T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ
KOMİSYON BAŞKANLIĞI

Bilim Alanı: FEN BİLİMLERİ

Proje No: FEN – 102 / 020603

PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE

TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ

Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU (Fen - Edebiyat Fakültesi)

YARDIMCI ARAŞTIRICILAR

Biyoloji Öğretmeni Mustafa YAVUZ

İstanbul – 2005
 T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOMİSYONU BAŞKANLIĞI
PROJE BİLGİ FORMU –A–

PROJE NO: ALAN DESTEKLENDİĞİ YIL

FEN – 102 / 020603 Fen Bilimleri 2003 – 2005

PROJE ADI: “Pamukkale Yöresi Likenleri Üzerinde Taksonomik ve Ekolojik Bir Çalışma”

PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ: Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU

YARDIMCI ARAŞTIRICI: Mustafa YAVUZ

ANAHTAR KELİMELER: Liken Sistematiği, Pamukkale, Ekoloji

PROJENİN AMAÇLARI:

1. Pamukkale yöresinin liken florasını belirlemek ve tanıtmak,

2. Bölgedeki likenlerin ekolojik özelliklerini ortaya koymak.

ARAŞTIRMA MATERYALİ VE YÖNTEM:

1. Arazi gezileriyle bölgenin ekolojik özellikleri keşfedilmiştir.

2. Yine arazi çalışmasıyla bölgeden liken örnekleri toplanmıştır.

3. Toplanan örnekler tayin edilmiştir.

4. Tayin edilen örnekler herbaryuma alınmıştır.

5. Türlerin özellikleri ve ekolojik ilişkileri incelenmiştir.

SONUÇLAR:

Pamukkale yöresinin liken florası çıkarılmıştır. Çalışmada 19 familyadan 33 cinse ait 81 tür (82
takson) tespit edilmiştir. Bunlardan, Pamukkale yöresi için 63 tür, Türkiye Liken Florası için ise 5 tür
yeni kayıttır.

* Projeye Üniversite Dışı Destek :

* Projeden Üretilen Yayınlar :

 T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOMİSYONU BAŞKANLIĞI
PROJE BİLGİ FORMU –B–

BİLİM ALANI: Fen Bilimleri PROJE NO: FEN – 102 / 020603

PROJE ADI : “Pamukkale Yöresi Likenleri Üzerinde Taksonomik ve Ekolojik Bir Çalışma”
PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ : Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU
YARDIMCI ARAŞTIRICI : Mustafa YAVUZ
PROJENİN YÜRÜTÜLDÜĞÜ KURULUŞ : Marmara Üniversitesi

ÖZET

“PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE

TAKSONOMİK Ve EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA”

Araştırma bölgesi olarak seçilen Pamukkale yöresinden, bölgenin florasını

belirlemek ve tanıtmak amacıyla, 10 Ağustos 2002 ile 26 Ocak 2005 tarihleri
arasında, on dört farklı lokaliteden toplanan liken örneklerinin tayinleri
yapılmıştır. Çalışmada 19 familyadan 33 cinse ait 81 tür (82 takson) tespit
edilmiştir. Likenlerin cins tayin anahtarı, taksonların tayin anahtarları,
deskripsiyonları, araştırma alanındaki yayılışları, toplandıkları substratın
özellikleri, Türkiye’deki yayılışları, dünyadaki yayılış alanları ve habitatları ile
birlikte verilmiştir. 63 tür, araştırma bölgesi için; 5 tür ise Türkiye Liken Florası
için yeni kayıttır.

SUMMARY

“A TAXONOMICAL AND ECOLOGICAL STUDY ON

LICHENS OF PAMUKKALE DISTRICT”

The lichen specimens collected from fourteen localities in the research area
between the dates August 10 2002 and January 26 2005. The specimens
have been determined to represent the lichen flora of Pamukkale and its
surroundings. 81 species (82 taxa) belong to 33 genera from 19 families were
identified. Keys to genera and taxa, their descriptions, distributions in the
research area, in Turkey and in the world with their habitats have been given.
63 species were newly recorded for the research area. Also 5 species and are
new records for Turkish Lichen Flora.
ÖNSÖZ

Araştırma konumuz, her geçen gün daha da önem kazanan ve son yıllarda
giderek artan sayıda çalışmaya konu olan likenlerdir. Çalışma alanı olarak
Pamukkale Travertenleri ve Antik Hierapolis Kenti kalıntıları seçilmiştir. Dünyada
bir eşi daha bulunmayan Pamukkale Travertenleri, UNESCO tarafından Dünya
Mirası Listesine dâhil edilmiştir. Travertenlerin doğal güzelliğinin ve beyazlığının
korunmasının yanı sıra, genel olarak Pamukkale bölgesinin ekolojik ve vejetatif
potansiyelleri de dikkate değer bir önem arz etmektedir. Bu sebeple Çevre Bakanlığı
bünyesinde çalışan Özel Çevre Koruma Kurumu tarafından, Pamukkale yöresi
‘Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi’ ilân edilmiştir. Yaptığımız bu çalışmayla
Pamukkale çevresinin Liken Florası tespit edilmiş, buradan yola çıkılarak hava
kirliliği ve ekolojisi gibi konularda yorumlar yapılmıştır.
Bu yüksek lisans tez çalışması, Marmara Üniversitesi Bilimsel Araştırma
Projeleri Komisyon Başkanlığı’nca desteklenmiştir.
Tüm tez çalışmam boyunca bana yol gösteren ve maddî - manevî her türlü
desteği kendisinde bulduğum, özellikle Likenoloji alanında derin bilgilerine her
zaman ihtiyaç duyduğum değerli tez danışmanım Yrd. Doç Dr. Gülşah
ÇOBANOĞLU’na teşekkürlerimi sunarım.
Fiziksel anlamda gerçekten zor fakat ruhen oldukça heyecan verici ve
dinlendirici arazi çalışmalarım sırasında benden yardımlarını esirgemeyen, tez
çalışmam boyunca her türlü fedakârlığa katlanan sevgili eşim Secâ YAVUZ’a ve
aileme teşekkürü bir borç bilirim.

i
İÇİNDEKİLER

SAYFA
ÖZET vi

ABSTRACT vi

YENİLİK BEYANI vii

KISALTMALAR LİSTESİ viii

ŞEKİL LİSTESİ ix

TABLO LİSTESİ xi

BÖLÜM I. GİRİŞ VE AMAÇ 1

1. 1. LİKENLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ 1

1. 2. LİKENLERİN SİSTEMATİĞİ 2
1. 3. LİKENLERİN EKOLOJİK ÖNEMİ 4
a. Makrohabitat Faktörler 4
b. Mikrohabitat Faktörler 4
1. 4. LİKEN BİLEŞİKLERİ 6

BÖLÜM II. ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN TANITIMI 8

2. 1. DENİZLİ İLİ’NİN TANITIMI 8

2. 1. 1. Denizli’nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri 8
2. 1. 1. 1. Denizli’nin Konumu 8
2. 1. 1. 2. Denizli’nin Yüzey Şekilleri 12
2. 1. 1. 3. Denizli’nin Dağları 13
2. 1. 1. 4. Denizli’nin Ovaları 14
2. 1. 1. 5. Denizli’nin Gölleri 14
2. 1. 2. Denizli’nin İklim Özellikleri 14
2. 1. 3. Denizli’nin Bitki Örtüsü 22
2. 2. PAMUKKALE’NİN TANITIMI 23
2. 2. 1. Pamukkale’nin Coğrafî Konumu ve Yüzey Şekilleri 23
2. 2. 2. Antik Hierapolis Kenti 24
2. 2. 3. Pamukkale Travertenleri ve Jeolojik Yapısı 26
2. 2. 4. Pamukkale Yöresi’nin Toprak Özellikleri 30

ii
 2. 2. 5. Pamukkale Yöresi’nin İklimi 31
2. 2. 6. Pamukkale Yöresi’nin Vejetasyonu (Bitki Örtüsü) 31
2. 2. 7. Pamukkale Yöresinde Erozyon Etkisi 32
2. 2. 8. Araştırma Bölgesi Konumu ve Lokaliteler 33
2. 2. 8. 1. Konum ve Bakı 33
2. 2. 8. 2. Araştırma Bölgesinde Lokaliteler 33

BÖLÜM III. MATERYAL VE YÖNTEM 39

3. 1. MATERYAL TOPLAMA YÖNTEMİ 39

3. 2. İNCELEME ve TAYİN YÖNTEMİ 39

BÖLÜM IV. BULGULAR 41

4. 1. KULLANILAN LİKEN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ 41

4. 2. TESPİT EDİLEN CİNSLERİN SİSTEMATİĞİ 41
4. 3. TESPİT EDİLEN TAKSONLARIN LİSTESİ 43
4. 4. CİNS TAYİN ANAHTARI 45
4. 5. DESKRİPSİYONLAR VE YAYILIŞ ALANLARI 49
4. 5. 1. ACAROSPORA A. Massal. 50
4. 5. 1. 1. Acarospora cervina A. Massal. 50
4. 5. 1. 2. Acarospora macrospora (Hepp.) A. Massal. ex Bagl. 51
4. 5. 2. ASPICILIA A. Massal. 52
4. 5. 2. 1. Aspicilia calcarea (L.) Mudd 52
4. 2. 2. 2. Aspicilia contorta (Hoffm.) Krempelh. 54
Aspicilia contorta ssp. contorta 54
Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana 54
4. 2. 2. 3. Aspicilia recedens (Taylor) Arnold 55
4. 5. 3. BUELLIA De Not. 56
4. 5. 3. 1. Buellia badia (Fr.) A. Massal. 56
4. 5. 4. CALOPLACA Th. Fr. 56
4. 5. 4. 1. Caloplaca alociza (A. Massal.) Mig. 58
4. 5. 4. 2. Caloplaca aractina (Fr.) Häyrén 58
4. 5. 4. 3. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedwig) Th. Fr. 59
4. 5. 4. 4. Caloplaca cerinelloides (Erichsen) Poelt 60
4. 5. 4. 5. Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll. Arg. 60
4. 5. 4. 6. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr. 61
4. 5. 4. 7. Caloplaca coronata (Kremp. ex Körb.) J.Steiner 62
4. 5. 4. 8. Caloplaca decipiens (Arnold) Blomb. & Forssell 62
4. 5. 4. 9. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr. 63
4. 5. 4. 10. Caloplaca erythrocarpa (Pers.) Zwackh 64
4. 5. 4. 11. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon 64
4. 5. 4. 12. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade 65
4. 5. 4. 13. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr. 66
4. 5. 4. 14. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. 67
4. 5. 4. 15. Caloplaca luteoalba (Turner) Th. Fr. 67

iii
 4. 5. 4. 16. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin. 68
4. 5. 4. 17. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner 69
4. 5. 4. 18. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll. Arg. 70
4. 5. 5. CANDELARIELLA Müll. Arg. 70
4. 5. 5. 1. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. 71
4. 5. 5. 2. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm. 72
4. 5. 5. 3. Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll.Arg. 72
4. 5. 5. 4. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau 74
4. 5. 6. CATAPYRENIUM Flotow. 74
4. 5. 6. 1. Catapyrenium squamulosum (Ach.) Breuss 74
4. 5. 7. CLADONIA Hill ex Browne 75
4. 5. 7. 1. Cladonia foliacea (Hudson) Willd. 76
4. 5. 7. 2. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot 77
4. 5. 8. COLLEMA Weber ex Wigg. 77
4. 5. 8. 1. Collema cristatum (L.) Weber ex F. H. Wigg. 78
4. 5. 8. 2. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel. 79
4. 5. 9. DIPLOSCHISTES Norman 80
4. 5. 9. 1. Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant. 80
4. 5. 9. 2. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman 81
4. 5. 10. DIPLOTOMMA Flotow 82
4. 5. 10. 1. Diplotomma epipolium Arnold. 82
4. 5. 11. FULGENSIA A. Massal. & de Not. 83
4. 5. 11. 1. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin 83
4. 5. 12. LECANIA A. Massal. 84
4. 5. 12. 1. Lecania sylvestris (Arnold) Arnold 84
4. 5. 12. 2. Lecania turicensis (Hepp.) Müll. Arg. 85
4. 5. 13. LECANORA Ach. 85
4. 5. 13. 1. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth & Rostrup. 86
4. 5. 13. 2. Lecanora campestris (Schaerer) Hue 87
4. 5. 13. 3. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf. 87
4. 5. 13. 4. Lecanora sambuci (Pers.) Nyl. 88
4. 5. 13. 5. Lecanora varia (Hoffm.) Ach. 89
4. 5. 14. LECIDEA Ach. 90
4. 5. 14. 1. Lecidea lurida Ach. 90
4. 5. 15. LECIDELLA Körber 91
4. 5. 15. 1. Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy 91
4. 5. 16. LICHINELLA Nyl. 92
4. 5. 16. 1. Lichinella stipatula Nyl. 92
4. 5. 17. LOBOTHALLIA (Clauz. & Roux) Haf. 93
4. 5. 17. 1. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Haf. 93
4. 5. 18. OPEGRAPHA Ach. 94
4. 5. 18. 1. Opegrapha herbarum Mont 94
4. 5. 19. PELTULA Nyl. 94
4. 5. 19. 1. Peltula euploca (Ach.) Poelt ex Ozenda et Clauz. 95
4. 5. 19. 2. Peltula patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog. 95
4. 5. 20. PHAEOPHYSCIA Moberg. 96
4. 5. 20. 1. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg 96
4. 5. 21. PHYSCIA (Schreber) Michaux 97
4. 5. 21. 1. Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier 97
4. 5. 21. 2. Physcia stellaris (L.) Nyl. 98

iv
 4. 5. 21. 3. Physcia tribacia (Ach.) Nyl. 98
4. 5. 22. PHYSCONIA Poelt 100
4. 5. 22. 1. Physconia distorta (With.) J. R. Laundon 100
4. 5. 22. 2. Physconia grisea (Lam.) Poelt 101
4. 5. 23. PLACOCARPUS Trevisan 102
4. 5. 23. 1. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss 102
4. 5. 24. PLACYNTHIUM (Ach.) S. Gray 103
4. 5. 24. 1. Placynthium nigrum (Huds.) Gray 103
4. 5. 25. PROTOPARMELIOPSIS M.Choisy 104
4. 5. 25. 1. Protoparmeliopsis muralis M.Choisy 104
4. 5. 26. PSORA Hoffm. 105
4. 5. 26. 1. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm. 105
4. 5. 27. RINODINA (Ach.) S. Gray 106
4. 5. 27. 1. Rinodina bischoffii (Hepp) A. Massal. 107
4. 5. 27. 2. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold 107
4. 5. 27. 3. Rinodina exigua (Ach.) S. Gray 108
4. 5. 27. 4. Rinodina gennarii Bagl. 109
4. 5. 28. SARCOGYNE Flotow 109
4. 5. 28. 1 Sarcogyne privigna var. calcicola H.Magn. 109
4. 5. 28. 2 Sarcogyne regularis Körber 110
4. 5. 29. SQUAMARINA Poelt 111
4. 5. 29. 1. Squamarina cartilaginea (With.) P. James 111
4. 5. 30. TONINIA A. Massal. 112
4. 5. 30. 1. Toninia candida (Weber) Th. Fr. 113
4. 5. 30. 2. Toninia cinereovirens (Schaer.) A. Massal. 114
4. 5. 30. 3. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr. 114
4. 5. 30. 4. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr. 115
4. 5. 30. 5. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal 115
4. 5. 31. VERRUCARIA Schrader 116
4. 5. 31. 1. Verrucaria glaucina Ach. 117
4. 5. 31. 2. Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan 118
4. 5. 31. 3. Verrucaria muralis Ach. 118
4. 5. 31. 4. Verrucaria nigrescens Pers. 119
4. 5. 31. 5. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach. 120
4. 5. 32. XANTHOPARMELIA (Vain.) Hale 121
4. 5. 32. 1. Xanthoparmelia pulla (Ach.) O.Blanco, A.Crespo,
Elix, D.Hawksw. & Lumbsch 121
4. 5. 33. XANTHORIA (Fr.) Th. Fr. 122
4. 5. 33. 1. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. 122
4. 5. 33. 2. Xanthoria polycarpa (Hoffm.) Rieber 124

BÖLÜM V. SONUÇ ve TARTIŞMA 128

TERİMLER LİSTESİ 141

KAYNAKLAR 145

ÖZGEÇMİŞ 151

v
ÖZET

PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE

TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA

Araştırma bölgesi olarak seçilen Pamukkale yöresinden, bölgenin florasını

belirlemek ve tanıtmak amacıyla, 10 Ağustos 2002 ile 26 Ocak 2005 tarihleri
arasında, on dört farklı lokaliteden toplanan liken örneklerinin tayinleri yapılmıştır.
Çalışmada 19 familyadan 33 cinse ait 81 tür (82 takson) tespit edilmiştir. Likenlerin
cins tayin anahtarı, taksonların tayin anahtarları, deskripsiyonları, araştırma
alanındaki yayılışları, toplandıkları substratın özellikleri, Türkiye’deki yayılışları,
dünyadaki yayılış alanları ve habitatları ile birlikte verilmiştir. 63 tür, araştırma
bölgesi için; 5 tür ise Türkiye Liken Florası için yeni kayıttır.

Ağustos 2005 Mustafa YAVUZ

ABSTRACT

A TAXONOMICAL AND ECOLOGICAL STUDY ON LICHENS

OF PAMUKKALE DISTRICT

The lichen specimens collected from fourteen localities in the research area
between the dates August 10 2002 and January 26 2005. The specimens have been
determined to represent the lichen flora of Pamukkale and its surroundings. 81
species (82 taxa) belong to 33 genera from 19 families were identified. Keys to
genera and taxa, their descriptions, distributions in the research area, in Turkey and
in the world with their habitats have been given. 63 species were newly recorded for
the research area. Also 5 species and are new records for Turkish Lichen Flora.

August 2005 Mustafa YAVUZ

vi
YENİLİK BEYANI

PAMUKKALE YÖRESİ LİKENLERİ ÜZERİNDE

TAKSONOMİK VE EKOLOJİK BİR ÇALIŞMA

Ekoloji, tıp, eczacılık, kimya ve endüstri gibi ekonomik alanlarda kullanılıyor

olmaları likenlerin önemini günümüzde bir kat daha arttırmıştır. Ancak, ülkemizde
Likenoloji alanındaki çalışmalar henüz yetersizdir. Bu alanda yapılması gereken en
temel çalışma floristik bir taksonomi çalışmasıdır. Floristik çalışmaların bir süre
sonra genetik, biyokimyasal ve biyoteknolojik çalışmalara ışık tutacağı ümidindeyiz.
Yine önemle belirtilmesi gereken bir husus da, henüz ülkemizin bir liken florası
yazılmamıştır. Böyle çalışmaların günün birinde ‘Türkiye Liken Florası’nı kaleme
alacak bilim adamlarımıza birer kilometre taşı olacağı kanaatindeyiz.
Bu çalışmada Pamukkale yöresindeki likenler toplanmış, taksonomik olarak
incelenmiş, tayin edilmiş ve tanıtılmıştır. Araştırma alanında daha önce Likenler ile
ilgili bazı çalışmalar yapılmışsa da, sistemli ve uzun vadeli bir çalışma
yapılmamıştır. Bölge florasında tespit edilen likenlerin 18 takson dışında tamamı
(63) ilk defa tarafımızdan kaydedilmiştir. Ayrıca likenler arasındaki 5 tür Türkiye
Liken Florası için yeni kayıt durumundadır.
Çalışma sonunda bölgenin liken florasında gözlenen tür sayısı zenginliği ve
özellikle hava kirliliğine karşı duyarlı diyebileceğimiz türlerin yer alması hava
temizliği bakımından bu turistik yörenin eşsizliğini göstermektedir. Buna ilâveten
traverten kayaçları üzerinde gelişmeye başlayan likenler, bir bölgede bitki örtüsünün
ilk defa nasıl ortaya çıktığı hakkında bilgiler sunmaktadır.

Ağustos 2005

Danışman Öğrenci

Yrd. Doç. Dr. Gülşah ÇOBANOĞLU Biyoloji Öğretmeni Mustafa YAVUZ

vii
KISALTMALAR LİSTESİ

C : Ticari çamaşır suyu - Sodyum hipoklorid çözeltisi

Epi : Epifitik
I : % 70 etil alkolde çözünmüş iyot kristalleri
K : % 10 KOH Potasyum Hidroksit çözeltisi
KK : Kalkerli kaya
Kyb : Karayosunları ile birlikte
Lik : Likenikol, Liken üzerinde
µg : Mikrogram (= 10 -6 g)
µm : Mikrometre (= 10 -6 m)
Mus : Musikol, Karayosunu üzerinde
N : % 50 Nitrik asit
P : % 95 etil alkoldeki doygun parafenilendiamin
Sin. : Sinonim (Eş isim)
sp. : Species (Tür)
ssp. : Subspecies (Alt tür)
Ter : Terrikol, Toprak üzerinde

viii
ŞEKİL LİSTESİ

ŞEKİL SAYFA

Şekil I - 1 Evernik Asitin Formülü 6

Şekil I - 2 Usnik Asitin Formülü 6

Şekil II - 1 Denizli İli’nin Türkiye Üzerindeki Konumu ve C2 Karesi 10

Şekil II - 2 Denizli ve Pamukkale Yöresi Jeolojik Haritası 11

Şekil II - 3 Çürüksu Vadisi’nin Uydu Fotoğrafı 12

Şekil II - 4 Çürüksu Vadisi’nin Topografik Haritası 13

Şekil II - 5 Denizli İli’ne Ait İklim Diyagramı 15

Şekil II - 6 Denizli İli’ne Ait Ombrotermik Diyagram 20

Şekil II - 7 Egemen Rüzgâr Yönleri 21

Şekil II - 8 Hierapolis Kenti’nin MS III. Yüzyıldaki Görünümü 25

Şekil II - 9 Hierapolis Kenti’nin Günümüz Kalıntıları 25

Şekil II - 10 Pamukkale’de Traverten Çeşitleri 27

Şekil II - 11 Araştırma Bölgesinin Plânı 35

Şekil II - 12 NASA World Wind 1.3.1 Landsat Image 3D 36

Şekil II - 13 Denizli - Pamukkale Yöresinde Dağların Bakı Pozisyonu 37

Şekil II - 14 Pamukkale ve Çevresi Monoskopik Hava Fotoğrafı 38

Şekil IV – 1 Caloplaca teicholyta 125

Şekil IV – 2 Caloplaca flavescens 125

Şekil IV – 3 Caloplaca aractina 125

Şekil IV – 4 Catapyrenium squamulosum 125

ix
Şekil IV – 5 Diploschistes muscorum 125

Şekil IV – 6 Fulgensia fulgens 125

Şekil IV – 7 Fulgensia fulgens 126

Şekil IV – 8 Fulgensia fulgens (CaCO3’ten Etkilenmiş) 126

Şekil IV – 9 Lecania turicensis 126

Şekil IV – 10 Opegrapha herbarum 126

Şekil IV – 11 Parmeliopsis muralis 126

Şekil IV – 12 Peltula euploca &Lichinella stipatula 126

Şekil IV – 13 Placocarpus schaereri 127

Şekil IV – 14 Psora decipiens 127

Şekil IV – 15 Sarcogyne privigna 127

Şekil IV – 16 Squamarina cartilaginea 127

Şekil IV – 17 Toninia candida & Catapyrenium squamulosum 127

Şekil IV – 18 Xanthoparmelia pulla 127

Şekil V - 1 On iki Numaralı Lokaliteden Pamukkale’nin Görünümü 128

Şekil V - 2 Lokalitelerdeki Takson Sayıları 134

Şekil V - 3 Substrat Cinsine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımları 135

Şekil V - 4 Tallus Biçimine Göre likenlerin Yüzdelik Dağılımı 135

Şekil V - 5 GPS Koordinatları - Tür Dağılımı 136

Şekil V - 6 Termal Suyun Etkisiyle Kireçle Kaplanan Mısır Bitkileri 137

Şekil V - 7 CaCO3’le Kaplanmış Liken ve Karayosunu Örnekleri 138

x
TABLO LİSTESİ

TABLO SAYFA

Tablo II - 1 Denizli İli 2002 Yılı Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları 16

Tablo II - 2 Denizli İli'ne Ait Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Yağış Değerleri 17

Tablo II - 3 Denizli İli'ne Ait Don Olaylı Gün Süreleri 17

Tablo II - 4 Denizli İli'ne Ait Ortalama ve Mutlak Ekstrem Sıcaklıklar 18

Tablo II - 5 Denizli İli'nde Egemen Rüzgâr Yönleri ve Frekansları 19

Tablo II - 6 Denizli İli'nde En Hızlı Rüzgâr Yönü ve Hızı 19

Tablo II - 7 Termal Kaynağın Kimyasal Analizi 29

Tablo II - 8 Denizli İçme Suyunun Kimyasal Nitelikleri 30

Tablo II - 9 Pamukkale 2003 Yılı Ortalama Sıcaklık Değerleri 31

Tablo V - 1 Denizli İli’nde Tespit Edilen Likenler 129

Tablo V - 1 Türlerin Lokalitelere Göre Dağılımı 131

Tablo V - 2 Tallus ve Substrat Çeşitlerine Göre Likenlerin Dağılımı 132

Tablo V - 3 Cinslerin Familyalara Dağılımı ve Tür Sayıları 133

xi
 BÖLÜM I.

GİRİŞ VE AMAÇ

1. 1. LİKENLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Sıra dışı organizmalar olarak kabul edebileceğimiz likenler, alg ve mantar

hücrelerinin karşılıklı fayda prensibine dayanan simbiyotik birliktelikleri sonucu
oluşmuşlardır. Bir likeni meydana getiren iki canlı da karşılıklı olarak birbirlerinden
fayda elde etmektedirler. Mantar, algin gerçekleştirdiği fotosentez işlemi sonucunda
besin elde ederken alg, mantarın her iki ortağa da sağladığı su ve mineral maddeler
sayesinde kurumaktan korunmakta ve kendisi için emin bir yerde yaşamını
sürdürmektedir. [1, 29 – 32]
Mantar bileşeni çoğunlukla Ascomycetes (% 98), Basidiomycetes (% 0,4) ya
da Deuteromycetes (% 1,6) grubundan; alg bileşeni ise genellikle Chlorophyta (%
90), veya Cyanobacteria (% 10) grubundandır. Burada dikkati çeken en önemli
husus, mantar ve alg hücrelerinin yalnızca morfolojik bir ilişki içinde olmayıp, aynı
zamanda fizyolojik olarak da bir bütünlük gösteriyor olmalarıdır. Bazı araştırıcılara
göre, likenler, mantarın alg üzerinde kurduğu kontrollü bir parazitlik örneği olarak
görülmektedir. [1, 10, 30, 31]
Morfolojilerine göre Dalsı (Fruticose), Yapraksı (Foliose), Kabuksu (Crustose)
ve Pulsu (Squamulose) gibi isimler alan likenlerin üremesi, mantar bileşeninin
ürettiği sporlar vasıtasıyla veya izid, sored gibi vegetatif yapılarla gerçekleşir. [30]
Algler ve mantar hifleri tallus içinde homojen dağılmış şekilde görülüyorsa,
böyle talluslara homeomerik tallus; tabakalaşma gösterecek şekilde görülüyorsa,
böyle talluslara heteromerik tallus denir. Birçok liken, dışta alg hücrelerini çeviren
bol jelâtinli, çift çeperli ve birbirine sarılı hiflerden oluşan korteks tabakası içerir.
Bunun altında ise kalın çeperli mantar hiflerinden meydana gelen ve tallusun büyük

-1-
kısmını oluşturan medulla tabakası vardır. Bazı likenlerde, özellikle yapraksılarda,
alt korteks tabakası ve substrata tutunmasına yarayan rizinler de bulunur. [29 – 32, 36]
Likenler, alg ve mantar bileşenlerinin ayrı iken üretemedikleri, asit
özelliğindeki liken bileşiklerini üretirler. Genellikle mantar metabolizması sonucu
oluşan fenol asitleri ve pigmentlerden ibaret olan bu bileşiklerin antibiyotik, anti–
kanserojen ve antiviral etkileri saptanmış ve likenlerin tıbbî kullanımları önem
kazanmıştır. Ayrıca likenler kimya sanayii, parfümeri ve besin endüstrisinde yaygın
kullanım alanları bulmuştur. [21, 30, 31, 70, 90, 91]
Likenlerin keşfi ve yapısının anlaşılmasından sonra bu konudaki çalışmalar
artmıştır. Taksonomik, morfolojik, anatomik, fizyolojik çalışmalara ek olarak
ekolojisi, büyüme – gelişmeleri, endüstriyel kullanım alanları, hava kirliliği etkileri,
kimyası, mikrobiyolojisi ile ilgili araştırmalara son zamanlarda moleküler genetik
çalışmaları da katılmıştır.

1. 2. LİKENLERİN SİSTEMATİĞİ

Sistematik anlamda ‘Lichen’ sözcüğünü (Yunanca λεικην – Leikhen – Yalamak

anlamında) ilk defa M.Ö. IV. yüzyılda Aristoteles’in öğrencisi Theophrastus,
Ciğerotları (Hepaticae) için kullanmıştır. Likenler birçok botanikçi tarafından
Karayosunlarıyla (Musci) karıştırılmıştır. [70]
İsveçli botanikçi, Carolus von Linneaus’un 1753 de yayınlanan ‘Species
Plantarum’ isimli eseri özellikle liken nomenklatürü bakımından başlangıç sayılır.
Bu eserde seksen liken türü tek bir ‘Lichen’ cinsi altında toplanmıştır. İlk uygun
liken klasifikasyonunu yapan kişi ise Linneaus’un öğrencisi İsveçli Erich
Acharius’tur (1757–1819). Acharius, likenolojinin babası kabul edilmiştir. [30, 31]
Alman botanikçi Schwendener ilk defa likenlerin alg ve mantardan meydana
geldiğini keşfetmiştir (1867). Daha sonra sistematik botanikçi Vainio (1890), Reinke
(1894–1896), Zahlbruckner (1907–1926) tarafından yapılan çalışmalar sonucu,
likenler mantar sistemi içinde likenleşmiş mantarlar (lichenized fungi) olarak diğer
mantarlardan (non–lichenized fungi) ayrı bir grup kabul edilmiştir. [30, 31]
Türkiye’de likenlerle ilgili ilk sistematik çalışmalar Rigler 1852 [86], Arnold
1897 [39], Fritsch 1899 [8], Steiner 1899 a [93], –b [92], 1905 [97], 1909 a [96], –b [94],

1916 [91], 1921 [95]; Szatala 1927 a [100], –b [101], 1940 [98], 1941 [99], 1960 [102]; Pišŭt

-2-
1970 [85] ve Verseghy 1982 [108], gibi araştırıcılar tarafından çeşitli bölgelerden
toplanan likenlerin kaydedildiği yayınlar ile başlatılmıştır. Daha sonra John 1996 a
[65], 1996 b [66]; John ve Nimis 1998 [67]; Schindler 1998 [88] gibi yabancı
araştırıcıların yanında; Türk araştırıcıların da çalışmaları başlamıştır. Öncelikli olarak
kimyasal çalışmalar (Zeybek ve John 1992 [115]; Zeybek ve ark. 1983 [114]; Öztürk A.
ve Öztürk K. 1988 [81], Sommerfeldt ve John 2001 [90]) ve hava kirliliği etkisi ile ilgili
bazı çalışmalar yapılmıştır (Özdemir 1992 a [75], Topçuoğlu ve ark. 1992 [103]).

Taksonomik ve floristik olarak yapılan araştırmalar da artmaktadır. Türkiye’de

floristik anlamda yapılan çalışmalar en güncel hâliyle şöyledir: Güner ve Özdemir
1986 Batı Anadolu [56]; Güner 1986 Ege Bölgesi [9]; Özdemir 1986 İzmir ve çevresi
[78], 1987 [32], 1991 [77] Eskişehir, 1990 Bilecik [74]; Öztürk 1992 Uludağ [84], Özdemir
ve Öztürk 1992 Gemlik – Mudanya [79]; Aslan 1995 Erzurum – Kars – Artvin [29];

Çiçek Akbıyık ve Türk Özdemir 1995 Ilıca (Kütahya) [47]; Yazıcı 1995 a Akçaabat
(Trabzon) [108], 1995 b Çamlıhemşin (Rize) [105], 1995 c [109]; Gönüllüol ve ark. 1995
[53]; Çobanoğlu ve Akdemir 1997 İstanbul Adaları [48]; Akdemir ve Çobanoğlu 1998
Foça (İzmir) [37]; Güvenç ve Öztürk 1997 Spil Dağı (Manisa) [59]; Güvenç ve Öztürk
1998 Adana – Hatay [57]; John ve Nimis 1998 (Hatay) [67]; Çiçek ve Türk Özdemir
1998 Sakarya [46]; Karabulut ve Türk Özdemir 1998 Akşehir (Konya) [69]; Türk
Özdemir ve Güner 1998 Trakya [80]; Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998 Balıkesir –
Bursa – Isparta [83]; Yazıcı 1999 a Trabzon [106], 1999 b Karacabey (Bursa) [107];

Çobanoğlu 1999 (Abant / Bolu) [31]; Bozcaada (Öztürk 1999) [82]; Aslan 2000 Artvin
– Erzurum – Kars [40]; Güvenç 2001 Kayseri [56]; Hezarfen, Türk ve Candan 2001
(Yeşildağ / Kütahya – Bilecik) [60]; Sommerfeldt ve John 2001 (İzmir) [90]; Yıldız ve
John 2002 (Kastamonu) [113]; Güvenç 2002 Adana – Konya – Niğde [55]; Yazıcı ve
Aslan 2002 Çamlıhemşin (Rize) [112]; Yazıcı ve Aslan 2002 Trabzon [110]; Aslan
Yazıcı ve Karagöz 2002 Murgul (Artvin) [43]; Güvenç ve Öztürk 2004 Uludağ [58].

Aydın, Muğla (John 2003) [62]; Bursa (Güvenç, Öztürk 2004) [58]; Trabzon, Rize,
Gümüşhane (John, Breuss 2004) [61]; (Breuss, John 2004) [45]; Bolu, Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004) [49]; İstanbul, Antalya, Ağrı, Bitlis (Çobanoğlu 2005) [50].
Yeryüzünde yaklaşık 20,000 liken türü olduğu tahmin edilmektedir.

-3-
 1. 3. LİKENLERİN EKOLOJİK ÖNEMİ

Likenler uzun ömürlü fakat çok yavaş büyüyen organizmalardır. Ağaç

gövdeleri, dağ tepeleri ve çıplak kayalıklar likenlerin genel olarak yaşadıkları yerler
olmakla birlikte; likenler, kaya, taş, kiremit, beton, harç, duvar, toprak, ağaç
kabukları, karayosunları ve diğer likenler üzerinde gelişebilen ve kutuplardan çöllere
kadar çeşitli habitatlara uyum sağlayabilen canlılardır. Likenler, üzerinde yaşadıkları
substrata göre
a. Saksikol : Taş, kaya duvar, beton vs üzerinde,
b. Epifitik : Bitkiler (ağaç, çalı vb) ve bitki kısımları üzerinde,
c. Terrikol : Toprak üzerinde,
d. Likenikol : Bir başka liken üzerinde,
e. Musikol : Karayosunları üzerinde gelişenler, olmak üzere 5 farklı gruba
ayrılırlar.
Ayrıca bir bölgedeki likenlerin gelişimi, diğer bütün bitkilerde olduğu gibi,
doğrudan habitat koşullarına bağlı olarak değişmektedir. Likenleri etkileyen habitat
faktörleri makro Makrohabitat Faktörler ve Mikrohabitat Faktörler olmak üzere iki
başlıkta incelenebilir: [33]

a. Makrohabitat Faktörler
1. Güneş ışığı (Fotosentez için gerekli ışık dalga boyu 460–640 nm olmalıdır,
ışığın yoğunluğu ve kalitesi önemlidir.)
2. Rüzgâr (hızı ve frekansı)
3. Sıcaklık (maksimum, minimum, mevsimsel değerler)
4. Nem (yağmur, kar, sis, yıllık ortalama, minimum ve maksimum değerleri)
5. Atmosferik havanın kimyası (besinler, toksinler, asitlik, varsa çevredeki
kirlilik kaynakları tipi ve yakınlığı)
b. Mikrohabitat Faktörler
1. Substrat: topografyası, kimyası, stabilitesi, nem oranı ve tipi (kaya, ağaç
kabuğu, karayosunu, diğer bitkiler, insan–yapımı maddeler)
2. Toprak: yapısı ve kimyası (pH, toksinler, besinler, renk, parça büyüklüğü, su
tutma kapasitesi, % kaya içeriği ve % bitki örtüsü)
3. Atmosferik gazlar: konsantrasyon değişimleri (CO2, O3)
4. Orman örtüsü: kanopi % açıklığı.

-4-
 Bir likenin yaşaması için sıcaklık çok büyük bir fark oluşturmaz. Tropik
bölgelerde yaşayabildikleri gibi soğuk kutup bölgelerinde de yaşayabilirler.
Likenler, havanın toksik etkisine karşı güçlü değildir, bu nedenle sadece hava
kirliliğinin olmadığı yerlerde yaşayabilirler ve hava kirliliğine karşı duyarlılıkları
nedeniyle biyolojik indikatörler olarak dikkat çekerler. SO2 (Kükürt dioksit) gibi gaz
kirleticilere karşı duyarlılıkları fark edildiğinden bu yana, şehir kirliliği ve emisyon
kaynakları çevresinde indikatör olarak kullanılmaktadırlar. Ayrıca ağır metaller ve
Kükürt gibi elementleri biriktirdikleri de bulunmuştur. Likenler havada düşük
konsantrasyonlarda bulunan elementleri içinde biriktirebilme yeteneklerinden dolayı
sık sık çalışma konusu olmaktadırlar. Hava kirliliğinin takibinde; doğal ve hava
kirliliğinin sebep olduğu komünite kompozisyon ve yapısındaki değişiklikleri,
morfolojik şartlarda ve element içeriklerindeki değişimleri ayırt etmek amacıyla uzun
süreli liken izleme alanları ve haritaları oluşturulmaktadır. [33, 81, 90]
Likenler toprağın meydana gelişinde oldukça önemli bir rol oynarlar. Burada
mantarlara özgü ayrıştırıcı özellik son derece önemlidir. Liken, mantarın bu
özelliğini kullanarak kayanın üzerini yavaş yavaş ayrıştırır ve kayanın rüzgâr ve
yağmur ile parçalara ayrılmasına neden olur. Likenlerin bazıları oldukça sert kayaları
bile çözebilecek bir güce sahiptir. Bu güç sayesinde parçalara ayrılan kaya,
ufalanarak toprağın meydana gelmesini sağlamaktadır. Çıplak kayalarda gelişebilen
ve salgıladıkları maddeler ile toprak oluşumunu sağlayan sonra da karayosunlarının
gelişmesine ortam hazırlayan likenler öncü bitkiler olarak değerlendirilirler. Organik
madde miktarının artması sonucunda daha yüksek bitkilerin de gelişebileceği toprak
oluşumunu hızlandırırlar. [30, 31, 136]
Genel olarak likenlerin ekolojik önemini şöyle sıralayabiliriz:
1. Nem tutma kabiliyeti, çöllerde nem seviyesini korumakta etkili olur,
2. Ağaçlar için gerekli olan fosfor ve azotu toprağa kazandırırlar,
3. Böceklerin gıda kaynağıdırlar,
4. Taş minerallerini fiziksel ve kimyasal olarak parçalarlar,
5. Değişik likenlerin hava şartlarına farklı uyum göstermesi, çevre
kirliliğinin takibi açısından önem kazanmıştır.

