BLMSEL BR MAKALE NASIL YAZILIR VE YAYIMLANIR?

ROBERT A. DAY

EVR

GLAY AKAR ALTAY

Bilimsel Bir Makale Nasl Yazlr ve Yaymlanr? An ISI Publication How to Write and Publish A Scientific Paper
ROBERT A. DAY EVR : GLAY AKAR ALTAY

Birinci Basm kinci Basm nc Basm Drdnc Basm

: : : :

Aralk 1996 (2000 Adet) Nisan 1997 (2000 Adet) Aralk 1997 (2000 Adet) Aralk 2000 (5000 Adet)

Copyright 1979, 1983, 1988, 1994 Robert A. Day Copyright TBTAK 1996 Oryx Pressin izni ile. Btn Haklar Sakldr.

A. M. Cell engr'n* nsz

Bir merm veya havdisi bir bakasna aktarmak, ilk bakta ok basit ve zel bir eitim gerektirmeden yaplabilecek bir i gibi gzkr. Bu dncenin ne kadar yanl olduunu, ben en arpc bir ekilde, be yandaki olum babaannesiyle telefonda konuurken grdm: Parmayla duvarda birbirinin stnde duran Bremen mzkaclarnn resmini gstererek Bak, babaanne, onlar var ya, artk Bremen'e gitmeyecekler, ormanda bulduklar evde oturacaklar, nk hrszlar kat diyordu. Bunu yaparken, telefon hattnn br ucunda olan babaannesinin duvardaki resmi grmesine imkn olmadn, kendisinin hangi konudan bahsettiini bu sylediklerinden karmasnn zor olacan, hrszlarla evin ne ilikisi olduundan habersiz olduunu dnemiyordu, Babaannesine bu konuda hazrlayc temel bilgi vermedii gibi, takdim ekli de babaannesinin onun neyi gsterdiini bilmesine engel tekil ediyordu. Bu merm ve havdis tebliindeki gln bir baka tezahrn niversitede yaptm yazl imtihanlarda her yl gryorum. mtihan kd sahibinin yazd baz cmle ve kelimelerden, sorunun cevabn belki bilebileceini, ancak bunu yazdklarndan karmann mmkn olmadn tesbit ettikten sonra, kendisini arp konutuumda; bazan cevab bildii halde, ifadede glk ekmi olduunu gryorun. Nihayet, muhtelif dzeylerde jeolog, corafyac veya jeofiziki olarak aratrma yapan meslektalarma yaptklar aratrmalar uluslararas dzeyde niin duyurmadklarn sorduumda, aldm en yaygn cevap, biz ite bunu yazamyoruz oluyor. Niin yazamyorsunuz? sorusuna ise hi tatminkr bir cevap alabildiimi hatrlamyorum. Telefonda, rendii masal babaannesine anlatamayan be yandaki olum, imtihanda, vermek istedii cevabn ifadeden ciz renci ve bulgusunu yayna dkmekte zorlanan bilimcinin dertleri ortaktr. Her biri, bir havdisi nasl tebli edeceini bilememektedir. Bir havdisi duyurmaya yeltenirken, yaplmas gereken ilk i bahis konusu havdis bakasna sunulmaa deer mi demez mi, bunu bilmee almaktr. Gazete haberciliinin temel ilkesi kabul edilen bir kpek bir adam srmsa, bunun haber deeri yoktur, ama adam kpei srmsa bu haberdir, bu basit soruyu dile getirir. Bilimde, yayn yaplacak konu gzden geirilerek, duyurulmas arzu edilen bulgunun duyurulmaa deer olup olmad nceden dnlr. Bunu dnmek demek, iinde yayn yaplacak konunun o gnk uluslararas dzeyinden detayl bir ekilde haberdar olmak demektir. Bulgu duyurulmaa deer bulunursa, bunu belli bir dzende sunmaldr. Bu dzeni bilebilmek ise tecrbe, belki daha genel bir
* Avrupa Bilimler Akademisi ve TBA Asli yesi

III

terimle grg gerektirir. Bulgu hereyden evvel, daha nce bilinenlerin oluturduu rgnn iine yerletirilmelidir. Dolaysyla bu rg uzman okuyucuyu skmayacak, ancak konu dndaki bir bilimciye de tatminkr bilgi verebilecek ekilde muhtasar tantlmaldr. Bu tantma ksmnn nemli elerinden biri de yayn yaplacak konuda alanlarn son yllarda gelitirdikleri kendilerine has terim ve cmleciklerden oluan, ksmen yeni bir sylemi, ksmen de yeni terimlerden oluan kelime haznesini ieren zel dildir. Bahis konusu dil, yeni kavramlar geliirken bym olup, mermn ok daha ksa metinle anlatlmasn salar ve yazarn, bu konuda alanlarn oluturduu gayrresm kulbn yesi olup olmadn belirler. Her ne kadar Robert A. Day Ingilizcesi jargon olarak evrilebilecek bu zel dili kullanmamaya gayret edilmesini neriyorsa da (Blm 28) makaleyi tenkid edecek olan hakem, en yaygn ekilde kullanlan dilden hareketle kulp d makaleleri genellikle daha ince bir szgeten geirir! Ancak gerekten kulbn yesi olmadan ve kullanlan dili anlamadan, gsteri mahiyetinde, birka terimini veya sylem paracklarn kullanmaya kalkmak, yazarn cehleti hakknda en salam ipularn oluturaca iin, aslnda bulgular iyi olan bir makaleye batan kt gzle baklmasna neden olabilir. Yazarn ve/veya yayn ynetmeninin bilime bak bazan makelenin en ince detaylarn dah etkiler. rnein srekli nc tekil ahs kullanan yazar, (bu makalenin yazar unu unu dnmektedir veya u u dnlmektedir eklinde), diyattan olan matematik yntemlerinin veya yaygn bilinen aksiyomlarn takdimi gibi haller dnda, genellikle bilerek veya bilmeden bilimde gzlemciyi tamamen aradan kararak nesnellie ulalabileceini zanneden demode Baconvri bir ampirisizmin etkisindedir. Bu ifde tarznn kkenini bilmek ve bazan bir makaledeki orjinallii rtebileceinin bilincinde olmak, baz dergilerde genel ve kat bir yazm politikas haline gelmi olan nc ahs kullanmnda srar edecek yayn ynetmenine direnebilmenin tek yoludur. Bilimsel makale yazmndaki uluslararas garipliklerin en yaygn olan nc ahsta yazmann nereden tredii bilinmedii takdirde (ki elinizde tuttuunuz eserin yazar Robert A. Day'in de bunu bilmedii grlyor), ya yazar yayn ynetmenine yetki vererek ifdenin deimesine ve bu ekilde orjinalliinin kaybna (bilmeden) raz olur veya yayn ynetmeni ile dtan bakldnda inatlama olarak yorumlanabilecek bir tatszlk yaanr. Bu kk rnek, bilimsel makale yazmnda kullanlan ifde tarzlarnn bile yer yer derin tarihsel ve felsefi kkleri olduunu, bunlar kullanmak istemeyen bir yazarn bunlar bilmesi gerektiini gsterir. Makale yazmak, bilimsel bir tebli vermek, bir bilimsel poster hazrlamak trnden ilk bakta teknii pek basit grnen iler, detayl bir ekilde dnldklerinde elinizdeki kitapta ok ak bir ekilde gsterildii gibi says ok kabark ufak detaylardan olutuklar grlr. Tecrbesiz bilimci, bu detaylar genellikle ac yoldan, pek kolay zannettii ve nemsemedii detaylar tarafndan ilk denemesi sabote edilince renir. Elinizdeki kitabn belki de en faydal yan, makale yazmak, tebli vermek, poster hazrlamak gibi ilere kalkan bir bilimciye detayl bir klavuz olmasndadr. Burada bir makale nasl yazlrn veya bir tebli nasl hazrlanrn reetesini vermek niyetinde deilim. Elinizde tuttuunuz eser bu grevi yerine getirmek iin yazlmtr. Ancak yukardaki paragraflarda sylediklerim, makale yazmann belli bir terbiye ve grg gerektirdiini; bu terbiyeyi almadan, onun gerektirdii eitimden gemeden, herhangi bir aratrcnn bilimsel makale kaleme almasnn zor olduunu vurgulamak iindir. Makaleyi
IV

yazarken bilinmesi gerekenler, genel bir mantk silsilesi iinde bilgi takdim kalbna ilveten, uluslararas bilim cmis tarafndan oluturulmu, pek ou yazlmam, alkanlk ve kurallardan oluur. Bu, Thomas Kuhn'un disiplinin matrisi1 dedii dokunun bir parasdr ve genellikle bir bilimsel paradigma (bunu nasl tanmlarsanz tanmlayn) evresinde kmelenmi olan bilimcileri birbirine balayan balardan birini tekil eder. Bu paradigma evevesinde yayn yapmak da, o paradigmay devirmek iin yayn yapmak da, bahis konusu disiplinin matrisinin elemanlarnn bilinmesini, hatt bunlarn bazlarnda meleke shibi olunmasn gerektirir. Trkiye bilimcilerinin en byk sknts hereyden nce bu disiplin matrisi ve ortak tarihsel / felsef / bilimsel deerler kmesi iine dahil olamamaktr. zellikle uluslararas bilim diline yabanclk, sonra uluslararas bilim topluluuna uzaklk, yerli geleneklerimizin hibirinin nesnel ve eletirel, aklc bilimsel dnceye bizi hazrlamam olmas, makale yazmann gerektirdii bilgi ve disipline ulamamz zorlatrmaktadr. in tabi ki en fecsi, pek azmzn bu derin cehletimizin farknda olmasdr. Hatta doktorasn bile yurt dnda yapp geri dnm pek ok bilimcimizin uluslararas dergilere gnderdii makalelerin hakemliini yaparken bilimsel makale yazma becerisinin aramzda ne derece ndirattan olduunu grp hal ve sk sk hayret ve zntye boulurum. Bunun neden byle olduunu dnp aratrrken, Trkiye'nin u anda en nde gelen bilimcilerinden biri bana kendisinin hocasnn neslinden gzde bir hocann yazd bilimsel bir makaleyi gsterdi. O makalede u cmleyi hi unutmuyorum bizim mhendis Metin, byle bir kprnn detayl hesaplarn yapmt. Ne bizim mhendisin kim olduunun ne de yapld sylenilen hesaplarn nerede bulunabileceinin en kk bir iaretini dah iermeyen bu komik cmle, maalesef ok yaknmzdaki bir dnemin bilimsel yaz disiplini anlayn pek fec bir ekilde yzmze vurmaktadr. Pek ok ite olduu gibi, bilimsel makale yazma konusunda da bir eitimin gerekli olduunun pek azmz farkndayz. Bu nedenle cidd dergilerden makalesi reddedilen baz Trk bilimcileri, zaten bizim yazlarmz basmazlar, canm darda da bu iler dost ahbap iidir, bastr paray bak nasl basyorlar gibi gln, gln olduu kadar da bunlar syleyenin dnyadan ne derece kopuk, ne derece zavall bir birey olduunu dolaysyla Trk bilim cmisnn kalitesine ne fec etkiler yaptn gsteren zrvalklar ifde edebilmektedir. Bu kitabn aslnda konusu dnda olan, fakat yaratmak istedii etkiyi derinden etkileyen bir baka husus da, bilimciler arasndaki yaygn bilgi ve grg eksikliinin, yer yer aynen, yer yer de dozu artm bir ekilde Trkiye'yi idare edenlerin hemen tamamn karakterize etmesidir. Trkiye'den sk sk yurt dna bilimsel toplant izlemeye gnderilmeyen, ktphaneleri dergi grmeyen bilimciler, TBTAK'n verdii teviklerle yetinmek zorunda kalmaktadrlar. En st dzeyi 400 ABD dolarn amayan bu mtevz tevik zaten paraszlktan beli bkk Trk bilimcisine hafif bir nefes aldrmaktan ok uzaktr. Ancak TBTAK'tan fedakrca yapt bu yardmdan fazlas zaten beklenmez. Gen Trkiye Bilimler Akademisi'nin yelerine yapt aratrma yardm ise sorumsuz ve bilgisiz hkmetlerin marifeti sonucu aylk 135 ABD dolar gibi komik bir rakama inmitir.

Kuhn, T.S., 1977, Second thoughts on paradigms: The Essential Tension'da, s. 3(17, dipnot I6 (the University of Chicago Press, Chicago and London).

Demografik basky oy korkusu gzlklerinden grp aklsz bir eitlik oluundan aktarak zm saylar artan ancak niteliklerinin brakn uluslararas dzeyde olmay, niversite kavramna bir hakaret haline gelmi olduu niversiteler kurmakta arayan politikaclarla; kiisel karlarn retim yelii standartlarnn artk tannamaz dzeye indirilmesinde grmekte olan niversite mensuplarnn ortak abalar sonucu kkten iflas etmi olan Trk yksek retimi ve aratrma gc halkn gznde de tm saygnln yitirmitir. Bu durumda Trk aratrcsna kim hangi dayanaa yaslanarak destek verebilecek, onun grgsnn artmasna yardm edebilecektir? te bu noktada yalnz ve yalnz acmasz sekinci bir yntem, grgl, bilgili elinizde tuttuunuz bu kitabn hakkn vererek yararlanabilecek bilimcileri ortaya karabilir. Elinizdeki eser, kanaatimce Trk bilimcilerin uluslararas bilimsel iletiim teknii konusundaki eitimine bugne kadar yaplm en nemli katkdr. Kitabn ngilizce, daha dorusu Amerikanca bilimsel makale yazmak iin bir klavuz olduu, elinizdeki eserin de bir uyarlama deil, bir tercme olduunu gzden uzak tutmaynz. Yani bu kitab kullanabilmek iin ngilizce bilmek gerekmektedir, yle mi (kitabn iine serpitirilmi, ngilizce'nin kullanmna rnek oluturan ve dolaysyla tercme edilmemi cmleler insana bunu dndrebilir)? Burada okuyucu u soruyu sorabilir: ngilizce bilsem, ne diye bir tercmeyi okuyaym? Gider orijinalini alrm. Bu soruya verilecek cevap ok ynldr: Hereyden evvel, ngilizce bilmeyen bir bilimci de, ngilizce bilen fakat bilim leminin dnda bir dostun yardmyla ngilizce bir makale hazrlayabilir. Bu kitap, byle bir ortaklkta, ortaklarn ayn dili konumasn salar ve her ikisine de yol gsterir. Sonra, ngilizce'yi rahat okuyamad halde byk bir abayla ngilizce yazan (ve yaymlatan ve gpta edilecek uluslararas atflar alan!) saygn Trk bilimciler tanrm. Bu kiilere de elinizdeki kitap yardmc olacaktr. Nihayet, ngilizce bilmeyen renci, gnn birinde ngilizce reneceini ve bilimsel makale reteceini dnerek bu kitabn temel alnd bir lisans dersi grerek, grgsn artracaktr. Hatt, faklte blmlerinde poster, slayt gibi grsel malzeme yapmna yardmc olan teknisyenler dah bu eserin tercmesinden bir taneyi kitaplklarnda bulundurmay faydal bulacaklardr. Bilhassa yaz yazma eitimi geleneinin orta retimde Avrupa'dakine nazaran daha zayf olduu Amerika Birleik Devletleri'nde buna benzer pek ok eserler yaynlanmtr. Genelde bir yazl belge oluturma konusundan (r. The Chicago Manual of Style, 14. basks 1993), dar bir disiplinde makale ve rapor yazmaya kadar (r. 1984 ylnda Amerikan Jeoloji Enstits tarafndan yaynlanan kk Geowriting veya Birleik Devletler Jeoloji Servisi'nin belirli aralklarla yenibasklarn yaynlad Suggestions to Authors of the Reports of the United States Geological Survey) geni bir yelpazeye yaylan bu klavuzlar, gnmzn en gelimi bilimsel iletiim ann gbeinde bulunan bir lkede bile, bilimsel yayn yapmann ciddiyetle renilmesi gereken bir i olduunun ne kadar yaygn olarak bilindiinin bir gstergesidir. Btn bunlara ramen Amerika, yaz yazma becerisinde, genelde okuma alkanlnn Avrupa'daki kadar yaygn olmamasndan tr, Avrupa'nn gerisindedir. Robert A. Day'in ngilizce kullanm hakknda verdii ve Amerikanca tahrir kitaplarnda standartlam olan baz tavsiyeleri gereksiz, hatt hatl bulmama ramen, bunlarn genelde pek faydal bir eserde gzard edilebilecek detaylar olduunun da bilincindeyim, zira Avrupa kadar gzel yazamayan Amerika, Avrupa'dan ok daha fazla ve ok daha ierik zengin bilimsel makale retebilmektedir! mid ederim ki, Sayn Prof. Dr. Glay Akar Altay'n kendi
VI

bilimsel alma zamanlarndan fedakrlk ederek gzel bir Trke ve akc uslpla dilimize kazandrd, aslnda tercmesi fevkalde zor olan bu nemli kitap her bilimcimizin kiisel kitaplnn bir kesinde kendisine bir yer edinsin, niversitelerimizde bu kitab temel alan bir ders, semeli de olsa bulunsun, niversitelerimizin, bilimsel yayn yapma durumunda olan kamu kurulularmzn ktphaneleri bu eserden mmkn olduu kadar bol miktarda bulundurarak bunu bavuru kitab olarak okuyucularnn kullanmna sunsunlar ve her bilimsel disiplin kendi dalnda uygar lemde bu konuda yazlm olan bror ve kitaplar edinerek onlar da Trkemize kazandrmann yollarn bulsun. Unutmayalm, yazma yeteneimiz ve terbiyemiz, yazdka geliecektir. Yalnz bu nsz unu vurgulamadan bitiremeyeceim: Her bilimsel makale, her tr bilimsel yaz, bir bilginin dnce ile yourularak oluturduu hamurun kalplanm eklidir. O hamur olmadan, yalnzca kalbn herhangi bir rn ortaya karmayaca ak gereini, aynn beyn olsa dah burada tekrar etmei bir grev bilirim. A. M. Cell engr

