Professional Documents
Culture Documents
ХИЙ ХАНГАМЖ
GASIFICATION
ХЭРЭГЛЭХ ХЇРЭЭ
Энэхїї нормыг байгалийн хий (хий болон газрын тосны орд газраас
олзворлож буй), 1,2 МПа–аас илїїгїй даралттай хий-агаарын холимог, 1,6 МПа–
аас илїїгїй даралттай шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийгээр хот, суурин газар
болон эдгээр хийг тїлшний зориулалтаар хэрэглэдэг хэрэглэгчдийг хангах
зориулалтаар шинээр барих болон єргєтгєх, шинэчлэн єєрчлєх хий хангамжийн
системийн зураг тєсєл зохиоход мєрдєнє.
1. ЕРЄНХИЙ ЗYЙЛ
1.1. Хий хангамжийн системийн зураг тєслийг зохиохдоо бїс нутаг, хот
суурин газруудын хий хангамжийн батлагдсан схем, батлагдсан схемгїй бол хот
суурин газрын ерєнхий тєлєвлєгєєг їндэс болгоно.
1.5. Хий хуваарилах станцаас гарч буй хий нь газар доорх шугаманд єгєгдєх
бол хийн температур хасах 10 0С-аас, газар дээрх болон газар дээгїїрх шугаманд
єгєгдєх бол тухайн бїсийн гадна агаарын тооцооны температураас багагїй
байвал зохино.
4
БНбД 42-01-04
2.2. Хий хангамжийн системийн хий дамжуулах хоолойг хийн даралтаас
хамааруулан доорх байдлаар ангилна. Yїнд:
- Дунд даралтын хийн хоолой - ажлын даралт нь 0.005 МПа (0.05 кг с/см2 )-
аас 0.3 МПа (3 кг с/см2) хїртэл;
- Бага даралтын хийн хоолой - ажлын даралт нь 0.005 МПа ( 0.05 кг с/см2)
хїртэл;
2.4. Барилга дотор угсрагдах хий дамжуулах хоолойн хийн даралт (хїснэгт
1)-д заасан хэмжээнээс илїїгїй байна.
Хїснэгт 1
5
БНбД 42-01-04
3. ХИЙН ТООЦООТ ЗАРЦУУЛАЛТ, ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН
ГИДРАВЛИК ТООЦОО
3.2. Орон сууц, нийтийн ахуй їйлчилгээний болон нийтийн хоолны газар,
талх, нарийн боовны їйлдвэр, тїїнчлэн эрїїл мэндийн байгууллагуудын жилийн
хийн зарцуулалтыг хїснэгт 2-т заасан дулаан зарцуулалтын нормоор тооцно.
Дулаан
Хий
Хий хэрэглэгчид зарцуулалтын
хэрэглээний
норм, МЖ
їзїїлэлт
(мян.ккал)
1. Орон сууцны байр
6
БНбД 42-01-04
2. Нийтийн ахуй їйлчилгээний газар
-Механикжаагїй боловч
хатаагчтай угаалгын газар хувцас -- х – 12600 (3000)
угаахад;
-Механикжсан угаалгын газар -- х – 18800 (4500)
хувцас угааж, хатаан индїїдэхэд;
Ариутгах камер:
-Уурын камерт хувцас, цагаан -- х – 2240 (535)
хэрэглэл ариутгахад;
-Халуун агаарын камерт хувцас, -- х – 1260 (300)
цагаан хэрэглэл ариутгахад;
7
БНбД 42-01-04
3.3 Хот, суурин газрын ерєнхий тєлєвлєгєєний зураг тєслийг зохиохдоо хийн
шаталтын дулаан 34 МЖ/м3 (8000 ккал/м3) байхад хий хэрэглээний томсгосон
їзїїлэлтийг 1 хїнд нэг м3/жил гэж авч болно.
Хїснэгт 3
Хийн оргил цагийн итгэлцїїрийг хий сїлжээ нь бие даасан систем болоод
бусад системтэй холбоогїй хийн хангамжийн бїс бїрээр ялгавартай тооцвол
зохино.
Ахуйн хэрэгцээний хийн зарцуулалтын оргил цагийн итгэлцїїрын утгыг хий
хангамжид хамрагддаг хїмїїсийн тооноос хамааруулан /хїснэгт 4/, харин халуун
8
БНбД 42-01-04
ус, угаалгын ба нийтийн хоолны газар, талх, нарийн боовны їйлдвэрийн хий оргил
цагийн итгэлцїїрийг /хїснэгт 5/-д тус тус їзїїлсэн болно.
Хїснэгт 4
Хїснэгт 5
Халуун ус 1/2700
Угаалгын газар 1/2900
Нийтийн хоолны газар 1/2000
Талх, нарийн боовны
їйлдвэр 1/6000
Тайлбар: Халуун усны болон угаалгын газрын хувьд хийн
зарцуулалтын оргил цагийн итгэлцїїрийг халаалт,
агааржуулалтын хэрэгцээний хийн зарцуулалтыг оруулан авсан
болно.
3.10. Тусдаа байрласан орон сууц, олон нийтийн барилгын хувьд хийн
цагийн тооцооны зарцуулалт /Qhd, м3/цаг/-ыг хэрэглээний нэгэн зэргийн
9
БНбД 42-01-04
итгэлцїїрийг тооцсон бїх хий багаж хэрэгслийн нэрлэсэн хэрэглээний нийлбэрээр
тооцно.
m
ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ
4.2. Хот, суурин газрын нутаг дэвсгэрт тавигдах гадна хий дамжуулах
хоолойн зураг тєслийг суурин газрын топографын зураг дээр ГОСТ 21.610-85-д
заасан масштабаар гїйцэтгэнэ. Суурин хоорондын хий дамжуулах хоолойн
зургийг М 1:5000 масштабтай зураг дээр гїйцэтгэж болно. Саад бартаагїй газрын
гадаргуу дээгїїр тавигдах хий дамжуулах хоолойн хэсгийн шугамын дагуух
огтлолыг зураг тєсєлд заавал їзїїлэх шаардлагагїй.
4.3. Суурин газрын нутаг дэвсгэрт, хий дамжуулах гадна хоолойг БНбД 30-
01-03-ын шаардлагын дагуу ихэвчлэн газар доогуур тавихаар тооцох хэрэгтэй.
Орон сууцны хороолол дотор барилгуудын хооронд, мєн шугамын тодорхой
хэсгийг газар дээр болон газрын дээгїїр ил тавихыг зєвшєєрнє.
10
БНбД 42-01-04
Їйлдвэрийн нутаг дэвсгэрт хий дамжуулах хоолойг СНиП II-89-80* -ын
шаардлагад нийцїїлэн ихэвчлэн ил тавьдаг.
4.4. Хий дамжуулах газар доорх шугамын явах чиглэлийг ГОСТ 9.602-89-ын
шаардлагад нийцїїлэн хєрсний зэврэлтийн идэвхжил, сарнисан гїйдэл байгаа
эсэхтэй уялдуулан сонгох хэрэгтэй.
11
БНбД 42-01-04
ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ГАЗАР ДООРХ ХООЛОЙ
4.13. Хий дамжуулах газар доорх, газар дээрх шугам хоолойноос хэвтээ
чиглэлээр барилга, байгууламж (Хий хуваарилах цэгээс бусад) хїртэлх хамгийн
бага зайг БНбД 30-01-03-ын заалтыг їндэслэн авах хэрэгтэй. Хий хуваарилах
цэгийн байрнаас гарах, орох хий дамжуулах хоолой хїртэл зайг тусгайлан
тогтоохгїй болно.
0.6 МПа хїртэлх даралттай хоолойн хувьд хий дамжуулах хоолой барилгын
хооронд болон арк доогуур гарах їед зай талбай хїрэлцэхгїй тохиолдолд
шугамын тодорхой хэсэгт болон 0.6 МПа-аас дээш даралттай хоолойн хувьд
тусдаа байрласан туслах байгууламж хїртэлх зайг БНбД 30-01-03-д зааснаас 50
хїртэл хувиар багасгахыг зєвшєєрнє.
Эдгээр тохиолдолд ойртсон хэсгїїд болон энэхїї хэсгээс хааш хаашаа 5 м
зайд дараах арга хэмжээг авсан байвал зохино. Yїнд:
-холбоосгїй буюу цахилгаан гагнууран холбоостой боловч холбоосыг
їйлдвэрлэлийн шалгах аргаар 100% шалгасан, эсвэл гагнууран холбоосыг
шалгаагїй бол хоолойг тусгай гэр хоолой дотор байрлуулсан байх,
-бїх гагнаасуудыг їл эвдэх сорилоор шалгасан байх.
Хий дамжуулах хоолойноос бохирын шугам хїртэлх хамгийн бага зайг цэвэр
усны хоолой хїртэлх зайтай адилаар авахыг зєвшєєрнє.
Хий дамжуулах хоолойноос нарийн тємєр зам хїртэлх зайг БНбД 30-01-03-д
заасны дагуу авна.
Хий дамжуулах хоолойноос газрын тос болон болон хий дамжуулах хоолой
хїртэлх босоо болон хэвтээ чиглэл дэх хамгийн бага зайг СНиП 2.05.06-85*-д
заасан шаардлагад нийцїїлэн авбал зохино.
0.6 МПа болон тїїнээс дээш даралттай суурин хоорондын хий дамжуулах
хоолойноос ерєнхий сїлжээний тємєр зам хїртэлх (гадаргуугын тївшинд буй
тємєр замын рельс, тємєр замын далангийн зах буюу сэтлээсийн ирмэг) зайг 50м-
ээс доошгїй авах хэрэгтэй. Зай талбай хїрэлцэхгїй нєхцєлд дээрх зайг БНбД 30-
01-03-д заасан зай хїртэл багасгаж болно. Гэхдээ энэ хэсэгт хий дамжуулах
хоолойг 2 м-ээс доошгїй гїнд тавих буюу хоолойны зузааныг тооцоот зузаанаас 2-
3 мм илїї байлгаж, бїх холбоосуудыг їл эвдэх сорилоор бїрэн шалгасан байх
ёстой.
4.14. Нэг сувагт 2 болон тїїнээс дээш хий дамжуулах хоолойг нэг ижил
эсвэл єєр єєр тївшинд байрлуулж болно. Хоолой хоорондын зай нь хий
дамжуулах хоолойн угсралт, засвар хийх нєхцлийг урьдчилан тооцсон байна.
4.16. Газар доорх хий дамжуулах хоолой дулааны шугамтай болон холбооны
сїлжээ бусад сувагтай огтлолцох бол тусгай гэр хоолойд угсарна. Гэр хоолойн
їзїїрийг огтлолцох байгууламжийн гадна хананаас хоёр тийш 2 м-ээс багагїй
илїї гаргах ба огтлолцох байгууламжийн гадна хананаас хоёр тийшээгээ 5 м-ээс
доошгїй зайд байгаа хоолойн бїх залгаасыг їл эвдэх сорилоор шалгасан байвал
зохино.
4.17. Хий дамжуулах хоолойг 0,8 м-ээс доошгїй гїнд хоолойн буюу гэр
хоолойн дээд ирмэг хїртэл суулгавал зохино.
4.19. Барилгын хана нэвтлэн орох хий дамжуулах хоолойг гэр хоолой дотор
суулгаж єгєх хэрэгтэй.
13
БНбД 42-01-04
Хана, гэр хоолой хоёрын хоорондох зайг уртын дагуу сайтар чигжиж єгвєл
зохино.
Гэр хоолойн їзїїрїїдийг уян зєєлєн материалаар чигжиж єгєх
шаардлагатай.
Даац авах чадвар нь 0.025 МПа -аас бага буюу барилгын хог хаягдалтай
хєрс болон ялзмагтай газар сувгийн доорх суурийг їжилгїйжїїлсэн дэр мод,
бетон дэр, гадсан суурь эсвэл хайрга, чулууг нягтруулан чигжиж хєрсийг хїчитгэх
шаардлагатай. Энэ тохиолдолд хоолойн доор дэвсгэр хийх, булах ажиллагааг энэ
заалтын эхний хэсэгт заасны дагуу хийвэл зохино.
14
БНбД 42-01-04
4.23. Їйлдвэрийн эдэлбэр газарт суурилуулах газар дээгїїрх хий дамжуулах
хоолой болон эдгээр хоолойд зориулсан тулгууруудын зураг тєслийг СНиП II-89-
80* ба СНиП 2.09.03-85 -ын шаардлагыг їндэслэн зохиох хэрэгтэй.
4.26. Yйлдвэрлэлийн бус олон нийтийн барилга, орон сууцны байрны балкон
болон цонхны доор байрлуулах хий дамжуулах хоолойд салдаг холбоос хийхийг
хориглоно.
4.27. Газар дээгїїрх, газар дээрх болон газар доорх хий дамжуулах хоолойн
газраас гарах, газарт орох хэсгийн зураг тєслийг хийхдээ орчны температурын
єєрчлєлтийг їзїїлэх боломжит нєлєєллийн дагуу деформацын їйлчлэлийг
тооцох шаардлагатай.
4.29. Газар доорх хоолойн газраас гарах, газарт орох хэсгийг гэр хоолойд
угсарна.
15
БНбД 42-01-04
4.33. Газар дээрх хоолой, инженерийн бусад сїлжээнээс газар дээрх, газар
дээгїїрх хий дамжуулах хоолойнууд хїртэлх зайг тэдгээрийн засвар їйлчилгээ,
угсралтыг гїйцэтгэх боломжтой байхаар сонговол зохино.
4.35. Хийн газар дээрх хоолойн тулгууруудын хоорондох зайг СНиП 2.04.12-
86-ийн шаардлагад тохируулан сонгох хэрэгтэй.
Хїснэгт 6
4.39. Усан саадыг давуулан усан доогуур хий дамжуулах хоолойг тавихыг
усны хайгуул, инженер геологийн болон топографын хайгуулын їр дїнгийн їндсэн
дээр шийдвэрлэвэл зохино.
4.40. Голын усан доогуурх гарцыг налуу боловч усанд угаагдан идэгдэхгїй
эрэг бїхий тогтуун урсгалтай усан цїнхэлтэй голын хамгийн нарийн хэсгээр
тавихаар тооцоолбол зохино. Гэхдээ усны урсгалын динамик тэнхлэгт
перпендикуляр чиглэлээр хадархаг хэсгээр дайрахааргїй сонгох хэрэгтэй.
4.41. Усан саадын єргєн нь 75 м-ээс илїї байвал хий дамжуулах хоолойг
салаа бїр нь тооцоот хэрэглээний 0.75–ын єнгєрїїлэх чадвартай хоёр салаатай
байхаар тооцоолох хэрэгтэй.
Харин хоёр дахь (нєєц) салааг доорх нєхцєлд тавихгїй байхаар тооцоолж
болно. Yїнд:
4.43. Гїїрнээс усан саадыг гатлах усан доогуурх болон усан дээрх хий
дамжуулах хоолой хїртэлх хамгийн бага зайг хэвтээ чиглэлд (Хїснэгт 7)-д
зааснаар авбал зохино.
4.44. Усан доогуур тавих хий дамжуулах хоолойн хананы зузааныг тооцоот
зузаанаас 2 мм-ээс илїї, 5 мм-ээс илїїгїй байхаар авбал зохино. Диаметр нь 250
мм-ээс бага хоолойн хувьд хєвєлтийг багасгахаар хоолойн зузааныг дээр
зааснаас илїї авч болно.