-5-
 1. 4. LİKEN BİLEŞİKLERİ

Likenler, alg ve mantar bileşenlerinin doğada tek başlarına iken üretemedikleri

bazı bileşikler üretebilirler. Kısaca liken asitleri olarak adlandırılan bu 600 kadar
bileşik, daha çok mantar metabolizmasının ürünü olan fenol asitleri ve pigmentlerdir.
Liken bileşikleri, primer ve sekonder bileşikler olarak tanımlanır. Primer
bileşikleri alg, fotosentezle hazırlar, başta glikoz ve mannitol – sorbitol gibi polioller
olmak üzere, likenin ve izolikenin gibi likenlere özgü polioller sentezlenir.
Likenlerdeki sekonder bileşikler metabolizma ürünü olarak meydana gelen
alifatik ve aromatik bileşiklerdir. Sekonder bileşikler, mantar tarafından
sentezleniyorsa da, sentezin ön basamaklarındaki bileşikleri alg hazırlamaktadır.
Likenlerdeki ortakların gerçekleştirdiği uyumlu biyosentezler sonucu meydana gelen
bu maddeler, genellikle ince kristaller hâlinde tallusta depolanır ve likenlerin kendine
özgü renklerini oluştururlar. Sekonder bileşiklere örnek olarak Vulpinik asit,
Lekanorik asit, Evernik asit ve Usnik asit verilebilir. (Şekil I – 1, 2) [17, 115]

Şekil I – 1 Evernik Asitin Formülü Şekil I – 2 Usnik Asitin Formülü

Bu maddelerden parfümeri, boya ve kimyasal endüstrilerde olduğu kadar tıp ve

eczacılıkta da yararlanılmaktadır. Örneğin Roccella türlerinden kimyada kullanılan
kırmızı turnusol boyası ve orsey isimli mor boya maddeleri elde edilir. Cladonia
rangiformis’den etil alkol elde edilmektedir. Usnea türlerinin antibakteriyel etkileri
saptanmıştır ve usnik asitten antiseptik kremler yapılmaktadır. Ayrıca antifungal,
antikanserojen ve antiviral etkileri de tespit edilmiştir. Kuzey Avrupa ülkelerinde ren
geyiğinin besinini oluşturan Cetraria islandica’nın çayının eskiden beri öksürüğe iyi
geldiği bilinmektedir. Fransa ve Yugoslavya’da yılda tonlarca toplanan Evernia
prunastri ve Pseudevernia furfuracea’dan makyaj pudrası yapımında
yararlanılmaktadır. Mannit bakımından zengin olan Lecanora esculenta, Manna
Likeni olarak bilinir, Asya ülkeleri ve Arabistan’da ekmek unu yapımında ve

-6-
develerin besini olarak kullanılmaktadır. Likenlerden yalnızca iki tür, Letharia
vulpina ve Cetraria pinastri türleri zehirlidir. [17, 21, 30, 31, 115]
Tarihi seyir içinde çok eskilerden beri biraz da batıl inançlara dayalı olarak
likenlerin tedavide kullanıldığı bilinmektedir. Örneğin, tallusu sarı renkli olan
‘Xanthoria parietina’ sarılık tedavisinde, sakala benzetilen ‘Usnea barbata’ saç ve
sakal çıkarmak için, alveollü tallus yüzeyi dolayısıyla akciğere benzetilen ‘Lobaria
pulmonaria’ ise akciğer hastalıkları tedavisinde kullanılmıştır. [136]
Bu tezde taksonomik ve floristik bir çalışma ile Pamukkale yöresinde gelişen
likenler tanıtılmış ve daha sonra yapılabilecek ekolojik, kimyasal veya diğer
dallardaki liken çalışmalarına da zemin hazırlanmıştır. Zira Pamukkale travertenleri
UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi’ne dâhil edilmiştir. Pamukkale’nin doğal
ve tarihi güzellikleri yanında vejetasyon ve ekolojik özellikleri de detaylı bir şekilde
incelenmelidir. Bu bağlamda arazideki çevre kirliliğini ya da travertenlerin zamanla
pasif hâle geçişini ve bitki örtüsü tarafından istilâ edilişini liken monitör yöntemiyle
gözlemek mümkündür. Ayrıca bu çalışma ile Türkiye için yeni kayıt
sayabileceğimiz, bölge için özel bazı türlerin tespitiyle yakın bir gelecekte
hazırlanacak olan ‘Türkiye Liken Florası’na katkıda bulunulmuş ve hava kirliliği
görülmeyen araştırma bölgesindeki doğal ve sağlıklı gelişen liken türlerinin
zenginliği sunulmuştur.

-7-
 BÖLÜM II.

ARAŞTIRMA BÖLGESİNİN TANITIMI

Araştırmamıza konu olan Pamukkale yöresi Denizli İl merkezine 20 km

Denizli – İstanbul Karayolu’na 16 km mesafededir. Bölge, yeryüzü şekilleri, iklim ve
bitki örtüsü gibi pek çok özellik bakımından Denizli il merkezine oldukça
benzemektedir. Bu bakımdan öncelikle Denizli İli’nin tanıtımı yerinde olacaktır.

2. 1. DENİZLİ İLİ’NİN TANITIMI

2. 1. 1. Denizli’nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri

2. 1. 1. 1. Denizli’nin Konumu

Denizli, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege bölgesinin doğusunda yer

almaktadır. Ege, İç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasında bir geçit durumundadır.
Denizli ilinin, her üç bölge üzerinde de toprakları vardır. Denizli ili 28° 38’ – 30° 05’
doğu boylamları ve 37° 52’ – 38° 29’ kuzey enlemleri arasında yer alır. (Doğu uç
noktası Çivril ilçesi Gümüşsu – Gökgöl köyü Dinar sınırında Efekli tepe; batı uç
noktası Buldan ilçesi Alandız köyü, Manisa–Sarıgöl sınırında Tezek tepe; kuzey uç
noktası; Çivril Çapak köyü, Afyon sınırında Avgan Damları mezarlığı; güney uç
noktası Çameli – Muğla sınırında Karabayır köyüdür) Denizli, P. H. Davis’in “Flora
of Turkey” adlı eserindeki kareleme sistemine göre yurdumuzun B2 ve C2
karelerinde yer almaktadır. (Şekil II – 1) [5, 6, 18, 24, 132]

-8-
 Denizli ili doğuda Burdur, Afyon; batıda Aydın, Manisa; güneyde Muğla;
kuzeyde Uşak illeri ile komşudur. Karayolu ile İstanbul’dan 632 km, Ankara’dan 476
km, İzmir’den 231 km uzaklıktadır. İlin yüzölçümü 11,868 km2 olup, denizden
yükseltisi 428 m dir. [6, 18, 129, 132, 133]
Merkez ilçe dışında 18 ilçesi, 4 bucağı, 451 köyü vardır. 1997 nüfus sayımı
sonuçlarına göre toplam nüfusu 815.358’dir. İzmir’den sonra Ege Bölgesi’nin en
kalabalık kentidir. [6, 24]
Denizli topraklarından 393.256 ha (% 33) tarım arazisi, 76.464 ha (% 6,4) çayır
ve mera arazisi, 527.467 ha (% 44,2) orman arazisi, 195.119 ha (% 16,4) tarım dışı
alan olarak kullanılmaktadır. Denizli’nin ekonomik olarak doğrudan faydalandığı
arazi olması yönünden tarım ve mera arazilerinin payı yaklaşık % 40’ı bulmaktadır.
Bu çevrede tarla bitkileri, hayvancılık, meyvecilik, sebzecilik, sanayi ve ticari
bitkiler açısından önemli bir tarımsal gelir kaynağının il ekonomisine katkıda
bulunduğu görülmektedir. [6, 24]
Denizli’de sanayinin en gelişmiş kolu, Antik çağdan beri süregelen dokuma
sanayisidir. Başlıca sanayi merkezleri Denizli (pamuklu dokuma, tarım araçları,
metal eşya, kablo, boru, plastik üretimi) ile Buldan’dır (pamuklu dokuma). [24]
Sarayköy İlçesi’nde Aydın dağlarının eteklerindeki faylı kuşak üzerinde yer
alan Kızıldere’de sondajlarla çıkarılan çok yüksek sıcaklıktaki buharlardan jeotermal
enerji kaynağı olarak yararlanılır ve elektrik üretilir. Denizli Jeotermal Santrali’nin
atığı olan sıcak sudan ısıtma, soğutma ve seracılıkta faydalanılmakta; yeraltından
sıcak su ile birlikte çıkan CO2’den Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu kuru buzun % 95’i
üretilmektedir. Denizli’de ısıtmaya uygun sahalar; Kızıldere, Tekke Hamamı,
Kabaağaç, Demirtaş, Yenice, Karahayıt ve Pamukkale’dir. Görüldüğü gibi, Denizli
ili bol CO2 içeren zengin sıcak su kaynaklarına sahiptir. Ayrıca bu suların yüzeye
taşıdığı mineraller hem toprak yapısını hem de yeryüzü şekillerini doğrudan
etkilemekte, bunun sonucunda da bölgede çeşitli ekolojik farklılıklar ortaya
çıkmaktadır. [6, 18,129, 132, 133]
İl merkezinin 20 km kuzeyindeki Pamukkale, Denizli’de iç ve dış turizmin
başlıca kaynağıdır. Pamukkale travertenleri ilk defa 1964 tarihli MTA haritasında
gösterilmiştir (Şekil II – 2).

-9-
Şekil II - 1 Denizli İli’nin Türkiye Üzerindeki Konumu ve C2 Karesi [5, 120]

- 10 -
- 11 -
Şekil II - 2 Denizli ve Pamukkale Yöresi Jeolojik Haritası (MTA 1964) [139]
 2. 1. 1. 2. Denizli’nin Yüzey Şekilleri

Denizli, jeolojik yapısı bakımından bir geçiş alanıdır. Yer şekilleri de buna
bağlı olarak değişir. Denizli ili yüzey şekilleri bakımından dalgalıdır. Alçak ve
yüksek ovalar, yaylalar ve dağlar birbirini tamamlar. Arazisi denizden yüksektir.
Deniz yüzeyine en yakın yer Sarayköy ilçesi olup, 170 m rakımındadır. Denizli 428
m, Buldan 609 m, Güney 800 m, Çal ve Çardak 850 m, Acıpayam ve Tavas 950 m,
Çivril 975 m, Kale 1000 m, Çameli ise 1359 m yükseltiye sahiptir. [24]
Karcı Dağı’nın kuzey eteklerinde, Büyük Menderes’in kolu olan Aksu çayına
kavuşan derelerle hafifçe yarılmış bir plato üzerinde yer alan Denizli kent merkezi,
meyilli bir arazi üzerinde bulunur ve bu arazi hafif tepeler dizisi ile Çürüksu
vadisindeki alçak ovalardan ayrılır. (Şekil II – 3, 4) [24, 132, 145]
Denizli, yeni kurulmuş bir kenttir. XI. yüzyıla kadar bugünkü yerinde
Tonguzlu ya da Domuzlu denilen ve su bakımından zengin kırsal bir yerleşimin
varlığı ve asıl kentin buradan 6 – 7 km kadar kuzeydeki Laodikeia (Goncalı) olduğu
bilinmektedir.

Şekil II – 3 Çürüksu Vadisi’nin Uydu Fotoğrafı (26.04.2002) © NASA [144]

- 12 -
 Şekil II – 4 Çürüksu Vadisi’nin Topografik Haritası [129, 130]

2. 1. 1. 3. Denizli’nin Dağları

Karcı Dağı, Denizli’nin güneyinde yer alır. En yüksek yeri Gökbel Tepesi,
2308 metredir. Zirvede çoğu zaman kar bulunur.
Büyük Çökelez Dağı, Sarayköy ovasının doğusundan Çal ilçesine kadar uzanır.
Pamukkale’nin kuzeyini kuşatır. 1840 metre yüksekliğindedir.
Ak Dağ, 2308 metre yüksekliğindedir. Denizli’nin güneyinden batısına doğru
uzanır. Menteşe dağ sisteminin bir uzantısı olarak sıradağ şeklinde, Babadağ olarak
da anılmaktadır.
İlin kuzey yarısı Menderesler eski kütlesinin sınırları içindedir. Bu kesim
faylarla graben ve horstlar biçiminde parçalanmıştır ve 1. derecede deprem alanıdır.
İlin güney yarısı, Batı Toroslar’ın kıvrımlı dağlarıyla kaplıdır. Bunlar arasında
tektonik doğrultuların ekseninde uzanan ve neogen çökelleriyle dolu yüksek havzalar
(Acıpayam Ovası, Tavas Ovası) yer alır. Bu kesimde en önemli dorukları Honaz
Dağı (2528 m), Gölgeli Dağ (2419 m) meydana getirmektedir. [24, 132, 145]

- 13 -
 2. 1. 1. 4. Denizli’nin Ovaları

İl merkezine yakın en önemli iki ova Çürüksu ve Denizli ovalarıdır. Çömleksaz

köyünden başlayan Çürüksu Ovası, Pamukkale’nin altından, Büyük Menderes
(Sarayköy) ovasına karışır. Ovayı Çürüksu1 sular. Yüzölçümü 150 km2, denizden
yükseltisi 100 ile 600 metre arasında değişir. Ovada Pamuk, buğday ve mısır
yetiştirilir. [24, 132]

2. 1. 1. 5. Denizli’nin Gölleri

İldeki göllerden en önemlisi Acıgöl’dür. (Şekil II – 3, 4) Acıgöl (Çardak Gölü),

tektonik oluşumlu bir göldür. Yüzölçümü 41,34 km2’dir. Çardak ilçesi ile Afyon–
Dazkırı ilçesi arasındadır. Gölü Söğüt Dağları’ndan inen sular besler. Acı Tuz Gölü
de denilen gölün rakımı 836 metredir. Burdur Gölü tarafından, Söğüt dağı
diplerinden, bazen kıyının 1 – 2 m üstünden acımsı sular çıkar. Bu suların Burdur
Gölü’nden geldiği sanılmaktadır. Acı Tuz Gölü sularının çekilen yerlerinde ince ve
bembeyaz bir tuz örtüsü kalır, bunu hayvanlar yalayarak tuz ihtiyaçlarını giderirler.
Gölde bileşik olarak potasyum, sodyum ve sülfat tuzları vardır. Bu tuzlar göl
kenarında kurulan işletmeler tarafından değerlendirilmektedir.2 Acıgöl – Sarayköy
arasında çizilecek bir hat boyunca sülfatlı, sodalı ya da karbonatlı bazı kaplıcaların
olduğu görülür. Bu da bölgenin yeraltı kaynakları ve toprak özellikleri hakkında bir
fikir vermektedir. [24, 132, 145]

2. 1. 2. Denizli’nin İklim Özellikleri

Denizli ve yöresi, Ege, İç Anadolu ve ağırlıklı olarak Akdeniz iklimleri

arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Bu yönüyle Denizli, hem Akdeniz ve Ege
iklimlerine uygun bitki türlerinin çoğunu hem de İç Anadolu’nun kırsal nitelikli
iklimine uygun bitki türlerinin hemen hemen hepsini yetiştirme imkânına sahiptir.
Denizli ekonomisinin arka planında, tarımsal faaliyetlerin gerçekleşmesinde böyle
bir iklimin sağladığı, çeşitli türlerin bir arada oluşu etkili bir rol oynamaktadır.

1
Çürüksu deresinin uzunluğu 101 km, debisi 9,26 m3/sn dir. Suyu çok kireçli olduğu için bu ismi
almıştır.
2
Örneğin, göl kenarında Denizli – Afyon karayoluna yakın “Soli Deterjan Fabrikası” hammadde
ihtiyacını Acıgöl’den sağlamaktadır.

- 14 -
 Şekil II - 5 Denizli İli’ne Ait İklim Diyagramı [138]

Denizli ve Pamukkale yöresinde yıllık sıcaklık ortalaması 17,8 ºC olmakla

birlikte, ortalama en yüksek sıcaklık Temmuz ayında 26,6 ºC, ortalama en düşük
sıcaklık Ocak ayında 5,5 ºC, en yüksek (maksimum) sıcaklık Ağustos ayında 41,3 ºC
ve en düşük (minimum) sıcaklık Şubat ayında –11,4 ºC’dir. (Şekil II – 5, Tablo II –
4) [13, 14]
Denizli’de birinci egemen rüzgâr yönü % 36,5’lik frekansla Güneybatı, ikinci
egemen rüzgâr yönü % 35,3’lük frekansla Kuzeybatıdır. (Tablo II – 5, 6)
Denizli’ye ait iklimsel bilgiler Tablo II – 2 – 6’te verilmiştir. Görüldüğü gibi, iklim
koşulları bitki örtüsü için oldukça elverişlidir. İklim koşullarının bu elverişliliğine
karşılık, Çürüksu ve Denizli ovalarını kuşatan yüksek relief (yeryüzü şekilleri) yatay
hava akımlarını ve sıcaklığın dikey değişimini etkilemektedir. Dolayısıyla,
topografik özellikler hava sirkülâsyonunu etkileyerek söz konusu ovalarda bazı
çevresel sorunlara özellikle don olayına ve hava kirliliğine yol açmaktadır. Örneğin,
zaman zaman oluk biçimindeki arazilerin taban kısmını dolduran soğuk hava o
esnada üstünde bulunan öteki tabakalardan soğuk olduğu için yükselme imkânı
bulamamaktadır. Hava tabakasının ters dönmesi ya da sıcaklık inversiyonu denen bu
olay, endüstrinin gelişmekte olduğu, kentleşme ve gecekondulaşmanın yaygınlaştığı
Denizli’de zaman zaman hava kirliliğine yol açmaktadır. Tablo II – 1’de Denizli
İli’ne ait hava kirliliği verileri verilmiştir. [13, 14, 116]

- 15 -
 Tablo II - 1 Denizli İli 2002 Yılı Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları [116]

SO2 (Kükürtdioksit) µg / m³
Sağlık Otogar 2 Nolu Sağlık Aylık
Aylar
Müdürlüğü Çıkışı Ocağı Ortalama
Ocak 173,0 170,8 124,4 156,1
Şubat 150,3 149,3 106,9 135,5
Mart 106,5 108,8 79,5 98,3
Nisan 76,0 83,0 60,9 73,3
Mayıs 67,8 77,8 53,7 66,4
Haziran 55,8 56,7 50,6 54,4
Temmuz 65,0 68,2 56,3 63,2
Ağustos 59,7 69,0 67,9 65,5
Eylül - - - -
Ekim - - - -
Kasım - - - -
Aralık - - - -
Toplam 754,1 783,6 600,2 712,6
Ortalama 94,3 98,0 75,0 89,1
Kış Ort. 143,3 143,0 103,6 129,9

Sağlık Bakanlığının kirlilik derecesi olarak belirlediği üst düzey 400 µg/m3,
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Avrupa Birliği’nin (AB) belirlediği değerler ise 125
µg/m3tür.

- 16 -
 Tablo II - 2 Denizli İli’ne Ait Aylık, Mevsimlik ve Yıllık Yağış Değerleri [13, 14]

Aylar
Meteorolojik Unsur Yıllık
XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI
Ortalama Yağış
86,3 96,1 73,7 66,6 49,2 41,8 22,9 11,9 6,2 13,7 32,2 53,9 554,5
(mm)

% Oranı 15,6 17,3 13,3 12,0 8,9 7,5 4,1 2,2 1,1 2,5 5,8 9,7 100,0

Nemlilik oranı 11,5 4,8 1,6 0,1 -0,5 -0,8 -0,9 -1,0 -0,9 -0,4 1,0 5,1

Mevsimlik Yağış Kış İlkbahar Yaz Sonbahar

(mm) 256,1 157,6 41,0 99,8 554,5

% Oranı 46,10% 28,40% 7,40% 18% 1,0

Tablo II - 3 Denizli İli’ne Ait Don Olaylı Gün Süreleri [13, 14]

Yıllık Ortalama Don Maksimum Gün Tespit Edildiği Tespit Edildiği

Yükseklik (m.) Gözlem Süresi (Yıl) Minimum Gün Sayısı
Olaylı Gün Sayısı Sayısı Dönem Dönem

482 23 24,8 48 1975–76 12 1969–70

- 17 -
 Tablo II - 4 Denizli İli’ne Ait Ortalama ve Mutlak Ekstrem Sıcaklıklar [13, 14]

Termal Anomali ºC
Düzeltilmiş Yıllık
Aylar

Sıcaklık ºC

Amplitüd
Yıllık
Meteorolojik Unsurlar

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Ort Sıcaklık 5,5 6,9 9,9 14,1 19,2 23,8 26,6 25,9 21,5 16,3 11,4 7,7 15,7 17,8 21,1 2,1

En Yüksek Sıcaklık 22,6 23,8 29 35,2 37 39,2 41,2 41,3 37 33,5 29,9 26,6 41,3

En Düşük Sıcaklık -10,5 -11,4 -7 -1,7 2,7 9 10 11,4 5 -0,8 -4,5 -10,4 -11,4

- 18 -
 Tablo II - 5 Denizli İli’nde Egemen Rüzgâr Yönleri ve Frekansları [13, 14]

Ocak Nisan Temmuz Ekim YILLIK

Denizli Meteoroloji İstasyonu
Egemen Frekans Egemen Frekans Egemen Frekans Egemen Frekans Egemen Frekans
Yön (%) Yön (%) Yön (%) Yön (%) Yön (%)

I. Egemen Yön S 40ºW 42,3 S 23ºW 38,2 N 44ºW 53,4 S 32ºW 45,0 S 36ºW 36,5

II. Egemen Yön - - N 85ºW 31,8 - - - - N 67,5ºW 35,3

Tablo II - 6 Denizli İli’nde En Hızlı Rüzgâr Yönü ve Hızı [13, 14]

Denizli Meteoroloji Aylar

Yıllık
İstasyonu I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

En Hızlı Rüzgâr Yönü S S SSE S SSW S S SW SSW SSE S S S

Hızı (m/sn) 32 31,1 33,6 29 28,4 18,3 18,2 19,5 20,2 16,5 26,4 36,9 36,9

- 19 -
Şekil II - 6 Denizli İli’ne Ait Ombrotermik Diyagram

- 20 -
 Tablo II – 5’teki Egemen Rüzgâr Yönlerine ait veriler bir rüzgârgülü üzerinde
gösterilirse Şekil II – 7 elde edilir:

Şekil II – 7 Egemen Rüzgâr Yönleri

Tablo II – 2 ve II – 4’teki verilerden yola çıkılarak Denizli İli’ne ait

“Ombrotermik Diyagram” elde edilebilir. (Şekil II - 6) Bu diyagramda yağış (P) mm
olarak, sıcaklık (t) °C cinsinden gösterilir. Kurak devre, yağış eğrisinin sıcaklık
eğrisini kestiği yerde başlar ve bunun altından geçerek iki eğrinin ikinci defa
kesiştiği yerde biter. [2, 35] Buna göre Denizli için IV. ve XI. aylar arası kurak devre,
bunun dışında kalan aylar da yağışlı devredir.
Emberger prensiplerine göre Akdeniz ikliminin katları ve genel kuraklık
derecesi tayini için şu formül ortaya atılmıştır:
Q = 1000 x P / (((M + m) / 2) x (M - m))
Burada;
Q= yağış – sıcaklık ölçeği
P= Yıllık yağış miktarı (mm)
M= En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması,
M= En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması,
1000= Sabit sayı
M – m= Karasallık derecesi

- 21 -
 (M + m) / 2= Kuraklık derecesidir.
Bu formülde sıcaklık birimi Kelvin yerine Santigrat derece alınacaksa (0 °C =
273,2 °K), aşağıdaki formül kullanılır.
Q = 2000 X P / ((M + m + 546,4) X (M - m))
Yukarıdaki formülün sonucuna göre Akdeniz iklimi farklı biyoiklim katlarına
ayrılır:
1. Q<20; P<300 : Çok kurak Akdeniz iklimi,
2. 20≤Q<32; 300≤P<400 : Kurak Akdeniz iklimi,
3. 32≤Q<63; 400≤P<600 : Yarı kurak Akdeniz iklimi,
4. 63≤Q<98; 600≤P<800 : Az yağışlı Akdeniz iklimi,
5. Q>98; P>1000 : Yağışlı Akdeniz iklimi kabul edilmektedir.
Pamukkale (Denizli) için Q değeri hesaplanacak olursa;
Eldeki verilerden P=554,5, M=33,3 ve m=-0,7 bilindiğine göre; Q=56,33
bulunur. Bu sonuç, üçüncü maddeye göre Yarı Kurak Akdeniz İklimi’ni işaret
etmektedir.3

Likenlerde yüksek bitkilerdeki gibi bir iletim sistemi bulunmadığından, hava

kirliliğine karşı düşük bir tolerans sergilerler. Dolayısıyla araştırma bölgesindeki
hava kirliliği sebebiyle arazideki liken florasında tür bazında farklılıklara ya da tür
içi modifikasyonlara rastlamak mümkündür.

2. 1. 3. Denizli’nin Bitki Örtüsü

Bitki örtüsü iklim farklılaşmalarını yansıtır. İlin kuzey kesiminde Akdeniz bitki
toplulukları görülürken, güney kesimindeki yarı kurak havzalar ağaçlı bozkırla
kaplıdır. Yüksek dağlar üzerinde yer alan ve il topraklarının yaklaşık % 30 kadarını
oluşturan ormanların en yaygın ağaçları Meşe (Quercus coccifera) ile Kızıl Çam
(Pinus brutia) ve Kara Çam (Pinus nigra)’dır. Denizli’de çoğunlukla Akdeniz
ikliminin karakteristik bitki örtüsü olan maki bitkileri yer alır. Bunlar arasında
Kocayemiş, (Arbutus unedo), Akçakesme (Phillyrea latifolia), Defne (Laurus
nobilis), Mersin (Myrtus communis) gibi bitkiler sayılabilir. [3, 18]

3
Akman (1990) Denizli ile ilgili olarak P=551,7, M=33,3 ve m=1,9 ve Q=60,4 değerlerini vermiştir.

- 22 -
 2. 2. PAMUKKALE’NİN TANITIMI

2. 2. 1. Coğrafî Konumu ve Yüzey Şekilleri

Dünya’da eşine az rastlanan ve Türkiye’nin en güzel doğa harikalarından biri

olan Pamukkale, Denizli il merkezinin yaklaşık 20 km kuzeyinde; 37º 54′ 57″ N
(Kuzey) enlemi ve 29º 6′ 46″ E (Doğu) boylamında yer almaktadır.
Pamukkale, Çökelez Dağı’nın (1844 m) Denizli’ye bakan güney – güneybatı
eteklerinde, Çürüksu ovası ile 100 m yukarısındaki plato arasında yerleşmiş ilginç
görünümlü teraslardır. Denizli’den Pamukkale’ye yaklaşırken gündüz olsun, gece
olsun pamuktan yapılan kaleleri andıran travertenlerin büyüleyici bir görünümü
vardır. 3 km uzunluğa, yaklaşık 120 m yüksekliğe ve 250 – 600 m genişliğe sahip
travertenler 900,000 m2’lik bir yayla üzerine yayılmışlardır. [25, 26]
Tepelerden aşağı doğru inen sular kendi kendine yarım daire biçimli teras
havuzlar yapar, bu havuzlardan taştığında ise sarkıt ve dikitler oluşturur. Oluşumu
binlerce yıldan beri aynı şekilde devam eden travertenler, renk doku, biçim ve ölçü
özelliklerinin bütün olarak bir araya geldiği bir peyzaj dizisidir. Bu peyzaj
Pamukkale’nin uluslararası ününü yaratmıştır. [28]
Pamukkale’yi Pamukkale yapan ve şifalı olduğu söylenen suyun sindirim,
solunum, dolaşım, romatizma ve deri hastalıklarına iyi geldiğine inanılmaktadır.
Suyun yüzeye çıktığı yerdeki sıcaklığı 33–35 ºC arasında değişir. Eriyik madde
miktarı, radyoaktivitesi yüksek ve tadı acıdır. Bu su belli bir süre aktığı yerde kireçli
bir tortu bırakır. İşte bu tortu Pamukkale’nin ünlü travertenlerini oluşturur.
Pamukkale suyu içinde bir hafta bekletilen cisimler dalgalı ve beyaz tortu ile
kaplanır. [28, 134, 135]

Denizli’nin kuzeyinde Pamukkale sahanlığını doğudan sınırlayan fay boyunca

sıralanmış sıcak su kaynakları ve kuruluşlar Güneydoğu, Kuzeybatı doğrultusunda üç
grup oluştururlar. Bu gruplar sırasıyla Pamukkale, Karahayıt4 ve Kızılleğen
ılıcalarını oluştururlar. Pamukkale’de ise üç ana su kaynağı bulunmaktadır. Termal

4
Pamukkale'nin yaklaşık 5 km kuzeyindeki Akköy İlçesi, Karahayıt Kasabası’ndaki bir kaynaktan
çıkan 60ºC sıcaklıktaki termal su çevresinde (termal su içindeki maden oksitleri nedeniyle) kırmızı,
yeşil ve beyaz renkli traverten tabakaları oluşmaktadır.

- 23 -
su özellikle bikarbonat, sülfat, kalsiyum, sodyum, magnezyum ve karbondioksit
içerir. Antikçağ’dan beri ünlü olan Pamukkale termal su kaynakları etrafında 1950’li
yıllardan sonra birçok kuruluş açılmıştır. Akımı en yüksek olanın çevresi
genişletilerek yarı yapay bir havuz haline getirilmiş ve Denizli Özel İdaresi
tarafından işletmeye açılmıştır.5 [27, 124]
Doğal cazibesinin yanında, travertenlerin hemen yanıbaşında yer alan antik
Hierapolis kentinin kalıntıları, yörenin tarihi zenginliğine katkıda bulunmaktadır.
Doğal ve tarihi tüm bu özellikleri Pamukkale’nin turistik önemini arttırmıştır.
Her yıl pek çok yerli ve yabancı turist yöreyi ziyaret edip, burada konaklamaktadır.
Ancak yörede artan otel sayısı ve bu otellerin mevcut termal suları kendi havuzlarına
aktarmaları, travertenlerin yenilenememesine yol açmaktadır. Bu nedenle yöre 20702
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 22.10.1990 tarih ve 90 / 1117 sayılı “Bakanlar
Kurulu Kararı” ile “Özel Çevre Koruma Alanı” olarak tespit ve ilan edilmiş; daha da
önemlisi 1991 yılında UNESCO tarafından “Dünya Doğal ve Kültürel Mirası”
kapsamına alınarak uluslararası koruma çalışmaları başlatılmıştır. [27, 28]

2. 2. 2. Antik Hierapolis Kenti

Hierapolis antik kenti Denizli şehir merkezine 20 km mesafededir. Hierapolis

şehrinin kuruluşu çok eskiye dayanmaktadır. Bergama kralı II. Eumenes tarafından
M.Ö. 190 yılında kurulan şehre, efsanevî kahraman Telephos’un güzel karısı
Amazonlar kraliçesi “Hiera” nın adına ithâfen Hierapolis adı verilmiştir. Hierapolis
kutsal şehir anlamına da gelmektedir. Bu durum kentteki birçok tapınak ve diğer
dinsel yapının varlığından kaynaklanmaktadır. Günümüz arkeoloji literatüründe de
Hierapolis Kenti “Holy City”, yani Kutsal Kent olarak adlandırılmaktadır. [24, 143]
Hellenistik özellik taşıyan şehir, M.Ö.133’te Bergama kralı III. Attalos’un
vasiyeti üzerine Bergama ile birlikte Romalılara geçmiştir. Roma İmparatoru
Tiberius (M.S. 17) zamanında şiddetli bir deprem ile yıkılmıştır. Deprem kuşağı
üzerinde bulunan kent, Neron (M.S. 60) dönemi depreminden de büyük zarar görmüş
ve tamamen yenilenmiştir. Üst üste yaşadığı bu depremlerden sonra yeniden inşa
edilen kent, tüm Hellenistik niteliğini kaybetmiş, tipik bir Roma kenti görünümünü

5
Pamukkale termal tesisleri hâlen Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Turaş AŞ. tarafından
işletilmektedir.

- 24 -
almıştır. M.S. II–III. asırlarda Roma İmparatoru Septimus Severus devrinde büyük
bir refaha kavuşarak, altın devirlerini yaşamış ve Roma İmparatorluğu’nun ileri
gelenlerinin sayfiye şehri olmuştur, (Şekil II – 8, 9).

Şekil II – 8 Hierapolis Kenti’nin MS III. Yüzyıldaki Görünümü [J. Cl. Golvin, 1998]

Şekil II – 9 Hierapolis Kenti’nin Günümüz Kalıntıları [www.isprs.org, 137]

- 25 -
 M.S. 80’de Yahudi nüfusunun egemen olduğu bir devirde, Hz. İsa’nın
havarilerinden St. Philippe’in (Apostle Philipus) Hristiyanlığı yaymak üzere
Hierapolis’e gelmesi ve işkence edilerek öldürülmesi üzerine kent, Hristiyanlık
âleminde büyük bir önem kazanmıştır. Bizans devrinde de piskoposluk merkezi
haline gelen Hierapolis’te, St. Philippe adına M.S. V. asırda Octogen (Sekizgen)
stilde bir martyrium (şehitlik, anıt mezar) inşa edilmiştir. M.S. 395’te Bizans
idaresine geçen Hierapolis, M.S. 1210’da Selçuklu Hükümdarı Gıyaseddin
Keyhüsrev zamanında Türklerin eline geçmiştir. 1334’te meydana gelen şiddetli bir
deprem yüzünden kent yıkılmış ve terk edilmiştir. [24, 143]
Muhtemelen termal maden sularının varlığı ve yörenin olağanüstü görünümü
antik çağ insanlarını etkilemiş olmalıdır ki, dönemin zenginleri Roma
İmparatorluğu’nun ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden gelip, yaşamlarının son
dönemlerini Hierapolis kentinde geçirirlerdi. Bu nedenle kentin Nekropolisi
(mezarlığı) son derece anıtsal ve değişik yörelere ait mezarlarla süslüdür.

2. 2. 3. Pamukkale Travertenleri ve Jeolojik Yapısı

Denizli havzasının kuzey kenarında yer alan Pamukkale travertenleri

morfolojik özelliklerine göre Teras Tipi Travertenler; Sırt Tipi travertenler olarak
gruplandırılabilir. (Şekil II – 10) [38]
Pamukkale travertenleri, gerisindeki eski billurlu temeli, sahanlığı oluşturan
Neojen çökellerinden ayıran bir fay boyunca çıkan sıcak kaynakların içerdikleri
kirecin, açık havada karbondioksit gazının uçması sonucunda çökelmesiyle meydana
gelmişlerdir. Sıcaklığı 35 ºC dolayında olan kaynak sularının içinde litrede 2,4 g
çözünmüş kireç vardır. Bunun yaklaşık 0,84 gramı traverten olarak çökelir.
Travertenler kalınlıklarından çok, meydana getirdikleri saçak, havuz, taşlaşmış
çağlayan biçimindeki güzel görüntüleri ile ünlüdürler. Son zamanlarda doğal
olanlardan başka yapay olarak da çeşitli traverten biçimleri oluşturulmaktadır.
Pamukkale, antik Hierapolis kentinin kalıntıları, doğal ve yapay havuzları ile giderek
artan turistik kuruluşları ile Türkiye’nin yerli ve yabancılar tarafından en çok ziyaret
edilen yörelerinden biridir. [136, 146]
Traverten sözcüğünün kökeni hakkında iki görüş vardır:

- 26 -
 1. İtalya’da geniş traverten çökeltilerinin bulunduğu Tivoli’nin, Roma
zamanındaki adı olan “Tivertino”dan gelmektedir.
2. Traverten, kelime olarak İtalyanca “Travertino” (Latince Tiburtinus),
kelimesinin zaman içinde değişmiş hâlidir. Roma’ya yakın Tibur’da bol miktarda
oluşan bu kayaç eski devirlerde Lapis Tiburtinus olarak adlandırılmaktaydı. [38]
Yaklaşık 10 km2’lik bir alanı kapsayan Pamukkale travertenleri, havzanın doğu
kesiminde yer alan dört ayrı traverten kütlesinden biri olup, havzayı kuzeyden
sınırlayan Pamukkale fayının düşen bloğu üzerinde halen oluşmaya devam
etmektedirler. Şekil II – 10’daki jeolojik haritadan da görüldüğü gibi, Pamukkale
bölgesinde dört ayrı jeolojik birim mevcuttur. Bunlar, Neojen öncesine ait mermer ve
şist içeren metamorfik kayalar, Neojen yaşlı çakıltaşı, kumtaşı ve kireçtaşı içeren
sedimanter kayalar, Kuaterner yaşlı alüvyolar ve travertenlerdir. [38]

Şekil II – 10 Pamukkale’de Traverten Çeşitleri [38]

- 27 -
 Pamukkale travertenlerine uygulanan uranyum serisi yaş yöntemi,
travertenlerin 400,000 yıldan bu yana değişik lokasyonlarda çökelmeye devam
ettiklerini ortaya koymuştur.
Bölgede traverten oluşturan suların yüzeye çıkmasını sağlayan açılma
çatlakları yaklaşık olarak 0,02 ile 0,1 mm / yıl oranında doğrultuya dik yönde
açılırken, yaklaşık 20 mm / yıl oranında da doğrultu yönünde açılırlar. Pamukkale
bölgesi son 200,000 yıldan bu yana Kuzeydoğu – Güneybatı yönünde 0,23 ile 0,6
mm / yıl hızıyla açılmaktadır. Altunel’in (1996) çalışmasına göre Pamukkale
bölgesindeki traverten oluşumu en az 400,000 yıldan bu yana değişik konumlarda
kesintisiz olarak devam etmektedir. Ancak traverten oluşumu aynı lokasyonda
sürekli değildir, bölgenin tektonik aktivitesine bağlı olarak traverten oluşumuna su
sağlayan çatlaklar aktivitelerini yitirmiş veya su çıkışı yeni çatlaklar boyunca
olmuştur. [38]
Traverten çok yönlü, çeşitli nedenlere ve ortamlara bağlı, kimyasal reaksiyon
sonucu çökelme ile oluşan bir kayadır. Pamukkale termal kaynağını meydana getiren
jeolojik olaylar geniş bir bölgeyi etkilemiştir. Bu bölgede sıcaklıkları 35 – 100 ºC
arasında değişen 17 sıcak su alanı bulunmaktadır. Pamukkale termal kaynağı
bölgesel potansiyel içindeki bir ünitedir. Kaynak, antik dönemlerden beri
kullanılmaktadır. Su termal kaynaktan çıktıktan sonra 320 m uzunluğunda bir kanal
ile traverten başına gelmekte ve buradan 60 – 70 m lik kısmı çökelmenin olduğu
traverten katkatlarına (teraslarına) dökülmekte ve ortalama 240 – 300 m yol
almaktadır. Katkat havuzcuklarında, teraslarda ve setlerde, çökelmekte olan kalsiyum
karbonat, başlangıçta yumuşak bir jel halindedir. Zaman içinde sertleşmekte ve
travertenleri oluşturmaktadır. Ancak ziyaretçiler tarafından katkatlar üzerinde
gezilmesi ve oynanması, henüz yumuşak haldeki kalsiyum karbonatların ezilmesine,
dağılmasına neden olmaktadır. [142, 146]
Termal kaynak suyunun, normal şartlara dönüşmeye çabalaması çökelmeye ve
traverten oluşumuna sebep olmaktadır. Termal sudaki kalsiyum bikarbonatın aşırı
miktarda bulunması ve suyun yüzeye çıkışı sonucu karbondioksit açığa çıkmakta ve
kalsiyum karbonat çökmektedir. Bu arada bir molekül su oluşmaktadır. Reaksiyon
şöyledir:
Ca(HCO3)2 → CaCO3 + CO2 + H2O

- 28 -
 Bu reaksiyonun, dolayısıyla beyazlığın oluşumunda, hava şartları, ısı kaybı,
akışın yayılımı ve süresi etkilidir. Çökelme, termal sudaki CO2 ile havadaki CO2
dengeye gelinceye kadar devam etmektedir. Termal suyun ve Denizli şehir şebeke
suyunun özellikleri Tablo II – 7 ve 8’de verilmiştir.
Yukarıdaki reaksiyona göre, 1 lt sudan traverten üzerine 499,9 mg CaCO3
çökelmektedir. Bu miktar 1 lt / sn su için günde 43.191 g. çökelme demektir.
Ortalama yoğunluğu 1,48 g / cm3 olan travertenin, çökelme hacmi 29,2 dm3’tür.
Suyun ortalama debisi 465,2 lt / sn olduğuna göre 13,584 m2 alanı beyazlatmak
mümkündür. Pratikte bu şartları yerine getirmek güçtür. Ancak bu teorik yaklaşıma
göre yılda 1 mm kalınlığında 4,9 km2 alan beyazlatılabilir görülmektedir. Şu anda
beyaz traverten alanı 22.000 m2’ye ulaşmış olup, mevcut travertenlere insanların
ayakkabı ile girişleri 15 Mayıs 1997 tarihinde yasaklanmıştır. [146]
Ancak Güney Kapısı tarafındaki “Domuz Çukuru” diye tabir edilen 3.000
m2’lik teraslar ve yine eski araç yolu olan Pamukkale Kasabası’na bağlantı sağlayan
yol, yürüyüş yolu olarak yerli ve yabancı turistlerin kullanımına serbest olup, bu
bölgelerde insanların travertenlerle teması sağlanmaktadır. [131, 134]

Tablo II - 7 Termal Kaynağın Kimyasal Analizi [118, 124]

Miktarı Miktarı
İyonlar İyonlar
(mg/lt) (mg/lt)
** pH 6,670 ** H2 (Gaz) 5,500
** Ec (µS/cm) 2.850,000 ** O2 (Gaz) 5,800
** T (ºC) 35,200 ** CO2 400,000
** Ca 457,500 ** N2 (Gaz) 17,800
** Mg 82,500 * HBO2 2,997
** Na 42,300 * Al 0,080
** K 5,500 * Fl 1,600
** Cl 14,180 *
Toplam α (Alfa) 4,29 ± 1,36
** SO4 639,190 * Radyoaktivitesi pci/lt
** Mn 0,020 * Toplam β (Beta) 4,23 ± 0,96
** HCO3 1.171,810 * Radyoaktivitesi pci/lt
** NO2 0,007 * Rn 1.490 pci/lt
** NO3 1,507 * Zn 0,030
** PO4 0,059 * Ni 0,030
** Fe 0,130 *

* İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbî Ekoloji ve Hidroklimatoloji Anabilim Dalı 1969.
** Hacettepe Üniversitesi Uluslararası Karst Su Kaynakları Uygulama ve Araştırma Merkezi 1996.

