BN GING LCH S 1940-1965

Linh Mc Cao Vn Lun 1.L do no thc y ti vit Hi K? 2.Nhng ci mc trong lch s 3.Hy vng v Tnh mng ca ngi Vit Nam Php 4.Vua Duy Tn v Phong Tro C T Tr ti Php 5.Nhng b n t Lon Chun y n Lon i T ca ng Vua Cch Mng 6.Trung thnh vi mu quc 7. Cng sn Php v nn c lp Vit Nam 8.Ba ln gp g H ch Minh 9.Ln gp g th nht gia ti v c H 10. C H khuyn ti: Ch cn tr, p trai, Khng ly v ung qu 11.Nhng hot ng ca H Ch Minh trong ba thng ri Php 12.Ngy Ct-To-Duy- 1946: C H thnh Quc Khch ca Php 13.Ln th ba, c H ni r phi nh Ty nu 14.H Ch Minh yu cu ti vit mt l th 15.C H n phng ng B trng B Thuc a Php 16.Ngy v m thm 17. Php nghe ting vng Chin Tranh t nc nh 18.Nhn cnh tru cy mt rng l 19.Gp cc cng s vin u tin ca Ng nh Dim 20.Hu iu tn v bun thm 21.Cu chuyn bn l si nm 1948 22.Bo i: Con ngi chn chng v thm mt

1. L do no thc y ti vit Hi K?
Sau khi Tng Thng Ng nh im b git, nhng bin chuyn chnh tr v qun s dn dp xy ra trn t nc Vit Nam lm cho ti ngh rng ng Dim khng phi l mt nhn vt khng th thay th c. Nhng t ra ng cng l mt nhn vt cn thit cho t nc Vit Nam trong mt giai on no . Nguyn nhn tht bi ca ng Dim, ca nhng gic m, nhng c gng, nhng k hoch ca ng Dim c l l ch ng, hay t ra vi ngi quanh ng v thn thit vi ng khng chu hiu rng s cn thit ca ng Dim i vi t nc Vit Nam ch l mt s cn thit trong mt giai on c bit no thi. Khi giai on lch s qua i, th s cn thit cng khng cn. ng l ng Dim v ch phi bit thay i nhanh chng thch ng vi nhng i hi ca mt giai on lch s mi, hoc l phi bit li ra khi ch ng ng chim gi trong giai on m s c mt ca ng cn thit cho t nc.

Vi t cch mt ngi gn gi, c th ni l thn thit vi ng Dim m li khng phi l thuc qu nhiu vo quyn hnh v s ch huy ca ng ti c nhn nhng c gng, nhng thnh cng, nhng tht bi v nhng sai lm ca ng. Trc nhng tin tc, nhng lp lun, nhng xuyn tc quanh ng Dim v ch ti cm thy cn phi vit li nhng hiu bit, nhng nhn xt, nhng chng kin ca ti v nhng vic lm cng nh v i sng, t cch ca ng sau ny nu nhng ngi no mun tm hiu s tht v giai on lch s (m s c mt ca ng Dim l cn thit v quan trng) c thm mt soi sng, mt nhn nh khng c c , khng thin v. Nhng hon cnh c bit, nhng may mn l lng cho php ti gp g v nhiu lc tham d, hp tc vi nhng nhn vt lm nn lch s Vit Nam trong 30 nm qua. Lun lun ti tham d vo nhng bin c lch s ny vi t cch mt nhn chng hn l mt k trong cuc, nhng li l nhn chng ng mt v th nhn thy nhiu vic m nhiu ngi khng thy c. Ngi tm hiu lch s cng c c nhiu ngun tin, nhiu ti liu bao nhiu cng hay by nhiu. Thin hi k ca ti hy vng l mt trong nhng ngun tin v ti liu . Ti nhiu ln c d nh ghi li nhng iu mnh nhn thy, chng kin, tham d trong my chc nm qua. Nhng lun lun ti phi nh hon cng vic , v nhng vic lm cp bch, nhng bn rn trong nhiu nhim v. Sau khi ng Ng nh Dim mt, ti c ln ngh rng by gi l lc ti c th yn n ngi li vit thin hi k d nh t lu. Nhng nhng bin c dn dp li lm cho ti hi hp theo di, v mt ln na hon vic ghi chp, vi hy vng rng nhng bin c s gip ti hiu thm vai tr v s cn thit ca ng Dim trong giai on 10 nm qua. Thi gian tri qua cng gip cho ti, v dn chng Vit Nam c th nhn ng Dim vi mt tm nhn khch quan v v t hn. Nhng k mt ln gt gao ch trch bi bc ng Dim v nhng vic lm ca ng, c dp t t cu hi: S thanh ton ng Dim v ch ng Dim phi chng l mt sai lm tai hi v nguy him? Nhng hn lon chnh tr, nhng tht bi qun s sau ngy 1/11/1963 tr li cho cu hi . Ti nh i S Nolting, i Tng Harkins vit ra, hoc tr li nhng cuc phng vn xc nhn iu , nhng ngi gp tay thanh ton ng Dim v ch ch ng Dim t c ai ly lm hnh din v vic lm ca h. Cui nm 1969 nhng ngi bn tr n gp ti, bn bc vi ti v s cn thit v nn ghi chp li nhng iu ti thy trong nhng nm qua, trong mt thin hi k cng v t bao nhiu cng hay by nhiu. Ti ng , v vi s gp tay ca nhng ngi bn tr , ti thc hin thin hi k khi

ng bo mang mt nhan c l hi khoe khoang:Hi k lt mt n lch s. Ti khng ng v ci tn gi gn cho thin hi l nh b v khim tn ca ti. Vy nn khi sa cha li, b khuyt thm in thnh sch, ti xin chn mt tn gi khc Bn ging lch s 1940-1965. l tt c nhng l do ln nh thc y ti thc hin thin hi k ny. Ti khng hy vng tt c nhng mong c ca ti t vo thin hi k c th thnh tu. Ti cng khng dm tin rng thin hi l ny soi sng c nhng bin c lch s phc tp trong my chc nm qua. Ti ch mun gp vo nhng ti liu lch s mt vi hiu bit ring ca ti, v gip cho nhng k mun tm hiu lch s mt li nhn ring. L. M. CAO VN LUN NGUYN VIN TRNG I HC HU GIO S I HC VN KHOA SI GN

2. Nhng ci mc trong lch s

V nhng ngy nin thiu ca ti, cng nh ca nhng a tr Vit Nam vo thi bui , ti ch cn nh c ci khng kh thanh bnh, yn n, nhng l mt th thanh bnh v yn n e da, au xt, nhc nh. Ti ra i ti H Tnh, nm 1908. cng l nm m nhiu cuc ni lon pht khi Tnh ti v nhiu ni khc. Khi ti bt u c tr khn th thnh thong ti nghe c nhng li bn tn, xm x, nhng nt mt y lo s quanh ti, nhng ti khng th hiu c iu g r rng. Nhng thanh nin, nhng trai trng b bt i lnh cho Php ri khng my ai tr v. Sau ny ti c bit h c gi i lnh th, c gi sang Php d th gii chin tranh th nht. C l p tan tinh thn phn khng v cch mng trong Tnh H Tnh, nh nc Bo H bt rt nhiu thanh nin trong Tnh ti. Ti sinh ra trong mt gia nh Cng Gio lu i. Cho nn khi nhng ngi xung quanh nhn thy ti hc hnh d dng th ngh u tin ca h l gi ti vo Chng Vin. Vo nm ln 13 tui, nm 1921, ti vo hc ti Tiu Chng Vin X oi. Thi , X oi ch c mt vi lp u bc Trung Hc v v t lu sau ti c gi vo hc ti trng cc Thy Dng La San Hu l Trng Pellerin. Sau khi thi u bng Thnh Chung, ti li c gi ra H Ni theo hc i Chng Vin Xun Bch vo nm 1933. Ti u hai phn T Ti. Su nm sau ti c th phong Linh Mc vo nm 1939. Sau nhng cuc ni dy khp ni ca ngi Vit Nam chnh ph Php mun t ra ci m hn, cho thi hnh mt chnh sch vn ha tng i tin b. Ngoi vic m thm nhng trng cho cc Tnh Huyn, nh nc Bo H
3

cn cp nhiu hc bng cho sinh vin u t. Mt s cc hc bng ny c dnh cho mt t Tu S Cng Gio. Ti may mn c cp mt hc bng du hc ti i Hc ng Sorbonne. Vo ma Thu nm 1939, ti ln ng sang Ba L. Mc du th chin th hai bng n, nc Php b c chim ng, nhng nh l Tu S, nn ti khng gp mt tr ngi ln lao no trong i sng hay trong cng vic hc hnh. T 1939 n 1942 ti theo hc Trit v Vn Chng, u C Nhn nm 1942. Sau ti hc Trng ng Sinh Ng v tt nghip Trng ny nm 1945. Trong nhng nm chin tranh, mc du ti khng c dp tham d trc tip vo nhng bin c lch s trng i, nhng ti cng c dp gp g nhng ngi Vit Nam trong gii sinh vin hc sinh, gii lnh th, lnh kh v mt s ngi Vit Nam sang Php t Nht Th Chin ri li Php lun v nhp quc tch Php. Trc l Ging Sinh nm 1940, ti n thm mt Linh Mc Tha Sai ng Du-Bac, s 128. V Linh Mc ny sng Vin ng lu nm, v trong ln n thm ny, ti c gp mt thiu ph Php giu lng t thin ang t chc nhng cuc thm ving, gip nhng ngi Vit Nam i lnh trong qun i Php b qun c bt lm t binh. Thy ti l ngi Vi t Nam, b De Seize ng yu cu ti theo b n thm nhng ngi lnh Vit Nam b giam gi trong cc tri t binh Laval. Ti nhn li v nhng ngy ngh l sau , ti cng b De Seize thng n tri t binh Laval thm ving nhng ngi lnh Vit Nam. Cng vic ca ti chng c g quan trng. Ti lm ci nhim v thng ngn gia nhng ngi Vit Nam v nhng nh ho tm Php, i lc vit gim v gi th v qu hng cho nhng ngi khng bit c bit vit. Ti cng n thm nhng t binh Vit Nam c iu tr ti cc bnh vin khp Ba L. Lc by gi mt s sinh vin Vit Nam cng t chc nhng nhm sinh vin thm ving v an i nhng thng bnh binh Vit Nam ti cc bnh vin. Mt ln ti gp Trn Hu Phng trong mt bnh vin. T s quen bit n ch thn thit tht d dng, nhanh chng gia nhng ngi Vit Nam xa T Quc, cng chung l tng. Cng t , ti c ngh phi hp cc hot ng ca cc sinh vin Vit Nam ti Ba L, v em chuyn ra bn vi Trn Hu Phng. Chng ti tp hp cc t chc sinh vin Vit Nam ti Php v cc Vit kiu thnh mt hi duy nht, ly tn l Hi Lin Hip nhng ngi ng Dng ti Php (Fdration Des Indochinois de France), vi v Ch Tch u tin l Trn Hu Phng, cng cc hi sng lp nh Trn c Tho, Phm Huy

Thng, hai anh em Hong Xun Mn, Hong Xun Nh (em Hong Xun Hn). S sinh vin tham d trn 300 ngi. Nhng Vit kiu Php v Ba L trn nguyn tc u l hi vin, tuy nhin ch c mt s Ba L tham gia nhng sinh hot thng xuyn ca hi. Nhn danh Hi Lin Hip nhng ngi ng Dng ti Php, chng ti ra mt bn tuyn ngn i chnh ph Bo H Php phi trao tr c lp cho Vit Nam. S d chng ti quyt nh ra tuyn ngn ni trn, v vo u nm 1945, sau khi qun ng Minh thn g qun c, Ba L c gii phng, c hai sinh vin Vit Nam k tn vo mt Bn Tuyn Ngn cam kt trung thnh vi mu quc Php. Ti cn nh tn nhng ngi Vit Nam k vo bn tuyn ngn nhc nh ny, nhng thit tng khng nn nhc n lm g. Tuyn Ngn i c lp ca chng ti c dch ra nhiu th ting v c ph bin khp nc Php. Mt vi bo Php v u Chu c cp n tuyn ngn ca chng ti. Chnh ph Php lp tc bt giam mt s lnh t sinh vin ng thi cng l lnh t Hi Lin Hip nhng ngi ng Dng ti Php nh cc anh Trn c Tho, Hong Xun Mn, Hong Xun Nh, Phm Huy Thng. Nu khng phi l Tu S, c s che ch ca Ta Tng Gim Mc Ba L chc chn ti khng thot khi t ti. Nhng sinh vin bt giam ti khm ng La Sant, ni tng giam gi Nguyn i Quc (H ch Minh), Nguyn Th Truyn, Phan Chu Trinh ngy trc. Vi t cch v b o mt Tu S, ti c l do chnh ng tham ving nhng ngi b bt giam. Do anh em trong hi c ti gi nhim v lin lc, tip t v gip cc anh em. Ti tm n b De Seize nh b tip tay, v ti bit lc ny th lc ca b kh ln. Trc y b tng gip nhng t chc khng chin chng c, d nhin by gi nc Php nh ui c qun c, nhng nhn vt khng chin ang gi nhim v quan trng trong chnh quyn Php ng thi. B De Seize quen bit vi v i T Gim c khm ng La Sant, b dn ti n gii thiu thng vi ng ny, vi nhng li l thnh thc v nng nhit. Nu ti nh khng lm th hnh nh ng ny tn l Paul Arnoux, tng lm chnh s mt thm ti ng Dng di thi quan Ton Quyn Decoux. ng c mt tr nh phi thng. Nhng phm nhn quan trng mt ln qua mt ng ng nh mi. Sau ny xc nhn H ch Minh v Nguyn i Quc ch l mt, chnh quyn Php nh n ng i nhn mt H ch Minh. Ci chi tit lm cho ng Arnoux cam oan Nguyn i Quc H ch Minh, Nguyn Tt Thnh, Nguyn sinh Cung, Nguyn vn Ba, Lo Woong, bc Trn ch l mt ngi, l ci tai ca h H. iu lm ti ngc nhin lc u l i T Arnoux t ra rt ci m, nim n, ca ngi nhng nh cch mng Vit Nam, t ra rt knh phc Trn c Tho. ng cho hnh ng i quc ca sinh vin Vit Nam l ng, v t
5

tic rng v nhim v phi giam gi h. Bn v chnh tr, ng t mong mun chnh ph Php cho thi hnh mt chnh sch thuc a tin b v t do hn. ng ph bnh mt im v tnh hnh chnh tr Vit Nam thi by gi, m cho n nay, trong tnh th ny, ti thy vn cn kh ng. ng ni rng Vit Nam c nhiu nhn vt i quc li lc nh Nguyn i Quc, Phan Chu Trinh, Trn c Tho, tht xng ng c hng mt nn c lp tht s vng chc, khng ch c vi nhn vt li lc, m l phi c mt lp tr thc ng o v mt lp dn chng trung bnh tin b. ng lo ngi Vit Nam khng c lp ngi cn thit . Ti ngh mt lc ri tr li rng di con mt ca ngi Php th nhn xt ca ng ng lm, nhng quan nim ca ngi Vit Nam v ng th khc hn i cht. Ci thc o s trng thnh thc ca ngi Php v ngi Vit Nam khng ging nhau. Dn Vit Nam khng phi v khng bit c bit vit v khng bit i bu m c th coi h nh nhng ngi dn bn khai mi r. V li cn phi to nhng iu kin trng thnh dn tr t t. V khng mt th lc no c th ly ci c dn Vit Nam cha hi nhng tiu chun trng thnh dn tr thay h cai tr t nc h. Nu nh nc Php c lng khai ha cho dn Vit Nam, th c trao tr c lp, gip phng tin v iu kin cho dn Vit Nam trng thnh dn dn gi vng nn c lp cn hn l c gi tip tc chnh sch bo h mi. Sau cu chuyn, i T Arnoux cho ngi dn ti xung phng giam Trn c Tho. Quan nhiu hnh lang, nhiu ln ca st, ti c dn n mt phng i. Sau hng ca st, ti thy Trn c Tho ng nhn ra nhy mt ra hiu cho ti. Tho ni vi lnh gc rng ti l Linh Mc Tuyn y ca cc Vit kiu, v nhn danh nhn quyn, i hi c ni chuyn trc tip vi ti v chuyn linh hn. Tho phn i vic phi ni chuyn vi mt Linh Mc Tuyn y qua li st. Lnh gc ln phng gim c xin lnh ri tr xung cho php ti v Trn c Tho ni chuyn thng vi nhau trong phng i. Ti trao cho Tho t qun o, n v nhng tin tc thi s. V bt b ny lm cho Hi Lin Hip nhng ngi ng Dng ti Php tan r. V th vo ma ng nm 1945, khi nhn c mt Bn Tuyn Ngn ca nm Gim Mc Vit Nam i hi nc Php phi trao tr c lp cho Vit Nam, chng ta dng ln mt t chc mi ly danh hiu l Hi nhng ngi Cng Gio Vit Nam ti Php (Association des catholiques Vietnamiens de France) c danh ngha v l do ph bin ci tuyn ngn hay thng ip ny. Chng ti cho dch v in thng ip, ri nh nhng Hi Hng o Php ph bin n nhiu thnh ph ln khp nc Php. Mt s lnh t ca Hi li b mt v Php bt giam, trong ti nh r nht l anh Nguyn Hy Hin. Nhng ln ny nh s can thip ca Ta Tng Gim Mc Ba L v gii Cng Gio Php ang c nhiu nh hng trong chnh quyn thi by gi, cc anh em c tr t do nhanh chng. Bn Thng ip k tn cc Gim Mc L Hu T, Nguyn B Tng, c nhng li l n ha, nhng rn ri, c l lm
6

cho Php lo ngi hn nhng li ch trch, chi bi. Mc du gp kh khn, chng ta quyt nh triu tp mt i hi nhng Vit kiu ti Php ph bin thng ip. ng Trng Cng Cu lc lo phn t chc. Ti th i lin lc vi mt s chnh khch, nhn s Php c khuynh hng tin b nh Dn Biu Boutoien, bn thn ca H ch Minh, Linh Mc Chaillet, Ch Nhim Tp Ch Le Tmoignage Chretien. Lc n tip xc vi Cha Chaillet mi ng thuyt trnh trong i Hi, Cha Chaillet cho ti xem mt vi ti liu chng minh rng phong tro Vit Minh hin ang b chi phi bi cng sn v nhng lnh t Vit Minh phn ng l nhng ng vin cng sn ct cn. Theo ti liu ny, ng cng sn quc t v Php ch th cho cc ng vin tch cc ym tr cho phong tro Vit Minh. Cha Chaillet cng trng ra nhng bng chng v nhng lnh t Vit Minh nh H ch Minh, Phm vn ng, Nguyn lng Bng, Trn huy Liu, V nguyn Gip l nhng ng vin cng sn lu nm v ang hnh ng theo k hoch chung ca cng sn quc t. Cha Chaillet hi ti khi bit vic ny ti cn quyt nh i c lp na khng. Ti khng ngn ngi tr li rng chng ti tuy khng bit tng tn, nhng cng on c phong tro Vit Minh do cng sn chi phi. Nhng a s dn Vit Nam th tin tng phong tro Vit Minh l mt phong tro cch mng i quc v tch ring vic i c lp cho Vit Nam, d do ai ch xng, cng l mt hnh ng xng ng. Ngi Cng Gio Vit Nam c th khng chp nhn ch ngha cng sn, nhng li ci th bt buc phi ng h vic i hi c lp cho t nc mnh. Cng Gio Vit Nam mang ting l rc Php vo, l theo Php phn quc, nay cch bin h tt nht l phi cng vi ton dn Vit Nam i hi c lp. Hn na ngi Cng Gio Vit Nam l nhng cng dn Vit Nam, phi lm nhng ngha v cng dn cnh nhng ngha v tn Cng Gio. Cha Chaillet gt g, ng thuyt trnh trong i Hi. Ti khng nh ht ni dung bi thuyt trnh ca Cha Chaillet. Nhng i cng, Cha ni rng theo tin b v tin ha ca nhn loi, n lc nhng quc gia nhc tiu m trch s mng cai tr t nc h v nhng quc gia vn minh th c trch nhim phi to nhng iu kin v phng tin thun li nhng quc gia nhc tiu cu thuc a tr thnh nhng quc gia c lp thn hu trong mt cng ng th gii ha bnh. i Hi nng nhit tn dng bi thuyt trnh ca Cha Chaillet. Sau i Hi, Tng Gim Mc Ba L cho mi ti ln. Ti c gp Linh Mc Tng Th K Ta Tng Gim Mc. V ny cho ti xem mt Tuyn Ngn k tn 50 Tu S Vit Nam cam kt trung thnh vi nc Php, cng nhng ti liu chng minh phong tro Vit Minh do cng sn chi phi. Ti hi li v Linh Mc ny rng Cha c ngh l 50 Linh Mc k tn vo ci Tuyn Ngn k cc
7

kia c t cch i din cho hn triu gio dn Vit Nam hay khng, nht l trn phng din chnh tr. V Linh Mc lm mt c ch c th coi nh li tr li khng bit. Ti cn nu nghi vn l c th s tn cc Tu S ghi di Tuyn Ngn kia khng c s ng ca cc Tu S , mt s nhng ch k c th l gi mo. Hn na hin nay c trn 1500 Linh Mc Vit Nam, hng ng gio phm Vit Nam cha h c mt th i hi no c 50 Linh Mc kia ng ra ln ting thay th cho h. Ti cng nu tn nhng v Linh Mc nhiu uy tn m ti bit, khng h c tn trong Bn Tuyn Ngn . V Linh Mc Tng Th K Ta Tng Gim Mc Ba L t ra thng cm v cho bit rng ng s khng ph bin rng Bn Tuyn Ngn ny, v khuyn ti d sao cn thn trng trong cc hot ng lin quan n chnh tr. Trong nhng trang va qua, ti phi vit v ci ti rt nhiu, khng phi v ti mun c ch , c ca tng, quan trng ha c nhn mnh. Nhng ch v ti mun trnh by rng nh nhng hon cnh v c hi c bit, ti c dp tip xc, kt thn, i lc cng tc vi nhng nhn vt chnh tr sau ny s lm thay i tnh th Vit Nam, ng gp vo vic lm nn lch s Vit Nam. Ba L thi by gi khng nhng ch l Th nc Php m cn l th quc Php, l ni tp trung v gp g nhng nh cch mng sau ny s lm sp quc thc dn Php. Thi by gi phn ln nhng nhn vt ang hot ng trong bng ti, ang giai on qui t lc lng, chiu hin i s v do h sn sng kt thn vi mi ngi Vit Nam c cht hc vn v ti nng. Gp g h, tm n vi h v i lc gip h khng phi l chuyn kh. Hn na nhng ngi Vit Nam Ba L lc t nhiu trong tnh trng khn qun, b theo di, b bt b v do rt d c thin cm vi nhau, rt d thng yu m bc nhau. By nhiu hon cnh, iu kin c bit gip ti chng kin hoc tham d vo nhiu bin c trng i sau ny, chun b cho ti bc vo ci ch ng m ti phi chim gi sau ny bn cnh nhng nhn vt lch s Vit Nam.

3. Hy vng v Tnh mng ca ngi Vit Nam Php

Ti cn nh r ngy hm , ngy L Thnh Louis 25.8.1944. Hm trc vi ton qun ng Minh l t tin vo Thnh Ph Ba L v tn qun c rt khi Ba L. V Tng c ch huy qun khu Ba L hnh nh khng mun giao tranh trnh cho Ba L khi b tn ph. Nhng ton qun khng chin Php bt u ni ln, sn ui nhng m tn qun c khp cc ng ng. Khu ti , Institut Catholique tng i yn tnh. Nhng ting sng nh t xa vng li, cc Cha, cc Thy tng ton vi ngi tm li bn tn,

kho tin. Tt c u lc quan. T lc bit c qun ng Minh b b ln Normandie, chng ta bit chc sm mun qun c cng bi trn. iu lo lng nht ca mi ngi l qun c phng th Ba L s khng chu rt m v s chin u liu lnh, qun ng Minh bt buc phi dng nhng phng tin ln, nh h quen dng nhiu ni. Nh vy thnh ph lch s ny, vi bao nhiu di tch lch s v gi, s thnh tro bi. Nhng ri mt chuyn bt ng xy ra. Sng sm ngy 25.8.1944, i pht thanh ca lc lng gii phng do Tng De Gaulle lnh o loan tin on qun thit gip Php, do Tng Leclerc cm u, s tip thu Ba L. L trnh on qun gii phng Php khng c loan bo v l do an ninh. Nhng ai cng on c nhng con ng ln m on qun thit gip ca Tng Leclerc s i qua. Chng hn khu Arc de triomphe, Champs lyse, Nh Ga chnh v.v Chng hiu nh mt ngun tin c bit no, cc Cha cc Thy Institut Catholique bit rng on thit gip ca Tng Leclerc s vo ca Porte DOrlans. Ti l mt trong s nhng ngi hng hi n ng ch . S chen ln lm ti li li pha sau m ng. Ti nh r, ang tm ch cao nhn on thit gip cm y nhng l c Php nhng b hoa ca dn chng Php nm mng, th mt ngi quen ht hong chy li li ti ln hng u. m ng dt ra ngi nhng li cho ti qua, khi ngi li ti i ht to: Trnh ng, trnh ng, Cha i xc du. Lc ti mi hiu v sao ti c li ra hng u. Hnh nh m ti ghi nhn c khi bc ra khi rng ngi l on thit gip ca Tng Leclerc i chm li. Ti cht hiu nguyn nhn khi nhn vo l ng v mt ng. Mt b phc chm ln hn mt binh s trn thit gip lc chic thit gip ang di chuyn vi tc tuy khng nhanh lm, nhng cng khong 10 cy s gi. B b ko ng, bnh xch st ca thit gip nghin ln b, ti mng tng cm thy rng nh mt b phc cn long lanh, nhp nhy, m b cn m khi ti t tay ln . Ti lm php xc du thnh v cu nguyn ngn ngi cho b. Tai nn ny lm ti bi ngi. Sao mi vui , hn h , m nay nhm mt. Trong khu vc quanh xc b phc, nhng ting reo h yu i i cht. Trn mt ng, vng mu cn ng li. on thit gip chuyn bnh v hng Ga chnh, vi tc chm m u. T nm nm nay, y l ln u tin ti cng dn chng Php c thy hnh nh sc mnh ca nc Php. Ti cng chung ni hn hoan vi dn chng Php. Nhng ri ti cht ngh sc mnh ny c th dy xo ln dn tc ti v ti ci mt mt lc. Cuc
9

vui khng cn vui c i vi ti, v ti b v trc m ng tn mc, trong lc on thit gip ca Tng Leclerc vn cn ko di, nhng ting reo h vn vang di, nhng b hoa vn c tung ln ngp ng. Ti bt u suy ngh nhiu hn, suy ngh nhiu chuyn. Ti thong nh n nhng cuc khi ngha trong v sau th chin. V kt qu ca n nh th no th mi ngi bit. Ban nhiu ngi Vit Nam tht bi v b lu y th lch s ghi. Ti cng bit c hin nay nc nh ang c mt phong tro khi ngha nhen nhm, cha bit do ai cm u v c kh nng, ng li nh th no. Nhng ti lo s cho h, cho dn tc mnh. D bi trn, nhng sc mnh qun s ca nc Php cng cn tha bp mi cuc ni lon ca dn tc Vit Nam. Trong cc Vit kiu v sinh vin Vit Nam ti Php nhng ngi lc by gi tin tng rng sau chin thng nc Php s c mt chnh sch ci m hn i vi cc thuc a. H da vo bi din vn ca Tng De Gaulle c ti Brazzaville 30.1.1944. Lc ti c v ng vc iu , mt vi ngi ca tng De Gaulle nng nhit, cam oan rng Tng De Gaulle l ngi khn ngoan, sng sut tng chu ci kh nhc ca mt k mt nc, chin u gii phng t quc mnh, t hn s thng cm c nhng i hi c lp ca dn tc Vit Nam. H trch c nguyn vn cho ti nghe vi on ha hn quan trng trong bi din vn . Chng hn ci on ni rng nc Php c nhim v phi lm cch no cc dn tc ti cc lnh th thuc a tin b dn n trnh c th t qun tr. Li c on ch th cho cc quan Ton Quyn v Cao y cc lnh th Php quc hi ngoi phi nghin cu v p dng nhng ci t cn thit thch hp vi tnh th mi v nu cn khng do d trong vic ci t c cu cai tr. Ti cng rt mun hy vng nh h. Nhng ti hiu r ngi Php v nc Php hn h. Ngi Php c th ni l rt tt, rt hn nhin, ci m dn ch vn minh. Nhng i vi cc nc nhc tiu th nc Php c chnh sch ring ca n, chnh sch m nhiu ngi Php c th khng ng , nhng vn c thi hnh.

10

Nc Php c gii phng nhanh chng. Qun c phng th Ba L u hng m khng chin u. Thnh Ph Ba L khng b tan nt v bom n trong lc giao tranh. Cc di tch lch s Ba L vn c bo ton. C tin n rng s d Ba L trnh c cnh iu tn l nh s trung gian ca mt bc thm quyn trong Gio Hi. Cho n nay iu ny vn cn l b mt lch s. Khng ai hiu c ti sao. Hnh nh c Tng Gim Mc Thnh Ba L ng mt vai tr quan trng trong v ny. Cho nn sau khi Ba L c gii phng, mc d nhiu ngi ch trch ngi theo chnh ph Vichy v c, Tng De Gaulle trit ra lnh tn trng ngi, v mt ch nht Tng De Gaulle d l do ngi hnh l. Thc ra cho n nay khng ai hiu nguyn nhn no xui Tng c Von Choltitz u hng mt cch d dng m khng chin u. Lch s ch ghi rng Tng Choltitz u hng sau mt cuc thng thuyt mau chng vi ng Nordling, i S Thy S m cha chin u v cha gy cho Ba L mt cnh tn ph no. Nhng cuc vui ca dn chng Php nhng ngy sau chin thng cng lm cho ti bi ngi. Nc Php ch b chim ng vi nm. Nc Vit Nam ti b n l my chc nm. Nu c c lp dn tc Vit Nam vui sng n mc no. Ti khng bao gi qun c iu m c . Thc ra ci m c cho Vit Nam c c lp, t do v tin b lm ti phi b d lun n Tin S. Ti khng n hn g lm, mc du i lc hi tic. Ngh cho cng th ly thm vi bng cp khng chc g c ch cho ti, cho s hiu bit ca ti bng nhng hot ng chung vi anh em sinh vin Vit Nam v cc Vit kiu Php. Ti hiu ti l mt Linh Mc, nhng l mt Linh Mc Vit Nam. Ti c bn phn vi Cha, vi Gio Hi nhng ti cng c bn phn vi t quc, vi dn tc. Tuy ng vc s thnh tm ca Php trong nhng ha hn thi hnh mt chnh sch ci m v tin b i vi cc thuc a, ti vn cha tt hy vng, vn ch mt php l, v vn mun ngh rng nhng hot ng ca anh em sinh vin v Vit kiu, gp thm vo nhng cuc u tranh ti nc nh s gip ch cho vic tranh th c lp. Cho nn ti vn tip tc qua li vi cc t chc sinh vin v Vit kiu nh trc. Mi ngi u nui mt thc khn trng v hng hi hot ng, c iu h khng nm r chiu hng hot ng. Ch c mt vic lm c th
11

nht m chng ti c gng l tp hp, lin kt v t chc nhng sinh vin v Vit kiu trong khu vc Ba L, hy vng gy c mt thanh th. Nhng hot ng ca ti v cc sinh vin Vit kiu ti khu Ba L trong thi gian ny th c nhiu ngi bit, nn ti thit tng khng nhc n nhiu lm g. Ti ch xin k li mt vi cu chuyn m ti cho l c ngha c bit ghi m hn vo tr nh ti. Chng hn my ln gp g vi cu Hong Duy Tn, tc l Thi T Vnh San.

4. Vua Duy Tn v Phong Tro C T Tr ti Php

Vo ma ng nm 1944 t lu trc L Ging Sinh, mt bui ti ti ang ngi c sch trong phng th c ting g ca. Ting g ca hi l. Mt s nhng bn b thnh thong tm ti vo bui ti g ca khc, quen thuc, m ti nhn ra. Thc ra lc by gi nhng ting g ca vo ban m cha lm ti lo s, nhng hot ng ca ti v bn b cn rt gii hn v cha c g nguy him. Ti ng ln, m ca. Trc ngng ca hin ra mt ngi n ng Vit Nam khong 40 hay 45 tui, cao ln, hi gy, tai ln, khoc chic o lnh dy, khun mt ng hon ton xa l i vi ti. Ti c moi trong tr nh xem c ngi quen bit no lu nm khng gp li, nay n tm ti, nhng tuyt nhin khng tm thy mt nt quen thuc no. Ti nhn ngi n ng l ch i. ng ta chm chp ci chic o khoc, mng ln mc. By gi ti thy bn trong, ng mc qun phc Php, mang cp bc Chun y b binh Php. Sau ny nc Php c gii phng, nhng ngi lnh Vit Nam mang cp bc s quan Php kh nhiu. Cho nn qun phc v cp bc khng lm cho ti nh li iu g. C th y l mt ngi va t cc tri t binh c c gii thot. C th t on qun thuc a Php c em vo gii phng mu quc. Ngi n ng l t gii thiu: - Tha Cha, ti l Vnh San. Ti lm bm, v trong u c c moi mc ra nhng ci tn Hong phi: - Vnh SanVnh San

12

- Xin li ngi, trong Hong phi c qu nhiu chi, no l Bu, Vnhnn ti khng nh Ngi t xng l Vnh San mm ci: - Tha Cha, c l nu ti ni n mt ci tn th hai ca ti th Cha s nh li c. Tha Cha, ngy xa ti l Hong Duy Tn. Ti git mnh, nhn ngi n ng hi k hn, ri do lng knh phc t nhin m bao nhiu nm m p huyn thoi v mt v Vua tr tui, anh hng to ra, ti qu phc xung theo nghi l triu yt: - Hn hnh c ra mt ngi. Nhng cu Hong Duy Tn, hay Thi T Vnh San vi vng ti dy, ci ti tn, v ko ti vo gh ngi i din nhau: - Xin Cha ng nhc nhiu n chuyn c. Ti n y chnh ra tha vi Cha nhng chuyn hin ti, nh Cha gip cho v vi chuyn hin ti. - Nu c th gip c vic g ti xin sn sng, nhng xin hi ngi mt cu: Lm sao ngi bit ti, bit a ch ti m n tm? - Cha khim tn qu khng thi. Danh ting Cha trong gii Vit kiu hi ngoi u cng bit. Khi n Ba L, c ngi gii thiu vi ti rng nu mun i vo gii Vit kiu y, th hy tm gp Cha Cao Vn Lun. Ti tm gp Cha cng v chuyn . - Xin li ngi, cho ti hi thm mt cu tha tnh t m: Hin nay tnh trng ca ngi ra sao? Cu Hong Duy Tn chm thuc ht, nhn m mng tr li: - By gi th nh Cha thy, ti l mt Chun y trong qun i Php. Ngay sau lc nghe tin Tng De Gaulle lp lc lng khng chin FFI (Forcs France caises de lIntrieur) ti ang b giam o La Runion lp tc xin gp quan Ton Quyn Php , v yu cu c gia nhp lc lng khng chin chng quc x c v h cho ti n Madagascar. Li yu cu ca ti c tha mn. C l v h mun dng ti li cun my ngn Vit kiu Madagascar v dn Vit Nam nc nh v phe khng chin chng c. Ti c mang cp bc Chun y, nh ngi thy. Ti ngh rng nu chng ta gip nc Php trong hon nn, hay t ra t lng ho hip vi nc Php trong lc , th c th gy cho h s knh n i vi ta, v sau h phi ngh li nhiu hn khi ti chim ng Php.
13

- C th hnh ng ca ngi ng nhng chuyn v sau cha bit th no. - nh vy. Chuyn v sau th by gi ti ang lo y. Lc ri Madagascar, cc Vit kiu, cc sinh vin Vit Nam du hc Php th khng c cch no hay hn l tm gp Cha. Cha rt c knh n v quen bit rt nhiu trong gii Vit kiu y. Ti c phn cm ng v s tin tng ca cc Vit kiu, cng nh ca Cu Hong Duy Tn, ti th nhn l t khi sang Ba L, mt phn ln th gi ca ti c dnh tip xc, sinh hot, hot ng vi cc anh em sinh vin Vit Nam du hc, cc Vit kiu, cc lnh th li Php sau Nh Th Chin. Nhng Vit kiu ti Ba L, ti t tp h vo mt hi Vit kiu Cng Gio Ba L, v sau ny tr thnh Gio X Vit Nam ti Ba L. Ti khng hiu c t tng, mu nh ca Nh Vua. Trong cu chuyn trao i m hm Vua Duy Tn ch ni nhng chi tit, nhng giai thoi v i sng Vit kiu Madagascar. Ti cng cha dm hi k lng, v ngh rng nu ngi ta mun ni th khng cn hi cng ni, nu mun du th hi h li cng du kn. Cu chuyn tr li vic Vua Duy Tn mun tip xc vi cc Vit kiu, cc on th Vit Nam Php. Ti tha vi ngi: - Chuyn th ti c th gip ngi c. Ti xin ngh l ngi nn tm mt c hi gp chung mt s sinh vin, tr thc u t trc, sau ty nhn xt ca ngi, ty mi thin cm ca ngi gy ra c, ngi s tip xc ring vi tng ngi th tin hn. Vua Duy Tn gt g, tn ng kin : - Mi vic xin nh Cha thu xp. Ti hi a ch ng ta v hn mt tun sau s mi ng n tham d mt bui tip tn khim tn do cc hi on Vit kiu t chc n mng ng. Tin ng Vua c m ti ch nh qua nhng huyn thoi, ra khi ca, lng ti bi ngi thng nh. Cuc ni lon ca Vua Duy Tn tuy tht bi, nhng ting vang thc tnh dn chng Vit Nam, nui dng c ch qut cng ca dn tc trong by lu nay. Trong ln gp g ny, ti cha hiu c Vua Duy Tn c cn l v Vua anh hng ngy xa, dm em ngai vng thch vi mt cuc phiu lu v vng. Ti ch ghi nh mt vic kh r trong cu chuyn m hm : Vua Du y Tn mun tr li hot ng chnh tr. Theo chiu hng no th ti cha c bit. Nhng ti ngh ci ch nguyn rt ng knh phc v gip .
14

Mi ngi phi c mt c hi lm li, em nhng khn ngoan, kinh nghim hc c trong tht bi, trong gian kh, th thch mt ln na. V nhng ngh nh vy, ti kh hng hi lo vic tp hp cc sinh vin tr thc Vit Nam ti Ba L v cc Vit kiu u t.

5.Nhng b n t Lon Chun y n Lon i T ca ng Vua Cch Mng

Ti k chuyn li vi bn Trn Hu Phng, Trng Cng Cu v cc anh em trong hi LAmicale Des Annamites de France. Tt c ng t chc ti tr s ca hi mt bui tip tn n gin cho mng cu Hong Duy Tn. Vic thu xp, chun b chng c g ng ni. Chng ti thng bo r tai cho nhau, v n ngy , khong 30 ngi c mt ti tr s. Mt mt ngi c c lin lc vi Vua Duy Tn v hn gi, ngy a im, n ngi n hi. Khi hay tin Vua Duy Tn n Ba L v mun gp anh em, nhiu ngi c v hi hp, hy vng, dng ln kh nhiu gic mng. Nhng cng c mt s nhn vai: Ci g qua nn cho n qua lun, k c nhng triu i Vua Cha. Nhng tt c cng vui v mun gp li Vua Duy Tn t ra l v cm phc, t m, nu khng phi l v hy vng vo tng lai. Ti ngh rng cn phi gip cho mi ngi mt c hi, cho nn ngoi vic triu tp cuc hp mt gii hn ti tr s hi LAmicale Des Annamites de France ti cn loan truyn tin Vua Duy Tn n Ba L trong gii Vit kiu Php. Ti phi nhn nhn l huyn thoi v Vua Duy Tn vn cn p lm, vn cn c nhiu ngi say m. Trong cu chuyn, ti thong nghe cc Vit kiu k li vi nhau cm tng ca h, lng knh phc ca h v cuc khi ngha tht bi, v s thng xt ca h v s phn t y ca Nh Vua. C lc ti cng nh mt vi anh em lc quan v m mng, c mong rng ci tn Vua Duy Tn, uy tn v danh ting ca ngi c kh nng tp hp c nhng ngi Vit Nam yu nc Php, hi ngoi v ti nc nh. Lc by gi ti phong phanh nghe tin v nhng hot ng ca ng cng sn ng Dng, v nhng tn tui vang rn nh Tn c Thng, Nguyn i Quc, Nguyn lng Bng. Mt ch qun ch lp hin tin b s bo m cho Vit Nam khng tri vo mt ch cng sn, m vi t cch ngi Cng Gio ti khng th chp nhn c. Ti hy vng tht mong manh. My mi nm t y, sng di s kim ta ca Php, khng bit tm tnh ca Vua Duy Tn c thay i g khng. Khng c g bo m rng v Vua tr tui dm xng cch mng, dm hy sinh ngai vng hi cn l cu

15

thanh nin 16 tui, vn cn sng trong ngi n ng trn 40 tui, mang cp bc chun y trong qun i Php. Nhng ti khng lc no hi hn hay do d trong vic gip Vua Duy Tn, v theo ti s gip khng c tnh cch rng buc v dn thn m ch c gi tr a ra mt c hi, vi nhiu chn la. Nu s chn la v sau ca nh Vua khng ph hp vi hng, mong c ca ti, th ti vn c th rt lui, v ch lm nhn chng m thi. Ti thong hiu rng Vua Duy Tn mun da vo nc Php. iu c th l mt ci th bt buc i vi Vit Nam v ng Php. Nc Php khng th no mt ng Php. Vic thu xp vi nc Php cho Vit Nam c mt ch ng thch hp, xng ng l iu cn thit, min l ch ng khng qu thit thi nhc nh v gi vn nhng kh nng, nhng c hi tin b, dnh thm nhng ch quyn quc gia. Ti suy ngh cng kh nhiu v tng li, v s phn t nc v nht l v nhng e da nng ln s phn trong lch s nhng phong tro khi ngha. Khun mt mt minh ch rt cn thit, l iu d nhin. Nhng ai s l minh ch xng ng qui t qun thn, t hu, ton dn. Trong gii khuynh t, cng sn, hnh nh mt th minh ch bt u xut hin, mt c gi thng c gi l Bc, mt con ngi b mt m mi khi ni n nhiu ngi d bt ng chnh kin cng phi cm phc. Nhng trong gii ngi Vit Nam yu nc, khuynh hu, bo hong, th cha c mt vc dng minh ch no hin r. C ba v Vua i lc c nhc n Bo i, Hm Nghi, Duy Tn. n bui tip tn, anh em sinh vin v Vit kiu n trc gi. Vua Duy Tn n, ti ci bt tay mi ngi. Mt s nh Phm Huy Thng, V Vn Thi, Trn Hu Chng, Trn c Tho xm li hi v qu kh. Cu Hong lc u, v mt trm ngm, nh thn thng, nh au xt: - Xin cc anh em hy cho nhng vic qua c i qua lun. Chng ta nn ni nhng chuyn hin ti. By gi chng ta nn lm g? Cc anh em ch i. Vua Duy Tn ngng mt pht, cho mi ngi chm ch hn ri ni tip: - Qun ng Minh s thng Thi Bnh Dng. Pht xt Nht s bi trn Chu, cng nh c bi trn u Chu. V nc Php vi binh hng tng mnh s tr li Vit Nam. Chng ta cn phi chn la mt thi . Chng Php hay thn Php. Hin nay ti nc nh mt phong tro cng sn
16

ang ni ln, lin kt vi phong tro cng sn quc t. Chng ta li phi cn hp tc vi Php chng li phong tro cng sn. Chng ta vn i c lp, tuy nhin cng nh chp nhn mt s nhng iu kin ca ngi Php. Mt ngi thc mc hi thm: - Tha ng Mi ngi vn gi Vua Duy Tn l ng, v l mun ca ng, ng khng mun c gi l c Vua hay Hong b h chi c. Vy mt ngi hi: - Tha ng, hp tc vi Php cng c, nhng hp tc nh th no? Theo cng v no? Vua Duy Tn do d mt lc. Nt mt ng c v bn khon, ri cui cng Nh Vua tr li: - Ngi Php ang cn s hp tc ca chng ta ti chim ng Php. H c th chp nhn cho ta thnh mt quc gia t tr trong Lin Hip Php. Thit tng iu cng khng tri vi quyn li quc gia. Dn d chng ta i thm quyn hnh v cho chng ta. Trc binh lc hng hu ca Php, v hu thun ca ng Minh Ty phng. Chng ta bit lm g hn? Chng Php. Chng ta thy nhng tm gng chng Php, v ti y l nn nhn ca mt li chng Php nng ny vng v. Ri t nc chng ta s phi chu mt cnh chin tranh tn khc m kt qu cha bit l thng hay bi. Nhiu ngi vn cha hi lng v nhng cu tr li ca Vua Duy Tn, nhng phn ln e ngi khng mun bc l. Ba tic tr kt thc, v c th ni mi ngi ra v vi c bn khon. Ti c phn tht vng. Vua Duy Tn, ti khng thy ti nng hay c . Tuy nhin trc con ngi dy dn, da sm en, tai rng, mt n nang ti thy knh n vi phn. Trc khi chia tay, tt c mi ngi ng chung chp vi tm hnh k nim. C l ngy nay khng cn ai c mt bc hnh ny, v c mt lc mi ngi t coi l ci th bt buc phi chi mi lin h vi Vua Duy Tn. iu ny ti xin k sau. Khong hn hai tun, c l vo cui nm 1944, Vua Duy Tn tr li gp ti v cc anh em Vit kiu, sinh vin. Ln ny, ti thy ng thay i nhiu. Trc ht l y phc. ng mc qun phc sang trng, ng mt thng np v li l loi qun phc do ph. cu vai ng mang c cp hiu i T b
17

binh Php. Ti linh cm nh c mt s thay i trng i hn Vua Duy Tn, trng i gp my ln s thay i hnh thc y phc. Vua Duy Tn cho bit rng, ng c ngi Php gip thnh lp mt o qun ton ngi Vit Nam, vi mc ch s i tin phong trong cuc hnh qun ti chim ng Php. Hin nay o qun ny do ng cm u, v tuyn m c mt tiu on. Tiu on ny c em sang ng Constance, bn c. Phn ln qun s tiu on ny l nhng lnh th, lnh kh , v mt s t ngi Vit Nam gia nhp khng chin Madagascar v cc thuc a khc. Ti bt u thy r mu m ca ngi Php. H mun dng Vua Duy Tn nh mt l bi. Chnh Vua Duy Tn bit iu , nhng li chp nhn hp tc vi ngi Php. Php l nh chia Vit Nam lm ba quc gia t tr tr hnh, ring bit: Nam Vit, hay Cochinchine, thnh mt vng quc do Vua Duy Tn cai tr. Trung Vit, hay Annam, s trao cho Bo i, v hnh nh min Bc, th do p lc ca M, Php phi nh cho cc ng phi cch mng. Ti khng c bit lc by gi ngi Php c ngh n chuyn giao min Bc cho H ch Minh hay khng. Vua Duy Tn xng ra phong tro c T Tr, d nh t chc cc Vit kiu Php thin cm vi ng thnh mt ng. Ti thy qu r l n lc ca ng s tht bi, s khng qui t c bao nhiu ngi. Nhng thnh phn u t thy ng qu d di vi Php, bt u xa lnh ng. Tuy nhin ci huyn thoi ngy xa ca ng cng li cun c mt s nh, phn ln l lp lnh th, lnh kh hay Vit kiu gc lnh th li lp nghip trn t Php. Ti cng xin k ra ci tnh trng ca cc Vit kiu Php trong thi gian ny, hiu r hn v sau Vua Duy Tn khng qui t c ng o Vit kiu. Lc by gi Vit kiu ti cc xng my c i x thua thit v cng so vi th thuyn Php ng kh nng v nhim v. Lng ca h c th ch bng 1 phn 3. Mun c i x v hng quyn li ngang hng nh th thuyn Php, th ngi Vit Nam Php lc by gi c mt cch gn nh l duy nht: Gia nhp Tng Lin on Lao ng Php (CGT). Lc v cho n by gi, Tng Lin on Lao ng Php chi phi vo trong t chc ny th k nh tr thnh cm tnh vin ca ng cng sn Php. Ti v cc Cha hiu r tnh trng ny, ring ti c gng hot ng trong gii th thuyn Vit kiu Php khuyn h gia nhp Lin on Cng Nhn Cng Gio.
18

V quyn li, nu gia nhp Lin on Cng Nhn Cng Gio (CFTC), Vit kiu cng s c hng ng u nh ngi Php, nhng v ngi Vit Nam thch a dua, v thy c nhiu Vit kiu vo CGT, h cng gia nhp lun cho tin. Ti nghe nhiu ngi n rng phong tro C T Tr ca Vua Duy Tn gp nhiu tr ngi t mt t chc chnh tr Vit Nam Php, c l chi nhnh ng cng sn ng Dng. Trong cc tri lnh Vit Nam Php, nhng ng vin C T Tr c th b th tiu ri chn ngay trong tri lnh. Nhiu trng hp nh vy xy ra m cc s quan Php khng c cch g khm ph v trng pht th phm, v nhng ngi chung quanh qu s s khng b, khng bao gi t co. Sau ln gp g Vua Duy Tn ni trn, ti khng cn gp g ng na. Ti c hay tin ng sp v nc, v trc khi v c ngi Php cho mn my bay qun s Php sang Algrie thm Vua Hm Nghi ang b giam lng . Mt bui sng ti ang c sch trc phng th mt anh sinh vin Vit Nam n g ca, trao cho ti mt t bo Php. Ting anh run cm xc: - Tha Cha, Vua Duy Tn t nn ri. Ti cng git mnh hi li: - T nn lm sao? Anh sinh vin ch t bo. Ti ng lt t bo ra c. Ch l mt tng thut ngn ngi tai nn my bay trn ng t Php sang Algrie. Nn nhn c ch nht trn my bay l Vua Duy Tn. T bo cng ng my dng tiu s ca nh Vua, v ca ngi lng trung thnh vi Php quc ca ng. Ti khng hiu r chuyn g xy ra. Trong thi k nc Php va c gii phng, nhng cuc th tiu, m st ngay trong hng ng Php cng l chuyn thng ba. Nhiu tin n cho rng my bay khng b tai nn k thut, m b ph hoi. Trong qun i Php, mi ngnh, u c nhng ng vin cng sn v cng c mt s lnh th, lnh gc Vit Nam. Rt c th mt tri bom n chm c ng h c gi sn trong my bay, v khi my bay ra gia a Trung Hi th bom n.T Php sang Algrie, my bay ch bay qua bin. Mt chic my bay b nn ri trn mt bin mnh mng th cn du tch g na. Gi thuyt th nht c nhiu ngi ni n l cng sn th tiu Vua Duy Tn, v nhn thy uy tn ca ng s gy tr ngi cho h hn l nhng nhn vt nh Bo i, Hm Nghi. Vua Duy Tn l mt yu t bt ng trong vn bi ca cng sn. H khng chc hn Vua Duy Tn ngoan ngon u hng ngi Php, hay l Vua Duy Tn cn c mu m no.

19

Gi thuyt th hai c nhc n lc by gi th do nhng ngi thin cm vi Vua Duy Tn, a ra. Gi thuyt ny ni rng chnh Php hm hi Vua Duy Tn, v nhn thy ngi tuyn b hp tc ngoi mt, nhng thm tm c d tnh lc c ln ngi, s tuyn co vi quc dn mt nn c lp hon ton, t ngi Php trc mt vic ri rt kh x. Cho n nay b mt v ci cht ca Vua Duy Tn vn cn hon ton, v xem chng lch s khng cn chu vn ln mt ln no na. Sau ci cht ca Vua Duy Tn, phong tro C T Tr do ng sng lp sng leo lt thm v i thng na ri tan r dn, khng thy ai nhc li na. t nc bt u nhng bin chuyn ln v cu chuyn Vua Duy Tn b qun lng mau chng. Thnh thong nh li, ti vn bi ngi, thc mc. Bao nhiu nm t y khng dy khn c cho Vua Duy Tn hay sao? S hp tc vi Php m Vua Duy Tn chn l th tm hay ch l chin thut, l th on, l mt li hon binh chi k? C l v nhn xt vi v Vua Duy Tn cho nn trong nhng thng cui cng i ng, ti khng tm dp lm thn v gp g nhiu. ng cng khng thn vi mt ai m ti c bit Ba L. Lc by gi ti li cha h c ngh l nhng li ni, nhng kin ca ti c th gip ch g cho Vua Duy Tn. Ti cha c mt d tnh no v mt vai tr cho mnh trong lch s Vit Nam, hay cnh nhng ngi c hy vng lm lch s Vit Nam. i lc ti t hi nu ti ging gii, khuyn ngn, a kin th Vua Duy Tn c thay i k hoch khng, v lc , lch s Vit Nam s c vit li nh th no? Mt triu i Duy Tn c kh hn mt triu i Bo i khng? i lc ngh ti khng khi cm thy n hn b l c hi, c l v s n hn do vic ny gy ra, m sau ny c i lc ti lm vic c phn hng hi, i vi mt vi ngi lm chnh tr v lm lch s. C l v vy nn v sau ti thng th n v nhanh ming hn.

6. Trung thnh vi mu quc

Sang nm 1945, nc Php sau nhng nim hn hoan chnh tr th nghch bt u mu thun. Tng De Gaulle thy kh lm c vic g, t rt lui, v ng Bidault thuc ng MRP ln lm Th Tng. Ch trng ca ng Bidault cng nh ca ng ny, v c th ni l ca tt c cc ng chnh tr Php, l phi gi cc thuc a, v c thuc a th nc Php mi c lit vo hng cng quc trn th gii. Trong s cc thuc a ca ng Php c coi l quan trng nht v nhng l do d hiu: V tr chin lc ca ng Php, cch ring Vit Nam trn th gii, quyn li ca Php ng Php rt nhiu v rt ln, vn ling Php b ra Vit Nam k ra kh ln, v Php mun c th gi nhiu hn thu li v gp trm ngn ln vn.

20

Trong thi gian ny ti c tip xc vi mt vi nhn vt chnh tr Php, hoc l nhng lnh t trong cc chnh ng, hoc l cc dn biu. ai, ti cng nghe h ni n quyn li nc Php l trn ht, v khng th no suy suyn ci quyn li ti thng , v nhng s u tranh gnh c lp d rt chnh ng ca cc nhc tiu. Bi din vn ca Tng De Gaulle tuy chng ha hn g nhiu cho cc x thuc a, vy m cc ng phi chnh tr cng lo ngi l ha hn qu nhiu, v h khng mun nhc li na. H coi nhng ha hn ch l th on trong lc hon nn, tranh th dn thuc a khi ni ln phn li Php, nay Php mnh, khng cn gi li ha. Hn na Tng De Gaulle ra i. Mt lnh t trong ng MRP ca ng Bidault ni chuyn vi ti kh lu v thnh tht. ng bit ti ang ch n nhng phong tro u tranh nc nh. Ngi Php c s thnh tht rt d thng. H c th tch ri nhng thin cm ring t vi lng i quc ca ngi Php. K m ti ni trn y, t ra rt thng cm nhng lo u, nhng mong mun ca ti, v c l v th, v khng mun cho ti ri vo nhng tnh ton ngy th, khng cho ti bit v nhng k hoch ca Php i vi ng Php v cc thuc a. Cch ring i vi ng Php, th ch trng ca ng MRP v hu ht cc ng chnh tr Php lc by gi, l phi chim li bng mi gi. Nhng cuc thng thuyt vi Anh, M, Trung Hoa hin ang din ra trong hu trng chun b cho cuc ti chim ng Php. Nhng quan Ton Quyn, nhng lc lng ti chim c ch nh. Phng lc tip thu ng Php cng c tha thun vi Anh, M v Trung Hoa. Tuy nhin ngi Php cng hiu rng chng c g bt bin, v vy rt c th v p lc t pha M, Trung Hoa, v v nhng cuc tranh u ca dn chng ng Php, Php c th bng lng cho Vit Nam mt nn t tr rt hn ch, nhng trc khi cho t tr, Php mu m chia Vit Nam ra lm ba hay bn quc gia ring bit, tnh trng Lo, Cao Min, th Php cho l khng cn thay i. H quan nim rng mt khi gii quyt c vn Vit Nam, tc l gii quyt c c ng Php. Lo l mt dn tc d di, tinh thn quc gia cn non yu, thc chnh tr khng c vng vng, dn s tha tht, t ai th rng qu. Chng nhng h khng ngh n chuyn chng Php i c lp, m khng chng h cn mi Php li lu hn, nu h hiu rng khng c Php th e da ln nht i vi h l khi dn Vit Nam bn kia dy Trng Sn.

21

Ti ni cho v lnh t ng MRP bit rng nhng tnh ton ca nc Php cha chc g tt p v c li cho nc Php. Rt c th v ham h, mun gi c, m ri theo nh tc ng Vit Nam, li phi ng v khng. ng ta cng c nhng lo ngi nh vy, nhng ng ta cho bit v t i dn tc, nc Php khng th uy th ca mnh suy suyn mt cht g, nht l mi sau chin thng. Bt c chnh ph no khng gii quyt vn thuc a mt cch khn kho, thch hp, s b lp tc. Nu tr c lp ngay cho cc thuc a, th d dng qu, nhng s lm cho nhiu ng i lp vn vo c ch chnh ph yu, u hng, phn quc, v lt chnh ph ny trong 24 ting ng h. Trong thi gian u nm 1945, nhiu bin c dn dp. Cc sinh vin v Vit kiu linh cm c s c nhng bin c trng i xy n cho dn tc Vit Nam u nao nc mun lm mt ci g, nhng ci g phi lm th h cha hiu r. Vic u tin m ti khuyn h nn lm l tp hp cc Vit kiu sinh vin li trong mt on th c t chc, c sinh hot. Cng vic ny ang c xc tin th chng ti hay tin hai sinh vin Vit Nam c B Php Quc Hi Ngoi, tc l B Thuc a gi ln, v t hm sau trn i pht thanh Php, trn i pht thanh Vin ng, trn mt s bo ch Php, mt tuyn ngn mnh danh l ca nhng Vit kiu, sinh vin Vit Nam du hc Php c ph bin. Tuyn ngn ny, nhn danh nhng Vit kiu Php, nhng sinh vin Vit Nam du hc Php, nhn thy rng nhng ngi Vit Nam Php, cng nh c dn tc Vit Nam rt ly lm hn hoan thy nc Php tr li a v cng quc trn th gii, chc tng nc Php chin thng quc x c, cu mong cho nc Php v ng minh nh ui pht xt Nht khi Vit Nam v ng Php. Vy nhn danh nhng Vit Nam sinh vin Vit Nam Php, v thay cho dn tc Vit Nam, tuyn b trung thnh vi nc Php, sn sng em Vit Nam vo Lin Hip Php. Khi bn tuyn ngn ny c ph bin, mi gii Vit kiu sinh vin u phn n v mun phi hnh ng, phi ln ting. Lp tc Hi Federation Des Indochinois De France c thnh lp, vi mt ban chp hnh gm 12 y vin. Bu Hi lm Ch Tch, Trn Hu Phng Tng Th K, cc y vin khc th cng ton l nhng sinh vin m ti quen thn, nh Trn c Tho, Phm Huy Thng, Hong Xun Mn. Cng vic u tin, l ra mt tuyn ngn bng ba th ting Vit, Php v Anh, ph nhn tuyn ngn ca hai sinh vin kia, v khng chp nhn tr li tnh trng thuc a ca Php, i cho Vit Nam phi c c lp trt t.
22

Tuyn ngn ny li l rn ri, lp lun vng chc, v c ln ngi Vit Nam no cng phi cm ng, v tng ting, tng dng hm cha c linh hn yu nc ca anh em sinh vin, Vit kiu. Sau khi bn lun, Trn c Tho c nhim v son tuyn ngn, tuyn ngn c in ra, nhn danh hi Federation Des Indochinois, v c gi i cc S Qun ngoi quc, cc Ta Lnh S, i din c quan bo ch khp nc. N lm cho chnh ph Php c v bi ri, v tc gin. Ch my hm sau th chng ti hiu r phn ng ca chnh ph Php: Trn c Tho, Hong Xun Mn, Phm Huy Thng b bt giam vo nh lao Prison De La Sant. Ti c Ta Tng Gim Mc Ba L can thip nn khng b bt giam. Ngay vi hm sau, ti c tm cch vo thm Trn c Tho v mang qun o, thc n cho cc anh em trong nh lao Prison De La Sant. y cng l ni trc kia c ln giam gi Nguyn i Quc, Nguyn Th Truyn, Phan Chu Trinh. Sau v bt b ny Hi Federation Des Indochinois khng hot ng cng khai c na. Ti li tp hp cc Vit kiu Cng Gio thnh mt hi mi l Association Des Catholiques Vietnamiens De France, gi tt l ACVNF, s l ngun gc ca Gio X Vit Nam ti Ba L sau ny. Ti khng nh r l vo thng no, nhng khong ma Thu nm 1945, c th u thng 9, B Thng Tin Php trao cho chng ti mt bn thng ip ca 5 v Gim Mc Vit Nam (c cc c Cha Nguyn B Tng, L Hu T) i nc Php phi trao tr c lp cho Vit Nam, v ku gi nhng thnh phn dn chng Php tin b hy ng h s i hi chnh ng ny, trnh cho hai nc ci cnh tr nn th nghch nhau.

7.Cng sn Php v nn c lp Vit Nam

Tin Nht u hng, v chnh ph Vit Nam tuyn b c lp cng n tai chng ti. Ngi Php, trn t cch mt ngi, th ti thy c rt nhiu ngi thin cm vi phong tro i c lp ca Vit Nam. Khi nhn c thng ip ca cc Gim Mc Vit Nam, ti in ra khong mt trm ngn bn, nh cc hng o sinh Php i pht cc nh th ti Ba L, khu ph cn v nhng Tnh quanh Ba L. Sau khi thng ip ny c ph bin vi hm th mt s anh em trong ACVNF b bt, trong c Nguyn Hy Hin, nhng ch vi ngy l c th, c l nh c s can thip bn trong ca Ta Gim Mc Ba L. Ti nhn thy tnh th khn trng lm ri, v phi c gng lm cho nhng ngi c trch nhim trong chnh ph Php suy ngh k hn trc khi quyt nh iu g v Vit Nam.
23

C l chng ti hnh ng v tuyt vng th nhiu hn. Chng ti rt t hy vng nhng hot ng ca chng ti c th thay i chiu hng lch s. Tuy nhin chng ti khng th no ngi yn nhn lch s bi thm din ra. Ti t chc mt bui hp mt, hay gi l hi ngh, mt cuc hi tho g cng c. Ngoi anh em sinh vin, Vit kiu, ti cn mi nhiu nhn vt Php, v nhng ngi bn Php c thin cm vi Vit Nam. Trong s ny ti nh c Dn Biu ht l ng Borthien, thuc ng X Hi Php, ni ting l rt tin b v ch trng tr c lp cho Vit Nam, ng l bn thn ca H ch Minh. Cha Chaillel, Ch Nhim tp ch Temoignage Chrtien th c mi thuyt trnh. Cha Chaillel ngn ngi lu trc khi nhn li. Lc ti ng mi Cha thuyt trnh quanh vn nc Php vi nn c lp ca Vit Nam, thi ca ngi Cng Gio i vi vn chnh tr v.v, ng t ra trm ngm, i bch b trong phng ring ca ng my vng ri ng rt mt hc t kha ra mt tp h s kh dy, trao cho ti. - Cha bit nhng iu ny cha? D nhin l ti cha bit, v ti cha c nhng h s ti liu ny bao gi. Ti c vi. l nhng bo co v nhng ch th ca trung ng ng cng sn Php, cho cc phn b ng ti Php v ng Php. Ni dung ch th ni rng hin nay Vit Nam, mt phong tro cng sn ang ni ln i c lp, phong tro ny hnh ng theo ng li cng sn quc t. Vy th nhng ng vin nng ct ca cng sn Php phi kn o nhng tch cc gip phong tro cng sn Vit Minh. Tp ti liu c ch nu r tn nhng lnh t cng sn nh H ch Minh, Trn huy Liu, Nguyn lng Bng, Phm vn ng v nhng l lch, thnh tch ca h, nhm chng minh rng h l ng vin cng sn trung kin, c ng tch lu nm, v ng tin cy lm. Trong nm 1945, cc Vit kiu v sinh vin Vit Nam ti Php cha bit chia r l g. Nim hn hoan, hnh din dn tc ph ln mi bt ng chnh kin c th c. Cng sn cng cha l tnh cht tn bo ca n. Ti Php chc chn c nhng t chc ca ng cng sn ng Dng, nhng cha cng khai ra mt, cha nhn danh cng sn ln ting. Mi ngi Vit Nam lu lc ti Php ch bit mt iu: Nc Vit Nam, dn tc Vit Nam.