17
БНбД 42-01-04
4.45. Усан доорх хоолойн уртыг тодорхойлох хий дамжуулах хоолойн хилийг
їерийн усны дээд тївшингийн 10%-ын дїїрэлттэй байх їеийн голын єргєнєєр
тооцох хэрэгтэй. Хоолойн бєхлєх арматурыг энэ хилийн гадна хийвэл зохино.
Хїснэгт 7
адил 5 20 5 20
· Єндєр ба дунд
даралттай
Усны татамын хэсэг дэх хий дамжуулах хоолойн хоорондох зайг хоолойн
шулуун хэсэг дэх зайтай адилаар авбал зохино.
4.47. Усан доогуурх хий дамжуулах хоолойг тавихдаа усан саадын ёроолыг
ухан гїнзгийрїїлж суулгах хэрэгтэй. Усан доогуурх тогтворжуулсан хоолойн дээд
тївшинг голыг ёроолоос 0.5 м доор байхаар, усан онгоц явдаг буюу сал урсгадаг
голын хувьд барилгын ажил дууссанаас хойш 25 жилийн хугацаанд усанд
угаагдан хїрэхээр тооцсон тївшингээр тодорхойлогдох тєлєвлєсєн ёроолоос 1 м
доор байхаар тооцож авбал зохино.
Усан онгоц болон сал явдаггїй голын хувьд, тїїнчлэн хадтай хєрсний хувьд
усан доогуурх хоолойн суулгалтын гїнийг багасгаж болно. Гэхдээ ямарч
тохиолдолд тогтворжуулсан хоолойн дээд хязгаар нь хоолойн тооцоот
18
БНбД 42-01-04
ашиглалтын хугацаанд угаагдан доошилж хїрэх тївшингээс доор байхаар
тооцсон байвал зохино.
4.48. Усны ёроол дах сувгийн єргєнийг ёроолын хєрсний шинж чанар, усан
саадын байдал, усан доогуурх шинжилгээний шаардлага зэргээс хамааран сонгох
хэрэгтэй.
4.50. Усан доогуур тавих хий дамжуулах хоолойг гэмтлээс хамгаалах арга
хэмжээг тооцон тусгасан байвал зохино.
4.51. Усан онгоц явдаг болон сал урсгадаг голын хоёр эрэг дээр таних
тэмдгийг байрлуулах хэрэгтэй. Усан саадын гарцын хил дээр тусгай таних
тэмдгийг, хэрвээ саадын єргєн 75 м хїртэл бол нэг эрэг дээр, 75 м-ээс дээш бол
хоёр эрэг дээр хєдєлгєєнгїй тэмдэгт байрлуулах хэрэгтэй.
4.52. Усан дээгїїрх хий дамжуулах хоолойн єндрийг (хоолойн болон суурийн
байгууламжийн доод талаас) дараах байдлаар авах хэрэгтэй. Yїнд:
-цєн тїрэх боломжтой усан онгоц явдаггїй сал урсгадаггїй гол, жалга гуу,
шуудууны хувьд – цєнгийн хаялбарын дээд цэгээс буюу їерийн усны дээд
тївшингээс дээш 0.2 м–ээс багагїй,
-хэрвээ эдгээр голоор цєнгєєс гадна унанги мод урсдаг бол - їерийн усны
дээд тївшингээс дээш 1 м –ээс багагїй,
-усан онгоц явдаг болон сал урсгадаг голын хувьд – гїїрэнд тавигдах їндсэн
шаардлага болон усан онгоц явдаг голын гїїрний доорх хэмжээсїїдийн тєслийн
шаардлагад зааснаас багагїй зэрэг болно.
4.53. Хий дамжуулах хоолой нь тємєр зам, автозамтай огтлолцон гарах бол
тїїнийг 90 градусын єнцгєєр огтлолцохоор тєлєвлєнє.
Хийн газар доорх хоолойн тємєр замтай огтлолцох хэсгийн хамгийн бага
зайг дараах байдлаар авах хэрэгтэй. Yїнд:
-гїїр, хоолой шугам, явган хїний гїїр, газар доогуурх гарц болон тємєр
замын газар доогуурх (олон хїн цуглардаг) гарц хїртэл – 30 м,
-замын сум (хєдєлгєєнт хэсгийн эхлэл, тєгсгєл, зам тємєрт кабель залгах
хэсэг) хїртэл –тємєр замд 10 м,
19
БНбД 42-01-04
Хий дамжуулах хоолой тємєр замтай огтлолцох хэсэгт тусгай таних тэмдэг
тавих зайлшгїй шаардлагатай бол асуудлыг холбогдох байгууллагуудтай
зєвшєлцєн шийдвэрлэнэ.
4.54. Хийн бїх тєрлийн даралттай газар доорх хоолой нь тємєр зам, улсын
чанарын авто зам болон хотын дотор хурдны замтай, тєв гудамжуудтай, хотын
ерєнхий зориулалтын замтай огтлолцох хэсэгт хий дамжуулах хоолойг ган гэр
хоолой дотор байрлуулбал зохино.
Тєв зам болон дїїргийн зориулалттай зам, ачаа тээврийн зам, тїїнчлэн
орон нутгийн чанартай зам зэрэгтэй огтлолцох хий дамжуулах хоолойд ашиглах
гэр хоолойн хийцийг зураг тєслийн байгууллага замын ачаалалтай уялдуулан
шийдвэрлэнэ. Ингэхдээ бат бєх чанар, эдэлгээний хугацаа нь адил металл бус
хоолой ашиглаж болно.
Гэр хоолойн їзїїрїїдийг сайтар чигжиж єгєх хэрэгтэй. Гэр хоолойн нэг
їзїїрт хамгаалалтын тоноглол руу гарсан хяналтын хоолой угсарна. Харин суурин
хоорондын хий дамжуулах хоолойд бол далангийн захаас 50 м-ээс доошгїй
зайтай гарсан хий сорьц авах зориулалттай тоноглол бїхий хаях янданг
тєлєвлєнє.
Гэр хоолой болон хий дамжуулах хоолой хоорондын дотор зайд хий
хангамжийн системийн їйлчилгээнд зориулагдсан холбооны ашиглалтын,
телемеханик удирдлагын, телефоны кабель болон цахилгаан хамгаалалтын
кабель зэргийг суурилуулахыг зєвшєєрнє.
4.55. Гэр хоолойн їзїїрїїдийг доор дурьдснаас багагїй зайтай гаргаж єгєх
хэрэгтэй. Yїнд:
4.56. Тємєр зам, автозамын доогуур хий дамжуулах хоолой тавих гїнийг
хєдєлгєєний аюулгїй байдлыг хангах зорилгоор тухайн хєрсний онцлог, барилга
їйлдвэрлэлийн ажлын аргаас хамааран сонгох хэрэгтэй.
Гэр хоолойн дээд талаас тємєр замын далангийн суурь, замын хучилтын
тївшин, эсвэл зам нь далантай бол далангийн суурь хїртэлх гїний хамгийн бага
зайг дараах байдлаар авна. Yїнд:
20
БНбД 42-01-04
ил аргаар ажлыг гїйцэтгэх бол -1 м,
-усан саадыг хоёр буюу тїїнээс дээш салаагаар нэвтрэх їед, тїїнчлэн
саадын єргєн 75 м-ээс дээш байхад ганц салаагаар нэвтрэхэд,
-хэрвээ хий хуваарилах хоолойн салаан дээр хий хуваарилах цэг хїртэл 100
м-ээс холгїй хаалтын тоноглол байвал, їйлдвэрийн хий хуваарилах цэгийн оролт
дээр,
21
БНбД 42-01-04
4.59. Гадна хий дамжуулах хоолой дээрх таслах тєхєєрємжийг худагт, газар
дээрх хайрцагт (шкаф) буюу хашаанд, барилгын хананд байрлуулах хэрэгтэй.
Гадна хий дамжуулах хоолой дээрх таслах тєхєєрємжийг худаг, газар дээрхи
хайрцагт байрлуулахдаа гал, тэсрэлтээс хамгаалах арга хэмжээг урьдчилан авна.
Тээврийн хэрэгсэл зорчих хэсэггїй, явган хїний замгїй газар худгийн таглааг
газраас дээш байхаар байрлуулах хэрэгтэй.
-нам даралттай хий дамжуулах хоолойд хэвтээ чиглэлд – 0.5 м-ээс багагїй,
22
БНбД 42-01-04
4.65. ХХЦ-ийн байрны хий дамжуулах хоолойн оролт, гаралт дээрх таслах
тєхєєрємжийг хий хуваарилах цэгээс 5-100 м-ийн зайтай байрлуулахаар тооцвол
зохино.
4.66. 4.58. зїйлд заасны дагуу усан саадын гарц дээр суурилуулах таслах
тєхєєрємжийг цєнгийн болон унангийн хаялбарын дээд тївшин ба їерийн усны
дээд тївшингээс 10%-ын дээш байхаар, харин уулын голын хувьд їерийн усны
дээд тївшингийн 2%-ын дээш байхаар голын эрэг дээр байрлуулах хэрэгтэй.
Гэхдээ тойрог хэлбэрийн хий дамжуулах хоолойд голын хоёр эрэг дээр, мухар
хоолойд хий эх їїсвэр (хий урсгалын хувьд) талын эрэг дээр байрлуулбал зохино.
-мухар хий дамжуулах хоолойн хувьд – огтлолцох газар хїртэл 1000 м-ээс
илїїгїй зайд хий эх їїсвэр талд нь,
4.69. Худгийн хана нэвтлэн гарах хий дамжуулах хоолойн хэсгийг гэр хоолой
дотор суулгаж єгєх хэрэгтэй.
23
БНбД 42-01-04
баримт бичиг, энэхїї дэд бїлгийн шаардлагад нийцїїлэн зураг тєсєлд тусгавал
зохино.
4.73. Хэмжилт хяналтын цэгийг суурин газрын доторх газар доорх хоолойд
200 м –ээс илїїгїй хоорондын зайтайгаар, суурин газрын гадна 500 м-ээс багагїй,
тариалангийн талбайд зураг тєслєєр байрлуулах хэрэгтэй. Yїнээс гадна газар
доорх хий болон бусад инженерийн сїлжээний металл (хїчний кабелиас бусад)
хоолойтой, цахилгаанжуулсан тээврийн хэрэгслийн тємєр замтай (2-оос дээш
тємєр замтай огтлолцвол 2 талд нь) огтлолцох газарт, 75 м-ээс єргєнтэй усан
саад даван гарах газарт хэмжилт хяналтын цэгийг байрлуулбал зохино.
-хий дамжуулах хоолойн газраас болон хий хуваарилах цэгээс гарах гаралт,
оролт дээр, инженерийн сїлжээ болон барилгын металл хийц дамжин газартай
цахилгаан холбоо їїсэх боломжтой барилгын оруулга дээр, сарнисан гїйдлийн
їїсгэгч болохуйц байгууламжийн оруулга дээр,
Хийн газар доорх хоолойг газрын гадаргуу дээр гарах хэсэгт хий дамжуулах
хоолойг тулгуур, хийцээс цахилгаан тусгаарлагч болгон фланцан тусгаарлагчийн
оронд тусгаарлагч жийргэвч ашиглахыг зєвшєєрнє.
4.76. Фланцан тусгаарлагчийг хийн гадна хоолойд 2,2 м-ээс илїїгїй єндєрт,
хаалга, цонхны рамнаас 4.63. зїйлийн хаах хэрэгслийн хувьд заасан зайтай
адилаар болон худаг дотор байрлуулахаар тєлєвлєх хэрэгтэй. Худаг доторх
фланцан тусгаарлагчийг тїїнийг тойруулан холбоход зориулсан (худагт ажил
гїйцэтгэх їед) контактын хэрэгслээр хангасан байвал зохино. Гэхдээ контактын
хэрэгслийг худгийн гадна байрлуулан холбоос ашиглан залгах хэрэгтэй.
24
БНбД 42-01-04
4.78. Шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийн агуулах савнаас цахилгаан
химийн хамгаалалтын тєхєєрємж болон тїїний авалцах холболтын хэрэгсэл
хїртэлх зайг 5 м –ээс доошгїй байхаар авах хэрэгтэй.
4.82. Энэхїї дэд бїлэгт полиэтилен хоолойгоор хийсэн газар доорх хоолойн
(цаашид энэ дэд бїлэгт хий дамжуулах хоолой гэнэ) шинээр болон шинэчлэн
засварлах зураг тєсєл хийхэд мєрдєх нэмэлт шаардлагыг оруулсан болно.
Энэхїї дэд бїлгийн шаардлага нь хийн газар доорх муудсан металл хоолойг
тїїний дотуур полиэтилен хоолойг сївлэх аргаар шинэчлэн засварлахад мєн
хамаарагдана.
4.84. Хотын дотор тавих полиэтилен хий дамжуулах хоолойг тусгай гол,
дугуй, хїрд зэрэгт ороосон хоолойгоор хийх хэрэгтэй.
Хїснэгт 8
25
БНбД 42-01-04
-гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 450С хэмээс бага бїсэд,
Эрсдэл бїхий газар буй хий ил (ган дотор бус) полиэтилен хоолойг механик
гэмтлээс хамгаалах (металл гэр, тємєр тор, тємєр бетон хавтан зэрэг ашиглах)
хэрэгтэй.
4.93. 1:5 болон тїїнээс дээш налуу газраар тавигдах хий дамжуулах
хоолойнуудын хувьд сувгийг усанд угаагдаж нурахаас сэргийлсэн арга хэмжээг
урьдчилан авах хэрэгтэй. Хий дамжуулах хоолойг 1:2 –оос илїї налуу тавихыг
хориглоно.
4.94. Ерєнхий сїлжээний тємєр зам, тєв (I, II зэрэглэлийн) автозам огтлон
гарах, хурдны зам, хотын тєв замууд доогуур, тїїнчлэн 25 м-ээс илїї єргєнтэй
усан саад, III зэрэглэлийн намагтай (СНиП III-42-80 –ын ангилал) газарт ган
хоолой тавих хэрэгтэй.
4.95. Yйлдвэрийн газрын тємєр зам, бїх ангилалын (4.94. зїйлд зааснаас
бусад) автозамтай огтлолцох газар болон суурин газрын доторх бїс нутгийн
болон орон нутгийн зам, тээврийн зам доогуур гарах хэсэг тїїнчлэн гаргуул,
хонгил, сувагтай огтлолцох хэсэг, худгийн хана нэвтлэн гарах хий дамжуулах
хоолойн хэсгийг металл гэр хоолойд хийх хэрэгтэй. Дээр дурьдсан газарт
полиэтилен хоолойг металл хоолойд сївлэх аргаар тавьсан бол нэмэгдэл гэр
хоолой хэрэглэх шаардлагагїй.
4.96. Огтлолцлын хэсгийн гэр хоолойн урт, суурилуулах гїний хэмжээ зэрэг
нь 4.16, 4.53-4.45-ын шаардлагыг хангасан байх ёстой. Гэхдээ полиэтилен
хоолойг суулгах гїн нь ямарч тохиолдолд 1.0 м-ээс багагїй, агаарын тооцооны
температур нь хасах 40-450С хэм бол 1,4 м-ээс багагїй байвал зохино. Худгийн
хана нэвтлэн гарах гэр хоолойн урт нь хананаас тал бїрт 2 см илїї байх хэрэгтэй.
