ti duy nht ca trit hin sinh l con ngi ti th, con ngi c v vi nhng iu ki ngi hin sinh, tc l nhn

v , c chim nghim di nhiu kha cnh khc nhau. V hm ca cc trit gia hin i.

Nhiu hc gi gi cc ti ny bng danh t phm tr (catgories) vi rng cc trit g hng ti cn bn .

Ch phm tr c t i Aristote. ng ny ch trng trit hc v thin nhin, nn di mt n tc mi phm tr Aristote): Trc ht s- vt c th l bn th hay ty th. Bn th l ch t a ng; thng Ba l ch th, v ng l ty th. Nh vy ty th l tt c nhng g ngi ta c Lng tnh, phm tnh, tng quan, hnh ng, th ng, v tr, thi gian, khng gian, thi chi vi thng Nm, hay ni nhm, thng b thy gio pht, trc mt anh em bn; nh bui h h Li, n khc: l nhng th d v ty th.

Theo Aristote, vn vt khng th c mt iu kin sinh hot no ngoi mi iu kin trn y vi ch nht thit. Tt c sinh hot ca mt s- vt hoc ca mt ngi, nht thit phi l m

Bc sang thi trit hc nu cao tr thc, Kant b ri mi phm tr ca Aristote v a r ch quyn phn on khng thuc v thin nhin na, nhng thuc v tr nng ca ta ( l ci theo th vn vt buc phi xut hin theo nhng th thc phn on ca ta). mt cht, tnh, phm tnh, trong quan), v ng t ra mt loi mi trm ln trn su ty th cn l g cc phm tr ca Kant. I. Lng tnh Nht th tnh. a th tnh Ton th tnh II. Phm tnh Th-c ti tnh Ph nh tnh Hn nh tnh III. Tng quan Ch th v ty th Nguyn nhn v hu qu Cng ng gia nguyn v b. IV. Hnh thi Kh hu - Bt kh hu Hin hu - Bt hin hu Tt hu - Bt tt.

Xem th bit, trit ca Kant a chng ta vo lnh v-c duy tm. Nht th tnh, th-c ti t g ta b ri s- sng ca th-c nghim hng v th gii ca duy tm suy nghim (idalis nt t ra gi trit thuyt ca ng. Nhn vo mt s- vt ti quan nim, ti thy n c th oc l duy nht trong loi n (ton th tnh). N c th-c (th-c ti tnh), hay hin nay khng (ph nh tnh), hoc ch c mt cch no thi (hn nh tnh). Tm li, Kant ch ch trn

hi: Chnh phm tnh ca mi phn on lm nn b mt ca mi phm tr.

Vi Aristote, trit hc coi v tr vn vt l m phm, nn tri thc con ngi phi un mnh t ri li, vi Kant, tri thc con ngi l m phm, v vn vt chu quyn chi phi ca t tng

Vi trit hin sinh, ngi ta xa b tt c hai loi phm tr trn y. Duy vt v duy tm h chi b c hai ci nhn v ch trng rng: Con ngi khng phi l mt s- vt ca v tr t duy ng ngoi v tr ly v tr lm i trng quan st nh ch trng ca Kant v nhm d inh, con ngi khng phi l mt thnh phn ca v tr nh cc thnh phn khc, v con ngi hc con ngi khng th l mt t duy c kh nng suy tng mt cch siu nghim v tin nghi khng c con ngi ni ti nh ch trng ca duy tm. Nh vy, th gii l mi trng sinh h nhin v tr ch l ch ng chn, l mi trng sinh hot ca con ngi m thi, khng phi

Chng ti cn trnh by s qua nhng phm tr ca trit hc c truyn v trit hc c in

Trit no c phm tr ny. Trit hin sinh tt s ch ch trng n nhng v c sc ca hin rn kia na, nhng l nhng sc thi m cuc sinh hot bi t ca chng ta. u l nhng phm tr hin sinh?

