkil etmi ve Anadolu'da bir Ermenistan kurdurmam olmasnn cezas olsa ge rektir!. Otuz sene Hilfet-i slmiyye makamnda bu lunmu bir Trk Hkannm fetv mucibince hal'ini an cak bir Mslman-Trk hey'eti tebli edebilir. ttihad ve Terakki Cemiyeti bu hareketiyle Sultan Abdlhamid'in ahsm hie saym demektir. Btn Osmanl tarihinde bu fciann tek bir misli yoktur" diyor. OYUNA GETRLMLER!. Yine ayn mevzu etrafnda Ylmaz ztuna da: "Sultan Hamid'in halini kendisine tebli tarz, Trkiye tarihinin asla silinmeyecek lekelerinden biri olarak kalacaktr. t tihatlar, bu meselede fec ekilde yanltlmlar ve bunu bizzat kendileri anlayarak "affolunmaz bir hat", "silin mez bir leke", "bir hat-y azme" olarak vasflandrmlardr. Hal'i teblie, milletvekili ve senatrlerden seile seile, u hey'et me'mur olmutur; Selnik milletvekili Yahudi Emanuel Karaso, senatr Ermeni Aram, Dra milletvekili Arnavud Esad Toptan Paa ve senatr Bah
68) Bkz: smail Hami Danimend, a.g.e.

121

riye Feriki (Koramiral) Grc Arif Hikmet Paa!. Yeryzndeki Mslmanlarn halifesine hal'ini tebli edecek drt kiilik hey'ette iki gayrimslimin bulunmasyle, yzmilyonlarca Mslmana yaplan hakaret bir ya na, bu ahslarn zerinde bir ka sz sylemek icab eder: Karaso, talya'dan para alan bir casus olup, Libyann talya tarafindan yutulmasnda da me'um bir rol oyna m, sonradan talya'ya kam bir vatan hinidir. Jandarma paas olan Esad Toptan, birka yl sonra devlete isyan ederek Arnavut istiklli iin silh ekmi ve saysz Trk'n kamna girmi bir adamdr. Aram Efendi'nin Ermeni htill Komiteleri ile yakn il gisi ma'lm olup, Sultan Hamidden Ermenilerin intika mn almak iin heyete sokuturulmutur. Arif Hikmet Paa, sonraki yllarda karanlk siyas ha yat olan bir denizcidir. Trkiye devletinin bakanna byle bir hey'etin gnde rilmesi, devletin haysiyetine indirilmi atr bir darbedir. Bizzat ttihat'lar, ksa mddet sonra bu byk hatay anlamlar, fakat ihtill havas iinde durumu kestiremediklerini, oyuna getirildiklerini sylemilerdir." diyor BAKA KMSE YOK MU D?. M. Raif Oan da, bu hali teblie me'mur hey'etin te ekkl tarzna temasla: "Karaso, Selnik'teki Mason loca snn stad- a'zam, talyan tbiiyetinde (?) bir Yahudi Osmanl (!) meb'usudur. Metr Salem adndaki, muhtekir, devlet ve millet dman, eli bayrakl Siyonist'in ideal or tadr. Talt, Cavid, Cahid vesaireyi tekris -yni, mason usul vaftizleyerek- Mason luun nur (?) ve ziya (!)sna
69) Bkz: Ylmaz ztuna, a.g.e.