VII

VIII

evirenin nsz
Bilimsel bir makalenin yazm ve yaymlanmas konusunda ngilizce pek ok kitap arasnda Robert A. Day'in 1979'dan beri ISI Press (Institute for Scientific Information), The Oryx Press ve son olarak da Cambridge University Press tarafndan drdnc basks yaplm olan bu son derece etkileyici eserini ilk grdm ve sayfalarna gz gezdirdiim anda nasl bir sevin duygusu yaadm anlatamam. Sanrm buna asl neden, pek ok meslektam gibi benim de yaam olduum zorluklarn nihayet dile getirilmi olmasn grmenin rahatlyd. Daha sonra kitab okuduumda, son derece ciddi konularn samimi ve elendirici bir slup ile ele alndn grdm. Gen bilim adamlarna da en ksa zamanda aktarlmas gerektii fikri ortaya kmakta gecikmedi. Zira, lkemizde lisansst dzeyde giderek artan eitim abalarn destekleyecek olan bu tr yaynlarn yetersizlii, yine bu konudaki yurtd yaynlarla karlatrldnda inanlmaz derecedeydi. Bilimsel almalarn yaymlanmas gerei ve beklentisi, ok temel ilkeleri iinde toplayan yol gsterici kitaplarla ve hatta derslerle desteklense iyi olmaz myd? Kitabn nszndeki ilk cmlenin (Bilimsel aratrmann gayesi yayndr) ve daha sonraki arpc ifadelerin bir yaraya derinden parmak bastn yinelemek istiyorum. lkemizdeki bilimsel yaynlardaki greceli azln; yaynsz bilim yaplamyaca gereinin benimsenmemesi yannda, bilimsel yazmn nasl olacann bir trl niversitelerimizde ele alnmamasndan kaynaklandna iyice inandm. almay, yaymlanm bir makale ile sonulandrmak ok zordu ve bu ksr dng lkemizdeki bilim yaamn, her gen bilim adamyla yeniden yaanmak zere kskacna almt. Kitabn evirisinin ite tam bu noktada yararl bir aba olacan dndm. Ama, niversitelerimizde ve AR-GE kurulularmzda bilimsel almalar yapan gen bilim adamlarna ulusal ve uluslararas dergilerde cesaretle yayn yapmaya zendirecek, gvenle yazmalarn salayacak ve sempati duyacaklar bir kitaptan yararlandrmay salamaktr. ncelikle, kitab bana tantan ve gen bilim adamlarnn nyargsz ve uluslararas dzeyde yetitirilmesi iin abalarn byk bir itenlikle takdir ettiim ve izlediim, gerek bir bilimadam ve deerlendirmeci Prof. Dr. M. Cengiz Dkmeci'ye minnettarm. Kitap gen bilim adamlar iin bir balang olacaksa, bu kitabn sunuunu da, bilimsel yaynlaryla uluslararas lt en st dzeyde gerekletirmi olan, en gen TBTAK bilim dl sahibi Prof. Dr. A. M. Celal engr yazmalyd. Kendisine, bu abay destekleyen sunu yazs iin teekkr etmeyi bor biliyorum.
IX

Kitabn evirisinin hazrlan srasnda bana inanla destek olan ve sabr gsteren, annem Macide Altay ile olum Kemal Akar'a; tablolar ve ekilleri bilgisayarda zenle hazrlayan ve son dzeltmeleri yapan rencim Kemal Burak Hanolu'na, metni byk bir zen ve sabrla bilgisayarda yazan, yayma hazr hle getiren Aye Aydemir'e en iten teekkrlerimi sunarm. Kitabn, bilim yazm ile uraan, bunun zorluunu yaam ve bilimin yaymlanmasnn nemine inanan tm aratrmaclara kolaylk salamasn itenlikle diliyorum.

Prof. Dr. Glay Akar Altay Beikta, stanbul, 1996

indekiler
A. M. Cell engrn nsz evirenin nsz Yazarn nsz
..............................................

III IX XV XIX

.............................................................

............................................................... ...........................................................

Yazarn Teekkr Blm 1.

Bilimsel Yazm Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blm 2.
Bilimsel Yazmn Kkeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Blm 3.
Bilimsel Makale Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Blm 4.
Balk Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Blm 5.
Yazarlar ve Adresleri Nasl Sralanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Blm 6.
Ksa zet Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Blm 7.
Giri Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Blm 8.
Malzeme ve Yntemler Blm Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XI

27

Blm 9.
Sonular Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Blm 10.
Tartma Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Blm 11.
Teekkr Nasl fade Edilir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Blm 12.
Kaynaklara Nasl Atf Yaplr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Blm 13.
Etkin Bir Tablo Nasl Tasarlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Blm 14.
Etkin Gsterimler Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Blm 15.
Metin Daktiloda Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Blm 16.
Yazl Metin Nereye ve Nasl Sunulur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Blm 17.
Deerlendirme lemi (Editrlerle Nasl letiim Kurulur?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Blm 18.
Yaymlama Sreci (Dzeltmelerle Nasl Baedilir?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Blm 19.
Tekil Kopyalar Nasl Ismarlanr ve Kullanlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Blm 20.
Bir Tarama/Deerlendirme Makalesi Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Blm 21.
Bir Konferans Raporu Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Blm 22.
Kitap Deerlendirmesi Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
XII

Blm 23.
Tez Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Blm 24.
Bir Makale Szl Olarak Nasl Sunulur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Blm 25.
Poster Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Blm 26.
Ahlk, Haklar ve zinler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Blm 27.
ngilizcenin Doru ve Yanl Kullanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Blm 28.
Jargondan Uzak Durmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Blm 29.
Ksaltmalar Nasl ve Ne Zaman Kullanlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Blm 30.
Kiisel Bir zet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Ek 1.
Baz Dergilerin Balklarnn Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Ek 2.
Tablo Balklarnda Tanmlanmakszn Kullanlabilen Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Ek 3.
Stil ve Yazmda ok Yaplan Hatalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Ek 4.
Uzak Durulacak Kelimeler ve fadeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Ek 5.
SI (Systeme International) Birimler in ntaklar ve Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Ek 6.
Kabul Edilmi Ksaltmalar ve Semboller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Kaynaklar

..................................................................... .......................................................

169 173

Teknik Terim Szl

XIII

XIV

Yazarn nsz
Grnen o ki, bilim adam, tam imdi syleyecek bir eyi olan ve bunu nasl syleyeceini de bilmeyen yegne kiidir.
Sir James Barrie

N N N
Bilimsel aratrmann gayesi yayndr. Doktora rencisi olarak balayan bilim adamlar esas olarak, ne laboratuvar ilerindeki akl ve abukluklaryla ne de genel veya zel bilimsel konulardaki yetenekleriyle llrler. Sempatiklikleri veya zeklaryla hi deil. Onlar, yaynlaryla deerlendirilir ve bilinirler; veya bilinmeden kalrlar. Bilimsel bir deney, sonular ne kadar gz kamatrc olursa olsun, bu sonular yaymlanncaya kadar tamamlanm deildir. Aslnda, bilim felsefesinin anahtar ta, zgn aratrmann yaymlanmas gerektii temel varsaymdr. Yeni bilgiler, sadece bu ekilde gereklik kazanr ve mevcut veri tabanna eklenerek bilimsel bilgi adn alr. Ne muslukunun borular hakknda yazmas, ne de avukatn olaylar (ksa anlatmlar hari) hakknda yazmas gerekmez. Fakat bilimsel aratrmann, belki de meslekler ve ticaretler arasnda tek olarak; ne yapldn, nasl yapldn ve ondan neler renildiini gsteren yazl belge temin etmesi gereklidir. Anahtar kelime, yeniden retilebilirliktir. Bilimsel yazm tekil yapan ite budur. Bylece, bilimsel aratrmac sadece bilim yapmakla kalmamal, ayn zamanda bilimi yazmaldr. Kt yazm, iyi bilimin yaymlanmasn engelleyebilir veya geciktirebilir. ounlukla da byle olur. Maalesef, bilim adamnn eitimi ou zaman bilimin teknik ynlerine ylesine arlk vermektedir ki iletiim sanat ihmal edilir veya grmezden gelinir. Ksaca, Birok iyi bilim adam kt "yazar"dr. Hatta, kesin birey vardr ki, bilim adam yazmay sevmez. Charles Darwin'in dedii gibi "Doa bilimcinin yaam, o sadece gzlemek zorunda olup asla yazmak zorunda kalmasayd, mutlu bir yaam olurdu" (Treleaseden aktarma [47]). Bugnn bilim adamlarnn ou, bilimsel yazm konusunda normal bir ders alma ansna sahip deildiler. Doktora rencisi olarak, nceki yazarlarn yaklam ve stilini taklit etmeyi rendiler. Baz bilim adamlar yine de iyi yazarlar oldular. Fakat ou da sadece, onlardan nceki yazarlarn stil ve yaz formlar asndan yanl olan hereyin nasl tekrarlanacan, srekli tekrarlanan bir yanllar sistemi kurarak rendiler.
XV

Bu kitabn amac, btn bilim dallarndaki bilim adamlarna ve rencilere, yaymlanma ve yaymlandnda anlalma ans yksek olan yazl metinler hazrlamada yardmc olmaktr. Dergilerin, bir daldan dierine ve hatta ayn dal iinde bile koullar ok deitii iin, evrensel olarak kabul grecek nerilerde bulunmak mmkn deildir. Bu kitapta, dallarn ounda kabul gren baz temel ilkeleri sunmaktaym. Bu kitabn olumaya balamas, Rutgers niversitesindeki Mikrobiyoloji Enstits'nde lisansst bir seminer verdiim yaklak 30 yl nce balad. Fen bilimleri lisansst rencilerinin yazma konusunda pratik bilgiye hem ihtiya hem de istek duyduklarn ksa zamanda rendim. rencilerim, split infinitive lerin iyi ve kt taraflar hakknda konutuumda uyukladlar; verilerin nasl tablo biiminde dzenleneceinden bahsettiimde ise gzlerini drt atlar. Bu nedenle, daha sonra eski ders notlarma dayanan bir makale yaymladmda, dorudan doruya Nasl Yaplr? yaklamn kullandm. Makale, artc ekilde popler oldu ve doal olarak bu kitabn ilk basksna yol at. Ve sonuta ilk bask, ikinci baskya ve imdi de nc baskya gtrd. Bu kitap, u anda yzlerce okul ve niversitenin renim programlarnda kullanldndan gncel tutulmas gerekli grnyor. nceki basklarla ilgili olarak eletiri ve yorumlarn gnderen okurlara teekkr ederim. Ayrca buradan, gelecekteki basklar gelitirecek ilve yorum ve nerilere de arda bulunuyorum. nc bask, nceki basklardan daha geni ve daha iyi olmasna ramen, kitabn genel yaps deitirilmemitir. nk, nceki basklarn eletirileri hemen hemen hep iyiydi, arpc bir deiiklik akllca olmazd. Ve eletiriler iyiydi! Bir eletirmen, kitab hem iyi hem de zgn olarak tanmlad. Fakat maalesef, Samuel Johnson'a atf yaparak devam ediyor ve diyordu ki iyi olan ksm zgn deil ve zgn olan da iyi deil. Dier baz eletirmenler de yazm tarzm; Shakespeare, Dickens ve Thackeray'inki ile, fakat lehte olmayan bir ekilde kyaslyorlard. Baka bir eletirmen, Day herkese gre bir yazar 4 - 8 ya grubuna giren herkese gre demiti. Yarmay ksa kesmeye almak gibi anlalmasn ama, benim kitabm ak bir ekilde Nasl Yaplr? trnden bir kitaptr. Oysaki, bilimsel yazm konusundaki dier kitaplarn ou, daha genel anlamda ve bilim dili zerinde yazlm kitaplardr. Bu kitap; ynetmeneditr, yaymc ve retmen olarak geirdiim senelerin deneyiminin nda yazld. Bu nedenle, iindekiler z ve pratiktir. Kitab yazarken, aklmda drt dnce vard. lki, ynetmen-editrlerin Byk projelere yarm kalm fikirlerle balamayn! kuraln bozamayacamdan, bundan yeterince emin oluncaya kadar, kitab yazmay ve yaymlamay geciktirdim. kincisi, bilimsel yaznn kendisi ve nasl piirilecei konusunda belli bilgiler sunmak istedim (Evet, bu bir yemek kitabdr). ncs, bu kitapta hibir bakmdan ngilizce dilbilgisi dersi yerine geecek olmamasna karn, eitli blmler arasna datlm, ksa dikkati ekilerle ve daha sonraki blmde konuyu inceleyen bir zet ile, ngilizce'nin kullanm ve kt kullanmna deindim. Drdncs, byle kitaplar genellikle toz bulutu kadar skc olduklar iin - okumas skc, yazmas skc - okuyucuyu gldrmeye de altm. Bilimsel yazm, inanlmaz gaflarla doludur. Yllar boyunca, bu tr bilimsel ve gramatik acayipliklerden oluan bir koleksiyonum
XVI

var. imdi bunu sizlerle paylamaktan memnunum. Ben kitab yazarken zevk almaya altm, sizin de okurken zevk alacanz umarm. Daha nce bu kitab yemek kitab olarak tanmlamama karn, okurken dememe dikkat ediniz. Eer kitap basit bir reeteler kitab olsayd, batan sona okunmaya uygun bir kitap olmas imknszd. Aslnda, elimdeki malzemeyi yle bir biimde dzenlemeye altm ki, bir taraftan yazy piirmek iin gereken reeteleri verirken, kitap batan sona bir mantk iinde okunabilsin istedim. Bu kitab kullananlarn, hi olmazsa onu dorudan doruya okuyacaklarn umuyorum. Bu ekilde okuyucu, zellikle de doktora rencisi ve abalayan yazar, en azndan bilimsel yazmn enisi hakknda bir fikir edinebilir. Kitap, ancak sonra sorular ortaya ktnda, temelde bavurulacak bir kaynak olarak kullanlabilir. Kitapta ayrntl bir konu dizini verilmitir. lk iki blmde (bu baskda yeni), bilimsel yazmn dier yazm formlarndan nasl farkl olduunu ve tarihin bunu nasl ortaya kardn anlatmaya altm. nc blmde, bilimsel makaleyi tanmlamaya giritim. Bilimsel makale yazmak iin yazar, tam olarak neyi, niin yapacan bilmelidir. Bu, sadece ii becerebilir yapmakla kalmaz, ayn zamanda bilimle uraanlarn zenle sahip olmas ve birok bilim adam yazarn ismine zarar vermi yanllardan kanmalar iin daima aklda tutmalar gereken bilgidir. ift yayn sulusu olmak veya bakalarndan bahsetmeden almalarn kullanmak; bilimsel ahlkn, kiinin meslektalarnca affedilmez olarak kabul eden bir bozulma trdr. Bu nedenle, bilimsel makaleye neyin girip neyin girmeyeceinin kesin tanm byk nem tar. Sonraki dokuz blmde, bilimsel makalenin her eleman madde madde incelenmektedir. Bilimsel makale, kendisini oluturan paralarn toplamdr. Neyse ki, renciler ve uygulamadaki bilim adamlar iin; makalenin balk, ksa zet, giri ve dier temel ksmlarnn olumasnda herkes tarafndan kabul edilmi kurallar vardr. yle ki, bu kurallar bir kere iyice renildiinde, kiinin btn meslek hayat boyunca hizmet edecektir. Daha sonraki blmlerde, destekleyici bilgiler verilmektedir. Bu bilgilerin bazlar teknik (rnein, ekiller v.b. nasl hazrlanr) ve bazlar yazma ileminden sonraki aamalarla (sunu, eletiri ve yaym sreci) ilgilidir. Daha sonra bu bilgiler ksaca; temel bilimsel makalelerle ilgili kurallar, tarama/deerlendirme makaleleri, konferans raporlar, kitap eletirileri ve tez yazma gibi deiik koullara uyarlanmaktadr. 24. ve 25. Blmler, szl ve poster sunular (bu baskda yeni) iin bilgi sunmaktadr. Nihayet son drt blmde, bilimsel yazmda kullanld ekliyle ngilizce'nin baz kurallarn sunuyorum. Jargona kar bir vaaz, ksaltmalar iin bir tartma ve gnah ilemeye kar baka bir vaaz! Kitabn arkasnda, teknik terimler szl (bu baskda yeni), kaynaklar ve dizin olmak zere alt ek vardr. Kaynaklar iin kitapta iki tr atf kullandm. Sadece geerken kullandm bir esere - rnein, yaymlanm bir makalenin hatal bal gibi - atf yaptmda, atf metinde ksaca ve parantez iinde verilmektedir. Szedilen konu hakknda nemli bilgi ieren kitap ve makaleler ise metine sadece numara ile girmekte ve tam atf da kitabn arkasndaki kaynaklarda verilmektedir. Cidd renciler, ek bilgi veya ilgili dier bilgiler iin bu kaynaklara bakabilirler.
XVII