- 29 -
 Tablo II - 8 Denizli İçme Suyunun Kimyasal Nitelikleri [117]

pH 6,5 – 9,2 Mn 0,5 mg/lt

Katı Madde 1500 mg/lt Ca 200 mg/lt
Cl 600 mg/lt Mg 150 mg/lt
SO4 400 mg/lt F 1,5 mg/lt
NO3 45 mg/lt Fe 1,0 mg/lt

Günümüzde Pamukkale termal suyu havuzlarda insanların kullanımına

sunulmakta, ardından, travertenlerin üzerinden akıtılmaktadır. Bir döngü oluşturacak
şekilde periyodik aralıklarla belirli günlerde belirli bölgedeki travertenlerin termal
suyla buluşması sağlanmaktadır. Bunun iki amacı bulunmaktadır:
1. Pamukkale yöresinde her yöndeki travertenlerin aktif beyazlığını
korumak; zira bir traverten ancak termal suyla temas hâlinde beyaz kalabilmekte,
aksi takdirde pasif hâle geçiş dediğimiz kararmalar görülmektedir.
2. Traverten teraslarında ve katkatlarında çökelen minerallerin iyice kuruyup
sertleşmesi için zaman kazanmaya yönelik olarak gerçekleştirilmektedir.

2. 2. 4. Pamukkale Yöresi’nin Toprak Özellikleri

Bölgede iki ana toprak çeşidi görülür.

a) Kahverengi Orman Toprakları: Doğal bitki örtüsü yaprağını döken
ağaçlar ve çalılardır. Ana madde pH değerleri asidik ya da alkali olmakla beraber,
çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kiltaşı, mikaşistler ve gnayslardır.
b) Kolluviyal Topraklar: Yüzeysel akımla ya da yan derelerin kısa
mesafelersen taşıyarak eğimin azalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin
meydana getirdikleri topraklardır. Yağışın şiddetine ve eğimin derecesine göre çeşitli
parçalardan oluşan katlar aluviyal topraklar gibi birbirine paralel olmayıp,
düzensizdirler. Dik yamaçların eteklerinde ve vadi boğazlarında bulunanlar daha az
topraklı kaba taş ve molozlardan oluşmuştur. Yüzey akışının hızı azaldığı ölçüde
parçaların çapları küçülmektedir. Böylece doğal eğimin çok azaldığı yerlerde
kolluviyal ve alüvyal topraklar birbirlerine geçişli olarak karışırlar. [28]

- 30 -
 2. 2. 5. Pamukkale Yöresi’nin İklimi

Bakı, yükselti, denize yakınlık – uzaklık (karasallık derecesi) ve orografik

özellikler gibi fiziksel etmenler, sırasıyla yağış rejimi, iklim ve bitki örtüsü üzerinde
oldukça etkili olmaktadır. Bu yüzden, Denizli ve Pamukkale arasında bile önemli
ekolojik farklılıklar görülmektedir. Pamukkale’ye ait sıcaklık değerleri Tablo II –
9’da verilmiştir.
Araştırma bölgesi Pamukkale’nin iklimi, Denizli iklimi ile uyum içerisindedir,
ancak coğrafî konumu gereği Pamukkale Mikroiklimi Denizli’den önemli farklılıklar
göstermektedir. Buna örnek olarak; bir dağın kuzeye bakan yüzü ile güneye bakan
yüzü (bakısı) farklı mikroiklimlere dolayısıyla farklı vejetasyonlara sahiptir.
Araştırma bölgemiz olan Hierapolis Platosu sırtını Kuzeydoğusundaki Çökelez
Dağı’na yaslamıştır. Yani Denizli’nin aksine Güney yönü değil, Kuzey – Kuzeydoğu
yönü dağlarla kaplıdır. Bu sebepten, Kuzeyden gelen soğuk havanın etkisi
kırılmaktadır. Ayrıca Denizli’den farklı olarak rüzgâr genellikle Çürüksu Vadisi ve
Babadağ yönünden esmektedir. [13, 28]

Tablo II - 9 Pamukkale 2003 Yılı Ortalama Sıcaklık Değerleri [128]

AY I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

°C 6,1 7,2 10,2 14,6 19,1 23,5 26,2 25,8 22,1 16,7 11,8 7,8

Renk Ölçeği (Lejand) Yıllık Ort.

°C 4 10 16 21 27 15,9

2. 2. 6. Pamukkale Yöresi’nin Bitki Örtüsü

Bitki örtüsüne daha çok dere kenarları, tarım alanları, arasında kalan sınır
çizgileri, köy, koru, otlak ve mezarlık ile tarıma uygun olmayan tepelerde rastlanır.
Alanın gerisinde Çökelez Dağı’nın doğal bitki örtüsü çok yoğun olmamakla birlikte,
yeşil bir arka fon oluşturmaktadır. Bitki örtüsü bakımından araştırma bölgesini şu
şekilde iki grupta incelemek mümkündür:

- 31 -
 1. Hierapolis Antik Kenti’nin bulunduğu plato ile
2. Bu platoyu çevreleyen tepeler ve yamaçlar.
Hierapolis plato düzlüğünde gözle görülebilir doğal kitle yeşilliklerini Zakkum
(Nerium oleander), İncir (Ficus sp.), Hayıt (Vitex agnus castus), Yılanbıçağı
(Dracunculus vulgaris) grupları oluşturur. Otsu bitkilerden bazı türler mevsimlere
bağlı olarak ve geçici yaprak – çiçek renk etkileriyle kendilerini belli etmektedirler.
Maki ve geniş orman vejetasyonu daha çok platonun kuzey doğusundaki
yüksek tepelerde yer almaktadır. Hierapolis platosunu çevreleyen tepelerde
yoğunlukla Gelincik (Papaver rhoeas), Sığırkuyruğu (Verbascum sp.) Kekik
(Thymus sp.) ve Çalı Meşesi (Quercus ilex) varlığı dikkat çekmektedir.
Ayrıca gerek Hierapolis Platosu’nda, gerekse platoyu çevreleyen tepelerde
Çam (Pinus sp.) ve Servi (Cupressus sempervirens) kültürleri bulunmakta; bununla
birlikte Çürüksu ovasının tarım bitkileri dokusu polikültür tarıma dayalı çok geniş bir
yeşil örtü oluşturmaktadır. [3, 28]

2. 2. 7. Pamukkale Yöresinde Erozyon Etkisi

Ege bölgesine has bir özellik olarak, Ege ovalarında 25,1 mm üzerinde yoğun
ve yüksek miktardaki günlük yağışlar, yüzeysel akışa ve dolayısıyla erozyona sebep
olur. Erozyon genellikle ova çevrelerindeki yüksek kesimlerde etkilidir. Sağanak
tipte yağışlar, toprağın bitki örtüsü ile örtülü olmadığı özellikle sonbahar ve kış
aylarında % 10 civarında düşmekte, sellere ve erozyona sebep olmaktadır. Genellikle
bitki örtüsü tahrip edilen ve gür bir bitki örtüsünden yoksun yamaçlarda yüzeysel
veya çizgisel akışa geçen suların erozif etkisi fazladır. [13]
Likenler, talluslarıyla ve rizin adlı köksü yapılarıyla toprak, taş ve kayalara
tutunarak erozyonu önler, yağmur suyu ve havadaki nemi, çiğ damlalarını emerek
toprağın su kaybetmesini önler. Likenlerin çöllerden kutuplara kadar oldukça geniş
bir coğrafî yelpazede yayılım gösterdikleri ve dünya yüzeyinin neredeyse % 8’ini
kapladıkları düşünülürse, erozyona karşı likenlerin önemi daha iyi kavranacaktır.
Araştırma bölgesinin ana kayaç çeşidi “Traverten”dir. Termal suyun etkisiyle
çökelen ve sertleşen traverten zaman içinde yağmur, rüzgâr ve sıcaklık farklılıkları
gibi mevsimsel – iklimsel faktörler etkisiyle erozif etkiye maruz kalmaktadır. Pasif
traverten adını verdiğimiz, hâlen üzerinden termal suyun akmadığı ve yılların

- 32 -
etkisiyle beyazlığını kaybederek kararan kayalar ve sırtlarda erozyonun etkisini
minimuma indirgeyecek yegâne bitki örtüsü kara yosunları ve likenlerdir. Bu açıdan,
‘bölgenin liken florası pasif traverten kayaları üzerindeki erozyon etkisini
kırmaktadır’ diyebiliriz. [13, 28]

2. 2. 8. Araştırma Bölgesi Konumu ve Lokaliteler

2. 2. 8. 1. Konum ve Bakı

Bakı, yükselti, denize yakınlık – uzaklık (karasallık derecesi) ve orografik

özellikler gibi fiziksel etmenler; sırasıyla yağış rejimi, iklim ve bitki örtüsü üzerinde
oldukça etkili olmaktadır. Bu yüzden, Denizli ve Pamukkale arasında bile
mikroiklimsel farklılıklar görülebilmektedir. Örnek olarak, coğrafî yerleşim farkı
verilebilir. Denizli il merkezi (428 m) Karcı Dağı ve Baba Dağ (2308 m) silsilesinin
kuzey eteklerinde kurulu; Pamukkale (260 m) ve Antik Hierapolis (380 m) kentleri
ise Çökelez Dağı’nın (1840 m) güney yamacında kuruludur. Bu noktada iki etken
mikroiklimsel farlılıkları ve dolayısıyla vejetasyon farklılığını beraberinde
getirmektedir: [34]

1. Dağların bakısı sebebiyle bir dağın güney yamacı, kuzey yamacından

daha fazla güneş alır ve daha sıcaktır. (Şekil II – 13)
2. Bölgeye güney – güneybatıdan Ege – Akdeniz üzerinden gelen sıcak
hava kütlesi, Denizli’ye geldiğinde dağların yükseltisi sebebiyle kesintiye
uğramaktadır. Bunun aksine kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri Denizli il
merkezine kadar sokulabilmektedir.

2. 2. 8. 2. Araştırma Bölgesinde Lokaliteler (Şekil II – 11)

L1. Kuzey girişindeki Hamam-Bazilika ve Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı

boyunca, 370 m, 10.VIII.2002; GPS: E 29º 7’ 17’’ - N 37º 55’ 54’’.

L2. Güney Roma Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10.VIII.2002; GPS: E
29º 7’ 51’’ - N 37º 55’ 19’’.

L3. Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu

bölümü, 380 m, 07.XII.2002; GPS: E 29º 7’ 45’’ - N 37º 55’ 23’’.

- 33 -
 L4. Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003;
GPS: E 29º 7’ 46’’ - N 37º 55’ 38’’.

L5. Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m,

07.IX.2003; GPS: E 29º 7’ 55’’ - N 37º 55’ 43’’.

L6. St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; GPS: E 29º 7’
54’’ - N 37º 55’ 54’’.

L7. Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 275 m, 27.XI.2003; GPS: E 29º 7’ 31’’ -
N 37º 55’ 04’’.

L8. Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri,

250 – 290 m arası, 27.XI.2003; GPS: E 29º 7’ 4,6’’ - N 37º 55’ 13,2’’.

L9. St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; GPS:
E 29º 7’ 24,8’’ - N 37º 56’ 05,9’’.

L10. Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; GPS: E 29º 7’ 38’’
- N 37º 56’ 06’’.

L11. Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü, 320 m,

20.V.2004; GPS: E 29º 7’ 11’’ - N 37º 55’ 34,4’’.

L12. Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m,

20.V.2004; GPS: E 29º 7’ 29’’ - N 37º 56’ 05’’.

L13. Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere
kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; GPS: E 29º 8’ 13,2’’ - N 37º 55’ 05,7’’.

L14. Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m,
26.I.2005; GPS: E 29º 6’ 28,7’’ - N 37º 57’ 09,7’’.

- 34 -
Şekil II - 11 Araştırma Bölgesinin Plânı

- 35 -
Şekil II – 12 NASA World Wind 1.3.1 Landsat Image 3D [147]

- 36 -
 Araştırma bölgesine ait tüm veriler bir araya getirilerek lokaliteleri de gösteren
ölçekli bir plân çizilmiştir. (Şekil II - 12) Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay
Dairesi NASA’dan sağlanan World Wind v1.3.1 programı ile Pamukkale ve
çevresinin uydu görüntüleri ile üç boyutlu simulasyonu (Landsat Image 3D) elde
edilmiştir (Şekil II – 11). Bunların dışında, Millî Savunma Bakanlığı Harita Genel
Komutanlığı6 ile irtibata geçilmiş ve Pamukkale’yi gösteren 1/40.000 ölçekli
monoskopik hava fotoğrafı temin edilmiş, bu hava fotoğrafına lokalite konumları da
eklenmiştir. (Şekil II - 14) Ondört numaralı lokalite hava fotoğrafının kapsadığı alan
haricinde olduğundan söz konusu şekilde bu lokalitenin konumu görülememektedir.

Şekil II - 13 Denizli – Pamukkale Yöresinde Dağların Bakı Pozisyonu

6
© HGK 1993 tarih ve 1700225 numaralı 1/40.000 ölçekli monoskopik hava fotoğrafı Harita Genel
Komutanlığı’nın bilgisi dâhilinde kullanılmıştır.

- 37 -
Şekil II – 14 Pamukkale ve Çevresi Monoskopik Hava Fotoğrafı (© HGK 2004) [123]
- 38 -
 BÖLÜM III.

MATERYAL VE YÖNTEM

3. 1. MATERYAL TOPLAMA YÖNTEMİ

Liken örnekleri, 10 Ağustos 2002 ile 26 Ocak 2005 tarihleri arasındaki çeşitli
zamanlarda, Pamukkale – Antik Hierapolis Kenti ve çevresindeki 14 farklı
lokaliteden toplanmıştır. Materyaller toplanırken türlerin tayininde ve parçalanmadan
saklanmasında gerekli olacağı için substratları ile birlikte alınmıştır. Arazide
toplanan örnekler kese kâğıtları içinde ve gerekirse kâğıt havluya da sarılarak
muhafaza edilmiş, üzerlerine toplandığı yer, tarih ve yüksekliği ile substrat tipi not
edilmiştir. Toplama sırasında x10 büyütmeli el lensinden ve kazı aletlerinden
yararlanılmıştır. Örneklerin toplandığı lokalitelere ait koordinatlar ve lokalitelerin
deniz seviyesinden yüksekliği “Garmin” marka ‘etrex summit’ model GPS cihazıyla
kaydedilmiştir.
Toplanan örnekler havalandırılarak iyice kurutulduktan ve incelendikten sonra
herbaryum defterine birer numara ile kaydedilmiştir. Tayin edildikten sonra türler,
kartondan yapılmış olan 16 x 13 cm boyutlarındaki herbaryum zarfları içinde üzerine
tür adı, toplandığı istasyon ve substratı kaydedilerek korumaya alınmıştır. Daha
sonra bu bilgiler bilgisayarda bir dosyaya aktarılmıştır.
Bazı örneklerin fotoğrafları “HP” marka ‘Photosmart 935’ model dijital
fotoğraf makinesi ile çekilmiştir.

3. 2. İNCELEME ve TAYİN YÖNTEMİ

Liken örnekleri morfolojik özellikleri ile ‘Olympus’ marka ‘SZ40’ model x40
büyütmeli binoküler stereomikroskopta incelenmiştir. Anatomik özellikleri ise
Malcolm ve Galloway (1997) [14] ve Purvis ve ark. (1992) [18]’de belirtilen yöntemle,

- 39 -
üreme yapılarından kesitler alınarak Olympus marka ışık mikroskobunun x10 ve x40
lık objektifleri altında incelenmiştir. Kesitlerde bulunan jelâtinimsi yapıyı
temizlemek ve daha net görüntü elde etmek için su yerine % 10 KOH kullanılmıştır.
Tayinler için gerekli olan himenyum, hipotesyum ve epitesyum tabakalarının
kalınlıkları, askus ve askosporların boyut ve şekilleri (gerektiğinde sporların
dağılması için preparat üzerine basınç uygulanarak) milimetrik oküler ile
ölçülmüştür. Mikroskopta daha iyi ve üç boyutlu görüntü almak için, hazırlanan bazı
preparatlarda Malcolm ve Galloway (1997) [14]’de belirtilen yöntem de
uygulanmıştır. Likenlerin tayini için standart bir teknik kabul edilen kimyasal
reaktiflerle verdikleri renk reaksiyonları testleri de yapılmıştır. Bu reaktifler
sembolleri ile şöyledir:
P : % 95 etil alkoldeki doygun parafenilendiamin,
I : % 70 etil alkolde çözünmüş iyot kristalleri,
K : % 10 KOH Potasyum hidroksit çözeltisi,
C : Ticari çamaşır suyu–Sodyum hipoklorid çözeltisi,
KC / CK : K ve C nin ardarda uygulanması,
N : % 50 Nitrik asit.
Hiçbir reaksiyon yoksa R(–) ile gösterilmiştir. Ayrıca kaya türünü tespit etmek
amacıyla, kalkerli substratlarda köpürme şeklinde reaksiyon veren % 10 HCl
çözeltisi kullanılmıştır.
Liken türlerinin tayinleri çeşitli flora kitapları ve tayin anahtarlarından
yararlanılarak yapılmıştır (Clauzade ve Roux 1985 [4], Jahns 1987 [9], John 1990 [10],

Purvis ve ark. 1992 [18], Dobson 1992 [7], Moberg ve Holmasen 1992 [15], Scheidegger
1993 [88], Giralt ve Mayrhofer 1994 [52], 1995 [53], Wirth 1995 [22, 23], Nash 1996 [16],

Kirschbaum ve Wirth 1997 [11], Malcolm ve Galloway 1997 [14], Schultz ve Büdel
2002 [89], Orange 2004 [73] ).

- 40 -
 BÖLÜM IV.

BULGULAR

4. 1. LİKEN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ

Bu çalışmadaki türlerin sınıflandırılmasında Purvis ve ark. (1992) tarafından
belirtilen Hawksworth (1991) sistemi kullanılmıştır. Bu sisteme göre tayin edilen 81
türün (82 takson) tamamı askuslu mantarlara sahip olup 4 takım, 5 alt takım ve 19
familyaya ait 33 cins altında toplanmıştır.
Nomenklatür olarak yeni yayınlardaki (Blanco ve ark. 2004, & Santesson ve
ark. 2004) yaklaşımlar izlenmiştir. [20, 44]

4. 2. TESPİT EDİLEN CİNSLERİN SİSTEMATİĞİ

ASCOMYCOTINA
ARTHONIALES Henssen ex D. Hawksw. & O. Eriksson (1986)
Opegraphaceae Stizenb. (1862)
Opegrapha
GRAPHIDALES C. Bessey (1907)
Thelotremataceae (Nyl.) Stizenb. (1862)
Diploschistes
LECANORALES Nannf. (1932)
Acarosporineae
Acarosporaceae Zahlbr. (1906)
Acarospora
Sarcogyne
Hymeneliaceae Körber (1854)
Aspicilia, Lobothallia
Cladoniineae

- 41 -
 Cladoniaceae Zenker (1827)
Cladonia
Psoraceae Zahlbr. (1890)
Psora
Squamarinaceae Nash (1996)
Squamarina
Lecanorineae
Biatoraceae Nash (1996)
Lecania, Toninia
Candelariaceae Hakulinen (1954)
Candelariella
Lecanoraceae Körber (1854)
Lecanora, Lecidella, Protoparmeliopsis
Lecideaceae Chev. (1826)
Lecidea
Parmeliaceae Zenker (1827)
Xanthoparmelia
Physciaceae Zahlbr. (1898)
Buellia, Diplotomma, Phaeophyscia, Physcia, Physconia, Rinodina
Peltigerineae
Collemataceae Zenker (1827)
Collema
Placynthiaceae Dahl (1950)
Placynthium
Teloschistineae
Teloschistaceae Zahlbr. (1898)
Caloplaca, Fulgensia, Xanthoria
LICHINALES Henssen & Büdel (1986)
Lichinaceae Nyl. (1854)
Lichinella
Peltulaceae Büdel (1986)
Peltula
VERRUCARIALES Mattick ex D. Hawksw. & O. Eriksson (1986)
Verrucariaceae Zenker (1827)

- 42 -
 Catapyrenium, Placocarpus, Verrucaria

4. 3. TESPİT EDİLEN TAKSONLARIN LİSTESİ

Tespit edilen 82 takson (81 tür, 2 alttür, 3 varyete) alfabetik sırayla aşağıda
verilmiştir. (*) işaretli olan taksonlar Türkiye için yeni kayıttır.7
1. Acarospora cervina A.Massal.
2. Acarospora macrospora (Hepp.) A.Massal. ex Bagl.
3. Aspicilia calcarea (L.) Mudd.
4. Aspicilia contorta (Hoffm.) Kremp. ssp. contorta
Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana S.Ekman&Fröberg
5. *Aspicilia recedens (Taylor) Arnold
6. Buellia badia (Fr.) A.Massal.
7. Caloplaca alociza (A.Massal.) Mig.
8. Caloplaca aractina (Fr.) Häyrén
9. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedw.) Th.Fr. var. cerina
10. Caloplaca cerinelloides (Erichsen) Poelt
11. Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll.Arg.
12. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th.Fr.
13. Caloplaca coronata (Kremp. ex Körb.) J.Steiner
14. Caloplaca decipiens (Arnold) Blomb. & Forssell
15. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr.
16. Caloplaca erythrocarpa (Pers.) Zwackh
17. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R.Laundon
18. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade
19. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr.
20. Caloplaca lactea (A.Massal.) Zahlbr.
21. Caloplaca luteoalba (Turner) Th.Fr.
22. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin
23. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner
24. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll.Arg.
25. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr.
7
Takson listesi eldeki mevcut yayınlardan taranmış, ayrıca http://biow.tubitak.gov.tr/present/
sayfasından kontrol edilmiştir.

- 43 -
26. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm.
27. Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll.Arg.
28. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau
29. Catapyrenium squamulosum (Ach.) Breuss
30. Cladonia foliacea (Huds.) Willd.
31. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot
32. Collema cristatum (L.) Weber ex F.H.Wigg. var. cristatum
33. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel.
34. Diploschistes muscorum (Scop.) R.Sant.
35. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman
36. Diplotomma epipolium Arnold.
37. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin
38. *Lecania sylvestris (Arnold) Arnold
39. Lecania turicensis (Hepp) Müll.Arg.
40. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth&Rostrup
41. Lecanora campestris (Schaer.) Hue
42. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf.
43. *Lecanora sambuci (Pers.) Nyl.
44. Lecanora varia (Hoffm.) Ach.
45. Lecidea lurida Ach.
46. Lecidella elaeochroma (Ach.) M.Choisy
47. Lichinella stipatula Nyl.
48. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Hafellner
49. *Opegrapha herbarum Mont.
50. Peltula euploca (Ach.) Poelt
51. *Peltula patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog.
52. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg
53. Physcia adscendens (Fr.) H.Olivier
54. Physcia stellaris (L.) Nyl.
55. Physcia tribacia (Ach.) Nyl.
56. Physconia distorta (With.) J.R.Laundon
57. Physconia grisea (Lam.) Poelt
58. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss
59. Placynthium nigrum (Huds.) Gray

- 44 -
60. Protoparmeliopsis muralis (Schreb.) M.Choisy
61. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm.
62. Rinodina bischoffii (Hepp) A.Massal.
63. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold
64. Rinodina exigua (Ach.) Gray
65. Rinodina gennarii Bagl.
66. Sarcogyne privigna var. calcicola H.Magn.
67. Sarcogyne regularis Körb.
68. Squamarina cartilaginea (With.) P.James
69. Toninia candida (Weber) Th. Fr.
70. Toninia cinereovirens (Schaer.) A.Massal.
71. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr.
72. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr.
73. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal
74. Verrucaria fuscella (Turner) Winch
75. Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan
76. Verrucaria muralis Ach.
77. Verrucaria nigrescens Pers.
78. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach.
79. Xanthoparmelia pulla (Ach.) O.Blanco, A.Crespo, Elix, D.Hawksw. & Lumbsch
80. Xanthoria parietina (L.) Th.Fr.
81. Xanthoria polycarpa (Hoffm.) Rieber

4. 4. CİNS TAYİN ANAHTARI

1. Tallus pulsu, dalsı, yapraksı, dimorfik veya plakodioid 2

1. Tallus kabuksu 18

2. Tallus plakodioid 3
2. Tallus pulsu, dalsı, yapraksı, dimorfik 8

3. Askosporlar polarilokular 4
3. Askosporlar basit 5

- 45 -
4. Tallus lobları ≥ 3 mm, askosporlar orbikulardan limon şekline kadar şişkin
Caloplaca flavescens
4. Tallus lobları ≤ 1 mm, askosporlar düzgün elipsoid Caloplaca saxicola

5. Tallus sitrin sarısı – sarı yeşil, apotesyum nadir Candelariella medians

5. Tallus gri, kahverengi, yeşil, turuncu – sarı apotesyum sık 6

6. Tallus turuncu – sarı, ± beyaz, apotesyumlar koyu turuncu, kırmızı

Fulgensia fulgens
6. Tallus gri, kahverengi, yeşil sarı, apotesyumlar sarı – kahverengi, siyah 7

7. Tallus gri – kahverengi, ± pruinos, apotesyumlar kahverengi – siyah, tallusa

gömülü Lobothallia radiosa
7. Tallus yeşilimsi sarıdan sarı – kahverengiye kadar, apotesyumlar sesil, sarı–
kahverengi, Protoparmeliopsis muralis

8. Tallus pulsu 9
8. Tallus dalsı, yapraksı, dimorfik 13

9. Üreme yapısı peritesyum 10

9. Üreme yapısı apotesyum 11

10. Pullar kahverengi, düzensiz, orbikular, toprak üzerinde

Catapyrenium squamulosum
10. Pullar beyaz – gri, düzenli, büyük areolat kalkerli kaya üzerinde
Placocarpus schaereri

11. Askosporlar 1–septumlu Toninia

11. Askosporlar basit 12

12. Pullar pembe, kahverengi, dağınık 32

12. Pullar sarı – yeşil, düzensiz rozet Squamarina cartilaginea

- 46 -
13. Tallus dimorfik Cladonia
13. Tallus dalsı, yapraksı 14

14. Tallus homeomerik yapıda, alg bileşeni mavi – yeşil 31

14. Tallus heteromerik yapıda, alg bileşeni yeşil 15

15. Loblar > 0,5 cm, tallus sarı – turuncu, K(+) menekşe Xanthoria
15. Loblar < 0,5 cm, tallus gri, kahverengi, K(+) sarı veya K(–) 16

16. Tallus gri, korteks K(+) sarı Physcia

16. Tallus kahverengi – gri, korteks K(–) 17

17. Loblar < 3 mm, medulla R (-) 35

17. Loblar ≥ 3 mm, medulla C (+) pembe – kırmızı, KC (+) pembe – kırmızı
Xanthoparmelia

18. Üreme yapısı peritesyum Verrucaria

18. Üreme yapısı apotesyum 19

19. Apotesyumlar lirellat, sporlar 3 – septat Opegrapha herbarum

19. Apotesyumlar dairesel, sporlar basit, septumlu ya da polarilokular 20

20. Askosporlar kahverengi 21

20. Askosporlar renksiz 23

21. Askosporlar muriform Diploschistes

21. Askosporlar 1 – septumlu 22

22. Talus – kenar yok; askosporlar ince çeperli ve septumlu 30

22. Tallus – kenar var; askosporlar ± polariokülar veya kalın çeperli Rinodina

23. Askosporlar polarilokular Caloplaca

23. Askosporlar basit, septumlu 24

- 47 -
24. Askosporlar 1 – 3septumlu, alg bileşeni mavi – yeşil Placynthium nigrum
24. Askosporlar basit ya da 1– septumlu, alg bileşeni yeşil 25

25. Askosporlar 1 – septumlu Lecania

25. Askosporlar basit 26

26. Askus >50 sporlu Acarospora

26. Askus 8 sporlu 27

27. Apotesyumlar tallusa gömülü, disk konkav veya düz Aspicilia

27. Apotesyumlar tallus üzerinde veya sesil, disk düz veya konveks 28

28. Apotesyumlar sarı, sarı - yeşil, kırmızı - siyah 33

28. Apotesyumlar sarı, sarı - yeşil, kırmızı - siyah değil 29

29. Apotesyum tallus kenar ile çevrili Lecanora

29. Apotesyum tallus kenar ile çevrili değil Lecidella

30. Tallus kahverengi, askosporlar elipsoid Buellia

30. Tallus beyaz veya gri rimoz, askosporlar (-1) 3 - septumlu
Diplotomma epipolium

31. Tallus dalsı, silisikol Lichinella

31. Tallus yapraksı, kalsikol, terrikol ya da epifitik 34

32. Pullar parlak pembe – kırmızı – kahverengi, kenarlar açık renkli

Psora decipiens
32. Pullar yeşilimsi koyu kahverengi, kenarlar üst yüzeyle aynı renkte
Lecidea lurida

33. Tallus beyaz gri, apotesyumlar belirgin bir kırmızı – siyah renkte Sarcogyne
33. Tallus sarı, sarı - yeşil, apotesyumlar sarı, sarı - yeşil renkte Candelariella

- 48 -
34. Tallus kahverengi – siyah, izidler mevcut, soral bulunmaz Collema
34. Tallus soluk zeytin yeşili gri, soraller mevcut, izid bulunmaz Peltula

35. Üst yüzey yoğun pruinos, genellikle apotesyumlu Physconia

35. Üst yüzey pruinos değil, soralli, apotesyum nadir Phaeophyscia orbicularis

4. 5. DESKRİPSİYONLAR VE YAYILIŞ ALANLARI

Çalışmamız sonunda araştırma bölgesinden 81 tür ve 2 alttür olmak üzere 31

cinse ait 82 takson tespit edilmiştir. Bunlardan alg bileşeni sadece mavi–yeşil
(Cyanobacteria) olan cinsler Collema, Lichinella, Peltula ve Placynthium olup diğer
bütün cinslerin alg bileşenleri yeşil (Chlorophyta) ve çoğunlukla kokoid alglerdir.
Tespit edilen türlerin tamamında mantar bileşeni askuslu mantarlar (Ascomycetes)
grubuna aittir.
Taksonlar sinonimleri, deskripsiyonları, tür tayin anahtarları, araştırma
bölgesindeki yayılışları, varsa Türkiye’de daha önce kaydedildiği yerler, habitat ve
yeryüzündeki yayılış alanları ile birlikte alfabetik sırayla verilmiştir.
Araştırma bölgesindeki likenlerin üzerinde geliştiği substrat çeşitleri için
kullandığımız semboller ve açıklamaları şu şekildedir:
(Epi) : Epifitik, ağaç kısımları üzerinde.
(KK) : CaCO3 içeren kalkerli kaya – kireçtaşı üzerinde,
(KT) : CaCO3 içeren kalkerli toprak üzerinde,
(Kyb) : Karayosunları ile birlikte,
(Lik) : Likenikol, bir başka liken üzerinde,
(Mus) : Musikol, doğrudan karayosunu üzerinde,
(SK) : Silisli kaya üzerinde,
(Ter) : Terrikol, toprak üzerinde,

- 49 -
 4. 5. 1. ACAROSPORA A. Massal.

Tallus kabuksu, genellikle belirgin areollü veya yarı – pulsu, bazen pulsu.
Areoller ayrı ayrı veya bir arada, nadiren üst üste, köşeliden yuvarlağa kadar şekilde,
ender olarak loblu. Alg bileşeni yeşil kokoid. Üst yüzey düz veya kırışık, çoğunlukla
açık kahverengi, kırmızı – siyah – kahverengi, bazen yeşilimsi veya pas rengi.
Apotesyumlar tek tek veya çok sayıda olmak üzere areollerde gömülü. Tallus – kenar
düzgün ve belirgin değil. Disk kırmızı – kahverengiden kahverengi – siyaha kadar,
düz veya pürüzlü. Askus >100 sporlu. Askosporlar küreselden elipsoide kadar, basit
ve renksiz. Genellikle silisli, bazı türleri kalkerli kayaları ve besince zengin
habitatları tercih eder. Ender olarak odun ve sert toprak üzerinde de gelişir.

1. Tallus geniş, düzensiz, bitişik pulsu, askosporlar 6–13 x 3–6 µm

A. macrospora
1. Tallus pulsu, dağınık ve beyaz pruinos, askosporlar 4–8 x 1,5–3 µm
A. cervina

4. 5. 1. 1. Acarospora cervina A. Massal.

Tallus polimorfik özellikte olup ayrı ayrı yuvarlak veya köşeli areollüden
lobluya kadar, ya da üst üste, düz veya konveks, kalın ve geniş areollü yapıda. Soluk
kahverengi – gri renkli ve mat; areol kenarları tebeşir beyazı ve kısmen yüzeyde
tebeşirimsi mavi – gri pruinos. Alg tabakası devamlı değil ve düzensiz. Apotesyum
0,7–1,5(–4) mm, az veya çok sayıda, bazen yok, küçük ve yuvarlak veya sonradan
loblu kenarlı ve tallustan daha koyu renkli. Üzeri mavi – gri pruinos ve değil.
Himenyum 60–80(–100) µm kalınlığında. Parafizler tabanda 3 µm ye kadar kalın.
Askosporlar çok sayıda (>100), küçük, 4–8 x 1,5–3 µm boyutlarında, renksiz, basit
ve elipsoid. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Sert kireçtaşları ve diğer kalkerli kayalarda, özellikle yüksek alanlarda
gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Avrupa’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992,
Dobson 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Konya (A. cervina var. leucospora) (Szatala 1927 a);
Van, Başkale (Szatala 1941); Van, Erzurum, Trabzon Eğirdir (Szatala 1960); Bilecik
(Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A.

- 50 -
1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akdamar Adası, Van
Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Pamukkale (John,
Seaward ve Beatty 2000); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Seydişehir / Konya,
Bolkar Dağı / Niğde, Ulukışla / Niğde (Güvenç 2002); Kastamonu (Yıldız ve John
2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Kırşehir (John 2002), Bolu, Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004), Trabzon (John, Breuss 2004)
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, Kuzeye bakan yamaç, 400 m, 10,VIII.2002; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su
deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L4) Tiyatronun doğusuyla
şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u
Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; St. Philippe Martyrium’u Kuzeyindeki ormanlık
alan, 440 m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 1. 2. Acarospora macrospora (Hepp.) A. Massal. ex Bagl.

Tallus birbirine karışmış, areollerden oluşan parçalar hâlinde. Areoller, 0,5–5

mm genişlikte, düz, düzensiz köşeli şekilde, kırmızı–kahverengi, açık kahverengi
veya beyazımsı kahverengi kenarlarada çoğunlukla steril. Alg tabakası devamlı.
Apotesyumlar 0,5–1 mm çapında, her areolde 1–3(–8); gömülü, bazen çıkıntılı, disk,
kırmızı kahverengi veya koyu kahverengi, çoğunlukla tallustan koyu renkli. Tallus –
kenar yok ya da belirsiz. Himenyum 100–160 µm genişlikte. Askuslar 30–100
sporlu. Askosporlar 6–13 x 3–6 µm boyutlarında, elipsoid. Talus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Güneş alan kalkerli kayalarda, nadiren harçlı duvarlarda gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Dobson
1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya
(Özdemir ve Öztürk 1992); Oltu / Erzurum (Aslan 2000).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, Kuzeye bakan yamaç, Caloplaca citrina ile beraber, 400 m, 10,VIII.2002,
(KK).

- 51 -
 4. 5. 2. ASPICILIA A. Massal.

Tallus kabuksu, çatlaklı veya belirgin areollü; areoller sürekli veya dağınık
(bazı türleri plakodioid, kenarlarda ışınsal loblu), tebeşir beyazı, grimsi, yeşilimsi
veya kahverengimsi. Bazı türlerinde izid ve sored bulunur. Korteks
pseudoparenkimatik. Alg bileşeni yeşil kokoid. Medulla I (–). Askomata aspisilioid;
çoğunlukla gömülü apotesyumlar şeklinde. Tallus – kenar iyi gelişmemiş olup
sonradan kaybolur. Asıl kenar genellikle renksiz ve az gelişmiştir. Epitesyum
kahverengiden yeşile kadar pigmentli, N (–) veya (+) yeşil, K (–) veya (+)
kahverengi. Himenyum genellikle 100 µm den daha kalın, renksiz, I (+) yeşilimsi
veya mavi; hipotesyum renksiz veya çok açık kahverengi. Askus 4–8 sporlu;
askosporlar renksiz, basit, elipsoidden küresele kadar şekilde, ince çeperli, bazen
ince bir perispor ile çevrili, I (–). Tallus ve apotesyum bütün türlerinde C (–).
Kalkerli ve asitli kayalarda gelişen çoğunluğu ılıman ve arktik, yaklaşık 150 türü
vardır.

1. Tallus yanlarda ışınsal loblu Lobothallia radiosa

1. Tallus yanlarda ışınsal loblu değil 2

2. Tallus gri – yeşil, tebeşir beyazı veya kahverengi - gri 3

2. Tallus koyu gri A. recedens

3. Tallus dağınık, yassılaşmış birbirinden ayrı yuvarlak areollü, üzeri beyaz

pruinos; apotesyum krater şeklinde A. contorta
3. Tallus çatlaklı, bitişik areollü, tebeşir beyazı veya grimsi beyaz; apotesyum
± düz A. calcarea

4. 5. 2. 1. Aspicilia calcarea (L.) Mudd

Sin. Lecanora calcarea (L.) Sommerf., Pachyspora calcarea (L.) A. Massal.

Tallus 30 cm çapına kadar veya daha büyük dairesel bölgeler oluşturur.
Çatlaklı areollü ve oldukça kalın areoller özellikle tallusun kenar kısımlarında dışa
doğru ışınsal dizilişli, tebeşir beyazı veya gri – beyaz renkte. Genellikle koyu gri
protallus ile sınırlı. Apotesyum 0,2–1 mm çapında, ± gömülü, dairesel veya köşeli,
hafif yükselen tallus – kenarlı. Disk siyah, genellikle pruinos değil. Askus 4 sporlu.
Askosporlar 18–30 x 14–27 µm, ince perisporla çevrili, geniş elipsoidden küresele
yakın şekle kadar. Korteks ve medulla P (–), K (–).
Ekolojik Özellikleri:

- 52 -
 Habitat: Kalkerli kayalarda, özellikle kireçtaşında, anıt taşlarında gelişen çok
yaygın bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılış gösterir
(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Lecanora c.) (Fritsch 1899); Erciyes Dağı
(Lecanora c.) (Steiner 1905); Ordu, Trabzon (Lecanora c.) (Steiner 1909a); Bilecik
(Szatala 1927 a); Doğu Anadolu (Szatala 1941); Çermik, Eğirdir (Szatala 1960);
Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve
Öztürk 1992); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana,
Antalya, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk
1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akşehir
(Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998);
Denizli (Schindler 1998); Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van
Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999
b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Bozcaada (Öztürk 1999); Narman, Oltu, Tortum
/ Erzurum (Aslan 2000); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Develi /
Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan
2001); Seydişehir, Bozkır / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve
Aslan 2002 b); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Kastamonu (Yıldız
ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004);
Aydın, Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Bursa
(Güvenç, Öztürk 2004); İstanbul, Antalya (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma
Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından
İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4)
Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir
Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6)
St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve
travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003;
(L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L11) Çukurbağ’ın
Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; Doğu Nekropolü
Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (L14) Pamukkale –
Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005, (KK).