Cc trit gia hin sinh nhm quan st cuc sinh hot c th ca con ngi thi i, nn nhng khng ging phm tr ca trit gia khc. Tuy nhin c mt s c tnh c tt c cc trit g sau y ca cuc sinh hot mi ngi chng ta. Cuc i ca a s ngi ta u mang v tm t chng ta phi tnh ng, thc v gi tr cao qu ca nhn v mnh: Do sinh ra u t, tuy g li l t- t mnh vo cnh cht ca tinh thn; ng khc, cuc i l mt th thch, i t hnh ng , ti khng th li vo ngi bn cnh, ly h lm gng mu: Ti khng c l gnh vc nh mnh ca mnh, khng ai sng thay v cht thay ta c. Chnh khi thc nh ai on sng nh mt nhn v t- do v t- m ly nh mnh ca mnh. Trong khun kh tc phm nh b ny, chng ti ch dng li ni vi phm tr hin sinh chnh

BUN NN. Danh t bun nn tng i l em t trong hng cc danh t hin sinh dng ch v l em t, nhng n chng chim a v u tin: N c thng dng hn, ng thi c hiu l-c Bun nn l g? L trng thi sinh hot lm l ca thng nht. Ni r hn: Bun nn l cnh am sng nh cy c v ng vt. Khi ti s-c tnh gic phng th, khi ti thc v a v v i sc vt ca ti trc y: Ti ch lo sng, lo n, lo mc, lo cho mnh nhng tin hng sinh vt. V sng nh sinh vt l mt bun nn cho trit gia hin sinh thc su xa

Trong cc trit gia hin sinh, khng ai ti t v ci v chn ngn ca cuc i v v bng g a ra v khai thc rt ti tnh: Thi, ti c lm nh nng An-ny l xong: Ti c sng th nh nhng cy kia v nh vng nc ny, hoc nh ci gh bc vi ca toa xe la n.

n, ng. n, ng. Sartre nhc li hai ln, nghe nh nhp u u ca cuc sng my mc ca t sng nh th l sng tha ra (se survivre). Tha ra, v ti khng bit sng m lm chi in hu nh mt s- vt. l hin hu, cha phi l hin sinh, nht l cha phi hin sinh t que). Sng tha. Nn. Ti nn trc Cuc i ca ti, v cuc i n qu ging s- sinh tn c cng gn nh th. V con ngi cha thc v nhn v v nh mnh ca mnh cng khng hn g hi lm s thng k, c trm ngn ngi cng ging nhau, khng mt ai vn ti mc c nhn v g l ngi ta. khng phi l nhng con ngi c nhn cch, nhng ton l nhng ngi

Bun nn. Khng phi nhng ngi sng tha ra nh cy c kia bit bun nn. Khng. H l s- n hnh trit gia v nhng ai vn ti mc hin sinh ch th-c mi cm thy bun nn. Vy bu v ca nhng con ngi cam sng nh nhng con vt, khng c nn v thin nhin, mc du i k xoan ty v trc mnh snh ng nht ln ling xung sng. Nhng bun nn ch c cng g tha ra nh cy c.

Cng nn bit Camus khng ni bun nn, nhng ni phi l (absurde). V thc v phi l cn rit gia thc v ci v tr tr, v thc v v v ca cuc i: Thc dy, ngi xe in, bn gi ngi bn giy, cm ti, i ng. Th hai, th ba, th t, th nm, th su, th by,

 thc su xa v tnh cht phi l v v bun nn ca cuc i v nhn v: l bc u trn chng ta vng dy, b trng thi s- vt vn ln ti thin chc lm nhng nhn v t- do v PHNG TH. Phng th trng ca nhng con h lm hoc ngh mnh cho nn khng l g : Sng nh cy c v

dch ch alination. Nguyn ch ny c ngha l ha thnh ci khc, thn ngi cha t- thc thnh l nhng nhn v c o. Ngi phng th l phi lm nh th. Trit hin sinh chng li trit thin nhin (philosoph nu n chng li mi hnh thc phng th. Phng th lm mt bn ng ca ng vt.