Ben, btn cevaplar bilmiyorum. Daha genken, bildiimi dnrdm. Belki de karakterimdeki gelimenin bir ksm; nceki metinleri kt dzenlenmi, karma kark yazlm olan Dr. Smith, benim dergilerimden birine birdenbire iyi yazlm, iyi hazrlanm bir metni gnderdii zamana kadar uzanyor. Yeni metni inceledikten sonra ona unu yazmtm: Dr. Smith, ok gzel yazlm makalenizin dergide yayn iin kabul edildiini bildirmekten mutluyuz. Fakat, Syleyin, bunu sizin iin kim yazd! demekten de kendimi alamadm. Dr. Smith cevap verdi: Makalemi kabul edilebilir bulduunuz iin ok mutluyum. Fakat syleyin, onu sizin iin kim okudu? Bylece, uygun bir alak gnlllkle bilimsel makale yazarken faydal olabilecek birka ey sylemeye alacam. lk basknn nsznde; eer kitap size etkin bilimsel makaleler yazmak iin gerekli bilgiyi temin ederse ve beni de zengin ve mehur yaparsa kitab baarl olarak deerlendireceim demitim. O zamandan beri ne hret ne de servete ulamam olarak, yine.de kitabn sizin iin bir baar olmasn mit etmeyi srdryorum.

XVIII

Yazarn Teekkr
nsanlarn ou iin teekkr, sadece daha byk yardmlar iin gizli bir umuttur.
Duc de La Rochefoucauld

N N N
Tpk bir yemek kitab gibi, bir Nasl Yaplr? kitab da, yazarn seneler boyunca toplam olduu reeteleri sunar. Bunlardan birka zgn olabilir. Bazlar, bir bakasnn zgn almalarnn eitlemeleri olabilir. Bununla beraber, byle bir koleksiyondaki reetelerin ou baka kaynaklardan, olduu gibi dn alnmadr. Bu kitapta sanrm, yaymlanm eserlerden alnm ksmlarn kaynaklarna atf yaparak iyi bir i yaptm. Fakat, meslektalarla grmelerden edindiim birok yntem ve fikir ne olacak? Bir sre getikten sonra, insan hangi fikri kimin ortaya attn artk hatrlayamaz. Hatta, daha da uzun bir zaman getikten sonra bana, gerekten iyi btn fikirler benden km gibi gelir ve biliyorum ki bu eit bir dncenin savunulacak bir yan yoktur. Hizmet verdiim 19 yl boyunca American Society for Microbiologynin yayn kurulunda benimle birlikte alm olan arkada ve meslektalarma teekkr borluyum. Bilimsel yazm ve yaym konusunda bilgilerin ounu edindiim Society for Scholarly Publishing ve Council of Biology Editors adl kurululara da minnettarm. Bu nc bask metnini okuyup deerli nerilerde bulunan pek ok meslektaa teekkr bor bilirim: L. Leon Campbell, Barton D. Day, Robin A. Day, Linda Illig, Evelyn S. Myers, Maeve O'Connor, Nancy Sakaduski, Alex Shrift, Rivers Singleton, Jr. ve Robert Snyder. Hereyde olduu gibi burada da, zellikle J. Day'a yardmlar iin minnettarm.

IXX

Blm

Bilimsel Yazm Nedir?

Stilin, uyumun, zerafetin ve iyi ritmin gzellii, basit oluuna baldr.
Plato

N N N
AIKLIK GEREKSNM Bilimsel yazm nedir? Bilimsel yazmn anahtarnn aklk olduuna inanyorum. Baarl bir bilimsel deneyim, ak bir zihnin aka ortaya konmu bir problemi ele alarak, aka belirtilmi sonular retmesinin bir neticesidir. deal olarak, akln her eit iletiimin bir karakteristii olmas gerekir. Fakat, herhangi bir ey i1k defa sylendii zaman, aklk esastr. Bilimsel makalelerin ou, yani ana aratrma dergilerinde yaymlananlar, yeni bilgi katksnda bulunduklar iin yayma kabul edilirler. Bu nedenle, bilimsel yazmda kesin aklk talep etmemiz gerekir. SNYALLER ALMAK Kukusuz ok kii u soruyu duymutur. Eer ormanda bir aa devrilirse ve orada bu devrilmeyi duyacak hi kimse yoksa, bir ses yapar m? Doru cevap hayrdr. Bunu anlamak iin, bir szle bakmamz gerekir. Websters Ninth Collegiate Dictionary ses in ilk iki tanmn yle verir: a: iitme duyusu olarak alglanan his b: zel bir eit dinleme izlenimi. Bylece, ses basn dalgalarndan daha fazla bir eydir ve gerekte de iiten biri olmakszn ses olamaz. Benzer olarak, bilimsel iletiim de iki ynl bir ilemdir. Tpk, alglanmadka faydasz olan herhangi bir sinyal gibi, yaymlanm bir bilimsel makale de (sinyal) amalanan okuyucu kitlesi tarafndan hem okunup hem de anlalmadka faydaszdr. Eer ses analojisini ses olarak kabul edersek, bilim aksiyomunu tekrar yle ortaya koyabiliriz: Bilimsel bir deney, sonular yaymlanp anlalmadka tamamlanm deildir. Yaymlanan makale anlalmadka basn dalgalarndan baka bir ey deildir. Ne yazk ki, pek ok bilimsel makale ormanda sessizce devrilmektedir.
1

SNYALLER ANLAMAK Bilimsel yazm, alcya ak bir sinyalin iletilmesidir. Sinyalin kelimeleri, mmkn olduu kadar ak, basit ve iyi sralanm olmaldr. Bilimsel yazmda sslemeye yer de gerek de yoktur. Bilim en basit ekliyle, belli anlamlar olan kelimelerden baka herhangi bireyle iletiim kurulamayacak kadar ok nemlidir. Ve ak belli anlamlar sadece yazarn meslektalarna deil, fakat ayn zamanda meslee yeni girmekte olan rencilere, kendi dar konular dnda okuyan bilim adamlarna ve zellikle de ana dili ngilizceden baka olan okurlara (bugnk okurlarn ou) hitabetmelidir. Birok yaz tr elenmek iin yaplanmtr. Bilimsel yazmn deiik bir amac vardr: yeni bilimsel bulular iletmek. Bilimsel yaz mmkn olduunca ak ve basit olmaldr. BLMSEL MAKALENN DL Dzenlemeye ilveten, bilimsel makalenin ikinci temel unsurunun uygun dil olmas gerekir. Bu kitapta, birok bilim adam bu alanda zorluk ektii iin, ngilizcenin uygun kullanm zerinde srekli olarak durmaktaym. Hepimiz kabul etmeliyiz ki ngilizce hemen hemen bilimin evrensel dili olmutur (E. Garfield, The Scientist, 7 Eyll 1987, p.9). Btn bilim adamlar ngilizceyi hassasiyetle kullanmay renmelidirler. Eer bilimsel bilgi, hi deilse herhangi bir bilgi kadar nemliyse; etkin, ak ve belli anlam olan kelimelerle ifade edilmelidir. Bu nedenle bilim adam, bu abada baarl olmak iin kltrl olmaldr. David B. Truman, Columbia College dekan iken, bunu iyi ifade etmiti: ada varoluun karmaklnda, renim alm fakat eitilmemi; teknik becerileri olan fakat kltr yetersiz kalan ihtisas sahibi kii, tehlikenin kendisidir. Bilimsel aratrmada en son ama yayn olmasna karn, birok bilim adamnn bu konudaki sorumluluu ihmal etmeleri beni hep artt. Bir bilim adam, verileri elde etmek iin ok youn almalaryla aylar veya yllar geirecek ve iletiimi ile ilgisiz olduundan, elde ettii bu deerleri kaybolua brakacak! Bir lm drdnc basamaa kadar alabilmek iin inanlmaz engelleri aan ayn bilim adam; sekreter tesadfen, mililitre bana mikrogram; mililitre bana miligrama evirirken veya kompozitr, barrel bana tesadfi bir ka pound aktarrken, derin bir uykuya dalm olacaktr. ngilizcenin zor olmas gerekmez. Bilimsel yazmda denir ki: En iyi ngilizce, en az sayda ksa kelimelerle anlam veren ngilizce dir (senelerce Journal of Bacteriologynin Yazarlara Direktifler ksmnda baslm olan otoriter bir ifade). Edeb oyunlar ve benzetmeler, dikkati zden stile evirir. Bilimsel yazmda bunlar kullanlsa bile ok nadir kullanlmaldr.

Blm

Bilimsel Yazmn Kkeni

Bilimin ayklamaya altn, sanat kkrtma yolunu arar- biri iin lmcl olan gizem, dieri iin yaamsaldr.
John Fowles

N N N
ERKEN TARH nsanlar binlerce yldr iletiim kurabilmilerdir. Fakat, bugn bildiimiz ekliyle bilimsel iletiim nispeten yenidir. lk dergiler sadece 300 yl nce yaymlanm ve bilimsel makalenin IMRAD (Introduction-Giri, Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartma) dzenlemesi son 100 yl iinde gelimitir. Bilginin, bilimsel veya baka trde, uygun iletiim mekanizmas kuruluncaya kadar etkin ekilde iletiimi yaplamamtr. Tarih ncesi insanlar, szle iletiim kurabilmilerdi. Fakat kukusuz her yeni kuak; kaynak gsterecek yazl kaytlar olmakszn, bilgi elde edildii hzla kaybolduundan, esas olarak hep ayn izgiden balad. Kayalar zerine oyulmu maara resim ve yazlar, gelecek kuaklara belge brakmak iin insanolunun ilk giriimleri arasndayd. Bir anlamda bugn biz, atalarmzn baz ilk mesajlarn yaatan byle bir ortam semi olduklar iin anslyz. Oysaki daha az dayankl malzeme zerindeki mesajlar kaybolmu olabilirdi (Belki pek ou yle oldu). Dier taraftan, byle bir ortam yoluyla iletiim inanlmaz derecede zordu. rnein, eer 50 kglk talar iletiim malzemesi olsayd, posta servisinin bugn bana gelmi olacak datm problemlerini bir dnn? 10 grlk mektuplarla yeterince zorluk ekmiyorlar m? Bildiimiz ilk kitap sel basknnn Chaldean dilinde anlatmdr. Genesisi yaklak 2000 yl ncesinden veren bu hikye, M.. 4000 yllarnda kiremit tablet zerine yazlmt. Hafif ve tanabilir olan bir iletiim ortam gereksinimi akt. lk baarl ortam, M.. 2000 yllarnda kullanlmaya balanm olan papirustur (papirus bitkisinden yaplan sayfalar yaptrlarak ve 20-40 ft uzunluunda rulo oluturularak tahta bir paraya balanr). M.. 190 ylnda parmen (hayvan derisinden yaplan) kullanlmaya baland. Yunanllar, Efes ve
3

Bergamada (imdiki Trkiye) ve skenderiyede byk ktphaneler meydana getirdiler. Plutarcha gre, Bergamadaki ktphanede M.. 40 yllarnda 200.000 cilt kitap vard (48). M.S. 105 ylnda inliler, iletiimin modern ortam kad kefettiler. Bununla beraber, iletiimi oaltma iin etkin bir yol mevcut olmadndan akademik bilgi geni lde yaygnlatrlamad. Belki de insanolunun entelektel tarihindeki en byk tek bulu matbaayd. lk hareketli trn, M.S. 1100 yllarnda inde icat edilmesine karn, Bat dnyas krediyi, M.S. 1455 ylnda 42 satrlk ncilini matbaada basan Gutenberge verir. Gutenbergin buluu hemen etkin bir ekilde btn Avrupada kullanma koyuldu. 1500 ylna kadar binlerce kitabn binlerce kopyas (incunabula denen) basld. lk bilimsel dergiler 1655te, tesadfen ayn zamanda iki deiik derginin - Journal des Scavans/Fransa ve Philosophical Transactions of the Royal Society of London/ngiltere, yayna balamasyla ortaya kt. O zamandan beri dergiler, bilimde en nemli iletiim ortam olarak hizmet vermektedir. Halen, btn dnyada yaklak 70.000 bilimsel ve teknik dergi yaymlanmaktadr. IMRAD HKAYES lk dergiler, grsel dediimiz trde makaleler yaymladlar. Tipik olarak, bir bilim adam lk bunu grdm, sonra unu grdm veya lk bunu yaptm, sonra unu yaptm eklinde yazard. ounlukla da bu gzlemler basit zaman sralamasndayd. Bu grsel stil, o zaman anlatlan bilim tr iin uygundu. Aslnda, bu dorudan anlatma stili, bugn hl, tptaki vaka raporlar ve jeolojik almalar v.b. konularndaki letters dergilerinde kullanlmaktadr. l9. yzyln ikinci yarsna doru bilim, artan bir karmaayla hzlanmaya balad. zellikle, hastalkta virs teorisini kesinletiren Robert Koch ile fermante sistemi kullanan ve saf-kltr alma yntemini gelitiren Louis Pasteurn almalar nedeniyle, hem bilim hem de bilimi anlatma nemli ilerlemeler kaydetti. O zaman, metodoloji nemli hle geldi. ou, nnda retmeye fanatik biimde inanan eletirmenlerini susturmak iin Pasteur, deneylerini en ince ayrntsna kadar anlatmay gerekli grd. Mantkl lde sorumluluk duygusu olan meslektalar Pasteurn deneylerini tekrarlayabildiklerinden deneylerin tekrarlanabilirlii, bilim felsefesinin temel doktrini oldu ve ayrk bir yntemler ksm, nemli lde yaplanm IMRAD formatna yol at (IMRAD, Introduction-Giri, Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartmann ba harflerinden oluan akronimdir). Ben senelerdir mikrobiyoloji bilimine yakn olduumdan, bilimin bu dalna arlk veriyor olabilirim. Ama yine de, enfeksiyon hastalklarnn tedavisinin bilim tarihinin en byk ilerlemesi olduuna gerekten inanyorum. Daha da tesi, bu hikyenin ksaca tekrarnn bilimi ve bilimi rapor etmeyi gsterebileceine inanyorum. Atomik enerji veya molekler biyolojinin en nemli ilerleme olduuna inananlar yine de, enfeksiyon hastalklar hikyesinin ortaya koyduu modern bilim modelini takdir edebilirler.
4

Koch ve Pasteurn almalarn, 1900lerin ilk yllarnda Paul Ehrlichin almas ve 1930larda Gerhard Domaghn (sulfa illar) almas izledi. II. Dnya sava, penisilinin gelimesini ortaya kard (ilk olarak Alexander Fleming tarafndan 1929da tantlmtr). Streptomisin 1944te tantld ve II. Dnya savandan hemen sonra, mucize illar iin delice fakat hrika aratrmalar, tetrasiklinler ve dzinelerle dier antibiyotikleri yaratt. Bylece bu gelimeler; verem, difteri, stma, tifo ve (a yoluyla) ocuk felci gibi salgnlarn yok olmasyla sonuland. Bu mucizeler, II. Dnya savandan sonraki tbb laboratuvarlardan taarken, lkemizin aratrma yatrmnn artmas mantklyd. Bilimin desteklenmesindeki bu pozitif atlm (1957de) hemen, Ruslarn Sputniki frlattklar zaman oluan negatif faktrle birleti. zleyen yllarda, Ruslarn korkusundan m, yoksa daha fazla mucize midinden mi devlet, Amerikan bilimsel aratrmasna milyonlarca ilve dolar dkt. Para, bilim retti. Ve bilim, makaleler. Dalarcasn! Sonu, mevcut dergiler (ve birok yenisi) zerinde gl bir baskyd. Dergi editrleri, baka nedenle olmasa bile kendilerini savunmak iin metinlerin iyi dzenlenmi ve sktrlarak yazlm olmasn talebetmeye baladlar. Dergideki sayfalar, tekrar ve lfla harcanamayacak kadar deerli oldu. l9. yzyln sonlarndan beri ar ar ilerlemekte olan IMRAD format, aratrma dergilerinde hemen hemen evrensel bir kullanm alan buldu. Baz editrler, aratrma sonularnn iletiiminde en basit ve mantkl yol olduuna inandklar iin IMRAD desteklediler. Dierleri, belki basit IMRAD mantna inanmyorlard; fakat yine de IMRADn rijitlii dergilerde gerekten yer (ve masraf) tasarrufu saladndan bu trene katldlar. IMRAD, metnin nemli ksmlarnn dizinlenmesiyle, editrler ve deerlendirme yapanlar iin hayat kolaylatrd. IMRAD mant soru formunda tanmlanabilir: Hangi problem incelendi? Cevap: Introduction=Giri. Problem nasl incelendi? Cevap: Methods= Yntemler. Neler bulundu? Cevap: Results=Sonular. Bunlar ne anlam tar? Cevap: Discussion=Tartma. imdi, basit IMRAD mantnn yazara metni dzenleme ve yazma konusunda yardmc olduu; editrler, deerlendirme yapanlar ve nihayetinde de makaleyi okuyarak izleyen okuyucular iin kolay bir yol haritas verdii ak olarak grlmektedir.