24

Nhng bt u t nm 1946, nhng mm mng chia r bt u. Ngay trong ni b nhng on th Vit kiu v sinh vin Vit Nam m ti gp cng gy dng nn, cng bt u xut hin s chia r. Mt vi anh em t chnh kin ln trn tnh ng boTrong nhng cuc gp mt, nhiu anh em khng n. Mt ln, hai ln khng n th c th cho l tnh c, l bn r n, nhng nm mi ln khng n th ch c th l c tnh. Li c mt s anh em cng khai ln ting bin h cho chnh kin ca h. Nhng cuc tranh lun thot ra khi khun kh ca s tho lun, ca s hc hi, m tr thnh nhng cuc ci v ln ting y th hn thng xuyn xy ra gia cc t chc Vit kiu v sinh vin. Ch trong t lu th hu ht nhng t chc Vit kiu v sinh vin Vit Nam ti Php m chng ti gy dng nn khng cn hot ng u n, thng xuyn na, m ch hot ng ty hng, ty nhu cu, ngha l khi c vic th anh em vn cn hp mt li vi nhau c. Ci ngy nh du s co chung ca tnh on kt, c th l ngy phi on Phm Vn ng sang Ba L. Ti khng thy lch s ni n phi on ny. Ti nh l vo ma Xun 1946, nh l cui thng ba, u thng t th phi. Nht nh l sau ci gi l tha c 6 thng ba gia Sainteny v chnh ph Vit Minh. Phi on Phm vn ng, trn danh ngha l phi on quc hi Vit Nam thm ving thin ch nc Php. Phi on gm c Phm vn ng, Nguyn Mnh H, Nguyn tn gi Trng, Hong minh Gim, v mt s ngi ti khng nh tn ht. Bo ch, tin tc Php chng ni g n chuyn ving thm ca phi on Phm vn ng, tuy nhin cc Vit kiu c thng bo bng in tn khng phi t nc nh, m hnh nh l t mt t chc cng chc Php. Ti c c dn u nhng anh em sinh vin, Vit kiu ra phi trng Orly n tip phi on Phm vn ng. Ti ngc nhin v phi trng khng c v g l sp n tip mt phi on quc hi ca mt quc gia, d l quc gia nh b. Phng khch ni m phi on s n trc tin vn khng khc g ngy thng. Chnh ph Php hnh nh chng c nhn vt no quan trng ra n tip, v cng chng c nghi l n tip chi ng k c. Lc phi c n, chng ti c bo tin, v ra sn phi c u ng ch. y l ln u tin ti c chng kin mt phi on cng du ca mt chnh ph Vit Nam c lp. D nhin l tt c chng ti hi hp v t m. Phm vn ng t phi c bc xung, nhn rng trc mt, ri tia nhn ca ng dng li trn phi on Vit kiu.
25

ng mc mt b u phc mu sm, khoc o lnh ko c ln tn cm. Sau ng l Hong minh Gim, Nguyn Mnh H, Nguyn tn gi Trng v vi ba nhn vin v danh. ng Phm vn ng c mt vi nhn vin thuc b ngoi giao Php ra n tip tn thang my bay. Hnh nh nhn vin cao cp nht ngch Th K B Ngoi Giao Php. ng hi cau my, mt xm li mt lc, v bt tay ngi Php rt nhanh ri tin ngay n pha chng ti. Lc ny th mt ng c v ti vui, ci m. ng ln ting cho hi chng ti bng ting Vit, nh mt anh em, hnh nh l Trn c Tho, gii thiu tng ngi cho ng. ng dng li ni chuyn vi ti kh lu, hi han nhng cng vic ca anh em sinh vin v Vit kiu. Khi phi on i n cc nhm Vit kiu ng hi xa ti mt cht, th Nguyn Mnh H i chm li, v n ni nh vi ti: - Con c chuyn quan trng mun tha vi Cha. Ti con s n. Phi on Phm vn ng c cc nhn vin B Ngoi Giao Php mi ln mt chic xe ca, loi xe but thng thng, c nhng dy gh ngang thng dng ch khch i Tnh, v c em v mt khch sn hng ba. S khinh mit ca chnh ph Php i vi phi on quc hi Vit Nam u tin tht l r rng. Ti hm , ti ch Nguyn Mnh H. Lc by gi ti ri khi Institut Catholique, v dn n trong khu 70 Arondissement. ng c v nghim trng, lo u. ng a cho ti my tp bo Cu quc v Hn Cng Gio cng mt t ti liu v Vit Nam. ng cho bit, ng nh nhng iu ti bit s qua, chnh ph Vit Minh, t trn xung di u l nhng nhn vt cng sn ct cn. Mt vi chnh khch quc gia c em vo trong chnh ph v p lc ca Tng Tu L Hn trc y, v nay ang b V nguyn Gip tm cch thanh ton dn, nu khng th bao vy v tc ht quyn hnh. ng cng k cho ti nghe tnh trng Vit Nam v nhng tin n ni v nhng v thanh ton Thi Nguyn, Cao Bng gia Vit Minh v cc ng phi quc gia. ng t ra lo lng v bun phin, v nhn thy tng lai nc nh nhiu ri rm. ng hiu nhiu v nc Php nn ng cng lo s rng nn c lp ca Vit Nam khng bn vng c. Lc ng sang Php th qun Leclerc vo H Ni v bt u c nhng ng chm gia qun Php v qun t v Vit Minh vi ni ti Hi Phng v H Ni.

26

Nhiu lc ng c c H dng lm thng ngn, mc du c H rt thng tho ting Php. l thi quen ca c. Nhng lc khng mun ni vi vng, mun nhiu th gi suy ngh, th c lm nh khng hiu ting Php cho thng ngn dch qua li hai ln. Nh ng cng c bit nhng xch mch, dng co gia c H v quan Cao y Php Argenlieu. Theo ng th Sainteny c c H tin cy hn i cht, v Sainteny cng t ra hiu bit tnh cnh Vit Nam, thng cm nhng kh khn ca chnh ph Vit Minh. Tng Leclerc cng c c H knh n lm. ng k mt mu chuyn v s khn ngoan kho lo ca Tng Leclerc khi vo H Ni. ng ti ci bt ay V nguyn Gip, khi Gip ra n tip v cho ng bng cu m u: Nhn danh nhng ngi khng chin Vit Nam, ti x in cho mng ngi ng ch khng chin Php ni ng. Leclerc cn t ra kho lo hn, khi ng ngh vi V nguyn Gip v vic thnh lp mt tiu on hn hp Php-Vit canh gc v dn cho cho ng. Tiu on hn hp ny s gm mt phn ngi lnh Php, v 3 phn lnh Vit. Nh vy v vn l nghi, th din cc n v lnh t v Vit Minh s c cung cp qun phc chnh t, v trang nhng loi sng ti tn hn, y nh lnh Php vy. Nguyn Mnh H cn cho ti bit l k c nhiu quyn hnh li khng phi l Jean Sainteny, hay Leclerc m l DArbenlieu, mt Thy Tu Dng Trappe kh tnh, t hiu bit v Vit Nam, v say sa vi danh d, uy quyn ca nc Php. ng tin on sm mun nhng xch mch gia ngi Php v chnh ph Vit Minh khng th no trnh c, v cha bit s bin chuyn n mc no, c gii hn c trong vng phi chng v c th dn xp c khng. My hm sau, Phm vn ng t chc mt bui tip tn dnh cho cc Vit kiu. Ngoi nhng sinh vin, Vit kiu m ti quen bit, ti nhn thy c mt s l mt. Phm vn ng ngi cnh ti, v ni chuyn rt ci m. C l lo s nhng cuc ci v v chnh kin, ng khng cp g nhiu n cc vn chnh tr m ch ni nhng chuyn thng thng. ng ni chuyn c duyn, ci m, vui v. Phi on Phm vn ng li Php u vo khong vi ba tun l m thi. V nhng hot ng ca phi on ny, ti nghe phong phanh rng h sang Php chun b cho mt cuc tham ving nc Php ca c H. Phm vn ng v cc nhn vin phi on tip xc nhiu vi cc t chc Vit kiu Ba L.

27

Ring ng th hnh nh gp g cc Dn Biu Php thuc khuynh hng x hi v cng sn nh Paul Rivet Jean Rous l nhng bn ca c H. Lc tin a phi on Phm vn ng v nc, ti v cc Vit kiu cng ra tn phi trng. Phm vn ng c v bun phin hn lc n, v s a tin ca chnh ph Php ln ny cng chng long trng g hn lc n. Ti nhn thy c thm vi dn biu cng sn, vi ngi Php c thin cm vi c H. Phi on a tin ca chnh ph Php th cng vn l nhng Th K B Ngoi Giao. V cc xe ca ch ng trc y, nay cng ch ng v phi on tr li phi trng. Lc ln khi thang phi c, quay li vy tay cho cc Vit kiu, hnh nh Phm vn ng ci chua cht cay ng. Mt ng m m v dng ngi c v mt mi, chu ng, nhn nhc. T y s chia r v chnh kin, ch ngha bt u tr nn trm trng v l liu trong hng ng Vit kiu, sinh vin Php. Trn c Tho t ti lui vi anh em, v hnh nh thin hn sang pha cng sn khng bit t lc no. Ti thy nh vy cng ht ham sinh hot vi cc on th Vit kiu. Ti c ngh n chuyn v nc, cng vi cc Cha nh Cha Mai, Cha Lp, nhng v thy tnh hnh Vit Nam cha ng ng ra sao c, nn hi ngn ngi. Nhng tin tc v Vit Nam th tht l thiu st, m h, th t Vit Nam gi sang cng rt tha him. Lu lm ti mi nhn c mt l th ca cc Cha t a phn Vinh. Ti cm thy bn khon tht nhiu, v khng bit quyt nh nh th no. Cc sinh vin, tr thc, mt s l t v nc, s cn li th chm ch vo vic sinh sng. Php chun b qun i can thip v ti chim ng Php. Nhng cuc ci v, tranh lun trong ni b ng cng sn Php v Vit Nam lt ra ngoi, cho thy rng cng sn Php khng hon ton ng h phong tro cng sn Vit Minh. Mt on hi k ca Maurice Thorez lnh t cng sn Php, bn thn v ng ch ca H ch Minh vit rng ng hy vng c tam ti s bay php phi khp Lin Hip Php, ng khng h ngh l ng cng sn Php ch trng t b a v ca Php ng Php. Chnh ph Php cng c hai khuynh hng. Khuynh hng th nht th cho Vit Nam t tr rng ri v thc s trong mt Lin Hip Php c sa i. Khuynh hng th hai ch trng phi ti lp uy quyn ca quc Php nh c v nu cn th bng qun i.
28

Ti Nam b, qun Php thay th qun Anh, v ang c nhng m mu l liu thnh lp mt nc Nam K t tr. Nhng cuc thng thuyt vi chnh ph Tng Gii Thch din ra Trng Khnh, Cn Ninh, nhm ha gii p lc v s can thip ca Tu vo Vit Nam, v v pha ny hnh nh Php cng ang thnh cng. Nhng tin tc trn, thm nhng tit l ca Nguyn Mnh H, ca Cha Chaillet lm cho ti bn khon rt nhiu. Li ni n Nguyn Mnh H, nhng tit l, tm s ca ng lm cho ti ngh rng khng th no theo cng sn thc tnh c. C by gi ti cng cn nh vy. ng l ngi tr thc, l ngi Cng Gio chn thnh, li sinh trng trong mt gia nh kh gi. Cho nn kh m tr thnh ngi cng sn cung nhit. C l hon cnh no bt buc ng phi hp tc vi cng sn. t lu sau khi phi on Phm vn ng ri Php, ti nghe tin ni rng c H ch thn sang Ba L thng thuyt vi chnh ph Php v vn quyn t tr, nn thng nht ca Vit Nam, v vai tr Vit Nam trong Lin Hip Php. Tin ny c loan i t gii cng sn Php.

8. Ba ln gp g H ch Minh
Ti cha c thy mt, hay thy hnh nh g ca ch tch H ch Minh. Nhng hnh nh ng trn cc bo Php t thng 9 nm 1945 u l nhng tm hnh c, m mt vi bo Php xin c ca s Mt V Hi Ngoi Php. Khi th ti thy mt thanh nin gy m, cao lu nghu, khi th mt c gi khong 50. Khng c g bo m cho ti nhng hnh nh l ca ch tch H ch Minh. Nh mi ngi Vit Nam Php thi by gi, ti rt t m mun bit mt c H, con ngi d sao th cng dnh c lp cho Vit Nam, v ang tranh u vi Php gi ly nn c lp mong manh . Php vo u nm 1946, thnh thong c tin n c H s sang Ba L, lm cho nhng anh em Vit kiu hi hp ch i, nhng ri bo li ci chnh rng c cha sang Ba L ln ny. Vo cui thng t, ti c bit Php v Vit Minh k kt mt tha c tm thi, giao quyn cai tr Trung v Bc b cho chnh ph H ch Minh, cn Nam b th gia tnh trng khng gii quyt, do Php qun tr, ch mt cuc trng cu dn . Tha c ny c gi l tha c 6 thng 3. Ti cng c

29

bit Hi Ngh Lt ngy 24.3.1946 gia V nguyn Gip v Pierrer Mesemer khng em li kt qu g. Nhng iu ny ti ch c bit tin qua bo ch, qua mt vi bn tin m lc by gi mt chc thng tin khng chnh thc ca Vit Minh Ba L phn pht. Ri qua nhng ngun tin khng xut x, loan truyn trong gii Vit kiu Ba L, cng nh trong gii chnh tr thn cng, ti bit chc rng c H sang Ba L. Ti v anh em Vit kiu, sinh vin hi hp ch i v chun b n tip. Chng ti cha ai ngh n nhng bt ng v vn chnh kin, t tng, tn gio. Mi ngi hnh din c mt chnh ph c lp, c mt lnh t dm ng u vi ngi Php. Theo tin t cc bo, th ti nghe ni rng ngy 30 thng 5 nm 1946, c H t Si Gn ln phi c i Ba L, cng vi Tng Salan v ng Jean Sainteny. n ngy 1 thng 6, i pht thanh Php , v i pht thanh Php loan tin Nam b tch ri v thnh lp chnh ph Nam k t tr, do ng Bc S Nguyn Vn Thinh lm Th Tng. Ti v anh em Vit kiu thy au nhi trong tim, ngn ng trc ci tin kh tin. iu mong c ca mi ngi Vit Nam, sau c lp, v km theo c lp l thng nht. Ti hiu th no l s nhc nh ca ngi Vit Nam phi chu s chia ct, ngi Trung k, Bc k vo Nam k phi c thng hnh. C l chnh s phn bi v sai li ny ca ngi Php lm cho l trnh ca c H khng gh Ba L ngay nh mi ngi mong ch m gh Biarritz. Ti khng hiu c anh em Vit kiu no c th ra n c H phi trng Biarritz khng, nhng trong s ngi ti quen bit th khng c ai i. C H li Biarritz kh lu. Ngy no anh em Vit kiu cng n cho ti hay mt vi tin, phn ln thuc loi tin n. Mt s trong cc tin ny nhc n s chia xt, au kh ca c H, m t c nh mt con ngi anh hng gp vn b, mt c g ang than khc cho s phn t nc. Ti khng tin m cng chng ng chi, ch ch i c gp c H, ch i tnh th hin r hn. Trong khong thi gian ny, mt chnh ph mi c thnh lp, chnh ph Bidault, thuc ng MRP. Nh ti ni trc, y l mt chnh ph thc dn thc s, mc du trong chnh ph ny c mt vi b trng cng sn, hay thn cng sn, nh ng Charles Tillon, B Trng Khng Qun. Ti hiu r cng sn Php khng
30

sn sng trao tr c lp chn chnh v ton vn cho Vit Nam, nh nhiu ngi mong. Cng sn Php v thc dn Php vn c th i i vi nhau khng c chi mu thun. S ch i ca ti v cc anh em Vit kiu ko di gn c thng. Vo ngy 20.6.1946 chng ti hay tin c H s t Biarritz ln Ba L ng sng 22.6. Hu ht anh em Vit kiu sinh vin, tr thc Vit Nam Ba L u t hp li vi nhau bn chuyn lp phi on n rc c H. Ti c chn cm u pha nhng ngi Cng Gio Vit Nam Php v cc Tu S Vit Nam du hc, v ti l Ch Tch Hi Tu S Vit Nam du hc Php, gm 30 Tu S, Linh Mc. Vit kiu Ba L lc by gi kh ng. Ti c bit ngoi phi on ca chng ti, cn nhng phi on Vit kiu khc, trong chng hn c phi on Vit kiu th thuyn, gm nhng ngi cng sn hay thn cng sn, i ring. Lc chng ti n phi trng Le Bourget th ni sn my bay u dy c ngi. Phi on Vit kiu ca chng ti ng nhp chung vo nhng phi on Vit kiu khc, c phi on ch gm 15 ngi, c phi on n non trm ngi. C l thy phi on chng ti c trt t, li gm my Linh Mc, nn nhng ngi t chc l n tip sp cho chng ti ng ln u. Ti nhn thy chnh ph Php ln ny n tip c H mt cch long trng. Tt c mt tin phng khch danh d phi trng u treo c Php chen k. C lnh v binh v gin kn sp hng trc chng ti. ng ring v xa trc mt chng ti trm thc, c phi on chnh ph Php, trong ti thy vi Tng Lnh, B Trng. ng Moutet l B Trng B Php Quc Hi Ngoi, hay b thuc a. Chng ti ch non mt ting ng h th nghe lnh V Binh Cng Ha v lnh kn h chun b. H ng nghim m mi ngi ngng mt nhn ln tri. Lc by gi s phi c ln xung phi trng Bourget cng khng nhiu lm. Chng ti nghe ting phi c n ln dn, ri mt phi c hai ng c l l h cnh trn phi o, chm chp chy v sn u trc mt chng ti. Dn kn tr bi quc ca Vit Nam trc, bi Marseillaise sau. Ti rm rm nc mt. y l ln u tin trong lch s Vit Nam, trong i ti, ti c chng kin mt quc trng Vit Nam c n tip theo ng nghi l ngoi giao. Cng l ln u tin ti nghe bi quc ca Vit Nam. Nhiu anh em Vit kiu quanh ti st st khc. C nhng ngi Vit Nam sng Php lu nm t 1918 n nay, hu nh qun ting Vit Nam, cng khng cm c xc ng.

9.Ln gp g th nht gia ti S phn ngi Cng Gio trong s phn Vit Nam

H:

C H xut hin, ng yn trn ca phi c. Ti khng hiu nh u m ti bit c l c H. C l nh dng ngi c bit ca c, nh nhng m
31

t trc y chng hoc l nh c l ngi Vit Nam u tin hin ln trn bc thang trc ca phi c. C H a tay vy cho mi ngi, ri chm ri bc xung. Sau c l ng Jean Sainteny, ri n cc nhn vt Vit Nam m ti khng bit r. Phi on chnh ph Php tin ra tn chn thang my bay cho n c H. Chng ti vn ng yn, tuy nhin c mt vi i din Vit kiu m b hoa bc ra, i v pha c H. nh mt c H sng ln, nhn vo m Vit kiu, v tin ngay n pha my i din m b hoa. C H c c ch thn mt t nhin, c m b hoa, v m lun ngi tng hoa, mt chp chp nh mun khc. Ti tin l c cm ng tht, ch khng phi nh ti ng kch. C lm ci vic duyt hng qun danh d rt nhanh, cho xong, ri i thng n m Vit kiu. Ti khng hiu v u m c n ngay trc mt ti trc tin, ri tip n cc Cha bn cnh. C bn b qun o kaki vng sm mu, c cao v thng theo li c o lnh Tu. C bt tay ti tht cht, ti ci. Nguyn Mnh H theo st sau c, gii thiu mt s Vit kiu vi c. C hn s gp li ti v anh em Vit kiu. Lc ni chuyn vi ti, c H c nhng c ch m ti khng qun c. Ti bn o chng, ngoi khoc o lnh c hng nt xung tn chn. C H khi th t tay ln vai ti, khi mn m nhng chic nt trc ngc ti. C nghe ti ni ting Ngh Tnh, c cng ni ton ging Ngh Tnh. Ai m khng cm ng khi nghe ting ni qu hng mnh, ging ni lng mc mnh? V ti khng cn chi l ti cm ng tht tnh, mc du nhng cu chuyn trao i ngn ngi trn phi trng Bourget sng 22 -6 chng c ngha g c bit. Nguyn Mnh H dng li, ni nh vi ti: - Cha nn tm dp ln gp c ch tch, khuyn c b ci vic i lp gio hi t tr. H nhy ti v hn s gp li sau. C H c v vui thch khi i tip xc vi cc Vit kiu. C mc nhng ngi Php trong phi on chnh ph Php ng ng ngn, hay lo o theo sau c. C chng c v g vi vng, tri li nh c mun ni chuyn mi vi ngi Vit Nam. Ch c ng Jean Sainteny l i theo c t u n cui. Lc bt tay khp ht cc Vit kiu, c quay tr v pha phi on chnh ph Php, v i vo phng khch danh d ca phi trng.

32

Chng ti vn cha v vi, ng li cho n lc c H cng vi phi on Php ln xe ri phi trng. Lc ngi trn xe, c cn nhoi ngi ra vy tay cho chng ti, v ra du hn gp li. Vi hm sau, Nguyn Mnh H n gp ti k li cho ti nghe nhng chuyn xy ra bn nc nh, lin quan n o Cng Gio. ng cho ti bit chnh ph Vit Minh ang c ch trng i tch ri Gio Hi Vit Nam ra khi Ta Thnh Vatican lp gio hi Vit Nam t tr, thay th tt c cc Gim Mc Php, cc Linh Mc Php, bng nhng Gim Mc Vit Nam, Linh Mc Vit Nam. Nguyn Mnh H khuyn ti nn xin gp c ch tch trnh by cho c bit iu khng c. Ti ng v ln Hotel Royal l ni c H v phi on Vit Nam , xin yt kin. Ti nhn thy ln ny chnh ph Php n tip c H xng ng vi mt v quc trng Vit Nam hn. Trc ca Hotel Royal treo hai l c ln, mt l c tam ti Php v mt l c sao vng. Chnh ph Php cn c mt tiu i gc danh d trc ca khch sn sau ny. Khi ti vo, th c mt ngi Vit Nam tip ti, ghi vo phiu li yu cu xin gp, danh tnh ti, v l do xin gp. Ti ch ni vn tt: Xin gp c ch tch. Ngi Th K khng cho bit bao gi c c H tip, nhng nim n hn s c thip mi n tn nh ti sau. u chng hai hm sau th c mt ngi em thip mi hn gi c tip kin n cho ti. Ti suy ngh v sp xp trong u c nhng g s tha vi c H. Ti ngh n s phn Gio Hi Vit Nam mt phn. Nhng ngh nhiu hn n s phn t nc Vit Nam. * Bui ni chuyn ln th nht vi H Ch Minh . Ti n Hotel Royal trc gi hn vi pht. Ti c dn vo mt phng khch sang trng, c mi ngi i din vi mt cnh ca th hai, khc vi cnh ca vo phng khch. t pht sau cnh ca trc mt ti m ra c H v mt ngi nh l Th K ca c, bc vo. C H ng yn mt lc kh lu, mt nhn m m v pha ti, c v nh ngc nhin, ng ngc. Ri c mm ci, a tay ra hiu mi ngi. C chm ri i ra pha ti v bt tay ti. Ti vn ng trc mt c, mc d sau khi bt tay ti, c ngi xung gh, ngng nhn ti nh ch i. Sau nhng cu cho mng, chc tng, ti vo ngay: - Tha c Ch Tch, c sang Php cng cn cho nc nh. Vi t cch ring v t cch Tuyn y cc Vit kiu Cng Gio Php, ti xin n cho c cu chc c lm trn s mnh i li c lp cho nc nh. C H gt g, mm ci, a tay mi ti ngi xung ln na, nhng ti xin php c ng. C nhn ti mm ci tht ti tn:
33

- Ti rt vui mng gp Linh Mc, v xin ni cho Linh Mc bit by gi ti nc nh, mi tng lp, mi thnh phn, mi giai cp, khng phn bit tn gio, cng on kt sau lng chnh ph tranh u cho mt mc ch duy nht l dnh li c lp v thng nht cho x s. Lc Nh S c chuyn vui bun g, th cng mi C o n d. Khi C o c chuyn g cng mi S n chia s. Nhng m ti phi ni thit vi Linh Mc rng bn o Cng Gio cha c t lp. Trong ton ci Vit Nam c 15 a phn th ch c 2 a phn c hai v Gim Mc Vit Nam cai qun, cn cc a phn kia th do cc Gim Mc ngoi quc coi sc. - Ti ngh cc Linh Mc tr nh Linh Mc phi cng vi chnh ph ta, tranh u i li quyn t tr cho cc a phn o Vit Nam. Linh Mc ngh sao? Ti c Nguyn Mnh H cho bit ng li ca chnh ph Vit Minh i vi Gio Hi Cng Gio Vit Nam, cho nn khng ngc nhin khi nghe c H ni nh vy. Ti bnh tnh tha: - Tha c Ch Tch, y l iu m ti mun tha vi c Ch Tch hm nay. Ti c nghe bn nc nh c phong tro i lp gio hi t tr. Tha c, nhng ngi Cng Gio Vit Nam chng ti cng mun t lp theo mt ngha no . Chng ti u mong cho cc a phn Vit Nam c y nhng Gim Mc u l ngi Vit Nam. cng l ng li m Vatican lun lun ch trng l theo ui. Tha c chng ti khng thy c g phi phn i, nu nhng ngi Cng Gio Vit Nam mun t m nhim ly s cai qun vic o trong nc mnh. Nhng tha c, ti thit ngh cch tin n s t lp cho Gio Hi Vit Nam phi c suy xt v thc hin ng cch. Tin y, c Ch Tch gh nc Php, nu c Ch Tch mun cho cng vic mau chng, thun tin, c Ch Tch c th gh qua Vatican xin gp c Gio Hong hoc nu c Ch Tch bn, th c mt phi on i din sang La M, thng thuyt vi Ta Thnh mt hip c (Concordat) gia chnh ph v Ta Thnh, yu cu Ta Thnh tn phong thm cc Gim Mc Vit Nam v tha thun vi chnh ph v mi vic b cc Gim Mc cai qun cc a phn Vit Nam. C H c v khng hi lng lm: - khng phi l vic ca chnh ph. Vic ca chng ti l lm sao cho cc gio dn Vit Nam ng c i cu kinh vi cc C o Php v lm nh vy th c v cn chu n l Php, trong lc c nc ng ln dnh c lp vi ngi Php. Ti hi bt mn v ci quan nim cng nhc ca c H:
34

- Tha c Ch Tch, ngi Cng Gio i cu nguyn u, c ai xng kinh th cng ch cu nguyn vi Cha, ch khng h c chuyn cu nguyn vi ngi Php. V li theo tinh thn Cng Gio, th chng ti coi mi ngi ging nhau, cc Linh Mc ngoi quc, hay Linh Mc Vit Nam, v phn o khng c g c bit c. Nu chng ti cn phn bit ngi Php vi ngi Vit trong vic o, th Ta Thnh s cho rng ngi Cng Gio Vit Nam cn u tr, thiu k lut o, v s khng th xc tin vic trao quyn cai qun cc a phn v cc h o cho cc Gim Mc v cc Linh Mc Vit Nam c. - C l c H nhn ra ti ny c th gy rc ri, mt lng, nn vi lnh sang chuyn khc. C hi ti tnh hnh cc Vit kiu, sinh vin Php, vic hc hnh ca ti. Lc ny c thn mt, ci m, vui tnh. C hn s mi ti, cc Cha v Vit kiu sinh vin n d mt ba tic. Ti nhn thy cu chuyn ny khng c kt qu nh ti mong mun. Ti khng tm c mt li ha c H s thay i ch trng, nn ti cng khng mun nhc li na. Ti xin kiu t, v khi tin ti ra ca phng khch, c H vui v bt tay ti, t tay ln vai ti mn m nhng nt o chng trc ngc ti ni nhng cu chuyn nc nh, lm nh l thn mt vi ti lm. Cuc tip xc lu di u tin gia ti v c H lm cho ti lo lng v bun ru kh nhiu. Ti va knh phc c H l mt nh cch mng, mt v lnh o quc gia c ti, nhng ti cng lo lng cho Gio Hi Cng Gio Vit Nam, cho tng lai x s Vit Nam. Nhng quan nim hp hi v sai lm v vic o c th gy ra nhng xung t nguy him gia ngi Cng Gio v phong tro Vit Minh, cng nh c th gy nn nhng phn ng bt l i trn quc t cho chnh ph Vit Minh. Ti linh cm c nhng giai on en ti sp n cho Gio Hi Vit Nam cng nh cho t nc Vit Nam. Ti khng mt lc no cu mong cho ngi Php t li quyn bo h Vit Nam, nhng ti mong c Php v chnh ph Vit Minh c th i n mt s tha thun chung, trong s phn ngi Cng Gio Vit Nam khng b thit thi. Ti cng rt lo s nhng ngi Cng Gio c tinh thn hp hi s gy nn nhng xung t tai hi vi phong tro Vit Minh, ang c coi nh mt phong tro ton dn, v mt ln na, b hiu lm l i ngc vi quyn dn tc.

10.C H khuyn ti: Ch cn tr, p trai, Khng ly v ung qu

Ti ra v mang nhiu lo u. Ti cha bit g nhiu v c H ch Minh nhng c iu ti nhn thy ngay. C H l mt con ngi cng rn, cung nhit, cng quyt, nh lm g th d bao nhiu tr ngi cng san bng lm cho k c. S mm do kho lo ca c H ch b ngoi, ch l mt
35

li chinh phc cm tnh ngi i thoi, thm tm c, khng bao gi c v nghe ngi i thoi hp l m thay i quyt nh ca c. Ti thn phc, nhung s hi con ngi nh th. Ti m h thy con ng m c H s a y dn tc Vit Nam, Gio Hi Vit Nam vo: Chin tranh, mu thun, thanh ton ln nhau, n p v st hi nhng thiu s chng i, trong c o Cng Gio. Ti cng c bit qua tin tc, lch s ca nhng phong tro cng sn Nga, M Ty C, Ty Ban Nha, Nam T v.vv khng mt ni no s thnh lp mt ch cng sn em li mt iu g tt p hn cho ngi Cng Gio. Ti l mt Linh Mc Cng Gio, ti khng th no ng vi mt ngi ch trng bin Vit Nam thnh mt quc gia cng sn. Nhng ti l ngi Vit Nam, v lc ny iu cp thit l phi i li c lp t tay ngi Php, v nu ti khng gp cng sc th cng khng n lng no chng li, d bng li ni, bt c mt th lc chnh tr no ang mu i c Lp cho t nc. Nhng ngy sau ti khng ngt suy ngh v s phn t nc mnh. Ti theo di qua tin tc, qua nhng cu chuyn vi cc Vit kiu, i lc vi Nguyn Mnh H, nhng hot ng Ba L ca c H. C nhng Vit kiu ngng m c H thc tnh, hay l c ng cng sn t chc th khng bit, nhng ngy no cng ra ng trc Hotel Royal ch c nhn mt c H mt ln ri tr v. Nhng ai ra vo khch sn ny h u nh nhn mt. Nh nhng cu chuyn vi h, ti c bit s lc rng ngi Php khng thc tm thng thuyt vi c H. C bun v bt mn, khng d nhng cuc hp Fontainebleau. Nh nhng ngi st sng theo di cc hot ng ca c H v quanh c H, ti bit c rng trong thi gian Ba L, c H tip xc vi cc lnh t cch mng Phi Chu, nh lnh t du kch qun Algrie sau ny l ng Ferhat Abbas. iu ny khng c g kh hiu, v ai cng bit c H l tc gi cun Le Proces De La Colonisationd Francaise m Nguyn Th Truyn ta. ng Ben Gourison, sau ny Th Tng Do Thi, lc by gi Ch Tch mt Hi i Hu Do Thi Php, cng n ni chuyn vi c H vi ln. Nhng nhn vt n thng nht l ng Paul Bernard, Gim c Ngn Hng ng Php. Ti ngh rng c H khng qun c nhng vn thit thc ca t nc: Vn kinh t.
36

T lc ti gp c H v ni chuyn vi c c khong bn hm th ti v vi Cha khc nhn c th mi d mt bui tip tn. Hi ra ti c bit nhng Vit kiu khc nh Trng Cng Cu, Trn Hu Phng, V Vn Thi cng nhn c thip mi nh ti. Ni l mt bui tip tn th hi qu ng, y ch l mt ba n thn mt, nhng ngi c mi phn nhiu ti c quen, gm tt c khong non 30 ngi. Ti v Cha Lp, Cha Tin n vi nhau cng mt lc. Mt vi anh em Vit kiu n trc, v ang ng trong phng khch. Mt lt th thy c H bc ra, bt tay mi ngi, ti tr trn vi mi ngi, trong phng kh ch, ni chuyn phim. Ti phi cng nhn c H l mt ngi hiu bit rng ri. Vn g c cng c th ni chuyn s qua v t ra hiu bit, chm ch nghe chuyn. Nhng anh em Vit kiu c mi hm y gm ton phn ln nhng nh tr thc, nhng sinh vin tt nghip, ngha l thnh phn Vit kiu u t Php. D mi ngi knh n c H, nhng trong cu chuyn, i lc c , i lc v tnh, h khng khi nu ln nhng vn kh khn, c th lm cho ngi c hi lm vo th kt. Ti cha lc no thy c H b kt nh th. V li c c li nh trng lng ti tnh. Vn g c thy kh tr li tha mn ngi i thoi, c lp tc ni sang chuyn khc, ni n mt vn khc tht hp dn, lm cho ngi nu ln cu hi kh qun mt cu hi ca h. Khong na gi sau, nhng khch mi n y , v cng va ng gi ghi trong thip mi, tc u khong 12 gi tra, c H mi mi ngi sang phng n. Hin nay Hotel Royal vn cn, c lc cn c gi l Hotel Royal Monceau, v phng tip tn ti ni ny vn khng thay i g nhiu, bn n l mt bn ch nht ln. C H cm tay ti dn n chic gh bn tri c, v ch cho Cha Lp ngi bn phi, Cha Hong Trng Tin ngi i din. Nhng anh em khc c c sp xp ngi vo bn. T lc gp cc anh em Vit kiu cho n lc ngi vo bn an, c H ch ni nhng chuyn lt vt, th chuyn m ngi ta gi l chuyn phim, khng u vo u c. Nhng trong mi cu ni c H thng khuyn anh em Vit kiu tham gia vo cng cuc u tranh i c lp.

37

Lc vo bn n, c H chng h dng ci li c din vn long trng. C ngi ngay vo bn n, v lc nng ly ru u, c ni ging tht l nng nn, thnh tht: - Chnh ph bn nc nh ang theo ui mc tiu tranh th c lp, em hnh phc li cho ton dn. Nhng mun em hnh phc cho ton dn, th phi thc hin x hi ch ngha. Gi s m Cha Gisu sinh ra i vo thi i ny, trc s au kh ca ngi i nh lc ny, m Cha mun cu vt, th chc l cng phi theo x hi ch ngha. Ti v cc Cha mm ci v ci li so snh k cc ca c H, ti tr li c: - Tha c Ch Tch, v vic tranh th c lp, th mi ngi Vit Nam Cng Gio hay khng Cng Gio u sn sng tham gia. Nhng v vic thc hin x hi ch ngha, th chng ti thit ngh c nhiu ngi khng ng rng l gii php duy nht em hnh phc li cho con ngi. C H v vai ti, ci: - Cha li tuyn truyn ri. C l lc ti cn tr, nn ti c hi long trng trong cu chuyn mt cch qu ng. Ti khng ci, tha li: - Tha c Ch Tch, ti u c tuyn truyn. Ti ni ra ai nghe th nghe, ai khng th thi, ti chng bao gi ch trng bt nhng ngi khng nghe theo li ni ca mnh vo tri tp trung c. C H ch kh cau my: - o Cng Gio ch c nc binh nh giu, v vi nh giu. Nh giu cht th git chung inh i, lm l m long trng, cn nh ngho cht th im hi lng ting. Nh vy lm sao Cha bit linh hn nh ngho va thot khi xc m n rc v thin ng? Ti li cng nghim hn na, v nht nh phi ci li c H. - Tha c Ch Tch, o Cng Gio chng h bnh nh giu bao gi. Cha Gisu ra i trong gia nh ngho kh, ging o cho ngi ngho trc. Nhng s d c nhng ngi Cng Gio ngho, nhng ngi giu, l v o Cng Gio l mt thnh phn x hi, sng trong mt x hi, v x hi c k giu ngi ngho. Nu x hi c giai cp th o Cng Gio phi chp nhn, nhng khng phi l tn ng hon ton u. o ch trng mi

38

ngi ngang hng, bnh ng trc Thin Cha khng phn bit giai cp chi c. C H lm thinh mt lc, mt lc y hi nghim, nhng c ti ci ngay, i sang cu chuyn khc, ging na bng a na thnh tht: - Cc ch cn tr v p trai c sao khng chu ly v i? Cc ch khng ly v, x hi, t nc thit thi bit bao nhiu? Lc ny ti dng ging bng a tr li c: - Xin li c ch tch, th ti sao c khng ly v lm li cho x hi? Chng ti c thn nhng s c thn ca chng ti khng lm thit hi g cho x hi, cng nh c thn ca c ch tch vy m. - Ti c thn c, nhng cc ch cn tr, c thn sao ni. Trng thy hoa, sao khi mun hi c. - Tha c, by gi c gi, nhng trc kia c cng tr nh chng ti, m c vn c thn c, th chng ti cng c th c thn c, chng ti cng c th trng thy hoa m khng mun hi v bn theo mt l tng khc. Thy ti ci hi hng, c H ci ri bt sang chuyn khc. Trn Hu Phng ngi cui bn ct ting hi: - Tha c, c ngi u, xin cho chng ti c bit? C H tr li: - Ti ngi Vit Nam. - Vit Nam nhng l Tnh no? Ti nhn v pha Trn Hu Phng v ni: - Anh Phng tht ng ngn, ging ca c l c ging Ngh An, anh cn hi lm g na. Mi ngi ci ln v ba tic c tip tc trong bu khng kh vui v m m cho n hai gi chiu mi tan.

11. Nhng hot ng ca H Ch Minh trong ba thng ri Php

39

Mt giai thoi c gii Vit kiu thi by gi nhc n hoi, lm cho ti phi nh li. Tp ch Le Paria l mt tp ch cng sn cc oan do chnh c H sng lp v lm ch nhim, ch bt, kim nhip nh vin kim bnh lun gia, trong nhng nm sau Nht Th Chin, cng vi c Nguyn Th Truyn. Sau khi c H ri nc Php, n chuyn giao cho mt ng vin cng sn Php v ng Dng. N khng sng gi nh ngy xa, nhng vn sng ly lt, v trong nhng ngy c H sang Php ln ny tp ch Le Paria ng mt bc th ng li c H, ni l ca nhng ng ch do c o to, nhng thy c phn bi nn nht nh chi c, chng c. Th ng nh vy: Chng ti l nhm ng ch t i cn li do ng ch (H) o to nm 1925. Nhng t tng ca ng ch thm su vo chng ti. Chng ti xem ng ch nh biu tng cho tt c nhng tng lp th thuyn Vit Nam tr. Chng ti khng ng li phi mt ht mi hy vng sau tha c ngy 8 thng 3 (gia c H v DArgenlieu, Php thao tng Nam b). ng ch k kt mt tha c chp nhn t tr m khng phi c lp. Sc mnh ca lng tin tng ca chng ti t vo ni c l lnh t phong tro cch mng phn ngy nay cng ngang nga vi lng cm phn ca chng ti. Chng ti ly lm xu h l ngy xa chn lm lnh t. Nhng nhn dn Vit Nam khng bao gi tuyt vngH s tip tc con ng c vch nhng khng noi theo cho n cng. S bo Le Paria ny gy nn mt v tm gi l x cng an. C H phn i chnh ph Php, cho rng chnh ph Php c tnh lm rc ri cho c, h nhc c, ch nho c. C i gp i din nhm ch trng t Le Paria. Trong mt ln gp g vi i din B Ngoi Giao Php, c H lm mt ni gin, chua cay, trch mc chnh ph Php. i din B Ngoi Giao Php, chnh ph Php mc by, xin li c H bao nhiu ln v v ny, v nhng mt v Php, cn b thng tin mt ca Php sau phi i cn dn cc bo cn d dt trong mi bi bnh lun, ch trch g cp n c H v vn Vit Nam. Trong lc c H Php, cc bo Php tuy gi l t do, nhng thng cm vi chnh ph, nn ring cc ti Vit Nam, th coi nh c kim duyt. Nhng m c H khi lm mt gin v bi bo Le Paria khng phi ch c nh vy u. C mun ly ci lp trng qu khch Le Paria lm mt tiu chun so snh vi lp trng tht l n ha, mm do ca c, v nh
40

th chng minh vi ngi Php rng ngy nay c v dn tc Vit Nam chn nc Php lm mt ng minh n anh, ngha l c chu nhng b nhiu lm, nhng Php cng nn hiu cho c, ng bt c nhng b hn na, bi v sau lng c, cn nhng thnh phn qu khch khng th no cho php c li thm bc na. My thng lin, ngha l t ngy 22 thng 6 n 13 thng 9, Hi Ngh Fontainebleau vn tip tc. C H bt mn v tht vng. Sau my phin nhm u, c hon ton giao ph cho cc i din. Nguyn Mnh H thng i d vi nhiu nhim v, mt trong cc nhim v l thng ngn, v H gii ting Php, m cng gii ting Vit. i lc H tr li gp ti v k cho nghe nhng chuyn xy ra trong hi ngh. C H c v khng gp gp k bt c mt hip c g vi Php. Ngi ta c cm tng c H c tnh ko di hi ngh. Ngi Php th cng mun ko di tnh trng nhp nhng ny, c l cho s phn chia Nam b tr thnh vng chc v t nhin hn. Bn Si Gn, chnh ph Nguyn Vn Thinh tr thnh b nhn thc s ca Php. C nhng c quan hnh chnh cng do ngi Php lm trng s. Ngi Php c cm tnh vi c H nhiu lm. Nhng c mt iu bt ng c H lc sang Php khng tnh n: Nhng lnh t cng sn ngy nay t ai bit n v thn thit vi ng vin cng sn k cu trong nhng ng vin sng lp ng cng sn Php, sau Nh Th Chin l Nguyn i Quc, nay l H ch Minh. V vy s h tr, hay thin cm ca ng cng sn Php m c H mong mi khng xy ra. Trong mt bui tip tn vo ngy 25 thng 6, tc l trc ngy chng ti d tic tra ln th nht vi c H t chc ti khch sn Royal mt cuc tip tn long trng mi rt ng quan khch. ng cng sn ng Dng Php, v cn b Vit Minh i li ko s Vit kiu, khong vi trm ngi ko n quanh Hotel Royal biu tnh hoan h tnh thn thin Php Vit, lc c H tip cc chnh khch, tr thc, nhn s, bo gii Php bn trong khch sn. Trong bui tip tn ny mt ng vin cng sn Php, thuc h phi Trotsky, tc l t quc t, c hi trng hp ci cht ca T Thu Thu. C H lm mt bun ru, thiu no, tr li rng: ng Thu l mt nh i quc ln, v chng ti rt bun lng khi hay tin ng mt. B hi dn, ai l th phm th tiu ng Thu, c H tr li gng gng: Tt c nhng ai i sai con ng ti vch, u phi b tiu dit. Con ngi cng sn gio iu c H hin r trong cu ni , v cu ni tn bo gii thch c nhng hnh ng sau ny ca chnh ph Vit Minh vng gi l gii phng.
41

C l nh tui tc, cho nn c H ni chuyn thn mt vi cc thiu ph Php, n b Php rt t nhin. Trong cuc tip tn ny, t chc trong vn hoa Hotel Royal, c H t hi nhng bng hng p nht ci ln o, ln tc nhng b mnh ph tham d, km theo nhng li khen o p, nhng cu ca tng nc Php. Ngy 13 thng 7, c H m cuc hp bo, v cc bi tng thut c ng trn mt vi bo Php. Lc bo ch quc t cha ch my n vn Vit Nam, v h xem y l mt vn ni b ca nc Php. B Ngoi Giao Php cng ang vn ng vi cc Ta i S ng Minh, nht l vi M v Anh, thu hp tm quan trng ca vn ny thnh chuyn ni b ca Php. Cuc hp bo ngy 13-7 khng c ting vang nh c H mong c. Trong cuc hp bo ny, c H xc nhn c l Nguyn i Quc. C tr li bo Le Monde, hi c v lai lch ca c, trong cu hi c nu thc mc c H c phi l Alias Nguyn Tt Thnh, Nguyn i Quc hay khng? C H mm ci, tr li mt cch mp m, nc i: Ti phi sng ln lt, chui rc, cho nn ci vic i tn ny tn n khng c g ng ngc nhin. V ti ch thc hin cng khai k t ngy 20 thng 8 nm 1945 (ngy tuyn co c lp). C H ln Ba L ngy 22 thng 6, nhng mi n ngy 2 thng 7, tc 10 ngy sau, c mi gp Th Tng Php Beorbed Bidault. Cuc gp g ngn ngi v Bidault c v khinh thng c H. Trong thng co chung c H ht sc nhn nhng, mm do: Chng ta s thnh tm hp tc vi nhau theo tinh thn nhn bn m cc Trit Gia Khng Gio cng cc Trit Gia Ty phng u chia s, thit lp mt mi lin h mi gia nhng con ngi cng t do, v cng tng quan vi nhau. Nh chng ta thy, bn thng co c tnh b st ci : Gia hai quc gia t do c lp, tng quan.

12.Ngy Ct-To-Duy- 1946: C H thnh Quc Khch ca Php

Nh nhng cuc vn ng khn kho, dn d c H tr thnh thng khch ca chnh ph Php, ca nc Php. Chng ta thy c i t ch kn o ti Thnh Ph Biarritz, n Ba L, v vo ngy 14 thng 7 tc l ngy quc khnh Php, c H c xp ch ngi trn hng gh danh d, ngang hng Th Tng Bidault. Trong cuc l hm , c H nhn danh quc trng Vit Nam t vng hoa tng nim ln m chin s v danh. T y c c t th mt quc khch ca Php ri. Nh ni trn ng Bidault l mt ngi c tinh thn thc dn v khinh mit ngi Vit Nam l liu. Trong vic sp xp ch ngi trong ngy quc khnh Php, c H i ngi ngang hng vi ng Bidault, nhng ng Bidault nht
42

nh khng chu nh vy. Cui cng ban nghi l phi sp nhiu khn i gn nhau, nhng ci cao ci thp, hn km nhau vi phn. C H c sp ngi cng tm gi l ngang hng vi ng Bidault trn khn i ring, thp hn khn i ng Bidault vi phn, nhng xa th thy ngang nhau. C H c xp ngi chung vi cc lnh t cng sn nh Thorez v cc b trng cng sn nh Tillon (b trng khng qun). Nhng ngy Ba L ko di m khng ch li g. Hi Ngh Fontainebleau, theo li k ca Nguyn mnh H, th ch l mt phin hp Php ra iu kin v phi on Vit Minh t chi cch no cho kho lo, khng tan v ngay l c ri. C H chn nn, v nhn mt hm gp li mt ngi bn Php quen thn lu nm, v chng ng Raymond Aubrac, hin sng trong mt bit th rng ri vng qu ph cn Ba L, c H phi on ca ng li Hotel Royal, trong lc c v vi th k di n nh ng Aubrac. V ng ny l b Lucie Aubrac, l dn biu cng sn trong Quc Hi Php. C H di v nh gia nh Aubrac t ngy 12 thng 8 v li cho n ngy 15 thng 9 tc l ngy c ri Php tr v Vit Nam. Chnh ph Php dnh cho c H v phi on Vit Minh vi chic xe du lch, ti nh hnh nh l my chic Citroen, loi ba hng gh, vi ti x v cn v cng mt i cnh st. Lc di v nh Aubrac, c H em theo chic xe, nhng yu cu khi c cnh st. Mi sng c dy sm, duyt qua cc bo Php, cc bn tng thut phin hp hm trc, ri dng sng vi gia nh Aubrac v ln Ba L. Cng ko di, Hi Ngh Fontainebleau cng lm vo tnh trng b tc, v. Fontainebleau l mt ni tuy chng xa Ba L lm, nhng kh hu li lnh, v phng hp th thiu tin nghi. Nhng ngi Vit Nam tham d hi ngh c l v ci rt lnh khng quen Php, m ra lm l. Pha phi on Php ch gm nhng chuyn vin v vn thuc a, m khng c mt nhn vt chnh tr c hng no c. V vy vn c t ra u khng th gii quyt ti ch, m phi ch phc trnh ln. im bt ng ln nht gia hai phi on, hai quc gia, l pha Vit Minh th mun ng trn lp trng mt quc gia c lp, ch quyn, thng thuyt v mi lin h theo php l quc t, vi mt quc gia bn. Trong lc pha Php mun coi hi ngh ny nh mt cuc hp ni b gia ch v t, m ch d nhin l nc Php. H ch mun phi on Vit Minh chp thun nhng n hu ca Php, nu c sa i th ch sa i i cht
43

thi. im bt ng quan trng th hai, l phi on Vit Minh quan nim nc Vit Nam thng nht t C Mau n Nam Quan, do mt chnh ph v d nhin l chnh ph Vit Minh cai tr. Phi on Php theo ch th ca chnh ph v da theo tha c thng 3, th coi vn lnh th Vit Nam cha c gii quyt: Nam b c chnh ph t tr di nhn hiu gi Nguyn Vn Thinh, nhng c ha l s c t chc trng cu dn quyt nh st nhp hay tch ring. Trung v Bc k th c th trao cho chnh ph Vit Minh, nhng chnh ph ny phi cng nhn tnh cch chuyn tip, lm thi v phi ch sau cuc trng cu dn ton ci Vit Nam mi dt khot. Tuy nhin c mt iu m chnh ph Php khng bit v nu bit th c l Hi Ngh Fontainebleau khng tan v, chnh ph Vit Minh coi vic thng nht ba min quan trng hn vn c lp. Do nu Php chu cho ba min thng nht, th Vit Nam c th chp nhn qui ch t tr trong Lin Hip Php. Nhng lc by gi Php theo ch trng v mu k ca DArgenlieu, tch Nam b thnh cng ha Nam b t tr, cho nn by gi nhng b im ny ngay, khi cha c trng cu dn th c v Php chu thua sao. Cho nn Php khng nhng b v vn thng nht lnh th. n ngy 12 thng 9, Hi Ngh Fontainebleau k nh tan v. Mt phn phi on Vit Minh ri nc Php tr v H Ni. Mt thng co ca phi on Vit Minh c ph bin, c che du s tht bi, c m rng ca thng thuyt. Thng co khng c ni n nhng iu g tha thun c, m ch ni rng hai chnh ph mong c s tip tc ni chuyn nhau nhng cp b a phng v nhng tha c gii hn. Ti H Ni nhng phn t qu khch rc rch ni ln chng li Vit Minh. Khi hay tin Hi Ngh Fontainebleau tht bi, cc ng phi cch mng cng khai ch trch chnh ph Vit Minh v c H. V vy c H mun mang v nc t ra mt tha c no minh bch hn l mt bn thng co khng c gi tr g ht. C ch cn trng cy vo mt con ng: K vi B Php Quc Hi Ngoi, tc l b Thuc a Php, mt tha c kiu . D nhin y l mt thit thi nhc nh cho chnh ph Vit Minh: Quc trng mt quc gia, d nh b khng th no h mnh k kt vi mt B Trng, li l B Trng B Thuc a.

44

Lm nh vy ng nhin c H nhn chu cho Vit Nam lm x thuc a, chp nhn uy quyn ca thc dn Php v ring c tr thnh b di ca Marius Moutet, B Trng B Thuc a Php.

13. Ln th ba, c H ni r phi nh Ty nu

T ngy 11 thng 9, gn nh sut ngy, c lc ln sang m, c H n gp ng Marius Moutet, B Trng B Thuc a Php. Trong nhng ngy cui cng Php ny c H lc no mt cng c v bun ru, au kh, trm ngm. Nhng Vit kiu thnh thong gp c khng my lc thy c ci na. Trong khong thi gian ny, chng ti v mt s Vit kiu kh ng nhn c thip mi ca c H, mi d mt bui tip tn nh ng Raymond Aubrac. Hu ht nhng Vit kiu ti quen bit u c giy mi. Nhng ngi trong nhm quen bit vi ti khng my ai giu, cho nn cng hn chung nhau i chuyn xe but. Lc chng ti n khong 4 gi chiu, th s Vit kiu c mt ri kh ng, c khong vi trm ngi. Ti c ngi l sau hai ln gp g c H, ln no ti cng ln ting ci li c, ln ny c th c s bc mnh vi ti. Nhng iu ti khng ng, l c H nim n vi ti nh trc. C n chng ti ngay gn cng vo vn. Bui tip tn tnh t chc trong vn, cho nn ti thy bn gh k sn, n mc sn, trn cc nhnh cy, bi hoa. C H bt tay ti, ri khoc vai ti ko vo mt chic gh i trong vn. Tay c vn b vo vai ti, c lc c vng tay li trc ngc ti, mn m nhng nt o, v bn tay gy guc ca c ng vo m, vo cm ti. C ch thn mt ny, nu bt c mt ngi no khc, chc l ti khng chu, nhng c H th ti thy n t nhin qu, v khng c l do g ti t chi c. Anh em vy quanh c H, phn nhiu l nhng thnh phn tr thc trong c nhng ngi quen nhiu vi ti hi han tnh hnh, kt qu Hi Ngh Fontainebleau. Ti thy mt c H thong sm li, va bun, va chua cht, va cm hn. Nhng ri c mm ci lin c. C tr li bng a, mp m, i rng thnh cng hay tht bi chng quan trng g cho lm, thua keo ny ta by keo khc. Lc khong 5 gi chiu. Vi git ma bt u ri xung. Mi ngi ko nhau vo trong nh. C H vn t tay trn vai ti, ko ti vo phng khch.

45

Phng khch tuy rng nhng cng kh cha ht vi trm ngi, nu mi ngi u phi c gh ngi. C H ln ting yu cu mi ngi dp gh vo st tng ri ngi bt xung nn nh cho tin. C ko ti ngi xung trc nht. Ti thy khng c g ni. Cc anh em Vit kiu lin tip hi c, by gi Hi Ngh Fontainebleau k nh tht bi ri, c tnh sao? C H tr li nc i, c tnh giu dim iu g : - Hi ngh vn tip tc. Chng ta c tc ng: Cn nc cn tt m. Nhng nu hi ngh tht bi, chng ta s liu i ph. Mt anh em Vit kiu hi. - Tha c ch tch, nc Php c binh hng tng mnh, v kh ti tn, chng ta ly g nh Php, v nh nh vy th hy vng g m nh? C H nhn thng mi ngi, ging cng quyt: - Chng ta c nhn dn, nu nhn dn quyt tm nh, th d Php mnh n my cng phi thua. Tt nhin l khng ai mun chu cnh chin tranh, v thng hay bi th cng phi thit hi nhiu. Nhng mt khi thng thuyt khng kt qu, th chng ta khng cn cch g khc. C H c l trnh nhng cu hi lc lo, hoc v mt l do no ti khng c bit, c ng ln i vo nh trong. Vi pht sau, c tr ra v vn ngi xung cnh ti. Mt gia nhn i theo n trc mt ti: - Tha Cha, b ch mi Cha vo c chuyn mun tha vi Cha. Ti theo gia nhn vo mt phng khch nh, li phng khch ph n, b Lucie Aubrac ng ln bt tay ti, ti ci mi ti ngi: - Hm nay ti rt sung sng thy cc Linh Mc, nhng nh tr thc Vit Nam nh cc ng Trn c Tho, Phm Huy Thng cng n d cuc tip tn ca c H. - Ti thy y l mt triu chng tt t r dn tc Vit Nam khng phn bit tn gio, giai cp on kt sau c H. Sau vi cu chuyn phim, b Aubrac xin chp hnh ti lm k nim. Ti nhn thy b c mt dng no , nn ngn ngi. - Tha b, hnh mt Thy Tu nh ti th c ra g u, xin b khi phi chp lm g. B Aubrac c v mun chp cho c hnh ti.
46

- Tha Cha, t khi chng ta c dp gp g nh th ny, ti ch mun xin chp hnh Cha lm k nim. Ti thy hai chic my hnh, loi my hnh ln, c chn ln ba cng trn ph tm vi en ca cc th chp hnh chuyn mn thi . Ti vn t chi: - Nu b chp hnh lm k nim, b vo Album gia nh th d khng thch ti cng khng dm t chi, nhng nu b chp hnh ngy mai hnh ti ln bo Lhumanit km theo mt bi bnh lun i khi ni rng Linh Mc Lun ng h lp trng c H ht mnh, th ti xin b cho php ti t chi. B Aubrac vn ti ci: - Nu Cha khng bng lng cho ln bo, th chng ti s gi lm k nim trong gia nh vy. Th chp hnh ngm ngha, chp ring ti vi b, chp ti ng chung vi b Aubrac vi b. Ti ra phng ngoi, ng mt gc hi xa c H. Hnh nh c vn ch ti ra nn va thy ti, c bc li gn, ko ti ngi xung bn cnh nh trc. C c v thn mt, tha thit hn: - Ti sp v nc, nhn tin ch nn vit mt bc th gi cc Gim Mc, cc Gio S bn nc nh, cc v s mng v thy cc v Linh Mc tr bn Php hiu v ng h lp trng ca chnh ph ta.

14. H Ch Minh yu cu ti vit mt l th

T sau ln gp g th hai, c H quen gi ti l ch, khi th gi l Linh Mc. Vn theo thi quen, tay c vn mn m nhng nt o chng thm ca ti, nhng chic nt c bc vi bn ngoi, v kh ln. Ti d dt: - Tha c ch tch, bn nc nh c n 14, 15 v Gim Mc, by gi ti bit vit th cho ai? V li khi ti ri nc nh i du hc th cn tr tui, khng c hn hnh thn thit vi cc ngi cho lm. C H c v trm ngm, suy ngh, tm ti mt lc, ri c lm ra v mng r nh khm ph c iu quan trng: - Ch hy vit th cho c Cha L Hu T c ri. Ngi l c vn ti cao ca chnh ph ta, v cng l bn thn ca ti, ti s a tn tay ngi.

47

Ti hiu ci dng chnh tr ca c H trong vic ny, cho nn ti mun t chi kho lo: - Tha ch tch, ti c giy mi n y d tic tin a c ch tch, khng c chun b chi c, nn by gi c ch tch bo vit th, ti chng bit vit th no c. V li ti nay sau khi t bit c ch tch ti phi p xe ha i Louvain ngay, thuyt trnh ti mt i hi truyn gio . y c ng Trng Cng Cu, Tng Th K Hi Vit Kiu Cng Gio Ba L, ng Cu vit th cng c vy. C H cau my, c v pht : - Linh Mc, hay mt Linh Mc no khc vit th th mi c gi tr, ch mt gio dn th khng ch li g. Ti hn li: - Nu vy ti v tha li vi cc Cha khc, v c th h s vit th v ri trao cho c ch tch sau. Cu chuyn v l th tm kt thc y, v c H khng nhc li na. Ti i Louvain nn khng d bui tip tn n cui c. Ti kiu t ra v sm hn cc ngi khc. C H tin ti n ca phng khch, bt tay, ti ci, v mi ti v nc. Nhng iu ti vit ra v H ch Minh, mt phn qua nhng ln tip xc trc tip gia ti vi c H, mt phn do nhng cu chuyn, nhng tin tc m ti c bit n thi by gi, v ti khng dm ni l ti bit nhiu hn cc S Gia. Sau ny ti khng cn gp li c H mt ln no. Nm 1947 ti v nc, c tm cch tr vo a phn Vinh, lc by gi thuc kim sot ca chnh ph khng chin Vit Minh, nhng v khng th bt lin lc vi cc bc thm quyn a phn Vinh cho nn ti phi lu lc H Ni, ri vo Hu v t Hu ti ra Hng Phng, Ha Ninh li my thng. Tnh hnh lc by gi lm ti thay i nh, v bit rng d c ra X oi, ti cng khng gip ch g c. Lc by gi trong vng Vit Minh kim sot, phong tro n p Cng Gio tuy cha l liu, nhng bt u, v nhiu lng Cng Gio tch ri thnh lp nhng khu bit lp, bn ngoi da theo Php, nhng thc tm khng mong g hn l c sng yn lnh.

15. C H n phng ng B trng B Thuc a Php

48

Nhng ngy cui cng ca Hi Ngh Fontainebleau, tc l ngy u thng 6, trong lc phi on Vit Nam vn cn tham d hi ngh th H ch Minh lc by gi ang trong nh gia nh dn biu cng sn Raymond Aubrac, mi sng khong 10 gi, i xe ln Hotel Royal Monceau, duyt li cc ti liu, phc trnh, hi ngh ngy hm trc, ri theo chng trnh sp xp trc, c n B Php Quc Hi Ngoi, tc l B Thuc a, hi m vi ng B Trng Marius Moutet. Nhng cuc hp ring v kn ny bt u vo khong ngy 7 thng 9, lc Hi Ngh Fontainebleau khng cn hy vng g i n mt gii php m c Php ln Vit Minh c th chp nhn. Nhng gp g gia c H v ng Marius Moutet hnh nh do ng Jean Sainteny v mt nhn vt cng sn trong chnh ph Php thi by gi l ng Tillon, B Trng Khng Qun sp xp v khuyn khch, vi mc ch va khng lm mt lng ng ch cng sn H ch Minh, tc Alias Nguyn i Quc, v tng l sng lp vin ng cng sn Php, m li khng i ngc li quyn li v chnh sch ca nc Php. Nhng ngi gp c H ln xe n b Php Quc Hi Ngoi thi by gi u k li vi ti rng: Mt c m m, trn cau li thnh nhng vt nhn khng lc no phai c. C lng l bc ln xe, ngi nh gp i li trn chic gh sau. Ngi cn v duy nht ca c bc ln cnh gh ti x, v lp tc ngi ti x l mt ng vin cng sn Php do ng Aubrac gii thiu, r my xe, t t chy n B Thuc a. Khng mt ngi no khc tham d nhng bui hp kn ny. Theo li mt vi ngi k li vi ti, th c nhiu bui sng c H nh ngn ngi, lo s n thng B Thuc a, v khi gn n, bng c ra hiu cho ti x i lng vng trong Thnh Ph Ba L vi chc pht, ri t ngt c chp ming, bo ti x thi hy n B Thuc a. Vi k gi chc trc ca B Thuc a xin phng vn, u b t chi i lc mt cch kho lo, i lc mt cch cng rn. Nhng ai nhn thy mt c H lc by gi d rt mun sn tin, cng khng n ni p. Trong my ngy, trng C gi thm mi tui. Khng ai bit r nhng iu c tho lun gia c H v ng Marius Moutet. Lc c nh ca Php trong vn Vit Nam kh r rt, Php mun thnh lp 3 vng ring bit, nu c th th bin thnh ba quc gia khng lin h g vi nhau. Nam k t tr, gi l Cng Ha Nam K, hon ton do Php chi phi qua nhng b nhn kiu Nguyn Vn Thinh. Nc Vit
49

Nam, m trong mi danh t chnh thc Php vn c tnh gi l Annam, c th gm t pha Bc Phan Thit ra n bin gii Hoa-Vit, c th giao cho chnh ph Vit Minh, v mt cao nguyn t tr, v mt cao nguyn t tr, chy i t vng Lt, Tuyn c, ln n Ban M Thuc, Kontum. Lc by gi c nhiu tin n ni rng Php tm thy trong vng Cao Nguyn ny, v phn Cao Nguyn thuc lnh th Lo tip gip vi vng ny nhng khong sn qu bu: Than , du ha, Uranium v.v Nhn nt mt c H sau bui hp kn vi B Trng Thuc a Marius Moutet, ngi ta on c rng c H nhng b thm mt cht. Lc by gi cng c nhiu tin n trong gii Vit kiu Php, n rng nc Php thy khng th buc c H chp nhn mt gii php hon ton c li cho Php, ang mui nh bt cc, hay giam lng c H khng cho v nc, nu c khng k kt vi Php mt tha hip cng nhn Cng Ha Nam K, v Cao Nguyn t tr. Tt c ch l nhng tin n bi v cho n hm nay lch s vn khng cho bit r nhng cuc tho lun ti B Thuc a Php din ra nh th no, tranh lun v nhng vn no. Nhng cng ngy ngi ta cng thy c H mt bnh tnh, bun thm chn ngn hn mt cht. Sau bui tip tn ti nh Aubrac, chiu ti ti i xe la sang Louvain, B, d mt bui thuyt trnh ca Hi Tha Sai. Hai hm sau ti tr li, v ngy no cng c mt vi Vit kiu n ni chuyn vi ti v s phn Hi Ngh Fontainebleau, v nhng cuc gp g gia c H vi ng Moutet. Nh , tuy khng gp li c H mt ln no trc khi c ri nc Php, ti cng bit c, nh mi ngi lc by gi c th bit, nhng g xy ra quanh c H. Nguyn mnh H li cho n ngy cui cng, trong lc mt phn phi on Vit Minh tham d Hi Ngh Fontainebleau v, ri Php, i tu thy t Marseille v Si Gn, gh Cap, ri ra thng H Ni. Nhng cuc hi m gia c H v Moutet khng h c vn kin ha. C H l ngi c tr nh phi thng, v gi b mt hon ton v ni dung nhng cuc mt m ny c khng mun lp mt vn kin g v nhng cuc mt m . Mt ln gp Ngun mnh H, sau khi t Louvain v Ba L, ti c hi v ni dung nhng cuc hp B Thuc a, H lc u, ni rng H cng ch bit qua nhng tin n, qua nt mt cng ngy cng bun thm ca c H, sau mi ln gp ng Moutet. V H on rng nhng cuc gp g mt khng th no gi l mt thnh cng i vi c H. H cng ti tho lun v nhng gi thuyt, nhng tin n v hi nhau liu ngi Php c dm bt cc hay gi c H li khng. Khng ai c th tr li c.
50

Mt vic m H cho ti bit tn theo mt m hay m k, t u t ra st rut, lo lng, nhiu bin chuyn trng i ti

vo nhng ngy u thng 9, l nhng in H Ni nh sang. i loi th nhng in tn thc gic c H mau tr v nc, v hin c nc nh i hi s c mt ca c.