122

kavuturandr!. Hem Siyonizm'e, hem de talyan amali ne hizmet etmi ve Osmanh mebusluu maskesi altnda icra-y faaliyet eylemitir!. lerindeki Esad Paa, o zaman Dra mebusu olan mehur Esad Toptan'dir. Sultan Hamid'in nimeti ile ye timi bir nankrdr. Yalnz efendisine hynetle kalma m, sonradan hem velinimeti Trklere, hem kendi rkdalan olan Arnavud'lara da ihnet eylemi ve nihayet bir Arnavut kurunu ile arkada blise mlki olmu tur. Hilfet, ister bir hakikat, ister sadece bir terifat nvanndan ibaret olsun, otuz j^l Halife-i Mslimin ve Emirl-m'minin sfatn nefsinde; alt asrlk Osmanh mparatorluu'nun hkimiyet tacn da banda tam bir Trk Hkan'na, hal'ini tebli iin nankr bir tredi paa ile, hin bir Amavuddan, talyan Yahudisi bir uy durma meb'us ile Ermeni Aram'dan baka kimse buluna mad m? O devrin meb'us ve yanndan her Trk, alnnda bu mill hakaretin lekesini ebediyete kadar tayacaklardr." demektedir. VE SONRASI... te, bu tip kimselerden teekkl eden hal'i teblie me'mur hey'et, hemen alelcele Yldz Saray'nn yolunu tutar. Evet, alelcele!. yle ya... Vazife mhim. Zaman kay betmeye gelmez. Dakika ziyan etmeden acele Yldz Saray'na yetimeli ve otuz ksur yldr btn i ve d d-

70) Bkz: M. Raif Oan, a.g.e.

123

mantara ramen Devlet-i Aliyye'yi ayakta tutan Pdiah' al-aa edivermel. Beklenen gn, bu gn deil miydi? te gelip att o gn!. E... Bu durumda beklenir mi hi?. Mar... Mar Yl dz Saray'na!. Heyet byle yola dzlrken, sirayn etrafndaki as keri kuvvet banda bulunan Enver Beye de u telgraf ekilir: "Yldz Saray'na Ayan ve Mebsan'dan mrekkep bir hey et geliyor; Hsn- muhafazasna itina ediniz!." Ve bu telgraf Enver'in eline getii n, balar toplar gmbrdemeye!. Yeni Pdih "Beinci Mehmed"in cls toplandr atlan bu toplar!. Maamafh, bu cls toplarna, Mslman-Trk'e d man er kuvvetlerin enlik toplan da denilebilir!. Btn stanbullu, atlan bu toplann aknlyla u rada burada bek bek toplanp birbirini sual yamuruna tutarken, o mehur hey'et de, Yldz Saray'na vsl olur!. Sultan Abdlhamid Hn, "Kk Mbeyn" denilen da irenin salonunda kabul eder bu hey'eti. Pdihn yann da ehzde Abdrrahim Efendi ile Baktip Ali Cevad Bey de vardr. Hey'et ise. Miralay Galip Bey'le beraber gi rer huzura. Abdlhamid Hn'n zerinde siyah bir kostm ve koyu gri kaln bir palto; banda geni tablah bir fes, ayaklannda ise siyah iskarpin vardr. Beyaz boyunba takm tr. Byk adamlara mahsus metanet ve vakar ile salona giren Abdlhamid Hn'a hey'et arasnda bulunan Esad Toptani Paa'nn ilk sz u olur: "-Seni millet azl' etti!. Bu kstahla Abdlhamid Hn'n mukabelesi udur;

124

"-Yni, hal' eyledi mi demek istiyorsunuz?." Yalan syleyen tarihin iddiasna gre Abdlhamid Hn, hal'i teblie me'mur hey'etten gya ricada bulun mu ve yine gya sk sk, "Hayatmdan emin olabilir mi yim?." diye sormu!. Biz, Sultan kinci Abdlhamid Hn gibi bir ahsiyetin bylesine bir hey'et nnde dize geleceine inanmyoruz!. nanmyoruz, nk Abdlhamid Hn, gelen hey'etteki adamlar tanmakta ve onlarn ne mdhi birer hin olduklann bilmektedir!. Sultan Abdlhamid Hn gibi haysiyetli bir adam, buuk gnlk dnya saltanat iin, ne idkleri belli olan bir heyet azlan nnde eilip, klmemi, olsa olsa "bir takm erazil (reziller) ve esafil (alaklar) elinde" l mek istememitir!. SELANK YOLUNDA... Btn er kuvvetlerin nice zamandr olanca melanet leriyle alp sabrszlkla bekledikleri "HAL'" nihayet bylece gereklemi ve baknz bu byk cinayet sonun da Sultan Abdlhamid Hna daha neler lyk grlm tr!. 27 Nisan 1909 Sal gn. Yldz Sarayndayz. Hali teblie memur o hey'etin saray terketmesinden sonra, Abdlhamid Hn, Kk Mbeyn dairiesi salonu yanndaki odaya geerken; ehzade Abdrrahim Efendi de, hkra hkra alayarak Harem Dairesi'ne doru y rm. Ve ite o nda Saray'n Harem ksmndan mdhi bir feryad ykselmitir!. ylesine bir feryad ve figan, ylesine bir levha-i hazin, ylesine bir manzara-i felket ki, Baktip htratnda.