Blm

Bilimsel Makale Nedir?

Yaynsz bilim ldr.
Gerard Piel

N N N
BLMSEL MAKALENN TANIMI Bilimsel makale, zgn aratrma sonularn tanmlayan, yazlm ve baslm rapordur. Fakat bu ksa tanm; bilimsel makalenin belli bir biimde yazlm olmas ve yzyl boyunca gelitirilmi gelenekler, editr uygulamalar, bilimsel ahlk ve basm-yaym etkileimiyle tanmlanan belli bir biimde yaymlanmas gereine dikkat ekilerek nitelenmelidir. Bilimsel makaleyi uygun bir biimde tanmlamak iin bir bilimsel makaleyi yaratan mekanizmay, yani geerli yayn tanmlamalyz. zetler, tezler, konferans raporlar ve dier birok literatr yaymlanabilir, fakat bu yaynlar her zaman geerli yayn ltn salamazlar. Dahas, bilimsel bir makale btn dier testleri gese de, eer yanl yerde yaymlanmsa geerli yaymlanmam demektir. Yani, nispeten kt bir aratrma raporu, fakat testleri geen bir yayn, eer doru yerde (genellikle belli bal bir dergi) kabul edilir ve yaymlanrsa geerli bir yayndr. ok iyi hazrlanm bir aratrma raporu ise yanl bir yerde yaymlanmsa geerli bir ekilde yaymlanmam olur. Devlet raporlarnn ve konferansta yaymlananlarn ounda olduu gibi, kurum bltenleri ve ksa yaam sresi olan yaynlar, esas yaynlar olarak nitelenmezler. Birok kii, bilimsel makalenin tanmnn elde edildii temel yayn (geerli yayn) tanm konusunda mcadele vermitir. The Council of Biology Editors (CBE), otoritesi olan meslek bir organizasyon (hi deilse biyolojide), bu tr problemlerle uraarak aadaki tanma ulat: Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, meslektalara (1) gzlemleri deerlendirme (2) deneyleri tekrarlama (3) entelektel ilemleri deerlendirme imkan verecek, yeterli bilgi ieren ilk aklama olmaldr. Dahas, duyumsal alglamaya elverili; esasta kalc, kstlama olmakszn bilimsel toplulua ak ve bir veya daha fazla belli bal tannm ikincil servislerin dzenli taramas iin hazr olmaldr (rnein, Amerikada Biological Abstracts, Index Medicus, Excerpta Medica, Bibliography of Agriculture, dier lkelerde de benzer servisler). lk okuyuta, bu tanm ar derecede kark veya hi deilse ok uzun grnebilir. Fakat bunu yazmada katks olan bizler, her kelimeyi dikkatlice tarttk ve daha az kelimeyle kabul edilebilir bir tanmn yaplabileceinden kuku duyuyoruz. nk; renciler, yazarlar, editrler
7

ve btn ilgililer iin bilimsel makale nedir? ne deildir? ok nemlidir. Bu tanmn, gerekten ne anlama geldiini grmek iin btnyle incelemekte yarar vardr. Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, ilk aklama olmaldr. Doal olarak ou zaman, yeni aratrma verilerinin ilk aklamas bilimsel bir toplantda szl sunu olarak yer alr. Fakat, CBE ifadesinin ileriye srd, yazarn azndan karmasnn tesinde bir aklamadr. Etkin bir ilk aklama sadece, aklanann, yazarn meslektalar tarafndan (imdi veya gelecekte) tamamyla anlalp kullanlmasna imkn verecek formu olan bir aklama olduu zaman gereklemitir. Bylece verilerin, potansiyel kullanclara (i) gzlemleri deerlendirebilecei (ii) deneyleri tekrarlayabilecei ve (iii) entelektel ilemleri deerlendirebilecei (yaznn sonular verilerle desteklenmekte midir?) yeterli bilgiyi sunmas gerekir. Sonra, aklama duyular tarafndan alglanmaya elverili olmaldr. Bu acayip bir szck grubu olabilir, fakat bunlar normal uygulamada en basit ekliyle, yayn anlamna gelir. Bununla beraber bu tanm, aklamaya sadece grsel malzeme (basl dergiler, mikrofilm, mikrofi) cinsinden deil, fakat ayn zamanda, belki basl olmayan, grsel olmayan formlar cinsinden de ierik kazandrr. rnein, dinleme kasetleri formunda yayn, eer tanmda verilen dier testleri getiyse etkin bir yayn oluturabilir. Gelecekte, ilk aklamann bilgisayar veri tabanna giri olmas pekl mmkndr. Yaynn formuna baklmakszn; bu form, esasta kalc olmal, bilimsel topluma kstlamasz ak tutulmal ve bilgi geri kazanma servislerine ak olmaldr (Biological Abstracts, Chemical Abstracts, Index Medicus, Science Citation Index, v.b.). Bylece, haber bltenleri ve kurum yaynlar gibi haber ve dier ynleriyle deer tayan yaynlar, bilimsel bilginin bulunduu yerler olarak hizmet edemezler. CBE tanm, daha basit olarak, fakat daha kesin terimler olmakszn yeniden ifade edilirse; temel yayn (i) zgn aratrma sonularnn ilk yayn olan (ii) yazarn meslektalarnn deneyleri tekrarlayabilecekleri ve sonular irdeleyebilecekleri forma sahip ve (iii) dergide veya baka bir kaynak belgesinde bilimsel toplum iinde hemen ulalabilir olan yayndr. Bu tanm anlamak iin yine de, nemli bir ihtar ilve etmeliyiz. Tanmn, yazarn meslektalarna atfedilen ksm, yayn ncesi meslekta deerlendirmesi anlamnda kabul edilir. Bylece tanm olarak bilimsel makaleler, meslekta deerlendirmesi yaplan yayn organlarnda yaymlananlardr. Bu tanm sorununun zerinde iki nedenle ok durdum. lk olarak; yazarlar, editrler ve yaymclarn temel yayn tanmlamadaki isteksizlikleri nedeniyle veya yapamadklar iin, bilim topluluunun tm uzun sre, etkin olmayan pahal bir bilimsel iletiim sistemi ile alt. Sonuta yaynlarn ou toplant zetlerinde, anlalmaz konferans bildirilerinde, devlet belgelerinde kald veya datm ok az olan kitap ve dergilere gmld. Dier makaleler, aynen veya ufak deiiklikler yaplm formda bir kereden fazla yaymlandlar; bazen bu, hangi konferans raporlarnn, kitaplarn ve derlemelerin temel yayn olduu (veya olmas gerektii) hangilerinin olmad konusundaki tanm eksiklii nedeniyle olmutur. Sonu, tekrar ve karklktr. kincisi, tanm olarak bilimsel makale, baz belirli trlerde bilgi ieren zel bir eit belgedir. Bir bilimsel makale, bilimin gereksinimi olan dnce nitelikleri gibi, tamamyla ayn nitelikleri talebeder: Mantk, aklk ve kesinlik (50). Eer renci veya yetimekte olan bilim adam (ve hatta, hlen ok sayda makale yaymlam bilim adamlarnn bazlar) bu tanmn nemini tam anlamyla kavrarsa, yazma iinin nemli lde kolaylamas gerekir. Karklk, ekillenmemi ilerin sonucudur. Kolay i, tan olarak ne yaplmas ve hangi srada yaplmas gerektiini bildiiniz itir.
8

BLMSEL MAKALENN DZENLENMES Geerli yaynn gereklerini karlayacak ekilde dzenlenmi makale, bilimsel makaledir. O, nemli lde ekillendirilmi, ayrk ve aka belirli, birleen paralardan oluur veya olumaldr. Birleen ksmlarn, temel bilimlerde en yaygn isimlendirilmesi: Introduction-Giri, Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartma (ve bylece akronim IMRAD)dr. Gerekte, Malzeme ve Yntemler bal, daha basit olan Yntemlerden daha ok kullanlr. Fakat akronime girmi olan sonuncusudur. Yllar boyunca, IMRAD yaklamn dndm ve nerdim. Bununla beraber bugne kadar, herhangi bir ekilde farkl olan eitli dzenleme sistemleri, baz editr ve dergiler tarafndan tercih edilmitir. niform olmaya doru eilim, IMRAD sisteminin Amerikan Ulusal Standartlar Enstits tarafndan ilk 1972de ve tekrar 1979da (5) tanmlandndan beri artm bulunuyor . Bu sralama ylesine mantkl ki, aklayc yaynlarn dier trlerinde de artarak kullanlmaktadr. Kii; kimya, arkeoloji, ekonomi hakknda m yoksa caddelerdeki sular hakknda m yazyor, IMRAD format genellikle en iyi seimdir. Bu ou zaman, laboratuvar alma sonularn aklayan makaleler iin de dorudur. Kukusuz, istisnalar vardr. rnein, yer bilimlerinde alan alma raporlar ve tp bilimlerinde klinik vaka raporlar bu tr dzenlemeye ilk aamada uymazlar. Yine de, bu grsel tanm veren makalelerde dahi, problemden zme ayn mantk silsilesi ou zaman uygundur. Zaman zaman, laboratuvar raporlar bile farkl olmaldr. Eer, ilgili sonulara dorudan ulamak iin birka yntem kullanldysa, Malzeme ve Yntemler ve Sonular ksmnn btnletirilmi bir Deneysel ksmda toparlanmas istenebilir. Nadiren, sonular yle kark olabilir veya hemen tartmay gerekli klacak ztlklar verebilir ki, Sonular ve Tartma ksmnn birarada olmas istenebilir. Ayrca, baz temel dergiler IMRAD dzeninin ksaltlm olan Notes veya Short Communications yaymlarlar. Bilimin grsel tanml alanlarnda, ok eitli dzenleme trleri vardr. Byle makalelerin nasl dzenleneceini ve hangi genel balk kullanlacan belirlemek iin, amaladnz derginin Yazarlara Direktifler ksmna bakmanz gerekir. Dergi konusunda kukunuz varsa, veya dergi ok deiik trde makaleler yaymlyorsa, genel bilgiyi uygun kaynak kitaplarndan bulabilirsiniz. rnein, eitli temel tp makaleleri ayrntl olarak, Huth (28) tarafndan tarif edilmi ve pek ok mhendislik makale ve raporlar Michaelson (35) tarafndan anahatlaryla gsterilmitir. Ksaca ben, bilimsel makalenin hazrlannn edeb beceriyle ilgisinin, dzenlemeyle olandan ok daha az olduunu dnyorum. Bilimsel makale edeb eser deildir. Bilimsel makaleyi hazrlayan kii edeb anlamda yazar deildir. Baz eski dnceli meslektalarm, bilimsel makalenin edeb olduu, yazarn tarz ve havasnn aka belirgin olmas gerektii ve tarzdaki deiikliklerin okurun ilgisini canlandracan dnrler. Ben yle dnmyorum. Bence bilim adamlar, gerekten edebiyat okumaya, hatta belki yazmaya da ilgi duymallar. Fakat aratrma sonularnn iletiimi daha kuru bir yoldur. Boothun (13) ortaya koyduu gibi, Bilimsel yazmda iddial kelimelere yer yoktur. Bugn ortalama bir bilim adam, alanndakileri izleyebilmek iin ok sayda makalede rapor edilen verileri incelemek zorundadr. Bu nedenle, bilim adamlar ve kukusuz, editrler; niform, ksa ve z, ve hemen anlalabilir bir anlatm sistemi talebetmelidirler. DER TANIMLAR Eer bilimsel makale zgn aratrma raporu iin bir terim ise bu, zgn veya bilimsel olmayan aratrma raporlarndan veya bilimsel makale olarak nitelendirilmeyenlerden nasl ayrlmaldr? ok kullanlan baz zel terimler: tarama/deerlendirme makalesi, konferans raporu ve toplant zeti.
9

Bir tarama/deerlendirme makalesi hemen hemen hereyi, en tipik olarak da tanmlanm konudaki en yeni almalar veya belli bir kii veya grubun almalarn gzden geirir. Bylece tarama/deerlendirme makalesi, hlen yaymlanm olan (temel dergilerdeki aratrma raporlar) bilgiyi zetlemek, analiz etmek, deerlendirmek veya birletirmek iin oluturulur. Tarama/deerlendirme makalesindeki malzemenin tm veya ou nceden yaymlanm olmasna karn; almann tarama/deerlendirme tr genellikle aka yaynn balnda belirtildiinden (ounlukla; Microbiological Reviews, Annual Review of Biochemistry, v.b.) ift yayn havas normal olarak domaz. Fakat, tarama/deerlendirmeler yeni bir ey iermez diye varsaymayn. En iyi tarama/deerlendirme makalelerinden, yeni sentezler, yeni fikirler ve teoriler ve hatta yeni modeller ortaya kar. Bir konferans raporu; kitapta veya dergide, sempozyum, ulusal veya uluslararas kongre, alma grubu, yuvarlak masa veya benzeri toplant bildiri kitaplarnn bir paras olarak yaymlanm makaledir. Bu konferanslar normal olarak, zgn verilerin sunulmas iin tasarlanmazlar ve ortaya kan bildiri kitaplar (kitapta veya dergide) temel yayn olarak nitelenmezler. Konferans bildirileri ounlukla, belli bir bilim adamnn son almalarnn deerlendirilmesini veya belli laboratuvarlardaki son almalar sunan tarama/deerlendirme makaleleridir. Baz konferanslarda anlatlan malzemenin bir ksm (zellikle ilgin olanlar), ou zaman ilgin speklasyonlarn elik ettii yeni, zgn verilerin anlatld n raporlardr. Fakat genellikle bu n raporlar, ne bilimsel makale olarak nitelenirler, ne de o amac tarlar. Daha sonra, genellikle de ok daha sonra, byle almalar temel bir dergide geerli bir ekilde yaymlanrlar. O zamana kadar akta kalan ksmlar toparlanm, btn temel deneysel ayrntlar kaydedilmi (bylece ii bilen bir kii deneyleri tekrarlayabilir) ve nceki speklasyonlar sonular ksmnda olgunlatrlmtr. Bu nedenle, baslan ok saydaki konferans yaynlar normal koullarda temel deildir. Byle katklarda, eer zgn veriler sunulursa, bu veriler temel dergilerde yaymlanabilir ve yaymlanmas gerekir. Aksi takdirde, bilgi etkin bir ekilde kaybolabilir. Eer temel bir dergideki yayn konferans raporunda yaymlanrsa, almann baz ksmlarn etkileyen izin ve yaym hakk problemleri kabilir (Blm 26ya bkz.). Fakat, ift yayn olma gibi daha temel bir problem (zgn verilerin ifte yayn) normal olarak domaz, domamas gerekir. Toplant zetleri, bildiri kitaplar gibi eitli trdedir. Kavramsal olarak, zgn bilgi iermeleri ve ierebilmeleriyle konferans raporlarna benzerler. Temel yayn deildirler ve bir zetin yaynlanmas, daha sonra raporun tmnn yaynlanmasn engellememelidir. Gemite, ulusal veya uluslararas kongre programnn bir paras olarak veya programla birlikte datlan tipik, bir paragraflk zetler konusunda ok az karmaa olmutur. Genellikle, bu toplantlarda sunulan makalelerin daha sonra temel dergilere yayn iin gnderilecei bilinirdi. Fakat son zamanlarda, geniletilmi zetlere (veya synoptics) gl bir eilim var. nk, nemli bir uluslararas kongre gibi byk toplantlarda sunulan btn makalelerin tamamn yaymlamak pahaldr ve byle yaynlar hl, temel bir derginin verdii geerli yaynn yerini alamyor. Geniletilmi zetlere doru gidiin bu nedenle bir anlam var. Geniletilmi zetler, makalenin tm kadar bilgi verebilir. Tek vermedii, deneysel ayrntlardr. Fakat srf bu nedenle, yani deney ayrntlar iermediinden de bilimsel makale olarak nitelendirilemez. Bunlar yaymlama iiyle uraan bizler, deiik trde makalelerin dikkatli tanmnn nemini grmekteyiz. Gittike daha fazla yaymc, konferans dzenleyicileri ve bilim adamlar bu temel tanmlar zerinde anlamaya varmaktadrlar. Bunlarn genel kabul grmesi, bilimsel bilginin hem temel ve hem de ikincil iletiimini nemli lde akla kavuturacaktr.

