*

RESLE MAN MERKEZNDE HADS LMNE GR

ONUR GLER

BURSA, [Ekim]2013

*: Allah,sana Kurn ve Hikmet(snnet)i indirmitir.(Nisa,113)

NDEKLER
1- MUKADDME.3 2- SZN DOASI VE NSANIN SZ LE OLAN LKS.6 3- ALLAH SZ VE DER SZLER (Resl Szlerine Giri)................... 7 4- HADS MALZEMES VE HADS TARH....12 a) b) c) d) Hemmam b. Mnebbihin(.101) es Sahifets Sadkas.......................17 mam Tirmiznin(.279), es Sneni...22 mam Darimnin(.255) es Sneni....23 mam Buharnin(.256) el Cmius Sahhi ..24

5- HADS USLNN imdiye SYLEDKLER27 a) Klasik uslden epistemoloji ilmine szn hikyesi ve insan varoluu iin nemi..........................................................................................................28 b) Szlerin snflandrlmas ve szn kabul edilebilirlik- sz ile amel edilebilirlik lleri.....32 c) Kurna hkmeden ve itikad esaslar varolua rapt edip, emir ve nehiyde bulunarak amel ettiren din bir kaynak olarak Snnet35 6- FIKH- SZ LKS VE HTLAFLAR HUKUKU RNEKLER.......37 a) man esaslar belirleyen ve itikad doruluu Kurn ile birlikte gerekletiren Snnet.37 b) Kadere iman merkezinde Snnete pislik atan zihniyetler.39 c) Zamana uyum salayarak ii bo Kurnlik sylemiyle Snneti umursamamak ve fkhta dallet zerine.43 7- KLASKLER ESERLERDEK NASHAT KIYMIKLARI....................45 am ehlinden Abbd b. Abbd el Havvsn Rislesi( )....45 8- RESLE MANIN SAHH SZ-HADS LE OLAN LKS.............49 9- SONU() 53

MUKADDME ()
Allah, dnyasallk iine att insan belirli imknlar ile donattktan sonra onu iyilik-ktlk arasnda raks edebilecei sahnelere kartm ve ftr-vahy iaretler ile, doru olan tercih etmesi gerektiini ona iaret etmitir. Bu iaret, akl-ftr makamda olduu kadar da vahy bilginin insana demesi ile de olmaktadr. Son mesaj olan Kurnn () Ey nsanlar! badet edin emrinde olduu gibi Allah-insan iletiiminde de bu iaretler belirmektedir. Hakikat araynn merkezinde olmas gereken Allah, insanla iletiim kurarken yine seilmi insanlar ile bu iletiimi gerekletirmektedir. Vahyin ontolojisinin bizlere mehul oluu gerekesiyle ve vahyi ancak bir beer(Hz.Muhammed) vesilesi ile renmi olduumuz iin, elimizdeki kitb(Kurn) ile birlikte bu kitb anlayan,anlatan, kitbn ierdii hitb hakkndaki sorulara cevap veren ve kitbn indii toplumda ,Allah elisi olmas sebebiyle, kitbn uygulanmasnda en gzel rnek makamnda duran ahsn yaam metodu, szleri, hareketleri, onamalar,yasaklamalar da, teknik olarak kitb gibi olmasa da, elimizdedir. (Allahn sz+ Allahn elisinin szleri-fiilleri) Allah-insan iletiiminde, Allaha kul olmak isteyen ve varolu gayesini Allaha kulluk ile kaytlayarak her inancnda, her sznde ve her fiilinde Allah merkeze koyan kiinin gitmesi gereken temel kaynaklar, ftrat, Allah sz ve Allah elisi olmaktadr. Ftrat, bozulmam olmak artyla kiinin cennete giden yolda sahip olduu en byk delillerdendir. Kurnn da lafz tahriflerden korunmu olduu tarih ve ilh bir bilgi iken, Allah elisinin szleri,fiilleri de Allahn sznn aklanmas,anlalmas ve uygulamaya dklmesinde kaynak tekil etmektedir. Biz, bu yazda hadis ilmi merkezinde ve slm dnce sisteminde, Kurn yetlerinin yannda slmn temel kaynaklarndan olan Snnetin ve spesifik olarak hadislerin ontolojik ve epistemolojik neliini aratrmaya ve bu erevede Kurn-Snnet ilikisine deinmeye altk. Bu erevede, klasik slm kaynaklarn dayanak aldk. Bilimsel alandan telenmemek gerektiinden, her iddiamz ispat etmek iin delillere sarlmaya altk. lim, iddialarmz ispat etmemizi zorunlu klan bir ktr. Snnet ve belirli ynleriyle hads malzemesi zerinde ilm bir soruturma yapmak istedik, istedik ki, gnlk dnyann iinde

dnyasallk ile kaytl varolularmz salam bir hakikat yolcusu yapalm ve cennet ile sonlanmasn istediimiz yazgmza bir izik de biz atalm. Ve bu konuda yazmaya karar vermeden nce de grdk ki, dnya zerinde Kurn yetlerini dahi delil kabul etmeyen zevat arz- endam ediyorsa, bu bize gsteriyor ki hakikatin inkr her zaman ve zeminde, insan iin mmkndr. nsan kfir de mmin de olabilecek imkna(ihtiyara) sahiptir. Kurn ile birlikte Hikmeti de indiren(Nisa,113) Allah, tevhde(birlemeye) arrken bu birlemenin keyfiyetini de bize gstermitir. Allahn istedii inanca,sze,amele sahip olmak olarak tarif edilen ibadetin erevesi insann anlad bir makamda vahy ile mukayyet ise, bu vahyin snrlar bize hakikatin kendisini ve vusl etmenin naslln iaret eder. Biz, bu ereveye, Allahtan vahy ald iddias ile ortaya kan Hz.Muhammedi(sallahu aleyhi vessellem) ve getirdii kitb alyoruz. Zira, kitbn Kbenin damna indirebilecek kudreti haiz olan Rab, byle murad etmeyerek bir beeri semi ve hitbn-szn insanlara beer vastasyla iletmitir. Bu, evvelemirde, bize kendisine vahy inen beerin de en az indirildiini iddia ettii kitb kadar incelenmeye ve tab olunmaya deer olduunu gsterir. Yani, Allahn szn dilinde ve amelinde gstererek insanlara bu sz aktarmakta bir vasta olan kiinin(Resln) Allah-insan iletiiminde mstesna bir yeri vardr. Bu mstesna yer, bize o kii hakknda bilgi edinmeyi salk veren bir etkiye sahiptir. Bu da, Allah elisinin szlerini,fiillerini ve getirdii kitb birlikte deerlendirmek gerektii fikrinin mantk temellendirmesidir. Yani, Allah-insan iletiiminde, indirilen Kurnn(Allah sznn) ve indirilen Hikmetin(Kurnn mtemmim cznn,Snnetin) hakikati bulmakta zarur ve balayc kaynaklar olduunu sylemek gerekecektir. Biz, tarih seyriyle slm adna ortaya kartlm hemen hemen btn ihtilaflarn ya Kurn ya da Hikmeti anlamamak, yaamamak, az veya ok tasdik etmemek vs. problemlerden doduuna inanyoruz. ndirilen vahy (Allah sz ve Allah elisinin szlerifiilleri)merkezinde yaanan skntlar,problemler insann iyi ve kt arasnda rakslar ederken eytann oyunca hline gelmesine de sebep olmutur. imdinin iinde yaayanlar ve yerlerinde yeller esen tarih kiiliklerin Kurn ve Snnet merkezinde yaad sorunlarn da kaynann bu olduunu dnyoruz. Biz bu yazmzda, Kurn uygulayan,yaayan ve insanlara aktaran Resln szlerini ve

fiillerini, Kurn ile birlikte varolu gayemizi tespit etmekte ve gerekletirmekte merkez almamz gereken temel bir kaynak olarak grdmz beyn ettik. Kurn(Allah szn) inkr etmek, umursamamak ile Allah elisini(szlerini ve fiillerini) inkr etmek, umursamamak ayn eydir diye hkm verdik. Zira, elisi beyaz derken kendisi siyah diyen bir Allahn muhal eylere bulaan bir ilah olduunu tenzih doktrini bize iaret etmektedir. Bu muhal durumdan lemlerin Rabbi olan Allah mnezzeh olduuna gre, bizler Allahn szn elisinden bamsz olarak anlamann mmkn olmadn sylyoruz. Bu ise, pratik anlamda Kurn-Hikmet, yet-hads merkezinde itikat,sz ve amel gelitirmemiz gerektiini sylemek ile kouttur. Bu yazda, Hikmetin Snnet ve spesifik anlamyla sahh hads olduu temellendirilerek Kurn ve Snnet ilikisinin varolua olan etkisini ve bu gerei kabul etmekte ve yaamakta sorunlar yaayan zevatn elikilerini,kfrlerini izhar etmeye ve bu ktlkleri nce kendimizden sonra da seslendiimiz kalabalklardan izale etmeye aba gsterdik. Kuluna kelmnhitbn(Kurn) ve hitbnn nasl anlalmas, yaanmas gerektii bilgisini(Hikmeti-Snneti)indiren Allaha hamdolsun. Aratrmak ve soruturmak kuldan, gstermek Allahtandr.

Onur Gler Ekim, 2013 Yldrm,Bursa

SZN DOASI VE NSANIN SZ LE OLAN LKS Ses, kulan duyabildii sedadr.() 1 nsan-varlk balamnda iitme, alglanan ey ile alglayan arasndaki batn(alglamaya) kurucu unsurlarndandr. Lafz, harfler zerine temil edilen sesi iaret eder.2 Kendisi bir mnya dellet eden lafz, artk kavl-sz makamna kmtr.( ) Kelime ise, ite bu kavlin(szn) teklik sfat ile kaytlanm formu.3 letiim, ite bu kelimelerin duygular-dnceleri-hkmleri nakliyeci statsnde tekine gtrmesi ile oluuyor. lm ile hayat arasnda sefer olan insann yaratl hikyesi Allahn varl ile balar. Olu ve bozulu, var etmek ve paralamak,deitir mek Varlkn anlamlandrlmasnda sz ile aa kartlr. nsann bilgi edinme vastalar arasnda, nefs ksmda, hisler ve akl bulunur.4 Haber ise, dardan gelen ileti vasfnda olduu iin benlik ile temas ettiinde bilgi statsne eriir. Sz, eya ile etkileen insann imkn dhilinde olan tm titreimlerini,amellerini isel yahut dsal olarak zikr edilebilir bir tn,seda haline getirmesidir. Balangta sz vard5 hkm, Allahn var olduu ve Allahla beraber hibir eyin olmad 6 varlksal bilinmezlikten balayan ve demin(aleyhisselm) eyann isimlerini renmesi nna kadarki duruma iaret edebilir.7 Eyann(eylerin) isimlendirilmesini insana Allah retmitir. Ses,lafz,kavl,kelime yaratl, insann dnyasallk ierisinde oluunun ne iinlii meselesinde asl unsurlardandr. ______________________
1: Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011, s.2077 2: bn Hiam el Ensar(.761), erhu Katri'n Ned ve Belli's Sad,Tahkk: Muhammed Hayr Ta'me Halebi, Drul Marife, Beyrut, s.10 3: bn Hiam el Ensar, a.g.e, s.10-11 4: Harun alayan, Kelmda Bilgi Kaynaklar, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Ankara, 2009, s.22-23 5: ncil, Yuhanna, 1 (In principio erat Verbum) 6: mam Buhr, el Cmius Sahh, 3191 ( ayruhu=Allah var idi, ondan baka hibir ey yok idi.)

= knellahu ve lem yekun ey'un

7: Bakara,31 ; mam Taber, el Cmiul Beyn an Tevil'il Kur'n, I, 178

imdinin iindeki insann tarihsel yolculuklara kmas, gndelik iletiimini shhatli yrtmesi, varoluunu tekml ettirmesi, yapm olduu tm titreimlerhareketler-ameller sz ile zikr edilebilir bir hale gelmektedir. letiimin evrimi, szn nakledilmesinin form deitirmesi ile gereklemitir. Szn yazya geirilmesi(kitbet) ile syleyen-sylenen ilikisi farkl bir ontolojiye sahip olmutur. ALLAH SZ VE DER SZLER (Resl Szlerine Giri) Biz, bu almamzda, hicr 1434 senesinde(hayat ile lm arasnda) arz- endam eden ve hakikate teslim olduunu iddia eden(mslman) kiilikler olarak, slm dininin ve dolaysyla Allahn insan iin buyurduu iddialarn-doktrinin(akidenin) ve Allaha izafe edilen ahkmn imdiye ulamasnda temel varlk deerlerine sahip iki kaynaktan birini(snneti-hadsi),ilmimiz apnda, inceleme alacaz. ki kaynan dierini ise, ksa bir sre nce ve yine ilmimiz lsnde incelemeye almtk.8 Bu almalar, varolu hikyemizi daha net grmeye almak ve ahretimizi(sonramz) olumlu hale getirmek iin yaplmaktr. Szn doas, insann eya ile olan etkileimi ve bu asl unsurlarn zerine bina edilen amelhareket etme; inanmaya,sz sylemeye,iddiada bulunmaya, hasl tm insan kprdamalara yn vermektedir. Kalb-psikolojik hallerimiz, toplum ile olan iletiimimiz, hakikat algmz, doru-yanl ltlerimiz, epistemolojik-ontolojik aratrmalarmz, iyilik-ktlk tasavvurumuz, Allah tasavvurumuz, insan varlna yklediimiz deer, soyutlamalarmz vs. tm insan olan durumlar ve slma gre insann imtihann znesi olarak ikili varolu yolunda oluunun temelindeki snanma-test edilme(sapma yahut uyma hareketi) sz ile muazzam bir balantya sahiptir. Kurn, Allah szdr. Allah, insanlara gndermi olduu mesajn bir sz olduunu ve szler arasnda en gzel makamda bulunduunu sylemektedir.9 Szlerin szlere olan stnl(doruluk ve korunmuluk) meselesinde, szler hiyerarisinin en stnde Kurn bulunmaktadr. Allah, her eyi var eden olduuna gre, Allahtan gayrsnn ortaya kartt szlerin korunmuluu ve doruluu Allahn sz gibi deildir. Allahn sz dndaki tm szler, Allahn szne olan uyumluluklarn orannda gzel( )szlerden olabilir. Szn ontolojisi ve syleyenlerin sz ile olan balar hakknda Allah sznde(Kurnda) bulunan vasflar-iddialar-bilgiler, bize Resl szlerinin varlksal durumu-tarihi-bilgi deeri-meriyeti hakknda iaretler vermektedir. ______________________
8: Onur Gler,

Tertemiz Sahifeler(Kurna Giri), Bursa, 2013

9: Zmer,23 (en gzel sz=)

Kurnda hads(sz=- ) kelimesi, kfirlerin konumalar10, Kurn, herhangi bir konuma-iddia-yalan sz11, Musa peygamberin haberi12, bo lakrdlar-mzik13; brahim peygamberin misafirlerinin haberi14, ordularn haberi15, kyamet haberi16 Hz.Muhammedin sz17 hakknda kullanlmtr. Allah, kendi szn en gzel sz olarak vasflam ve sahh olma-korunma cihetiyle kelmnn-sznn hibir sze benzemediini ve en doru-en salam sz olduunu beyn etmitir.18 Dier yandan, epistemolojik olarak en doru olan Kurn dnda da, Kurn gibi olmasa da, sahh-doru olan szlerin varln Allah kabul etmitir. Bu szler, Kurna uygun olan szlerdir. Bu szler, peygamberlerin szleri-haberleri, insanlarn szleri vs. szlerdir. Kyamet hakkndaki habere de, Musa peygamber hakkndaki habere de, brahim peygamberin misafirlerinin haberine de, Hz.Muhammedin haberine de, yalanclarn iddialarna da hads/sz diyen Allah, szn salt kendisine deil, makamna -deerine-doruluuna nem vermemiz gerektiini bizlere iaret etmektedir. Vallahu alem. ______________________
10: Nisa,140 (

;) Enam,68

11: Araf,185 ;Kehf,6 ;Ahzab,53; Zmer,23; Casiye,6; Tur,34;Necm,59; Vaka,81; Kalem,44; Murselat,50; Nisa,42; Nisa,78; Nisa,87; Yusuf,111 12: Taha,9; Naziat,15 13: Lokman,6 (

) )

14: Zariyat,24 ( 15: Buruc,17 16: aiye,1(

) )

17: Tahrim,3 ( 18: Hicr,9(

;) selefin bu konuda naklettikleri bir sz de udur: = En doru sz, Allahn kitbdr.

Hads kelimesi, yeni manasna geldii gibi bir haber,olay, herhangi bir eyle ilgili olarak nakledilen bilgi anlamnda da kullanlmaktadr.19 Naklettiimiz yetler de bu kullanmlara rnektir. Yazmzn ana konusu hads ilmi olarak bilinen ve slmn son peygamberi Hz.Muhammedin (sallallahu aleyhi vessellem) fiillerini, szlerini ve takrirlerini20 ihtiva eden szler-nakiller olduu iin, szn doasn Hz.Muhammed merkezinde incelemeye devam edeceiz. Kendisine Allahn vahy gnderdiini-Kurn indirdiini iddia ve ispat eden bir beerin, indirdiini iddia ve ispat ettii eyden(Kurndan) koparlmas, aklen caiz deildir. Yani, Kurn metninin ihtiva ettii hkmlerin anlam ve pratii merkezinde Hz.Muhammedin mstesna bir yeri bulunmaktadr. Vahyin indii toplumun bir ferdi olan sahbeler, Kurn yetlerinin inii Hz.Muhammed lene kadar tamamlanmad ve Kurn uanki ekliyle kitaplamad iin, hibir zaman, Kurn Hz.Muhammedin nne geirmemi, din meselelerde bize Kurn yeter Muhammedin szleri-yaptklar din ilerde bavurduumuz bir kaynak deildir eklinde bir itikada sahip olmamlardr. Bu demek oluyor ki, Hz.Muhammed, Kurnn anlam-pratii konusunda en gzel rnek ve hakem pozisyonundadr.21 Sahbe, Kurn Hz.Muhammedden bamsz bir ekilde anlamaktan imtina etmi; sarih ve akln ihtilafa girme ihtimalinin bulunmad hkmler dnda, Kurn ahkmnn pratiinde Hz.Muhammedi ncelemitir. ______________________
19: bn Hacer el Asklan(.852), Nuhbetul Fiker erhi, ev: Talat Koyiit, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1971, s.22; Prof.Dr. Selman Baaran -Prof.Dr.Mehmet Ali Snmez, Hadis Tarihi ve Usl, Esra Faklte Kitabevi, Bursa, 1998, s.4 ; H. Musa Bac, Hadis Tarihi, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2009, s.17 20: Muhammed Vehbi Dereli, Problematik Adan Kurn-Snnet likisi, Fecr Yaynlar, Ankara, 2010, s.14 ; Ahmet Kele, Abdurrezzak b. Hemmamn Musannefindeki Snnete Muhlif Grlen Sahbe ve Tbin Grleri Inda Snnetin Teri Deeri, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kayseri, 1991, s.15 ; Nihat Yatkn, Eb Bekr bn Eb eybe ve Kitbul Musannefi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Erzurum, 1998, s.1 21: Ahzab,21(;) Nisa,65 (Hayr! Rabbine andolsun ki onlar, aralarnda kan ekimeli ilerde seni hakem yapp= , sonra da verdiin hkme, ilerinde hibir sknt duymakszn, tam bir teslimiyetle boyun emedike iman etmi olmazlar. )