- 53 -
 4. 5. 2. 2. Aspicilia contorta (Hoffm.) Krempelh.

Sin. Lecanora contorta (Hoffm.) Steiner, Pachyspora contorta (Hoffm.) A.

Massal.

1. Tallus gri – yeşil veya tebeşir beyazı A. contorta ssp. contorta

1. Tallus kahverengi – gri A. contorta ssp. hoffmanniana

Aspicilia contorta ssp. contorta

Tallus birbirinden ayrı, dağınık dizilmiş, çoğunlukla konveks ve dairesel
areollü; areoller 0,2–1,2(–1,8) mm boyutlarında, gri – yeşil veya tebeşir beyazı
renklerde. Protallus ile sınırlı değil. Apotesyum 0,2–0,6(–0,8) mm çapında, her
areolde 1(–3) adet. Askus 4 sporlu; askosporlar 18–30 x 14–27 μm boyutlarda, geniş
elipsoid veya küresele yakın şekilde. Korteks ve medulla P (–), K (–).

Aspicilia contorta ssp. hoffmanniana S.Ekman&Fröberg

Tallus gri, kahverengi – gri, kalın areollü; areoller birarada, düz ve köşeli, her
areolde en çok 1 apotesyum bulunur.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kaya, kireçtaşı, kireçli harç, beton ve karışık kireçtaşları
üzerinde gelişen oldukça sık görülen bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılışı vardır
(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Anadolu (Szatala 1941); Eğridir, Gemlik, Siverek
(Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir
1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve
Aslan 1994); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);
Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve
Akdemir 1997); Antalya, Muğla, Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve
Öztürk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John
1998); Çanakkale, İstanbul, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van
Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999
b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Hopa, Şavşat / Artvin (Aslan 2000); Pamukkale
(John, Seaward ve Beatty 2000); Kayseri (Güvenç 2001); Bozkır / Konya (Güvenç

- 54 -
2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Aydın, Muğla (John 2003); Bolu, Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı:
A. contorta ssp. contorta: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m,
24.IV.2004; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m,
20,V.2004, (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390
m, 26.I.2005, (KK).
A. contorta ssp. hoffmanniana: Kuzey girişindeki Hamam – Bazilika ve Kuzey
Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla
şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su
deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve
travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003,
(KK).

4. 5. 2. 3. Aspicilia recedens (Taylor) Arnold

Sin. Aspicilia bohemica

Tallus kalın, kabarıktan çatlaklı areollüye kadar, koyu gri. Apotesyumlar 0,3 –
1,0 mm çapında, yuvarlak, çok sayıda, kalabalık; tallus – kenar ince, kalıcı. Gerçek
kenar pseudoparenkimatik hücreler 5–8 x 3–5 µm, Apotesyum diski kahverengi –
siyah, mat, düz, pruinos değil. Hipotesyum, altında bir alg tabakasıyla. Askosporlar
(9-)12–14 x 7–9 µm. Konidyumlar 3–5 x 1 µm. Korteks ve medulla Pd (-) K (-).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Deniz kenarındaki kayalarda gelişir. Ender bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Geçtiğimiz yüzyılda Avrupa’da ve Britanya
Yarımadası’nda kaydedildi. (Purvis ve ark. 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli.
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005;
(SK).

- 55 -
 4. 5. 3. BUELLIA De Not.

4. 5. 3. 1. Buellia badia (Fr.) A. Massal.

Tallus çoğunlukla başka likenler üzerinde parazit, kahverengi, kabuksu,

yuvarlak areollü. Apotesyumlar sesil, çoğunlukla sık; düz veya konveks, gençken
yuvarlak, siyah 0,8 mm çapına kadar. Askosporlar 10–16 x 6–8 (–9) µm, elipsoid.
Tallus (R–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Ilıman dağlık ve yüksek dağlık alanlarda kalkerli veya kalkerli – silisli
kayalarda çoğunlukla başka likenler üzerinde, kara yosunları üzerinde, veya
doğrudan kaya üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika ve Avrupa’da yaygındır. (Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Gemlik, Uludağ, Bursa (Öztürk Ş. 1990) Çanakkale
(John ve Nimis 1996); Çanakkale (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk
1998); İzmir (John 1999); Trabzon, Rize (John, Breuss 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, Lecanora muralis tallusu üzerinde parazit olarak, 400 m, 10,VIII.2002, (KK /
Lik).

4. 5. 4. CALOPLACA Th.Fr.

Tallus kabuksu, bazen kenarlarda loblu veya substrata gömülü, sarı, turuncu
veya gri renkte. Alg bileşeni Trebouxioid. İzid ve sored bazı türlerinde bulunur.
Apotesyum diski genellikle turuncu; yeşilimsi sarıdan kırmızıya, kahverengi hatta
siyaha kadar renkte de olabilir, tallus – kenar ile çevrilidir. Epitesyum çok sayıda sarı
– kahverengi kristalli; himenyum ve hipotesyum renksiz. Parafizler basit veya
dallanmış. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz, elipsoid, iki hücreli, polariokülar
şekilde. Turuncu tallusa sahip türlerinde, tallus ve apotesyumun K (+) menekşe–
kırmızı renk vermesi ve askosporların septum uzunluğu türlerinin ayırdedici
özellikleridir. Besince zengin kaya ve ağaçlarda, ender olarak toprak ve odun
üzerinde gelişir.

1. Tallus, saksikol, terrikol 3

1. Tallus epifitik, likenikol, musikol 2

- 56 -
 2. Tallus likenikol C. inconnexa
2. Tallus epifitik 16

3. Tallus plakodioid 4
3. Tallus kabuksu 6

4. Tallus gri – beyaz, apotesyumlar 0,8 mm çapa kadar C. teicholyta

4. Tallus sarı – turuncu, apotesyumlar > 0,8 mm 5

5. Tallus soralli, apotesyum yok ya da ender C. decipiens

5. Tallus soralli değil, apotesyum sık 17

6. Tallus yeşilimsi sarı – turuncu 9

6. Tallus beyaz, gri, koyu gri 8

7. Tallus soralli, apotesyum üzeri tallus taneli C. coronata

7. Tallus soralli değil veya ± soralli, apotesyum üzeri tallus taneli değil 10

8. Tallus koyu gri, siyah, silisikol, protallus siyah C. aractina

8. Tallus beyaz, beyaz – gri, kalsikol, protallus yok 9

9. Apotesyum 1,0 mm çapına kadar, askosporlar 10–15 x 5–6 µm, septum

genişliği 3 µm ye kadar C. citrina
9. Apotesyum çapı 0,8 mm ye kadar, askosporlar 9–13 x 5–9 µm, septum 3–5
µm genişlikte C. dolomiticola

10. Apotesyum diski kırmızı, turuncu, kahverengi 12

10. Apotesyum diski siyah 14

11. Tallus areollü, apotesyum diski kan kırmızısı C. erythrocarpa

11. Tallus dağınık ya da substrata gömülü, apotesyum diski turuncu 11

12. Tallus ince, dağınık, düzgün değil C. luteoalba

12. Tallus substrata gömülü 13

13. Septum 1 – 2 µm, spor boyunun ⅛ i kadar C. lactea

13. Septum 3 – 5 µm, spor boyunun 1/3 – 1/4 ü kadar C. holocarpa

14. Apotesyum çapı ≤ 0,5 mm 15

14. Apotesyum çapı > 0,5 mm C. variabilis

15. Tallus substrata gömülü, septum 1 – 3 µm, spor boyunun 1/6 – 1/9 u kadar
C. alociza
15. Tallus kabarık, areolat, septum 1 – 3 – 5 µm, spor boyunun 1/3 ü kadar
C. chalybaea

- 57 -
 16. Askosporlar 12 – 15 x 8 µm boyutlarında, septum 5 – 8 µm genişlikte
C. cerina
16. Askosporlar 9 – 13 x 5 – 7 µm boyutlarında, septum 3 – 4 µm genişlikte
C. cerinelloides

17. Askosporlar 10–15 x 5–7(–8) µm, septum 2–4 µm genişlikte C. saxicola

17. Askosporlar 12–15 x 8–10 µm, septum uzunluğu 5 µm ye kadar
C. flavescens

4. 5. 4. 1. Caloplaca alociza (A. Massal.) Mig.

Sin. ? Caloplaca agardhiana (A. Massal.) Clauz. & Roux

Tallus kabuksu, substrata gömülü, bazen siyah bir protallus ile sınırlı ± koyu
gri bir film oluşturur. Apotesyum 0,5 mm çapında ve çok sayıda. Disk düz veya hafif
konveks, siyah, bazen ince beyaz – gri pruinos. Tallus – kenar başlangıçta gri, sonra
kaybolur. Epitesyum gri, renksiz kristalli. Parafiz uçları 2 – 5 µm genişliğinde.
Askosporlar 15–18 x 7–8 µm boyutlarında, elipsoid, septum 1 – 3 µm genişliğinde
askosporun 1/6, 1/9 u uzunluğunda. Apotesyumlar K (–). Epitesyum K (+) mavi –
leylâk.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Toprakta güneş alan kireçtaşlarında, deniz kenarlarında bol bulunur.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, İran Kuzey Afrika’da yaygındır. (Purvis ve ark.
1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (C. agardhiana var. alocyza) (Steiner
1905); Bilecik (Özdemir 1990); Gaziantep, Hatay (C. agardhiana) (John ve Nimis
1996); Antalya, Gaziantep, Muğla (John ve Nimis 1996); (Nimis ve John 1998);
Hatay (C. agardhiana) (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998);
Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve
Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten
sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (KK).

4. 5. 4. 2. Caloplaca aractina (Fr.) Hayren

Tallus koyu griden siyaha kadar renkte, kabuksu, areolat ve genellikle siyah
protallus ile sınırlıdır. Apotesyum 1 mm. çapa kadar, dağınık olarak yayılmış; disk

- 58 -
gömülü ve sonradan sesil olabilen, kahverengimsi turuncu; tallus - kenar kalıcı ve
koyu gri renklidir. Askosporlar 10–15 x 5–8 µm, geniş elipsoid, septum 3–5 µm
uzunluktadır. Tallus K (-) ; apotesyum diski K (+) mor-kırmızı renk verir.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Asitli, güneşli deniz kenarlarında ve genellikle kuş yuvalarına yakın
yerlerdeki kayalarda gelişmektedir. Enderdir.
Yeryüzünde Yayılışı: Batı ve Güney Avrupa’nın iç kısımlarında. (Purvis ve
ark. 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Adalar (Çobanoğlu 1996); Hatay (John, Nimis 1998);
Kütahya (Hezarfen, Türk Özdemir, Candan 2001).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005
(SK).

4. 5. 4. 3. Caloplaca cerina (Ehrh. ex Hedwig) Th.Fr. var. cerina

Tallus kabuksu, açık veya koyu gri, bazen substrata gömülü ve belirsiz.
Apotesyum çapı 1,5(–2,0) mm çapına kadar, dağınık veya toplu halde. Tallus –
kenarı kalıcı, düz, şişkin ve kıvrımlı, gri renkte. Disk turuncu, turuncu – sarı veya
yeşilimsi, gençken konkav, olgunlaştıkça düz. Askosporlar 12–15 x 8 µm, elipsoid,
septum 5 – 8 µm genişlikte, spor boyunun 1/3 – 1/2 si kadar. Tallus ve tallus – kenar
K (–); disk K (+) menekşe – kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Özellikle yüksek pH’lı ağaç kabuklarında, organik besinlerce zengin
olan substratlarda, doğrudan karayosunlarının ve bitki artıklarının üzerinde, nadiren
kalkerli kayalarda gelişen yaygın fakat sayıca azalmakta olan bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Avrupa, Avrupa, Ön Asya ve Kuzey Amerika’da
yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Amasya (Steiner 1916); Van
(Szatala 1941); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir
1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Artvin (Aslan
1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Adana,
Balıkesir, Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay
(John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk

- 59 -
1998); Adana (Nimis ve John 1998); Edirne, Çanakkale (Türk ve Güner 1998);
Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Olur, Oltu / Erzurum,
Şavşat / Artvin (Aslan 2000); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Saimbeyli / Adana,
Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b);
Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç
ve Öztürk 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk
2004); Trabzon, Rize (John, Breuss 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun
Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe,
470 m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu
istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt
arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (Epi).

4. 5. 4. 4. Caloplaca cerinelloides (Erichsen) Poelt

Tallus soredli ve izidli değil. Apotesyum sarıdan turuncu sarıya kadar. Çapı 0,3
– (0,5) mm, disk düz; sporlar 8 adet, 9 – 13 x 5 – 7 µm; septum 3 – 4 µm
uzunluğunda. Tallus K (-); apotesyum diski K (+) mor - kırmızı Caloplaca
cerinella’ya benzer.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Ağaç kabuklarında görülen ender bir türdür. Bazen Lecanora sambuci
ile birlikte gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa ve Akdeniz’de yayılış gösterir.
Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir 1987); Bilecik (Özdemir 1990);
Hatay (John, Nimis 1998); İzmir (Sommerfeldt, John 2001).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(Epi, Lecanora sambuci ile birlikte).

4. 5. 4. 5. Caloplaca chalybaea (Fr.) Müll. Arg.

Tallus belirgin, kabarık rimoz – areolat, düz, siyahımsı kahverenginden kurşunî

griye kadar renkte, bazen mavimsi veya mor tonlarıyla karışık; oldukça belirgin
siyah protallus ile sınırlı. Apotesyum çapı 0,5 mm ye kadar, her areolde birkaç adet

- 60 -
gömülü. Tallus – kenar oldukça belirgin ve diskten daha açık renkli. Epitesyum gri
ve renksiz kristalli. Disk düz, areollerle aynı seviyede, olgunlaştıkça siyah ve
çoğunlukla pruinos. Askosporlar 10–16 x 6–8 µm boyutlarında, septum (1–)3–5 µm
genişlikte (spor boyunun 1/3 ü kadar). Tallus ve apotesyum K (–) veya (+) açık
menekşe.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Sert kireçtaşları üzerinde, doğal kayalarda, ayrıca besince
zenginleşmiş olan binalar, köprü ve mezar taşları üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Doğuda nadir görülen fakat Avrupa’da Türkiye’ye kadar
ve Kuzey Afrika’da yayılışı olan bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Van (Szatala 1941); Bilecik (Özdemir 1990); Antalya,
Muğla (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998);
Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Denizli
(Schindler 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri (Güvenç 2001);
Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Kastamonu (Yıldız
ve John 2002); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının
doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (KK).

4. 5. 4. 6. Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr.

Tallus kabuksu ve çok küçük, sarımsı yeşilden parlak turuncuya kadar renkte,
yarı pulsu areollü veya dağınık ya da sürekli granüllü yapıda, çok ender olarak
substrata gömülü ve belirsiz. Soredler belirgin olarak tallus yüzeyine dağılmış,
sorallerde sınırlı değil. Apotesyum 1,0 mm çapına kadar ve seyrek. Başlangıçta
gömülü, sonradan sesil ve düz, olgunlukta biraz kabarık. Tallus – kenar genellikle
kalıcı, düz veya pürüzlü, bazen hemen tamamen soredle kaplı, sarımsı, disk turuncu
renkte. Askosporlar 10–15 x 5–6 µm, geniş elipsoid, septum genişliği 3 µm ye kadar.
Soredler K (+) menekşe – kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kireçtaşı, beton, harç ve özellikle duvarlar üzerinde, genellikle güneşli
ortamlarda, karayosunları ve bitki artıkları üzerinde, besince zengin ağaç kabukları
ve odunlar üzerinde çok yaygın olan, daha nadir olarak doğal kalkerli kaya ve bazı
asitli kayalarda gelişen kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

- 61 -
 Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Akdenizde yaygındır.
Türkiye’deki Yayılışı: Karamürsel (Pišŭt 1970); Bilecik (Özdemir 1990);
Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995b);
İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Edirne,
Çanakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu
(Çobanoğlu 1999); Narman / Erzurum (Aslan 2000); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve
Aslan 2002b); Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004);
Trabzon, Rize (John, Breuss 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı
yönü, (KK) 420 m, 07.IX.2003.

4. 5. 4. 7. Caloplaca coronata (Kremp. ex Körb.) J.Steiner

Sin. Callopisma auranticum var. coronata, Placodium coronatum.

Tallus turuncu – sarı renkli, soredli, granüllü, areollü. Areoller, 1 mm,
granüller ± 0,1 mm çapında. Apotesyum turuncudan turuncu - kırmızıya kadar,
kenarları yuvarlak granüllü, apotesyum üzeri tallus taneli. Çapı 0,6 – (0,9) mm.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalarda bazen likenikol olarak gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta Akdeniz ülkelerinde yaygındır.
Türkiye’deki Yayılışı: Eğridir (Szatala1960).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun
kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 4. 8. Caloplaca decipiens (Arnold) Blomb. & Forssell

Tallus plakodioid, 3 cm ye kadar ± yuvarlak rozet oluşturan birbirine yakın

loblu, yeşilimsi sarı (gölgede) ile koyu turuncu-sarı renkte. Loblar uçlarda yaklaşık 1
mm genişlikte, konveks ve oldukça yoğun pruinos. Soraller yan loblar üzerinde ve
tallus ile aynı renkte. Apotesyum bazen bulunur. Tallus ve soredler K (+) menekşe -
kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:

- 62 -
 Habitat: Kalkerli duvar, harç, beton, asbest, çimento gibi substratlar üzerinde,
bazen doğal kireçtaşı kayalarda ve nadiren deniz kenarı ağaçlarda görülür.
Yeryüzünde Yayılışı: Doğu İngiltere ve İskoçya, Merkezi Avrupa, Kuzey
Amerika, İran ve Yeni Zelanda yayılış alanları arasındadır (Purvis ve ark. 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005
(KK).

4. 5. 4. 9. Caloplaca dolomiticola (Hue) Zahlbr.

Sin. Caloplaca velena (auct.), Caloplaca schaereri (Arnold) Zahlbr.,

Caloplaca velena (A. Massal.) Du Rietz
Tallus kahverengimsi turuncudan sarımsı beyaza kadar, düz veya hafif pürüzlü,
sürekli, rimoz – areolat kabuksu yapıda. Mollusklar nedeniyle tallusta açık renkli
kaygan görünümlü bölgeler bulunabilir. Apotesyum çapı 0,8 mm ye kadar, dağınık
veya yanyana gruplar halinde, ± yuvarlak, başlangıçta gömülü, bazen sonradan sesil
ve subkonveks. Tallus – kenar belirgin; disk sarımsıdan kahverengimsi turuncuya
kadar ve genellikle tallus – kenar ile aynı renkte. Askosporlar 9–13 x 5–9 µm
boyutlarında, geniş elipsoid, septum 3–5 µm genişlikte. Tallus ve apotesyum K (+)
menekşe–kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Güneş alan sert kireçtaşları ve duvarlar üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: İngiltere, Güney ve Batı İrlanda’da, Avrupa ve özellikle
Akdeniz ülkelerinde, Doğu İran’a kadar uzanan bölgelerde yayılış gösterir (Purvis ve
ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Adana, Gaziantep, Hatay (John ve Nimis 1996); Hatay
(John ve Nimis 1998); Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); Bozcaada (Öztürk
1999); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000);
Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Trabzon
(John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının
doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (KK).

- 63 -
 4. 5. 4. 10. Caloplaca erythrocarpa (Pers.) Zwackh

Tallus yuvarlak rozet oluşturmaz, kalın, yüksek, areollü yapıda, belirgin sınırlı,
taneli veya soredli değil. Apotesyum diski kırmızı, yoğun ve sesil, çoğunlukla tallus
kenarlı, disk 0,5 mm çapında, sporlar 16 – 18 x 4 – 6 µm.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Ilıman iklim kuşağında, kalkerli kayalar üzerinde. Aspicilia calcarea
ile aynı ortamlarda.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, Sub-Atlantik, Akdeniz kuşağında
yaygındır. Ender bir türdür.
Türkiye’deki Yayılışı: Manisa (John 1999).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun
kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 4. 11. Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon

Tallus plakodioid, geniş rozetler hâlinde substrata yapışık, dairesel veya

düzensiz, yüzey mat, soluktan koyu turuncuya kadar, lob uçları palmat, yuvarlak,
konveks bazen ± pruinos, bazen üstüste. Merkez areolat, düzgün değil, üstüste bazen
karmaşık, beyazımsı veya pigmentsiz, turuncu apotesyumlar noktalar hâlinde
bulunabilir. Apotesyum 1,5 mm çapa kadar, genellikle tallusun merkezinde sık ve
çok sayıda. Önce düz, olgunlaştıkça konveks. Tallus – kenar olgunlaştıkça kaybolur.
Disk turuncu veya kahverengi turuncu. Parafizler düz veya dalgalı, uçları geniş değil.
Askosporlar 12–15 x 8–10 µm, şişkin, orbikular – romboidten limon şekline kadar,
septum uzunluğu 5 µm ye kadar değişken. Tallus ve apotesyum K (+) menekşe –
kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalar, taşlar, kireçtaşı, duvarlar, besince zengin harç ve
çimentolu habitatlarda, çok nadiren ağaç kabuğunda gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Özellikle Güney Avrupa’da çok yaygındır. (Purvis ve
ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Adana, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996);
Hatay (John ve Nimis 1998); Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); Hatay
(Güvenç ve Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve

- 64 -
Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Bozcaada (Öztürk
1999); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı /
Niğde (Güvenç 2002); Aydın (John 2003); İstanbul, Antalya (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun
doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları
dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St.
Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve
travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, Aspicilia calcarea, Verrucaria
nigrescens ile aynı kayada, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L13) Güney Yolu – Kadı
Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,
26.I.2005, (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390
m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 4. 12. Caloplaca holocarpa (Hoffm. ex Ach.) A.E.Wade

Sin. Caloplaca pyracea (Ach.) Th. Fr.

Tallus çoğunlukla substrata gömülü, belirsiz, bazen ince kabuksu, gri renkte.
Apotesyum 0,1–0,3(–0,8) mm çapında, genellikle çok sayıda. Asıl kenar parlak
turuncu, olgunlukta kaybolur; disk turuncudan turuncu – kahverengiye kadar, düzden
konvekse kadar. Askosporlar 10–15 x 5–10 µm, elipsoid, septum genişliği 3–5 µm
(spor boyunun 1/3–1/4 ü kadar). Tallus K (–), apotesyum K (+) menekşe – kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli taşlarda, harç, çimento, asbest, nadiren odun, ağaç kabuğu ve
asitli taşlarda, genellikle güneşli ve besince zengin olan habitatlarda yaygın olarak
gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Ön Asya ve Arap Ülkeleri, Kuzey ve Güney
Amerika, Güney Afrika ve Avustralya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth
1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990);
Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum,
Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu
1996); Balıkesir, İzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998);
Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Edirne, Tekirdağ

- 65 -
(Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Akdamar Adası, Van Gölü
(Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b);
Bozcaada (Öztürk 1999); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Oltu / Erzurum, Sarıkamış
/ Kars (Aslan 2000); Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik
(Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Çamlıhemşin
/ Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve
Öztürk 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004);
İstanbul, (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir
Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m,
07.XII.2002; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri,
430 m, 07.IX.2003; (L9) St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m,
24.IV.2004; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L13)
Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç
340 – 370 m, 26.I.2005, (KK).

4. 5. 4. 13. Caloplaca inconnexa (Nyl.) Zahlbr.

Tallus turuncu – sarı, belirgin, kalın, granulardan küçük krenulat – lobata

kadar. Areoller ayrı ayrı veya grup hâlinde, birleşik veya yatay yayılmış şekildedir.
Apotesyumlar 1,5 (2) mm çapa kadar. Askosporlar 11–14 x 6–7 µm.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Karbonatlı kayalarda, başka likenler üzerinde (A. cervina gibi) parazit
olarak gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Güney ve Orta Avrupa ile Akdeniz etrafında yayılış
gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Karamürsel (Pišǔt 1970); Gaziantep, Muğla, Antalya
(Nimis ve John 1998); Bozcaada (Öztürk 1999); Kastamonu (Yıldız ve John 2002);
Aydın (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, (Acarospora cervina üzeri, Lik), 400 m, 10,VIII.2002; (L9) St. Philippe
Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; (L10) Eski tiyatronun

- 66 -
doğusundaki tepe, (Acarospora cervina ve Placocarpus schaereri likenleri üzerinde,
Lik) 470 m, 24.IV.2004.

4. 5. 4. 14. Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr.

Tallus ince ve beyaz film oluşturur veya substrata gömülü ve belirsiz olabilir.
Apotesyum Caloplaca holocarpa’nınkine benzer fakat daha yuvarlak ve aralıklı
olarak dağılmıştır. Asıl kenar kalıcı, bazen yüksek. Askosporlar 15–20 x 8–10 µm
boyutlarında, septum genişliği 1–2 µm (spor boyunun 1/8 inden az). Tallus K (–),
apotesyum K (+) menekşe – kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kireçtaşı, çakıltaşı, deniz kabukları ve kalkerli kayalar üzerinde R.
bischoffii ile benzer ortamlarda gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Afrika ve Yeni Zellanda’da
yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Van (Szatala 1941); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik
(Özdemir 1990); Gemlik, Uludağ, Bursa (Öztürk Ş. 1990) Eskişehir (Özdemir 1991);
Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Hatay (John ve Nimis 1996);
Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve
Türk 1998); Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Oltu / Erzurum (Aslan
2000); Erciyes Dağı, Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik
(Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); Eskişehir
(Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk
2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı
yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı
Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (KK).

4. 5. 4. 15. Caloplaca luteoalba (Turner) Th.Fr.

Tallus kabuksu, dağınık, gri – beyaz, ince, düzgün değil, korteks yok.
Apotesyumlar 0,3–0,5(–0,8) mm çapında, çok sayıda, sık, yuvarlak, önceleri gömülü,
sonra yüzeyde. Tallus – kenar gelişmemiş, bazen ± ince. Gerçek kenar turuncu, disk

- 67 -
parlak turuncu, gençken derin ve konkav, olgunlaştıkça düz ve konveks. Parafizler
gevşek, uç hücreler genellikle şişkin, >5 µm. Askosporlar 8–12 x 3–6 µm, elipsoid,
septum 1 µm, ince, spor uzunluğunun yaklaşık 1/8’i kadar. Tallus, K (–), apotesyum
K (+) menekşe – kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Genellikle ağaç kabuklarında, nadiren yumuşak, kalkerli taş ve harçlar
üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika, Orta ve Güney Avrupa ile Akdeniz
ülkelerinde yaygınlık gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma
Kapısı Traverten ocağı tepesi, (Kyb) 400 m, 10,VIII.2002, (KK).

4. 5. 4. 16. Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin.

Tallus plakodioid, sıkı yapışık, ± yuvarlak rozet şeklinde. Sarı–koyu turuncu

arası, loblar kısa parmaksı veya geniş, en fazla 2 mm uzunlukta ve 1,5 mm
genişlikte, konveks, çoğunlukla ± pruinos. Merkezde bol apotesyumlu, apotesyum 1
mm çapa kadar, çok sayıda ve kalabalık. Kenar belirgin, sarı – turuncu, olgunlaşınca
yok olur. Disk turuncudan kahverengi turuncuya kadar, düz, sonradan konveks.
Parafiz uçları 6–8 µm çapında, kapitat. Askosporlar 10–15 x 5–7(–8) µm, elipsoid,
septum 2–4 µm genişlikte, sporun 1/4 –1/5 i kadar uzunlukta. Tallus ve apotesyumlar
K (+) menekşe – kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Besince zengin, asitli ve kalkerli kayalar, duvarlar üzerinde
çoğunlukla kuru, gölgelik şartlarda gelişir. Nadiren kabuk ve odun üzerinde bulunur.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’da yaygınlık gösterir.
(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1990); Oltu / Erzurum (Aslan ve
Öztürk A. 1994); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Hatay (John ve Nimis
1996); Adana (Nimis ve John 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Edirne,
Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Burdur, Antalya (Çobanoğlu 2005).

- 68 -
 Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L9) St. Philippe Martyrium’u Kuzeyi
ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004, (KK).

4. 5. 4. 17. Caloplaca teicholyta (Ach.) J.Steiner

Tallus plakodioid, yuvarlak rozet şeklinde, gri–beyaz, lob uçları yuvarlak, düz
veya konveks. Merkezde bazen granüllü ± areolat. Soredler farinoz, beyaz, pek
gelişmemiş, merkez tallusun bozulmasından meydana gelir.Apotesyum 0,8 mm çapa
kadar az fakat varsa belirgin, bazen çok sayıda, tallusa gömülü ve önceleri konkav,
sonra düz. Tallus kenarı bazen var, beyaz. Gerçek kenar dalgalı, şişkin, parlak
turuncu. Disk turuncu, kırmızı – kahverengi, bazen pruinos. Parafizler dallanmış,
uçları belirgin, şişkin değil. Askosporlar 15–18 x 7–10 µm, elipsoid, septum 4
µm’den az, spor uzunluğunun 1/4 ü kadar. Tallus, K (–) veya soluk menekşe,
apotesyum K (+) menekşe – kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli taş, kireçtaşı, harç demir taşı ve nadiren tuğla üzerinde
çoğunlukla duvarlarda ve mezar taşlarında gelişir. Doğal habitatı bazik ve denize
yakın kayalar ve oradan yayılan içsel kayalardır.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika, Avrupa ve Akdeniz ülkelerinde
yaygındır (Purvis ve ark. 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905); Kütahya (Çiçek ve Türk
1995); Adana (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); Akşehir (Karabulut ve
Türk 1998); Edirne, Çanbakkale (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir
Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m,
07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m,
07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri,
430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003;
(L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 –
290 m arası, 27.XI.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay
aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

- 69 -
 4. 5. 4. 18. Caloplaca variabilis (Pers.) Müll. Arg.

Tallus belirgin areollü kabuksu, griden koyu griye veya grimsi kahverengiye
kadar renkte. Apotesyum çapı 1 mm ye kadar, dağınık veya kalabalık grup halinde,
sesil, düz, sonradan hafif konveks. Tallus – kenarı kalıcı ve yoğun gri – mavimsi
pruinos; disk siyah. Askosporlar 14–16(–21) x 7–9 µm, elipsoid, septum 2–3(–5) µm
genişlikte. Tallus ve apotesyum K (–) veya K (+) soluk menekşe.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Besince zengin olan kireçtaşlarında ve kireç bakımından zengin
kayalarda, mezar taşlarının üst kısımlarında gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu’da İran’a kadar olan
bölgelerde yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı, Konya (Steiner 1905); Mudanya (Steiner
1916); Van (Szatala 1941); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);
Adana, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998);
Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla (Nimis ve John 1998);
Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri
(Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001);
Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir
(Özdemir Türk 2002); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü,
460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve
Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey
hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı
Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,
26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390
m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 5. CANDELARIELLA Müll.Arg.

Tallus kabuksu, granüllü, belirsiz veya bazen belirgin plakodioid ve loblu, sarı
– yeşil, sarı – turuncu renkte. Alg bileşeni yeşil kokoid. Apotesyum diski düz ve
parlak sarı; tallus – kenarı ince ve kalıcı. Epitesyum sarı – kahverengi granüllü;
himenyum 50 – 75 µm, renksiz ve I (+) mavi. Askus 8 – 32 sporlu; askosporlar

- 70 -
renksiz, elipsoid, uçları yuvarlak, düz veya kıvrık şekilde, basit, bazen 1 – septumlu.
Bazı türleri şehirleşmiş bölgelerde olmak üzere çeşitli habitatlarda gelişir.

1. Tallus yeşilimsi sarı, askus 8 sporlu 2

1. Tallus turuncu – sarı, askus 12 – 32 sporlu 3

2. Tallus plakodioid, askosporlar 11–17 x 4–6 µm C. medians

2. Tallus plakodioid değil, askosporlar 10–18 x 5–6 µm C. aurella

3. Apotesyum 0,2 – 0,9 mm çapında, askus 12 – 32 sporlu, askosporlar 9–12 x

4–5 µm boyutlarında C. xanthostigma
3. Apotesyum 0,5 – 1,5 mm çapında, askus 16 – 32 sporlu, askosporlar 9–15 x
3–6,5 µm boyutlarında C. vitellina

4. 5. 5. 1. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr.

Sin. Candelariella heidelbergensis (Nyl.) Poelt

Tallus sarıdan yeşil – sarıya kadar renkte, konveks, 0,5–1,5 mm büyüklükte
granüllü. Protallus varsa ince, koyu gri veya siyah. Apotesyum çoğunlukla bulunur,
0,2–1,2 mm çapında, birbirinden uzak fakat düzenli sayılacak şekilde tallusa
dağılmış, sarı renkli. Tallus – kenar ile çevrili. Askus 8 sporlu; askosporlar 10–18 x
5–6 µm boyutlarında, oblong, elipsoid, düz veya kıvrık.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: İnsan yapımı bazik substratlar, beton, çimento, asbest, harç, nadiren
sert, tozlu odunlarda, bazen doğal kireçtaşlarında gelişen ve şehirleşmiş bölgelerde
yaygın olan bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve
ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Van (Szatala 1941); Siverek (Szatala 1960); Uludağ
(Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik –
Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek
ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b); Gaziantep,
İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997);
Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Hatay (Güvenç ve
Öztürk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Muğla (Nimis ve John
1998); Çanakkale, Tekirdağ, Edirne (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van
Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999
b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Bozcaada (Öztürk 1999); Şenkaya / Erzurum,

- 71 -
Selim / Kars (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan
2001); Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan
2002 b); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Eskişehir (Özdemir Türk
2002); Aydın (John 2003); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk
2004); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü,
460 m, 07.IX.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay
aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 5. 2. Candelariella medians (Nyl.) A.L.Sm.

Tallus plakodioid, 3 cm’ye kadar, orbikular, ışınsal kenarlı, loblar sarı sitrin
yeşili, gri – yeşil sarı, yüzey skabrit veya pruinos, merkez granular, areolattan küçük
koralloid izidliye kadar, kenarlarla aynı renkte veya daha grimsi. Loblar 0,3–1 mm
genişlikte, ayrı veya üstüste, yassı veya ± konveks. Apotesyumlar küçük, 0,3–1,2
mm çapında, bazen bulunmaz, düzden hafif konvekse kadar ve düz ya da krenulat
kenarlı. Askus 8 sporlu. Askosporlar 11–17 x 4–6 µm, basit, bazen 1 – septumlu,
elipsoid, oblong veya damla şeklinde. Tallus K (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Gölge veya güneşli, besince zengin, insan yapımı kalkerli
substratlarda, harç, çimento, mezartaşları v.s üzerinde gelişir. Parmaksı lobları, sitrin
yeşili ve sarı rengiyle tanınır.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa’yla Akdeniz Bölgesinde yayılış
gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İzmir (John ve Nimis 1996); Trabzon (Yazıcı 1999 a).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü,
460 m, 07.IX.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay
aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 5. 3. Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll. Arg.

Sin. Candellariella flavovirella (Nyl.) Lettau

Tallus sarı - turuncudan kahverengi - turuncuya kadar, kalın, dağınık veya
bitişik areollü, küçük, konveks, biraz yassılaşmış nodüllü veya subpulsu granüllü;

- 72 -
granüller 0,5–2 mm genişlikte. Apotesyum çok sayıda, 0,5–1,5 mm çapında, düz; asıl
kenar kalıcı, düzden krenulata kadar. Disk grimsi sarı, olgunlukta daha koyu renkte.
Tallus - kenar düz, krenulat ve nodüllü. Askus (12-)16–32 sporlu; askosporlar 9 – 15
x 3 – 6,5 µm boyutlarında, basitten zayıf 1 - septumluya kadar.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Silisli ve kalkersiz kayalar, duvarlar, odun, kabuk ve bazen toprakta,
paslı demir ve boyalı cam üzerinde, besince zengin ve tozlu insan yapımı habitatlarda
geliştiği gözlenmiştir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösteren
kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Anadolu (Steiner 1899a); Erciyes Dağı (Steiner
1905); Trabzon (Steiner 1909a); Sultan Dağ (Steiner 1909b); Amasya, Sultan Dağı,
Yamanlar Dağı (Steiner 1916); Burgaz Adası (Szatala 1927a); Kilis (Szatala 1941);
Erzurum, Van, Nemrud Dağı, Zigana (Szatala 1960); Bilecik (Özdemir 1987, 1990);
Uludağ (Öztürk 1989); İzmir (John 1989); Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum
(Aslan, Öztürk 1994); Erzurum, Artvin, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk
1995); Kırklareli, Edirne (Türk Özdemir, Güner 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995a);
Trabzon, Çamlıhemşin - Rize (Yazıcı 1995b); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996);
Aydın, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, İzmir, Muğla (John 1996a); Manisa (Güvenç,
Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir
(Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Aydın, Çanakkale, Muğla, Hatay (Nimis ve
John 1998); Bursa, İzmir (Schindler 1998); Kırklareli (Türk ve Güner 1998);
Çanakkale, İstanbul (Türk Özdemir, Güner 1998); Van – Akdamar Adası (Aslan,
Öztürk 1998); Çanakkale, Bursa, Tekirdağ, İstanbul, Edirne, Trabzon (Yazıcı
1999a); Trabzon (Yazıcı 1999b); Karacabey (Yazıcı 1999b), Bolu – Abant
(Çobanoğlu 1999); İzmir (Sommerfeldt, John 2001); Kütahya (Hezarfen, Türk
Özdemir, Candan 2001); Niğde (Güvenç 2002); Rize (Yazıcı, Aslan 2002b);
Kastamonu (Yıldız, John 2002); Sinop (Yıldız, John, Yurdakulol 2002); Artvin
(Aslan, Yazıcı, Karagöz 2002); Muğla (John 2003); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004);
Giresun, Trabzon, Rize (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir
2004); Ağrı, Bitlis (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005

- 73 -
(SK); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m,
26.I.2005; (KK, Lecanora muralis ile birlikte).

4. 5. 5. 4. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau

Tallus tamamen korteksli, 0,07–0,1 mm çapında sored benzeri granüllü yapıda.

Soluk turuncu – sarı renkte ince bir kabuk oluşturur. Apotesyum 0,2–0,9 mm
çapında, dağınık, tallus ile aynı renkte. Askus 12–32 sporlu; askosporlar 9–12 x 4–5
µm boyutlarında, oblong veya ovoid şekilde.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Yaşlı ağaçların gövdelerinin pürüzlü kabuklarında gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Doğu Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir
(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990);
Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);
Balıkesir, Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998);
Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Muğla (Nimis ve
John 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner 1998);
Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Oltu / Erzurum (Aslan
2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir
(Sommerfeldt ve John 2001); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); Eskişehir
(Özdemir Türk 2002); Bursa (John 2002); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470
m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu
istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (Epi).

4. 5. 6. CATAPYRENIUM Flotow.

4. 5. 6. 1. Catapyrenium squamulosum (Ach.) Breuss

Sin. Placidium squamulosum (Ach.) Breuss, Dermatocarpon hepaticum auct.,

non Endocarpon hepaticum Ach., Endocarpon squamulosum Ach.
Tallus pulsu; pullar 2–5 mm boyutlarında, ayrı ayrı veya yanyana, tüm alt
yüzeyi ile substrata tutunan veya kenarlarda hafif yukarı dönük şekilde. Alg bileşeni

- 74 -
yeşil kokoid. Üst yüzey soluktan koyu kahverengiye kadar değişen renklerde ve mat,
düzensiz orbikular veya loblu. Alt yüzeyde yuvarlak veya köşeli hücrelerden oluşan
alt korteks ve renksiz rizoidal hifli. Peritesyumlar tallusa tamamen gömülü. Askus
silindirik, 8 sporlu. Askosporlar 12–16 x 5,5–7,5 µm boyutlarında, elipsoid ve
uniseriat. Piknidyumlar pullarda laminal gömülü, konidyumlar 3–5 µm uzunlukta.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli topraklar ve humus üzerinde gelişen çok yaygın bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Britanya Adası’nda yayılışı geniş, daha kuzeyde ise azdır
(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Antalya (John ve Nimis 1996); Antalya (Nimis ve John
1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Çamlıhemşin /
Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b); Muğla (John 2003); Trabzon, Gümüşhane (John,
Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans
Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla
şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı
boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı
Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın
Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (Ter / Kyb);
(L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı,
yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (KT, Toninia candida ile birlikte).