10

Blm

Balk Nasl Hazrlanr?

lk izlenimler gl izlenimlerdir; bu nedenle, bir baln iyi tasarlanmas ve snrlar izin verdii lde, ne gelmekte olduunun tam ve kesin gstergesi olmas gerekir.
T. Clifford Allbutt

N N N
BALIIN NEM Bir makale iin balk hazrlarken, yazar ok basit bir gerei hatrlarsa iyi eder: Bu balk binlerce kii tarafndan okunacaktr. Eer olursa, belki ok az kii makalenin tmn okuyacak, fakat pek ou ya zgn dergide veya ikincil servislerden (zetlemeler veya dizinler) bal okuyacaklardr. Bu nedenle, balktaki btn kelimeler ok dikkatli seilmeli ve birbiri ile ilikileri dikkatli kurulmaldr. Yanl balklardaki belki de en yaygn hata ve anlam bakmndan kesinlikle en zarar verici olan, kelimelerin hatal sralanmasdr. yi bir balk nasl olur? Ben bunu, makalenin ieriini yeterli lde en az sayda kelimeler dizisi olarak tanmlyorum. Hatrlaynz ki, zetleme ve dizin servisleri nemli lde baln tam oluuna dayanrlar. Uygun olmayan ekilde balk verilmi bir makale, amalad okuyucu kitlesine asla ulaamaz ve tamamen kaybolabilir. BALIK UZUNLUU Bazen balklar ok ksadr. Bir makale, Journal of Bacteriologyye Brucella zerine almalar bal ile gnderilmiti. Aktr ki, byle bir balk okuyucuya pek yardmc olamazd. alma taxonomic mi genetic mi, biochemical m veya medical mdr? Hi olmazsa bu kadarn bilmek isterdik. Daha da sk karlalan durumlarda, balklar ok uzundur. Tuhaftr ki uzun balklar ksalarndan daha az anlamldr. Bir kuak ncesinde, bilimde daha az uzmanlama olduu zamanlarda, balklar uzun ve zellik belirtmeyen trde olma eilimindeydi. rnein, Bir Obje ile Ortam veya Objenin Belli Paralar Arasnda Renk-Ztl reten Yeni Bir Yolla Mikroskopik Aratrmaya lveler zerine (J.Rheinberg, J.R. Microsc. Soc. 1896: 373). Bu kesinlikle kt bir balk izlenimi veriyor. Belki, iyi bir zet olabilir.
11

Kukusuz ok uzun balklarn ou, israf edilmi kelimeler ierir. Genellikle, zerine almalar, zerine aratrma ve zerine gzlemler gibi israf edilmi kelimeler baln hemen balangcndan gzkr. BELRTC BALIKLARA GEREKSNM rnek bir bal inceleyelim: Antibiyotiklerin Bakteriler zerine Etkileri. Formdadr; ksadr ve israf edilmi kelimeler veya fazla yk tamamaktadr. Kesinlikle de bu balk, Bakterinin eitli Trleri zerinde Belli Antibiyotiklerin Etkileri Konusunda n Gzlemlere deitirilerek gelitirilemezdi. Fakat (bu beni bir sonraki noktaya getiriyor), ok ksa olan balklarn ou, zelden ziyade genel terimler ierdikleri iin ok ksadrlar. Gvenle varsayabiliriz ki, yukardaki balkla verilen alma, tm antibiyotiklerin tm bakteriler zerindeki etkilerini denememitir. Bu nedenle, balk esas olarak anlamszdr. Sadece bir veya birka antibiyotik zerinde alldysa, balkta tek tek sralanmas gerekirdi. Bir veya birka organizma denendiyse, balkta yine tek tek sralanmas gerekirdi. Eer antibiyotik ve organizmalarn says, balkta sralanamayacak kadar ok ise, belki yerine grup ad konabilirdi. Daha kabul edilebilir balk rnekleri: Streptomycinin Mycobacterium Tuberculosis zerine Etkisi Streptomycin, Neomycin ve Tetracyclinein Gram-Positive Bacteria zerine Etkisi Polyene Antibioticsin Plant-Pathogenic Bacteria zerine Etkisi Mantara Kar Kullanlan eitli Antibiyotiklerin Candida albicans ve Aspergillus Fumigatus zerine Etkisi Bu balklar, ilk rnekten daha kabul edilebilir olmalarna karn, yine de ok genel olduklar iin zellikle iyi rnekler deildirler. Eer Etkisi kolaylkla tanmlanabilirse, anlam daha ak olabilir. rnein, yukardaki ilk balk Streptomycin Kullanarak Microbacterium tuberculosisin Bymesinin Engellenmesi eklinde dzenlenebilirdi. ok nceleri, Leeuwenhoek tanmlayc fakat ok zel olmayan animalcules kelimesini kulland. 1930larda, Howard Raistrick Bakteriler zerine almalar bal altnda, nemli bir makale serisi yaynlad. Benzer bir makale bugn, ok daha zel bir balk tar. Eer alma bir organizmay konu alyorsa balk; genus, species ve muhtemelen strain saysn bile verir. Eer alma bir organizmann enzimini konu alyorsa, balk Bakterilerde Enzimler gibi birey olmaz, Dihydrofolate Reductase in Bacillus subtilis olur. KELME SIRASININ NEM Balklarda, zellikle kelime srasna dikkat edin. Balklardaki dilbilgisi hatalarnn ou hatal kelime sralamasndandr.

Journal of Bacteriologyye Mechanism of Suppression of Nontransmissible Pneumonia in Mice Induced by Newcastle Disease Virus balkl bir makale gnderilmiti. Bu yazar herhangi bir ekilde birdenbire retme becerisi gstermedike, oluturulann fare deil, zatrree olmu olmas gerekir. (Baln yle olmas gerekirdi: Mechanism of Suppression of Nontransmissible Pneumonia Induced in Mice by Newcastle Disease Virus).
Artk, bebekleri leyleklerin getirmediine inanyorsanz, u bal neririm: (Bacteriol. Proc., p. 102, 1986): Multiple Infections Among Newborns Resulting from Implantation with Staphylococius aureus 502A. (Bu hayat bakterisi midir?)
12

Bir gn karlatm dier bir rnek (Clin. Res. 8: 134, 1960): , Preliminary Canine and Clinical Evaluation of a New Antitumor Agent Streptovitacin. Bu kpek, streptovitacini deerlendirmeyi bitirdiinde benim de bakmasn istediim baz almalarm var! Dilbilgisi bir tarafa, using (kullanarak) kelimesini kullandnzda sizi dikkatli olmaya davet ederim. nanyorum ki, using kelimesi bilimsel yazmda en ok bilinen, askda kalm imdiki zaman fiilidir. Ya akll baz kpekler daha var, ya da using u cmlede yanl kullanyor: Using a fiberoptic bronchoscope, dogs were immunized with sheep red blood cells. Akll hayvanlar sadece kpekler deil. Bir metin, Journal of Bakteriologyye Isolation of Antigens from Monkeys Using Complement-Fixation Techniques ad altnda gnderilmiti. Bakteriler bile akll. Dier bir metin, Journal of Clinical Microbiologyye Characterization of Bacteria Causing Mastitis by Gas-Liquid Chromatography adyla gnderilmiti. Bakterinin GLC kullanabilmesi harika birey deil mi? ETKET OLARAK BALIK Makalenin bal bir etikettir. Bir cmle deildir. Her zamanki zne, nesne, fiil, dzenlemesiyle oluan bir cmle olmadndan cmleden daha basittir (veya hi deilse genellikle daha ksadr), fakat kelimelerin sras daha da nemli hle gelir. Aslnda ok az sayda dergi, baln cmle olmasna izin verir. te bir rnek: BEndorfin is Associated with Overeating in Genetically Obese Mice (ob/ob) and Rats (fa/fa) (Science 202:988, 1978). Zannederim bu sadece bir gr meselesidir. Ben byle bir bala iki ynden kar kardm. lk olarak is fiili israf kelimesidir ve anlay etkilemeden hemen karlabilir. kincisi, is in ilavesi, imdi baln yksek sesle konuyu kabul ettirmesidir. Blm 27de gelitirilen nedenlerle, yazarlarn sonularn imdiki zamanda sunmalarn grmeye alk olmadmzdan dogmatik bir hava tamaktadr. Derginin iindekiler ksmnda bal gren muhtemel okuyucuya, balktaki kelimelerin sras ve anlam nem tar. Fakat bu dnceler, ikincil kaynaklardan makaleyi duyanlar da dahil olmak zere (belki de ou byle), literatrn btn muhtemel kullanclar iin eit lde nemlidir. Bu yzden balk, makalenin kendisine elik eden etiket olarak ie yaramal ve Chemical Abstracts, Index Medicus ve dierleri tarafndan kullanlan makina dizinine uygun formda olmaldr. Dizinleme ve zetleme servislerinin ou ya KWIC (metin ii anahtar kelimeler) tretmeye veya KWOC (metin d anahtar kelimeler) tretmeye dayanan anahtar kelime sistemi ile alr. Bu nedenle yazarn, makaleyi etiketlerken doru anahtarlar temin etmesi temel bir nemi haizdir. Yani balktaki terimler, makalenin ieriinin nemli ksmn, anlalabilir ve geri kazanlabilir terimlerde vurgulayan kelimelerle snrl kalmaldr. Okurlara yardmc olmak zere, sren balklar veya sren isimler her sayfann en st ksmna baslr. ounlukla, derginin veya kitabn ad soldaki sayfalarn en stnde, makale veya blm ad (bu kitapta olduu gibi) sadaki sayfalarn en stnde verilir. Yerin snrl olmas nedeniyle, genellikle baln ksa bir ekline ihtiya vardr. (En fazla karakter says, dergilerin muhtemelen Yazarlara Direktifler ksmnda verilir). Metnin balk sayfasna uygun bir sren balk nermek akllca olur.
13

KISALTMALAR VE JARGON Balklarn; ksaltmalar, kimyasal formller, patentli (genel olmaktan ziyade) isimler, jargon ve benzerlerini hemen hemen asla iermemesi gerekir. Bal olutururken yazar unu sormaldr. Dizinde byle bir bilgiye nasl bakardm? Eer makale hidroklorik asitin bir etkisiyle ilgili ise, balk hidroklorik asit kelimelerini mi, yoksa hemen tannabilen ve ok daha ksa HCl mi iermelidir. Zannederim cevap ok ak. oumuz dizinde hc ye deil hi ye bakardk. Daha da tesi, eer baz yazarlar HCl (dergi editrlerinin izniyle) bazlar ise hidroklorik asit kullandysa; bibliyografik servisler ilve kaynaklarn ksaltlm bir isimle listelendiine dikkat etmeden, yaymlanm yazlarn sadece bir ksmn bulabilirlerdi. Aslnda, daha byk ikincil servisler; deoxyribonucleic acid, DNA ve hatta ADN (acide deoxyribonucleique) gibi isimleri biraraya getirmeye olanak veren bilgisayar programlarna sahiptirler. Yine de imdiye kadar yazarlar (ve editrler) iin en iyi kural, balklarda ksaltmalardan kanmaktr. Ve ayn kural; patentli isimler, jargon, olaand ve eski terimlere de uygulanmaldr. SER BALIKLAR Konutuum birok editr, ana balk-alt balk dzenine ve askda kalan balklara kardr. Ana balk- alt balk (seriler), yllar nce olduka olaand. (rnek: Studies on Bacteria. IV. Cell Wall of Staphylococcus aureus.) Bugn birok editr; her yaymlanan makalenin kendi iinde btn ve bamsz bir almann sonularn sunmas gerektii, numaral seri makalelere izin verilmeyecei konusunun (Yazarlara Direktifler, Journal of Bakteriology) zellikle okurlar iin nemli olduuna inanr. Seri makalelerin gemite, her makaleyle sadece ufak ufak ksmlar vererek birbiriyle ok yakndan ilgili olma eilimi vard. Bylece okuyucu, btn seri art arda okunmadka ok byk lde eksiklerle braklrd. Ayrca seri sistemi, programlama ve gecikmeler nedeniyle editrler iin can skcyd. (IV no.lu kabul edilip, III. nolu reddedilir veya deerlendirmede taklrsa ne olacak?) Dier kar klar; seri balklarn hemen daima nemli lde tekrarl olduu, ilk ksmn (romen rakamndan nceki) faydasz olacak kadar genel olduu ve ikincil servisler bir KWIC dizini evirdiinde, byle ift balklar yeniden kurmann imknszlndan, sonularn ounlukla anlalmaz olduudur (Soru olarak kelimelendirilen makale balklar da anlamszdr ve bana gre soru tr balklar kullanlmamaldr). Askda balklar (seri balklar gibi fakat romen rakam yerine iki nokta st ste), KWIC dizininden sonulanan acayiplikler hari, yukarda bahsedilen baz problemlerden kanmay salad iin ok daha iyidir. Maalesef nde gelen bir bilimsel dergi, Science, muhtemelen baln en etkin kelimelerini ne karmak nemli olduu iin askda balklarn savunucusudur. (rnek: The Fragile X Site in Somatic Cell Hybrids: An Approach for Moleculer Cloning of Fragile Sites-Science 237:420,1987). Arada bir, askda balklar okuyucuya yardmc olabilir. Fakat bana gre, retici grnmndedirler; nemli olandan ziyade geneli vurgularlar, noktalama iaretleri gerektirirler, dizinleri kartrrlar ve genellikle etiket biimindeki dz balktan daha yetersizdirler. Yine de dz balklarn kullanm, uygun kelime dizilimine veya balkta her kelimenin uygun formuna olan gereksinimi azaltamaz. rnein, New Color Standard for Biology adl bir balk, bitki ve hayvan numunelerini tanmlamada kullanlan renk standartlarnn oluturulmasn gsterir gibi grnyor. Oysaki, New Color Standard for Biologists (Bio Science 27:762, 1977) balnda yeni standart; biyologlarn doal ilikisini snflandrmada, yeil biyologlar mavilerinden ayrmaya izin vererek yararl olabilir.
14

Blm

Yazarlar ve Adresleri Nasl Sralanr?

dar ve meslek kskanlk, imparatorluk kurma ve yaynla-veya-yok ol! kuramn kabulleni, cennetteki ylanlarn sadece birkadr. Bunlar; endstri, kontrat, kurumsallk, kurulu gelenekleri ve dzenlemelerinin zehirli ylanlaryla birleerek, profesyonel yazm dnyasnn ylan deliini olutururlar.
John H. Mitchell