Resln szlerini,fiillerini ve takrirlerini-onamalarn merkeze alarak Kurn dnda ve fakat Kurnn mtemmim cz olarak dinin kayna olan hads ilminin uzmanlar,Kurnda zikredilen hikmetin Hz.Muhammedin snneti(yolu=Allahn kendisine gstermi olduu bilgelik,yaama biimi) olduunu iddia etmi ve snnetin Resl sz, fiili ve takriri olarak cisimletiini beyn etmitir. 22 Bu temellendirme, Resln fiillerinin ve szlerinin, kural olarak, vahy olduunu sylemeyi de gerekli klmtr. (ayri metluvv vahy) Resln hakemlii ve rnekliinin mutlak oluu ve tahssin ancak istisna durumlarda gndeme gelmesi de, Kurn-snnet ilikisinde anlam belirlemenin ve ahkm pratie geirmenin merkezinde Resln olmas gerektii, Snnetin Kurna hkmedici oluu23 ile formle edilmitir. Snnetin(Resln yaam biiminin fiillerinin,szlerinin) de vahy ile ekillendii ve Allahn Cebrail araclyla bu hikmeti Hz.Muhammede gnderdii hadis malzemesinde bulunan bir iddiadr.24 Kurnda kitb dnda bir de hikmetin indirildii zikredilmitir.25 ______________________
22: mam afi(.204), er Risle, erh ve talk: Abdulfettah b. Zfir Kibbre, Drun Nefis, Beyrut,2010, s.67-69-72 ; mam Suyt(.911/1505), Snnetin slmdaki Yeri(Mifthul Cenne fil hticac bis Snne), ev: Enbiya Yldrm, Rabet Yaynlar, stanbul, 2010, s.21 ; mam Muhamm ed b. Ali el Birgiv(.981), Uslu Hadis, ev: Talha Alp, Yasin Yaynevi, stanbul,2005, s.5; Prof.Dr. smail Ltfi akan, Hadis Edebiyat, M. lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul, 2012, s.26; Muhammed Vehbi Dereli, Problematik Adan Kurn-Snnet likisi, Fecr Yaynlar, Ankara, 2010, s.48,132 ; Mehmet Sait Toprak, Talmud ve Hadis, Kabalc Yaynclk, stanbul, 2012, s.255; Fuat stemi, er Risle ve er Rislede Geen Hadis Istlahlar, Dicle niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Diyarbakr, 2011, s.56; Mehmet Avc, Hadislerde Snnet Kavram, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sakarya, 2009, s.21 ; Salih Karacabey, Hattabinin Hadis lmindeki Yeri ve erh Metodu, Uluda niversitesi Sosyal Bilinler Enstits, Doktora Tezi, Bursa, 1990, s.83; H. Musa Bac, Hadis Tarihi, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2009,s.19

)
23: mam Darim(.255/), es Snen, Mukaddime, 587 ( mam Suyt(.911/1505), Snnetin slmdaki Yeri(Mifthul Cenne fil hticac bis Snne), ev: Enbiya Yldrm, Rabet Yaynlar, stanbul, 2010, s.57 ; Saffet Sancakl, Hadislerin Anlalmasnda Karlalan Problemler, Uluda Yaynlar, stanbul, 1999, s.36 24: (= Cebrail, Kurn indirdii gibi snneti de Hz.Muhammede(sallallahu aleyhi vessellem) indirmitir.) mam Darim(.255), a.g.e, 588 25: Nisa,113 ( ; ) Halil brahim nak, Hadislerde Hikmet Kavram, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sakarya, 2007, s.21

10

Hikmetin kitb ile birlikte( ) zikr edilmesi, Resle zel olarak verilmi kitb d bir kaynan olduunu iaret etmektedir.26 Bu kaynak ayrmnn kimi evrelerce din hkmleri Kurna indirgeme bidati saiki ile reddedilmesi muteber bir davran deildir. Zira, Kurn yetlerini yine ve sadece yetler ile anlalmas gerektiini salk verici zihniyet, Resln bir postac addedilmesinden tutun, yle addedilmese bile snnette emredilen eylerin hafife alnmasna kadar bir ok skntya sebep olacaktr. Bizler, selefin hikmetin Resln snneti(fiilsz,yaam biimi) olduunu sylediini ve snnetin de, kural olarak, Cebrail tarafndan indirildiini-vahy olduunu beyn ediyoruz. Resle itaatin Allaha itaat olduu27, Resl-Allah ilikisinin bir grnm olan Allah elisinin yaam biimi(szleri-fiilleri) merkezinde pratik bir deer kazanr. Hz.Muhammedin(sallallahu aleyhi vessellem) peygamberlik iddias ile ilk kez ortaya kt n zelinde dnrsek, binlerce yetin henz inmedii sarf- nazar edilmezse, Resln getirdii mesajn imdi elimizde mushaf eklinde duran Kurnn sadece bir blm olduu grlecektir. Ve fakat, o nda yaayanlarn son inen yetleri inkr etmeleri zamansal olarak gndeme gelemiyorken, Resl inkr etmelerinin mmkn olduu da grlecektir. Bu asgar bilgileri -akl yrtmeleri nakil merkezinde toparlarsak, Resln Allahn szn aklamas,aktarmas,pratie dkmesi gibi davranlar-szleri, onun Allahn elisi oluunu ve dinde balayc bir kaynak olduunu gstermektedir. Zira, Resln syledii ey, kural olarak, vahy olduu iin, Resln getirdii sz yalanlamak, Allahn indirdiini yalanlamak mnsna gelecektir. ndirilen Kurnn ve hikmetin Reslde toplanmas ve Resl zerinden tekilere iletilmesi, onun mstesna yerini gstermektedir. Ayrca, Allah szn(kitbn) hem lafzen hem de manen (bir ekilde) koruyacan vaad ettii iin28, dinin anlalmasnda Resln Allah sz hakkndaki anlam tespitlerinde, kitbn pratikliinde, insanlara rettiklerinin(hikmetin)29 de korunacan sylemek zorundayz. Aksi, dinin korunmayacan, dini bozmak iin yaplan saldrlara kar Allah tarafndan ilh engellerin devreye sokulmayaca ve kyamete kadar deimeyecek ilh dorularn ol(a)mayacan sylemek olacaktr ki, slmlik vasfn haiz deildir. ______________________
26: Bakara, 129-151-231; l-i mran, 164; Nisa,113; Ahzab, 34; Cuma,2 27: Nisa,80 ( 28: Hicr,9 29: Bakara,151 (

11

HADS MALZEMES VE HADS TARH Arkeoloji(arkhe=ye ilikin olanlarn bilimi) slm kaynaklar merkezinde devreye sokulursa, pozitivist eik kstas alndnda, Kurnn dahi baz meseleleri konu olarak seen, deneye dayanan yntemler ve gereklikten yararlanarak sonu karmaya alan dzenli bilgi30(bilimsellik) makamnda katlik vermesi objektif olarak mmkn olmaz. Zira, tarih bir bilgi olarak bilinen Kurnn harekeleme-noktalanma ilemine konu olmas dahi bize, rnek olsun ()31 kelimesinin harekesiz ve noktasz formunun trevlerinden sadece biri olan nin tercih edildii grlebilecektir. Zira, harekesiz ve noktasz formun () olarak da ( )olarak da ( )olarak da okunuunun olaslk dahilinde olmas ancak, belli bir ilmlik ile nin tercih edildii, ok basit bir dzeyde sylenebilir. 6236 yetin tmne bu harekesiz-noktasz orjinal forma dn teknii uygulandnda, az veya ok ihtilafa verilebilesi kelimeler ve mnlar ile karlaacamz, ngrlebilir bireydir. Ancak, Mslmanlarn tarihsel icma(fikir birlii), Hicr 45-50 en kt ihtimalle 70ten sonraki tm Kurn nshalarnn mezkr ihtimalleri iptal etmesi ve ihtilaflar tefsr ilminin stlenmesi, bize objektiflemi ilh metin formunu iaret etmektedir. Ancak, metnin arkeoloji ilminin pozitivist katlik eiini ap amamas meselesinde, inkr ehli iin bu iaretler grlmeyebilecektir. Bu da, Kurnn Allahtan geliinin bilimsel aklamasnn varolu iin illa ki fideist sahnelere ihtiyac olduunu gstermektedir. Zira, inkrclarn talep ettii gibi melek bir peygamber gnderilseydi dahi, yine de akln pheye meyyal olabilecei bir ontolojide var edilmesi gndeme gelecekti.32 Yani, bilimselliin mutlak anlamda iman ile yarmas mmkn deildir. Allah, karineler ve eldeki deliller ile,belki de fideist sahnelere srama yaparak hakikate balanmamz istemektedir. Vallahu alem. te bu girizghtan sonra, Hz.Muhammede izafe edilen fiillerin ve szlerin gnmze kadar nasl geldiini(tarihsel malzemesi), nasl korunduunu(teorik ve pratik muhafazann keyfiyeti), bu fiillerin ve szlerin bilgi deerlerini(epistemolojik seviyeleri) ilim merkezinde ortaya kartabiliriz. Hz.Muhammedin(v. 10/632) sallallahu aleyhi vessellem fiilleri ve szleri hakknda asgar bilimsellikte aratrma yapan ve hakikati ortaya kartmaya alan hads ilmi bir tarihe ve bilimsel metodlara sahiptir. Evvelemirde, hads ilminin kaynaklarn-tarihsel malzemesini gstermek hads hakknda konuan herkese vaciptir diyebiliriz. Zira, doru sylemenin shhat ls burhn -delil getirmek olduuna gre33 , her meselede asgar ilm davran-bilimsellik, hkm verenlereyaayanlara farzdr denilebilir. Hads konusunda da doru sylemek delillerle kaytlanmtr. Bir delile dayanmayan hkm, Kurna gre ilm deildir. ______________________
30: Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011, s. 339 31: Nisa,157 32: Enm,9 (Eer onu melek yapsaydk, onu mutlaka erkek olarak (erkek suretinde) yapardk. phe ettikleri eyi, mutlaka onlara yine phe ettirirdik=

)
33: Bakara, 111 (

12

te bu merkezde bakldnda, arkeolojik pozitivizm gzln de taksak, Hz.Muhammede atf edilen bilgilerin kayna olan hadslerin Kurn gibi baz materyallerle muhafaza edildii, kural olarak, sylenebilir. Kurn tertemiz sahifeler olarak ilh korunmuluu lafzen ve manen ihtiva eden Allah kelmdr. Dier yandan bu tertemiz sahifeleri( ) insanlara tayan(tebli-tebyin) Resln de Allah tarafndan gnderildii sarf- nazar edilmez ise, Kurn-Resl ilikisinin younluu anlalm olacaktr. Kurnn Resl dneminde yazlm olduu34, Allah tarafndan korunmu olduu35 slm kaynaklarnda, eran ve aklen mevcuttur. Ancak, hadslerin yazm ve korunmuluu meselesi, teknik olarak, Kurnn yazm ve korunmuluu gibi deildir. Ancak, varoluun ilh sorumluluu merkezinde bakldnda, hadslerin aklen ve eran korunmuluunun asgar bir seviyede de olsa var olduu bir hakikattir. Hads malzemesinde, Resln hayatta olduu srede ve vefat ettikten sonraki dnemde hads yazm ile alakal baz rivayetler bulunmaktadr. Bu rivayetleri naklederek ve kritik ederek, bu meseledeki hakikati eelemeye alabiliriz. mam Darimnin es Snen adl eserinin Mukaddimesinde bu konudaki iki farkl gre dair nakiller bulunmaktadr: Benden Kurndan baka bir ey yazmaynz. Kim benden Kurndan baka bir ey yazarsa, onu imha etsin36 rivayeti ile (Benden) Yaz! Zira, canm elinde olan (Allah'a) yemin olsun ki azmdan haktan baka bir ey kmaz!37 Bu rivayetleri parac okumalara tabi tutarak hadis inkrcs olup, hadsleri tmden red etmek de mmkndr; zayfuydurma hads ayrm yapmadan Resle atf edilen tm szlere doru diye bakmak da mmkndr. Ancak, imkn meselesi her zaman doruya isabet etmekte tek bana yeterli deildir. Mutlak hads inkrcl ve mutlak hads tasdikilii ifrattefrit hattn iaret etmektedir, objektif l merkezinde(burhn) olmakszn ayklamac hadsilik de(akademik hadisiliin modern alglarla ekillenerek hads almalar yapmas sonucu ortaya kan neticeler vs.) hakikat algsn bulandrmaktadr. Kimilerince szl rivyette yaz kartl paradoxu38 olarak tesmiye edilen bu durum, kanmca, hadslerin teknik olarak Kurn gibi deil ve fakat farkl bir usl ile korunmas meselesi ve tarihsel baz durumlar(kural -istisna ilikisi) merkezinde anlalmaldr. ______________________
34: mam Buhr(.256),el Cmius Sahh, 5037-5041 35: Hicr,9 36: mam Darim(.255), es Snen, Mukaddime, 450 (

)
37: mam Darim(.255), es Snen, Mukaddime, 484 (

38: Mehmet Sait Toprak, Talmud ve Hadis, Kabalclk Yaynlar, stanbul, 2012, s.13

13

Tarih bir malzeme olarak elimizde olan hads malzemesi, tarihsel ve spesifik bir zamanda sylenen ve szl rivayetin yazl rivayete(kaytlanmaya) gei aamasndaki hlleri ngrlmeden dermeyan edilen istisna szler ile tamamen pheli bir dnya olarak itham etmek39 ve Kur'niyyna (sadece Kurn slogan ile din ahkm Kurna indirgeyen zihniyete) eklemlenmek ok yeni-bidat bireydir. Ve ilm deil hissdir, bilimsel deil modern bilim karsnda acizlik ve aalk kompleksi yaayan Mslmanlarn hline bakp teolojik salvolar atmaktr. Hadis malzemesi meselesine dnersek, elimizdeki en eski hads nshas byk sahb Eb Hureyrenin tilmizi olan Hemmam b. Mnebbihin sahifesidir.40 snad Reslden(.10) itibaren Eb Hureyre(.58) Hemmam b. Mnebbih(.101) Mamer b. Rid(.153) Abdrrezzak es Sann(.211) Ahmed b. Yusuf es Slemi ve Ahmed b. Hanbel(.241) Muhammed b. el Hseyin el Kattan(.302) Muhammed b. shak b. Mindeh(.395) Abdlvahhab b. Muhammed b. Mindeh Mesud b. el Hasan es Sakaf Mamud b. brahim b. Mindeh Muhammed b. Muhammd b. Cehbel brahim b. Ahmed Abdullah b. Cumaah smail b. Cumaah olan bu sahife, iindeki neredeyse tm hadslerin(136/138) kendisinden sonraki bir ok hads kitabnda bulunmas sebebiyle sahhlik deeri byk bir eser olarak elimizdedir.41 Bu sahifeye kadarki dnemde(hicr 100 ncesi) de hads rivayetinin kh szl kh yazl olarak yapld, shabelerden sonra da bunun srd ,Resln szlerinin ve fiillerinin slm toplumunda szl,yazl olarak tedavlde olduu sarf- nazar edilmezse; hads edebiyatnn hfz(ezberleme), kitbet(yazlma) aamalarndan getii42 ve hicr 100 sonunda sistemli saylabilecek birekilde oluturulan eserlerle kaytland hkmne varlacaktr. Dier yandan, szn nakledile nakledile, hele hele yazyla kaytlandktan sonra tekilere rivayet edile edile bir iken iki olduu ve ner edile edile bir ok insann elinde olduu temel argman, hadislerin muhtelif eserlerde ayn lafzlar ve mnlar ile fotokopi edilir gibi oald ve mtevtir dzeye eritii unutulmamaldr. Yani muhtelif klliyatta yer deitirmek suretiyle mteakib nesillere intikal ettirildiini ve zhiren szl rivayete benzeyen hadislerin yazl kaynaklardan da geldii ve isnadn altnda ou zaman yazl bir kaynan olduu hususu43 nemsenmelidir. ______________________
39: Bekir Ezer, Alman Oryantalistlerin Hz.Muhammed, Snnet ve Hadis Hakkndaki almalar(1900-1950), Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kayseri, 2007, s.32 40: Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemam b. Mnebbih, ev: Kemal Kuu, Bahar Yaynlar, stanbul, 1967 ; Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Hemmam b. Mnebbihin Sahifesi, ev: Talat Koyiit, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1967 ; Saliha nal, Hemmam b. Mnebbih ve Vehb b. Mnebbihin Hadis lmindeki Yeri, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 2008 41: Prof.Dr. Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemam b. Mnebbih, ev: Kemal Kuu, Bahar Yaynlar, stanbul, 1967, s.58-59 42: Nihat Yatkn, Eb Bekr bn Eb eybe ve Kitbul Musannefi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Erzurum, 1998, s.8 43: Fuat Sezgin, Hadis Musannefatnn Mebdei ve Mamer b. Ridin Camii, Trkiyat Mecmuas, Cilt:12, 1955, s.122

14

Hemmam b. Mnebbihten(.101 )ncesinde de yazlan ve szl olarak da nakledilen Hz.Muhammed fiillerini-szlerini ihtiva eden nakiller, isnad denilen sistem ile metnnin nakledici insanlar(rical) Resl szlerinin ve fiillerinin bilgisi verirken Resle kadar ulaan bir zincire sahip olmutur.44 Szn gvenilirlii, hereyden nce, bu isnada kaytlanmtr. Resle kadar dayanan bir isnada -zincire sahip olmayan sz(Hz.Muhammedin fiili ve szn ihtiva eden nakil),kural olarak, muteber kabul edilmemi ve epistemolojik olarak deerli addedilmemitir. Hads bilgisine ilm diyen selef, Bu ilim-hads-sz dindir, dininizi kimden aldnza dikkat edin. demitir.45 Bu szn peine den hakikat taliplilerine limler : Ashbul hads ki, hakikati bulabilecekleri (her) yer(ler)de hakk arayp aratrdlar. Douda ve batda, karada ve denizde, Resulullahn szlerini,eserlerini aramalar ve onun snnetine uymalar sebebiyle Allaha yaklatlar. 46 demitir. Fitnenin zuhrundan sonra bn Sirinin(.110) de dedii gibi ehl-i bidat/ehl-i snnet ayrm szn gvenilirlii meselesinde, ravi unsuru merkezinde l kabul edilmitir. Kimilerince bu lnn subjektif addedilmesi 47 hads ilmini itibarszlatrmak ve hadis malzemesine byk pheler atmaktan baka bir amaca matuf gzkmemektedir. Vallahu alem. Dier yandan, szn kayt altna alnmasyla sahifeler, musannefler vs.hadis eserleri hicr 100-200 yllarnda oluumunu tekml ettirmi(tedvin), cami-snen tr eserler de hicri 300l yllarda ortaya karak hadslerin sistemli tedrisi,talimi iin muazzam bir tekaml seviyesine kavumutur.(tasnif) Allah elisinin fiillerini,szlerini ve getirdii ilh haberi(Kurn) renmek ve sz ile amel etmek iin varolularn Kurn ve Snnete yneltenler yaz,ilmin kayddr48 hakikatini yaamlardr. ______________________
44: snad,dindendir. ( ; ) nceleri isnaddan sormuyorlard. Ne zaman ki fitne (? =Hz.Osmann ldrl) ortaya kt, o zaman, bize ravilerin-rivayet edenlerin ismini syleyin demeye baladlar. (Hads rivayet ederken) ehl-i snnete baklyor, onlarn nakilleri kabul ediliyor, ehl-i bidte baklyor, onlarn nakilleri red ediliyor. (