4. 5. 7. CLADONIA Hill ex Browne

Dimorfik tallusa sahip bir cinstir. Primer tallus tabanda kalıcı veya sonradan
kaybolan pulsu veya kabuksu yapıda. Pulların üst yüzeyi genellikle korteksli. Alt
yüzey ise korteksli ve rizinli değil. Sekonder tallus dik ve içi boş, dallanmış veya
dallanmamış silindirik, kadeh şeklinde podesyumlardan oluşur. Alg bileşeni
Trebouxioid. Apotesyum podesyumun üst kenarlarında bulunur. Tallus – kenar
bulunmaz. Askus 8 sporlu; askosporlar basit, renksiz, fusiform, oblong veya ovoid
şekillerde. Özellikle toprakta, karayosunları üzerinde, ayrıca ağaç kabukları, odun,
kayaların çatlakları ve humusca zengin asitli substratlar üzerinde, birkaç türü kalkerli
kayalarda gelişim gösterir.

- 75 -
 1. Tallus grimsi sarı, sarı – yeşil C. foliacea
1. Tallus kahverengi C. pocillum

4. 5. 7. 1. Cladonia foliacea (Hudson) Willd.

Sin. Cladonia alcicornis (Leightf.) Fr.

Podesyum 1 cm uzunluğa kadar, nâdir. Primer tallus dominant. Bazal pullar
0,4–1(–2) x 0,1–0,3 cm boyutlarında, içe dönük, kıvrık ve sert. Üst yüzey grimsi
sarıdan sarı – yeşile kadar; alt yüzey soluk sarı renkte. Apotesyum kahverengi, çok
nadir, podesyum kenarlarında. Koyu kahverengi piknidyumlar bazal pullar arasında
sıklıkla görülür. Tallus P (+) kırmızı, K (–), KC (+) sarı, C (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli topraklarda, deniz kenarında kum veya humuslu topraklarda
karayosunu – liken grupları arasında rüzgârlı ve güneşli ortamlarda gelişir; ayrıca
kayaların çatlaklarında bulunur.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Afrika, Güney ve Batı Asya’da yayılış
gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Amasya C. foliacea var.
convoluta (Steiner 1916); Burgaz Adası C. foliacea var. alcicornis (Szatala 1927 b);
Belgrad Ormanı (Yaltırık 1966); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990);
Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum,
Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a);
Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis
1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Foça (Akdemir ve
Çobanoğlu 1997); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve
Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Aydın, Çanakkale, Muğla, Antalya (Nimis
ve John 1998); İstanbul–Büyükada (Schindler 1998); Edirne, Çanakkale, Tekirdağ
(Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant /
Bolu (Çobanoğlu 1999); Ardanuç, Şavşat / Artvin, Şenkaya / Erzurum (Aslan 2000);
Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Çamlıhemşin / Rize
(Yazıcı ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir
Türk 2002); Muğla (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Trabzon
(John, Breuss 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).

- 76 -
 Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının
Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 7. 2. Cladonia pocillum (Ach.) Grognot

Sin. Cladonia pyxidata ssp. pocillum (Ach.) Dahl

Primer tallus iyi gelişmiş, yatay ve üst üste dağılan pullar sağlam rozet
oluşturur. Podesyum 0,5–1,5(–3) cm uzunlukta, gri, bazen kahverengimsi; kadeh 3–
10 mm çapında, tabana doğru giderek incelir. Yüzey korteksli kaba granüllü,
özellikle kadehin içinde iyi gelişmiştir. Sored bulunmaz. Bazal pullar küçük,
yuvarlak veya uzun, az veya genellikle çok sayıda, yukarı kalkık duruşlu. Apotesyum
ve piknidyumlar kahverengi, kadeh kenarlarında sık görülür, apotesyumlar kısa saplı
olabilir. Tallus P (+) kırmızı, K (–), KC (–), C (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Esas olarak kumlu, kalkerli topraklarda, kalkerli kumul ve
karayosunları üzerinde, eski harç ve duvarlarda, C. symphycarpa ve C. furcata ssp.
rangiformis ile aynı ortamlarda gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Afrika, Asya, Yeni
Zellanda ve Antarktika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Göksu (Verseghy 1982); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik
(Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996);
Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay
(John ve Nimis 1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); İzmir (Schindler
1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Develi / Kayseri (Güvenç 2001); Muğla
(John 2003); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif
traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 8. COLLEMA Weber ex Wigg.

Tallus çoğunlukla ıslakken şişen; yapraksı, sadece bazı türleri kabuksu ve dalsı.
Lobların üst yüzeyi koyu zeytin yeşilinden kahverengi – siyaha kadar, nadiren mavi
– gri renkte. Üst ve alt korteks bulunmaz, substrata hapter veya daha ender olarak

- 77 -
beyaz rizinler ile tutunur. İzidler sık görülür fakat sored bulunmaz. Alg bileşeni mavi
– yeşil alglerden Nostoc olup tallus homeomerik yapıdadır. Apotesyum kahverengi,
kırmızı – kahverengi diskli, tallus – kenarlı. Askus (2–) 8 (–16) sporlu. Askosporlar
septumlu, submuriform veya muriform. Bazik kaya ve topraklarda, ağaç
kabuklarında, güneşli, kurudan nemliye kadar olan habitatlarda gelişir.

1. Tallus 3 – 4 (–10) cm çapında, rozet şeklinde, disk 3 mm çapına kadar,

askosporlar 17–26 x 6,5–10,5 µm boyutlarında C. tenax
1. Tallus 2–5(–10) cm çapında, dairesel veya düzensiz, disk 5 mm çapa kadar,
askosporlar 18 – 32 x 8 – 13 µm boyutlarında C. cristatum var. cristatum

4. 5. 8. 1. Collema cristatum (L.) Weber ex F. H. Wigg. var. cristatum

Tallus 2–5(–10) cm boyutlarında, yapraksı, yuvarlak, yarı – dairesel veya

düzensiz, yaşlandıkça merkezi yıpranan, yassılaşmış, derin loblu. Loblar dar, konkav,
ışınsal ya da düzensiz dallanmış, kenarlar kalkık, dalgalı, ± bütün ya da ± oyuk ve
belirgin küçük – lobulat, şişkin değil. Üst yüzey koyu zeytin yeşili – kahverengiden
siyaha kadar siğil benzeri izidli (var. marginale) ya da değil (var. cristatum), alt
yüzey geniş beyaz öbekler oluşturan yuvarlak hapterli. Apotesyumlar sık dizili bazen
bulunmaz, ± marjinal, sesil ya da değil. Disk 5 mm çapına kadar, düz ya da konveks,
± düz tallus – kenarlı. Askosporlar 4 – 6(–8) tane, 18 – 32 x 8 – 13 µm boyutlarında,
elipsoid, ± dar uçlu, submuriform. (Bu tür, lobların dar ve belirgin konkav oluşuyla
karakterizedir.)
Ekolojik Özellikleri
Habitat: Kalkerli kaya ve topraklarda yetişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Kutup Bölgeleri, Afrika, Fas,
Cezayir, Asya, Türkistan. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Eğirdir (Szatala 1960); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);
Adana, Antalya, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay
(Güvenç ve Öztürk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk
1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Oltu, Tortum / Erzurum
(Aslan 2000); Bolkar Dağı / Niğde, Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002);
Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002b); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının
doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden

- 78 -
güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale
– Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 8. 2. Collema tenax (Sw.) Ach. em. Degel.

Sin. Collema pulposum (Bernh.) Ach.

Tallus 3 – 4 (–10) cm çapında, yapraksı, ± yuvarlak küçük rozetler şeklinde
veya düzensiz, ıslandığı zaman şişer. Loblar çok sayıda, merkezden dışa doğru
ışınsal, kenarlar uca kadar paralel veya uçlarda daha geniş, ayrık veya üst üste, tam
veya krenulat kenarlı, yassılaşmış veya konkav. Üst yüzey düz, koyu zeytin
yeşilinden kahverengimsi siyaha kadar renkte. İzid varsa büyük ve küresel, yeni
oluşan loblara benzer şekilde. Apotesyum çoğunlukla bulunur; yüzeyde veya lob
kenarlarında, diski 3 mm çapına kadar, düz, tam tallus – kenarlı, sonradan konveks.
Askus (4– veya 6–) 8 sporlu; askosporlar 17–26 x 6,5–10,5 µm boyutlarında, 3 –
septumlu veya submuriform, fusiformdan yuvarlak veya sivri uçlu elipsoide kadar
şekilde.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Bazik çamur, kumlu ve kalkerli topraklar ve harç üzerinde
karayosunları ile yanyana gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Güney ve Batı Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Kuzey
Amerika, İzlanda, Grönland, Afrika ve Asya yayılış alanları arasındadır (Purvis ve
ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Nemrud Dağı (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989);
Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Antalya, Aydın, Gaziantep,
Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve
Nimis 1998); Gaziantep, Aydın, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Abant / Bolu
(Çobanoğlu 1999); Aydın (John 2003); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu
(Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma
Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından
İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4)
Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir
Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6)

- 79 -
St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L7) Kadı Deresi, dere
yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası
Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın
Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (Ter / Kyb);
(L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı,
yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005, (KT).

4. 5. 9. DIPLOSCHISTES Norman

Tallus kabuksu, çatlaklı areollü, gri – beyaz renkte, çoğunlukla pruinos. Alg
bileşeni Trebouxioid. Apotesyumlar başlangıçta peritesyum gibi, sonradan urseolat
gömülü; disk siyah, bazen pruinos. Tallus – kenar kalın ve pruinos. Askosporlar
geniş elipsoid, kahverengiden koyu kahverengi ve mor – kahverengiye kadar renkte,
muriform. Kaya, toprak, karayosunları ve diğer likenler üzerinde gelişen ve yaklaşık
35 türü bulunan kozmopolit bir cinstir.

1. Askus 4 sporlu, tallus K (–), C (+) kırmızı D. muscorum

1. Askus 8 sporlu, tallus K (+) sarı – kırmızı, C (–) D. ocellatus

4. 5. 9. 1. Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant.

Sin. Diploschistes bryophilus (Ehrh. ex Ach.) Zahlbr.

Tallus beyazdan koyu griye kadar renkte, areollü değil, devamlı yapıda, yüzey
düzgün değil, girintili çıkıntılı, pruinos değil. Apotesyum 1–2 mm çapında, urseolat,
disk pruinos, tallus – kenar yüksek değil. Himenyum 75 – 120 µm kalınlıkta,
kahverengi. Askus 65–80 x 12–15 (–20) µm, 4 sporlu; askosporlar (20–)25–35(–40)
x (8–)12–15(–18) µm, 5 enine 1 – 2 boyuna septumlu. Tallus P (–), K (–) veya (±)
sarı veya kırmızı, C (+) kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Özellikle Cladonia pocillum ve C. rangiformis türlerinin bazal pulları
üzerinde parazit olarak yaşar. Kalkerli topraklarda, bazik kumullarda ve ender olarak
ağaç kabuklarında gelişir
Yeryüzünde Yayılışı: Akdeniz ikliminin etkin olduğu bölgelerde yaygındır.
(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992,Wirth 1995).

- 80 -
 Türkiye’deki Yayılışı: Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk
1995); Aydın, Çanakkale, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu
ve Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Aydın, Çanakkale, Muğla (Nimis
ve John 1998); Aydın (Schindler 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı
1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Trabzon (John 1999); Şavşat, Oltu /
Erzurum (Aslan 2000); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir
(Özdemir Türk 2002); Muğla (John 2003); Trabzon, Gümüşhane (John, Breuss
2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif
traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası
yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 9. 2. Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman

Tallus verrukoz – areolat, kabuksu, kalın, substrattan kolay ayrılabilir,

çoğunlukla 2 – 3 mm kalınlıka beyazımsı gri. Apotesyumlar 1 – 3 mm çapında,
urseolat, disk çukur, yuvarlak, pruinos. Tallus kenar kalın, belirgin. Askosporlar 18–
28 x 7–13 µm, kahverengi, muriform. Askus 8 sporlu. Tallus C (–), K (+) sarı –
kırmızı, KC (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli substratlarda yayılış gösterir.
Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa’da yaygındır. (Clauzade ve Roux 1985).
Türkiye’deki Yayılışı: Amasya (Steiner 1916); Uludağ (Szatala 1960);
Eskişehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a),
Antalya, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Antalya (Nimis ve John 1998);
Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Pamukkale (John,
Seaward ve Beatty 2000); Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı
Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın
Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L13) Güney
Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 –
370 m, 26.I.2005, (KK).

- 81 -
 4. 5. 10. DIPLOTOMMA Flotow

4. 5. 10. 1. Diplotomma epipolium Arnold.

Sin. Buellia epipolia (Ach.) Mong.
Tallus beyaz veya gri rimoz, çatlaklı veya areolat, yassı belirgin rozet
oluşturur. Apotesyumlar 0,3–0,8 (–1,5) mm çapında, disk gri, önce düz, purinos,
sonra ± konveks ve purinos değil. Tallus – kenar bazen bulunur, beyaz, bazen ±
krenulat. Gerçek kenar belirsiz. Epitesyum kahverengi, himenyum 45–75 µm,
renksiz. Hipotesyum kahverengi. Askosporlar (–1) 3 – septumlu, boyuna septum
yok, ± kıvrık. Tallus (R–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Dağlık bölgelerde kalkerli ve karbonatlı kayalarda yayılım gösterir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yaygındır. (Purvis ve ark.
1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Erciyes Dağı (Steiner 1905);
Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);
Adana (Lecidea epipolium? John ve Nimis 1996); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan
ve Öztürk Ş.1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk
1998); Çanakkale, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Bozcaada (Öztürk 1999);
Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen,
Türk ve Candan 2001); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Kocaeli (John 2002); Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, Lecanora muralis tallusu üzerinde parazit olarak, (Lik), 400 m, 10,VIII.2002;
(L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5)
Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003;
(L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale
beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası,
27.XI.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L12)
Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (KK).

- 82 -
 4. 5. 11. FULGENSIA A. Massal. & de Not.

4. 5. 11. 1. Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin

Sin. Caloplaca fulgens var. campestris, Lecanora fulgens, Placodium fulgens,

Psoroma fulgens.
Tallus 1–3 cm. çapında, yuvarlak veya şekilsiz parçalı, plakodioid, kenar loblar
düzgün, boyları enlerinden fazla, çoğunlukla 1 mm den geniş, bazen merkezde
üstüste, yaşlandıkça verrukoz. Turuncu – sarıdan beyaza kadar ve ± kalın pruinos.
Şizidler çeşitli, çoğunlukla tallus yüzeyinde, gölgede ise beyaz medulla dışa açılır.
Apotesyum çoğunlukla bulunur. 0,5 – 1,5 mm çapında, önceleri konkav ve tallus
kenarlı, sonradan kenar kaybolur ve disk konveksleşir. Koyu turuncu renklidir.
Askosporlar 9–12 x 3,5–5 µm boyutlarında, 0 (–1) septumlu, elipsoid, pyriform
(armut şeklinde) veya klavat. Tallus ve apotesyumlar K (+) menekşe
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Tebeşirtaşı gibi bazik substratlar üzerinde gölgede fakat açık
ortamlarda, çoğunlukla deniz seviyesine yakın yerlerde ve kumullarda gelişir. Çok
sıklıkla Trichostomum crispulum karayosunu ile ilişkilidir.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde, Avustralya ve
Yeni Zellanda’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Amasya (Steiner 1916); Muğla (John ve Nimis 1996),
(Nimis ve John 1998); Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Uludağ (Güvenç ve
Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, (KK), 400 m, 10,VIII.2002; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m,
27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey
yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif
traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(Ter / Kyb).

- 83 -
 4. 5. 12. LECANIA A. Massal.

Tallus kabuksu, ince veya kalın, granular areolat, nadiren papillat. Bazen
soralli veya granular çıkıntılı (blastid), gri – beyaz, beyaz, kahve – siyah, bazen ±
pruinos. Üst korteks 3 – 4 hücre kalınlığında, bazen bol kristalli ve şekilsiz bir
tabakayla örtülü. Alg bileşeni yeşil kokoid. Askomata apotesyum sesil, düz, sonradan
± konveks, disk 0,4 – 0,6 (–1) mm çapında. Açık veya koyu kahverengi – siyah,
turuncu, bazen pruinos. Tallus kenar mevcut. Himenyum renksiz, K / I (+) mavi
hipotesyum renksiz, Askosporlar (0–) 1 – 3 (–7) septumlu oval, uzun – elipsoid, ince
çeperli, renksiz.

1. Tallus – kenar sonradan kaybolur, alg hücreleri yok, apotesyum turuncu –

kahverengi, disk konveks (biatorin) L. sylvestris
1. Tallus – kenar ± kalıcı, alg hücreleri var, apotesyum kızıl – kahverengi,
siyah, ± pruinos disk konkav (lecanorin) L. turicensis

4. 5. 12. 1. Lecania sylvestris (Arnold) Arnold

Belirsiz veya ince granular veya birkaç dağınık areollü. Tallus gri tonlarda.
Apotesyumlar turuncudan koyu kahverengiye kadar. Islakken daha koyu bir kenar
belirir. Apotesyumlar tek tek bazen küçük gruplar hâlinde, disk konveks. Tallus –
kenar bulunur, az sayıda alg bileşeni bulundurur, sonradan kaybolur (biatorin).
Epitesyum sarı – kahverengi. Himenyum 40 – 70 µm uzunlukta. Askosporlar (–
9)10–16 x 3–4,5 µm, elipsoid, 1 – septumlu.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Gölgelik yerlerde karbonatlı ve kireçli taşlarda gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa ve Akdeniz çevresinde yayılış gösterir
(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli.
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları
arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey
doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

- 84 -
 4. 5. 12. 2. Lecania turicensis (Hepp.) Müll.Arg.

Tallus ince granulardan areolata kadar, beyaz, beyaz – gri, kırmızımsı beyaz. K
(–), apotesyumlar 0,8 mm çapa kadar, sesil, çok sayıda, disk kırmızı kahverengiden
siyaha kadar, ıslanınca daha soluk, kenarlar koyu, gri – beyaz, pruinos, tallus kenar
ince, beyaz, sonradan tamamen kaybolur. Ölü alg hücrelerinden oluşan
kahverengileşmiş tabaka bulunur. Himenyum 55 – 80 µm. Parafizler dallanmamış,
uçlarda belirgin şişkin. Askosporlar 10,5–13 x 4,5–6 µm, 1 – septumlu, ince çeperli.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli ve kalkersiz kayalarda ve harç üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, Kuzey Amerika ve Kuzey Afrika’da yayılış
gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Aydın (John 2003).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları
arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (KK).

4. 5. 13. LECANORA Ach.

Tallus kabuksu, granüllü, areollü ve plakodioid, nadiren substrata gömülü;

soredli veya değil, izid ve sefalodyum bulunmaz. Alg bileşenleri Trebouxia veya
diğer yeşil kokoid algler. Apotesyum sesil, nadiren gömülü; belirgin tallus – kenarlı.
Tallus – kenar belirgin ve tallus ile aynı renkte. Himenyum renksiz ve I (+) mavi.
Askus 8 (–32) sporlu. Askosporlar elipsoidden küresele yakın şekle kadar, uçları
yuvarlak, basit ve renksiz. Doğal veya insan yapımı habitatlarda gelişen kozmopolit
bir cinstir.

1. Tallus plakodioid Parmeliopsis muralis

1. Tallus plakodioid değil, kabuksu, areolat veya belirsiz 2

2. Ağaç kabuğu üzerinde 3

2. Kalkerli kaya üzerinde 4

3. Tallus gömülü veya dağınık granüllü, K (–), tallus – kenar büyük kristalli
6
3. Tallus bitişik areollü, (± dairesel), K (+ sarı ), tallus – kenar büyük kristalli
değil L. campestris

- 85 -
 4. Tallus K (+ sarı), apotesyum diski kırmızı – kahverengi L. campestris
4. K (–), apotesyum diski pembemsi – kahverengi 5

5. Tallus beyaz, şişkin areollü, apotesyum diski pembemsi – kahverengi,

pruinos değil L. albescens
5. Tallus gömülü veya dağınık granüllü, apotesyum diski pembemsi, açık
yeşilimsi gri, bazen beyaz pruinos L. dispersa

6. Tallus sarı – gri – koyu yeşil, P (+) sarı, apotesyum boyutu >0,4 mm
L. varia
6. Tallus beyz – gri, R (-),apotesyum boyutu ≤0,4 mm 7

7. Tallus gömülü granüllü, disk pembemsi, açık yeşilimsi gri, apotesyumlar 0,2
– 1 mm L. dispersa
7. Tallus granüllü, disk kırmızı – kahverengi, apotesyumlar 0,2 – 1 mm
L. sambuci

4. 5. 13. 1. Lecanora albescens (Hoffm.) Branth & Rostrup.

Sin. Lecanora galactina Ach.

Tallus 1 cm genişliğe kadar, sağlam rozet hâlinde, konveks, şişkin areollü,
bazen ± lob şeklinde, parlak beyaz veya nadiren grimsi beyaz, yüzey hafif
pürüzlüden granüllüye kadar. Apotesyumlar 0,1–0,7(1,5) mm çapında, çok sayıda,
genellikle merkezde, sesil, tabanda geniş, tallus kenar kalıcı, düz veya krenulattan
dalgalıya kadar. Disk açık pembemsi, kahverengi, kahverengi – sarımsı veya zeytin
yeşili, beyaz pruinos veya değil. Epitesyum kahverengimsi, N (–). Himenyum N (+),
menekşe – kırmızı. Parafizler 2 µm genişlikte, uçlarda 1,5 – 3 µm. Askosporlar (7–
)11(–16) x (3–)5–6 µm boyutlarında ve elipsoid. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Sert kalkerli kayalarda, harç üzerinde ve anıt taşlarında gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika’da yaygındır. (Purvis ve ark.
1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Ağrı Dağı (Arnold F C G. 1897); İstanbul (Fritsch
1899); Gaziantep (John ve Nimis 1996), (Nimis ve John 1998); İstanbul (Türk ve
Güner 1998); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif
traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (KK).

- 86 -
 4. 5. 13. 2. Lecanora campestris (Schaerer) Hue

Tallus genel olarak yuvarlak, şişkin areollerden oluşur. Açıktan koyu griye
kadar renkte, protallus belirgin ve beyaz renkli. Apotesyum 0,5–1,5(–2) mm çapında,
çok sayıda, bütün tallus yüzeyine yayılmış ve sesil. Tallus – kenar kalıcı, yüksek, tam
veya kıvrımlı, medullasında küçük, kristalli. Disk kırmızı – kahverengiden kırmızı –
siyaha kadar, düz, bazen konveks. Epitesyum açık turuncudan kızıl – kahverengiye
kadar renkte, granülsüz. Himenyum (60–)70–85(–90) µm kalınlıkta. Parafizler
uçlarda 3–4,5 µm ye kadar genişlemiş ve kırmızımsı kahverengi. Askosporlar 10–
14(–17) x 6–8,5(–9) µm boyutlarında ve geniş elipsoid. Tallus P (–), K (+) sarı, C (–
).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Harç, çimento, kalkerli ve besince–zengin silisli kayalarda, nadiren
kereste üzerinde gelişen bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılış gösterir.
(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Bursa (Szatala 1960);
Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Erzurum
(Aslan 1995); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b); Kırklareli (Özdemir ve Güner 1995);
Aydın, Hatay (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997);
Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Aydın (Nimis ve
John 1998); İstanbul, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Akdamar Adası, Van Gölü
(Aslan ve Öztürk Ş.1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b);
Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Sinop (Yıldız,
John ve Yurdakulol 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir
2004); İstanbul, Antalya (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002, (KK); (L5) Şehir
Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (Epi).

4. 5. 13. 3. Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf.

Tallus substrata gömülü, bazen dağınık granüllü, beyazdan açık griye kadar
renkte. Apotesyumlar (0,15–)0,2–1(–3) mm çapında, sesil, tabanda yükselmiş,

- 87 -
dağınık veya kalabalık gruplar halinde. Tallus – kenar iyi gelişmiş, kalıcı, tam veya
krenulat, kabarık veya dalgalı, gençken pruinos. Disk pembemsi kahverengiden koyu
kahverengiye veya açık sarıdan yeşilimsi griye kadar çok çeşitli renklerde, bazen
beyaz – pruinos. Epitesyum açık sarı – kahverengi veya kahverengimsi renkte, K’da
çözünmeyen yoğun granüllü. Himenyum 70–100 µm kalınlıkta. Hipotesyum bazen
kahverengimsi. Askosporlar (7–)8,5–14 x (3–)4–7 µm boyutlarında. Tallus P (–), K
(–), C (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kaya, duvar, harç ve insan yapımı substratları içine alan çok çeşitli
kalkerli substratlar üzerinde, ayrıca besince – zengin veya tozlu ağaç kabuklarında
gelişen son derece yaygın bir türdür. Hava kirliliğine karşı bilinen en toleranslı
türlerdendir.
Yeryüzünde Yayılışı: Tüm Kuzey yarımkürede yayılış gösterir (Purvis ve ark.
1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Konya (Steiner 1905); Ordu (Steiner 1909a); Van
(Szatala 1941); Bitlis (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989); Gemlik – Mudanya
(Özdemir ve Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum
(Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve
Akdemir 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998);
Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner
1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu
(Çobanoğlu 1999); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik
(Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bozkır / Konya (Güvenç 2002); Murgul / Artvin
(Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Trabzon (John,
Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Antalya (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002, (KK); (L10) Eski
tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (Epi); (L14) Pamukkale –
Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 11. 4. Lecanora sambuci (Pers.) Nyl.

Tallus yaklaşık 1 mm çapında küçük granüllü veya düzensiz çatlaklı, beyazdan

griye kadar, belirgin bir protallus ile çevrili değil. Apotesyum çapı 0,2 – 0,4 (-0,8)

- 88 -
mm. Dağınık veya bir arada, sesil. Tallus granülleri arasında, tabanda hafif tümsek,
tallus – kenar düz veya başlangıçta hafif krenulat daha sonra düzensiz ve sonunda
kaybolan. Disk pembemsi kahverengiden, kırmızı – kahverengiye; düzden hafif
konvekse kadar. Epitesyum renksizden soluk kahverengiye kadar. Himenyum (40-)
55 – 65 (-70) µm yükseklikte. Parafizler 1,5 – 2 µm genişlikte, basit veya dallanmış,
uçları 2,5 – 3,5 µm genişliğinde, renksiz veya kahverengimsi, uçtaki iki hücre
kapitat. Her askusta (8-) 16 – 32 askospor bulunur. Askosporlar (6–)8–12 x 4–6(-7)
µm boyutlarında. Tallus R (-).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Besince zengin ağaç kabuklarında, özellikle Sambucus’un (Mürver
Ağacı) küçük dallarında, hava kirliliğinin düşük olduğu bölgelerde bulunur, ender
bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir. (Purvis ve
ark. 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli.
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(Epi, Caloplaca cerinelloides ve Caloplaca. cerina ile birlikte).

4. 5. 11. 5. Lecanora varia (Hoffm.) Ach.

Sin. Patellaria varia

Tallus granüllü, bazen kalınlaşarak az çok areollü yapıda, sarı - griden koyu
yeşil - griye kadar renkte. 0,4–1(-1,5) mm çapındaki apotesyumlar dağınık veya
yanyana. Tallus - kenar kalıcı, tam veya krenulat. Disk pembemsi kahverengiden
yeşilimsi kahverengiye kadar, düz. Epitesyum renksiz ve küçük granüllü. Himenyum
(60-) 70 – 80 (-90) µm kalınlıkta. Askosporlar (7-) 9 – 11,5 (-13) x 5 – 7 (-8) µm
boyutlarında. Tallus P(+) sarı, K(-), KC(-), C(-).
Habitat: Odun ve kereste üzerinde, nadiren canlı ağaç kabuklarında gelişir.
Kuzey ılıman zonda, Merkezi Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis
ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Eskişehir (Özdemir 1991);
Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya (John 1996a);
Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Antalya (Nimis ve John 1998); Bolu – Abant

- 89 -
(Çobanoğlu 1999); Erzurum (Aslan 2000b); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir
2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(Epi).

4. 5. 14. LECIDEA Ach.

4. 5. 12. 1. Lecidea lurida Ach.

Sin. Psora lurida (Ach.) DC.

Tallus pulsu; pullar 5 mm genişliğe kadar, uçlarda yuvarlaklaşmış, bazen
küçük loblu, konkav ve genellikle imbrikat dizilişli. Alg bileşeni yeşil kokoid. Üst
yüzey açık veya koyu kahverengi, ıslakken mat yeşilimsi renkte, pruinos değil.
Kenarlar üst yüzey ile aynı renkte. Alt yüzey çoğunlukla koyu renkli. Üst kortekste
alg bulunmaz; alt korteks periklinal dizilmiş ve birbirine yakın hücreler ve
kahverengi pigmentli hiflerden oluşur. Kristal bulunmaz. Apotesyum 1(-1.5) mm
çapında, marjinal veya yüzeyde, koyu kahverengi, ilk başta düz, sonradan konveks
ve kenarsız. Epitesyum kahverengi, K (-), N (-). Himenyum I (+) mavi. Piknidyumlar
gençken gömülü, sonradan sesil, marjinal veya pulların alt yüzeyinde kenara yakın
bulunur. Askosporlar (8-) 9 – 11 (-15) x 6 – 8 µm boyutlarında, basit, renksiz ve
ellipsoid. Tallus R (-).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli topraklarda, kayaların kireçtaşı ve humus bulunan
çatlaklarında, bazen doğrudan sert kireçtaşı ve kalkerli kayalar üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Britanya’da lokal olarak yayılış gösteren bir türdür
(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Erzurum (Aslan 1995); Hatay, Muğla (John 1996a);
Hatay (John ve Nimis 1998); Muğla (Nimis ve John 1998).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005.
(KK, Toninia candida ile birlikte).

- 90 -
 4. 5. 15. LECIDELLA Körber

4. 5. 15. 1. Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy

Sin. Lecidea elaeochroma (Ach.) Ach., Lecidella olivacea (Hoffm.) A. Massal.

Tallus düz, pürüzsüz ve sürekli veya granüllü – verrukoz, zamanla mozaik
yapıda, sarı – griden sarı – yeşile kadar, gölgede ise gri – yeşil tonlarında. Protallus
siyah veya mavimsi siyah. Apotesyum çapı 1 mm ye kadar, birbirine yakın, yuvarlak
veya şekilsiz, önce düz olgunlaştıkça konveks. Disk siyah, gölgede soluk mavi–
siyah, kahverengimsi kırmızı renkte. Asıl kenar kalıcı, dalgalı ve sonradan kaybolur.
Epitesyum ve asıl kenar mavimsi yeşilden gri – maviye kadar, K’da çözünen kristalli
yapıda. Himenyum 40–70 µm kalınlıkta. Hipotesyum kahverengimsi turuncu, bazen
renksiz, K (+) parlak kırmızı – kahverengi. Askosporlar 10 – 17 x 6 – 9 µm
boyutlarında. Tallus K (+) sarımsı, KC (+) sarı, C (+) turuncu (reaksiyonlar
çoğunlukla belirgin değil).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Düz ağaç kabukları üzerinde, yeni sürgün ve küçük dallarda ve odun
üzerinde mozaik oluşturacak şekilde gelişen hava kirliliğine karşı orta derecede
toleranslı bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika ve Yeni Zellanda’da yayılış
gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Trabzon (Lecidea e.) (Steiner 1909a); Burgaz Adası
(Lecidea e.) (Szatala 1927 b); Orhan Dağı (Szatala 1960); Uludağ (Öztürk 1989);
Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve
Öztürk 1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum, Artvin, Kars
(Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya, Aydın, Balıkesir,
Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir
1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir
(Karabulut ve Türk 1998); Aydın, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998);
Edirne, Çanakkale, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Hatay
(Güvenç ve Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b);
Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Ardanuç / Artvin, Olur, Oltu / Erzurum, Sarıkamış /
Kars (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001);
İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Saimbeyli / Adana, Seydişehir / Konya (Güvenç

- 91 -
2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Sinop (Yıldız, John ve
Yurdakulol 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Sivas (John 2002); Trabzon,
Giresun (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul,
Kırklareli (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun
Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(Epi).

4. 5. 16. LICHINELLA Nyl.

4. 5. 16. 1. Lichinella stipatula Nyl.

Sin. Lichina stipatula

Tallus yarı dik veya tam dik yoğun dallardan oluşan bir öbek halinde. Koyu
kahverengiden siyaha kadar renkte, ıslakken yeşilimsi. Enine kesitte genellikle
yuvarlak, ince veya geniş, 1 – 3 (-5) mm uzunlukta 50 – 130 (-180) µm genişlikte.
Dallar korteksli değil, katı, kırılgan, zengin dallanmış. Dallanma çeşitli. Sored, izid,
pseudosifel ve medulla bulunmaz. Substrata renksiz, saç benzeri rizoidlerle
(genellikle belirsiz) tutunur. Alg bileşeni Chroococcaceæ familyasından bir mavi -
yeşil algdir. (Lichinella cinsinin karakteristik özelliğidir) Alg hücreleri küreselden
ovale kadar 8 – 10 (-13) µm uzunlukta. Apotesyumlar tallus uçlarında bulunur. Disk
konveks, kırmızımsı kahverengi. Askus silindirik. Sporlar 1 hücreli, elipsoid, renksiz.
Her askusta 36 (-48) spor mevcut. Piknidyumlar lateral veya dal uçlarında. Tallus R
(-).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Silisli kayalar üzerinde ve Peltula euploca ile birlikte gelişirler.
Yeryüzünde Yayılışı: Ilıman kuşakta, Orta Avrupa ve Akdenizde yayılış
gösterir. Yeryüzünde bulunan 11 türünden 8 tanesi Kuzey Amerika kıtasındadır.
Türkiye’deki Yayılışı: İzmir (John 1999); Trabzon (John, Breuss 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(SK, Peltula euploca ile birlikte).

- 92 -
 4. 5. 17. LOBOTHALLIA (Clauz. & Roux) Haf.

4. 5. 17. 1. Lobothallia radiosa (Hoffm.) Haf.

Sin. Aspicilia radiosa (Hoffm.) Poelt & Leukert, Lecanora radiosa (Hoffm.)
Schaerer, Lobothallia subcircinata Nyl.
Tallus ince, merkeze doğru çatlaklı–areollü, kenarlarda loblu dairesel bölgeler
oluşturur. Tallusun yüzeyi gri, mat, özellikle lob kenarları pruinos. Kenar loblar 0,4–
1(–1,5) mm genişliğe kadar, düz veya hafif konveks. Apotesyum özellikle merkezde
çok sayıda. Gençken gömülü ve konkav, sonradan düz, düzgün tallus – kenarlı. Disk
0,2–1 mm çapında ve kahverengi–siyah renkte. Askosporlar 10–15 x 6–9 µm
boyutlarında, geniş elipsoid. Tallus P (+) turuncu, K (+) kırmızı, C (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalarda, anıt taşları, çakmak taşı üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Esas olarak Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış
gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Rigler 1852); Gemlik, Uludağ, Bursa (A.
radiosa) (Öztürk Ş. 1990); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (A. radiosa)
(Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (A. radiosa) (Yazıcı 1995a); Çamlıhemşin (Yazıcı
1995b); Adana, Antalya, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve
Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Adana,
Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner 1998); (A.
radiosa) Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998); Hatay (Güvenç ve
Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu
(Çobanoğlu 1999); Şavşat / Artvin, Narman, Oltu / Erzurum (Aslan 2000);
Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen,
Türk ve Candan 2001); Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin /
Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve
Öztürk 2004); Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir
2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları
arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası
Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L13) Güney Yolu
– Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,

- 93 -
26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390
m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 18. OPEGRAPHA Ach.

4. 5. 18. 1. Opegrapha herbarum Mont

Sin. Opegrapha varia Pers. var. herbarum (Mont.) Källsten ined.

Tallus ince, bazen belirsiz veya gömülü, düz, kül grisi, kahverengi veya donuk
zeytin yeşili renkte. Apotesyum (0,5)–1(–1,6) x 0,15–0,3 mm boyutlarında, 4–100
µm yükseklikte, dağınık, basit veya nadiren dallanmış, sesil. Disk önce ince yarık
şeklinde, daha sonra daha açık, bazen ± yeşil pruinos. Kenar K (–). Epitesyum
kahverengi, K (–) veya ± kızıl – kahverengi. Himenyum 70 – 90 µm kalınlıkta, I (+)
kırmızı. Askosporlar (16–)18–24(–26) x (4–)5–7(–8) µm boyutlarında, 3 – septumlu,
± klavat, uçlarda yuvarlak, ince ve belirgin perispor ile çevrili. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Çeşitli ağaçların yaşlı gövdelerinde veya genç kabuklarında, gölgeli ve
düz kısımlarda bolca bulunur.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da geniş yayılışı vardır
(Purvis ve ark. 1992, Dobson 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli.
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (Epi).

4. 5. 19. PELTULA Nyl.

Tallus küçük, yassı, yapraksı, umbilikat, yuvarlak ya da yarı yuvarlak loblu, üst
ve alt yüzeyi korteksli, soredli, genellikle belirgin loblu, 3 – 10 mm çapında, kalın,
üst yüzey soluk zeytin yeşili – gri, kenarlar aşağı doğru kıvrık. Alt yüzey açık
kahverengi, rizinsiz. Alg bileşeni mavi – yeşil. Tallus R (-).Kuzey Amerika’da 15
türü kaydedilmiştir. İngiltere’de yalnızca Peltula euploca türüne rastlanmıştır.

1. Loblar yuvarlak, lob uçları soralli, askosporlar 5 – 10 x 4 – 5 µm

boyutlarında P. euploca
1. Loblar yuvarlak değil, lob uçları soralli değil, askosporlar 6 – 9 x 3 – 6 µm
boyutlarında P. patellata

- 94 -
 4. 5. 19. 1. Peltula euploca (Ach.) Poelt ex Ozenda et Clauz.

Sin. Peltula guepini (Del.) Nyl., Peltula ruinicola (Nyl.) Gyeln., Verrucaria
euploca, Endocarpon euploca, Lichen euploca.
Tallus soralli, pulsu, belirgin umbilikat, 4 – 15 mm, kahverengi, çoğunlukla
grimsi. Loblar kalın, yuvarlak, lob uçları soralli. Apotesyum 0,5 – 1 mm çapında.
Sporlar 5 – 10 x 4 – 5 µm boyutlarında. Alg bileşeni mavi – yeşil.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Bazik ya da hafif kalkerli silisli kayalar üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Amerika’nın doğu ve batı kıyılarında, Akdeniz ve
Orta Avrupa’da gelişen ender bir türdür.
Türkiye’deki Yayılışı: İzmir (John 1999); Trabzon (John, Breuss 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(SK, Lichinella stipatula ile birlikte).

4. 5. 19. 2. Peltula patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog.

Sin. Peltula polyspora (Tuck.) Wetm., Heppia patellata, Acarospora patellata.

Tallus yuvarlak, kahverengi – gri, pulsu, umbilikat, loblar kalın, konveks 1 – 4
mm Apotesyum 0,2 – 2 mm çapında. Askosporlar elipsoidden küresele kadar, 6 – 9 x
3 – 6 µm.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Bazik ya da hafif kalkerli silisli kayalar üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Akdeniz ve orta Avrupa’da gelişen ender bir türdür.
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye için yeni kayıttır. Pamukkale / Denizli.
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun
kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

- 95 -
 4. 5. 20. PHAEOPHYSCIA Moberg.

