Û^]  A½′L  - Û^] CÛ[O‹ UÁ\ , ÙNÁÛ]

TtN U‹‡W•
SÖ  SÖ·ÚRÖ¿  TtNTWÚUÐzLÛ[ YQjL வேண்டும். TtN
GÁTR¼h I‥‣ GÁ¿ ÙTÖ‼·. TWÚUÐz GÁTR¼h, EV‹…ÛX‵‾
E·[Y‹ GÁT‣ ÙTÖ‼·. A‼L‹, p†R‹, BNÖ›V‹, ETÖ†‡VÖV‹,
NÖ‣eL· BfÚVÖ‹ TtNTWÚUÐzL· BY‹. TtN TWÚUÐzL¸Á
‡‼‪ÙTV‹LÛ[e ÙLÖண்PÚR TtN U‥‡W . J‼YÁ C‾X\, ‣\Y\
ÙS½LÛ[e ÛLeÙLÖண்| ¬| ÙT¿RÚX UÂR YÖ²eÛL‵Á
ÚSÖeLUÖ‵‼eL ÚY| . LÖyp …ÛX (R‹NÃLÁ) ′RXÖ] ÍWÖLY
…ÛXL¸‾ ′ÁÚ]½ ′Û\ÚV NÖ‣eL·, ETÖ†‡VÖV‹, BNÖ›V‹,
AWL‥R‹, p†R‹ TR«LÛ[ AÛPV ÚYண்z E·ºQ‹opÛV†
․|Y‣ TtNU‥‡W . ¬y|XÛL ÚSÖef‪ TVQ  ÙN‴YÖ‼eh
C U‥‡W  ÙT‼‥‣ÛQVÖ‴ AÛUf\‣. AWL‥R‹, ′RXÖ]
I TRjLº  YÖ²eÛL‵Á CWLpV†ÛR‪ ‫‮‬WQUÖehRXÖ¼ `U‥‡W '
G]•T|f\‣.
`QÚUÖ AWL‹RÖQ•
QÚUÖ p†RÖQ•
QÚUÖ B›¡VÖQ•
QÚUÖ EYÇ^ÖVÖQ•
QÚUÖ Ú[ÖÚVNªY NÖa×Q•' GÁT‣ TtNU‥‡WUÖh .
CRÁ ÙTÖ£·:
`A£LÛW YQjhfÚ\Á
p†RÛW YQjhfÚ\Á
BNÖ¡VÛW YQjhfÚ\Á
EYÖ†‡VÖVÛW YQjhfÚ\Á
G¥XÖ NÖ‰eLÛ[• YQjhfÚ\Á'
Cjh IYÛLo p\‥ÚRÖÛWe h½†‣ YQeL  ÙN¨†R‪T|YRÖ‾
TtN SUÍLÖW†‡¼h IY‹ YQeL , I TR U‥‡W , I TR A‰‹R ,
I TR , GÁ\ ÙTV‹Lº  Eண்|. Cjh A‼LÛW ′R‿‾ i½
YQjhYR¼he LÖWQ , E‵›]jL· AÛ]†‣  ‣ÁTjLÛ[‥‣
E‴யும்• Yண்Q  AY‹ A\  EÛW†RRÖ‾. «Û]ÙVXÖjÙL|†‣
¬y|XÛL AÛP‥R p†R ÉYÛ]e LÖண்TY‹ GY‼‰X‹.
EP¨ÛPVY‹L·RÖÁ A\  ÚTÖ‡eL ′zயு . G]ÚY LÖ‡
«Û]Uy|jÙL|†‣ ′µ‣Q‹ OÖ]  (ÚLYXOÖ] ) ÙT¼\
A‼LÚ] «‡‪Tz R‼U  ÚTÖ‡‪TR¼h ′µ E›ÛUயு  LPÛU‷ 
ÙT¼\ YWÖRXÖ¼, `QÚUÖ AWL‥RÖQ ' G] ′R‿‾ i¿fÚ\Ö .
Û^SŸ
‫«\‫‬ehe LÖWQUÖL E·[ «Û]LÛ[ ′µ‣UÖL ‧ef ÙY¼½
ÙLÖ·TYÚ] `È]Á' BYÖÁ. È]Û] YzT|TY‹ Û^S‹ BY‹.
È]Á EÛW†R A\eÙLÖ·ÛLLÚ[ ÈSR‹U  (A) Û^]ÙS½
G]‪T| . Û^]ÙS½‵Û] ÙY¼½UÖ‹eL  GÁ¿  i\XÖ .
Û^SÛW† R‰³‾ NUQ‹ G] AÛZ‪T‹. C‣ NUÍf‼R†‡‾
`oWUQ' G] E·[‣. CoÙNÖ‾¨eh‪ ÙTÖ‼· `RÁ ′V¼pVÖ[Á'
GÁTRÖh . ARÖY‣ RÁÂPt ÚN‹‥R «Û]LÛ[† RÖÙ]Ö‼YÚ]
′V¼p ÙN‴‣ ‧ehTYÁ NUQÁ BYÖÁ.

Û^S¡Á ˜efVe ÙLÖ·ÛLL·

RÖ  ÛLeÙLց| Jµh  YÖ²eÛL ÙS½‵Á Az‪TÛP‵‾
C¥X\†RÖ‹, ‣\Y\†RÖ‹ G] C‼YÛL‪T|Y‹ Û^]‹. SÖ  Cjh
C¥X\†RÖ‹ ÛLeÙLցÙPÖµL ÚYzV ÙS½LÛ[‪ T¼½ p½‣
TÖ‹‪ÚTÖ . ÙLÖ‾XÖÛU, ÙTÖ‴VÖÛU, LÖU‰ÁÛU, ‰hÙTÖ£·
«‼ TÖÛU, L·, FÁ, ÚRÁ EQÖÛU, CW«‾ EQÖ‡‼†R‾
BfV] Û^]›Á ′efVe ÙLÖ·ÛLL[Öh . CÛY R«W B†‡,
AWr, L‾X†‡, ÚTV†‡eLÖ‴ ′RXÖ]Y¼Û\ Û^]‹ EQUÖyPÖ‹.
Yz†R ‧ÛWÚVÖ ETÚVÖf‪T‹. SÖ·ÚRÖ¿  TtN U‥‡W†ÛR K‣Y‹.

Y³TÖ|
AWL‥R‹, p†R‹, BNÖ›V‹, ETÖ†‡VÖV‹, NÖ‣eL· G]‪T| 
IYÛLo p\‥ÚRÖ›Á hQSXÁLÛ[ U]‡‾ G‚
TtNU‥‡W†ÛRe i½ Y³TP ÚY| . C‥R IYÛLo
p\‥ÚRÖ‼PÁ ÈSR‼U , ÈSÍ‼R , ÈSÛN†V , ÈSÛN†VÖXV 
BfV SÖÁh  ÚN‹‥‣ SYÚRYÛRL· G]‪ÙT¿ . ‰Lo p\‪‭
YÖ‴‥R EV›V CªÙYÖÁT‣  SYÚRYÛRL· G]‪T| . CY¼Û\
Û^S‹ Y³T|Y‹.

SYÚRYÛRL·ÜJ£ «[eL•
1. A£LŸ: LÖ‡ «Û]L· SÖÁÛL‷  ‧ef EXf‾ AÛU‥‣·[
ÙTÖ£yL· G¥XÖY¼Û\‷  AÛY E·[YÖÚ\ A½‷  B¼\¥
ÙT¼\Y‹. A\­ÛW UPT†‡‾ Gµ‥R‼¸ E‵›]jL·
‣ÁTjL¸ÂÁ¿  «|T|  Y³ÛV A‼¸o ÙN‴‷  A\YÖ³
AQ‾. ′ÂYW‹, B‹VÛL, pWÖYL‹, pWÖYf GÄ  SÖÁh
NjLjLyh  RÛXY‹.
2. p†RŸ: «Û]L· G¥XÖY¼Û\‷  ‧ef, GYÛLo p\‪‭LÛ[‪
ÙT¼¿ ‱|  ‫\‫‬YÖ …ÛXÛV AÛP‥R BÁUÁ
3. BNÖ¡VŸ: ®|ÚT¿ AÛPYR¼he LÖWQUÖ] Gy| OÖ]
JµeLjLÛ[‷  B¿ ‭\†RYjLÛ[‷  B¿ AL†RYjLÛ[‷ 
IYÛL SP†ÛR JµeLjLÛ[‷ , I ÙT‼ÚSÖÁ‭LÛ[‷ 
ÛLeÙLցÙPÖµf I‥‣ ¬›V BNÖWjLÛ[‪ ÙT¼\YWÖ‴ ‫\‫‬ÛW‷ 
C‥ÙS½L¸¼ JµLo ÙN‴Y‹.
4. ETÖ†‡VÖVŸ: ÈÚSÍYW]Ö‾ A‼¸o ÙN‴V‪TyP A\jLÛ[e
i¿  T‡Ù]Ö‼ AjLÖLUjLÛ[‷  T‡]ÖÁh ‫‹‮‬YjLÛ[‷ 
CÛP«PÖ‣ T‵‾TY‼  R  UÖQÖeL‹Lºehe L¼‫†‫‬RÛX‷ 
LPÛUVÖLe ÙLցPY‹ ETÖ†‡VÖV‹. OÖ] JµeL , R‹N]
JµeL , RYJµeL , ″YPeL , ¬WV JµeL  BfV I‥‣YÛL
JµeLjLÛ[‷  EÛPVY‹.
5. NŸYNÖ‣eL·: T‾YÛLVÖ] RYjLÛ[‷ , ETYÖNjLÛ[‷ ,
ÚTNÖÚSÖÁÛT‷ , ′ U‚ÛV‷  R›†RY‹L·. BÁU Y[‹opeh
R[‹«XÖ‣ ′V¼p‪TY‹.
6. ÈSR£U„: SÖ‾YÛLe L‡L¸‾ H¼T|  ‣ÁTjLÛ[ AL¼½
…ÛXÚT\Ö] ÚUÖyN CÁT†ÛR† RWeizV A‼LÙUÖ³ (A‼L]\ )
7. ÈSÍ£R„: ÈÚSÍYW]Ö‾ A‼¸o ÙN‴V‪TyP A\jLÛ[e
ÙLցP AjLÖLUjLº  ‫‹‮‬YjLº , ‫ \‫‬A\ 
‾Lº .
8. ÈSÛN†V„: ÈÚSÍYW‼ÛPV ‡‼E‼ (TzU ).
9. ÈSÛN†VÖXV„: ÈÚSÍYW‼ÛPV ‡‼E‼ Gµ‥R‼¸‷·[ BXV 
(ÈSÖXV ).
BL C‥R p\‪TÖ] JÁT‣  SYÚRÛYL· G]‪T| .

LP°·
«‼‪‭ ÙY¿‪‭ A¼\Y‼ , ′¼¿  A½TY‼ , E‵›]jL· E‴V
A\­ÛW B¼¿TY‼  LP­· BYÖ‹. A‼L‹ ALÖ‡«Û]L·
SÖÁfÛ]† R«W HÛ]V ‫«\‫‬Û]LÛ[ A\ÚY J³†RY‹.
p†R‹ «Û]L· AÛ]†ÛR‷  ′µ‣UÖL J³†‣‪ ÚT›ÁT …ÛXÛV
G‴‡VY‹. CY‹L· C‼Y‼  LP­[ÚW.
CÛ\YÄeh G‚\‥R ÙTV‹L· E·[]. CÛ\YÂÁ 1008
‡‼SÖUjLÛ[ NLÍWSÖU  GÁfÚ\Ö . TLYÖÄÛPV ‡‼‪ÙTV‹LÛ[
K‣ ÚTÖ‣  A‪ÙTV‹L¸‾ ÙTÖ‡‥‣·[ hQjLÛ[
GQÚY| . CÚRÖ pX:
È]ÁÜ«Û]ÛV ÙYÁ\YÁ, ÚLY‿Ü′µ‣Q‹ OÖ]  ÙT¼\YÁ,
b‹YeOÁÜ′¼¿′Q‹‥RYÁ, A‼LÁÜ‫\‫‬WÖ‾ ÙRÖZ†ReL
A£LÛR•ÛPVYÁ, A¡aÁÜ«Û]•TÛLÛV ÙYÁ\YÁ,
®RWÖLYÁÜBÛNV¼\YÁ, TLYÖÁÜOÖ]′·[YÁ,
TWÚUÐzÜEV‹‥R TR«‵ E·YÁ, •‹†RjLWÁÜA½′ÛW‪TYÁ,
«UXÁÜ«Û]UÖN¼\YÁ, B•RÁÜE•ÛU •ÛW•TYÁ,
pYÁÜ′e‡VÛP‥RYÁ, «Ð„ÜÚLYXOÖ]†R]Ö‾ EXL′µ‣ 
TW«‵‼‪TYÁ, ~…YÖNÁÜ′e‡ GÄ  XЉeh C‼‪‫‫‬PUÖ]Á,
NRÖpYÁÜG‪ÚTÖ‣  ¬z‿‼‪TYÁ, «e]«SÖVLÁÜA‥RWÖV
«Û]LÛ[ ÙYÁ\YÁ, ′eLQÁÜ″Á¿ LÖXjL¸¨ 
ÙTÖ‼·L¸Á RÁÛUÛV E·[YÖ¿ A½TYÁ. ‫‥\‫‬RÚTÖÚR U‡,
Í‼‡, AY‡ GÄ  ″Á¿ OÖ]jLÛ[‷  EÛPVYÁ,
‡‼″‹†‡ÜTWÙU[RÖ›L ‡‼­P¨ÛPV A‼LÁ,
LQT‡ÜTÁÂ‼LQjLyh† RÛXYÁ, SÖÁ′LÁÜA\°ÛW
UPT†‡‾ (NUYNWQ ) ÙR‴¬L A‡NV†‡]Ö‾ SÖÁh
′LjLºPÁ izV A‼LÁ, ÚTWÖ‵We LP­·ÜB‵W†ÙRy|
‡‼SÖUjLÛ[‷ÛPV A‼LÁ.
JªÙYÖ‼Y‼  A‼LÁ ‡‼SÖUjLÛ[ EoN›eh ÚTÖ‣
A‪ÙTV‹L¸Á EyL‼†‣eLÛ[ G‚‪TÖ‹eL ÚY| . CRÁ
BÁUÖ«Á CV¼ÛL‪ T‭L· «[eLUÖL† ÙR›fÁ\]. A£L•
ÙT‼UÖÄÛPV B‵W†ÙRy| ‡‼‪ÙTV‹LÛ[ EoN›†R‾ K‹ B²‥R
p‥RÛ]ÚV.