)
mam Mslim(.261/875), el Cmius Sahih, Mukaddime, 5, 27 ; Arif Ulu, nceleri snaddan Sormazlard Rivayetinin Senedi zerine Bir nceleme, Atatrk niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, Say:36, Erzurum, 2011, s.20 ; Arif Ulu, Hadis Rivayetinde snadn Balamas ya da Fitnenin Tarihi, Din bilimleri Akademik Aratrma Dergisi , Cilt 12, Say 1, 2012, s. 119 -166 Prof.Dr. M. Yaar Kandemir, Mevz Hadisler, M. lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul, 2011, s.93-95 45: ( Mukaddime, 5, 26

mam Mslim(.261/875), el Cmius Sahih,

46: bn Kuteybe(. 276/889), Tevilu Muhtelifil Hadis, Mektebetul slmiyye, Beyrut, 1999, s.127 47: Kimilerince bu mesele tamamen mehul addedilmektedir. Bu iddia, haddi amak olarak hads malzemesinin temellerine denen bir dinamittir. Bknz: Mehmet Sait Toprak, Talmud ve Hadis, Kabalc Yaynclk, stanbul, 2012, s.150

48: bn Abdilber(.463), Cmiul Beynil lm ve Fadlih, 321 (

15

Hadslerin ezberlenmesi(hfz), yazlmas(kitbet) derken hads eserlerinin telif edilmesi ve sistemletirilip-konu konu,bab bab blmlenmesi (tedvin ve tasnif ) gereklemitir, bunun hikyesi insan hafzasnda var olan Resl szleri ve fiilleri hakkndaki bilgiler kayda geirildikten sonra dank bir hlde bulunan malzeme bir araya getirildikten sonra Resln szleri ve fiillerini ihtiva eden bu malzeme konulara gre blmlenmi ve mstakil eserler telif edilmitir.49 Kurnn ezberlenesi ile kout olan Resl szlerini ezberleme, Kurn yazm gibi olmasa da bir ekilde yazlmtr ve Kurn ontolojisi gibi olmasa da toplanm( cem-tedvin) ve Kurn srelerinin tevkif dizayn gibi olmasa da beer soyutlama snflandrma metodu ile tekmln devam ettirmitir. (Hicr I. , II. ve III. yzyl) Hadslerin snflandrlmasndan sonra (tpk Kurn yazm ve oaltlmasndan sonra yazlan tefsrlerde, aribul Kurnlarda vs. olduu gibi) mevcut hads kitaplarna yaplan erh niteliinde eserler telif edilmi, ayrca hads ilimleri hakknda (istidrak,mevzat,talk vs.) mstakil eserler zuhr etmitir.50 Sonra hads metinlerini anlamak ve anlatmak iin gsterilen abann sistemletirilmi yolu(hads usl) ihdas edilmitir. rnein er Rmehrmznin(. 360/971) el Muhaddisul Fasl, el Hkim en Neysabrnin(. 405/1014) Marifet Ulmil Hadisi ve uslde belki de gelmi gemi en byk lim olarak bildiim Hatb el Baddnin(. 463/1071) el Kifye f lmir Rivyesi bu usl kitaplarna rnektir. Dier yandan Kurn metninin 6236 yetten mteekkil, lafzlar da mnlar da vahy, otantik bir ekilde yzyllardr nakl edilmi olmasnn yannda; hadslerin saysnn kat olarak tespitinin Kurn yetleri gibi mmkn olmamas, lafzlarnn deil sadece mnlarnn vahy olduunun sylenmesi (ayr-i metlvv vahy), sahhhasen-zayf-uydurma gibi farkl epistemik bilgi deerlerinin Kurn yetlerinin kesinlii gibi olmamas vs. Kurn-Hadis farkllklar hadislerin,teknik olarak, Kurn gibi olmadn ve fakat Allahn kitbnn yannda ve hatta kitba hkmedici olarak slmn kaynaklarndan olduunun sarf- nazar edilmemesi gerektiini iaret eder. imdi, bu hadis malzemesine ve tarihine biraz daha yakndan bakalm ve klasik hads eserlerine inmeye alarak ilmi(hadsi=sz) gne kadar zhir yapmaya alalm. ______________________
49: Prof.Dr. smail Ltfi akan, Hadis Edebiyat, M. lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul, 2012, s.26--42 ; Kettn(.1345), Hadis Literatr(er Risletl Mustatrafe li beyni mehri kutubis Snnetil Merrefe), ev: Yusuf zbek, z Yaynclk, stanbul, 1994, s.1 --24 ;Prof.Dr. Talat Koyiit, Hads Usl, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2009, s.261 --302; Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadis Tarihi, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1977, s. 26-67 ve s.199--265 ; Prof.Dr. Selman Baaran-Prof.Dr. M. Ali Snmez, Hadis Tarihi ve Usl, Esra Faklte Kitabevi, Bursa, 1998, s.55--61 50: Prof.Dr. smail Ltfi akan, Hadis Edebiyat, M. lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul, 2012, s.137 ; Kettn(.1345), Hadis Literatr(er Risletl Mustatrafe li beyni mehri kutubis Snnetil Merrefe), ev: Yusuf zbek, z Yaynclk, stanbul, 1994, S.322-368

16

a)Hemmam b. Mnebbihin(.101) es Sahifets Sadkas

( ) eyh,imam, yksek, biricik hfz, dinin tac(tacddn), bedizzaman(zamannn rakipsizi) Eb Abdullah Muhammed b. Abdurrahman b. Mesud el Bendeh Hicretin 577inci senesinin Zilkade aynn 26nc gn (2 Nisan 1182) bize bu kitabn okuma ve dinleme iznini ald asl nshasndan, Medrese-i Nsryye-i Salhiyede okuyarak bize dedi ki: eyh, itimada layk, slih Ebl Hayr Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. mer el Mukadder el sbahn, onun iin okurken ve o da beni dinlerken bana dedi ki: eyh Eb mer Abdulvehhab b. Eb Abdillah Muhammed b. shak b. Yahya b. Mindeh el sbahn dedi: Bize haber vererek, Eb shak brahim b. Muhamemd b. el Hseyin el Kattan dedi ki: Bize haber vererek Eb Bekr Muhammed b. el Hseyin el Kattan dedi: Bize hads naklederek Ebl Hasan Ahmed b. Yusuf es Slemi dedi: Bize hads naklederek Abdurrezzak b. Hemmam b. Nafi el Himyeri(es San n .211), Mamer b. Ride(.153) istinaden dedi ki: Hemmam b. Mnebbihe(.101) istinaden dedi ki: Eb Hureyre(.58), Reslullahtan(sallallahu aleyhi vessellem) bize naklederek buyurdu, yle dedi: ()51 Hadsin isnad ve metn denen iki ksmdan olutuunu syledikten sonra isnadn da, Resle kadar dayanan adamlarn(rical) oluturduu epistemolojik gvenilirlik zinciri olduunu beyn etmitik. snad, kural olarak, szn kime, kim tarafndan yaptrldnn delilidir. Herhangi bir sz Xe kadar gtren ve X byle dedi diyen kii kendisini(rivyetini) dinleyenlere bir bilgi ve iddia sunar. Bu rivyetin doruluuna inanmak ise, Xin szn rivyet edenlerin(rvilerin) doru syleyip sylemedii konusunda dinleyinin(haber kendisine ulaan kiinin) tatmin olmasyla kaytldr. Bu tatminliin asgar-evrensel-objektif eiini muhaddisler(hadsiler) cerh ve tadil ilmi ile yapmaya almlardr. Allah hepsinden raz olsun. ______________________
51: Hemmam b. Mnebbih(.101), es Sahifetl Sadka,1; Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemam b. Mnebbih, ev: Kemal Kuu, Bahar Yaynlar, stanbul, 1967, s.87 ; Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Hemmam b. Mnebbihin Sahifesi, ev: Talat Koyiit, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1967, s.75-76

17

bn Sirnin ( ) szyle iaret ettii gibi nceleri (/ehl-i snnet/ehl-i bidat ayrm keskinlemedii ve insanlarn zhiren adil grld zamanlarda) sorulmayan isnadn fitne(ldrmeler,itikad bozukluklar,siyas kutuplamalar vs.) zuhr edince Kurn ve Snnet ls merkezinde yaplan adam ayrm-ayklanmas sonrasnda( - ) sorulmaya balandna Hemmam b. Mnebbihin(.101) sahifesinde de ahitlik ediyoruz. 11 rvili sahife isnad, bize,kural olarak, bu eserin Resle epistemolojik olarak dayandrldn iaret etmektedir. Bu sened zinciri ksm ile vardmz hkmdr. snad zincirindeki adamlarn(rical) tenkide tabi tutulup da rivyetlerinin epistemolojik olarak merdut addedilmesine de hads ilmi, artlar gerekletiinde, izin vermektedir. yle ki, Sahh hadis, adaletli ve zapt tam rvilerin muttasl bir senet ile az ve illet olmakszn naklettikleri hadstir.52 eklinde tarif edilen sahh hadis lleri merkezinde rivayet eden adamlarn adaleti ve zapt ilim merkezinde eletirilerek epistemolojik olarak shhatli bir isnatta bulunmadklar iddia edilebilir. Yahut isnad zincirinin muttasl olmad, adamlar arasnda zamansal-yahut mekansal kopukluk olduu iddia edilebilir. Hadsin az olduu yahut illeti bulunduu da ilim merkezinde dermayan edilebilir. Mezkr be art(adaletli ve zaptl rviler-muttasl senet-az olmamak-illet bulunmamak) gerekletiinde, sz doru( )olmaktadr. Sahh hadis doru sz demek olduu iin, kiinin hakikate uymas da vacip olmaktadr. Ancak, bu ilim hakem yapldktan sonra gerekleen bir hkmdr. Bir hadse sahih demek de senet tenkdi yaparak zayf yahut uydurma demek de ilim-delil gerektirmektedir. rnek olsun, Hemmam b. Mnebbihin Sahifesinin isnadndaki gvenilir(adaletli ve zapt tam!) rvilerin naklettikleri bu haberi(eseri) tenkd etmek isteyen bir mnekkit, evvelemirde adaletten ve zapttan kast edilenin ne olduunu ve rvilerin bu adalete ve zapta sahip olup olmadn ilm olarak yapmak zorunda olduunu bilmelidir. Bunu bildiinde rnein mezkr isnad zincirinin rvilerinden olan Abdurrezzak b. Hemmam b. Nafi el Himyeri es Sannyi (.211), Mamer b. Ridi(.153) ve Hemmam b. Mnebbihi(.101) aratrabilir. rnek olsun bu aratrmac, Mamer b. Ridin Mslman olduunu, akl sahibi olduunu, fsk sahibi olmadn, Allah elisi adna hi yalan sylemediini, insanlar tarafndan yalanla itham edilmediini, bidati olmadn, mehul bir insan olmadn grdnde artk Mamer b. Raidi adalet cihetiyle cerh edemeyecek ve adalet ynyle olumsuz bir tenkd gerekletirilemeyecektir. Hads ilminin adalet vasfna ynelik tenkdi izin vermesi ancak ve ancak rvinin yalanc, yalanclkla itham edilmi, gnahkr(fsq),bilinmez-mehul, bidati olmas ile mmkndr.53 ______________________
52:

.... ....

mer b. Muhammed b. Fettuh el Beykun ed Dmek(.1080), Manzumetul Beykuniyye, 1 Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadis Usl, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2009, s.32 ;Prof.Dr. Selman Baaran-Prof.Dr. M. Ali Snmez, Hadis Tarihi ve Usl, Esra Faklte Kitabevi, Bursa, 1998, s.110; Muhammed b. Ali el Birgiv(. milad 1573), Uslu Hadis, ev: Talha Alp, Yasin Kitabevi, stanbul, 2005, s.56; bn Useymin, Hadis Uslne Giri, ev:M. Beir Eryarsoy, Guraba Yaynevi,stanbul, 2004, s.15 53: bn Useymin, Hadis Uslne Giri, ev:M. Beir Eryarsoy, Guraba Yaynevi,stanbul, 2004, s.21 Enbiya Yldrm, Hadiste Metin Tenkidi, Rabet Yaynlar, stanbul, 2009, s.158-161 ; Sabri Kzlkaya, Cerh ve Tadilde Mezhep Taassubu, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1998, s.159

18

Eer ravinin yalanc olduu, yalanclkla itham edilmi olduu, fask olduu, mehul adamn biri olduu, (pis bir) bidati olduu delillerle ispatlanrsa, artk o ravinin adaleti ortadan kalkm olur ki, isnadnda adaleti kalkm bir rvi bulunan hadis, o tark ile artk sahh hads vasfn haiz deildir. Elbette ki, zapt konusunda da ilim hakem yaplmaldr. rnein, senetteki X ravisi rivyetlerinde oka yanlyorsa(fuhul galat), hadislerini yanl rivyet ediyorsa(vehm), kendisinden daha siqa-gvenilir ravilere muhalif hads rivyet ediyorsa(muhalefet), yahut zayf bir hafzaya sahip ise zapt cihetiyle kabul edilebilirlik eiinin altna derek cerh edilebilir. 54 Ancak mnekkidin bunu yine deliller merkezinde yapmas gerekmektedir, yoksa tenkidi modern zamanlardaki akademik hadisilerin att akademik dklardan daha yksek(!) olamayacaktr. Hadisin muttasl olmas da, rviler arasnda epistemolojik olarak kopukluk salayacak bir (zamansal-mekansal) mesafenin olmamasdr. rnek olsun 1992 doumlu Xin () 1832de lm Yden Y yle syledi, grdm ki yle yapard vs. nakiller aktarmas, szn muttasl olmamas gerekesiyle rivyeti sahh sz makamna karmaya engel olacaktr. Sahh hadisin artlarndan olan adalet-zapt sahibi olma ile muttasl olma art, sz zincirindeki adamlarn ahlk-din-beer salamlklarn ve ontolojik hllerini akl-nakl llerle tartp szn hakikatine ulamak iin vaz edilmi artlardr. llet ve az olma unsurlar da dorudan ve dolayl olarak rvide toplamaktadr. [ ] Allahn elisi dedi ki: Allah yle buyurdu: Slih kullarm iin, gzn grmedii, kulan iitmedii, insan kalbine-aklna gelmeyeni hazrladm.55 Hemmam b. Mnebbihin sahifesinde olan bu hads zelinde bakarsak, Reslullah syledi diyen kimsenin Eb Hureyre olduu ve ondan sonra Hemmam b. Mnebbihe oradan da 577 hicr senesinde asl nsha kendisine ulaan Eb Abdullah Muhammed b. Abdurrahman b. Mesud el Bendehye kadar nakledildii anlalacaktr. Ve aratrma yapldnda, bu szn ayn zamanda mam Buharnin(.255) el Cmius Sahhinde, mam Mslimin(.261) el Cmius Sahhinde, mam Tirmiznin(.279) es Sneninde, mam Darimnin(.255) es Sneninde, bn Macenin(.303) es Sneninde, Ahmed b. Hanbelin(.241) el Msnedinde, bn Hibbann(.354) es Sahhinde, Humeydinin(.) el Msnedinde, bn Eb eybenin(.235) Musannefinde, Mamer b. Ridin el Cminde, mam Tabern (. 360/970) el Mucemul Evsat ve el Mucemus Sairinde, Ali B. Ahmed el Vhid Nsbr'nin(.468) el Vast F Tefsri'l Kur'ni'l Mecidinde, Eb Ysuf'un (.182) Kitbu'l Harac'nda getii grlecektir. ______________________
54: bn Useymin, Hadis Uslne Giri, ev:M. Beir Eryarsoy, Guraba Yaynevi,stanbul, 2004, s.21 Enbiya Yldrm, Hadiste Metin Tenkidi, Rabet Yaynlar, stanbul, 2009, s.164-167 ; Sabri Kzlkaya, Cerh ve Tadilde Mezhep Taassubu, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1998, s.159 55: Hemmam b. Mnebbih(.101), es Sahifets Sadka, 30-31 ; Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemam b. Mnebbih, ev: Kemal Kuu, Bahar Yaynlar, stanbul, 1967, s. 95

19

Yani, Hemmam b. Mnebbihin(.101) Sahifesinde kuts hads56 olarak nakledilen bu hadis birok kaynakta bulunmaktadr. Dier kaynaklarda da bu hadsin bulunmas, szl rivyetin doasna ve nakledilen szn gvenilirliine iaret etmektedir. imdi bu hadsin Eb Hureyre zerinden nasl daldn ve bin drt yz senedir nasl korunarak gnmze geldiini ematik olarak grelim: Eb Hureyre(.58)
Abdullah b. Hrmz el Arac(.117) Abdullah b. Zekvn(.131) Al el Medin(.234) Sfyn b. Uyeyne b. Meymn el Hilli el Kf(.198)

mam Buhr(.256),el Cmius Sahih(4431)

Eb Yal el-Mevsl, el Msned(6241)

Zheyr b. Harb el Harra(.234) Sad b. Amr el E'as(.230)

mam Mslim(.261) , el Cmius Sahh(2825-5055)

brhim b. Ber er Ramad(.230) Fadl b. Amr b. Muhammed b. Sahr b. Abdurrahman(.304) bn Hibban(.354), es Sahh(374)

Muhammed b. Yahya(.243) mam Tirmiz(.279), es Snen,3140

Bu emada grld gibi, Eb Hureyreden sz alan Abdullah b. Hrmz el Arac(.117) sz Abdullah b. Zekvn(.131) nakletmitir. Ondan da Sfyn b. Uyeyne b. Meymn el Hilli el Kf(.198) sz devralm ve ondan sonra sz geni bir ner dairesi izmeye balamtr. Al el Medin(.234)- Zheyr b. Harb el Harra(.234)- brhim b. Ber er Ramad(.230)- Muhammed b. Yahya(.243) gibi rviler Sfyan b. Uyeyneden sz almlar ve sz nakledile nakledile mam Mslime(.261), mam Buharye(.256), mam Tirmizye(.279) ve bn Hibbana(.354) kadar gelmitir. ______________________
56: Hazreti Peygamberin sz olarak Rabbine izafe veya Rabbinden rivayet ettii hadislere kuts hadis denmitir. Bknz: Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadis Istlahlar, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1980, s.123

20

Eb Hureyre(.58) Eb Seleme bin Abdurrahmn bin Avf(.94) Muhammed b. Amr b. Alkame b. Vakkas b. Mihsan(.145) Yezd b. Harun(.206) mam Darim(.255), es Snen, 2741

Yahy b. Sad el Kettn(.198) Ahmed b. Hanbel(.241), Msned,9435 erik b. Abdullah el Kad(.177) Abdullah b. Mbarek el Hanzal(.181) Sveyd b. Nasr el Mervez(.243) Muhammed b. Hatim el Mervez mam Nesi(.303), es Snenl Kbra, 10573 Ali b. Mshir el Kurey(.189) bn Eb eybe(.235),Musannef, 33280

Muhammed b. Sirn(.110) Katade b. Dime(.117) Sad b. Eb Arbe(.156) Mnkerul hads= (() .166)57 ______________________
57: mam Tabern, Mucemus Sair,51 (emalar olutururken kullandm kaynaklar iin bknz: Cevmiul Kelm, 4.5 ; el Mektebet mile, 3.44)