N N N
SMLERN SIRASI Bilimsel makale hazrlamann en kolay ksm, ikincil satrlarn girilmesidir: yazarlar ve adresleri. Bazen! Yazar isimlerinin sras zerine her gn yeni bir dello duymadm ama, baka koullarda akl banda grnen meslektalarn, srf kimin isminin hangi srada olmas gerektii konusunda anlaamadklar iin birbirinin can dman olduu olaylar biliyorum. Doru sralama nasl olur? Maalesef, zerinde anlamaya varlm veya genellikle kabul gren hibir kural yoktur. Baz dergiler (zannederim temelde ngiliz), yazar isimlerinin alfabetik srada olmasn ister. Bu tr nemsiz, basit sralama sisteminin nerilebilecek ok yn vardr. Fakat alfabetik sistem, zellikle ABDde henz herkesin kulland bir sistem olmamtr. Gemite, aratrmada aktif olarak yer alp almadna baklmakszn, laboratuvar direktrn yazar olarak koymak gibi genel bir eilim vard. ounlukla direktr en sona (iki yazardan ikincisi, yazardan ncs v.b.) konmaktayd. Sonuta en son yer, kendiliinden verilmi prestij iin seilen bir yer oldu. Bylece, hibiri laboratuvar direktr olmayan ve hatta hibiri daha deneyimli olmayan iki yazar, bu ikinci yeri paylaamazlard. Eer veya daha fazla yazar varsa nemli yazar, arada bir yeri deil ilk veya son yeri isteyecekti. Daha modern bir eilim, yaymlanmakta olan almann ana reticisi ve deneyimli yazar olarak ilk yazar tanmlama eilimidir. lk yazarn renci olduu ve ikinci (nc
15

veya drdnc) yazarn laboratuvar direktr, belki Nobel alm biri olduu zaman bile, ilk yazara deneyimli yazar olarak atf yaplmas ve o kiinin aratrmann kendisini veya ounu yaptnn varsaylmas imdi kabul gren bir biimdir. Laboratuvar direktrlerinin, kendi laboratuvarlarndan kan her yaymlanm makaleye kendi isimlerinin konmas konusunda srar etme eilimleri hl bizimledir. Ayn ekilde, yani deneyler tamamlandktan sonra cam eyalar ykam olabilecek teknisyenler dahil pratik olarak laboratuvardaki herkesin yazar olarak isimlendirildii kirli amar listesi yaklamn kullanma eilimi de yle. Ayrca, ortak aratrmaya eilim srekli artyor. Dolaysyla, makale bana ortalama yazar says artmaktadr. Yeni bir eilim ve zannederim ok iyi bir eilim; yerleik, deneyimli bilim adamlarnn daha gen meslektalarna veya rencilerine hak (ilk isim olma) tanmasdr. Gen neslin bu ekilde teviki, iyi bilim srecini yceltir ve zarif bir ekilde bu uygulamay yapan, deneyimli bilim adamnn karakterini ortaya koyar. YAZARLIIN TANIMI Belki imdi yazarlar listesi sadece ve sadece, deneylerin tasarm ve gerekletirilmesine aktif olarak katlan kiileri iermelidir diyerek, yazarl tanmlayabiliriz. Daha da tesi, yazarlar normal olarak; ilk yazar deneyimli yazar olarak kabul grerek; ikinci yazar esas ibirlii yapan, nc yazar ise ikinciye edeer fakat almada muhtemelen daha az katks olan yazar olarak, deneylere gre nem sras ile listelenmelidir. Meslektalar veya almay ynetenler, kendilerinin ahsen i ie olmadklar aratrmay anlatan almalara ne isimlerinin koyulmasn istemeli ne de koyulmasna izin vermelidirler. Bir makalenin yazar, verilen aratrma sonularnda entelektel sorumluluu olan kii olarak tanmlanmaldr. Kabul etmeliyiz ki bu sorunun zme kavuturulmas her zaman kolay deildir. Bir makaledeki entelektel girdiyi incelemek genellikle inanlmaz derecede zordur. Doal olarak, bir aratrma problemi zerinde aylar ve yllar boyu birlikte youn olarak alanlar, zgn aratrma fikirlerini kim verdi veya deneylerin baarsnda kimin parlak fikri baarnn anahtaryd diye hatrlamakta zorluk ekebilirler. Ve bu meslektalar, aratrma ile hibir ilgisi olmayan, geleneksel, komu laboratuvardaki bir kiinin ilgi ekici bir sorusu ile aniden hereyin yerli yerine oturduunu farkettiklerinde ne yaparlar? smi olan her yazarn, anlatlan almaya nemli katkda bulunmu olmas gerekir. nemli kelimesiyle burada, almann yeni bilgi reten, zgn bilimsel makale kavramn tanmlayan ynlerine atf yaplmaktadr. Yaymlanm makaledeki yazarlar silsilesi, tam anlama ile alma balamadan nce kararlatrlmaldr. Daha sonra, aratrmann ald yne gre bir deiiklik gerekli olabilir. Fakat bu nemli yazarlk sorununu aratrma srecinin en sonuna brakmak akllca olmaz. Bir vesileyle, 10 veya daha fazla yazarn bir makalede (bazen sadece bir not) listelendiini grdm. rnein F. Bulos ve dierleri (Phys. Rev. Letters 13: 486, 1964) tarafndan bir makalede 27 yazar ve sadece 12 paragraf vard. Byle makaleler ounlukla, deneye anlaml bir katkda bulunmak bir yana, on kiinin bile samad ok kk laboratuvarlardan gelir.
16

Yazarlarn ev sahibini listeye koymasnda ne gznne alnr? eitli nedenler olabilir. Fakat temel neden, hi kukusuz yaynla - veya - yok ol sendromudur. Baz kiiler meslektalarn ho davranlarla yle etkin bir ekilde yola sokarlar ki, laboratuvarlarndan kan makalelerin ounda veya hepsinde yazar olarak bulunurlar. Aratrma retkenlikleri aslnda zayftr, fakat yl sonu yayn listeleri gerekten geni olabilir. Baz kurumlarda byle iirilmi listeler terfi ile sonulanabilir. Byle imeler ayrca beceriklilik olarak kabul edilir. Yine de uygulama tavsiye edilmez. Belki bu kolaya kaanlar, birka idareci kandrabilir ve anlk avantajlar kazanabilirler. Fakat iyi bilim adamlarnn; ne ufack katklar iin baka insanlarn isimlerinin eklenerek kendi almalarnn sulandrlmasna izin vereceklerinden, ne de kendi isimlerinin bir sr yetersiz insann isimleriyle lekelenmesini isteyeceklerinden kuku duyarm. Ksaca bilimsel makale, almaya arlkl olarak katkda bulunmu olanlar listelemelidir. ok yazarl yaklamn sulandrc etkisi gerek aratrmalar kt etkiler (Ve eski bir ynetici-editr olarak, sansr gerektiren bu uygulamann bilimsel literatrn kullanm ve kontroluyla uraan bizleri bibliyografik kbuslara srklediini ilve etmeden geemiyorum). Tp Makalelerinde Yazarlk Konusunda zlenecek Yollar zerine derinlemesine bir tartma Huth (26) tarafndan yaymlanmtr. SIRAYI TANIMLAMAK: BR RNEK Belki aadaki rnek, yazarl tanmlamas gereken kavramsal ve teknik katk seviyesini akla kavuturmada yardmc olur. Varsayalm ki, bilim adam A yeni bilgi retecek bir seri deney tasarm yapm olsun ve sonra bu bilim adam, B teknisyenine deneylerin nasl yaplacan gstermi olsun. Deneyler alr ve bir metinle sonulanrsa, bilim adam A, B teknisyeni btn ileri yapm olsa bile, tek yazar olmaldr. (Kukusuz, B teknisyeninin yardm Teekkr ksmnda anlmaldr.) Varsayalm ki deneyler yrmesin. B teknisyeni, olumsuz sonular bilim adam Aya gtrsn ve yle bir ey desin, Zannederim, bu Allahn cezas ekil deitirmeyi, inkbasyon scakln 24Cden 37Ca deitirir ve ortama serum albmini katarsak bytebiliriz. Bilim adam deneyi kabul eder, deneyler bu defa istenen sonucu verir ve makale ile sonulanr. Bu takdirde, bilim adam A ve teknisyen B-bu srayla-her ikisi de yazar olarak gzkmelidir. Bu rnei bir adm daha teye gtrelim. Varsayalm ki, 37C deki serum albminli deneyler alyor, fakat bilim adam A imdi aka bota kalan bir ksm olduunu farkeder. Yani bu artlar altnda byme, test organizmasnn bir patojen olduunu gstermitir. Oysaki nceki yazarlar tarafndan, bu organizmann patojenik olmadnn gsterildii bilinmektedir. Bilim adam A imdi, patojenik mikrobiyolojide uzman olan meslekta bilim adam Cden, bu organizmay patojeniklii asndan denemesini ister. Bilim adam C, test maddesini herhangi bir tbb mikrobiyologun kullanabilecei standart ilemle bir laboratuvar kobayna enjekte ederek abuk bir deney yapar ve patojeniklii dorular. Sonra, metine birka nemli cmle ilve edilir ve makale yaymlanr. Bilim adam A ve teknisyen B yazar olarak konur, bilim adam Cnin yardm Teekkr ksmnda sz edilerek anlr. Bununla beraber varsayalm ki, bilim adam C, bu acayip ekil deitirmeyle ilgilenir ve bu zel ekil deitirmenin sadece fare-patojenik deil; fakat belli, nadir raslanan insan
17

enfeksiyonlarnda uzun sredir aratrlmakta olan problem yaratc olduu sonucuna gtren iyi planlanm deney serileri yrtmeye balar. Bylece, iki yeni veri tablosu metine eklenir ve Sonular ve Tartma ksm yeniden yazlr. Makale bu durumda, bilim adam A, teknisyen B ve bilim adam Cyi, yazarlar olarak sralanarak yaymlanr. UYGUN VE TUTARLI BM Yazarlarn isimleri bakmndan tercih edilen yazl normal olarak, ilk isim, orta ismin ba harfi ve soyaddr. Eer yazar sadece, bilimde istenmeyen bir eilim olan ismin ilk harflerini kullanrsa, bilimsel literatr kark hale gelir. Eer Jonathan B. Jones isimli iki kii varsa, yaz servisleri muhtemelen bunlar adresleri vastasyla dzgn tutabilir. Fakat, dzinelerle insan J. B. Jones adyla yayn yapyorsa (zellikle, frsat ktka bazlar Jonathan B. Jones kullanrsa) tarama servisleri, ileri dzenli tutmak iin mitsiz bir ekilde urayor olurlar. Birok bilim adam isimlerini deitirme ekilimine (evlilikten sonra, dini nedenlerle veya mahkeme kararyla), yaynlarnn ayrlacan bildikleri iin diren gsterirler. Genelde bilimsel dergiler, yazarn isminden sonra ne nvan ne de dereceleri basarlar. B.S. ne demek bilirsiniz. M.S. (More of the Same)-aynsnn daha ou. Ph.D. (Piled Higher and Deeper)-daha yksek ve daha derin ylm; M.D. (Much Deeper)-ok daha derin demektir. Bununla beraber pek ok tbb dergi, isimlerden sonra dereceleri verir. nvanlar da ounlukla tbbi dergilerde ya isim ve derecelerden sonra veya balk sayfalarnda dipnot olarak verilir. Fakat yine de tbb dergilerde bile derece ve nvanlar (Dr. rnein) atf yaplan literatrde verilmez. Katkda bulunacak olanlar, derginin Yazarlara Direktifler ksmna ve tercih edilen kullanm iin derginin yeni bir saysna bakmaldrlar. Eer bir dergi hem derece hem de nvana izin verirse, belki Leo Rostenin (42) nerdii gibi biraz da reklama izin verebilirdi. Dr. Joseph Kipnis-Psikiyatr Dr. Eli Lowitz-Proktolojist u ve Bu Uzmanlar Dr. M. J. Kornblum and Dr. Albert Steinkoff Kadn Doum Uzmanlar: 24 saat servis verilir. ADRESLERN LSTES Adres listesi kurallar basittir, fakat ounlukla uygulanmaz. Sonuta, yazarlar adresleri ile her zaman badatrlamaz. Bununla beraber genellikle karklk yaratan, yazarlarn ihmali veya komisyonun hatalarndan ziyade derginin tarzdr. Bir yazarla, bir adres (almann yapld laboratuvarn isim ve adresi) verilir. Eer yaymdan nce yazar baka bir adrese tanmsa, yeni adres imdiki adres dipnotunda gsterilmelidir. Herbiri farkl kurumda iki veya daha fazla yazar varsa, adresler de yazarlarla ayn srada verilmelidir. Temel problem, diyelim ki iki kurumdan yazar tarafndan bir makale yaynland zaman ortaya kar. Byle durumlarda, her yazarn ismi ve adresi stel olarak a, b veya c gibi yazarn isminden sonra, ilgili adresten nce veya sonra, uygun iareti iermelidir.
18

Bu kural, genellikle J. Jones Yalede mi yoksa Harvardda m bilmek isteyebilecek okurlar iin yararldr. Yazarlarn ve adreslerinin aka belirli olmas, eitli ikincil servisler iin de ok nemlidir. Bu servislerin kolay bir ekilde i yapabilmeleri iin, J. Jones tarafndan yaymlanan bir makalenin Iowa Statedeki J. Jones tarafndan m yoksa Cornelldeki J. Jones veya ngilterede Cambridge niversitesindeki J. Jones tarafndan m yazldn bilmeye ihtiyalar vardr. Yalnzca dzgn bir ekilde yazarlar belirlenebilen yaynlar atf endekslerinde gruplanabilir. AMALAR Adresin iki amaca hizmet ettiini hatrlaynz. Yazar belirlemeye yarar, yazarn posta adresini verir veya vermelidir. Posta adresi, en ok bilinen nedeni tekil kopyalarn kaynan bulma olmak zere, birok nedenlerden gereklidir. Birok kurum iin sokak adresi vermek kural olarak gerekli olmamasna karn, bugnlerde posta kodu kullanlmas zorunlu olmaldr. Baz dergiler, makale isteklerinin gnderilecei adresi gstermek iin Teekkr blmn, dipnotlar veya yldz iaret sistemini kullanrlar. Yazarlar, dergi politikasnn bu ynnn farknda olmal ve nceden, hangi adresten kimin tekil kopyalar alp datacana karar vermelidirler (nk normal olarak tekil kopyalar alan, kiiler deil kurumlardr). Bir bilim adam isimsiz olarak (veya mmkn olduu kadar ona yakn) yaym yapmak istemedike, tam isim ve tam adres, zorunluluk olarak kabul edilmelidir.

19

20

Blm

Ksa zet Nasl Hazrlanr?

Tantc bir zet (Abstract-Ksa zet), metnin ieriinin paragraf formunda olan eklidir; okurlar iin genel bir haritadr.
Michael Alley

N N N
TANIM Ksa zete, makalenin kltlm bir biimi olarak baklmaldr. Ksa zet (Abstract) makalenin ana ksmlarnn (Giri, Malzeme ve Yntemler, Sonular, Tartma) herbirinin ksa bir zetini vermelidir. Houghtonun (25) syledii gibi Ksa zet, dokmandaki bilginin bir zeti olarak tanmlanabilir. yi hazrlanm bir Ksa zet, okuyucunun, dokmann ieriini ksa zamanda ve hassasiyetle belirlemesine, kendi ilgi alanlaryla ilikisini saptamasna ve bylece dokman btnyle okumaya ihtiya duyup duymayacana karar vermesine imkn verir (4). Ksa zet 250 kelimeyi gememeli ve makalede neyle uraldn ak olarak tanmlayacak ekilde tasarlanmaldr. Birok kii Ksa zeti, zgn dergide veya Biological Abstracts, Chemical Abstracts gibi ikincil yaynlarda okuyacaktr. Ksa zet (i) aratrmann kapsamn ve esas amalar belirtmeli (ii) kullanlan metodolojiyi tanmlamal (iii) bulgular zetlemeli ve (iv) ana sonular belirtmelidir. Sonularn nemi, genellikle kez verilmesi gereiyle gsterilir: Ksa zette bir kere, tekrar Girite ve tekrar (muhtemelen ayrntl) Tartmada. Ksa zetin ou veya tamam, yaplm almaya atf olduu iin, gemi zamanda yazlmaldr. Ksa zet asla yeni bilgi veya makalede belirtilmeyen sonular vermemelidir. Eserlere kaynak gsterme Ksa zette yaplmamaldr (nceden yaymlanm bir yntemin deitirilmi ekli gibi nadir haller dnda).
21