Mt in tn cp n tnh trng cng thng Hi Phng, Bc Ninh, Lng Sn. V Bc Ninh xy ra u trong thng Tm: Mt ton qun t v Vit Minh phc kch mt on qun ti lng ca Php, git gn trn on qun ny v cp c lng thc, sng ng. Hnh nh v ny do chnh V nguyn Gip v Chu vn Tn by ra khi hay tin Hi Ngh Fontainebleau k nh b tc lm p lc vi chnh ph Php. Ti Lng Sn, n binh Php sng trong tnh trng b bao vy v c lp. Qun Php khng dm ra ngoi, s b m st, bt cc, v s dn chng nh p. Hi Phng xy ra vi v ln xn gia lnh Php v cc thanh nin t v thnh. Ti Nam b, ngi Php than phin rng Tng Nguyn Bnh ang m qun, lp cn c, xy dng h tng c s tri vi tha c tm thi 8 thng Ba gia Dargenlieu, (Jean Sainteny k thay) H ch Minh v V Hng Khanh. Nguyn Bnh khng chu tp trung qun vo khu ch nh ch mt gii php chnh thc, tri li Nguyn Bnh m ng sang Cao Min v Lo, tm cch lin kt vi cc nhm cch mng chng Php khc, nh Ha Ho ca Hunh Ph S. i vi nhng v ny, c H lun lun tm cch trn an ngi Php, v c c lc da vo nhng iu , yu sch Php thm mt cht, nhng hnh nh c khng thnh cng. C tin Tng Leclerc c thay th bi Tng Valluy. C H v cc lnh t Vit Minh rt tin tng vo Tng Leclerc, v lo s tinh thn thc dn qu khch ca Tng Valluy v nhng b h ca ng nh i T Debs, c Battet. Tt c nhng tin tc t nc nh lm cho c H bun phin thm, v linh cm mt s v trm trng trong bang giao Php Vit. C H l ngi bit r mt cuc chin tranh s tai hi i vi dn tc Vit Nam nh th no. C li t nng vn thng nht ba vng ln trn ci danh t c lp, hay ch quyn. Nhng ngi Php quyt lit khng mun cho Vit Nam thng nht. Lc by gi Php li tha thun c vi Lo v Cao Min, t li mt ch bo h mi, tr hnh di chiu bi Lin Hip Php. Phe De Gaulle th gn nh b loi ra ht khi chnh ph, v Tng De Gaulle tr v tri mt Colombeydes Deus Eglises tr s v vit hi k,

51

khng tham d g vo chnh tr nc Php, do nhng li ha hn ca ng trong din vn c Brazaville c coi nh v gi tr. Trong bu khng kh , cuc hp bui chiu ko di mi n 9 gi ti, c H mi ri B Thuc a ra v. Trng C cng thiu no hn bao gi. Vi pht sao th Moutet cng ra xe v t dinh, v ngi ta thy nt mt ng Moutet cng chng ti tn g hn. ng Moutet theo tit l mt vi ngi th ti khng dng ba, vo ngay phng ng, ng kn ca v ln ging lin. V sau ngi ta c bit ng Moutet b cm v v , trong cuc hp chiu 14-9, c H v ng ta trao i nhng li xng ging gn nh l ci ln vi nhau. Cu cui cng ca ng Moutet hnh nh l mt cu t chi. V n Hotel Royal, c H cng v ngay phng ring nhng ngi ngoi vn thy ca s phng c H sng n, v c H ngi lm vic cho n gn na m. Gn na m c H ch thn gi in thoi cho ng Moutet. ng Moutet ang ng, yu cu c chuyn g d khn cp my cng xin ch cho n sng mai, ng mt v b cm khng th ni chuyn g c na. C H ni n rng c s n gp ng ti nh ring ngay lp tc, ch 5 pht na thi, v khng cho ng Moutet kp t chi, c H cp in thoi. Theo ngi Php k li, th ng Moutet cng khng ng l c H s n gp ng ngay, cho nn ng ln ging ng li. Nhng qu thc c H ri Hotel Royal, cng vi mt cn v v ti x n nh ng Moutet ngay. ng Moutet k li rng ng va chp mt, th gc ca bo l c H n, v n, v ln thng phng ng. Khi c H vo th ng Moutet cn nm trn ging, tung chn ngi dy bn o ng, ngi trn ging. C H v ngi cn v bc vo. C H n ngi vo chic gh u ging ng Moutet, c ly nt mt vui ti ci m ni rng c n k kt nhng iu c tho lun lc chiu, ch xin thay i vi chi tit nh. ng Moutet li yu cu c H ngy mai s hp v k cng chng vi g. i l c H ni rng ci g xong hy cho xong lun, khng nn ch sng ngy mai nhng vic c th lm xong m nay. ng Moutet khoc thm chic o chong, gi bi em c ph m ln, ri hai ngi cng ra ngi i din ni chic bn trong phng ng. ng Moutet gi Th K ring son li vn kin c dng lm cn bn trong cuc
52

tho lun lc chiu, rt ra mt bn c kt, nh my thnh nhiu bn, v trao cho c H. C H ch c qua, khng sa i g t bt k ngay. ng Moutet k vo bn cnh, v l bn tha c c gi l Modus Vivendi ngy 14 thng 9 vi nhng iu khon cn bn c cng b trn bo ch ngay sng 15 thng 9: 1) Chnh ph Vit Minh cng nhn gi tr tha c tm thi 8 thng 3 v tha hip alat, tc l cng nhn Cng Ha Nam K cho n lc c mt cuc trng cu dn ti Nam b quyt nh s thng nht hay tch ri Nam b khi Vit Nam. 2) Mi lc lng Vit Minh ti Nam b c tp trung vo nhng khu ch nh, c gii gii, ch i trng cu dn . Chnh ph Vit Minh ha khng gi thm qun, cn b v Nam b. 3) Chnh ph Vit Minh cng nhn ngi Php c quyn tip tc khai thc cc c s kinh t c sn khp Vit Nam. 4) Hai chnh ph cng tha thun coi ngi Php v ngi Vit Nam ngang hng, tuy nhin chnh ph Vit Minh phi dnh mt s c quyn cho Php, c vn Php, nhn vin vn ha Php. 5) V vn tin t, hai chnh ph cam kt s dng mt loi giy bc duy nht, ly ng quan Php lm cn bn. 6) Chnh ph Vit Minh bng lng cu xt vic gia nhp Lin Hip Php theo chiu hng thun, v i li chnh ph Php bng lng gip Vit Nam v kinh t, vn ha v qun s. 7) Mt hip c chnh thc v vnh vin s c tho lun v k kt trong mt hi ngh mi s c m sau, do s tham kho gia hai chnh ph. Trn thc t, tha c 14-9 cng nh tha c tm thi 8 thng 3, l nhng nhng b ln ca Vit Minh i vi Php, nhng trn nguyn tc th Vit Minh dnh c mt vi iu gi l thng li chng hn nh c chnh ph Php coi l mt phe i thoi c thm quyn, v ha hn s c mt hi ngh chnh thc quan trng tho lun tip. Tha c 14-9 c k m thm, vo na m.

53

Nguyn vn bn tha c ny khng c ph bin ngay trong nhng ngy sau . C H hp bo. Chnh ph Php khng t chc tip tn hay tic a no. Cc bo Php thi by gi ch ng thnh vi tin. Sau ngy 15 thng 9 nhiu anh em Vit kiu t v bun c H. V bt ng r rt qu, ti khng c nh, cng chng mun tm cch gp li c H. C H cng t chi tip bt c ai.

16. Ngy v m thm

Sut hai ngy cui cng, c H khng ra khi phng. ng Moutet, B Trng B Thuc a c n thm c H mt ln cui cng, hnh nh do li yu cu ca c H thu xp chuyn tr v Vit Nam ca c. Ngy 17 thng 9 c H m thm ri Ba L. Anh em Vit kiu c tnh chuyn tin a c, c vi i din n gp c trnh by vic . Vi i din khc tip xc vi Ban Nghi L B Ngoi Giao v B Thuc a nhng c cho bit l ngy v ca c H cha c tit l. H hn ln na l lc no c vic g, s tin cho cc Vit kiu. Phi on ln xin gp c H cng khng c tip, ngi Th K ni c H mt khng mun tip khch. Chng trnh a tin v th khng thnh. Ngy 18, anh em Vit kiu hay tin c H ri Ba L i Toulou. C H ri Ba L c v m thm v vi vng. V nc trn mt tiu nh ca Hi Qun Php, chic Dumont dUrville. C ngi k li rng lc bc ln chic tu Dumont dUrville c H lng l i qua hng thy th dn cho, lng l bt tay cc nhn vin B Ngoi Giao v B Thuc a Php, khng ni mt ting. Cc s quan trn tu Dumont dUrville v sau k li rng, lc tu ra khi, nt mt c H tr li bnh thng, i lc ti vui, tuy lc no cng c v trm ngm, t l. Thng nhng bui sng sm, v chiu, c ln ng trn boong tu ngm cnh my nc mnh mng, ht nh mt thi s tm vn th trong cnh tri t vy. Trong cc ba n, c H ngi chung vi cc s quan ca chin hm, trong s ny c mt v Linh Mc Tuyn y. By gi th c linh hot, vui v ni chuyn vi mi ngi. C H em vn hin hu ca thin Cha ra tranh lun vi Linh Mc Tuyn y. Cu chuyn con g v ci trng c mang ra, v c H nht nh khng chp nhn c mt con g hay mt ci trng u tin c Thin Cha to dng. c H khng phi tranh lun i n kt lun, m ch tranh lun cho vui cu chuyn trong ba n.

54

C nhng lc c H i ht mi ni trong tu, ngi li ni chuyn vi cc thy th. C H tng hiu ln lm bi t, c quen i bim, quen thuc i sng trn tu bin, cho nn c ni chuyn vi cc thy th nh l mt thy th gi kinh nghim vy. Ti v cc anh em Vit kiu Php lc , nu c bit cc iu ny cng qua nhng tin truyn ming, nhng tin trn bo ch Php m thi. D nhin l chng ti ht sc t m mun bit mi vic c H lm hay mi vic g xy ra cho c H, v nu c mt anh em no c tin g, hay c c vic g trn bo lin quan n c H, th li i ni vi nhau, chuyn cho nhau xem. Nhng chuyn v sau th bo ch Php c ng li, nh chuyn c H gp Cao y Php l ng DimArgentlieu trn Thit Gip Hm Suffren, neo ngoi khi Vnh Cam Ranh, ngy 18 thng 10. Sau cuc gp g v vo bui chiu, ngi Php mi mt s k gi Php v Vit Nam n d mt cuc hp bo trn chin hm Suffren. Lc mt chic tiu nh ch cc k gi t Cam Ranh ra cp vo chin hm Suffen, th c H ng ngay trn boong tu gn cu thang, a tay vy cho. Trong cuc hp bo, c H v Cao y Php Dargenlieu ngi bn nhau. Nt mt Dargenlieu nghim ngh, mt cau li, mt m m nhn c H. Trong lc th c H ci ct, a gin vi cc k gi. C quay qua ngi ny, ngi n, hi han v x s v ngh nghip ca h. C H c tr nh phi thng. C Php lu nm, tho nhng th m, hiu rnh nhng tp qun tng a phng, nhng c im ca tng vng nc Php. V cuc hp bo tr nn mt cuc phim lun rt vui v. Sau mt lc ni chuyn phim vui vi cc k gi, c H chnh thc vo vn , ni rng bo ch Vit Php t ra qu kh tnh, qu nghim khc t nhiu i hi vo Hi Ngh Fontainebleau. C m t s si Hi Ngh Fontainebleau v ni s lc v nhng im chnh ca tha c 14 thng 9, cha phi l kt thc c mi vn tranh lun m ch m u cho mt cuc thng thuyt lu di, thng xuyn. C ha s m mt hi ngh mi vo thng ging nm 1947, v lc nhng vn cha c gii quyt s c em ra tho lun. c Dargenlieu c v khng mun cho c ni qu nhiu v ha hn hp hi ngh sp ti, ct ngang li c H, trnh trng tuyn b rng nhng cuc thng thuyt va qua l mt bc quan trng trn con ng i n s tha hip tt p gia hai chnh ph, hai dn tc.

55

Mt s kin quan trng xy ra vo cui cuc hp bo , c cc bo Php ch c bit, ng ln thnh tt ln trang nht. Sau khi nghe Dargenlieu tuyn b trnh trng nh vy xong, c H t ngt ng ln, bc li gn Dargenlieu v gia lc cha ai bit chuyn g xy ra, th c H m chm ly Dargenlieu, nh hai anh em thn thit, hay nh hai ngi bn c tri. D nhin hnh nh ny c cc nhip nh vin ghi li trong phim ca h, v hm sau c ng r rng trn bo. Nhn bc nh, chng ti Ba L cng thy r nt mt ng ngc, hi kh chu n l bun ci ca Dargenlieu. Dargenlieu khng cn c th lm nghim c na, cho nn ng ti ci, a tay m c v cnh ny ko di c n hn mt pht. C H theo chin hm Suffren ra Hi Phng, trong lc cc k gi Ph p k trn my bay ca quan Cao y Dargenlieu tr vo Si Gn. Tu cp bn Hi Phng ngy 23 thng 10. Quang cnh n tip c H Hi Phng th d nhin l nhng ngi Vit Nam no lc by gi u cn nh. Ti ch c bit qua nhng bi tng thut ca bo Php, v bo Cu Quc c gi t H Ni sang Php vi tun sau . S cm ng thng xt v mt cht thc hi hc lm ti ch v thn phc c H v ci ti li dng c c nhng s tht bi bin thnh s thnh cng. Trn thc t, Hi Ngh Fontainebleau v tha c 14 thng 9 l mt tht bi ngoi giao ln nht, au nht cho c H, v cho Vit Nam.

17. Php nghe ting vng Chin Tranh t nc nh

Sau khi phi on c H ri Ba L, ti v cc anh em Vit kiu Php hi hp ch tin mng tng ngy. C H ln ng ngy 19 thng 9, mi n ngy 21 thng 10 c H mi n Hi Phng. Nhng bc nh ng li trn cc bo Php, bo Cu Quc, cuc n tip c H ti nh ga H Ni cho ti thy rng s nng nhiy m nhn dn Vit Nam dnh cho c H b suy suyn i nhiu lm. Bo Php tng thut mt c ch kho lo ca c H: Gia lc rng ngi h reo phn i tha c 14 thng 9, c H ct ting ca, v ra hiu cho dn nhc c quc ca Vit Nam, v quc ca Php tip ngay sau . Trc phong tro chng Php ngy cng bnh trng mnh m, nhiu bo Php tin on s v ca bang giao Vit Php. Nc Php cng on c iu ny, v t Ba L, ti nhn thy nhng s chun b ca chnh ph Php em thm qun v chin c sang Vit Nam. Cc bo t phi ln ting t co s thiu thnh tht ca chnh ph Php i vi chnh ph Vit
56

Nam v tng thut y nhng cuc chuyn qun v chin c n cc hi cng ln, ch xung tu sang Vit Nam. Vo cui thng 11 ti hay tin qun Php nh chim Thnh Ph Hi Phng, bn ph vo nhiu khu ph lm cho hng ngn ngi cht. Khi c tin ny trn bo ti lng ngi mt lc, v khng cn hy vng g trnh c chin tranh trn t nc mnh. Ti cng khng tin rng nn c lp ca Vit Nam c th tn ti. Lc by gi ti tin chc rng qun Php s thng. Nhng ti vn hy vng vo nhng bin c ca thi i s buc nc Php d thng, cng khng th tr li ch thuc a hoc bo h thi xa. Nhiu bo M ln ting ch trch chnh sch Php, v ti ngh nhiu n vai tr ca M trong vn Vit Nam. Ti cng nghe tin nhiu nhn vt M sang H Ni, khng gip nc Php, m hnh nh l ng mt vai tr b mt v kh hiu no . Gii chnh tr Php thng bn tn rt nhiu n thi ca M, ch trch cc hnh ng dm chn v thc gy bnh xe ca M. Tn mt vi nhn vt M c nhc n, nh Tng Galagher Trng Phi B M c trch kim sot vic gii gii qun Nht pha Bc v tuyn 16, i T Patti, Gim c S Mt V M OSS ti Vin ng, i T Nordlinger, c trch giao t trong phi b M ti H Ni v nhiu bi bnh lun ca bo Php ti cho nhng nhn vt xi chnh ph Vit Minh chn thi cng rn i vi Php. Ti khng c bit mt iu g r rng t nc nh, v tnh trng m m cng lm cho ti lo s, bun ru. Hin php Vit Minh ngy 12 thng 11 cng c bo Php nhc n s lc, v bnh lun v s thiu st trong phn cp n chnh sch ngoi giao. Bo Php phn tch Hin php ny v kt lun rng chnh ph Vit Minh phn bi nhng cam kt trong cc tha c Lt 8 thng 3, 14 thng 9. Nhng bo cc hu ln ting e da nc Php s khng tha th cho thi r di v hn xc . Lc by gi chnh ph Bidault b phe cc hu chi phi nng n, v quan im ca cc bo cc hu c th c coi nh quan im ca chnh ph Php. Do nhng s kin , ti thy rng Vit Nam khng cn cch g trnh c cnh chin tranh. Vo cui nm 1946, nhng tin cng ngy cng bi thm hn v Vit Nam lm cho ti v cc anh em Vit kiu khng cn mt lc no m qun c tnh trng nc nh. Mt bn tin ca bo M tng thut s tht bi ca s mng trung gian ca ng Moffat, c s ca B Ngoi Giao M tip xc vi chnh ph Vit Minh vo khong u thng 12. Theo bo M th chnh ph Vit Minh khng tin tng mt cht no v s thnh tm v thi ng n ca Php, v coi con ng chin tranh l iu khng th trnh c.
57

Ti Ba L, i S M c thng tri cho B Ngoi Giao Php bit quan im ca M, v hnh nh khuyn co Php nn mm do hn trnh v. Bo ch Php mt bn ng li nhng tin tc ca phi b Maffat, mt bn lin tip chi ra M b ri Php, v ln ging bt cn M gip chi na cng s ti chim c ng Dng mt cch d dng. Ti Php nhiu n v qun i ln c lnh cm tri. Nhng ng xe ha n Marseille, Toulon c qun i trng dng, v ngy m ti cc nh ga ln, ngi ta thy xe tng, i bc, lnh trng c chuyn ln xe ha tp np. Cc ng khuynh t Php t chc vi cuc biu tnh nh phn i chnh ph Bidault, t cao chnh ph ny em quc gia vo mt chin tranh nguy him v v ch. Nhn khng kh chun b chin tranh Php, ti hon ton tht vng cho nn ha bnh v c lp ca nc nh. Gia lc , chnh ph Bidault t chc v chnh ph Lon Blum ln thay th. ng Lon Blum, c nhiu ngi Php coi nh mt phn t tin b v n ha, nhng hnh nh chng cn ai hy vng rng mi bang giao Vit Php cn c th gii quyt bng nhng cuc thng thuyt ngoi giao c n. Ngay sau khi chnh ph mi, ng Marius Moutet vn cn l B Trng B Thuc a cm u mt phi on sang H Ni. Nhiu bo khuynh t Php y l mt hnh ng vng v nhc m chnh ph Vit Minh. ng l Php phi c mt phi b ngoi giao do mt Ngoi Trng cm u sang Vit Nam th Php ng B Trng Thuc a Php sang H Ni, v d nhin hnh ng ny ch c th c gii thch nh l Php c tnh coi Vit Nam l mt Thuc a. Tin ny lm nhiu Vit kiu phn n. Vo cui nm 1946, hnh nh gia khng kh chun b l Ging Sinh nm , ti hay tin chin tranh bng n khp Vit Nam m 19 thng 12. Ln ny bo ch Php ng nhng tin nng hi, mau chng, y , c c hnh nh ng Jean Sainteny, Cao y Php ti H Ni b thng nng. Nh vy l chin tranh thnh mt s tht khng th trnh c na ri. Lnh tng ng vin tng phn bt u p dng Php. Nhiu binh s, s quan tr b Php c gi ti ng. Khng kh nc Php si sc chin tranh. Bo ch chia hai phe, mt phe ch trch chnh ph b l c hi gii quyt vn Vit Nam cch n ha bng thng thuyt, phe khc th i chnh ph nh mnh, nh mau, dn mi n lc qun s gii quyt chin tranh chp nhong. Phe cng sn Php, cc ng phi khuynh t, x hi, lao ng th theo phe ch trch chnh ph.
58

Nhng tin tc u tin v chin tranh Vit Nam bt u chim trang nht cc bo Php, v hu ht u l nhng tin chin thng. Ngy 22 thng 12, Th Tng Php Lon Blum c din vn trc Quc Hi loan bo rng chi n tranh Vit Nam thc s din ra, v kt lun rng qun Php ang thng ln. Cui din vn, ng Lon Blum ha hn rng nc Php ch nhm ti lp an ninh trt t ti ng Php, v sau s bn chuyn t chc mt nc Vit Nam t tr v t do. Tng Leclerc c b nhim lm Tng Thanh Tra Qun i Php ti ng Php. Ngy 26, hay 27 thng chp nm 1946, ti nghe i pht thanh Php lp li mt li ku gi ca c H gi Th Tng Php Lon Blum, ng sn sng m li cc cuc thng thuyt, nu qun Php lui v cc v tr c c qui nh trong tha c 6 thng 3, Lt v 14 thng 9. C H ngh nu qun Php lm theo cc iu kin th s c mt cuc ngng bn tc khc. Ti v cc anh em Vit kiu m ngy gn tai vo cc i pht thanh Php v i pht thanh Php, BBC nghe tin tc. Nim hy vng cho ha bnh Vit Nam li c nhen nhm le li trong lng nhng ngi Vit Nam xa qu hng. Lc by gi B Trng Thuc a Php l ng Marius Moutet sang Vit Nam, v nhiu tin n ni rng ng c ch iu nh mt cuc ngng bn. Trong din vn u nm dng lch, 1 thng ging 1947, c H li ni trn i pht thanh, nghe u t ti H ng, nhng iu kin ngng bn i i qun Php ngng hnh qun tr li v tr c trc ngy 16 thng chp 1946. Nc Php ngng gi vin binh sang ng Php. ng Marius Moutet trc tip gp c H mt a im s c ch nh sau v mt cuc thng thuyt chnh thc s khai din trn cn bn tha c 6 thng 3 1946, v sau s c mt Hi Ngh thng nh gia c H v ng Lon Blum ti Ba L. D lun chnh gii Php lc by gi t ra khinh thng Vit Minh, khng tin tng g vo s thnh tht ca cc ngh m c H a ra. L do m chnh ph Php a ra, theo bo ch Php lc by gi, t chi ngh ca c H, l cho rng c H khng cn lnh o c chnh ph Vit Minh v phong tro Vit Minh. Chnh ph mun quyt nh mt iu g quan trng u b nhng phn t qu khch, hiu chin, bi Php cc oan chi phi nh V nguyn Gip, Trn huy Liu, Hong minh Gim. Mt khc, nc Php ang trong mt ch phi ch Quc Hi nhm hp, tha lun, biu quyt. Trong lc th qun Php tip tc ln tu sang Vit Nam cng ngy cng ng, v chin cuc Vit Nam cng khc lit. Vi nhng tng thut v tin tc chin thng m ngi Php coi l rc r. Cc Tng Lnh Php c phng vn, tr Tng Leclerc l sng sut, cn th hu ht u tin on rng qun Php s chin thng nhanh chng. C ngi ni ch

59

trong vng mt nm th Php s bnh nh xong Vit Nam, ti lp ch bo h nh c. Cc gii chnh tr Php bt u ni n mt gii php chnh tr: Ti lp ch qun ch b nhn Vit Nam, Lo, Cao Min. Bo i, lc by gi l cng dn Vnh Thy, c mt my bay M ch t H Ni sang Hng Kng t l u trc ngy chin tranh bng n. ng Lon Blum, c vn chnh tr cho c DArgantlieu cng cho mt bi phng vn ng trn bo Php no ti khng nh tn ni rng vo ci giai on ny th nc Php khng cn c th thng thuyt ci g vi H ch Minh v chnh ph Vit Minh c na ri, v vy phi tm mt nhn vt Vit Nam khc m thng thuyt, ng Torel, mt C Vn th hai ca Cao y DArgantlieu cn qu khch hn th na, i khi t ra khinh th kh nng ca ngi Vit Nam c th cai tr t nc h, v ni rng v lng nhn o, v tinh thn trch nhim i vi tnh hnh th gii, Php phi chin thng Vit Minh bng qun s. Gia thng ging 1947, ti nghe qua i pht thanh, tin chnh ph Vit Minh t chi thng thuyt, v h lnh tng ng vin khng chin chng Php. Th l hy vng ha bnh cho Vit Nam m nhng ngi Vit Nam xa qu hng cn nui dng by gi hon ton tan v. Ti nh khi hay tin ny nhiu anh em Vit kiu nhn nhau, mt rng rng. Nhiu Vit kiu cng quyt v nc, d bit rng, hay lo s rng s ng gp ca h s khng ch li g, nhng h ngh khng th chy trn trch nhim c. Ti cng c ngh v nc, mc d vi thin chc Linh Mc ti khng bit ng gp g vo vn mnh nc nh mt cch tch cc v hu ch. Vic hc hnh ca ti c xp vo hng th yu, v trong cc bui cu nguyn khng lc no ti qun c s phn t nc mnh. Ch c nghe tin tc nc nh qua i pht thanh Php t ti Si Gn, v qua nhng bi tng thut, chc chn l khng trung thc ca bo ch Php, ti bn chn au xt v gn nh quay qut ln. Ti khng th ght g ngi Php, v ti thng yu vn ha Php, qu mn nhng ngi bn Php, nhng ti khng th no ng v pha chnh sch ca nc Php. Ti i tip xc vi nhiu chnh khch Php v chnh h cng khng hon ton ng vi chnh sch ca chnh ph Php trong vn Vit Nam. Nhng h cng ch th di, coi nh mt iu khng th trnh c, nh mt th nh mnh kht khe no . iu lm ti ngc nhin, l nhng c nhn ngi Php th rt d thng, ch trch ng li ca chnh ph Php, nhng v danh d, v bn phn h vn hng hi ln ng sang Vit Nam bn git ngi Vit Nam.
60

Mt bn tin ca Php tn x t H Ni nh v vo u nm 1947 vit rng phi on ng Marius Moutet sang H Ni ch tm cch ti lp Bo H, m khng c nh thng thuyt tm mt gii php chnh tr chi c. Cng trong thi gian ny bo France Soir, mt bo ln c quan im khuynh hu ng li mt bi phng vn quan Cao y Php Dargenlieu, v quan Cao y tr li rng k t y vn ng Php ch cn c th gii quyt bng sc mnh qun s. ng cao y cng ng ni rng nc Php c th tm c nhng nhn vt quc gia ngoi H Ch Minh thng thuyt v nh vy l vi Bo i c chun b, v c lt ty dn. Nhng tin chin thng ca qun Php t Vit Nam lin tip c gi v Php. Tng Leclerc c l l ngi sng sut nht thi by gi trong hng ng lnh o Php, hnh nh ng c gi ln chnh ph Php mt bn phc trnh hay iu trn chi , nhn nh qun Php c th thng c Vit Minh, vi iu kin cn bn l phi da vo tinh thn quc gia ca ngi Vit Nam nu cn th dng ln mt i tng hay mt biu tng quc gia cho ngi Vit Nam. Tng Leclerc khuyn co chnh ph Lon Blum tuyn co r rng mt hin chng tht rng ri, ng n cho vn Vit Nam, c cc im trao tr c lp cho Vit Nam, ha hn thng nht ba k bng tuyn c t do. Nhng Tng Leclerc khng c Cao y Dargenlieu tin cy nhiu, v ngy 14 thng ging nm 1947, ng Dargenlieu ra mt tuyn co ha hn ti lp ch qun ch Vit Nam, Nam b t tr. Vo lc mt phi on Php c c sang Hng Kng tip xc vi cu Hong Bo i, lc l cng dn Vnh Thy. Nhng iu ny c chnh ph Php tuyn b m , coi nh mt gii php tt nht, ng nht cho Vit Nam, cho Php. Quan Cao y Dargenlieu theo cc tin n th cng cho ngi tip xc vi nhng nhn vt quc gia nh Ng nh Dim, Hong Xun Hn, Nguyn mnh H thnh lp mt chnh ph trong ch qun ch do Bo i lm Quc Trng. Khng mt nhn vt no c tip xc chu ra hp tc vi Php v Bo i trong nhng iu kin m ngi Php a ra. Ti Nam b, Th Tng Nguyn Vn Thinh t t v Bc S L Vn Hoch c chn ln thay th. Hnh nh trc , Php nh chn i T Xun, nhng cc tay quyn th Nam b khng chu ng Xun v ng Xun bun tnh nh qua Php. Ngay ti Php, ngay trong chnh ph Php c hai khuynh hng mu thun. Nhm cng sn, ng x hi, nghip on lao ng Php do cng sn chi phi th thc gic chnh ph Php phi iu nh vi H ch Minh. Nhng ng MRP th ly c H ch Minh phn bi mi tha c k kt vi Php trong m khi ngha 19 thng 12, khng th iu nh vi H ch Minh ln th hai c na. Trong lc chnh ph Php ht sc bi ri th ti hay tin Tng Leclerc c c thay Cao y Dargenlieu gi chc Cao y Php ti Vit Nam. Ti li

61

cho rng vn Vit Nam c i cht hy vng gii quyt bng thng thuyt. Nhng ch my hm sau, vo cui thng hai, chnh Tng Leclerc ln ting t chi, v ni r rng khi m chnh ph Php khng chp nhn phng thc ca ng tng c trnh by trong bn trn tnh ca ng, th ng thy khng lm vic c, nn ng t chi. Tng Leclerc cng ch trng phi thng thuyt vi H ch Minh, nhng m va tip xc, va bnh nh ng thi ban b mt hin chng mi r rng cho Vit Nam v ng Php, trong quyn c lp c tn trng, hy vng thng nht ba k c ha hn. Tng Leclerc c cp n din vn ca Tng De Gaulle ti Brazaville u nm 1945 v i hi chnh ph Php, v danh d ca nc Php, phi tn trng cc ha hn ca Tng De Gaulle i vi cc thuc a Php, nht l i vi Vit Nam v ng Php. Thi ca Tng Leclerc lm nhiu ngi Vit Nam thn phc, nhng s t chi ca ng lm cho mi ngi tht vng nay thm tuyt vng. Sau khi Tng Leclerc t chi chc v Cao y Php, chnh ph Php lng tng my thng, khng tm ra ngi thay th c Dargenlieu, v n u thng 3 nm 1947, ng Emil Bollaert mi c c lm Cao y Php ti ng Php. Ngay lc mi nhn chc ng ny gp kh khn: Dn biu lnh t cng sn l Maurice Thorez t co trc quc hi Php mt cm nang ca chnh ph giao ng Bollaert, buc ng ny phi lm sao cho 5 quc gia trong ng Php nm trong Lin Hip Php. ng c gia hn cho su thng tm nhng phe phi Vit Nam chu ng ln nhn danh dn tc Vit Nam thng thuyt vi Php trong cn bn m thi. Bo ch cng sn li c dp lm rm beng v v ny, v ci cm nang tr thnh mt ti bn ci cng khai Php. Chnh s tit l ci cm nang ny lm cho nhiu chnh khch Vit Nam ng n t chi hp tc vi Php v Bo i. V s lm rm beng ny m chnh ph Lon Blum phi nhng b khi lin hip cng sn v ng x hi Php mt n nh, l thm vo on cui trong cm nang trao cho ng Bollaert mt khon ph nh nu cn c th c th nn nghin cu vic m cc cuc thng thuyt vi H ch Minh v chnh ph Vit Minh. ng cng sn v X Hi Php cng coi l mt thng li r rng v dt khot thm na. V vo thi k u nm 1947, chnh tr nc Php lin quan qu mt thit vi s phn nc nh, bng dng ti chm ch theo di mi tin tc chnh tr ca Php, c k lng nhng cuc tho lun ti quc hi Php v hi hp nghe nhng tin tc t hnh lang chnh tr Php Ba L. Nhng iu khng lm cho ti vui mng, v cng theo di k cng thy nc Php coi nng vn qun s trn chnh tr, v tin tng vo on
62

qun vin chinh Php, nht l sau nhng chin thng d dng v rc r ca on qun Tng Leclerc Nam b. Ch trong vi thng, Tng Leclerc gn nh tiu dit trn cc n v Vit Minh, y Tng Nguyn Bnh vo vi mt khu st bin gii Vit Min Lo v bt u thu phc c cc lc lng gio phi nh Cao i, Ha Ho hay t ra lm cho cc lc lng ny tch ri khi phong tro Vit Minh. Nhng ci cht ca Tng Leclerc trong nm lm cho hy vng chin thng bng qun s ca Php Vit Nam en ti dn. Vo khong thng 4 nm 1947, ti c nghe tin chnh ph Php c mt c s gp H ch Minh: ng Paul Mus, mt Gio S v mt Nh Vn ni ting, tin b, quen bit vi H ch Minh v nhiu nhn vt Vit Minh. Chng ti nhng Vit kiu Php li c bm vo mt hy vng mong manh. Nhng hy vng tan v ngay ch t lu sau, khi ng Paul Mus tr v, v trong mt vi tit l ca Php, cho bit rng nhng iu kin ca chnh ph Php c coi nh cn bn ca gii php m Php trao cho H ch Minh l mt i hi Vit Minh phi u hng v iu kin trc khi thng thuyt thng nh gia H ch Minh v Lon Blum. Trong vn th ca Lon Blum m ng Paul Mus trao tay cho H ch Minh c khon buc mi lc lng v trang ca Vit Minh phi gii gii tp trung vo nhng khu ch nh, trao quyn bo v an ninh trt t ton ci Vit Nam cho qun i Php. Theo s bn tn Ba L lc th s d chnh ph Lon Blum thi by gi c hnh ng ny chng qua l xoa du nhng yu sch ca khi cng sn v ng X Hi Php m khng thc tm mun thng thuyt vi c H. By gi th ti thy r khng cn cht hy vng g v mt nn ha bnh cho Vit Nam bng cc cuc thng thuyt. Chin tranh th cng ngy cng khc lit hn, v bn Tu, qun Mao trch ng ang tin dn xung pha Nam, chnh ph Tng Gii Thch bt u gp nhng cuc khng hong kinh t v tin t trm trng. Ti cn nh vo khong u nm 1947, t lu sau khi phi on Marius Moutet v Tng Leclerc t H Ni tr v Ba L, v s mng ca Gio S Paul Mus tht bi, mt giai thoi c truyn tng trong chnh gii Php, Tng Leclerc v ng B Trng Marius Moutet lc n H Ni, c mt v Php cho bit tin H ch Minh v Tng B hin ang trn ti mt vng rng ni trong Tnh Tuyn Quang. i T Debes, Tng Salan ngh t chc mt cuc hnh qun nhy d t kch vo ni , trong lc b ngoi

63

ln ting chp nhn thng thuyt tr li vi c H, v nh th c nhiu hy vng bt trn b tham mu Vit Minh. c Dargenlieu, tuy t chc nhng vn cn gi quyn Cao y Php ti Si Gn, Tng Moliere, T Lnh qun Php ti H Ni u tn thnh k hoch ny. Ring Tng Leclerc nht nh phn i. ng ni rng danh d nc Php khng cho php qun i Php hnh ng nh vy, ng gi l hnh ng tin m nc sng Seine khng ra sch c (Cest une perfidie que toute Leau de lSeine n peut laver!). B Trng Moutet th ni rng mt chnh ph x hi (Th Tng Lon Blum) c thnh lp tm gii php ha bnh cho Vit Nam khng th hnh ng nh mt bn tho khu, bt chp danh d, bt chp lng tri. Tng Leclerc mun ch thn gp c H, nh li ngh ring ca c H, bt c ni no m c h ch nh, v t t trong s bo v an ninh ca c H vi iu kin ng c chnh ph Php trao ton quyn gii quyt vn Vit Minh, v ton quyn k kt cc vn kin thay mt chnh ph Php. Nhng cc ng hu khuynh nh MRP, v c a s ng cng sn v X Hi Php khng chp nhn iu kin ca Tng Leclerc, v hu ht mi ngi Php u inh ninh rng c H mt ht uy quyn trong Tng b Vit Minh, b nhm hiu chin v thn Mao trch ng (lc by gi chim qu na Trung Hoa lc a) nh Hong quc Vit, Trng Chinh, V nguyn Gip, Trn huy Liu thao tng v bao vy c H. Ch c ba nhn vt trong chnh quyn Php l ng Moutet, Tng Leclerc, ng Jean Sainteny l nhng k hiu r uy th v ti nng ca c H, t tin tng rng trong mi trng hp, c H vn l lnh t c tun phc ca phong tro Vit Minh. Nhng nhn vt Php git cht mi hy vng ti lp ha bnh Vit Nam bng thng thuyt, ngoi c Dargenlieu, v hai cn thn ca ng ta l Leon Pignon v Torel, cn c cc Tng lnh Php nh Tng Moliere, Valluy. Gia lc gii php thng thuyt Vit Nam c chnh ph Php coi nh khng thc t th nc Php li vng vo nhng phong tro ni lon dnh c lp nhiu thuc a: Madagascar, Maroc, Tunisie v.vTng De gaulle tuy ri chnh quyn, nhng uy th ca ng vn rt ln, li a ra mt thng co ngha ht sc mp m ni rng ngi Php no lm cho nc Php mt i mt lnh th hi ngoi Php, sm mun phah b xt x trc ta n ti cao. ng Bollaert, vn l mt thuc h thn tn ca Tng De Gaulle trong thi k khng chin chng c, nht nh l phi khp trc li cnh co nghim khc ca Tng De Gaulle, cho nn lng tng trong vic quyt nh tm mt gii php thng thuyt vi c H. Vo khong u nm 1947, quyt nh v nc ca ti dt khot, nhng ti mun hiu thm trch nhim cng nh vai tr ca mt ngi Cng
64

Gio, ca mt Linh Mc Cng Gio i vi s phn t nc mnh. Ti thu xp i La M cng vi cc Cha Mai, Cha Khit, Cha Bng v xin yt kin c Gio Hong. Chng ti ln ng vo khong thng t hay thng nm. Chng ti p xe ha t Ba L sang . Nhng du tch ca chin tranh vn cha xa ht dc ng xe ha. Nhng cu cng ng s va sa cha cn nhng du vt ca bom n. Hai bn ng nhng nh ca b tn ph vn cha ti thit ht c. Cng nhn cnh tn ph do chin tranh gy nn u Chu, ti li cng lo s bun phin cho t nc mnh ang lm cnh chin tranh khng bit bao gi mi thot ra c. Cc Cha giao ht cho ti trch nhim v vinh d hu chuyn vi c Thnh Cha. n La M vo bui chiu chng ti tm n mt ni tm tr dnh cho cc Linh Mc t xa n, ngh tm mt m. Chng ti gi th xin yt kin c Thnh Cha ln B Truyn Gio ca Ta Thnh Vatican t trc, nn trong ngy , chng ti n gp c Hng Y v ly giy gii thiu. c bit c Thnh Cha ang ngh mt ti bit in Castel Gondolpho, hm sau chng ti i xe but n ni , vo lc 8 gi. Chng ti c mt lnh hu thng c gi l Garde Suisse, phc sc nh lnh thi Trung C dn qua nhiu dy phng, nhiu hnh lang. Ti mi phng u c mt c ng. Chng ti c dn vo phng mt Hng Y ph trch vic tip khch ca c Thnh Cha, c Hng Y cho bit l phi on chng ti nhng bn ngi, v thng th trong trng hp ny, c Thnh Cha tip trc ca vn phng ca Ngi. Chng ti ngi trong phng c Hng Y ph trch nghi l v tip khch mt lc. Chng ti c dn d nhng cch thc qu ly hn tay c Thnh Cha. Mt lt sau, chng ti c dn n ca vn phng c Thnh Cha. Lnh hu m rng cnh ca, v t trong vn phng, c Thnh Cha bc ra nhn thng vo chng ti, mm ci hin t. Ngi mc y phc trng tinh, ph tn chn. Chng ti theo ng nghi l triu yt c Thnh Cha, qu ly v hn tay c Thanh Cha Pi XII c v mt nghim ngh nhng hin t, nhn bn chng ti, v ni chuyn vi chng ti bng ting Php: - Cha yu mn dn tc Vit Nam ca chng con nhiu lm v Cha rt sung sng gp cc con. Cha cn nh mt ngi Vit Nam hin c m Cha thng mn, l c Nam Phng Hong Hu. Cha gp b trc y, trc Nh Th Chin, khi b mi kt hn vi Hong ca chng con. Cc con c tin tc g v hai ngi khng?

65

Chng ti trnh c Thnh Cha nhng tin m chng ti bit v Hong Bo i v Hong Hu Nam Phng. Chng ti cng chng bit g v gia nh vng gi , v nhng tin chng ti bit ch qua tin n. Hong Bo i th thot sang Hng Kng v Hong Hu Nam Phng nghe u cn n np ti mt Nh Dng Hu (Dng Cha Cu Th Hu). Ti trnh c Thnh Cha nhng thc mc ca ti, ca nhng ngi Cng Gio, v nht l ca nhng Linh Mc Cng Gio trong tnh th mi: - Knh tu c Thnh Cha, chng con mun xin c Thnh Cha soi sng cho chng con mt vi nim bn khon. Hin nay bn nc Vit Nam ca chng con c mt phong tro ang ni ln dnh c lp, nh Php. Phong tro Vit Minh nh mt ln gi mnh thi t Nam ch Bc, nung nu tm ch mi ngi Vit Nam, nhng chng con bit rng phong tro b cng sn chi phi, mc du mc tiu u tranh ca n l mc tiu chung ca c lp Vit Nam chng con. Chng con l ngi Cng Gio li l Linh Mc Cng Gio, chng con khng bit nn c thi nh th no trc phong tro ny. c Thnh Cha c v trm ngm, ngh ngi mt pht, ging ngi chm ri, t tn, d dt: - Cha bit rng nhng ngi Cng Gio Vit Nam ang lm bn phn ngi yu nc ca h. Ti nh r nguyn vn cu ni bng ting Php ca c Thnh Cha: (Nous Savons que les catholiques Annamites font leur de voir patriotes). Sau cu ni , c Thnh Cha im lng nhn chng ti, nh mt c v nhiu bun phin, au thng xt xa. Ngi ban php lnh cho chng ti, v theo l thng, gi php lnh v cho nhng ngi thn, cho t nc chng ti. Cu ni ca c Thnh Cha lm ti suy ngh mi t khng dt. Cu ni c th hiu nhiu cch, khng ch trch, khng bt buc, khng dy bo phi hnh ng nh th ny hay th kia, m ton quyn la chn v quyt nh cho ngi trong cuc. Nhng ngi Cng Gio Vit Nam ch lm bn phn ngi yu nc. Khi h theo Vit Minh, d bit Vit Minh l cng sn, khi h chin u chng Php, h cng lm bn phn ngi yu nc. Ti cm thy nh trt c gnh nng. Gio Hi khng ln n ngi Cng Gio Vit Nam lm bn phn ngi yu nc. Quyn la chn v quyt nh l mi ngi. V ring ti c s la chn, quyt nh. Ti khng th

66

dng dng, ng ngoi, trn trnh cuc chin tranh mu la trn t nc ti. Ti phi v nc, mc d cha bit s lm g, s lm c g.

18. Nhn cnh tru cy mt rng l

Thng tm 1947, ngha l vi thng sau khi yt kin c Thnh Cha, ti cng 15 Cha Vit Nam khc ln tu Felix Roussel v nc. Tu lnh nh 21 ngy trn bin c. Mi ngy qua i, ti li thy lng thng nh nc Vit Nam ln thm, nhng bn chn mong i v lo s cng ti theo. Nhng g s ch i chng ti, ch i nc Vit Nam chng ti trong nhng ngy ti? Khi tu gh qua mt vi bn Phi Chu, ti v vi Cha c ln thm cc thnh ph x ngi cho khuy kha. Hnh nh nc Php hng mnh cng hin r hn, nhng bng dng nhng nt rn, nhng lng tng ca nc Php, ca quc Php cng bt u ni ln ti cc x thuc a Php ny ri. Ti tin tng gn nh chc chn l nc Php s phi thanh ton cc thuc a ca h. iu ng lo s l ci cch thanh ton , c bao nhiu dn tc nh b b nghin nt, b hy sinh? Tu n Cap St Jacques dng li mt m ngoi ca sng ch ngi cm li. Sng hm sau, tu ngc dng sng ln Si Gn. Chng ti ng trn boong tu nhn vo hai bn b sng t khi tu vo sng cho n lc tu cp bn, nhng m rung la bt u hin ra. Vi con tru ng nh gm c trn b rung. T dng mt ti n t, v ti khc thm lng khng bit t lc no. Nhn sang cc Cha bn cnh, mt vi ngi Vit Nam bn cnh, cng ang rng rng nc mt. Nhng khng phi l nc mt au thng m l nc mt sung sng vinh d c tr v qu hng mnh sau 8 nm cch bit. Mc du bo ch cho ti thy nhng cnh chin tranh tn bo nhng lc tu ngc dng ti ch thy cnh thanh bnh, yn n ht sc. Nhng ly tre, nhng rng da, nhng tha rung, nhng n tru b, nhng a b chn tru, vi on ngi i trn b rung. Tt c u c v thanh bnh k l. Chng ti c mt i din i Chng Vin Si Gn ra Bn Nh Rng n tip, v chng ti v ngay i Chng Vin ng Cng by gi. Cc Cha khc, ty gc a phn, ch tu tr li a phn ca h. Ring ti th ch tu ra Hi Phng tm cch v a phn Vinh. Khong vi tun sau, ti mua c v tu thy ra Hi Phng. Cnh Vnh H Long hng trng, sng sng ni ln trn mt nc, vi vi chic thuyn bum, vi chin hm Php, tuy s m so vi cnh th tht l b nh v ngha, cng lm ti yu mn t nc mnh hn.

67

Lc tu cp bn Hi Phng, cnh chin tranh bt u hin ra trc mt. Nhng du vt ca v bn ph Hi Phng cui nm 1946 vn cn nguyn vn. Dn Vit Nam ngoi bn tu ra th rt tha tht. Ch c nhng khu ph ca ngi Tu v ngi Php l cn c v ng c, thnh vng. Va bc ln bn tu ti bit ngay th no l ni nhc ca mt ngi dn nc nh b tr. ng bun nht, l chnh mt ngi Vit Nam nhc nh cho ti ci nhc ny. Ti n phng nh oan khai giy t. Trn phiu khai bng ting Php, ni dng ghi quc tch, ti vit tht m nt hai ting: Vit Nam. Ngi Th K nh oan gch hai ch , nhn ti trng tro hi: - Cha ngi Cochinchinois, Annamites hay Tonkinois? Ti trng mt nhn ngi Th K nh oan, gt ging: - Ti ngi Vit Nam. Ngi Th K nh oan cau my, mp my nh sp gt gng vi ti, ri chng hiu sao li mm ci, gii thch di dng: - Xin li Cha, lnh quan trn by gi bt buc mi ngi ln bn phi khai r l ngi Cochinchinois, Annamite du Centre, hay Tonkinois. Cha hiu cho, ch l bnh quan trn, chng ti c mun bt p ai lm g u. Ti chn ngn au n: - Qu ti H Tnh, Thy ghi sao cng c. Ngi Th K nh oan vit nn nt: Annamite du Centre. Ti chua xt v hiu ra m mu nh gy chia r Nam Bc tr li ca ngi Php. Mnh khng c quyn lm ngi Vit Nam na. Mnh phi b bt buc lm ngi Trung k, Bc k. Ngi Php mun c 3 nc Nam k, Trung k, Bc k! Ti ln ngay H Ni. ng xe la c ti lp ngay sau khi Php ti chim H Ni. Xe chy tht chm chp, c l ch khong nm chc cy s 1 gi hay km hn. T ca s toa xe la nhn ra ngoi, nhng lng mc hoang tn, nhng khu nh b t chy cn tr nn, nhng nh gch nt cho ti bit chin tranh l mt s tht m t y ti phi lm quen, phi ha mnh vo. Ti n ti Nh Chung H Hi, ni ti tng sng t lu trc khi i Php. Ti bt u lm quen li vi vn chng Vit Nam. Ti c hu ht nhng sch ca T
68

Lc Vn on. Khi hay tin ti v nc, mt s ngi Vit Php v nhng ngi bit ting ti i cht ln lt n thm, thnh thong mi ti n nh h chi. Ti nh hnh nh ngi u tin m ti gp l Hong B Vinh cn c ngi Cng Gio trong a phn Vinh gi l ng gi Vinh. Ti xin ng mt du ngoc y: ng gi Vinh c gi nh th khng phi v ng nhiu tui, m v ng tng hc a Chng Vin ra v gn th phong Linh Mc, th v mt l do no b d con ng tu hnh. i vi nhng ngi , ngi Cng Gio a phn Vinh gi l ng gi t knh trng mt cht. Hong B Vinh lc by gi cm u mt nhm thanh nin tr, hng say l tng, phn ln ngi Cng Gio y lng yu nc, tuy khng theo Vit Minh, nhng nht quyt khng hp tc vi Php, ang hot ng cho mt gii php quc gia thun ty. Lnh t c tn th nht l ng Ng nh Dim. Trong ny c anh Nguyn Vn Chu, ngi Qung Bnh, v sau lm Trung T Gim c Nha Chin Tranh Tm L, mt thi c ng Dim tin cy. Ngoi ra, nu ti nh khng lm th c mt anh chng cao ln, hi gy, en, liu lnh, tht th, l anh Hong B Linh. Khng r lc anh i hc Trng H S Quan Php hay cha, hnh nh l cha th phi. Hong B Vinh gp ti rt thng, v nhng lc ti vi anh ta bn v tnh hnh t nc, ni n nhng nim hy vng ca mi ngi Vit Nam, ca nhng ngi Cng Gio yu nc.

19. Gp cc cng s vin u tin ca Ng nh Dim

Nhng ngy ch nht, c lc ti v my anh em ngi li ni chuyn rt lu. H hi ti v khuynh hng, ch trng ca nc Php i vi Vit Nam. Ti cng thnh tht ni cho h bit nhng nhn xt ca ti: nc Php khng th d dng trao tr c lp cho Vit Nam, d vi nhn vt chnh tr no. t lu sau, mt s nh tr thc bt hp tc vi Php, va t vng Vit Minh trn v n gp ti nh Hong Xun Hn, Nguyn mnh H, V Vn Hin,

69

Nguyn Dng n v.v H l nhng ngi khng c mt lp trng hay mt thi no r rt, dt khot. H cn c gi, i khi t gi l nhng nh tr thc hay chnh tr trm chn. H khng chu hp tc vi Vit Minh, c l v h thuc thnh phn tr thc tiu t sn, khng chp nhn c ch ngha cng sn v nhng th on n p tn gio, tr thc, a ch ca Vit Minh. Nhng h cng khng mun hp tc vi Php. Nu hi h mun lm g, nh lm g, th h khng th no tr li c, ngoi cu ch xem. Trong thi gian ny ti c gp Nguyn Th Truyn. Tht l mt iu ng bun cho ti v cho c. Trc y ti tng nghe danh c Truyn, bit c vit bi ta cho cun sch nh ca c H: Le Procs de la colonisation Francaise. Lc Php ti nghe ting c kh ln, nghe nhiu ngi ca tng c. Ti tng khi gp c s tm c mt ci g m ti ch i khng gp. Ti gp, ni chuyn vi c mt cch ht sc knh cn. Nhng cu chuyn cng ko di, ti khng thy c g, ngoi mt thi qu kh u tranh ca c. Sau vi cu hi ti nu ln khng c tr li, ti xoay qua mt cu chuyn phim. Sau ti khng c m cng khng cn tm cch gp li c, d hai ngi vn H Ni. Khong cui nm 1947, hai thng sau khi ti v H Ni th nghe tin ng Trn Vn L ra H Ni. By gi ng Trn Vn L trong Hi ng chp chnh, v quyn Th Hin Trung Phn. ng Trn Vn L n gp ti mi ti v Cha Bng cng v Hu vi ng. Ti nhn li. ng L trong cu chuyn c cho ti thong thy rng s d ng ra lm vic vi Php l v mt ci th bt buc. ng suy lun rng khng th no cho min Trung hn lon mi c, hay hon ton t di quyn cai tr hnh chnh trc tip ca ngi Php. Ngi Php chng thnh thc g, nhng chng ta yu, chng c cch g, theo Vit Minh th khng c, vy th phi tm thi hp tc vi ngi Php trc ri t t s tnh. ng L c nhc n tn Ng nh Dim. Hnh nh ch ca ng L, du ng khng ni cho ti hay l chun b thi c a ng Ng nh Dim gi mt chc v lnh o quan trng no , trong mt th chnh quyn m ngi Php ang tnh lp ra. Ti c ni chuyn ha v Hu vi cc ngi quen nh Hong Xun Hn, Nguyn mnh H. H u khuyn ti chng nn v Hu m lm g, m cng chng nn hp tc vi nhng ngi ang hp tc vi Php nh ng L.

70

Ti ni my cu bnh vc s cho ng L, i l khng nn kt n ai vi, phi ch xem hnh ng ri xt on sau cng khng mun. Ti cho h bit l ti ha v Hu, vy th d sao ti cng vo Hu ri liu sau. Ti mun vo Hu chng phi mun lm vic g vi ng L m ch mun tm cch tr v a phn Vinh qua ng Qung Tr, Qung Bnh, v lc by gi ti nghe qun Php b ln ca sng Gianh, tin ra st o Ngang v an g d nh vt o Ngang tin ra H Tnh, Ngh An. C ngi trong bn Hong Xun Hn, Nguyn mnh H by cho ti ci k l c gi ch my bay (lc Php mi m mt ng bay c bit dnh cho quan khch, nhn vt quan trng, dng loi my bay 1 v 2 ng c), ln xe, ri gi v cho xy ra mt tai nn xe hi, v ti vo nm nh thng, th l l lun chuyn v Hu vi ng L. Ti thy chng cn phi by tr ny lm chi. V Hu th sao? V li thm tm ti cng mun c i nhiu ni, nhn thy nhiu i u, gp g nhiu ngi. Nhng nh tr thc v chnh tr trm chn lm cho ti tht vng kh nhiu. H chng a ra mt gii php hay mt k hoch no r rt. H ch ngi ch, gi l trm chn m ch. Ch ai ch ci g chnh h cng chng bit. Khi th h ch ng Ng nh Dim, khi th h ch ng Bo i, khi th h m Cng tr v. Ti c gp mt ngi tn l Nguyn Khu. ng hn Khu nh Hong B Vinh dn n gp ti. Vinh cho ti bit Khu lm Th K ring cho ng Ng nh Dim. Ln u vo gp ti, Khu c v lng tng, khp np. Ti hi thm my cu anh ta tr li p ng. Lc Khu v, Hong B Vinh ni chuyn vi ti l Khu thy ti nghim ngh, chng dm tha chuyn g. Ti ngc nhin, u c bit mnh nghim ngh lm cho k khc phi s. Hm sau, Vinh li a Khu n v ln ny th anh ta dn d hn. D nhin l Khu ca tng ng Dim, khoe rng lc lng ca ng Dim kh lm, v ng Dim th c sn mt gii php cho Vit Nam, mt ch ngha ng u c vi ch ngha cng sn. Khu trao cho ti mt tp giy vit tay, ch ca ng Dim, on th vit bng ting Php, on th bng ting Vit trong ng Dim trnh by ci gii php v ci ch ngha ca ng. Trn phng din mt ngi kho st vn chng hay trit l th ti khng th no phc ci gi l ch ngha x hi quc gia g ca ng Dim c. Lp lun i khi lng tng vp vp chng c g khc chit vng chc. i th ti hiu l ng Dim ch trng xy dng mt lc lng quc gia thun ty, khng phi cng sn, m cng khng theo Php, nhng cng li khng ch trng nh Php, m hnh nh l ch trng mt s thng thuyt no vi Php, trn cn bn Php phi cng nhn ng nhin v

71

trc ht nn c lp, thng nht, ch quyn ca Vit Nam t C Mau n Nam Quan. L thuyt th khng lm cho ti phc c, nhng ci tm huyt ca mt ngi mun tm mt ng i cho quc gia Vit Nam trong hon cnh c bit ny th lm cho ti thy thng mn, knh trng ng. Ci lc lng ca ng Dim m Khu em ra khoe vi ti l kh mnh, th ti c nghe ni n. N vn l nhm thanh nin Ngh Tnh Bnh do Cha Hu thnh lp t nm 1941, vi ch trng n ha, khng mu dnh li c lp t tay ngi Php. Phong tro ny nh chn Cng lm Minh Ch v lc th lc Nht mnh th mun mn th Nht dit Php. V sau thi cuc bin chuyn, gii php Cng xem ra khng thch hp, nhm Cha Hu chn ng Dim, quyn tin gip ng Dim m rng t chc, m nhng kha hun luyn b mt cho mt s cn b phn ln ngi Cng Gio trong vng Ngh Tnh Bnh. Nm 1945, Cha Hu trn vng Vit Minh vo Nam lin lc vi ng Dim. Ri vo u nm 1945, lc trn ng t Si Gn i min ty, khng hiu do mt s mng no , xe Cha Hu b phc kch, v Cha Hu t nn. Trong nhm ny c anh H Hn Sn, ngi H Tnh, nh b, nhng hot ng, c ti thu ht ngi i thoi rt mau. Sn cn c bit ti vn ng v xch ng qun chng, nht l thanh nin. Nhng hot ng ca Sn c lc b mt thm Php ch nn Sn i tn, lnh mt, tm thi dy hc mt trng nh x Qung Bnh. Lc ny Sn cng ra H Ni, c n gp ti vi ln. Sn v Vinh l hai ngi m ti mn c th ni l yu qu v tin tng kh nhiu. H u c nhit tnh, hng say v trung thnh.

20. Hu iu tn v bun thm

l ha vi ng Trn Vn L, ti vo Hu khong cui nm 1947. Ti li Hu vi thng, ni chuyn vi ng L kh nhiu. Lc ny ti cng c c hi gp mt s ngi trong c ng Ng nh Cn, Trn in, v d nhin l cc Cha s Hu. Ti li Hu vi thng, ng L ngh mi ti lm Gim c Nha Vn Ha min Trung, mt nha cha thnh hnh, c trch nhim nh mt b gio dc thng tin thu hp m ng L nh thnh lp. ng L sng rt n gin gn nh khc kh, mc d lc by gi uy quyn ng, sau ngi Php th kh ln. Uy quyn , vo tay ngi khc ht c ra la. Ring vi ng L, ti phi cng tm m nhn xt rng trong thi gian quyn th hin Trung Vit,

72

ng L c gng lm nhng vic tt, cu gip mt vi ngi b Ty tnh nghi nhng ng bit khng phi cng sn. Ti thy tnh th khng cho php ti hay bt c ai lm vic g. Ti t chi v ch tm lo vic c sch tm hiu, qua li vi nhng ngi m ti thy c tm huyt. Dp ny ti c gp ng Ng nh Cn mt vi ln, nhng khng thn lm, b c Kh c v mn ti lm, thng mi ln ti n thm ng Cn, b c hay chng gy ra hi thm dn d ng Cn lm cc mn m ngon i ti. B c rt m o, v i khi ngi li ni chuyn o vi ti kh lu. Nhn mt vi lc ri rnh ti c vo thm thnh ni Hu, bi ngi nhn cung in Nh Nguyn nay hoang tn, nt. Ti cht nh n Bo i, ngi ang c nhc n kh nhiu Php nhng ngy ti sp v nc cng nh Vit Nam nhng thng va qua. Ti khng tm thy hy vng p no con ngi , chng hiu ti sao. Ti cha gp Bo i, cha thy Bo i, v nhng ngh ca ti c tnh cch linh cm hay trc gic m thi. Ti khng mt lc no tin tng d mong manh rng Bo i s lm c chuyn g ln lao xoay chuyn c tnh th t nc xng ng i thoi mt mt vi nc Php, mt mt vi Vit Minh, tr thnh mt c hi qui t nhng ngi Vit Nam yu nc khng cng sn nhng khng th theo Php. Nhn thy ti Hu chng ch li g, chng lm c vic g, ti tnh v Qung Bnh, thuc a phn Vinh. Lc by gi qun Php b ln ca sng Gianh, tin su vo n ht Huyn Qung Trch, Tuyn Ha theo hai ng sng Giang l Ngun sn v Ngun ny. Qun Php v lnh bo v on ng hai n ln Qung Kh v Ba n. Nhng lng Cng Gio bt u ni ln chng li Vit Minh, xin sng Php lp ng hng v trong lng. Ti mun tm hiu ci gii php ny, cng mun sng trn vn i sng mt Linh Mc nn dt khot ri Hu i ng Hi, ri t y i ca n ra Qung Kh ln Ba n v v x an Sa. Thi gian ny ti lm mt Cha X an Sa ht bn phn, thay Cha Dng t trn. X an Sa, cng nh cc x khc Ha Ninh, Hng Phng, Vnh Phc cng lp n hng v, ro lng, xin sng Php chng li Vit Minh. Ti khng tin rng gii php ny l ng, tri li ti lo s s em li nhiu hu qu tai hi hn cho ngi Cng Gio m thi, nhng gio dn c v hng say, tin tng.

73

Lc nu ngi Php thc tm th tnh th khng chng c th thay i, t ra vng ti va n, tc l vng Qung Bnh t o Ngang tr v pha Nam. Nhng ch t lu ti bit ngay rng ngi Php khng thc tm, m cng khng c phng tin, v kh v trang y cho dn lng no mun t tr chng li Vit Minh. Hnh nh b phn lnh o Vit Minh trong Tnh Qung Bnh, cc Huyn Qung Trch v Tuyn Ha c bo co nhiu v ti, nn thnh thong ti nhn c mt th mi ca chnh y huyn Tuyn Ha. Li l c v tha thit, trnh by hn thit, mi ti hp tc vi chnh ph Vit Minh, t co Php c nhng ti c ny n. Ti khng hiu r nhng th mi ny do t chnh y huyn by ra, hay c ch th t trn. Ti chng dm hy vng rng c H cn nh n ti sau my ln gp g, chuyn tr, mc d ti bit c c tr nh k l. Cng c nhng l th gn nh l nhn danh c H mi ti nhng ti on iu ch l mt th on vut ve ti m thi. Thi gian lm Cha X an Sa ti c ci an i l gip dn chng chng nhng v vic o, m c v nhng vic ht sc lm cm, bt ng, nh cha bnh cm gi cho mt ngi n b, by thuc gic cho b ci. Sau gn mt nm, ti ln Hng Phng, tc l ni cai qun cc x Cng Gio trong ht Qung Bnh thuc a phn Vinh (bn kia sng Gianh v pha Nam th li thuc a phn Hu). Lc ny ti thng nhn c th mi ca chnh y huyn Tuyn Ha hn trc, v cnh nhng li mi mc, thnh thong c nhng on ng e da. Ti trnh by vi cc Cha v cch ro lng chng Vit Minh nh th ny xem chng khng bn vng c, th rng chp nhn sng nh mi ngi khc, khng l Vit Minh li git ht ngi Cng Gio c sao, nht l trong lc h cn thu phc lng dn nh Php. Mt vi Cha ng iu , nhng ni rng cc gio dn khng chu. Ti v Cha Khn bn nhau nn ni thng, hi nh ca ngi Php, v cho bit nu h thnh thc gip th h phi cho thm sng ng, phng tin xng ng. Ti thay mt cc Cha i ng Hi trnh by cu chuyn vi i T cai qun vng Qung Bnh. ng ni thng l ngi Php khng th lm hn c, m cng khng tin tng ngi Vit Nam, d l ai v trang thm. Vo thng t 1948 c tin Vua Bo i v nc, v dn chng nhng vng Ty chim c ku gi dn ln Huyn Ba n t hp nghe c hiu triu

74

ca Hong . Ti c c lm i din dn chng i hp Ba n. Trong li hiu triu, ti khng thy iu g l, ng mng.

