Fjala e drejt - Definicioni i fjals s drejt.

. sht do fjal me t ciln dshirohet t thuhet ajo q n esenc sht e vendosur pr dika t njohur.129 Pjesa e tekstit do fjal tregon se fjala e drejt sht prej pjesve t fjals, e jo t kuptimit t fjals, njsoj me kt edhe fjala alegorike. Llojet e fjals s drejt. Varsisht prej personave t cilt e prdorin, kjo fjal ndahet n katr lloje: gjuhsore, sheriative, tradit e prgjithshme dhe tradit e veant.130 1. Fjala e drejt gjuhsore. sht fjala e cila prdoret n kuptimin gjuhsor. Prdoruesi sht gjuhtar (gramatikan), si sht rasti i fjals njeri pr gjallesn e logjikshme, pastaj fjala ujk pr kafshn e egr, ndrsa fjala kafsh pr kafsht tjera n fytyrn e toks. 2.Fjala e drejt sheriative. sht fjala e cila prdoret n kuptimin pr shtje t ligjit. Prdoruesi i ksaj fjale sht Ligjvnsi. Shembull: Prdorimi i fjals namaz, pr adhurim t veant, e cila prbhet prej fjalve dhe veprimeve t njohura. 3. Fjala e drejt tradicionale e veant. sht fjala e cila prdoret n raste t veanta tradicionale. I japin kuptim terminologjik nj grup i caktuar i njerzve. Kjo quhet fjal e drejt terminologjike. Shembull: Terminologjit e gramatikanve pr zanoret si: fet-ha(zanorja e) pr kallzoren, dame(zanorja u) pr emroren, dhe kesre(zanorja i) pr gjinoren. Terminologjit e fukahave si Istihsanit dhe akti . Prdorimi i fjalve terminologjike nga mutekelimint, si sht fjala substanciale dhe aksidentale Kto quhen fjal t drejta t veanta tradicionale. Fjala e drejt tradicionale e prgjithshme. sht fjala e cila prdoret n traditn e prgjithshme, si, p.sh., fjala kafsh prdoret pr kafsht, valt e radios pr radion. Kto quhen tradit e prgjithshme. Po ashtu, edhe fjala alegorike ndahet n aq lloje, pra n katr lloje:131 1. Alegoria gjuhsore. sht fjala e cila prdoret jo pr kuptimin e drejt t fjals.132 Ajo ka fakte gjuhsore, si f.v. prdorimi i fjals njeri pr t logjikshmin, po ashtu prdorimi i fjals namaz pr dua, edhe pse sht e drejt gjuhsore; po ashtu prdorimi i fjals luan pr njeriun trim.