KISA ZET TPLER Yukardaki kurallar, temel dergilerde ve ounlukla deiiklik olmakszn ikincil servislerde (Chemical Abstracts, v.b.) kullanlan Ksa zetler iin geerlidir. Bu tr Ksa zet, bilgilendirici Ksa zet olarak anlr ve makaleyi ok kk boyuta sdrmak iin hazrlanr. Problemi, problemi incelemek iin kullanlan yntemi, ana veriler ve sonular ksaca belirtebilir ve belirtmelidir. ounlukla, Ksa zet, makalenin tmn okuma ihtiyac dourur. Bilim adamlar byle Ksa zetler olmakszn, aratrmann aktif alanlarn izlemekte gncel kalamazlard. Dier ok bilinen Ksa zet tipi, belirtici Ksa zettir (bazen tantc Ksa zet de denir). Bu tr Ksa zet, potansiyel okuyucuya makaleyi okuyup okumama kararn vermeyi kolaylatrarak, konuyu belirtmek iin oluturulmutur. Bununla beraber, arlkl ierikten ziyade grsel ierik verdii iin, nadiren makalenin yerini tutar. Bu nedenle, belirtici Ksa zetler, aratrma makalelerinde balang Ksa zetleri olarak kullanlmamaldr. Fakat, dier tr yaynlarda (tarama/deerlerdirme makaleleri, konferans raporlar, devlet raporlar, v.b.) kullanlabilir; byle Ksa zetler kaynak ktphanecileri iin ok nemlidir. Ksa zetlerin eitli kullanmlar ve trlerinin, sonular tekrarlanmaya deer etkin bir tartmas, McGirrde (32) verilmitir: Ksa zeti yazarken, kendi bana yaymlanacan hatrlayn. Dolaysyla, Ksa zet kendi kendine yeterli olmaldr. Yani hibir bibliyografi, ekil veya tablo kayna ihtiva etmemelidir.... Dili okuyucuya yakn olmaldr. Karanlk ksaltmalar ve akronimleri bir kenara brakn. Eer mmknse, Ksa zeti yazmadan nce makaleyi yazn. Uzun bir terim Ksa zet iinde birka defa kullanlmadka, terimi ksaltmayn. Bekleyin ve metin iinde (belki Girite) ilk kullanld yerde uygun ksaltmay yapn. KELME TASARRUFU Arada bir, bilim adam nemli bir noktay Ksa zette atlayabilir. Fakat bugne kadar en ok rastlanan hata, konuyla ilgisiz ayrntlarn verilmesidir. Bir keresinde, maddenin enerjiyle bants hakknda ok kark teorisi olan bir bilim adam duymutum. O zamanlarda ok karmak bir makale yazmt. Ancak bilim adam, editrlerin limitlerini bildiinden, makale kabul edilecekse Ksa zetin basit ve ksa olmak zorunda olduunun farkndayd. Bylece Ksa zetini yontarak saatler harcad. Nihayet btn kelimeler ortadan kalkncaya kadar kelime kelime eledi. Geride kalan, imdiye kadar yazlm Ksa zetlerin en ksasyd: E = mc2 Bugn bilimsel dergilerin ou her makale ile birlikte bir balk Ksa zeti yaymlyor, tek paragraf (ve yle hazrlanmas gerekir) olarak baslyor. Ksa zet, makaleden nce geldii iin ve ayrca editrlerle makale deerlendirmesi yapanlar biraz ynlendirme sevdiklerinden, gzden geirme srasnda metnin, hemen hemen evrensel olarak, okunan ilk ksmdr. Bu nedenle, Ksa zetin ak ve basit yazlmasnn ok nemi vardr. Eer deerlendirme yapann dikkatini Ksa zette ekemezseniz, amacnza ulaamayabilirsiniz. ou zaman deerlendirmeyi yapan, sadece Ksa zeti okuduktan sonra metin hakkndaki grne tehlikeli bir ekilde yakn olabilir. Bu, deerlendiricinin ksa bir dikkat srecine sahip oluundandr (ou zaman byledir). Fakat eer tanm olarak en basit ekliyle Ksa zet btn
22

makalenin ksaltlm ekli ise, deerlendiricinin olgunlamam bir sonuca ulamas mantkldr ve bu sonu da byk bir ihtimalle doru bir sonutur. Genellikle iyi bir Ksa zeti iyi bir makale izler; kt bir Ksa zet, gelecek dertlerin habercisidir. Balk Ksa zeti, pek ok dergi tarafndan zorunlu olarak istendiinden ve toplant Ksa zetleri birok ulusal ve uluslararas toplantya katlmda gerekli olduundan (katlm bazen sunulan Ksa zetlere dayanlarak belirlenmekte) bilim adamlarnn Ksa zet hazrlamann temel ilkelerinde uzmanlamalar gereklidir. Bu ama iin, Cremminsin (20) kitabn neririm. Ksa zeti yazarken, her kelimeyi dikkatlice inceleyiniz. Eer hikyeyi 100 kelime iinde anlatabilirseniz, 200 kelime kullanmayn. Ekonomi asndan, kelime israfnn anlam yoktur. Bilimsel makaleyi yaymlamak iin her kelime 12 sente ve her defa bu kelime yeniden bir zetleme yaynnda dier bir 12 sente malolur ve toplam iletiim sistemi ancak bu lde kelime israfn kaldrabilir. Sizin iin daha da nemlisi, ak ve nemli kelimelerin kullanmnn editr ve deerlendirme yapanlar (okuyucular cabas) iyi etkilemesidir. Buna karn, anlam gizli kelime kalabal oluturulmas ok byk olaslkla, deerlendirme formunda ret kutusunun iaretlenmesine kkrtma nedeni olacaktr. Veya, Napolyonun son szleriyle Beni musalla tanda ksa tutun.

23

24

Blm

Giri Nasl Yazlr?

Kt bir balang, kt bir son yaratr.
Euripides

N N N
NERLEN KURALLAR imdi n hazrlklar yolumuzdan km olarak makalenin kendisine geliyoruz. Balk ve ksa zetin yeri en bata gelmesine karn, deneyimli yazarlarn bunlar makaleyi yazdktan sonra hazrladklarn sylemeliyim. Fakat siz, yazmay nerdiiniz makalenin ana hatlarn ve yaklak bir baln aklnzda (katta deilse bile) bulundurmalsnz. Ayrca, makaleyi yazdnz okurlarn dzeyini de gznne almalsnz. Bylece, hangi terimler ve ilemlerin tanm ve aklama gerektirdiini, hangilerinin gerektirmediini belirlemede bir temeliniz olacaktr. Aksi takdirde, aklnzda ak bir ama yoksa, bir anda alt deiik dorultuda yazabilirsiniz. alma hlen devam ederken yazmaya balamak akllca bir politikadr. Aklnzda her ey taze olduundan bu, yazmay kolaylatrr. Dahas, yazma ileminin kendisi, bir ihtimal, sonulardaki uyumsuzluklar gsterir ve belki izlenecek ilgin yan yollar ortaya karr. Bu nedenle, deney sistemi ve malzeme hl el altndayken yazmaya balaynz. Eer ortak yazarlar varsa, onlar danmak iin etrafta iken almay yazmaya balamak akllca olur. Kukusuz, uygun bir metnin ilk ksm Giri olmaldr. Giriin amac, okuyucunun konuyla ilgili nceki yaynlara bakmaya ihtiya duymakszn, imdiki almann sonularn anlayp deerlendirmesine imkn verecek, yeterli lde temel bilgileri temin etmektir. Giri ayrca, imdiki almann gerek ve mantn vermelidir. Hepsinden nemlisi orada, makaleyi yazmadaki amacnz ksa ve ak olarak belirtmeniz gerekir. Kaynaklar, en nemli temel bilgileri vermek zere dikkatlice seiniz. Giriin ou, esasta kendi probleminiz ve almanzn banda konuyla ilgili yerlemi almalardan sz ettii iin, geni zamanda yazlmaldr. yi bir Giri iin nerilen kurallar yledir: (i) lk olarak, aratrlan problemin niteliini ve kapsamn mmkn olan btn aklkla sunmaldr. (ii) Okuyucuyu ynlendirmek iin ilgili yaynlar deerlendirmelidir. (iii) Aratrma yntemini belirtmelidir. Eer gerekli
25

grlrse, o yntemin seilme nedenleri de aklanmaldr. (iv) Aratrmann ana bulgularn belirtmelidir. (v) Bulgularn ortaya kard ana sonular ortaya koymaldr. Okuyucuyu merak iinde brakmayn, kantlarn geliimini izlesin. O. Henry tipi bir srpriz sonu iyi bir edebiyat olabilir, fakat bilimsel yntemin kalbna uymaz. Son noktay geniletmeme izin verin. Birok yazar, zellikle yeni balamakta olan yazarlar, en nemli bulularn makalenin sonuna kadar saklama yanln (ve yanltr) yaparlar. Ar durumlarda, yazarlar bazen nemli bulularna, muhtemelen iyi gizlenmi dramatik bir zirve noktasna ilerlerken gerilim yaratmak umuduyla, Ksa zette yer vermezler. Ancak, deneyimli bilim adamlar arasnda bu, bo bir hamle olarak nitelendirilir. Aslnda, srpriz sonucu olan problem, okuyucularn skld ve daha esas bulamadan ok nce okumaktan vazgetii problemdir. Bilimsel bir makaleyi okumak, detektif hikyesi okumak gibi deildir. Balangtan itibaren onu uan yaptn bilmek isteriz (40). KURALLARIN NEDENLER yi bir Giri iin ilk kuraln, pek ok bilim adam ve hatta yeni balayanlar tarafndan bile olduka kabul grm olarak, ok az gelitirilmeye ihtiyac vardr. Bununla beraber, Giriin amacnn (makaleyi) tantmak olduunu aklda tutmak nemlidir. Bu nedenle, ilk kural (problemin tanm) en nemlisidir. Ve aktr ki, eer problem mantkl, anlalr bir ekilde belirtilmezse okuyucu sizin zmnze ilgi duymaz. Okuyucu, makalenizle urasa bile-ki siz problemi anlaml bir ekilde sunmamsanz ilgi ihtimali azdr- zmnzn parlaklndan etkilenmeyecektir. Bir anlamda, bilimsel makale dier trdeki yaynlar gibidir. Girite okuyucunun dikkatini ekmek iin bir kancanzn olmas gerekir. Bu konuyu niin setiniz ve neden nemlidir? kinci ve nc kurallar ilki ile balantldr. Yaplm almalar ve yntemin seimi yle bir ekilde sunulmaldr ki okuyucu problemin ne olduunu ve sizin zmek iin nasl hareket ettiinizi anlamaldr. Bu kural, daha sonra doal olarak drdncye, Giriin kapan noktas olan temel bulgu ve sonularn belirtilmesine gtrr. Problemden zme kadar olan bu yol haritas o kadar nemlidir ki, Ksa zette bir miktar tekrar ou zaman istenir. ATIF VE KISALTMALAR Eer almann Ksa zetini veya n notunu daha nce yaymladysanz, Girite bundan (atf ile) bahsetmeniz gerekir. Eer ok yakndan ilgili makaleler baka bir yerde yaymlanmsa veya yaymlanmak zere ise bunu yine Girite, geleneksel olarak son ksmnda veya sona doru sylemelisiniz. Byle kaynaklar, konuyu aratrmak zorunda olanlar iin ilgili literatr derli toplu tutmaya yardm eder. Yukardaki kurallara ilveten, makalenizin sizin dar uzmanlk alannz dndaki kiiler tarafndan da pekl okunabileceini aklnzda tutunuz. Bu nedenle Giri, kullanmaya niyetlendiiniz her eit zel terim ve ksaltmalarn tanmlanaca en uygun yerdir. Bir keresinde aldm bir ikyet mektubundan bir cmleyi rnek vererek, bunu anlataym. ikyet, Journal of Virologydeki bir iln kaynak gsteriyordu. ln, National Institute for Health (NIH) iin bir virolog arandn bildiriyor ve An equal opportunity employer, M & F (Eit frsat ivereni, Erkek veya Kadn) diye bitiyordu. Mektup; (M & F) gsteriminin, Muscular and Fit Kasl ve Formda, Musical and Flatulent-Mzikal ve Gsterili Hermaphroditic ift Cinsiyetli veya Mature applicant in his Fifties Elli Yalarnda Olgun Bir Aday gibi anlamlara gelebileceine dikkat ekiyordu.
26

Blm 8 Malzeme ve Yntemler Blm Nasl Yazlr?

Bu delilikte belli bir yntem var.
Horace

N N N
BLMN AMACI Makalenin ilk blm olan Girite, almada kullanlan yntemi belirttiniz veya belirtmi olmanz gerekirdi. Eer ihtiya varsa ayrca, belli bir yntemi dier yntemlere tercih etme nedenlerinizi savundunuz. imdi Malzeme ve Yntemlerde, btn ayrntlar vermelisiniz. Bu blmn ounun gemi zamanda yazlmas gerekir. Malzeme ve Yntemler ksmnn ana amac, deney tasarmn tarif etmek (ve gerekliyse savunmak) ve sonra, konuyu bilen bir kiinin bu deneyleri tekrar edebilecei ayrntlar vermektir. Makaleyi okuyan birok (muhtemelen de ou) okuyucu, deney ayrntlar ile ilgilenmediklerinden ve kullandnz genel yntemleri halihazrda bildiklerinden (Giriten) bu blm atlayacaktr. Bununla beraber, bilimsel yntemin anahtar ta; sonularnzn bilimsel deere sahip olmas iin yeniden retilebilir olmas gereini zorunluluk olarak ortaya koyduundan, bu blmn dikkatlice yazlmas kritik nem tar. Sonularnzn yeniden retilebilir olduuna karar verilebilmesi iin ise, bakalar tarafndan deneylerin tekrar iin gerekli an hatlar vermelisiniz. Bu deneylerin yeniden yaplacann az ihtimal tamas konumuz ddr; mesele, ayn veya benzer sonular retmek iin potansiyelin olmas gerektiidir. Aksi halde makaleniz iyi bilimi temsil etmez. Makaleniz, meslektalarn deerlendirmesine maruz kaldnda iyi bir deerlendirici, Malzeme ve Yntemler blmn dikkatle okuyacaktr. Eer deneylerinizin tekrarlanabilir olduu konusunda cidd kukular varsa, sonularnz ne kadar parlak olursa olsun reddedilmesini nerecektir. MALZEME Malzeme iin kesin teknik zellikleri ve miktarlar, kaynan veya hazrlama yntemini yaznz. Bazen, kullanlan numunelerin ilgili kimyasal ve fiziksel zelliklerini vermek bile gerekebilir. Ticar isimlerden kannz, genel veya kimyasal isimler her zaman tercih edilir.
27

Bu, ticar isimde mevcut olan reklm unsurundan uzak kalmay salar. Ayrca, zel olmayan bir ismin byk bir ihtimalle btn dnyada bilinmesine karn, zel isim sadece kt lkede biliniyor olabilir. Fakat, belli isimli rnler arasnda bilinen farklar varsa ve eer bu farklar kritik olabilecekse (belli mikrobiyolojik ortamlar gibi) ticar isim kullanm ve reticinin ismi esastr. Deney hayvanlar, bitkiler ve mikroorganizmalar hassasiyetle ve genel olarak genus, species ve strain gstergeleri ile belirlenmelidir. Kaynaklar sralanmal ve zel karakteristikleri (ya, cinsiyet, genetik ve fizyolojik durumlar) tarif edilmelidir. Eer insan konular kullanlyorsa, semedeki lt tarif edilmeli ve bilgilendirilmi izin belirten ifadeler, dergi tarafndan zorunlu tutuluyorsa metne eklenmelidir. Makalenin deeri (ve sizin adnz), eer sonularnz yeniden retilemezse zedeleneceinden, aratrma malzemesini ok zenle tarif etmelisiniz. Metni gndermeyi plnladnz derginin Yazarlara Direktifler blmn incelediinizden emin olun. Zira, nemli noktalar burada ayrntl olarak verilir. Aada, hcre sralarna uygulanan dikkatli yazlm bir ifade grlmektedir. (The Journal of the Tissue Culture Associationn dergisi olan In Vitro yazarlar iin direktiflerden alnma).
Hcre tipi verileri: Kullanlan hcrelerin kayna, (temel veya elde edilmi) her iki durumda da; tr, cinsiyet, alt-tr, rk, vericinin ya bakmndan ak bir ekilde gsterilmelidir. reticinin ismi, ehir ve blgesine ait ksaltmalar ilk atf yapldnda parantez iinde belirtilmelidir. Kkenin zn dorulamak iin kullanlan zel testler, verici zellikleri ve mikrobiyal maddelerin varl saptanmaldr. Hcre kltr rneklerinde mikoplazmal kirlenmenin olup olmad konusunda hem dorudan agar kltr hem de dolayl olarak, boyama veya biyokimyasal ilemlerle zel testler yaplmas gereklidir. Kullanlan ilemin ksa bir tanm veya uygun kaynak atflar verilmelidir. Eer bu testler yaplmadysa durum, Malzeme ve Yntemler blmnde aka belirtilmelidir. ok zel biyolojik, biyokimyasal ve/veya baklk iaretlerine ilikin dier veriler, varsa ayrca belirtilmelidir.