125

bu duruma, "kalemim tariften cizdir!" diyor ve ilve edi yor; "Ben de kalb-i suzanm ve em-i giryamm ile bir k eye ekildim..." Harem halkmn o matem nnda, metanetini muhafa za eden ve olaylarn inkiafn soukkanllkla bekleyen tek ahs, Sultan Abdlhamid Hn'dr ve bu hl, gerek Baktibin htratnda yazdklanyle, gerek ttihat'lann adam Miralay Galip Bey'in anlattklanyle sarahaten or taya konmu bir gerektir!. Baktibin ifadesiyle: "...Bir tavr- azamet ve hamet ile, metanet ve vekar- hmynlarm muhafaza" eden Sultan Abdlhamid Hn, hal' gnnn akam saatlerin de, Kk Mbeyn Dairesi'nin salonuna girer ve Baktip Ali Cevad Beye: "-Ben raan Saray'nda ikmet etmeyi arzu ediyo rum. Bunu gelen hey'ete de syledim ve eyalanm da ha zrlyorum. Yarm sabah erkenden oraya naklederim. Son bir hizmet olmak zere imdi git, Sadrzam Tevfik Paa'y gr. Bu ie bir karar versinler; cevabn bekliyorum" der. Bu emir zerine, Baktip, Saray'n muhafazasna me'mur subaylardan Nafiz Bey'i bulur ve yanna katlan silhl bir jandarma avuu ile beraber, Nianta yolu ile Sadrzam'n Ayazpaa'daki konana gider... Sonralar "Park Otel" olan bu Sadrzam konanda Baktibi kabul eden Tevfik Paa; "O gnk Meclis-i Milli'nin heyecan ve galeyannn dehetinden ve kendisine az bile atrmam olduklarndan ve teessrat- azimesinden alaya alaya bahs eyler... Bilhare Baktip al d emri tebli eder... Tevfik Paa cevaben: "Meclis-i A'yan ve Mebusan reisleriyle grerek arzu-y hne vehile istihsal olunacak neticeyi hkpay- liye arz ede

126

ceini" syler ve bu yolda yazd anzay Baktibe tevdi eyler... Yats vakti Saraya dnen Baktip, getirdii anzay Sultan Abdlhamid Hn'a takdim edip, daire-i hmyinun bir odasna ekilir... Ve bir mddet sonra da, paalarn geldiinden bahisle darya arlr... Bendegnn ikameti iin yaptrlm sra odalarn bi rinde, Miralay Galip bey. Hsn Paa ve Binba Fethi (Okyar), Baktibi beklemektedirler. Odaya giren Baktip li Cevad Beye, Hsn Paa, zt- hneyi greceklerinden bahsederken. Miralay Ga lip Bey, hkan- sbk hemen o gece Selnik'e gtrecek lerini syler ve sonra sert bir dille ilve eder; " kafidir ve mstaceldir. Siz de mecbursunuz. Vakit kaybetmeyin, haydi imdi gidin, syleyin. Kendisini gre ceiz!" Miralay Galip Bey'in bu kat'i beyan zerine Abdlha mid Hn'a haber verilir. "Zt- hne" bu hey'eti de K k Mabeyn dairesinin salonunda kabul eder. Baktibin htratndan anlaldna gre, bu yeni heyet iinde bulunan Hsn Paa, Abdlhamid Hn'a kar pek hrmetkrdr. "Vaz- edbane ve lisan- beligne ile" Selnik'e gtrleceim syler. Abdlhamid'in Hsn Paa'ya cevab u olur: "-Ben hasta biraderimi (Beinci Murad) bir ok sene raan Saray'nda muhafaza ettim. Siz de, beni orada muhafaza edin. Bundan baka bir ey istemem." Hkan- sbkn bu arzusuna kar Hsn Paa, ordu nun bu yolda karar aldn "edeb ve nezaket ile, fakat messir ve kat'i bir lisan ile" ifade eder. Bilhare Abdlhamid Hn, odasna ekilir ve