21. Cu chuyn bn l si nm 1948

Ti i ca n t Qung Kh vo ng Hi, mua v my bay vo Hu. V ng b v ng thy b ct on, ngi Php thi by gi m mt ng my bay t Si Gn ra H Ni, ln Nam Vang, Vn Tng. Vo Hu cha c bao lu, khong mt thng, th Bu Lc nh in mi ti ln gp Hong Bo i, v chng mun nh toi thuyt phc ng Ng nh Dim ra thnh lp mt chnh ph qui t c nhng ngi quc gia chn chnh, c uy tn, c ti nng. i cng chuyn my bay c bit ca qun i Php, m Bu Lc xoay s em ra Hu dnh ring ch ti v c on Nm, mt nhn s Hu. Ln Lt, ti tm n ng Ng nh Dim ngay. Lc ng Dim trong bit th ca ng Nhu. y l ln u tin ti gp ng Dim, nhng bit ting ng t khi ng lm Thng Th, ri t chc v mi y qua nhng li ca tng ca cc cng s vin ca ng nh Hong B Vinh, Nguyn Khu, Nguyn Vn Chu, cc Cha v gii Cng Gio, cng nh nhiu thnh phn quc gia ti c tip xc cng hay nhc n ng Dim, v t v tin tng, knh phc ng. Vi nhng cm tnh c sn ti ch nh n gp thm hi, lm quen v tm hiu ng Dim m thi, ch khng c nh r rt no. Tri Lt lnh, ng Dim bn b com l ngi c sch trong sa lng, st bn l si. ng Dim thn mt, ti ci ng ln mi ti ngi xung chic gh bnh cnh ng, hi han ti v nhng cm tng, nhn xt ca ti lc v nc. Ti t lo s, xt xa cho t nc, v tnh trng chin tranh, v m mu ca ngi Php, v s chia r ni b hng ng quc gia, v him ha cng sn. ng Dim t ni, gt g c v tn ng. Ti vo ngay : - Tha c, by gi ngi Php a Hong Bo i v lp li triu nh Nh Nguyn, c c nh ra lp chnh ph khng? ng Dim lc u, nhn m m vo bp la: - Trc Cha, vi ngi cng hi ti iu . Thc ra th ti khng nn tr li v Bo i hoc ngi ca ngi cha ni g vi ti mt cch chnh thc v iu . Theo ti th khng th no ra lp chnh ph lc ny c. Cha cng hiu ri . Tha hip Vnh H Long khng em li c lp v thng nht chn chnh cho Vit Nam. Qun i Php, Cao y Php ang nm mi quyn hnh chnh tr, qun s. V ngoi giao th Vit Nam b gii hn, ch c php t i din ba ni l Ba L, Hoa Thnh n v Lun n.
75

Nh th ch quyn ngoi giao hon ton khng c, hon ton trong tay ngi Php. iu th hai na t ngi l ngi Php lp ra Hong Triu Cng Th bin tt c vng cao nguyn Trung v Nam Phn thnh t thuc a trc tip ca Php. ng Dim trm ngm mt lc. Ti vn im lng. Nhng li ng ni ra na nh suy t, na nh phn trn vi ti: - Vng cao nguyn ny c mt tm quan trng ln v chin lc v kinh t. V chin lc, n nm gia ba quc gia Vit, Min, Lo. Ai chim gi c cao nguyn ny c th gy p lc c i vi c ba quc gia . Ngi Php gi vng cao nguyn l Hong Triu Cng Th ch l mt li tr hnh, trn thc t ch tm ca h l bin vng ny thnh thuc a Php. V mt kinh t, th vng cao nguyn ht sc quan trng i vi Vit Nam trong tng lai. chc chn c nhiu ti nguyn thin nhin, nhiu khong sn cha c khm ph v khai thc, nhng chng ta cn phi bo v cho Vit Nam. Ri cn vn th din quc gia, ch quyn quc gia na. Khng th bng dng nhng cho Php mt vng t quan trng nh th, nm ngay gia lnh th quc gia, ngi Vit Nam no mun ln li phi xin thng hnh! Ti cht nh n mt cun sch kho lun v a d ng Php, khng nh r tc gi, v ti em nhng kin c nu ln trong tp sch ny trnh by li vi C Dim: - C ni ng. Ti c c mt cun sch vit i rng Php mun ngn chn sc bnh trng ca dn tc Vit Nam v pha Ty, mun dn tc Vit Nam dng li cc min duyn hi, cn Php th phi gi vng vng cao nguyn Trng Sn, va ngn chn sc bnh trng ca dn tc Vit Nam, va canh phng pha Lo. Nh vy khi lp Hong Triu Cng Th, t trc thuc Php, th Php bt u thi hnh ng ci chnh sch ri. C Dim chm ri: - Trong mt vi trng hp, mnh c th tnh chuyn hp tc vi ngi Php trn cn bn tha hip vnh H Long, vi mt iu kin: Bo i khng phi l Bo i. C Dim c v khoi tr vi cu ni nh , hi mm ci. Ti hiu C, cng mm ci. C Dim li tip:

76

- Nhng chuyn khng th xy ra c. Bo i l Bo i tc l mt ngi, th chng ta c th dng tha hip Vnh H Long lm bn p tranh u t n ha i hi thm nhng ch quyn khc m ngi Php cha chu trao tr. Vi ai th c, nhng vi Bo i th khng th c. D c thin ch n my cng v ch thi. Bo i ch thch nghi l, hnh thc, b ngoi li ham sn bn, n chi, khng c tinh thn trch nhim i vi s mng lnh o ca ng. Gi s ti ra lp ni cc vi Ngi th s xy ra v rt mau. V d nhin lc ny th ti l phi chu ra i, chu thit thi, v Php cn coi nng l bi Bo i lm. Ti thn phc nhng nhn nh sng sut, chnh xc ca ng Dim, hi thm: - Tha C, nh vy by gi C khng ra lp ni cc, th theo C bao gi mi c c hi tt em ra mt gii php hon ton quc gia? C Dim nhn ti nh trch rng ti cng bit nh C ri m cn hi lm chi: - Bn Tu ng no th Mao trch ng cng thng Tng Gii Thch. M mun cho h Tng tha hip chia t hay chia quyn vi Mao cho yn chuyn Trung Hoa lc a. Qun cng sn tu thng tin n bin gii Bc Vit Nam, qun Vit Minh c s gip trc tip ca qun cng sn T u, s mnh ln, qun Php s gp kh khn, lc th c Php v Bo i s ly lc ngi no a ra c mt gii php quc gia chn chnh. Lc ra cng cha mun. Ti ng ln cho ng Dim nh ra v, cht nh rng y l nh ca ng Nhu. Ti hi ng Nhu v c ng Dim cho bit l ng Nhu ang phng trong. Ti tin vo. y l mt cn phng rng, gia k mt chic bn di, c l l bn n, mt gc k chic n dng cm. St tng c b sa lng v my chic bn nh, thp. ng Nhu ngi trn chic ghh sa lng . ng Nhu mc chic o len dy cao c. Con gi u lng ca ng l L Thy ang ngi trn chic bn di, hc bi. B Nhu mc o di mu xanh m ng bn con gi la mng L Thy v L Thy lm bi khng ng b. Cu chuyn gia ti v ng Nhu cng tng t nh cu chuyn vi ng Dim. Ging ni ng Nhu chm ri, rn ri, y tin tng. Cht gia cu chuyn b Nhu la ln mng L Thy. Ti qun ni mt iu l t u ti ch nghe b Nhu ni ting Php thi.
77

ng Nhu cau my: - Mnh lm g th, c Cha Lun n thm y ny. ng Nhu ni vi v bng ting Vit. B Nhu khng nghe, c tip tc mng con, v bng ting Php. ng Nhu th di, lc u kh: - Thi Cha, chng mnh sang phng bn cnh ni chuyn bt n o hn. Ti v ng Nhu bc sang phng khc. ng Nhu khp ca li, tuy vy nhng ting la ht ca b Nhu bn phng vn cn vng sang c. Cu chuyn tip tc, v ng Nhu cng nhn nh rng lc ny ra chp chnh cha thun li lm, s b trn ngp v nhng kh khn khng gii quyt ni. Ti cng gp i l nu v nng lng, vi vng qu m ra chp chnh lc cha thun tin, th chng nhng khng c vic g m tiu tan lun c vn ling danh d v s nghip chnh tr tng lai ca mnh. ng Nhu c v thm tha ci , gt g. Ti hn th no cng n thm hai anh em ng ln khc. ng c v mn ti, v khi t gi ra v, ti bc qua phng khch, ng Dim vn ang ngi c mt t bo ting Php. C hai ngi cng bt tay ti v a ti ra ca.

22. Bo i: Con ngi chn chng v thm mt

Hm sau ti c Bu Lc cho ngi n mi i yt kin Hong Bo i. Bit in ca Bo i Lt nm trn ngn i thng. Phong cnh tht p, v dinh th ht sc sang trng. Lc ti c dn vo phng khch, th ch c mt Th K ring ra tip, mi ngi ri vo trong trnh li vi Hong Bo i. Lt sau, Bo i ra, bc chm chp, dng mt nhc. ng bn u phc xm, bc thng n ch ti ng, bt tay mi ngi, ly thuc mi ht. Ti ni my cu chc mng theo php lch s, Bo i chm ri ni, c v phn trn: - S d ti chp nhn v nc lm vic cho quc gia l v thy rng nc Php chu nhng b kh nhiu. Tha c Vnh H Long tuy khng em li cho chng ta tt c nhng g chng ta i hi, nhng chng ta c th da ln tranh u thm, i hi thm. Ti ngh rng iu quan trng by gi l to ra ci c, ci ni, ci c hi nhng ngi quc gia chn chnh qui t li vi nhau m lm vic. Nhng tht l kh khn, ngi quc gia th

78

ng vc nhiu qu, m Php th ch no cng ch mun dng nhng tay chn thn tn ca h m thi. Ti on chng ca Bo i l mun ti nhc n tn mt vi nhn vt quc gia, chng hn Ng nh Dim. Ti cng on chng rng ng bit ti va gp ng Dim hm trc, v ti quen bit nhng cng s vin thn tn ca ng Dim. Nhng ti th khng mun ni n tn ng Dim trc. Ti mun chnh Bo i phi dt khot v ni ra ngh thnh tht nht ca ng. Nhng cu chuyn vn tri trn nhng ti chung, khng nhc n tn tui mt ngi no. C lc Bo i than phin: - Lc mi v nc ti t nhiu hy vng vo s hp tc ca cc nhn vt quc gia chn chnh. Ti c ng mi h nhng phn ng u t chi hoc i hi nhng iu kin qu l tng khng th no to ra c trong hon cnh ny. Cu chuyn ko di c vi pht th Bo i c v mt nhc lm, nm chui di ngi ra trn chic gh bnh. Ti thy ko di thm chng ch li, ng ln kiu t: - Ti xin cu chc Ngi thnh cng. Ti l mt Tu S, khng bit lm g gip, nhng nu c th lm c vic hu ch th ti xin sn lng. (xem tip ti y)

BN GING LCH S 1940-1965

Linh Mc Cao Vn Lun 23. Cha Houssa, ngi a ng Dim vo chnh trng M 24. Ng nh Cn, ngi c tr nh phi thng 25. ng Cn nh ti xut ngoi gp ng Dim 26. Gp li c Dim Ba L 27. ng Dim tm s: Ti cng mong v . 28. Cuc hi kin vi Nguyn 29. Cuc hi kin vi mt lnh t cng sn Nguyn Khc Vin 30. Chuyn sang M u tin 31. Bc S Phan Quang n sn sng hp tc vi C Dim 32. T Nu c tr li Ba L 33. ng Dim tr v nc lp chnh ph: 7.7.1954 oOo

79

23. Cha Houssa, ngi a ng Dim vo chnh trng M

Trong nhng ngy lu ti Lt, ti gp thm ng Dim v ng Nhu my ln. Phan Xng dnh cho ti mt chic xe i li. V chic xe ny mt hm gy ra mt tai nn tng u ti thot cht th cng b thng nng. Tri ma ln, chic xe ang xung dc th gp mt xe nga i ln nghnh ngang gia ng. Ti x v trnh xe nga, lao xung dc. Ti khng bit g na ngt xu i. Lc Tnh li th thy mnh nm trn m c ch b m mnh my, try tra s s, phi vo nh thng bng b. Ti v Hu li t lu, n thm ng Cn vi ln ri cm thy tnh th khng c nhiu bin chuyn, ti ra li Hng Phng (Qung Bnh) gi nhim v i ging ti cc x o. Cng nh ln trc, ti nhn thy ci li ro lng, da vo vi khu sng c k ca Php cho m chng li Vit Minh khng th thnh cng c. Quanh Hng Phng, cc lng ln cn u theo Vit Minh, nh Php K, Trung Thun. Ngi Php li khng thc tm gip dn chng chng cng. Khng c mt s phi hp no gia qun Php v cc lng t v hay gia cc lng t v vi nhau. Nhn tng lai, ti thy tht l en ti. Trong mt ln c c i gp i T Php ch huy vng Qung Bnh, ti c ng ni thng l ton Tnh Qung Bnh Php ch c th tuyn m v v trang cho 2.000 lnh bo v. Ti v trnh by vi Cha Chnh X l Cha Khn. Vo khong ma H nm 1949, Hng Phng li gp nn i, v bnh dch bt u pht xut. Lc ny ti cng nhn c nhiu l th mi i hp y nhng li e da, k tn ch tch huyn Tuyn Ha l Nguyn Dn. Ti ngh rng mnh khng th b tay ngi ch c nn xin vi Cha Khn cho vo Hu dy hc, t ra ti c th kim c t tin bc mua thuc men gip dn chng hoc l trnh by tnh trng vng Qung Bnh vi nhng ngi c trch nhim Hu. Ti ri Hng Phng vo Hu u nin h c 1949 tc l khong thng 9 hay thng 10. Lp Trit u tin va c m ti Trng Quc Hc Hu. Ti ph trch dy Trit, v ti cn nh ngi hc tr chm nht l u Ngc H. Ngoi vic tm cch gip gio dn Hng Phng ti vit sch, v lin lc vi Emmanuel Jacques Houssa ngi B, tng sng Pht Dim t 1939 n 1945, t chc cho sinh vin Vit Nam du hc nc ngoi. S d ti phi nhc n Cha Houssa l v hai l do: Th nht ng l n nhn ca nhiu nhn ti Vit Nam, gip cho nhiu sinh vin du hc nn ngi, th hai
80

chnh ng gip ng Dim, v nhng sinh vin m ng gip hc hnh t v sau tr thnh cn b ca ng Dim. C th ni rng nu khng c Cha Houssa th s phn Vit Nam khng chng khc. Ti gp Cha Houssa Ba L vo nm 1946. ng bn vi ti rng vn quan trng nht ca Vit Nam l vn cn b. Cn b hiu theo ngha rng l lp ngi c trch nhim lm cho x hi tin b. Vit Nam trong hon cnh chin tranh, xu x, ngho i chm tin, khng th o to cn b ngay trong nc, vy phi tm cch gi nhng thanh nin u t i du hc. Ti hon ton ng v bn vi Cha Houssa l khi v nc ti s tm cch a thanh nin Vit Nam ra khi nc, cn Cha Houssa th lo cho thanh nin Vit Nam ngoi quc c th n hc. Cha Houssa cng ni rng nc B, qu hng ca Cha nh b, khng to c nh hng g ln trn quc t, v d c Hoa K l sc gip Vit Nam. Cha Houssa cho ti bit nh sang M ca ng t nm 1946. Lc ti vo Hu dy Trng Quc Hc, nm 1949, ti gi th lin lc li thng xuyn vi Cha Houssa lc by gi M. ng cho ti bit ng vn ng xin cho cc thanh nin Vit Nam mt s hc bng cc i Hc Cng Gio. Ngay nm 1950, ngha l khi lp trit u tin ca Trng Quc Hc thi xong, ti chn mt vi thanh nin u t nh u Ngc H, Nguyn Vn Mng, Nguyn Th Qut, V Th Hng Phc, Phm ng Ti, Phng Vit Xun gi sang M gp Cha Houssa. Vit Nam th nh Bc S H Quang Phc gip cng vic xin thng hnh xut ngoi. Bn M th ti Nu c c ng Bi Cng Vn n tip, hng dn cn nu sang ng Thi Bnh Dng, n Saint Francisco th c ng Bc S Nguyn Thnh Nguyn gip . Cng trong nm , ng Dim ly c i d nm Thnh xut ngoi. Nh s gii thiu ca Cha Houssa, ng Dim c tip n ti Dng Tu Maryknoll thuc Tiu Bang Maryland. Cng qua s gii thiu ca Cha Houssa v cc sinh vin Vit Nam sang M t trc, ng Dim ln lt i din thuyt ti cc i Hc ln M, nh i Hc Cornell. Ting tm ng Dim bt u c chnh gii ngi cng nh , bo ch M thnh thong cng phng vn ng Dim. Trong thi gian ny, hai ngi gip ng Dim c lc nht l ng Vn L, lm B Quc phng M ti Hoa Thnh n v ng Bi Cng Vn lm cho i Ting Ni Hoa K Nu c.

24. Ng nh Cn, ngi c tr nh phi thng

81

Lc ti vo Hu ln u tin, t H Ni theo ng L, ti c c ng Cn cho ngi n mi ti sang nh ng ni chuyn. Ln ti n gp ng vi ln. Ln th hai vo Hu d i Lt, ti cng gh qua thm hi ng Cn, v d nhin, ln ny vo dy hc Hu, ti hay n ni chuyn vi ng Cn. V sau ng Cn xin php c Gim Mc ti n lm l ti nh ng mi ch nht. Nhng cu chuyn thay i gia ti v ng Cn gm cc th chuyn, t chuyn nui chim chuyn qu kh n chuyn chnh tr. ng Cn c lng knh phc yu mn ng Dim ht mnh nhng hnh nh li c v khng a b Nhu v v khi nhc n ng Nhu th ng t v khng thch th lm. Cu chuyn m ng Cn hay ni nht, l nhng giai thoi vui vui gia ng Khi, ng Dim. Lc by gi ng Khi v con c ca ng b Vit Minh git, cha tm ra xc. Mi ln nhc n ng Khi mt ng Cn bun bun ri anh rn li y cm phn. thc quc gia dn tc ng Cn m h, khng r rt, sng sa nh ng Dim, ng Nhu, nhng lng cm th cng sn ng Cn ln lm c l v ng khng qun c ci cht ca Cha con ng Ng nh Khi, ngi anh c m ng tn knh, thn phc. ng Cn dnh nhiu th gi hot ng chnh tr. Nhiu nhn vt quc gia n gi bit trc sau ng Dim cng c mi ra chp chnh, mon men tm n ng Cn. Nhiu ngi bit Php Cn n ti nh ti gii thiu vi ng Cn, trong c mt thanh nin tr, hc lut tn l LTQ. ng Cn bt u thu phc mt s cn b, dng nhng bui gp g, ni chuyn hc hi vi nhau c nhng l th t M ca ng Dim gi v, hay mt s ti liu him hoi do ng Dim bin son. V sau ng Nhu thng gi cc ti liu chnh tr ra cho cc cn b Hu c. Trong s nhng ngi hay qua li nh ng Cn khong 1949 tr i, ti thy c Trn in, Nguyn Trn, Mu, ng Vinh (i T). Ti cng c lm quen vi nhng ngi ny. Mi ch nht, ti n nh ng Cn ngay di ci dc i ln nh th Ph Cam lm l, trong mt nh nguyn nh chng by n s nhng trang trng. B c Kh c mt bn qu lt nm. ng Cn qu bn cnh. Thnh thong b C l, a con gi ln ca b lc by gi khong 14 tui, nhng lc ngh h cng theo m n d l. Xong l, ng Cn mi ti li ni chuyn kh lu, nhiu hm sut c bui sng. ng ci ni rng nu ti khng li n sng vi ng th b c (Kh) s la ng. B c Kh rt m o, thng qu ly cu nguyn trong nh th
82

kh lu. C lc ti v ng Cn ngi ni chuyn mt lc, b mi ra khi nh nguyn, n thm hi ti. B sn sc n ba n sng ca ti, thng hi ng Cn hm ni lm g cho Cha Lun n sng. Ci mn m b c mun ngi nh nu cho ti dng, v theo b l mn b nht, ngon nht, l cho b cu. Nh ng Cn rng, nui c nhiu b cu. B Kh la ngi n b Vit Nam gng mu, ch bit lo lng cho con ci. Ci cht ca Cha con ng Khi lm cho b au kh v cng, v t b t khi vui ci c. B khng bao gi ni n chuyn chnh tr, b ch cn bit n sc khe ca cc con chu b m thi. Thng th b mc o b ba trng hay nu. Ngy ch nht, b mc o di, thng bng hng gm, on, hay nhung. B ni ngy ch nht phi t ra knh Cha nh vy. ng Cn thng mc o mu en, nhng lc ng cho l lm tt, th ng mc o di the hai lp. ng sng rt n gin, thanh bch, n tru ht thuc l vn. Trong mi vic ng Cn khng bao gi ghi chp cng khng dng th k ring ghi chp bt c iu g. Nhng ng c tr nh k l. Ti cn nh mt cu chuyn nh lm ti phc ci tr nh phi thng ca ng. Mt hn c mt cu thanh nin l LTQ n nh ti dn n gii thiu vi ng Cn. Ti thy anh ta thng minh, mt mi sng sa, cng c thin cm. Mt hm sau l ch nht, ti nhc n tn anh ta vi ng Cn, v xin ng hm khc cho hn ln trnh din ng Cn, xem ng dng hn c vic chi khng. Hai thng sau, trong mt bui hp mt kh ng ngi, bn chuyn m rng hot ng chnh tr trong min Trung, mt ngi khc, ti khng nh l ai, ln ting gii thiu anh LTQ lc ng trong m ng vy quanh ng Cn. ng Cn nhn anh ta: - ch l LTQ h? Cch y hai thng, Cha Lun c gii thiu anh vi tui. Ch mun hot ng h. c, tui gip cho. Mt ln khc, anh L Mng Hong, mt trong s sinh vin ti gii thiu i du hc Php v, cng ti n gp ng Cn, cng vi nh gii thiu Hong vi ng Cn. Nghe ni n L Mng Hong, ng Cn sc nh ra iu g, hi gc gc, Cha m, ri ci vui v: - Mnh nh ra ri. B ch mi trc lm Tri Huyn, nh Ch Cng. Hi nh mnh hay chy sang pha bt chim gp b mnh hoi, nhng lc mnh cha sinh ra?

83

Mt hm khc, ti ni chuyn vi ng v vic tr li o ca em v Trn in. ng Cn nh v nhc ngay: - B ca c y lm Tri Huyn Hng Thy phi khng? Hi b c thua bc ht c tin thu, s b ti, gi gy ra tai nn t Ph Bi khai by chy ti , chc c khng bit m. Nhng mu chuyn ny chng minh tr nh phi thng ca ng Cn nhng cng v tr nh cho nn ng thng nng thnh kin, n on rt phn minh. ng khng tin ai, th kh c cch g lm cho ng i kin. ng ght ai, th cng khng lm th no ng c th ng c. Khong thi gian ny, Phan Vn Gio c Bo i cho lm Th Hin Trung Phn. Ti ch thnh thong gp trong cc bui l cng cng v khng mt ln no ti c nh lm quen nhiu vi ng Gio, c l v t cch ca ng khng lm cho ti knh phc c cht no. Nhng chuyn tt xu, v hnh nh xu nhiu hn tt ca ng Gio lm trong thi k lm Th Hin Trung Phn, th ti cng ch nghe dn chng ta thn, n i khng my. My a hc tr, hay my ngi quen c nhc n, th ti cng chng vo tai lm g. Theo ch ti bit, gia ng Cn v ng Gio lc by gi i bn gm nhau hn l thn nhau. Mt vi cn b ca ng Cn tuy lm vic trong chnh quyn tc l di quyn ng Gio nhng cng khng phc ng Gio. C l bit chng c ai theo mnh, knh phc mnh, ng Gio lo lm giu, lo chi hng th hn l lo lm vic ch quc li dn. Nhng ng c ti n ni tri chy. Phn nhiu nhng ln ra trc cng chng, ng thng ng khu cc din vn ngn, c lc ng ni hay n ni nhiu ngi cm ng. Ti nh mt ln khnh thnh Qun Y Vin Mang C. ng Gio ni cch chi hay n ni nhiu ngi st si khc, thng cm cho s phn cc thng bnh binh. Trong thi gian ny nhiu bin chuyn quan trng xy ra trong nc v ngoi quc. Qun cng sn Trung Hoa chim trn lc a, ui Tng Gii Thch ra i Loan, i pht thanh Vit Minh loan bo Trung Cng, ri Nga S nhn nhn chnh ph Vit Minh. Phi b i din ca chnh ph Vit Minh ti Php do ng Trn Ngc Danh cm u ri Ba L, hy b phi b, v ln ng sang Tip Khc. Hnh ng ny nh du s tan v ngoi giao mt cch chnh thc gia Php v Vit Minh. Mi hy vng thng thuyt vi Vit Minh k nh tan v ht.

84

Trn chin trng qun Vit Minh ln lt chin thng Cao Bng, Lng Sn buc qun Php rt khi hai Tnh ny, v bin trn vng cao nguyn Bc Vit thnh khu gii phng di quyn chnh ph Vit Minh. i H Ni bt u khoe khoang, s n Tt H Ni. Chnh quyn Bo i, nh qun Php, v cng nh b my cng an kh hu hiu trong tay Nguyn Vn Tm, to c mt o tng an ninh ti cc thnh ph ln. Nhng dn chng, nht l cc chnh khch, cc nhn s vn gi thi hoi nghi, bt hp tc vi Bo i. Lc by gi nhiu ngi tin chc Vit Minh s chin thng khng lu lmNhng ri mt bin c quan trng lm thay i lch s: Ngy 6 thng 12-1950, Tng De Lattre De Tassigny, mt Tng lnh ti gii ca Php nm quyn T Lnh qun i Php Vit Nam. Thi gian ny, mt mt Tng De Lattre cho t chc thm cc n v v trang Vit Nam, trao thm quyn hnh cho chnh Bo i, mt khc chn ng cuc tin qun v vng chu th sng Nh H v H Ni ca Vit Minh. Qun Vit Minh trn ng tin v H Ni b nh tan Vnh Yn, ng Triu, Sng y vo thng Ging 1951. Ti min Trung, nhiu Tiu on Bo V Qun c thnh lp, vi H S Quan v S Quan Vit Nam. ng Gio c Php tng cho ci danh hm Tng v ng h hn may mt b qun phc cp tng ng kiu, cng c nhng nhnh l vin quanh c tay. Nghe mt ln trong mt cuc l hn hp Vit Php, ng Gio mc qun phc t tng n d, lm nhiu tng tht ca Php che ming ci. Sau ngi Php c vn cho ng Gio khuyn ng khng nn mc qun phc na, s c lc cc tng thit ca Php thy gai mt s s nhc cng khai th phin lm. Qu thc sau my ln mc o tng, ng Gio chng hiu v l do no khng cn dng na. Nhng Bo i khng bit dng thi c ny qui t ngi quc gia thun ty yu nc. ng ham sn bn chi thuyn hn l ham vic nc. Mi cng vic ca chnh ph nm trong tay Th Tng Nguyn Vn Tm v Nguyn Vn Hinh T Lnh Qun i Vit Nam.

25. ng Cn nh ti xut ngoi gp ng Dim

Hu, nhng thi nt ca chnh quyn Bo i c phe Ng nh Cn coi nh c hi tt nht chun b thi c. By gi ng Dim sang M, v ting tm ca ng bt u ni ln trong chnh gii M. Ngi M bt u ni n mt gii php Ng nh Dim cho vn Vit Nam. ng Cn qui t c mt s ng cn b, phn ln nhng ngi Cng Gio y nhit huyt, hng say.
85

ng bn vi ti l thi c c l gn n, v cn phi lu ng Dim v iu , chun b trn mt quc t. ng Cn ngh ti nn i Php, i M mt chuyn ch thn gp ng Dim. Chnh quyn Nguyn Vn Tm kh m cho ng Cn hay ng Nhu i M. Nhng tay chn khc ca ng Cn, th theo li ng Cn cng kh ra i khi Vit Nam c, v cng khng c ng Dim tin lm. Ti cng mun i ngoi quc, v lc by gi ti gi ra ngoi quc rt nhiu sinh vin. M c mt s n sinh vin lm ti lo lng cho s n hc hnh ca h. Ti bit rng M, i sng ngi con gi tht kh khn, v vn bo tn c hnh li cng kh khn hn. Nhng gia nh c con gi c ti gii thiu i du hc cng thc gic ti i M xem tnh hnh ca cc sinh vin ra sao. Ti nhn li, v ma H nm 1953, ti lo cc giy t xut ngoi. Ti ch thn i gp Nguyn , Chnh Vn Phng ca Bo i nh gip trong vic xin thng hnh xut ngoi.

26. Gp li c Dim Ba L
Thng su nm 1953, nh s can thip ca vn phng Nguyn , ti thu xp xong giy t xut ngoi v sa son sang Php. Vo thi gian ny, tnh th gn nh suy sp hon ton. Trong nc, Vit Minh c s gip t ca Trung Cng bc sang giai on tng phn cng. Trong khi y, chnh ph Nguyn Vn Tm cng lc cng l r b mt b phi, v vt, bt lc. Trng hung ny lm nhng ngi quc gia bt hp tc vi c cng sn ln Bo i cng thm nng lng, v ng Ng nh Dim, sau khi c chnh gii M h tr, tr thnh gii php c trng i. Mt s tr thc Vit Nam Php, hi y, nh Trng Cng Cu, Trn Hu Phng, V Vn Thi, Nguyn Vn Thoi, Ng nh Luyn v.vqu nng lng vi tnh th, tm mi cch n c C Dim t M sang Ba L xc tin k hoch a C v nc nhng hnh nh C Dim vn cn ngn ngi. C l thu r thm ng anh, trc ngy ti ri Hu sang Php, ng Ng nh Cn ngoi vic giao cho ti mt phong th nim kn, cn n cn dn d: - ng C tnh tnh cn thn qu ng lm, d bn con c bo m l mi c s trong nc chun b xong cng cha chc ng C yn tm. Vy phi nh Cha ni thm v. C Cha ni ng C mi tin. Cha cng nn phn

86

tch r cho ng C thy l nc ti chn ri, khng th chn ch thm na. Thng su, ma Xun bn Ty bt u n lc m p nht. Tin ti sang Ba L c bn nh nh in bo trc bn Trng Cng Cu, Trn Hu Phng ch sn n ti ngoi phi trng. Va t xung cha kp cho mng nhau Trng Cng Cu bo ngay cho ti bit l C Dim hin ang nh Tn Tht Cn ngoi Ba L v cng ang ch gp ti. Cu v Phng cn cho ti bit thm l Nguyn ng L Vn Phng ca Bo i cng va sang Ba L v dng nh m cuc thm d chn ngi thay th Nguyn Vn Tm. Cc anh em cng thc gic ti tng t nh ng Cn bn nh: - Cha phi can thip dm v ny, v ng C vn chn ch lm. Mt tr ngi khc l ng C vn t v khng mun ni chuyn vi Nguyn , u v xch mch g t hi ng C t quan trong triu. Ln ny, ti tr trong nh mt ngi bn Php l ng Auberty ng Saint Gormain, Qun 5 Ba L. Sau mt m ngh ngi, ngay sng sm hm sau, ti n nh Tn Tht Cn gp C Dim. Cn l con C Tn Tht Hn, trc lm Nhip Chnh, hin sng trong mt bit th nh ngoi Ba L. T khi sang y, C Dim v lun y vi Cn. ng Dim tip ti trong mt gian phng, cht hp. My nm khng gp li, ng Dim trng c v khe hn so vi bui ti nm no ti gp ng Lt. Tuy gp ti, hi thm c tin tc gia nh, ng c v vui hn, nhng nt t l vn vng vt trn mt. Sau khi trao l th nim kn ca ng Cn gi cho ng Dim ti ni vi C: - Tha C, chuyn ni ti i ra ngoi l tnh sang bn M coi chng bn sinh vin ti gi sang du hc vi Cha Houssa bn n, s d ti phi gh Ba L trc l v ngoi vic theo li yu cu ca ng Cn, chnh ti cng cn c gp trnh vi C l tnh hnh nc nh lc ni khn trng lm ri. Trong my nm ni, cng sn cng ngy cng mnh hn ln, m cc chnh ph do Bo i lp nn ch b nhn hon ton. C tnh th ni, cng sn nht nh s thng v khi n ko li e qu mun.

27. ng Dim tm s: Ti cng mong v, nhng Bo i cha ni chi, khng l mnh nn n

87

ng Dim nghe n y, lin nh li cu chuyn chng ti trao i vi nhau t nm 1948 bn mt l si Lt. ng hi ti: - B Cha qun l tnh th ngy nay mnh bn vi nhau trc hi Cha mi ln Lt sao? Thy ng Dim c v nhc n chuyn c, sn , ti ni lun: - Tha C, chnh v vn nh li C hi trc nn ti gh y tha vi C: Lc ni chnh l lc C phi v nc chp chnh. Hi trc, C tin on gii php Bo i s tht bi hn ri, chc th no Hoa K cng phi can thip. My nm ni C to c uy tn vi M. Ti tng y l lc tnh hnh chn mi ri. ng Dim hi li ti: - Ti khng r nhng din bin bn nh lc ny ra sao. Nhng theo Cha, mnh phi c trong tay nhng g mi c th v c? Cu hi lm ti n vi giy ri mi tr li c: - Trong nc lc ni, thot nhn, nhng cnh da vo th Bo i cnh no cng c lm ra v mnh, nhng tht ra cnh phn ha ri rc. Chnh ph Nguyn Vn Tm ch l b nhn. Tuy Cha con ng vnh co nh nm qun i, nhng thc cht qun i cng ch mi l mt lc lng hp, v Php e ngi nn khng nhng khng thc tnh gip m cn c chia r bng cch v trang cho Bnh Xuyn v bn cp bc trong Nam ph thm. Do , ti thy lc ni mnh cng cha nht thit phi nm ngay qun i m ch cn nm c cng an cnh st trc . c vy, vi s hu thun ca dn chng, tng c th lm vic c. - Cn vn Hong Triu Cng Th? - Tha C, Bo i lc ny cn mi mit n chi k nh hon ton bung th ch da vo th Php m c nh hng. Th ca Php th ang suy sp trng thy. Ti tng mnh cng khng nn i qu. Khi C v chp chnh ri, mnh c thc lc, s nng theo tnh th m dnh li ch quyn dn. Ti tin chc vn Hong Triu Cng Th th no cng gii quyt xong. iu quan trng khng cn ngoi m ch cn l vic c chp thun tr v hay cha. Nghe ti trnh by, ng Dim c v trm ngm hn. L th ca ng Cn ti va a ti ang t trn chic bn nh, c ng cm ln, ri li t xung nhiu ln. Lt sau, ng mi nh nh ni:
88

- Cha ni vy, ti cng xin tha tht vi Cha. Khi nhn in tn ca bn bn ny ( ch Trng Cng Cu, Ng nh Luyn) yu cu ri Hoa K, sang Php, ti cng n nhiu. Sau hai ba nm Hoa K, ni cng gy c ting vang, li thy r l tnh hnh ang cp bch, e th ri ra chm mt. Nhng ti sang Ba L my thng m cng cha thy Bo i ni chi khng l li phi i nn n cu cnh, nn nh phi ch. Ti hi ng Dim: - Ba qua ti c nghe ni Nguyn cng ti Ba L my ba ri, khng hiu ti thm C cha. Nghe nhc ti Nguyn , ng Dim nhu my, l v khng vui ra mt: - C, Nguyn c ti nhng cng khng ni chi, m ti cng c l chi m m phi i ni vi . Thy ng Dim khng mun nhc n Nguyn ti nh chuyn cu chuyn sang pha khc. Sau khi k mt s hot ng ca ng Ba L. Khi chia tay ng Dim bo ti: - Thi th cch chi mnh cng phi ch coi. Vy Cha c sang Hoa K ci , sang bn y, Cha lin lc vi bn Bi Cng Vn, Vn L coi tnh hnh ra sao. ng Dim a ti ra tn cng ri mi quay vo. Tuy trong cu chuyn va ri, ti c trnh nhc li tn Nguyn vi ng Dim, nhng khi chia tay ng Dim ri, ti thy r s him khch gia ng Dim vi tr thnh mt vn ng k. Vin Chnh Vn Phng ny hin ang lnh s mng ca Bo i m cc cuc tip xc tm ngi v chp chnh. Vy m ng Dim vi li khng th ni chuyn vi nhau, nh vy lm sao ng Dim c th vt qua ca i ny m gp Bo i thu xp vic nc. Ti quyt nh phi i tm gp ngay Nguyn .

28. Cuc hi kin vi Nguyn

Tr v nh ng Auberty, ti lo thu xp ngay vic i gp Nguyn . Theo cc bn cho ti bit, Nguyn v on ty tng ang ng ti mt khch sn ln Ba L.
89

 vi ti cng l ch quen bit, thi gian H ch Minh sang Ba L, chng ti li c dp gp g nhau nhiu ln. vo s quen bit ny, ti in thoi thng cho v hn sng mai s ch thn li thm. Hm sau, va gp , khng kp hi thm g, ti hi ngay: - Ti li thm anh l v chuyn ng Dim. Ti mun bit anh vi vic ng Dim v nc chp chnh? Cu hi ca ti c v s sng qu khin Nguyn lng tng mt giy, ri mi tr li: - Cha hi t ngt qu lm con cha bit tr li Cha ra sao cho ng . Nhng hn Cha cng r, vic ng Dim v nc hay khng cn ty thuc nhiu yu t, phn quc dn, phn c Quc Trng, phn chnh ng Dim Ti ni thng vi : - Trc y ti nh anh em can thip gim cho xut ngoi, ch tnh l sang M coi chng bn sinh vin, nhng khi ti gh li Ba L th mc ch chnh l gp ng Dim v gp anh. Tnh hnh trong nc lc ny chc anh cng r l tuyt vng lm ri. Mi l bi u c dng ht m chng mang li g. Quc dn lc ny khng cn tin c vo ai na ngoi ng Dim. Mi hm qua y ti gp ng Dim yu cu ng thu xp v nc. ng Dim c ni l lc ny chnh ng cng mong tr v, nhng ng sang Ba L lu m vn khng nghe thy anh cng nh ngi Quc Trng ni g. Do ti mi thy cn bit kin anh v v ny. Nguyn yn lng nghe ti ni mt hi, ri mi tr li: - Cha gp ng Dim v bit ht mi chuyn ri, thnh th con cng xin tha tht vi Cha: c Quc Trng cng nh con u ngh ti ng Dim, khng phi by gi m t nm 1948, khi n Cha ln Lt. Nhng kt ci l anh em h Ng xa nay vn kiu ngo qu l. D con c mun lo cho ng Dim v i na, th chnh ng cng phi gp c Quc Trng m trnh by vi ngi. Khng l Cha i con phi a c Quc Trng ti ly ng Dim sao? Nguyn cng ni cng nng, khin ti phi du du: - Vn ch l kin ca anh ra sao i vi ng Dim thi, ch u c g n ni trm trng nh vy. Nguyn vn cn c v hm hc:
90

- Con khng bit ng Dim k vi Cha cha, nhng mi cch y t hm, ngay khi va ti Ba L, con li thm ng Dim ngay. Thc s con khi li thm l mun mi ng Dim gp c Quc Trng. Nhng Cha bit sao khng? Thay v phi ni chuyn cng vic th va gp nhau, ng Dim sa s trch mc con v nhng chuyn xch mch ring t t c chc nm trc. Khng nhng th ng khng thm tip con mt mnh m gi c l ngi u u vo cht c phng. Con hi Cha, ng ta c chp n vy, lm sao con c th ni chuyn quc s vi ng y c. Vi li, Cha cng bit con ch l ngi c c Quc Trng y cho thm d s b thi ch c quyn hn g u Cu chuyn, theo li Nguyn , qu n ch b tc. Ti suy ngh mt lt, ri c ni ht mnh cho nghe: - Ti cng xin ni tht vi anh, mnh bit nhau lu, thit tng cng chng cn quanh co p m lm g. D ng Dim v nc hay khng i vi c nhn ti chng n thua g, nhng lc ny c quc dn trng vo ng, v ngoi ng C ra, cng chng cn ai cu vn ni tnh th. Ti chng bit khi v nc, ng Dim s thnh hay bi. Nhng d sao cng phi cho ng c c hi tr v. Anh ni khng c quyn g l ni khng tht. a con nt cng r l lu nay Bo i ch bit c chi bi, sn bn, y thc ht mi vic cho anh. Nh vy, ng Dim c v nc c hay khng l hon ton trong tay anh, anh phi lo liu cho ng v. Nu khng anh s l ngi c li trc lch s. Ti cn ni nhiu lm vi Nguyn , dn ti ch phi xa mi him khch vi ng Dim m lo cho ng v. Hnh nh ti cng thnh cng phn no, v cui cng, trc khi ti ra v, Nguyn nh phi ha: - Thi, Cha yn tm. Con xin ha vi Cha ni trong ma H ny, bng mi cch con s thu xp a ng Dim xung Cannes gp c Quc Trng. Cha c gp li ng Dim, xin Cha ni r lng con cho ng bit. Thuyt phc c Nguyn nhn li khng cn tr ng Dim v nc ti an tm phn no. Nhng ngoi ra ti Ba L, lc y, vn cn khng t th lc chng li vic a ng Dim v nc.

29. Cuc hi kin vi mt lnh t cng sn Nguyn Khc Vin

Trong nhng nhm chng i vi vic tr v chp chnh ca ng Dim, trc ht c nhm tr thc thn Php nh Nguyn c Kh, Nguyn Quc nh, Bu Knh v.vH mun vn ng cho mt ngi trong nhm h l Bu Lc v lp chnh ph thay Nguyn Vn Tm ni l mt chnh ph chuyn tip
91

 chun b cho ng Dim tr v sau ny, ch cho ng Dim tr v ngay lc th s c nhiu va chm v v. Nhng nhm chng i mnh lit nht l nhm Vit kiu cng sn hay thn cng m lnh t l Nguyn Khc Vin. Vin l ngi H Tnh ng qu vi ti, sang Php hc Y Khoa vo khong 1936. Lc ti Php ti quen thn vi Vin nhiu. Vo khong 1942, Vin cng vi ba sinh vin khc, cng ngi H Tnh l L Thim, Hong xun Nh v Trn Du, v tng rng c Nht s thng Php v ng Minh, nn trn sang c vi mc ch nh c gip thnh lp mt mt trn chng Php dnh li c lp cho Vit Nam. Nhng khi c bi trn th h li tr v Paris v khi c H sang Php iu nh vi Php th h nhp hng ng cng sn ngay v t Vin tr thnh lnh t hng say v c lc ca nhm Vit kiu cng sn. Khi nghe ti tr li Paris vn ng cho ng Dim tr v nc chp chnh, Vin tm cch gp ti khuyn ti b nh y. Mt ngy sau khi ti gp ng Dim v Nguyn , Vin in thoi cho ti v xin n gp ti ti nh ng Auberty vo 9g ti hm y. Ti tr li bng lng tip, sau khi xin php ng Auberty. Nghe ti bo tin s tip mt cn b cng sn cao cp ti nh, ng Auberty hong hn, lo lng ra mt, nn mc d ti gii thch k vi ng, ng vn quyt nh hy cuc i chi ti nay, : - Ti s ngi canh chng phng bn cnh trong khi Cha tip tn cng sn. ng gi hn, Nguyn Khc Vin mang theo hai ngi ty tng n v ti tip bn Vin phng khch. Vin s gi ca c H Ba L ti ci bt tay ti, tu tt nhc nh mt l bn b c nh Phm huy Thng, Hong xun Nh, L Thim v.vNhng ri cuc gp g cng v n chuyn chnh. ng nh ti tin on phn no, vn khin Vin phi n gp ti vn ch l chuyn ng Dim. Vin ni vi ti: - Ti nghe ni Cha sang y vn ng cho ng Dim v nc chp chnh? Thy cu chuyn v , ti vn ti ci hi Vin: - Chc ch v chuyn ny m anh n thm ti phi khng?

92

Vin tht th p: - Tha Cha ng vy, s d ti phi xin gp Cha l v nu Cha c a ng Dim v nc lc ny, ti e hu qu s rt tai hi. Ti n tn bo vi Vin: - Anh ti thm, chc s cn cho ti nghe nhiu chuyn hay lm, nhng trc ht ti thy cn phi ni li vi anh, ti u c quyn th chi m tnh vn ng cho ng Dim v nc c. Ti gh Ba L ch l thm ng v thm bn hu m thi, cn vic ng c v hay khng hn anh thy r cn ty thuc vo nhiu yu t khc, no Php, no Bo i Vin hi ci mt xung, ci c v am hiu: - Ti c nghe ni li l Cha gp ng Dim v sng nay mi gp Nguyn ? Thy Vin c v bit ht ng i nc bc ca mnh, ti nh ni thng: - C, ti c n thm ng Dim v gp Nguyn tht. Anh bit vy, ti thy cng cn ni vi anh. Tuy chng c quyn vn ng cho ng Dim, nhng ti tht tnh mong cho ng Dim v nc. Ti cn bit r l quc dn lc ny cng rt cn ng v. Ti khng hiu kin anh ra sao v vic ny? - Nh vy chc Cha thy r rng ng Dim lu nay l l bi c M ng h. Nu a ng Dim v nc t c M theo sau. Nc ta khng chin chng Php, nay ng Dim a M v da vo th lc M, e phi c ni chin khc hi hn na. Hai thanh nin ty tng ca Vin t lc cho ti xong, vn yn lng ngi khng gp mt li no. Ch Vin ni xong, ti ln lt nhn tng ngi trong bn Vin, ri mi chm ri ni: - Vic ng Dim l l bi ca M anh va ni, ti cha hiu sao, nhng nu ch c ngha l ng Dim c M ng h, th cng khng nh hng g n vic dn chng ng h ng, mong mun ng v chp chnh. Chc anh cn bit r hn ti, rng nc mnh l nc nh, cho ti nay tht s cha h c phe phi no khng phi nhn mt vi nh hng t ngoi vo. Bo i c Php ng h, c H th c Nga v Trung Cng ng h. Nu phi so snh chn la gia Tu, Php, M, ti thy M cn cha nguy him bng Tu v Php.
93

Thy Vin v hai vin ty tng chm ch nghe, sn , ti ni lun mt thi di: - Cc anh cng thy r nhng kinh nghim lch s. Vi M, ch thc dn kiu c co chung. M thng Nht, ri li gip Nht phc hng kinh t mnh m. M vo u Chu, ri cng li gip u Chu. p lc ca M, nu c theo chn ng Dim dn vo Vit Nam, cng ch l mt th p lc kinh t. Cn bn cc anh, con ng nguy him hn nhiu v sau lng cc anh l Trung Cng. V quyn li ca Tu, Mao trch ng s phi thn tnh ng Nam . Thy ti nhc n Mao mt cch long trng, Vin phn ng ngay: - Chuyn Cha lo s khng th xy ra c v Mao ch tch l mt ngi cng sn chn chnh khng th i ngc li ch ngha Mc-L c. - iu anh ni, ti thy cn phi xt li. TiT cng tng c cc anh gi l cng sn chn chnh, vy m ti sao by gi TiT chng li Nga, ti sao by gi Nga mt st TiT. Ai cng bit ch l v quyn li quc gia m thi. Nga d l cng sn, vn khng r b ci quyn li m h mu tnh t thi Nga Hong, l chim vng Balkan. V TiT, v ch quyn Nam T phi chng li s xm chim ny. C g bo m rng s chn chnh ca Mao vi ch ngha chnh sch hn c TiT v St-Ta-Lin u. Ti ngng li, c ch phn ng ca Vin v ng bn, xem h cn bo cha cho Mao n mc no nhng ch thy hai ty tng nhn Vin, na nh thc mc m Vin th lng tng ra mt. Ti li ni tip: - Cc ch k c nhn, v quc gia l th kh th ln t ni. Trc cng sn, cng c o Thin Cha em thuyt bc i ra ni lin cc dn tc vi nhau m ri cng vn khng thng nht ni u Chu. Chng nhng th, cc anh cn thy: Ti sao li c Chnh Thng Gio Hy Lp? Ch v Hy Lp chng li Gio Hi La M. Anh Vin l ngi tng nghin cu v tn gio ti chc anh cng tha r l cc lnh t cng sn, nu c thn phc vo l thuyt Mac-L, cng ch n nh u Chu tng tng phc gio l Thin Cha Gio l cng. Do , ti ngh anh em nn xt li ci gic m th gii i ng ca anh em. ng v mt gic m m qun i ci thc t ca dn tc. Cu chuyn c nh th m lan man ko di n 12 gi m. Khi ra v, nt mt Vin dng nh khng cn v quyt lit t tin nh khi mi n gp ti na, v c bit l hai thanh nin thp tng Vin, khi mi n gp ti ch gt u nh m khi ra v cc anh em ci u thp hn v bt tay ti dng nh c v cht ch thn i hn.
94

Ti khng hiu bn Vin by gi ra sao, hai thanh nin theo Vin by gi u, nhng t nhiu nm qua, mi khi nh n h, ti vn c mt cht sung sng ngm, v thy mnh tin vo sc mnh ca l phi hn mt cht.

30. Chuyn sang M u tin

Sau cuc gp g vi Nguyn Khc Vin, ti li cng thy rng ng Dim cn phi v nc chp chnh lc ny, v y l c hi thun tin nht. Vit Minh tuy thng nhiu ni sau khi Tng De Lattre mt v Tng Salan thay th, nhng vng pho i kin c do Tng De Lattre xy ct chu th sng Nh H vn cn chn c nhng cuc tin qun ln ca Vit Minh nhm trn xung chim H Ni. S gip ca Trung Cng v Nga S tuy di do, nhng cha Vit Minh t giai on trn vo cc thnh ph ln. Ngi Php d khng ni ra nhng cng mun da vo mt chnh khch c tinh thn quc gia thun ty v thnh tch chng cng bo m lm mnh m u tranh chnh tr. T ngy Tng De Lattre lm T Lnh qun Php ti Vit Nam, Php cng khai chp nhn nn c lp v thng nht ba vng ca Vit Nam. Ti gp li ng Dim trc khi i M, tc l vo khong cui thng 6. Ti cng thut li cho ng bit v nhng tip xc ca ti v phn trn vi ng v vic ng nn v chp chnh vo lc ny. Ti cng ni cm tng ca ti l Nguyn , Chnh Vn Phng ca Bo i c l khng cn chng li vic mi ng ra lm Th Tng. Ti nhc li vi ng l ng nn xung Cannes gp Bo i. ng Dim c v chn ch v ng khng phc Bo i, v nht l t ngy Bo i sang Cannes, ting n v nhng tr n chi ca Bo i li cng lm cho ng Dim chn ngn. ng Dim vn l ngi khc kh, sng rt m bc, cho nn thy ai phng tng, hoang ng th ng ght lm. Nhng cui cng ng cng nhn li s i Cannes gp Bo i mt chuyn. Trong lc , chnh ph Php cng ngy cng lng tng v vn Vit Nam. Th Tng Ren Mayer tm mt Tng lnh thay th Tng Salan. Thng Ch Juin ngh Tng Navarre, lc by gi l Tham Mu Trng qun i Php di quyn Tng Juin. Vo gia thng nm, chnh ph Php chnh thc loan bo vic thay th Tng Salan bng Tng Navarre. Bin chuyn ny cng lm cho ti ngh rng nc Php khng cn tin tng cht no vo mt vin nh chin thng qun s, v rt mong mun c mt gii php chnh tr gii quyt vn Vit Nam v ng Dng. Nhiu tin n v nhng cuc tip xc mt vi Vit Minh c tung ra Ba L. Ti ngh l ng Dim phi v nc trc khi Php thng thuyt vi Vit Minh, bi v nu cho Php thng thuyt thng vi Vit Minh trong lc
95

phe quc gia yu nc khng c mt i din xng ng, th v sau s b hai k i thoi gt ra ngoi. Bo i khng phi l k i thoi xng ng , cng nh Nguyn Vn Tm, hay bt c mt ai khc. Lc ny ch mi c nhng tr thc in n v thng thuyt, cn kp th gi mt chnh ph quc gia chn chnh cng c t th. Ti khuyn ng Dim tip xc rng ri hn vi cc chnh khch Php, v d sao nc Php cng nm vn mnh Vit Nam trong tay h. ng Dim c tip xc vi mt vi chnh khch Php, phn ln thuc gii Cng Gio, v khng c mt cuc tip xc chnh thc no vi cc lnh t chnh ph Php. Vo cui thng su, ti t gi ng Dim, cc anh em tr thc v sinh vin Vit Nam Ba L i M. Trc ti c nh in tn cho Cha Jacques Houssa v y l ln u tin ti sang M, li khng bit ting M. Ti i t Ba L sang Nu c, mt hai mi bn gi. Thi by gi cha c phn lc c thng mi, v loi my bay bng i Ty Dng ti tn nht l loi DC6. Phi c gh hai chng Bublin thuc i Nh Lan v Terre Neuve, thuc a Anh trc khi p xung Nu c. Va xung khi my bay, ti thy Cha Houssa ng ch ti. Chng ti vui mng khi gp li nhau, sau hn 7 nm xa cch. Lc khong 12 gi tra, v Cha Houssa ngh i n trc ri v ch tr sau. Ln u tin ti bc vo mt tim n M, loi t dn ly. Ti lng tng ng Cha Houssa, th tht: - Tha Cha, ti cha quen n cc nh hng n kiu t dn ly nh th ny, vy Cha lm sao th ti bt chc theo vy. Cha Houssa ci: - Th Cha c lm theo ti l xong, khng c kh khn g. Cha Houssa i ly mt ci khay trn mt quy hng by y khay, ri bc n ngn a, dao ly . Ti lm theo ng ht. Cha Houssa li n mt quy hng by nhng mn n, v h Cha ly mn no th ti ly mn . Hai chng ti n c gi kt tnh tin v tr tin.

96

Xong ba n tra m bc ny, chng ti i tr khay v a mung mt ni khc, ri cng leo ln xe i v New Jersey cch Nu c mi dm. Cha Houssa dn ti vo mt Trng Dng do cc B Phc trng nom, v em ti ln phng ca Cha Tuyn y trng. Cha Houssa v cc B Phc cho ti bit rng Cha Tuyn y i vng, v by gi ang l ma ngh H, ti c t tin tm trong nh ca ng. Sau khi sp t ch cho ti xong, Cha Houssa i Chicago, l ni Cha c nhiu cng vic, v cng l ni c nhiu sinh vin Vit Nam du hc.

31. Bc S Phan Quang n sn sng hp tc vi C Dim

Ti khng bit ting M nhiu, tuy c hc s s. Cu no khng hiu th ti vit ln giy ni chuyn vi cc B Phc. Ti nh mt mu chuyn bun ci trong my ngy ti tr trong Trng cc B Phc. Trong phng ra mt, c mt tm gng soi mt. Ti inh ninh tm gng gn cht vo tng, chng g c. Sng dy nh rng ra mt xong ti bn chi, thuc nh rng trn lavabo ri i dng ba n sng. Lc tr li, ti khng thy u na, li xung ph mua thm. Sang ngy th hai, nhng thc nh rng ca ti li bin mt. Ti ly lm k l mi hi cc B Phc. B Phc dn phng ti mi bui sng ci ch cho ti mt nt bm st tm gng. B n nh ngn tay vo tm gng th tm gng bt ra, v bn trong l ci t nh nhiu ngn, hai b nh rng ca ti. Ti New Jersey vi ngy lm quen vi mt Cha ngi Vit Nam l Cha Kim, lm Cha Ph mt h o gn ni ti tr ng. Cha Kim dn ti i thm Thnh Ph Nu c khi th bng xe hi, khi th bng xung trn sng Hudson. Nhn nhng ta nh chc tri, nhng cng trnh kin trc s, ti c cm tng con ngi nh b k thut my mc nng ln. Trong my ngy ny ti gp Bi Cng Vn v mt s sinh vin Vit Nam du hc gn vng ny, hay tin ti n M n thm hi ti. Sau my hm ti ln Hoa Thnh n, v tm ngay n nh Vn L, y ti gp Trng Chu, Trn Long. Thnh Ph Hoa Thnh n c li kin trc hi ging Ba L, v ngy xa mt Kin Trc S ngi Php v ha cho Thnh Ph ny lc mi thnh lp. Vn L v Trn Long dn ti i thm cc di tch lch s cng nh cc thng cnh Hoa Thnh n. Trong cu chuyn, h hi ti v tnh hnh Vit Nam, v ng Dim. Ti ni vi h nhng ngh thnh tht ca mnh, v h cng cho rng lc ny ng Dim v nc tht l thun tin. H cng cho ti bit rng d lun
97

M hin nay khng hon ton ng h Bo i, mc du l nc chnh thc nhn nhn Bo i. Bo ch thng ch trch chnh ph v vic gip Php duy tr mt ch bo h tr hnh di chiu bi Bo i. Trong nhng ngy M trc y, ng Dim gy c nhiu thin cm trong gii tr thc v chnh tr M, cho nn theo nhn xt ca Vn L v Trn Long th vic ng Dim v chp chnh s gp phn ng thun li t pha nc M. Vn L, Trn Long cng c v st rut mong ng Dim v nc chp chnh. Ti k cho h nghe nhng cuc tip xc ca ti Ba L. Trong thi gian Hoa Thnh n, ti ch ng vai mt du khch, khng ngh n vic tip xc vi ai v vn chnh tr. Ti ch lng nghe Vn L v Trn Long, hay Trng Chu cho bit v d lun M i vi ng Dim. Lc by gi Quc Hi M, nht l Thng Vin M ch trch vic M gip Php khong 2 t M kim trong vng my nm t 1950 tr i. Thi by gi Tng Thng Eisenhower v Ph Tng Thng Nixon va ln ting trc Quc Hi ni rng nu cho ng Dng ri vo tay cng sn, th s nguy hi cho nn an ninh ng Nam . Ngoi Trng M Foster Dulles bt u gii thch ci gi l thuyt mi n. Cc ng Vn L, Trn Long, Trng Chu cho ti bit nhng iu , c ni rng s ng h ca M rt quan trng, nay ng Dim c M dnh cho nhiu thin cm, v l bi Bo i c M coi nh li thi, vy nu ng Dim v nc lc ny th tt nht. Ti cng ngh n vic ng Dim c th dng nh hng M loi b bt, hay t ra qun bnh s chi phi ca Php. Nhng sinh vin Vit Nam M lc by gi khng ng o lm, nhng theo ch nhn xt ca ti th u phc ng Dim, v do nu ng Dim v nc ng s c sn mt s chuyn vin tr tn tm. Hoa Thnh n 5 ngy, ti hay tin sp c i Hi Sinh Vin Vit Nam du hc M c t chc Chicago, ti t gi cc anh em i Chicago. Trc khi ti i Chicago th Phan Quang n, t Seatle, li xe n Hoa Thnh n gp ti v cng bn vi ti rng ng Dim nn tm cch v nc chp chnh lc ny. ng n t mun hp tc vi ng Dim nu c mi. ng n lc by gi cng l mt chnh khch thuc loi ang ln. C ln ng c thm d mi ra hp tc vi Bo i nhng t chi. Trong cu chuyn, ng n ng mun ti nn khuyn ng Dim v nc lc ny, v trong cu chuyn vi ng Dim v sau, nn nhc n ng. Ti cng mng l phn ln nhng tr thc Vit Nam nc ngoi u ng h ng Dim. Ngi ngoi bao gi cng sng sut hn. Nh vy ti phi cng nhn rng ng
98

Dim ang c lng dn, t ra l trong thnh phn tr thc, tc l thnh phn c nh hng ln nht trong mt x hi. Ti n Chicago gp Cha Houssa v cc anh em sinh vin Vit Nam. Hi hu ht cc sinh vin u ngho, nhiu ngi va hc va lm vic. Cc sinh vin c Cha Houssa lo cho ch n hc, nhng tin tiu phn ng u thiu thn, do trong cc k ngh H, anh em sinh vin thng v Thnh Ph Chicago kim vic lm. H chu kh v nhn lm bt c vic g, nh bi bn, ra chn, lau xe. Ti c Cha Houssa em n tm tr ti Nh X mt h o ln, do Cha chnh l Cha Ferring cai qun, vi bn Cha Ph. Trong s cc Cha Ph c hai Cha tng hc La M, v ni ting Php kh tho. Nh nhng ngy li Chicago, ti c dp tip xc trc tip vi ngi M. Hai Cha Ph bit ting Php hng dn ti i thm vi gia nh ngi M Cng Gio, tip xc vi mt s ngi M bit ting Php. Ti t hc thm ting Anh, v nh cc Cha bit ting Php gip . Ti Chicago gn 50 hm. Nhng ngy thng ti hc ting Anh, c bo, ni chuyn vi vi ngi M bit ting Php do hai Cha Ph X gii thiu. Cui tun Cha Houssa v cc sinh vin Vit Nam n hng dn ti i thm cc vng quanh Thnh Ph v cc i Hc ln cn. S sinh vin du hc trong khu vc ny ln khong 40 ngi. Lc by gi anh em sinh vin thnh lp hi sinh vin Cng Gio du hc M, do u Ngc H lm Ch Tch, v ng Dim lm c vn danh d. Hu ht s sinh vin ny u tin tng ng Dim v mong cho ng sm v nc chp chnh. Trong cu chuyn vi cc anh em sinh vin, d nhin chuyn chin tranh ti nc nh v nhng mu chuyn quanh ng Dim chim phn ln. Sau hai thng c gng hc thm ting M, ri hng ngy phi tip xc vi ngi M, ti ni chuyn c vi ngi M, hiu c ting M, nh nhng ngy Chicago khng n ni bun chn lm. Vo cui thng 8, anh em sinh vin t chc i Hi S inh Vin Cng Gio Vit Nam du hc M trong mt Hi Trng Nh X, do Cha Houssa i mn. Ban t chc gm cc anh u Ngc H, Phng Vit Xun. Phn ln cc sinh vin theo hc i Hc khp nc M u t tu v Chicago. H l nhng hc tr ca ti Hu, v mt s nh t cc ni khc, nhng qua th t ca cc hc tr c, ti nghe qua tn h. Gi l i Hi cho long trng vy thi, thc ra y ch l mt cuc hp bn gia nhng ngi Vit Nam xa x. Ti sung sng c gp li cc anh
99

em, v cc anh em sinh vin cng t ra vui mng gp li ti. Ngy xa h l hc tr ca ti nhng ngy nay ti nhn h nh nhng ngi em, nhng cn b tng lai ca Vit Nam. Ngoi chuyn hc hnh, sinh sng ca cc sinh vin, i Hi cp kh nhiu n tnh hnh t nc, v nht nh l khng b qua chuyn ng Dim v chp chnh. Ti trnh by vi cc anh em sinh vin tnh hnh nc nh, tng thut s lc nhng cuc tip xc ca ti Ba L. Anh em u t ra phn khi v tin tng tng lai ti sng hn cho Vit Nam. Lc by gi cha ai ngh rng Php s b ri Vit Nam mt cch d dng, v t nc Vit Nam s b phn chia. Mi ngi hy vng rng vi mt gii php quc gia chnh ng, th c c th thay i, d khng lm cho phe quc gia chin thng, cng c th lm cho phe quc gia mnh tm mt gii php dung ha no. Nhiu ngi vn tin tng rng c H l mt ngi yu nc ch mn sc mnh cng sn quc t gii phng quc gia khi ch h ca Php. Ti gii by vi cc anh em rng cng sn l mt t chc quc t cht ch, cng nh l thuyt cng sn c mt sc quyn r ln, lm cho ai gia nhp kh m thot khi. Ti vn thn phc c H, nhng khng tin rng c c th coi cng sn nh mt c hi, mt sc mnh vay mn, v v sau xong vic c th mang tr c. Ti cng cho cc anh em bit rng nhng cuc thanh trng cc nhn vt chnh tr quc gia cng ngy cng din ta khc lit, tn bo trong cc vng gii phng, nh Thanh-Ngh-Tnh-Bnh. Hn na ti cng bit cuc ci cch rung t ca Vit Minh c thc hin trong cc vng gii phng, v cuc ci cch rung t ny a n s u t, st hi hng vn ngi, phn ln l nhng k v ti, hay ch c ci ti duy nht l c nm by mu rung. Nu ngi khc gii by vi cc anh en sinh vin nhng iu ny, th c l h cn nghi ng, hay i hi nhng bng chng. Nhng i vi ti, anh em ht lng tin tng, ch au xt l c m tha thit nht ca anh em tan v. Chnh ti nhiu lc cng c m c H l mt ngi i quc, ch mn th lc cng sn nh ui Php, ri sau tr li cho Vit Nam tt c nhng g tinh ty ca Vit Nam. Nhng ti bit c m ny l vin vng phi l. Trong nhng ngy hp mt, chng ti cng tho lun v d lun M, khuynh hng M i vi vn Vit Nam, v ai cng nhn thy l thun li cho ng Dim nhiu. Ngoi nhng cuc hp mt gm ton sinh vin Vit

100

Nam, anh em t chc vi bui hp c mt s sinh vin, Gio S M c thin cm vi cc sinh vin Vit Nam. Sau ngy i Hi anh em t gi ti tr v ni tr hc. By gi ti hiu ting M kh hn, bt u i tip xc vi cc sinh vin, Gio S M, gp cc Linh Mc, Gim Mc v nhng nh tr thc M. iu ng bun l ngi M bit rt t v Vit Nam. H ni n chin tranh Vit Nam nh ni n mt cu chuyn ngn l mt. Nhng tin v Vit Nam trn bo M rt t v vn tt. Ch mt s t tr thc v chnh khch lu tm n vn Vit Nam v ng Dng, v s ny u ch trch chnh ph Eisenhower thi by gi v chnh sch ng h nc Php ti lp ch bo h tr hnh ng Dng. H ch trng Vit Nam cn phi c mt chnh quyn quc gia chn chnh, va chng Php dnh c lp, va chng cng sn xy dng t do dn ch. Gii Cng Gio ngi c v lu tm nhiu n vn Vit Nam, v n kha cnh chng cng trong chin tranh Vit Nam. V sau trong vic gip ng bo Bc di c, chnh gii Cng Gio M ny t ra tch cc nht. Mt s cc i Hc Cng Gio c sinh vin Vit Nam du hc u c ln c ng Dim n din thuyt, ni chuyn cho nn u t ra sn sng ng h ng Dim. Hu ht d lun u coi Bo i ch l mt ng Vua b nhn, chu s chi phi ca ngi Php, cn Cha con ng Tm th c coi nh i din cho lp a ch v quan li thi nt min Nam, s khng lm iu g ch li cho dn tc Vit Nam. Trong thi gian ny ti li c tin ti nc nh Tng Navarre bt u mt k hoch phn cng mi. Hnh qun Atlente c tung ra. Qun Php t bn mt nh vo mt khu Vit Minh trong cc Tnh Qung Ngi, Bnh nh, Ph Yn. Ti Php th Th Tng Mayer va t chc, v ng Joseph Laniel c mi lp chnh ph. Tt c chin lc ca Tng Navarre l nhm lm cch no nh cho i qun Vit Minh xut u l din qun Php c th s dng phi pho v cc phng tin chuyn vn c gii nh anh chng m tiu dit trn mt vi n v ln. Nm trong chin lc ny, Tng Navarre t k hoch qun xung thung lng in Bin Ph, ng thi trit binh khi Na Sm. Cuc trit binh ny c bo ch Php coi nh mt thnh cng qun s quan trng, v qun Php trit qun an ton khi Na Sm. Cao y Php cng va thay i, v by gi ng Maurice Dejean thay ng Jean Ltournau. Vic thay i ni cc Php ko theo s thay i Cao y Php ti Si Gn c mi ngi coi nh bng chng ca s lng tng ca Php trong vn Vit Nam. Nhng vic ny cng lm cho ti lo lng v hi hp thm. Nhiu ln ti t hi bao gi th ngi Php chp nhn mt s tht n gin: Ngi
101

Vit Nam ang nh Php v lm cho nc Php vi bao nhiu binh hng tng mnh phi rng ng, ngi Vit Nam nu chn ng ngi, t ng ch, giao ng vic cng c th gip nc Php gii quyt chin tranh Vit Nam, vi nhng iu kin cn bn tin quyt, Php phi thnh thc trao tr c lp v ch quyn cho mt chnh ph Vit Nam gm nhng chnh khch quc gia chn chnh. Cng tht bi, Php cng ay c, cng vp vo nhng sai lm tai hi hn. Php vn bm vo l bi Bo i, vn trng dng Cha con Tm-Hinh, v l do duy nht l Bo i khng bao gi phn i vic lm ca Php, cn Cha con Tm-Hinh th t ra trung thnh vi Php hn vi t quc. Nhng ngi Vit Nam yu nc c ti khng cn ai ngh n chuyn hp tc vi Php v Bo i. D lun quc t, d lun M cng ngy cng tht li cho Php. Cc nc ng minh ca Php trong c M khng cn tin tng Php c th thng trn ng Dng v xem chng cng khng mong cho Php thng. Trong nhng ngy Ba L, ti thy tm l qun chng Php chn ngn chin tranh n mc no.

