Stoikiometri Larutan

(Reaksi Penggaraman, Persamaan Ion Bersih, Titrasi Asam Basa) A. Reaksi Penggaraman 1. Asam + Basa Garam + Air
2NaOH Na+ OH
3

+ 2H
+

H2SO4 SO423

Na2SO4

2 H2O

2 NaOH + H2SO4 Na2SO4 + H2O Ba(OH)2 (aq) + 2 HNO3(aq) Ba(NO3)2 + 2 H2O Soal : 1. Ba(OH)2 + H3PO4 2. Fe(OH)3 + HClO3 3. NaOH + HF 4. Al(OH)3 + H2SO4 5. Magnesi ! "#$%o&i$e + S'i(a' a)i$ 6. Fe%%i) H#$%o&i$e + *e%)"lo%i) a)i$ +. C#ani$e a)i$ + So$i ! H#$%o&i$e
8. 9.

Po'assi ! H#$%o&i$e C *%o H#$%o&i$e

+ +

'"ios l,a'e a)i$ *%o*ioni) a)i$

2.

ksi!a Basa + Asam Garam + Air

-2O 2-+ O
23

+ 2H
+

H2SO4 SO423

-2SO4

2 H2O

Soal : 1. -2O + 2. BaO + 3. Fe2O3 + 4. Al2O3 + 5. Co**e% (...) O&i$e /.

7.

H3PO4 H2SO4 HCl H2S + + + +

.o$a'e a)i$ o&ali) a)i$ *e%(%o!a' a)i$ Pe%!angana' a)i$

1. ".

0in) ! O&i$e A %i O&i$e So$i ! O&i$e

2. Pl !(o o&i$e + "i*o)"lo%i) a)i$ Basa + ksi!a Asam Garam + Air Okida Asam : Non logam + O2 Oksida Asam + H2O Asam Rumus ksi!a Rumus asam

N2O3 N2O5 Cl2O Cl2O3 Cl2O5 Cl2O+ B%2O B%2O3 B%2O5 B%2O+ .2O .2O3 .2O5 .2O+ Mn2O+ CO2 SiO2 SO2 SO3 C2O3 SnO SnO2 P(O BeO 0nO MnO3

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O H2O

HNO2 Ni'%o s A)i$ HNO3 Ni'%i) A)i$ HClO H#*o)"lo%o s a)i$ HClO2 A)i$ )"lo%i'e HClO3 C"lo%a'e a)i$ HClO4 Pe%)"lo%i) a)i$ HB%O "i*o(%o!i' A)i$ H(%O2 (%o!i' A)i$ HB%O3 (%o!a'e A)i$ HB%O4 *e%(%o!a' A)i$ H.O "i*oio$i' A)i$ H.O2 io$i' a)i$ H.O3 a)i$ io$a'e H.O4 *e%io$a' a)i$ HMnO4 *e%!angana'e a)i$. H2CO3 )a%(oni) a)i$ H2SiO3 Sili)i) A)i$ H2SO3 S l*" %o s A)i$ H2SO4 S l, %i) A)i$ H2C2O4O&ali) A)i$ H2SnO2 S'ani) A)i$ H2SnO3 S'ano s A)i$ H2P(O2 Pl !(i) A)i$ H2BeO2 Be%ili) A)i$ H20nO2 0in)i) A)i$ H2MnO4 Mangana'e A)i$