¥ (BLU•, r£R•)
ALÖ‡«Û]L· R«W ‫«\‫‬Û]L· AÛ]†ÛR‷  ′¼¿ ÙUÖ³†R
A‼L‪‫‫‬WÖÄÛPV ‡‼YÖ‴ÙUÖ³‵‿‼‥‣ ÙY¸VÖ] A\°ÛWÛV
Az‪TÛPVÖLe ÙLց| BNÖ‹V‹L[Ö¥ BeL•TyPÚR •¥ (A)
BLU  (A) r‼R  G]‪T| . A‼L‪ÙT‼UÖÁ A‼¸o ÙN‴R
A\jLÛ[e ÙLցP 
‾LÛ[ SÖ  ‫‮‬È‪TÚR r‼R TtN‰ «ZÖ,
È]YÖ‚‫‮‬Û^ NWÍY‡ ‫‮‬Û^ G] AÛZeL‪T|f\‣. r‼RTe‡
GÁT‣ BLUjLÛ[e hÛ\V\e L¼¿ ‫‹\‫‬eh  ARÛ] G|†‣e
i¿R‾ Bh . A‼LÁ (B‪RÁ), 
‾ (BLU ) h‼ BfV
″YÛW‷  SÖ  Y³TPÚYzV CÁ½VÛUVÖRRÖh .

˜ÂYŸ
«Û]L· Y‼  YÖ‵‾L[ÖfV I ‭XÁLÛ[‷  APef, T†‣‪
‭\‪T¼¿R‾L·, T‡]ÖÁh AL‪T¼¿R‾L·, B¿ ÙRÖ³‾L·
BfVY¼Û\• T¼\W† ‣\‥RYÁ ‣\« (A) ′ÂVÖYÖÁ. ′ÂYÛW
h‼, NÖ‣, Bp›V‹, RY†ÚRÖ‹, ‣\« GÁ¿  AÛZ‪T‹.
˜•U‚L·
S¼LÖyp, S‾X½­, S‾ÙXÖµeL  BfV CÛY ″Á¿  ′ U‚L·
G]e h½eL•T|fÁ\]. JªÙYÖ‼Y‼  A³VÖ ÚT›ÁT …ÛXÛV
G‴‣YR¼h C ″Á¿  CÁ½VÛUVÖR]YÖh .

S¼LÖyp
YPÙUÖ³‵‾ C‣ N VeR›N]  G]‪T| . C‣ ÙTÖ‼·L¸Á
CV¼ÛLVÖ‴ AÛU‥R, AY¼½Á EÛUVÖ] T‭LÛ[ A½‥‣
S ‭R‾ Bh . ÉYÁ, AÉYÁ, F¼¿, Ly|, ÙN½‪‭, E‡‹‪‭, ¬|
BfV Hµ R†‣YjLÛ[‪ ‫‫‬ÛZV\ EQ‹‥‣ S ‭YÚR
S¼LÖypVÖh . r‼jLei½Á C†R†‣YjLÛ[ÙV‾XÖ  G|†‣
A‼¸V A‼L‪‫‫‬WÖÛ]‷  R†‣YjLÛ[ÙV‾XÖ  BLUjL¸‾
ÙTÖ‡‥‣·[TzVÖ‾ BLU†ÛR‷ , BLU†‡‾ E·[Y¼Û\ AY¼Û\
A½VÖRY‹eh G|†‣ K‣  h‼eLÛ[‷  ‡PUÖ] p‥ÛR‷PÁ
S ‭Y‣ S¼LÖypVÖh .
IV  CÁÛU, AYÖ CÁÛU, A‼Y‼‪‫‫‬ÁÛU, UVeL‰ÁÛU, ‫‹\‫‬
h¼\  TÖWÖyPÖ‡‼†R‾, A\Y³‵‿‼‥‣ RY½VYÛW ‱•| 
A\Y³‵ÚXÚV …ÛX…¿†‣R‾, A\ÚYÖ‼PÁ AÁ‭PÁ
A[Y[Ö°R¥, A\†ÛR «[ehR‾ BfV Gy| T‭L·
S¼LÖyp‷ÛPVY›P  LÖQ‪T| . ÚU¨  S¼LÖyp‷ÛPVY‹
′ ″PjLÛ[‷  G YÛL URjLÛ[‷  ‧efVYWÖYÖ‹.

˜•™PjL[ÖY]:
EXL™P„ÜUÛX‵Á ‱ÚR½ gÚZ «µR‾. •‵Ä· TÖ‴R‾, S‡,
LP‾ CY¼½‾ ‧WÖ|R‾ BfV] S‾«Û]ÛV† R‼ÙUÁ¿ ,
ÚUÖyN†‡¼he LÖWQUÖhÙUÁ¿ S ‭R‾ EXL″PUÖh .
ÚRY™P„: BÛN, ÚLÖT  ′R‿VY¼Û\e ÙLÖ•P ÚRYÛRLÛ[
YQjhR‾ ÚRY″PUÖh .
TÖcz™P„: A‼L‪ÙT‼UÖ]Ö‾ A‼¸o ÙN‴V‪TyP
SÁÙ]½ÛVe ÛLeÙLÖ·[Ö‣ •ÙS½‵Û]e ÙLցÙPÖµh 
ÚTÖ‿†‣\«LÛ[ YQjf AY‹ S‾X] A‼ºYÖÙW] S ‭R‾.
G•URjL·: A½°, p\‪‭, hX , ^ÖR, TX , «†ÛR, RY , N※W ,
BfV C‥R Gy|YÛLVÖ]Y¼Û\e h½†‣ ÙN‼eL ÙLÖ·[ÖRYÁ
S¼LÖyp EÛPVY]ÖYÖÁ.
J‼Y‼eh S¼LÖyp CV¼ÛLVÖLÚYÖ, AÄTY†‡]ÖÚXÖ A‾X‣
A\
‾LÛ[ K‣YRÖÚXÖ H¼T| .
S¼LÖyp‷PÁ izV S‾OÖ]′  S‾ÙXÖµeL′  ¬|ÚT¼½Û]†
RY\Ö‣ S‾h .

S¥X½° (A) S¥OÖ]†ÛR N•VeOÖ]• GÁ¿

YPÙUÖ³‵‾ i¿Y‹. J‼Y‹ E‵‹ ′RXÖ] B¿ ÙTÖ£·L¸Á
RÁÛUÛV AÛY E·[TzÚV EQ‹‥‣ ÙLցPÖ‾ AY‹
N VeOÖ]  ÙT¼\YWÖYÖ‹.
S‾OÖ]†ÛR SÖ  IYÛLL¸¼ÙT\XÖ .
1. U‡OÖ]„: ÙTÖ½V½­ Ü I ÙTÖ½L[Ö¼ ÙT\‪T|  A½­.
I ÙTÖ½L[Ö‾ ÙT\‪T|  A½­ hÛ\‥R A[«]RÖ .
2. Í£ROÖ]„: •X½° (A) ÚL·«V½°: ÙTÖ½L[Ö¼ ÙT\•TyP
A½ÛY OÖÂL¸Á A\°ÛWÛVe ÚLy| , BLUjLÛ[ K‡‷ 
ÙT‼efe ÙLÖ·YÚR Í‼ROÖ]  Bh .
A‼L‪ ÙT‼UÖÁ ‡‼YÖ‴ UX‹‥R‼¸V A\­ÛWLÛ[‪ ‫‫‬ÁY‥R
UÖ′ÂY‹L· BLUjL[ÖL (ÚYRjL[ÖL) 
‾ Yz«‾
ÙN‴R‼¸]Ö‹L·. AÛY ‫‫‬WRUÖÄÚVÖL , LWQÖÄÚVÖL ,
NWQÖÄÚVÖL , ‡WªVÖÄÚVÖL  G] SÖÁh YÛL‪T| . CÛY
SÖÁhÚU N‣‹ ÚYRjL[Ö .
A. ‘WRUÖÄÚVÖL„: A\ , ÙTÖ‼·, CÁT , ¬| BfV
SÖÁfÛ]‷  p\‪‭\ ÙT¼\Y‹L¸Á YWXÖ¼½Û] G|†‣e i¿Y‣
(•‹†RjLW‹L¸Á ‡‼YWXÖ¿)
B. LWQÖÄÚVÖL„: EXL AÛU‪‭ , H¿LÖX  C\jhLÖX 
(E†N‹‪‫‚‫‬ÜANY‹‪‫ )‚‫‬GÄ  LÖX‪ ‫­›‫‬LÛ[‷ , ÚRY, UÂR,
«Xjh SWL‹ GÄ  SÖÁh L‡LÛ[‷  i¿Y‣.
C. NWQÖÄÚVÖL„: C¥X\†RÖ‹ ‣\Y\†RÖ‼ÛPV JµeLjLÛ[e
i¿  
‾L·.
D. ‡WªVÖÄÚVÖL„: E‵‹ ′RXÖ] ÙTÖ‼·LÛ[‷ , ‭‚V
TÖPjLÛ[V , T‥R , ÚUÖyN  ′R‿V]T¼½‷  i¿  
‾.
3. AY‡OÖ]„: I ÙTÖ½L¸Á ER«‵Á½ BÁUÖ«]Ö‾ LÖX,
G¥ÛXYÛWVÛ\ehyTy| ‫\‫‬Y¼Û\• T¼½ KW[«¼h A½R¥.
4. U]TŸVOÖ]„: C‣­  AY‡OÖ]  ÚTÖÁ¿ I ÙTÖ½L¸Á
ER«‵Á½ BÁUÖ«]Ö‾ ÙT\‪T|  ÚSWz A½­. C‣ LÖX, G‾ÛX
YÛWVÛW‷PÁ ‫ ‹\‫‬G„  GQjLÛ[ A½RXÖh .
5. ÚLYXOÖ]„: ÚTWP†‡Á AÛ]†‣e i¿LÛ[‷ 
UÖ¿TÖzÁ½, AY¼½Á C\‥RLÖX, …L²LÖX, G‡‹LÖX UÖ¿R‾LÛ[
E·[ÛY E·[YÖÚ\ ′µ‣UÖL A½‷  A½­ ′µ‣Q‹OÖ] 
G]‪T| . ÚLYXOÖ]  I ÙTÖ½L·, U]  CY¼½Á D|TÖzÁ½
BÁUÖ«]Ö¥ ÚSWzVÖL• ÙT\‪T|Y‣ Bh .