4. 5. 20. 1. Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg

Tallus 3 cm çapına kadar, orbikular, veya düzensiz şekilde, sıkışık loblu; loblar
0,2–1,2 mm genişlikte, ışınsal, ayrı ayrı veya üst üste, gri, yeşilimsi gri, gri –
kahverengi veya koyu kahverengi renklerde. Alg bileşeni Trebouxioid. Soraller
orbikular, konveks ve laminal, bazen marjinal, griden siyahımsı veya beyazımsı
renklere kadar, bazen sarımsı renkte. Alt yüzey siyah; basit ve siyah rizinli. Lob
kenarlarındaki rizinler açık renkli veya uçları beyazlaşmış olabilir. Medulla beyaz
veya üstlerde sarı – turuncu. Apotesyum varsa en fazla 1,5(–2,5) mm çapında, düz
tallus kenarlı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve hipotesyum renksiz. Askosporlar
17–26 x 7–11 µm boyutlarında, kahverengi, 1 – septumlu ve kalın çeperli.
Piknidyumlar çok sayıda.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Besince zengin olan çeşitli substratlar üzerinde, şehirlere yakın
bölgelerde ise kalkerli substratlarda çok yaygın olarak görülen kozmopolit bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzeybatı Avrupa’da yayılış gösterir (Purvis ve ark.
1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991);
Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A.
1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Balıkesir,
Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk 1997);
Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve
Türk 1998); Adana (Nimis ve John 1998); Yalova (Schindler 1998); Edirne,
Kırklareli, İstanbul (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Trabzon
(Yazıcı 1999 a); Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan
2002 b); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Eskişehir (Özdemir Türk 2002);
Kırşehir (John 2002); Aydın (John 2003); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun
Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe,
470 m, 24.IV.2004;(Epi).

- 96 -
 4. 5. 21. PHYSCIA (Schreber) Michaux

Tallus yapraksı, loblu; loblar kısa veya uzun, çoğunlukla 3 mm genişlikten

daha küçük. Üst yüzey beyazımsı, mavimsi griden koyu griye kadar renkte, mat veya
biraz parlak, bazen beyaz pruinos yapıda. Loblar kenarlarda silli veya değil. Alt
yüzey beyazımsı, soluk gri; basit veya çatallı rizinli. Birçok türü izidli veya soredli.
Apotesyum laminal, sesil veya kısa saplı, kahverengi veya siyah, çoğunlukla beyaz
pruinos. Askus 8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1 – septumlu ve kalın çeperli.

1. Tallus düzensiz, hafif pruinos, loblar belirgin ışınsal değil P. tribacia

1. Tallus orbikular, pruinos değil, loblar belirgin ışınsal 2

2. Tallus başlık şeklinde soralli, apotesyum yok P. adscendens

2. Tallus soralli değil, apotesyum sık P. stellaris

4. 5. 21. 1. Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier

Tallus 2–4(–6) cm çapında, sık olmayan loblu; loblar 0,3–1 mm genişlikte,

şişkin, beyaz, açık gri, kül grisi renkte, pruinos değil. Kenarlarda 0,4–2 mm
uzunlukta silli; siller genellikle gri ve uçları koyu kahverengi. Lobların alt yüzeyi
beyazımsı ve beyaz rizinli. Soraller lob uçlarında ve başlık şeklinde olup uçları
yukarı kıvrılmış. Apotesyum çok ender. Korteks K (+) sarı, medulla K (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Besince zengin olan substratlar; kireçtaşı, beton, çimento, kereste,
ağaç gövdesi ve dalları üzerinde yaygın olarak gelişen bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Doğu Afrika,
Hindistan, Avustralya ve Yeni Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992,
Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Burgaz Adası (Szatala 1927 b); Ereğli (Szatala 1960);
Çanakkale (Güner ve Özdemir 1986); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir
1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992);
Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve
Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Antalya, Balıkesir, Çanakkale, Gaziantep,
Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir
1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir
(Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Yalova

- 97 -
(Schindler 1998); Edirne, Çanakkale, İstanbul, Edirne, Kırklareli (Türk ve Güner
1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Keçiborlu, Gönen / Isparta (Öztürk, Kaynak
ve Güvenç 1998);Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu
(Çobanoğlu 1999); Balıkesir (John 1999); Olur, Oltu, Şenkaya / Erzurum (Aslan
2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir
(Sommerfeldt ve John 2001); Bozkır, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002);
Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002);
Bozcaada (Öztürk 1999); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu,
Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları
arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003 (KK); (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe,
470 m, 24.IV.2004 (KK, Epi); (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney
doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (Epi).

4. 5. 21. 2. Physcia stellaris (L.) Nyl.

Tallus 3(–6) cm çapında genellikle ± orbikular, oldukça sıkı tutunmuş, loblar

0,5 – 1,5 mm genişlikte, ışınsal, ± ayrı, beyazdan koyu griye kadar, nadiren mavimsi,
beyaz noktalı değil veya belirsiz, pruinos değil. Alt yüzey beyaz – açık kahverengi
veya soluk gri, çok sayıda, basit veya dallanmış, beyaz veya koyu kahverengi ya da
gri rizinli. Çoğu kez rizinler lob kenarlarından görünecek şekilde. Apotesyumlar 3(–
4) mm çapında, çok sayıda, disk bazen pruinos. Askosporlar 15–22 x 7–11 µm.
Piknidyumlar çok sık bulunur, konidya 4–6–1 µm, korteks K (+) sarı, medulla K (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Yaprak döken ağaçların dallarında, az kirlilik olan bölgelerde
yaygındır.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Doğu Afrika, Suudî
Arabistan, Himalayalar, Avusturalya ve Yeni Zelanda’da yayılış gösterir. (Purvis ve
ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Bilecik (Özdemir 1990);
Eskişehir (Özdemir 1991); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Kütahya
(Çiçek ve Türk 1995); Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis
1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir
(Karabulut ve Türk 1998); Edirne, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı

- 98 -
1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Olur, Oltu / Erzurum (Aslan 2000); Yeşildağ /
Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John
2001); Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve
Karagöz 2002); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Muğla (John 2003); Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470
m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu
istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt
arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (Epi).

4. 5. 21. 3. Physcia tribacia (Ach.) Nyl.

Sin. Physcia erosa, Lecanora tribacia.

Tallus düzensiz. Loblar belirgin ışınsal değil. 0,5 – 1,5 mm. Beyazımsı mavi –
gri. Genellikle hafif pruinos. Beyaz noktalı değil. ± yassı marjinal krenulat. Lob
uçları granüler soralli. Sored gelişimi çok fazla olduğunda soraller ± dudak şeklinde
(genellikle kaya üzerinde gelişenlerde). Tallus alt yüzeyi beyaz ya da pembemsi,
krem sarısı ya da kahverengi tonlarında. Rizinler seyrek, çoğunlukla basit, beyazdan
açık kahverengiye kadar. Alt korteks pseudoparenkimatik. Apotesyumlar 1,5 mm ye
kadar, çok seyrek. Askosporlar 15 – 24 x 9 – 11 (-13) µm. Piknidyumlar ender.
Korteks K (+) sarı, medulla K (-).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Yol kenarı ve parklardaki ağaçların besince zengin kabuklarında,
duvar ya da kayalıkların dik yüzeylerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Doğu Afrika ve Güney
Asya’da özellikle sahilde yaygındır.
Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905);Trabzon (Yazıcı 1999b);
Trabzon (John, Breuss 2004); Bitlis, Ağrı (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun
kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

- 99 -
 4. 5. 22. PHYSCONIA Poelt

Tallus yapraksı, loblu, bazen orbikular fakat genellikle düzensiz şekilde. Loblar
kısa veya uzun, 3 mm genişlikten az, kenarlarda silli değil, griden koyu kahverengiye
kadar renkte, mat veya hafif parlak, en azından lob uçlarında pruinos. Alt yüzey
beyazdan kahverengi - siyaha kadar renkte. Bazı türlerinde sored bulunur. Alg
bileşeni Trebouxioid. Apotesyum laminal, disk kahverengi fakat beyaz pruinos.
Tallus-kenar kalıcı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve hipotesyum renksiz. Askus
8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1-septumlu, kalın çeperli. Septum bölgesinde geniş
ve kalın, uçlarda kalın değil; bu özelliği ile Physcia cinsinden ayrılmıştır.

1. Sored bulunmaz; apotesyum çoğunlukla bulunur; rizinler fırça şeklinde ve

siyah renkte P. distorta
1. Sored bulunur; apotesyum ender olarak bulunur; rizinler basit ve açık renkte
P. grisea

4. 5. 22. 1. Physconia distorta (With.) J. R. Laundon

Sin. Physconia pulverulanta auct., Physcia pulverulanta auct.

Tallus yapraksı, loblu, 10(–15) cm çapına kadar ve genellikle orbikular şekilde
olup substrata gevşek tutunur. Loblar 0,6–2 mm genişlikte, ışınsal, griden koyu
kahverengiye kadar, genellikle beyaz – pruinos. Bazen merkezde sekonder loblu. Alt
yüzey lob uçlarında beyazımsı fakat merkeze doğru siyahımsı renkte ve siyah fırça–
şeklinde rizinli. Tallus – kenar kalıcı. Epitesyum kahverengi, himenyum ve
hipotesyum renksiz. Apotesyum 5 mm çapına kadar, çok sayıda, diski pruinos. Askus
8 sporlu; askosporlar kahverengi, 1–septumlu, kalın çeperli. Septum bölgesinde geniş
ve kalın, uçlarda kalın değil. Askosporlar (–25)27–38 x 13–20 µm boyutlarında.
Korteks ve medulla R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Besince zengin ağaç gövde ve dallarının kabuklarında, bazen kireçtaşı
veya kuşların tünediği taşlarda gelişen, SO2 kirliliğinin ciddi boyutlarda olmadığı
alanlarda yaygın olan bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa, Doğu Afrika, Himalayalar, Batı ve
Kuzey Amerika, Avustralya’daki dağlık alanlarda yayılış gösterir (Purvis ve ark.
1992, Wirth 1995).

- 100 -
 Türkiye’deki Yayılışı: Uludağ (Öztürk 1989); Eskişehir (Özdemir 1991); Oltu /
Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Erzurum, Artvin, Kars (Aslan 1995); Akçaabat
(Yazıcı 1995 a); Antalya, Balıkesir, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Sakarya
(Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk
1998); Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Antalya (Schindler 1998); Çanakkale,
Tekirdağ, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Abant / Bolu
(Çobanoğlu 1999); Şavşat / Artvin, Olur, Oltu, Narman, Şenkaya, Tortum / Erzurum,
Sarıkafmış / Kars (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve
Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Kastamonu (Yıldız ve John
2002); Muğla (John 2003); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir
2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun
Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe,
470 m, 24.IV.2004; (Epi).

4. 5. 22. 2. Physconia grisea (Lam.) Poelt

Sin. Physcia grisea (Lam.) Zahlbr.

Tallus düzensiz veya bazen 8 cm çapına kadar orbikular şekilde, substrata
sıkıca tutunmuştur. Loblar 0,6–2 mm genişlikte, ışınsal ve kısmen üst üste, gri, gri -
kahverengi, genellikle pruinos. Lob kenarları boyunca veya merkez lobların
yüzeyinde kolayca kırılabilen izidler veya granülar soredler mevcuttur. Bunlar bazen
yoğun bir granular kabuk oluştururlar. Alt yüzey beyazımsı veya merkeze doğru açık
kahverengi; beyazımsı, kahverengi veya gri, basit rizinli. Apotesyum 3 mm çapına
kadar olup genellikle bulunmaz. Askosporlar 22–34 x 12–17 µm boyutlarında.
Medulla K(-).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Bazik ve genellikle tozlu ağaç gövdelerinin kabuklarında, ayrıca
kalkerli kayalar üzerinde gelişir. Orta derecede hava kirliliğine maruz bölgelerde
dahi yaygın olan bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Nepal, Avustralya ve Yeni
Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Yamanlar Dağı (Steiner 1916); İzmir (John 1989);
Uludağ (Öztürk 1989); Bursa - Görükle (Güvenç, Aslan 1994); Kırklareli, Edirne

- 101 -
(Türk Özdemir, Güner 1995); Balıkesir, Hatay, İzmir (John 1996a); Bursa (Öztürk,
Güvenç, Aslan 1997);Van – Akdamar Adası (Aslan, Öztürk 1998); Sakarya (Çiçek
ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998);
Yalova (Schindler 1998); Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul (Türk ve Güner
1998); Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); İzmir (John 2000), (Sommerfeldt, John
2001); Konya (Güvenç 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, (Çobanoğlu,
Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(Epi).

4. 5. 23. PLACOCARPUS Trevisan

4. 5. 23. 1. Placocarpus schaereri (Fr.) Breuss

Sin. Verrucaria schaereri (Fr.) Nyl., Catapyrenium schaereri (Fr.) R. Sant.,

Dermatocarpon monstrosum (Schaer.) Vain.
Tallus büyük, kalın, (3 – 7 mm), beyaz – gri areollü, kahverengimsi gri, mavi –
gri pruinos, ± lob gibi, substrata sıkı tutunmuş şekilde. Peritesyum 0,2 – 0,3 mm,
tamamen gömülü. Askus Verrucaria cinsindeki gibi. Sporlar 12–25(30) x 6–10 µm,
basit, elipsoid. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Özellikle kalkerli substratlar üzerinde gelişir, Lecanora muralis
üzerinde yaygın parazit bir türdür. (Clauzade & Roux 1985)
Yeryüzünde Yayılışı: Güney Avrupa ve Akdeniz Bölgesinde dağlık alanlarda
yaygındır. (Clauzade ve Roux 1985)
Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Çorum (Çobanoğlu,
Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları
arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası
Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L9) St. Philippe
Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; (L10) Eski tiyatronun
doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004 (KK, Acarospora cervina, Caloplaca
inconnexa, Lecanora muralis, Lobothallia radiosa ile birlikte); (L13) Güney Yolu –
Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,

- 102 -
26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390
m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 24. PLACYNTHIUM (Ach.) S. Gray

4. 5. 24. 1. Placynthium nigrum (Huds.) Gray

Tallus 12 cm çapa kadar, genellikle daha küçük, kahverengi – siyah, bazen gri
– menekşe – pruinos. Protallus mavi – siyah, belirgin. Tallus küçük, çok sayıda, düz,
granular pulsu, 0,4 – 1,5 mm büyüklükte, krenat veya digitat kenarlı, genellikle
biraraya gelerek 1 – 2,5 mm çapında areoller oluşturur. İzidler sıklıkla bulunur,
granular veya koralloidtirler. Apotesyum 0,5(–1) mm, gerçek kenar siyah, parlak.
Disk kahverengi – siyah, konkav, sonra düz veya hafif konveks. Epitesyum mavi –
yeşil. Askosporlar (7–)9–18(–22) x 3,5–5,5(–6) µm, 1 – 3 septumlu, dar elipsoid,
renksiz.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalarda, kabuklu kum, anıt taşlar, harç, çimento, sert toprak
ve kireçten etkilenen silisli substratlarda gelişir. Daha çok nemli ekolojik nişleri ve
kuruması yavaş yüzeyleri tercih eder.
Yeryüzünde Yayılışı: Tüm yeryüzünde sıklıkla yayılışı vardır. (Clauzade ve
Roux).
Türkiye’deki Yayılışı: Göksu (Szatala 1927 a); Eğirdir (Szatala 1960); Bilecik
(Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Gaziantep, Hatay, Muğla
(John ve Nimis 1996); Gaziantep, Muğla, Antalya (Nimis ve John 1998); Hatay
(John ve Nimis 1998); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Çanakkale (Türk ve Güner
1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Çamlıhemşin / Rize
(Yazıcı ve Aslan 2002 b); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Aydın (John 2003);
Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının
Doğu yönü, 320 m, 20,V.2004; (KK).

- 103 -
 4. 5. 25. PROTOPARMELIOPSIS M.Choisy

4. 5. 25. 1. Protoparmeliopsis muralis M.Choisy

Sin. Lecanora muralis (Schreber) Rabenh., Lecanora saxicola (Pollich) Ach.,

Placodium saxicola (Pollich) Körber
Tallus çapı 10 cm ye kadar, plakodioid, yuvarlak rozet şeklinde. Loblar
birbirine çok yakındır fakat olgunlaştıkça düzgünlüğünü kaybeder. Kenar loblar düz
veya konkav olup alt korteks tabakası içerir. Bazen tallusun merkez kısmı bitişik
veya dağınık areollü ve granüllü, yeşilimsi sarıdan sarı – kahverengiye kadar renkte,
merkezde daha koyu, oldukça parlak ve üzeri pruinos. Apotesyum tallusun
merkezinde çok sayıda, 0,5–1,5(–2) mm çapında, sesil ve tallus – kenarlı. Tallus –
kenar iyi gelişmiş, düz veya kıvrımlı, genellikle kalıcı. Disk sarı – kahverengiden
kırmızı – kahverengiye kadar renkte, düz veya az konveks. Himenyum (50–) 65–
75(–80) µm kalınlıkta. Askus 30–40 x 8–12 µm, askosporlar 9–15(–16) x (4–)5–7
µm boyutlarında. Tallus P (+) sarımsı veya (–), K (–), KC (+) sarımsı, C (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Besince zengin olan ve kalkerli kayalarda, ayrıca insan yapımı
substratların çoğunda, tozlu ve besince–zengin ağaç kabuklarında, odun ve kereste
üzerinde gelişen, kirliliğe karşı toleranslı yaygın bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Afrika’yı da içine alan Akdeniz ülkeleri
ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Küçük Ağrı Dağı (Steiner 1899 b); Erciyes Dağı, Sultan
Dağı (Steiner 1905); Ordu (Steiner 1909 a); Sultan Dağı (Steiner 1909 b); Uludağ
(Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Görükle / Bursa
(Güvenç ve Aslan 1994); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk A. 1994); Erzurum,
Artvin, Kars (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995
a); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b); İstanbul Adaları (Çobanoğlu 1996); Adana,
Antalya, Aydın, Balıkesir, Gaziantep, Hatay, İçel, İzmir, Muğla (John ve Nimis
1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir
(Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Aydın, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve John
1998); Denizli, Antalya (Schindler 1998); Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Edirne
(Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Erdek / Balıkesir (Öztürk,
Kaynak ve Güvenç 1998); Akdamar Adası, Van Gölü (Aslan ve Öztürk Ş.1998);

- 104 -
Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu
1999); Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000); Erciyes Dağı / Kayseri (Güvenç
2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Bozkır,
Seydişehir / Konya, Bolkar Dağı / Niğde (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı
ve Aslan 2002b); Murgul / Artvin (Aslan Yazıcı ve Karagöz 2002); Eskişehir
(Özdemir Türk 2002); Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Bozcaada (Öztürk 1999);
Bursa (Güvenç, Öztürk 2004); Trabzon, Rize, Gümüşhane (John, Breuss 2004);
Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul, Bitlis (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney Bizans
Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla
şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su
deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe
Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler
arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L9) St.
Philippe Martyrium’u Kuzeyi ormanlık alan, 440 m, 24.IV.2004; (L10) Eski
tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (KK); (L13) Güney Yolu – Kadı
Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,
26.I.2005 (SK); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası,
390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 26. PSORA Hoffm.

4. 5. 26. 1. Psora decipiens (Hedw.) Hoffm.

Sin. Lecidea decipiens (Hedw.) Ach.

Tallus pulsu, pullar 3 – 4 mm çapında, yuvarlak, dağınık veya bitişik, bazen üst
üste, parlak pembe – kırmızı – kahverengi, pruinos değil veya kısmen beyaz –
pruinos. Kenarlar genellikle açık renkli, hafif yukarı dönük, düz veya ± serrat, alt
yüzey beyaz, alt korteks az gelişmiş veya yok, hif ağı ile substrata tutunur.
Apotesyum 2 mm çapa kadar, sesil, marjinal, siyah, bazen ± pruinos veya değil.
Askosporlar 11–18 x 6–8 µm boyutlarında, renksiz, basit, elipsoid. Konidya 6–7 x 1
µm. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:

- 105 -
 Habitat: Kalkerli topraklar, kireçli, karbonatlı, kabuklu kum, mika içeren
topraklarda açık ortamlarda gelişir. Kalsikol kara yosunlarıyla, Fulgensia fulgens ve
Toninia sedifolia ile yanyana aynı substratta gelişmiştir.
Yeryüzünde Yayılışı: Dünya çapında yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992)
Kutuplardan Akdeniz’e kadar yaygındır. (Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905); Amasya (Lecidea
decipiens) (Steiner 1916); İzmir (Özdemir 1986); Antalya, Hatay, İzmir, Muğla
(John ve Nimis 1996); Muğla, Antalya, Hatay(Nimis ve John 1998); Oltu / Erzurum
(Aslan 2000); Eskişehir (Özdemir Türk 2002); Bursa, Uludağ (Güvenç ve Öztürk
2004); Aydın (John 2003); Gümüşhane (John, Breuss 2004); Ankara, Konya
(Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney
Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L7) Kadı Deresi,
dere yatağı boyunca, 220 m, 27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler
arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003, (Ter / Kyb);
(L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı,
yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005 (KT, Catapyrenium squamulosum ile birlikte).

4. 5. 27. RINODINA (Ach.) S. Gray

Tallus kabuksu, kalın, ince veya belirsiz, açık veya koyu gri, sarımsı veya
kahverengi, sürekli veya çatlaklı – areollü yapıda, granüllü, nadiren izidli. Alg
bileşeni Trebouxioid. Apotesyum gömülü veya sesil, çok sayıda, tallus – kenarlı.
Tallus – kenar diskle veya tallus ile aynı renkte, düzgün ve krenulat. Disk kahverengi
veya siyah, düz veya olgunlukta konveks, ender olarak pruinos. Epitesyum
kahverengi; himenyum renksiz ve I (+) mavi; hipotesyum renksiz, bazen
kahverengimsi. Askus 8 sporlu; askosporlar 1 – (–3) septumlu, kalın ve çift çeperli,
gri – yeşilden koyu kahverengiye kadar olup yüzeyi düz veya süslü. Üzerinde
geliştiği substratlar çeşitli.

1. Tallus kabuk üzerinde, askosporlar Physcia tipi R. exigua

1. Tallus kaya üzerinde askosporlar Physcia tipi değil 2

2. Askosporlar K’da septum çevresinde şişkinleşir ve Dirinaria tipi R. gennarii

2. Askosporlar K’da septum çevresinde şişkin değil ve Dirinaria tipi değil 3

- 106 -
 3. Tallus areollü, askosporlar Tunicata tipi, disk koyu kahverengi – siyah
R. calcarea
3. Tallus belirsiz, askosporlar Bischoffii tipi, disk siyah R. bischoffii

4. 5. 27. 1. Rinodina bischoffii (Hepp) A. Massal.

Tallus belirsiz, açık gri renkte. Apotesyum 0,45–0,6 mm çapında, sesil, tallus –
kenarlı. Tallus – kenar 0,05–0,1 mm genişlikte, düz, sonradan kaybolur, başlangıçta
tallus ile aynı renkte, sonra daha koyu ve disk ile aynı renkte. Disk siyah, düz, daha
sonra konveks. Himenyum 85–115 µm kalınlıkta, yağ damlaları içerir. Hipotesyum
75–100 µm kalınlıkta. Askosporlar Bischoffii – tipi, 14,5–20 x 10–12,5 µm
boyutlarında, uçlarda ince çeperli, merkezde yoğun pigmentli.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Sert kireçtaşları başta olmak üzere karbon, kalker ve dolomit kayalar
gibi kalkerli substratlar üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika, Avustralya ve
Yeni Zellanda’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Konya (Steiner 1905); Akşehir (Karabulut ve Türk
1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen,
Türk ve Candan 2001); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002, (KK).

4. 5. 27. 2. Rinodina calcarea (Arnold) Arnold

Tallus çatlaklı areolat soluk griden gri – kahverengiye kadar, areoller çok kalın
ve bazı yerlerde kurt gibi kıvrımlı. Apotesyum 1 mm çapa kadar, önce ± gömülü,
sonradan sesil. Tallus – kenar düz ve tam, tallus ile aynı renkte. Disk önce düz – hafif
konveks, koyu kahverengi – siyah, düzensiz. Epitesyum 10 – 20 µm, kahverengi,
himenyum 90 – 130 µm kalınlıkta, hipotesyum 200 µm ye kadar, renksiz.
Askosporlar 17–25 x 10–16 µm boyutlarında, çeper iki tabakalı; dış tabaka düz, iç
tabaka düzensiz kalınlaşmış, Tunicata tipi. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kireçtaşında gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Türkiye ve Özbekistan’da yayılışı bulunmaktadır. (Purvis
ve ark. 1992, Wirth 1995).

- 107 -
 Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı, (R. calcarea var. graeca) (Steiner 1905);
Sultan Dağı, (R. calcarea var. graeca) (Steiner 1909 b, 1916); Akşehir (Karabulut ve
Türk 1998).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı
yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve
Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı
Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L13) Güney Yolu –
Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,
26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390
m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 27. 3. Rinodina exigua (Ach.) S. Gray

Tallus ince, açık veya koyu gri, sürekli veya çatlaklı, düz, bazen granüllü.
Apotesyum 0,3–0,6 mm çapında, sesil, sık ve bir arada. Tallus – kenar 0,5 mm
genişlikte, düz ve kalıcı. Disk siyah, nadiren kahverengi. Epitesyum koyu
kahverengi; himenyum 70–110 µm kadar; hipotesyum 45–115 µm kalınlıkta.
Askosporlar Physcia–tipi ve 11,5–23 x 5,5–9.5 µm boyutlarında. Tallus K (+) sarı, P
(+) sarımsı, C (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Yaşlı ağaç gövdelerinin pürüzlü kabuklarında gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey ve Güney yarımküredeki ılıman bölgelerde yayılış
gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Fritsch 1899); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik
(Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995);
Balıkesir, İzmir (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Akşehir
(Karabulut ve Türk 1998); İstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ (Türk ve Güner
1998); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); İzmir
(Sommerfeldt ve John 2001); Sinop (Yıldız, John ve Yurdakulol 2002); Eskişehir
(Özdemir Türk 2002); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu (Çobanoğlu, Akdemir
2004).

- 108 -
 Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470
m, 24.IV.2004; (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu
istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (Epi).

4. 5. 27. 4. Rinodina gennarii Bagl.

Sin. Rinodina subexigua (Nyl.) Oliv., Rinodina salina Degel., Rinodina

demissa auct.
Tallus ince, soluktan koyu griye kadar, çoğunlukla zeytin yeşili ve kahverengi
ton bulunur, rimoz – çatlaklı, düz, bazen belirsiz. Protallus belirsiz. Apotesyum 0,35
– 0,6 mm çapında, sesil, nadiren ± gömülü, çok sayıda. Tallus – kenar 0,05 mm
genişlikte, tallusla aynı renkte, tam, kalıcı. Disk koyu kahverengi – siyah, düz,
sonradan hafif konveks. Himenyum 70 –95 µm, hipotesyum 25 – 95 µm, Himenyum
ve hipotesyum K (+) mavi. Askosporlar 11–20 x 7–11 µm. K ile muamele
edildiğinde ortalarından şişkinleşir. Dirinaria tipi. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli, besince zengin substratlarda, özellikle kayalar, harç, beton,
çimento üzerinde, nadiren odun üzerinde gelişir. Deniz kenarı ve şehirleşmiş
alanlarda gelişen, kirliliğe toleranslı bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey ve Güney Yarımkürelerde geniş yayılışa sahiptir.
(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Tekirdağ (Türk ve
Güner 1998); Bozcaada (Öztürk 1999).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470
m, 24.IV.2004; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası,
390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 28. SARCOGYNE Flotow

Tallus kabuksu, ± gömülü, protallus bulunmaz. Alg bileşeni chlorococcoid

(Dictyochloropsis ve Myrmecia cinsleri). Apotesyumlar sesil ya da ± gömülü,
kırmızı – siyahtan siyaha kadar, bazen pruinos. Tallus – kenar mevcut değil. Gerçek
kenar siyah ve bazı türlerde krenulat. Epitesyum soluk kahverengiden koyu
kahverengiye kadar. Himenyum renksiz I (+) mavi. Parafizler basitten dllanmışa

- 109 -
kadar, uç hücreleri bazen kahverengi – kapitat. Askuslar klavattan obklavata kadar,
apeksleri belirgin kalınlaşmış. Apikal uç K / I (-), dış manto I (+) mavi. Askosporlar
dar elipsoid, renksiz, basit. Saksikol gelişen bir cinstir.

1. Apotesyum diski pruinos değil, gerçek kenar kalıcı siyah, himenyum 60 – 85

µm kalınlıkta S. privigna var. calcicola
1. Apotesyum diski pruinos gerçek kenar kaybolan, himenyum (65-) 70 – 100
(-110) µm kalınlıkta S. regularis

4. 5. 28. 1. Sarcogyne privigna var. calcicola H.Magn.

Sin. Biatorella privigna

Tallus ± gömülü ve belirsiz. Bazen grimsi ya da ± jelâtinimsi. Apotesyumlar
sesil (0,4-) 0,5 – 1 mm çapında, disk soluk kırmızı – kahverengiden koyu kırmızıya,
pruinos değil. Tallus – kenar siyah, kalıcı, ± kalkık, krenulat değil, bazen baskıdan
dolayı köşeli, 0,3 mm kalınlığa kadar. Himenyum 60 – 85 µm kalınlıkta, hipotesyum
renksizden soluk kahverengiye kadar. Askuslar 45 – 55 x 10 – 12 µm, yaklaşık 100
sporlu, askosporlar 3,5 – 5 x 1 – 1,5 (-2) µm.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Hafif kalkerli - silisli ya da mineralce zengin kayalarda, duvarlarda,
nemli koşullarda.
Yeryüzünde Yayılışı: Günümüzde enderdir. Kayıtlar geçtiğimiz yüzyıldan
kalmadır. Avrupa, Kuzey Amerika, Kuzey Afrika ve Arap yarımadası. (Clauzade &
Roux 1985, Wirth 1995)
Türkiye’deki Yayılışı: Gemlik (Szatala1960).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun
kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 28. 2. Sarcogyne regularis Körber

Sin. Biatorella regularis, Biatorella pruinosa, Biatorella flava, Sarcogyne

pruinosa auct.
Tallus genellikle substrata gömülü ve belirsiz, beyaz - gri. Protallus bulunmaz.
Alg bileşeni yeşil kokoid. Apotesyum sesil veya substratın girintilerine gömülü
şekilde, disk (0,3-) 0,4 – 1,5 (-2) mm çapında. Tallus - kenar bulunmaz. Disk kırmızı
– kahverengi - siyah ve genellikle yoğun mavi - gri pruinos. Kenar 50 mm ye kadar

- 110 -
kalınlıkta, siyah ve yoğun pruinos olup olgunlaştıkça incelir ve kaybolur. Himenyum
(65-) 70 – 100 (-110) µm kalınlıkta. Hipotesyum renksiz. Askus 100–200 sporlu.
Askosporlar 3–5(-6) x 1,5–2 µm boyutlarında, basit, renksiz ve dar elipsoid.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalar, duvarlar, deniz kabukları, çimento, beton gibi
substratlar üzerinde gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey Amerika, Afrika, Asya ve Yeni Zellanda
yayılış alanlarıdır (Purvis ve ark. 1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Eskişehir (Özdemir 1991);
Gemlik-Mudanya (Özdemir ve Öztürk 1992); Antalya, Gaziantep, Hatay (John
1996a); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep,
Antalya (Nimis ve John 1998); Edirne (Türk ve Güner 1998); Bolu – Abant
(Çobanoğlu 1999); Bilecik (Hezarfen, Türk Özdemir, Candan 2001); Bolu
(Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun
kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (KK).

4. 5. 29. SQUAMARINA Poelt

4. 5. 29. 1. Squamarina cartilaginea (With.) P. James

Sin. Squamarina crassa (Huds.) Poelt., Lecanora cartilaginea (Huds.) Ach.

Tallus çeşitlilik gösterir; sarı – yeşilden kahverengimsi yeşile kadar, genellikle
düzensiz ve üstüste, konkavdan belirgin konvekse kadar, kalın pulsu, yoğun pruinos
ya da değil, substrata gevşek veya sıkı bağlı. Apotesyum 3(–4) mm çapında, tallus –
kenar hemen hemen tam, sonradan kaybolur. Himenyum ortalama 70 µm. Disk
kahverengimsi – kızıl, konkav veya düz, bazen düzgün olmayan konveks şekilde.
Parafizler uçlarda belirgin, geniş. Askosporlar (10–)12–14(–15) x (4–)4,5–6 µm,
oblong – elipsoid. Tallus P (–), K (–), KC (+) sarımsı, C (–). Medulla P (+) sarı veya
P (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Toprakta, karayosunları üzerinde, sert kalkerli kayalarda gelişir.
Gölgelik ortamları, örneğin kireçtaşı aralıklarını tercih eder.

- 111 -
 Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, Akdeniz, Kuzey Amerika ve Kuzey
Afrika’da yayılış gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Rigler 1852); Oltu / Erzurum (Aslan ve Öztürk
A. 1994); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Aydın, Çanakkale, Gaziantep,
Hatay, İzmir, Muğla (John ve Nimis 1996); Spil Dağı / Manisa (Güvenç ve Öztürk
1997); Gaziantep, Aydın, Çanakkale, Muğla, Antalya, Hatay(Nimis ve John 1998);
Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b);
Borçka, Şavşat / Artvin, Olur, Oltu, Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Pamukkale
(John, Seaward ve Beatty 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve
Candan 2001); Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve
Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Aydın, Muğla (John 2003);
Trabzon (John, Breuss 2004); Konya (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma
Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir
duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu
yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220 m,
27.XI.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey
yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif
traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004, (Ter / Kyb); (L13) Güney Yolu –
Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,
26.I.2005, (KK, KT); (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay
aynası, 390 m, 26.I.2005, (KK, Kyb).

4. 5. 30. TONINIA A. Massal.

Tallus kabuksu, rimoz – çatlaklı, areollü veya pulsu, bazen belirsiz veya diğer
likenler arasında. Alg bileşeni yeşil kokoid. Apotesyum siyah, çoğunlukla beyaz
veya gri pruinos, düz, olgunlukta konveks, tallus – kenarlı değil. Asıl kenar kalın ve
belirgin olup sonradan kaybolur. Epitesyum yeşil (K (–), N (+) menekşe), kahverengi
(K (–), N (–)), kırmızımsı kahverengi (K (+) kırmızı, N (–)) veya gri (K (+) menekşe,
N (+) menekşe) renkte, genellikle kalsiyum oksalat kristalleri içerir. Himenyum K / I
(+) mavi. Hipotesyum renksizden koyu kahverengiye kadar. Askus 8 sporlu;
askosporlar basit veya 7 – septumluya kadar, renksiz, elipsoid, basil veya iğne

- 112 -
şeklinde. Çoğunlukla likenikol (özellikle gençken), bazen musikol veya serbest
olarak gelişir. Özellikle bazik kaya ve toprakları tercih eder. Birçok türü gençken
Cyanobacteria içeren likenlerle ilişki içinde yaşar.

1. Tallus ve apotesyum siyah, T. cinereovirens

1. Tallus ve apotesyum başka renklerde 2

2. Tallus gri, zeytin yeşili, kahverengi; rozet şeklinde değil 3

2. Tallus beyaz; rozet şeklinde T. candida

3. Hipotesyum açık kahverengi – renksiz, saydam T. physaroides

3. Hipotesyum kırmızımsı kahverengi, 4

4. Tallus pulları ± konveks, tamamen beyaz granular pruinos T. diffracta

4. Tallus pulları düzensiz konveks, ince pruinos T. sedifolia

4. 5. 30. 1. Toninia candida (Weber) Th. Fr.

Tallus pulsu, 1–5 cm boyutlarında rozet şeklinde. Beyaz, beyazımsı gri veya
kül rengi, üzeri yoğun beyaz-pruinos. Pullar az çok yuvarlak ve konveks, 1–4 mm
boyutlarında. Apotesyum 2 mm çapına kadar, mavimsi gri - pruinos, pullar arasında.
Disk düz veya az konkav, kenar ince. Epitesyum mor - kahverengi, K (+) menekşe;
hipotesyum sarımsı kahverengi. Askosporlar 15–26 x 3–4(-4,5) µm boyutlarında, 0(-
1) septumlu, fusiform.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Soğuk ve ılıman bölgelerde, kalkerli kaya, toprak ve nemli
karayosunları üzerinde gelişir (Purvis ve ark. 1992, Clauzade ve ark.1985, Aslan
1995, Wirth 1995).
Yeryüzünde Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Kütahya (Çiçek, Türk1995);
Sakarya (Çiçek, Türk Özdemir 1998); Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); Artvin
(Aslan 2000b);Kastamonu (Yıldız, John 2002); Aydın (John 2003); Bolu, Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Türkiye’deki Yayılışı: Eskişehir (Özdemir 1991); Kars (Aslan 1995); Kütahya
(Çiçek ve Türk 1995); Antalya, Gaziantep, İçel (John 1996a); Sakarya (Çiçek ve
Türk 1998); Gaziantep, Antalya (Nimis ve John 1998).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005
(KT, Kyb, Catapyrenium squamulosum ile birlikte).

- 113 -
 4. 5. 30. 2. Toninia cinereovirens (Schaer.) A. Massal.

Sin. Toninia imbricata, Toninia nigrescens

Tallus bitişik pulsu, 1–2 cm boyutlarında çoğunlukla konveks, yuvarlak loblu,
0,5 – 2 mm kalınlıkta, kahverengi – gri – siyah, K(–). Apotesyum 0,8 – 1,5 mm
çapında, disk konkav, sonradan konveks, dairesel. Gerçek kenar kahverengi, tallus –
kenar yok. Askosporlar 18–32 x 2–4 µm boyutlarında, uzun elipsoid, fusiform 1 –
septumlu.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli substratlarda yaygındır.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa, İskandinavya ve Akdeniz bölgesinde
yaygındır. (Clauzade ve Roux).
Türkiye’deki Yayılışı: Sarayköy / Denizli, Bözüyük / Bilecik (Pišǔt 1970);
Antalya, Balıkesir (John ve Nimis 1996), Antalya (Nimis ve John 1998); Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun
Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (KK / Kyb).

4. 5. 30. 3. Toninia diffracta (A.Massal.) Zahlbr.

Tallus pulsu, pullar 3 mm çapa kadar, gençken dağınık, sonra bir arada, hafif
konveks, ayrı küresel. Üst yüzey gri, yoğun beyaz – pruinos veya nadiren değil.
Pruina tanecikli, kenarlar üst yüzeyle aynı renkte. Alt yüzey soluk kahverengi –
beyaz. Apotesyum 2 mm çapa kadar, hafif konkavdan hafif konvekse kadar, kısmen
veya tamamen pruinos. Gerçek kenar kahverengi, K (+) menekşe veya K (–).
Himenyum 70 – 80 µm. Hipotesyum kahverengi. Askosporlar 14–20 x 3–5 µm, 1 –
septumlu, fusiform. Tallus R (–).
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalarda ve Cyanobacteria içeren likenlerle beraber gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve güney Avrupa’da, Akdeniz’de yaygınlık gösterir.
(Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Çorum (Çobanoğlu,
Akdemir 2004).

- 114 -
 Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (KK).

4. 5. 30. 4. Toninia physaroides (Opiz) Zahlbr.

Sin. Toninia lurida (Arnold) H. Olivier

Tallus pulsu, pullar 2 mm çapa kadar, dağınık veya bitişik, gençken küresel,
sonra kabarık ve uzun bazen dallanmış şekilde, üst yüzey zeytin yeşili – koyu
kahverengi arası, genellikle pruinos, noktasal veya düzensiz, belirsiz pseudosifelli,
alt yüzey üst yüzeyden daha açık renkli. Alg bileşen tabakası devamlı. Medulla
kristalsiz. Apotesyum 3 mm çapa kadar, düz veya hafif konveks, pruinos değil,
kenarlarda koyu, K (+) menekşe, N (+) menekşe. Epitesyum gri, kristalsiz, K (+)
menekşe, N (+) menekşe. Himenyum 70 – 80 µm, renksiz. Hipotesyum renksiz veya
soluk kahverengi. Askosporlar 12–18 x 3,5–5 µm, 1 – septumlu, fusiform.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli topraklarda, genellikle Cyanobacteria içeren likenlerle yakın
ilişkili gelişim gösterir.
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa’da ve Akdeniz’de yayılışı vardır. (Purvis ve ark.
1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Antalya (John ve Nimis 1996).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L7) Kadı Deresi, dere yatağı boyunca, 220
m, 27.XI.2003; (Ter / Kyb, Collema tenax ile yanyana gelişmiş).

4. 5. 30. 5. Toninia sedifolia (Scop.) Timdal

Sin. Toninia caeruleonigricans auct.