4.97. Гэр хоолойд хийх болон хуучин хоолойд сївлэх полиэтилен хоолой нь
уртаас хааш хаашаагаа 5 м-т, хуучин хоолойн хэмжээнд ямар нэгэн холболт,
залгаасгїй байвал зохино. Энэ шаардлагыг биелїїлэх боломжгїй бол оёдолгїй
полиэтилен хоолойг халаагчтай ханцуйвчин холболтоор холбож бїх холбоосыг
механик аргаар шалгаж ашиглахыг зєвшєєрнє.
4.99. Хий дамжуулах хоолой хєдєє орон нутгийн шороон замтай болон
суваггїй тавигдсан инженерийн сїлжээтэй огтлолцох хэсгийн ба хєдєєгийн суурин
доторх хий дамжуулах хоолойд гэр хоолой хэрэглэх эсэх, тїїний хийц ямар
байхыг зураг тєслийн байгууллага єєрсдєє шийдвэрлэнэ. Энэ тохиолдолд зам
доогуурх хоолойн гїн нь 1.5 м-ээс доошгїй байх ба асбоцемент болон полиэтилен
хоолойгоор гэр хоолой хийхийг зєвшєєрнє.
Оруулгын хийц, тєрлийг зураг тєслийн дагуу буюу журмын дагуу сонговол
зохино.
4.102. Нэг сувагт хоёр буюу тїїнээс олон полиэтилен хоолой угсрах,
тїїнчлэн полиэтилен ба ган хоолойг хамт угсрахыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд
хоолой хоорондын зайг хоолойн засвар, угсралтын ажлыг чєлєєтэй хийх
боломжийг хангахаар сонговол зохино.
Хий 0.6 МПа хїртэл даралттай полиэтилен хоолойг ган хоолойтой залгахдаа
салдаг (фланцан) болон їл салдаг (зєрїїлэн гагнах г.м.хїчжїїлсэн хэлбэрийн)
аргуудыг ашиглах хэрэгтэй. Салдаг залгаасыг зєвхєн худаг дотор, салдаггїй
залгаасыг худагт буюу хєрсєнд байрлуулбал зохино. Компенсатор болон хаалтгїй
ганц фланцан залгаасыг металл гэр хоолойтойгоор хєрсєнд байрлуулж болно.
Хий 0.3 МПа даралттай полиэтилен хоолойд салдаггїй энгийн залгаасыг
хэрэглэвэл зохино.
28
БНбД 42-01-04
Суурин хоорондын хий дамжуулах полиэтилен хоолойн эргэлтийг хоолойн
байрлалаас їл хамааран полиэтилен холбох хэрэгсэл байхгїй тохиолдолд нь 63
мм хїртэлх диаметртэй хоолойд хоолойн гадаад диаметрээс 25 дахинаас багагїй
радиусаар нугалан ашиглахыг зєвшєєрнє.
150 м-ээс дээш урттай хэсэг бїрт хийн алдагдлыг тодорхойлогч хэрэгсэл
байрлуулбал зохино.
- хийгээр хангаж буй барилгын гадна хананд тусгай хайрцагт буюу тусдаа
суулгасан їл шатах материалаар хийсэн тулгуур дээр,
30
БНбД 42-01-04
зориулалтын барилгын суурийн давхарт болон зоорийн давхарт байрлуулахыг тус
тус хориглоно.
5.3. Хот доторх тусдаа байрласан (хайрцаг дотор ба тулгуур дээр) хий
зохицуулгын цэгийг орон сууцны хорооллын ногоон байгууламжийн дотор хїснэгт
10-д заасан зайд байрлуулбал зохино. Yйлдвэрийн болон їйлдвэрлэлийн
зориулалттай талбай дахь хий зохицуулгын цэгийг байрлуулахдаа СНиП II-89-80*-
ын шаардлагыг ханганх хэрэгтэй.
Хїснэгт 10
5.4. Цаг агаарын нєхцєл нь боломжтой бол хий зохицуулгын цэгээс зарим
тоноглолыг (хаалт, шїїлтїїр г.м.) гадагш гарган байрлуулж болно. Хий
зохицуулгын цэгийн гадна байрласан тоноглол нь єєрийн хаалттай буюу хий
зохицуулгын цэгтэй нэгдсэн нэг хаалттай байх хэрэгтэй.
5.5. Хийн оролтын даралт нь 0,6 МПа -аас илїїгїй хий зохицуулгын цэгийг
гал тэсвэрлэлтийн I ба II зэрэглэлийн болон Г ба Д зэрэглэлийн єрєєнїїдтэй
їйлдвэрлэлийн байрны, тїїнчлэн тусдаа байгаа хий хангамжтай халаалтын,
угаалгын, хими цэвэрлэгээний болон бусад байгууллагын барилгын хажууд
зэрэгцїїлэн байрлуулж болно.
5.6. Шкафан доторх оролтын даралт нь 0,6 МПа -аас илїїгїй хий
зохицуулгын цэгийг хий хангамжтай їйлдвэрийн, хєдєє аж ахуйн, їйлдвэрлэлийн
шинжтэй нийтийн їйлчилгээний байгууллагын гал тэсвэршлийн зэрэг нь III-аас
доошгїй барилгын гадна хананд байрлуулж болох юм.
31
БНбД 42-01-04
Хий зохицуулгын цэгийг їйлдвэрийн барилгын гадна хананд байрлуулахдаа
хэвтээ чиглэлд хаалга, цонх зэргээс 0,3 МПа -аас бага даралттай хий хувьд 3 м-
ээс доошгїй, 0,3 МПа -аас 0,6 МПа хїртэлх даралттай їед 5 м-ээс доошгїй
байхаар, босоо чиглэлд 5 м-ээс доошгїй зайтай байхаар сонговол зохино.
0,3 МПа -аас бага оролтын даралттай хий зохицуулгын цэгийг орон сууцны
барилгын хананд байрлуулахыг зєвшєєрнє.
5.8. Хий зохицуулгын цэгийн байрыг халаах асуудлыг цаг агаарын нєхцєл,
дамжуулж буй хий чийгшил, хэрэглэж буй тєхєєрємжийн ба хяналт хэмжилтийн
багажны бїтэц зэргээс хамааран тодорхойлбол зохино.
5.9. Хайрцаг доторх хий зохицуулгын цэгийг халаахын тулд гал, тэсрэлтийн
аюулгїй байдлыг хангасан хий халаагч ашиглаж болно.
5.13. Нэг хий зохицуулгын тєхєєрємжєєс тус байранд боловч єєр єрєєнд
байрласан хийн тоноглолыг хийгээр хангахдаа дараах нєхцлийг хангасан
тохиолдолд зєвшєєрдєг. Yїнд:
33
БНбД 42-01-04
0,6 МПа –аас дээш оролтын даралттай, 5000 м3/цаг-аас дээш нэвтрїїлэх
чадвартай хий зохицуулгын цэгийн хувьд байпасын оронд тохируулгын нэмэгдэл
шугамын тоноглол хэрэглэх хэрэгтэй.
Тооцоот хамгийн их зарцуулалт нь 5000 м3/цаг болон тїїнээс дээш байх їед
тохируулагч халхавчийг їйлдвэрийн хий зохицуулгын цэг дэх тохируулгын
тоноглол болгон ашиглахыг зєвшєєрнє.
Q >0.0005 Qd , (3)
Q > Qn (6)
34
БНбД 42-01-04
Q - цагт нэгж хамгаалалтын гаргалтын хавхлагаас гадагш хаявал зохих хий
хэмжээ , м3/цаг (0С хэм, 0.10132 МПа їед).
5.19. Хий зохицуулгын цэг болон хий зохицуулгын тєхєєрємжид хий оролт
гаралтын даралт ба хий температурыг хэмжиж, бїртгэж байх тоноглол
суурилуулах хэрэгтэй. Харин шїїгээ дэх хий зохицуулгын цэгийн хувьд бїртгэлийн
тоноглол суурилуулахгїй байхыг зєвшєєрнє.
5.21. Шкафан хий зохицуулгын цэгийн болон тусгай тулгуур дээрх даралтын
хосолмол тохируулагчийн хамгаалалтын гаргалтын хавхлагаас хийг зайлуулах
хаялтын хоолойг газрын гадаргаас дээш 4 м-ээс илїї єндєрт, шкафан хий
зохицуулгын цэг болон даралтын нийлмэл тохируулагчийг барилгын хананд
байрлуулсан тохиолдолд дээврийн хємсгєєс 1 м-ээс багагїй єндєрт гаргаж єгєх
хэрэгтэй.
5.22. Хий зохицуулгын цэгийн дотор тэсрэх аюултай бїсд байрлах цахилгаан
тєхєєрємж болон хяналт хэмжилтийн хэрэгслїїд нь гаралтын цахилгаан дохиотой
35
БНбД 42-01-04
бол тэдгээр нь тэсрэх аюулаас хамгаалсан тусгай бїтэцтэйгээр хийгдсэн байвал
зохино.
Энэ єрєєнд импульсийн хий дамжуулах хоолой оруулах бол бїтэц нь хяналт
хэмжилтийн хэрэгслийн єрєєнд хий їл алдахаар хийгдсэн хуваарилах
тоноглолоор дамжуулан оруулах буюу импульсын хоолой бїр дээр 0.3 мм –ээс
бага диаметртэй дросселын шайбатай тоноглол суурилуулсан байвал зохино.
5.24. Хий зохицуулгын цэгийн хий оролт, гаралтын хоолойг гадна ханыг гэр
хоолой дотуур тусгаарлагч фланцтай нэвтрэн гарахаар газар дээгїїр
байрлуулбал зохино.
Оролт, гаралтын хоолойг газар доогуур тавих бол 4-р бїлгийн шаардлагыг
удирдлага болговол зохино.
-хийн даралт 0,3 МПа -аас ихгїй байх тохиолдолд босоо чиглэлд 1 м, хэвтээ
чиглэлд 3 м-ээс багагїй,
-хийн даралт 0,3 МПа -аас дээш байх тохиолдолд босоо чиглэлд 3 м, хэвтээ
чиглэлд 5 м-ээс багагїй байвал зохино.
37
БНбД 42-01-04
6. ХИЙ ХАНГАМЖИЙН ДОТООД ТЄХЄЄРЄМЖ
ЕРЄНХИЙ ЗYЙЛ
Хий дамжуулах хоолойн шалнаас гарах, шал руу орох хэсгийг шалны
тївшнээс 3 см-ээс доошгїй єндєрт гарсан гэр хоолой дотор байрлуулбал зохино.
38
БНбД 42-01-04
6.7. Хий дамжуулах хоолой тавих суваг нь бусад сувагтай огтлолцон гарч
болохгїй.
6.8. Хий дамжуулах хоолойг бусад хоолойтой нэг ерєнхий тулгуур дээр
байрлуулах бол хий дамжуулах хоолойг їзлэг, засвар хийхэд тохиромжтой єндєрт
бусад хоолойноос дээгїїр тавих хэрэгтэй.
39
БНбД 42-01-04
тоолуурын буюу хий зохицуулгын тєхєєрємжийн ємнєх крант буюу хаалтыг
хаалтын тоноглолд тооцож болно.
Хананы завсар, бетонон шал болон шалны доорх сувагт байрлах хий
дамжуулах хоолойд арматур суурилуулж їл болно.
Харин ашиглалтанд байгаа болон засварлаж буй орон сууцны барилгад єєр
газраар хоолойг тавих боломжгїй тохиолдолд нам даралтын хий дамжуулах
хоолойг хїн амьдрах єрєєгєєр дамжуулан тавьж болно. Гэхдээ уг єрєєний
хїрээнд хий дамжуулах хоолой нь арматур болон эрээсэн холбоостой байж їл
болно.
Хїн амьдардаг єрєє болон ариун цэврийн єрєєнд хийн босоо шугам
байрлуулж їл болно.
6.46-р зїйлийн шаардлагын дагуу халаалтын зуух, тєхєєрємж рїї хий єгєх
салаа бїр дээр тус тус суурилуулах хэрэгтэй.
6.21. Хїмїїсийн явдаг газарт хий дамжуулах хоолойг шалнаас дээш хоолойн
доод ёроолоос буюу дулаан тусгаарлагчтай бол дулаан тусгаарлагчийн доод
ёроол хїртэл 2,2 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулбал зохино.
6.22. Хий дамжуулах хоолойг хана болон багана, хучилтын хавтан, тїїнчлэн
халаалтын зуухны гадаргуу зэрэгт суурилуулах бэхэлгээг дэгээ, єлгїїр, бєгж
болон кронштейн ашиглан хоолой болон хоолой дээрх арматурт їзлэг їйлчилгээ,
засвар угсралтын ажлыг чєлєєтэй гїйцэтгэх боломжтойгоор хийх хэрэгтэй.
6.23. Чийгтэй хий (ШНХ-н нам даралтын уурын фазаас бусад) зєєвєрлєх хий
дамжуулах хоолойг 3+ (3%) налуутайгаар байрлуулах хэрэгтэй.
6.25. Барилгын доторх хий дамжуулах хоолойг болон дотор суваг дахь
хоолойг усанд тэсвэртэй будгаар будах хэрэгтэй.
41
БНбД 42-01-04
Аж їйлдвэрийн тасаг дах зєєврийн болон хєдєлгєєнт хийн тєхєєрємж,
лабораторийн ноцоогуур, хий тоногийг хий дамжуулах хоолойд хаалтын кранттай
бол тїїний дараа резинэн даавуун хоолойгоор холбож болно.
6.29. Орон сууцны барилгад хийн зуухыг 2,2 м-ээс доошгїй єндєртэй,
байгалийн гэрэлтїїлэг бїхий агааржуулалтын сорох хоолойтой, цонх нь
салхивчтай гал тогооны єрєєнд байрлуулах хэрэгтэй.
42
БНбД 42-01-04
-коридор нь салхивч бїхий цонхтой бєгєєд хийн зуух болон тїїний эсрэг
талын хана хоёрын хоорондох зайн єргєн нь 1 м-ээс илїї, коридорын шатах
материалаар хийсэн хана, тааз нь шавардлагатай бол тус коридорт;
-налуу таазтай гал зуухны дундаж єндєр нь 2 м-ээс багагїй бол гал тогооны
єрєєний 2,2 м-ээс багагїй єндєртэй тэр хэсэгт тус тус хийн зуухыг байрлуулахыг
зєвшєєрнє.
6.31. Ашиглагдаж буй хувийн орон сууцны барилгад 6.29. буюу 6.30. зїйлийн
шаардлагыг биелїїлэх тусгай єрєєнд, хэрвээ уг єрєє нь 2 м-ээс дээш єндєртэй
бєгєєд нормоор заасан эзэлхїїнээс 1,25 дахинаас илїї эзэлхїїнтэй бол хийн зуух
байрлуулахыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд гал тогооны тусгайлан гаргасан
єрєєгїй бол 6.29 зїйлд заасан нормоос 2 дахинаас иилїї эзэлхїїнтэй єрєєнд
хийн зуух байрлуулж болно.
6.32. Хийн зуух, халаалтын тєхєєрємж болон бусад хийн тоногуудыг орон
сууцны барилгын гадна тусгай байр, єрєєнд байрлуулах боломжийг тєслийн
болон хий ашиглалтын байгууллагууд тухайн орон нутгийн нєхцєл, тэрчлэн дээрх
зорилгоор хий ашиглах боломж зэргийг їндэслэн шийдвэрлэвэл зохино. Гэхдээ
хийн тєхєєрємж байрлуулах єрєє, байр нь орон сууцанд хийн зуух байрлуулахад
тавигдах шаардлагыг хангасан байх хэрэгтэй.