127

Baktibi ararak, raan Sara)n'nda oturmasn temin iin onu gelen hey'et zalan yanna gnderir. Red cevab verirler. Bu hl bir ka defa vuku bulur ama, karar deimez. Gelenler kararldr ve Abdlhamid herhalde o gece stan bul'dan karlp Selnik'e gtrlecektir!. Nihayet, Baktib'in bu iin, hi olmazsa sabaha bra klmasn rica ettii n, o Miralay Galip Bey denilen ada mn yle bard duyulur: "Koskoca anl bir ordu sizin hayatnz te'min ediyor. Bu babdaki karar kat'dir. Askerin karan byledir. Sizin hayat ve rahatnz ordu te'min etmitir. Bundan byk bir teminat vermek ve bu karardan nkl etmek (geri dnmek) mmkn deildir. Fakat bu teminat Dersaadet'de (stanbul'da) kalrsanz veremiyor. Mes'uliyet ka bul etmejdz!." Miralay Galip Bey'in byle bangr bangr bararak sylediklerini hemen oradaki odasnda bulunan Sultan Abdlhamid Hn da duymu ne gariptir, o na kadar ka pal duran kaplar alp, nnde silhl yzlerce asker toplanrken; yine Galip Bey'in sesi duyulmutur: "Asker fevkalde mteheyyic (heyecanl) bir halde olup, bunlarn zapt kaabil olamaz, biz hibir mes'uliyet kabul etmeyiz!." Bu srada Fethi Bey saatine bakar ve sonra arkadala rna dnerek; "-Vakit geiyor. Artk vazifemizi ifa edelim!" der!. Baktip diyor ki; "Bu szden ve kapnn nnde grdm askerlerden aklm btn btn perian olarak odaya tekrar girdim ve yere oturdum. Ellerimi efendimin ayaklarnn stne ko yarak dedim ki; "Velinimetim efendim, bizi burada brak

128

mayacaklar. Bunun ihtimalini gremiyorum. Allah gs termesin, eer bunlarn bir sul-niyetleri var ise, sizi Selnike gtrmeye ne hacet?, burada imdi icra edebilir ler. Bilemem ama eer srar edilecek olursa iyi bir netice vermeyecek zannediyorum. nk mesuliyeti zerlerin den atm olmak iin asker zabt edemedik diyecekler. Ben urada ayaklarnzn dibinden bir yere ayrlman. Takdir-i lhi her ne ise gelir, zuhur eder. Fakat siz nasl fermn buyurur iseniz yle yapalm. Baktip bj'le konuurken Abdlhamid Hn bir nda Harem dairesine girer ve hemen birka dakika sonra elinde ufak bir anta olduu halde kp binek-tana doru yrr. Ortada drt lndo (araba) vardr. Bunlardan birine Abdlhamid Hn biner ve o srada henz iki yanda olana en kk ehzadesi Abid Efendiyi kucana, dier ehza de Abdrrahim Efendiyi de yanna alr. ki kadn-efensM de karsna oturur. Dier arabalara ise, harem halkndan baz kadnlar dolar. Bu durumda, Hkan- sbka refakat eden erkekle re yer kalmamtr. Onlar da arabaclarn yanlarna otu rurlar ve bylece Yldz Sarayndan hareket olunur!. Aye Osmanolunun hatratna gre, Abdlhamid Hnn maiyyetindekiler jdrmi drt kiidir. Bu kafile. Hsn Paa ile Miralay Galip Bey muhafa zasnda Sirkeci istasyonuna getirilir ve fevkalde mhim emniyet tedbirlerinin alnd Sirkeci istasyonundan gece yars saat birde, bir hususi trenle Selnike yollanr. Bu husus tren, iki yatakl vagon ve bir furgondan iba rettir. Ve Abdlhamid Hnla maiyyetinin muhafazasna Binba Fethi (Okyar) memur edilmitir. Su almak iim birka istasyonda duran bu husus tren, mtemadiyen yol aln ve ancak, ertesi gn (28 Nisan aramba) ak71) Bkz; Ali Cevad Bey, a.g.e.
15