4s*e)iall# ,o% o&i$e )o!*o n$ ,%o! a'o!i) As (a%sen)5 P (*"os*"o%)5 S( (S'i(i !)5 B (Bo%on)5 C% ()%o!)5 Al (Al ! ni !) ! s' (e a$$e$ 6i'" 3 H2O 7 P2O3 + 3H2O 2H3PO3 P"os*"o%o s A)i$ P2O5 + 3H2O 2H3PO4 P"os*"o%i) A)i$ As2O3 + 3H2O 2H3AsO3 A%seno s A)i$ As2O5 + 3H2O 2H3AsO4 A%seni) A)i$ S(2O3 + 3H2O 2H3S(O3 An'i!oni' A)i$ (S'i(i' A)i$) S(2O5 + 3H2O 2H3S(O4 An'i!ona' A)i$ (S'i(a') B2O3 + 3H2O 2H3BO3 Bo%a) A)i$ C%2O3 + 3H2O 2H3C%O3 C"%o!i) A)i$ Al2O3 + 3H2O H3AlO3 Al !ini) A)i$ (8ang 'e)e'a9 (i% a$ala" :a' a!,o'e%5 (isa (e%i,a' asa! !a * n (asa) O%gani) Co!*o n$ : HCOOH : ,o%!i) a)i$ CH3COOH : a)e'i) a)i$ C2H5COOH : *%o*ioni) a)i$ C3H+COOH : ( '#%i) a)i$ C4H2COOH : ;ale%a'e a)i$ C/H5COOH : (en:oi) a)i$

L Na Ag Be Mg Ca S% Ba Ni P' C Hg A Co Fe C%

#A$TAR BASA #ARI Basa 'ama Basa Na2O -2O Ag2O BeO MgO CaO S%O BaO NiO P'O P'O2 C 2O C O Hg2O HgO A 2O A 2O3 CoO Co2O3 FeO Fe2O3 C%O Na'%i ! O9si$a -ali ! o9si$a Pe%a9 o9si$a Be%ili ! o9si$a Magnesi ! o9si$a -alsi ! o9si$a S'%onsi ! o9si$a Ba%i ! o9si$a Ni9el O9si$a Pla'ina(..) O9si$a Pla'ina(.=) O9si$a >e!(aga(.) O9si$a >e!(aga(..) O9si$a ?a9sa(.) O9si$a ?a9sa(..) O9si$a 4!as(.) O9si$a 4!as(...) O9si$a Co(al'(..) O9si$a Co(al'(...) O9si$a Besi(..) O9si$a Besi(...) O9si$a C%o!(..) O9si$a

%SI#A BASA Basa 'ama (asa NaOH -OH AgOH Be(OH)2 Mg(OH)2 Ca(OH)2 S%(OH)2 Ba(OH)2 Ni(OH)2 P'(OH)2 P'(OH)4 C OH C (OH)2 HgOH Hg(OH)2 A OH A (OH)3 Co(OH)2 Co(OH)4 Fe(OH)2 Fe(OH)3 C%(OH)2 Na'%i ! Basa -ali ! Basa Pe%a9 Basa Be%ili ! Basa Magnesi ! Basa -alsi ! Basa S'%onsi ! Basa Ba%i ! Basa Ni9el Basa Pla'ina(..) Basa Pla'ina(.=) Basa >e!(aga(.) Basa >e!(aga(..) Basa ?a9sa(.) Basa ?a9sa(..) Basa 4!as(.) Basa 4!as(...) Basa Co(al'(..) Basa Co(al'(...) Basa Besi(..) Basa Besi(...) Basa C%o!(..) Basa C%o!(...) Basa Mangan(..) Basa Mangan(...) Basa 'ama (asa Be%ili ! "i$%o9si$a Seng "i$%o9si$a Al ! ni ! "i$%o9si$a >i!(al "i$%o9si$a S'an !(..) "i$%o9si$a S'an !(.=) "i$%o9si$a

' L B C Si S N P Cl

#A$TAR ASA& #ARI ksi!a 'ama ksi!a B2O3 CO2 SiO2 SO2 SO3 N2O3 N2O5 P2O3 P2O5 Cl2O Cl2O3 Cl2O5 Cl2O+ B%2O B% 2O3 B% 2O5 B% 2O+ .2O . 2O3 . 2O5 . 2O+ MnO3 Mn2O+ C%O3