21

Allahn elisi dedi ki: Allah yle buyurdu: Slih kullarm iin, gzn grmedii, kulan iitmedii, insan kalbine-aklna gelmeyeni hazrladm hadisi,hl hicr 1434 ylnda yaayan biz Mslmanlarn elindedir. Bu hadisin farkl hadis kitaplarnda farkl tarklerle gemesi, szn kaynann(Allah elisinin) fiillerine ve szlerine gsterilen ihtimamn ve bu sz nakleden nesillerin abalarnn delilidir. Bu ihtimam ve onca nakli,onca rviyi yalanlamak, abalar umursamamak ve Kurnn en gzel rneklik olarak isimlendirdii Resln fiillerini ve szlerini kfr-iman sebebi grmemek, elbetteki szn hakikatine ve geree aykrdr. Yukardaki emalardan kan sonu kanmca udur: Allah elisinin fiilleri,szleri ve takrrleri, kendisine iman eden kalabalk(sahbe) tarafndan daha o hayatta iken kayt altna alnmaya allm, Kurn-Snnet merkezinde Allah-Allah elisi kayna daima kalplerde-dillerde-amellerde(hayatn tm kprdamalarnda) l kabul edilmi ve bu hakikat(slm-din) gelecek nesillere aktarlmtr. Szn kutsal oluu korunmuluunu da getirdii iin Allah Kurn korurken, elisinin szlerini de, Kurn koruma teknii gibi olmasa da, korumutur. Kurnn insan hayatna tatbiki olan ve Allahn muradn beyn eden,tebli eden, erh eden Resln rneklii olan snnet, hadis malzemesinde cisimlemitir. Hemmam b. Mnebbih zelinde bakarsak, Resle ittiba eden sahbe tilmizlerine Resl anlatm ve ner edile edile yaylan sz, farkl farkl raviler tarafndan, tekrar tekrar okunmu-ezberlenmi-kayt altna alnm ve gnmze kadar gelmitir. Dier yandan, hadisinde olduu gibi o kadar ok tarikten gelen rivayetler vardr ki, bunlarn inkr kfr gerektirmektedir. Ancak hads ilmi gerei Reslden sonra sz tayan rvi adalet-zapt gibi objektif salamlk ltlerinden birinde asgar eii aamazsa rivyetini dorulayamamak ile kar karla kalacaktr. Ancak, Hemmam b. Mnebbihin sahifesindeki rivayetler gibi (138 det!) sonraki nesiller-ilim adamlar tarafndan da deitirilmeden tekrarlanan ve korunan hadsler bizim iin Kurn gibi delil tekil etmektedir. Bir hadise sahih derken, hadis edebiyatn gzden geirip, hadisin farkl tariklerine inip, zayf-sahihi cem edip, lafz ziyadelerini vs. bir ok usl tasarrufunu dnp ona gre hkm vermemiz gerektiini de unutmamalyz.

b)mam Tirmiznin(.279), es Sneni

Hasan b. Ali tahdis etti ki, Abdullah b. Numeyr Abdullah b. merden tahdis etti, o da Nafi Mevla b. merden , o da bn merden tahdis etti ki, Reslullah yle demi: Byklar ksaltnz sakallar salveriniz.58 ______________________
58: mam Tirmiz(.279), es Snen, Kitbul Edeb, 2763

22

Mezkr hadisin isnad emas: Abdullah b. mer(.73)

Naf Mevla b. mer(.116) Abdullah b. mer(.143) Abdullah b. Numeyr(.199) Hasan b. Ali(.242) mam Tirmiz(.279), es Snen,2763

Ubeydullah b. mer(.143) Abdullah b. Numeyr(.199) Muhammed b. Numeyr(.243) Yahy b. Sad el Kattn(.198) Muhammed el Msenn(.252) mam Mslim(.261),el Cmius Sahh,260 Yahy b. Sad el Kattn(.198) Abdullah b. Said b. Yahya(.241) mam Nesa(.303),es Snen es sura,15

c)mam Darimnin(.255) es Sneni

Bize Sadaka b. Fadl rivayet edip (dedi ki), bize Yahya b. Sad, Ubeydullah'tan, (O) Sad b. Ebi Sad'den, (O) babasndan, (O) Ebu Hreyre'den, (O da) Hz. Muhammed'den haber verdi ki, O yle buyurdu: Kadnlarla drt ey iin; din, gzellik, mal ve haseb (soy gzellii, eref) iin evlenilir/evleniyorlar. Sen dindara bak, ellerin darlk grmesin, Allah iyiliini versin!59 ______________________
59: mam Darim(.255), es Snen, 2176

23

Mezkr hadisin isnat emalar: Eb Hureyre(.58) Reslullah(.10)

Keysn el-Makber(.100) Said b. Keysn(.123) Ubeydullah b. mer b. Hafs b. Asm(.143) Ahmed b. Hanbel(.241),Msned,9237 Yahya b. Sad el Kettn(.198) Sadaka b. Fadl el Mervez(.223) mam Darim(.255), es Snen,2176

Yahya b. Hkim b. Yezd(.256) Msedded b. Mserhed(.228) mam Nesa(.303),es Snen,1858 Eb Davud(.275), es Snen,2047

d) mam Buharnin(.255) el Cmius Sahhi : : :

Bana Muhammed b. Bear tahdis etti ve dedi ki, bana Yahya b. Said tahdis etti ve dedi ki, bana ube tahdis etti ve dedi ki: bana Eb Teyyh tahdis etti, o da Enesten o da Nebden:

Kolaylatrn, zorlatrmayn. Mjdeleyin, nefret ettirmeyin.60 ______________________
60: mam Buhar(.256),el Cmius Sahh, Kitbul lim, 69, 6125

24

Mezkr hadisin emas, Enes b. Malik yoluyla Reslullah(.10)

Enes b. Malik(.93) Eb't Teyyh Yezd b. Humeyd(.128) Eb Davud et Taylis(.204),el Msned u'be b.Haccc (.160) Adem b. Abdurrahman(.220) Yahya b. Said el Kettn(.198) Muhammed b. Bear(.252) mam Nesa(.303),es Snen,5859 mam Buhar(.255), el Cmius Sahh,6125-6720

Muaz b. Muaz (.196) Abdullah b. Muaz(.237) mam Mslim(.261), el Cmius Sahh, 1735

Haccac b. Muhammed (.206)

Hiam b. Kasm(.207)

Muhammed b. Cafer(.193) Ahmed b. Hanbel(.241), el Msned,11924

25

bn Abbas yoluyla:

Enes b. Malik(.93)

bn Abbas(.68) Tavus b. Keysn(.106) Leys b.Eb Sleym(.138) Abdullah b. drs(.192)

ube b. Haccac(.160) mer b. Merzk(.224) Osman b. mer

bn Eb eybe(.235),Musannef,25767

mam Tabern(.360), el Mucemul Kebr,10951

Yusuf b. Yakub(.297) Hasan b. Muhammed b. shak b. brahim (.346) Ali b. Muhammed el Mukr(.420) mam Beyhak(.458),uabl man,8286 emalardan ve tahricten grld gibi, kolaylatrn,zorlatrmayn; mjdeleyin nefret ettirmeyin hadisi, Eb Davud et Taylisnin(.204) el Msnedinde, bn Eb eybenin (.235)Musannefinde, Ahmed b. Hanbelin (.241) el Msnedinde, mam Buharnin(.255), el Cmius Sahhinde, mam Mslimin(.261), el Cmius Sahhinde, mam Nesanin (.303),es Sneninde,mam Tabernnin(.360), el Mucemul Kebrinde, mam Beyhaknin(.458),uabl mannda gemektedir. Enes b. Malik(.93) ve bn Abbas(.68) sahbe ravileri ile tabina aktarlan sz, tarklerini oalta oalta adaletli ve zaptl raviler tarafndan nesilden nesile aktarlmtr. Bu aktarma ilemi kh ifah kh da yazl olmutur. Zira, Reslullah(.10)-mam Beyhak(.458) arasndaki 448 senede rivayet ediciler sz katlara kaydetmi, ilmin kayd yazmaktr kaidesi gerei Resl szlerini fiillerini ihtiva eden kelm muhafaza etmilerdir.

26

Bu ihtimamn ve dikkatli-titiz almalarn semeresi de elimizdeki hadis edebiyat ve Kurn gibi sahh rivayetler olmutur. zetle, hads malzemesi ve hadis tarihi bize, hakikate iman eden Mslmanlarn peygamberlerinin fiillerini-szlerini tespit etmeye alrken de derece ilm olduklarn iaret etmektedir. Hemmam b. Mnebbihlerden Abdurrezzaklara61, Ahmed b. Hanbellerden Yahya b. Manlara, mam Buharlerden mam Tirmizlere, bn Eb eybelerden62 bn Hacerlere nice limler (hata ederek yahut isabet ederek) szn peine taklmlar ve epistemolojinin dibine inerek hakikati kef ve izhr etmeye abalamlardr. Bunu da imann bir gerei olarak, ilim talep etme farziyeti ve slih amel etme zarureti ile yapmlardr.

HADS USLNN imdiye SYLEDKLER

Usl(), bir eyin asl, kaidesi anlamna gelmektedir.63 Hadis usl ise, szn asln, kaidelerini iaret etmektedir. Kurn yazm-oaltm-retimi ve kanlmaz olarak tefsri nasl gndeme geldiyse ve binlerce tefsir, usl -i tefsir, aribul Kurn, mkil'l Kur'n vs. telif edildiyse; benzer bir ekilde, hadislerin yazm-tedvini-tasnifi ve erh gelenei, hads tenkidi faaliyetleri(cerh ve tadil) merkezinde binlerce eser telif edilmitir. Ylma yaayan hadis malzemesinin netletirilmesi ve szn zerindeki bulanklatrmann kaldrlmas arzusu ile slm limleri sz ilminin esaslarn-kaidelerini vaz etmek durumunda kalm, szn epistemolojik temellerine inmi, szleri tasnif etmi, sz tayanlarn gvenilirliklerinin-hllerinin naklettikleri sze etkilerini soruturmulardr.64 ______________________
61: Ahmet Kele, Abdurrezzak b. Hemmamn Musannefindeki Snnete Muhlif Grlen Sahbe ve Tbin Grleri Inda Snnetin Ter Deeri, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kayseri, 1991, s.6 ; Musa etin,Abdurrezzak ve Hadislii, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Erzurum, 2000, s.98 62: Nihat Yatkn, Eb Bekr bn Eb eybe ve Kitbul Musannefi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Erzurum, 1998, s.45 63: Rab el sfahan(.502), Mfredt, ev: Prof.Dr. Abdlbaki Gne-Yrd.Do.Dr. Mehmet Yolcu, ra Yaynclk, stanbul,2012,s.85 64: bn Hacer el Askaln(.852), Nuhtebul Fiker erhi, ev: Talat Koyiit, Ankara nviersitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1971, s.23 ; Mustafa lmez, Hadis Uslu Prensiplerinin Kayna Olarak Kullanlan Rivayetler, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2009, s.95; Emin Akkutlu, Hadiste Rical Tenkidi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1992, s.58 -75; Kadir Ayaz, Hakimin(.405/1014) Marifet Ulmil Hadis simli Kitabndaki Hadislerin Tahrici ve Deerlendirilmesi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 2005, s.12 ; Prof.Dr. smail Ltfi akn, Hadis Edebiyat, M. lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul,2012, s.215-...-229 ; Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadis Istlahlar, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1980, s.323

27

a)Klasik uslden epistemoloji ilmine szn hikyesi ve insan varoluu iin nemi
Sz(), insann duyduu eyler yahut uykusunda kendisine ulaan eylerin kym olarak varolua deer.65 tikadn temeli sz zerine kurulur, ahkm sz ile olumutur. ddia sz ile dermeyan edilir. nsanlk tarihi bize iaret eder ki, gruplamalar-farkllamalar, mmin-kfir ayrm, ihtilaflar-ittifaklar sz vesilesiyle olmaktadr. Hakikat Allah sz ile aa kp da insana menar olmutur. Bu hakikati grenler, gerekliin tan olan ve varoluun hikyesinin anahtar olan bu szn peine takldlar. Szn ontolojisini eelediler. Sz ve sz tayclarn snflandrdlar. Yaz ile sz kayt altna almaya altlar, imknlar nisbetinde bunu baardlar. Allahn insanlara gnderdii eliler de yaz ile kayt altna alnm sz aklayarak ve bizzat yaayarak toplumlar arasnda bulundular, geriye sz braktlar ve insanlar bu sze gre sorumlu oldu. brahim ve Musann suhuflar-zerine sz geirdikleri materyalleri() 66, tertemiz sahifeler(= Kurn)67 ile doruland ve sz yok olmad, yok olu gnne(kyamete) kadar da var olacan Allah vaad etti. Sz bir bilgi ve delil demekti, varolua emir veren hakikat demekti. Kimilerine gre de hakllandrlm doru inan demekti.68 Hakikati bulmak, bilmek ve yaamak isteyen slm olmu benlikler(mslmanlar), szn temellerine-yapsna inerek ilmin tarifini, insann hikyesini, Allah-insan ilikisini, Allah szn ve Allah elisi szn, din adna konuanlarn szn, hkm verenlerin(hkmler-hukukular vs.) ve iddia edenlerin(daval-davac vs.) szn, nesnelerin ve znelerin hllerini incelemiler ve gerekelendirilmi, objektifletirilmi hakllandrma aralar(burhn) ile iddialarn ispatlamaya abalamlardr. Mslmanlar, tarih boyunca(demdenaleyhisselm- bu yana!) iddialarn Allah merkezli ilh usl ve nakl-ftr deliller ile ispat etmeye almlardr. Bu usl terk edildiinde, slmlik vasf da hazf edilmektedir. O nedenle, Allah elisinin(Hz.Muhammedin) fiillerini-szlerini ve takrirlerini inceleyen muhaddisler de bir usl gelitirirken nakil merkezli olmay ncelemitir. Sz tespit ederken dahi salt akl bir metod gelitirmemiler, yet ve hadsin iaret ettii usl kef etmeye abalamlardr.69 ______________________
65: Rab el sfahan(.502), Mfredt, ev: Prof.Dr. Abdlbaki Gne-Yrd.Do.Dr. Mehmet Yolcu, ra Yaynclk, stanbul,2012,s.268-269 66: Ala,19 67: Beyyine,2 68: Prof. Dr. Abdlkadir en, Bilgi Felsefesi, Sentez Yaynclk, stanbul, 2012, s.11 ; Prof.Dr. Ahmet Cevizci, Felsefe, Sentez Yaynclk, stanbul,2007, s.51 69: Hseyin Kahraman, Hadis Usln Nassa Dayandrma abas, Uluda niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, Cilt:10, Say:2, s.169-195

28

Allah elisinin ilh bilgiyi(vahyi) dolaymsz olarak Cebrailden al ve bu bilginin ona ak ve seik gelii gibi bir nimete sahip olmayan bizler iin din ilimleri tahsil etmemiz bir zorunluluktur. lim, her mslmana farz klnmtr. 70 Geni anlamyla eyay hakikati ile idrak etmek olan ilim, mnlar tasavvur etmek iin benliin kprdamasn-canlanmasn iaret eder. 80 Dar ve stlah anlamyla ise ilim ilh sze(yet ve hadse) iaret eder. Klasik slm kaynaklarnda ilim, daha ok hads ilmi iin kullanlmtr.(mam Darimnin diye bab bal aarken hadislerin mzakeresini kast etmesi rneindeki gibi.) Sz ilmi olan hadis ilmi; Resln szlerini,fiilleri(ve takrirlerini) aratrmak, Resle izafe edilen szlerin doasn tetkik etmek, szn kaynaklarn incelemek, szn doruluuna(sahih) yahut yanllna(mevzu) hkmetmek, szleri epistemolojik deerlerine gre snflandrmak(sahih-hasen-garib-ahad-mtevatir) gibi ileri konu almaktadr. Bunu yaparken de gerekelerini akl olduu kadar ve hatta daha fazla nakl temellendirmeler ile yapmaktadr. rnek olsun, mam Mslim(.255) muazzam eseri el Cmius Sahihin nsznde szn doruluunun asgar ltnden bahsederken ve iki shhat artn iddia ederken(I-rivayetlerin kaynaklarnn doru, rivayet edenlerin de mu'temed kiilikler olmas II-thmet altnda olan u bid'atlarn rivayetinden saknlmas) bu artlarn Ey iman edenler! Size bir fask bir haber getirirse, o haberi(n doruluunu) aratrn yeti72 ile ile gerekelendirmektedir.73 Muhaddisler, modern epistemoloji aratrmaclarndan ok daha gelimi ilm dzeyde olduklar iin hakllandrlm doru inan tanm gibi tamamen zne merkezli bir tanm merkezinde deil, Allahinsan ilikisi merkezinde szn doasn eelemilerdir. Nitekim, habercinin Allaha gre olumsuzlanan bir fiil ilemesini(gnah-fsq) dahi haberin kabul edilebilirliine glge dren bir sebep olarak gren ve slma gr e asgar bir yaam vasat tutturmayanlarn geree ahitlik yapma iddialarn red eden74 bir muhaddis tabakas, szn epistemolojik doruluunun ta gibi salam olmasn istemitir. ______________________
70: (

) , bn Mace(.273),es Snen,, Mukaddime, 17, 224

71: Rab el sfahan(.502), Mfredt, ev: Prof.Dr. Abdlbaki Gne-Yrd.Do.Dr. Mehmet Yolcu, ra Yaynclk, stanbul,2012,s.719 72: Hucurat,6

)
73: mam Mslm(.261), el Cmius Sahih,Mukaddime, 1 ( 74: ( Mslm(.261), el Cmius Sahih,Mukaddime, 1

mam

29

slm adna konuanlarn sahbe, tabin ve tebeut tabin dnemlerinde ok sk delil-gerekelendirme ltlerine tabi tutulduunu hads tarihi bize gstermektedir. Salt akl grler, hibir zaman slm toplumunda muteber kabul edilmemitir. rnek olsun, slma dair konumann shhat artn Resle(getirdii kitba ve yaam biimine-snnete) uygun konumaya kaytlayan selef, bu arta uymayan szleri aalamtr.75 Resl adna konumann da yeterli olmamas ve sz nakledenlerin gvenilir olmas gerektii selef tarafndan beyan edilmitir.( ) Sk shhat artlarna sahip olan hadis rivayeti-yazm-nakli hem beer76 hem de ilh g ile muhafaza edilmitir. Allah elisi adna bile bile hakikate-gereklie aykr beynda-iddiada bulunmak cehenneme gitmek gibi bir ceza ile meyyidelenmitir.77 Dier yandan hadis rivayeti,mzakeresi,yazm,neri vurgulanrken ve insanlarn Kurn ve Snnete gre konumas-amel etmesi sylenirken; Resl adna yalan sylemenin cehenneme gtren bir gnah olduu ikaz ve toplumsal duruma-insanlarn akllarna(maslahata) gre sz-hadis rivayet edilmesi gerektii78 hadislerin naklinde ve hadislerin insanlara aktarm meselelerinde zamansal ve mekansal olarak ilh dengeyi gzetmek gerektiini gstermektedir. Kurnn zaten teknik olarak da arkeolojik olarak da akl -nakl olarak da korunmuluu tartlmazdr, ancak Allah, Resl adna yalan syleyenlerin yalanlarnn, madd olarak da dier sahh Resl szlerine karmasna izin verdii iin, hads limleri, uydurulan szler ile doru-gzel ve epistemolojik olarak pek shhatli olmayan szleri snflandrarak-ayrarak hakikatin peine dmlerdir.Sze dn gzyle bakmlar ve insanlar yanl-uydurulmu-amel edilmez szlerden uzaklatrmak istemilerdir.79 ______________________

) mam Darim(.255), es
75: ( Snen,Mukaddime, 200 unlarn sana Reslullah'dan rivayet ettiklerini al, kabul et. Kendi grleriyle sylediklerini ise tuvalete at! 76: ( ) mam Darim(.255), es Snen,Mukaddime, 597 ; ravilerin birbirinden hads nakletmeleri, mzakareler yapmalar, yazmalar, ner etmeleri, ders yapmalar, erh etmeleri, kitaplar telif etmeleri vs. sz merkezli faaliyetlerin szn korunmasna beer olarak katk salamtr, Allahn kitbn korumas(Hicr,9) kitbn mnlarn ve pratii olan snnetin de korunmasn kapsad iin ilh korumann da varl bir gerekliktir. 77: (= Kim bana yalan isnat ederse cehennemdeki yerine hazrlansn!) mam Mslm(.261), el Cmius Sahih,Mukaddime,4 ; mam Buhar(.256), el Cmius Sahih, 1291-1215; mam Tirmiz(.279),es Snen,2659-2602; bn Hibban(.354), es Sahih,2655-2618 78: ( = Eer bir kavme, akllarnn ermeyecei bir hads rivayet edersen, o hads onlarn bazs iin bir fitne olur.) mam Mslm(.261), el Cmius Sahih,Mukaddime,5 79: ( = Bu ilim-hadis dindir, dininizi kimden aldnza dikkat edin!) mam Mslm(.261), el Cmius Sahih,Mukaddime, 26