6.33. Хийн зуух байрлуулах хэсгийн шавардлагагїй хана болон бусад шатах
материалаар хийсэн ханыг їл шатах материалаар (шавардлага хийх, 3 мм-ээс
багагїй зузаантай асбестэн хавтангаар тусгаарлагч хийх г.м.) тусгаарлаж єгєх
шаардлагатай. Тусгаарлагч нь зуухны хэмжээнээс хааш хаашаа 10 см-ээс
багагїй, дээшээ 80 см-ээс багагїй хэмжээтэй илїї гарсан байвал зохино.
6.35. Бага оврын хатуу буюу шингэн тїлшний халаалтын зуухыг хийн тїлш
ашигладаг болгон єєрчлєхийг зєвшєєрнє.
Хийн тїлш хэрэглэх болгосон бага оворын халаалтын зууханд 11-р бїлэгт
заасан шаардлагыг хангасан аюулгїй ажиллагааны автомат хэрэгсэлтэй хийн
ноцоогуур суулгаж єгєх хэрэгтэй.
Нэг єрєєнд 2-оос илїї тооны эзэлхїїний халаагч болон 2 бага оворын
халаалтын зуух буюу бусад халаалтын аппарат байрлуулж болохгїй.
43
БНбД 42-01-04
6.37. Ус халаагч, халаалтын зуух болон халаалтын аппаратыг 6.42 ба 6.43.
зїйлд заасан шаардлагыг хангасан тусгай зориулалтын єрєє буюу гал тогооны
єрєєнд тавих хэрэгтэй. Дээрх тєхєєрємжїїдийг угаалгын єрєєнд тавьж їл болно.
Ємнє мєрдєгдєж байсан нормын дагуу угаалгын єрєєнд байрлуулсан хийн ус
халаагчийг хїн амьдардаггїй єєр єрєєнд буюу гал тогооны єрєєнд зєєвєрлєн
байрлуулах асуудлыг зураг тєслийн байгууллага тухайн тохиолдолд бїрт
ашиглалтын байгууллагатай зєвшєлцєн шийдвэрлэвэл зохино.
Хийн ноцоогуурын хамгийн єргєн хэсгээс эсрэг талын хана хїртэлх зай нь 1
м-ээс багагїй байх шаардлагатай.
6.40. Гал тогооны єрєєн доторх хийн зуух, урсгалын ус халаагч хоёрын илїї
гарсан хэсгїїдийн хоорондох зай хэвтээ чиглэлд 10 см- ээс багагїй байх
хэрэгтэй.
6.41. Гал тогооны єрєєнд хийн зуух, урсгалын ус халаагч хоёрыг байрлуулах
бол єрєєний эзэлхїїн нь 6.29-р зїйлийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.
Гал тогооны єрєєнд хийн зуух болон эзэлхїїний ус халаагч хоёрыг, хийн
зуух болон халаалтын зуух буюу халаалтын аппарат хоёрыг, эсвэл ус халаах
тоноглол бїхий (хэрэглээний болон халаалтын ус халаах) хийн зуухыг
байрлуулах бол єрєєний эзэлхїїн нь 6.29-р зїйлийн шаардлагаас 6 м3-ээр илїї
байх хэрэгтэй.
44
БНбД 42-01-04
6.43 Халаалтын зуух, аппарат болон ус халаагч байрлуулах тусгай єрєє
буюу гал тогооны єрєє нь агааржуулалтын сувагтай байх ёстой. Харин орох
агаарын урсгалыг хангахын тулд уг єрєєний хаалга буюу хананы доод хэсэгт 0,02
м2 –ээс багагїй талбайтай шал хаалга хоёрын хооронд зай буюу нїх гаргаж єгєх
хэрэгтэй.
6.44. Бїх тєрлийн хийн тєхєєрємжийг ШНХ-н хангамжтай бол ямарч тєрлийн
байрны суурийн давхар буюу подвалд байрлуулахыг хориглоно.
Тайлбар: Энэхїї шаардлага нь хэрвээ хувийн тусдаа байрласан орон сууцанд техникийн
давхар нь байгалийн гэрэлтїїлэгтэй ба хий хангамж нь байгалийн хий бол хамаарахгїй.
45
БНбД 42-01-04
ОЛОН НИЙТИЙН БАРИЛГЫН ХИЙ ХАНГАМЖ
6.50. Олон хїн цугларах єрєєний (хоолны зал буюу худалдааны танхим г.м.)
шууд доор байрлах гал тогооны єрєєнд олон цагаар тасралтгїй ажиллахаар
зориулаагїй хий ахуйн тєхєєрємж (хий ахуйн зориулалтын зуух, ус халаагч буюу
ус буцалгагч) нэг ширхэгийг байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Харин ШНХ-н баллоныг эдгээр єрєєнд байрлуулж болохгїй.
6.53. Ахуйн зориулалтын хийн зуух буюу бусад тєхєєрємжийг 6.29, 6.33,
6.35, 6.39, 6.41, 6.45-6.47. зїйлїїдийн шаардлага ханган байрлуулбал зохино.
6.54. Хоолны тогоо, пийшин, ус буцалгагч зэрэг хатуу буюу шингэн тїлш
хэрэглэдэг тєхєєрємжїїдийг хийн тїлш ашигладаг болгон єєрчлєхийг зєвшєєрнє.
Ингэхдээ хийн ноцоолгуур нь 11-р бїлгийн шаардлагад нийцсэн байх хэрэгтэй.
Хоолны пийшингийн ноцоогуур цагирагийг битїї тавцангаар солих хэрэгтэй.
Ашиглагдаж буй шингэн буюу хатуу тїлшний халаалтын зуухыг хийн тїлш
ашиглах болгон єєрчлєхдєє дулааны урсгалын эзэлхїїний нягт, яндангийн
боломжит диаметр, утаа сорогчийн болон їлээх агаар сэлгэлтийн хїчин чадал ба
даралтын хэмжээ зэргийг тооцоогоор баталгаажуулсан байх шаардлагатай.
Уурын даралт нь 0,07 МПа-аас их уурын зууханд болон 1150С хэмээс илїї
халуунтай ус халаах зууханд суурилуулах тэсрэлтийн хаалт нь «Дулаацуулгын
техник ашиглалтын дїрэм»-ийн шаардлага хангасан байна.
Уурын даралт нь 0,07 МПа -аас бага уурын зууханд болон 1150С хэмээс
доош халуунтай ус халаах зууханд суурилуулах, тїїнчлэн тэдний утааны янданд
суурилуулах тэсрэлтийн хаалтын тоо, тэдгээрийн байрлал, хэмжээг зураг тєслийн
байгууллага шийдвэрлэх эрхтэй.
Зуухны нэг їет яндангийн хашлагат, босоо цилиндр зууханд, уурын машины
болон зїтгїїрийн машины зуух хэлбэрийн зууханд, тїїнчлэн утаа сорогчийн ємнє
тус тус тэсрэлтийн хамгаалалтын хаалт суурилуулахгїй байхыг зєвшєєрнє.
6.59. Нэг тэсрэлтийн хаалтын талбай нь 0,05 м2-аас доошгїй байх хэрэгтэй.
47
БНбД 42-01-04
6.62. Yйлдвэрийн байранд їнэржїїлээгїй хийг ашигладаг бол хий ашиглах
єрєє болон хий дамжуулах хоолой дайран єнгєрєх єрєєнїїдэд хий хуримтлагдаж
байгаа эсэхийг хянах хэрэгсэл байрлуулна.
- хотол дахь агаарын сийрэгжилт хэт багасахад (утаа сорогч бїхий агрегатын
хувьд);
6.71. Хэт улаан туяат ноцоогуур нь 11-р бїлгийн шаардлагыг хангасан байх
ёстой. Хэт улаан туяат ноцоогуурыг зєєврийн болон суурин тєхєєрємжїїдэд
ашиглахыг зєвшєєрнє.
6.72. Ашиглалтын ажилчин хяналт тогтмол тавих боломжгїй хэт улаан туяат
ноцоогууртай халаалтын системээр єрєєнїїдийг халаадаг бол ноцоогуурын дєл
унтрахад хийг хаан зогсоох автомат хэрэгсэл суурилуулж єгєх хэрэгтэй.
6.74. Хэт улаан туяат ноцоогуураас галд шатах материалаар хийсэн байрны
хийц (тааз, цонхны болон хаалганы хїрээ г.м.) хїртэлх зай нь дєлийн гадаргуу
9000С хэм хїртэл дулаан ялгаруулдаг бол 0,5 м-ээс багагїй, 9000С хэмээс дээш
дулаан ялгаруулдаг бол 1,25 м-ээс багагїй байх шаардлагатай.
49
БНбД 42-01-04
Хамгаалалтын тусгай бїрхїїлгїй цахилгааны шугам нь хэт улаан туяат
ноцоогуур болон галын дєлтэй хэсгээс 1 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино.
6.75. Ажлын бїс дэх СО2 ба NO2 –ын зєвшєєрєгдєх концентрацын нєхцлєєс
хамааран хэт улаан туяат ноцоогуур байрлах тухайн єрєєний агаар сэлгэгчийг
тооцон гаргах хэрэгтэй. Сорогч хэрэгслийг ноцоогуур (дєлийн хэсэг)-аас дээш,
єгєх хэрэгслийг ноцоогуурын дєлийн бїсээс гадна байхаар байрлуулах хэрэгтэй.
ЕРЄНХИЙ ЗYЙЛ
7.3. Даралт нь 1,2 МПа-аас дээш хий дамжуулах хоолойн зураг тєслийг
зохиохдоо эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас
батласан тусгай техникийн нєхцлийг мєрдєнє.
7.4. Цахилгаан станцын талбайн гадна хий дамжуулах хоолойг газар доогуур
тавибал зохино. Эдгээр хоолойд бусад хэрэглэгчийг холбох асуудлыг зєвхєн
эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын
зєвшєєрлєєр гїйцэтгэнэ.
7.6. Цахилгаан станцын талбайн доторх хийн шугам хоолойг ихэвчлэн газар
дээгїїр бусад шугам хоолойд ашиглаж байгаа тулгуур, хєл зэргийг ашиглан тавих
хэрэгтэй.
800 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай нэг блокд зориулан хий зохицуулгын
цэгийг байгуулахдаа хаалтын хэрэгслийн дараа хий зохицуулгын цэгийн ємнє
тїргэн їйлчлэл бїхий таслагч хаалтыг заавал байрлуулах шаардлагатай.
50
БНбД 42-01-04
800 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай нэг блокд хий зохицуулгын цэг дэх хийн
зарцуулалтын болон даралт багасгах зангилааг хамтатгах буюу зууханд хий єгєх
хэсэгт зарцуулалт зохицуулах хэрэгсэл байрлуулахгїй байхыг зєвшєєрнє.
7.9. Хий оролтын 0,6 МПа -аас дээш даралттай хий зохицуулгын цэгт 2-оос
доошгїй зохицуулалтын шугам байх шаардлагатай.
7.13. Хий зохицуулгын цэг дэх зохицуулалтын шугам бїр дээр анхны
хаалтын хэрэгслийн дараа, эцсийн хаалтын хэрэгслийн ємнє хавтсан саатуулагч
(заглушка) байрлуулах хэрэгтэй.
51
БНбД 42-01-04
дотуур гаргавал зохино. Гэр хоолойг асбестэн олсоор дїїргэж, гэр хоолойн хоёр
їзїїр дэх жийргэвчийг асбестэн утсаар ороож єгєх шаардлагатай.
7.17. Хоёр буюу тїїнээс дээш тооны хий зохицуулгын цэгээс зуухны салгах
гаргуул дээр хий єгєх тохиолдолд гаргуул дээр хаалтын хэрэгсэл тавих хэрэгтэй.
7.18. Зуухны агрегат бїрт хий єгєх хоолойн салаанд ноцоогуурт 3 секундээс
дээшгїй хугацаагаар хий єгєхийг хаадаг тїргэн їйлчлэгч таслагч хавхлаг
байрлуулах хэрэгтэй.
7.22. Зуухны агрегат дээр хийн єгєлтийн їндсэн тохируулагч хавхлаг (тїлш
тохируулагч)-аас гадна ноцоох хий зохицуулагч хэрэгслийг байрлуулахыг
зєвшєєрнє.
7.23. Зуухны байран доторх хий дамжуулах хоолойд хий сорьц авахад
зориулсан штуцер суулгаж єгєх хэрэгтэй.
52
БНбД 42-01-04
ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙ БА ХЯНАЛТ ХЭМЖИЛТИЙН
ХЭРЭГСЭЛ
7.26. Хий дамжуулах хоолойн блок, деталь, нийлмэл бїтэц болон станц
дотор хий дамжуулах хоолой тавихад зориулан босгох тулгуур, єлгїїр зэрэг нь
дулааны цахилгаан станцийн 4 МПа -аас илїїгїй даралттай уур, 425 0С хэмээс
илїїгїй температуртай халуун усны хоолойд зориулан гаргасан норм,
нормативын бичиг баримтын шаардлагыг хангасан байх хэрэгтэй.
7.27. Тємєр болон авто зам, усан саад болон байгалийн ба хиймэл саадтай
огтлолцон гарах, тїїнчлэн гадна орчны тооцоот температур нь хасах 300С хэмээс
бага байх орчинд газар дээгїїр тавих 5 мм-ээс дээш зузаантай хоолойн хувьд
хоолойн металлын болон гагнаасан холбоосны цохилт даах хэмжээ 29 ж/см2 -аас
доошгїй байх шаардлагатай.
7.29. Хий зохицуулгын цэгт хий єгєх ерєнхий хий дамжуулах хоолойд хийн
зарцуулалтын ердийн болон бага (ердийн зарцуулалтын 30% хїртэлх) хэрэглээг
хэмжих боломжтой хэмжїїрийн багаж суурилуулж єгєх шаардлагатай.
ЕРЄНХИЙ ЗYЙЛ
8.4. Байгаль, цаг уурын онцгой нєхцєлтэй бїсэд баригдах ХЦС, ХЦЦ, БХЗА
болон АХЦС-ын зураг тєслийг зохиохдоо 10, 11-р бїлгийн шаардлагуудыг нэмэлт
болгон тооцно.
8.6. ХЦС-г суурин газрын хїн ам шигїї суурьшсан бїсийн гадна, зонхилох
салхины урсгалын доод талд байхаар байрлуулбал зохино.
8.7. ХЦС-ыг барих талбайг сонгохдоо 8.12 зїйлд заасан ХЦС-ын эргэн
тойронд байрлах барилга, байгууламж хїртэлх зай, тїїнчлэн уг бїс дахь автозам
болон тємєр замыг тооцсон байна.
8.9. Хий цэнэглэх станц хїрэх тємєр зам нь бусад їйлдвэрийн талбай
дайран єнгєрєх ёсгїй. Гэхдээ ХЦС хїрэх тємєр зам нь шууд єнгєрєх єєрийн
тємєр замтай бол нэгээс илїїгїй їйлдвэрийн талбайг /уг їйлдвэртэй зєвшєлцсєн
тохиолдолд/ дайран єнгєрєхийг зєвшєєрнє.