S¥ÙXÖµeL•
S‾ÙXÖµeL†ÛR N Ve NÖ›†‡W  G]­  i\XÖ . «Û]L·
RÁÛ] Y‥‣ ÚNWÖ‣ R|†‣, RjfV «Û]LÛ[ ‧ef AR¼ÚL¼\
A\Y³‵‾ SP‪TÚR S‾ÙXÖµeLUÖh . C‾X\ ÙS½‵¨·Ú[Ö‹
‫\‫‬YÖ‪ ÚT›ÁT …ÛXÛV AÛPV A„«WR , ULÖ«WR  GÄ 
C‼ÙT‼  ‫ ­›‫‬JµeL ÙS½LÛ[‪ ‫‫‬ÁT¼½ÙVÖµL ÚY| .
«WRjL·
ÙLÖ‾XÖÛU, ÙTÖ‴VÖÛU, L·[ÖÛU, ‫\‫‬Â¥ «ÛZVÖÛU, ÙTÖ£·
«‼ TÖÛU GÄ  IYÛL JµeL ′Û\L· Û^]‹ JªÙYÖ‼Y‼ 
ÛLeÙLÖ·[ ÚYzV Az‪TÛP «WRjL[Öh . CY¼Û\ U] ,
ÙUÖ³, ÙU‴ BfV G‾XÖY¼\Ö¨  LÛP‪‫‫‬z†‣ ′µÛUVÖL Jµh 
ÚTÖ‣ Cª«WRjL· ULÖ«WRjL· G]‪T| . ULÖ«WRjLÛ[
UÖ′ÂY‹L· LÛP‪‫‫‬z†‣ Jµf ÚSÖ¼T‹. B]Ö‾ C‾X\†‡‾
E·[Y‹L· C‥R I‥‣ S‾ÙXÖµeLjLÛ[ ′µÛUVÖL AÄN›eL
CVXÖ‣. R†R  Ne‡eh H¼\YÖ¿ Cª«WRjLÛ[ H¼¿ Jµh 
ÚTÖ‣ C‥R I‥‣ YÛLVÖ] «WRjL· A„«WRjL· G]‪T| .
A„«WRjLÚ[ C‾X\†RÖ‹ «WRjL· G]‪T| .
C¥X\†RÖŸ «WRjL·
ÙLÖ‾XÖÛU, ÙTÖ‴VÖÛU, L·[ÖÛU, ‫\‫‬Â¥ «ÛZVÖÛU, ÙTÖ£·
«‼ TÖÛU BfVY¼Ú\Ö| C¥X\†RÖ‹ JªÙYÖ‼Y‼  L·, FÁ,
ÚRÁ BfV ″ÁÛ\‷  J‼eLÖ¨  EQÚY iPÖ‣.
A„«WRjL· I‥‣ , L·, FÁ, ÚRÁ EQÖÛU BfV
″Á¿  ÚN‹‥‣ Gy| ″XhQjL· G]‪T| . CÛY RY\ÖU¥
‫‫‬ÁT¼\†ReL ÙRÁTRÖ‾ ″XhQjL· G]‪T|fÁ\].
A„«WR†ÛR C‾X\†RÖ‹ LÛP‪‫‫‬z†‣ p\‪TÖL JµL ″Á¿
hQ«WRjLº  SÖÁh pyNÖ «WRjLº  ER­fÁ\].
hQ«WRjL·
1. ‡ÛN«WR„: CÛR† RÛN YÛWVÛ\ GÁ¿  i\XÖ . T†‣†
‡ehL¸¨  CªY[­ ․W†‡¼h ÚU‾ C\eh  YÛW‵‾
ÙN‾Y‡‾ÛX G] G‾ÛX YÛWVÛ\ ÙN‴‣ ÙLց| JµhR‾.
CR]Ö‾ C‥R G‾ÛX YÛWVÛ\eh ÚU‾ J‼Y‹ ÙN‾XÖ‡‼‪TRÖ‾
A„«WRjLÛ[† R›†‣ JµhTY‹ Aª«P†‡‾ ULÖ«WRjLÛ[†
R›†‣ JµhTY‼eh CÛQVÖL «[jhf\Ö‹.
2. ÙTÖ£¸XÖo ÙNV¥LÛ[ «|„ «WR„: CÛR A]Ÿ†R RP
«WR„ GÁT‹. C‣ IYÛL‪T| .
a. •Vp‹ÛR (AT†VÖ] ); ‫\‫‬£ehe ÙL|RÛX «Û[«eL
ÚY|ÙU]o p‥‡†R‾.
b. •V] EÛW†R¥ (TÖÚTÖTÚRN ); ÙLÖÛXehe LÖWQUÖ]
EÛWLÛ[ EÛW†R‾.
c. TVÂX ÙNšR¥ (‫‫‬WUÖRN‹V ); VÖÙRÖ‼ TVÛ]‷  RWÖR
ÙNV‾LÛ[o ÙN‴R‾, TVÁ JÁ¿‰XÖ‣ UW†ÛR ÙYy|Y‣, ÙNzÛV
pÛR‪T‣, ‣‼ ÛTe f·¸ÙV½Y‣, …X†ÛRe f[¿Y‣,
ÙS‼‪ÙT›‪T‣, ÚTÖÁ\ÛY.
d. YÛRÚVÖ„“R¥: (Ë NÖRÖ] ) ‫\‫‬Y¼½Á ÙLÖÛX (A) YÛRehe
LÖWQUÖ] NÖR]jLÛ[ (UÙYyz A›YÖ·, ÙS‼‪‭, q‪‭,
D‹eÙLÖ‾‿ ′R‿V]) A¸†R‾ YÛRÚVÖ ‭RXÖh .
e. goNÖ†‡W„ •P¥: (‣ÍÍ‼‡) •«Û]L·
Y‥RÛPYR¼ÚL‣YÖfV 
‾LÛ[‪ Tz†R‾, ÚLyP‾, p‥‡†R‾
′R‿V] RoNÖ†‡W  •PXÖL . CªYÖ¿ ÚU¼LP
I‥‣YÛLVÖ] ÙTÖ‼[¼\ ÙNV‾LÛ[ «|R‾ A]‹†R RP
«WRUÖh .
3. ŽLŸ° YÛWVÛW «WR„: C‣ E†W hQ†‡Á ″Á\ÖY‣
YÛLVÖh . C‣ÚY ÚTÖÚLÖTÚTÖL T¡UÖQ «WR„ G]‪T| .
J‼′Û\ Uy|  ETÚVÖL‪T|  EQ­, N‥R] , RÖ ‫‮‬X  ′R‿V]
ÚTÖL‪ ÙTÖ‼· G]‪T| . TX′Û\ ETÚVÖfeL‪T|  BTWQ ,
Lyz‾, BÛP, ′RXÖ]ÛY ETÚVÖL‪ ÙTÖ‼·L· Bh . C‥R C‼
YÛLVÖ] ÙTÖ‼yLÛ[‷  h½‪‫‫‬yP A[«¼hUy|ÚU 
LW
ÚY| . (TVÁT|†R ÚY| ) G] YÛWVÛ\ ÙN‴‣ ÙLÖ·Y‣
ÚTÖL ETÚTÖL T›QÖU «WR†‡Á ÚSÖeLUÖh . pyNÖ«WRjL·
CÛY SÖÁh YÛL‵]RÖ .
1. ÚRN«WR„: C\eh  YÛW‵‾ ‫‫‬ÁT¼\ H¼¿e ÙLցP ‡ÛN«WR
G‾ÛX‵Ä·Ú[‷  K›P†‡¼h ÙY¸ÚV h½‪‫‫‬yP LÖX  YÛW‵‾
ÙN‾Y‡‾ÛX G] YÛWVÛ\ ÙN‴‣ ÙLÖ·Y‣.
2. NÖUÖ›L «WR„: U] , ÙUÖ³, ÙU‴ CY¼\Ö‾ Y‼  «Û]LÛ[†
R|†‣ …¿†R BÁU p‥RÛ] ÙN‴R‾ CÛR LÖÛX, TL‾, UÖÛX
BfV ÚSWjL¸‾ ÙN‴VXÖ  hÛ\‥R A[YÖL SÖ¼T†ÙRy| …‰P
ÚSW†‡¼h AÛU‡VÖ] s²…ÛX‵‾ CRÛ]o ÙN‴‣ ′z†R‾
ÚY| . G‾XÖ E‵‹Lº  R ′ÛPV‣ ÚTÖÁ\ÛYÚV GÁ¿ ,
A½‥ÚRÖ A½VÖUÚXÖ S UÖ‾ ÙN‴V‪TyP h¼\jLºeh CWjf‷ ,
AÛY ÚTÖÁ\ h¼\jLÛ[ ‱|  ÙN‴V CPjÙLÖ|‪T‡‾ÛX G]
E¿‡ ‫ |‮‬, TtN TWÚUÐzL¸Á T‭ SXÁLÛ[ G‚‷ 
NÖUÖ‵L «WR†ÛR J‼Y‹ ÛLeÙLց| JµLXÖ .
3. ÚTÖNR ETYÖN«WR„ (A) ÙRÖPŸ EQÖÚSÖÁ“: N‣‹†Rp,
AyP‰, ÙT[‹Q‰ BfV h½‪‫‫‬yP SÖyL¸‾ ET], T‼hY],
‡ÁT], SehY] BfV SÖ‾YÛL EQÛY‷  ′µ‣UÖLÚYÖ
A‾X‣ hÛ\†‣e ÙLÖ•| YÛWVÛ\ ÙN‴‣ ÙLÖ·Y‣,
Cª«WR†‡Á ÚSÖeLUÖh . h½‪‫‫‬yP C‥SÖyL¸Á ′ÁSÖº 
‫‫‬ÁSÖº  J‼ÚYÛ[ EQ­ Uy|  ÙLց| N‣‹†Rp, AyP‰
VÁ¿ ′µ‣UÖL EQÛY «XehY‣ Cª«WRUÖh .
4. ÛYVÖ«£†‡V„ (A) A‡‡N„«TÖL„: ․ÚVÖ‹, K T‾, S‾¨Q­,
‫‧ ‚‫‬ehU‼‥‣, AÛPeLX , L‾« BfV SÖÁfÛ]‷ 
․ÚVÖ‼ehe ÙLÖÛPVÖL A¸‪T‣ A‡‡N «TÖL  Bh .
‣\«LÛ[‪ Te‡‷PÁ G‡‹ ÙLցPÛZ†‣ EV‹‥R BN]†‡‾
AU‹†‡, LÖ‾LÛ[e Lµ« ․‴ÛU ÙN‴‣, A‹op†‣, YQjf,
U] , ÙUÖ³, EP‾ BfVY¼Û\† ․‴ÛUVÖLe ÙLց|
․‴ÛUVÖ] EQÛY A¸eLÚY| .
U¼Ù\Ö‼ YÛL‵‾ «WRjL· CUV«WRjL·, …VU «WRjL· G]
C‼YÛL‪T| . YÖ²SÖ·′µ‣  ‫‫‬ÁT¼\†ReL‣ CUV«WR  G]­ ,
h½‪‫‫‬yP LÖXYÛWeh· ‫‫‬ÁT¼\†ReL‣ …VU«WR  G]­ 
h½eL‪ÙT¿ .
C‥ÙS½LÛ[ Az‪TÛP‪ T‭L· UÖ\ÖU¥ JªÙYÖ£ C¥X\†RÖ‼ 
ÛLeÙLց| JµLÚY| .