30

Tm limleri bu (cerh ve tadil-rivayet edenleri eletirmek) i(in)e srkleyen tek ey Allah en iyisini bilir-; Mslmanlara samimi olarak nasihat etme duygusudur. nsanlar hakknda kt yargda bulunmak ve gybet etmek iin bu ii yapm olamazlar . Bizce onlarn tek istek ve arzular o kimselerin zayflk durumlarnn bilinmesidir. nk bu zayf grlenlerden bir ksm bidat ehlindendi. Bazlar ise hadis konusunda thmetli kimselerdi. Bazlar ise ok hata yapan gafil kimselerdi. Bu konudaki bu o toriteler, dini esaslar korumak ve bu konudaki hidliklerini tam yapmak ve doruya ulamak iin yapmlardr. nk dinin esasl hakkndaki hidlik ve hassas davranmak dier haklar ve mal konusunda hassas davranmaktan daha mhimdir.80

mam Tirmiznin dedii gibi hads usl meselelerinde muhaddisler din saiklerle hareket ederek hakikati bulmaya almlar ve sonunda vallahu alem=Allah en iyisini bilir demilerdir. Sz tayclarnn hafzalarna,amellerine,psikolojik hllerine vs. bakan ve naklettikleri szn dier szler arasndaki durumunu da kabul edilebilirlik merkezinde dnen(az) ve epistemolojik olarak en gizli kalan sz hastalklarn(illet) tespit etmek iin gnlerini harcayan bu ahsiyetler gerein peinde koarak, amellerinin karlklarn sadece ve sadece Allahtan beklemilerdir. Bir sz iin gnlerini veren ve Allahn rzaln dnerek hakikati aratran varolular, geride byk bir gelenek brakmlardr. Hicr 1434 ylnda olduumuz sarf- nazar edilmez ve Mslmanlarn hadis malzemesine teknik olarak ulaabilecekleri en muazzam zamanlarda yaadmz gereine kr kalmaz isek, sz ilminin bize syleyecek ve katacak ok eyi olacaktr. Mt evatir hadislerin elbette ki imdiye syleyecei hakikatler vardr. Ahad hadislerin de dorulua iareti bir hakikattir. Modern zamanlarn epistemoloji uzmanlar iin muazzam bir alan olan hadis ilmi, ne yazk ki, hi olmad kadar aalanmakta ve sadece Kurn mottosu ile tutarlln kaybeden cahillerin dillerinde kirletilmi bir mendil(!) gibi sallanmaktadr. Oysa, hakikat talipleri iin Nuhun gemisi olan snnet81, hadislerde cisimlemektedir. Her sz gibi sz ontolojisinde olan hadisler, ne mutlak olarak makbul ne de mutlak olarak merduttur. Tekniin ilerlemesi gibi, hadis ilimlerinde de(isnad tenkidinde ve karlatrmal hadis almalarnda) ilerlemeler gn getike artmaktadr. Bu imknlar ve Resle iman merkezinde oluan snnete ittiba hli ile ekillenen hadis ilmi sylemleri ve almalar, imdide farkl tonlarda ve temellerde arz- endam ede dursun, Reslun fiilleri ve szleri, kalbini slma am temiz varolular iin Nuhun gemisi olma fonksiyonunu srdrmektedir ve kyamete kadar srdrecektir. ______________________

) mam Tirmiz(.279), Kitbul lel, 2

80: ( 81: ( = Snnet, Nuhun gemisidir. Ona binen kurtulur, binmeyen helk olur!) bn Asakir(.571), Tarihu Dmek, XIV,9; el Hatib el Badad(.463), Tarihu Badad,VII,306-2440

31

b)Szlerin snflandrlmas ve szn kabul edilebilirlik- sz ile amel edilebilirlik lleri

Hadis uzmanlar, her ne kadar baz meselelerde ihtilaf etse de, szleri-hadisleri belli bir snflandrmaya tabi tutmular ve szn kabul edilebilirlik lsn nakil merkezinde ve itihad ederek belirlemilerdir. Kurnn delleti ile Resle hem hayatta iken hem de vefat ettiinde bavurmak zorunda olan Mslman toplumu(sahbe) din anlayn Kurn ve Snnet merkezinde gelitirmitir. Zamansal ve mekansal deimelerin nefs saikler ile ihtilt yaayarak varolular ihtilafa meyyal hle getirmesi ve birletirici-hakem makamnda olan Resln dnyadaki grevini tamamlayarak ahrete irtihl etmesi ile(hicr 10-11,milad 632) Mslmanlarn asr- saadetteki gibi olamayacaklar ve dnyann oka ihtilaf grecek olmas, Mslman limleri yldrmam eytan gler ile son nefeslerine kadar cihat-mcadele etmekte karar klmlardr. Bu mcadele alanlarndan biri de hadis ilmidir. Zira, Resl yaarken(kfirler), Resl vefat ettikten ksa sre sonra(haricler-mutezile vs.) Allah elisinin szlerini ve fiillerini iman etmek ve amel etmek iin, az veya ok, kaynak grmeyenler-inkr edenler olduu gibi, gnmzde de selefin geleneine aykr usller ile hadsleri az veya ok inkr eden hizipler(Kurniyyn vs.) zuhr etmitir. Bizler, szn umum bir alana iaret edip, hakikate gtren bir alet olduunu grdk. Kurnn da bir sz olduunu anladk. Ve bu szn kabul edilebilirlik ve sz ile amel edilebilirlik llerini ilim merkezinde tespit edip varoluumuzun amacna(kulluk) hizmet edecek bir itikad ve amel gelitirmek istedik. O nedenle, slmn zerine ekilen bulanklatrma bulutlarn geerek sadece Kurn ve Snnet mottosunun isim-msemma elikisi gibi olmamas iin ilmi hakem yapmann gerekliliine inandk. Ve szn peine dtk. Grdk ki, bin drt yz senedir, bu szn peine den ve mrlerini sadece ve sadece hakikate adamak isteyen nice abdullahlar var. Bu blmde o abdullahlarn fikirlerini ve iddialarn inceleyerek imdinin evlatlarna ne sylediklerini soruturacaz.

- - : .
Bil ki,(Allah ilm versin sana!) sz-hadis, sahih,hasen,zayf gibi ksmlara ayrlr. Sahih sze-hadise gelince, o isnad edilmitir, yle ki isnad batan sonra muttasl(rivayet edicilerinde kopma olmayan!) bir ekilde dinde ve insanlkta mert-salam olan(adil) ayn zamanda da hafza ynyle de gelimi(zapt) kimseler tarafndan nakledilmitir, ve o hadis kendisinden daha sika ravilerin rivayetine muhalif deildir (az) ve o hadis (seneden) illetli-hastalkl da deildir.82 Hucurat,6 ve dier yetler-nakiller ve ftr-asgar akl deliller gerei slm olmu,din grevlerini asgar olarak yerine getiren ve adil, ayn zamanda akl ve asgar olgunluk sahibi, hafzas gl, sz doru nakledebilecek yeterlilie sahip(zapt) olan adamlarn(rical) Resle kadar koparmadan oluturduklar zincir(isnad) sayesinde nakledilen szn Resle ait olduu, kural olarak, dorulanr. ______________________
82: bn Salah(.643), Ulmil hads, s.11-12

32

Muhaddisler indinde adil ve zapt tam olan ravilerin doru syledii karinelerle ve aksine delil olmad iin varsaymlarla akln kabul ettii bir gerekliktir. Peki ya Resln yalan sylemediini nereden bileceiz? Bunun delili nedir? Bu noktada referans noktamz Kurn olursa, Kurnn emirlerini ve nehiylerini aklayan ve yaayan kiinin kendisine vahy inen ve din hakknda konutuu srada vahy ile(metlvv-gayr metlvv) konuan Resl olduu sarf- nazar edilmezse ve kendisine uyulmaya en layk beer olduu ve husus olsun umum olsun her konuda getirdii alnan uzaklatrdndan uzaklalan83 kiinin yalan sylemesinin tm dni temellendirmeyi ykaca varsaym ve inanc ile asla byle bir ihtimali rasyonel gremiyoruz. Zira, Kurn doruluunun dahi kendisiyle temellendii asl itikad unsur olan Allah elisinin yalan sylemesi,inanan bir zihin iin, mmkn deildir. Tp k yle de, Allahn yalan sylemesi de mmkn deildir diyebiliriz. Bunlar hep ftr ve nakl ve hatta akl deliller ile ulalan hkmlerdir, bu noktada hadisilerin varsaymlarna ve karinelerine ilm(!) pislik-dk atmaya alan zevatn hata yaptn ve szn naklinin,kural olarak, nakliyecinin hl ile sahihlendii-zayfland gereine kr kalmamalar gerektiini beyn etmek isterim. Zira, size iki arlk braktm,onlara uyduunuz srece hakikatten sapmazsnz84 diyen Resln hadislerini phe deresine sokmak ilm olmad gibi iman ehli olan bir ahsn yapaca i de deildir. Benden sz nakledebilirsiniz,mahzur yoktur szn85 duyan insanlar Resln yaptklarn ve sylediklerini nakletmeye almlardr. Nakledilen ve yazlan, tedvin edilen, tasnif edilen, binlerce erh yaplan, uslleri oluturulan, uruna yolculuklara klan sz, ilh paracklar ile insanla menar olmutur. Bu yolun aydnlatcs olmaya alan limler, sz bulmak,anlamak,anlatmak iin ilim merkezinde ahk m dermeyan etmitir. Hemmam b. Mnebbihin sahifesinden balayarak mam Buharnin Sahihine kadar bir ok eser meydana gelmitir ve szn akademiklemesi-ilmlemesi iin usl eserleri telif etme ihtiyac da gndeme gelmitir. Nasl ki, hadislerin meruiyetini savunan en byk teorisyenlerden biri olan mam afi(.204) er Risaleyi yazmtr, yle de hads uslnde Ramehrmizler, Hakim en Niaburler, Kad Iyadlar,bn Abdilberrler usl konusunda muazzam eserler telif etmilerdir. ______________________

: . 4 3 } 3 { : 7 .) Kad Iyad(.544), el lma' ila ma'rifeti usuli'r rivaye ve takyidi's sema, Dru't-Turs,
83: ( Kahire, 1970, s.6-7 84: ( ) mam Malik(.179), el Muvatta, Kitbul Kader, 3 ; Hakim(.405), el Mstedrek alas Sahihayn, I,93,290 85: ( ) Kad Iyad(.544), el lma' ila ma'rifeti usuli'r rivaye ve takyidi's sema, Dru't-Turs, Kahire, 1970,12

33

Szn snflandrlmas, ontolojisinin eelenmesi ve bilgi deeri meselelerinde aratrmalar yaparak hkme varan muhaddisler, sz mtevatir-ahad, sahih-hasenzayf, merfu-mevkuf-maktu gibi blmlemelerle szler arasnda kmelemilerdir. Yalan zerinde ittifak etmeleri aklen mmkn olmayan bir kalabaln rivayetini mtevatir kabul etmiler ve mtevatir hadise inanmay ve onunla amel etmeyi zarur grmlerdir, mtevatir hadisi inkr edeni kfr ile itham etmilerdir. 86 Ancak mtevatir hadislerin artlarnn gerekletii hadislerin says konusunda muhaddisler arasnda ihtilaf bulunmaktadr. Biz bu ihtilaf srdrmek derdinde deiliz, zira imdiye sylenen nedir sorusu hep cevapsz kalmaktadr. Hadis uslclerinin lafz-manev mtevatir ayrm yapp da her nesilde en az 4 -7-30-50 vs. saylar vererek mtevatir eii belirlemeleri tartmaya aktr kanaatindeyiz. Biz, bir hadisin uslclerin mtevatir yahut ahad olmasnn ok da nemli olmadn dnyoruz. Zira, epistemolojik olarak nemli olan, rivayetin doru olmasdr, mtevatir-ahad hadis ayrm, kanmca, kfr ile itham meselesinde pratik bir deer tamaktadr. Ahad hadis zan belirtir diye itikatta ve amelde delil grmeyenalmayan (az veya ok) aklclar, acaba bu fiillerinden dolay kfre girerler mi? rnek olsun, hemen hemen herkesin lafz mtevatir olarak kabul ettii men kezebe aleyye mteammiden rivayeti87 inkr edildiinde kfre den X, acaba sakallar uzatn, byklar kesin rivayetini88 inkr ettiinde kfre decek midir? Eer srf birileri bu hadise ahad diyor diye X kfre dmyor ise, inkr edilip de kfre dlecek hadis says -be tane ile snrl m kalacaktr? Biz bu noktada, mtevatir-ahad ayrmnn usl bir bidat olma tehlikesiyle kar karya kaldn ve kimi aklclar tarafndan baz hadslerin balayclnn hafz edilmesinde arasallatrldn dnyoruz ve ol sebeple, senedi sahih olmak artyla, mtevatir de olsa ahad da olsa bir hadisi inkr edenin kfre gireceine hkmediyoruz. Zira Kurn ayetlerinden sadece iki tanesini inkr eden kii nasl kfir oluyorsa, az ravili yahut ok ravili bir sahih-doru sz-hadisi inkr eden de yle kfir olabilecektir. Kfr, hakikati rtmek olduuna gre, ha mtevatiri rterek-inkr ederek-tanmayarak kfre girilmi ha ahad rterek-inkr ederek kfre girilmi,neticede fark bulunmamaktadr.89 ______________________
86: Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadis Usl, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1980, s.16-17 87: Prof.Dr. Talat Koyiit, a.g.e, s.20 88: mam Tirmiz(.279), es Snen, Kitbul Edeb, 2763 89: Prof.Dr. Muhammed b. Muhammed el Vuheyb, Akdede Ahad Haberin Delil Olmas, ev: M. Beir Eryarsoy, Guraba Yaynlar, stanbul,2005

34

 Kim aleyhime yalan sylerse, cehennemdeki yerine hazrlansn.

Hz.Muhammed(.10)

Ebu Hureyre(.58) Eb Slih es Semn(.101) Osman b. Asm(.127) Vadh b. Abdullah el Yekur(.176) Muhammed b. Abdullah(.238) mam Mslim(.261),el Camius Sahih

Abdullah b. Mesud(.32) el Esed(.81) Asm b. Eb Necved(.127) Ebu Bekr b. Ayya(.193) Ebu Hiam Muhammed b. Yezid(.248) mam Tirmiz(.279),es Snen,2659

Farz edelim ki, hemen hemen btn muhaddislerin lafzen mtevatir olduuna hkmettii bu hadis sadece Mslim ve Tirmizide ve sadece bu iki tarkten gelmitir. O zaman biz bu hadisi inkr edenlerin kfre girdiklerini sylemeyecek miydik? Yani, kimilerine gre 30 kimilerine gre 4 ravi ile mtevatir yaplan bir szn inkr kfr deilse, hadisleri toptan inkr edenler de mi kfir deildir? Bu sorulara mtevatir-ahad ayrmn itikad ve amel ayrm ile katmerleyip de kfriman meselesinde kafasn kartran insanlar asla tutarl ve ilm cevab verememitir ve veremeyeceklerdir. Zira, unutulmamaldr ki, isnad sahih olan her sze iman etmek lazmdr.

c)Kurna hkmeden ve itikad esaslar varolua rapt edip, emir ve nehiyde bulunarak amel ettiren din bir kaynak olarak Snnet
Kurnn birok ak yeti olmasna ramen, baz yetlerin ahkm uygulanrken Kurnda olmayan-husus olarak zikr edilmeyen ve fakat Resl tarafndan beyn edilmi kaytlarn balaycl tartmas uzunca yllardr yaplmaktadr. Recm cezas, kadnlarn rtnme ekilleri, namazlarn rekt saylar, namazda okunmas zorunlu olann tespiti, zekat oranlar, hrszln cezalandrlmas, Kurn dnda farz klnan eyler vs. konular spesifik grnmleridir bu tartmann. Hz.Muhammedin kendisini Allah elisi olarak kavmine sunduu ilk gnden bugne kadar, slmn peygamber merkezli olduunu, Kurnn vahyin cisimleen sahifelere yansmas olduunu ve bu yansmann Hz.Muhammed ile amel-hareket hllerine brndn syleyebiliriz. Hz.Muhammede hitaben de ki( )diye indirilen yet, sadece Hz.Muhammede mi hitb etmektedir sorusu, elbette ki olumsuz cevablanmak zorundadr, zira kyamete kadar yrrlkte olan bir kutsal kitabn tarihsel hitablar,semboller vs. kullanarak kzm sana sylyorum gelinim sen anla tarznda tm insanlara uyarda bulunduunu inkr etmek, Kurn amel edilmez ve imdiye ok az ey syleyen bir nesne haline dntrmek olacaktr.

35

te tam da bu balamda, snnet, Kurnn umum-mcmel olarak zikr ettii ilkeleri ve ayrntlar muhafaza ederek, genileterek yahut daraltarak insan varoluu iin en hayrl yolu(snnet-srat mstaqm) beyn etmekte, hususlatrmakta ve tabir sahih ise soyut normun somutlamasnda ve teorinin hayat ile olan banda kpr makamnda ilev grmektedir. te bu hakikatin enfes bir soyutlamas olan Snnetin Kurn hkmediyor olmas ve fakat Kurnn snnete hkmedememesi,90 gerekliini bu dncede bulmaktadr. Zira, sabah namaznn iki, le namaznn drt, ikindinin drt, akamn ,yatsnn drt rekat farz olaca bilgisi(ki mkelleflerin bir gnde klmas gereken zarur rekat saysn bildirmektedir) Kurndan deil snnetten-hadisten renilmektedir. Fatiha sresini her rekatta okumayann namaznn olmayacan da Kurndan deil snnetten reniyoruz. Kurn bu konuda susmutur. Allah, Kurnda namaz kln() 91 demi 4,3,2,1 gibi rekat saylarn zikretmemi, namazda ne okuyacan, ellerini nereye balayacan, alnn ka defa yere koyacan, selam verip vermeyeceini, rkda ne syleyeceini belirtmemi ve bu konularda susmutur. Ayn ekilde, hrszlk yapanlarn cezalarnn ellerinin kesilmesi( ) olduunu syleyen92 Allah, Kurnda sakz alanlarn, yarm ekmek dner alanlarn ellerinin kesilmeyeceini sylememitir. imdi, Allah Kurnda her eyi lafz lafz-kelime kelime yazmayp da umumen zikretti diye Reslden gelen hadislerin Kurnda olmayan ve slma da aykr olan eyler getirdiini syleme samal ilm bir ey midir? Kurnda hibir eyi eksik brakmadk yetini93 cmbzlayarak kendisine slogan yapan Sadece Kurn sapknl, ne yazk ki, 1 rekatlk fatihasz namazlar(!), bardak alanlarn ellerinin kesilmesini salk vermektedir. En azndan bunlar yapanlar knamamay tercih etmektedir. Bu ise, tarihi,itima dzeni,Kurn hakk nda objektif akl yrtmeyi alt st eden bir yaklamdr. O nedenle, biz Snnetin Kurnn hkmlerini hayata geiren bir yarg gibi pratik bir ilev stlendiini ve Kurna kad olduunu sylyoruz. Namaz kln( ) diyen Allahn bu hkmn icra eden yarg makamnda olan Resl namaz nasl klacamz bize gstermitir. Bundan sonra biz kafamza-hevamza gre deil, artk Resle gre namaz klmak zorundayz demektir. Bu hem itikad hem de amel bir mevzudur ve kiinin iman-kfr ararasnda gidip gelme sebebidir. Ancak, grlmektedir ki sadece Kurn sylemi yeni bir sapknlktr ve ilimden te hisse, delilden te aalk kompleksi refleksleriyle gelitirilmi retoriklere dayanmaktadr. Allahtan afiyet dileriz. ______________________ )
90: mam Darim(.255/), es Snen, Mukaddime, 587 ( 91: Rum,31 92: Maide,38 93: Enm,38

36

Bu noktada, sahih hadislerin, hem itikatta hem de amelde, her Mslman iin delil olduu ve balayc seviyede durduu beyn edilmelidir. Szn ontolojisi ve usl bunu iaret etmektedir. Sadece ve sadece, Kurn merkezli- Snnet merkezli bir din tasavvuru slm olma vasfn haiz olabilir. Snneti Kurna yarg-kad yapmadan, ihtilaflarda Resl hakem klmadan iman etmek de slih amel ilemek de mmkn gzkmemektedir. FIKH- SZ LKS VE HTLAFLAR HUKUKU RNEKLER Fkh, geni anlamyla hazr bir bilgi ile gizli-saklanan bilgiye ulamak manasna gelmektedir,ki ilim kavramndan daha zeldir.( : ) 94 Allah kime hayr dilerse, onu dinde fakh klar95 hadsi iaret etmektedir ve selef de buyurmutur ki fkh, anlayl olmak, mevcut bi lgilerle henz benlie erimemi ve fakat var olan ve kef edilmeyi bekleyen hllerebilgilere erime kapasitesi-yeteneidir. Daha teknik-stlah ekilde de, amele taalluk eden din problemlerin-olaylarn hkmn bilmek olarak tarif edilebilir.96 Kurn yetlerinin ve hadslerin delletleri, Mslmann dnyay ve olaylar anlamlandrrken ve itikad-sz ve amel gelitirirken merkez kabul etmesi gereken kaynaklardr. Hkm verirken, bir olayn iyi-kt,doru-yanl vs. olduunu sylerken, amel ederken, hasl aleyhine ve lehine olan tm hukuk ilemlerde merkez almas gereken kaynak yet ve hads olduuna gre, fkh da bunlar pratik olarak kullanmann aleti olduuna gre; Mslman, fkh-nakil ilikisini yaamn her nnda hisseden, varolu hikyesini dnen, karlat her olaya yet ve hadis merkezinde tepki veren, ilim-iman-amel merkezinde slm dairesinde arz- endam eden bir ahsiyet olmak durumundadr. a)man esaslar belirleyen ve itikad doruluu Kurn ile birlikte gerekletiren Snnet ( ) man, sz ve ameldir. Artar ve eksilir.