C nhiu hnh thc phng th. T-u trung c th quy v hai hnh thc i loi ny: Phng th d th duy tm pht sinh do s- ngi ta qu suy tn mt th o c gi to, o c m mng v sng x hi ri cun trn n trong mt tnh cm thanh nh trng gi. Phi gi phng th ao gi dm tra tay vo hnh ng: H mun hnh ng, nhng li s lm tay. Mu thun cha! T me gocentrique). Sao nhng ngi duy tm ny b gi l phng th? Tha v h khng t- th s- nhn thc nhng iu kin sinh hot ca h ly lm tin cho bn thn h; v h ca mt s trit gia duy tm phc ha cho h. Thay v tm hiu ri khai thc nhng gi tr h trn th-c ti sng nng mnh trong nhng m c vin vng ca nhng thi vng son k con ngi vi mt c nng hot ng. y ta khng trch con ngi khng hot ng na, nh ngi khng cn l mt tinh thn bng lng nh ma tri na, nhng con ngi cm thy sc con ngi cn ti x hi na. Tuy nhin mt hnh thc phng th khc n ch con ngi no trong tp on na, nhng tr thnh phn nh trung thnh ca tp on. Con ngi tr th a. l ngha cu ni ca Mounier: Sng tp on l mt bc tin ca tinh thn, nhng b v t- ch, v khi ch kh mnh m nhng bc cho s- cu n ca tp th. nhng nc dn c ), mi sng khi i hc, ngi xe in hoc i xe but, ch cn xem my ngi bn cnh ti c th co (Figaro) v ng l gii t bn v giai cp trng gi; anh mc o nhum du cn an ong hng ng cng sn; my ngi khc, ngi th c Gii phng (Libration) (khuynh t), ng my anh sinh vin v nhm tr thc c lp th c Th gii (Le monde). Tm li, a s ngi nhm c nhim v suy ngh v quyt nh gip h. Thnh th h ch l nhng ci xc, cn hn l

l b mt ca phng th. Hai b mt tng qut. Trong th-c t, phng th mc nhiu hnh th hu qu khc hi cho con ngi: Phng th lm cho con ngi sng yn hn trong tnh trng s, ca ng, ca ton th, ca tn gio an nhn. Phng th l ti nguyn t, l cn nguyn cu a.

U T. u t do thc tnh v suy ngh. Con ngi phng th khng u t, v h sng nh mt sg tha ra, sng nh mi ngi. Tri li con ngi tnh ng khng th khng u t. u t l

u t khng ging s hi. Ngi ta ch s mt ci chi r rt (s rn, s ma, s trm). Cn u r rt. Con ngi hin sinh u t v bit rng tng lai y huyn nhim, cn bao nhiu yu cho mnh. Khng ai quyt nh thay cho mnh c. ngi khc hoc on th quyt nh tha

Bao nhiu gi tr tinh thn u l thuc vo mt quyt nh ca ti. Ti bit th, cho nn t bi t rng: Mi nhn v l mt th gii huyn nhim, y nhng kh nng, c th thnh thnh g tin v cng c th sng n l nhng dc vng : Tt c ti s- hiu bit v quyt n it vi ti bng ti. Nu ti khng tha thit vi mnh th ai tha thit tm hiu ti khai

B m xa con, lun lun y ny, lo ngi cho ngi con yu. Nhng du sao, b m ch ng ngo th lo nhng gi tr vt cht ca ngi con thi. Tri li khi ti u t v ti, ti nhn th cao c v gh s ca ti nht l v ti bit rng trong vic ny khng ai c th gip ti: T g mnh ti nh th. Mt mnh y khng c ngha l ch k hoc l loi theo ngha thng, mt bn hu xm quanh ti, an i v thng cm vi ti, ti vn cm thy rng au kh nm su tr ia ti v tha nhn.

Tm li u t l v c sc ca mt cuc hin sinh t- thc, mun dt mnh ra khi cnh s phng th. Cho nn u t l sc chuyn ng, l nhng ci c-a mnh vn ln. Cho nn c th v khng bao gi cam chu nm l trng thi an c ca mt s- vt.

T QUYT. Nn bit ngay ch t- quyt ca hin sinh ch nhm chnh hin sinh ca nhn v con n t- quyt l t- chn mnh: Chn lm ngi t- do m c-c kh hn l lm ngi n l sng ci

nh ca ti u ghi mt bc tin trn i ti: T- quyt l t- chng minh rng ti l mt c trch kh d thng hoa con ngi tinh thn ca ti. Mi khi ti dm l ti, mi khi ti t- qu ti u hon thnh mt bc tin ng k cho nhn v ca ti. Ti c th t- quyt sai. Tnh mng: Ngi hin sinh khng k chi nhng thit hi , khng k chi nhng sai lm mnh c i sai lm? Nu s sai lm n ni khng dm quyt nh, th tnh trng ny cn khc hi cho s sai lm kia). Min l quyt nh trong s- bnh tnh v sau khi suy ngh , ngi hin mnh.