%SI#A ASA& Asam 'ama Asam H3BO3 H2CO3 H2SiO3 H2SO3 H2SO4 HNO2 HNO3 H3PO3 H3PO4 HClO HClO2 HClO3 HClO4 HB%O HB%O2 HB%O3 HB%O4 H.O H.O2 H.O3 H.O4 H2MnO4 Asa! (%o!a' Asa! 9a%(ona' Asa! sili9a' Asa! s l,i' Asa! s l,a' Asa! ni'%i' Asa! ni'%a' Asa! ,os,i' Asa! ,os,a' Asa! "i*o9lo%i' Asa! 9lo%i' Asa! 9lo%a' Asa! *e%9lo%a' Asa! "i*o(%o!i' Asa! (%o!i' Asa! (%o!a' Asa! *e%(%o!a' Asa! "i*oio$i' Asa! io$i' Asa! io$a' Asa! *e%io$a' Asa! !angana' Asa! *e%!angana' Asa! 9%o!a' Asa! (i9%o!a' 'ama Asam Asa! (e%ilia' Asa! :in9a' Asa! al !ina' Asa! *l !(a' Asa! s'ani' Asa! s'ana' Asa! a%seni'

<i(o%on '%io9si$a Ca%(on $io9si$a Sili9on $io9si$a Bele%ang $io9si$a Bele%ang '%io9si$a <ini'%ogen '%io9si$a <ini'%ogen *en'ao9si$a <i*os,o% '%io9si$a <i*os,o% *en'ao9si$a <i9lo%o o9si$a <i9lo%o '%io9si$a <i9lo%o *en'ao9si$a <i9lo%o "e*'ao9si$a <i(%o!o o9si$a <i(%o!o '%io9si$a <i(%o!o *en'ao9si$a <i(%o!o "e*'ao9si$a <iio$i$a o9si$a <iio$i$a '%io9si$a <iio$i$a *en'ao9si$a <iio$i$a "e*'ao9si$a Mangan '%io9si$a <i!angan "e*'ao9si$a C%o! '%io9si$a

B%

M n C%

C%2O3 C%o!(...) O9si$a C%(OH)3 Mn MnO Mangan(..) O9si$a Mn(OH)2 Mn2O3 Mangan(...) O9si$a Mn(OH)3 #A$TAR BASA #ARI %SI#A A&$ T)R L Basa 'ama Basa Basa Be 0n Al P( Sn BeO 0nO Al2O3 P(O SnO SnO2 Be%ili ! o9si$a 0in) ! o9si$a Al ! ni ! o9si$a >i!(al(..) O9si$a S'an !(..) O9si$a S'an !(.=) O9si$a Be(OH)2 0n(OH)2 Al(OH)3 P((OH)2 Sn(OH)2 Sn(OH)4

H2C%O4 H2C%O4 H2C%2O+ #A$TAR BASA #ARI %SI#A A&$ T)R ' ksi!a 'ama ksi!a Asam L Be BeO Be%ili ! o9si$a H2BeO2 0n 0nO 0in) ! o9si$a H20nO2 Al Al2O3 Al ! ni ! o9si$a H3AlO3 P( P(O >i!(al(..) O9si$a H2P(O2 Sn SnO S'an !(..) O9si$a H2SnO2 SnO2 S'an !(.=) O9si$a H2SnO3 As As2O3 A%sen(...) o9si$a H3AsO3

S( C%

As2O5 S(2O3 S(2O5 C%2O3

A%sen(=) o9si$a S'i(i !(...) O9si$a S'i(i !(=) O9si$a -%o!o(...) o9si$a

H3AsO4 H3S(O3 H3S(O4 H3C%O3

Asa! a%sena' Asa! s'i(i' Asa! s'i(a' Asa! 9%o!i'

Contoh basa + oksida asam Garam + air:

NaOH 2 Na+ 2 OH3 + SO3 SO3 + H2O 2 H+ H2SO4 SO423 Na2SO4 + 2 H2O

Soal : 1. -OH + N2O5 2. Fe(OH)3 + N2O3 3. Mg(OH)2 + Cl2O+ 4. Ba(OH)2 + As2O5 5. S'%onsi ! "#$%o&i$e /. Sil;e% H#$%o&i$e +. A %o "#$%o&i$e