am ezanndan sonra Selnik civanna varabilmitir... Selnik istasyonunda deil de, Klk istasyonunda duran trenden indirilen ve oradan bir svari mfrezesi muhafazasnda Selnikdeki Alatini Kkne gtrlen Abdlhamid Hn ve maiyyetindekiler bu kk nnde nc Ordu Kumandan-vekili Hdi Paa, Selnik Bele diye Reisi Hakk ve Polis Mdr Vekili Tahsin (zer) tarafndan karlanm ve ailesi efrad ieri girinceye ka dar kapnn nnde bekleyen Abdlhamid Hn, bilhare mermer merdivenleri ar ar kmaya balam, tam o srada yats ezan okunduundan: Aziz Allah... Celle nuhu! diye mukabelede bulun mutur. YILDIZ YAMASI Sultan kinci Abdlhamidi byle tahtndan indirip hemen o gece Selnike gnderen ttihatlann daha son raki ilk ileri Yldz Sarayn yama etmek olmutur!. Tarihe Yldz Yamas diye geen bu byk soygun, ylesine adinin bayas bir soygundur ki, ttihad ve Te rakki Komitesine mensup baz kimselerce dahi telin edil mitir!. Enver Paaya yaknlyla tannan Hsameddin Ertrk adl ittihat subay, Yldz Yamas mevzuunda konuanlardan biridir. Htrtmda der ki, bu zat: Gnl isterdi ki, byk bir fikre ball temsil ettik lerini iddia eden ttihatlar, istibdt idaresini tarihe ka rtrp iktidan ele ahrken ve bir saltanat deitirirken; o zamana kadar yokluundan ikyet ettikleri hrriyet, adalet, msavat ve kardelik prensiplerine sdk kalsn lar, bize de rnek bir idare tarz gstersinler. Ne gezer!. s tanbulu mukavemetsiz alan, sonradan Hrriyet-i Ebediyye Tepesi diye adlandrdklar yerde adr kurup silh a tan beli fiekli, omuzlan tfekli bu idealistler, halka ken dilerini sevdirecekler ve eski idarenin ktlklerini sr'at130

le ortadan kaldracaklard. Bu babda mmkn olan ks men yaptlar!. Yeni dev in resm-i kadm Yldz Yama s ile atlar!. Abdlhamid, otuz senelik saltanatnda her taraftan kendisine gnderilen binlerce mcevherleri, altn ve gm takmlarn, prlanta, yakut, zmrt, necef ve daha binbir renk ve eitte gzleri kamatran byk bir serveti Yldz Saraynda dikkat ve itina ile saklamt. Sonradan kendi ifadesiyle: Ben bu kjnmetli hzineyi Yl dz Saraynda hususi surette ina ettirdiim bir dolabda demir kasalar iinde saklardm. demitir. Bunlar yama edilmitir. Kimin neyi ald da meydana kmamtr!. Bu hzinenin milyonlar aan kymeti zerinde durul maktadr. Sultan Abdlhamid, Selnikde Alatini Kknde arkadam (muhafzlardan) Debreli Zinnuna: "Ne yazk ki, ttihatlar bu byk hzineden hi olmazsa Meclis-i Mebsn haberdar edeceklerdi, onu da yapma dlar ve bu muazzam servetin zerine bir perde-i nisyn rttler. demitir. Halbuki, yama edilen yalnz mcevherat deildi. Sara yn kadife ipek perdeleri, gz kamatrc avizeleri, Herekede hususi surette iml edilmi hallar, sedef tablolar, oyma ilemeli kaplan, gm amdan ve mangallar, ce viz ve maun aacndan iml edilmi koltuklanyle kanapeleri, kutynden yatak, yorgan ve yastklar, gm mut fak takmlar, kak ve atal koleksiyonlar, memlekete ye ni bir devir getirdiklerini iddia eden Hareket Ordusu hari cindeki fed eteler tarafndan taksime uramt! Htrtnda Yldz Yamas mevzuunda bu satrlar yazan zat, mthi soygunun Hareket Ordusu dndaki etecilerce yapld zerinde durmaktadr ama, Meruti yeti kurtarmak (!) zere stanbula giren Hareket Ordu72) Bkz; Hsameddin Ertrk, ki Devrin Perde Arkas, stan bul, 1957.