: :

Bize Ubeydullah b. Ms tahds edip yle dedi: Bize Hanzala b. Eb Sufyn, krime b. Hlid'den, o da bn mer'den haber verdi: bn mer yle demitir: Raslullah yle buyurdu:

( )
slm be ey zerine bina edilmitir: Allah'tan baka ilh olmadna ve Muhammed'in Allah'n Rasl' olduuna ehdet etmek, namaz klmak, zekt vermek, hacc etmek, ramazn orucunu tutmak.97 ______________________
94: Rab el sfehn(.502), el Mfredat f aribul Kurn, Tahkk: Muhammed Halil tani, Darl Marife, Beyrut, 2010, s.385 95: (

) bn Mace(.273), es Snen, Mukaddime, 220

96: Mecelle-i Ahkm- Adliyye, madde 1 97: mam Buhar, el Cmius Sahh, Kitbul man, II, 8

37

Reslullah(.10)
bn mer(.73) krime b. Halid Hanzala b. Eb Sfyan(.151) Ubeydullah b. Musa(.219) mam Buhar(.256), el Cmius Sahih,8 Sad b. Ubeyde es Slem Sad b. Tark(.140) Yahya b. Zekeriye(.183=sik ve mutkin) Sehl b. Osman(.235) mam Mslim(.261), el Cmius Sahih,17-23-177

Habib b. Eb Sabit(.119) Suayr et Teym Sfyan b. Uveyne(.198) Muhamemd b. Yahya bn Eb mer(.243) mam Tirmiz(.279),es Snen,2609-2551

slm be ey zerine bina edilmitir hadisi, ayrca bn Hibbann sahihinde, bn Huzeymenin sahihinde, Ahmed b. Hanbelin msnedinde, Humeydnin msnedinde ve bir ok hadis eserinde gemektedir. Bu hadisin nemi, slm anlay ve dinin temelleri meselesinde bize byk bir delil oluu ile olmaktadr. slm olmann, mslman olarak isimlenmenin asgar art olan 1) Allahtan baka ) ilah olmadna Hz.Muhammedin Allah elisi olduuna gryormu gibi( iman etmek-sz ve fiilde bu gereklii yaamak 2) Gnde be vakit namaz klmak 3) Zekt vermek 4) Hacca gitmek 5) Ramazan orucu tutmak , varoluun hakikate teslim olmas iin gerekli temel artlardr. Kurn kerimde slm olmann mezkr hadisteki gibi soyutlanmad ve bu aklkta zikr edilmedii sarf - nazar edilmezse, Resln slm olmak hakknda ve slmn temelleri meselesinde, iman(ehadet) Allaha iman etmek(fiillerde ve szlerde ilah olarak Onun raz olduu ve sevdii formlara-zlere gre asgar bir yaam srmek) ve Allah elisi olan Hz.Muhammedin getirdii eylere umumen ve hususen batlanmak ile kaytlamas ve bundan sonra namaz-zekat-hacc ve oru gibi asgar amellerin zhir olduu sahnelere deinmesi slmn yapsal deerini bizlere gstermektedir. Bu hadislerin Kurnn zikr ettii slm98 erh ettii sylenebilir. ______________________

;) l-i mran,85(;) Maide,3( ;) Enam,125( ; ) Zmer,22; Saf,7 vs. Muhammed Fuad Abdlbaki, el Mu'cem'l
98: l-i mran,19 ( Mfehres Li Elfzi'l Kur'ni'l Kerm, Dru'l Ma'rife ,Beyrut,2009, s.114

38

Kurnda mcmel olarak slm olarak isimlenen ve teslim olmak manasna gelen Allah sz(), Allah elisi tarafndan iman-ehadet ve asgar ameller ile erh edilmi ve kaytlanmtr. Bu, Resln Kurnn mfessiri ve arihi olduunu gstermekte ve bizler iin hakikat yolunda menar makamnda bulunduunu gstermektedir. b)Kadere iman merkezinde Snnete pislik atan zihniyetler Bize Msedded b. Mserhed tahdis etti ve dedi ki: bize smail b. brahim tahdis etti, bize Eb Hayyan et Teym haber verdi, Eb Zuradan o da Eb Hureyreden: Bir gn Raslullah meydanda oturuyordu. Yanna bir adam geldi ve iman nedir?( ) diye sordu. Raslullah yle syledi: ( ) man, Allaha iman etmen, meleklere iman etmen, Allaha kavuacana iman etmen, Allahn resllerine iman etmen ve dirilie(baas) iman etmendir.99

Bana Eb Hayseme Zheyr b. Harb rivayet etti (Dedi ki): Vek' Kehmes'den o da Abdullah b. Breyde'den o da Yahya b. Ya'mer'den naklen rivayet etti. Yine bize Ubeydullah b. Muz el-Anber rivayet etti. Bu hadis onundur. (Dedi ki): Bize babam rivayet etti. (Dedi ki): Bize Kehmes, bni Breyde'den o da Yahya b. Ymer'den naklen rivayet eyledi. Yahya yle demi: Bir gn Reslullahn yannda bulunduumuz bir srada anden yanmza, elbisesi bembeyaz, sa simsiyah bir zt kageldi. zerinde yolculuk eseri grlmyor; bizden de kendisini kimse tanmyordu. Doruca gidip Reslun yanna sokuldu ve dizlerini onun dizlerine dayad. Ellerini de uyluklar zerine koydu.() Ve sordu: bana imandan haber ver?( ) Reslullah: Allah'a, Allah'n meleklerine, kitablarna, resullerine ve hiret gnne inanman, bir de kadere; hayrna ve errine inanmandr dedi. ( ) 100 Kurn kerimde bir ok yette geen kader101 meselesinin imandan oluu baz insanlarn kfre bulamasnda bir vesile olmutur ve sadece Kurn yahut daha ok-en ok Kurn diyerek subjektif istidlaller ile Allah szn dier szler ile bilhassa Resl szleri ile yartran ve attran cahiller, hadis malzemesine ve temiz selefe ilm(!) pislik-dk atmaya yeltenmilerdir. ______________________
99: mam Buhar, el Cmius Sahh, Kitbul man, 37-50 100: mam Mslim, el Cmius Sahh, Kitbul man,1,102 101: Kamer,49; Fecr,16; Talak,7; Hicr,21; Taha,40; r,27; Fussilet,10; Enm,91; Furkan,2; Vaka,60 (bknz: http://ilimtaliblisi.blogspot.com/2013/06/kader-rivayetlerinin-degerlendirilmesi.html)

39

Kadere iman meselesinde delil olan hadislerin isnad emalar: Reslullah(.10)

Eb Hureyre(.57=sahbdir ve adildir-siqadr) Eb Zura(siqadr-) 102 Eb Hayyan et Teym(.145=siqadr)103 smail b. brahim(.193=siqadr)104 Msedded b. Mserhed (.228=hafz,siqadr)105 mam Buhr(.256), el Cmius Sahih,Kitbul man,50

mer b. el Hattab(.23=sahbdir,adaleti tamdr.) Abdullah b. mer(.73=sahbdir, adaleti tamdr.) Yahya b. Yamer(.89=siqadr)106 Abdullah b. Bureyde(.115=siqadr)107 Kehmes(.149=siqadr.)108 Vek b. el Cerrah(.193=siqadr.)109 Eb Hayseme Zheyr b. Harb(.234=siqadr)110 mam Mslim(.261),el Cmius Sahih,Kitbul man,1,102

______________________
102: Yahya b. Man, Abdurrahman b. Yusuf b. Hara, bn Hibban gibi rical limleri-hadis mnekkitleri kendisine siqa-gvenilir demitir. 103: Sfyan es Sevr, Ahmed b. Hanbel, bn Hibban, Zeheb,Yahya b. Main ve mam Mslim gibi limler kendisine siqa demitir. 104: bn Hacer, Zeheb, Eb Davud, bn Hibban gibi limler kendisine siqa demitir. 105: bn Hibban,Ahmed b. Hanbel, Zeheb, Darekutni, Yahya b. Main kendisine siqa demitir. 106: bn Hacer(.852), Takribu't Tehzibde; Darekutni(.385), Sahihde siqa olduunu sylemitir. 107: bn Hibban(.354),es Sikatta; Zeheb(.748) el Kifte; bn Hacer(.852) Takribut Tehzibte ve Yahya b. Main siqa olduunu sylemitir. 108: Yahya b. Main, bn Hacer(Takribu't Tehzibde) ve Darekutni(es Snende) siqa olduunu sylemitir. 109: bn Hibban es Sikat adl eserinde mutkin ve siqa olduunu sylemitir. 110: bn Hacer, Takribu't Tehzibde siqa olduunu sylemitir. bn Hibban es Sikatta mutkin olduunu sylemitir.

40

Grld gibi, metnen ve senedin sapasalam-kap gibi olan Cibrl hadisi, iman esaslarn Allaha(isim-sfatlarn vs.), meleklere(cinsiyetsiz olduklarna,kanatlar olduuna vs.), kitaplarna(indirilen tm kitaplara!), resllere ve ahiret gnne ve ahiret gnnde Allaha hesab verileceine, kadere iman olarak belirlemitir. Kurnda Allaha, neblere, meleklere, kitaplara ve ahiret gnne eklinde zikr edilen iman111, Resl tarafndan slm ile birlikte zikr edilerek ve Allaha kavumak-hesap merkezinde ve hereyin ilh bir l ile olduunu iaret eden kader merkezinde kaytlanmtr. Varoluun gayesi, kulluk olduuna gre112; iman, inanlmas gereken eyleri kalben dorulayp- dil ile sze getirip, amellere dkmektir.113 O hlde, bu hadisteki esaslar umum bir ereve izmektedir. rnein Allaha iman derken Allahn isimlerine ve sfatlarna iman etmen, Ondan noksan sfatlar tenzih etmek vs. unsurlar da zmn olarak iaret edilmektedir. Yoksa, ben Allaha iman ettim deyip de evleneceim kz Allah bilmez(el lim sfatnde ilhadlik114=) diyenlerin Allaha gerekten iman ettiini syleyecek deiliz. rnein namazn imandan olduu() , hynn-utanma duygusunun imandan olduu() , cihadn imandan olduu( )115 gerei iman esaslarna aykr deil, bilakis iman esaslarnn almlardr-delletleridir. Allah szn her szn stne koymak iddias ile yola kan ve kadere imann siyas ve kelm sebeplerle rivayetlere sokulduunu iddia eden ve kadere iman hadisinin bandan ok yol kazas getiini vehm ederek116 zikrettiimiz hakikatlere kr kalmakta inat eden ve kadere iman iman esaslarndan saymayan ilhd zihniyet msveddelerinden birinin u szleri gerekten ibret vericidir: ______________________ ( ) Bakara,177; ( )Bakara,285; ( ) Nisa,136
111: 112: Zariyat,56 113: mam Buharye selm olsun. ( eksilir. (el Cmius Sahih, Kitbul man,1) 114: Araf,180 115: mam Buhar(.256), el Cmius Sahih, Kitbul man,15-26-30 116: Mustafa slamolu, Hasan el Basrnin Kader Risalesi ve erhi, Dn Yaynclk, stanbul, 2012, s.73

) man, sz ve ameldir. Artar ve

41

[ Hemen belirtelim: Hadis edebiyatnn en sahihi kabul edilen Buharide(v.256/869) kader ile imanyan
yana anan, kadere iman bir iman esas olarak vaz eden bir tek hadis yer almaz. Buhari, nl Cibril Hadisine-sorunlu da olsa- yer verir.(man,47) Orada 5 iman esas saylr, kadere iman maddesi yer almaz. Bu hadisin tm rivayetlerini karlatrdmzda, hadisin bandan ok yol kazas getiini anlyoruz. Cibril Hadisi olarak yola kan rivayetin bandan o kadar i gemitir ki, yolun banda tek iken, yolun sonunda srat- mstakimden karak onlarca farkl rivayete dnmtr. () Gelelim Mslime(v.261/874) () Kuranda olmayan kadere iman ilavesi buraya eklenivermitir. () Kurana aykr olan bu rivayetin sadece metni deil, senedi de problemlidir. Kadere iman ilaveli rivayetin en gls Hz.mer-bn mer- Yahya b. Yamer- Abdullah b. Bureyde zinciri olarak gzkmektedir. bn Hanbel bu sonuncu ismi gvenilmez bulur. (Tehzib,V,158) Soru u: manmz Buhariye gre mi, Mslime gre mi tanzim edelim? () Bu konuda en sahih hadis nvanna sahip olan Cibril Hadisi dahi,tm tevatr iddialarna ramen, haber-i vahiddir ve zan ifade eder. Eer bir tevatrden sz edilecekse, bu tevatr bu hadisin rivayetlerinin birbiriyle olan elikisidir. Kurnda yer almayan bir iman esas, hibir hadisle i mana idhal edilemez. ]117

Her imkn bulduu nda hadis edebiyatna ve sahih rivayetleri hadislere atmakta mtehassslaan, Kurna arz metodu dedii subjektif-znel faaliyet ile binlerce hadisi p edebilecek cretkrl gsteren bir hakikat dmannn u szleri gerekten ibret vericidir. Sahih sze pislik atmak iin phe ile akllara hitab eden bu zihin, yukarda isnad emasn verdiimiz ve tm ravileri siqa-adil,zapt tam olan hadisin bandan ok yol kazas getiini iddia etmekte ve Resl sznn srat- mstaqimden ktn vehm etmektedir. Mustafa slamolu, metin tenkidini eytan bir ekilde yaparak Kurna aykrlk ile itham ettii bu hadisi, cehaleti ile isnad tenkidine de tabi tutmaya almtr. Mustafa slamolu, Abdullah b. Bureydenin(.115) adaletine ve zaptna iftira atm ve az yorumlar ile imana dair meselelerde ilimsizce ahkm dermeyan etmitir. bn Hibban(.354),es Sikatta; Zeheb(.748) el Kifte; bn Hacer(.852) Takribut Tehzibte ve bn Eb Hatim(.327) Cerh ve Tadilde,Mizz(.742) Tehbizul Kemlde( )siqa olduunu sylemitir.Ancak Mustafa slamolu, utanmadan ve iine geldii iin muhaddisler tarafndan az(kabul edilmez) addedilen bir krnt118 ile mam Mslimin senedine pislik atmaktadr. ______________________
117: Mustafa slamolu, Hasan el Basrnin Kader Risalesi ve erhi, Dn Yaynclk, stanbul, 2012, s.105-106-107 118: Mizz(.742), Tehzibul Keml, 14,3179 (

42

mer b. el Hattab(.23=sahbdir,adaleti tamdr.) Abdullah b. mer(.73=sahbdir, adaleti tamdr.) Yahya b. Yamer(.89=siqadr) Abdullah b. Bureyde(.115=siqadr) Kehmes(.149=siqadr.) Vek b. el Cerrah(.193=siqadr.) Eb Hayseme Zheyr b. Harb(.234=siqadr) mam Mslim(.261),el Cmius Sahih,Kitbul man,1,102

Bu ekliyle, kap gibi olan senedi ve Kurn ile zerre atmayan metni ile elimizde duran sahh sz siyas ve kelmi sebeplerle rivayetlere soktular deme kstahlndan ve kfrnden Allaha snrz. c)Zamana uyum salayarak ii bo Kurnlik sylemiyle umursamamak ve fkhta dallet zerine Snneti

Modern Mslman kiiliin byk illetlerinden-hastlklarndan birisi gelen(Kurn-Snnet btnl)ek merkezinde dnmemesi ve fakat kendisiniszlerini-fiillerini srekli Kurna ve slma nisbet etmesidir. Demos-halk merkezli sylemleri slm ile merulatrmak uruna yet ve hads tahrife konu olmakta ve cihat retorikleriyle Kurnn mesaj ve Snnetin kadl bilerek veya bilmeyerek aalanmaktadr. Bir hakikatin Allah sznde(Kurnda) lafz olarak gememesini o hakikati inkr etmekte yeterli gren zihniyet, Snnet-hadis metinlerindeki nakilleri umursamamakta ve zamann lleri ile bir slm tasavvuru oluturmaktadr. Her cemaatin, tarikatn, grubun kendi usl ve ne geirdii kaynaklar olduundan, slm tam bir ihtilaflar dini hline dnmektedir. Bu mezhebe gre haram, u mezbehe gre snnet, Nurculara gre iman, seleflere gre kfr vs. hkmlerin havada uutuu ve her naslsa herkesin kendisini Kurn ve Snnet ile merulatrmaya alt bir sahnede olan Modern Mslmanlar, nikhtan miras hukukuna Allahn sfatlarndan Snnetin balayclna iman esaslarndan ricalul aybe kadar bir ok meselede derin bir ihtilaf iinde raks etmektedir. Biz bu tehlikeli raksn dalgasndan Kurn ve Snnetin ilm-delilli tefsri-erhi ve sahbenin anlay(fehm) merkezinde hareket ettiimizde kabileceimize inanyoruz. Varoluun hareketlerinin doruluu iin nakl-akl bir delil(burhn) olmas gerektii hakikati119 unutulduu ve az-ok pratie dklmedii her itikad-kavl-fiil durum, bizi ihtilafn merkezine brakacaktr diye dnyoruz. ______________________
119: Bakara,111 (