+ + + + +

Pl !(o o&i$e S l, % (=.) O&i$e $i(o%on '%io9si$a ;ale%i) a)i$ Ni'%ogen (...) O9si$a

1. C *%i H#$%o&i$e 2. Pl !(o "#$%o&i$e

@i9a #ang (e%ea9si a$ala" :a' a!,o'e% !a9a :a' i' a9an (e%si,a' ses ai $engan %ea9'an la6an. 2 H3S(O3 + 3 H2SO4 S(2(SO4)3 + / H2O H3S(O3 + 3 HCl S(Cl3 + 3 H2O H2SO4 dan HCl adalah asam, maka asam stibat berubah menjadi Sb OH! " #ang bersi$at basa. 1A. 0n(OH)2 + -OH 11. H3AsO3 + H2SO4 12. Sn(OH)2 + -OH 13. H3C%O3 + H3PO4 14. Al2O3 + H2CO3 15. H3P(O3 + CH3COOH *. ksi!a Asam +
Na2O

ksi!a Basa Garam

+ SO3 Na2SO4

Bangs ng $i%ea9si9an C $g !%ea9si9an o9si$a asa! $g H2O 'e%le(i" $a" l

Contoh : 1. Fe%%i o&i$e 2. Pl !(o O&i$e 3. Co(al'o O&i$e 4. So$i ! O&i$e

+ + + +

)"lo% (...) O&i$e $iio$in !ono&i$e $i)"lo%in "e*'o&i$e :in) o&i$e

5. Cal)i ! O&i$e /. Magnesi ! O&i$e +. Sil;e% O&i$e

8. Po'assi ! 9. A %i o&i$e

+ + + + +

$ini'%ogen '%io&i$e $ia%sen *en'o&i$e sili)on O&i$e $i,os,o% '%io&i$e )a%(on $io&i$e

5. Amonia + Asam
2 NH3 + 2 H+ 2 NH4+

Garam Amonium
H2SO4 (NH4)2SO4 SO423

Soal : 1. A!onia 2. A!onia 3. A!onia 4. A!onia 5. A!onia /. A!onia +. A!onia

8.

+ + + + + + + + +

S l*"%i) A)i$ Flo %i$a A)i$ Pe%!angana' A)i$ An'i!oni' A)i$ P"os*"o%o s A)i$ C"%o!i) A)i$ Sili)i) A)i$ Pe%)"lo%i) a)i$ O&ali) A)i$

A!onia

2. A!onia

+. Reaksi !engan ,ogam %eret &ogam 'olta dan bebera(a )alensi logam :
L i B C N K a a a ! ! M A M Z C F C C N S P (H g l n n r e d o i n b ) ! " ! ! ! ! ! ! ! ! ! " " " " # # S B C H A b i u g g " " $ ! ! P A t u ! # "

a. Logam Boga!

+ Asam non
+

ki!ator
Ea%a! =alensi ?en$a" + H2 Se! a Asa! 9e) ali H2SO4*5 HNO3*5 $an HNO3 #ang (e%i,a' o9i$a'o%

Asa! Non O9si$a'o%

Boga! #ang 'i$a9 (e%ea9si a$ala" C 5 Hg5 P'5 A

1. 2. 3. 4. 5.

Contoh : C + HCl >i$a9 Be%ea9si Hg + H3PO4 >i$a9 (e%ea9si Fe + HCl FeCl2 + H2 (=alensi Besi 2 $an 3 !a9a (e%ea9si !eng"asil9an (esi $engan ;alensi 2) Ba + CH3COOH (CH3COO)2Ba + H2 Soal : Fe Hg Sn S% + + + + + HCl H3PO4 H2CO3 H2SO4 H2SiO3 ksi!ator

(. Logam + Asam Boga!