32. T Nu c tr li Ba L
Sau i Hi Sinh Vin Vit Nam du hc M c t lu ti ln Nu c cng vi Cha Jacques Houssa, v vn tr li my hm ti Nh Dng cc B Phc New Jersey. Nhng ngi quen Nu c n thm v tin bit ti, Cha Houssa tin a ti n Phi Trng Nu c v khng qun cn dn ti tip tc lo cho sinh vin du hc. By gi Cha M lu, quen bit nhiu, cho nn c th xin c nhiu hc bng cho sinh vin Vit Nam, hn na d lun M bt u thin cm i vi Vit Nam nhiu hn trc. Ti n Ba L th c Trn Hu Phng ra n. Cu ni u tin ca ng Phng l mt li bo hung tin. Ging Phng nghn ngo: - Tha Cha, Cnh mt ri. Ti lng ngi mt lc. ng V Cnh ngi H Ni, l mt thanh nin thng minh, u t, y ha hn m ti coi nh mt a em thn thit. Xc Cnh ang qung ti nh thng. Ti n ving xc ngay, v ng ch tang, lm l a xc cho Cnh. Mt s ng anh em Vit kiu, sinh vin ti Php bi ngi i a m Cnh. Ci cht l mt chuyn thng tnh, ai cng bit l khng th trnh c, nhng ci cht ca mt ngi tr tui c ni bi t ca n. Ci cht ca mt ngi Vit Nam tr tui nc ngoi li cng bi t hn. Nhn m tang, mt s Vit kiu v sinh vin gp ti, v khng qun hi s qua v kt qu chuyn i M ca ti.
102

Ti tng thut nhng hot ng ca cc sinh vin M, chiu hng d lun M, v kt lun rng phi c gng thuyt phc C Dim nn v chp chnh ngay trong lc ny. Vi hm sau, ti n gp ng Dim, lc vn cn trong nh Tn Tht Cn. ng Dim cho ti bit ng xung Cannes gp Bo i. ng Dim c v bun, k li chuyn gp g Bo i Cannes. Bo i bit th h sang trng, ngy th trt nc, m th vo sng bc, Nam Phng Hong Hu khng cng vi Bo i m ch c th phi Mng ip i theo ng. Ti c cm tng rng Nam Phng Hong Hu l mt ngi n b c hnh khng tn thnh cuc sng ca Bo i. Trong thi gian Bo i v nc, Nam Phng Hong Hu cng khng theo v, v l mt iu gy nn nhiu d ngh khng c li g cho Bo i. Lc Lt Bo i ch sng vi Mng ip mt cch bn chnh thc. Mng ip c mt bit th ring gn Lyce Yersin, tc l cui Thnh Ph Lt, cn Bo i th vn u kia thnh ph. Lc th Bo i n Mng ip, khi th Mng ip n bit in gp Bo i. Nhng Cannes hai ngi sng hn vi nhau trong bit th h. ng Dim m t con ngi Bo i lc ny vi mt cu ni vn tt: U oi mt mi. Ti li nh n dng iu Bo i ln gp Lt, v ti mng tng nh thy Bo i lc tip ng Dim cng choi ngi ra trn gh bnh, nh ngi khng xng sng. Lm lc ch mt li ni, mt c ch vng v m mi giao tnh gia qun vng v thn t c th tan v. Ti nh nhng cu chuyn xa, lc mt ng Vua tip mt khanh s, ang n nh cm, ang ra chn chi u th qun x dp chi tc, ra tn ca n khanh s. Chc chn l Bo i khng bao gi c c phong i hin tip s nh vy, thnh ra khng l g khi quanh Bo i khng c hin thn lng tng. ng Dim cho ti bit rng trong cu chuyn, Bo i c cp s s, mt cch chiu l v ci mi ng v chp chnh. Bo i khng h chnh thc mi cng khng t ra v g tha thit n cn i vi vic ng Dim v chp chnh. ng Dim cho nh th l cha c thun tin. Ti hiu ng l Bo i v ngi Php cha tin ng giao cho ng nhiu quyn hnh. Quanh

103

ng Dim v quanh Cao y Php vn cn mt s ngi Vit Nam m ng Dim cho l khng tt, khng hp vi ng vn c trng dng. Lc ny hnh nh Bo i ngh n vic em Bu Lc ra lp chnh ph thay th chnh ph Nguyn Vn Tm, mt phn lm hi lng ngi Php, mt phn tha mn nhng i hi m thm ca dn chng Vit Nam. Ngi Php tuy hi lng v s trung thnh v ngoan ngon ca Cha con Nguyn Vn Tm v thuc h, nhng vn mun c mt chnh ph c ci dng nhn dn mt cht. Nhng ng cng dn Ty, mang tn Ty chc l khng to c ci dng nhn dn cho mt chnh ph. Bu Lc t ra c th lm hi lng nhm hong phi v mt s tr thc. ng Dim kt lun rng ng khng th v chp chnh c, v nhng iu kin ng a ra b Bo i ngoi tai. Thc tnh th Bo i chng can m t chi bt c iu g, nhng ngc li ng khng cng rn quyt tm quyt lit lm mt ci g. Nhng iu kin ca ng Dim rt gin d: c ton quyn iu hnh chnh ph Vit Nam, i ph trc tip vi ngi Php d nhin vn nhn danh Bo i. ng Dim l mun Bo i ng c trc tip hay gin tip (qua Nguyn ) xen ln g vo ni b chnh quyn Vit Nam. ng Dim thy cn phi ci t hon ton b my hnh chnh v qun i, lm cho quyn hnh Vit Nam mnh thm thot dn khi s l thuc vo qun i v Ph Cao y Php. ng Dim cng mong Bo i t mt s iu kin cng rn dt khot vi ngi Php trc khi ng v chp chnh. D nhin l Bo i khng mun mt n ngi, cho rng nhng iu m ng Dim coi nh cn thit chng quan trng chi c. ng Dim t chi. ng a cho ti mt bc th theo mt m, gi ng Nhu. ng ni s lc cho ti bit ni dung bc th cn dn ng Nhu v ng Cn bn nc nh hy tip tc tng cng cc hot ng chnh tr, cng c t chc ng, thu phc thm ng vin, li cun thm nhn ti, chun b khng kh chnh tr. ng ni l tuy lc ny ng cha th v chp chnh trong nhng iu kin cha thun tin, nhng nu bn nc nh c mt phong tro nhn dn mnh m i hi ng Dim v chp chnh, th Bo i v Php phi chp nhn nhng iu kin ca ng Dim. Nu phong tro nhn dn sm pht khi cng vi tnh hnh qun s cng ngy tht li cho Php, th ch trong vng vi thng na ng Dim c th c long trng v nc.

104

ng cho bit trong lc ch i c hi thun tin, ng s i tnh tm mt Nh Dng Benedictin bn B. Ti v Si Gn bng my bay, n gp ng Nhu ngay, lc ny ang Si Gn, v bt u xut bn mt t tp ch chnh tr: T X Hi. Gh Si Gn vi hm ti ra Hu ngay. Trong cu chuyn vi ng Nhu ti cng ch ni qua v nhng nhn xt v cm tng ca ti. ng Nhu ging y tin tng cho ti hay rng cng ngy dn chng cng bt mn vi ngi Php, vi Bo i v thm nhiu thin cm vi ng Dim. Theo li ng Nhu th a s nhng tr thc tr, c tinh thn yu nc u hng v ng Dim. Tuy nhin ti min Nam, ngoi khu vc Vnh Long th s ng h ca qun chng cha c mnh lm. ng Nhu khng chnh thc lp ng vo lc by gi, nhng bn trong hnh thc mt ng chnh tr, vi y cc chi b, phn b, l thuyt. Ti liu hc tp hun luyn thnh hnh r rt ri. Ti v Hu, cng n thm ng Cn. ng Cn nn nng nghe ti k nhng cuc tip xc gia ti v ng Dim, than phin v ng Dim qu d dt khng v nc lc ny. ng Cn quy t mt s ng cn b, phn ln l nhng ngi hng say, cung nhit, c th ni l hi qu khch. ng Cn chu nh hng tinh thn ca cc thuc h, mun rng ng Dim v nc ngay lc ny ri nhng iu kin cha thun tin th s to ly sau. Ti c phn ng vi ng Cn, v ti s rng n mt lc no tnh hnh chin s qu bt li cho Php, s lm cho ngi Php ngh n vic thanh ton chin tranh bng mi gi m khng ngh g n mt gii php quc gia i u vi Vit Minh. Thi gian cha chc g c li cho ng Dim. V li lm chnh tr m c i cho c tt c nhng iu kin thun li nht c hi mi nhp cuc, th kh m lm c v chng my khi c nhng iu kin l tng nh th.

33. ng Dim tr v nc lp chnh ph: 7.7.1954

Ti li tip tc dy hc. Cui nm 1953, u 1954 ti min Trung, Php tung ra cuc hnh qun Atlante t bn mt nh vo chin khu 5, tc vng Nam Ngi-Bnh-Ph. Tt nm mt b lc Batna trong vng rng ni Qung Ngi ni lon tn st
105

mt n v Vit Minh ang dng qun. Xc cht lnh Vit Minh theo dng sng tri ra tn bin. Cuc ni lon do gia nh h inh khi xng, v hnh nh c Phng Nh xi gic, to ra hn lon bn trong. T ngoi mt cnh qun t Nha Trang ko ra, mt cnh qun khc t L o trn xung, cn pha bin v Nng cng c mt cnh qun nh thc ln. Qun Vit Minh trong trn ny b thit hi nhiu. Tng Navarre coi chin thng ny tng t chin thng vng chu th sng Hng ca De Lattre nm 1950-1951. ng thm t tin v tung ra hnh qun Castor, qun nhy d v qun b xung thung lng in Bin Ph, ngy 20.11.1953, in Bin Ph c Tng Navarre coi nh mt tin n chin lc chn ngang ng tip t v chuyn qun Vit Minh t Lo v, t Trung Cng xung. in Bin Ph c hai mc ch chin lc l chn ng tip t v chuyn qun ca Vit Minh ng thi cc n v xung kch t ta ra quanh vng rng ni Vit Bc, thc vo lng ch. Lch s cho bit nhng tnh ton ca Tng Navarre sai lm nh th no ti tng khng cn ni nhiu lm g. Vo u nm 1954 lc tnh hnh chin s bin chuyn mnh, v thi gian u c v thun li cho Php th v pha chnh tr, Bu Lc c trao nhim v thnh lp mt chnh ph lin hip chuyn tip nhng tnh cch lin hip ch c danh v thc. ng Bu Lc em theo nhng bn thn du hc vi ng Php cng l nhng ngi ti c quen bit nh Nguyn c Kh, Nguyn Quc nh. Ti khng thy c mt nhn vt quc gia ting tm no tham gia vo chnh ph Bu Lc. Nguyn Vn Tm khng cn lm Th Tng na, nhng Nguyn Vn Hinh vn nm Qun i v Cng An ngha l nm ht thc quyn. Tnh hnh bin chuyn nhanh chng. Ngy 29.11.53 Tng Castries c ch nh lm Ch Huy Trng in Bin Ph. Ngy 14.12, c H ln ting trn i pht thanh b mt ca Vit Minh ngh thng thuyt, Th Tng Nguyn Vn Tm bc b. Ngy 3.2.1954, cng nhm ngy Tt m lch trn nh in Bin Ph m mn. Vit Minh bn trn 100 n i bc 75 ly xung in Bin Ph trong vng khng y 1 gi. T ngy trn nh cng ngy cng khc lit, cng tht th i vi Php. Nhng trn nh ln ch thc s bt u t ngy 11.3. Lc u Vit Minh chnh thc c li hiu triu ca H ch Minh v V nguyn Gip gi chin s v nhn dn ton quc. Ngy 12.3, na m, phi trng chnh ca in Bin Ph b qun Vit Minh nh trn vo, t mn ph phi o, li nhng truyn n cnh co, in Bin Ph s l m chn
106

qun Php, v quc Php. m 13, n Beatrice tht th, i T Gauchet, Ch Huy Trng pho binh Php ti in Bin Ph b n pho binh Vit Minh bn b thng ct c hai tay, hai chn, v cht t pht sau . m 15, n Gabrille Anne Marie tht th. Sng 7.5 in Bin Ph u hng 10.000 qun Php b bt lm t binh. Nhng chi tit lch s ny, ti ch nhc li lm hu cnh cho cu chuyn nh ti ang k m thi, 25 thng t, mt ngy th hai, Hi Ngh Genve khai mc trc , qua trung gian Nga nhiu cuc thm d gia Php v Vit Minh c m ra. Trong phin hp sng hm sau ngy in Bin Ph tht th, Ngoi Trng Php Georges Bidault a ngh ngng bn c gim st quc t. Trong hnh lang, v tuyn 18, tc o Ngang trong vng Qung Bnh, hay sng Gianh ranh chia phn Nam Bc thi Trnh Nguyn c phe ng Minh nhc n, pha cng sn th hnh nh chn v tuyn 16, ngang o Hi Vn. Vit Minh mun chim Hu, v i vi dn Vit Nam, Hu vn l kinh , c Hu tc l cn gi c kinh . Trong tnh trng suy sp ca phe Php, Bo i nm l Cannes, v tn ng Dim cng lc cng c nhc n. Mt i din ca Bo i n gp ng Dim Php, v chnh thc yu cu ng v lp ni cc. Nhng cuc tip xc v thm d ko di n thng 7, v ngy 7.7.1954, ng Dim v nc lm Th Tng. Nhng chuyn ny thuc lch s, ti khng mun ni n nhiu. Theo nhng nhn nh ca ngi am hiu thi by gi th tnh hnh en ti n ci khng mt php l no c th cu vn c, v ng Dim v nc kh m thnh cng, tri li rt d tiu tan uy tn v s nghip chnh tr. C th trong thm ca Bo i v ngi Php vic a ng Dim v l t chy tng lai chnh tr ca ng m thi. Ngy 26 thng 4, ngha l my hm sau khi Hi Ngh Genve chnh thc khai mc, Th Trng Ngoi Giao Php c trch vn ng Dng l ng Marc Jacquet n Cannes ving thm Bo i v thng tri cho Bo i r nh ca cc quc gia ng Minh mun chnh ph quc gia Vit Nam c mt phi on i din tham d Hi Ngh Genve vi t cch quan st vin. Vo ngy 30 Bo i nhn c mt vn th chnh thc ca cc Ngoi Trng Php, Anh, M by t mun tham kho v vn Vit Nam vi mt i din ca Bo i. Bo Php t co rng s d Vit Minh chn ch trong vic tha thun cho php di tn thng binh khi in Bin Ph l v s do d ca Bo i trong vic tham d hi ngh Genve, lm cho phe ng Minh gp kh khn, mt chnh ngha.

107

Trc p lc ca Php, ca d lun Php v quc t, Bo i chp nhn c mt phi on quan st do Nguyn Quc nh cm u tham d Hi Ngh Genve. Phi on ny khng c tnh cch c lp, m ch l mt phi on nm trong b phn thng thuyt ca Php, n cng chng c quyn hnh g v ch l mt phi on quan st v c vn cnh phi on Php. Lc by gi hnh nh Bo i tin tng rng nh p lc ca ng Minh, nht l ca M, mt gii php cho Vit Nam s khng hon ton tht li cho phe quc gia. Nguyn Quc nh trong thi gian lm Trng phi on Vit Nam t ra khn kho, cng rn ng mc, khng n ni lm nhc quc th. ng ng vic phi on Vit Minh tham d Hi Ngh Genve cnh mt phi on quc gia, nhng trong cc li tuyn b v din vn ng lun nhn mnh rng s ng ny khng c ngha l tha nhn chnh ph Vit Minh l chnh ph hp php. Sng ngy 3.5, mt vn th mi chnh thc c gi n Bo i v chnh ph Vit Nam. Ngy 9.5 phin hp c th coi l khong i v chnh thc ca Hi Ngh Genve khai mc. Nh chng ta bit, ngy 8.5 l ngy in Bin Ph tht th, 10.000 qun Php b bt lm t binh. Bo ch, d lun Php i hi chnh ph phi lm mi cch thanh ton vn ng Dng. Pha Vit Minh, Phm vn ng cm u phi on cng sn. M khng chnh thc tham gia Hi Ngh mc d Php khn khon yu cu M nn c mt Ngoi Trng tham d, lm mnh th phe ng Minh. Lc by gi Ngoi Trng M l ng Foster Dulles c Ngoi Trng Php l ng Bidault v Anh l Anthony Eden tip xc nhiu ln, nhng ng Dulles t chi. Cui cng M ch c mt Th Trng Ngoi Giao l ng Bedell Smith cm u phi on M. Lc by gi M cng a ra ngh chm dt cc cuc m phn ring v cnh Hi Ngh Genve, nhng Anh v Php cho rng nh cc cuc m phn ring v mt m Hi Ngh mi c c nhng kt qu kh quan. im ng lu l trong cc phin hp khong i phi on Nga t ra cng rn bao nhiu, th trong cc phin hp ring, h li t ra mm do v nhng b by nhiu. Phi on Vit Minh i hi cho hai phi on Lo Cng v Min Cng tham d hi ngh vi t cch i din thm quyn cho dn tc Lo v Cam Bt. Phe ng Minh bc b. Nga a gii php dung ha l hai phi on Lo v Min c tham d vi t cch quan st vin m thi. Cng trong cc phin hp kn ny hai phe ng v vic n nh cc th thc ngng bn gia Php v Vit Minh bng cc phin hp ring ca hai b phn qun s Php v Vit Minh, cnh Hi Ngh Genve.

108

Ngy 10.6 trong mt phin hp khc, T Quang Bu, b trng quc phng Vit Minh ngh mt gii php ngng bn v tp kt ly v tuyn 16 lm ranh phn chia. Hi Ngh Genve ko di khng kt qu, chnh ph Php cng b d lun dn chng v Quc Hi ch trch nng n. Ngy 13.6 Quc Hi biu quyt bt tn nhim chnh ph Laniel v theo hin php phe i lp do Mendes France cm u c c thnh lp tn ni cc. Ngy 17.6 ni cc Mendes France c tn phong. ng Mendes France ha s gii quyt vn ng Dng ni trong vng mt thng. Chnh li ha ny ca ng lm cho chnh ph ng phi tht th nhng b nhiu, v khi nu cng sn khng lo s M can thip trc tip vo Vit Nam th Vit Minh c th c tha mn trong yu sch phn chia t v tuyn 16. Vo cui thng 6, Th Tng Anh Winston Churchill v Ngoi Trng Anthony Eden i M, vi mc ch thuyt phc M v phe Anh Php mt cch r rt v cng khai hn. Lc by gi Ngoi Trng M Foster Dulles trong chnh quyn Eisenhower c v sn sng chp nhn gii php chia i Vit Nam thnh hai vng, vi iu kin l vng thuc phe ng Minh s thc s c c lp, v Php t b nhng n lc khng ch chnh tr v kinh t ti vng quc gia. Vn cn li ch cn l chn mt ranh phn chia, v lp nhng th tc rt qun. Vo giai on cui ca Hi Ngh Genve, phi on M khng c mt nhn vt thng hng no cm u. Ngoi Trng Dulles hay Th Trng Smith u khng tham d, v M mun ng ngoi, khng trc tip chu trch nhim ph chun hip c. Php mun ko M vo phe h, ngh ra mt ch l mi Ngoi Trng M Foster Dulles ving thm Ba L ngy 12 thng by, v hp hi ngh tay ba Php Anh M ti y. Th Tng Mendes France cam kt rng Php s t b mi hnh ng khng ch v chi phi chnh tr kinh t ti vng pha Nam ranh phn chia v trao tr c lp thc s cho phn t quc gia ny. Ci v on kt ca ba cng quc ng Minh lm cho t th ca Php kh hn i cht ti Hi Ngh Genve. Phe cng sn lo s rng nu h gng qu c th y phe ng Minh n ci th phi can thip bng qun s tr li ng Dng di mt danh ngha quc t, nh h lm Cao Ly. Lc ny ng Dim b nhim Ngoi Trng Trn Vn t rong chnh ph ng thay th Nguyn Quc nh cm u phi on Vit Nam. Trn Vn tng quen bit vi Phm vn ng, ngay sau lc n Genve tm cch gp ring ng, nhng ng chp nhn vic phn chia Vit Nam lm hai min, khng cp n mt gii php no khc, v ch ni nhng cu chuyn i cng trong cuc gp g ring gia hai ngi bn c theo hai phe th nghch ny.

109

Trn Vn phn khng chnh ph Php c nhng hnh ng nguy hi cho s tn vong ca Vit Nam m khng h tham kho vi chnh ph Vit Nam. S cng rn ca ng lm cho Php lng tng, ng cng t co rng Php chp nhn v tuyn 18 tc l o Ngang lm ranh phn chia. Php li phi nh Anh v M trn an Vit Nam. Ngy 18.7 trong mt phin hp khong i, ng theo lnh ng Dim c din vn t khc k kt vo bt c tha c ngng bn no c k n gia Php v Vit Minh. Chnh ph Mendes France t ci thi hn ha hn vi Quc Hi l gii quyt vn ng Dng ni trong mt thng. Quc Hi Php rc rch biu quyt bt tn nhim chnh ph Mendes France. Qu na m ngy 20.7 vo nhng gi u ngy 21.7 tha c ngng bn c k kt gia tng phe lin h, nh tha c ngng bn ti Vit Nam c k kt gia Tng Php Dlteil thay mt Tham Mu Trng l Tng Ely v T quang Bu, b trng quc phng Vit Minh. Chiu ngy 21.7 mt phin hp khong i c triu tp, v cc trng phi on tham d ca 9 quc gia chp nhn bng li bn Tuyn B Chung Kt ca Hi Ngh Genve. Trong lc , ti Vit Nam, ng Dim c gng ci t gung my chnh quyn, tp trung quyn hnh vo tay ng nhng gp s chng i mnh m ca phe Nguyn Vn Hinh v Bnh Xuyn. Sau khi v nc c vi hm, vo gia thng by ng Dim ra Hu. Lc by gi Phan Vn Gio vn cn lm Th Hin Trung Vit, chng mun c ng Dim thu dng, t chc mt cuc n tip linh nh t sn bay Ph Bi v n Ph Vn Lu. Ti y dn chng t tp hng vn ngi, hn hoan cho mng ng Dim. ng Dim ln c din thuyt ni quyt tm ca ng mun dnh li c lp thc s v hon ton cho Vit Nam, ku gi on kt. Ti c gh qua cuc mt tinh ti Ph Vn Lu, v ti nhn thy cm tnh ca dn chng min Trung i vi ng Dim tht l chn thnh v nng nhit. Ngay sau ng Dim v li trong nh ng Cn, v ti gp ng y. ng Dim nim n cho ti, lc nt mt ng c v lo lng, t l, nhng c gng ti ci vi ti. Ti cho mng ng v trong cu chuyn ring ch c ng Dim, ng Cn, v ti, ti ni cm ngh ca ti v vic ng v nc. - Tha C, ti s rng ngi Php v Bo i khng thnh thc khi mi C v chp chnh lc ny. Tnh th kh khn lm ngoi tr mt php l kh c th thnh cng c. Ti lo rng nu tht bi C s kh c c hi th hai. ng Dim gt g:
110

- Cha ni ng. Nhiu ngi bn Php cng ni nh vy. Ti cng bit iu , nhng ti cho rng lc ny khng th ch i lu hn c na, v theo ti y l c hi cui cng, khng cn c hi th hai no khc na. Nu by gi ti khng v v ngi kh khn v tht bi th khng bao gi v c na. Thnh cng hay tht bi ti cng phi v. Ti lo cho s phn Gio Hi Cng Gio, v phe quc gia Vit Nam nn ti phi c gng cu vn nhng g cn hy vng cu vn c. Ti tin rng chng ta s thnh cng. Ti nh ng vi ng Dim v ci l lun ng cng ny v xoay qua cu chuyn khc: - Tha C, nhng anh em tr thc ngoi quc c nhng ai v hp tc vi C? Mt ng Dim c v ti vui hn i cht: - Hu ht ngi anh em tr thc m Cha bit u v hp tc vi ti nh cc anh Nguyn Vn Thoi, Trn Hu Phng, Trng Cng Cu Php. Nhng anh em M th c cc anh Vn L, Trng Chu, Bi Kin Thnh v.v Ti nh n Bu Hi, mt ngi trong Hong Phi nhng khng hp tc vi Bo i: - C c mi Gio S Bu Hi khng? ng Dim cau my, ngp ngng mt lc, ri ni: - Ti cha bit lp trng, thi ca ng Bu Hi nh th no nn cha tin mi, nhng c l sau ny ti s cho ngi tip xc v mi ng v. ng Dim Hu vi hm ri vo li Si Gn. Trc khi ng i, ti c n gp ng thm mt ln ti nh ng Cn. Cu chuyn trao i ln ny khng c g c bit. Ti n gp ng ch by t thin cm ca ti i vi ng v mong ng n lc, chc ng thnh cng. Thi gian t ngy v nc n ngy k kt Hip nh Genve l nhng ngy di nht, au kh nht ca ng Dim. ng theo di tng ngy cc bo co ca Ngoi Trng Trn Vn t Genve gi v. Ngy 20.7, Hip nh nh chin c k kt, v ngy 21 nhng bn ph nh Hi Ngh Genve c cc phe tham d ng chp thun bng ming. C l lc ng Dim thy nh ngi hn, v d sao Hip nh Genve cng khng hon ton tht li cho phe quc gia. Ranh phn chia c n
111

nh l v tuyn 17, dc theo sng Bn Hi. Nh vy min Nam cn gi c Cao Nguyn v ng bng Cu Long. Hu tuy khng quan trng v phng din kinh t, chin lc, nhng li quan trng v phng din lch s v uy tn. Min Nam gi c Hu th cng coi nh gi c kinh . (xem tip ti y)

BN GING LCH S 1940-1965

Linh Mc Cao Vn Lun 34. Cng u ca Tng Thng Dim: nh c 1.000.000 ngi 35. ng Dim i vi Bnh Xuyn v cc ng phi chnh tr 36. Thi thnh t nht ca ch Dim 37. ng Dim v vn ha gio dc 38. Ch bt u nt rn 39. Ch b d lun v Chnh quyn M chng i 40. Ln gp g cui cng vi Tng Thng Dim 41. Cn hp hi ca ch 42. Cuc o chnh v ci cht ca Tng Thng Dim 43. Ti tr li Hu 44. Nhng cn sng gi mi 45. Vnh bit Hu

34. Cng u ca Tng Thng Dim: nh c 1.000.000 ngi

Ngay sau khi Hip nh Genve c k kt, cc on ngi di c t Bc v Trung vo bng ng Hng Khng, ng thy v ng b bt u lc tc ko vo cc Tnh min Trung v Si Gn. Cnh nhng dn di c lch thch trn ng chy trn cng sn tht l thng tm. Ti theo di tng ngy, v h mi khi c on di c no t Ngh Tnh Bnh vo, th ti li tm cch n thm ving, an i, v thc gic chnh quyn a phng tm mi cch gip h. Lc by gi cha c mt t chc no chu trch nhim v dn di c. Vo cui nm 1954 Ph c y Di C mi c thnh lp. Nhng nh thin ch ca chnh quyn a phng, s quan tm c bit ca ng Di m i vi dn di c, cho nn cc chnh quyn a phng c gng ht sc gii quyt vn di c. Vo khong thng 10, b Nhu t chc mt cuc biu tnh ln ng h ng Dim, o Php. on biu tnh b cng an xung phong Bnh Xuyn chn ngay bng binh ch Bn Thnh bn cht 6 ngi, lm b thng hng chc ngi. Cnh hn lon din ra nhiu ni trn cc ng ph ln Si
112

Gn. ng Dim chn nn mt tin tng, v t ngy v nc n nay, ng c gng nhiu nhng vn khng nm c Cng An v Qun i. Cng An th trong tay Bnh Xuyn, Qun i th trong tay Nguyn Vn Hinh. Vi gi sau khi tin ny c loan i th ng Cn cho ngi tm ti tin cho ti bit rng ng Dim tht vng v chn nn cc , c nh b nc ra i, ng Cn khng khuyn ti lm iu g nhng ti hiu ng khi ng bo tin ny cho ti bit. Ti lp tc ly my bay vo Si Gn. Tn Tht Trch, Chnh Vn Phng ng Dim n ti Phi Trng Tn Sn Nht v trn ng vo Sai Gn ng Trch cho ti bit rng C Dim ang sa son va li ri Vit Nam trong vi ngy ti y. Ti khng kp thay o, vo ngay Dinh Th Tng lc vn cn c gi l Dinh Norodom. Lc khong 6 gi chiu. Ti vo ngay vn phng ng Dim v thy c Cha Ng nh Thc v ng Ng nh Nhu ang ngi vi ng Dim. Ba ngi im lng trong ci khng kh bun thm ca mt nh c tang. Vn phng ca ng Dim vn tranh sng tranh ti. Ngoi tri vn cn t, nhng trong nh nh sng m. n cha c bt ln. c Cha Thc v ng Nhu thy ti vo lng l i sang phng bn cnh. Khi ca phng h m, ti thong thy bng vi ngi nh l cc ng Trn Chnh Thnh, Trn Vn Lm, Trn Trung Dung. c Cha Thc v ng Nhu khng nhn ti, khng cho hi ci u bc qua ca phng bn cnh. ng Dim ngi trong gh bnh ln, thy ti vo, vn ngi yn, chm chp a tay sa li hai ci ai qun ri cm chic o vt mng lng gh khoc vo ngi. Nt mt ng Dim trng tht bun thm thiu no, nh mt ngi ht sinh lc, mt ch phn u. Ti ci u cho ng Dim. ng chng ni g, ch chic gh i din ra hiu mi ti ngi. Ti ngi xung ch i ng ln ting trc. Mt chp sau, ng Dim mi ct ting, ging u u, chn nn: - Tha Cha, tnh hnh ny, ti khng th li c na. Ti nn thm chng ch li g m cn gy hn lon v mu cho t nc mnh thi. Ngi Php khng thnh thc. H vn da vo bn Bnh Xuyn v Tm Hinh m ph ti. Cha khng th tng tng c cc kh khn m ngi Php v bn gy ra cho ti. Ti khng th lm c mt vic g ht, v mi mu cht quyn hnh u nm trong bn ny ht. Tnh th ny ti khng th li c! Ti im lng mt lc, ri nhn thng vo mt ng Dim:

113

- Tha C, cch y vi thng, ti tha vi C l C khng nn v, v v trong tnh th ny khng th thnh cng c, nhng C hng hi ni rng C tin tng mt php l ca Cha. Tha C, tuy ti l Linh Mc, nhng ti khng ch i php l m ch trng vo c gng ca mnh trc. C nhn li v nc, C chu trch nhim khng phi l Bo i, ngi Php hay vi bn Bnh Xuyn, bn Tm Hinh, m vi quc gia Vit Nam, dn tc Vit Nam v by gi c bit C phi nhn trch nhim vi hng trm ngn dn di c tin tng ni C m ko vo y. D Cha khng ban php l C cng khng c quyn o ng lc ny. V li php l ca Cha ch xy ra khi con ngi lm ht sc mnh. C th xt li xem C v nhng ngi quanh C lm ht sc mnh i ph vi tnh th cha? ng bo di c Bc v Ngh Tnh Bnh l mt gnh nng, nhng cng c th l mt sc mnh, C ngh n chuyn nh n sc mnh cha? Nhng ng bo di c hin ang sng khn kh, bp bnh trong cc tri tm c chen chc nhau hng chc ngi trong mt cn phng vi thc vung vc, C c th n lng b h trong tnh trng sao? Ngoi C khng c ai ngh n chuyn lo cho ng bo di c c. C ra i lc ny, h s cht, v v Bc th khng th c na ri m li khng c ngi lnh o gip th lm sao sng c ni t l? Mi ngi u bit khng phi Bo i hay Nguyn Vn Hinh mun v c th gip dn di c c. ng Dim im lng v chm ch nghe ti cng lc mt ng C cng c v quyt lit hn. Ti ni tip: - C nn li thm vi thng na, hy c gng ht sc mnh. Thnh cng th kh ch dn va li ra i khi no cng c. C nn c gng thm vi thng ri lc nu ht cch th dn va li cng cha mun g. C nn tp trung mi phng din, mi n lc gii quyt vn ng bo di c trc. Mt khi C nh c h c th chnh h s l lc lng hu thun nng ct cho C. C Dim vn cn phn vn: - Nu by gi ti li, th Cha thy rng thi ca quc dn s ra sao? Ti tr li ng khng cht do d: - Tr mt s nh theo Ty, theo Bnh Xuyn, ton dn vn tin tng ni C. Phn ln cc Tnh Trng nht l min Trung, u ng h C. V li h l nhng k thuc cp, h ch tun lnh, nhng k c danh ngha, danh ngha ni C. C l Th Tng chnh ph, Bo i th Cannes, vy ch c C c t cch ra lnh v lnh ca C chc chn s c tun hnh. C c
114

th ra ch th cho h t chc nhng cuc biu tnh khp ni trn ton quc, ln lt, v cui cng phi hp thnh mt ngy tng biu tnh. S biu dng lc lng qun chng ny chc chn s lm cho Php v bn Bnh Xuyn, Tm Hinh phi n nang m khng dm lng hnh na. Hn na C i lc ny tc l mc mu ngi Php, Bo i, bn TmHinh h mun C v t t chy uy tn v s nghip chnh tr. C i th khc no th nhn s bt lc vi h, chu thua h. ng Dim vui nt mt, ng thng ngi: - Cha ni ng. Nu ti i lc ny th ng l mc mu ngi Php. H em ti v ri lm mi cch cho ti tht bi, cho ti phi t b i. Vy by gi theo Cha, ti quyt li, khng phi vi thng m cho n bao gi hon tt s mng. C iu l l nhng ngi quanh ti khng mt ai khuyn ti li. H u ng rng li khng th lm g c v ti nn ra i trnh cnh hn lon mu cho t nc. Ti s nghe li Cha, dn mi n lc vo vic gip dn di c, khng phi mai sau, m ngay by gi. Ti ngh ra mt cch i ph vi bn Bnh Xuyn, Tm-Hinh. ng Dim ngt li, v khng ni g thm. Ti yn tm ra v ngy hm sau tr li Hu. Vi hm sau ti hiu ra ci cch ng Dim ni p m trong on cui cu chuyn l cch g. C dng mi cch chuyn cc Tiu on Bo Chnh on, Bo An on, cc lc lng qun s Vit Nam t Bc v Trung vo Si Gn bng nhng phng tin nhanh nht. Mt khc ng Dim cho thay th mt s Ch Huy Trng, n V Trng m khng qua h thng ca Nguyn Vn Hinh, cng khng tham kho vi ngi Php. Mt khc c l ng ch th mt cho cc Tnh Qun Trng khp ni, cho nn lc tc c nhng cuc biu tnh ni ln khp ni ng h ng. Nhng khu hiu o Bo i bt u c tung ra. ng Dim cng thnh lp mt h thng Cng An Cnh St ring khng nm trong tay Bnh Xuyn. Hnh nh ng Mai Hu Xun cm u h thng ny. Ti Hu, Si Gn, Nha Trang nhiu cuc biu tnh ln c t chc lin tip, v ln ny cng an xung phong Bnh Xuyn khng ngn tr g c l v h thy phong tro ng h ng Dim qu mnh. ng Dim cng kho lo iu nh vi cc gio phi v c Bnh Xuyn h yn cho ng cng c quyn hnh v xy dng lc lng.

115

S ngi di c cng ngy cng ng, v ng nh ti ni vi ng Dim, chnh h, hay con ci h trong cc lc lng qun s, hu thun mnh m cho ng Dim, gip ng thnh cng. Ti v Hu ngy hm sau, ngha l ti ch li Si Gn mt m m thi. Tnh hnh Si Gn lc by gi ht sc cng thng. By Vin v Nguyn Vn Hinh t ra qu kiu cng v t tin, v l li lm ln nht ca h. Li lm th hai, l h ch c mt s thuc h tuy kh ng, nhng khng c cm tnh v s ng h ca qun chng. Quan nim chnh tr ca bn ny l ci quan nim chnh tr hp hi, tng rng nm c nhng mu cht triu nh hay thm cung l nm c ht, tng rng c quan thy Php v Bo i thng l . H khng thc c sc mnh ca qun chng, ch bit sc mnh ca v lc, sng n. Lc by gi qun chng Vit Nam c nhiu thin cm vi ng Dim. C nhng ngi khng phc ng Dim khi so snh ng Dim vi bn Tm-Hinh, By Vin th cng phi chp nhn ng Dim. Thc ra th ti chng ng gp c g nhiu vo cc quyt nh, mu k, chnh sch ca ng Dim, trong thi k ny, hay v sau, nhng ti gi cho ng Dim nh n mt sc mnh cha c s dng, hng chc vn dn di c v gia nh h. S ngi ng o ny ang trong mt th kt, ang b dn vo ng cng, v sn sng liu mng chim mt t sng. Ti v Hu, ngoi vic dy hc, rnh ri lc no l ti ti i thm cc tri tm c ca ng bo di c Ngh Tnh Bnh Qung Tr, Hu, Nng. Cc Tnh Trng bit ti quen thn gia nh ng Dim, v li nhng ngh ca ti hon ton v t v v v li, nn nhiu ngi nghe li ti ni m c bit ch n dn di c. Cc trng hc c dnh lm ni tm tr cho dn di c. Mi phng tin a phng c ra gip dn di c. Con s dn di c cng ngy cng ng, c nhng gia nh ch trn vo c vi mt tay ni, tin bc khng c bao nhiu, nhng nh s gip tn tnh v mau chng ca chnh quyn a phng nn khng xy ra mt trng hp no dn di c phi cht i. Nhng nh ho tm nhiu ngi cng ht lng gip mt cch thc t. Ti ngh rng chnh s ngi di c lc by gi lm sng bng dy tinh thn dn tc, lng thng yu rng ln, tnh on kt chn tht, v to c mt khi qun chng thun nht ng h ng Dim. Trong thi gian ny, c l nh li vi li ni ca ti, ng Dim tm mi cch em vo Si Gn v Nam phn nhiu tiu on qun Vit Nam t pha
116

Bc v tuyn 17. Trc ht mt n v thin chin v trung thnh c thnh lp bo v ph Th Tng, sau ny thnh Lin Binh Phng V Ph Tng Thng. Phn ln binh s v s quan trong n v ny u l ngi Thanh Ngh Tnh Bnh, v lnh Bc phn. Nguyn Vn Hinh, vi chc v T Lnh Qun i Vit Nam, li c ngi Php ng h, tng rng nm c mi sc mnh qun s, nhng thc t ngc li. Hinh ch nm c mt vi n v nh, mt vi cp ch huy do Cha con Tm-Hinh t , nhng s ngi ny, cng nh chnh c nhn ca Tng Hinh, khng c cc binh s knh phc tht tnh, cho nn khng chc h m qung tun lnh Hinh n p dn chng hay chng li ng Dim. Sut thi gian cui nm 1954, ti vo Si Gn vi ln khi th t ti bay vo, khi th chnh ng Dim cho mi vo. Mi ln lm c mt vic g va , nht l trong a ht gip dn di c, ng Dim li em k vi ti, nh khoe, nh phn bua. ng Dim c thin cm nhiu vi dn di c Thanh Ngh Tnh Bnh. C ln ng ni vi ti: - Gi s ti em vo Nam c vi chc ngn dn Ngh Tnh Bnh v c mi cn b gii nh Cha th mi vic chc chn s thnh cng. Ti ci tr li: - Hin nay C ang c mt con s dn di c Ngh Tnh Bnh ng o hn con s m C va ni ra. Cng xin C lu rng tt c dn di c bt c vng no n cng ang trong mt ng cng, v ch c li thot duy nht l theo C chin thng mi tr ngi, mi lc lng phn dn phn nc. ng Dim cng cho ti bit em vo Si Gn v Nam phn mt s n v qun i t ngoi v tuyn 17 vo. ng cng cho ti bit khi nim ca ng v cc nh c. ng ch c bit n gi tr chin lc v kinh t ca vng cao nguyn, v t k hoch nh c ng bo di c Ngh Tnh Bnh ti cc vng Ban M Thut, Tuyn c, Lt. S ngi di c ny c nh c kh sm ti cc tri nh H Lan A, v B, c Lp, Bnh Gi, Phan Thit, Tn Bnh (Khnh Ha, Cam Ranh). Ti c ngh n cch ha ng dn di c vo dn a phng nhng khng c dp ni ra, v ti cng nhn thy s kh khn qu ln trong vic . Mi vic l phi chy ua vi thi gian. Dn di c li khng chu ri nhau, n u cng mun tp trung vo mt vng, do lm lc to ra mt tnh trng bit lp, k th. Mt mt gii quyt vn di c, cng c lc lng t chc b my chnh quyn, mt khc ng Dim v cc cn b ca ng bt u pht ng phong
117

tro chng Php v chng Bo i. Thi gian cui nm 1954 l thi gian thanh ton bn By Vin v Tm-Hinh. Thot u ng Dim c gng tin hnh cng vic theo cc cch thc hp php, n ha bng cch c ngi thay th nhng thuc h ca Tm-Hinh trong cc c quan hnh chnh cng nh qun s. Ti min Trung ng Dim thnh cng d dng, khng gy nn s xo trn no nhng ti Nam phn nhiu trng hp cc lnh ca ng Dim khng c tun theo. Nhiu s quan c ng Dim b nhm khng th tip nhn chc v mi c.

35. ng Dim i vi Bnh Xuyn v cc ng phi chnh tr

Ti Nam phn, c my lc lng c coi nh khng theo ng Dim, l mt s n v qun i di quyn ch huy trc tip ca Tng Hinh v cc thuc h thn tn, cc qun i gio phi nh Cao i, Ha Ho v qun i Bnh Xuyn. ng Dim v ng Nhu khn kho tch ri cc lc lng ny ra, trc ht ng tm cch lm cho hai lc lng Gio phi l Cao i v Ha Ho tr thnh trung lp trong cuc tranh chp quyn hnh gia ng v Tm-Hinh. Ti khng r nh may mn hay nh ti gii, ng Dim li cun c mt thnh phn qun i Cao i di quyn Trnh Minh Th. Vic c coi nh mt thnh cng ln ca ng. ng yn tm hn, da vo nhng n v qun i trung thnh vi ng thanh ton Nguyn Vn Hinh, Bnh Xuyn v L on Ng Lm Qun. V mt chnh tr, ng Dim cho thnh lp ti cc Tnh nhng y ban nhn dn cch mng, v ti trung ng Phong Tro Cch Mng Quc Gia ra i. Nhim v ca t chc ny l ng h ng Dim v h b Bo i cng bn Tm, Hinh. Nh c t chc v c s ng h ca qun chng, trong thi gian t 1955 n 1956, ng Dim c th ni nm c qun chng tron g lc nhng k th ng dn b c lp v v lm tay sai cho Php mt cch qu trng tro mt ht chnh ngha, khng c mt hu thun qun chng no. Nhng chuyn ng sau v trut ph Bo i, nh ui ngi Php, ti khng dm bit n, v xin nhng cho cc nh chnh tr nghin cu v ph phn. V li lc by gi ti ch ch n mt vn di c. Ti cng nghe ni n s gip ca M i vi ng Dim trong thi gian ny, khng nhng ch v phng din x hi, nh cc khon tr gip dn di c m thi, m cn nhiu v phng din chnh tr, ngoi giao qun s na. C mt iu lm ti ngc nhin l qun i Php lc by gi phn ng yu t chiu l i vi
118

vic trut ph Bo i v ui h ra khi Vit Nam. Trong cuc xung t gia ng Dim v Tm Hinh v Bnh Xuyn, mt cch c chng vy thi, khng ly g lm tch cc cho lm. Ti tin rng ng sau vic , ti nhng kinh ln ca cc cng quc, c mt s dn xp no , hoc l Php qu chn ngn chin tranh Vit Nam v by gi khng tha thit n vic bo v a v ca nc Php phn t Vit Nam cn li na. Nu lc by gi qun i Php chng ng Dim ra mt, khng bit chuyn g s xy ra, v d ng Dim c thng cng cn nhiu kh khn, v cn mu nhiu hn na. Sau khi qun i Php chp nhn tp trung vo mt vi vng phi b qun s Php rt lui th ngi ta thy M tng cng phi b ca h: Do Tng Harkins cm u. Vai tr ca phi v M cng ngy cng ln, hon ton thay th phi b Php trong cc cng tc hun luyn, c vn. Ti phi cng nhn rng ng Dim l mt ngi c c c tn, nu cha phi l c ti. Ngay t u ng cho rng ch nn c mt ng duy nht. C l ng cho rng chng li cng sn, th phe quc gia khng th ri vo nhng hn lon chnh tr do ch a ng gy ra, cho nn ng khng mun ti min Nam c trn hai ng. V mt ni, ng thnh lp Phong Tro Cch Mng Quc Gia, v trong b su ca sinh hot chnh tr ng dng ng Cn Lao Nhn V. Ci tinh thn c tn ny c biu l r rt trong cch i ph vi cc ng phi quc gia, tuy khng hon ton ng h ng Dim v chu st nhp vo Phong Tro Cch Mng Quc Gia ca ng. Ti cn nh mt hm ti ang trong Dinh, hnh nh khong u nm 1955 th c mt on biu tnh ko n trc Dinh. on biu tnh ny do cc cn b mt ng kh quan trng lc by gi t chc, l Phng Tro Tranh Th T Do ca cc ng V Quc Thc, Bi Vn Thinh. Ti tng rng th no ng Dim cng ra trc Dinh tip i din ca on biu tnh, nhng chuyn xy ra tri vi ngh ca ti. ng Dim ra lnh n v Phng V Ph Th Tng canh gc nghim mt ri ng vn bnh tnh trong Dinh, cho n lc on biu tnh chn nn t gii tn. Sau t lu, Bi Vn Thinh ang lm B Trng T Php c cho i lm i S ti Nht Bn. Cng trong thi gian ny, pha bn Cng Gio c mt lc lng chnh tr kh quan trng, l Tp on Cng Dn Tn Gio. ng Dim v ng Nhu khng bng lng cho lc lng ny hot ng, nhng cng hi kt. ng khng mun dng cc phng thc p lc hay n p. Mt hm ng Dim ni chuyn vi ti:

119

- Nc mnh ang c qu nhiu mm mng hn lon. Theo ti ch nn c mt Phong Tro Cch Mng Quc Gia, v mt ng chnh tr duy nht l Cn Lao. By gi c phong tro Tp on Cng Dn do c Cha Phm Ngc Chi lnh o, ti s rng nh th khng ch li g. Ti mun nh Cha ni vi c Cha Chi cho Tp on Cng Dn st nhp vo Phong Tro Cch Mng Quc Gia, Cha ngh sao? Ti ngn ngi, tha ng: - Ti khng bit chc Tp on Cng Dn c thc s do c Cha Chi lnh o hay khng, bi v v mt cng khai chng ta khng th ni chc c Cha Chi lnh o Tp on Cng Dn. Trn danh ngha, c Cha Chi khng c chc v quan trng g trong t chc ny c. Hn na ti l mt Linh Mc, lnh vic i thu xp chuyn ng phi cho C e khng tin. Chi bng nhn dp no , C gp c Cha Chi th ni chuyn ny vi ngi xem sao? Ti ngh rng nu c Cha Chi nhn thy tnh hnh chnh tr nc ta khng nn c nhiu ng, th c th ngi bng lng. Ti c bit t lu sau, ng Nhu mi c Cha Chi vo trong Dinh ni chuyn, nhn mt dp c Cha Chi vo Si Gn. Phong Tro Tp on Cng Dn b gii tn v ngi ta thy phn ln cc cn b cao cp v cc t chc h tng ca phong tro ny gia nhp vo Phong Tro Cch Mng Quc Gia v ng Cn Lao. V cc ng phi c th tr thnh i lp b thanh ton ngay t u, v li b thanh ton bng sc mnh ca chnh quyn, ch khng bng mt cuc u tranh chnh tr no, cho nn Phong Tro Cch Mng Quc Gia v ng Cn Lao khng c c hi th thch trng thnh v tr thnh mt ng chnh tr ng ngha ca n. Hai t chc ny, xt k ch l mt b phn l thuc ca chnh quyn ng Dim. Nu ng Dim c coi l lnh t ng th cng ch v ng ang l lnh t quc gia, ch khng phi v ng c ng bu ln. L li sinh hot ng cng c ng ha vo l li sinh hot ca gung my chnh quyn. Nhng c s hun luyn ng, l nhng c s chnh quyn. Trong hu ht cc trng hp, vin chc cao cp nht ca chnh quyn, ti mt a phng, hay mt c quan no ng thi cng l lnh t a phng ca ng. Nh th t chc ng tr thnh tha v v ch, cng lm n ch c co ch li l nm chc c gung my chnh quyn, t hay p buc nhng ngi ca chnh quyn v ca ng Dim vo cc a v then cht trong quc gia m khng gy c c s h tng vng mnh bn b trong qun chng. Theo l li t chc v sinh hot nh th, bao gi ng Dim cn nm chnh quyn, th ng ca ng c v mnh, nhng ch l ci sc mnh b ngoi, sc mnh le c k non d, m qung, m khng bp ai c. L Thuyt
120

Nhn V c dng lm nn mng tinh thn cho ng v Phong Tro cng vp vo nhiu khuyt im khng c sc sinh ng mnh thu ht qun chng, nhng cn bn trit l ca n cng cn qu mp m, v vu, v khng bt ngun t nhng truyn thng su xa ca dn tc Vit Nam. Ti khng dm ni nhiu v chuyn ny, v ngay lc by gi ti cng khng c kin g v ci l thuyt nhn v, mc d khi du hc ti chn ban trit v cng nghin cu i cht v trit hc. i lc ng Nhu c cp n ci l thuyt nhn v vi ti, nhng ti c trnh khi c kin. Ring ng Dim th ti thy ng khng quan tm nhiu n phn l thuyt chnh tr. Ti cng khng c nghe ng bn vi ti mt ln no v l thuyt nhn v. ng ch ni n nhng vic lm, nhng thc hin c th. C mt iu m ti c th ng , l mt phong tro chnh tr mun vng bn cn phi c mt nn mng tinh thn, v nn mng tinh thn nu c c kt li mch lc c th thnh mt l thuyt chnh tr. Cho nn trong lc ti khng thy c g hn, ti ngh rng ci l thuyt nhn v, d sao th c vn hn khng. t ra n gip cho ngi hnh ng mt vi tiu chun hng dn v mt vi cch thc bin h. Ti c trnh bnh lun, ch trch l v ngh nh th. Ti mun nhc n mt trng hp in hnh th hai chng minh tnh cch c tn ca ng Dim trong vic dn xp vi cc ng phi, hoc trong quan nim ca ng v sinh hot chnh tr dn ch. Trong khong thi gian sau 1954, ti Hu nhm L Trng Qut mun thnh lp mt ng chnh tr ly tn l ng Cng Ha X Hi. L Trng Qut c ni chuyn vi ti. Ch ca Qut l mun em n sinh hot chnh tr mt s ho hng phn khi bng cch to ra th lng ng v nh th trong lc ng Cn Lao v Phong Tro Cch Mng Quc Gia ng vai ng nm quyn th ng Cng Ha X Hi ca Qut ng vai ng i lp. Ti nhn thy ch trng nh vy chng nhng rt hay m cn cn thit xy dng nhng l li v truyn thng dn ch trong sinh hot chnh tr quc gia, cho nn ti thy c thin cm vi ch trng . Khi Qut trnh by vi ti, v nh ti ni vi ng Cn v ng Dim cho php Qut lp ng v hot ng cng khai, mc d ti ngi s khng c ng Cn, ng Dim ng , nhng ti cng n trnh by nh ca Qut cho ng Cn trc. ng Cn chm ch nghe, ri cho ti bit rng v vn ny, ng Dim v ng Nhu ra ch th r rng khng cho php bt c ai lp thm ng phi chnh tr. ng Cn cng gii thch rng chng phi l gia nh h Ng ch trng c ti chuyn ch, nhng v nhn thy quan nim i lp ca ngi Vit Nam mnh tht l th s v sai lc, khi ni n i lp h ch ngh n vic cp chnh quyn bng mi cch, bt chp hin php lut l v nhng th tc dn ch hp php. ng Cn n c nhng trng hp hot ng i lp
121

ca i Vit, Quc Dn ng. Hai t chc ny c lc chng i bng v lc, gy kh khn cho chnh quyn, chng ch li g cho quc gia dn tc. Lc by gi ti nhn thy nhng li gii thch ny c phn ng, v trnh thc chnh tr ca ngi Vit Nam cn thiu st nhiu lm, cc t chc chnh tr li quen hot ng b mt di thi chng Php, nn v ch trng, ng li c cu t chc u khng thch ng c vi sinh hot chnh tr cng khai. ng Dim cng cn ngh rng lc phi i ph vi cng sn l mt k th mnh v nguy him, ng khng th no chu thm nhng hn lon v xo trn chnh tr trong ni b quc gia. ng Cn c ni vi ti v dng li kho lo trnh by cho Qut, v khuyn khch cc anh em nu mun tham d vo sinh hot chnh tr th hy gia nhp ng Cn Lao v Phong Tro Cch Mng Quc Gia. V sau hnh nh mt s cc anh em trong nhm ny theo li khuyn . Nhng g ng cho lc ny khng hn ng vnh vin. Ci ch trng c ng ca ng Dim trong giai on u c th chp nhn c, nhng v sau khi cng c c quyn hnh ti mong ng Dim mm do hn i vi cc t chc chnh tr, cho php hot ng i lp chnh tr cng khai v hp php, nhng khng c dp no cp n vn ny vi ng Dim. V li cng v sau th quyn hnh thc s ca ng Nhu cng ln ln m ng Dim th t ch n, ch lu tm n cc vn thit thc, v mt trong vn thit thc l vn vn ha, gio dc.

36. Thi thnh t nht ca ch Dim

Trong nm 1956, lc tnh hnh chnh tr tng i n nh v cng cuc nh c tin hnh u n, tt p, ti thu xp cng vic dy hc i M. Trc lc i ti c vo gp ng Dim. Lc ny ng Dim rt vui v v mi vic thnh cng ngoi hy vng ca ng. Php v Bo i cng bn TmHinh, Bnh Xuyn v cc gio phi va b dp xong mt cch d dng. Cc ng phi cng thun phc hay rt vo bng ti, v trc mt ng Dim tng nh khng cn mt tr ngi no. ng Dim dn d ti: - Qua cc ni, Cha nh coi cc Ta i S mnh lm vic ra sao. Nhn tin Cha d xem phn ng ca cc nc i vi nc mnh nh th no? Chuyn i ny ti khng c mc ch no nht nh v r rt ngoi vic thm ving cc sinh vin m ti gi i du hc. Ti cng c nh tm hiu d

122

lun cc quc gia i vi Vit Nam by gi nh th no, v nu c th c, th vn ng cc nc gip cng cuc nh c c thun tin hn. M, d lun qun chng, cng nh nhn nh ca chnh gii rt thun li cho Vit Nam v Tng Thng Dim. ng Dim c coi l mt lnh t ti gii bc nht ng Nam , v tnh hnh Vit Nam c coi nh sng sa nht t trc n nay. Quc Hi M sn sng ph chun nhng yu cu ca chnh ph nhm gip Vit Nam, cng nh v d lun M thin cm nhiu vi Vit Nam v ng Dim, bo ch M khng ch trch ch ng Dim, hay bi en tnh hnh chnh tr Vit Nam nh chng ta thy nhng lc sau ny. Nguyn nhn ca s kin ny, khng phi nh hot ng thng tin quc ngoi hay nh Ta i S Vit Nam M m phn ln nh phong tro di c. Phong tro di c lm xc ng qun chng v d lun M. Lc by gi tinh thn chng cng M ln cao v ti nh hnh nh ang c mt phong tro t co mt dn biu cng sn, hay thn Cng sn. Nhng phi on bo ch, tn gio, chuyn vin M sang Vit Nam gip phong tro di c, lc tr v tng thut nhng n lc ln lao ca ng Dim v chnh ph nh c hng triu ng bo di c, lm cho ngi M ht sc thn phc v thin cm. Nhc n Ta i S Vit Nam M, ti phi bun lng m ni rng y h khng c mt hot ng no xng ng vi s mong i ca ng Dim. H ch lm nhng cng vic giy t nghi l v cng khng c mt hot ng no gi l thng tin quc ngoi c. Sau khi i mt vng nhiu quc gia tr v, ti c nhn vin Ph Th Tng n tip ti Tn Sn Nht, v hn vo gp ng Dim ngay. Ti ch kp gh ni tr mt lc ri theo xe ca Ph Th Tng n sn, vo gp ng Dim. ng Dim c v nng ny mun bit nhng nhn xt ca ti v d lun cc nc v v hot ng ca cc Ta i s Vit Nam ti cc nc. Ti trnh by nhng nhn xt ca ti v d lun cc nc ti gh qua, v ng Dim c v vui mng khi nghe ti ni rng d lun M v cc nc u ht sc thun li cho Vit Nam. Nhng khi ti ni n nhng nhn xt ca ti v Ta i S Vit Nam, th ng Dim t t cau my. Ti tha: - Tha C, cc Ta i S Vit Nam ti cc nc chng c ni no lm vic nh C mong mun. Ni no cng ch lm vic mt cch u oi ly l. Ti cho rng s d c tnh trng l v hai l. Th nht a s nhn vin cc S Qun Vit Nam u l ngi ca thi Bo i cn li, h chng c tinh
123

thn lm vic, cng khng thng hiu ng li ca C v ca chnh ph. H khng phi l nhng cn b ngoi giao m l nhng cng chc ngoi giao. H khng hiu g v ngoi giao c. Th hai l cch b nhim i S ca C lm cho nhng k i lm ngoi giao tr thnh nhng k bt mn, chng li C mt cch tiu cc. ng Dim c v khng hiu ci l do th hai, cau my hi li: - Ti lm sao? - Tha C, C c mt s ngi i lm i S, sau khi C khng cn dng h lm B Trng na. C xem trng hp ca hai ng Bi Vn Thnh v Nguyn n Duyn, m suy ra th C c th hiu ngay. ng Thnh trc c C cho lm B Trng B T Php, n lc C ct chc B Trng T Php ca ng ri, cho ng i lm i S Tokyo th chc chn l ng ta bun lm. Coi nh ng ta b mt sng i, b i y vy, lm sao ng c th hng hi lm vic c. Li nh ng Duyn, trc lm Th Hin Trung Vit, ri C li ct chc Th Hin Trung Vit m cho i lm i S Vn Tng, th ng ta cng ngh l ng b ging cp, b dng vo mt ch khng xng ti ng ta, nh vy chc chn ng khng cch chi lm ht trch nhim i S. ng Dim hnh nh vn cha chu hiu: - Nh ng Thnh, ch l mt Thm Phn, nay c lm i S th cng l lm to lm ri cn bt mn ci ni g? - Tha C, trc kia ng lm Thm Phn, nhng chnh C ct ln lm B Trng T Php. Ngi ta thng ch nh n ci a v cao nht, mi nht m qun ngy xa mnh ch l bch din th sinh, hay ch l Thm Phn. Lc by gi ng Dim mi c v hi ng vi ti, gt g: - Nh vy Cha tnh sao? Ti cng trm ngm mt lc ri ni: - Tha C, hin nay nc mnh ch lin quan nhiu n mt s quc gia. Ti nhng ni , C cn phi chn la c nhng cn b ngoi giao xng ng thng hiu tinh thn v ng li ca C, ng thi c ti nng, gii tho vt, hng say lm vic. Nhng ni , theo ti, gn th c Thi Lan, Cao Min, Lo. l nhng ni s Vit kiu rt ng, t vi trm ngn Lo v Thi Lan, n gn na triu Cao Min. Cc i S ba quc gia ny phi kim nhim c cng vic tuyn truyn, t chc Vit kiu li cun s

124

Vit kiu ng o ny v vi chnh ph mnh, v ng cho h chy theo cng sn. Cn mt vi nc xa hin ang ch n nc mnh v c kh nng gip nc mnh nh M, Php, Anh, Gia N i, Ty c, th C cn phi chn nhng i S v cc nhn vin tht gii trong vic vn ng d lun cc nc ny c thin cm vi nc mnh m sn lng gip mnh. Ti tin rng ng Dim rt lu tm n vn ngoi giao, nhng v sau ti i ngoi quc khng thy c thay i g nhiu, c l ng khng chn ra ngi ti, hoc l v ci tinh thn chn ngi ca ng khng c ng cch. V sau ti vn thy nhiu ngi lm B Trng hay lm Tng, lm i din chnh ph Min ri khi thi lm th li c ng Dim cho i lm i S. Do dn chng lc by gi c cu: c lm Vua thua lm i S. Trong my nm sau 1956, thnh thong ti v Dinh, nhiu khi lm l trong Dinh, dng sng vi ng Dim, son hoc sa cc din vn cho ng Dim. C khi ng Dim trao cho ti mt din vn bng ting Php do ng Nhu son ri nh ti dch ra ting Vit. Ti cn nh mt chi tit quanh mt din vn ca ng Dim. Nhn dp l Trung Thu nm 1956, ti vo Dinh mt hai hm trc. ng Dim ang cm trn tay mt din vn nh my, trao cho ti c, cu nhu: - Cha coi, ci din vn ny 15 thng lm m khng ra g c. V Vn Hi lc ng khm nm bn cnh,c v lo s lm. ng Dim gi V Vn Hi: - N, mnh li ly Cha Lun i, ri nh ngi sa cho. Quay qua ti, ng Dim ni: - Nh Cha qua bn phng V Vn Hi, c li ci din vn ny, thy c g ng sa, ng thm bt th Cha sa v thm bt gip. Ti sang phng V Vn Hi, c li din vn Trung Thu, thy cng chng n ni t g lm. Tuy nhin ti c sa i vi ba cu, thm bt my ch ri giao cho V Vn Hi cho ngi nh my li. ng Dim ch lic s ri hm sau ln c.

125

Trong thi gian ny, ti khng nh r vo lc no b Nhu c a ra D Lut Gia nh, v sp vn ng Quc Hi biu quyt. iu chnh yu trong d lut ny l lut mt v mt chng cm ly d. Ti nhn c dp gp ng Dim trc khi d lut c biu quyt, c tha vi ng Dim. - Tha C ti thit ngh l C khng nn b Nhu a ra Quc Hi ci D Lut Gia nh , v nc mnh khng cn phi lm lut cm a th v cm ly d. Nhng bin chuyn kinh t, vn ha dn d s dn x hi n tnh trng mt v mt chng ch mnh khng cm lm lut cm on ngi ta lm g, v chng lut l ch hp php ha phong tc trong x hi, m khng to ra phong tc. Cn v ci iu cm ly d th ti cng cho rng khng ch li g m c th to nn nhiu phn ng chng i bt li cho chnh ph. Khi v chng thng yu nhau th bt buc h cng khng ly d, cn khi h ght nhau th d lut php c bt buc h sng chung cng chng c. Hn na nc Vit Nam l mt nc a s theo Thin Cha Gio, cho nn lut cm a th v cm ly d khng thch hp lm. Cc nc Ty phong, tr nc d a s theo Thin Cha Gio vn cho php ly d. C cn nm quyn th lut ny cn gi tr, nhng v sau h khng thch th h li thay i ngay. ng Dim c v nui sn nhiu nh kin v vn ny, nn khng n nhng lp lun ca ti, ng gii thch: - Nc Vit Nam mnh phi ng vai lnh t ng, nhng li khng th, hay cha th lm lnh t v cc phng din qun s, kinh t, khoa hc k ngh c, vy th phi ng vai lnh t trong a ht gia nh, v nh th mnh chng minh v nu gng tinh thn o c ca Vit Nam i vi th gii ng. Ti hon ton khng ng v ci cch lm lnh t ng ca ng Dim. Ti bin bc: - Tha C, ni n ng th rng qu, nhng ni n ng Nam th Vit Nam c th ng vai lnh t ng nh C mun. Nhng c iu l Lut Gia nh khng th gip Vit Nam lm vic c, cm a th v c, ly d i vi x hi ng khng phi l mt im o c ln, v vi phm cc lut cm khng phi l nhng ti nng i vi phong tc v lut php cc quc gia ng. Vit Nam mnh c th lm lnh t ng Nam a ht khc, chng hn a ht vn ha, gio dc. Lc by gi ti lu tm n cc cng cuc pht trin vn ha gio dc, v nui trong u c mt vi kin, nhng cha c r rng, nn cha th trnh by vi ng Dim. i khi kin ca ti l m rng Vin i Hc Si
126

Gn, lp thm mt vi i Hc khc nhng ni ng dn c nh Hu, Lt v.v Ti cng ngh n vic trao i vn ha, trao i cc sinh vin vi cc quc gia ng Nam , cch ring i vi Cao Min v Lo, v ti ngh n Vit Nam cp cho h mt s hc bng chc chn l h s vui mng m nhn. Ti nh trnh by nhiu hn vi ng Dim v vn ny trong mt dp khc, nhng lc ny thy ng Dim c ch trng cng rn i vi lut gia nh, ti ngh d c ni g cng chng ch li chi na nn thi. t lu sau, Lut Gia nh ca b Nhu c a ra trc Quc Hi, c biu quyt nguyn vn, v c ban hnh. ng Dim, b Nhu coi lut ny nh mt tin b ln v mt o c. Trong dn chng, nht l Hu, ti nghe c nhiu ngun d lun bt mn chng i Lut Gia nh, nhng v mi ngi s ng Dim nn chng ai dm ni ra, v li trn thc t lut ny ch nh hng n mt thiu s giu sang, phong kin, cn a s dn chng th chng chu nh hng g nhiu.