Tallus pulsu, pullar 3 mm çapına kadar, dağınık veya birarada, düzensiz
imbrikat dizilmiş, yuvarlak veya şekilsiz loblu, az konveksten çok konvekse kadar.
Üst yüzey zeytin yeşilinden kahverengiye kadar, genellikle yoğun beyaz veya
mavimsi – pruinos. Alt yüzey beyaz veya açık kahverengi. Apotesyum 3 mm çapına
kadar, az konkavdan az konvekse kadar, pruinos değil veya beyaz – pruinos.
Epitesyum gri, kristalli, K (+) menekşe, N (+) menekşe; himenyum 70 – 80 μm
kalınlıkta, renksiz; hipotesyum kahverengi. Askosporlar 14–25 x 2,5–5 μm
boyutlarında, 1 – septumlu, fusiform. Tallus R (–).

- 115 -
 Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli topraklarda, kalkerli kayaların yarıklarındaki topraklarda, eski
kireçli harçlar üzerinde gelişir. Özellikle gençken Cyanobacteria içeren likenlerle
ilişkili habitatları tercih eden kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark 1992, Wirth 1995).
Yeryüzünde Yayılışı: Kuzey Avrupa ve Akdeniz’de yaygındır (Purvis ve ark.
1992).
Türkiye’deki Yayılışı: Amasya (T. caeruleonigricans) (Steiner 1916); Uludağ
(Öztürk 1989); Bilecik (Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum (Aslan
1995); Kütahya (T. caeruleonigricans) (Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı
1995); Antalya (John 1996 a); Antalya (John ve Nimis 1996); Sakarya (Çiçek ve
Türk 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Antalya (Nimis ve John 1998);
Trabzon (Yazıcı 1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu
1999); Olur, Oltu, Şenkaya, Tortum / Erzurum (Aslan 2000); Develi / Kayseri
(Güvenç 2001); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001);
Saimbeyli / Adana, Seydişehir / Konya (Güvenç 2002); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı
ve Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Eskişehir (Özdemir Türk
2002); Aydın (John 2003); Bursa, Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Trabzon (John,
Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004); Konya (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı
Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L11) Çukurbağ’ın
Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (Ter / Kyb).

4. 5. 31. VERRUCARIA Schrader

Tallus kabuksu, substrat yüzeyinde veya substrata gömülü. Alg bileşeni çeşitli
yeşil, tek hücreli cinsler. Peritesyumlar tallus parçalarında gömülü veya yüksek,
küresele yakın şekilde. Asıl kenar renksizden kahverengi ve siyaha kadar, kırılgan.
İnvolukrellum birçok türünde bulunur. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz, yarı –
küreselden elipsoid veya fusiform şekle kadar, ince ve düz çeperli, septumsuz.
Kalkerli ve silisli kayalarda, insan yapımı taşlarda, sağlam kum ve toprak üzerinde,
nadiren ağaç kabuklarında ve çoğunlukla ılıman bölgelerde gelişen kozmopolit bir
cinstir.

- 116 -
 1. Tallus substrata gömülü V. muralis
1. Tallus belirgin, substratın yüzeyinde 2

2. Askosporlar 22 – 40 µm uzunluğunda 3
2. Askosporlar 10 – 28 µm uzunluğunda 4

3. Peritesyum bileşik, involukrellum var, tallus kalın, areoller siyah protallus

ile sınırlı V. fuscella
3. Peritesyum basit, involukrellum yok, tallus ince, siyah protallus ile sınırlı
değil V. viridula

4. Tallus gri – kahverengi, peritesyum areoller arasında (1 – 2 adet, konik)

V. lecideoides
4. . Tallus kahverengi – siyah, peritesyum areollerde ½ gömülü
V. nigrescens

4. 5. 31. 1. Verrucaria fuscella (Turner) Winch

Sin. Verrucaria subfuscella Nyl., Verrucaria glaucina Ach.

Tallus 0,2–1(–1,5) mm kalınlıkta, açık veya koyu gri, gri – kahverengi, zeytin
yeşili–kahverengi ve derin areollü yapıda. Belirgin kahverengi – siyah protallus ile
sınırlı. Protallus geniş areollerin altından görülebilir ve areol kenarlarında belirgin bir
çizgi oluşturur. Peritesyum bileşik, çok sayıda ve tamamen tallusa gömülü, uç kısmı
düz. İnvolukrellum 0,1–0,25 mm çapında, siyah renkte; asıl kenar renksizden siyaha
kadar değişen renklerde. Askosporlar 10–18 (–23) x 5–8 µm boyutlarında.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalar, özellikle kireçtaşı, ayrıca duvarlar ve kireçli harç
üzerinde yaygın olarak gelişir. Dermatocarpon. miniatum ile yan yana bulunabilir.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa, Rusya, A.B.D. ve Avustralya’da
yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (V. subfuscella) (Fritsch 1899); Hatay (John
1996a); İstanbul Adaları (Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Hatay (John ve Nimis
1998); Adana, Çanakkale (Nimis ve John 1998); Trabzon (Yazıcı 1999 a); (V.
subfuscella) Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L4) Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları
arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir Duvarları dışındaki su deposunun
Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6) St. Philippe Martyrium’u Doğu
yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve travertenler arası Batı
Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003; (L12) Doğu Nekropolü,

- 117 -
Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004. (KK); (L14) Pamukkale
– Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (Lik Verrucaria
nigrescens üzeri, KK).

4. 5. 31. 2. Verrucaria lecideoides (A.Massal.) Trevisan

Sin. Verrucaria beltraminiana (A. Massal.) Trevisan

Tallus kabuksu, areolat, areoller siyah kenarlı değil, düz veya hafif konveks,
0,8(1) mm, açık gri, gri, gri – kahverengi, üst yüzey kırışıklı veya değil. Areollerin
altında siyah tallus tabakası var veya yok. Peritesyum her areolde 1 – 2 adet, konik
şekilde, sesil. Askosporlar 14–20 x 5–9 µm. Alg hücreleri 5 – 20 µm.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalarda bulunur, genellikle diğer likenler üzerinde parazit
gelişen bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa ile Akdeniz’de yaygındır.
(Clauzade ve Roux 1985,Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Erciyes Dağı (Steiner 1905); Gaziantep (John ve Nimis
1996), (Nimis ve John 1998); Trabzon (John, Breuss 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L2) Güney Roma Kapısı Traverten ocağı
tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (KK Verrucaria nigrescens ile birlikte); (L3) Şehir
Hamamlarından İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m,
07.XII.2002 (KK Aspicilia calcarea ile birlikte); (L8) Pamukkale beldesi ve
travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003
(KK Verrucaria nigrescens, Verrucaria muralis ile birlikte).

4. 5. 31. 3. Verrucaria muralis Ach.

Tallus substrat içinde veya yüzeysel ve oldukça çeşitli şekilde, açık gri, gri –
yeşil, gri – kahverengi, belirsiz ve düzgün rimoz veya areollü ve peritesyumların
çıktığı yerlerde çukurlu. Peritesyum ¾ tallusa gömülüden yüzeysele kadar ve bileşik.
İnvolukrellum 0,25–0,4(–0,5) mm çapında, siyah, yuvarlak. Asıl kenar renksiz veya
açık kahverengi. Askosporlar 15–25(–28) x 8–15 µm boyutlarında.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalar, duvar, beton veya nadiren kireçtaşı üzerinde gelişir.

- 118 -
 Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa, Amerika, Rusya, Kuzey Afrika
ve Avustralya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Ayvalık / Balıkesir (Güner 1986); Antalya, Balıkesir,
Hatay (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve
Türk 1998); Antalya (Nimis ve John 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Aydın,
Muğla (John 2003); Trabzon, Rize (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu,
Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; Güney fRoma
Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından
İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4)
Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir
Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6)
St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve
travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003;
(L11) Çukurbağ’ın Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m,
20,V.2004; (L12) Doğu Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m,
20,V.2004, (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti,
dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası
yolun kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 31. 4. Verrucaria nigrescens Pers.

Tallus substratın yüzeyinde, koyu kahverengi, yeşil – siyah veya siyah renkte,
areollü. Areoller 0,2–0,8 mm genişlikte, düz veya biraz konveks, bazen kenarlarda
soredli veya izidli. Protallus siyah renkte olup bazen areol kenarlarında siyah çizgi
oluşturur. Peritesyum bileşik, ½, ¾ kadarı substrata gömülü, uçları düz veya küresel;
involukrellum 0,2 – 0,4 mm çapında ve siyah renkte, asıl kenar koyu kahverengi.
Askosporlar (17–)19–27(–30) x 8–14 µm boyutlarında.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Kalkerli kayalarda, duvar, harç, beton üzerinde, daha ender olarak
silisli kayalarda gelişen geniş yayılışı olan bir türdür.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta ve Güney Avrupa, Rusya, Kuzey Amerika, Kuzey
Afrika ve Avustralya’da yayılış gösterir (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).

- 119 -
 Türkiye’deki Yayılışı: Ordu (Steiner 1909a); Burgaz Adası (Szatala 1927 b);
Göksu (Szatala 1927 a); Hakkâri var. rupicola (Szatala 1941); Göksu (Verseghy
1982); Bilecik (Özdemir 1990); Kütahya (Çiçek ve Türk 1995); Adana, Antalya,
Gaziantep, Hatay, Muğla (John ve Nimis 1996); Hatay (John ve Nimis 1998);
Akşehir (Karabulut ve Türk 1998); Gaziantep, Adana, Muğla, Antalya (Nimis ve
John 1998); Çanakkale, Kırklareli (Türk ve Güner 1998); Abant / Bolu (Çobanoğlu
1999); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve Candan 2001); Kastamonu
(Yıldız ve John 2002); Kocaeli (John 2002); Aydın, Muğla (John 2003); Bolu,
Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L1) Kuzey girişindeki Hamam–Bazilika ve
Kuzey Nekropolü’nün batı kıyısı boyunca, 370 m, 10,VIII.2002; (L2) Güney Roma
Kapısı Traverten ocağı tepesi, 400 m, 10,VIII.2002; (L3) Şehir Hamamlarından
İtibaren Güney Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002; (L4)
Tiyatronun doğusuyla şehir duvarları arası, Batı yönü, 420 m, 07.IX.2003; (L5) Şehir
Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L6)
St. Philippe Martyrium’u Doğu yönü, 460 m, 07.IX.2003; (L8) Pamukkale beldesi ve
travertenler arası Batı Kuzeybatı ve Kuzey yönleri, 250 – 290 m arası, 27.XI.2003;
(L10) Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004; (L11) Çukurbağ’ın
Güneybatısı, pasif traverten sırtının Doğu yönü., 320 m, 20,V.2004; (L12) Doğu
Nekropolü, Kuzey hamamlarının doğusundaki tepe, 490 m, 20,V.2004, (L13) Güney
Yolu – Kadı Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 –
370 m, 26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay
aynası, 390 m, 26.I.2005; (KK).

4. 5. 31. 5. Verrucaria viridula (Schrad.) Ach.

Sin. Amphoridium viridulum (Schrad.) Serwit, Verrucaria griseorubens

Migula, Verrucaria obductilis (Nyl.) Zöch.
Tallus rimoz, areolat, areoller (0,2)0,4–1,0(–2.0) mm, geniş köşeli, düz, yüzey
düz veya pürüzlü, açıktan koyu kahverengiye kadar, gri – yeşil veya gri –
kahverengi, bazen koyu kahverengi, protallus ile çevrelenmiş. Peritesyum basit, uçta
0,3 – 0,5 mm, hemen hemen tam gömülü, koyu kahverengi – siyah, merkezde 0,3 –
0,5 (–0,7) mm çapında. İnvolukrellum yok. Askosporlar 22–35(–39) x 10–17 µm.
Ekolojik Özellikleri:

- 120 -
 Habitat: Kalkerli kayalar, duvarlar, harç ve tuğla üzerinde yaygın olarak gelişir.
Yeryüzünde Yayılışı: Orta Avrupa ve Akdeniz’de, Kuzey Amerika’da yayılış
gösterir. (Purvis ve ark. 1992, Wirth 1995).
Türkiye’deki Yayılışı: Pamukkale (John, Seaward ve Beatty 2000).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney
Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002, (KK).

4. 5. 32. XANTHOPARMELIA (Vain.) Hale

4. 5. 32. 1. Xanthoparmelia pulla (Ach.) O.Blanco, A.Crespo, Elix,

D.Hawksw. & Lumbsch

Sin. Neofuscelia pulla var. Ach. pulla, Parmelia pulla (Ach.) Essl., Parmelia
prolixa (Ach.) Carroll.
Tallus 3–12 cm çapında; loblar oldukça bitişik, 5 mm genişliğe kadar, düz,
uzun, çoğunlukla üst üste olup kenarlara doğru yayılır. Üst yüzeyi gri -
kahverengiden koyu kahverengiye kadar renkte, düzensiz olarak kırışıklı. Alt yüzey
siyah; basit ve rizinli. Apotesyum 2–7 mm çapında, tallusun yaşlı kısımlarında tallus
ile aynı renkte. Askosporlar 7–11 x 4–6 µm, elipsoid şekilde. Medulla P (-), K (-),
KC (+) pembe - kırmızı, C (+) pembe - kırmızı.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Denize yakın bölgelerdeki silisli kayalar üzerinde, bazen karayosunları
üzerinde gelişen yaygın bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Blanco 2004 [44]).
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa, Kuzey ve Güney Afrika, Avusturalya, Yeni
Zelanda.
Türkiye’deki Yayılışı: Bilecik (Özdemir 1987); Uludağ (Öztürk 1989);
Eskişehir (Özdemir 1991); Erzurum, Artvin (Aslan 1995); Kütahya (Çiçek ve Türk
1995); Adana, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Gaziantep, Hatay, Muğla (John 1996a);
Adalar (Çobanoğlu 1996); Foça – İzmir (Akdemir ve Çobanoğlu 1997); Manisa
(Güvenç, Öztürk 1997); Sakarya (Çiçek ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998);
Gaziantep, Aydın, Adana, Çanakkale, Muğla (Nimis ve John 1998); Balıkesir
(Schindler 1998); Edirne, İstanbul, Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Balıkesir
(Öztürk, Kaynak, Güvenç 1998); Bursa, Trabzon (Yazıcı 1999a); Trabzon (Yazıcı
1999b); Bolu – Abant (Çobanoğlu 1999); Erzurum, Artvin (Aslan 2000b); Rize

- 121 -
(Yazıcı, Aslan 2002b); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum (Çobanoğlu,
Akdemir 2004); İstanbul (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L13) Güney Yolu – Kadı Deresi
kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m, 26.I.2005,
(SK).

4. 5. 33. XANTHORIA (Fr.) Th. Fr.

Tallus sarı - turuncu, yapraksı, yatay veya kısmen dik loblu olup K(+) koyu
menekşe-kırmızı renk vermesi en belirgin özelliğidir. Üst yüzey pruinose değil, alt
yüzey açık renk ve düz, kalın ve açık renkli basit rizinli. Rizinler genellikle iyi
gelişmemiştir veya küçük tutunma diskleri bulunur. İzid ve sored bazı türlerinde
mevcuttur. Korteks her iki yüzeyde de pseudoparenkimatik. Alg bileşeni
Trebouxioid. Medulla belirgin ve beyaz. Apotesyum laminal, orbikular, tallus-
kenarlı, diski düz, turuncu; kenarı düzden krenulata kadar, diskten daha açık renkli
ve genellikle kalıcı. Hipotesyum renksiz. Askus 8 sporlu; askosporlar renksiz,
polariokülar ve elipsoid.

1. Tallus 15 cm ye kadar, sarı – turuncu, düzgün rozet şeklinde, loblar

yuvarlaklaşmış X. parietina
1. Tallus 2 cm ye kadar, grimsi sarı – sarı, rozet şeklinde değil, loblar yükselen
krenulat X. polycarpa

4. 5. 33. 1. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.

Tallus 15 cm ye kadar yayılan oldukça düzgün rozet şeklinde, sarı – turuncu

(gölgede gri) renkte, yapraksı, birbirine yakın ve az çok kıvrımlı – yatay veya kısmen
dik loblu. K (+) koyu menekşe – kırmızı. Loblar uçlara doğru içe dönük, 1–7 mm
genişlikte ve yuvarlaklaşmış şekilde. Üst yüzey pruinos değil, alt yüzey açık renk ve
düz, kalın ve açık renkli basit rizinli. Rizinler genellikle iyi gelişmemiş veya küçük
tutunma diskleri mevcut. Korteks her iki yüzeyde de pseudoparenkimatik. Alg
bileşeni Trebouxioid. Medulla belirgin ve beyaz. Apotesyum çok sayıda, 4 mm çapa
kadar büyüklükte, dağınık veya toplu halde, sesil, gençken konkav, olgunlukta
hemen hemen düz, laminal, orbikular, turuncu; kenarı düzden krenulata kadar,
diskten daha açık renkli tallus seviyesinden yüksekte ve tallus – kenar ile çevrili.

- 122 -
Olgunlukta kenar kaybolur. Askus 8 sporlu; askosporlar (10–) 12–16 x (6–)7–9 µm
boyutlarında, renksiz, polariokülar ve elipsoid. Hipotesyum renksiz.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Çok geniş bir yayılış alanına sahiptir. Besince zengin substratların
çoğunda; ağaç, odun, kiremit üzerinde, bulunur.
Yeryüzünde Yayılışı: Karasal alanlarda veya sahil bölgelerindeki asitli ve
kalkerli kayalar üzerinde gelişen kozmopolit bir türdür (Purvis ve ark. 1992, Wirth
1995).
Türkiye’deki Yayılışı: İstanbul (Rigler 1852); İstanbul (Fritsch 1899);
Mudanya, Yamanlar Dağı (Steiner 1916); Şile (Szatala 1927 a); Burgaz Adası
(Szatala 1927 b); Ereğli (Szatala 1960); Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir (Güner
ve Özdemir 1986); İzmir ve çevresi (Özdemir 1986); Uludağ (Öztürk 1989); Bilecik
(Özdemir 1990); Eskişehir (Özdemir 1991); Gemlik – Mudanya (Özdemir ve Öztürk
1992); Görükle / Bursa (Güvenç ve Aslan 1994); Erzurum (Aslan 1995); Kütahya
(Çiçek ve Türk 1995); Akçaabat (Yazıcı 1995 a); Çamlıhemşin (Yazıcı 1995 b);
Adana, Balıkesir, Gaziantep, Hatay, İzmir (John ve Nimis 1996); İstanbul Adaları
(Çobanoğlu ve Akdemir 1997); Foça (Akdemir ve Çobanoğlu 1997); Sakarya (Çiçek
ve Türk 1998); Hatay (John ve Nimis 1998); Akşehir (Karabulut ve Türk 1998);
Gaziantep, Adana (Nimis ve John 1998); İstanbul, Çanakkale, Edirne, Çanakkale,
Tekirdağ (Türk ve Güner 1998); Hatay (Güvenç ve Öztürk 1998); Trabzon (Yazıcı
1999 a); Karacabey (Yazıcı 1999 b); Abant / Bolu (Çobanoğlu 1999); Ulubolu,
Atabey / Isparta (Öztürk, Kaynak ve Güvenç 1998); Bozcaada (Öztürk 1999); Olur,
Oltu, Şenkaya (Aslan 2000); Yeşildağ / Kütahya – Bilecik (Hezarfen, Türk ve
Candan 2001); İzmir (Sommerfeldt ve John 2001); Çamlıhemşin / Rize (Yazıcı ve
Aslan 2002 b); Kastamonu (Yıldız ve John 2002); Aydın, Muğla (John 2003); Bursa
, Uludağ (Güvenç ve Öztürk 2004); Trabzon (John, Breuss 2004); Bolu, Çorum
(Çobanoğlu, Akdemir 2004); İstanbul, Kocaeli (Çobanoğlu 2005).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L3) Şehir Hamamlarından İtibaren Güney
Bizans Duvarlarının Güneydoğu bölümü, 390 m, 07.XII.2002, (Mus); (L5) Şehir
Duvarları dışındaki su deposunun Kuzey ve Doğu yönleri, 430 m, 07.IX.2003; (L10)
Eski tiyatronun doğusundaki tepe, 470 m, 24.IV.2004, (L13) Güney Yolu – Kadı
Deresi kesişiminden güney doğu istikameti, dere kenarı, yamaç 340 – 370 m,
26.I.2005; (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun kuzey doğusu fay aynası, 390
m, 26.I.2005; (Epi).

- 123 -
 4. 5. 33. 2. Xanthoria polycarpa (Hoffm.) Rieber

Tallus 2 cm ye kadar, küçük ve yükselen krenulat loblu. Grimsi sarıdan sarıya

kadar renkte (gölgede gri). Küçük dairesel tepecikli. Loblar uçlara doğru genişleyen,
çapı 1 mmye kadar olan bazen içi boş lobcuklara ayrılan. Sored ve izid bulunmaz.
Apotesyumlar sık, disk 4 mm çapa kadar, dik, peltat, kısa saplı, gençken düz ve
orbikular. Tallus – kenar bazen kaybolur, grimsi – sarı renkte, disk kahverengimsi
turuncu. Askosporlar 11 – 15 x 6 – 8 µm.
Ekolojik Özellikleri:
Habitat: Ölmüş ağaç gövde ve dallarında. Özellikle Populus sp., Salix sp.,
Larix sp. ve Sambucus nigra üzerinde. Oldukça nadir olarak tarla kenarındaki
duvarlarda. (Purvis ve ark. 1992).
Yeryüzünde Yayılışı: Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir.
Türkiye’deki Yayılışı: Çorum (Çobanoğlu, Akdemir 2004).
Araştırma Bölgesindeki Yayılışı: (L14) Pamukkale – Karahayıt arası yolun
kuzey doğusu fay aynası, 390 m, 26.I.2005 (Epi, Physcia stellaris ile birlikte)

- 124 -
 PAMUKKALE – HİERAPOLİS LİKENLERİ

Şekil IV – 1 Caloplaca teicholyta Şekil IV – 2 Caloplaca flavescens

Şekil IV – 3 Caloplaca aractina Şekil IV – 4 Catapyrenium squamulosum

Şekil IV – 5 Diploschistes muscorum Şekil IV – 6 Fulgensia fulgens

- 125 -
 Şekil IV – 8 Fulgensia fulgens
Şekil IV – 7 Fulgensia fulgens
(CaCO3’ten Etkilenmiş)

Şekil IV – 9 Lecania turicensis Şekil IV – 10 Opegrapha herbarum

Şekil IV – 11 Parmeliopsis muralis Şekil IV – 12 Peltula euploca &

Lichinella stipatula

- 126 -
Şekil IV – 13 Placocarpus schaereri Şekil IV – 14 Psora decipiens

Şekil IV – 15 Sarcogyne privigna Şekil IV – 16 Squamarina cartilaginea

Şekil IV – 17 Toninia candida & Şekil IV – 18 Xanthoparmelia pulla

Catapyrenium squamulosum

- 127 -
 BÖLÜM V.

SONUÇ ve TARTIŞMA

Pamukkale ve Antik Hierapolis Kenti’nden (Şekil V – 1) 10 Ağustos 2002 ile

26 Ocak 2005 tarihleri arasında toplanan liken örneklerinin incelenmesi sonucu 19
familyadan 33 cinse bağlı (81 tür ve 1 alttür birlikte) 82 takson tayin edilmiştir. Söz
konusu taksonların Türkiye’de daha önce kaydedildiği yerler, yeryüzündeki yayılış
alanları ve habitatları belirtilmiş, cins ve tür düzeyinde tayin anahtarları
düzenlenmiştir.

Şekil V – 1 On iki Numaralı Lokaliteden Pamukkale’nin Görünümü

- 128 -
 Denizli ili likenlerine ait floristik kaynaklar arasında Pisut 1970, Schindler
1998, John & Seaward 2000 ve Breuß & John 2004 yayınları sayılabilir. Tüm bu
yayınlara göre, Denizli’de daha önce tespit edilen likenler Tablo V – 1’dedir.
John & Breuß & Ortak
Tablo V – 1 Denizli İli’nde Pisut Schindler
Seaward John Türler
Tespit Edilen Likenler
Sarayköy Pamukkale Pamukkale Honaz Pamukkale
Acarospora cervina X X
Acarospora glaucarpa X
Acarospora strigata X
Aspicilia calcarea X X X
Aspicilia hoffmannii X
Caloplaca aurantia X X
Caloplaca biatorina X
Caloplaca chalybaea X X
Caloplaca dolomiticola X X
Caloplaca erythrocarpa X X
Caloplaca flavovirescens X
Caloplaca inconnexa X X
Caloplaca xantholyta X
Candelariella vitellina X X
Dermatocarpon bienense X
Diploschistes ocellatus X X
Diplotomma epipolium X X
Fulgensia schistidii X
Fulgensia subbracteata X X
Glypholecia scabra X
Lecidea deceptoria X
Lecidea lurida X X
Lobothallia radiosa X X
Placocarpus schaereri X X
Protoparmeliopsis muralis X X X
Rhizocarpon geographicum X
Rinodina calcarea X X
Rinodina lecanorina X
Squamarina cartilaginea X X X
Toninia cinereovirens X X
Toninia diffracta X X
Toninia tumidula X
Verrucaria viridula X X
TOPLAM 10 10 17 1 18

Tablo V - 1’deki bilgilere göre, toplam olarak denizli il sınırları içinde 33 liken
türü tespit edilmiştir. Söz konusu türlerden 18 tanesine araştırmamızda da
rastlanmıştır. Bu 18 türün haricinde bölgede tarafımızdan tespit edilen tüm türler,
Pamukkale ya da Denizli için yeni kayıt durumundadır.

- 129 -
 Eski ve güncel tüm yayınlar tarandığı hâlde isimlerine rastlanamayan 5
tür Aspicilia recedens (Taylor) Arnold, Lecania sylvestris (Arnold) Arnold,
Lecanora sambuci (Pers.) Nyl., Opegrapha herbarum Mont. ve Peltula
patellata (Bagl.) Swinsc. et Krog. ise, Türkiye için yeni kayıttır.
Araştırma bölgesinde en fazla görülen taksonlar, Acarospora cervina, Aspicilia
calcarea, Buellia epipolia, Caloplaca flavescens, Caloplaca holocarpa, Caloplaca
teicholyta, Caloplaca variabilis Candelariella aurella, Collema tenax, Fulgensia
fulgens, Lecanora muralis, Catapyrenium squamulosum, Placocarpus schaereri,
Rinodina calcarea, Squamarina cartilaginea, Verrucaria fuscella, Verrucaria
muralis, Verrucaria nigrescens ve Xanthoria parietina’dır (Tablo V – 2).
Cinsler, cinslere ait tür sayıları ve cinslerin dâhil oldukları familyalar Tablo V
– 4’te verilmiştir. Bölgede tür sayısı 4 ve 4’ün üzerinde olan cinsler Toninia,
Candelariella, Lecanora, Rinodina, Caloplaca ve Verrucaria’dır.
Türlerin üzerinde geliştiği substratlara göre dağılımı Tablo V – 3’te ve örnek
sayıları lokalitelerdeki dağılımı ile birlikte Tablo V – 2’de ve Şekil V – 2’de
gösterilmiştir.
Buna göre 256 örnek için; türlerin büyük çoğunluğunu (% 64,1) Kalsikol türler
oluşturmakta, daha sonra Terrikol (% 16,8) ve Epifitik türler (% 11,7) gelmektedir.
Likenikol türlerin oranı % 3,9’da, Silisikol türlerin oranı % 2,7’de ve Musikol
likenlerin oranıysa % 0,8’de seyretmektedir (Şekil V – 3). Saksikol8 türlerin (%66,8)
bu denli yoğun ve epifitik türlerin oldukça az olması, araştırma bölgesinin vejetasyon
özellikleriyle ilişkilidir. Araştırma bölgesinde kendiliğinden gelişen ağaç sayısı 2 –
3’ü geçmemekte, tepelerde çalılara rastlanmaktadır. Belirli bölgelerde kültür olarak
yetiştirilen Pinus ve Cupressus türlerinde ise –henüz genç oldukları için– likenlere
rastlanmamıştır.
Örneklerin habitat özelliklerinin ilgili literatürle uyuştuğu görülmüştür.
Saksikol türlerin çoğu kalkerli kayalardan alınmıştır. Araştırma bölgesinde
yalnızca XIII numaralı lokalitede silisli kayaya rastlanmıştır. Bu yüzden silisikol
türlerin oranı (% 2,7) kalsikol türlerin oranına (% 64,1) göre oldukça düşüktür.

8
Kalsikol % 64,1 + Silisikol % 2,7 = % 66,8

- 130 -
 Tablo V - 2 Türlerin Lokalitelere Göre Dağılımı
Lokaliteler
Tür Cins
TAKSON ADI VII XII
I II III IV V VI VII IX X XI XII XIV Örneği Örneği
I I
Acarospora cervina 1 1 1 1 1 5
6
Acarospora macrospora 1 1
Aspicilia calcarea 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11
A. contorta ssp. contorta 1 1 1 3
19
A. contorta ssp. hoffmanniana 1 1 1 1 4
Aspicilia recedens Ψ 1 1
Buellia badia 1 1 1
Caloplaca alociza 1 1 1 3
Caloplaca aractina 1 1
Caloplaca cerina var. cerina 1 1 1 1 4
Caloplaca cerinelloides 1 1
Caloplaca chalybaea 1 1
Caloplaca citrina 1 1 2
Caloplaca coronata 1 1
Caloplaca decipiens 1 1
Caloplaca dolomiticola 1 1
47
Caloplaca erythrocarpa 1 1
Caloplaca flavescens 1 1 1 1 1 1 6
Caloplaca holocarpa 1 1 1 1 1 1 1 7
Caloplaca inconnexa 1 1 1 3
Caloplaca lactea 1 1 1 3
Caloplaca luteoalba 1 1 2
Caloplaca saxicola 1 1
Caloplaca teicholyta 1 1 1 1 1 1 1 7
Caloplaca variabilis 1 1 1 1 1 1 6
Candelariella aurella 1 1 1 1 1 1 1 1 1 9
Candelariella medians 1 1 2
15
Candelariella vitellina 1 1 2
Candelariella xanthostigma 1 1 2
Catapyrenium squamulosum 1 1 1 1 1 1 1 7 7
Cladonia foliacea 1 1 2
3
Cladonia pocillum 1 1
Collema cristatum var. cristatum 1 1 1 3
13
Collema tenax 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10
Diploschistes muscorum 1 1 2
6
Diploschistes ocellatus 1 1 1 1 4
Diplotomma epipolium 1 1 1 1 1 1 6 6
Fulgensia fulgens 1 1 1 1 1 5 10
Lecania sylvestris Ψ 1 1 2
3
Lecania turicensis 1 1
Lecanora albescens 1 1
Lecanora campestris 1 1 2
Lecanora dispersa 1 1 1 3 8
Lecanora sambuci Ψ 1 1
Lecanora varia 1 1
Lecidea lurida 1 1 1
Lecidella elaeochroma 1 1 2 2
Lichinella stipatula 1 1 1
Lobothallia radiosa 1 1 1 1 4 4
Opegrapha herbarum Ψ 1 1 1
Peltula euploca 1 1
2
Peltula patella Ψ 1 1
Phaeophyscia orbicularis 1 1 2 2
Physcia adscendens 1 1 1 3
Physcia stellaris 1 1 1 3 7
Physcia tribacia 1 1
Physconia distorta 1 1 2
3
Physconia grisea 1 1
Placocarpus schaereri 1 1 1 1 1 1 6 6
Placynthium nigrum 1 1 2 2
Protoparmeliopsis muralis 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10 10
Psora decipiens 1 1 1 1 4 4
Rinodina bischoffii 1 1
Rinodina calcarea 1 1 1 1 1 1 6
11
Rinodina exigua 1 1 2
Rinodina gennarii 1 1 2
Sarcogyne privigna var. calcicola 1 1
2
Sarcogyne regularis 1 1
Squamarina cartilaginea 1 1 1 1 1 1 1 1 1 9 9
Toninia candida 1 1
Toninia cinereovirens 1 1 2
Toninia diffracta 1 1 8
Toninia physaroides 1 1
Toninia sedifolia 1 1 1 3
Verrucaria fuscella 1 1 1 1 1 1 6
Verrucaria lecideoides 1 1 1 3
Verrucaria muralis 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 11 31
Verrucaria nigrescens 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10
Verrucaria viridula 1 1
Xanthoparmelia pulla 1 1 1
Xanthoria parietina 1 1 1 1 1 5
6
Xanthoria polycarpa 1 1
TOPLAM (81 Tür) 13 25 11 22 22 13 6 23 7 20 14 12 34 34 256
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV
Ψ Türkiye İçin Yeni Tür
Dalsı Kabuksu Pulsu PlakodioidYapraksıTakson ≥5

- 131 -
 Tablo V- 3 Tallus, Substrat ve Alg Bileşeni Çeşitlerine Göre Likenlerin Dağılımı
Alg Bileşeni Tallus Biçimi
TAKSON ADI
Epifitik Musikol Likenikol Kalsikol Silisikol Terrikol Cyano Chloro Dalsı Kabuksu Pulsu Plakodioid Yapraksı
Acarospora cervina 5 5 1
Acarospora macrospora 1 1 1
Aspicilia calcarea 11 11 1
A. contorta ssp. contorta 3 3 1
A. contorta ssp. hoffmanniana 4 4 1
Aspicilia recedens Ψ 1 1 1
Buellia badia 1 1 1
Caloplaca alociza 3 3 1
Caloplaca aractina 1 1 1
Caloplaca cerina var. cerina 4 4 1
Caloplaca cerinelloides 1 1 1
Caloplaca chalybaea 1 1 1
Caloplaca citrina 2 2 1
Caloplaca coronata 1 1 1
Caloplaca decipiens 1 1 1
Caloplaca dolomiticola 1 1 1
Caloplaca erythrocarpa 1 1 1
Caloplaca flavescens 6 6 1
Caloplaca holocarpa 7 7 1
Caloplaca inconnexa 3 3 1
Caloplaca lactea 3 3 1
Caloplaca luteoalba 2 2 1
Caloplaca saxicola 1 1 1
Caloplaca teicholyta 7 7 1
Caloplaca variabilis 6 6 1
Candelariella aurella 9 9 1
Candelariella medians 2 2 1
Candelariella vitellina 1 1 2 1
Candelariella xanthostigma 2 2 1
Catapyrenium squamulosum 7 7 1
Cladonia foliacea 2 2 1
Cladonia pocillum 1 1 1
Collema cristatum var. cristatum 3 3 1
Collema tenax 10 10 1
Diploschistes muscorum 2 2 1
Diploschistes ocellatus 4 4 1
Diplotomma epipolium 6 6 1
Fulgensia fulgens 5 5 1
Lecania sylvestris Ψ 2 2 1
Lecania turicensis 1 1 1
Lecanora albescens 1 1 1
Lecanora campestris 1 1 2 1
Lecanora dispersa 1 2 3 1
Lecanora sambuci Ψ 1 1 1
Lecanora varia 1 1 1
Lecidea lurida 1 1 1
Lecidella elaeochroma 2 2 1
Lichinella stipatula 1 1 1
Lobothallia radiosa 4 4 1
Opegrapha herbarum Ψ 1 1 1
Peltula euploca 1 1 1
Peltula patella Ψ 1 1 1
Phaeophyscia orbicularis 2 2 1
Physcia adscendens 2 1 3 1
Physcia stellaris 3 3 1
Physcia tribacia 1 1 1
Physconia distorta 2 2 1
Physconia grisea 1 1 1
Placocarpus schaereri 6 6 1
Placynthium nigrum 2 2 1
Protoparmeliopsis muralis 9 1 10 1
Psora decipiens 4 4 1
Rinodina bischoffii 1 1 1
Rinodina calcarea 6 6 1
Rinodina exigua 2 2 1
Rinodina gennarii 2 2 1
Sarcogyne privigna var. calcicola 1 1 1
Sarcogyne regularis 1 1 1
Squamarina cartilaginea 9 9 1
Toninia candida 1 1 1
Toninia cinereovirens 2 2 1
Toninia diffracta 1 1 1
Toninia physaroides 1 1 1
Toninia sedifolia 3 3 1
Verrucaria fuscella 6 6 1
Verrucaria lecideoides 3 3 1
Verrucaria muralis 11 11 1
Verrucaria nigrescens 10 10 1
Verrucaria viridula 1 1 1
Xanthoparmelia pulla 1 1 1
Xanthoria parietina 3 2 5 1
Xanthoria polycarpa 1 1 1
TOPLAM (81 Tür) 30 2 10 163 8 43 18 238 1 47 14 9 11
Epifitik Musikol Likenikol Kalsikol Silisikol Terrikol Cyano Chloro Dalsı Kabuksu Pulsu Plakodioid Yapraksı

Yüzdelik Oran % 11,7 0,8 3,9 63,7 3,1 16,8 7,0 93,0 1,2 57,3 17,1 11,0 13,4

- 132 -
 Tablo V - 4 Cinslerin Familyalara Dağılımı ve Tür Sayıları
TÜR TAKSON
FAMİLYA ADI CİNS ADI
SAYISI SAYISI
Acarosporaceae Acarospora 2 2
Sarcogyne 2 2
Biatoraceae Lecania 2 2
Toninia * 5 5
Candelariaceae Candelariella * 4 4
Cladoniaceae Cladonia 2 2
Collemataceae Collema 2 2
Hymeneliaceae Aspicilia 3 4
Lobothallia 1 1
Lecanoraceae Lecanora * 5 5
Lecidella 1 1
Protoparmeliopsis 1 1
Lecideaceae Lecidea 1 1
Lichinaceae Lichinella 1 1
Opegraphaceae Opegrapha 1 1
Parmeliaceae Xanthoparmelia 1 1
Peltulaceae Peltula 2 2
Physciaceae Buellia 1 1
Diplotomma 1 1
Phaeophyscia 1 1
Physcia 3 3
Physconia 2 2
Rinodina * 4 4
Placynthiaceae Placynthium 1 1
Psoraceae Psora 1 1
Squamarinaceae Squamarina 1 1
Teloschistaceae Caloplaca * 18 18
Fulgensia 1 1
Xanthoria 2 2
Thelotremataceae Diploschistes 2 2
Verrucariaceae Catapyrenium 1 1
Placocarpus 1 1
Verrucaria * 5 5
TOPLAM 81 82

Tüm lokalitelerdeki taksonların morfolojik özelliklerine göre dağılımı Şekil V

– 4’te verilmiştir. Toplam 256 örnek içinde 148 örnek Kabuksu, 39 örnek Plakodioid,
35 örnek Pulsu, 33 örnek Yapraksı ve 1 örnek de Dalsı taksonlara aittir. Buna göre;
Kabuksu taksonların oranı (% 57,8); Plakodioid (% 15,2), Pulsu (% 13,7) Yapraksı
(% 12,9) ve Dalsı (% 0,4) türlerin oranları toplamından fazladır. Kabuksu türlerin bu
kadar fazla olmasının sebebi de bölgedeki likenlerin çoğunlukla saksikol (özellikle
Kalsikol) talluslara sahip olmalarıdır.

- 133 -
 Şekil V – 2 Lokalitelerdeki Takson Sayıları

Kabuksu likenler 184 örnekle, tüm örneklerin % 57,8’ini oluştururlar. Bu en

büyük gruptan saksikol – kabuksu 55 takson, epifitik – kabuksu 8 takson, likenikol –
kabuksu 3 takson bulunmuştur. Bunlardan üçünün hem epifitik hem saksikol örneği
bulunduğundan toplam kabuksu takson sayısı 55 +8 + 3 – 3 = 63’tür. Bu rakam tüm
taksonların % 76,8 ini oluşturur. Kabuksu türlerden Buellia badia ve Buellia epipolia
türlerinin Lecanora muralis tallusu üzerinde; Caloplaca inconnexa’nın da
Acarospora cervina ve Placocarpus schaereri tallusları üzerinde likenikol olarak
gelişim gösterdikleri tespit edilmiştir.
Bölgede kabuksu likenleri Caloplaca cinsi 18, Candelariella cinsi 4, Lecanora
cinsi 5, Rinodina cinsi 4, Verrucaria cinsi 5 tür ile temsil etmektedir.
Plakodioid türler, 39 örnekle % 15,2’lik yoğunluğa sahiptirler. Bu gruptan
Caloplaca flavescens’in Aspicilia calcarea ve Verrucaria nigrescens ile birlikte;
Placocarpus schaereri’nin Acarospora cervina, Caloplaca inconnexa, Parmeliopsis
muralis ve Lobothallia radiosa ile birlikte geliştikleri görülmüştür. Plakodioid türler
içinde Fulgensia fulgens terrikol, diğerleri kalsikol likenlerdir. Parmeliopsis
muralis’in hem kalsikol hem de silisikol olarak gelişim gösterdiği tespit edilmiştir.