+ Asa! O9si$a'o% H2SO4* HNO3* HNO3

Ea%a! =alensi >inggi

+ Eas SO2 NO2 NO

8ang 'i$a9 (e%ea9si P' $an A B (e%le(i" (e9ses) $i"asil9an ga%a! ;alensi %en$a" (9e) ali B !ono;alen) <igan'i $engan N25 S5 P45 $i"asil9an asa! ;alensi 'inggi (Fa') 1. 2. 3. 4. 5. /. +. 1. Con'o" : Fe (Be%le(i") + Fe + P4 + SoalD N2+ H2SO4* S + HNO3* Ba + HNO3 Ag+ HNO3 Sn + HNO3* H2SO4* H2SO4 HNO3 FeSO4 + H2O + SO2 Fe2(SO4)3 + H2O + SO2 H3PO4 + H2O + NO

2. Hg(e9ses) + -. Logam + Boga!

HNO3* A.ua Regia

+ Aq a ?egia

Ea%a! -lo%i$a

H2O +

NO

Ca!* %an $a%i : 3 Bagian HCB *e9a' $an 1 (agian HNO3 *e9a'

/ontoh 0 a. Fe + 3 HCl* + HNO3* (. Ca + / HCl* + 2 HNO3* ). 3 P' + 11 HCl* + 4 HNO3* Soal D 1. Sn + HCl* + HNO3* 2. Hg + HCl* + HNO3* 3. Al + HCl* + HNO3* 4. Ag + HCl* + HNO3* 5. Mg + HCl* + HNO3* /. A + HCl* + HNO3* 1. Logam + Garam Boga! M
+ Ea%a! A

-" s s loga! A $an P' ga%a! #ang 'e%Ga$i : Al HA Cl4 P' H2P'Cl/

=alensi >inggi

FeCl3 3 CaCl2 H2P'Cl/

Boga! A +

+ H2O + 4 H2O + 1 H2O

+ NO + 2 NO + 4 NO

Ea%a! Boga! M

M "a% s le(i" %ea9'i, (le(i" 9e9i%i $ala! $e%e' ;ol'a) $is(an$ing loga! $ala! ga%a! @i9a Boga! M $an ga%a! A 'e%$i%i $a%i ns % #ang sa!a !a9a ga%a! A "a% s !e% *a9an Boga! $engan ;alensi 'inggi $an !enGa$i ga%a! $a%i loga! $engan ;aleni %en$a". Con'o" : Fe + Fe2(SO4)3 FeSO4 =alensi 'inggi ;alensi %en$a" (Fe+3) (Fe2+) %eret &ogam 'olta:
L i B K a ! C a ! N a M g ! A l " M n ! " Z n ! C r ! " F e ! " C d ! C o ! " N i ! S n ! # P b ! # (H ) S b " $ B i " C u ! H g ! A g P t ! # A u "

Con'o" : 1. Na 2. Na 3. SoalD 1. Ca 2. Co 3. Al 4. P' 5. Sn /. Hg +. Sn

+ + + + + + + + + +

Al2(SO4)3 -Cl NaCl MgS 0nSO4 AgCl SnO SnCl4 Hg(NO3)2 SnCl2

Al + Na2SO4 'i$a9 (e%ea9si (Na $i 9anan -) -Cl + Na

2.

Garam AB

Asam 3#
Ea%a! A< +

Ea%a! AB + Asa! H<

Asa! HB

S#a%a' %ea9si : AB ! $a" la% ' Asa! HB le(i" le!a" $a%i Asa! H< a'a ga%a! A< !engen$a* (Gi9a asa!n#a le(i" 9 a'$an 'i$a9 'e%Ga$i en$a*an !a9a %ea9i 'i$a9 (e%Galan) @i9a 'e%Ga$i H2CO3 !a9a a9an 'e% %ai !enGa$i : H2O + CO23 Con'o" : 1. AgNO3 2. HCl Soal : 1. MgCl2 2. H2SO4 3. Al2(SO4)3 4. H3PO4 5. H2CO3 /. HB% +. HClO4 4. Garam AB + + + + + + + + + + HB% NaNO3 HF P(Cl2 H. AlCl3 CaS 0nCl2 C S Basa L( 3)
Ea%a! BB +