37. ng Dim v vn ha gio dc

T mt quc gia va thot cnh chin tranh, cc trng trung tiu hc cn thiu thn, ng Dim n lc gii quyt vn gio dc, v trong thi gian t 1955 n 1958 ngi ta thy cc trng trung tiu hc cng t mc ln khp ni. i Hc Si Gn pht trin mnh m, v c bit ng Dim hon ton ng v tch cc nhng tay vo vic thnh lp i Hc Hu. Ti Si Gn, ngay t u, ngha l t 1959, khi n nh tnh hnh chnh tr, ng Dim ngh n vic a i Hc Si Gn ln khu i Hc Th c. ng cng ngh n vic thnh lp i Hc Hu, v trong nhng cu chuyn gia ng Dim v ti nhiu lc ng c nhc n d cn thit phi thnh lp mt i Hc Hu. Vo ngy mng 3 Tt nm 1957, hnh nh cui thng ging nm 1957, theo thng l ng Dim ra Hu d l gi C Kh. Ti n cho ng ti nh ng Cn, v ngay u cu chuyn ng Dim ni: - Ny Cha, ti thy cn phi thnh lp ti Hu mt Vin i Hc ln, v hai l do chnh. Th nht l Hu t trc l mt trung tm vn ha ca nc ta. Hu c nhng truyn thng vn ha su m, c nhng c s vn ha lu i, nh Trng Quc T Gim, cc cuc thi c Hn hc. Dn min Trung li hiu hc m ngho, c bao nhiu thanh nin u t mun ln i Hc m khng th vo Si Gn hc tip. Th hai l hin nay dn chng x n xao n i rng chnh ph mt ngy no c th b Hu, v hin nay Hu khng quan trng lm v phng din chnh tr, kinh t. Vy lp Vin i
127

Hc Hu l chng minh cch c th vi dn chng, vi quc t cng nh vi bn kia rng chnh ph nht nh bo v Hu. Hu ch cch v tuyn 17 khong 100 cy s, lp y mt i Hc ln chng khc no thch vi bn cng sn. Nu by gi ti quyt nh lp i Hc Hu, Cha c bng lng gip ti khng? Ti vui mng tht tnh. Ti cng tng ngh nh ng Dim, nhng ti lu n vn vn ha v tnh trng ca dn min Trung hn l v cc l do chnh tr. - Tha C, nu ti c th lm c vic g gp cng vo vic thnh lp mt i Hc Hu, th C c th tin rng ti khng ngn ngi cht no. ng Dim thy ti nhn li th c v mng, gt g: - Vy th t hm na ti s sai mt phi on ra y gp Cha, tho lun v nghin cu cc chi tit c th. Hm cu chuyn ti nh ng Cn xoay quanh vic thnh lp i Hc Hu. Trc mt ng Dim nhng ngi c mt t v ng phi thnh lp gp mt i Hc ti Hu. Tin ny n ra ngoi, nht l trong gii hc sinh trung hc cc nm cui v gii tr thc, chnh tr Hu. Ai cng t v hn hoan ch i. Nhiu ngi n gp ti v thc gic ti xc tin vic nhanh chng lm sao cho u nin kha ti con em h c th vo i Hc ngay ti Hu. Ti cng b li cun trong bu khng kh phn khi . Khong mt thng sau, hnh nh vo cui thng ging, mt phi on t Si Gn ra gp ti c cc ng Ng nh Nhu, B Trng Gio Dc Nguyn Dng n, Vin Trng i Hc Si Gn Nguyn Quang Trnh v nhng Gio S, chuyn vin khc. Mt cuc hp c t chc ti Ta Tnh Tha Thin c Tnh trng v mt s tr thc thn ho nhn s a phng tham d. Ti trnh by vi mi ngi nhng l do m ng Dim a ra km thm nhng l do thc t ca ti. Hi ngh tho lun v i n quyt nh l v nhng hon cnh c bit, nhng kh khn trong ngnh gio dc, cha nn lm vic vi vng hp tp qu. H ni rng Hu ch nn lp mt chi nhnh ca Vin i Hc Si Gn ty thuc hon cnh vo Vin i Hc Si Gn v B Quc Gia Gio Dc. Nh vy i Hc Hu s khng thnh mt n v c lp m ch l mt s cc phn khoa t di quyn Vin i Hc Si Gn m thi. Ti c c lm i din cho ng Vin Trng Vin i Hc Si Gn Nguyn Quang Trnh t chc. Ti khng ng nhng nh khut phc trc quyt nh ca a s.

128

My hm lu li Hu, phi on i xem nhng c s t ai c th dng lm i Hc Hu, nh Ta i Biu Chnh Ph, Khch Sn Morin, Ngn Hng ng Dng va c chnh ph mua li. Phi on v Si Gn c my hm th c ngh nh thnh lp i Hc Hu, nhng vi cc iu khon t i Hc Hu l thuc Vin i Hc Si Gn. Sau hai thng hot ng mi ngy ti thy thm nhiu kh khn ch v Hu th xa Si Gn, ti li khng c thm quyn quyt nh bt c vic g m phi phc trnh v Vin Trng i Hc Si Gn, v B Quc Gia Gi o Dc, ri ln ng Nhu, ng Dim. Cc th tc lm cho cng vic chm tr, lm c ti v nhng ngi gp sc lc u chn nn dn. Ti vo Si Gn trnh by cc kh khn thng cho ng Dim. Ti ni vi ng Dim rng kin u ca ng Dim l mun c mt i Hc Hu c lp, ln, quan trng thnh mt chng minh v thch vi th gii v bn kia, nu c phi chy qun trong nhng th tc giy t rc ri v nhng hnh lang ca gii gio dc Si Gn, th khng th i n kt qu tt c. Ti yu c u ng Dim cho i Hc Hu qui ch ring bit v c lp, v ti c quyn quyt nh mi vic trong phm vi ch li cho i Hc Hu. Ti ng nu khng c nh vy th xin ng Dim chn ngi khc, v ti nhn thy khng th lm vic trong cc iu kin qu rc ri nh vy c. Ti khng phi l ngi c th i vng vo qua bao nhiu hnh lang cc b s c mi. ng Dim ng : - Cha yn tm. Ti ng vi Cha v nhng iu , v s c Ngh nh thnh lp Vin i Hc Hu t tr ngay cho Cha, v ti xin mi Cha lm Vin Trng u tin Vin i Hc Hu. Ti tr v Hu t hm th c Ngh nh thnh lp Vin i Hc Hu, ng thi vi Sc Lnh c ti lm Vin Trng. By gi ti xc tin nhanh vic tm tr s, lp hc, a im, ng thi mi cc Gio S Hu, Si Gn v ngoi quc v hp tc. Trong giai on u Ban Gio S gm c my ngi ti cn nh l L Tuyn, L Khc Ph, Nguyn Vn Trung, Nguyn Vn Trng. Vi thng sau thm L Thanh Minh Chu v v l Tng Th Thnh Trai. Ngay nin kha 1957, i Hc Hu m cc chng ch d b nh Nng Lc, Lut Khoa, Vn Khoa, Khoa Hc. Ngoi ra nhn thy vic o to Gio S Trung Hc v Gio Vin Tiu Hc rt cn thit cho tnh trng pht trin gio dc mnh m hin nay v tng lai, ti ch trng c bit vo i Hc S Phm.

129

Thy cng vic tm yn, sau khi cc lp u m c mt vi thng cui nm 1957, ti v L Thanh Minh Chu i ngoi quc, vi ch nghin cu cch thc t chc i Hc ng thi vn ng s gip ca cc quc gia ng Minh. Trc ht ti n u Chu, ri sang M v Gia N i. Ti M ti nhn c nhiu s gip thit thc v tch cc ca mt vi t chc. T Chc IRC (Intallectual Rescue Commity) gip u ti n v nhiu nht bng cch cp cho i Hc Hu mt khong tin mt tng thm lng cho mi Gio S 5.000 ng mi thng. Nh cng vic mi Gio S ging dy ti i Hc Hu c d dng hn. Ti nh in v nc bo tin vui, v ni vi cc anh em nh da theo tiu chun lng bng mi m mi thm Gio S. C quan th hai gip quan trng cho i Hc Hu l Asia Foundation. Ngoi nhng ngn khon dng xy ct c x sinh vin, t chc th thao, c quan ny cn cp nhiu hc bng cho cc sinh vin i Hc Hu, v nh khuyn khch cc sinh vin cng nh tng uy tn cho i Hc Hu. Mt t chc th ba tuy nh nhng tch cc gip Vin i Hc Hu, l t chc New Land Foundation, do Gio S Burtinguer lm Ch Tch. Ngay trong ln gp g u, Gio S t ra st sng gip , v ha gip mi nm 5.000 M kim tin mt, v sau hai nm t chc ny tng ln 7.000 M kim mi nm. Ti cng n thm vi Vin i Hc Hoa K v y ti cng nhn c nhng s khuyn khch nng hu ca h. Hu ht u ha hn dnh cho i Hc Hu mt vi hc bng, v nu cn g trong kh nng v quyn hn ca h th ti c lin lc sau, h s c gng gip . Ti tr v Si Gn v vo gp Tng Thng Dim trnh by kt qu chuyn i. Tng Thng rt lu n i Hc Hu cho nn khi hay tin thm nhiu t chc c thin cm v gip c th i Hc Hu ng mng lm. Ring ng rt tch cc trong vic m mang i Hc Hu. Cn n iu g, ti thng vo Si Gn trnh by thng vi ng v trong hu ht cc trng hp u c ng chp thun, i khi qu mc hy vng ca ti. Lc u mt vi ngi a kin tm mt khu t rng ngoi lp mt khu i Hc Hu tht rng ri xng ng. Ti thy kin ny c iu hay, nhng ch ngi tnh hnh an ninh khng c bo m, s l m hng tt c mi vic, nn ngh chn mt vi khu t rng cn trng trong thnh ph th hn. Do cc c s mi ca i Hc Hu c xy ct trn khu t trng ca Ta Khm S c, hoc trn t H c Trung trc Ta i Biu c.
130

Cc ha u do Ng Vit Thu v ri trnh thng ln ng Dim duyt. Ti nh mt hm ti v Si Gn, ng Dim a ti xem ha Khu C X Gio S do Ng Vit Thu v va a ln. Ng Vit Thu khi cng c mt trong phng. ng Dim chm ch nhn vo ha , ri hi Ng Vit Thu: - Phi c ch phi qun o ch. Chng l bt ngi ta phi qun o u ging sao? Ti v Ng Vit Thu u c v ngc nhin, v khng ngh ra ng Dim c th ch n nhng vic nh b nh vy. iu ny chng t ng Dim lu tm n i Hc Hu chng no, v cng chng t rng trong nhiu vn , ng Dim rt ht sc t m, khng hm h nh nhiu ngi ch trch sau ny. Ng Vit Thu phi sa s li ha , v thm phng phi qun o cho C X Gio S. Mi ln ra Hu, ng Dim u n thm i Hc Hu, v bn thm vi ti v nhng cch thc cng c v m mang i Hc Hu. iu ny c lc gy ra i cht k t gii i Hc v Gio Dc Si Gn thi by gi, m ti s trnh by trong vic thnh lp i Hc Y Khoa Hu. Ht nm 1958, Vin i Hc Hu c th gi l trng thnh v mi mt. Cc phn khoa hot ng u n. By gi ti bt u ngh n vic m thm i Hc Y Khoa, ti cho rng i Hc Hu c Y Khoa th mi gi l y c. Ti tng c nhng bn thng k v con s Bc S trn th gii, th thy rng tnh theo dn s, t l cc Bc S Vit Nam cn lm hn Phi Chu. Vit Nam c 30.000 ngi dn mt Bc S, trong lc Phi Chu, ch trn 20.000 dn c mt Bc S. Mt tnh trng khan him Bc S trong mt quc gia ang m mang tai hi n nhiu th h v sau. Ti nng thn tnh trng khan him Bc S cng r rt. Hu nhng Qun ln v ng dn c nh Hng Thy, Cu Hai khng c c mt Bc S dn s no, mc du c nhng ngi a phng tt nghip Bc S. Cc Bc S quy t c vo Si Gn v nhng thnh ph ln. Ring trong Thnh Ph Hu, con s Bc S dn y v nhng Bc S Qun Y m phng mch ring ngoi ph cng khng so vi dn s Hu. Ti lu tm n vn khan him Bc S, Cn S Y T t khi v nc. Ti cn nh lc lm Cha X an Sa Qung Bnh ti chng kin s khn kh ca ngi dn thiu hiu bit y t, thiu Bc S l nh th no, v ngay t khi mi m i Hc Hu, ti c gng thm nhng kha Cn S iu Dng v N H Sinh Quc Gia. Nhng khng ai c th thay th c nhng Bc S c kh nng, giu lng tm chc nghip.
131

Vi tt c nhng u t , vo cui nm 1958, ti vo Si Gn gp ng Dim trnh by v s cn thit phi m i Hc Y Khoa Hu. Ti a ra mi l l thuyt phc ng Dim. - Tha C, gia thi i vn minh ny, nhiu lng mc, thn xm Vit Nam, nhiu ngi Vit Nam vn cha bnh theo li ng bng ph thy, cu thnh. Ngi ta ch trch ci tinh thn m tn d oan ca dn Vit Nam, nhng khng ai chu bng ci gc ca s m tn d oan , l v Vit Nam thiu hiu bit v v sinh y t, v thiu Bc S nng thn. Min Trung va ngho va ng dn c, tnh trng thiu Bc S cng trm trng hn bt c ni no khc. Ti thy cn phi m i Hc Y Khoa Hu o to nhng sinh vin Hu c kh nng v ham thch Y Khoa tr thnh nhng Bc S. Hn C cng bit hng nm i Hc Y Khoa Si Gn ch o to c vi chc Bc S, trong s mt phn phi vo Ngnh Qun Y. Hng nm c n hng ngn sinh vin thi vo Y Khoa, nhng u b loi khng phi v h thiu kh nng, khng ng tiu chun nhng ch v mc thu nhn ca i Hc Y Khoa Si Gn qu t i. By gi d c m thm i Hc Y Khoa Hu chng ta cng khng s thiu sinh vin, hay ng Bc S C Dim c v ht sc lu tm n vn . C ng vi nhng lp lun ca ti, gt g ha hn: - Cha ni ng. Nc mnh thiu Bc S mt cch trm trng. Ti lu n tnh trng ny t lu, nhng vn ht sc quan trng, li nng tnh cch chuyn mn qu nhiu nn ti khng th n phng quyt nh c. Ti ha vi Cha s a vn ra tho lun trong mt Hi ng Ni Cc gn nht. Ring ti, hon ton ng h ngh ca Cha. Ti ra v, c vi phn tin tng. Ba tun sau chng thy tin tc g, ti li vo Si Gn v n gp Tng Thng. Tng Thng cho bit rng vn c a ra mt Hi ng Ni Cc cch y 10 hm, nhng cc ng B Trng u bc b, sau khi tham kho gii i Hc Y Khoa Si Gn. - Tha C, h vin ra nhng l do g bc b? - Ti cng thy nhng l do h a ra khng vng vng chi lm, nhng n chng t rng h khng mun c thm mt i Hc Y Khoa. H ni rng c nc Vit Nam ch cn c mt i Hc Y Khoa l lm ri. Ti bc tc ht sc:

132

- Th no gi l c, tha C. Phi Chu c 20.000 dn c mt Bc S, trong lc Vit Nam t ho c bn ngn nm vn hin, C li ng c d tnh lm cho nc Vit Nam ng vai lnh t ng Nam m trn 30.000 dn mi c c mt Bc S, th gi l lm sao c. Hn na nh C hiu hn ai ht, cc Bc S phn ln u quy t vo cc Thnh Ph ln, cn nng thn c khi cch hng chc cy s cha tm ra c mt Bc S. Ngy xa dn chng cn cha tr bng Thuc Bc, Thuc Nam c l nh cc C Nho tham kho sch Tu c, nay lp ngi quy tin, lp tr ln ln khng hiu ch Nho, nhng Thy Thuc Bc ngy nay cng ngy cng suy i v ngh nghip, ch cn gi c vi phng thuc gia truyn. Nhiu khi h cha tr by b, lm hi cho sc khe ca dn chng hn l lm li. ng Dim c v thng cm vi s bc tc ca ti, bnh tnh gii thch: - Ngoi l do trn y, h cn vin l rng hin nay s Bc S Ging Vin Y Khoa ca Vit Nam rt thiu, may lm va cung ng cho i Hc Y Khoa Si Gn, m khng th no cung ng thm cho mt i Hc Y Kho a th hai no khc. Nu m i Hc Y Khoa Hu, ch ly u ra Bc S Gio S. - Tha C, ti ng l chng ta thiu Gio S, khng nhng v Y Khoa, m v mi ngnh i Hc khc. Nhng khng l v thy thiu ri chng ta khng lm g c, khng m i Hc K Thut, i Hc Khoa Hc v.v? Chng ta phi tm cch gii quyt nhng kh khn . Chng hn chng ta c th yu cu nhng quc gia ng Minh gip cho chng ta mt s Gio S Y Khoa ng Dim c v ng hn vi ti: - Cha ngi ch mt lt ti gi ng B Trng Quc Gia Gio Dc v hi qua kin mt cht. ng Dim nhc in thoi gi ng Trn Hu Th, lc by gi va thay Nguyn Dng n lm B Trng Gio Dc. Ch vi pht sau th ng Th vo. ng Th khng c thm kin mi l no, ngoi nhng iu a ra trong Hi ng Ni Cc mi hm trc nhm bc b vic thnh lp i Hc Y Khoa Hu. ng Dim ni: - Sau khi bn vi Cha Lun, ti thy c th m i Hc Y Khoa Hu, v quyt nh thnh lp i Hc Y Khoa. ng B Trng cho tho Sc Lnh m ai em ln ti k.

133

Ba ngi ngi li tho lun thm mt cht. ng Dim hi ti: - By gi Cha c Sc Lnh ri, Cha lm cch no m c i Hc Y Khoa Hu? ng Th c v cng mun hiu iu . Ti c ch ri. - Tha C, hm nay c Sc Lnh, khng phi l ngy mai c lin mt i Hc Y Khoa. Nhng Sc Lnh cho ti mt cn bn hot ng, ku gi cc Ta i S, cc nc ng Minh, cc Vin i Hc Y Khoa ln trn th gii gip mnh, cng nh c cn bn mi nhng Bc S Gio S Vit Nam ngoi quc v nc. C th l hm nay c Sc Lnh, nhng nm sau hay lu hn na mi c th m c. Nhng nu hm nay khng c Sc Lnh cn ni chi n chuyn c mt Vin i Hc Y Khoa Hu. ng Dim v Trn Hu Th c v ng iu . ng Dim gt u: - c ri ngy mai Cha s c Sc Lnh. Qu thc ngy mai vo phng ng Dim, ti thy Sc Lnh thnh lp i Hc Y Khoa Hu trn bn lm vic ca ng Dim. ng Dim trnh trng cm Sc Lnh trao cho ti, nhn ti mt lc lu: - Ti t ht tin tng vo ni Cha, nhng ti lo s Cha lm khng thnh th bn tr thc Si Gn, nht l gii Y Khoa y, chng nhng ci Cha m cn ch ti na. Cu chc Cha thnh cng. - Ti s c gng ht sc mnh, v tin rng s thnh cng, nhng mi vic cn nh C nhiu lm. Tin ti ra ca, ng Dim cn cn dn: - Nhng g trong phm vi kh nng ca ti, chc chn l ti khng t chi u, nhng ti thy cng vic tht l kh khn. c Sc Lnh trong tay, ti i gp cc Ta i S, phn nhiu c cc Tham V Vn Ha cc Ta i S ny n tip nng hu, ghi nhn s thng bo v yu cu ca ti, v ni no cng ha s nghin cu ri tm cch gip sau. Ngi th nht m ti n tm gp l ng Costler, Ph Gim c C Quan Vin Tr Hoa K. ng t v hiu bit, cho ti bit rng Hoa K c th gip Vit Nam rt nhiu v mt khoa hc k thut nhng khng th gip g cho Y Khoa c. T ba nm nay Hoa K cng rt mun gip Y Khoa Vit Nam pht trin nhng v s cnh tranh gia hai khuynh hng Php v M nn nh b tay.
134

Ti ha vi ng l trong i Hc Y khoa Hu tng lai vn cnh tranh nh hng gia Php v M s khng c t thnh. ng ha s nghin cu s yu cu gip ca ti v s thng bo kt qu cho ti sau. Ni th hai m ti tm n l Ta i S Php. ng Tham V Vn Ha Ta i S Php tr li cho ti bit rng Php hin dc cc n lc gip cho i Hc Y Khoa Si Gn, v thy kh c th gip thm cho i Hc Y Khoa Hu, v vy khng th ha iu g ngay lc ny, nhng s nghin cu v cho bit sau. Ti n Ta i S Ty c, v c ng i S l ng Von Wenland tip cch nng hu, nim n. ng i S cho bit rng vn kh khn, t nh v c quyn cc Tiu Bang kh ln, v quy ch t tr i Hc c tnh cch gn nh tuyt i. Chnh ph Lin Bang d mun lm vic g cng phi c s ng ca Tiu Bang v ca cc i Hc. Tuy nhin ng ha s tm mi cch gip ti trong vic thnh lp i Hc Y Khoa Hu. ng cho bit tun sau ng s c mt C Vn Vn Ha ra Hu xem xt v nghin cu. Ti v Hu c mt tun th ng Bc S Jacob C Vn Vn Ha Ta i S c ra thm ti v tho lun v nhng chi tit thnh lp i Hc Y Khoa. Ngoi ra ti cng dn ng n quan st Bnh Vin Trung ng Hu. Lc ti tr vo Si Gn, ng hi ti: - Ti rt thin cm vi chng trnh ca Cha nhng xin Cha cho bit vic u tin m nc ti c th gip Cha l vic g? - Ti c Sc Lnh, nhng chnh ti cng cha bit phi lm g, bt u t ch no. Vy vic u tin v d dng m ti yu cu Ta i S c gip cho l phi sang y mt Gio S ng tui, nhiu kinh nghim ging dy v t chc i Hc Y Khoa. ng s sng y vi ti vi thng, quan st v nghin cu ri phc trnh v Ta i S v v nc c, ng thi ng c th lm C Vn cho ti. Bc S Jacob ng , v cho rng vic c l khng kh khn lm v s c chp thun d dng. Hai thng sau, Bc S Krainick, Gio S Thc S ng tui, tng ging dy ti i Hc ng Y Khoa Freiburg, c chnh ph v B Ngoi Giao c phi n Hu. ng lu li Hu 2 thng hn, lm vic ti Bnh Vin Trung

135

ng Hu v nhn nh rng Bnh Vin ny iu kin cung cp nhng phng tin nghin cu cho mt i Hc Y Khoa. ng lm phc trnh ln Ta i S c, vi ngh l c nn gip Vit Nam thnh lp i Hc Y Khoa Hu. Cc nhn nh ca ng trong bn phc trnh ht sc thun li. ng ngh vi ti l sau khi ng v nc c vi thng, ti nn sang c, i vn ng cc Tiu Bang v cc i Hc, v ng cho ti bit nh i S c ni, quyn cc Tiu Bang v cc i Hc c rt ln. Ti vo Si Gn trnh by nhng kt qu v ngh l c th xc tin ngay cng vic xy ct trng s. Ti xin mt ngn khon 5, hay 6 triu ng m nhng c s u tin, chun b m lp th nht vo nm hc ti. ng Dim ng nhng ni rng hin nay khng cn mt ngn khon no c th rt ra c b vo i Hc Y Khoa Hu. Ti ngh cho ti ly tin li x s kin thit lin tip 8 k. ng Dim ng v s li 8 k x s kin thit c khong 6 triu. Ti c th bt u xy ct nhng c s u tin ngay. Cng vic c giao cho nh thu, xy theo ha ca Ng Vit Thu. Ti v L Khc Quyn i c ri sang Ba L sau. i S Vit Nam ti Bonn l H Vnh Phng ht sc hng hi gip ti, ch thn trng nom vic t chc thm ving cc ni. Trc ht ti n gp ng Gim c Vin Tr Hi Ngoi, nm trong B Ngoi Giao c. B ny ph trch mi cng vic vin tr ngoi quc. ng ny cho bit B Ngoi Giao v chnh ph c nhn c phc trnh ca Gio S Krainick, v ht sc sn lng gip ti trong vic thnh lp i Hc Y Khoa Hu, nhng cho ti bit rng chnh ph Lin Bang khng th b nhim cc Gio S Y Khoa, v cc Gio S Y Khoa nm trong quyn iu ng ca cc i Hc t tr. ng khuyn ti n thm cc i Hc ln c, v thuyt phc cc i Hc ny bo tr cho i Hc Y Khoa Hu. ng cn cho bit rng bt c Gio S Y Khoa no ng sang ging dy Hu, s c chnh ph trung ng i th lng bng v mi ngh ca h v vic trang b dng c y khoa s c chnh ph tha mn. Trc ht ti i thm Cologne v i Hc Y Khoa . Ti c Vin Trng tip i nim n, nhng cho bit rng i Hc Cologne nh b, li bo tr cho mt i Hc Phi Chu, v ni l cu thuc a ca c, nn ch c th gip mt cch khim tn l cp hc bng cho cc Bc S Vit Nam no mun lm Gio S. Ti sang thm i Hc T Do B Linh Ty B Linh, gp Vin Trng v Khoa Trng Y Khoa, nhng y h cng trnh by cc l do tng t nh Cologne v cng ngh cch gip tng t. Ti Heidenburg, Stugrat

136

ngi ta cng ni tng t nh vy. Ti ch cn trng cy vo i Hc Freiburg, l ni Gio S Krainick lm Gio S. y ti c n tip c bit, v c Gio S Krainick v trc my thng vn ng cho. Ti c hng dn n gp Th Tng Tiu Bang l ng Keisinger (sau ny lm Th Tng Ty c). Freiburg thuc Tiu Bang Baden Baden. ng Keisinger ha s gip i Hc Y Khoa Hu. C mt chi tit ng nh l trong cuc tip xc chng ti ni chuyn qua mt thng ngn, nhng sau, trong mt bui tic, ng Keisinger ni chuyn bng ting Php v ni rt gii. Ti hi l do th c bit rng s d trong cuc tip xc chnh thc, ng s dng thng ngn l v vn nghi l, th tc. Ti n gp Tng Gim Mc Freiburg, v bit rng y c Tng Gim Mc c nh hng ln trong gii i Hc. Ti i Hc ng Freiburg c Phn Khoa Thn Hc, u do cc Linh Mc dy v cc Linh Mc ny u c Tng Gim Mc c. Vin Trng va t chc l mt Linh Mc, v hin vn cn c nhiu nh hng trong gii i Hc. c Tng Gim Mc rt thin cm vi nhng n lc ca ti v ha s ht sc gip trong phm v kh nng v nh hng ca ngi. Ring i Hc Y Khoa Freiburg th Vin Trng v Khoa Trng ng i Hc Y Khoa Freiburg bo tr cho i Hc Y Khoa Hu, trong nm u s cung cp 3 Gio S, v khch l Gio S, nhng nm ging dy Hu cng vn c tnh vo thm nin cng v nh l dy Freiburg vy. Ngoi ra i Hc Freiburg sn sng hun luyn cho cc Bc S tr thnh Gio S Y Khoa. Ti c gh Thy S v thm i Hc Cng Gio nhng khng c s gip no ng k. Nh th chuyn thm c ca ti c th coi nh thnh cng. Ti i Ba L vi nh tm mt Bc S Gio S ngi Vit Nam c ting, c ti v lm Khoa Trng Y Khoa u tin ca i Hc Y Khoa Hu. Ti c bit Bc S L Tn Vnh, mt Gio S Thc S ni ting hin lm trong phng nghin cu ca Gio S Lelong ti i Hc Y Khoa Ba L. Ti trnh by vi ng mi d tnh ca ti v c gng thuyt phc ng. ng Vnh ng nhng cho bit rng ng bn nhng cng vic nghin cu quan trng Php v khng th mt c hi hin c ny, nn ch c th v Vit Nam mi nm 6 thng m thi.

137

ng Vnh ni rng mun cho ng c th v nc c th ti phi gp v thuyt phc Gio S Lelong. Ti n gp Gio S Lelong, trnh by mi vic khn khon mi Gio S Vnh, ng Lelong t ra ht sc qu mn ng Vnh, v cho ti bit rng Vit Nam c mt ngi nh ng Vnh, nhng nu ng Vnh t b nhng cng cuc nghin cu hin ng ang theo ui th chng nhng thit hi cho Vit Nam m thit hi c cho th gii. Tuy nhin ng cng ng cho ng Vnh v Vit Nam mi nm su thng. Ti v Vit Nam, v vn tip tc lin lc thng xuyn vi i Hc Freiburg v Bc S L Tn Vnh. Vi thng sau Bc S Vnh v Hu v gi chc Khoa Trng Y Khoa u tin. Ngy nay s d t ai nh n ng Vnh l v ng lm Khoa Trng Y Khoa c vi thng th b bnh, phi tr sang Php cha tr. Thc ra bn trong cn nhiu un khc, m ti ngn ngi khng mun ni ra, s lm mt lng mt s ngi. Nhng ti thit ngh cn phi ni ln, lu nhng ngi c trch nhim v sau. Qu thc ng Vnh b bnh, nhng khng phi l nguyn nhn chnh buc ng t b i Hc Y Khoa Hu vnh vin. Sau my thng lm Khoa Trng, ng Vnh c gng ht sc, nhng gp phi s k ca gii Y Khoa Si Gn, lm cho ng bun bc, chn nn. ng tng rng v nc vi tt c thin ch, ng c th gip ch cho n c nh, v t nht cng c cc ng nghip hiu cho iu , khng ng ch gp s k, ghen ght, t him. Tnh ng khng mun ri vo nhng mu m, nhng vn ng en ti, nn nhn c bnh, ng ri Hu v v sau bo tin cho ti bit ng quyt nh t chc, yu cu ti chn ngi thay th. Nin kha 1959 lp d b Y Khoa u tin ca i Hc Y Khoa Hu khai ging. Cc Gio S tm ph trch lp ny nhng trng s cn thiu nhiu lm. 6 triu tin li x s kin thit cha vo u. Ti vo Si Gn trnh by cho ng Dim, v c cp thm 10 triu, nhng khi tnh vo cc khon vn thy thiu. Ti n gp ng Seabern, i S Trng Phi B Gia N i trong y Hi Kim Sot nh Chin. ng Seabern mng r cho ti bit rng ti n tht ng dp may, Gia N i va cp 30 triu ng Vit Nam trong khon thng d tin bn la m nm nay nhng cha s dng vo vic g. ng cho bit thm rng c Cha Ng nh Thc c xin c cp ngn khon dng vo i Hc Lt, nhng chnh ph Gia N i cho rng i Hc Lt l mt i Hc T Thc Cng Gio, nc ng li l nc va Cng Gio, va Tin Lnh, cho nn chnh ph khng mun mc ting l thin v tn gio no. ng sn sng cp 25 triu cho i Hc Y Khoa Hu v 6 triu cho i Hc Khoa Hc xy mt ging ng ln. Ti cng mun nhc li l mc
138

d t lc u phi b vin tr M ha gip , nhng trn thc t mi hai nm sau khi i Hc Y Khoa hot ng, M mi bt u gip , trang b cc phng th nghim v cp 60 triu xy ct thm Trng i Hc S Phm v Trng Trung Hc kiu mu. Kt thc phn trnh by s thnh lp i Hc Hu ti nhn nh rng trong nhng nm 1957-1962, i Hc Hu pht trin mnh v n nh chnh tr Vit Nam lm cho cc nc ng Minh tin tng vo tng lai Vit Nam, nn sn sng gip cho Vit Nam m khng s ph. Yu t th hai, l ng Dim c bit ch n vic thnh lp cng c v pht trin i Hc Hu. Trong phm v phng tin v kh nng ca ng, ti nhn thy ng Dim khng ngn ngi mt vic g gip cho i Hc Hu ln mnh. ng c th sai lm v chnh tr, nhng nhng n lc pht trin vn ha, in hnh l thnh lp v m mang i Hc Hu, th ti thy cn phi cng tm v nhn nh rng ng Dim c cng ng k. Bit bao nhiu ngi quyn hnh trong tay khng lm c nh ng Dim. Nhng nm 1956-1961 l nhng nm cc thnh ca ch Ng nh Dim. Lc by gi vit cng ch bt u khuy ph mt vi ni, v phn ln ch l nhng s ph hoi, git mn, nh ln nhng n bt ho lnh. Tuy nhin lc ny ng Dim ch n mi e da ca cng sn, cho nn mt mt ng tung ra phong tro t Cng, mt khc bt u thc hin k hoch p Chin Lc. Uy quyn ng Dim qu ln nhng thuc h chng my ai l ngi ti gii hay c t cch vng chi, cho nn mi quyt nh ng Dim a ra chng bao gi c ai cn tr hay can gin. Chung quanh chin dch t Cng thi by gi, ti nhn thy nhiu lm dng, lng quyn, vu khng, oan c. Nhng bi v ti khng nm y mi s kin, li khng c thm quyn g, nn khng th a ra kin tri ngc no vi ng Dim hoc ng Nhu. Ti nghe ni li mt vi ni thn qu, cch thc t Cng hc i li t kh, u t ca cng sn. Cc Gio S trong Vin i Hc Hu, cng c phn pht nhng ti liu hc tp t Cng, nhng v ti khng c bit quan tm, cho nn h cng hi hp bn bc ly l, khng c tnh cch bt buc ai c.

38. Ch bt u nt rn

139

Vo nm 1961 ti bt u nghe nhng lung d lun bt mn i vi Tng Thng Dim trong nhiu thnh phn dn chng. t ai dm ch trch ln ting, nhng nhiu lc ti nhn thy nhiu ngi khi phi nghe ca tng suy tn ly lm ngng ngp, kh chu. S bt mn c c hi xut hin trong bin c 11.11.1960. V o chnh ht nm khng phi ch li cun c mt s s quan bt mn m thi, m cn ko theo nhiu nh tr thc, v gi s trong thi gian c lp c Dinh c Lp, s dng c i pht thanh, h ch cn bit dng i ny a ra mt vi ng li x hi tht to bo, th tnh th c th thay i ngay lc by gi khng cn ch n 1963. Nhm o chnh cng khng ch trng n cng vic xch ng qun chng. Xch ng qun chng l mt vic lm d nu bit v dm lm, nhng rt kh nu khng hiu tm l v nhng phn ng qun chng. Hn na thi by gi dn chng ang sng yn n, thnh vng cho nn t ai mun xo trn. S bt mn ch mi bt u trong s tr thc khng c trng dng, hay trong mt s ngi sng sut nhn thy trc con ng ct m ch ang i dn vo. Ti thy bun ci khi nghe nhng h ho hiu triu ngy ng trn i pht thanh. Ti khng nh r v mt cng vic g lin quan n i Hc Hu ti c vic vo Si Gn trc ngy 11-11-1960 vi hm v m ti ang ti mt nh gn Dinh Tng Thng Dim v ng Nhu khng c v lo s g cho lm. Cc n v Lin Binh Phng V Ph Tng Thng tuy ch c v trang bng nhng loi v kh nh, nhng rt trung thnh khng mt nhm no b lung lc. Qun i ni chung khng c n v ln no ng v phe o chnh. Ngay sng hm sau nhng in tn by t s trung thnh c tp np gi n ng Dim, sng ngy 12-11 ti lm l t n trong Dinh. ng Dim, ng b Nhu v y nhng ngi thn cn tham d bui l . ng Dim cng tin tng ci thin mnh m ng coi nh c Cha giao ph cho ng. Bin c ny khng thay i tnh th b ngoi nhng lm cho ng Dim, ng Nhu b Nhu v nhiu thuc h thn tn tr nn c on hn. Nhng v thanh trng,bt b tip theo sau hn l c tc dng dng cao thm s bt mn trong nhiu thnh phn dn chng. c bit, n lm cho nhiu ngi thy rng ch ng Dim khng phi l mt ch khng th lt c, v iu c l lm cho nhiu ngi ngh n cu tc ng: Thua keo ny by keo khc.
140

Sng hm sau, dn chng, nhiu on th, nhiu i din cc c quan vi vng ko vo Dinh hoan h v by t s ng h i vi ng Dim. Ti v t m ng np sau mt chic ct trc Dinh nhn m ng ang ko vo cht sn trc Dinh. Ti thong thy ng b Nhu cng np sau mt chic ct khc gc Dinh nhn ra. ng Dim t trong phng bc ra n nhn nhng li hoan h. Mt ng hn h, kiu hnh. Khi i ngang ch ti ng np, ng cau my hi kh: - Sao Cha li ra y? ng hnh nh mun trch ti ti sao ti li ra y n nhn v hng nhng s hoan h, ng h ng l ch dnh ring cho ng. Ti kh chu v b vo trong lp tc. Ti hiu thm mt kha cnh ca con ngi ng Dim: T kiu, c on, kh dng ai c. S kin nh mn ny bt u lm cho ti suy ngh nhiu hn v t v sau, trc mi vic lm ca ng Dim, ti suy ngh n o, v thng tm ra hai li gii thch, mt li khng li g cho ng. Cng t y, ti bt thn vi ng Dim. Mt khc nhng cng vic quanh i Hc Hu n nh, iu ha, ti t cn phi vo Dinh yu cu ng Dim trc tip gip hay gii quyt mt vn g quan trng. Cng t y ti ch ch n nhng cng vic ca i Hc Hu, n vng, ti c lm cho n mnh. C l v tm trng c bit m nhng bin c dn dp nm 1963 lm cho ti hi ng ngng. Nm , c Cha Ng nh Thc c gi chc Tng Gim Mc a phn Hu, v nghe nhiu tin n ni rng c nhng cuc vn ng a c Cha Thc ln lm Hng Y u tin ca Vit Nam. Ti cng chng quan tm nhiu n vic ny. Vo khong thng ba 1963 nhiu ng Dn Biu, Tng Trng v nhng ngi tai mt trong chnh quyn thi t chc mt y Ban mng L Ngn Khnh (25 nm th phong Gim Mc) ca c Cha Thc. y Ban ny bt u quyn tin khp nc. Ti ngh l ngoi s ngi mun tm c hi xu nnh, li dng c hi tng cng vi h Ng, cng c mt s ngi Cng Gio thnh tm mun by t lng knh mn khm phc i vi c Cha. Khi cn lm Gim Mc a phn Vnh Long, c Cha Thc lm c nhiu vic hu ch cho a phn v cho dn chng trong vng. S knh mn khm phc thnh tht i vi c Cha Thc khng phi l khng c v s ngi thnh tht khng phi l t. Trong vic t chc mng L Ngn Khnh c Cha Thc (nhm ngy 29.6.1963) c vi chi tit lm ti ch .
141

Mt bui sng cui thng ba, vo khong 7 gi, c Cha Thc n gp ti ti nh ring, v ni thng vi ti: - Cha Lun , by gi cc anh em Si Gn c lp mt y Ban t chc mng L Ngn khnh ca ti, do ng Ch Tch Quc Hi ng u, gm c ng B Trng Gio Dc Nguyn Quang Trnh v Vin Trng i Hc Si Gn L Vn Thi vi vi ng B Trng na. Cha l Vin Trng i Hc Hu, Cha nn vo trong y ban . Ngay lc ny, ti cho rng mnh ng vo Ban T Chc Mng L Ngn Khnh c Cha Thc cng l mt vic t nhin. Ti ch hi ngc nhin v ci vic l ch thn c Cha li n gp ti ni chuyn . Ti ngh l ng l mt ngi no trong y Ban T Chc s khi bn vi ti vic th ng hn. Ti im lng mt lc ri tha: - Tha c Cha, c nhin con c bn phn gip vo vic t chc L Ngn Khnh ca c Cha. Trc y khi cha nghe ni n y Ban, con c nh lm vi cng vic nh mng L Ngn khnh ca c Cha. c Cha Thc ln ch ni vi ti th thi, ri ra v. Ti nhn danh Vin Trng Vin i Hc Hu vit th cho ng Ch Tch Quc Hi (Trng Vnh L) hi v y Ban t chc mng L Ngn Khnh c Cha Thc v t sn sng gia nhp y Ban ny. Ti thng bo cho ng bit rng v Hu xa xi ti li bn bu nn c mt i din vo hp tc trc tip vi y Ban l ng Nguyn Hnh. Ti cho Nguyn Hnh ti tip xc vi y Ban. ng Hnh c vit th v cho ti bit l y Ban c t chc mt ba tic vi iu kin l mi ngi 5000 ng. ng Hnh c giao cho 20 phn n, v ch tm c 10 ngi (nhng thng gia Ch Ln) ng tin d tic, cn 10 phn n cn li th ng phi nhn ht v ng tin. Vo thng t ti nhn thy nhng cng vic chun b mng L Ngn Khnh ca c Cha Thc tin n mt qui m qu rng ln c hy vng thnh mt quc l chnh thc. Cc Tnh cng lp mt Tiu Ban t chc mng L Ngn Khnh v d nhin do ng Tnh Trng ng u, cng c nhng tr i quyn gp tin bc, v tt nhin l xy ra nhiu trng hp cng bch, hay t ra p lc ng tin cho Tiu Ban. D lun dn chng bt u xn xao bn tn ch nho. Ti thy iu ny khng c li g cho Quc Gia v Gio Hi, tri li c th lm cho Gio Hi mang ting v lm cho ch b ch trch nng n v c c. Ti ngh rng ch
142

nn t chc mng L Ngn Khnh ca c Cha Thc trong phm v a Phn hay Gio Hi m thi. Ti bn khon v n gp ng Cn. Lc by gi mi ngi quanh ng u gi ng l cu, cu Cn. Ti cng khng lm cch g khc hn. - Tha cu, L Ngn Khnh 25 nm lm Gim Mc ca c Cha l mt ngy ng ghi nh i vi ngi thn cng nh i vi Gio Hi. c Cha li ang l Nin Trng cc Gim Mc Vit Nam. Ti ngh l nn t chc mng L Ngn Khnh ca ngi mt cch trng th, nhng ch nn t chc trong phm vi Gio Hi v a Phn m thi, ch khng nn t chc trong phm vi quc gia theo mt th Quc L. Vy cu nn tm cch ni vi c Cha nn t chc L Ngn Khnh ca ngi mt cch va phi thi. ng Cn gt u ng : - Con ng vi Cha hon ton. Con cng thy trong tnh th hin ti , nhiu ngi bt mn vi chng ta, ang bi mc tm c ch trch v gy him khch vi chnh ph. Lm nh vy thc ra khng c li chi c. Nhng Cha bit , t khi c Cha v Hu, con chng cn quyn hnh g na. Mi vic c Cha bao bin ht. Thm ch nhng anh em thn tn c ra vo gp con cn b ngi ca c Cha theo di v bo co cho c Cha. Gia nh chng con sau khi anh Khi mt, th c Cha l k quyn huynh th ph, ln tui hn con nhiu v nghim khc lm, con khng ni g vi c Cha c. Hay nht l Cha nn vo gp Tng Thng, xin Tng Thng ni li vi c Cha, th may ra c Cha cn nghe theo m khng gin. V vic ti vo Si Gn xin gp ng Nhu trc. Ti nh trnh by vi ng Nhu nhng iu bn vi ng Cn, nhng s ng t nn ti m u bng mt vn khc: - Tha ng C Vn, ti xin gp ng C Vn c bit i cng v Quc Sch p Chin Lc. i Hc Hu nhn c thng tri ku gi cc Gio S i d kha hun luyn v p Chin Lc ti sui L . Ti mun cho h hng hi i d kha hun luyn nn mun hiu r hn m v gii thch cho h r. ng Nhu say m ni v nhng ci hay ci tt ca p Chin Lc s t c hai mc ch ln: Bo v an ninh nng thn v thc hin cng cuc cch mng nng thn. ng Nhu ni lin min v p Chin Lc hn mt gi ng h. Lc nghe ng thuyt xong ti vo vn .

143

- Tha ng C Vn, nhn dp ny ti mun trnh by vi ng C Vn mt vic. L Ngn Khnh ca c Cha nhm vo cui thng su. By gi c mt y Ban T Chc L , gm ng Ch Tch Quc Hi v nhiu B Trng. Theo l li hot ng ca y Ban th ti xem chng h mun t chc L Ngn khnh ht sc trng th, khng thua g mt Quc L. Trong tnh th hin ti, ti v ng Cn c bn bc vi nhau nu t chc trng th qu s bt li cho chnh th cng nh cho Gio Hi. ng Nhu cng tr li nh ng Cn: - Ti cng hon ton ng vi nhn nh ca Cha. Ti v anh ti i khi bun c Cha v ngi lm ln phm vi Tn Gio vi phm vi Quc Gia. Khi Vnh Long, ti cng khng bit lm sao khi thy tng on tng l Dn Biu, Tnh Trng, B Trng nm np ko n chu c Cha. Ti tng rng c Cha ra Hu xa xi mt cht s bt c ci nn , khng ng h li vin c L Ngn Khnh ca ngi lm n o hn. Nhng Cha cng bit, gia nh chng ti anh c mt sm, c Cha tuy l anh ln trong gia nh, nhng i vi chng ti chng khc g bc Cha. Ring ti th bit l khng c cch g, m cng khng dm ni thng vi c Cha. Ch cn Tng Thng may ra c th can gin c c Cha vi phn, ri ti liu ni vi Tng Thng khuyn can c Cha bt i i cht, nhng ti s cng khng c. Ti v Hu li vi tm trng bun ru, chn nn kh chu v lo lng. Dng c mt uy quyn, th lc nh ng Dim khng phi l chuyn d, nhng lm suy gim uy quyn th lc th d lm. Ti khng hy vng c ai ti gii hn thay th c ng Dim. Cho nn chng nhng v cm tnh v s tin tng ni ng Dim m ti lo lng cho tng lai ca chnh ph ng Dim, m cng v s phn quc gia m ti lo lng. Nhng ti khng c t cch hay thm quyn g ng k chen ln vo nhng vic lm ca chnh ng Dim. Hnh nh sau ny chng hiu v l do no, gia nh ng Dim c v bt tin cy ni ti mc du s giao thip vn bnh thng, thn thit. Nhng ni lo lng ca ti qu thc chng sai cht no. Ngy 7-5 c Cha i ving La Vang tr v Hu dc ng ni no c Pht Gio cng tung bay. iu ny chng c chi l. Dn Hu 90 phn trm theo o Pht v ti y t ngy ti c mt (1949) Pht Gio hot ng rt mnh, c t chc qui c. Hu ni no cng c Cha chin, S Tng. c Cha Thc c v khng bng lng, v ngay chiu , cho mi i Biu Chnh Ph l ng H c Khng vo Ta Tng Gim Mc Hu khin trch ti sao c Sc Lnh cm treo c tn gio hay ng phi bn ngoi tr s hoc khun vin m nay Pht Gio li treo c y ng nh vy.
144

ng i Biu Chnh Ph H c Khng khng bit quyt nh th no, v ng cng d bit rng nhc li Ngh nh cm treo c Pht Gio ngay lc ny tht l khng thch hp, c th b hiu lm l c tnh lm nhc Pht Gio, cho nn ng nh in vo Dinh c Lp xin ch th. Khng r in vn ca ng i Biu Chnh Ph c n Tng Thng hoc ng C Vn hay khng nhng c in vn tr li t vn phng Ph Tng Thng nh ra Hu xc nhn rng Ngh nh cm treo c tn gio hay ng phi bn ngoi khun vin v tr s vn c gi tr. ng i Biu Chnh Ph ra lnh cho chnh quyn a phng ti min Trung phi trit h c Pht Gio. ng Tnh Trng Tha Thin l ng Nguyn Vn ng b t trong mt tnh th ht sc kh x v khn cp, ng xin vo gp ng Cn gii by v xin b qua vic trit h c Pht Gio, t ra cho ht ngy L Pht n nm nay. ng Cn t ra hiu bit ra lnh cho Tnh Trng rng ngi ta (Pht T) l treo th c treo ht ngy l, sau s liu. ng Cn cn cho Tnh Trng Tha Thin nh in tn i tt c cc Tnh min Trung ch th mt khng c h c Pht Gio. Tng v ny tm yn c, v cch gii quyt c th tr hon c. Nhng ti hm 7 thng 5 c Nh S thuyt php Cha ln Hu nh T m, Bo Quc, Diu v.vQun chng a phng n tham d ng o. Nhiu bi thuyt php ln ting kch chnh quyn mt cch nng n, t co chnh quyn c ch trng n p Pht Gio v nu lnh cm treo c tn gio nh nhm ring vo Pht Gio. Cc Nh S cng nhc n nhng v l lc ca Cng Gio trc y t lu, lc c Cng Gio c treo khp ng ph, sao li khng cm, m nhm ngy L Pht n ri cm. Cc t chc Pht T Hu yu cu pht thanh trc tip cc cuc thuyt php v cc bui l Pht n ca Cha T m. V c nhiu bi thuyt php kch chnh quyn, Ta Tnh v Ta i Biu min Trung ngn ngi khng pht thanh. Mt m Pht T ng o ko n i pht thanh biu tnh i phi pht thanh trc tip v trn vn cc bi thuyt php v cc cuc l Pht Gio. Trong lc cc nh chc trch tm cch dn xp, th mt tri lu n khng bit t u n ngay gia m Pht T biu tnh lm nhiu ngi ch t v b thng. Cuc tranh u ca Pht Gio chnh thc bng n t ngy . C vi gi thuyt c nu ln v xut x ca tri lu n. Gi thuyt th nht, v kh tin nht cho rng mt cn b chnh quyn hoc l binh s hay cnh st bo v i pht thanh nm tri lu n . Mt gi thuyt th hai cho mt v M l tc gi trong v ny. Gi thuyt
145

th ba th cho rng chnh phe u tranh, ti xin ni l phe u tranh trong cn nhiu thnh phn khc ngoi Pht Gio thm c cho nm tri lu n gy nn cnh mu to cm phn trong qun chng Pht T hu kch ng mnh hn cuc u tranh v dn hai bn n ci th mt sng mt cht vi nhau. Ti ch nu ln nhng gi thuyt c bn tn lc by gi, m khng nghing theo gi thuyt no. Ti thy tnh hnh gay cn, v khng li thot. Chiu hng ca cuc u tranh v tng lai ch r rt lm ri. Ti lo s b li cun vo mt tnh trng kh x. cng v mt Vin Trng i Hc, vi truyn thng t tr ca i Hc m ti thm nhim t Php, ti khng th no i ngc li cc phong tro sinh vin m ti bit chc trc sau cng bng ln. Thc tnh ti khng ch trng lnh mt hay chy trn, nhng bit mnh bt lc trong cc cuc hn lon sp ti nn ch mong thot ra ngoi. Ti i M, v sng ngy 9-5 ti vo cho c Cha Thc t gi vo Si Gn thu xp ln ng. Ti tha vi c Cha: - Tha c Cha, nhng s vic va xy ra my hm nay lm cho con lo ngi lm. Th phm khng r l ai, nhng c chuyn mu, con s s chng i s lan rng v n mnh. Con ngh chnh quyn nn mm do, kho lo hn mt cht. c Cha Thc c v coi thng: - Cha c yn tm ra i ng lo chi c, cc phong tro chng i ca qun chng bt qu ch nh ngn la rm, bng ln mt chc ri tt ngay, c chi phi s. - c Cha nhn nh nh th tht ng nu bn trong c nhng nguyn nhn su kn v mnh m. Nhng xin c Cha nhn vo nhng nguyn nhn bn trong. Cng Gio trc ngy di c, min Nam ch c vi trm ngn ngi. Sau di c nh gn 1 triu dn Cng Gio t Bc vo, con s ng hn trc nhng t l cng vn ch l 10 phn trm hay km hn trong dn s Vit Nam, vy m hin nay mi chc v lnh o quc gia u trong tay ngi Cng Gio. Ch ring iu ny cng c th gy nhng bt mn v chng i trm trng, cha ni chi n nhng lm li khng th trnh c ca bt c chnh quyn no.
146

c Cha Thc xem chng khng mun nghe v cng chng chi n nhng iu ti nu ln. c Cha trao cho ti mt s th t gi tay cho cc Cha bn M. Ti vo Si Gn c my hm th c giy mi i d l t vin u tin xy ct i Hc S Phm Th c ngy 14-5. Sau l Tng Thng v quan khch gm Ngoi Giao on i xem xt s v khu t xy trng. Lc by gi i S Nolting n gn ti hi v tnh hnh Hu. - Theo Cha th chnh ph c li g trong v i pht thanh Hu va ri khng? Ti ngp ngng mt lc, ri thnh tht tr li: - Bn chuyn li phi ca ai, th hi kh, nhng ti cho rng chnh ph phi chu trch nhim mt phn, v c tnh nhc li Ngh nh cm treo c ng vo ngy L Pht n. Ti cho hnh ng ny khng ng lc, khng thch hp, d ngh nh c ng n, hu l. Cch y ch t thng c nhiu cuc l bn Cng Gio, nh l tu chc cc Gim Mc, v cc cuc rc kiu, bn Cng Gio treo c khp ni bn ngoi khun vin nh th, sao lc y khng c lnh cm, v khng thi hnh lnh cm mt cch nghim chnh? By gi nhm vo lc Pht Gio mng L Pht n m nhc li lnh cm treo c th c th hiu l c tnh nhm vo Pht Gio, nhc m v n p Pht Gio. V li khi ra lnh cm treo c khng c mt s gii thch no cho dn chng hiu rng lnh ny p dng cho mi tn gio, v ch c mc ch trnh s lm dng treo c. Ti khng hiu trong thm tm ng Nolting ngh g ch thy lc ng gt g. - Cha ni c l. Sau cu chuyn khng c g c bit. Ngy 15-5 ti vo Dinh c Lp gp ng Dim cho ng i M, ng Dim trch ti: - Sao hm qua Cha ch trch chnh ph trc mt i S ngoi quc nh vy? Ti tht tnh tha li:

147

- Tha Tng Thng ti khng dm ch trch chnh ph trong cu chuyn ti ch a ra mt vi gii thch sau khi tng thut cho ng i S M nghe nhng bin c xy ra Hu. Ti thit tng trong mt quc gia t do mi ngi c bit nhng chuyn , v cng c quyn ph phn. Nhng thc tnh ti khng ph phn iu g ng coi l bt li cho chnh quyn. Ti ch ni rng ng tic l khi ra lnh cm treo c tn gio ngoi khun vin cha hay nh th, Cn B Thng Tin khng gii thch r iu l c mc ch lm cho c Quc Gia tr nn c gi tr hn, thnh ra gy s hiu lm cho mt s ngi, v gy c cho h bt mn v ch trch. ng Dim im lng, nhng vn c v khng bng lng. Ti tip: - Tha C, nhn dp ny, ti xin tha di dng hn i cht. Nu C mun hiu tm trng nhng Pht T Vit Nam C nn t mnh vo a v ca h. Trc khi C v, s gio dn ch vi trm ngn, nh phong tro di c, c thm gn mt triu gio dn t Bc vo. T l Cng Gio trong ton quc vn l thiu s, m nay Tng Thng v cc chc v ln trong chnh quyn u do ngi Cng Gio m trch. D khng c s thin v no, m ch da theo ti nng m chn ngi, th bn ngoi ngi ta cng c th hiu rng C thin v bn Cng Gio m bc i cc tn gio khc. Mt khc, ai cng thy t khi C cm quyn, th nh th mc ln khp ni, cc nh th b ph hy trong chin tranh u c ti thit gn ht, c nhng ni khng c bao nhiu gio dn cng c nh th s. S ngi theo o mi cng tn g ln mau chng. Nhng s kin ny lm cho Pht Gio c mc cm b chn p, b bc i, b b ri, hay l b lp v. C nn hiu tm l ca h m i x cho t nh hn mi c th dn xp d dng c. ng Dim cau my: - Cha c th thy l nu i lc ti tin ngi Cng Gio cng ch v ngh rng ngi Cng Gio t c ai theo cng sn d dng. Hn na nhiu ngi khng Cng Gio vn c ti tin cy v trng dng. Ti cng gip cho nhiu Cha chin. Ti cho Cha X Li 500.000 xy ct. Ti cng gi p cho cc Cha T m, Diu trng tu. Ti cc Tnh ti c nhc cc Tnh Trng gip trng tu cc Cha chin. - By gi C ni ra ti mi bit. ng l C nn ni r iu cho ton dn bit h khi hiu lm, v t nhng cng vic vo mt chnh sch chung i vi mi tn gio. Ti vn bit nhiu cng cuc kin thit ca Cng Gio do s ng gp ca gio dn v cc t chc Cng Gio ngoi quc, nhng dn chng bn ngoi khng hiu ngun gc nhng khon tin ln lao , ngh rng ch c chnh quyn gip tin cho Cng Gio. Nhiu Cha cn qu nhit thnh n thng Tnh Trng, cc B Trng xin gip , v c nhiu trng hp, hoc l Tnh B Trng c o nn hng hi gip , hoc
148

l h n C l ngi Cng Gio, nn cng tm cch gip , tng lm nh th c lng C. Nhng iu to nn d lun ch trch chnh quyn ca C thin v bn Cng Gio. ng Dim lm thinh khng ni g. Ti gi t ng ra v. Hm sau ti i M vi u Ngc H, mc ch l vn ng s gip M m mt Trung Tm K Thut Hu, ng thi cng mun tm hiu d lun ngoi quc i vi chnh quyn ng Dim trong lc ny.

39. Ch b d lun v Chnh quyn M chng i

Nhng bin c Hu gy xc ng mnh ti Si Gn i vi gii Pht T cng nh ton th dn chng. Nhng ngy cui cng ti lu li Si Gn trc khi i M, nhiu ngi n tm ti hi han v nhng chuyn xy ra Hu. Vi nhng ngi thn thit hoc thnh tht ti bit sao k li vy. i vi nhng ngi n hi ti vi mc ch d xt, th ti cng k s tht nhng l nhng s tht di mt mi ngi, lm hi lng mi ngi. Nu ti nh khng lm th hm ti vo Si Gn c mt ngy tc vo sng ngy 10.5.1963 mt phi on i din Pht Gio gm cc Tng Ni n yt kin Tng Thng Dim by t cc nguyn vng. Nhng nguyn vng ca h th ai cng bit, chng c g qu ng. t ra l lc by gi, i l hy b Ngh nh cm treo c Pht Gio, trng pht th phm gy ra cnh mu i pht thanh, chm dt tnh trng n p Pht Gio nu qu thc chnh quyn c ch trng . Theo ch ti bit, th ng Dim tip n phi on Pht Gio mt cch ci m, ghi nhn v ha tha mn phn ln nhng nguyn vng ca h. ng Dim gii thch rng Ngh nh cm treo c tn gio ngoi khun vin C ha chin hay Nh Th p dng chung cho mi tn gio, khng phn bit Cng Gio hay Pht Gio, v khng nhm h nhc g Pht Gio c. Cn i vi v mu i pht thanh Hu, th ng Dim ha s em ra xt x v trng tr nhng th phm sau khi c cuc iu tra k lng. Cuc hi kin gay go, ko di gn 2 ting ng h, t hn 10 gi sng n 1 gi tra. S d ti bit c vic ny l ti my ln gi in thoi vo Chnh Vn Phng Ph Tng Thng xin gi gp ng Dim, v c ngi trong vn phng cho bit gi gic trong ngy ca ng Dim. Cng trong ngy 10-5 c l trnh nhng hiu lm v lm dng, c Cha Nguyn Vn Bnh ra thng co nhc nh gio dn v vic treo c Ta Thnh ng theo Ngh nh ca chnh ph, l ch c treo trong Nh Th, v phm vi cc c s Gio Hi m thi.
149

Nh ti k on trc, chiu 15-5 ti vo gp ng Dim sng hm sau ln ng sm. Ti c bit rng sng hm sau, tc l ngy 16-5 s c mt cuc hp bo ca phi on Pht Gio ti Cha X Li, c s tham d ca B Trng Cng Dn V Ng Trng Hiu, trnh by kt qu cuc tip xc ngy 15-5 vi Tng Thng. Nhng li l trong cuc hp bo th ai cng bit ri. Ngy 16-5 ti ln my bay i M vi u Ngc H n San Francisco. Mt trong nhng mc ch ca chuyn i ny l vn ng s gip ca cc gii M trong vic thnh lp mt Trung Tm K Thut ti Hu, trong khu vc ng An Cu. Mc ch th hai d nh l qua Ba L, gp cc Gio S c, v s cng h sang Ty c vn ng thm nhng s gip cho i H c Y khoa Hu. Nhng mt mc ch khc ca ti l mun tm hiu d lun M v th gii i vi tnh hnh Vit Nam, chnh ph Ng nh Dim lc by gi. Ti vn hiu rng vai tr ca M trong vic tn ti ca chnh quyn Ng nh Dim rt quan trng, s gip ca h rt cn thit, v s lnh nht ca h rt nguy him. Ti c nghe nhng d lun M t t lu nay v phn ln nhng d lun khng c li cho ch ng Dim. Ti mun tm hiu s tht, may ra cn kp th gi cnh gic nhng ngi c trch nhim trong ch . Lc ti n San Francisco th ng Ch Tch T Chc Asi Foundation ang c mt ti ni ny. ng Ch Tch tip n ht sc nim n, mi ti n cm thn mt vi ng mt ba. Ti trnh by d n thnh lp vin k thut Hu v yu cu ng gip . ng ha s gip ty phng tin v kh nng ca t chc, tuy nhin ng cho bit rng t chc khng c di do lm, cho nn s gip nu c cng khng quan trng lm. T San Francisco ti n Hoa Thnh n. Lc ny ng Trn Vn Chng, nhc ph ng Ng nh Nhu lm i S y, bit trc chng trnh thm ving M ca ti, ra tn phi trng n ti v hng dn v Ta i S. Do s sp xp ca ng Chng ti gp nhiu chnh khch v nhn vt chnh ph M thi . u tin ti gp Thng Ngh S Mike Mansfield, thuc ng Dn Ch ang nm quyn n v trch nhim ca ng l Tiu Bang Motana, vn l ni u Ngc H theo hc trc y v do hiu bit v tiu bang ny rt nhiu. Nh cu chuyn gia chng ti rt ci m vui v. Cu chuyn ko di sut mt bui chiu.

150

ng Mansfield c v lu tm nhiu n tnh hnh chnh tr Vit Nam, lo lng cho ch ng Dim kh qua c cn sng gi. ng trnh by s i hng ca d lun M, nhng nm trc 1960 th ht sc thin cm vi ng Dim, v ng h ng tch cc, nhit thnh, nhng sau cuc bu c Tng Thng ngy 9.4.1961 bo ch M bt u ch trch ch ng Dim l mt ch c ti, v cuc bu c ln th hai ny c nhiu tr gian di, i lc khng cn thit v lc uy tn ca ng Dim trong nc cn kh ln, ng c c d dng. Thng Ngh S Mansfield cho ti bit rng hin nay chng nhng d lun bo ch M m phn ln cc nhn vt chnh ph M u cho rng ch ng Dim l mt ch c ti, gia nh tr, Cng Gio tr, khng on kt c ton dn, y nhng k i lp quc gia n bc ng cng phi chng i bng bo ng, do khng th thng c cng sn. Chnh ph M cng nh dn chng M ht sc lo lng v tht vng. ng khuyn ti nn trnh by li vi ng Dim hiu chiu hng ca d lun M, v nu c th nn gip ng Dim thay i ng li, nhn s th mi c s ng h ca M, bng khng rt c th M s b ri ng Dim, nu khng phi l b ri Vit Nam. Ti c gng bin h cho ng Dim, tr li rng theo ch ti thy th khng c nn cung tn tn gio ti Vit Nam lc ny, v cng khng c s xung t tn gio no gia Pht Gio v Cng Gio. C th c nhng mu thun him khch gia chnh quyn v Pht Gio. ng Dim khng my tin tng Pht Gio v Pht T tch cc chng cng cho nn d dt i vi Pht Gio. Ti cng trnh by v chuyn cm treo c, bin c Hu, va a ra li gii thch cng quan im ca ti. Nhng gii thch v bin h ca ti xem chng khng sc thuyt phc c Thng Ngh S Mansfield. Trc khi chia tay, Thng Ngh S Mansfield nhc nh ln na rng nu ng Dim khng c nhng thay i chnh tr su rng, nhm a ra mt ch dn ch tht s kt hp nhiu thnh phn chnh tr d bit, th chnh ph M cng nh dn chng M khng th tip tc ng h ng Dim lu hn c na. Lc by gi ng Dn Ch ca Tng Thng Kennedy ang nm quyn nhim k mt v ng Mansfield l mt lnh t nhiu uy tn ca ng ny. Lp trng cng nh kin ca ng c th c coi nh lp trng k hng chnh thc ca ng v chnh ph Dn Ch.