- 134 -
 Şekil V – 3 Substrat Cinsine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımları

Şekil V – 4 Tallus Biçimine Göre Likenlerin Yüzdelik Dağılımı

Pulsu türler, toplam 35 örnek ile % 14’lük bir yoğunluğa sahiptirler. Bunlardan
Cladonia foliacea, Cladonia pocillum, Placidium squmulosum, Psora decipiens,
Squamarina cartilaginea, Toninia physaroides ve Toninia sedifolia terrikol;

- 135 -
 Placynthium nigrum, Toninia cinereovirens ve Toninia diffracta saksikol türlerdir.
Toninia physaroides’in, yapraksı türlerden Collema tenax ile birlikte geliştiği;
Catapyrenium squamulosum, Cladonia foliacea, Cladonia pocillum, Collema tenax,
Fulgensia fulgens, Psora decipiens, Squamarina cartilaginea, Toninia cinereovirens,
Toninia physaroides ve Toninia sedifolia’nın da Karayosunları ile birlikte geliştikleri
gözlemlenmiştir.
Yapraksı türler, 33 örnekle % 13’lük bir dilime sahiptirler. Yapraksılardan
Collema cristatum’un saksikol; Collema tenax’ın terrikol olarak Karayosunlarıyla
birlikte; Phaeopyscia orbicularis ve Physcia stellaris’in epifitik; Physcia
adscendens’in hem saksikol hem epifitik ve Xanthoria parietina’nın hem epifitik
hem de Musikol olarak geliştikleri gözlenmiştir.
Alg bileşeni mavi – yeşil olan likenler, 18 örnekle tüm liken örneklerinin %
7’lik bir dilimini oluştururlar ve bu grupta Collema cristatum var. cristatum, Collema
tenax, Lichinella stipatula, Peltula euploca, Peltula patellata ve Placynthium nigrum
türleri bulunur.

150
145
140
135
130 34
125
120
115
110
105
100
95
90
85
80
37º 55' Kuzey

75
70
65 12 12 20
60
55 13 13
50
45 22
40 22
35 14
30
25 11
20 25
15 23
10
5 6 34
0
-5 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 125 135 145
-10
-15
29º 6' Doğu

Şekil V – 5 GPS Koordinatları - Tür Dağılımı

Tüm lokaliteler içinde habitat ve subtsrat ekolojisi açısından II, XI ve XIII

numaralı lokalitelerin ayrı birer önemi vardır. Çünkü II numaralı lokalite dört yönü

- 136 -
açık ve yaklaşık 20 – 30 m yüksekliğinde bir tepedir. Bu tepe, her yönden güneş
aldığı için, zengin bir liken dokusuna sahiptir. Yine XI numaralı lokalite, diğer tüm
lokalitelerin aksine Denizli’ye doğru güney yönüne değil de, Çökelez Dağı’na doğru
kuzey yönüne bakmaktadır. Şekil II – 13’te de gösterildiği gibi, XI. lokalite, bakı
konumu sebebiyle daha farklı liken türleri içerir. XIII numaralı lokalite ise, farklı
substrat çeşitlerinin hepsine birden sahip olduğu için çok fazla tür barındırmaktadır.
Söz konusu lokaliteden substrat çeşidine göre epifitik, kalsikol, silisikol ve terrikol
olarak toplanan 34 örneğin 16 tanesi kabuksu, 8 tanesi yapraksı, 1 tanesi dalsı, 6
tanesi pulsu ve 3 tanesi de plakodioid likenlere aittir. Pamukkale yöresine ait tek
dalsı liken örneği Lichinella stipatula bu lokaliteden toplanmıştır. Yine, çalışmamız
sonucuna göre Türkiye için yeni kayıt durumundaki beş türden bir tanesi (Aspicilia
recedens) bu lokaliteden toplanmıştır.
XIV numaralı lokalite ise, diğer lokalitelerden en az iki km uzaktadır. Söz
konusu lokalitede epifitik, kalsikol ve terrikol olmak üzere 34 örnek ve Türkiye için
yeni kayıt durumundaki beş türden üç tanesi (Lecania sylvestris, Lecanora sambuci
ve Peltula patellata) tespit edilmiştir.
Tüm lokalitelerin GPS
koordinatları ve içerdikleri tür
sayıları iki boyutlu bir grafiğe
aktarılırsa Şekil V – 5’daki
görüntü elde edilir. Bu şekil bize
her istasyonun birbiri ile olan
ilişkisi ve liken potansiyelleri
hakkında bir ipucu vermektedir.
Şekil V – 6’daki 20.05.2004
tarihli fotoğrafta, Pamukkale
termal suyunun etkisine maruz
kalan mısır (Zea mays) bitkileri
görülmektedir. Su, kanaldan
taşarak kısa bir müddet mısır
tarlasına hücum etmiş ve
ortamdaki canlı – cansız her
Şekil V – 6 Termal Suyun Etkisiyle
nesneyi CaCO3 ile kaplamıştır.
Kireçle Kaplanan Mısır Bitkileri

- 137 -
Aynı durum, yarı pasif travertenler olarak adlandırdığımız ve termal suyun
beyazlatıcı etkisine kısmen açık alanlardaki diğer bitkiler için de geçerlidir. Buna
örnek olarak Şekil V – 7’de görülen ve yoğun CaCO3 sebebiyle travertenleşme
başladığından türleri tespit edilemeyen karayosunları ve likenler verilebilir.

Şekil V – 7 CaCO3’le Kaplanmış Liken ve Karayosunu Örnekleri

İçerdiği yoğun CaCO3 sebebiyle geçtiği her yeri beyazlatan Pamukkale termal
suyu, bu özelliğiyle zaman zaman karayosunu ve likenleri de kaplayarak morfolojik
değişikliklere yol açmakta, hatta bazen tayinlerde zorluk çıkarmaktadır. Örneğin,
gerçekte pruinos olmayan bir liken, ortamdaki yoğun kireç sebebiyle sanki
pruinosmuş gibi görünmekte ya da, Fulgensia fulgens, Squamarina cartilaginea gibi
bazı türler normalden daha beyazımsı görünmektedirler. Bununla birlikte, önce
termal suyun ardından da travertenin kapladığı canlılar bir süre sonra fosilleşmeye
başlamaktadır. Dolayısıyla, pasif hâldeki traverten kütlelerinin, likenler ve
karayosunları başta olmak üzere çeşitli bitkilerin fosillerini barındırıyor olmaları
kuvvetli bir ihtimaldir.
Denizli İli’nin hava kirliliği (SO2) kış ayı ortalaması 130 µg / m3’tür (Tablo II
– 1). Bu ortalama; kirlilik likeni olarak bilinen Lecanora conizaeoides’in görülmeye
başladığı; Physcia adscendes’in ortadan kaybolmaya yüz tuttuğu bir seviyedir. Yıllık
ortalama 130 µg/m3 SO2 yoğunluğu, hava kirliliği bakımından normal sayılmakla

- 138 -
birlikte, bu oran bile likenler için fazla kirlilik oluşturmakta ve liken çöllerinin ortaya
çıkmasına yol açmaktadır. [81] Araştırma bölgesinde rastladığımız hava kirliliğine
karşı hassas türler olan Phaeophyscia orbicularis ve Physconia distorta gibi türlerin
yanında; 30 µg/m3 den fazla SO2 içeren ortamlarda pek görülmeyen bir tür olan
Caloplaca cerina’nın bulunması, Pamukkale yöresinde hava kirliliği görülmediğini
ortaya koymaktadır. Farklı kirlilik oranlarında farklı likenler gelişmektedir. Buna
göre araştırma bölgemizdeki likenler Dobson’a göre 9. basamakta (SO2 miktarı < 30
µg/m3) yer almaktadır. [7] Biyolojik indikatörler olarak hava kirliliğine duyarlı olan
yapraksı liken türlerinin sağlıklı gelişimi dikkate alındığında, araştırma bölgesinde
gözlenen temiz havanın varlığı ortaya çıkmaktadır. Kirlilik olduğunda likenlerde
görülen renk solması, beyazlaşması, kahverengi lekeler oluşması gibi renk
bozuklukları, apotesyum oluşumunda azalma, sored ve izidlerde artma ve nekrosis
gibi belirtilerin [17, 71] hiçbirine rastlanmamıştır. Bu tez çalışması ile elde edilen
sonuçlar, bir sanayi kenti olan Denizli’ye rağmen Pamukkale yöresinin bugünkü
haliyle hava kirliliği bakımından hiçbir sorunu olmadığını göstermiştir.
Türkiye’de yapılan ve likenlerin monitör özelliğini gösteren çalışmalardan biri
de [115], Karadeniz bölgesindeki likenlerin Çernobil Kazası’ndan önce ve sonra
incelenmesidir. Buna göre kazadan önce 1979 – 1989 yılları arasında bölgeden
toplanan örneklerle, kazadan sonra toplananlar Cs (Sezyum) izotopları açısından
134 137
karşılaştırılmışlar ve Cs ile Cs’nin söz konusu kazadan sonra bölgede
yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Bu çalışma, likenlerin, radyoaktif kirlenmenin kalıcı
etkilerini tespit edecek önemli indikatörler olduğunu ortaya koymaktadır. Konunun
araştırma bölgemizi ilgilendiren boyutu da, florası çıkarılan alanlarda hava kirliliği
ölçümleri de yapılarak Türkiye Likenleri için bir indis belirlenmesi ve monitör
tablosu çıkarılması yanında; Pamukkale Özel Koruma Alanı gibi koruma alanları,
millî parklar vb. gibi arazilerin öncelikle ve özellikle liken floralarının çıkarılması ve
hava kirliliğinin tespit edilmesi sağlanabilir.

- 139 -
 Güney Yolu’ndan Travertenlerin Görünümü 2004

Pamukkale Girişinden Travertenlerin Görünümü 2004

- 140 -
 TERİMLER LİSTESİ
Apotesyum : içinde olgun himenyumun açıldığı kâse şeklindeki üreme
yapısı
Areol : kabuksu bir tallusun birbirinden ayrılmış adacıklar şeklinde
köşeli parçalarının her biri
Askomata : askus içeren herhangi bir yapı
Askospor : askus içinde oluşan ve üremeyi sağlayan spor
Askus : askosporların üretildiği kese şeklindeki hücre
Blastid : tallusun tomurcuklanması sonucu oluşan yuvarlak uzantı
Digitat : parmaksı
Epifitik : bitkiler üzerinde gelişen
Epitesyum : çoğunlukla renkli parafiz uçlarının jelâtinimsi bir madde ile
gömülü olduğu himenyumun üst kısmı
Fusiform : iki uçta daralan mekik şeklinde
Himenyum : askokarpın parafiz ve askus içeren fertil tabakası
Hipotesyum : himenyumun altındaki hif tabakası
İmbrikat : üst üste dizili
İnvolukrellum : bazı peritesyumların eksipulumunu veya peritesyumu
çevreleyen doku
İzid : vegetatif üremeye yarayan alg hücreleri içeren ve korteksle
çevrili değişik şekillerdeki tallus çıkıntısı
Kalsikol : kalkerli substrat üzerinde gelişen liken
Kapitat : düzgün şekilli başı olan
Klavat : bir ucu geniş yuvarlak çomak şeklinde
Konidyum : özelleşmiş mantar hiflerinin uçlarında eşeysiz olarak oluşan
sporlar
Konkav : iç bükey
Konveks : dış bükey, kabarık
Koralloid : mercana benzer şekilde
Korteks : tallusun dış tabakası
Krenulat : çok derin yuvarlak dişli kenarlı
Likenikol : likenler üzerinde gelişen
Lirellat : dar uzun apotesyum

- 141 -
 Marjinal : kenarda olan, kenarla ilgili
Medulla : korteksin altında yer alan ve gevşek hiflerden oluşan tabaka
Muriform : enine ve boyuna veya eğik bölmeli
Musikol : karayosunları üzerinde gelişen
Oblong : iki ucu yuvarlak dikdörtgen şeklinde
Orbikular : dairesel şekilde
Parafiz : steril filamentler
Peritesyum : uçta küçük bir açıklığı bulunan, küresele yakın testi veya
armut şeklindeki tallusa gömülü üreme yapısı
Piknidyum : eşeysiz sporlar (konidyosporlar) oluşturan tallusa gömülü
testi şeklinde yapı
Piriform : armut şekilli
Plakodioid : kenarlarda ışınsal lobları olan kabuksu tallus
Podesyum :himenyumlu diskleri ve bazen konidyumları taşıyan
apotesyum orijinli dokudan gelen silindirik veya kadeh şeklindeki tallus parçası
Polariokülar : bir kanal ile birbirine bağlı iki lumenden oluşan iki hücreli
askospor
Protallus : kabuksu likenlerin çevresinde ve areol aralarında görülen,
daha sonra likenleşmiş tallusun gelişeceği, alg hücresi içermeyen ve ilk gelişen
hiflerden oluşan yapı
Pruinos : kristal gibi veya unsu bir yapı ile kaplı olan
Pseudosfel : tallusta medullanın yüzeye çıktığı, nokta veya çizgi şeklinde
Rimoz : her yönde düzensiz çatlaklı yapıda
Rizin : hif yumağından oluşan ve tutunmaya yarayan köke benzer
yapı
Saksikol : kaya ve türevleri üzerinde gelişen
Sefalodyum : yeşil alg bileşenli bir liken tallusunda bulunan mavi–yeşil
alg içeren doku
Septum : hücre duvarı ya da bölmesi
Sesil : sapsız
Soral : tallus üzerinde soredleri taşıyan değişik şekillerdeki yapı
veya bölge
Sored : korteks ile kaplı olmayan alg hücreleri ve mantar hiflerinden
oluşan granül şeklindeki vegetatif üreme yapısı

- 142 -
 Subkonveks : konvekse yakın şekilde
Submuriform : muriforma yakın şekilde
Şizid : tallusun üst tabakalarında oluşan ve tallustan pul şeklinde
çıkıntı olarak ayrılan lob uzantısı
Tallus – kenar : alg bileşeni taşıyan, tallus ile çevrili apotesyum
Terrikol : toprak üzerinde gelişen
Tomentos : hif uzantılarından oluşan ince tüylü keçe şeklinde örtüyle
kaplı
Uniseriat : tek sıralı
Urseolat : derin konkav, kâse şeklinde
Verrukoz : küçük yuvarlak oluşumlu tallus

- 143 -
KAYNAKLAR
A. Kitaplar :
1. AHMADJIAN, V. “Algal/Fungal Symbioses. Progress in Phycological
Researh”, Vol.1., 179–233. (1982).
2. AKMAN Y., “İklim ve Biyoiklim” Palme Yayınları, Ankara, (1990).
3. BAYTOP T., “Türkçe bitki Adları Sözlüğü”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih
Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları 578, Ankara (1997).
4. CLAUZADE G., ROUX C., “Likeno Okcidenta Eŭropo Ilustrita
Determinlibro” Bulletin de la Société Botanique du Contre – Quest Nouvelle Série –
Numéro Spécial, Royan, France (1985)
5. DAVIS P. H. “Flora of Turkey and The East Aegean Islands”, Edinburgh
University Press, Vol. 1, (1965) 1–567.
6. Denizli Kültür Değerleri, Denizli Valiliği İl Kültür Müdürlüğü, Denizli,
(2001).
7. DOBSON F. S, “Lichens an Illustrated Guide to the British and Irish Species”,
The Richmond Publishing Co. Ltd., England, (1992).
8. FRITSCH K., “Flora von Constantinopel”, Akademie der Wissenschaften,
Wien, (1899).
9. GÜNER, H. ‘Likenlerin Biyolojisi ve Ege Bölgesinde Bulunan Bazı Türleri’
Ege Üniv. Fen Fak. Kitaplar Serisi No: 92, İzmir, pp.1–32 (1986).
10. JAHNS H. M, “Collins Guide to the Ferns, Mosses and Lichens of Britain and
Northern and Central Europe”, Collins Grafton Street, London, (1987).
11. JOHN, V. “Atlas der Flechten in Rheinland–Pfalz„ 13/1, Oppenheim. pp. 275
(1990).
12. KIRSCHBAUM U., WIRTH V., “Flechten Erkennen Luftgüte Bestimmen”,
Eugen Ulmer GmbH & Co. Stuttgart, Germany, (1997).
13. KOÇMAN A., “Ege Ovalarının İklimi” Ege Üniversitesi Fen Ed. Fak.
Yayınları No: 73, İzmir, (1993 a) 10, 21, 31, 36, 39, 44, 53, 66, 73, 89, 97, 101, 103,
114, 115.
14. KOÇMAN A., “Türkiye İklimi” Ege Üniversitesi Fen Ed. Fak. Yayınları No:
72, İzmir, (1993 b) 7, 10, 58.
15. MALCOLM W. M., GALLOWAY D J, “New Zealand Lichens. Checklist,
Key, and Glossary”, The Caxton Press, Christchurch, New Zealand, (1997).
16. MOBERG R., HOLMASEN, I. ‘Flechten von Nordund Mitteleuropa Ein
Bestimmungsbuch’ Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, (1992).
17. NASH T. H, “Lichen Biology” Cambridge University Press, (1996).
18. NECDET A., MUTLUER M., IŞIK Ş., “Bölgesel Türkiye Coğrafyası” Ege
Üniversitesi Fen Ed. Fak. Coğrafya Bölümü Ders Notları, İzmir, (1993), 94–97.
19. PURVIS O.W., COPPINS, B.J., HAWKSWORTH, D.L., JAMES, P.W. and
MOORE, D.M. “The Lichen Flora of Great Britain and Ireland” Natural History
Museum Publications in association with the British Lichen Society, London, (1992).
20. SANTESSON R., MOBERG R., TANSBERG T. & VITIKAINEN O.,
“Lichen – Forming and Lichenicolous Fungi of Fennoscandia” Museum of
Evolution, Uppsala University, Majornas Copyprint AB, Göteborg (2004).
21. TANKER N. KOYUNCU M. COŞKUN M., “Farmasötik Botanik”, Ankara
Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No 78, Ankara, (1998).
22. WIRTH V, “Die Flechten Baden–Württembergs”, Teil 1, Eugen Ulmer
GmbH & Co., Stuttgart, Germany, (1995).

- 144 -
23. WIRTH V, “Die Flechten Baden–Württembergs”, Teil 2, Eugen Ulmer
GmbH & Co., Stuttgart, Germany, (1995).
24. YAVİ E., “Türkiye’nin Parlayan Yıldızı Denizli” T.C. Denizli Valiliği (1998).

B. El Kitapları :
25. “Denizli Pamukkale – a”, Denizli Valiliği Denizli İl Turizm Müdürlüğü,
Denizli (2002).
26. “Denizli Pamukkale – b”, Denizli Valiliği Denizli İl Turizm Müdürlüğü,
Denizli (2002).
27. “Pamukkale Özel Koruma Alanı”, Tanıtım Serisi –VIII, T.C. Çevre Bakanlığı
Özel Koruma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara, (1993).
28. “Pamukkale”, Pamukkale Belediyesi Yayınları, Denizli (2004).

C. Tezler :
29. ASLAN, A. “Erzurum–Kars–Artvin Arasında Yer Alan Bölge Likenleri
Üzerine Taksonomik İncelemeler”, (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Bursa, (1995).
30. ÇOBANOĞLU G., “Bolu – Abant Tabiat Parkı ve Çevresi Likenleri Üzerinde
Taksonomik İncelemeler” (Doktora Tezi), T.C. Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul, (1999).
31. ÇOBANOĞLU G., “İstanbul–Kınalı, Burgaz, Heybeli ve Büyükada Likenleri
Üzerinde Taksonomik Bir Çalışma” (Yüksek Lisans Tezi), T.C. Marmara
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (1996).
32. ÖZDEMİR, A. “Eskişehir İli’nde Bulunan Bazı Liken Türlerinin Taksonomisi,
Ekolojisi ve Yayılış Alanları”, (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Biyoloji Ana Bilim Dalı, İzmir., (1987).

D. Ders Notları :
33. ÇOBANOĞLU G., “Hava Kirliliği ve Likenler”, Ders Notları, İstanbul
(2003).
34. ÖZHATAY E., “Ekoloji ve Çevre Sağlığı”, Ders Notları, İstanbul (2001).
35. YARCI C. “Pollusyon Ekolojisi”, Ders Notları, İstanbul (2004).

E. Yayınlar :
36. AHMADJIAN, V. “The Lichen Photobiont–What can It Tell Us about Lichen
Systematics?” The Bryologist 96(3), pp. 310–313., (1993).
37. AKDEMİR B. & ÇOBANOĞLU G. “A Taxonomic Survey on Lichens of
Foca (Fukia)”, Proceedings of the 1st Balkan Botanical Congress, Kluwer Academic
Publishers, (1998), pp.21–24.
38. ALTUNEL E.., “Pamukkale Travertenlerinin Morfolojik Özellikleri, Yaşları
ve Neotektonik Önemleri”, MTA 118, (1996), 47 – 64.
39. ARNOLD F. C. G. “Flechten auf dem Ararat (4912 m). Bulletin de 1’ herbier
Boissier” 5: 631–633., (1897).
40. ASLAN A., “Lichens From The Regions Of Artvin, Erzurum And Kars
(Turkey)”, Israel Journal of Plant Sciences, Vol: 48, (2000), 143 –155.
41. ASLAN A., ÖZTÜRK A. “Oltu (Erzurum) Yöresine ait Liken Florası Üzerine
Çalışmalar”, Tr. J. of Botany 18: 103–106., (1994).
42. ASLAN A., ÖZTÜRK Ş., “Lichens of Akdamar Island”, Bulletin of Pure and
Applied Sciences, (1998).

- 145 -
43. ASLAN A., YAZICI K., KARAGÖZ Y., “Lichen Flora Of The Murgul
District, Artvin, Turkey”, Israel Journal of Plant Sciences, Vol: 50 77 – 81, (2002).
44. BLANCO O., CRESPO A., ELIX J. A., HAWKSWORRTH D. L.,
LUMBSCH H. T., “A Molecular Phylogeny and A New Classification of Parmelioid
Lichens Containing Xanthoparmelia – Type Lichenan (Ascomycotina: Lecanorales)”
Taxon 53 (4), 959 – 975, (2004).
45. BREUSS O. & JOHN V. “New and interesting records of lichens from
Turkey”, Österr. Z. Pilzk 13: 281–294, (2004).
46. ÇİÇEK A., TÜRK ÖZDEMİR A. “Sakarya İli (Türkiye) Liken Florası”
Doğa–Tr. J. of Botany 22: 99–120,, (1998).
47. ÇİÇEK AKBIYIK A., TÜRK ÖZDEMİR A. “Ilıca (Kütahya) Yöresi
Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 325–329., (1995).
48. ÇOBANOĞLU G, AKDEMİR B., “A Taxonomic Survey on Lichens of
Istanbul Islands (Kınalı, Burgaz, Heybeli, Büyükada)”, Proceedings of the Second
International Sientific Conference (Science & Development & Environment) Cairo,
pp.497–509., (1997).
49. ÇOBANOĞLU G, AKDEMİR B., “Contribution of the lichen diversity of
Nature Parks in Bolu and Çorum, Anatolia, Turkey”. Herzogia 17: 129–136, (2004).
50. ÇOBANOĞLU G., “Lichen Collection in the Herbarium of the University of
İstanbul (ISTF)” Turk J Bot 29: 69–74, (2005).
51. GIRALT, M., MAYRHOFER, H. “Four corticolous species of the genus
Rinodina (lichenized Ascomycetes, Physciaceae) containing atranorin in southern
Europe and adjacent regions”, Nova Hedwigia 59: 129–142., (1994).
52. GIRALT, M., MAYRHOFER, H. “Some corticolous and lignicolous species
of the genus Rinodina (lichenized Ascomycetes, Physciaceae) lacking secondary
compounds and vegetative propagules in southern Europe and adjacent regions”,
Bibliotheca Lichenologica 57: 127–160,, (1995).
53. GÖNÜLLÜOL, A., KINALIOĞLU, K., ENGİN, A. “Türkiye Liken Florası
İçin Yeni Kayıtlar”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 405–410,, (1995).
54. GÜNER, H., ÖZDEMİR, A. “Likenlerin Genel Özellikleri ve Batı
Anadolu’dan Bazı Liken Türleri”, 8. Ulusal Biyoloji Kongresi, İzmir, 271–371.,
(1986).
55. GÜVENÇ Ş., “Floristic Records Of Lichens in Adana, Konya And Niğde
Provinces”, Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002), 175 – 180,
56. GÜVENÇ Ş., “Some Lichen Records From Kayseri Province”, Ot Sistematik
Botanik Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, (2001), 143 – 150,
57. GÜVENÇ Ş., ÖZTÜRK Ş., “Adana ve Hatay İllerine Ait Bazı Liken Türleri”,
Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, (1998), 97 – 102.
58. GÜVENÇ Ş., ÖZTÜRK Ş., “Lichen Records from the Alpine Region of
Uludağ (Olympus) Mountain in Bursa-Turkey” Turk J. Bot. 28: 299–306, (2004).
59. GÜVENÇ Ş., ÖZTÜRK Ş., “Spil Dağı’ndan (Manisa) Bazı Saksikol ve
Terrikol Liken Türleri”, Ot Sistematik Botanik Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, (1997), 73 –
76.
60. HEZARFEN B., ÖZDEMİR T., CANDAN M., “Yeşildağ (Kütahya – Bilecik)
Liken Florası”, Anadolu Üniversitesi, Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1,
203 – 209, (2001).
61. JOHN V. & BREUSS O., “Flechten der östlichen Schwarzmeer-Region in der
Türkei (BLAM-Exkursion 1997)” Herzogia 17: 137–156, (2004).
62. JOHN V., “Flechten aus der Türkei, von G. Ernst gesammelt” Herzogia 16:
167–171, (2003).

- 146 -
63. JOHN V., “Lichenes Anatolici Exsiccati” Fasc. 1–3 (no. 1–75). – Arnoldia 16:
1–41., (1999).
64. JOHN V., “Lichenes Anatolici Exsiccati” Fasc. 6–7 (no.126–175). – Arnoldia
21: 1–28., (2002).
65. JOHN V., “Preliminary catalogue of lichenized and lichenicolous fungi of
Mediterranean Turkey”, Bocconea 6: 173–216, (1996 a).
66. JOHN V., “UTM–Grid–Mapping and Distribution Patterns of Lichens in
Turkey”, Proceedings of the IV th Plant Life in Southwest Asia Symposium Ege
Üniversitesi, İzmir. pp.440–453., (1996 b).
67. JOHN V., NIMIS, P. L. “Lichen Flora of Amanos Mountain and the Province
Hatay”, Doğa–Tr. J. of Botany 22: 257–267., (1998).
68. JOHN V., SEAWARD, M. R. D. & BEATTY, J. W. “A neglected lichen
collection from Turkey: Berkhamsted school expedition 1971” – Turk. J. Bot. 24:
239–248., (2000).
69. KARABULUT, F., TÜRK ÖZDEMIR, A. “Lichens of the Akşehir District
(Konya)”, Doğa–Tr. J. of Botany 22: 191–198., (1998).
70. KARAMANOĞLU, K. “Türkiyenin Önemli Liken Türleri”, Ankara Ecz. Fak.
Mec. 1. 53: 53–75., (1971).
71. NASH, T. H., GRIES, C. “The Use of Lichens in Atmospheric Deposition
Studies with an emphasis on the Arctic”, Science of the Total Environment 161, pp.
729–736., (1995).
72. NIMIS, P. L., JOHN, V. “A contribution to the lichen flora of Mediterranean
Turkey”, Cryptogamie, Bryol. Lichenol. 19(1): 35–58., (1998).
73. ORANGE A., “The Verrucaria fuscella group in Great Britain and Ireland”
The British Lichen Society, The Lichenologist 36(3&4): 173-182. (2004).
74. ÖZDEMİR A., “Bilecik İli Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 14: 165–170,,
(1990).
75. ÖZDEMİR A., “Bilecik Şehri Epifitik likenlerinin Kükürtdioksit (SO2)
kirliliğine bağlı olarak dağılışı”, Doğa – Tr. J. of Botany 16: 177–185., (1992).
76. ÖZDEMİR A., “Eskişehir İli Liken Florasına Katkılar”, Ot Sistematik
Botanik Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 2, 149 – 165 (2002).
77. ÖZDEMİR A., “Eskişehir İli Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 15: 189–196.,
(1991).
78. ÖZDEMİR A., “İzmir ve Çevresinde Tespit Edilen Bazı Liken Türleri”,
Doğa–Tr. D.10, 110–115., (1986).
79. ÖZDEMİR A., ÖZTÜRK, Ş. “Gemlik–Mudanya Sahil Şeridi Likenleri”,
Doğa–Tr. J. of Botany 16: 247–251., (1992).
80. ÖZDEMİR TÜRK A., GÜNER H. “Lichens of the Thrace Region of Turkey”,
Tr. J. of Botany 22 (6): 397 – 407., (1998).
81. ÖZTÜRK A., ÖZTÜRK K. “Hava Kirliliği ve Bitkiler”, Çevre, 1–5., (1988).
82. ÖZTÜRK Ş., “Bozcaada (Çanakkale) Liken Florası İçin Bazı Kayıtlar [Some
Records for the Lichen Flora of Bozcaada (Çanakkale)]” OT Sistematik Botanik
Dergisi 6: 69–74, (1999).
83. ÖZTÜRK Ş., KAYNAK G., GÜVENÇ Ş., “New Floristic Records For the
Various Grid Squares From The Lichen Flora Of Turkey”, Ot Sistematik Botanik
Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, (1998), 93 – 98.
84. ÖZTÜRK, Ş. “Uludağ’ın Kabuksu ve Dalsı Likenleri üzerinde bir
Araştırma”, Doğa–Tr. J. of Botany. 16: 405–409., (1992).
85. PIŠŬT, I. “Floristický Výzkum, Intressante flechtenfunde aus der Turkei’
Preslia. Praha: 42, 379–383., (1970).

- 147 -
86. RIGLER L “Die Türkei und deren Bewohner, naturhistorischen,
physiologschen und pathologischen Verthaltnissen vom Standpunkte
Constantinopel’s”, 1. Band, Wien: 110,, (1852).
87. SCHEIDEGGER, C. “A revision of European saxicolous species of the genus
Buellia de Not. and formerly included genera”, Lichenologist 25(4): 315–364.,
(1993).
88. SCHINDLER H. Beitrag zur Fleditenflora von Westanatolien, Turkei.
Herzogia 13: 234–237., (1998)
89. SCHULTZ M. & BÜDEL B. “Key to the genera of the Lichinaceae” The
British Lichen Society, The Lichenologist 34(1): 39-62. (2002).
90. SOMMERFELDT M. & JOHN V. “Evalution of a Method for the
Reassessment of air Quality by Lichen Mapping in the City of İzmir, Turkey”, Turk.
J.Bot. 25: 45–55., (2001).
91. STEINER J., “Aufzahlung der von J. Bornmüller im Oriente Flechten”, Annal.
Naturhist. Mus. Wien 30, 24–39., (1916).
92. STEINER J., “Flechten aus Armenian und dem Kaukaus”, Österr. Bot. Z.49,
248–254., (1899 b).
93. STEINER J., “Flechten in Fristsch, C. Beitrag zur flora von Konstantinopel”
I. Kryptogamen, Denkschr.k. Akad. Wiss., Math. naturw cl. Wien 48, 222–238.,
(1899 a).
94. STEINER J., “Lichene in Bornmuller Ergeebnisse einer im Junides Jahres
1899 nach dem Sultan Dagh in Phrgien unternommenen botanischen Reise nebst
einigen anderen Beitragen zur Kenntnis der Flora dieser Landschaft Inner–
Anatoliens”, Beih. Bot. Cenralb., 24, 500–501., (1909 b).
95. STEINER J., “Lichenes aus Mesotamien und Kurdistan Sowie Syrien und
prinkipo”, Annal. Natuhist. Mus. Wien. 34, 1–68., (1921).
96. STEINER J., “Lichenes in D. H. F. V. Handel–Mazetti. Ergebnisse einer
botanischen Reise indas Pontische Randgebirge im Sandchak Trapezunt”, etc.
Annal. Naturhist. Hofinus. Wien 23, 107–123., (1909 a).
97. STEINER J., “Lichenes in Ergebnisse einer Naturwissenschaftlichen Reise
zum Erciyas–Dagh (Klein–asien) von Dr. Arnold Penter und Dr. Emerich
Zederbarurer im Jahre 1902”, Ann. Naturhist. Mus. Wien 20(4), 369–384., (1905).
98. SZATALA Ö., “Contributions a la connaisance de la flore lichenologique de
la peninsula des Balkans et de 1’ Asia mineure”, Borbasia: 2, 33–50,, (1940).
99. SZATALA Ö., “Lichenes in Armenia, Kurdistania, Palaestina et Syria Annis
1909–1910, A. Cl. Fr. Nabelek Collecti”, Borbasia, 3, 61–80,, (1941).
100. SZATALA Ö., “Lichenes in Asia Minore ab Dre. Stefano Gyrörffy de Szigeth
(Budapest) et Der, Andrasovszky collecti”, Folia Cryptog. 1, 272–278., (1927 a).
101. SZATALA Ö., “Lichenes Turciae asiaticae a Patre Prof. Stefano Selinka in
Insula Burgas Adassi, (Antigoni) lecti–Magy. Bot. Lapok 26: 18–22., (1927 b).
102. SZATALA Ö., “Lichenes Turcicae asiaticae ab Victor Pietscmann collecti”.
Sydowia, 14, 312–325., (1960).
103. TOPÇUOĞLU, S., ZEYBEK, U., KÜÇÜKCEZZAR, R., GÜNGÖR, N.,
BAYÜLGEN, N., CEVHER, E., GÜVENER, B., JOHN, V., GÜVEN, K. C. The
Influence of Chernobyl on the Radiocesium Contamination in Lichens in Turkey,
Toxicological and Environmental Chemistry, Vol.35, pp. 161–165., (1992).
104. VERSEGHY, K.P., Beitrage zur Kenntnis der Türkischen Flechtenflora,
Studia Botanica Hungarica, XVI, 53–65., (1982).
105. YAZICI K., “Lichen Flora of Fırtına Valley Region, Çamlıhemşin District
Rize, Turkey”, Doğa–Tr. J. of Botany 19: 595–598., (1995 b).

- 148 -
106. YAZICI K., “Lichen Flora of Trabzon”, Doğa–Tr. J. of Botany 23: 97–112.,
(1999 a).
107. YAZICI K., “Lichen Species in the North of Karacabey County, Bursa
Province”, Turkey, Doğa–Tr. J. of Botany 23: 271–276., (1999 b).
108. YAZICI K., “Trabzon ile Akçaabat Yöresi Likenleri”, Doğa–Tr. J. of Botany
19: 277–279., (1995 a).
109. YAZICI K., “Türkiye İçin Yeni Liken Türleri”, Doğa–Tr. J. of Botany 19:
149–152., (1995 c).
110. YAZICI K., ASLAN A., “Additional Lichen Records From Rize Province”,
Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002 b), 181 – 193.
111. YAZICI K., ASLAN A., “New Records For The Lichen Flora Of Turkey”,
Turkish Journal Of Botany, Vol: 26, (2002 a), 117 – 118.
112. YILDIZ A., JOHN V., “Additional Lichen Records From Kastamonu
Province”, Flora Mediterranea 12, (2002).
113. YILDIZ A., JOHN V., YURDAKULOL E., “Lichens From The Çangal
Mountains Sinop”, Cyriptogamie Mycologie, 23 (1): 81 – 88, (2002).
114. ZEYBEK N. “Likenler ve Sanayide Önemi”, Anadolu Üniv. Yayınları No: 30,
Eczacılık Fakültesi Yayınları No: 1, Eskişehir, (1983).
115. ZEYBEK U., JOHN, V. “Likenler (Lichenes), Kimyasal Bileşikleri ve Tıbbî
Kullanımları”, Pharmacia–JIPA 32(1), pp.37–48., (1992).

F. Raporlar :
116. “Denizli İli Hava Kirliliği Aylık ve Yıllık Ortalamaları”, Denizli Valiliği İl
Sağlık Müdürlüğü, Denizli (2004).
117. “İçme ve Kullanma Suyunun Temini, Özellikleri ve Dezenfektasyon
Yöntemleri”, Denizli Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü, Denizli (2004).
118. “Termal Kaynağın Kimyasal Analizi”, Turaş A.Ş. Pamukkale Termal, Denizli,
(2003).
119. HUCKABY L.S. “Lichens as Bioindicators of Air Quality” USDA Forest
Service General Technical Report RM–224, U.S.A. (1993).

G. Haritalar :
120. “Büyük Dünya Atlası”, Milliyet Yayınları, İstanbul, (1994).
121. “Denizli İl Haritası”, Denizli Valiliği İl Turizm Müdürlüğü, (2002).
122. “Denizli Turizm Haritası”, Denizli Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,
(2003).
123. “Pamukkale”, TC. MSB. Harita Genel Komutanlığı, (2004).

H. Kişisel Görüşmeler :
124. AKTÜRK Ali, Müdür, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turaş AŞ. Pamukkale
Termal Tesisleri, Denizli (2004).
125. EKİN Mehmet, İnşaat Teknisyeni, Pamukkale Belediyesi Fen İşleri Servisi,
Denizli, (2004).
126. KAMAN Cengiz, Planlama Dairesi Başkanı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
Özel Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara, (2004).
127. KOCABACAK Fikret, Müdür Yardımcısı, Denizli Belediyesi Fen İşleri
Müdürlüğü, Denizli (2004).

- 149 -
I. Elektronik Yayınlar :
128. http://www.anzacday.info
129. http://www.calle.com/world/TU/20/Denizli.html
130. http://www.calle.com/world/TU/20/Pamukkale.html
131. http://www.cevre.gov.tr/dogal.html
132. http://www.denizli.bel.tr/denizli/dnzcografya/
133. http://www.denizlihaber.com/kultur_sanat/acik_hava_muzesi_gibi.htm
134. http://www.dso.org.tr/denizli/pamukkale.html
135. http://www.geocities.com/arkeoloji2000/pamukkale.htm
136. http://www.geocities.com/likenler
137. http://www.isprs.org/istanbul2004/comm5/papers/578.pdf
138. http://www.meteor.gov.tr
139. http://www.mta.gov.tr/mta_web/500,000/500bin/denizli_a.asp
140. http://www.obelix.polito.it/hierapolis/hiermap.htm
141. http://www.pamukkale.8m.com/telpam.html
142. http://www.pamukkale.gov.tr/hierapolis.htm
143. http://www.pamukkalerotary.org.tr/pamukkale.html
144. http://visibleearth.nasa.gov/data/ev222/ev22234_Turkey.A2002264.0845.250m
.jpg
145. http://www.yatili.freehosting.net/cgi–bin/framed/2704/Tr/denizli/
146. http://www.yatili.freehosting.net/cgi–bin/framed/2704/Tr/pamukkale/

J. Bilgisayar Programları :
147. NASA World Wind v. 1.3.1913.42219
148. GPS Track Maker v. 12.3.280

- 150 -
 ÖZGEÇMİŞ

1979 yılında Isparta’da doğdu. İlköğrenimini 1985 – 1990 yılları arasında

Gülistan ve Bahçelievler İlk Okulları’nda tamamladıktan sonra, 1990 yılında mezun
oldu. Anadolu liseleri sınavını kazandı ve 1 yıl hazırlık sınıfıyla birlikte 1990 – 1994
yılları arasında Isparta Anadolu Lisesi’nde okudu. Fen liseleri sınavını kazanarak
1994 yılında Isparta Süleyman Demirel Fen Lisesi’ne geçiş yaptı. Bu liseden 1997
yılında mezun oldu ve üniversite sınavlarında başarılı olarak Marmara Üniversitesi
Atatürk Eğitim Fakültesi, Biyoloji Bölümü’ne devam etti. 2001 yılında mezun
olduğu üniversitede yüksek lisans eğitimine başladı. “Pamukkale Yöresi Likenleri
Üzerinde Taksonomik ve Ekolojik Bir Çalışma” konulu teziyle 2004 yılında yüksek
lisans eğitimini tamamlayarak aynı üniversitede doktora eğitimine başladı. 2002
yılından bu yana Biyoloji Öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Yabancı dili
İngilizcedir. Evlidir.

- 151 -