43

Uydurma szlerin Resl sz olarak ortala salmas, ( ) hadisine direkt muhalefet olaca iin slm tasavvuru merkezinde epistemolojik karanlklarn sebebidir. Velev ki uydurulan sz, nefse ho-akla cazip gelen bir sz olsun! rnek olsun (= vatan sevgisi imandandr) diye Resle atf edilen sz, muhaddisler indinde uydurma-senetsiz,epistemolojik olarak Resle nisbetine imkn olmayan bir sz iken120 milliyeti baz gruplar bu sz Resle atfederek fiillerini-szlerini merulatrmak istemilerdir.121 Dier yandan cahillerin ou hadisleri umursamam, renmemi, tertemiz sahifeleri(Kurn)122 ve Kurnn yargc olan Snneti123 deil cemaatinin ve tarikatnn kaynaklarn,lim dedii zatlar,dnyev bilgileri vs. ncelemitir. Bu ise, herkesin kendisini Mslman olarak tesmiye etmesine ramen Mslmanlarn ihtilafna kanlmaz olarak davetiye kartmtr. Nasl kartmasn ki? Kurn vahy olarak gren ve Snnete vahy demeyen gruplar km ve Kurn merkezli olmak slogan ile szleri subjektif bir ekilde tenkde tabi tutarak ihtilaf daha da arttrmlardr. 124 Siyas pragmatizmler uruna parac yet okumalar bayraklatrlm(barts rnei) ancak farz olan sakal brakmak125 Mslman erkeklerin gndemine gelmemitir. Modernleen Mslmanlar Cemil Meri gibi bir adam okuduklar kadar mam Buharyi okumamlardr. ___________________
120: mam Saan(. 650/1252), Mevduatus Saan, 81; Muhammed Nsuruddn Elbn, Silsiletl ehdisid daife vel mevda, Beyrut, 1374, 36 121: Trk milliyetileri Vatan sevgisi imandandr hadisinin ifade ettii manann tecellisini yreklerinde duymaktadr diyen Trk rklar iin bknz: (http://mhp.org.tr/htmldocs/mhp/2830/mhp/Milliyetci_Hareket_Partisi_Genel_Baskan_Yardimcisi__ _Gaziantep_Milletvekili_Sayin_Prof_Dr_E_Semih_Yalcin__in__25_Mayis__t.html) Benzer ekilde mill marlarnda Krt rkl yaparak me rolley Mdya u Keyxusrewn; dnman, aynman her nitiman / Biz ki Medya ve Keyhusrevin ocuklaryz; nancmz, yolumuz hep vatanmzdr(dn-imandan gelir vatan sevgisi!) diyenler iin bknz: (http://tr.wikipedia.org/wiki/Ey_Rekip) 122: Beyyine,2

)
123: mam Darim(.255),es Snen,Mukaddime,587 ( 124: Mehmet Said Hatibolu, Hz.Peygamber ve Kuran D Vahiy, Otto Yaynlar, Ankara,2012, s.10-63-163 ; Mehmet Said Hatibolu,Kltrel Mirasmz Tenkid Zarureti, Otto Yaynlar, Ankara,2012, s.137-145; Mehmet Said Hatibolu, Hilafetin Kureyilii, Kitbiyt, Ankara, 2005 ; Mustafa slamolu, Hasan el Basrnin Kader Risalesi ve erhi, Dn Yaynclk, stanbul, 2012, s.110;lhami Gler, Allahn Ahlkilii Sorunu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2007,s.101-102106; Mehmet Azimli, Tarih Okumalar, Aratrma Yaynlar, Ankara,2013, s.47-50; Fatih Orum, Kurn Anlama Usl, Sleymaniye Vakf Yaynlar, stanbul,2013, s.19 125: ( ) mam Tirmiz(.279), es Snen, Kitbul Edeb,2763; mam Mslim(.261),el Cmius Sahih, 260-385 ; Ahmed b. Hanbel(.241),el Msned, 4640-4515; el Hatib el Badad(.463), Tarihu Badad, 260-606

44

KLASKLER ESERLERDEK NASHAT KIYMIKLARI a)am ehlinden Abbd b. Abbd el Havvsn126 Rislesi( ) 127 Abbd b. Abbd el Havvstan Abdulmelik b. Sleyman Eb Abdurrahman el Antak(.145) mam Darim(.255) Bize Abdulmelik b. Sleyman Eb Abdurrahman el Antak(.145), Abbd b. Abbd el Havvstan haber verdi ki, o yle demitir: Kafanz-aklnz altrn. nk akl nimettir. () () Niceleri vardr, kalbini Reslullahn ashabnn dnda bir takm adamlar batac etmesine sebep olan yeniliklerle(bidat) megul emti veya doru yolu gstermeyi sadece, Reslullahn ashabndan olmayan adamlarda grd, sapkl da onlar terk etmekte zannettii iin kalbini megul etmi, kiisel fikirleriyle yetinmitir.(sahbeler gibi olmay tercih etmemi, tekilerin fikirlerine uymutur!)[ ] Bu fikirde olanlarn iddia ettikleri udur, (batac ettikleri kiiler) iddialarn Kurndan almtr.() Halbuki o, Kurandan ayrlmaya armaktadr! Acaba ondan ve taraftarlarndan nce, Kur'an'n; muhkemiyle amel eden, mtebihine inanan ve onun hakknda en aikar yolun ortasnda giden takipiler yok muydu?[Ne diye sahbe-selef varken, yenilik kartanlarn Kurndan aldk iddialarna kanyorsun!] [ ]

___________________
126:bn Hacer(.852), Takribte siqa-saduk olduunu sylemitir. 127: mam Darim(.255),es Snen,Mukaddime,649

45

Kur'n, Reslullahn imamyd. Reslullah da sahbelerin imamyd. Sahbeler de, kendilerinden sonrakilerin imamlaryd. Onlar ki, eitli beldelerde marf olan, kendisine biat edilen, aralarnda baz ufak tartmalar olsada nefislerine uyan yenilikileri(bidatileri) redddetmek meselesinde birleen insanlard. Benliklerinin arzularna uyanlara gelince, subjektif-kiisel grleriyle adaletli yoldan sapm, srat- mstakimden uzak farkl farkl yollara girerek bocalam, batac ettikleri nderler onlar sapkn, ssz ve uzak llere srklemitir. Onlar (sefil bidatiler) da, metodlarda ve grntlerde daha da farkllaarak sapklkta uzmanlamlardr. eytan onlara ne zaman bir bidat karttysa, onlar eski bidatlerini terk edip yenilerine getiler,tabir sahih ise bidatler arasnda raks ettiler. nk onlar gemiin peine dmediler. Ktlkleri terk eden muhacire de uymadlar.

]
[

Hz. mer'den nakledildi ki, O Ziyd'a yle sylemitir: "Biliyor musun, slm' ne ykar? Alimin hatas , mnafklarn Kur'an arasallatrarak verdikleri mcdele, ve insanlar saptran imamlar-din nderler! Allah'tan korkun! Kurn okuyan adamlar ile ve cami cemaati arasnda zuhr eden gybet, dedikodu, iki yzl ve iki dilli olmak gibi eylerden saknn! Nitekim nakledilmitir ki, bu dnyada iki yzl olan, Cehennemde de iki yzl olacaktr. "

]
[

() Kurn kendisiyle konuulmadka sizinle konumaz! Snnet ise, kendisiyle amel etmediiniz srece hibir ie yaramaz! Hele hele lim(diye bilinen adam!) susup kesine ekilince, zuhr eden kt eyleri reddetmeyince ve terkedilen iyi eylerin yaplmasn emretmeyince(emri bil maruf nehyi anil mnker),cahil nasl rensin(hakikati)? [

46

Oysa Allah, kendilerine kitap verilenlere "Onu insanlara mutlaka aklayacaklar, onu gizlemeyecekler diye sz almt."( =l-i mran,187) Allah'tan korkun! nk sizler, gnahlardan kaanlarn azald, hunun yok olduu, ilmi ise onu bozanlarn rendii bir zamandasnz. lmi bozan ilim sahipleri ki, ilmi mehur olmak iin tahsil ettiler, ilmi yok etmekle mehr olmay ise kerih grdler. Bu gerekelerle ilim meselesinde, ilerine soktuklar hatalardan dolay, benliklerinin pis arzusuyla konutular ve szckleri gerekle ilgili yapmadklar eylerden btlla ilgili amellerine dndrdler. Onlar yle insanlardr ki, onlarn gnhlar, balanmayacak gnhlar gibidir, kusurlar i'tiraf edilmeyecek kusurlardr. Yol gsterdii iddia edilen kimse sapn teki olunca, yol gsterici arayan kii doru yolu nasl bulsun? O sapklar dnyaya muhabbet beslediler, ama halkn makamn beenmediler! Bu yzden yaayta halka kartlar, szleri ile halktan ayrldlar. Kendilerini yaptklarn amellerle deil, pis dillerindeki szckler-laflar ile savundular. Ama, bizim o eylerle alakamz yoktur trnde dedikleri eylerden kurtulamadlar , kendilerinin ait olduunu syledikleri hakikatlere de hi giremediler. Biz biliriz ki, hakikatiyle amel eden kimse, sussa da, gerei gsterir lisn- hliyle [

]
Allah, bir yette yle buyurmutur: Size verdiim eyi(vahyi) smsk tutun.(Bakara,93)Bu demektir ki, vahy ile amel edin-fiil olarak yaayn! Snnetten de, amel etmeksizin kelm etmekle yetinmek olmaz! Zira Snnet'i, kendisiyle amel etmeksizin benimsemek, ilmi yok etmekle beraber kelm ile yalan sylemekten baka bir ey deildir! Dinde ortaya kartlan yenilikleri(bidtleri) kendinizi avutmak yahut onlar ayplayp (toplum nezdinde) sslenmek iin ayplamayn! Neden mi? nk, bid'atlarn bozukluu sizin iyiliinizi hi artrmaz. Bid'atleri, bid'atlere kar azgnlk etmek iin de knamayn. nk azgnlk, kendi nefislerinizin bozukluundandr. Doktorun, hastalar iyiletirecek eylerle tedavi edip kendisini hasta etmesi uygun dmez. nk doktor hastaland zaman, hastalndan dolay hastalarla ilgilenemez hle gelir. nk doktor, hastalar tedaviye g yetirebilmek iin kendi salna da dikkat etmesi gerekir. Din kardelerinizde garipsediiniz eylerdeki hliniz, sizin bakasndan ziyade kendinize bakmanzdr(nefsinizi herkesten te nasihate muhta grmenizdir!), Rabbinize kar iyilikler yapmak, Mslmanlara kar da merhametli olmak gibi. Bundan sonra, bakalarnn kusurlarndan ziyade kendi kusurlarnzla alakadar olmanz, birbirinizden nasihat istemeniz ve bu nasihati size veren ve sizden nasihat kabul eden insanlar katnda deerli ve sevgili olmanz uygun der.

47

[ { }

]
Kt ii kendisine sslendirilip de onu gzel gren kimse, kt amelini gzel grmeyen, hakikati gren kimse gibi olur mu hi?( =Fatr,8) Yani, ak hakikat sizin iin delille ortaya kncaya kadar pheli eylerden imtina etmelisiniz! nk, bilmedii eye ilimsiz olarak dalan kimse gnahkrdr. Kim de Allah'a yardm ederse, Allah da ona yardm eder. Kur'an'a smsk sarln, ona uyun, Kurnn hayata geirilmesi iin imamlar olun! Kurn yolunda olan(sahbenin-limlerin) yolunda olun! ayet hahamlar ve rahipler, kitb uygulamak ve beyn etmekle dnyev makamlarnn gitmesinden, gnlk dnya saltanatlarnn devrilmesinden korkmasalard, kitb deitirmezlerdi! Kitb gizlemezlerdi! Ama onlar amelleri ile Allahn kitbna muhalefet ettiler. Muhalefet ettikleri iin halkn gznde makamlarnn tepe taklak olmasndan ve gnahlarnn ortaya kmasndan korktular ve amellerini merulatrmak iin hileli metodlar aradlar. Ve nihayet Allahn kitbn yorum ile deitirdiler.( ) Deitiremedikleri eyleri ise saklamak-gizlemek istediler. Sonra da makamlarn korumak iin kendi yaptklar gnahlar hakknda sustular, halklarylakalabalklaryla ho geinmek iin de toplumsal gnahlara seslerini kartmadlar. Oysa Allah, kendilerine Kitb verilenlerden; "Onu insanlara mutlaka aklayacaklar, onu gizlemeyecekler diye sz almt. (l-i mran,187) [ { }

] 128
___________________
128: mam Darim(.255), es Snen, Mukaddime, 649

48

RESLE MANIN SAHH SZ-HADS LE OLAN LKS Resl kelimesi, gnderilme ii ile alakal bir tesmiyeye iaret eder. Yamur gnderen Rab() , Allah-insan iletiimini diledii ekilde takdir ederek (insanlardan setii) eliler de gndermitir.() 130 Hicr 1434 senesinden Hz.Muhammede ilk inzal olan vahylerin indii topluma , zamanda yolculuk yapma imknn zorlayarak, gitmeyi hayal edersek, daha Kurnn byk bir ounluunun inmedii ve fakat bir ahsn(Hz.Muhammed) peygamberlik-Allah elilii iddias ile kendisine -be yet geldiini syledii bir sahne ile karlarz. Bu durumda iman edilmesi gereken asgar eyler mushaf ile deil Resln bizatihi kendisi ile kaytlanm durumdadr. Vahy inzal olurken, vahy-beer; risale/ilah mektup-resl ilikisi asla bir posta-postac ilikisi gibi olmamtr. Postac, postay amayan ve olduu gibi nakleden bir grevlidir.131 Oysa Hz.Muhammed, Allahn rislelerini(=haberleri,mektuplar vs.)132 tebli eden ve beyn eden, bizatihi yaayan ve aklayan, ilh mesaj hakknda gndeme gelen sorular Allah adna yantlayan ve en gzel rneklik133 makamnda bir beerdir. Getirdii sz mucizev olduu kadar hakikatin belgesidir. Vahyin ilk indii toplumsal vasatta yaayan bir X, ksa da olsa bir zaman biriminde, sadece ikra diye balayan vahiy parasna iman etmekle mkellef idi. Sz oalnca ve Allah kelmn inzal etmeye devam edince iman dairesi, o toplumun fertleri iin, bymeye balad. Ve nihayet, Fatiha sresi ile balayp Nas sresi ile biten, Hz.Muhammede Arapa olarak indirilmi ve bize tevatren gelen, yapraklardamushaflarda yazl Allah kelm olarak dnimizin kayna olan Kurna134 bir kelime dahi istisna yapmadan iman etmek gerekli oldu. Resl, daima Kurn ile birlikte alnmaldr. Kurn-Resl ilikisi, Allah sz-Allah elisi sz ilikisi demektir. Allaha iman eden bir kiinin Allah szne(Kurna) iman etmemesi, bir yet de olsa sz inkrn konusu yapmas aklen ve eran mmkn deildir. Ayn ekilde, Allah elisinin szn de (epistemolojik olarak sahih eii ulat mddete) inkr etmek, dinen-aklen doru deildir ve yer yer kfr sebebidir. ___________________
129: Enam,6 130: Mrselat,1 131: Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011, s.1940 132: Araf,62 133: Ahzab,21 134: Prof.Dr. Zekiyddn aban, slam Hukuk lminin Esaslar, ev: brahim Kfi Dnmez, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2010, s.51

49

Resle iman etmek, kuru bir kelmdan te, amel ile byk ba olan bir itikattr. Kurnn yetleri tarihe gmlmediine gre, Resle iman hl iman esasdr ve kyamete kadar iman esas olmaya devam edecektir. Resle imann gerei ve pratikte nasl bir deere taalluk ettii( kategorik olarak ehl-i hads ve ehl-i rey arasnda), umumen nass akla mukaddem klanlar ile akl nassa mukaddem klanlar arasnda ihtilafl bir mesele hline getirilmitir. Allahn gnderdii135 sz(vahyi) insanlara ulatran ve Allah szn,korunmu ve beyn edici sz ile(hikmet-snnet) insanlara beyyine makamnda136 ikame eden Resl, din tasavvurunun temel elerindendir. Resller gnderildikleri toplumdaki itikad algnn(demokratik=demos merkezli akmn) deitirilmesinde Allahn elilii sfatyla grevlendirilmi seilmilerdir. Resller bu yolda, atalarnn-geleneklerinin, rf ve adetlerinin bulunduu batl akm delil sanan kalabalklar ile mcadele etmilerdir. 137 Allah, Resllerine itaat edilmesini emretmitir.138 Tm anlamazlklarda Allahn szne ve o szn nakledicisi, rneklii olan Resl szne bavurmamz Kurnda farz klnmtr.( = Eer, herhangi bir eyde tartr-ekiir-anlamazlk yaarsanz, o eyi Allaha ve Resle gtrn! Eer Allaha ve ahiret gnne inanyorsanz Unutmayn ki, bu sizin iin hayrdr ve are-yorum bakmndan en gzelidir!)139 Tartlan meseleleri, hakknda ihtilaflar zuhr eden eyleri Allaha ve Resle gtrmek gerekmektedir.Peki bu nasl olacaktr? Allaha( ) yedi kat semay geip de mi gtreceiz? Yahut uzay gemisi ile ihtilafl-tarttmz meseleleri bir mektuba yazp atmosferden dar salp Allahn bu mektuplar kabul etmesini mi bekleyeceiz? Yahut bir eyi Allaha gtrmek bilimsel olarak mmkn deildir diye gtrmekten vaz m geeceiz? Ayn ekilde Resle gtrmek ne demektir? Saatlerce tarttmz, derin ihtilaflara dar olduumuz eyleri( )bir kada yazp da Hcre- Saadete gidip Resln kabrine mi gtreceiz? Yoksa Allaha ve Resle gtrmek( ) emrini umursamayp, akl deliller ve kiisel itihatlar ile mi meseleler bir sonuca balanacaktr? ___________________
135: Araf,62-68-93-144; Ahzab,39; Cin,23-28; Maide,67; l-i mran,144 vs. Muhammed Fuat Abdulbaki, el Mu'cem'l Mfehres li Elfzi'l Kur'ni'l Kerm, Dru'l Ma'rife ,Beyrut,2009, s.560-568 136: (

) Maide,32 )

137: brahim,10 ( 138: (

mran,53; ( 139: Nisa,59

) Allaha ve Resle itaat edin. Al-i mran,32 ; ( ) Al-i ) Allaha ve Resle itaat edin. Al-i mran,132

50

Nisa,59da emredilen () /Tartlan,anlamazlk oluan tm eyleri Allaha ve Resle gtrmek, slm limlerinin tamam tarafndan, Allahn szne(Kurna) ve yaarken soru sormak suretiyle Resle, vefat ettikten sonra elimizdeki Resl szne(Snnet-hadse) eklinde tefsr edilmitir.140 Yani ihtilaf edilen-deliller getirilip de atlan ve anlamazlk yaanlan eyleri-meseleleri, Kurna ve Snnete gtrmek, zerimize din-fkh-akl bir farziyettir. Akla,topluma,rflere,adetlere vs. deil, sadece ve sadece kitba ve snnete gtrmek, her ite-her itikadda-her amelde hukuka uygunluk lsnn Kurn+Snnet olduunu gstermektedir. Sadece Kurn deil, sadece Snnet deil, hem Kurn hem Snnet (= Mnafklara, Allahn indirdiine (Kurna) ve Resle gelin dendii zaman, onlarn senden bsbtn uzaklatklarn grrsn.)141 yeti de, gidilecek kaynan vahy(Allah sz ve Resl sz) olmas gerektiine iaret etmektedir. Dikkat edilirse, sadece Allah deil, ( ) Allahn resl de kaynaktr. Bu yetler, hicr 1434 ylnda yaayan bizlere her itikad-her sz ve her amelde, 6236 yetlik mushaf-Kurn(Allah sz ) ve hadis metinlerinde muhafaza edilmi(korunmu!) Resl szleri merkezinde hareket etmek,sz sylemek,inan gelitirmek zorunda olduumuzu gstermektedir. te, Kurnn iman etmemizi istedii Resl-eli, tarihe gmlm bir ahsiyet olmad iin, hl szleri ile gidilmesi gereken iki kaynaktan biri olarak din tasavvurumuzun temelinde yer almaktadr. Hadsler, indirilen hikmetin142 cisimlemi halleri olduu iin, gitmemiz gereken kaynaktr. Kurn ise akl ile, kiisel grler ile, yani bilgisizce(ilimsizce-hadissizce) tefsr edilmemelidir.143 Unutulmamaldr ki, Kurn indirildii gnden itibaren sahbe tarafndan asla Reslsz bir ekilde anlama faaliyetine nesne edilmemitir. Hatta, o kadar ki, selef, Snneti inkr kfr grm144 ve Snneti (kanunlar uygulayan hkim gibi) Kurnn hkmlerini hayata geiren-uygulayan bir kad olarak alglam ve Snnetin Kurna hkmedici olduunu145 sylemitir. ___________________