131

Sttnun o yamaya neden mni olmadm izah edemez!. Edemez, nk iinde her Balkan milletinden ynlarla mahlkat bulunan bu grhlar, yana gayesiyle Hare ket Ordusu iine katlmlar ve ttihat sergerdelerin gayretiyle ibu yamaya da muvaffak olmulardr!. nceieri koyu bir ttihat olan bilhare onlardan, aynlp mu halefet safma geen Rza Tevfike atfen bz eserlerde yer alaj bir iddia Tldz Yamasnn iyzn ve bu yama nn evvelden tasarlandn tesbit bakmndan mhimdir!. Bu iddiaya gre: Rza Teyfik, 31 Martj mtekib ku rulan Divan- Harb-i rfide unlar sylemitir: -Hkim bey! Gnahmz ok b)^ktr. Allah bizi af fetsin. 31 Mart hareketinin hazrland gnlerde ben, Talt Beye/Paaya bundan tevakki edilmesi lzm geldi^ n i syledim. Beyhude yere karde kan dklmesine m ini olmaya altm, douraca kt neticeleri hatrBattmsa da aldm cevap u oldu: -Ne yapalm Rza Bey, Cemiyetin paraya ihtiyac var. Bu ihtiyac da ancak Yldz Saraynn zenginlii ve aradaki hazine karlayabilir. Rza Tevfke atfen ne srlen bu ifaat birok kitap ta yer alm, 31 Martla ilgili makalelerin' pek ounda rlmse de, hangi mahkemede hangi dv dolaysyle sylendii kaydolunmam ve bu iddia ile alkal olarak herhangi bir delil de gsterilememitir. Bu bakmdan, pek mhim, olan bu iddia -imdilik- vesikadan mahrum dur. Ancak, bu iddiann vesikadan mahrum oluu, Talt Paay yalnz bu meselede bylesine ar bir ithamdan kurtarr ama, ttihatlann Yldz Yamasndaki tertip ve tevikini j^ok edemez!. Nitekim, Sultan Readn Baktibi Halid Ziya (ki, bu makama ttihatlarca getirilmitir) yeni Pdih nam na Yldz Sarayn grmeye gitmi ve htrtmda lk aknlk ilk admda balad!. Daire-i hususiyye bu mu 132