151

Do nhng li ng Mansfield ni ra lm ti lo lng nhiu lm. Ti c cm tng l ngi M ht tin ng Dim v ang ngh n mt thay i ln lao khng phi ch l thay i nhn s hay chnh sch. Ti mun bit thm quan im ca ng Cng Ha i lp, do ti thu xp gp Thng Ngh S Dirksen, mt lnh t Cng Ha lo thnh. ng Dirksen cng cho ti bit nhng kin tng t nh ng Mansfield, ni rng dn chng M, cc chnh khch M khng phn bit Cng Ha hay Dn Ch u t tht vng vi ch ng Dim, v coi nh s ng h ca M i vi ng Dim nn c chm dt cng sm cng tt. Bo ch M c v thi phng nhng xung t gia chnh ph ng Dim v Pht Gio vi mt dng no ti khng hiu r lc by gi. Trong lc ti ang Hoa Thnh n th c tin v nhng cuc l cu siu cho cc nn nhn v mu ti i pht thanh Hu v l cu siu bin thnh biu tnh Hu v Si Gn, ngy 30-5 bo ch M ng nhng tin tc v nhng hnh ng n p Pht Gio, nh Qun i hay cc Lc Lng An Ninh canh gc cc Cha Hu, cp in nc trong khu Cha T m. Trong thi gian ny, ti gp ng Robert Kennedy, bo Tng Thng Kennedy, hin l B Trng T Php. ng Kennedy ch trch mnh m nhng hnh ng c ti v n p i lp, k th tn gio ca ng Dim. ng ni rng nu tnh trng ny khng thay i th chnh ph M khng th tip tc ng h ng Dim c na, v d lun dn chng v Quc Hi M s p lc buc chnh ph M b ri ng Dim hoc l b ri hn Vit Nam. Trong cuc hp bo ngy 22-5 v Vit Nam, Tng Thng Kennedy c nhng li l ch trch chnh ph ng Dim, v mt cu ni ca ng nh mt li gin di: M s rt ht Qun i v chm dt vin tr cho Vit Nam bt c lc no chnh ph Vit Nam yu cu. Tr li bo ch, ng ng l Vit Nam mun chin thng cng sn, cn phi c nhng thay i chnh tr su rng, t cn bn. Trong cuc gp g vi B Trng T Php M Robert Kennedy ti c nghe ng nhc li nhng lun iu ny, v ng ni r hn l ng Dim phi m rng chnh ph, lp Th Tng, tng quyn cho cc B Trng, ku gi cc thnh phn chnh tr i lp tham gia tn chnh ph, chm dt nhng s bt b n p v l do chnh tr hay tn gio. Ging ng c v gay gt khi nhc n nhng tin tc quanh vic n p Pht Gio. ng chm bim rng khng nn v ci chuyn c qut m lm mt lng 80 phn trm dn chng Vit Nam. ng cp n ng b Nhu v tuy ng khng ni r, nhng ng rng cch hay nht xoa du d lun
152

Vit Nam cng nh M, l ng Dim nn cho cc ng Nhu, ng Cn v b Nhu ri khi chnh trng trong t lu, hay i du lch th gii vi t cch c nhn. n y th ti khng th nghi ng g c na. Ti hiu nh hng ca ng Robert Kennedy i vi Tng Thng Kennedy, vy quan im ca ng em cng c th coi nh quan im ca ng anh. Mc du ng Robert Kennedy khng ni r ra, nhng ti hiu mun dnh cho ng Dim mt c hi cui cng, mun ti khuyn ng Dim nn ci t chnh tr su rng trnh khi b M b ri. n ni no ti cng c nghe nhng d lun tng t. Nhng sinh vin Vit Nam m ti gp cc ni cng t v bt mn vi ng Dim, c l v b nh hng ca d lun M nhiu hn l do chnh kin ca h. D nhin l ti c gng bnh vc ng Dim, nhng ti chng thuyt phc c ai c. li Hoa Thnh n hn mt tun th c my bay ca i Hc Chio, Tnh Athenes ln n ti v thm i Hc ny. Mt Khoa Trng v mt Gio S i Hc ln theo my bay hng dn ti. T nhiu nm, i Hc Chio bo tr v gip i Hc S Phm Hu, v hng nm ti gi sang nhiu sinh vin du hc, ng thi Chio cng gi sang nhiu Gio S ging dy ti i Hc S Phm Hu. Ti i Hc ng Chio, ti c tip i nng hu, than d nhiu cuc tip tn, thuyt trnh lin hoan. i Hc ng Chio cp cho ti mt bng danh d. Sau my ngy thm ving cc c s ca i Hc, m lun vi cc Vin Trng, Khoa Trng, Gio S, Sinh Vin, ti li c i Hc dng my bay ring ch n Chicago gp mt s sinh vin Vit Nam du hc ti y. Hu ht cc sinh vin u bt mn vi ng Dim, nht l ng Nhu, b Nhu, v ch trch cc hnh ng n p chnh tr v tn gio. Mt s k gi M n gp ti. Ti khng c nh hp bo, hay dnh cho h mt cuc phng vn no. Nhng khi tip h, d nhin ti phi trao i vi h nhiu cu chuyn quanh nhng ti thi s Vit Nam. Ti c trnh khng nu ln quan im ca ti, ch gii thch cc s kin theo hiu bit ca mnh. Trong cu chuyn, ti c bit rng bo ch M hu ht by gi quay qua ch trch ng Dim, bnh vc Pht Gio. Vi hm sau ti ln Nu c, v ti y ti gp mt chuyn bt ng au lng: Ngi tng gip cho vn ha Vit Nam, cho i Hc Hu tch cc nhiu nht, l Gio S Buttinger, trc l Ch Tch Hi New Land Foundation v by gi l Ch Tch Hi Nhng ngi M bn Vit Nam t ra chn nn tht vng v Vit Nam, v ng Dim v khng cn st sng gip cho Vit
153

Nam nh trc na. Ti nh gp ng ng li cm n v nhng s gip ca ng i vi i Hc Hu, v cp n d n lp Trng K Thut Hu, nhng khi thy thi ca ng nh vy ti khng cn ngh n vic xin ng gip na. Nhng ch trch ca Gio S Buttinger cng tng t nh ca cc ng Mansfield, Kennedy, Dirksen. Gio S Buttinger cn ni r hn, l nu ng Dim khng kp thi thay i su rng, th M s b ri ng. ng khuyn ti nn lm cch g cho ng Dim hiu m thay i chnh ph ci t ni cc, bt quyn Tng Thng, lp Th Tng Tng Trng c thc quyn gm nhng chnh khch c uy tn, v tt nht nn mi mt s chnh khch i lp tham gia tn chnh ph, bn v nhng bin c thi s. Gio S Buttinger cho rng ng Dim cn phi gii quyt cp thi vn Pht Gio, chm dt mi hnh ng c tnh cch n p hay k th. Hm sau ti gp mt ng Gio S khc, ng Fishell tng l bn thn ca ng Dim t khi ng cn lu vong M. V sau ti bit rng ng Fishell l mt nhn vin Trung ng Tnh Bo M, thuc hng cao cp. ng t Michigan ln Nu c tm gp ti. Ti ni chuyn vi ng Fishell t chiu n 12 gi khuya v cu chuyn vn quanh nhng ti chnh tr Vit Nam. Nhng nhn nh v ch trch m ng Fishell nu ln tng t nh cc nhn nh v ch trch ca nhng nhn vt M ti tng gp trc, nhng ng Fishell nhn mnh hn. Mt lc, khng hiu v tnh hay c cnh co, nhn nh, ng Fishell ni r rng nu ng Dim khng thay i su rng ng li chnh tr ca ng th ni trong nm 1963, M phi tm cch loi b ng Dim khi sn khu chnh tr Vit Nam v bin php th tiu c th c xt ti. D nhin l ng Fishell lc by gi ch ni iu ny ra nh mt li nhn nh v k hoch trong tng lai gn ca chnh ph M. Nu c c vi ngy th ti nhn c in tn ti Ta i S Vit Nam ti Hoa Thnh n cho bit Tng Thng gi ti v nc gp. Ti u Ngc H li M tip tc cng cuc vn ng s gip cho Vin K Thut Hu, cn ti ri M tr v, qua ng Ba L. Ti hn gp cc Gio S c ti y, v d nh s cng h sang thm ving c. By gi v lnh triu hi khn cp ca Tng Thng Dim ti nh hy b chuyn tham ving Ty c. Ti dng cm tra vi cc Gio S c, trnh by tnh hnh c v khn trng Vit Nam, xin li h v ngy hm sau ti v thng Si Gn. Ti nh th hnh nh ti n Si Gn vo khong u thng su. Ti vo ngay Dinh c Lp gp ng Dim. Chnh ng cho ti bit rng: Cc sinh vin
154

v nhiu Gio S i Hc Hu biu tnh ng h Pht Gio. ng Dim nh cch chc mt s Khoa Trng, Gio S, v h khng kim sot c sinh vin. Ti cha hiu g, xin ng Dim cho ti mt thi gian. - Xin C khoan a ra nhng bin php mnh lc ny. C cho php ti ra Hu c gng dn xp nu khng xong, sau C mun c bin php no ty C. Ti c bit i Biu Chnh Ph min Trung l ng H c Khng b thay th, Tnh Trng Tha Thin Nguyn Vn ng v Ph Tnh Trng ng S b triu hi v B Ni V. Nhiu cuc biu tnh c bo ng xy ra ti Hu, cc cha bn kia sng Ph Cam b phong ta, v ngy no cng c nhng cuc tip xc gia y Ban Lin Phi Pht Gio v y Ban Lin B ca chnh ph, nhng khng gii quyt c tnh trng cng thng khp ton quc. Tnh hnh ti Hu rt ln xn. Nhiu cuc biu tnh lin tip din ra my hm nay, m theo li ng th thnh phn tham d ng o l hc sinh sinh vin Pht T.

40. Ln gp g cui cng vi Tng Thng Dim

Ti cho rng tnh hnh i qu , nay d trung ng c nhng n lc dn xp th cc a phng mt s ngi qu khch ca bn chnh ph, hoc bn Pht Gio vn c gy ra nhng hnh ng nguy him, khiu khch. Ti tr v Hu gia lc tnh hnh ti y ht sc cng thng. Cc sinh vin hay tin ti tr v, ko vo gp ti rt ng. Mt i din sinh vin trnh by cc bin chuyn va qua, cho bit mt s sinh vin b bt giam, tra tn v mt s kh b e a. H i hi chnh ph phi tr t do cho tt c nhng k b bt v chm dt nhng hnh ng p bc i vi nhng sinh vin Pht T. Ti ha s can thip vi nh chc trch yu cu tr t do cho nhng ngi b bt, ku gi cc sinh vin bnh tnh. Nhn danh mt Linh Mc, ti xc nhn vi anh em sinh vin Pht T rng khng h c chuyn Cng Gio bch hi, hay n p Pht Gio m ch c th c chuyn mt chnh ph c nhng hnh ng c th khng ng i vi Pht Gio. Ti cam kt vi cc sinh vin rng nu qu thc chnh ph c ch trng n p Pht Gio th chnh ti vi t cch Linh Mc v Vin Trng s ng v pha cc anh em sinh vin. Trong lc s sinh vin ang t tp trong v ngoi phng ti, ti gi in thoi ngay cho i Biu Chnh Ph min Trung, lc l ng Nguyn Xun
155

Khng va c b nhim thay th ng H c Khng c triu hi v. Ti yu cu ng i Biu Chnh Ph tr t do mau chng cho nhng sinh vin b bt. ng Khng ha gii quyt ngay. Cc sinh vin cn cho ti bit rng nu v Pht Gio khng dn xp yn c ngay, th s c nhiu v S Si Cha T m t thiu, nhiu sinh vin cng s t thiu, v nhiu cuc biu tnh s din ra khp Thnh Ph Hu. Ti ch khuyn cc sinh vin bnh tnh, ng lm ln phm vi chnh tr vi tn gio, cn nhng hot ng ca anh em sinh vin th ty theo lng tm, mi ngi t do tham d vo cc hot ng h thy l chnh ng. Ngy hm sau ng i Biu Chnh Ph v Ta Tnh Tha Thin tr t do cho mt s sinh vin b bt giam my hm trc. Cc sinh vin tuy cha c tha mn hon ton, nhng c v ha hon hn i cht. Hm sau ti vo gp ng Cn, mc d l ngi t hc, nhng ng Cn, theo nhn xt ca ti khng hp hi thin cn nh nhiu ngi lm tng. Khi nghe ti trnh by v d lun qun chng v cc chnh khch M i vi ch v v Pht Gio, ng Cn c bit lu tm, t ra ht sc lo lng khuyn ti nn vo gp thng ng Dim trnh by s tht y , may ra cn cnh Tnh chng: - Cha cn phi v Si Gn ni r mi chuyn cho c bit (ng Cn gi Dim bng ting C). Con hiu nhng khng bit lm cch no gip cho C hiu c. Cha bit l con kh m ni g C tin. Con c tha vi Cha, l chng nhng Cha ni ming, m Cha nn ghi li trn giy nhng iu Cha nh ni vi C, ri lc Cha ra v Cha li tm giy cho C, C c dp c li m suy ngh k hn. Cha lm nh th c th C s a cho ng Nhu v c Cha c. Lc ny quyn hnh ca ng Cn trn thc t chng c g. Nhng nh hng i vi cc nh chc trch th lt vo tay c Cha Thc, cho nn d ng Cn ht sc ha du, c gng dn xp, nhng v thiu quyn hnh, nh hng nn kh lm c vic g ch li quan trng n nh tnh hnh. Trong lc , tnh hnh bin chuyn mau chng, tra 11-6 Thng Ta Thch Qung c t thiu, bo ch quc t, cc hng truyn hnh ln chp hnh, quay phim v tng thut v ny, lm c th gii ln n ch ng Dim, ng Dim hiu triu quc dn, v ng mun ku gi dn chng bnh tnh, tin tng vo thin ch dn xp ca ng, nhng cu ni cui cng ca ng c th b hiu lm l mt cu ni y kiu cng, khinh mit: Sau lng Pht Gio trong nc hy cn c hin php ngha l c ti!.
156

Ngy 16-6 cc Tng Ni biu tnh trc Ta i S M ng thi ti Cha Gic Minh hng ngn Pht T t tp d tang l Thng Ta Qung c. Cuc t tp biu tnh, c x xt vi cnh st, lm cho nhiu ngi b thng, hng trm b bt. Ti Hu, khng kh tht ngt ngt, lm ti c cm tng nh khng kh mt bui chiu sp dng bo ln. Ngy 23-6 ti vo Si Gn v sng hm sau ngy 24-6, L Thnh Gioan Baptista, Quan Thy ca Tng Thng, ti vo dinh chc mng ng. Theo li khuyn ca ng Cn ti vit sn ln giy nhng iu sp ni cm theo vo phng lm vic ca ng Dim. Ti vo ngay: - Tha C va i M v ti c lnh C phi ra Hu gii quyt v sinh vin ngay cha c dp no tha chuyn vi c v d lun M i vi Vit Nam. Nay nhn dp vo mng l bn mng C, ti mun tha vi C nhng khuynh hng chnh trong d lun M i vi tnh th hin nay. Khuynh hng th nht ca mt nhm ch chin thiu s do mt Tng lnh ch trng mun nh mnh thng mau. Khuynh hng ny khng c chnh ph, Quc Hi v dn chng ng h. Khuynh hng th hai ch ha, chp nhn mt gii php trung lp. Khuynh hng ny do cc chnh khch Dn Ch nh Harrimam, Hillman ch xng. Khuynh hng ny tuy c qun chng v gii tr M ng h rm r, nhng khng c chnh ph M nghe theo hon ton. Mt khuynh hng c v n ha trung dung mun rng chnh ph Kennedy vn tip tc ng h Vit Nam vi mt s nhng iu kin c bit no . Khuynh hng ny c chnh ph Kennedy lu c bit. Theo khuynh hng ny th mt trong nhng iu kin m M i hi Vit Nam l C phi c nhng thay i chnh tr su rng, lp Th Tng v cc Tng Trng c thc quyn, chn nhng ngi khng c lin h gia nh, v nu thy ai c ti nng th d h thuc mt ng phi i lp cng nn dng h. Cc B Trng nn c nng ln hng Tng Trng tng thm uy tn v quyn hnh. Ti Quc Hi cng phi c gng lp khi i lp thc s. Nu C c nhng thay i chnh tr nh vy th M c th tip tc ng h Vit Nam chin thng cng sn, nu khng ni cui nm 1963 M s dng Pht Gio lm ci c lt ch ca C, v Tng Thng Kennedy sp phi ra tranh c nhim k 2, cn gy uy tn c c. i vi c tri M trong ma vn ng tuyn c ny, th xem chng lt C l vic lm n khch nht.

157

ng Dim c v trm ngm, nhng l ci trm ngm ca mt ngi khng mun bit mt s tht khng va , hn l s trm ngm ca mt ngi mun tm mt con ng mi. ng chng ch: - Nhng thay i thng tng kin thit quc gia khng cn thit lm. Nhng ngi no c cht kh nng th nh Cha bit ti dng ht ri, v c my ai ra g u. Cha th ngh xem, nu t Th Tng th ly ai xng ng by gi? Nhm Caravelle th Cha u bit qua c c ai xng ng gi chc Th Tng u? iu quan trng l t chc h tng kin thit tc l p Chin Lc. Ti c gng thm ln cui thuyt phc ng Dim chp nhn nhng thay i cn thit trn thng tng: - Tha C, ni rng thng tng c s khng quan trng th e khng ng lm. C chng ang v th cao nht trong thng tng c s, v gi mt trch nhim quan trng nht, nng n nht sao. Chng nhng C cn nhng ngi thuc h trung thnh thng tng c s, m C cn cn nhng cng tc vin ti nng can m, lim s, nhiu sng kin. C th lc ny C khng tm ra nhng ngi nh th xy dng thng tng, nhng vi s ni rng s khch l nhng k ti nng n vi C nhiu hn, to c hi cho nhng nhn ti kiu cng hoc e thn n hp tc vi ch . l ni v nhng li ch trong nc, trong ni b. By gi, tha C chng ta cn ngi M, l thuc nhiu vo ngi M, chu nh hng nng n v s thng hay ght ca h. Nu khng v nhng li ch thit thc m phi ci t chnh ph, th cng nn v lm hi lng ngi M m ci t, h khi ph hoi. C cng hiu cu chm ngn ai chi tin th k cai tr. Hin nay ngi M ang chi tin. Nu C cng rn qu s b b gy. ng Dim c dng suy ngh, lo lng, ch hn lc u mt cht: - Nu by gi chng ta nhng b mt bc th M s li i thm, bit nhng b n bao gi cho va lng h? Ti mun v trang y cho Bo An, Dn V, thanh nin chin u. M khng chu. Ti mun tng cng Qun i, M t chi khng cp v kh v phng tin, M ch mun a qun qua Vit Nam m thi. ng Dim ngng mt lc, nhn m mng ln tri ri bt u thuyt v p Chin Lc. ng cho rng p Chin Lc l gii php hay nht nh bi cng sn nng thn, thc hin nhng ci cch cn thit cho nng dn. Ti c nghe ng Nhu ni v p Chin Lc mt cch say sa. Nhng l l ng Dim a ra quanh vn p Chin Lc cng khng khc g lun iu ca ng Nhu. Ti tn ng ch trng , ch tic rng khng c thc

158

hin t khi mi c hi cn thun tin, ngy thng cn di, ch n by gi th e mun qu ri. - Tha C, ti xin ng vi C l Quc Sch p Chin Lc hay lm, nhng chng ta cn c th gi v phng tin thc hin. Nu lm cho ngi M bc tc, h khng ng h ta, th ly u phng tin m thc hin. Hn na ngi M c th khng cho chng ta c th gi thc hin vi phng tin ring ca chng ta. ng Dim im lng, c v khng mun nghe ti ni thm. Ti bit ng nn kiu t ra v. Thy khng lung lc c ng Dim ti cm thy gn nh tuyt vng, nhn thy trc nhng vin nh en ti cho ch v cho quc gia. Hn na nhng hn lon quanh v Pht Gio cng ngy cng ln thm. Khng cn M phi trc tip nhng tay vo, ch cn mt lc lng chnh tr hay qun s no gan liu mt cht, bit khai thc ng cch v ng lc nhng xo trn chnh tr v tn gio hin nay cng c th lt c ch ng Dim. D knh mn ng Dim v nhng thn tnh c nhn, nhng lin h bng hu, ti ngh rng, nu c mt lnh t no ti c hn ng Dim ng ln lm cng vic , th v quyn li quc gia dn tc, ti s chp nhn. Nhng trc mt ti, m k nhng nhn vt tn tui trong danh sch nhng chnh khch Vit Nam, ti khng nhn thy mt ai kh nng t hay th ng Dim lnh o quc gia. V nhng ngh , hn l v cm tnh ring ca ti i vi ng Dim v gia nh ng, ti c gng tm mi cch cu vn ch ng Dim, mc du ti linh cm mi n lc ca ti u v ch, v vng. Ti ngh rng ng Dim rt m o, knh n nhng bc lnh o tn gio, nn ti n gp c Tng Gim Mc Nguyn Vn Bnh ngay sau khi ri vn phng ng Dim. Ti li trnh by nhng iu ti va trnh by vi ng Dim: - Tha c Cha, con i M v, nhn thy d lun M ht thin cm vi ch ny v chnh ph M v p lc ca d lun qun chng v Quc Hi, ch c th tip tc ng h ch nu c nhng ci t chnh tr su rng thng tng, bng khng M c th tnh cch trit h ch v lt ng Dim. Nh c Cha bit, mt s hn lon chnh tr lc ny c th a quc gia chng ta n nguy vong. Con c gng trnh by nhng nhn nh ca con vi Tng Thng nhng C khng nghe, con ch l mt Linh Mc, d C c lc coi con nh bn, nhng khng th gy nh hng g quan trng i vi C. Con ngh rng nu by gi cc c Cha trn ton quc gi cho C mt vn th khuyn co C thay i chnh sch v ci t ni cc, th c l C s nghe theo.

159

c Cha Bnh gt g: - Ti cng nhn thy tnh th lc ny tht kh khn, phc tp. Ti chp nhn kin ca Cha v s bn sau vi cc c Cha khc tho vn th v gi Tng Thng. Ti khng r v sau c Tng Gim Mc Nguyn Vn Bnh v cc c Cha c gp g nhau tho vn th khuyn co ng Dim thay i chnh sch v ci t chnh ph hay khng, nhng ti khng cn c nghe tin g. Cng ngy hm ti n gp c Khm S Ta Thnh l c Cha Asto khong 5 gi chiu. c Khm S mi c c sang Vit Nam t lu. Ti trnh by mi vic, t nhng nhn xt v d lun M, n hai cuc gp g ng Dim v c Tng Gim Mc Nguyn Vn Bnh, cng mi kin ring ca ti. c Khm S cng ng vi nhng nhn nh ca ti, t ra lo lng v nhng din bin dn dp ca tnh th. Ngi c dch bn iu trn ca ti gi v Ta Thnh v xin c Gio Hong khuyn co ng Dim, hy vng lm nh th th vi t cch mt tn Cng Gio ng s chu nghe d dng hn. Lc by gi c Gio Hong Gioan XXIII va bng h ngy 4 -6, v c Hng Y Gio-Vanni Battita Montini va c bu ln ngi Gio Hong, ly hiu l Gio Hong Phao L VI hm 21-6. Ti tha vi c Khm S rng ti ch vit tay mt bn m thi nn nay khng th no c bn th hai y ht nh bn iu trn li trn bn ng Dim. c Khm S ng mun ti ngi li, vit tht ging nh bn iu trn a ng Dim, ri trao cho ngi ngi cho dch ra. Ti tha rng by gi ti khng c th gi, v lt na, lc 7 gi ti, ti phi d mt ba cm chiu vi mt s tr thc, nhn s, v 8 gi sng th ti phi ln my bay v Hu. c Khm S nht nh buc ti phi c nh m vit li bn iu trn, ngi ni: - Cha i n v tr lm th cng n 10 gi l cng. Cha nn chu kh thc khuya mt cht vit li bn iu trn bng ting Php, cng ging cng tt, ri bt c gi no vit xong th a ln cho ti, gi sang Ta Thnh Vatican. Ti i dng cm ti vi mt s tr thc nh Tn Tht Thch, i T Tung, Nguyn Trn v.vSau ti vi v nh tr, c nh li, vit li bn iu trn bng ting Php, 5 gi sng ti ln gp c Khm S Ta Thnh, v ngi yu cu ti k tn di bn iu trn. Ti ci: - Tha c Khm S, bn La M ai bit n tn tui con m k lm g?

160

- Cha lm , bn La M ngi ta bit n Cha lm ch. Ti hy vng c Thnh Cha s c th khuyn co ng Dim v ng s nghe m sa i. Ti ni chuyn vi c Khm S mt cht ri ra phi trng v Hu.

41. Cn hp hi ca ch
Trong nhng ngy cui thng by ti theo di tin tc thy rng nhng cuc dn xp gia y Ban Lin Phi Pht Gio v y Ban Lin B vn cha i n mt kt qu dt khot no. Bn Pht Gio vn cn t co chnh ph khng thi hnh ng n thng co chung ba im c tha thun gia i bn ngy 16-5. Hu trong lc tnh hnh c v yn tnh nhng vn cng thng, s cng thng trc mt cn ging bo. Ngy 5-7 Ta n Qun S c Bit Si Gn x v o chnh ht ngy 11-11-60. V n ny din ra lc ny chn chn khng c li g cho ch , tri li cng lm cho lng ngi thm bt mn vi ch . Tip n phn i v x n ny, Nh Vn v nh cch mng Nht Linh ung thuc ng t t c em vo Bnh Vin Grall, nhng khng cu c. Bc th tuyt mnh ca ng ln ting phn i v x n cc nhn s lin can v o chnh ht, chnh sch n p chnh tr v tn gio ca ng Dim, y l mt n nng p vo ch v Nh Vn Nht Linh c nhiu uy tn trong qun chng, sinh vin, chnh khch. T ngy vo Nam ng gn nh khng cn hot ng chnh tr na, v nhng tc phm vn chng ca ng sau ny, nh Gng Sng Thanh Thy v.vkhng c ni ting nh nhng tc phm tin chin. Tuy vy ng l mt ngi c nhiu gii knh mn v qu trnh cch mng v vn chng ca ng. Ci cht ca ng gy xc ng mnh trong qun chng ton chng. ng cng c tn trong danh sch 14 nhn s b xt x trc Ta n Qun S, v n ngy 11-7 Ta tuyn n, ng c tha bng. D tha bng Nh Vn Nht Linh, v n ny vn gy cm phn cho mi ngi. m tang Nh Vn Nht Linh ngy 13 -7 tng thnh mt v biu tnh hn lon ln. Cc gii sinh vin, Pht Gio hnh nh cng c nh bin m tang thnh cuc biu tnh. Nhng sau v nhng bin php phng nga qu nghim ngt ca chnh quyn, nn m tang ch l m tang. Ngay trong ngy , Ta n Qun S li x v 19 nhn s hp Khch Sn Caravelle, c gi l nhm Caravelle i hi ci cch chnh tr. Tt c 19 b can c tha bng.
161

n hm sau, 16-7 nhiu cuc biu tnh ca Tng Ni Pht T din ra nhiu ni ti Si Gn nh trc Ta i S M, Ch Bn Thnh. Nhiu Nh S ln ting i t thiu phn i hnh ng n p Pht Gio, trong c S B Diu Hu, thn mu Gio S Bu Hi hin l i S. Nh thm du vo la chnh ph li t chc mt cuc biu tnh trc Cha X Li, gm ton nhng Dn V v Thanh Nin Cng Ha, cng mt s thng ph cu chin binh. Pht Gio li ln ting t co hnh ng ny, coi nh mt hnh ng ph hoi nhng cuc iu nh gia Pht Gio v chnh quyn, c mc ch kch ng ph hoi. trn an, chnh quyn cch chc ng Thanh Tra Dn V on, nhng xem chng vn khng lm du c tnh hnh. Tnh hnh Hu thot nhn khng c g c bit, c th cho nh yn tnh nhng bn trong dn chng a s Pht Gio coi nh sm mun cng phi i n mt hnh ng quyt lit, mt mt mt cn vi ch ng Dim. Khng c mt cuc biu tnh ln no din ra ti Hu nhng nhng tin n t Cha, cc on th Pht T c loan truyn v nhng ngi b bt, mt tch v v nhng hnh ng tn bo, b mt ca ch . Chnh v s yn tnh b mt , c ngi hiu lm l tnh hnh n nh. Vo u thng 8 Trn Quang Ngc ra gp ti: - Tha Cha, c Cha (Ng nh Thc) sai con ra gp Cha, ni rng Cha khng chu hp cc Gio S, Sinh Vin gii thch v ng li ca chnh ph i vi Pht Gio, nn c Cha thy cn phi ch thn t hp Gio S, Sinh Vin c Cha ch thn ni chuyn vi h. Vy Cha t hp cc Gio S v Sinh Vin ti Ging ng nghe c Cha ni chuyn. Ti khng dm chc lm nh vy c li hay c hi, iu cn ty thuc nhng iu c Cha Thc s ni. Nhng ti khng th a kin g tri ngc v y l mt mnh lnh. V li lc ny ti c tm trng mt ngi vt bin gp ging t ln bit thuyn sp chm, sc ngi khng th cu vn c na, ch cn trng vo php l, m php l th t khi xy ra lm, nht l vi nhng ngi khng cu xin. Ti ngi l Ging ng th qu rng m s Gio S hay Sinh Vin n tham d th tha tht qu, s lm bun lng c Cha v gy cho ngi nhiu phn ng khng c li g cho vic ha gii, nn ti a ra mt yu cu nh: - Hay lm, nu c Cha mun ni chuyn vi Sinh Vin, Gio S th cng l mt im tt. Nhng lc ny vo k ngh H, khng th no cng bch Sinh Vin hay Gio S n d ng o. phng trng nhiu qu kh coi, vy yu cu ng mi cc hc sinh Trung Hc nh cp mt vi trng v Thanh Nin Cng Ha ca ng n cho ng cho cht ging ng.
162

Mi vic c thu xp ng nh ngh ca ti, nn mc d di mt ti s ngi tham d bui ni chuyn ca c Cha Ng nh Thc ti i Ging ng Vin i Hc Hu phn ln khng phi l sinh vin Gio S, nhng di mt bt c ai khc th c th coi nh Ging ng cht nch sinh vin, Gio S cng c. c Cha c gng gii thch v bin h cho vic cm treo c v ng tic v v mu i pht thanh Hu ngy 8-5. c Cha cho bit rng chnh ph sn sng iu tra trng pht th phm v bi thng ch ng cho gia nh cc nn nhn b thng tch hoc thit mng. c Cha tha thit ku gi sinh vin on kt i ph vi nguy c cng sn. c nhng s dn xp trc, nn sau mi on v cui bi ni chuyn, mi ngi v tay hoan h rm r, lm cho c Cha c v hi lng lm. Lc bc xung khi khn i, ti thy nt mt c Cha rt ti tnh, vui v. Ngi nhn ti mm ci, va nh t du hi lng, va nh ng khoe: Thu phc m Sinh Vin Gio S ny c kh chi u. Ti cng mm ci vi ngi, nhng vi y khc hn: chc g? c Cha khng h hay bit, nhng ngi nghe c Cha ni chuyn phn ng khng phi l Sinh Vin Gio S i Hc Hu m l nhng Thanh Nin Cng Ha Ph Cam, hc sinh cc Trng Trung Hc T Thc Cng Gio nh Thin Hu. c Cha li c mun ni chuyn vi sinh vin hc sinh mt ln th hai, sau mt tun l. Trong thi gian ny ti Si Gn trong mt bui l ca Ph N Bn Qun S, b Ng nh Nhu ln ting gay gt ch trch cuc tranh u ca Pht Gio, c nhng li l ch giu nhc m cc Nh S, v t ra khng tn knh nhng v S t thiu. Ngy L Ph N Bn Qun S vo ngy 3-8 v sng hm sau 4-8 ti Phan Thit mt Nh S t thiu. T Hoa Thnh n, trong mt cuc phng vn dnh cho bo ch M, i S Trn Vn Chng, thn ph b Nhu, nhc ph ng Nhu d nhin ch trch b Nhu n ni km l i vi cc Tng Ni v Pht Gio. My hm sau, b Nhu bng ging gay gt v ch giu cho rng d b c thiu l i vi Pht Gio chng na, th c lc cn phi thiu l , nu iu ni ra c mt ch li v mt tm quan trng ln. i vi ngi Vit Nam d ai tri ai phi ci vic cha con ch trch nhau cng khai u c coi chng tt p g, do dn chng vn t cm tnh vi b Nhu, sau v ci v cng khai gia
163

cha con ny, li cng mt ht nhng cm tnh cn li i vi b Nhu. C ng lc nhng tin n v c hnh ca b Nhu c tung ra, bng nhng cu chuyn mp m chuyn t ming ngi ny sang tai ngi khc. Ti khng bit s tht nh th no, nhng ti nhn thy c mt chin dch c iu khin nhm h uy tn gia nh ng Dim, bt u bng cch h phm cch, c hnh ca b Nhu. Nh ci vic b Nhu mc o h c, thc ra chng c g quan trng lm, vy m cng thnh ti ch giu, ch bai b Nhu. o h c ca n b Vit Nam cng chng phi l mt thi trang hon ton mi l, v nhn t mt kha cnh khc th l mt ng gp cho thm m y phc ca ph n Vit Nam, nhng vo lc ny mi hnh ng ca b Nhu u b nhn bng con mt ch bai c thnh kin xu. C l mt bnh tnh v b ch trch v v khng kh th nghch chung quanh hoc qu t kiu, b Nhu li tuyn b vi bo ch M rng cn phi cng rn, thng tay, quyt lit vi phong tro u tranh ca Pht Gio. Hnh nh b Nhu c cp n v t thiu ca Ha thng Thch Qung c, v c nhng li l khim nh trong lc ton dn, ton th gii u xc ng v v . My hm sau ngy 12-5, sau l cu siu cho mt v s t thiu ti cha X Li, n sinh Mai Tuyt An t nguyn cht bn tay t phn i nhng hnh ng n p Pht Gio, v nhng li l khim nh ca b Nhu i vi cc nh tu Pht Gio. Ngy 13-8 ti Hu trc Cha Phc Duyn, Qun Hng Tr, i c Thch Thanh Tu t thiu. Dn chng, sinh vin Pht T biu tnh khp mi ng ph Hu, cc Qun. Vi cuc xung t v bo ng xy ra mt vi ni. Chnh quyn a phng lo ngi, ban hnh tnh trng gii nghim trong Thnh Ph Hu v khp tnh Tha Thin. Cng ngy tnh hnh cng en ti thm, vy m c ngi vn khng chu nhn thy s tht. Khong gia thng 8, c Cha Ng nh Thc vo Si Gn ngh vi ng Dim bi chc Vin Trng i Hc ca ti v b nhim Vin Trng mi. c Cha c l ngh rng ti khng tch cc trong vic vn ng sinh vin Pht T, hoc t ra im lng cho sinh vin Pht T tham gia cc cuc u tranh Pht Gio. Ngi cn ngh rng sau hai ln ni chuyn vi sinh vin Gio S m ngi cho nh thnh cng ln, ngi c uy tn vi sinh vin Gio S Hu v vai tr ca ti khng cn thit trn an sinh vin na. Trong lc Si Gn c Cha gp Trn Hu Th nguyn B Trng Quc Gia Gio Dc lc ang lm i S ti Phi Lut tn va v Si Gn, v ngi ngh ln ng Dim cho ng Th lm Vin Trng i Hc Hu thay ti. ng Dim bng lng

164

ngay, v ngy 14-5, c Cha cng vi B Trng Quc Gia Gio Dc Nguyn Quang Trnh v ng Th ra Hu. Chiu ngy 15-8, lc nm gi, mt nhn vin ca Vin i Hc Hu n cho ti hay rng c ng B Trng Quc Gia Gio Dc Nguyn Quang Trnh c mt ti Ta i Biu Chnh Ph mun gp ti c vic cn gp. Ti ln v gp ng ngay. ng Trnh c v lng tng: - Tha Cha, ti c mt tin bun mun bo cho Cha bit. Ti on c vi phn ci tin bun ny: - Tin chi m bun? - Tha Cha, Tng Thng mun cho Cha ngh, v quyt nh a ng Trn Hu Th ra thay th Cha gi chc Vin Trng. Sng mai lc tm gi yu cu Cha lm l bn giao. Th thc l khi nghe tin ny mt cch chnh thc ti cm thy nh nhng trong ngi. Trong bng ti mun reo ln: - Ti tng c chuyn g khc, ch chuyn c chi m bun. Ti on trc c s vic ny ri. Ti l bn ca ng Dim v gia nh ng, khi ln lm Vin Trng i Hc Hu, c gng pht trin i Hc Hu ny, mt phn v mun gip ch cho t nc, mt phn cng mun gip cho h Ng. Nay gp tnh th gay cn ny, Tng Thng khng mun ti gip cho ng na, khng c g l bun m li vui l ng khc. Tha ng B trng, ng l bn ca ti, cng l ngi ng hng vi ti, ti xin ni tht ng bit trc, ch ny n thi mt ri, ti khuyn co Tng Thng, ni xin ng sa i m ng khng chu, l ra ti t xin thi, nhng lm nh th t ra l thiu trung thnh vi mt ngi m mnh phc v my nm nay, nn ti b nh t chc, nay Tng Thng cho thi, th tht l may mn cho ti, ra i m khi mang ting l phn bi. ng Nguyn Quang Trnh c v lng tng khng ni g thm v tng lai ch m ch ni: - Thi m nay chc Cha ng yn gic v cng xin Cha ng l tin ny ra ngoi cho cc Gio S hay sinh vin no bit, sng mai ng tm gi Cha n lm l bn giao mt cch kn o vi ng Th. - c, ti s cho mi cc Khoa Trng v vi Gio S n d, nhng khng ni l do.

165

m th thc ti khng chp mt c. Ti n li nhng vic mnh lm t chn nm nay, nh n mi giao tnh thn thit vi ng Dim, nhng ln gp g thn mt. Ti vn cu mong cho ng Dim sm tnh ng kp thot khi nguy c ln ny, nhng ti rt t hy vng. Ti cng nhm trong u c nhng iu s ni trong l bn giao. Sng hm sau, trc 7 gi, ti cho cc Ty Phi i mi cc Khoa Trng v mt s Gio S n vn phng Vin i Hc Hu. Khng c mt sinh vin no hay bit n d. ng 8 gi sng, ng Nguyn Quang Trnh, Trn Hu Th c mt. ng B Trng tuyn b l do: Ti c bi chc v ng Trn Hu Th ln thay ti lm Vin Trng Vin i Hc Hu. Ti ng khu mt din vn ngn i ni rng ti xin cm n ng B Trng Quc Gia Gio Dc Nguyn Quang Trnh di gt ra chng kin l bn giao, v xin ng B Trng chuyn li ln cm n Tng Thng Ng nh Dim ct cho ti ci gnh nng lm Vin Trng Vin i Hc Hu trong giai on kh khn v nhiu trch nhim ny. Ti nhc li nhng n lc ca ti v nhng Khoa Trng Gio S cng tc vi ti dng ln i Hc Hu v to cho n b mt hm nay. Ng y nay tnh th thay i s ti khng kh nng gnh vc trch nhim nng n i ph vi nhng kh khn, nn Tng Thng cho ti c tr li i sng tu hnh, ti ht lng cm n. Ti ra i khng bun phin chi c, m mng v ngn uc vn ha m ti v cc cng s vin c gng nhm ln Hu, nay c trao cho mt bn tay khc hy vng kh nng tip tc lm bng sng ln v ng Tn Vin Trng k tip nhim v ca ti l mt Nh Ngoi Giao, chnh tr v tr thc ti ba. Nh tn ng tin nh ng l ngi c th, ng c lng tin ca Tng Thng v c Tng Gim Mc, t s lm trn nhim v mt cch d dng. Ti ku gi cc Khoa Trng Gio S trc hp tc vi ti, hy tip tc hp tc vi ng Tn Vin Trng v ng bun v chuyn ra i ca ti, v ai cng cn phi tm nim rng chng c nhn vt no l khng th thay th. Nhng ngi m ngi ta tng khng th thay th ngy nay nm cht ngha a, nh li ni ca mt vn ho quc t. C ti, hay khng, th Vin i Hc vn tip tc bnh thng. Ti dt li. Ton th Gio S, Khoa Trng ng ngc cha hiu c bin c nh va xy ra v vic bt ng. H nhn ti, nhn ng Trnh, nhn ng Th vi nhng i mt ng ngc, nhiu ngi ci u. Ri mt phn ng m ti
166

 on trc bt pht trong m Khoa Trng v vi Gio S. Nhiu ngi ln ting phn i vic thay th ti gia lc ny v tuyn b khng cng nhn l bn giao. Nhiu ngi b i ra ngoi mt cch lng l, m thm. ng Trnh v ng Th c v lng tng. Nhng ri l bn giao cng chm dt theo ng nghi l. Khong chn gi, sau l bn giao, va v n nh ti ly lm ngc nhin, thy ngoi ng, trong sn, trn thm cht y nhng sinh vin. Ti on chng ngay sau khi ng Trnh tuyn b quyt nh ca Tng Thng, mt vi Gio S bt mn b ra v v bo tin cho sinh vin bit. Thy ti, cc sinh vin reo h vy tay: - Cha khng th i c. - Cha khng th b chng con lc ny. - Cha hy li vi chng con. - Trn Hu Th ct i. - Vi sinh vin ln tui v c v u n trong bn xm li gn ti, nm tay ti dn ln thm, ri a hai tay ti gi ln cao h to: - Hoan h Vin Trng Cao Vn Lun. C bn lp li nhiu ln, v cng lc s sinh vin ko n ngoi ng cng ng thm. Ti lo s nu c nhng nhng th ny th chng my lc s sinh vin t tp y ln n hng ngn, v t bt mn ny cng thm bt mn khc, h c th bin cuc t hp n ha ny thnh mt cuc biu tnh m hu qu cha bit ra sao. Ti cng lo s trong m sinh vin thc tnh thng mn ti, c mt s trong phong tro tranh u mun li dng s bt mn ca cc sinh vin ngy th nh d li cun h vo nhng hnh ng chng i. Ti vy tay cho v ra hiu cho m sinh vin yn lng: - Cc anh ch v i, Cha cha i ngay u m s. Nu Cha c i th t ra cng phi n mai.
167

m sinh vin dng dng cha mun gii tn ngay. Ti ni nhng anh ng gn nht: - Cc anh nn ni vi anh ch em gii tn i thi, ko ngi ta hiu lm l Cha xch ng cc anh ch. Ti ni cu ny nh mt li ni a m thi. m sinh vin t t gii tn, tng tm nm ba ngi ko ra v, bn tn xn xao v vic gii nhim chc Vin Trng ca ti. Ti vo nh gi ngi nh dn cm sm. Thu xp mt t qun o ri lc hn 12 gi tra mn chic xe hi ring ca ng V nh Chnh v Nng ngay. Ti n Cha Ng nh Ph cho ng bit ch , v nh gi kn. V sau ti c bit, lc 3 gi chiu hng ngn sinh vin ko n trc nh ti khing theo mt chic kiu, d nh rc ti ln Vin i Hc, biu tnh i ng Th phi t chc v yu cu Tng Thng hy b quyt nh gii nhim ti. Cc Khoa Trng Gio S phn i n ha hn, nhng ngay trong ngy h cng lm kin ngh, gi ln B Gio Dc v Ph Tng Thng yu cu tr chc Vin Trng li cho ti. Cc sinh vin tm khng thy ti, hay tin ti b i li cng t ra bt mn hn, khing kiu trng ko xung ng tin v pha Vin i Hc. Lc u m sinh vin c l khng ng lm nhng dc ng c thm nhiu sinh vin v hc sinh trung hc gia nhp lm cho m biu tnh ln n hng ngn ngi n Vin i Hc. Trn Hu Th khng dm ra tip h. Cc Gio S Khoa Trng phn ln u tn ng cuc biu tnh ny nn chng c ai ra can thip yu cu sinh vin gii tn, v th m cng v chiu th cuc biu tnh cng ng o v n o. ng Cn, c Cha Thc by gi thy hu qu nguy him ca vic gii nhim ti, lo lng lm, v c Cha Thc cho hai Cha l Cha Pht, Tng i Din Ta Gim Mc Hu v Cha Bnh vo Nng tm ti, trao cho ti mt l th yu cu ti tr li dn xp n tha v biu tnh ca sinh vin v s sinh vin s lm lon v to nn tnh hnh gay cn thm. Trong bc th c Cha Thc ku gi tinh thn hiu bit v bc i ca mt v Linh Mc ni ti hy gip c Cha trn an cc sinh vin trong t lu. c Cha cng gii thch vic gii nhim ti v ni rng Tng Thng nhn thy lc ny v tnh th qu kh khn, phc tp, s mt v Linh Mc gi chc v Vin Trng Vin i Hc Hu s gp tnh cnh kh x, nn Tng Thng mi cho mt ngi i thay th ch thc tm Tng Thng khng c g l bun lng hoc ht tin cy ti c.
168

Tng Thng cng c nh cho ti thi chc Vin Trng c ti lm i din Vit Nam Cng Ha ti C Quan Vn Ha Lin Hip Quc (UNESCO). Ti c th c Cha Thc trong lc Cha Pht v Cha Bnh ngi ch. Ti nh hai Cha tha li vi c Cha rng ti khng h bun phin g c i vi Tng Thng v c Cha v vic cho ti thi lm Vin Trng, tri li ti vui mng v cm n v hai v g cho ti mt gnh nng ln lao. Ti cng sn sng lm mi vic gip c Cha gii quyt vn sinh vin, nhng vic ti tr ra Hu lc ny qu thc khng th lm sao cho v sinh vin yn c. Ti ra Hu lc ny chng nhng khng gip lm n nh tnh hnh, m tri li c th gy nn nhng phn ng bt ng v tai hi ni sinh vin. Ti nu ln trng hp nu by gi ti tr ra Hu sinh vin quyt lit i ti lm Vin Trng tr li, v i hy chc ng Th, th c Cha v Tng Thng s x cch no? Ti, c Cha v Tng Thng v danh d v t i mi ngi khng th thay i quyt nh c. Nh th sinh vin li cng bt mn, v v ln xn cng n ln thm. Vy ti nh hai Cha v tha li vi c Cha iu v xin php c Cha cho ti c ngh Nng my hm ri v Si Gn, cn v ci chc i Din Chnh Ph Vit Nam Cng Ha ti UNESCO th ti xin cm n c Cha v Tng Thng, nhng khng dm nhn, v sau by nm lm Vin Trng ti ngao ngn v lo s trch nhim lm ri, nay ch mun c yn n lo vic o m thi. Ti Nng c hai hm na th ng Cn sai Phan Quang ng vo tm gp ti v cho ti bit rng ng Nhu nh in ra cho ng Cn ni phi tm mi cch mi ti ra Hu. Phan Quang ng cng cho ti bit trong my ngy qua, phong tro sinh vin tr nn gay cn, ln xn hn, tuy cha c m biu tnh no tht ln, nhng mm chng i trong dn chng nay li c cc sinh vin tham d gn nh ng lot, cng dng cao hn. Mi nh Pht T u ng ca cu siu cho i c Tiu Diu t thiu ngy 18 -8, tc l cng ngy ti ra i khi Hu. Ti cng tr li tng t nh tr li vi c Cha Thc. m 20-8 ti Nng c cuc biu tnh ln ca Pht T. Cuc biu tnh lan khp cc ng ph ln. Nhiu v x xt vi Cnh St xy ra lm cho nhiu ngi b thng c hai pha Pht Gio v Cnh St. Lnh gii nghim c p dng ti Nng. Cng trong m ny Cnh St chin u n bao
169

vy lc sot Cha X Li lc by gi l tr s ca y Ban Lin Phi Pht Gio. Nhng Pht T t tp y chng li Cnh St v gy ra nhiu cuc x xt. Cnh St n sng lm nhiu ngi b thng, v mt s Tng Ni, Pht T b bt. Ha Thng Thch Tnh Khit b Cnh St x ng b thng mt. Cc Cha khc Si Gn nh Cha n Quang, K Vin T cng b lc sot. Gn sng ng Dim triu tp Hi ng Ni Cc, tuyn b cn phi quyt lit v cng rn i vi Pht Gio, v c tin vit cng sp li dng cc v ln xn ny gy lon Th . Sng hm , ng Dim ban hnh lnh gii nghim trn ton quc, tuyn b tnh trng khn trng, v giao t rch nhim bo v an ninh cho Qun i. Hm sau 21-8 ti hay tin ng V Vn Mu xung tc phn i s n p Pht Gio. Ngy 21-8 ti vo Si Gn ti nh ng Nguyn Hnh ng Hin Vng. Ti li c tin i S Trn Vn Chng ti Hoa Thnh n c chm dt nhim v. B Ng nh Nhu lc i vng quanh th gii, n u cng tuyn b nhng li l c lun iu kch, tha m Pht Gio v cho cng sn xch ng cc v tranh u ca Pht Gio. D lun M v quc t lc by gi nh ti trnh by trc, hon ton chng li ng Dim, v nht l b Nhu, cho nn nhng li l ca b Nhu, cng nh s xut hin ca b cng lm cho d lun quc t phn ng bt li i vi chnh ph. Ti nhn c mt in tn ca ng Trn Vn Chng bo tin cho ti bit ng cng b gii nhim v chc mng ti thot khi ci n. Thi gian my thng Si Gn, ti gn nh b canh chng v bao vy. Lc no trc ca nh ng Hnh cng c mt vi cnh st chm v cnh st ng phc lng vng. Ti bit vy nn chng i u cng khng gp ai. Chng phi ti lo cho bn thn m s phin ly n nhng ngi ti gp g. T Nng vo vi hm, ti n gp c Khm S ca Ta Thnh. Ngi cho bit rng c l nh s can thip ca c Gio Hong nn c mt lc Tng Thng quyt nh cho ng b Nhu i Php trong t lu, v thay i thnh phn Ni Cc, bi b nhng bin php cng rn i vi Pht Gio, nhng sau mt phin hp Hi ng Gia Tc thu hp, khng c b Nhu, ng Cn, ch c ba ngi l ng Dim, ng Nhu v c Cha Thc, Tng Thng quyt nh dng cc bin php cng rn nh ban hnh ngy 21-8. c Khm S ly lm tic v vic ti b gii chc. Nhng ngi t ra lo lng hn v tnh hnh t nc Vit Nam. c Khm S Ta Thnh cho ti bit rng, theo nhn nh ca ngi th ch h Ng kh thot khi cn th thch nh mnh ny, v trnh nhng hu qu tai hi cho o Cng Gio, c Khm S mi c Cha
170

Thc i La M sm d Cng ng Vatican mc d Cng ng cha khai mc. Ngi cho ti hay rng trong trng hp cc cuc hn lon xy ra c Cha Thc kh c th trnh c nhng tai ha kh lng, v trong trng hp Ta Thnh phi can thip. Nu thnh cng Ta Thnh cng mang ting l dng p lc, nu tht bi th mt uy tn Gio Hi. c Cha Thc c mi i d Cng ng Vatican v ngi ln ng vo thng 9, sang Romma ri qua Nu c pht mt thng co bin h cho cc bin php cng rn ca chnh ph, nhng d lun M by gi c thnh kin vi ng Dim cho nn chng c li bin h no thay i c chiu hng d lun. c Hng Y Spellman ngy trc rt thn thit vi gia nh ng Dim, v quen c Cha Thc, cng khng tip. Trong thi gian ny, ti hay tin ng i S Henry Cabot Lodge n Si Gn lm i S, thay th i S Nolting b triu hi v nc v hnh nh b khin trch l bo co sai lc v ch ng Dim. Tt c cc Trng hc b ng ca v hn nh. Cng trong thi gian ny, ti nm nh c sch, ngng tin tc, v ngy no cng c nghe tin biu tnh ln ca sinh vin, Pht T Tng Ni trc Ch Bn Thnh. Hn ngn ngi phn ln cc Tng Ni tr b bt v em giam ti Tri Hun Luyn Quang Trung. Vn Php ti Vit Nam c a ra trc Lin Hip Quc v i S Bu Hi ngh Lin Hip Quc c phi on sang Vit Nam iu tra. Tnh th cng ngy cng gay cn, v n cui thng mi tt c by v t thiu trn ton quc. Thi gian ny ti khng tip xc vi ai nhiu, nhng vn theo di tnh hnh v d lun trong ngoi nc. Nu ti nh khng lm th ngy 25-8 trong chng trnh pht thanh ca i Ting Ni Hoa K, Tng Thng Kennedy hp bo tuyn b rng mun cng cuc ngn chn cng sn ti Vit Nam hu hiu cn phi thay i chnh sch, v khng chng, thay i h thng nhn s lnh o ti Si Gn. Cng khong thi gian ny, b Ng nh Nhu hp bo ti Los Angeles tuyn b rng M ang d nh t chc mt cuc o chnh lt ch Ng nh Dim. B t co rng hin thi Vit Nam bt c mt cuc o chnh no cng khng th thnh cng c tr khi c M xi gic v hu thun. Nhng t bo M nh Newsweek, Businessweek, Washington Fost cp n mt cuc o chnh do cc Tng lnh Vit Nam ch mu, hay thc hin, c s ng tnh ca B Ngoi Giao M. T Newsweek vit rng khng c g bo m, nu M ch mu mt cuc o chnh lt ch Ng nh Dim hin nay th cng cuc chng cng s hu hiu hn. Tp ch Business week th vit vi ta M sp o h di chn ch ng Dim, rng c
171

th chng ta (M) s phi hu thun cho mt cuc o chnh bng lc lng qun s. Hoa Thnh n ng cch khc r rng cho mi ngi hiu rng ni ny khng cn ng h ng Dim na, bt c hnh ng no m mu lt ch Dim u c cu xt vi chiu hng thin cm. Ti c nghe nhng tin n ni rng B Ngoi Giao M hp vi mt vi Dn Biu v Thng Ngh S M. M ang gy p lc mnh m i vi Tng Thng Kennedy xi ng ny bt n xanh cho php nhm Chu. S v ti B Ngoi Giao cng khai hu thun mt cuc o chnh lt ng Dim. S thnh cng ca nhm ny c chng minh bng s triu hi i S Nolting, Gim c C Quan Trung ng Tnh Bo M CIA ti Vit Nam l ng RiCharsdson v Hoa Thnh n, v thay th bng i S Lodge. Nhm ch trng loi tr ng Dim ti B Ngoi Giao do cc ng Roger Hilsman, Averell Harriman, Paul M Kattenburg. c bit ng Kattenburg, Gim c Vit Nam V ti B Ngoi Giao M, trc y tng l S Quan Tnh Bo trong C Quan Tnh Bo Qun i OSS ti Chu vo nm 1955, ch trng lt ng Dim mt ln.

42. Cuc o chnh v ci cht ca Tng Thng Dim

Theo mt ti liu c tit l ti Quc Hi, th t khi tr li chc v Gim c Vit Nam V, ng Kettenburg ch xng mt phong tro chng ng Dim, gy c cm vi ng Dim trong hng ng chnh khch v B Ngoi Giao M. ng thnh cng ngoi sc tng tng, nh nhng s vng v ca ng Dim trong v Pht Gio. Bo ch M khi nghe ni n n p tn gio th lp tc c thin cm vi k b n p v chng li chnh quyn ch trng n p. Mt bng chng khc v thi c cm ca M lc by gi i vi ng Dim, l trc ngy o chnh vi thng M ngng ti tr cho Lc Lng c Bit, do i T L Quang Tung ch huy, ch v mt l do duy nht l n v thin chin ny ng h ng Dim. Mc khc, M cng ngng vin tr mi hai triu M kim cho Vit Nam mua thc phm v my mc. Nhng hnh ng c tnh cch p lc ca M lp tc gy ra nhng hu qu trng thy. Trc ht mt s Tng Lnh, Qun Nhn cao cp nhn thy M bt n xanh cho h t chc o chnh. Ngoi dn chng, vt gi vt tng ln gy bt mn nng n i vi ch hin thi. Gi M kim ang khong 75$ Vit Nam tng vt gi gp i, mt M kim i c mt trm by mi ng Vit Nam. ng Dim v ng Nhu bit nhng tin n v mt cuc o chnh, nhng vn khng tin rng M ch ng.
172

Tuy nhin hai ng cng bit rng ng i S Henre Cabot Lodge lc mi n Si Gn, trc khi vo trnh y nhim th tip xc vi cc nh lnh o phong tro Pht Gio u tranh chng ng Dim. Trong mt cuc tip xc vi ng Lodge, ng Dim nu ln nhng tin n v mt cuc o chnh v hi thi ca M, ca Ta i S M trong trng hp nh th no. ng Lodge tr li cch ma mai rng Ta i S M lc no cng sn sng gip ng bo ton tnh mng v ra khi nc yn lnh. m hai mi bn thng tm, mt in tn khn ca B Ngoi Giao M theo li m hiu ph bin trn i ting ni Hoa K: Nh bn mua dm mt Chai huyt-ki ti P.X, l m hin ni rng ngy gi hnh ng (o chnh) rt gn, hy chun b gp. Cng trong chng trnh pht thanh , i ting ni Hoa K cng khai xi gic cc n v qun i chng li ng Dim. Hm sau, ng Dim in mt cho cc Ch Huy Trng gi kin ngh v in vn chng li li xi gic ca M v ln ting ng h ng. Ti va bun phin, va lo lng khi nghe nhng tin tc trn y, v mong mun c hiu r tnh trng trong nc hn, nhng nh ni lc ny ng Dim cho ngi canh chng ti, bo co ln ng Nhu v ng Dim mi s i li ca ti nn ti khng th n gp bt c ai, nhiu khi ti mun vit mt bn iu trn th hai, cnh gic ng Dim mt ln cht. Nhng ti ngh rng ti lm ht sc mnh. ng Dim nghe kin ti, by gi c nhc li nhng khuyn co chn thnh trc, th ch lm cho ng Dim kh chu m chng ch li g. Ti cng ht sc tht vng t khi nghe c Khm S ni chuyn vi ti v cho bit ng Dim c thi v ng li ch trng cng rn, sau cuc hp Hi ng Gia Tc thu hp. Ti chng cn bit lm g hn l ngi nh m radio nghe cc i v cng nhn thy r rng hn l ngi M thc hin li e da trc y, nhn nh qua ti: Cui nm 1963 phi thanh ton ng Dim thc s. Mt s nhm ln tai hi khc ca ng Dim l chn mt v Tng Lnh lm Tng Trn Si Gn, lc by gi, v tin tng v Tng y trung thnh tuyt i vi ng, vi ch . Qu thc lc u Tng nh ln nm quyn Tng Trn cha c ngh lt ng Dim. Nhng vo gia thng 10 khi Tng nh tm cch a cc n v Lc Lng c Bit ca i T L Quang Tung i xa Si Gn ly c rng cc mt trn khc cn n Lc Lng c Bit hn l Si Gn v ti Si Gn, ng qun s thin chin v trung thnh phng nga mi bt trc, th ngi ta thy ngay s thay i lp trng ca Tng nh.

173

Ti nghe mt nh bo M ni rng M v nhng k ch mu tn rt nhiu cng kh v c mu thu phc Tng nh v phe o chnh. Ti nghe mt nh bo M ni rng, M v nhng k ch mu mt nhn vin C.I.A M tip xc vi mt thy tng s m Tng nh rt tin nghe ng thy tng ny dng tng s bi ton lung lc lp trng ca Tng nh Ngi M nghin cu k tnh tnh, tm l v gn nh l mt cuc phn tm hc k lng cho tt c cc Tng Lnh Vit Nam c chc quyn thi by gi, v da vo nhng hiu bit tm l xi gic h chng li ng Dim. i loi th lc by gi ng Tng ny cng thy mnh nh b trc mt ng Dim, c Cha Thc v c b Nhu v h dng nhng ngi thn cn nnh b, cao, xi gic. Mt ngi M, sau ngy o chnh k li rng nhng Tng lnh Vit Nam rt tin tng s. Ngi M bit iu kh cng mua chuc cc thy tng s c cc Tng lnh tin nghe cc ng thy tng ni cho h rng cn ng Dim th s nghip qun s v chnh tr ca h kh m thnh cng c. Cc thy tng tng tho ch nho, dng li chit t tn tui ca cc Tng lnh, ni tn ca nhng ngi trong gia nh h Ng, chng minh rng trn cuc i ca h c mt chng ngi vt to ln m theo li chit t, th chng ngi vt khng ai khc hn anh em ng Dim. T ch gi cho h c phi loi tr ng Dim, qu tht chng kh khn chi lm. Ngi M cng ht ng h ng Dim v bt c hnh ng chng i ng Dim no cng c M thun tnh. Sau ngy Quc Khnh nm 63, tc l ngy 26-10, nhng tin n v cc cuc o chnh li cng c loan truyn khp ni. Ti chng i u cng c nghe y nhng tin n . Hnh nh ngy 30 hay 31-10 ti c mt ngi quen cho bit cc n v Lc Lng c Bit ca i T Tung c lnh ca Tng Thng ri Si Gn gp. Ngy 31 -10 ng Dim tuyn b tr t do cho tt c nhng Tng Ni Pht T b bt trong cc cuc biu tnh v khm xt Cha chin trc y. iu k cc l chnh tin ny lm cho cuc o chnh xy ra ngy hm sau, 1-1. iu ngh li cng d hiu. Phe ch trng o chnh c mt s ngi M trong , lo s bin php ha du ca ng Dim s lm cho Pht Gio ht chng i ch , v nh th g c mt ci ngi chng i, cho nn h phi hnh ng gp trc khi nhng k b bt giam tht s c phng thch. Trc hnh ng ny ca ng Dim hnh nh mt s ngi M trong c i S Lodge c v bt quyt lit trong ch mu h ng Dim.

174

Trong cuc tip xc cng ngy 1.11.1963 gia ng Dim v ng Lodge v c Marry Felt, T Lnh cc Lc Lng M ti Vin ng Dinh Gia Long, ng Lodge ni rng ng hy vng tnh hnh chnh tr s c ci thin. c Felt ri Si Gn ngay sng hm , v hnh nh nhng ngi M t chc chng trnh thm ving c Felt mun trnh cho ng trng hp kh x trn nu ng li thm vi gi. iu ny chng t ngi M bit r cuc o chnh sp xy ra trong ngy ny. Cuc o chnh c quyt nh vo ngy 1-11, th su nhm L Cc Thnh gi khi s nh vo lc 1 gi 30 chiu. Trong sng th su 1 -11, dn chng thy nhiu on xe nh binh ch y lnh trng c sng ng chy qua li nhiu ng ph Si Gn. Nhng vic ti k sau y, c kt nhng tin tc, hiu bit thu lm v sau, v s chnh xc kh c hon ton. Sng 1-11, khong chn gi, c H Tn Quyn, T Lnh Hi Qun Vit Nam tip hai s quan thn cn n chc mng ngy sinh nht ca ng. M u cu chuyn hai ngi ny yu cu ng Quyn theo phe Cch Mng, nhng ng Quyn t chi v b bt ln xe hi em ra ngoi th tiu ngay lp tc. Tuy vy Hi Qun vn trung thnh vi ng Dim. Vo tra ngy th su, cc n v tham gia cuc o chnh chim gi cc v tr then cht trong v quanh Thnh bao vy Dinh Gia Long, Thnh Cng Ha, tc l cn c ca Lin Binh Phng V Ph Tng Thng, ting sng u tin n khong 1 gi 30. Ch c hai ni chng tr tht s l B T Lnh Hi Qun Bn Bch ng v Thnh Cng Ha. Vo lc gn 5 gi chiu, i pht thanh Si Gn loan tin cuc o chnh v c i c li nhiu ln tuyn ngn ca phe o chnh. Lc ng Dim in thoi cho i S Lodge bo tin rng mt vi n v qun i ni lon v hi thm thi ca M i vi v ny ra sao. ng Lodge tr li lnh lng rng: ng ang nghe mt vi ting sng ngoi ng ph, v nu ng Dim cn c bo m s an ton sinh mng th ng c th cho mt trc thng n ch hai anh em ng n Ta i S, ln Tn Sn Nht i ngoi quc. Nghe u ng Dim v ng Nhu gin d ni rng: ng s dp tan m qun ni lon hm nay nh lm ln trc 11.11.1960. ng Lodge nhc li rng nu ng Dim v ng Nhu cn gip bo v sinh mng v ra ngoi quc th lc no ng cng sn sng. Vo sm ti khong 8 gi chiu anh em ng Dim thot ra ng sau Dinh Gia Long, nghe ni theo mt ng hm t Dinh tr ra mt cn nh ng L Thnh Tn, ri dng xe hi mang bng s n nh M Tuyn. Ti y ng

175

Dim v ng Nhu vn cha hiu r tnh hnh, tin tng rng Tng nh vn cn trung thnh v gi in thoi cho Tng nh nhiu ln. Ln cui Tng nh xng ging tr li ng cu thot ng Dim nhiu ln, nhng ln ny th khng th c. C l chnh nhng ln gi in thoi gip cho phe o chnh bit c ni n np ca ng Dim v ng Nhu. Sng ngy th by 2-11, ng Dim v ng Nhu va t nh M Tuyn n Nh Th Thnh Phan-Xi-C Xa Vi cn c gi l Nh Th Cha Tam Ch Ln c vi pht th ba xe thit gip n bao vy nh th. Tng Mai Hu Xun ch thn ch huy cnh qun ny cng vi Thiu T Nguyn Vn Nhung, Ty Vin ca Tng Dng Vn Minh. Qun o chnh p vo nh th, bt tri anh em ng Dim ko ln xe thit gip. Nhng chuyn xy ra sau c k li ty theo tng nhn chng, c nhiu chi tit mu thun. Trong ngy th by 2-11, i pht thanh loan tin anh em ng Dim t t sau khi b bt. Sau li c bn tin ni rng ng Nhu chng c, x v qun cch mng gy mt cuc x xt nn b bn cht v ci cht xy ra nh mt tai nn v tnh. Khi xc cht anh em ng Dim c a vo Nh Thng Saint -Paul th dy tri qut cnh khuu hai ngi vn cn nguyn. Trn ngc ng Nhu c nhiu vt thng su do dao m vo v mt vt n sng lc trn u. Trn thn th ng Dim, ch c mt vt thng u. Mt ngi lnh thit gip k rng ng Nhung (Thiu T) vn c mt ngi b con theo ng i Vit b bt v x t hay th tiu trong thi k cc thnh ca ch h Ng, ci v mng chi ng Nhu. ng Nhu nhn ng Nhung cch lnh lng, khinh b, v ni vi ting t khinh mit. ng Nhung git sng c gn li l ca mt ngi lnh thit gip m ng Nhu nhiu lt sau lng, ri ng Nhu ng gc nhng vn cha cht ngay, th ng Nhung bn mt pht n sng lc vo u. Cc cuc khm nghim sau v cc phng nh cho thy ng Nhu b nhiu vt thng do vt bn nhn m t lng tr ra bng, v mt vt n u. Sau khi ng Nhu b m nhiu lt, ng Nhung bn mt pht sng lc vo u ng Dim, v pht n ny kt liu cuc i ng Dim ngay lp tc.
176

Mt ngi khc k thm rng, khi bt c hai anh em ng Dim tri qut cnh khuu, dn t trong nh th ra xe thit gip, Tng Mai Hu Xun nh in v cc Tng lnh ti B Tng Tham Mu ch huy cuc o chnh xin ch th, sau mt lc bn ci, cc Tng lnh b phiu vi a s quyt nh phi th tiu ng Dim gp, v lo s nu ng Dim sng st, th mt s n v qun i c th ng h ng chng li phe o chnh. Hin nay v ci cht ca anh em ng Dim, nhiu ngi trong cuc bit r, nhng phn ln ang sng nn khng ai chu ni ra, v vy nhiu b mt vn cn bao trm xung quanh. Mt iu lm ti chua xt l chuyn ng Cn. ng Cn khi hay tin hai ng Dim v Nhu b git, lin lc vi Ta Lnh S M ti Hu xin c t nn trong Ta Lnh S M nhng b t chi v hnh nh ch th t chi t Ta i S M ti Si Gn gi ra. Lc by gi ng Cn n n np ti Dng Cha Cu Th Hu, v cc Cha Dng Cha Cu Th mun cho ng Cn c an ton tnh mng xin cho ng Cn c t nn trong Ta Lnh S M. Ta Lnh S M in cho Ta i S M Si Gn, v mt my bay M ra Hu ch ng Cn v Si Gn tng l cho ng Cn t nn ti Ta i S, ch c hi ra khi nc nhng s kin au n l Ta i S M giao ng Cn cho phe o chnh. V trch nhim ca M trong v o chnh ny ti xin ghi li mt on trong nhng li tit l ca ng Nhu vi n k gi Sugan Lebin: ng Lodge lun lun hnh ng chng li chng ti, vi mt thnh kin bt di bt dch m quan thi th ti mt x bo h c th c c, trc y ba mi nm i vi mt x bo h. Mc d Tng Thng Ng nh Dim c gng ht sc chng minh rng mi ci tr chi ca ng Lodge chc ch c th lm li cho cng sn, v ang ri vo by ca Cng sn nhng cng c gng chng minh s tht, th ng Lodge li cng hiu ngc chng ti. ng Lodge c gan buc ti v v ti ri khi Vit Nam. C th tng tng nu i S Vit Nam ti Hoa Thnh n ln ting buc Tng Thng Kennedy phi ra lnh cho bo ca ng l Thng Ngh S Robert Kennedy v em du phi ri M, th phn ng ca gia nh Kennedy s nh th no? Theo nhng g chng ti c nghe, c thy, th ng i S Lodge khng h lm phn s mt i S ti Quc Gia c Lp ng Minh, l nng cao tinh thn chin u v hp tc ca Qun i M c gi n y gip chng ti chng cng sn m ng ta ch lo vic m mu chng li chnh ph hp php m ng n trnh y nhim th

177

Nhn li tn tung o chnh nhng vic trc v sau chng ta khng khi bi ngi cho s phn mt dn tc nhc tiu, mang ting c lp, nhng mi dy cai tr u trong tay mt th lc ngoi quc. Sau ngy lt ch Ng nh Dim, nhng xo trn v hn lon chnh tr, x hi xy ra ng nh s lo s ca ti. Mt vi ngi bit s bc i ca ng Dim i vi ti trong ngy cng ca ch , n gp ti gn nh chia mng. C ngi ni vi ti: Nhng iu Cha cnh co C Ng by gi xy ra ng nh tin tri, c l Cha hi lng lm. Ti cau mt xin ngi ng ni vy, v d sao th ng Dim i vi ti cng c mi tnh tri ng, tnh bng hu. Ti khng h mong cho ng Dim v cc ch ca ng sp m ch mong sao cho ng v ch ca ng trnh c nhng lm li tn ti, hng dn dn tc Vit Nam qua i nn. Ti au xt nhiu hn l hi lng v mnh bit rng nhng iu phi xy ra. Vi ngy sau khi hay tin ng Dim mt, ti c bit nhng a con ca ng Nhu cn c phe cch mng giam gi. Chnh thc ti khng c t cch g can thip nhng ti tip xc vi cc nh lnh o Cng Gio trong c c Khm S Ta Thnh, ng nh ngi can thip cho nhng a con ca ng Nhu c gi sang La M gp b Nhu. Hnh nh lc by gi phe cch mng ang gp nhng phn ng bt li ca gii ngoi giao ti Si Gn, v d lun th gii cho nn mun c c hi xoa du s phn n ca gii ngoi giao v d lun th gii bng hnh ng nhn o. Vic cho php cc con ng Nhu i ngoi quc c coi nh c hi chuc ti v phe cch mng cho cc con ng Nhu ra ngoi quc mt cch d dng. Nhng ngy u thng 11 thnh thong ti ra ng nhn cnh tng sinh vin dn chng hn hoan cho mng nhng n v tham d o chnh, h reo ng h cc Tng lnh o chnh, ti thy lo hn mng. Ti bit phn ng ca m ng, nhiu khi chn thnh nhng sai lm, thiu thn trng v n o. S bng bt ca m ng l sc mnh ln, ng s nhng kh bn b nu khng c nui dng v s rt nguy him, nu b hng dn sai lm. Ti lo s nhng phn ng qu khch ca dn chng v phe cch mng s p mi cng trnh xy dng ca ng Dim, k c nhng vic lm chnh ng hu ch cho dn tc.