AgB% + HNO3 >i$a9 (e%ea9si

Ea%a! AB + Basa B(OH)

Basa A(OH)

S#a%a' %ea9si : AB ! $a" la% ' Ea%a! BB !engen$a* @i9a 'e%Ga$i NH4OH !a9a a9an 'e% %ai !enGa$i NH4+ + OH3. Con'o" : 1. C SO4 2. NaCl Soal 1. Al2(CO3)3 2. P(OH 3. (NH4)2CO3 4. SnCl2 5. NH4B%

+ + + + + + +

2 NaOH -OH NaOH Mg(OH)2 NaOH NaOH -OH

C (OH)2 + >i$a9 Be%ea9si

Na2SO4

15. Garam AB

Garam /#
Ea%a! A< +

Ea%a! AB + Ea%a! C<

Ea%a! BC

S#a%a' %ea9si : AB $an C< ! $a" la% ' A< a'a C< !engen$a* Gi9a 'i$a9 a$a en$a*an !a9a %ea9si 'i$a9 (e%langs ng Con'o" : 1. Na2CO3 2. -NO3 Soal 1. NaCl 2. NH4B% 3. Ba(NO)3 4. 0nS 5. Bi. + + + + + + + Ca(NO3)2 MgCl2 2 NaNO3 + >i$a9 (e%ea9si CaCO3

-NO3 P((CH3COO)2 Na2SO3 C F2 MnSO4

Aturan garam 6ang mengen!a7 0 1. Se! a asa! sanga' ! $a" la% '5 9e) ali H25 H2SiO35 H3S(O4. 2. Se(agian (esa% (asa 'i$a9 ! $a" la% ' 9e) ali -OH5 NaOH5 Ba(OH)25 Ca(OH)25 S%(OH)25 $an NH4OH. 3. Se! a ga%a! ni'%a' (NO33) la% '. 4. Se! a ga%a! s l,a' (SO423) la% ' 9e) ali CaSO45 S% SO45 Ba SO45 P( SO45 Ag2 SO45 Hg SO4. 5. Se! a ga%a! 9o%i$a (Cl3)5 B%o!i$a (B%3)5 .o$i$a (.3)5 9e) ali ga%a! #ang !engan$ ng Ag+5 P(2+5 Hg2+. /. Se(agian ga%a! PO4335 CO3235 SO3235 SiO3235 AsO4335 S(O4335 S23 'i$a9 la% ' (!engen$a*) 9e) ali ga%a!n#a #ang !engan$ ng -+5 Na+5 NH4+. B. Persamaan Ion Bersih Se(el !n#a s $a" *e%na" $i(a"as *a$a (a( asa! (asa5 A' %an #ang $ig na9an !asi" 'e'a* sa!a : a. 4le9'%oli' 9 a' (Asam, Basa, Garam kuat) 'e%ionisasi se!* %na $an $i %ai9an !enGa$i ion3ionn#a. (. 4le9'%oli' le!a" (asam, basa, garam lemah) "an#a 'e%ionisasi e(agian se"ingga $in#a'a9an se(agai sen#aa6an#a. ). Eas5 en$a*an5 $an liq i$ $in#a'a9an 'e'a* $ala! %ea9sin#a. (yang bereaksi dalam reaksi ion bersih adalah zat dengan fasa / wu ud a!ueous)" $. ?ea9si ion (e%si" $i*e%ole" $engan !eng"ilang9an ion3ion *enon'on (ion3ion #ang $i% as 9i%i $an $i % as 9anan $an 'i$a9 'e%li(a' $ala! %ea9si). Contoh #oal : @i9a s a' la% 'an na'%i ! "i$%o9si$a $i'a!(a"9an 9e $ala! la% 'an (esi(...) 9lo%i$a5 !a9a a9an $i"asil9an en$a*an (esi(...) "i$%o9si$a $an la% 'an na'%i ! 9lo%i$a #ang ! $a" la% '. > lis9an *e%sa!aan !ole9 le%5 *e%sa!aan ioni95 $an "asil %ea9si ioni9n#a. $awab : Langkah 1 *enuliskan rumus+rumus kimia #ang benar Pe%ea9si : na'%i ! "i$%o9si$a : NaOH (esi(...) 9lo%i$a : FeC.3 Hasil %ea9si : (esi(...) "i$%osi$a : Fe(OH)3 na'%i ! 9lo%i$a : NaC1 Langkah 2 *enuliskan (ersamaan molekulern#a NaOH(aq) + FeCl3(aq) Fe(OH)3(s) + NaCl(aq) Langkah " *en#etarakan (ersamaan reaksi molekuler 3 NaOH(aq) + FeC.3(aq) Fe(OH)3(s) + 3 NaC.(aq) Langkah * *enuliskan (ersamaan ionikn#a Han#a :a' $engan ,asa aq eo s (la% 'an) #ang $i ion9an. + 3Na (aq)+OH3(aq)+Fe3+(aq)+3C1(aq) Fe(OH)3(s)+3Na+ a,!+3C- a,! Langkah 8 *enghilangkan ion bebas dari (ersamaan ionikn#a .on3ion #ang 'i$a9 (e% (a" $a*a' $ili"a'5 #ai' ion3ion #ang !asi" a$a $ala! (en' 9 #ang sa!a $i % as 9in $an 9anan5 #a9ni ion Na $an ion Cl.