Yйлдвэрлэлийн бїсэд:
-шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийг тємєр замын цистернээс хадгалах
саванд юїлэх тєхєєрємж болон эстакад бїхий тємєр зам;
-шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийг хадгалах сав бїхий агуулах;
-насос компрессорын хэсэг;
-ууршуулах хэсэг;
-цэнэглэх цех /тасаг/;
-баллонд техникийн баталгаажуулалт хийх хэсэг;
-баллон будах хэсэг;
-шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийг автоцистернд ачих эстакад,
автоцистернээр ирсэн хийг юїлэх эстакад, єєрийн аж ахуйн хийн тїлшээр
ажилладаг автомашиныг цэнэглэх тїгээгїїр;
-хийг халаах дулаан солилцооны тєхєєрємж;
54
БНбД 42-01-04
-гэмтэлтэй, хэт дїїргэсэн болон хий нь ууршаагїй баллоноос хийг юїлэхэд
зориулсан сав;
-замын дэргэдэх баллоны агуулах;
Yйлдвэрлэлийн бїсийн байр болгонд хувцас солих болон бие засах газар
байхаар тєлєвлєсєн байна.
Гаражийг бие даасан аж ахуй болгон ХЦС-ын гадна байрлахаар зураг тєсєлд
тусгаж болно.
8.17. Нийт багтаамж нь 100 м3-аас дээш сав бїхий ХЦС-ын барилгыг тїргэн
гал авалцах материалтай харьцдаг їйлдвэрийн газар (газрын тосны бааз, газрын
тос боловсруулах їйлдвэр, ацетилены станц, кино хальсны агуулах г.м.)-аас уг
байгууламжийн нормоор буюу хїснэгт 11-д заасан зайнаас багагїй зайтай
байрлуулахаар тооцох хэрэгтэй.
Хїснэгт 11
Хїснэгт 12
Хїснэгт 13
50 хїртэл 10 30 15
50-100 хїртэл 25 50 25
100-200 хїртэл 50 70 35
Хїснэгт 14
57
БНбД 42-01-04
Хїснэгт 15
3. А зэрэглэлийн байр
болон хий баллоны ачих, 15 10 - 15 40 15 30 5 10 40
буулгах тавцан;
5. Халаалтын зуух, Хї
засварын газар, 40 30 40 30 - с. * * * **
автомашины техникийн 21-
їйлчилгээний байр, ээр
агуулах; Хї Хї
с. с.
6. тємєр замын дэргэдэх 15 10 15 15 21- - 21- 5 * 40
баллоны агуулах; ээр ээр
Хї
7. Ил гал хэрэглэдэггїй 30 20 30 15 * с. - * * **
туслах чанарын барилгууд; 21-
ээр
8. Туслах гарцаас бусад 10 10 5 10 * 5 * - 1.5 *
авто машины зам (зорчих
хэсгийн зах хїртэл);
Тайлбар: ХЦС-ын талбай дээрх барилга, байгууламжаас дэд станцын барилга болон
цахилгаан хуваарилах тєхєєрємжийн байр хїртэлх зайг “Цахилгаан байгууламжийн
дїрэм”-ийн шаардлага хангахаар, тэсрэх аюулгїй їйлдвэрлэлийн барилга дотор
байрласан хуваарилах тєхєєрємж хїртэлх зайг (Хїснэгт-15)-ын шаардлага
хангахаар тус тус сонговол зохино.
58
БНбД 42-01-04
8.25. ХЦС-ын талбайн зохион байгуулалт, орох гарах зам болон талбай
доторх замыг зураг тєсєлд тусгахдаа СниП II-89-80*, СНиП 2.05.02-85, СНиП III-
39-76, СНиП 2.05.07-91 болон энэхїї дїрмийн шаардлагыг мєрдлєгє болговол
зохино.
8.27. ХЦС-ын талбай дахь тємєр зам нь хий буулгах хэсэгтээ тэгш буюу 2,5+
(0.25%)-аас ихгїй налуу байхаар байвал зохино.
500 м3-ээс дээш багтаамжтай хий хадгалах сав бїхий ХЦС нь тусдаа
байрлалтай 2 гарах замтай байхаар тооцвол зохино. Нэг нь їндсэн, нєгєє нь
аваарын їед автотээврийн хэрэгслийг нїїлгэн шилжїїлэхэд зориулагдсан байна.
ХЦС –ын талбай дахь зам нь 2 эгнээтэй бол 6 м-ээс, нэг эгнээтэй бол 4,5 м-
ээс багагїй єргєнтэй байвал зохино.
ХЦС –ын эдэлбэр газар руу орох хаалганы ємнє талд авто машин эргэх
талбай болон авто машины зогсоолыг зайлшгїй тєлєвлєсєн байна.
8.30. Yйлдвэр, аж ахуйн газрын эдэлбэр газар дээр байрласан ХЦС болон
ШНХ хийжїїлэх тєхєєрємж нь ганцхан орох гарах автозамтай байж болно.
60
БНбД 42-01-04
В-1г ангилалд: - хий хадгалах савнууд, хий буулгах хэсэг (эстакад) ,
шингэрїїлсэн хий савлах болон юїлэх колонк, хий автомашины тїгээх колонк,
автоцистернийн ил зогсоол, ачих – буулгах талбай, тїїнчлэн задгай талбайд
байрласан ууршуулах (дулаан солилцооны) тєхєєрємж зэрэг хамаарагдана.
Задгай талбай дах В-1г ангилалийн бїсийн хэмжээг “Цахилгаан байгууламжийн
дїрэм”-ийн шаардлагын дагуу тогтооно.
БУУЛГАХ ХЭРЭГСЭЛ
8.41. Тээврийн хэрэгсэлд хий ачих тєхєєрємж бїхий ХЦС-ын гол шугаманд
тємєр замын цистернээс хий буулгах хоолойг холбох хэсэгт дараах тоноглолуудыг
угсрах шаардлагатай. Yїнд:
Хий хїлээн авах, хадгалах савнуудын холболтыг єєр єєр тєрлийн хийг тус
тусад нь хїлээн авч, хадгалах боломжтойгоор гїйцэтгэсэн байх ёстой.
Хэрэв ХЦС нь хий боловсруулах їйлдвэр дотор байрладаг бол хий нєєцийг
тухайн їйлдвэрийн тїлшний нєєцийг хадгалах нормативаар тооцно.
Хий хадгалах савны дээд тал нь тухайн орчны газрын тэг тївшингээс 0,2 м-
ээс доор байрласан байвал тїїнийг далд буюу газар доорх сав гэж тооцно.
Ил савыг дээд талаас нь дээш 0,2 м-ээс багагїй єндєртэйгээр болон савны
хажуугаас хучилтын гадна ирмэг хїртэлх зай нь 6 м-ээс багагїй зайтай байхаар
хучсан байвал далд байрласан гэж тооцно.
62
БНбД 42-01-04
Тайлбар: Хий хадгалах саванд хамаарах газарт, савны хананаас тал бїрт 6 м-ын доторх
газрыг хамааруулна.
8.50. Хий хадгалах ил савыг эдэлбэр газрын нам тївшингийн бїсэд бїлэглэн
байрлуулах хэрэгтэй. Бїлэглэн байрлуулсан савнуудын хамгийн их нийт
багтаамжийн хэмжээг хїснэгт 16-д заасны дагуу, бїлэг хоорондын хамгийн их зайг
хїснэгт 17-д заасны дагуу сонгоно.
ХЦС-ын хий хадгалах савны нийт Бїлэг хий хадгалах савнуудын нийт
багтаамж, м3 багтаамж, м3
2000 хїртэл 1000
Хїснэгт 17
63
БНбД 42-01-04
Бїлэг бїрт далан буюу хашлаганы хоёр талаас 0.7 м-ээс багагїй єргєнтэй 2-
оос цєєнгїй шатыг сав бїхий талбайд орох, гарахад зориулан байрлуулсан байх
ёстой.
8.53. Хий хадгалах далд сав нь зєвхєн цилиндр хэлбэртэй байвал зохино.
Далд сав хоорондын зай нь хамгийн том савны радиустай тэнцїї байх
боловч 1 м –ээс бага байж їл болно.
8.54. Газар доор болон газар дээр байрлуулаад хучсан савнуудыг хєрсєн
дээр шууд суурилуулах хэрэгтэй.
Савны суурийг їл шатах материалаар (чулуу, бетон, тємєр бетон гм) хийсэн
байна.
8.55. Хий хадгалах савыг газар доор байрлуулахад хєрс нь овойлт їїсгэхээр
бол уг хєрсийг хєлдєлтийн гїн хїртэл элсэн хєрсєєр сольсон байх ёстой. Харин
хєрсний усны тївшин сав суулгах гїнээс дээр байх тохиолдолд савыг усанд
хєвєхєєс хамгаалах арга хэмжээг авсан байна.
-ил савнуудыг – хоёр давхар хєрсжїїлэлт хийж, лак эсвэл эмульсээр хоёр
давхарлаж будна.
Ханасан уурын даралт нь 450С хэмд 1,2 МПа –аас илїїгїй байгалийн хий
энергийг шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийг савлах, юїлэхэд ашиглахыг
зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд юїлж буй савны доторх байгалийн хий парциалын
даралт 0,2 МПа -аас бага байвал зохино. Єндєр парциалын даралтын їед, гэхдээ
64
БНбД 42-01-04
0,5 МПа -аас илїїгїй бол шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий бїтцийн агуулгыг
шалгаж їзэх шаардлагатай. Энэ тохиолдолд байгалийн хий этан-этилийн хольц
5%-аас ихгїй байх ёстой бєгєєд шингэрїїлсэн хий метаны агуулга (%(моль)) нь
доорх томъёогоор тодорхойлсон хэмжээнээс илїї байж їл болно.
Хоёр болон тїїнээс дээш тооны насос, компрессорыг нэг эгнээ болгон
суурилуулахдаа:
-насос, компрессороос хана хїртэлх зай - 1,0 м –ээс тус тус багагїй
байхаар тооцвол зохино.
Насосны сорох талд їлээх хоолой бїхий шїїлтїїр, насосны дараа шахах
хоолойд їлээлтийн хоолойг тус тус угсарна. Уг їлээлтийн хоолойг шїїлтїїрийн
їлээлтийн хоолойтой холбохыг зєвшєєрнє. Даралт хэт єндєрссєн тохиолдолд
шингэнийг сорох шугам руу шилжїїлэх зориулалт бїхий тоноглолыг насосны
шахалтын коллектор дээр суурилуулна. Энэ хэрэгслийн шилжїїлэх хоолойд хаах
хэрэгсэл тавихыг хориглоно.
8.66. Хэт дїїргэсэн баллоноос хий буцааж юїлэх буюу баллоны ууршаагїй
їлдэгдлийг юїлэхэд зориулан дараах байрлалд сав тєлєвлєнє.
Халаасан хийг ашиглах бол хий температурыг хянаж байх хэрэгтэй бєгєєд
хий температур + 45 0С хэмээс дээш байж їл болно.
66
БНбД 42-01-04
8.70. Тїгээгїїртэй холбогдсон шингэн ба уурын фазын шугам хоолой дээр
тїгээгїїрээс 10 м-ээс доошгїй зайд таслах тоноглолыг суурилуулсан байна.
8.76. ХЦС-ын хий дамжуулах хоолойг зураг тєсєлд тусгахдаа єєр єєр
тєрлийн хийг тус тусад нь хїлээн авах, хадгалах, олгох боломжийг хангахаар
тооцвол зохино.
8.77. Ажлын даралт нь 1,6 МПа хїртлэх шингэн болон уурын фазын хий
дамжуулах хоолойг 11 дїгээр зїйлд заасан шаардлагыг хангасан ган хоолойг
ашиглахаар тооцсон байна.
8.78. ХЦС-ын бїсэд хий дамжуулах хоолойг газрын гадаргуугаас 0,5 м-ээс
доошгїй єндєртэй їл шатах материалаар хийсэн тулгуур дээр байрлуулбал
зохино.
Хий дамжуулах хоолой гадна ханаар дамжин орох їед 4.19 зїйлд заасан
шаардлагын дагуу гїйцэтгэвэл зохино.
8.79. В-Iа ангилалын тэсрэх аюул бїхий бїсийг тэсрэх аюулгїй хэсгээс
тусгаарласан хана, хаалт дайран єнгєрєх хий дамжуулах хоолой болон бусад
сїлжээг гэр хоолой дотор байрлуулан тэсрэх аюултай талаас жийргэвч (сальник) -
ээр сайтар нягтруулан хамгаалах хэрэгтэй.
8.81. Шингэн фазын хий дамжуулах хоолойн хаалт хоорондын хэсэгт нарны
дулааны нєлєєгєєр хийн даралт ихсэхээс хоолойг хамгаалах зорилгоор илїїдэл
хийг хадгалах сав руу дамжуулах боломжийг хангах їл буцаах хавхлагыг хаах
хэрэгсэлтэй зэрэгцээ угсрах буюу илїїдэл хийг агаарт хаях хамгаалах клапанг
газрын гадаргуугаас 3 м-ээс доошгїй єндєрт суурилагдсан хаялтын
хоолойтойгоор тєлєвлєнє.
8.88 ХЦС-ын зураг тєсєлд гал унтраах усны сав, насос, гал унтраах
гидранттай тойруулан холбосон ус дамжуулах єндєр даралтын хоолой бїхий
гадна талын гал унтраах системыг тусгах хэрэгтэй.
Хий хадгалах 200м.3-ээс дээшгїй багтаамж бїхий савтай газарт гал унтраах
байгууламжийг усан сангаас буюу ус дамжуулах нам даралтын хоолойгоор
гїйцэтгэхээр тєлєвлєнє.
8.90. Ил хий хадгалах савтай ХЦС-ын гал унтраах насосны станцын їйл
ажиллагааны найдвартай байдлыг 1 зэрэгт хамааруулна.
Хїснэгт 18
69
БНбД 42-01-04
зузаан элс буюу бусад жийргэвчийн материалаар чигжиж хий алдагдсан
тохиолдолд нэвтрэн орохоос хамгаална.
8.99. ХЦС-ын эдэлбэр газар дахь дулаан дамжуулах шугамыг газрын дээр
байрлуулах хэрэгтэй. Газар дээр дулааны шугам тавих боломжгїй хэсэгт л
шугмыг газрын доогуур тавихыг зєвшєєрнє.
Тайлбар: Єрєєний агаар дах хий аюултай тївшин гэж хий асах доод концентрацийн 20%-
д хїрэхийг хэлдэг.
а/ Yйлдвэрлэлийн бїсэд:
71
БНбД 42-01-04
- цэнэглэсэн болон хоосон баллонуудыг байрлуулах, ачиж буулгах талбай
бїхий цэнэглэх цех;
б/ Туслах бїсэд:
Хэрвээ хадгалах савны багтаамж єєр єєр байвал дээрх зайг хамгийн их
багтаамжтай савны хэмжээгээр тооцоолон сонгоно.
72
БНбД 42-01-04
Хїснэгт 19
Хїснэгт 20
Хїснэгт 21
4. Yйлдвэрлэл, хєдєє аж - - - 20
ахуй болон нийтийн
їйлчилгээний барилга,
авто (замын зах хїртэл)
болон тємєр зам (замын
тэнхлэг хїртэл)
73
БНбД 42-01-04
8.117. БХЗА нь цэнэгтэй болон хоосон баллонуудыг хадгалахад
зориулагдсан агуулахын байр (їйлчилгээнд байгаа бїх баллоны 25% хїртэлх
тооны баллоныг багтаах), баллон хїлээн авах, буулгах зориулалтын тавцан,
талбайтай байх ёстой. 400-гаас дээш тооны баллон багтаах тавцантай бол ачих,
буулгах ажиллагааг механикжуулах шаардлагатай.