idi?. B t n A bd lh a m id siyasetinin m ih veri u bask ta v a n l lo k e c ik le rd e n ve on u n ii tk lm tk lm k a t d esteleriyle dolu dolaplardan ibaret rnij^di? M ethalden son ra h em en ilk k aran lk odada b ir divan gsterdiler. B u, A bd lh a m id in istirah at yeri idi. B elki de yata!. Z aten D aire-i h u su siyyede en basit ek ilde bir y a tak od as grem edik . D aire-i husu siyyeye bitiik olduka g zel b ir b in a olan iki k atl d aired e de lem en h i eya k a lm a m t!.. d iyerek zm n en olsu n b y k soygunu itir a f e d e r am a, h em en biraz aada e 3'an n saray m en s u p la n ta ra fn d a n gt r ld n -ttih a tlk ga yretiy le- k ay tta n da k en din i alam az!.. Y ld z S ara 3iin dak i n adide eyann ya m a edilm esini m te k ib A b d lh a m id in s a r a y i in d e s a k l s e r v e tin i a ra tra n ttih atlar, m ah l pdihn m u sah ibi N adir A a v a s ta sy le gz d ik tik leri serveti de b u lm u la rd r!. E le geen b u servet m evzu un da N adir A a der ki; S a ba h leyin bize, zan n ed erim m u h afzlarm zda n h a bersiz, H arbiye talebeleri ay, ekm ek, peynir, zeytin getir diler, sigara isteyip istem ediim izi sordjlar. B ir m ddet sonra b ir B in ba eld i, yk sek sesle; N ad ir A a kim dir, buraya gelsin ! diye seslendi. K orku ile ilerledim , H ajT etle y z m e bakt; N ad ir A a sen m isin?. A llah ,.,, A llah!,, d iye sylenip kt. B ir m d det sonra ya n n d a bak a bir B inba ile geldi. O nun yannda iki M iralay ve b ir K aym a kam vard. F a k at hepsi de o B in baya ok h rm et edi yorlard. G zel yzl, m unis bakl bir genti. Sonra rendim , m eh u r H rriyet K ahram an E nver B ey (Paa) imi. O, ilk g elen B inba seslendi; N ad ir A a gelsin! B en y in e k ork u ile ilerledim . H erh ald e siy ah rengim b sb t n k ararm , dudaklarm titrer olm u tu ki, E nver B ey m erh a m etle y z m e bakt; 73) Bkz: HaJid Ziya Uakhgil, Saray ve tesi, stanbul, 1965,

133

-Nadir Aa siz misiniz?. Korkmaynz, tellanacak birey yok. Ve ilk gelen Binbaya emretti; -Halid Bey, bunu Harbiye Nezretine gnderiniz!" Ertesi gn sabah erkenden hazr olmam, Yldz Sarayna gideceimizi tebli ettiler. Yine merak ve heyecan iinde kaldm. Biraz sonra, imdi skdar Mutasarrf ve Kumandan olan Kaymakam Cemal Bey (Paa), Mira lay Galip Bey ve isminin Hac Adil Bey olduunu ren diim zatlarla Yldz Sarayna geldik. Paalar ve dierleri hayretlerini, Pdiahmzm ( Abdlhamid Hnn) husus marangozhne olarak kulland bitiik dar odaya girdileri zaman hissettiler. nk Sultan Hamid, eskiiien bir koridor olan burasn genilet mi ve husus marangozhne haline koyarak, tezghn altndaki bolua binlerce altn yerletirmiti. hsn- hnelerin kimse tarafndan bilinmemesini arzu ettii zaman bu paradan verirdi. Burada kimseyi kabul etmez di. Sadece pek sevdii olu ehzde Burhaneddin Efendi ile kk olu Abid Efendijd alrd. Buradaki paralarn, husus kimseler eline geip heder olmasn istemediinden. Paalar hdiseden haberdar et tim. Hep beraber marangozhaneye girdik, altnlarn olduu yeri gsterdim. Biraz aratrdktan sonra, husus manivelsn bularak atlar. Gzlerimiz kamarnt. Hepsi birden birer hayret sayhas frlattlar!. Altnlardan baka deste deste banknotlar da vard ve bunlarn deeri yksekti Sultan kinci Abdlhamidin ele geen bu servetine Harbiye Nezretince el konulmu ve o gnlerde tam bir diktatr kesilen Mahmud evket Paa bu paray keyfe mayea kullanmak istemitir. Devrin Maliye Nzn Rfat Bey bu usulsz harekete itiraz etmise de, onun bu itira74) Bkz: 31 Mart htillinde Sultan Hamid, stanbul, 1977. 134