3Na + a,!+ OH3 a,!+.e "+ a,!+ 3C13(aq) Fe(OH)3(s) + 3 Na+(aq)+ 3 Cl3 a,! Langkah + *enuliskan hasil akhir (ersamaan ionik Hasil a9"i% *e%sa!aan ioni9n#a $a*a' $i' lis9an se(agai (e%i9 '. 3+ Fe (aq) + OH3(aq) Fe (OH)3(s) Soa, 0 C (NO3)2(aq) Hg2(NO3)2(aq) Ba(NO3)2 (aq) Na2SO3 (aq) AgNO3 (aq)

+ + + + +

2 NaOH(aq) 2 HCl (aq) H2SO4 (aq) 2HCl (aq) -. (aq)

C (OH)2(s) Hg2Cl2(s) FF. FF. FF.

+ + + + +

2NaNO3(aq) 2HNO3(aq) FFF FFF FFF

/. Titrasi Asam Basa >i'%asi $ig na9an n' 9 !enen' 9an 9onsen'%asi s a' la% 'an a'a 9e!ola%an la% 'an. @ ga sala" sa' )a%a !ene'%al9an asa! $engan (asa a'a se(ali9n#a a$ala" $engan !ela9 9an 'i'%asi. >i'%asi a$ala" *ena!(a"an la% 'an (a9 a'a la% 'an #ang 'ela" $i9e'a" i 9onsen'%asin#a $engan (an' an in$i9a'o%. >i'i9 e9i;alen >i'i9 e9i;alen a$ala" saa' G !la" !ol H+ sa!a $engan G !la" !ol OHH. Biasan#a $i' nG 99an $engan "a%ga *H. %a&am'ma&am kur(a titrasi yaitu : 1. - %;a 'i'%asi asa! 9 a' ole" (asa 9 a' 3.- %;a 'i'%asi as le!a" ole" (s 9 a'

2. - %;a 'i'%asi (asa 9 a' ole" asa! 9 a' 4. - %;a 'i'%asi (s le!a" ole" as 9 a'

? ! s In' 9 >i'%asi : -e'e%angan : Ma J Mola%i'as Asa! =a J =ol !e Asa! M( J Mola%i'as Basa =( J =ol !e Basa 4a J 49i;alen asa! 4( J 49i;alen asa!