Chnh trong hnh ng t- quyt, trit hin sinh chng t hin sinh l gi tr sng, khng ph tt nhin, cho nn nhng kt lun ca ton hc v lun l hc nm sn trong nhng cu tin v r rng; tri li hin sinh ca con ngi khng c tnh cht tt nhin, nhng bt tt (co hay ni giu: Nhm Hgel khng th dng suy lun kt lun rng phi c ti. Ti khng ph l. Suy lun c tnh cht ph qut v tt nhin v n din tin trong lnh v-c tru tng: Tr h mun mu, cho nn khng bao gi ta c th dng suy tng tt cn c hin sinh (Marc i th gii khc hn nhau. Ni th chng ta d thy ti sao trit hin sinh cao t- quyt g khng th a ra mt gii quyt trm phn trm tha mn cho th-c t: Th-c t vn cn nhng vn phi liu mt phn. Liu l mt danh t hin sinh: Chnh trong ci liu ny, ti t ra m h nhim lm ngi. Liu, ti t- m nhn.

Tt nhin mi t- quyt u l t- tuyn, cho nn tnh cht liu y ch l ch vt qu lun l sinh u t v nh mnh ca mnh v u t tm cch pht trin nhn cch ca mnh ti mc ton g suy ngh v u t.

VN LN. ti ny pht sinh di ngi bt Kierkegaard v th-c s- th hin trong i sn vn ln khi giai on hiu m t ti giai on o c; ri li phi vn ln khi tr ting phn i nhng hnh thc tn gio trng gi v chng ru ng con ngi, bo him cho hin sinh trung th-c: Thay v thng tin con ngi, nhng tn gio trng gi bc mt nh v my mc. c Kierkegaard, chng ta tng nh lun lun nghe ng cnh tnh con ngi rng: g ru ng u l nhng sa ly. Nhng trit thuyt v tn gio h to rng s bo m cho chng hng ch c ch ch l gip ta thi lm ngi chng lm ngi gip ta!.

Nhng v mc ny, khng trit gia no li khu v su xa hn Sartre v Marcel. Sartre nh ng Mi s- vt ch l n m thi. L'tre en soi est ce qu'il est. Il est massif... Il ne connait t... Il est lui-mme indfiniment et il s'puise l'tre. Xin dch l: Hu th t- thn ch tnh (tnh cht bin ra khc). Mun i n s ch l n v c th cho n khi n kit i.

Sartre i chiu hu th t- thn (en soi) vi hu th t- quy (pour soi) v ng quan nim vt hy nha, bun nn. N ng ta nn bi v n c l l nh th mi cho ti khi n kit i v b ci cht c st kia ca vt t- thn cho nn c tnh ca n l bin ha v tin ln. Nhng a g k sa ly: H coi d vng ca h l s- nghip ca h, tc ti sn ca h. S- nghip b k h rt dn dn ra khi ngn hng nhn hng. H sng, m th-c s- h cht. Cht, v h k

Marcel, vi hai phm tr chim hu v hin hu (avoir, tre) i su vo s- nghin cu sc c (avoir) u c th gi thnh tn, v cng ng nh nhng s- vt ti c mt mu rung, ti vng sa ly ca t- ph v t- i: V ci c cng ln v mnh cng bm vo n cht hn, th s coi d vng l mt ng, mt cm by a ta ti sa ly. Ngay trong khi ta hnh ng, nu t s l dp ta t- ru ng mnh v nui rt nhiu o mng: Hnh ng vt qu trn ci c, n hnh ng. Nhng con ng chu cha (nht l cc hong t sinh ra trn sp vng) hu ht ch b h l nhng ci my tiu tin, cho nn h l nhng hng n mt v l nhng con su c khot H khng bao gi bit n phm tr hin hu (tre) m hin hu (hin sinh) l c tnh ca nh vn ln khi tnh trng tm thng ca nhng ci s c.

Thnh Augustin, mt trong nhng c t ca trit hin sinh vit: Khng tin l li ri (N ). Vn ln l l sng ca ngi hin sinh trung th-c.