zina kimse itibar etmemi ve neticede Rfat Beyin istifa syla Maliye Nezretine ttihatlarn mehur Cavit Beyi getirilerek Sultan Abdlhamidin ahs servetini t tihat sergerdeler diledikleri gibi kullanmlardr!. Tevfik Fikret gibi birinin dahi Hn- Yama balkl manzumesiyle telin ettii mehur Yldz Yamas ttihatlann yzkarasdr!. Samiha Ayverdi bu yzkarasmdan bahisle diyor ki: "kinci Abdlhamid, ehzdeliinden beri bir mstahsil gibi yaam, hkmdarlnda ise bu tasar ruf fikrini devlete mil bir anlay haline getirerek, eski borlarla gremi ve muzaffer olmutu. te bu fikirden hareket ederek, memleketin skk zamanlan iin sarayn da evldlanna dahi vermedii bir hazine toplamt. Bunlar, btn dnya hkmdarlarndan gelen emsli ender bulu nur mcevherler, inciler, elmaslar, altn ve gm eya idi. te bu hazine oktandr ayak takm politikaclarn ihtirasm gcklamakta bulunuyordu. Hem, Makedon yadan buralara kadan gelen ete reislerinin de gnlleri ni ho edecek bir bahi lzmd. ktidar ele geirenler henz dadan geldikleri arklarla yaarken, o byk servet ne diye olduu yerde bekletilecekti?. Yldz Sara}^ bu anlaya dayanarak yama edildi ve otuz ylda damla damla toplanm bu servet, bir dman mal yama edilir gibi, kapann elinde kald. Mhim bir ksm da, etecilerin izmeleri iinde Makedonyaya gitti!. Komitann alnna srlen bu yama lekesi, onlarn ne kadar sade suya bir idealizmin adam olduklarn umum efkra bir kerre daha ikr etti Yldz yamasndan yalnz Yldz Ktphanesi kurtul mutur diyen muhterem Tevfik Demirolu ilave ediyor: Yldz ktphanesi dnyada ei az bulunur eserlerle dolu
75) Bkz: Trk-Rus Mnasebetleri ve Muharebeleri, stanbul 1970.

135

idi. Sarayn dier ksmlarm yama edenler ktphaneye de hcum ettiler. Fakat ktphane mdr -ki merhum Nureddin Kalkandereli'nin babasdr- kapda yamaclann nne yatt. Beni inemeden geemezsiniz!. dedi. Asker ler arasnda Ealkandereli iki nefer, hemehrilerini tanyp eli ni pp teminat verdiler ve orada nbet beklediler. Yirmi otuz bin elyazmas cildler bPyIe kurtuldu. Sonradan o zatn olu Nureddin Bey, o kitaplar toplad, kilit altna ald, bylece imd,iki niversite Ktphanesi meydana geldi. Yine ayn zat anlatyor; Sadret Seryveri Cemal Beyden unu dinledim; Ben yetitiim zaman iin kayma bitmi, yni, ya ma edilenler edilmiti. Hatta pencereler arpmasn diye kullanlan zeri mcevher ilemeli kesme mermer tala rn byk bir ksmm dahi gtrmlerdi. Kalanlar tesbit edip Sadrete rapor ettim. Hamdolsun ki, elimi hibir eye srm deilim. Sonradan Yldz Yamas eserler Bedestende hara mezat satlr hale geldi. rfi dareye (Sk Ynetime) kada,r intikal etti, fakat netice yok. u sz de, Tevfk Deriirolunundur; Bulgarlann ban da Sandanki isminde ttihat komitac yard. Onun yapt yama destanlara gese yeridir amma, ya y a p t r a n la r ? ! (^6) Yldz Ktphanesini ktphane mdr Sabri Beyin kapnn nne yatarak kurtardna, Dr. Sedad Kumbara clar da Hayat Tarih Mecmuasndaki tetkikinde temas etmekte ve bu zat, ale Kkndeki ok geni ve ki3Tneti Hereke hallarnn kapdan kanlamaynca, kesilerek p a r a p a r a yamalandm yazmakta, ayrca Yldz Sarayndaki bz kymetU eyay, bz kimselerin evlerine g trdklerini kaytla, altn ibrik ve son derece gzel ilen mi baha biilmez derecede deerli eyann mahkeme ka raryla bir mebsdan msadere edildiini kaydetmektedir.
76) Bkz: Tercman Gazetesi Koleksiyonu.

136