8.119. БХЗА-ыг суурин газрын зонхилох салхины дор уг суурин газрын дотор
автомашины замын ойролцоо байрлуулна.
8.122. АХЦС-д хий хадгалах сав, хий юїлэх хэрэгсэл, цэнэглэх тїгээгїїрїїд,
шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий технологийн тоног тєхєєрємж, агааржуулалт
ба бусад тоноглол суурилуулах байр, ахуйн єрєє бїхий їйлдвэрлэлийн барилга
тєлєвлєнє.
8.124. АХЦС-ын талбай нь машин орох, гарах зїгээс бусад хэсгээрээ салхи
нэвтрэх боломжтой їл шатах материалаар хийсэн хашаатай байхаас гадна
машин орох, гарах замыг хатуу хучилттай байхаар хийх хэрэгтэй.
74
БНбД 42-01-04
Нийт багтаамж нь 50 м3-ээс илїїгїй савыг техник-эдийн засгийн хувьд
ашигтай бол газар дээр байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Хий хадгалах далд савны нийт багтаамж 50 м3-ээс бага (нэг савны багтаамж
нь 5 м3-ээс ихгїй) байвал тэдгээрийг байрлуулахад тавих шаардлага нь хий
хадгалах савны тєхєєрємжид тавих шаардлагатай адилхан байна.
75
БНбД 42-01-04
8.133. Цахилгаан хангамжийн схемд гал гарах їед тэсэрч дэлбэрэх аюултай
бїс бїхий байранд байрласан технологийн тєхєєрємжїїдийг автоматаар унтраах
нєхцлийг, байрны агаарын найрлагад хий агууламж аюултай тївшинд хїрэхэд
БНбД 41-01-02-ын заалтын дагуу агааржуулалтын тєхєєрємжийг тэжээлээс салгах
нєхцлийг тус тус хангах арга хэмжээг тусгасан байх ёстой.
8.137. ХЦС, ХЦЦ ба АХЦС-ад гадуур телефон холбоо, талбайд чанга яригч
бїхий диспетчерын дотоод холбоо тєлєвлєх шаардлагатай.
ЕРЄНХИЙ ЗYЙЛ
76
БНбД 42-01-04
САВНААС ШИНГЭРЇЇЛСЭН НЇЇРС-УСТЄРЄГЧИЙН
ХИЙГЭЭР ХАНГАХ ТЄХЄЄРЄМЖ
9.5. Хий хадгалах савны тоог тооцоогоор тодорхойлох боловч 2-оос цєєнгїй
байхаар сонговол зохино.
ХЦС болон ХЦЦ-т авчирч цэнэглэж болох зєєврийн хий хадгалах сав
ашиглахаар тооцож болно.
77
БНбД 42-01-04
Зэрэгцээ байрлах далд савнуудын дулааны їйлчлэлийг тооцохын тулд
номограммаас авсан хїчин чадлыг савны тооноос хамааралтай дулааны
харилцан їйлчлэлийн итгэлцїїр (m)-ээр їржїїлэх хэрэгтэй.
n Kd Qy
QХd = ---------------------- Kh , (9)
Qi 365
Энд:
n - хий ашиглагч хїний тоо, хїн. Хэрвээ хїний тоо тодорхой мэдэгдэхгїй
бол їїнийг хий шугам хоолой авигдсан сууцны тоо болон хий хангамж
бїхий дїїргийн нэг єрх дэх хїмїїсийн дундаж тоогоор тодорхойлох
хэрэгтэй.
78
БНбД 42-01-04
Жишээ:
Єгсєн нь: хийн даралт 0,04 МПа; пропаны агууламж С3Н8 -60%; хєрсний
дулаан – 270 К; хєрсний дулаан дамжуулалт – 2.33 Вт/(м.к); дїїргэлт – 35%.
79
БНбД 42-01-04
Хїснэгт 22
Хїснэгт 23
9.15. Газар дор байрлуулах хий хадгалах савыг улирлын чанартай хєрс нь
хєлддєг газарт савны дээд гадаргаас газрын гадаргуу хїртэлх зайг 0.6 м-ээс
багагїй, хєлддєггїй газар бол энэхїї зайг 0.2 м-ээс багагїй байхаар газрын гїнд
суурилуулах хэрэгтэй.
5-аас 10
100-аас
200-аас
хїртэл
10-аас
10-аас
20-оос
50-аас
100
200
300
20
20
50
10
80
БНбД 42-01-04
хаалга, цонх бїхий орон сууцны байр;
9.16. Далд савнуудыг холбосон газар доорх шингэн фазын шугам хоолойд
газрын гадаргуу дээр 1 м-ээс доошгїй єндєрт гарсан хяналтын хоолой угсрах
шаардлагатай. Уг хоолойг хур тундас орохоос хамгаалсан байвал зохино.
Энэ тохиолдолд нэг савнаас хийгээр хангах єрхий тоог шингэрїїлсэн нїїрс-
устєрєгчийн хий уурын фазаар хангахад (хавсралт 9)-єєр, хий –агаарын
холимгоор хангахад (хавсралт 10)-аар тодорхойлбол зохино.
200 кг/цаг хїртэлх хїчин чадалтай ууршуулагчийг хий хадгалах савны таглаа
(люк) дээр буюу савнаас хангах тєхєєрємжийн ил болон далд савнаас 1м-ээс
багагїй зайд, тїїнчлэн тусгай єрєєнд буюу задгай талбайд байрласан хий
хэрэглэгч агрегатын дэргэд байрлуулахыг зєвшєєрнє.
9.28. Хийн даралт 0,6МПа-аас бага байх їед хийг агаартай холихыг
зєвшєєрнє.
83
БНбД 42-01-04
Баллонт тєхєєрємжийг барилгын ханатай тулгаж эсвэл барилгаас (хїснэгт
26)-д зааснаас багагїй зайтайгаар, мєн байгууламжаас (хїснэгт 27)-д заасан
зайнаас багагїй зайтайгаар байрлуулах шаардлагатай.
Хїснэгт 26
Баллонт тєхєєрємж
Барилга
хїртэлх зай, м.
Орон сууц, їйлдвэрийн газар, їйлдвэрлэлийн шинжтэй
ахуйн їйлчилгээний газар болон бусад барилга гал
тэсвэршлийн зэргээр ангилбал:
I ба II 8
III ба IIIа 10
IV ба IVа, V 12
Хїснэгт 27
Баллонт тєхєєрємжийн
Байгууламж хайрцагнаас хэвтээ чиглэлд
хїртэлх зай, м.
- Бохирын шугам, дулааны шугам; 3.5
84
БНбД 42-01-04
9.39. Хайрцаг болон баллонуудыг суурин дээр байрлуулах хэрэгтэй бєгєєд
тэдгээрийг тойруулан хайрцагны ємнє талд 1 м, бусад талд 0.5 м-ээс багагїй илїї
гарсан тавцан хийх хэрэгтэй.
Єрєєний доод хэсгээс агаарын 3/2-ыг авч цагт 5 удаа агаар солилцоо
явагдаж байхаар тооцож агааржуулалтын зураг тєслийг хийэ.
9.41. Дээрх 9.40. зїйлийн шаардлага нь бага багтаамжийн хий баллоныг хїн
амд худалдах дэлгїїрийн байрны зураг тєсєлд хамаарагдана. Дэлгїїрт байх
баллонуудын хамгийн их багтаамж болон тус дэлгїїрээс ойролцоох барилга,
байгууламж хїртэлх зайг їйлдвэрийн барилгын адил хїснэгт 25 ба 26-аар авах
шаардлагатай.
9.42. Хий хадгалах сав, баллон болон даралт тохируулагчийн шугам хоолойг
сав болон баллонд зориулсан даралтанд тохирохоор сонговол зохино.
Дээр заасан шаардлагыг хангах боломжгїй бол хий дамжуулах хоолой буюу
кондесат цуглуулагчийг халаах арга хэмжээг авах шаардлагатай.
85
БНбД 42-01-04
9.46. Хий дамжуулах хоолойн налууг газар доорх хоолойн хувьд кондесат
цуглуулагч зїгт, газар дээрх хоолойн хувьд хий хангамжийн тоноглол зїгт 5+ (0.5
%)-иас багагїй байхаар тооцно. Конденсат цуглуулагчийн багтаамжийг 1м3
тооцоот цагийн зарцуулалтад 4 л-ээс багагїй байхаар тооцох хэрэгтэй.
Савнаас хангах нэг тєхєєрємжєєс 400 дээш тооны єрхийг хийгээр хангах
тохиолдолд тєхєєрємжийн газар доорх хоолойд таслах хэрэгслийг 1 м хїртэлх гїн
худагт буюу хамгаалалтын бїрхїїлтэйгээр газар дээр (хашлагатай) байрлуулах
хэрэгтэй.
Орон сууцны 2-оос дээш давхар бїхий барилга дотор баллон байрлуулахыг
хориглоно.
9.50. Орон сууцны хоёр давхар барилга дараах тооны сууцтай їед уг
барилга дотор хий баллоныг байрлуулахыг зєвшєєрнє. Yїнд:
9.51. Хийн тєхєєрємж болон хийтэй баллон байрлуулах єрєє нь 6-р бїлэгт
заасан шаардлага хангасан байх ёстой.
Баллон байрлуулах єрєєний дор зоорь, техникийн давхар байх буюу тус
єрєєнєєс зоорь, техникийн давхар руу орох хаалгатай бол уг хаалга, єрєєний шал
болон нїх сївийг газар доорх байгууламжид хий нэвтрэн орохоос сэргийлэх
зорилгоор сайтар чигжин битїїмжилсэн байх ёстой.
86
БНбД 42-01-04
євчтєний єрєє тїїнтэй тєстэй єрєєний доор орших єрєє, байран дотор; тїїнчлэн
байгалийн гэрэлтїїлэггїй єрєєнд
9.54. 450С хэмээс дээш халах, зэврэлт болон идэвхит шингэн ба хий
їйлчлэл, цех доторх хєдєлгєєнєєс гэмтэх зэргээс хамгаалсан їйлдвэрлэлийн
байрны хэсэгт баллон байрлуулахыг зєвшєєрнє. Хэрвээ хий хэрэглэх агрегатын
хийцэд тусгагдсан бол баллоныг уг агрегатын дэргэд байрлуулж болно.
10.1. Мєнх цэвдэг хєрстэй бїсийн хий хангамжийн системийн зураг тєслийг
боловсруулахдаа энэхїї бїлгийн шаардлагаас гадна холбогдох БНбД 2.02.01-94-
ийн шаардлагыг тооцох хэрэгтэй.
10.8. Тємєр замын далан доогуур гарах хий дамжуулах хоолойг тавихдаа
далан болон суурийн хєрсийг хайлахаас хамгаалах арга хэмжээг авсан байвал
зохино.
10.10. Ашиглалт явуулж буй талбай дээр тавих хий дамжуулах хоолойн
тєслийн бїрэлдхїїнд уул-геологийн їндэслэл заавал орсон байх ёстой.
10.13. Хий хуваарилах хоолойг тавих чигийг техник эдийн засгийн тооцооны
їндсэн дээр газрын давхаргын ашиглалтын чиглэлтэй харьцуулан сонгох
хэрэгтэй.
10.14. Ашиглалт явуулж буй талбай дээр тавихаар тєсєл хийгдэж буй хий
дамжуулах хоолойн бат бэх, тогтвортой байдлыг хангахаар дараах арга хэмжээг
оруулах хэрэгтэй:
10.18. Гуу жалга, гол, хонхор газраар єнгєрєх тємєр зам дайран єнгєрєх хий
дамжуулах хоолойг газрын дээгїїр тавих хэрэгтэй.
10.21. Хий дамжуулах хоолойн сувгийг хучих ачаалал даах материалд элс,
элсэрхэг хєрс болон бусад барьцалдах чанар багатай шороо багтана.
10.26. ХЦС, ХЦЦ, БХЗА, АХЦС-ын барилгын талбай болон хий дамжуулах
хоолойн явах замын газар хєдлєлийн зэрэглэлийг газар хєдлєлийн бїсчлэлийн
їндсэн дээр буюу БНбД 22-01-01-ийн заалттай нийцїїлэн тодорхойлох хэрэгтэй.
89
БНбД 42-01-04
10.27. Дотоод хийн тєхєєрємжийг 6-р бїлгийн шаардлагатай нийцїїлэн
зураг тєсєлд тусгавал зохино.
10.29. 0,6 МПа -аас дээш оролтын даралттай ХХЦ болон тасралтгїй явцтай
технологийн процесстэй їйлдвэрийн ХХЦ-ийг хаалтын хэрэгсэл бїхий гадна
талын тойрох хоолойтойгоор (байпас) байгуулах хэрэгтэй.
10.33. Барилгын болон худгийн ханыг хий дамжуулах хоолой нэвтрэн орох
хэсэгт хий дамжуулах хоолой гэр хоолой хоёрын хоорондох зайг хоолойн
хєдєлгєєнд саад учруулахгїй боловч ус їл нэвтрэх уян материалаар битїїмжлэх
хэрэгтэй.
10.34. Газар хєдлєлийн 8; 9 балл бїхий бїсэд тавих газар дээгїїрх хий
дамжуулах хоолойд хэрвээ єрєє тохируулагч їгїй бол саадтай огтлолцох
хэсгїїдэд, суурин дээр байрлуулсан тєхєєрємжтэй холбогдох хэсэгт, тїїнчлэн
барилгын оруулга дээр тохируулагч хэрэгсэл суурилуулахаар тєлєвлєнє.
10.35. Овойлт, суулт, хєєлт їїсгэх шинж чанартай хєрс бїхий бїсийн хий
хангамжийн зураг тєслийг энэхїї нормын шаардлагаас гадна БНбД 2.02.01-94-ийн
заалтыг нэмэлтээр удирдлага болгон боловсруулбал зохино.
10.36. Дунд зэргийн болон хїчтэй овойлт їїсгэх шинж чанартай хєрстэй
боловч овойлтын зэрэг нь хий дамжуулах хоолойн шугамын дагуу ижил байх
газар, хоолойг 0,9 м-ээс багагїй гїнд (газрын гадаргаас хоолойн дээд ирмэг
хїртэл) суулгана. Сулавтар овойлт їїсгэх хєрсєнд хий дамжуулах хоолойг 4-р
бїлгийн шаардлагатай нийцїїлэн тавина.
10.37. Янз бїрийн овойлт їїсгэх шинж чанартай хєрсєнд (хєрсний тогтоц нь
єєрчлєлттэй, хєрсний усны тївшин єєр єєр, замын зорчих хэсгээс замын зїлэгтэй
90
БНбД 42-01-04
хэсэгрїї орох г.м.) хий дамжуулах хоолойг хєлдєлтийн тооцоот гїний 0,7-0,8 м-ээс
багагїй гїнд, гэхдээ 0,9 м-ээс доошгїй гїнд байрлуулахаар тєлєвлєнє.
10.39. Газар доорх хоолойн босоо хэсгийн болон гэр хоолойн (барилга болон
хий хуваарилах цэгийн оруулга, конденсат цуглуулагч, шингэн тїгжээ г.м.)
зэврэлтээс хамгаалах тусгаарлагчийг полимер материалаар хийх хэрэгтэй.
Эдгээр хэсгийг хїйтний їеийн овойлтын їйлчлэлээс хамгаалах єєр арга хэмжээг
тєсєлд тусгахыг зєвшєєрнє.