) mam Kurtub(.671), el Cmiu l Ahkmil Kurn, V,300 ; ( : " : . : - - : " ) mam Taber(.310), Cmiu'l Beyan an Te'vlil
140: ( Kurn,3,30 141: Nisa,61 142: Nisa,113 (

143: mam Tirmiz(.279),es Snen, Kitbut Tefsr,1,2950 (Kim Kurn ayetleri hakknda kast olarak bilgisizce konuur ve hkm verirse Cehennemdeki yerine hazr olsun. =

)
144:(

) mam Darim(.255),es Snen, Mukaddime,589 ] mam Darim(.255),es Snen, Mukaddime,587

145: [

51

Bu szler sylenirken, selefin elbette ki Snneti vahy olarak( ) 146 grdn sarf- nazar etmemeliyiz. Bunun aksini sylemek sahh gelenei umursamamak, Kurnn hkmlerini iptal etmek ve tarihe gmmek, fkhta subjektiflie kap aralamak ve hukuk gvenlii olmayan bir din tasavvuruna sahip olmaktr. Kurn gibi Allah tarafndan hem lafzen hem manen korunan 6236 yetlik metin hi kuku yok ki, Allahn szdr. Kurn gibi olmasa da, Allah tarafndan korunanan hikmet-snnet ve sahh hadisler de Resl sz olmalar hasebiyle, Resle itaatin Allaha itaat olduu147 itikadnda olan Mslmanlar iin delildir. Tevhd, Allahtan gayr ilahlar(kendisine ibadet edilen varlklar) red etmek ve hayatn merkezine Allahn ulhiyetini ve rubbiyetini koymak ve merkeze koyulan o ilahtan(Allahtan) her trl noksan sfat tenzih etmek ve isimlerinde ve sfatlarnda onu birlemek ve fiillerde-szlerde-itikatta Allahn raz olduu eyleri yapmaya-sylemeye-inanmaya asgar bir aba gstererek Onun elisinin szlerini kitb anlarken ncelemek ile pratie dklen bir itikattr.( )148 Tevhdin yaanmas, sadece ve sadece Kurn+Snnet lsne uygun itikat -szamel ile mmkndr. Kurn ve Snnet lsne vurulduunda elimizde kalan(dalp giden-muhaliflik vasfn tayan) her beer sz, her tarikat reisi sz, her filozof sz, her atasz merduttur. Allaha iman etmek, sz merkezinde Kurnna; Resle iman etmek ise getirdii vahye(Kurna ve Snnete-szlerefiillere) kalben ve lisnen batlanarak bu teoriyi ameller ile pratie geirmekle hakik bir iman vasfn haizdir.

___________________
146: mam Darim(.255), es Snen, Mukaddime, 588 147: Nisa,80; Maide,92;Nur,47 148: Muhammd,19 (

;) Fetih,29 ( )

52

SONU() Selef, bilmiyorum demek ilmin yarsdr149 demitir. Varoluum, sz ilmini hayatlm yolunda temyiz kudretini haiz olduu ndan beri az ok tetkik etmeye almaktadr. Herkes bildiinin limidir mottosuyla ve bilmediklerimi de renmek gayesine matuf bir ekilde girmi olduum hadis ilmi, bana hakikatin menarnn sz olduunu gstermitir.Hata etmisem bu eytan bir eydir, doruyu sylemisem ise, bu Allahtandr, benden deildir. L ilme len hakikatini gerekten hisseden benliim, sz ile ameli buluturarak Allahn raz olduu kullardan olmak istemektedir. Kavl dularn da ziyadesinde fiil dulara batlanmak isteyen benliimin tek gayesi Allaha kulluktur. Her itikad,her sz ve her amel, asgar eikte, Onun raz olduu-sevdii ekilde olmaldr itikad(tevhd) hayatmn mnsnn zdr. Bu yazm, Allaha vgler edeyim ki, (imdilik) tamam oldu, syleneceklerin belki de ok az sylendi, ama nefsim mutmain oldu. almam seleflerime, bn Hacere, mam Buharye, Yahya b. Maine, Abbd b. Abbd el Havvsa, ismini zikret(e)mediimlerden szn peine den tm Mslman benliklere; bana bir dost olan geceye, bana batl gsteren ehrime(Bursaya), hakikat ile batl orba yapan stanbula, hadis okurken sakallarm eken 8 yandaki kuzenime, kendisiyle ihtilaflar edip eyi kitba ve snnete gtrmeye abaladm dostlarma, ilim yolunda kendisin(/i-e) arptm bidatilere, cahillere, namuslu kadnlara, Allah yolunda olan dedelere, anneaenneciime selm ederek tmam ediyorum. ___________________
149: (

) mam Darim(.255), es Snen, 180

53

KAYNAKA
KTAPLAR

Kurn- Kerim mam Kurtub(.671), el Cmiu l Ahkmil Kurn mam Taber(.310), Cmiu'l Beyan an Te'vlil Kurn Rab el sfahan(.502), Mfredt, ev: Prof.Dr. Abdlbaki GneYrd.Do.Dr. Mehmet Yolcu, ra Yaynclk, stanbul,2012 Rab el sfahan(.502), el Mfredt f Garibl Kurn, Tahkk: Muhammed Halil tani, Darl Marife, Beyrut, 2010 Muhammed Fuad Abdlbaki, el Mu'cem'l Mfehres Li Elfzi'l Kur'ni'l Kerm, Dru'l Ma'rife ,Beyrut,2009 Hemmam b. Mnebbih,es Sahifets Sadk mam Malik, el Muvatta mam Darim, es Snen mam Buhar, el Cmius Sahih mam Mslim, el Cmius Sahih mam Tirmiz, es Snen mam Nesai, es Snen Eb Davud, es Snen Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011 Muhammed b. drs e fi, er Risle, ev: Prof.Dr. Abdulkadir enerProf.Dr. brahim alkan, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2010 Muhammed b. dris e afi, er Risle, erh ve talk: Abdulfettah b. Zfir Kibbre, Daru'n Nefis, Beyrut-Lbnan, 2010 bn Hiam el Ensar(.761), erhu Katri'n Ned ve Belli's Sad,Tahkk: Muhammed Hayr Ta'me Halebi, Drul Marife, Beyrut

54

Kad Iyad(.544), el lma' ila ma'rifeti usuli'r rivaye ve takyidi's sema, Dru't-Turs, Kahire, 1970 bn Hacer el Asklan, Nuhbetul Fiker erhi, ev: Talat Koyiit, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1971 Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Hemmam b. Mnebbihin Sahifesi, ev: Talat Koyiit, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1967 Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadisilerle Kelamclar Arasndaki Mnakaalar, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1989 Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadis Istlahlar, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1980 Prof.Dr. Talat Koyiit, Hadis Usl, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2009 Fuat Sezgin, Buhrnin Kaynaklar, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1956 Prof.Dr. Mcteba Uur, Hadis limleri Edebiyat, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1996 Osman Gner, Eb Hureyreye Ynelik Eletiriler, nsan Yaynlar, stanbul, 2001 Eb3u Hanife, Msned(Haskef Rivayeti), ev:Ali Pekcan, Yediveren Yayn Grubu, Konya, 2012 Dr.Salih zer, Endlsl bn Battal ve Buhri erhi, Aratrma Yaynlar, Ankara,2007 Osman b. Muhammed el Hamis , Sahbenin Yzyze Kald Olaylar ve Fitnenin Tarihi, ev:Nuri Grgl, mmlkura Yaynevi,stanbul, 2007 Prof.Dr.smail Ltfi akan,Hadis Edebiyat, M. lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar,2012,stanbul,10.Bask mer zpnar, Hadis Edebiyatnn Oluumu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2005 bn Useymin , Hadis Usulne Giri, ev: M.Beir Eryarsoy Guraba Yaynevi, stanbul, 2004 Muhammed b. Cafer el Kettn, Hadis Literatr(er Risletl Mustatrafe), ev: Yusuf zbek, z Yaynclk, stanbul, 1994

55

Saffet Sancakl, Hadislerin Doru Anlalmasnda Karlalan Problemler, Uluda Yaynlar, Bursa, 1999 Necmi Sar, el Htib el Baddi ve Hadis lmindeki Yeri, mmlkura Yaynevi ,stanbul, 2003 Necmi Sar, Hz.Musann lm Meleinin Gzn karmas Hadisini Anlamaya Doru, mmlkura Yaynevi, stanbul, 2003 Mecelle-i Ahkm- Adliyye, metni ve aklamalar kontrol eden: Ali himmet Berki, Hikmet Yaynlar, stanbul, 1990 Prof.Dr. Zekiyddn aban, slam Hukuk lminin Esaslar, ev: brahim Kfi Dnmez, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2010 Prof.Dr. Selman Baaran- Prof. Dr. Mehmet Ali Snmez, Hadis Tarihi ve Usl, Esra Faklte Kitabevi, Bursa, 1998 H.Musa Bac, Hadis Tarihi, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2009 Enbiya Yldrm, Hadiste Metin Tenkidi, Rabet Yaynlar, stanbul, 2009 Prof.Dr.Mehmed Said Hatibolu,Hilafetin Kureyilii, Kitbiyt,Ankara,2005 Prof.Dr. Mehmet Said Hatibolu, Hz.Peygamber ve Kuran D Vahiy, Otto Yaynlar, Ankara,2012 Prof.Dr. Mehmed Said Hatibolu, Kltrel Mirasmz Tenkid Zarureti, Otto Yaynlar,3.Bask,Ankara,2012 Zerke, el cbe Li radi Mstedrekethu Aie Als Sahbe(Hz.Aienin Sahabeye Ynelttii Eletiriler)Yayna Hazrlayan: Bnyamin Erul, Otto Yaynlar, Ankara, 2012 Mehmet Bilen, bn Hacerin Buhr Savunusu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2013 G.H.A Juynboll- Joseph Schacht- Harald Motzki, snad Analiz Yntemleri, eviren ve Derleyen: Salih zer, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2005 Fazlur Rahman, Tarih Boyunca slami Metodoloji Sorunu, Ankara Okulu Yaynlar , Ankara, 2009 Prof.Dr. M. Yaar Kandemir, Mevz Hadisler, M. lhiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul, 2011

56

Prof.Dr. Muhammed Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmam b. Mnebbih, Tercme: Kemal Kuu, Bahar Yaynlar, stanbul, 1967 Muhammed Vehbi Dereli, Problematik Adan Kuran-Snnet likisi,Fecr Yaynlar, Ankara, 2010 mm Syt(.911/1505), Snnetin slmdaki Yeri(Mifthul Cenne Fil hticac Bis Snne), ev: Enbiya Yldrm, Rabet Yaynlar, stanbul, 2010 Mehmet Sait Toprak, Talmud ve Hads, Kabalc Yaynclk, stanbul, 2012 bn Kuteybe,Tevilu Muhtelifil Hadis,Mektebetu'l-slmiyye,Beyrut,1999 bn Kuteybe, Hadis Mdfaas,ev: Hayri Krbaolu,Kayhan Yaynlar,3.bask,stanbul,1998 Muhammed b. Ali el Birgiv(. 981), Uslu Hadis, ev: Talha Alp, Yasin Yaynevi, stanbul, 2005 mam Buhari, Halkul Efalil ibd ver Redd Alel Cehmiyye, z Yaynclk, stanbul,1992 Prof.Dr. Muhammed b. Muhammed el Vuheyb, Akdede Ahad Haberin Delil Olmas, ev: M. Beir Eryarsoy, Guraba Yaynlar, stanbul,2005 Prof. Dr. Abdlkadir en, Bilgi Felsefesi, Sentez Yaynclk, stanbul, 2012 Prof.Dr. Ahmet Cevizci, Felsefe, Sentez Yaynclk, stanbul,2007 Mustafa slamolu, Hasan el Basrnin Kader Risalesi ve erhi, Dn Yaynclk, stanbul, 2012 lhami Gler, Allahn Ahlkilii Sorunu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2007 Mehmet Azimli, Tarih Okumalar, Aratrma Yaynlar, Ankara,2013 Fatih Orum, Kurn Anlama Usl, Sleymaniye Vakf Yaynlar, stanbul,2013

57

YKSEK LSANS TEZLER Mkremin Ik, Eb Dvud et Taylis ve Msnedi, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Adana, 2008 Mehmet Vehbi Polat, Aclnnin Keful Haf Adl Eserinin Kaynaklar, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 2006 Ahmet Ylmaz, Ahmed b. Hanbelin Msnedinde Yer Alan ve Uydurma Olduu ddia Edilen Hadislerin Deerlendirilmesi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 2004 Zekiye Turan, Allah demi Kendi Sretinde Yaratt Hadisinin ncelenmesi, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sivas,2004 Bekir Ezer, Alman Oryantalistlerin Hz.Muhammed,Snnet ve Hadis Hakkndaki almalar(1900-1950), Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kayseri, 2007 Salih Saraolu, Cennetle Mjdelenen Sahbilerle lgili Rivyetlerin Deerlendirilmesi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2008 Sabri Kzlkaya, Cerh ve Tadilde Mezhep Taassubu, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1998 Adnan Yeniay, Ceven Duasnn Hadis lmi Asndan Kritii, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 2008 Durdu Mehmet Akgz, Drekutninin mam Malike Ynelttii Eletiriler, St mam niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kahramanmara, 2012 Dursun Temizkan,Snen-i Ebu Davud Ve Mevzu thamna Maruz Kalan Hadislerin Tahlili,Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 2004 Fahri Uluocak, Eb Hureyrenin Kurna Arz Ettii Rivayetler, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2010 Osman Serdar Asar, el Buhrnin el Edebl Mfred Adl Eserinde Yer Alan Mevkf Hadisler, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Adana, 2009

58

Ahmet zer, Ehl-i Hadisin Ret Literatr, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2008 Mahmut Yeil, Hadis Bibliyografyas ve ve Geliimi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 1989 Chamti Tsiligkir, Hadis Rivayetinde Fakih Ravinin Rol, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2008 Cneyt Cokun, Hadis Rivayetinde Tedlis ve eitleri, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi,stanbul, 2006 mer Mehmet Ulusoy, Hadis Rivayetinde Tedlis Uygulamas ve bn Hacerin Tabakatl Mdellisin Adl Eseri, St mam niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kahramanmara, 2008 Mustafa lmez, Hadis Usl Prensiplerinin Kayna Olarak Kullanlan Rivayetler,Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi,stanbul, 2009 Glsen Eren, Hadislerde Hastalk Ve Tedavi Yollar, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi,Sakarya, 2010 Halik brahim nak, Hadislerde Hikmet Kavram, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi,Sakarya, 2007 Mustafa Solak, Hadislerde Sahabe Kavram,St mam niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kahramanmara, 2008 Mehmet Avc, Hadislerde Snnet Kavram, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi,Sakarya, 2009 sa Eren,Hadiste tibr ve Sahihul Buhride tibar Uygulamas,Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sakarya, 2007 Kadir Ayaz, Hkimin(.405/1014) Marifet Ulmil Hads simli Kitabndaki Hadislerin Tahrici ve Deerlendirilmesi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 2005 Saliha nal, Hemmm b. Mnebbih ve Vehb b. Mnebbih'in Hadis lmindeki Yeri, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Konya, 2008 Seyit Ali en, Hz. Peygamber'in ve Hulef- Ridn'in Snnetine Sarlmay Emreden Hadisin Deerlendirmesi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2007

59

mmhan eltiki, bn Hibbann Kart Anlaml Hadisleri Hadisin Btnl lkesiyle Sahihinde Deerlendirii, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Bursa, 2006

DOKTORA TEZLER Nihat Yatkn, Eb Bekr bn Eb eybe ve Kitbul Musannefi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Erzurum, 1998 Halis Aydemir, es Sehvnin(. 905/1496) el Kavll Bed Fis Salt Alel Habibi ef Adl Eserinin Edisyon Kritii, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Bursa, 2004 Zekeriya Tfekiolu,Hadis Edebiyatnda Msnedler, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, stanbul, 2012 Sabri ap, Hadis lminde Merf-Mevkuf likisi, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Bursa, 2008 Salih Karacabey, Hattabinin Hadis lmindeki Yeri ve erh Metodu, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Bursa,1990 Sabri Kzlkaya, snad ve Metin zmlemeleri Balamnda Geleneksel ve Yeni Yaklamlar, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Ankara,2008 Mustafa Ik, Yahya bin Mainin Hayat ve Hadis lmindeki Yeri, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kayseri, 1991 DERGLER Kadir Grler, Cerhin Gybet Olup Olmad Ynndeki Tartmalara Eletirel Bir Katk, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, 3, 2004, 33-48 Abdullah Karahan, Zamana Svmeyi Yasaklayan Hadisin Tenkid ve Tetkiki, Uluda niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 17, Say:2 ,2008, s. 463-518 Hseyin Kahraman, Hadis Usln Nassa Dayandrma abas, Uluda niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, Cilt:10, Say:2, s.169-195 Talat Koyiit, mam Buhari ve el Camius Sahihi, Diyanet Dergisi, Cilt:10, Yl:9, 1971

60

Yavuz Kkta, Esbabu Vurudi'l-hadis lmi: Kapsam ve eriine Yeni Bir Bak, Usl slam Aratrmalar Dergisi, Say: 4, 2005 Talat Koyiit, bn ihab ez Zhr(50-124), Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, Cilt:21, Say:1, 1973 Mehmet Emin zafar, Rivyet limlerinde Eser Karizmas ve Mslimin el Cmius Sahihi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, XXXIX, 1999, s. 287-356 Chamnti Tsiligkir, Haneflere Gre Haberin Kyasa Aykr Olmas Durumunda Rvinin Fakih Olma art, Sakarya niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Say: 21, 2010, s. 69-83 Fuat Sezgin, Hadis Musannefatnn Mebdei ve Ma'mer B. Raid'in "Cami"i, Trkiyat Mecmuas, Cilt: 12, 1955 Fuat Sezgin, snadn Arap Dilinde ve slm limlerdeki nemi,ev: Hseyin kahraman, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi, Say:5; Cilt:5, 1993 Do.Dr. Yener ztrk, Kadnlarla lgili Olarak Hadis Rivayetlerinde Yer Alan Aklen ve Dinen Eksik Olma fadesine Farkl Bir Yaklam, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:10 ; Yl: 2011 ; Say: 35 Hasan Cirit, Buhri'nin el Cmius Sahih ile Kley'nin el Kf Adl Eserleri, Bak Devlet niversitesi lahiyat Fakltesi, No:1(3), Mart 2005, s.203-219 H. Musa Bac, Adetler ve badetler Arasnda Pee Sorunu, Dicle niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: VIII; Say: II, Diyarbakr, 2006, s.21-45 Arif Ulu, nceleri snaddan Sormazlard Rivayetinin Senedi zerine Bir nceleme, Atatrk niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, Say:36, Erzurum, 2011

61