178

Ti nghe k nhng mn cp git, hi ca Dinh Gia Long, nhng cnh t ph i vi vi c s c coi l ca ch c hay thn ch c m ngao ngn. Ti li nghe mt Tng lnh cm u phe cch mng tuyn b rng p Chin Lc khng cn thit, khng ch li, nhng hng ro quanh p Chin Lc l hng ro nh t. Khng cn ng phi k sc lnh cho php dn chng ph cc hng ro p Chin Lc th cc cn b nm vng ca cng sn cng da li tuyn b vi vng h hnh , gii thch sai lc thm li tuyn b , m ra mt phong tro ph b p Chin Lc, g ro, san bng ho ly gii gii thanh nin chin u. Nhiu p Chin Lc trc y lp c nhng thnh tch ngn chn cng sn hu hiu, nay thanh nin chin u v cn b cng dn lo s b tn ch n p bt b, vt sng b trn, b ng cc p Chin Lc li cho du kch vit cng v cc cn b nm vng. Vit cng xi dn ni ln ph hng ro, san ly, gii gii thanh nin chin u, m ng n bn cng sn nm vng. Nhiu p Chin Lc kiu mu, qui t phn ln gio dn tr thnh nn nhn u tin ca phong tro sai lm ny. Ti Thnh Ph Si Gn, Nng, Hu mt vi hnh ng k th tn gio c khai thc, thi phng. Nhng m ng Pht Gio qu khch suy lun sai lm, qui ti li cho Cng Gio rc rch ko n xm o m u nhng cnh t ph hnh h n p gio dn. Rt may uy tn v uy quyn ca M ti Vit Nam cn rt mnh, v cc Tng lnh thuc phe o chnh cng rt s d lun M cho nn kp thi ngn chn nhng v k th tn gio va pht khi, nh v ln xn khu Trng Nguyn B Tng, Thanh B, c Li. Tuy vy mt bn tay b mt no c th l cng sn c tnh thi phng s k th tn gio, gy thm him khch v chia r gia ngi Cng Gio Vit Nam v dn chng Vit Nam khng Cng Gio. Cng rt may cc lnh t Pht Gio nhiu ln chnh thc ln ting khuyn ngn nhng v k th do cc m ng qu khch gy ra mt vi ni. Nh nhng iu m nn k th tn gio, bt b ngi Cng Gio khng xy ra quy m v ton din nh lo s ca ti. Cng vi hm sau ti hay tin ng Cn trc trn vo Dng Cha Cu Th ri n t nn ti Ta Lnh S M ti Hu v c mt my bay ring ca Ta i S M ti Si Gn ra n vo Si Gn. Ti bit v c Khm Mng Ta Thnh can thip vi ng i S M, xin cho ng Cn thot cht, v c ng Lodge cam oan s bo m sinh
179

mng cho ng Cn, nn ti inh ninh ng Cn vo Si Gn ri s c giam trong t lu v s c php lu vong. V nhn o cng nh v thn thin gia ti v ng Cn, ti rt lo lng cho tnh mng ca ng. Nhng lc ny ti khng bit lm cch no gip ng. Ti ch cn bit tm gp mt vi ngi trong tn ch trnh by cho h hiu ng Cn khng c ti li v trch nhim g ln lao no trong v n p Pht Gio min Trung, tri li nh ti trnh by trc, ng Cn ht sc can thip vi chnh quyn a phng cng nh c Cha Thc ngn nga nhng hnh ng sai lm ca chnh quyn a phng v Trung ng i vi Pht Gio. Ti nhn thy ng Cn l mt ngi khng n ni xu xa g hn ai, v d sao th vi hai ci cht ca ng Dim v ng Nhu, nhng ngi ca tn ch khng nn mang thm mt ci cht th ba ca ng Cn vo lng tm. Ti trnh by nhng s li hi vi mt vi ngi ca tn ch yu cu h suy xt k lng trc khi c quyt nh no i vi tnh mng ng Cn.

43. Ti tr li Hu
S vic ang ch th ti c tin mt y Ban i din cc sinh vin v Gio S i Hc Hu vo Si Gn gp ti. Trc ht h trnh by s knh mn ca h i vi ti, v yu cu ti tr li gi chc Vin Trng Vin i Hc Hu. Ti cng hi vui mng v nhn thy nhng vic lm ca mnh sut thi gian lm Vin Trng i Hc Hu t ra cn li mt s tnh cm tt p cho sinh vin v Gio S Hu. Nhng tht tnh ti mt mi lm, v cng khng mun mang ting l mt ngi phc v ch ng Dim, nay ng Dim mi khut, ch mi m ti vi vng nhn s u i ca tn ch , ca nhng ngi lt ng Dim. D nhin l nhng u t ny ti khng th trnh by thng vi phi on i din Vin i Hc Hu c, ti tm cch t chi kho v ni vi h: - Cc anh em c lng tt tng nh n ti, lm ti rt cm ng v ghi nh tm lng ca anh em. Nhng quyn lm Vin Trng hay khng, th khng trong tay ti. Ti l mt cng dn Vit Nam. Trc y ng Dim vi t cch Tng Thng Vit Nam yu cu ti gi chc Vin Trng th ti nhn v ht lng lm vic cho Vin i Hc Hu ln mnh. Nay quc gia chng ta c mt chnh quyn mi, th s quyt nh c ti lm Vin Trng
180

hay c ai khc thay th ng Vin Trng Trn Hu Th l quyn ca chnh quyn . Anh em n thm ti th ti xin cm n v gi li cm n tt c anh em sinh vin, Khoa Trng, Gio S Vin i Hc Hu, nhng vic nhn chc Vin Trng nh li yu cu anh em th khng thuc quyn ti, vy cc anh em nn ni vi nhng ngi hu trch trong tn ch th hn. Ti hiu mt vi ngi bn, hoc quen bit ngh rng ti c ng Dim tin dng th nn gi tit tho, ng ca nm nh c sch lo vic o th hn l tr ra lm vic vi chnh quyn mi. Mt vi ngi theo quan nim y gi nhn li n can gin ti, khi hay tin c mt phi on i din i Hc Hu vo tip xc vi ti. Nhng li can gin cng lm ti suy ngh kh nhiu v qu thc ti do d. Nhng ti inh ninh rng tn chnh ph khng h ngh n vic c ti lm Vin Trng Vin i Hc Hu ln th hai. Tuy nhin ti cng lo lng n nhng xo trn Hu, nhng k th tn gio c th xy ra vng min Trung ni m tm l dn chng c nhng phn ng qu khch. Ti ngh rng nu tr li chc v Vin Trng i Hc ti c th chng minh c rng trc cng nh by gi, o Cng Gio khng h c ch trng k th tn gio. Ti cng hy vng vi nhng cm tnh m sinh vin i Hc Hu dnh cho ti, ti c th ngn chn c phn no ci ha k th tn gio. Ti bit Hu sinh vin ng vai tr ht sc quan trng trong sinh hot x hi v chnh tr, cho nn nu sinh vin Hu khng gia nhp vo cc hot ng k th tn gio th qun chng Hu s kh gy ra nhng v k th ng k no. Nhng iu ny ti cha ni ra, mc du n nay vn cn nhiu ngi trch ti nhn chc Vin Trng Vin i Hc Hu ln th hai, do chnh quyn cch mng b nhim. By gi chng ti ni ra khng phi bin h cho mnh, nhng ch ni ln mt ni u t ca ti. Sau khi nghe ti trnh by nh vy, phi on i Hc Vin i Hc Hu ln gp cc Tng lnh phe cch mng v Tn Th Tng Nguyn Ngc Th. t hm sau ti c ng Nguyn Ngc Th mi ln gp v chnh thc yu cu ti tr ra Hu gi chc Vin Trng Vin i Hc Hu. Trong nhng cu chuyn ng Th cng t lo lng rng, nu sinh vin Hu khng c mt v Vin Trng c uy tn hng dn, th c th tham gia vo nhng phong tro k th tn gio gy ra khng bit bao nhiu tang thng cho t nc v kh khn cho chnh ph. i Tng Dng Vn Minh cng mi ti vo gp ring v ng cng t lo s tng t nh ng Th. Nhng li ni ca hai v ny lm ti suy ngh thm v nh hng n quyt nh v nhn li yu cu ca h.

181

Ti cha ra Hu lin, mc du t hm sau khi tip xc vi ng Th v Tng Minh c Sc Lnh b nhim ti lm Vin Trng Vin i Hc Hu. Ti i gp cc i S Ngoi Quc ti Si Gn v ng Gim c Phi B Vin Tr M. Trc ht ti n gp i S c l ng Von Wenland. ng ny phn nn v ci cht ca ng Dim v ng Nhu. Tuy nhin ng bit ng Dim v ch ca ng khng trnh khi mt vi ting khim khuyt nhng khng ai c th ph nhn nhng thin ch ca ng Dim i vi quc gia. Ci cht ca ng Dim lm cho tng lai Vit Nam tr nn en ti hn. Ti cn nh mt on trong cu chuyn ca ng i S c: - Ti khng theo tn gio no c, nhng ti tin rng gi y linh hn Dim s phng pht ni y v s gieo nhiu tai ha cho x s mnh. ng m bun v ging ng ht sc chua cht. ng cho bit ng t chc v s ri Vit Nam trong t lu. Nghe vy ti khng cn cp vic yu cu nc c gip cho Vin i Hc Hu na. ng Mt n n

Ngi th hai m ti gp l Gim c Vin Tr Hoa K. ng hi ti v cm tng i vi cuc cch mng va qua, v nhng nhn nh ca ti i vi tng lai t nc ti. Lc by gi bo ch M bt u phn chia lm hai khuynh hng ch khng thun nht mt chiu ch trch ng Dim nh trc. Ci cht ca ng Dim v ng Nhu lm cho mt s ngi M xc ng v quay tr li c cm tnh vi ng Dim hn trc. B mt ca nhng ngi thay th ng Dim cng dn dn hin r v ngi M thy b mt tht chng p g hn. Nhng ngi M trong c cu i S Nolting, Tng Harkine, ng Richardson Gim c Trung ng Tnh Bo M (CIA) ti Vit Nam ln ting cnh co rng cuc cch mng 1-11 chng nhng s khng ci thin c tnh hnh qun s v chnh tr ti Vit Nam nh nhiu ngi M mong cu, m tri li s lm cho tnh hnh chung ti t hn. Nhng hn lon chnh tr bt u din ra v v mt qun s Qun i Vit Nam mi lo canh gc Si Gn v cc th ln phng phe ng Dim gn nh b trn g cc vng nng thn cho vit cng. Lc by gi c th ni rng chnh quyn Vit Nam ch kim sot c vi thnh ph ln. V cng ch kim sot c mt cch lng lo. Cc ng phi vn ng tm ch ng trong tn ch v ch vn ng bng cch lin kt vi cc Tng lnh cch mng m khng ngh n vic t chc qun chng. Sau cuc cch mng, Pht Gio bt u bt mn v ngh rng h c cng nhiu m khng c trng vng xng ng. T chc Pht Gio cn qu mi m, thi k tranh u qu ngn ngi cha kp ra nh sng, cha c mt s
182

lnh t chnh tr ng gi no cho nn gi s lc by gi chnh quyn c giao cho Pht Gio th tnh hnh Vit Nam, c l cn bi t gp my ln giao cho Tng lnh. Da trn nhng iu quan st c k , cc chnh khch M v d lun bo ch M bt u hi hn h b ng Dim. t lu sau cch mng i S Nolting c tr li mt cuc phng vn v vit mt t bo nhn nh rng ri y s khng c mt nhn vt chnh tr no c kh nng thay ng Dim lnh o dn tc Vit Nam trong cng cuc chng cng. ng nhn nh rng ngi M phm vo mt lm li rt nng khi h b ng Dim, hoc t ra cho chuyn h b ny xy ra trc mt mnh, v nhn hnh ng ny vi i mt ng la. Nhng bo ch M trc y ch trch ng Dim nng li bao nhiu by gi s tht hin r cng bt u ch trch tn ch by nhiu. Lc ng Gim c Vin Tr M hi ti v cuc cch mng ng biu l s lng tng, lo s ca s ngi M trc nhng bt ng sp n. Ti hi li ng, th th ngi M ngh nh th no, tin liu nh th no, d on nh th no. Nhng ti bit c hi cng v ch, v ng s tr li mp m, nc i, a ra nhng nhn nh tng qut ca bo ch M. iu , nh ti trnh by trn, chia lm hai khuynh hng, mt khuynh hng ng o t ra hi hn v xy ra cuc cch mng, v mt khuynh hng khc tip tc ca tng cch mng mt cch d dt, ngng ngng, gng go. Nghe ng hi ti v cm tng nhn nh ca ti i vi cuc cch mng ti mm ci chua cht: - Ti khng c cm tng g c bit, hay nhn nh g l lng ht, v ti on trc nhng g xy ra v cng on c nhng th lc no ng sau gy ra. Ti cng lm ht mi cch ngn chn nhng tai nn cho ng Dim, a nhng ngh chn thnh ln ng Dim nhng tt c n lc ca ti v ch. Ngy xa, lc mi v nc, ng Dim tin cy v sng sut nghe li khuyn ca ti bao nhiu, th v sau ny c v khng mun nghe li khuyn ca ti by nhiu. Ti s rng ch trong mt tng lai gn t nh hnh Vit Nam s hn lon. Dn chng sau thi gian ngn say sa v thnh cng, no nc v mi l, hng khi v hy vng, s bt u tht vng, quay li khin trch tn ch v tic mt ng Dim. Hn l ng nh cu chuyn c Hy Lp: Mt ngi dn di mt ch c ti vo n th thn Jupiter cu nguyn cho nh c ti sng lu, lm mt trit gia ngc nhin hi l do. Ngi dn tr li: Ti ln tui, v sng di quyn ba nh c ti lin
183

tip. Kinh nghim cho ti bit k n sau bao gi cng bo ngc hn ngi trc, cho nn ti lo s nu nh c ti ngy nay m cht th k thay th ng ta s cn c ti hn ng ny vi phn, v khi khng ai sng ni vi ng. V tr thc khng mong ng cht c ng mi Hai chng ti nhn nhau chua cht. Ti ni tip: - Ti quan nim quc gia Vit Nam chng ti nh mt c th, hay t ra chnh quyn Vit Nam ny nh mt c th, m ng Dim l ci u, nhng k ph t ng l nhng tay chn, nhng b phn trong c th, v mt chng bnh k qui no , nhng tay chn v nhng b phn trong c th ni lon cht ci u i, th d nhin l tay chn v cc b phn khc khng cn ngi ch huy, s hnh ng ri lon m ln nhau. Ri cc ng s thy, nhng Tng lnh, nhng chnh khch cm quyn thay ng Dim s nghi k ln nhau, thanh ton nhau, tranh ginh nhau v gy thm nhiu xo trn chnh tr mi, nhiu hn lon x hi mi. Ti l k tin vo nhng uy lc thing ling, nn ti cho rng khng mt vic lm no da trn ci cht ca k khc, nht l ci cht ca ch mnh, thy mnh m c th tt p c. Dn chng Vit Nam ln n nng n nhng k phn Vua phn Thy. Hay nhng k d phn vo cuc o chnh cng s mang nng ci mc cm , v s lng tng trong nhng n lc chy ti m khng lm c g kh. H s mt t tin, b dn vt bi nhng hi hn, nhng mc cm ti li v hu ht h u c ng Dim o to nn, a t ch ti tm ln a v cao sang, cho nn ci bng ln ca ng Dim khng th no phai nha trong tm tr h c, d thn xc ng Dim tan r. Lnh o m thiu t tin th lm sao gy tin tng cho dn chng c? Ngi M i din vi ti gt g c v ng . Ti trm ngm mt lc ri tip: - Nhng vic va xy ra c t tn l mt cuc cch mng, nhng nh ng thy v mi ngi Vit Nam chng ta u thy khng c g ng c gi l mt cuc cch mng ht. Nhng cn bn x hi khng thay i. Nhng t oan x hi khng b bi b, tri li s trm trng hn, nhng bt cng v chnh lch x hi s nng n hn. Tc ng Vit Nam chng ti c cu: c nc bo c. Nhng hn lon sp ti s lm cho tnh hnh trong nc chng ti chng khc no mt vng nc c, lm cho nhng con c nh, nhng ngi dn ngho i thit thi hn v l c hi tt nht bn hot ng chnh tr, bn con bun chin tranh li dng lm giu, bc lt. Nhng k thay th ng Dim ngy nay khng c t tng, chnh sch, sng kin g khc hn ng Dim, tri li nhng vic lm ca h ch l nhng hc hi t ng Dim, v hc hi khng thuc k, p dng sai lm. Dn chng nhn vo nhng ngi chng hn ng Nguyn Ngc Th, Th Tng hin nay, l mt Ph Tng Thng v quyn di thi ng Dim v s khng
184

thy c g mi l, gy c phn khi, ho hng. Dn chng s ngh rng y l ci phn xu, coi phn t ca ng Dim c dp em ra chng by, v tai hi hn na, khng cn ng Dim lnh o v dy bo h. Nhng thnh phn chnh ph l nhng chuyn vin hng hai nu khng ni l cn t hn th. Trc y h gi chc Gim c trong mt ch trung n g tp quyn, ngha l h khng h c dp a ra sng kin, m ch ngoan ngon thi hnh lnh. Nay h lm B Trng lm sao mt sm mt chiu h c th c kh nng m trch chc v mi? Dn chng Vit Nam nhn vo h lm sao c th tin tng h lm c g khc hn ch c. V nhng l l trnh by trn, ti tin chc rng ch gi l cch mng ny s khng lm c g tt, v tnh hnh chung s khng sng sa hn cht no. Nhng mong c m d lun v bo ch M t vo cuc o chnh s khng thnh tu c. Ngi M ri s cn hi hn v tic mt ng Dim hn dn chng Vit Nam nhiu. ng Gim c Vin Tr M nghe ti ni vy c v suy ngh lm, mt lc sau ng gi in thoi cho ng i S Henry Cabot Lodge, v dt cuc in m ng cho ti bit rng i S Lodge rt mun gp ti. Ti v nh c my ting ng h, ch chiu c ngi i din ca Ta i S M n ni l ng Lodge mun gp ti ngay v xe ch sn. y l ln u tin ti gp ng Lodge, nt mt, dng iu ca ng lm cho ti nh n hnh nh mt Businessman thnh cng y t tin khinh bc v kiu ngo, tuy nhin b ngoi v trong li ng ht sc nim n, ci m, vui v. Cu chuyn gia ti v ng Lodge cng bt u nh cu chuyn vi ng Gim c Vin Tr M, nhng ti trnh by cc nhn nh ca ti cn k hn. Cui cng ng Lodge c v thnh khn tha thit hi ti: - Theo Cha th by gi chng ta phi lm cch no thnh cng, thot qua nhng kh khn m Cha nu ln? Ti mm ci: - ng l cc ng tnh n chuyn ny trc khi c cuc o chnh mi phi ch, ti khng phi l mt chnh tr gia, cng khng tham d g vo nhng bin ng va qua, cho nn ti khng th a ra mt gii php no ton vn, nhng ti ngh rng nu mun thnh cng phi lm cch no gy c v nui dng c nim phn khi, ho hng, tin tng trong dn chng. S thay i chnh tr ny em li mt yu t thun l em li cho dn chng nht l pha nhng ngi khng thch ng Dim mt nim hy vng tng li s kh hn. Nhng nu khng hnh ng gp th ch t lu l dn chng s tht vng chn chng v ht tin tng ni vo ch mi. Mt
185

khc khng phi tt c ch ng Dim u sai lm, vy th phi c gng duy tr nhng thnh cng tt ca ng Dim. Ti ang nghe ngi ta n rng p Chin Lc b ph b, cc Cn B p v Thanh Nin Chin u ang b gii gii. Hn l ng hiu ci g s xy ra nng thn sau , v ai s c li, ai chu thit hi. Mt vic phi lm khc l trnh thanh ton ngi ca ch c, v lm sao kt hp cc ng phi, cc phn t i lp thnh hai ba lc lng chnh tr mnh, c thc lc, c qun chng. Nu khng th lm c vic ny th ti thy ch c mt cch, giao quyn hnh cho qun i. t ra trt t cn c duy tr. Cu chuyn gia ti v ng Lodge chm dt y. Khi cp n vic nn trnh nhng v thanh ton, tr th ngi ch c, ti ngh n trng hp ng Cn v nhng ngi ca ch hin ang trn trnh hay b giam cm. Trong d nhin c mt vi ngi c ti, nhng s ng ch l nhng k hnh ng theo lnh, v do thc tnh h chng c ti li g. Nu ch v theo ch c m trng pht th c nhng Tng lnh v nhng nhn vt ang trong tn ch cng ng trng pht lm, v chnh h tng l ngi ca ch c. Nhng chuyn thanh ton v trng pht nhng ngi ch c ang xy ra, nhng theo ti thy th khng n ni qui m v tn bo nh ti lo s. Khng c nhng cuc n p, bt b, x bn tp th. Cng khng nghe ni n nhng v th tiu rng rn, ngoi tr mt vi trng hp l loi v nh ti c ln trnh by, nhng k th tn gio v chnh tr ngn tuy c nhng khng ly g lm trm trng lm. Ch c iu ng ngi, l sau ngy o chnh, gi sinh hot vt ln cao, vt gi t cha tng thy, dn chng ang cn say sa chnh tr ngn ngi bt u ngh n chuyn thc t, v ca thn khp ni v nn vt gi leo thang. Nhng con ng tip t b ct t, nhng h thng phn phi b tt nghn, v nhiu vng thiu thn cc nhu yu phm. Vo khong cui thng mi mt, ti ra Hu. My bay ang ln trn sn bay Ph Bi, ti nhn thy nhiu m ng t hp trn bi t trng trc phng khch sn bay ny. Hng on xe gn my v xe lam, xe hi u di trn ng t sn bay Ph Bi hng v Thnh Ph Hu. Mt vi biu ng c cng ra. Ti va bc xung khi my bay, lp tc mt m sinh vin hc sinh nho n, dnh nhau tro ln thang my bay, v ti cha kp lm mt c ch g hay ni mt li no th cc sinh vin cng knh ti ln vai n trc
186

m ng sinh vin ang t hp. Ting reo h m , ti khng cn nghe r ting no thnh ting no. Sau mt vi pht ln xn, nhng sinh vin cng knh ti dng li trc m ng sinh vin. Ti nhn ra nhng khun mt quen thuc, trong c mt s Gio S, Khoa Trng cng tc vi ti lu nm. By gi m ng hi yn lng i cht, v nhng ting hoan h nghe r. Ti cm ng nhng khng khi lo ngi. S bng bt ny ca cc sinh vin lm cho nhim v ca ti tr nn kh khn hn. Lm sao ti va c th tha mn nhng i hi ca s khn ngoan, ca tnh th? S n tip hm nay cng nng nhit bao nhiu th sau ny nu ti khng thnh cng trong nhim v kh khn, s tht vng ca h li cng ln hn by nhiu. Ti ch vy tay cho cc sinh vin hc sinh, v hnh nh ch lm bm mt vi ting cm n. Cc sinh vin li cng knh ti ra xe. on ngi n tip ti ko di trn trm thc. n Hu, mt m sinh vin khc khng c phng tin ln Ph Bi ch sn, nhp on, rc ti qua cu Trng Tin, ch Gia Hi ri mi quay tr v Ta Vin Trng i Hc Hu. By gi ti bc ln thm i Hc, ng trc hng ngn sinh vin hc sinh vy tay cho, ti yu cu im lng, ri ni mt vi li. Thc tnh ti rt cm ng, cho nn ging ni ca ti c phn p ng: - By gi chng ta lt qua mt trang lch s. Nhng hn th, hiu lm, k th nn chn theo d vng. Mi ngi Vit Nam chng ta, d l Cng Gio hay Pht Gio u chung mt s phn khn n nh nhau ht. Moi ngi Vit Nam chng ta, nht l thnh phn tr thc, Gio S, sinh vin, phi on kt li vit mt trang s p hn, t lm li hn, nhiu ha hn hn. Cc sinh vin reo h inh i, nhiu anh em ng gn chy li m chm ly ti. Mt i din sinh vin ng ra by t ni hn hoan c gp l i ti, cm n chnh ph cch mng tha mn yu cu ca anh em, v t tin tng rng s hp tc gia ti v cc anh em sinh vin hc sinh Hu s bn cht v tt p.

44. Nhng cn sng gi mi

m ng dn dn gii tn trong s yn tnh. Sau bui n o, ti cng lo s nhiu hn. Tnh hnh Hu vn cn si ng, tuy b ngoi chng c g r rt. Ti nhn thy mt s phn t qu khch vn cn mun tip tc cuc u
187

tranh di mt hnh thc mi. Pha Pht Gio vn khng cho rng vic lt ch Ng nh Dim tha mn h. Trong bu khng kh ngt ngt ca Thnh Ph Hu, nhng ngy cui nm 1963 v u nm 1964 ti nhn thy nhiu ha hn bng n nay mai, th tht l ti vi u vo cng vic b bn ca Vin i Hc, t n nhng sinh hot chnh tr bn ngoi. Thnh thong c vi m ng Pht T ko i biu tnh ngoi ng ph, nu nhng i hi khng r rt. Pha chnh quyn a phng th c gng m dn v trn an mi ngi, a ra nhng ha hn mp m chng tha mn c ai. Vo khong u thng ba nm 1964 sau Tt t lu, mt hm ng Lnh S M ti Hu, l ng Helble n gp ti, ni rng ng i S Lodge mun ra Hu, gp ring ti nay mai, vy ng em tin cho ti bit trc. Theo chng trnh th ng Lodge s ra vo bui sng, gp ti ti t tht ri hai ng b i S ln Lng T c n tra ti , v v Si Gn trong ngy. Ti tr li: - ng i S M ch thn ra thm ti tht l vinh hnh ln cho ti, nhng ti thit ngh trong hon cnh hin ti, vic ng i S n t tht ti, gp ring ti khng tin lm, c th gy ra mt s hiu lm t nhiu pha. V vy ti ngh rng ch t lu na, vic xy ct Trng i Hc S Phm Hu, do qu vin tr Hoa K i th mt phn ph tn sp hon tt. Hoc l ng i S c ch n lc ra khnh thnhh trng v gp ti nhn dp tt hn. Nu ng i S mun gp ti sm hn th ly c ra thm trng ang xy ct, ti s hng dn ng i coi cng trng, ri ni chuyn trong dp , nh ng Lnh S chuyn li vi ng i S nh th. ng Helble in thoi ngay cho ng Lodge, nhng ng Lodge tr li rng ng mun ra Hu gp ti ngy mai. ng s n Hu lc mi mt gi tra, v gp ng ngay sau , i bn n chuyn khong mt gi, ri sau ng b i S i thm Lng T c. Ti khng cn cch g thoi thc c, nh lm mt vui nhn li vy. Hm sau khong mi mt gi, ng n ti nh ring ca ti. Va bc vo ca, nhn ti ng Lodge ni mt cu ca ngi ti bng ting Php. - Cha l mt nhn vt ni ting nht Vit Nam, ti khng th n Vit Nam m khng n dng ln Cha lng knh mn ca ti. D nhin l ti ch cho rng y l mt cu ni x giao hi qu, ch thc tnh ti chng dm ngh mnh l nhn vt ni ting chi c.

188

Trong phng ch c ti v ng Lodge. Cu chuyn xoay quanh tnh hnh chnh tr Vit Nam v nhng nhn vt lnh o lc by gi. Khi u ng Lodge hi ti mt cch tng qut: - Cha ngh th no v nhng Tng lnh hin ang lnh o Vit Nam? Thc tnh ti khng bit r v quen thn vi mt Tng lnh no lc by gi, v li ti cng khng mun tr li, d bit: - Ti ch quen nhiu trong gii Gio S, Tr Thc, Chnh Tr, Ngoi Giao. i vi cc Tng T, th s ln ti c nghe ni n, c bit mt mt s, v giao thip theo php lch s v x giao vi mt s khc khi lm Vin Trng Vin i Hc Hu ln th nht, ti khng hiu r mt tng lnh no quan trng trong tn ch . ng Lodge hi r rng hn: - Chc l Cha c bit nhiu v Tng Trn Vn n? Lc by gi chnh ph Nguyn Khnh va c thnh lp ngy 1-2 sau cuc chinh l ngy 31-1. Chnh ph di quyn Tng Khnh Th Tng gm mt s nhn vt chnh tr tn tui nh Nguyn Tn Hon, H Thc K, L Vn Hoch, u Trng Thanh, Nguyn Xun Onh. Hnh nh trc ngy ng Lodge ra Hu gp ti vi hm th c B Trng Quc Phng M Mak Namara v Tng Maxwell Taylor sang Vit Nam xem xt tnh hnh qun s v duyt xt Chng Trnh Bnh nh. xoa du Pht Gio Tng Khnh chp nhn hin chng Pht Gio 4.1.64 ngy 14.3.64 dnh cho Pht Gio nhiu quyn li v bit i ti a. Lc Tng Trn Vn n khng cn gi mt chc v g quan trng trong chnh ph Nguyn Khnh cho nn nghe ng hi n Tng n ti hi ngc nhin: - Ti quen bit trong thi k ng lm T Lnh ti vng ny. Ti thng gp ng trong cc dp l lc, nhng cng khng thn tnh lm hay bit v ng nhiu, tuy nhin ti nghe nhiu ngi ni rng ng n l mt Tng lnh c trnh vn ha cao, i x vi cc qun nhn t t, nn c nhiu ngi trng n mn phc. V chnh kin ca ng th ti khng d m bnh phm chi ht. ng Lodge ln lt hi ti v mt s cc Tng lnh v chnh khch trong ngoi chnh ph Nguyn Khnh by gi. Ti trnh n tr li, bi v ti khng mun ph bnh ai ht, cng chng c t cch g ph bnh ai. Ti s nhng
189

li mnh ni ra c th b hiu lm v gy nn nhng nh hng mnh khng mun. Cui cng, ti trnh by vi ng Lodge trng hp ng Cn. - Nhn dp ng i S ra y thm ti, ti ly lm cm kch lm, v nhn tin mun trnh by vi ng i S mt vic m ti mun tm dp tha vi ng t lu. l trng hp ng Ng nh Cn. Ti ni tht l ti quen thn vi ng Cn, v nhn thy ng khng phi l ngi xu, ng li cng khng c trch nhim v ti li g trong vic gy ra nhng cuc n p Pht Gio trc y. Tri li theo ch ti bit th chnh ng c gng dung ha, nm do, nhng tnh th dn dp khng cho php ng lm c vic tt cho t nc chng ti. Sau ci cht ca ng Dim, ng Nhu mi y, v ng Khi thi Vit Minh, hin nay trong gia nh h Ng, mt gia nh cch mng lng danh Vit Nam, ch cn mnh ng Cn ang sng st, nhng hin nay bnh hon, v b au trong t, v b i x khng ly g lm nhn o lm. V tnh nhn o cng nh v l phi, s cng bng, ti tha thit xin ng i S dng nhng nh hng sn c ca ng cu ng Cn khi cht, v nu c th gip cho ng ra ngoi quc thot nn cha bnh lun th. By gi ng Dim, ng Nhu b m st, ng Cn khng cn l k ng s i vi cc Tng lnh cch mng na, git ng chng ch li g cho ai, m ch gy thm mt ti c. ng Lodge c v c bit lu n vic ny: - Ti xin long trng ha vi Cha rng ti s lm mi cch ng Cn khi b khp n t hnh. Li ti ha vi Cha hm nay cng l li ti ha vi c Gio Hong. Trong dp ti v M d tang l c Tng Thng Kennedy, ti c lnh ca Tn Tng Thng Johnson sang ngay La M gp cc Gim Mc M v c Gio Hong a ra li ha . Dp c Hng Y Spellman a ti vo b kin c Gio Hong v ti ha vi ngi rng ti s lm mi cch cu ng Cn bng c. Vy by gi trc mt Cha, ti xin nhc li li ha , v nu ti khng lm trn li ha ny, ti s t chc i S M ti Vit Nam lp tc. Cu chuyn gia ti v ng Lodge n y th chm dt, v cng l ngy cui cng ti gp ng Lodge vi t cch i S M ti Vit Nam. t lu sau, Ta n cch mng Hu x v Phan Quang ng, v n ngy 8 thng 3 Phan Quang ng b kt n t hnh, bi thng 18 triu ng cho cc nn nhn do y ra lnh h st. Cc ti danh c nu ln kt n Phan

190

Quang ng l mu st, bt giam ngi tri php, sch th tin ti, lng on kinh t v.v n ngy 16-4 Ta n cch mng Si Gn x v ng Cn. Phin ta ko di n ngy 22-4 th ng Cn b kt n t hnh v cc ti danh tng t nh trng hp Phan Quang ng. Lc ra trc ta, ng Cn i khng ni, phi c ngi du i. Ting ng thu tho tr li tht chn thnh: - Ti, qun s khng bit, hnh chnh khng bit, hc hnh tm thng, lm sao c th ra lnh cho ai c. Vi hm sau, ng Cn v Phan Quang ng xin n x. Tnh trng mp m ko di n ngy 5-6 th i Tng Dng Vn Minh, Quc Trng bc n xin n x, v ngy 5-6 Phan Quang ng b x t ti Hu, cng ngy ng Cn b x bn ti Si Gn. Ngy 23-6 ng Lodge chnh thc n t chc, v Tng Maxwell Taylor c c thay th. Ti khng hiu v tht bi trong vic cu ng Cn nh ha vi c Gio Hong hay v l do no khc m ng Lodge t chc i S M ti Vit Nam, nhng rt c th l do th nht l l do chnh. Khi ri Si Gn ngy 28-6 ng Lodge cn tip tc ng kch, ly t cch c tng l cng dn danh d ca Vit Nam, ng mc o gm, i khn ng ni vi ting Vit tung h Vit Nam v t gi m tin a Phi Trng Tn Sn Nht. Ci cht ca ng Cn lm ti bun lm, v t ti t ch n nhng bin c chnh tr. Tnh hnh chnh tr chung c v bnh thng, nhng ti nhn thy dn chng bt u chn chng i vi cuc cch mng 1-11. Nhng phn t tham gia vo cuc cch mng, cch ring Pht Gio, li cng bt mn hn bt c ai, v h c cm tng h b cp cng. Trong cc chnh ph sau cch mng phe Pht Gio khng c mt chn g c coi l xng ng. Nhiu ni bt u c nhng cuc biu tnh l t phn i chnh ph. Pha Cng Gio th lo s nn k th tn gio, i lc cng c vi hnh ng vi vng, nh cuc biu tnh ca gio dn t cc tri nh c Bin Ha ko v cng trng Lam Sn, t co nhng k li dng cch mng gy nn nhng v n p Cng Gio. Ti Hu, hm 15-9 hng vn gio dn biu tnh trn cc ng ph ln, nu ln nhng li t co tng t nh Si Gn. Ti lo s s c nhng cuc chng li cc cuc biu tnh ca Cng Gio. Rt may chuyn ny khng xy ra, t nht trn mt qui m rng ln.

191

S d nhng cuc chng i gia Pht T Hu v nhng cuc xung ng ln n k th tn gio ca gio dn Ph Cam khng bng n trn mt qui m rng v sau cch mng a s Pht T Hu hiu th no l s tin cng, s phn bi sau nhiu ngy tranh u cam go, khng kh cch mng mang li nhng t bin khng ng ngoi sc tng tng ca h. Hu ht nhng lnh t sinh vin Pht T, tng nm gi vai tr quan trng trong cng cuc lt ch Ng nh Dim, c v b v, dng nh h b thi cuc mi b qun hoc c nh ti h chng na cng ch dng h vo nhng vai tr nh bng qu trn cho lung kh mi. nh rng, trong sut thi gian di trc y, Pht T C b ngc i, b khng ch nhng ti thy khi cch mng hnh thnh h li khng mun khi thm h su ca s chia r. Hn ai ht dn Hu hiu rng chia r cng khng mang li li ch g, ch to au thng thm, ng nhn thm. Ti ni vy l ni mt cch bao qut rng ln. Thi gian by gi, lm sao trnh khi mt vi c nhn xch ng cho vic k th. H mang mt s thanh nin t nhp khu Cng Gio Ph Cam gy nhng v thanh ton nhau l t. V nhng v thanh ton nhau l t ny, ti c mt ngi bn sinh vin Vn Khoa cho bit, nhm qu khch kia thnh lp mt y Ban thanh trng ca sinh vin hc sinh cch mng, k danh sch nhng ngi m h mnh danh l tay sai ch c tm cch thanh ton hnh hung. Sinh vin ny ni: Mt bui sng ang ngi ung caf Lc Sn th b y Ban kia n hi thm sc khe. Bn h khong chn ngi vy quanh, nh anh cho n lc ng gc ri mi b i. Nhiu trng hp xch mch l t tng t xy ra Hu trong thi gian ny. Nn a s ngi Cng Gio lo ngi mi khi xut hin mt mnh ngoi Thnh Ph. i u h cng r bn b tht ng. Mt i ln xy ti nhng cuc x xt ln. C mt s lnh vo Nam. Tuy nhin nh ti ni, y ch l nhng hnh ng n phng ca mt s c nhn qu khch, trn tng qut, gia Pht Gio v Cng Gio Hu khng h c nhng chia r, k din ra qu ng. Ngi Cng Gio phn nhiu tuy khng hng li lc g ca ch c khi cch mng t ra thc thi. H sng khp np, thu mnh trong Gio Khu Ph Cam, hoc Cu Kho. Mi hnh thc ph din vo cc ngy l cng c gii hn. Ngi Thnh ng Ph Cam ang xy ct d dang, vi vng ngng ngang. Cho ti by gi vn ch c mt tin uy nghi vn ln gia tri xanh,
192

ph by nhiu vt tch loang l, ti nghip. Nhng ho kh ca cch mn g thc s tn i, li mt C trm mc v m mng c. Trong khi , sau nhiu thng, chnh ph cch mng khng thc thi c iu g m ton dn trng ch. Vn ch l nhng khun mt c, nhng chng trnh c khin i a s nhng k trc tip gp phn vo cng cuc lt ch Ng nh Dim chn nn. H mang cm tng s gp phn xng mu ca h tr thnh v duyn, hoc ch l mt ci thang cho mt vi c nhn leo ln danh vng ri t t hng th. Nhng lnh t cch mng ca Pht Gio v sinh vin, thay v gip Hi ng Qun Nhn Cch Mng nhiu kin, khng ai bo ai, t ngt thu mnh vo nhng ni tr ng an ton. C mt lnh t sinh vin tm s vi ti, anh ta y chn nn khi thy mi ngy lung gi cch mng thm nhum mi bng hoi. Anh t v bi quan v tnh th hin ti. i mt ca anh ti thy bun, nhc chuyn cch mng, anh cng bun hn. S d ti phi nhc nh n nhng s kin ny l chng minh rng a s ng bo Pht Gio cng nh Cng Gio Hu khc vi Si Gn kh ng bc vo hnh trnh i chi nhau, gy thm rc ri th hn cho nhau. Hn bt c ni no ht trn qu hng, min t c mnh danh l l rn ca cch mng ny, ngi ta li t nghe thy dn chng trm tr v bu kh cch mng. Ti c dp ghe qua nhiu ni, di tm mt ti ngi dn Hu ang c gng sng thu mnh vo cuc sng bnh thng, nh thi gian tin ch . Sau cch mng, ngi ta t chc rt nhiu bui ni chuyn, vch mt nhng ch m ngi ta gi l cc th on c ti ca ch Dim t thnh th n thn qu. Nhng cuc mt tinh tp trung dn chng a phng ko di nhiu thng. Nhng sinh vin, lnh t Pht Gio c s dng trong vai tr thuyt trnh vin, h h ho cch mng vng ln, tn tch ca ch Dim phi c trit h. Tuy nhin cc lnh t sinh vin tranh u chn chnh, oi om thay, li kn ming cn trng v khi xut hin ni chuyn gia m ng, ch c nhng sinh vin lnh t l hoc. Ti c tham d mt vi bui ni chuyn kiu ny, v thy thuyt trnh vin qu thc thnh cng. Mt thuyt trnh vin sinh vin vn khoa, hc tr ca ti, khc rng khi din t li cnh tra tn t y, cnh chn hm,

193

cnh th tiu ri anh gi tay ln tri h ho ton dn hy hy dit ln sng c ti ca ch c. Li din t ca sinh vin ny lm nhiu k cm ng, nhng lm ti bun ci. V c l nhiu lnh t sinh vin Hu thi bit r thc cht ca sinh vin kia. Thi gian u tranh, anh ta ch tham gia cm chng. Ngc ti anh ta cha tng nm. Cnh d man anh cha tng chng kin, tham d. Anh khng h c mt Cha T m, sut thi gian ngi cha ny b phong ta. Cm Chay anh khng h n nh rt nhiu bn b Quc Hc, ng Khnh. y vy m anh ni nng nh tht, din t nh tht. Hi ng Tng Lnh Cch Mng rt thnh cng trong vic s dng ng li tuyn truyn ny, nhng h khng ng, nhng lnh t sinh vin thc s, thi xa ri h, mt nim tin tng ni h. Ti khng c c g vi sinh vin kia, nhng phi ghi li iu ny, cho mi ngi thy rng, ngay nhng cng cuc b nh, nhng Tng lnh cch mng khng tm cch hon b chu ton, hung g nhng cng cuc ln. Bi vy, dn chng min Trung sng xa cch, m thm, s xa cch v m thm ng quan ngi, cho thy nhng bng n ln trong tng lai ng nh iu ti d on trc, nhng manh nha ca mt s phn khng chnh tr bt u hnh thnh t nhng thnh phn tr thc ca C a ti n s chn nn tt . Cho ti by gi, ti cng khng bit ng lc no thc y nhng cng s ca ti, hc tr ca ti bc vo hnh trnh phiu lu a t nc vn ri lon, li cng thm ri lon nh vy. Vo nm 1064 ti va chn hai mi lm tui Linh Mc. V khng cn nao nc g, li bun hoa thi i mnh ang sng, ti quyt nh khng t chc L Ngn Khnh to tt lm g, dng nh ti giu ht bn b thn thuc. Ti d nh nhn dp ny suy nghim v nhng chuyn tri qua trong i, nh mt tm gng thanh khit, ti mun soi li i mnh trong th thi. Tuy nhin nhng Gio S v sinh vin trong i Hc cng tm ra, h ko ti chc mng tht ng ngoi sc tng tng. Cm u s Gio S, sinh vin ti mng L Ngn Khnh ca ti l Bc S L Khc Quyn, lc by gi ang gi chc Khoa Trng Y Khoa, ng Quyn c mang theo mt bc Honh Phi bng g mt khc my ch Hn sn son thip vng: Thin M lng ton. Th thc lc by gi ti cm ng lm. S Gio S n ng nh vy, chng t sau cch mng mi giao ho gia chng ti vn bn cht, thm
194

thit. Tnh hnh mi ca chnh tr khng h nh hng n tnh thn thin trong Vin i Hc vi nhau. Ti cn cm ng hn lc Gio S L Tuyn vi mt ngi bn gi ti mng ti cng vi bc Honh Phi ghi my ch S sinh i ngha. Tuyn l hc tr ca ti, chn my ch ny, ti thy va kho va cm ng. Nhng sinh hot i Hc tr li bnh thng nh xa l iu lm ti hnh din. Mc d Si Gn hoc C Hu si sc nhng xo trn va ni r ln, va m thm, nhng trong Vin i Hc c Gio S ln sinh vin khng c xy ra chuyn chi. Ti hng duy tr i Hc ch duy nht c mt thin chc l pht huy vn ha thun ty. Chnh tr khng th t do vo tung honh hoc lng on trong lnh vc i Hc di quyn ti iu khin. Ngay thi gian u tranh chng ch Ng nh ti cng khng bao gi chp nhn cho cc Gio S v sinh vin chn i Hc lm a im tp trung xch ng. Mc d i ln c my Gio S thn tnh ti yu cu ti thay i quan im ny, ti nht nh t chi n cng. By gi sau cch mng ti cng mun khng kh i Hc Hu phi c bnh thng hn bao gi. Cuc tm kim v pht huy vn ha phi c tip tc. Bi vy d khng chng i nhng phong tro m sinh vin hc sinh tham d trc y, nhng ti cng khng chp nhn n bnh trng trong nhng lnh vc sinh hot i Hc. Th l ti khng cn hin din sinh hot ny hn l ngonh mt chp nhn nhng iu ngc hn vi ch trng vng mnh ca mnh. Lc by gi ti c nghe nhiu sinh vin rc rch ko v min qu, tham d nhng sinh hot cng ng vi nhng ngi dn ngho kh nh ht cho ng bo nghe, ni chuyn vi ng botm hiu ra, ti c bit nhng sinh vin ca ti tham d vo chng trnh bnh nh ca chnh quyn do Ph Th Tng Nguyn Tn Hon pht ng. Nhiu Gio S c ti gp ti yu cu ti c thi v s vic ny, nhng trong thm tm ti thy vic lm khng c g nguy hi, cn ng c v thm ln, tuy nhin ti ch im lng khng bc b, cng khng chp nhn.

195

Sinh vin lm g ngoi Khu Vin i Hc th lm, min vic hc hnh khng gin on, cc k thi khng n ni t, l tm trng thc nht ca bt c v no iu khin, coi sc ngnh gio dc. Ti ngh a s sinh vin Hu sau mt ma tranh u y nc mt v cam go h thc tnh. Nhn chung quanh t nc vn chng thay i bao nhiu, dn chng khng hng li bao nhiu, c l h nhn ra cuc cch mng khng th ngy mt, ngy hai l p c tt c, thay i tt c. Phi c mt cuc cch mng lu di mi hy vng em n nhng mc ch cao p m mi ngi mong mun. c mt cuc cch mng x hi hu hiu nh vy trc ht tui tr phi c cn bn vn ha, phi kin gan tm ti mi khng gp nhng cam go, tht bi Nhng Mu s ti Nhn, Thnh s ti Thin. n trn khng chu lng nhng k trn tc ti li ca Ngi. Khng kh im lm ch ko di mt thi gian, nh ti d on trc y, n ti giai on bng dy. Hu C thn yu, mnh t trm mc nghn nm ca dng sng Hng ang chun b bc ti mt chuyn mnh khc kinh khng hn, khng ch ngn hn nh cuc tranh u c mu v nc mt trc y, n ko di hn v to thm nhng xo trn cho mt chnh ph, mt quc gia ang i u vi k th gh gm ca th k: Cng sn. Ti tng qua thi gian ni sng c, nhng k thc thi Hu hc c m kinh nghim, hiu th no l lm dng chim ot, bt cng. Cu ni ca anh sinh vin ngy no chng ti cn nh r rng: Chng con chn nn. i mt bun ca anh ti cng nh nh inh ng ct. Khng nh lc ny n i thay, n b ri k hng suy ngh v n. Ti khng nh r phong tro chnh tr hu cch mng Hu c chun b t thi gian no, vi ng lc no thc y. Ti vn khng quan tm ti chnh tr, nn mun tm hiu lc ny tht kh khn. Tuy nhin ti c th ghi li y khng sai chy ci ngy m t chc nhn dn cu quc Hu hnh thnh, khi u cho giai on u tranh chng i mnh lit thi . iu m ti khng my qun ngi trc y khi gio dn H Nai ko v Si Gn biu tnh chng k th nay thc s l ng lu Hu, phong tro chnh tr mi ang c tnh o su ci h k th gia Pht T v gio dn Ky-t. Ngi ta c mun ngn chn cng khng cu vn li c na.

196

Trc , khi c dp gp g nhng Gio S hoc sinh vin trong Vin i Hc ti khoc lc cp n nhng xo trn xy ra ti Th Si Gn khng ngoi mc ch cho h thy rng: Nhng xo trn nh vy khng i n u, ch to thm nhng ng nhn, nhng mc cm gia ngi v ngi vi nhau. Mnh danh l xung ng i bnh ng, nhng bnh ng u thy, chia r hin hnh nguyn vn, nng nn. l iu bt hnh nht, ng ly lm ti suy ngm nht. Nhng ngi gp g ti pht biu nhng kin ng nht nh vy. Lc ti hn hoan v tin tng rng i Hc Hu phi c trng thnh thm v bnh trng thm. Tuy nhin khi hay tin phong tro chnh tr bt u hot ng, m nhng k khi xng chnh l nhng ngi cng s vi ti, lm cho ti bng hong khng t Thot u nhm hot ng chnh tr mang tn l Phong tro nhn dn cu quc qui t mt s Gio S nh L Tuyn, Mai Vn L, Cao Huy Thun, Tn Tht Hanh v do Bc S L Khc Quyn, Khoa Trng Y Khoa lm Ch Tch, nhng sau phong tro lan rng trong hng ng sinh vin Hu, thc s bin i Hc Hu lm mi trng hot ng chnh tr, tri hn vi nhng nguyn c ca ti. Gio S L Khc Quyn cn ngang nhin t vn phng ca phong tro trong Vin i Hc. H ly mi phng tin trong c s vn ha ny dng vo cc chng trnh chnh tr ca h. Ti c nghe mt vi sinh vin thn tn tng trnh li nhng hot ng ny, nhng ti khng tin, v mi hm no y L Khc Quyn, L Tuyn cn ti mng l Ngn Khnh ca ti bng my bc honh phi, mang nhng dng ch ch tnh Thin m lng ton, S sinh i ngha. Qua nhiu ln gp g ng Quyn cng nh ngi hc tr c ca ti L Tuyn qu hiu ngyn vng ca ti l gt hn nhng khng kh, nhng phong tro chnh tr ngoi ngng ca i Hc. Ti cn n cn tm s vi h rng, i Hc ch dng vo cng cuc kim tm v pht huy vn ha mi, gy dng v nui dng nhng Bc Hc cho tng lai, khng th em nhng th thnh qu ngn, nhng xo ng na vi vo lng on chi phi sinh hot hng thng . Hn nhng ngi no ht, chnh Quyn v L Tuyn l nhng ngi vn v nht trong vic ng h mc ch ca ti. Khng ng vt i sao di, ngy mt ngy hai h pht l mt b mt khc, ch trng khc, ti khi L Khc Quyn ch thn n gp ti v mi ti tham gia phong tro nhn dn cu quc lc mi thy thc s chn nn bng hong. Ti c gng gi vng tinh thn trong lc vi Quyn cu chuyn din ra trong vng thn thit bnh thn.

197

Ti im lng nghe Quyn trnh by v phong tro nhn dn cu quc, c l Quyn ni kh nhiu v mi vn , mi kha cnh. Nhng cho ti nay t i chng cn nh c g. Tuy nhin iu lm ti khng bao gi qun i, Quyn ng li yu cu ti ng h phong tro chnh tr ny. V ti thnh thc ni vi Gio S Ch Tch L Khc Quyn: - Cc anh lp phong tro chnh tr ti khng c quyn ngn cn. Nu lp phong tro tranh u t do dn ch cho qu hng, ti cng tn thnh l ng khc. Hn lc no ht anh thy qu hng ang cn nhiu hu thun nh bi hay i u vi ln sng cng sn Ti nhn mnh vi Bc S Quyn rng, t cch mt Linh Mc Vin Trng Vin i Hc khng cho php ti c kin r rng v phong tro chnh tr ca ng y. Ti cn nhc li lp trng c ca ti l tch ri chnh tr khi sinh hot i Hc v ni vi ng Quyn l ti khng chp thun vic pht ng phong tro trong gii sinh vin ca ti. Bc S Quyn c v bt bnh, ng ta bin dn mt vi l do bnh vc cho lp lun ca ng. Tuy nhin ti vn trm tnh ni: - Anh d bit m c ca ti l pht huy vn ha dn tc. Trc y ti nhiu ln ni vi cc anh rng chnh tr l nht thi vn ha mi trng cu. Nu i Hc mun trng cu, i Hc khng nn lm nhng chuyn nht thi. Cc anh ng vi ti v im trc, th by gi ti cng xin cc anh cho ti gi vng lp trng y. Bc S Quyn chng ch: - Trc y tnh th khc, chng ti chp thun lp trng ca Cha. By gi vi khng kh chnh tr mi, phi c sinh kh mi trong i Hc. Ti mm ci, c l n ci by gi chua xt lm, bun thm lm. - Ti xc nh vi anh mt ln na: Ti khng mun cho i Hc c ng phi chnh tr. Chng phi lc ny ti mi c ch trng lp trng ny m ngay t khi i Hc khai sinh, ti cng nhn mnh n lp trng ca ti. Khi no ti cn gi chc coi sc i Hc Hu, ti cn tranh u ti cng. Khng ng lc ny cc anh t vn phng ca phong tro i Hc m khng cho ti hay. Li khm xt sinh vin trc khi h vo trng na. l chuyn tri ngc vi khng kh Vin i Hc ny. Nu cc anh tip tc hot ng, cc anh gng tm ch khc t vn phng, xin tr i Hc cho ti ngay. Gio S L Khc Quyn ln ging:
198

- Cha ui chng ti i h? Ti lc u: - Khng phi ui. Anh ni qu. Ti ch yu cu cc anh tr li khng kh trm mc cho i Hc. Ti cha hiu r lm v phong tro ca cc anh, nhng c i ph v nhn thy nhiu khu hiu o Tng lnh, ng ha ngi Cng Gio vi Cn Lao. Ti l Cng Gio, nhng khng phi bt c ngi Cng Gio no cng l ng vin ng Cn lao ca ch c. Tp th Cn Lao khng xu, ch c c nhn xu m thi. Cho nn cc anh ng ln ln Cc anh cn phn tch ngi no tt, k no xu, ng ng ha tp th tn gio v Cn Lao, lm nh th khng t c mc tiu g, ch gy chia r gia tn gio ny v tn gio khc m thi. Ti cng nhn mnh vi ng Quyn: - Lc lng duy nht hin nay chng cng sn l Lc Lng Qun i. By gi cc anh nu ch danh nhng Tng lnh cm u Qun i kch. Hnh ng c khc no chng ta ph i bc thnh tr chng cng. iu khng th chp nhn c. t nc chng ta chm m bao nhiu nm. Khng th to c hi thun tin cho mnh t cn li ca qu m khn kh ny ri vo tay cng sn. Ti cn ni vi Gio S Quyn mt ln na l, ng ta hy di vn phng ca phong tro ra khi Vin i Hc ti khi ly lm tht tn v khng gi vng lp trng duy tr ca mnh. Gio S Quyn khng ni g. ng ta ng dy cng vi my Gio S i theo xin co lui. Ti tin ng Quyn ra tn ca. Tuy ng khng phn i nhng kin ca ti trong cuc mn m, nhng ti thy nt mt ng c v bun bun, v tc bc. Th thc ti ht sc khim tn trong cu chuyn vi mc ch duy tr ha kh gia nhng k cng tc hng ngy vi nhau. Vy m cu chuyn khng t th nhiu em li s nghi k, nu khng ni l bt bnh gia ti v Gio S Ch Tch L Khc Quyn. Trong lc Quyn lng lng ln xe, cc Gio S khc, trong phong tro chnh tr c l thng cm cho mc tiu ti thng ca ti, thn i ha hn vi ti rng, phong tro nhn dn cu quc khng kch tp th gio dn Ky-t na v ngng li mi chng trnh ng ha Cn Lao vi Cng Gio. Nhng Gio S ny on chc rng, h ch tranh y cho t do dn ch m thi.

199

S d ti gp h v nhng vn kch Tng lnh, t kh Cn Lao l v, ngay sau khi phong tro nhn sn cu quc hnh thnh, h ra mt t bo ly tn l Lp Trng lm c quan ngn lun. T bo t ngay nh in ca Vin i Hc di chn cu Bch H. V mi phng tin ca nh in ny, phong tro u xung cng vo vic n lot t bo ny. T nhng s u tin, nhng t bo ny vch mt ch tn nhng k h cho l Cn Lao c n, tay sai hoc Cng An Mt V ca ch c. Hu nh tt c nhng nhn vt nm nhng chc v t h tng c s nh X Qun n Tnh Thnh u l nhng mc tiu chnh cho h nguyn ra, mc du trn thc t, nhng k b ch trch ch l cng c mn hn ca ch Ng nh Dim. Qua t bo a phng ny, phong tro Nhn dn cu quc ca Gio S L Khc Quyn ln n gt gao ng Cn Lao, quan trng v nguy him hn na h cn dng nhng lun c ng ha ngi Cng Gio vi Cn Lao nng ct. To phong tro chng Cn Lao kch lit trn bo ch, vi mi phng tin, mi lp lun, h gy cm hn gia qun chng v gio dn C Hu. T Lp Trng cn nu ch danh nhng Tng lnh m h cho l con ca ch c kch. Xuyn qua s Tng lnh ny, h ch trch lun c tp th Qun i. Phi cng nhn rng (d ti bt ng vi ch trng ca phong tro nhn dn cu quc) cc Gio S tng cng tc vi ti t nhiu thnh cng. Dn chng Hu, a s ng h, c v cho mc tiu ca phong tro. Ngoi thnh ph, hng trm khu hiu vit trn nhng tm vi mu, ni dung chng ch nh Ng, chng Tng lnh nhan nhn khp ni, ti c nhng cu khu hiu ny t nhin thy tri tim mnh nn nao, qun tht. Du g i na, ch c k nh hon ton b trit h ri, khng kh cch mng v nhiu ngi khao kht mong ch cng ht. Gi y khng phi lc chng ta kch ln nhau, vch mt ch tn ln nhau, trit h uy tn ln nhau m l giai on cn phi to dng li, cng c li. Ch nh Ng sp , mang theo c cng trnh ca ng Dim li t con s khng, tt c ngun mch qu hng li phi khi i t con s khng bun thm . Mun thnh cng cu vt s suy tn ca qu cha t t, mt nhm ngi khng th gng mnh lm c cng vic i hi nhiu mc sng v can

200

m ny m tt c phi bt tay vi nau, qun i nhng k nim u bun, hng v bu tri tng lai ang m ra trc mt. C l khng ring g ti, nhiu ngi gii t m o gy yu ny u mong mun nh vy. Nhng khng hiu ti sao nhng ngi tr thc li hiu lch lc nh vy. Ti khng tin nhng cng s ca ti c tnh to ra mt tnh trng chia r, nhiu nhng thm cho qu hng. Hn bt c ngi no ht, nhng cng s ca ti c rt nhiu kinh nghim trong giai on chuyn tip va ri. Trong thm tm ti tin h s hiu bao qut vn kp thi dng li giai on khi u nhiu si bng. Tuy nhin, ch l s mong c o tng ca ti, khng nhng cng s vin thuc lnh vc i Hc Hu vi ti chng sot xt li cng cuc chng li Cn Lao m cng tin su hn na. Ngoi thnh ph, trong trng s, u u ti cng nhn thy s cm th v ni gin. Phong tro chnh tr ny cn lp thm nhng trm phng thanh cc Phn Khoa i Hc, cc ngi cha v ti ti h loan truyn nhng bi vit kch Qun i, Cng Gio, Cn Lao nng n. Ti khng hng n ma mc g ca ch Tng Thng Dim. Ti khng h bnh vc g ch ng y. Tuy nhin ti cng khng my hi lng khi thy phong tro kia c tnh ng ha ngi Cng Gio vi Cn Lao. Cn Lao cng c k tt ngi xu, khng phi tt c Cn Lao u xu ht. V vy trong bui gp g vi Gio S Quyn, ti thnh tht ni vi ng y iu ny.

45. Vnh bit Hu

Nhng nhng li khuyn co ca ti khng ch li g. L Khc Quyn, L Tuyn v ng bn vn tip tc cuc tranh u chnh tr ca h v vn chim c i Hc, gy ra nhiu xo trn. Ti cm thy bt lc i ph vi h, v qu chn nn ti ngh n vic t chc Vin Trng, cun gi ra i, t bit x Hu m ti tn tm phc v ngt 20 nm tri. Vo cui thng tm, mt hm v qu bc mnh v chn nn, ti tho n t chc, nhng ri li b vo hc bn vit. S d ti cn ngn ngi cha dt khot quyt nh l v i Hc cn nhiu vic cha lm xong, nhiu d tr cha c thc hin: i Hc Y Khoa vi vin tr ca Gia N i cha xy ct ht, i Ging ng ca i Hc Khoa Hc cng ang cn b d, i Hc S Phm va xy ct xong cha c chnh thc khnh thnh,
201

chng trnh xy ct Trung Tm K Thut ng An Cu vi s gip ca i Hc Standfort cha bt u. Vic hiu nh cc Chu bn Triu Nguyn khi cng t ba nm trc vi s cng tc ca Gio S Chen Ching Ho cng cha hon tt. Ngy 9 thng 9 ti vo Si Gn gp ng i S Anh xin gip cho i Hc Y Khoa mt vi Gio S v mt s dng c th nghim. T trc n nay ti lin lc my ln vi Ta i S Anh xin vin tr cho i Hc Hu nhng lun lun b t chi, ln ny ti hy vng thnh cng v ng i S Anh va mi ra thm Hu v ha hn gip , ti vo Si Gn mi c ba hm cng vic cha xong g th ngy 12 thng 9 xy ra v o chnh do nhm Phm Ngc Tho ch ng. Nhn c hi L Tuyn v L Khc Quyn cho phao n Hu rng ti vo Si Gn ln ny ch l c xy v trc tip tham gia vo cuc o chnh y, h hi hp sinh vin v Gio S li cng khai ln n ti v i ti phi t chc, phn ng cc Gio S v sinh vin phn i vic v cn mun ti li. Tuy th ngy 14 thng 9 ti nhn c mt in tn t Hu nh vo yu cu ti t chc, vin l rng s hin din ca ti i Hc Hu trong giai on hin ti khng cn thch hp v cn thit. nui sn nh rt lui t hai thng nay ri nn khi nhn c in tn y ca L Khc Quyn ng k vi L Tuyn, Tn Tht Hanh, Mai Vn L v mt vi Gio S khc, ti khng ngn ngi n o lp tc n gp Bi Tng Hun, lc mi c phe Pht Gio a ln lm Tng Trng B Quc Gia Gio Dc, v a cho ng ta ci th xin t chc m ti vit sn hai thng trc v lc vo Si Gn ti mang theo. Bi Tng Hun hnh nh sp t trc vi nhm cu quc Hu trc nn vui v chp nhn s t chc ca ti lin v vi hm sau k Ngh nh gii nhim cho ti v b nhim ti lm Gio S i Hc S Phm Si Gn. Lc chp nhn s t chc ca ti Bi Tng Hun c n: t hm na, lc no thun tin mi Cha tr li Hu lm l bn giao. Chng ti s t chc mt l tin a Cha tht trng th v s gn huy chng cho Cha t lng tri n cng lao Cha i vi i Hc Hu ni ring v nn gio dc ni chung. Ti t chi v khng tr li Hu lm l bn giao, ch nh mt ngi bn ra a sch v v c vo Si Gn thi. Ti khng tr li Hu, thc ra v khng mun gy xc ng cho nhiu ngi m ti bit chc l cn mn tic ti v cn mun cho ti li iu khin i Hc Hu. T ti sng trong im lng Si Gn, tuy nhin ti vn lun theo di nhng thng trm ca Vin i Hc Hu m ti coi nh l s nghip ln nht v thnh cng nht ca i ti, mt s nghip m ti phi vt v dy cng to dng, vun trng sut by nm, cu mong cho n c pht trin v mi mi tn ti vi non sng tn tui ti cng c mi mi gn cht vo. Linh Mc CAO VN LUN

202

203