10.40. Дунд зэргийн болон хїчтэй овойлт їїсгэх шинж чанартай хєрсєнд
далд байрлуулсан савнаас шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийгээр хангах
тєхєєрємжийн хий савнуудыг хооронд холбох хий шингэн ба уурын фазын
хоолойг газар дээр угсрана.
10.42. Суулт, хєєлт їїсгэх хєрстэй бїсэд тавих хий дамжуулах хоолойн зуаг
тєслийг боловсруулахдаа эдгээр хєрсний нєлєєллийг багасгах арга хэмжээг,
жишээлбэл, хєрсийг нягтруулах, химийн бэхжїїлэлт хийх, усны хамгаалалт болон
ийм хєрстэй газар барилга барихад ашиглаж байгаа арга замуудыг тусгана.
I зэргийн суулттай хєрсєнд хоолой байрлуулахдаа 4-р бїлгийн
шаардлагатай нийцїїлэх хэрэгтэй.
Оруулгын хийц нь 4.19-р зїйлд нийцсэн байвал зохино.
ЕРЄНХИЙ ЗYЙЛ
11.2. Газар хєдлєлийн 7 ба тїїнээс дээш баллын бїсэд овойлт, суулт їїсгэх
хєрстэй газарт болон уулын ашиглалт явуулж буй талбайд, хэт хїйтний бїсэд
баригдах хий хангамжийн системд зориулагдсан материал, тоноглол, тоног
тєхєєрємж, багаж хэрэгсэл болон бусад техник хэрэгслийг сонгохдоо 11.53-11.58
зїйлїїдэд заасан нэмэгдэл шаардлагуудыг тусгана.
91
БНбД 42-01-04
11.4. Хийн даралт нь 0.6 МПа хїртэлх суурин хоорондын хий дамжуулах
газар доорх хоолой болон 0.3 МПа хїртэлх суурин газрын хий дамжуулах газар
доорх хоолойд зориулан полиэтилен хоолойг, дамжуулах хий тєрєл, хоолой тавих
нєхцєл зэргээс шалтгаалан полиэтилен хоолой ашиглахыг хориглосноос бусад
тохиолдолд ашиглахыг зєвшєєрнє.
ГАН ХООЛОЙ
11.7. 11.6 зїйлд заасан боловч хагас тогтвортой болон буцалмал гангаар
хийсэн ган хоолойг дараах нєхцєлд ашиглахыг зєвшєєрнє:
-гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 300С хэм хїртэлх бїсэд барих
газар доорх хий дамжуулах хоолойд;
-хагас тогтвортой болон буцалмал гангаар хийсэн ган хоолойг хасах 100С
хэм хїртэлх тооцооны температуртай бїсэд барих газар дээрх хоолойд;
-хагас тогтвортой гангаар хийсэн хоолойг хасах 20С хэм хїртэлх гадна
агаарын тооцооны температуртай бїсэд барих газар дээрх хоолойд;
Гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 400С болон доош байх бїсэд
барих газар доорх болон газар дээрх хий дамжуулах хоолойд зориулан хагас
тогтвортой гангаар хийсэн 325 мм хїртэлх диаметртэй, 5 мм хїртэлх зузаан
ханатай хоолой ашиглах, тїїнчлэн хагас тогтвортой буюу буцалсан гангаар
хийсэн 114 мм хїртэлх диаметртэй, 4.5 мм хїртэлх зузаан ханатай хоолой
ашиглахыг тус тус зєвшєєрнє.
11.11. Гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 400С буюу дээш бїсэд
тавих хий дамжуулах хоолойд зориулсан ган хоолойн металлын цохилтын
зуурангашилд (ударый вязкость) тавих шаардлагыг тусгайлан заагаагїй байдаг.
Хий дамжуулах хоолойг тавих орчны нєхцєл байдлаас шалтгаалан 620 мм-
ээс дээш диаметртэй I зэрэглэлийн єндєр даралтын хоолойн металлын цохилтын
уян чадварт тавих шаардлагыг тусгаж єгєх хэрэгтэй. Энэ шаардлага нь тємєр зам,
автозам, усан саад зэрэг чичиргээний ачаалал ирэх хоолойн хэсгїїдэд болон
хоолойн хананы зузаан 5 мм-ээс дээш байх їед хамаарагдана.
Mn Cr+ Mn + S (V + Ti + Nb) Cu + Ni
[ C ]3 = C + ----- + --------------------------------- + ---------- + 15 B (10)
6 5 15
Mn
[C ]э = C + ------ (11)
6
Энд:
C, Mn, Cr, Mo, V, Ti, Nb, Cu, Ni, B – хоолойн гангийн найрлага дахь
нїїрстєрєгч, марганц, хорм, молибден, ванади, титан, ниоби, зэс, никель, борын
бїрэлдхїїн (жингийн %-аар їзїїлсэн). [ C ]э –ийн хэмжээ нь 0.46-аас илїї байж їл
болно.
94
БНбД 42-01-04
Хїснэгт 28
3. Гагнаастай ган:
Отводууд ГОСТ 17375-83
ОСТ 36-42-81
ОСТ 36-43-81
ОСТ 36-21-77
ОСТ 36-20-77
ОСТ 34-42-750-85
ОСТ 34-42-752-85
ОСТ 108-030-129-79
Шилжїїлэгїїд ГОСТ 17378-83
ОСТ 34-44-81
ОСТ 36-22-77
ОСТ 34-42-753-85
ОСТ 34-42-754-85
Гуравлагч ГОСТ 17376-83
ОСТ 36-23-77
ОСТ 36-24-77
ОСТ 36-45-81
ОСТ 36-46-81
ОСТ 34-42-762-85
ОСТ 34-42-754-85
Таглаа (заглушка) ГОСТ 17379-83
ОСТ 36-25-77
ОСТ 36-47-77
ОСТ 36-48-81
ОСТ 34-42-758-85
ОСТ 34-42-759-85
Тайлбар: Хий хангамжийн барилгад ГОСТ 105-54-81 – ГОСТ 105-62-81 болон
ГОСТ 102-39-85 – ГОСТ 102-45-85 –аар холболтын хэрэгсэл, деталиуд
ашиглахыг зєвшєєрнє.
95
БНбД 42-01-04
11.16. Холболтын хэрэгсэл, эд ангиуд нь їйлдвэрт хийгдсэн байх ёстой.
Барилгын байгууллагын їйлдвэрлэлийн бїсэд хийгдсэн холболтын хэрэгсэл, эд
ангиудыг тэдгээрийн бїх холбоосуудыг (гагнаастай деталийн) їл эвдрэх аргаар
шалгасан нєхцєлд ашиглахыг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 29
96
БНбД 42-01-04
11.22. Хий дамжуулах хоолойг металл болон тємєр бетон хийцээс
тусгаарлах ивээс, жийргийг ГОСТ 16338-86-ын дагуу полиэтилен буюу тїїнтэй
адил тусгаарлах чанарын материалаар хийх хэрэгтэй.
Хїснэгт 30
Ашиглалтын нєхцєл
Хаах хэрэгслийн материал Хийн даралт, МПа Температур , 0С
хїртэл
Саарал ширэм 0,6 -35-аас их
97
БНбД 42-01-04
ил . . . . . 1,6 МПа
далд . . . . . 1,0 МПа .
Шингэн тїгжээг нам даралтын хий дамжуулах хоолойд хаах хэрэгсэл болгон
ашиглахыг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 32
Хавхлагын ємнєх даралт (ажлын), МПа; 0.001 ; 0.3 ; 0.6 ; 1.0 ; 2.0
99
БНбД 42-01-04
Нам даралтын хий дамжуулах хоолойд хїчлэн онгойлгогч хэрэгсэлгїй
хамгаалалтын гаргалтын хавхлаг ашиглахыг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 34
- торон 500
- висциний 500
- хялгасан 1000
11.41. Усан саадыг давуулан намагтай болон усархаг газарт тавих хоолойн
бэхэлгээний хэрэглэлїїд нь холбогдох БНбД-ийн (СНиП 2.05.06-85*) шаардлагад
нийцсэн байх ёстой.
100
БНбД 42-01-04
тооцооны температур нь хасах 400С хэм хїртэлх бїсэд – хасах 400С хэмийн
їед;
11.44. Ахуйн хийн зуух нь ГОСТ 10798-85, буюу зохих журмын дагуу
баталсан уг тєхєєрємжийн техникийн нєхцлийн шаардлагад нийцсэн байх ёстой.
5,6 кВт (хийн зарцуулалт нь 0,5 м3/цаг)-аас бага дулаан гаргах чадалтай
ноцоогуур буюу бїлэг ноцоогууртай хийн тєхєєрємжид аюулгїйн автомат хэрэгсэл
заавал ашиглах шаардлагагїй.
- халааж буй єрєєний агаар буюу єрєєг єгєгдсєн температурт барьж байх;
101
БНбД 42-01-04
11.50. Дараах їндсэн шаардлагыг їндэслэн хяналт хэмжилтийн хэрэгслийн
сонголтыг хийвэл зохино:
11.54. Хїчтэй болон дунд зэргийн овойлт їїсгэх шинж чанартай хєрс бїхий
бїсэд болон ашиглалт явуулж буй талбайд тавих хоолойн зураг тєсєл
боловсруулахдаа 80 мм-ээс дээш диаметртэй газар доорх хий дамжуулах
хоолойд зориулж ган хаалтын хэрэгсэл, 80 мм хїртэлх диаметртэй хий дамжуулах
хоолойд зориулж хаалтын давтмал ширмэн хаалт ашиглахыг зєвшєєрнє.
Дунд зэргийн овойлт їїсгэх шинж чанартай хєрс бїхий бїсэд тавихаар тєсєл
боловсруулахдаа 0,6 МПа хїртэлх даралттай газар доорх хоолойд ширмэн хаалт
ашиглахыг зєвшєєрнє. Гэхдээ энэ тохиолдолд саарал ширмэн хаалтыг босоо
чиглэлд хоолойн хєдєлгєєнийг їл хязгаарлах хэрэгсэлтэйгээр суурилуулах
хэрэгтэй.
Газар хєдлєлийн 8 баллын бїсэд тавих газар доорх хоолойд хаалтын ган
хэрэгсэл хэрэглэх хэрэгтэй.
11.55. Ашиглалт явуулж буй талбайд болон газар хєдлєлийн 7-оос дээш
баллын бїсэд тавих газар доорх хоолойн хананы зузааныг 80 мм хїртэлх
диаметртэй хоолойн хувьд 3 мм-ээс багагїй, харин 100 мм ба тїїнээс дээш
диаметртэй хоолойн хувьд 11.5-р зїйлийн дагуу тооцон тодорхойлсон хананы
зузаанаас 2-3 мм-ээр илїї авах хэрэгтэй.
11.56. Овойлт болон суулт їїсгэх шинж чанартай хєрс бїхий бїс, газар
хєдлєлийн идэвхтэй бїс болон ашиглалт явуулж буй талбайд тавих газар дээрх
болон барилга доторх хоолойн материал болон дагалдах хэрэгсэлд тавигдах
шаардлага нь ердийн нєхцєлд тавих тухайн тєрлийн хоолойд тавих шаардлагатай
адил байна.
102
БНбД 42-01-04
11.57. Хїйтэн цаг агаартай бїсэд тавих хий хангамжийн барилгад зориулсан
хоолойноос бусад техник хэрэгслїїд нь тавих байрлалаас хамааран тухайн бїсэд
зориулсан (ГОСТ 15150-69-єєр ) хийцтэй байх ёстой.
100 мянгаас дээш хїн амтай хотын хий хангамжийн тєсєл боловсруулахад
буюу хяналтын 15-аас дээш тооны тоноглолтой хий хангамжийн системийн
єргєтгєл, шинэчлэл болон техникийн шинэчлэл хийхдээ телемеханикжилтийг
тусгах шаардлагатай.
500 мянгаас дээш хїн амтай хотын хий хангамжийн тєсєл боловсруулахад
буюу хяналтын 50-аас дээш тооны тоноглолтой хий хангамжийн системийн
єргєтгєл, шинэчлэл болон техникийн шинэчлэл хийхдээ технологийн
ажиллагааны удирдлагын автомат системийг тусгах хэрэгтэй.
103
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 1.
Лавлагаа
104
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 2.
Зєвлємж
105
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 3.
Лавлагаа
Тайлбар: Нэг сууцанд адил хэлбэрийн хэд хэдэн хийн тєхєєрємж байвал Ksim-
ыг тэдгээр тєхєєрємжийн тоотой адил сууцны итгэлцїїрээр тооцох хэрэгтэй.
106
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 5.
Лавлагаа
3. Нам даралтын хий хуваарилах хоолойн тооцоот хий алдагдлыг 180 даПа-
аас илїїгїй байхаар авбал зохино.
Q
Re = 0,0354 -------- , (1)
dv
Энд:
Q
H = 1,132 x 106 ------ v p l (2)
d4
Q2,333
H = 0,516 -------------- p l (3)
d5,333 v 0,333
n vd Q2
H = 69 x{ --- + 1922 ---- }0,25 x ------- p l (4)
d Q d5
P1 – P2 n vd Q2
-----------------
= 1,4x10-5 {------- +1922 ----- }0,25 ------- p (5)
l d Q d5
9. Газар дээгїїрх гадна болон доторх хий дамжуулах хоолойн тооцоот уртыг
дараах томъёогоор тодорхойлно:
l = l1 + å V ld (6)
l l V2
H = 50 -------------- (10)
d
n 68
l = 0,11 { -- + ---- }0,25 (11)
d Re
12. Орон сууцны барилгын нам даралтын доторх хий дамжуулах хоолойн
хэсгийн эсэргїїцлийн даралтын алдагдлыг (%) дараах байдлаар тодорхойлохыг
зєвшєєрнє. Yїнд:
109
БНбД 42-01-04
13. Нам даралтын хий дамжуулах хоолойн тооцоонд доорх томъёогоор
тодорхойлох гидростатик шахалтыг тооцох хэрэгтэй:
H = +_ 9,81 h ( pa - p) (12)
15. Хий хєдєлгєєний їїсгэх шуугианы тївшинг газар дээгїїрх болон доторх
хий дамжуулах хоолойн гидравлик тооцоонд тусгахдаа нам даралтын хоолойн
хувьд хий хурдыг 7 м/сек-ээс ихгїй, дунд даралтын хоолойн хувьд 15 м/сек, єндєр
даралтын хоолойн хувьд 25 м/сек-ээс илїїгїй байхаар авах хэрэгтэй.
Q (273 + t)
d = 0,036238 ------------------- (13)
pm V
t - хий температур, о С
110
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 6.
Лавлагаа
Ашиглалтанд байгаа байрны хувьд нэг янданд нэг давхарт буюу єєр
давхарт байрласан ус халаагч болон халаалтын зуух зэрэг хий 2-оос илїїгїй
тєхєєрємжийг залгахыг зєвшєєрнє. Гэхдээ яндан дахь оруулга нь 0,75 м-ээс
доошгїй зайтай єєр єєр тївшинд байх шаардлагатай.
5. Ахуйн бус хийн тєхєєрємжийг тусгай янданд болон ерєнхий нэг янданд
холбож болно.
Хоолойн налуу нь хийн тєхєєрємж тал руу 0,01-ээс багагїй байх хэрэгтэй.
111
БНбД 42-01-04
Утааны хоолойд хоолойн диаметрээс багагїй радиусаар нугларсан 3-аас
илїїгїй нугларалт байж болно.