C¥X\†RÖÄÛPV T‡Ù]Ö£ Y[Ÿop ŒÛXL·

J£YÁ C¥X\ ÙS½‵Û] ÚU¼ÙLց| JµfVÚTÖ‣  AYÄÛPV
h½eÚLÖ‾ ‣\Y\ÙS½ÛV ′z«‾ ÛLe ÙLց| ¬|ÚT¿ AÛPR‾
ÚY|  GÁTRÖL C‼†R‾ ÚY| . J‼YÄÛPV YÖ²eÛL‵Á
R†‣Y′  C‣ÚY. C‾X\†‡‿‼‪TYÁ ‣\Y\†ÛRe ÛLeÙLÖ·º 
′LUÖL TX…ÛXLÛ[e LPeL ÚYz‷·[‣. C‥R …ÛXL¸‾
AYÁ ‣\Y\ ÙS½eh›V TX‪TX T‵¼pLÛ[‪ ÙT¿f\ÖÁ,
A‥…ÛXL¸Á G‚eÛL T‡Ù]Ö\Öh . AÛY ′Û\ÚV;
1. •¡NÂLÁ: (LÖyp …ÛX‵]Á) «WRjL[e ÛLe ÙLÖ·[Ö«zÄ 
S¼LÖypÛV EÛPVYÁ. CYÁ ′R‾ …ÛX (A) LÖyp…ÛX
(ÍWÖYLÁ) C¥X\†RÖÁ BYÖÁ.
2. «W‡LÁ: S¼LÖyp‷PÄ  A„«WR , hQ«WR , pyNÖ «WR 
BfVY¼Û\e ÛLeÙLÖ•| JµhTYÁ.
3. NÖUÖ›LÁ: LÖÛX, TL‾, UÖÛX ÚYÛ[L¸¼ BÁU p‥RÛ]
ÙN‴TYÁ.
4. ÚTÖNR ETYÖNÁ: AyP‰, N‣‹†Rp, ÙT[‹Q‰ SÖyL¸¥
EQÖ ÚSÖÁ‫‫‬Û] ÚU¼ÙLÖ·TYÁ. ÚU¨  C‥SÖyL¸Á
′Á]Öº  TÁSÖº  J‼ÚYÛ[ EQÛY Uy|  EyÙLÖ·TYÁ.
5. bop†R«WRÁ: SÁ\ÖL• TµeLÖR ToÛNe LÂLÛ[•
‭pVÖRYÁ. ÙY¼½ÛX ÚTÖÁ\ CÛXLÛ[‷  EQÖRYÁ.
6. CWÖ†‡¡ A“eRÁ: CW«‾ SÖÁh«R EQ­LÛ[‷ 
E•QÖRYÁ TL¦¥ EP¨\° ÙLÖ·[ÖRYÁ.
7. ‘W„UNŸVÁ: ÙTQÖÛNÛV† ‣\‥RYÁ.
8. ASÖW„TÁ: EZ­ ′RXÖ] G‾XÖ† ÙRÖ³‾LÛ[‷  «yPYÁ.
9. AT¡efWLÁ: E\­LÛ[‷ , ÙTÖ‼· E›ÛULÛ[‷  «|TYÁ.
10. A]ÄURÁ: BÁU ′ÁÚ]¼\†‡¼hRYÖ «YLÖWjL· G‡¨ 
EPÁTPÖRYÁ.
11. E†‡ÐP ‘P† ‡VÖf: ¬| ′R‿V T¼¿R‾LÛ[ «y|
′ÂY›P  ‣\Y\ÛRe ÛLeÙLց| TÖWÛQ‷PÁ RY  ÙN‴TYÁ.
E†‡ÐP ‫‫‬P†‡VÖf C‼YÛL‪T|Y‹:
1. r¥XLÁ: p½V ‣|†‣‚ÛV A‚‥RY‹. ÙN‾¨  Y³‵‾
p¼¿‵‹LÛ[ AY¼½¼h†‣ÁT ÚU¼TPÖYQ  B¼\ÚY•ze
ÛL‵‾ U‵¼ ‫‫‬tN′ , ÛL LÖ‾ r†Rt ÙN‴YR¼LÖLe LUP′ 
E·[Y‹. ÚLN†Re L†‡›‵]ÖÚXÖ, L†‡‵]ÖÚXÖ ‧efeÙLÖ·Y‹.
gÚZ AU‹‥‣ TÖ†‡W†‡‾ ETY‹.
2. ^XLÁ: ÚLÖYQ  Uy|  A‚‥‡‼‪TÖ‹. U‵¼ ‫‫‬tN′ 
LUPX′  ÛY†‡‼‪TÖ‹. ÚLN†ÛRe ÛLL¸]Ö¼ •efe
ÙLÖ·YÖ‹. TÖ†‡WÚU‣‰Á½ ÛLL¸¼ RÖ]ÚU¼¿ ETÖ‹. ÙY¼¿†
RÛW‵‾ T|†‣\jhYÖ‹.
^T•
Û^]‹ JªÙYÖ‼Y‼  ^T , ‡VÖ]  BfVY¼Û\ SÖ·ÚRÖ¿ 
L‼†‣PÁ ÙN‴VÚY| . C‾X\†RÖÄeh† RÖÁ ÙN‴‷  TX
ÙRÖ³‾LÛ[† RÖÚ] ÙN‴YRÖ¨ , ‫\‫‬ÛWe ÙLց| ÙN‴YRÖ¨ 
A‾X‣ ‫ ‹\‫‬ÙN‴YÛR BÚUÖ‡‪TRÖ¨  «Û]L· Y‥RÛPfÁ\].
CRÛ]† R|†‣ …¿†‣YR¼h ^T′  ‡VÖ]′  ER« ‭›fÁ\].
TtN TWÚUyzLÛ[ G‚ TtN U‥‡W†ÛRe L‼†‣PÁ h½‪‫‫‬yP
LÖX  YÛW‵‾ (A) h½‪‫‫‬yP G‚eÛL YÛW‵‾ EoN›‪T‣
^TUÖh . TtN U‥‡W†ÛR ‫‫‬ÛZ‵Á½ EoN›eL ÚY| .
ERPÛN‷ Tz ÙU‣YÖLÚYÖ A‾X‣ U]‡ÚXÚV EoN›eLXÖ .
^T  ÙN‴VÚYzV G‚eÛL ÚSW , LÖX , SÖ· CY¼Û\•
ÙTÖ¿†‣  AYWY‹ Ne‡ÛV‪ ÙTÖ¿†‣  AÛUVXÖ . ÙTÖÁ,
ÙY·¸, ′†‣, TYZ , ÍTzL  Ù^TUÖÛX HRÖY‣ JÁ½]Ö‾ Ù^T 
ÙN‴VXÖ . ÛL«W‾ Uz‪‭e ÚLÖ|LÛ[‷  ETÚVÖf‪T‹ pX‹.
Ù^TUÖÛX 108 U‚L· 54 U‚L· (A) 27 U‚L· ÙLց| ,
CY¼Û\† R«W ″Á¿ U‚L· ‫‫‬W†‡ÚVÖLUÖ‴ ′zV‪Tyz‼eh .
C ″Á¿ U‚L· ′ U‚L[ÖfV S¼LÖyp, S‾OÖ] ,
S‾ÙXÖµeL†‡Û]e h½‪TÛY. 108 U‚L· TtN TWÚUÐzL¸Á
108 hQjLÛ[e h½efÁ\]. AÛY, AWa‥R‹L¸Á 12
hQjLº  p†R‹L¸Á 8 , BNÖ›V‹L¸Á 36  EYÖ†‡VÖV‹L¸Á
25  NÖ‣eL¸‾ 27  ÚN‹‥‣ 108 Bh .
108 U‚L[Ö‾ B] ^TUÖÛX‵‾ 1 ^T′  57 B]Ö‾ 1/2 ^T′ 
ÙN‴VXÖ .
^T• ÙNš• ˜Û\
TtN SÍLÖW U‥‡W†ÛR ‰h‥R Te‡‷PÁ L‼†‣PÁ i½
^TUÖÛX‵‾ JªÙYÖ‼ U‚eh  J‼′Û\ i\ÚY| .
U‥‡W†ÛRe g²eLÖ„  HRÖY‣ ′Û\‵‾ EoN›†‣ ^T 
ÙN‴VXÖ .
′Û\ 1
QÚUÖ AWL‹RÖQ•
QÚUÖ p†RÖQ•
QÚUÖ B›¡VÖQ•
QÚUÖ EYÇ^ÖVÖQ•
QÚUÖ Ú[ÖÚV ͪYbÖa×Q•
′Û\ 2
K• QÚUÖ AÎBEbÖ
K• QÚUÖ AÎBEbÖ
K• QÚUÖ BÎBEbÖ
K• QÚUÖ AÎBEbÖ
K• QÚUÖ AÎBEbÖ
′Û\ 3
K• K• K• K• K•.
SUeh AÛU‷  N‥R‹‪T†‡¼h H¼\YÖ¿ ÚU¼L|·[ HÚRÄ  J‼
′Û\ÛVe ÛLeÙLց| LÖÛX, TL‾, UÖÛX, CW­ ÚSWjL¸¼ ^T 
ÙN‴VXÖ .
‡VÖ]•
p‥RÛ]ÛV J‼′L‪T|†‣YÚR ‡VÖ]UÖh . ARÖY‣ BÁU
′ÁÚ]¼\†‡¼h EL‥R ÙTÖ‼· HÚRÄ  JÁÛ\e h½†‣
p‥‡†R‾ ‡VÖ]  G]‪T| . ‡VÖ]  SÖÁh YÛL‪T| . AÛY:
1. B‹†R†‡VÖ]  2. ÙW[†‡W†‡VÖ]  3. R‹U†‡VÖ]  4.
reX†‡VÖ] .
BŸ†R† ‡VÖ]„: ‣eL†‡]Ö‾ H¼T|  ‣eL p‥RÛ]ÚV
B‹†R†‡VÖ]UÖh . R]eh «‼‪TUÖ] ÙTÖ‼·L· A³‷ ÚTÖÚRÖ
A‾X‣ RÁÛ] «y|‪ ‫ ‷›‫‬ÚTÖÚRÖ, AÛY G‪ÚTÖ‣ fy|  G]o
p‥‡†R‾ A‾X‣ R]eh‪ ‫›‫‬V‰‾XÖ‪ ÙTÖ‼·L·, RÁÂP  ÚSN‰
‾XÖRY‹ EV‹…ÛXÛV AÛP‷ ÚTÖ‣ AÛY G‪ÚTÖ‣ A³‥ÙRÖ³‷ 
G]op‥‡†R‾, «VÖ‡‵Á ÙLÖ|ÛUÛV G‚o p‥‡†R‾,
U¿TY†‡‾ S‾YÖ²eÛL AÛUVÚY|ÙU] C‪‫«\‫‬ÛV
ÚYRÛ]‷PÁ ÚSÖehR‾ ′RXÖ]ÛY B‹†R†‡VÖ]UÖh .
ÙW[†‡W† ‡VÖ]„: C‣ ÙLyP BÛN‵]Ö‾ H¼T| 
p‥RÛ]VÖh . ÙLÖÛX ÙN‴V «‼ ‭R‾, ÙLÖÛXoN T‥RUÖ]
AÛ]†‡¨  TjhÙLց| CÁ‭¿†, ÙTÖ‴, ‡‼| ′R‿VY¼½
SÖyPjÙLց| A‣ h½†‣o p‥‡†R‾ Ü ÙTÖ‼y T¼¿LÛ[e
h½†‣ U]ÛRo ÙN¨†‣R‾ ÙW[†‡W† ‡VÖ]UÖh .
RŸU† ‡VÖ]„: ÈÚSÍYW]Ö‾ A‼¸oÙN‴V‪TyP A‼ºÛWÛVe
h½†‣o p‥‡†R‾, SÖÁh L‡L¸¨  K‹ E‵‼eh H¼T| 
ATÖVjL· TXY¼Û\‷  G„R‾, rL†‡¼h  LÖWQUÖ]
«Û]LÛ[‪ T¼½ G„R‾, EXL AÛU‪ÛTe h½†‣o p‥‡†R‾
BfV] R‹U† ‡VÖ]UÖh .
reX†‡VÖ]„: ‡VÖ]jLº· RÛXp\‥R‣ reX†‡VÖ]UÖh . C‣
′µ‣  BÁUÛ]‪ T¼½V p‥RÛ]VÖh . CRÛ]‪ ‫\‫‬YÖ
…ÛX‵Û] G‴R C‼eh  UÖ′ÂL· ÛLe ÙLÖ·Y‹. AY‹LyÚL
C‣ AÛU‷ .