Khng vn ln, tc l b cng ng, sa ly. M vn ln khng c ngha l thng ngi ny ng h phi vn ln trn ci mnh ca hm qua v ca lc ny. ng nh cu tm nim ca thnh hi

Xem th, ta thy sinh hot ca hin sinh trung th-c l mt sinh hot cng thng, lun lun

C O. C l y l im quan trng nht v c sc nht ca trit hin sinh. Trit hc v g c o; tri li, nh chng ta thy trn kia trit hc c truyn lun lun quan nim m m ni n v tc l ni ng u v ging nhau. Trit hin sinh nhm lay tnh con ngi, nh hon thnh ci nh mnh c o ca mnh. Trit c truyn khng bit ti c o v quan ni g vn nh nhau v trong nhng hon cnh ging nhau, anh v ti chng ta nht thit s phn g chnh trong ci hp l ny, trit c truyn v tnh ph nhn bn cht ca con ngi l t hau, chng ta mi ngi c th nh ot khc nhau, phn ng khc nhau. Ri c trong nhng c hng ta cng th-c s- khc nhau lm. Cng l yu con ca mnh, nhng anh c mt cch yu kh bt lng, nhng anh v ti mi ngi c mt cch ght khc nhau: C ngay n ting ci, c ing bit ca mnh: V l nhng cch ti th ca mi ngi chng ta. Sinh hot ca mi ch ua nhng sinh hot tm thng, phng chi khi ngh n nhng hnh thc sinh hot siu vit c l-a chn, quyt nh v.v... th tnh cht c o li cng r rng hn na.

Tnh cht c o cn hin ra trong lch s tnh ca mi ngi chng ta. Lch s l ci g ch it Nam, th cng khng th c hai lch s ca ti. V cng nh nc Vit Nam ngy nay l mt hi thy v qua nhng bin thin trc y, th nhn cch ca ti cng l mt ci g duy nht tin qua thi gian tnh cng ngy cng th hin nn nhn cch c bit v c o ca ti, tht ti. Tuy nhin khi ni nhn cch, chng ta cha ng vo quan im hin sinh. Ni nhn c h khch th ha. Trit hin sinh khng a quan im , cho nn lch s tnh ca con ngi t hon cnh nh quan nim c truyn v lch s: Trit c truyn coi con ngi sng trong lc lch s nh c tc dng chc chn trn con ngi (Thuyt mt-xt cn i xa hn trong con n x hi); tri li trit hin sinh l trit nhn v nn khng quan nim con ngi hin sinh g lch s, nhng coi l nhng nhn v lun lun dng d- phng cu to nn lch s ca m hin y u t v nh mnh ca mnh. Ni cch khc, con ngi hin sinh ch th-c l con ng mnh v m nhim lun c cuc sng ca mnh xt nh mt d- phng cn bn.

Mt khi thc su xa v tnh cht c o hin sinh ca mnh, con ngi t- cm thy c ti c; vy th cng chnh ti phi sng cuc sng c o ca ti, ng ngi ta sng im ly c n, chnh l lc ti dm lm ngi c nhn v c o: Khi ti s dm pht nn ch mnh ti bit phi khai thc th no c th t ti mc ton thin.

TNG KT. Nhn qua ba loi phm tr ca ba giai on trit hc (c truyn, c in v hin m trit hin sinh mc cho trit hc: Trit c truyn v c in, v tru tng, cho nn r gha cuc nhn sinh v v nh mnh con ngi ht; tri li trit hin sinh hon ton b r g quan im , Berdieaff thay mt nhm hin sinh nh ngha trit hc hin sinh l tri rit hc nhn v: Ch th tri thc l chnh nhn v con ngi. Ch ch ca trit hin sinh tnh trng phng th v gip con ngi vn ln mc sng ca nhng nhn v t- do v t- nhim l: Hin sinh trung th-c (existence authentique). M hin sinh trung th-c l b tnh trng s sinh vt, sng cuc i trch nhim ca nhng nhn v t- do. Hiu nh th, chng ta thy t vi nhng hnh thi hin sinh c phi by hng ngy trn mt s bo v tp ch. Nhng phon g c tnh cht trit hin sinh, nhng phi ni th-c chng ph hoi v chng li t tng tri vn ngh ch phn nh tnh trng sng ng ba bi v v thc ca nhng con ngi v nh cnh sng ba bi ny vi cnh sng y u t v thn trng ca trit hin sinh, ti ngh kh u y ca Marcel: Il y a une chose qui s'appelle vivre, et il y a une chose qui s'appelle e xister: j'ai chosi d'exister. Sinh tn l mt chuyn, v hin sinh l mt chuyn khc: Ti th ti chn hin sinh.