дээврийн оройгоос хэвтээ чиглэлд 1.5 м хїртэлх зайд, оройгоос 0.5 м-ээс
багагїй єндєрт,
3 м-ээс илїї зайд оройгоос хэвтээ, доош чиглэлд 100-ын єнцєг їсгэгчээс
намгїй байрлана.
Бїх тохиолдолд яндангийн ирмэг налуу дээврээс 0.5, хавтгай дээврээс 2.0 м
–ээс багагїй єндєр цухуйх ёстой.
112
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 7.
Заавал мєрдєх
4. ГОСТ 3262-75 –ын хоолойг нам даралтын гадна болон дотор хоолойд
зориулан сонгодог.
Дээрх хоолойг 1500-аас бага диаметрын радиустай босоо болон хэвтээ хий
дамжуулах хоолойн уян нугалаа болон суурин газрын доторх хий дамжуулах
хоолойд ашиглахыг хориглоно.
114
БНбД 42-01-04
7. ГОСТ 8731-87-ын дагуу цувималаар хийсэн хоолойн металлыг 100% їл
эвдрэх аргаар шалгасны дараа л ашиглах хэрэгтэй.
ГОСТ 8731-87-ын дагуу хоолойн захиалга хийхдээ хоолойн металлын
шалгалтыг 100% хийсэн байх хэрэгтэй гэдгийг заавал зааж єгєх хэрэгтэй.
Хїснэгт 2.
Тайлбар: 1. 6-р зїйлийн хоолойг 0,6 МПа -аас илїї даралттай хоолойд
ашиглахыг хориглоно.
115
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 8.
Зєвлємж
Авто-мат тохи-руулга
самбар цэгт
(заавал шаард.)
Бїртгэгч багаж
Бїртгэгч багаж
(заавал аард.)
Дохио лолын
Дохиололын
(шаард.бол)
(шаард.бол)
Заагч багаж
Заагч багаж
Заагч багаж
Заагч багаж
Заагч багаж
ХХЦ хїртлэх + - + - + - - + - -
хийн даралт (ихсэх,
багасах)
+
ХХЦ-ийн дараах + - (ихсэх, - + - - + - +
хийн даралт багасах)
Хий ерєнхийн + - - - + - - + - -
зарцуулалт
Зарцуулалт
хэмжигчийн
ємнє болон
дараах хий
температур - - - - + - - + - -
Шїїлтїїр дээрх
даралтын - - - - + - - - + -
алдагдал
Тохируулгын
єрєє болон ХХЦ- - - + - + - + - - -
(ихсэх)
(ихс
ийн удирдлагын эх)
щитний єрєєн
дэх хийжилт
Зуух бїрийн
хийн зарцуулалт -
+ - + - - - - -- +
Зуухны
тохируулгын
хавхлагын ємнєх -
хийн даралт - + + - - - - - -
Тохируулгын
хавхлагын
116
БНбД 42-01-04
дараах хийн - + (ихсэх, - - - - - - -
даралт багасах)
ХХЦ-ийн
тохируулагч
арматурын + - - - + - - - - -
байрлал заагч
Ноцоогуур
бїрийн ємнєх
хийн даралт - - - - - - - - + -
(хаалтын дараа)
«+» тэмдэг нь энэ їзїїлэлтэд зориулан мэдээллээр хангах хэрэгтэй гэдгийг зааж
байгаа болно.
117
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 9.
Зєвлємж
тохиромжтой
тохиромжтой
тохиромжтой
боломжтой
боломжтой
боломжтой
нх
ил
ох
да
вх
ар
Хийн зуухтай тохиолдолд
2 1,65 356 240-600 588 410-880 780
3 2,15 653 400-1140 857 580-1360 1242
4 2,30 773 470-1420 951 620-1610 1412
5 2,60 1057 610-1800 1155 730-1980 1794
9 3,45 1988 1050-3820 1710 1060-3060 2911
Хийн зуухтай болон урсгалын ус халаагчтай тохиололд
2 2,95 635 360-1040 642 390-1070 765
3 3,80 956 610-1590 1084 630-2020 1264
4 4,20 1072 660-1920 1256 720-2350 1454
5 4,60 1322 750-1540 1641 860-3360 1879
118
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 10.
Зєвлємж
тохиромжтой
тохиромжтой
тохиромжтой
боломжит
боломжтой
боломжтой
боломжтой
зонхилох
нягтрал,
давхар
кг/цаг га
119
БНбД 42-01-04
ХАВСРАЛТ 11.
Зєвлємж
БYТЭЦ
-бїх хий хуваарилах станц буюу хий хуваарилах станцын гаралт дээрх хий
дамжуулах хоолойн цэгїїд;
-тойрог хэлбэрийн шугмыг тэжээх бїх хий хуваарилах цэг, тїїнчлэн хий
хангамжийн схемийн онцлогоос хамааран сонгосон хэрэглэгчдийн хэмжилтийн
цэгїїд.
120
БНбД 42-01-04
-Технологийн ажиллагааны удирдлагын автомат систем дэх сонгосон
хяналтын цэг нь дээрх шаардлагаас гадна хий урсгалын хуваарилалтыг удирдах,
тєлєвлєх, болон загварчлалын єгєгдсєн чанарыг хангадаг байх ёстой.
ЗОРИУЛАЛТ
Хїснэгт 1.
Yїргийн
шаардлага
автомат систем
ажиллагааны
телемеханик
технологийн
Yїргийн хэлбэр ба
удирдлагын
Зориулалт
тєрєл
122
БНбД 42-01-04
Хїснэгт 2.
10. Мэдээллийг дїрс дамжуулах аргаар авч байгаа тохиолдолд цагт нэгээс
доошгїй удаа хяналтын цэгийн байдлын тухай мэдээллийг шаардан авдаг байх
хэрэгтэй.
123
БНбД 42-01-04
ТЕХНИК ХЭРЭГСЭЛ
124
БНбД 42-01-04
21. Бусад зориулалтын инженерийн сїлжээг тїргэн шуурхай удирдах
нєхцлийг хангаж байгаа техник хэрэгслийг ашиглахыг зєвшєєрєх боловч
телемеханик ба технологийн ажиллагааны удирдлагын автомат системийн
найдвартай, шуурхай байх шаардлагыг хангаж байх ёстой.
БАЙР
22. Удирдлагын цэгийг диспетчер ажилтны ажиллах тав тухтай орчин болон
тєхєєрємжийг ашиглах тохиромжтой нєхцлийг хангах байранд байрлуулбал
зохино.
25. Хий хангамжийн системийн хий хуваарилах станц, хий хуваарилах цэг
дээр суурилуулсан хяналтын цэг нь 4 м2-аас багагїй талбайтай аппаратын
єрєєтэй байх ёстой.
Технологийн ажиллагааны удирдлагын автомат системийн техник
хэрэгслийг байрлуулахдаа їйлдвэрийн байран дотор болон гадна байрлуулахад
зориулан бэлдсэн єрєєг ашиглахыг зєвшєєрнє.
125
БНбД 42-01-04
ТОВЧИЛСОН ЇГИЙН ТАЙЛБАР
¹ Товчлол Тайлбар
1 ШНХ Шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий
2 МЖ Мега Жоуль
3 ХЦС Хий цэнэглэх станц
4 ХЦЦ Хий цэнэглэх цэг
5 БХЗА Баллон хадгалах завсрын агуулах
6 АХЦС Автомашинд хий цэнэглэх станц
Монгол улсад
Баримт бичгийн
¹ Баримт бичгийн нэр мєрдєхєєр
шифр
шийдвэрлэсэн
Барилгад хэрэглэх уур
БХБЯ-ны 1993 оны
1 БНбД 2.01.01-93 амьсгал ба геофизикийн
259 тоот тушаал
їзїїлэлт
Барилга байгууламжийн зураг
ДБ-ийн сайдын 2002
2 БНбД 21-02-02 тєсєл зохиох галын аюулгїйн
оны 313 тоот тушаал
норм
Газар хєдлєлтийн бїс нутагт
ДБ-ийн сайдын 2002
3 БНбД 22.01-01 барилга тєлєвлєх барилгын
оны 30 тоот тушаал
норм ба дїрэм
Барилга байгууламжийн
ДБХ-ийн сайдын 1994
4 БНбД 2.02.01-94 буурь, суурийн зураг тєсєл
оны 162 тоот тушаал
зохиох норм ба дїрэм
ДБ-ийн сайдын 2002
Халаалт, агаар сэлгэлт ба
5 БНбД 41.01-02 оны 360 дугаар
кондиционер
тушаал
Барилгын доторх усан сан ДБХСайдын 1999 оны
6 БНбД 40.05-98
хангамж, ариутгах татуурга 18 дугаар тушаал
Барилгын газар шороо ба БХБК-ын 1990 оны 04-
7 БНбД 3.02.01-90
буурь суурийн ажил р тогтоол
БЯ-ны 1989 оны 37
8 БНбД 3.05.07-85 Автоматжуулалтын систем
тоот тогтоол
9 БНбД 30-01-03
ДБХ-ийн сайдын 2000
10 БНбД 32-02-00 Автозам барих норм
оны 199 тоот тушаал
Орон сууцны барилгын зураг ДБ-ийн сайдын 2001
11 БНбД 31-01-01
тєсєл тєлєвлєх норм ба дїрэм оны 190 тоот тушаал
Барилга доторх усан хангамж ДБХ-ийн сайдын 1999
12 БНбД 40-05-98
ариутгах татуурга оны 28 тоот тушаал
Барилгын инженер геологийн
13 БНбД 11-03-03
ажил
СНиП2.09.02-85* Производственные здания ДБХ-ийн сайдын 1998
14
из.1991 промышленных предприятий оны 23 тоот тушаал
УБХ-ны 1987 оны 107
15 СНиП 2.05.02-85 Автомобильные дороги
тоот тогтоол
УБХ-ны 1987 оны 107
16 СНиП 2.05.07-91 Промышленный транспорт
тоот тогтоол
17 Сооружения промышленных УБХ-ны 1987 оны 107
СНиП 2.09.03-85
предприятий тоот тогтоол
СНиП 11-89-80* Генеральные планы ДБХ-ийн сайдын 1998
18
изд 1995 г промышленных предприятий оны 23 тоот тушаал
Водоснабжение наружные
СНиП 2.04.02-84 БЯ-ны 1990 оны 204
19 сети и сооружения
М-90 тоот тушаал
/Изменения и дополнения для
127
БНбД 42-01-04
условий МНР/
Канализация.Наружные сети и УБХ-ны 1987 оны 107
20 СНиП 2.04.03-85
сооружения тоот тогтоол
УБХ-ны 1987 оны 107
21 СНиП 2.04.07-86. Тепловые сети
тоот тогтоол
УБХ-ны 1987 оны 107
СНиП 2.02.04-88 Основания и фундаменты на тоот тогтоол ДБХ-ийн
22
/5,6,7,9-рбїлэг/ вечномерзлых грунтах сайдын 1994 оны 162
тоот тушаал
Инженерные изыскания для БХБЯ-ны 1993 оны 51
23 СНиП 1.02.07-87
строительства. тоот тушаал
СНиП2.02.01-83 УБХ-ны 1987 оны 107
Основания и фундамент
/4,5,6,7,8,9,11,12- тоот тогтоол ДБХ-ний
24 зданий и сооружений
р сайдын 1994 оны 162
бїлэг/ тоот тушаал
Расчёт на прочность стальных УБХ-ны 1987 оны 107
25 СНиП 2.04.12-86
трубопроводов тоот тогтоол
Магистральные трубопроводы УБХ-ны 1987 оны 107
26 СНиП 2.05.06-85
тоот тогтоол
УБХ-ны 1987 оны 107
27 СНиП 2.05.03-84 Мосты и трубы
тоот тогтоол
ДБСайдын 2001
28 СНиП2.04.08-87* Газоснабжение
оны343 дугаар тушаал
Магистральные трубопроводы УБХ-ны 1987 оны 107
29 СНиП III-42-80
тоот тогтоол
128
БНбД 42-01-04
ГАРЧИГ
129
БНбД 42-01-04
9. Сав болон баллонт тєхєєрємжєєс шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийгээр
хангах ……………………………………………………………………………………….. 76
Ерєнхий зїйл ………………………………………………………………………. 76
Савнаас шингэрїїлсэн нїїрс-тєрєгчийн хийгээр хангах тєхєєрємж …….. 77
Ууршуулагч, холигч тєхєєрємжїїд …………………………………………….. 81
Бїлэг баллонт тєхєєрємж………………………………………………………… 83
Савнаас хангах болон бїлэг баллонт тєхєєрємжийн шугам хоолой ………85
Ганцаарчилсан баллонт тєхєєрємж ……………………………………………. 86
10. Байгаль, цаг агаарын онцгой нєхцєл дэх хий хангажийн системд тавигдах
нэмэлт шаардлагууд ………………………………………………………………………. 87
Мєнх цэвдэг хєрс ……………………………………………………………………87
Ашиглалт явагдаж буй талбай ……………………………………………………88
Газар хєдлєлийн бїс………………………………………………………………..89
Овойлт, суулт болон хєєлт їїсгэх хєрстэй бїс ………………………………..90
11. Материал болон техник хэрэгслїїд………………………………………………….91
Ерєнхий зїйл …………………………………………………………………………91
Ган хоолой ……………………………………………………………………………92
Холболтын хэрэгсэл ба эд ангиуд ………………………………………………..94
Зэврэлтээс хамгаалах материалууд ……………………………………………..96
Полиэтилен хоолой ба холбох хэрэгслїїд ……………………………………. 97
Хаалтын болон зохицуулгын тєхєєрємж, багаж хэрэгсэл ба бусад
техникийн хэрэгслїїд ………………………………………………………………97
Байгаль, цаг уурын онцгой нєхцєлд зориулсн нэмэгдэл шаардлагууд …..102
12. Хий хангамжийн систем дэх технологийн ажиллагааны удирдлагын автомат
систем ба телемеханикжилт……………………………………………………………..103
Хавсралт 1. (Лавлагаа) Хий хангамжийн системийн хий дамжуулах хоолойн ангилал …………..104
Хавсралт 2. (Зєвлємж) Їйлдвэрийн салбарын цагийн оргил хийн зарцуулалтын итгэлцїїр ……105
Хавсралт 3. (Лавлагаа) Орон сууцны байрны зэрэг ажиллагааны Кsim итгэлцїїрийн хэмжээ .......106
Хавсралт 4. хїчингїй
Хавсралт 5. (Лавлагаа) Хий дамжуулах хоолойн гидравлик тооцоо ...............................................107
Хавсралт 6. (Лавлагаа) Шаталтын бїтээгдэхїїнийг зайлуулах ........................................................111
Хавсралт 7. (Заавал мєрдєх) Хий хангамжийн системийн ган хоолойн сонголт .............................113
Хавсралт 8. (Зєвлємж) Дулаан цахилгаан станцийн хий хангамжийн системийн автомат тохируулга
болон дохиолол, хэмжилт ....................................................................................................................116
Хавсралт 9. (Зєвлємж) Савнаас хангах нэг тєхєєрємжєєс шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий
уурын фазаар хангахад тохиромжтой сууцны тоо .............................................................................118
Хавсралт 10. (Зєвлємж) Савнаас хангах нэг тєхєєрємжєєс агаар хий холимогоор хангахад
тохиромжтой сууцны тоо ......................................................................................................................119
Хавсралт 11. (Зєвлємж) Технологийн ажиллагааг удирдах автомат систем болон телмеханикийн
бїтэц, техник хэрэгсэл, зориулалт ......................................................................................................120
130