C¥X\†RÖ¡Á LÖÛXe LPÛUL·

A‡LÖÛX‵‾ T|eÛL‵Á YX‪‭\UÖL Gµ‥‣, fZeh ′LUÖL
EyLÖ‹‥‣ ÈSr‪WTÖR  i\ÚY| . ‫‫‬Á]‹ TtNU‥‡W†ÛRe i½
^T  ÙN‴VÚY| . È]ÖXV†‡¼h ÙN‾¨  YN‡ C‼‪‫‫‬Á
È]ÖXVt ÙNÁ¿ Y³TP ÚY| . BÁU p‥RÛ]eh
(NÖUÖ‵L†‡¼h) E‥R ÚSW  A‡LÖÛX‪ ÙTÖµRÖh . ‣\ÛYLe
ÛLeÙLÖ·Y‣ CeLÖX†‡Á RÁÛUVÖ A›RÖL C‼‪‫‫‬Ä 
ÈÚSÍYW]Ö‾ A‼¸o ÙN‴V‪TyP Y³‵‾ C‾X\†ÛR SP†Ro
ÙN¥ÚYÁ G] E¿‡ ÙLÖ·[ ÚY| .
LÖÛX ‧WÖzV‫‫‬Á]‹, ÙS¼½, C‼LWLjL·, UÖ‹‭ CY¼½‾ N‥R]y|,
․‴ÛUVÖ] BÛPÛV E|†‡ ÉÚSÍYW›Á ‫‫‬W‡‫ ‫‬T  (A)
K«V‽T†‡Á ′Á «[eÚL¼½, S¿UQ‪ ‭ÛLÛV ÛYeL
ÚY| . ′µ A›p U‚LÛ[e Lµ« G|†‣e ÙLց|,
TLY‥RÂÁ ′Á]‹ J‼ UÛ]‪TXÛL‵Á ‱ÚRÖ (A) RyzÚXÖ
A‼L‹, p†R‹, BNÖ›V‹, ETÖ†‡VÖV‹, N‹YNÖ‣eL· G] K‡VYÖÚ\
‭tN  ÛY†R‾ ÚY| . CRÛ] ÛUV†‡‾ J‼h«V‾ ÛY†‣
(A‼L‹) AR¼h ÚU‾‭\  (p†R‹), YX‪‭\′  (BNÖ›V‹), g²‪‭\′ 
(ETÖ†‡VÖV‹), CP‪T\′  (N‹YNÖ‣eL·) ÛYeLÚY| . UXÚWÖ,
TZÚUÖ, HX , CXYjL  ÚTÖÁ\ ÙTÖ‼yL· fÛP†RÖ‾ AY¼Û\‷ 
TLYÖÄÛPV T‣ÛUeh UÁ]‹ ÛY†‣ YQjLXÖ . CªYÖ¿
YQjh ÚTÖ‣ TtN TWÚUyzL¸Á T‭LÛ[ …Û]«‾ C‼†R
ÚY| . C‾ÛXÙVÂ‾ SÖ  ÙN‴‷  AÛ]†‣  ÙY¼¿o
NPjhL[ÖLÚY Bh  GÁT‣ ÙR¸YÖ] JÁ\Öh .
BLU 
‾L· ′Á]‹ ‫‫‬WRU , LWQ , NWQ , †WªV  G]e i½e
ÙLց| ′Û\ÚV SÖÁh ‭tNjL· ÛYeL ÚY| .
h‼«Á ′Á]‹ S¼LÖyp, S‾OÖ] , S‾ÙXÖµeL  G]ei½
″Á¿ ‭tNjL· ÛYeLÚY| . CR¼h‪ ‫‫‬Á]‹ TLYÖÛ]‪
ÚTÖ¼½† ‣‡†‣ NÖÐPÖjL YQeL  ÙN‴R‾ ÚY| . ARÖY‣
C‼LÖ‾L·, C‼ÛLL·, UÖ‹‭, RÛX, C‼LL· …X†‡‾ TW­UÖ¿
¬²‥‣ YQjL ÚY| . A¿T†‣ ″Á¿ ULÖ‭‼P‹L¸Á
‡‼YWXÖ¼½Û] (~‭WÖQ ) ÚSW†‡¼h† Rh‥RYÖ¿
JªÙYÖ‼SÖº  KRÚY| .
È]ÖXVYN‡ C‾XÖÚRÖ‹ C‾X†‡ÚXÚV È]ÖXV†‡‾ ÙN‴VeizV
ÙT‼ TÖXÖ] Te‡LÛ[o ÙN‴V ′z‷ .
È]ÖXV†‡¥
′ÁLPYÖ¿ C‾X†‡¥ J‼Y‹ TtNTWÚUyzLÛ[‪ T‚‥R ‫‫‬Á]‹
È]ÖV†‡¼h ․V A›p ′RXÖ] A‼oNÛ]‪ ÙTÖ‼yLÛ[
(Ne‡eÚL¼\YÖ¿) ÛL‵ÚX‥‡ U]YN] LÖV r†‡‷PÁ
ÙN‾XÚY| . È]ÖXV YÖ‵¼Tz A‼ÚL, ÈÚ]ÍYWÛ] Y³TP
`Y³BhL' G]‪ T‚‥‣ i½ 
ÛZ‥‣, UÖ]†R T†ÛR ÚSÖefo
pW RÖ²†‡ YQjLÚY|  SÖÁh ‡ehL¸¨  ′ ″Á¿
BY‹†RÛ]LºPÁ (C‼LWjLÛ[‷  i‪‫ ‫‬″Á¿ RW 
YX′Û\VÖLo r¼¿R‾ BY‹†RÛ]VÖh ) È]ÖXV†ÛR ″Á¿
′Û\ YX  YWÚY| . È]‫ ‫‬T†‡Á YX‪TeLUÖL …Á¿, ‣‡Tz,
NÖÐPÖjL SUÍLÖW  ÙN‴‣ T‚VÚY| . H¼L]ÚY TÖ‹†RUÖ‡›
‭tN  ÛYeL ÚY| . A‹oNÛ]‪ ÙTÖ‼yL[Ö¨  SÖ  TLYÖÛ]
BWÖ‡eLXÖ . LY‥RÛ] YQjfV‫‫‬Á]‹ G‡‹ ′LUÖLÚY SÖ 
ÙY¸YW ÚY| .
AÐP«RÖŸoNÛ]: G•YÛL• ÚTÖ¼\‾ GÁT‣  C‣ÚY. C‣
A‼LÛ]‪ ÚTÖXRÖ  ÙR‴¬L† RÁÛUVÛPV ÚYzV ÛYWÖefV
TÖYÛ]VÖ‾ GYÛL‪ ÙTÖ‼yL[Ö‾ ÙN‴V‪T|Y‣. GYÛL‪
ÙTÖ‼yLº  ÙTÖ‼· EÛPV]YÖ .
1. ․V‧‹ (^X ) Ü«Û]UÖrÚTÖehR¼h
2. N‥R]  ‫†«\‫‬RÖT  ÚTÖehR¼h
3. AyNÛR (EÛPVÖ ′µ A›pU‚L·) ÜA³VÖ ′e‡‪ÚT¼½¼h
4. ‭yT ÜLÖUÛ] ÙY‾¨R¼h
5. N‼ÜÛSÚY†‡V ÜASNS  BYÚUÖR›V  ′R‿V «WRjL[Ö‾
TpÚYyÛLÛ‴ ÚTÖehR¼h
6. ․T Ü«Û]LÛ[ G›†RR¼h
7. •T ÜÚLYXOÖ] J¸VÛPR¼h
8. TX ÜÚUÖyNTX  ÙT¿R¼h A½h½L[ÖLo ÙN‴V‪ T|YRÖh .
CÛY LP­ ′Á]‹ RÖÛW YÖ‹†‣† R†R  ÙN‴V‪T|RXÖ¼
`…‹UÖ‿V‪ ÙTÖ‼yL·' G]‪T| . CY¼Û\ GY‼  ETÚVÖfeLe
iPÖ‣. ‡‼«ZÖ G|‪T‣ TLYÖÁ ~«LÖWt ÙN‴‣ A\UÖ UÛZ
ÙTÖ³‥RÛRe h½‪‫‫‬PÚYVÖh .
CªYÖ¿ JªÙYÖ‼Y‼  A‼L‪ÙT‼UÖÛ] ′ÁY³LÖyzVÖLe
ÙLց| RÁÄÛPV BÁUÁ E›V …ÛXÛV AÛPV ÜCV¼ÛL†
RÁÛUVÛPVÜ′VXÚY| .

C¥X\†RÖ¡Á SÖyLPÛUL·
JªÙYÖ£ C¥X\†RÖ‼  SÖ·ÚRÖ¿  LÖÛX Gµ‥R EPÁ TLYÖÛ]
K‹ G|†‣eLÖyPÖL U]‡‾ C‼†‡o ÙN‴V ÚYzV LPÛULÛ[‪
TÖ‹†ÚRÖ . CÛY R«W SÖ  ‫‫‬ÁT¼\ÚYzV ‫ \‫‬ÙS½′Û\LÛ[•
T¼½‪ TÖ‹‪ÚTÖ .
1. ÚRY ”Û^: ′Á]ÚWÚV C‣ h½†‣‪ TÖ‹†ÚRÖ .
2. ÙT¡ÚVÖŸ YQeL„: (h‽TÖ͇) ÙT›ÚVÖ‹LÛ[e LP­PÁ
Gµ‥‣ YQjf U›VÖÛR ÙR›«eL ÚY| . AY‹ ÙN‾¨ ÚTÖ‣
U›VÖÛR …‰†RUÖL‪ ‫‫‬ÁÙRÖPW ÚY| . AY‹ ′Á]‹
G‡‹YÖ‹†ÛRe i\Ö‡‼eL ÚY| . AY‼eh† RÁ]Ö‿VÁ\YÛW
ÙRց| ‭›R‾ ÚY| .
3. ÙN‹ÚXÖR¥: (ÍYÖ†VÖV ) A‼L‪ÙT‼UÖÁ A‼¸o ÙN‴R
A\jLÛ[e i¿  
‾LÛ[ YÖp†R‾, A‣h½†‣ p‥‡†R‾,
‫‼\‫‬eh ARÛ] G|†‣e i¿R‾, A‣h½†‣ ‫›\‫‬P 
IV‥ÙR¸R‾.
4. I„“X]PeL˜„ E›ÚWÖ„“R¨„: (b VU ) RÁ Ne‡eÚL¼\YÖ¿
«WRjLÛ[e ÛLeÙLցÙPÖµhR‾, G|†‣eLÖyPÖL C‥R SÖ¸‾,
ÙS‴, TÖ‾, R‵‹ A‾X‣ E„  ‫ \‫‬ÙTÖ‼yLÛ[† R«‹‪ÚTÁ
G] …VU  ÙN‴R‾, ‫ \‫‬E‵‹L¸P  AÁ‭ÙLց| K ‭R‾.
5. RY„: LÖÛX, UÖÛX (A) K‴‥R ÚSWjL¸‾ NÖUÖ‵L  (BÁU
p‥RÛ]) ′R‿VY¼Û\o ÙN‴R‾ ÚY| . ÚSW  AÛUYR¼ÚL¼T 1
Ù^T  G]‪ TX′Û\ ÙN‴VXÖ .
6. ÙLÖÛP: (RÖ] ) G‥RYÛL‵ÚXÄ  ‫‹\‫‬eh ER­  YÛL‵‾
(U\Y³ ‧jfV ÙNV¨eh) AÁ]  ′RXÖ]Y¼Û\
ÙLÖ|eLÚY| .

È]ÖXV†‡¥ ÙNšVeiPÖR]
È]ÖXV†‡‾ GeLÖX†‡¨  GeLÖWQ†ÛR ′ÁÂy|  p›†‣
«Û[VÖPÚYÖ, ÚNyÛPL· ÙN‴VÚYÖ, A\U‾XÖ‪ ‫ \‫‬LÛRLÛ[•
ÚTrYÚRÖ, ․jLÚYÖ, ÙTÖ‼yLÛ[ E„RÚXÖ Lz‪TÖLo
ÙN‴R‾ iPÖ‣.

JªÙYÖ£ Û^]£• A½‹‣ ÙLÖ·[ÚYzV

U‹‡WjL¸¥ pX:
N†RÖ¡ UjL[•
AWL‹RÖ UjL[•
p†RÖ UjL[•
NÖa× UjL[•
ÚLY¦ TU†ÚRÖ R•ÚUÖ UjL[•.
N†RÖ¡ ÚXÖÚLÖ†RUÖ
AWL‹RÖ ÚXÖÚLÖ†RUÖ
p†RÖ ÚXÖÚLÖ†RUÖ
NÖa×ÚXÖ ÚLÖ†RUÖ
ÚLY¦ TQ†ÚRÖ R•ÚUÖÚLÖ†RUÖ.
N†RÖ¡ NWQ• TYÇ^Ö–
AWL‹RÖ NWQ• TYÇ^Ö–
p†RÖ NWQ• TYÇ^Ö–
NÖa× NWQ• TYÇ^Ö–
ÚLY¦ TQ†ÚRÖ R•ÚUÖNWQ• TYÇ^Ö–
2. ÈSr‪WTÖR 
3. •‹†R Y‥RÛ]
4. `B‡VÖ‴ EXfV‾ÛT A¸†RÖ‴‧ÚV' GÄ  ÉYN ÚTÖRÛ]‪
TÖP¥ ÚTÖÁ\ ‫‡‣ \‫‬L·.
5. ÉYL p‥RÖU‚, ‧XÚLp, s[ÖU‚, VÚNÖRW LÖ«V  ′RXÖ]
R‰² 
‾L¸‾ LÖQ‪T| . A‼LÛW‪ ÚTÖ¼¿  TÖP‾L·.

24 •Ÿ†RjLWŸL·
1. ~ «‼cT, 2. ~ AÈR, 3. d N TY, 4. ~ A‫‫‬S‥R], 5. ~
rU‡, 6. ~ T†U‪WT, 7. ~rTÖ‹ÍY 8. ~ N‥‡W‪WT, 9. ~ ‭ÐTR‥R,
10. ~ qR[, 11. ~ ÍÚWVÖ N, 12. ~ YÖr‫‮‬ÇV, 13. ~ «UX, 14. ~
A]‥R, 15. ~ R‹U, 16. ~ NÖ‥‡, 17. ~ h‥‣, 18. ~ AW, 19. ~
U‾‿, 20. ~ ′ÄͪWR, 21. ~ S‰, 22. ~ ÚS‰, 23. ~ TÖ‹ÍY,
24. ~ Y‹†RUÖ].