Ma.%&a%.%'a%(%Mb.%&b.%'b

Soa, 0 1. 25 !B la% 'an H2SO4 $i'i'%asi ole" la% 'an NaOH A51 M. @i9a $i( ' "9an 1A !B la% 'an NaOH5 'en' 9anla" 9e!ola%an la% 'an H2SO4 D 2. Saa' 'i'%asi 2A !B A52 M la% 'an NaOH $i( ' "9an 12 !B la% 'an asa! (e%;alensi 'iga #ang !engan$ ng 1A51 gCB. Be%a' !ole9 l asa! 'e%se( K 3. <a'a "asil *e%)o(aan 'i'%asi CH3COOH $engan NaOH A5A5 M5 a$ala" se(agai (e%i9 ':

4.

5.

/. +. 1.

2.

>en' 9an 9onsen'%asi $a%i CH3COOHD >i'%asi $ila9 9an $engan !eni'%asi 2A !B la% 'an HCl A52 M $engan la% 'an Ca(OH) 2 A525 M. a. Be%a*a *H la% 'an *a$a a6al 'i'%asiK (. Be%a*a *H la% 'an se'ela" *ena!(a"an 5 !B la% 'an Ca(OH)2K ). Be%a*a *H la% 'an se'ela" *ena!(a"an 1A !B la% 'an Ca(OH)2K C *li9an Ca(OH)2 se(an#a9 A5/ g%a! $ila% '9an $ala! ai% sa!*ai ;ol ! 1AA !B. 25 !B la% 'an 'e%se( ' $i'i'%asi $engan la% 'an HCl A51 M $an 'e%n#a'a $i*e%l 9an 1A !B HCl n' 9 !en)a*ai 'i'i9 e9i;alen. >en' 9an 9a$a% Ca(OH)2 $ala! ) *li9an 'e%se( ' M% Ca(OH)2 J +4. Hi' ng !assa loga! Mg #ang 'ela" (e%ea9si $engan 5A !B la% 'an HCl A51 M Gi9a $i9e'a" i %ea9si 'e%se( ' !eng"asil9an 2454 !B gas H2 $i 9 % *a$a 9ea$aan A>PD (= A>P J 2454 !B). Se(an#a9 2A !B la% 'an Ca(OH)2 A51 M $i%ea9si9an $engan 3A !B HNO3 A51M. A*a9a" )a!* %an 'e%se( ' (e%i,a' asa!5 (asa5 ne'%alKa*a #ang "a% s $i'a!(a"9an aga% la% 'an 'e%se( ' !enGa$i ne'%alK(e%a*a *H la% 'an 'e%se( 'K 4'anol (C2H5OH) $a*a' $i (a" !enGa$i asa! ase'a' (CH 3COOH) $engan )a%a !e%ea9si9ann#a $engan na'i ! $i9%o!a' (Na2C%2O+) $ala! la% 'an asa! s l,a' !en % ' *e%sa!aan %ea9si7 C2H5OH + 2Na2C%2O+ +1 H2SO4 3CH3COOH+ 2C%(SO4)3 + 2Na2SO4 + 11H2O Be%a*a g%a! asa! ase'a' #ang $a*a' $i*e%ole" $a%i 5A g e'anolK Se(an#a9 25 !B la% 'an P((NO3)2 A51M $i%ea9si9an $engan 25 !B la% 'an NaCl A5125 M !e!(en' 9 en$a*an P(Cl2. a. > lis *e%sa!aan %ea9sin#aD

(. Hi' ng !ol P((NO3)2 $an NaCl se(el ! (e%ea9si ). Mana9a" #ang !e% *a9an %ea9si *e!(a'as. $. >en' 9an !assa en$a*an ga%a! #ang 'e%(en' 9. (A% P( J 2A+7 N J 147 O J 1/7 Na J 237 Cl 3555)