2. Alegoria sheriative. sht fjala e cila prdoret jo n kuptimin e drejt t saj me fakte t sheriatit, si p.sh. prdorimi i fjals salat-namaz pr adhurimin e veant. Fjala akt sht fjal e drejt me kuptimin gjuhsor, ndrsa alegorike n kuptimin e sheriatit. 3. Alegoria e tradits s veant. sht fjala e cila prdoret jo n kuptimin e drejt t saj, q sht e ndrlidhur me tradit t veant, si f.v.: prdorimi gjuhsor i fjals gjendja, n t ciln gjendet njeriu n t keqe ose n t mir. 4. Alegoria e tradits s prgjithshme. sht fjala e cila prdoret jo n kuptimin e drejt t saj q sht e ndrlidhur me tradit t prgjithshme, si f.v.: prdorimi i fjals kafsh pr njeriun e keq. . Fjala murtexhil dhe menkul jan prej fjalve t drejta.132 Murtexhil: sht fjala e cila prdoret jo n mnyrn e drejt t saj e q nuk ka ndrlidhje n mes t emrit dhe t emruars, si jan mbiemrat. Shembull: Reshid (i drejt), Salih (i mir) Adil (i drejt). Kto emra jan vn pr njerzit si emrtim, pa marr parasysh lidhjen e tyre me emrat e tyre. -Menkul(Transformues): sht emri i cili kalon prej kuptimit t gjuhsor n kuptimin e sheriatit, ose t tradits si f.v.: Fjala namaz, gjuhsisht do t thot lutje, e pastaj ka kaluar n kuptimin e forms s njohur t namazit. Kuptimi i par sht gjuhsor, kuptimi i dyt fjal e drejt e sheriatit. Kur e prdorin gjuhtart sht fjal e drejt n kuptimin dua, ndrsa fjal alegorike n kuptimin e sheriatit dhe e kundrta, Kur fukahat e prdorin n kuptimin e sheriatit, ather n kuptim t tyre sht fjal e drejt; ndrsa kur ta prdorin n aspekt gjuhsor, bhet alegorike pr ta. Patjetr duhet t ket ndrlidhshmri n mes tyre, pra n mes t s transmetuars dhe transmetuesit, sepse veprat dhe thniet e posame t namazit nuk dalin nga korniza e lutjes dhe e pruljes ndaj Zotit t Lartmadhruar. N mes t fjals alegorike dhe t fjals s drejt. Fjala e drejt kuptohet nga dgjimi i gramatikanve, ndrsa sa i prket alegoris, ajo patjetr duhet t ket ndrlidhshmri dhe fakt t posam. Esenciale te fjala sht prdorimi i drejt, ndrsa aksidenciale (sekondare) sht alegoria. Kur ajo t cilsohet si prdorim i fjals s drejt dhe alegorike, ather peshon dhe cilsohet si fjal e drejt n kuptim t par, nga shkaku se alegoria sht e kundrta e bazikes. Nse dikush thot: Pasurin time e l vakf pr fmijt, fjala merr kuptimin e fmijve t drejtprdrejt, e nuk prfshin nipat (fmijt e fmijve), nga shkaku se prdorimi i fjals fmij pr fmijt e fmijve (nipave) sht prdorim alegorik. Mirpo, fjala e drejt nuk merret parasysh nse sht e papranueshme logjikisht, tradicionalisht, ligjsisht ose pr shkak t vshtirsis s kuptimit t saj.133 Shembull i vshtirsimit: Kush prbetohet se nuk do t haj prej Kidrit (lloj peme), ka gjra t cilat lejohen prej asaj peme. Shembull tjetri vshtrsimit.: Kush prbetohet se nuk do t haj nga kjo pem, ather konsiderohet ajo ka rezulton, ka hahet prej fryteve t asaj peme. Nse sht lis (pem) pa fryte (q nuk jep fryte), ather bartet n t holla q fitohen prej (shitjes s) asaj peme.

Shembull i tradits: Kush prbetohet se nuk do t haj nga ky miell, konsiderohet ajo q prodhohet prej miellit, e n kt rast sht buka. Shembull i alegoris legjislative; Kush prbetohet se nuk do t bj nikah (martes) me t panjohur pa qllim, atij i prishet prbetimi nse bn prostitucion, sepse t larguarit nga ligji sht i njjt me t larguarin nga tradita. Dispozita e fjals s drejt Fjala e drejt ka tri dispozita:134 E para: Ti jepet kuptimi pr ka sht thn, pa marr parasysh a sht e prgjithshme apo e veant, a sht ndalesore apo urdhrore, kur folsi e ka pasur apo nuk e ka pasur at qllim. Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Bini n ruku dhe sexhde sht forma urdhrore pr fjal t drejt, pr t rn n ruku dhe sexhde. Secila prej tyre sht e veant. Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Mos vritni njeriun t cilin Allahu ka ndaluar (t vritet), prpos n t drejt sht form ndalesore, q do t thot vrasja sht e ndaluar. Kjo fjal sht specifike. Nse njeriu e lshon gruan, ose blen, ose shet, ather dispozitohet ashtu si sht, pa shikuar nijetin. E dyta: Ndalohet ndalimi i kuptimit t fjals. Nuk lejohet q fjala baba t mos e ket kuptimin e babait, por thuhet pr gjyshin se nuk e ka kuptimin e babait, sepse gjyshi sht alegori e marr prej fjals baba. Kshtu q pr ti thn gjyshit baba lejohet t mos i jepet ky kuptim, prderisa fjala baba sht fjal e drejt pr babain, nuk mund t mohohet. E treta: I jepet prparsi kuptimit t drejt ndaj asaj alegorie, sepse alegoria nuk mund t paramendohet pa ndonj shkak apo arsye; patjetr duhet t ekzistoj ndonj arsye, e cila e bart kuptimin nga ajo esenciale n at zvendsuese, apo sekondare. Alegoria sht zvendsim i fjals s drejt. N baz t ksaj, Ebu Hanifja mendon se fjala e drejt ka prparsi t prdoret ndaj alegoris, pra, duke vepruar me bazn. Kush prbetohet se nuk do t haj mish, nse prbetuesi sht musliman., ai nuk e then premtimin nse ha mishin e njeriut, Dy nxnsit e tij (Sahibani) mendojn t kundrtn.135

Autor: Dr. Vehbetu Zuhejli Prktheu: Dr. Musli Vrbani Shkputur nga: Usuli fikhu islam.