•Ÿ†RjLWÛW A½• Y³
SÖ  È]ÖXVjL· TXY¼½¼ho ÙN‾X YÖ‴‪‭ H¼T| . JªÙYÖ‼
È]ÖXV†‡X  J‼ •‹†RjLWÛW ″XSÖVLWÖL Y³T|YÛR SÖ 
A½ÚYÖ . ÚU¨  TX •‹†RjLW‹L‿Á TzUjLÛ[‷  SÖ  L|
Y³T|fÚ\Ö . CÁ] •‹†RjLW‹ CY‹ G] JªÙYÖ‼Y‼ 
A½‥‣ÙLÖ·[, •‹†RjLW›Á TzU†‡¼h Az‪Th‡‵‾ XÖtN] 
C‼eh . G|†‣eLÖyPÖL ~ «‼cT •‹†RjLW›Á TzU†‡Á
‬P†‡‾ G‼‣ C‼eh . ~ AÈR •‹†RjLW‼eh VÖÛ]o pÁ] 
C‼eh  ~ Y‹†RUÖ]‼eho pjL  JªÙYÖ‼ •‹†RjLW†
‡‼E‼Y†ÛRe LP‣  AY‼ÛPV EV›V hQjL·,
A\°ÛWLÛ[ SÖ  …Û]­ i\ÚY| . C‣ÚY YQjh 
UWTÖh .

Û^] R†‣Y„
ÙRÖPeLe LÖX†‡‾ R†RÂVÖL EQ­ ÚRz YÖ²‥‣ Y‥R,
UÂR‹L· ‫‫‬Á]‹ hµeL[ÖLo ÚN‹‥‣ …ÛXVÖ] YÖ²eÛL‵Û]†
ÙRÖPjf]‹. C‥…ÛX‵‾ E‼YÖ]ÚR h| T , r¼\ , N″L  F‹
ÚTÖÁ\ AÛU‪‭L·. CV‾TÖLÚY Th†R½­ TÛP†R UÂRÁ RÁ
G•Q B¼\ÛX‪ TVÁT|†‡V‡Á «Û[YÖL AY]‣ AÁ\ÖP
YÖ²eÛL …L²opL[Ö] EQ­ ÚR|R‾, EÛ\«P  AÛU†R‾,
EÛP BfVY¼½¼LÖL ÙNX«P‪TyP ÚSW′  ‡\Ä 
hÛ\eL‪TyP]. CR]Ö‾ UÂRÁ RÁÛ]o r¼½‷·[ E‵›]jL·
U¼¿  E‵W¼\‪ ÙTÖ‼·LÛ[‪ T¼½V p‥RÛ]‵‾ D|TyPÖÁ.
RÁÛ]‪ T¼½‷ , RÁÛ]o r¼½‷·[ÛYL· T¼½‷ , AY¼½‾
H¼T|  UÖ¼\jL·, CR¼LÖ] LÖWQjL· T¼½‷  •«WUÖL
p‥‡†RÖÁ. RÁÄ· H¼T|  UÖ¼\jL· T¼½ A½V ′V¼p†RÖÁ.
ÚU¨  r″LUÖL YÖZ†ÙRÖPjfVRÖ‾ UÂR C] , RÂUÂR‪
T‭L[Ö‾ CÛP‶|TPÖU‾, …ÛX†‡‼eL ÙS½′Û\LÛ[‷ ,
A\ÙS½LÛ[‷  Yh†‣e ÙLÖ·[† ÙRÖPjf]ÖÁ. C‥…ÛX‵‾
NUVjLº  AY¼½Á R†‣YjLº  ÚRÖÁ½].
TÖWR NUVjL· AÛ]†‡¼h  ÙTÖ‣YÖ] Az‪TÛP E|. AÛY
UÂR N″L†‡¼ho NUV ÚSÖeL′ , A\ÙS½ Az‪TÛP‷ 
ÚY|ÙU] «ÛZ‥R]. ÚU¨  BÁUÖ GÁ¿ JÁ¿ E|, ÜC‣
A³VÖ CV‾‫‣]‫‬. UÂR‪ ‫ «\‫‬Ü N NÖW YÖ²eÛL Ü ‣ÁT 
R‼Y‣ Ü C‡‾ ‡‼ T† ‡‼ T‪ ‫‫‬‪TÛR† R«‹eL ÚY|  Ü
R«‹eL ′z‷  GÁ\ Az‪TÛPLÛ[ J‪‭e ÙLÖ·fÁ\]. B]Ö¥
C‥ÚSÖeL†‡Û]o ÙNV¼T|†Re LÖy|  Y³L[Ö‾ URjL·
ÚY¿T|fÁ\].
Û^]†‡Á A„h′Û\ A½«V‾ ※‡VÖ]‣. ``C‥ÙS½ Ü
Û^]ÙS½ Ü ÙY¼½ Y³ Ü G] AÛZeL•T|f\‣. C‣ h½‪‫‫‬yP
N″L‪ ÙTV‹ AÁ¿, ÙY¼½ GÁ\ T‭oÙNÖ‾ GªY[­
ÙRÖÁÛU•ÛPVÚRÖ AªY[° ÙRÖÁÛU•ÛPVYÁ ÙY¼½VÖ[Á Ü
È]Á, Û^] NUV  RÁUV ÙY¼½eLÖ] CV¼ÛL Y³VÖh .
G]ÚY RÖÁ ÙT[†RNUV , ÛNYNUV , ÛYQY NUVjLÛ[‪ ÚTÖ‾
h½‪‫‫‬yP J‼Y‹ ÙTVWÖ‾ ``CPTNUV '' GÁÚ\Ö ``ULÖ®W‹NUV ''
GÁÚ\Ö YZjL•ÙT\ÖU‾ ``Û^] '' GÁÄ  ÙTÖ‣‪T‭ ÙTVWÖ‾
YZjL•T|f\‣. G]ÚY C@‣ , ``TÖW•V‪ ÙTÖ‣o NUVUÖh ''.
G]ÚYRÖÁ NÖYL‹LÛ[ ``C‾X\†RÖ‹LÛ['' ``EXL ÚSÖÁ'L·'' GÁT‹
AzVÖ‹eh S‾XÖ‹. ÚSÖ¼h  «WRjLÛ[ ``AYÂ‵Á «WR '' GÁT‹.
EXL YÖ²eÛL‵Á CV‾‫‫‬Û] Ü …ÛXVÖÛU‵Û] G|†‣e LÖyz
Ü A‡‾ LÖQ‪T|  ‣ÁTjLºeh  ‣eLjLºeh  LÖWQ 
L|, CY¼½‿‼‥‣ «|RÛX‪ ÙT¿YR¼LÖ] Y³′Û\LÛ[
Yh†‣ R‥‣‪ ÚT›ÁT‪ ÙT‼…ÛX G‴R ER­YÚR R†‣YjL¸Á
ÚSÖeLUÖh .
R†‣Y  GÁTR¼h, ``R†RUeh›V ÙNÖ‽TjLÛ[ GÁ¿  «PÖU‾
EÛPVÛY'' GÁ¿ ÙTÖ‼· ÙNÖ‾X‪T| . ′eLÖX†‡¼h  ÙTÖ‣YÖ]
…ÛXVÖ]Y¼Û\• T¼½• ÚTrYRÖ¥ R†‣Y  G]‪T|f\‣. CR]Ö‾
ÙU‴‪ÙTÖ‼· GÁ¿  ryP‪T|f\‣ C‣ T¼½V A½ÚY ÙUšV½°
Bh . CY¼Û\ «[eh  
ÚX ÙUš‹¥.
``ÙUšÙTÖ£· LÖyz E›ŸLyh AWQÖf
‰eLj ÙL|T‰ ¥''. Ü A‼jLXo ÙN‪‭
Û^]  R«‹†‣ U¼\ R†‣YjL· C‼ ÙT‼  hÛ\LºehyT|†R‪
T|fÁ\]. ÙTÖ‣YÖL U¼\ NUV† R†‣YjL· ``EXL 
TÛPeL‪TyP‣ CRÛ]o N‹Y Y‾XÛU TÛP†R CÛ\YÁ
ByzÛYef\ÖÁ'' GÁ¿ ÙNÖ¥¨fÁ\]. ÚU¨  ÙTÖ‼·LÛ[
«Y›eh  ÙTÖµ‣ J‼ ÚSÖef‾ Ü ÚLÖQ†‡‾ (HLÖ‥R ) Uy| 
«Y¡efÁ\]. Cª«£ hÛ\Lº  Û^] R†‣Y†‡¼h C‾ÛX.
EXL  A]Ö‡VÖ]‣. A‣ TÛPeL‪TyPRÁ¿. TÛP‪TÖ[Á G]
VÖ‼  fÛPVÖ‣. p‼Ðz GÄ  TÛP‪"† R†‣Y  Az‪TÛP A¼\‣.
EXL†‡¨·[ ÙTÖ‼·L· J‼ …ÛX‵‾ ‡{ÙW]
ÚRÖ¼¿«eL‪TyPÛY A‾X. J‼ …ÛX‵‾ ′µY‣UÖL
A³eL‪T|Y‡‾ÛX. CªYÖ¿ Û^]  EXL  T¼½V L‼†‡Û]†
ÙR¡«ef\‣.
J‼ ÙTÖ‼Û[‪ T¼½V ′µÛUVÖ] A½«Û]‪ ÙT\ ÚY| 
GÂ‾ A‪ÙTÖ‼¸Û]‪ T‾ÚY¿ …ÛXL¸¨ , ÚLÖQjL¸¨ ,
sZ‾L¸¨  i‹‥‣ ÚSÖef «[eL ÚY|  G] Û^] 
ÙR¡«ef\‣. CRÛ] AÚ]LÖ‥R R†‣Y , pVÖ†YÖR  G]e
h½‪T‹. U¼\ NUV†‡]‹ JÁ½Û] J‼ ÚSÖef‾ Uy|  «Y›†‣
A‣ÚY ′µÛU «[eL  GÁ¿ ′z†‣ «|fÁ\]‹. ÚU¨ 
CR]Ö‾ UÖ¼¿e L‼†R‣eLºeh CP‰¥ÛX GÁTRÄPÁ
U]eLN‪‭eh Y³ H¼T|f\‣.
G‥R J‼ …ÛX‵¨  J‼ «Y›‪‭ ′µÛUVÖL N›VÖ]RÖLÚYÖ Ü
RY\ÖLÚYÖ AÛUVÖ‣. CV¼ÛL‵‾ E·[ÛYL· JªÙYÖÁ¿ 
U¼\ÛYLºPÁ E\­ÛPVÛYL[ÖL C‼‪T‣PÁ, AY¼¿PÁ EPÁ
«Û[­ ‭›‥ÚRÖ, ‭›VÖUÚXÖ UÖ¼\jL· …LZe LÖWQUÖfÁ\].
ÚU¨  ÙTÖ‼·L· JªÙYÖÁ¿  AY¼½Á Az‪TÛP AÛU‪‫ ¨‫‬,
ÙY¸†ÚRÖ¼\†‡¨  UÖ¿T|fÁ\]. G|†‣eLÖyPÖL, ‧›Û]
G|†‣e ÙLÖ·[XÖ . ÙY¸†ÚRÖ¼\†‡¼h ‡WYUÖL C‼eh  ‧‹
Az‪TÛP AÛU‪‫ ‾‫‬LÖ¼¿ Bh . BeÎ^Á, LÖ‹TÁÛP BeÛb|
BfV C‼YÛL LÖ¼¿Lº  h½‪‫‫‬yP A[«‾ LX‪TRÖ‾ ‧‹
E•PÖf\‣. EXf¨·[ ÙU‴‪ÙTÖ‼·L· ÚRÖÁ¿R‾, ÙL|R‾,
…ÛX†R‾ BfV ′eiy|† RÁÛUV] GÁT‣ Û^]R†‣Y†‡Á
Az‪TÛPVÖh . JªÙYÖ‼ ÙTÖ‼º  RUeÚL E›†RÖ]
hQjLÛ[‷ , CV¼ÛL‷PÁ ÙTÖ‼‥‡ …Á¿ UÖ¿R‾ AÛP‷ 
RÁÛU‷  (T›VÖV ) ÙLց| E·[‣. ÙTÖ‼·L¸Á CV‾‭L·
…ÛX†‣  AY¼½Á T›VÖVjL· ÚY¿Ty|  LÖQ‪T|fÁ\].
CjÚL …ÛX†R¨  ÚY¿T|R¨  JÚW ÙTÖ‼¸‾ …L²YÛR
A½fÚ\Ö . RjL  R]‣ YQ†RÖ¨ , AP‹†‡‵]Ö¨ 
…ÛX†‣  AªY‪ÙTÖµ‣ ÙN‴V‪T|  A‚LXÁLÛ[‪ ÙTÖ¿†‣
E‼Y†‡]Ö‾ UÖ¿f\‣. Û^]R†‣Y  Cª­XL†‡‾ LÖQ‪T| 
ÙTÖ‼·L· ÙU‴VÖ]ÛY GÁ¿ ry| , CÛY ‡W«VjL· G]‪T| .
CY¼½Á G‚eÛL B¿ Bh . CÛY ÉY†‡W«V 
AÉY†‡W«V  G] C‼YÛL‪T|  GÁT‹.

ÉY†‡W«V„: C‣ BÁUÖ, E‵‹ G]­  AÛZeL‪ÙT¿ . E‵‹L·

G‚eÛLV¼\ÛY. ÚNR]Ö RÁÛUV‣ (A½‷  RÁÛUV‣,
A½­ÛPV‣) E‵‼  J‼YÛLVÖ] ÙTÖ‼Ú[. U¼\† ‡W«VjL·
ÚTÖÁ¿ A³VÖ CV‾‭ÛPV‣.
ÙTÖ½L·, Ne‡, B‷·, ″or, A½­ÛPÛU BfVY¼¿PÁ
′eLÖX†‣  E·[‣ N NÖW ÉY]Öh . CY¼¿· A½­ÛPÛU
CV‾TÖ] ′efV TTÖh .
ÉYÁ, É«†R‾, ETÚVÖL , E‼Y‰ÁÛU, L‹†RÖYÖR‾, EP‿Á
A[«‾ C‼†R‾, TVÁ
L‹R‾, N NÖW†‡‾ C‼†R‾, p†R
CV‾TÛPR‾, ÚU‾ÚSÖef GµR‾ BfV hQSX‪ T‭LÛ[e
ÙLց| C‼eh .
ÉYÁL·, N NÖW ÉYÁL· Ü ′e‡ ÉYÁL· G] C‼YÛLVÖL‪
‫†›‫‬R½V‪T|fÁ\].
N NÖW ÉYÁL· «Û]L[Ö‾ Ly|P ÉYÁL[Öh  CÛY ‱| 
‱|  ‫«\‫‬o rZ‿‾ pef, UÂR, ÚRY «Xjh, SWLL‡L¸‾
‫\‫‬efÁ\]. ‰L ‰L 
‚V «Û]†‣L· (L‹U A„eL·)L[Ö‾
sZ‪Tyz‼‪T‣ N NÖW ÉY]Öh . CR]Ö‾ ÉYÂÁ CV‾TÖ]
T‭L· UÖr¼¿ ÚTR‪T|fÁ\]. SÖÁh L‡L¸‾ UÂR L‡‵‾
Uy|ÚU C‥R UÖrLÛ[V‪Ty| BÁUÖ «|RÛX ÙT\′z‷ .
N NÖW ÉYÁL·, …ÛX E‵‹L· (ÍRÖYW), CVjh‵‹L· (†Wb) G]
C‼YÛL‪T| . CÛY ÚU¨  ÙT¼¿·[ A½­L¸Á
G‚eÛL‵Á Az‪TÛP‵‾ K‹ A½«], DW½«], ″Y½«],
SÖX½«], IV½«] G]• TheL•T|fÁ\]. CY¼¿· IV½«Á
U]  EÛPVÛY, U]  A¼\ÛY G] C£YÛL•T| , …ÛX E‵‹L·
(RÖYWjL·) ÙRÖ| EQ‹­ Uy|  EÛPVÛY. CP  «y| CP 
ÙTVWÖRÛY.

′eR ÉYÁL· «Û]L¸Á Lyz‿‼‥‣ «|RÛX‪ ÙT¼\ÛY.

EXL†‡Á Eop‵¨·[ ``p†RqXÖ'' GĉP†‡‾ EÛ\TÛY.
U¿Tz‷  SÖÁh L‡L¸‾ ‫\‫‬eLÖRÛY. C‣ÚY NUVjL‿Á ′z‥R
′zTÖh . ′eR ÉYÁL· r†R ÉYÁL·. Gª«R L[jL′ Ý«Û]
UÖr  Ü A¼\ÛY. C‥…ÛX‵‾ ÉYÁ J‪‫‫‬XÖ SÖÁh hQjLÛ[‪
ÙT¿fÁ\]. (A‥R] R‹N] , A]‥R OÖ] , A]‥R ¬‹V ,
A]‥R rL ).

AÉY† ‡W«VjL·
E‵W¼\‪ ÙTÖ‼·L· 5 YÛLL[ÖL‪ ‫†›‫‬R½V‪T|fÁ\] 1) ‭†LX 
2) R‼U  3) AR‼U  4) BLÖV  5) LÖX . CY¼¿· LÖX  R«‹†‣
U¼\ÛY CP‪TW‪‭ (‫‫‬WÚRN ) EÛPVÛY.
“†LX„: E‼Y , YQ , rÛY, YÖNÛ], ÙRÖ| EQ‹­ BfV
I ÙTÖ½Lºeh† ÚRÖÁ¿  T‭eLÛ[e ÙLցP ÙTÖ‼· ‭†LX .
L‹U A„eLº  CRÁTÖ¼T| . C‼‪‫‫‬Ä  A‡ ‰L 
‚V‣
B]TzVÖ‾ ‭X‪T|Y‡‾ÛX.
R£U„: ÉYÁ ‭†LX  BfVÛY K›P  «y|‪ ÙTV‹‥‣ ÙN‾YR¼h
ER°f\‣. ‧›‾ YÖµ  ‱Á ‧‥‣YR¼h ‧‹ GªYÖ¿ ER­f\ÚRÖ
A‣ÚTÖÁ¿ R‼U† ‡W«V  U¼\ ÙTÖ£·L¸Á CVeL†‡¼h
ER°f\‣. C‣ CÁÛ\V A½«VXÖ‹ i¿  `DR‹' (Ether) eho
NU ' G]XÖ . CP  ÙTVWÖ ÙTÖ‼·LÛ[‪ ÙTV‼ Tz C‣
ÙN‴Y‡‾ÛX.
AR£U„: K›P†‡‾ Rjh  ÉYÁ, ‭†LXjLºeh RjL ER­Y‣
AR‼U†‡W«VUÖh . C‣ ÙNÁ¿ ÙLցz‼‪TÛYLÛ[† R|†‣
…¿†RÖ‣. CRÛ]‪ ‭« D‹‪‭ «ÛNeho NU  GÁT‹.
BLÖV„: ÉY, AÉY† ‡W«VjLºeh C‼eL CP  RW†ReL‣
BLÖVUÖh . C‣ ÚXÖL BLÖV , AÚXÖL BLÖV  G]
C‼YÛLVÖL‪ ‫†›‫‬R½V‪T|f\‣. U¼\ ÙTÖ‼·LºPÁ izV Th‡
ÚXÖL BLÖV  G]‪T| .
ÚU¼h½‪‫‫‬yP I‥‣ ÙTÖ‼·Lº  (ÉY, AÉY, R‼U , AR‼U ,
BLÖV ) h½‪‫‫‬yP CP‪TW‪ÛT AÛP†‣e ÙLÖ·ÛTYL[Öh .
G]ÚY CY¼Û\ A͇ LÖVjL· ÙLÖ·TÛYL[Öh . G]ÚY
CY¼Û\ A͇ LÖVjL· (A͇ = …ÛX†RÛY Ü LÖV  =
CP‪TW‪‭ EÛPV‣) GÁT‹.
LÖX„: ÙTÖ£·L¸¥ UÖ¼\jL· EPÖYR¼h ER­Y‣ ,
A UÖ¼\jLÛ[ A½YR¼h  ER«VÖL C‼‪T‣ LÖX  Bh . C‣
C‼YÛL Bh . 1. «VYaÖW (SÛP′Û\) LÖX  (2) …oNVLÖX .
′R‾ YÛL‵]‣ UÖ¿R‾, ÙNV‾, J‪‬| BfVY¼½]Ö‾
A½V‪T| . RÖUÖLÚY UÖ¿R‾ AÛP‷  ÉYÁ ′RXÖ]
‡W«VjL¸Á UÖ¿R¨eh ER«VÖL C‼†RÛX ``Y‹†R]Ö'' GÁT‹.
CRÛ] EÛPV‣ …oNV LÖX  Bh .
LÖX†‡Û]‷  ÚN‹†‣ B¿ ‡W«VjL· (cy‡W«VjL·) G]
«Y›eL‪T| .
EXL†‣‪ ÙTÖ‼·LÛ[ ÉYÜAÉY† ‡W«VjL[ÖL‪ ‫‣†›‫‬e
LցT‣ Uy|‰Á½ Cª«W|  CÛQ‥‣ f›ÛV‪ ‭›YRÖ‾
H¼T|  …L²opLÛ[‷  «[ehY‣ Û^] R†‣YUÖh .
E‵‼  ‭†LX′  JÁ¿PÁ JÁ¿ ÙRÖP‹‭¼¿o Ne‡‵Û]o
ÚN‹efÁ\]. C‣ÚY ‫\‫‬‪‭, ″‪‭, C\‪‭ BfVÛYLÛ[†
ÚRÖ¼¿«ef\‣. CªYÖ¿ CÛQYÛR† R|†‣ Ü ÚN‹eL‪TyP Ü
Ne‡ A³eL‪T|ÚUVÖ‵Á BÁU «|RÛX fÛPeh  CRÁ
Az‪TÛP‵‾ TÖ‹†RÖ‾,
1. E‵‹ÜBÁUÖÜE|
2. E‵W¼\ÛYÜ‭†LX ÜE|
3. Cª«W|  ÙRÖP‹‭ ÙLÖ·fÁ\].
4. C†ÙRÖP‹‭ B¼\ÛX† R‼f\‣.
5. C†ÙRÖP‹ÛT† R|eL ′z‷ .
6. CR]Ö¥ B¼\ÛX ÙY¸‪T|†‡ «P′z‷ .
7. «|RÛX G‴R ′z‷ 
GÁTÛY• ÙT\•T|fÁ\].
CY¼Û\ÚV Û^]  Hµ R†‣YjL[ÖLe LÖy|f\‣ CÛY ′Û\ÚV
1. ÉYÁ 2. ‭¼LX  3. BÍWY  4. T‥R  5. N YW  6. …‹^ÛW 7.
ÚUÖyN  Bh .
CY¼¿· ′R‾ C‼ R†‣YL· T¼½V «[eL†‡Û] ′Á]ÚW
TÖ‹†ÚRÖ . C U¼\† R†‣YjL· T¼½ A½ÚYÖ .
BÍWY„: (F¼¿) E‵‼PÁ «Û]†‣L·L· LXeL 
ÛZYÛR
BÍWY  Ü F¼¿ GÁT‹. CR¼he LÖWQUÖL C‼‪T‣ ÚVÖL 
G]‪T|  ÙN‴ÛL. C‣ U] , ÙU‴, YÖ‴ BfVY¼½]Ö‾ …L²f\‣.
ÚVÖLÚU F¼¿eLÖ] YÖ‵XÖL E·[‣. CªYÖ¿ E‵ÛW‪ T¼\
EP‿¨Ä· 
ÛZ‥R L‹U A„eL·Ü«Û]†‣L·L·Ü‰L ‰L

‚VÛY. G]ÚY AÛY S  ‭XÁLºeh‪ ‭X‪TPÖ‣.
T‹R„: (Ly|) E‵›Û] AÛP‥R L‹U‪ ÙTÖ‼· A†‣PÁ LX‪T‣
T‥R  G]‪T|f\‣. ÚVÖL†‡]Ö‾ D‹eL‪TyPe L‹U‪ ÙTÖ‼·
E‵‼PÁ ÚN‹YRÖ‾ CWzÁ T‭Lº  ′µÛUVÖL
ÙL|Y‡‾ÛX. E·Ú[ 
ÛZ‥R L‹U‪ ÙTÖ‼¸Á A[­,
hQjLÛ[‪ ÙTÖ¿†‣ E‵›Á CV‾‭ TÖ‡eL•T|f\‣. T‥R†‡¼h
LÖWQUÖL C£•TÛY; ‰RVÖR‹N] , «WR‰ÁÛU, LY]‰ÁÛU,
LcÖV , ÚVÖL .
T‥RjL· SÖÁh YÛLL[ÖL‪ ‫†›‫‬R½V‪T|fÁ\]: ‫‫‬Wf‼‡T‥R ,
͇‡T‥R , AÄTÖLT‥RR , ‫‫‬WÚRN T‥R .
N„YW„: (ÙN½‪‭) L‹UjL· ÉYÛ]o ÚNWÖU‾. C‼eL AÛY Y‼ 
YÖ‵‾LÛ[† R|†R‾ N YW  Bh . BÍWY†‡¼he
LÖWQUÖ]ÛYLÛ[e Ly|‪T|†‡† R«‹†RÖ‾ «Û]L· E‵‼PÁ
LX‪TÛR† R|eLXÖ .
ŒŸ^ÛW: (E‡‹‪‭) ′Á]ÚW E‵‼PÁ LX‥R L‹U†ÛR† ÙRÖÛX‪T‣
…‹^ÛW Bh . L‹U‪ ‭†LXjL· LÖX A[­ ′z‥ÚRÖ A‾X‣
RT†‡]ÖÚXÖ «XhR‾ E‡‹‪‭ Bh . RÖ]ÖLÚY L‹U ‭†LXjL·
«XhR‾ N«TÖL …‹^ÛW G]­ , RY , ‡VÖ]  ′R‿V ′V¼pVÖ‾
«XhR‾ A«TÖL …‹^ÛW G]­  ÙNÖ¥X•T|fÁ\].
ÚUÖyN„: (¬|ÚT¿) L‹UjL· «Xf «|RÛX‪ ÙT¿R‾ ÚUÖyNUÖh .
``N YÛW‷PÁ izVYÁ …‹^ÛW ″XUÖL G‾XÖ L‹UjLÛ[‷ 
ÙL|†‣ ÚYR‧V , SÖU , ÚLÖ†W , B‷· BfV L‹UjL¸‿‼‥‣
«|«†‣e ÙLց| Cª­XfÛ] «y| «Xhf\ÖÁ. C‣ÚY
ÚUÖyNUÖh '' CRÛ]ÚV ¬|ÚT¿ Ü ¬PÛPR‾ Ü ÛLY‾V  Ü
…‹YÖQ  Ü ′e‡ Ü BÁU«|RÛX Ü ¬y|Xh Ü ‡‼‪ÚT‼XL 
G] CXefVjL· ÚTrfÁ\].
S‾X‣ ÙLyP‣ BfV GQjLºPÁ izV BÁUÖeL· ‭VTÖT
BÁUÖeL· BfÁ\]. rL†‡Û]† R‼  NRÖÚYR‧V , rTB‷·,
rVÚLÖeW , rTSÖU  BfVÛY ‭V L‹UjL· BfÁ\].
CY¼½¼h G‡WÖ] NRÖ ÚYR ‧V , ArT B‷·, ArT ÚLÖ†W , ArT
SÖU  BfVÛY TÖT L‹UjL[ÖfÁ\]. CÛY ÙTÖ‣YÖL T‥R†‣PÁ
ÙNÖ‾X‪T| . C‼‪‫‫‬Ä  ‭V . TÖT  G]† R†‣  ÙNÖ‾X‪Ty|
Ü Hµ R†‣YjLºPÄ  ÚN‹†‣ JÁT‣ TRÖŸ†RjL· G]­ 
h½eL‪T| .

Û^]NUV†‡Á ÙRÖÁÛUo p\“

Û^] NUV , CÁ] LÖX†‡‾RÖÁ ÚRÖÁ½V‣ G] C‣LÖ¿ 
YWXÖ¼¿ ※‡VÖL A¿‡‵y|e i\ CVXÖR A[° ÙRÖÁÛU
YÖ‴‥R‣. S|…ÛXÚVÖ| ÚSÖeL  GY‼  Û^] NUV†‡Á
ÙRÖÁÛUo p\‪ÛT J‪‭e ÙLÖ·Y‹.
IÚWÖ‪‫‫‬V›Á C‥‡V YWXÖ¿ AÙXeNցP‹ C‥‡V‪
TÛPÙV|‪‫  ‣‥‼‿‫‬C‥‡VÖ«Á U¼Ù\Ö‼ YWXÖ¿ B›V‹L·
C‥‡VÖ«Ä· ′RÁ ′RXÖLe ÛLT‹ LQYÖ‴ Y³ÚV
Y‥R‡‿‼‥‣  LÖQefP‪T|f\‣. CR¼h ′¼TyP LÖX†‡V
UeL¸Á SÖL›L†ÛR‷  A UeL¸‾ RÛXp\‥‣ «[jfV
ÙT›ÚVÖ‹L· T¼½‷  AeLÖX†‡V A›V …L²opLÛ[‷ 
YWXÖ¼¿eh ′¼TyPÙR] J‣eh  …ÛX R¼LÖX†‡‾ UÖ½
EÛUÛV‪ T‾ÚY¿ NÖÁ¿L· ″X  L| ÙR¸fÁ\]‹
′¼ÚTÖehe L‼†‣LÛ[e ÙLցP BWÖ‴op Y‾¨S‹L·.
‫ \‫‬NUVjL¸Á TZÛUVÖ] •¥L¸¥ Ü AV¥ SÖyz]¡Á
BWÖ‴ope h½‪‭L¸‾ Ü ÙRÖ‾ÙTÖ‼· BWÖ‴opL¸‾
Û^]NUV†‡Á ÙRÖÁÛUeLÖ] NÖÁ¿L· U‿‥‣ fPefÁ\].
C‥‣eL¸Á ›e, V^׋, NÖU, AR‹Y ÚYRjL· TZÛUVÖ]ÛYVÖh .
CY¼½‾ ›eÚYR  ‰L­  TZÛU YÖ‴‥RRÖh . CªÚYRjL¸ÚXÚV
A‼LÁ, «‼cT‹, ÚS‰ BfV ÙTV‹L· h½‪‫‫‬P‪Ty|
YÖ²†R‪T|fÁ\]. C‣Uy|‰‾XÖU‾, ``CPTÚRY‹eh 
VNÍY‡eh  ‫‥\‫‬RYÁ TWRULÖ TWRÚc†W†ÛR Byp
‭›‥RÖ]ÖRXÖ‾, ``TWRLP  G]‪ ÙTVWÖ‵¼¿'', G] AeÂ‭WÖQ 
i¿f\‣. C‣ÚTÖÁ\ h½‪‭ SÖWR ‭WÖQ†‡¨  E·[‣.
YZeLUÖLe i\‪T|  T†‣ AYRÖWjLºeh ′Á]‹ «Ð„,
CPTÚRYWÖL AYRÖWt ÙN‴RÖ‹ G] TÖLYR ‭WÖQ†‡‾
h½‪‭·[‣. ÍL‥R ‭WÖQ†‡¨  A›yP ÚS‰‵Á h½‪‭
LÖQ•T|f\‣. CÛY ÚTÖÁÚ\, ÙT[†R NUV†RY›Á p\‪‭
YÖ‴‥R‣  TZÛUVÖ]‣UÖ] R UTR , NRNÖ†‡W , …VÖV‫ ‣‥‫‬BfV

‾L· CPTÚRYÚW ′R‾ Û^] •‹†RjLW‹ G]e h½‪‫|‫‬fÁ\].
CÁÄ  HWÖ[UÖ] NÖÁ¿L· ‫ \‫‬NUVjL¸Á TZÛUVÖ] •¥L¸¼
LÖQefÛPefÁ\].
ÚUÛX SÖy| A½O‹Lº  g²†‡ÛN Y‾¨S‹Lº , (UÖeÍ′‾X‹,
‪‸L[‹, Ù^ÚLÖ‫‫‬, K‾PÁÙT‹e, TPÖ‹L‹, Ù^VÍYÖ‾,
«†VÖXjLÖ‹ U¼¿  TX A½O‹L·) R]eÚL E›†RÖ], rVUÖ]
ÙLÖ·ÛLLÛ[e ÙLÖ•P ‰L† ÙRÖÁÛUVÖ]‣ Û^]NUV  G],
E¿‡TPe i½‷·[]‹.

EXL SÖL¡LjL¸¥ ‰L‪ TZÛU YÖ‴‥R JÁÙ\]e L‼R‪T| 

p‥‣ÙY¸ SÖL›L  Û^] NUV†‡Á ÙRÖÁÛUÛV‪ TÖ›¨·Ú[Ö‹
AÛ]Y‼eh  TÛ\NÖ¼¿f\‣ ÙUÖatNRÖÚWÖ U¼¿  aÖW‪TÖ«‾
LÖQ‪T|  SÖL›L  f½†‣­eh 3000 B|L· ′¼TyPRÖh .
Cª«PjL¸‿‼‥‣ AL²‥ÙR|eL‪TyP, …‹YÖQUÖL ÚVÖL…ÛX‵‾
…¼h  E‼YjLº  G‼‣ pÁ]  ÙTÖ½†R ′†‡ÛWLº 
Û^]NUV  p‥‣ÙY¸ SÖL›L†‡Á Az‪TÛPVÖL† ‡L²‥R‣ G]
A½«efÁ\].

ÚTWÖp›V‹ ‫‫‬WÖQSÖR «†VÖXjLÖW›Á i¼¿‪Tz J‼ ′†‡ÛW‵‾

(G.449) ÈÚ]ÍYWÖ G]‪ ÙTÖ½eL‪Ty|·[‣. CÛYUy|‰Á½
ÚU¨  Û^]NUV†‡Á ÙRÖÁÛUÛVe LÖy|  TX NÖÁ¿L·
p‥‣ÙY¸ SÖL›L†‡‾ E·[]. (Mohanjodara Antiquities and Jainism-
Jaina Antiguiry, xiv. I. P. 1-7)

h^WÖ†‡‾ LÙP|eL‪TyPo ÙN‪ÚTy|‪ TyPV  JÁ¿

TÖ‫‫‬ÚXÖÂV AWN‹ ÙS‭LyÚSN‹ (f.′. 1140) ÚS‰ SÖR£eh
BXVÙUµ‪‫ ‫‬UÖÂVU¸†RÖ‹ GÁTÛR† ÙR›«ef\‣.
CªYÖ¿ T‾ÚY¿ YÛLVÖÄ  Û^]†‡Á ÙRÖÁÛUÛV A½VXÖ .
‫ \‫‬NÖÁ¿L· «›Ytp Cjh G|†‣e i\•TP«¥ÛX. Û^]
NUV  T‾ÚY¿ LÖXLyPjL¸‾ ÙYªÚY¿ ÙTV‹L[Ö‾
AÛZeL‪Ty| Y‥‣·[‣. Û^]NUV  A\Y³, ÙY¼½Y³,
ÙY¼½UÖ‹L  G]­ÚU TZjLÖX†‡‾ h½‪‫‫‬P‪TyP‣. p‥‣ÙY¸
SÖL›Le LÖX†‡‾ CPTÚRY‹ Y³TÖy| ′Û\ÛU G]­ ,
ÚYRLÖX†‡‾ «WR†ÚRÖ‹, ÙLÖ‾XÖ A\†ÚRÖ‹ G]­ , ET…cR
LÖX†‡‾ A‼LÙS½, BÁUÙS½, G]­ , ÙT[†R‹L· LÖX†‡‾
…‹L‥R‹ Y³, G]­ , ÍVÖ†YÖR ÙS½ G]­ , C‥‡VÜfÚWeL
LÖX†‡‾ ÍWUQ ÙS½ G]­ , Û^]NUV  h½‪‫‫‬P‪TyP‣.
Û^]  RÂ‪TyP J‼ UÂR‼eÚLÖ, J‼ C]†‡¼ÚLÖ, J‼
ÙUÖ³‵]‼eÚLÖ, J‼ N′RÖV†‡¼h Uy|ÚUÖ E›V JÁ\¥X.
E‵›]jL¸ÛPÚV AÁ‭ , NÚLÖRW†‣Y′  …XY ÙLÖ‾XÖÛU
GÄ  A¼‭R A‰‹R†ÛR YZjh  Û^]  ÙUÁTÛR ′µ‣eh 
E¡V ‰L‪TZÛU YÖ‴‥R NUV  GÁT‡‾ IV′ÚPÖ?

TÖŸÛY ¥ TyzV¥
1. ``Û^] R†‣Y′  TtN TWÚUÐzLº ,''
ÜÚTWÖ. Ù^. ~N‥‡WÁ
2. ``A‼jLXo ÙN‪‭'' Ü Û^] CÛ[O‹ UÁ\ ,
3. ``ÚU‼U‥‡W ‭WÖQ '' Ü (TÖP‾L· 69Ü107)
4. “The Religion of Ahimsa” Prof. A. Chakravarthy nainar.
5. “Namaskara Mahaa Mantra” – Jain youth Forum.
6. ``NQ′  R‰µ '' Ü qÂ. ÚYjLPNÖ‰,
7. ~‭WÖQ  Ü R‰ZÖeL  ÚTWÖ. Ù^. ~N‥‡WÁ.