YNTEMLER Yntemler iin her zamanki sunu sras kronolojiktir. Fakat aktr ki, ilgili yntemlerin birlikte tarif edilmesi gerekir ve dz bir kronolojik sra her zaman izlenemez. rnein, belli bir kalite deneyi aratrmann ge bir safhasna kadar yaplmadysa, bu kalite deneyi yntemi, Malzeme ve Yntemler ksm sonunda kendi bana deil, dier kalite deneyi yntemleri ile beraber tarif edilmelidir. BALIKLAR Malzeme ve Yntemler blm, makalede alt balklarn kullanlmas gereken ilk blmdr (Alt balklarn ne zaman ve nasl kullanlaca konusunda Blm 15e baknz). Mmknse, Sonular blmnde kullanlacak olan alt balklara e olanlar kurun. Her iki blmn yazl, eer bir i uyum amalyorsanz daha kolay olacak ve okuyucu, belli bir yntemin ilgili sonularla ilikisini arabuk kavrayacaktr. LMLER VE ANALZ Tam ve hatasz olun. Yntemler, yemek kitab tariflerine benzer. Bir reaksiyon karm stldysa, scaklk derecesini verin. Nasl ve Ne kadar gibi sorular, deerlendirici veya okuyucunun bilmece zmesine braklmadan, yazar tarafndan tam olarak cevaplanmaldr.
28

statiksel analiz ou zaman gereklidir. Fakat siz, istatistikleri deil datay vermeli ve tartmalsnz. Genellikle istatistik yntemlerin uzun tarifi, yazarn bu bilgiyi yeni edindii ve okurlarn da benzer aydnlatmaya ihtiyac olduuna inandn gsterir. Sradan istatiksel yntemler yorumsuz kullanlmaldr. leri veya olaand yntemler kaynak gstermeyi gerektirebilir. Ve tekrar, kelime diziliine dikkat ediniz. Yeni bir metin Yok olan yntem diye adlandrlabilecek bir yntem tarif etmiti. Yazar diyordu ki, tRNA blgesindeki radyoaktivite, Britten ve dierlerinin, triklorasetik asitle zlen yntemi ile belirlendi. Ve, imdi ac verici bir yntem: Kaynayan suda bir saat durduktan sonra, ieyi inceleyin. KAYNAKLARA GEREKSNM Aratrma yntemlerini tarif ederken, yukarda sz getii gibi, konuyu bilen bir kiinin deneyleri tekrarlayabilmesini salayacak ekilde yeterli ayrnty vermelisiniz. Eer ynteminiz yeniyse (yaymlanmam), gerekli btn ayrntlar vermelisiniz. Fakat, yntem standart bir dergide daha nce yaymlanmsa, sadece o literatr kaynak gsterilmelidir. Eer nceki yayn diyelim ki, Gney Tasmanya, Gnat Sinirsel Hastalklar Dergisi nde yaymlandysa daha iyi tarif edilmesini neririm. eitli yntemler rasgele kullanlyorsa, yntemi ksaca tantmak ve kaynak vermek faydaldr. rnein, hcreler, nceden tarif edildii gibi ultrasonik ilemle paraland (9) demek, hcreler nceden tarif edildii gibi paraland (9) demekten daha ok tercih edilir. TABLO MALZEMES Bir almada ok sayda mikrobial strains veya mutant kullanld zaman; mutant larn, bakteriyofajlarn, plasmidlerin kaynak ve zelliklerini belirleyen strain tablolar hazrlayn. eitli kimyasal birleimlerin zellikleri, hem yazar hem de okura fayda salayacak olan tablo formunda sunulabilir. Makalede anlatlan eitli deneylerden sadece birinde kullanlan bir yntem, strain, v.b., Sonular ksmnda tarif edilmeli veya, eer yeterince ksaysa, tablo dipnotu veya ekil alt yazs olarak konulmaldr. DORU BM VE DLBLGS Sonularn bazlarn bu blme kartrma gibi ok yaplan bir hatay yapmayn. Uygun yazlm bir Malzeme ve Yntemler blm iin sadece bir kural vardr: Deneylerin, bunlar yapma yetenek ve bilgisi olan bir kii tarafndan yeniden yaplabilmesi iin yeterli bilgi verilmesi gerei. Bu arada iyi bir test (ve makalenizin reddinden kanmak iin iyi bir yol) bitmi metnin bir kopyasn bir meslektanza vermek ve yntemi izleyip izleyemediini kendisine sormaktr. Meslektanzn, sizin Malzeme ve Yntemler ksmn okuyup, almann iinde olmanzdan dolay gzden kardnz arpc bir hatay bulma olasl vardr. rnein; distilasyon donanmnz, ilemi ve rn sonsuz bir dikkatle tarif etmi fakat sonra
29

dikkatsizce, balang malzemesini tanmlamay veya distilasyonun scakln belirtmeyi ihmal etmi olabilirsiniz. Dilbilgisi hatalar ve noktalama yanllklar her zaman cidd deildir. Giri ve Tartmada ifade edildii gibi, genel kavramlar biraz dil kargaasn atlatabilir. Bununla beraber, Malzeme ve Yntemlerde, kesin ve zel konularla uralmaktadr ve ngilizcenin hassas kullanm bir zorunluluktur. u cmlede olduu gibi, eksik bir virgl bile yazy mahvetmeye neden olabilir: Employing a straight platinum wire rabbit, sheep and human blood agar plates were inoculated... Bu cmle bandan itibaren problemliydi, nk ilk kelimenin askda kalan bir yaps vardr. Fakat anlam, yazar wire dan sonra virgl koymay ihmal edinceye kadar tam olarak arptlmamt. Malzeme ve Yntemler ksm genellikle ksa, ayrk bilgi paralar verdii iin, yazm bazen teleskopik olur; anlamda esas olan ayrntlardan vazgeilebilir. En ok yaplan hata, eylemi yapan belirtmeksizin eylemi belirtmektir. Solunum orann belirlemek iin organizma... cmlesinde, eylemin belirtilen yegne eleman organizmadr. Ve, bu organizmann byle bir belirleme yapabilecei konusunda kuku duyuyorum. Benzer bir baka cmle: almay tamamlam olarak, artk bakteriyle ilgimiz kalmamtr. Yine, bakterinin almay tamamladndan kukuluyum. Eer gerekten yle olduysa, artk ilgilenmemek kesinlikle vefaszlk olurdu. Kan rnekleri; 48 adet, bilgilendirilmi izin veren hastadan alnd. rnekler, ya olarak 6 aydan 22 yaa kadar olan dnemi kapsyordu (Pediatr. Res. 6: 26, 1972). Bu cmlede dilbilgisi problemi yok. Fakat teleskopik yazm okuyucuyu, 6 aylk bebein nasl bilgilendirilmi izin verdii konusunda merakta brakyor. Ve kukusuz, daima hem ilk metinde hem de dzeltme srasnda, yazm hatalarna dikkat edin. Ben bir astronom deilim fakat u cmlede bir kelimenin yanl yazld konusunda kukum var: Ana sralamada bir yldzn mrn verebilmek iin theatrical(!) hesaplara dayanyoruz (Annu. Rev. Astion. Astrophys. 1:00, 1963).

30

Blm

Sonular Nasl Yazlr?

Bilimin byk trajedisi gzelim bir hipotezin irkin bir gerek tarafndan ldrlmesi.
T. H. Huxley

N N N
SONULARIN ER imdi makalenin en can alc noktasna geldik: Veriler. Makalenin bu ksmna Sonular blm denir. Tahmin edilenin tersine, Sonular blmne Malzeme ve Yntemler blmnden dikkatsizce kardnz yntemlerden bahsederek balamamalsnz. Sonular blmnn genellikle iki malzemesi vardr. lk olarak, byk grnm temin edecek ekilde, fakat Malzeme ve Yntemler ksmnda nceden verilmi deneysel ayrntlar tekrarlamakszn, deneylerin bir eit genel tanmn vermelisiniz. kinci olarak verileri sunmalsnz. Sonular gemi zamanda sunulmaldr (Bkz. Blm 27de Bilimsel Yazmda Zamanlar). Kukusuz, bu o kadar kolay deildir. Verileri nasl sunarsnz? Metne laboratuvar defterinden basit bir ekilde veri geirmekle olmaz. En nemlisi, metinde bitmez tkenmez tekrarl veriler yerine rnek veriler sunmalsnz. Ayn deneyi 100 kere, sonularda nemli bir fark olmakszn yapabilmeniz, danman profesrnz iin ilgi ekici olabilirdi. Fakat okurlar bir tarafa, editrler bir miktar n elemeyi tercih ederler. Woodford (50) bu kavram ksa ve z bir anlatmla yle ifade eder: Baz bilim adamlar, zenli almalarnn halkn gnl olarak tutulmasndan, dnyann kendilerine srekli mteekkir olacana inanr gibiler. Aaronson (1) bunu baka bir biimde syler: Hereyi kapsamak, hibir eyi dlamamak zorlamas, bir kimsenin snrsz bilgiye sahip olduunu gstermez; kiinin ayrm yapamadn gsterir. Tamamyla ayn kavram ve nemli bir dnce, hemen hemen yzyl nce 1888de, Bilimin lerlemesi iin Amerikan Birliinin Bakan olarak hizmet vermi olan bir jeolog, John Wesley Powell tarafndan ifade edilmiti. Powellin kelimeleriyle: Aptal, gerekleri toplar; akll kii seer.
31

SAYILAR NASIL ELE ALINIR? Eer bir veya sadece birka bulgu sunulucaksa, metin iinde tarif edilerek ele alnmas gerekir. Tekrarl bulgular, tablo veya grafiklerde verilmelidir. Herhangi bir bulgu, tekrarl veya deil, anlaml olmaldr. Farzedin ki, zel bir grup deneyde eitli deikenler denendi (kukusuz birer birer). Reaksiyonu etkileyen bu deikenler, bulgular veya veriler haline gelir. ok fazla saydaysalar, tablolatrlr veya grafik haline getirilirler. Reaksiyonu etkilemi gzkmeyen deikenlerin tablolatrlmas veya sunulmas gerekmez. Fakat ou zaman deneylerinizin olumsuz ynlerini bile tanmlamak nemlidir. Genellikle kendi deney koullarnzda neyi bulamadnzn belirtilmesi iyi bir sigortadr. Muhtemelen bir bakas farkl koullarda farkl sonular bulacaktr. Carl Sagan (43) bunu iyi ifade etmi: ......... kantn yokluu, yokluun kant deildir. Sonular tarif etmede istatistik kullanlyorsa, anlaml istatistikler olmas gerekir. Erwin Neter, Infection and Immunitynin eski ba editr, bu noktay belirginletirmek iin klasik bir hikye anlatrd. Genellikle de, aadaki ifadeyi srekli tekrarlayan bir makaleyi kaynak gsterirdi. Deneyde kullanlan farelerin %33,5una test edilen il verildi. Toplam deney numunelerinin %33,5u iltan etkilenmedi ve komada kald, nc fare kurtuldu. AIKLIK N ABA Sonular; sslemesiz, ksa ve tatl olmaldr. Mitchell (36) Einsteinn u sz sylediini yazmt: Doruyu anlatmak iin ortaya ktysanz zerafeti terziye brakn. Sonular blm, bir makalenin en nemli ksm olmasna karn; zellikle eer ncesinde iyi yazlm bir Malzeme ve Yntemler ve sonrasnda iyi yazlm bir Tartma blm varsa, en ksa olandr. Sonularn ak ve basit olarak belirtilmesine ihtiya vardr. nk, sizin dnyaya katkda bulunduunuz yeni bilginin kapsand ksm Sonulardr. Makalenin nceki ksmlar (Giri, Malzeme ve Yntemler), Sonular neden ve nasl elde ettiinizi sylemek iin tasarlanmtr. Makalenin sonraki ksm (Tartma), bunlarn ne anlama geldiini anlatmak iindir. Aktr ki bu nedenle makalenin tm, Sonular temelinde ayakta durmal veya devrilmelidir. Bunun iin, Sonular kristal berraklnda sunulmaldr. TEKRARDAN KAININ Sonularda tekrar sulusu olmayn. En nemli hata, ekil ve tablolarn incelenmesiyle halen okuyucu iin ak olan, kelimelerle tekrarlamaktr. Hatta daha da kts; tablo ve ekillerde gsterilen verilerin ounu veya hepsini metinde sunmaktr. Bu byk gnah o kadar ok ileniyor ki; blmlerde (Blm 13 ve 14) nasl tablo ve ekil hazrlanaca konusunu rneklerle, uzun bir ekilde anlattm. ekil ve tablolara atf yaparken ok sz sylemeyin. N. Gonorrhoeae bymesini nocillinin engelledii Tablo 1de aka grlmektedir demeyin. Onun yerine, Nocillin N. Gonorrhoeaenin bymesini engelledi (Tablo 1) deyin.
32

Ancak baz yazarlar sz sylemekten kanmay ok ileri gtrrler. Byle yazarlar, ou zaman dilbilgisi kurallarn bozarlar. En sradan olan bozukluk, her yerdeki o olmak zere. te tbb metinden bir ksm: Sol aya zaman zaman uyutu ve onu yrmeyle geirdi. kinci gn, diz daha iyiydi ve nc gn o tamamen yok oldu. O muhtemelen iki durumda da uyuma yerine kullanlmtr. Fakat, ben her iki durumda da kelimelerin seiminin, aptalln sonucu olduunu dnyorum.

33

34

Blm

10

Tartma Nasl Yazlr?

Bilimsel merak, aratrmaclarn, kantlarn geerliliini ve ilgili yorumlar sorgulamalarn gerektirir ve aratrma bylece ortaya kar.
Wayne G.Watson

N N N
TARTIMA VE YAZILII Tartmay tanmlamak dier ksmlardan daha zordur. Bu nedenle de genellikle yazmas en zor olan ksmdr. Ve, bilirsiniz veya bilemezsiniz birok makale, makalenin verileri hem geerli hem de ilgin olmasna karn, hatal Tartma ksmlar nedeniyle dergi editrleri tarafndan reddedilir. Hatta daha fazla olaslkla, verilerin gerek anlam Tartmada sunulan yorumla tamamen karanlkta kalabilir; yine reddedilir. Pek ou olmasa da, ou Tartma blm ok uzun ve ok lf doludur. Doug Savilein dedii gibi, Arada bir, ahtapot dediim teknii farkederim: Yazar, kendisinin ortaya koyduu sonulardan veya yapt yorumlardan kuku duymaktadr ve koruyucu bir mrekkep bulutu arkasna saklanmaktadr (Tableau, September 1972). Baz Tartma ksmlar, Advise and Consentde (Doubleday & Co. Garden City, NY, 1959, p. 47) Allen Drurynin tanmlad diplomatlardan birini hatrlatmaktadr. Bu diplomat karakteristik olarak, nihayet tmyle hafif bir k brakarak uzaklancaya ve kibar bir gl ve mrltl bir karklktan baka hibirey kalmayncaya kadar ngilizcenin labirentinden dolaa dolaa srklenen cevaplar verirdi. TARTIMANIN BLEENLER yi bir Tartmann temel karakteristikleri nelerdir? Aadaki kurallara dikkat edilirse, ana bileenlerin kolaylkla belirleneceini zannediyorum: 1. Sonularn gsterdii ilkeleri, genelletirmeleri ve ilikileri sunmaya aln. Aklnzda olsun; iyi bir tartmada TartrsnzSonular tekrarlamazsnz.
35

2. stisnalara veya ilgi kurmadklarnza, uzlama olmayan noktalara iaret edin. Asla, pek uyumlu olmayan verileri ok riskli bir alternatif olan, rtmeye alma veya eritme yollarna gitmeyin. 3. Sonularnzn ve yorumlarnzn, evvelce yaymlanm almalarla nasl uyum iinde olduunu (veya zt olduunu) gsterin. 4. Utanga olmayn. almanzn teorik ynleri yannda, olas pratik uygulamalarn da tartn. 5. Vardnz neticeleri mmkn olduunca ak ifade edin. 6. Kantlarnz her sonu iin zetleyin. Veya, bilge bir bilim adamnn syleyecei gibi, Bir %6lk dnda, asla hibir eyi varsaymayn. Tartmada, fiilin zaman gemi ve geni zaman arasnda gidip gelmelidir. Bakalarnn almalar (yerlemi bilgiler) geni zamanda, fakat sizin kendi sonularnz gemi zamanda anlatlmaldr (Blm 27ye bkz.) . GEREE DAYALI LKLER En basit ifadeyle, Tartmann ana amac, gzlenen gerekler arasndaki ilikileri gstermektir. Bu noktay belirginletirmek iin daima, bir pireyi eiten biyolog hakkndaki eski bir hikyeyi anlatrm. Pireyi aylarca eittikten sonra biyolog, belli komutlara cevap almay baarmt. Deneylerin en zevkli olan, profesrn zpla komutunu verdii ve pirenin de her komutta havaya zplad deneydi. Profesr, bu olaanst baarl almay gelecek kuaklara bir bilimsel dergi vastasyla aktarmak iin sunmak zereydi. Fakat o, gerek bir bilim adam tarz ile deneylerini bir adm daha ileri gtrmeye karar verdi. Alglayc organn yerini saptamaya alt. Bir deneyde, birer birer pirenin bacaklarn koparacakt. Pire, itaatkr bir ekilde komut zerine zplamaya devam etti. Fakat her bir sonraki bacan koparlmasnda, zplamalar daha az etkin olmaya balad. Nihayet son bacann koparlmasyla pire, hareketsiz kald. Birok defa, tekrar tekrar verilen komut, her zamanki davran vermedi. Profesr, bulularn nihayet yaymlayabileceine karar verdi. Kalemi kad ald ve ok dikkatle, aylardr yrtmekte olduu deneylerin ayrntlarn tarif etti. Elde ettii sonu, bilim dnyasn yerinden oynatacak bir sonutu: Pirenin bacaklar koparldnda iitme duygusunu kaybeder. Claude Bishop, Kanadal editrler dekan, benzer bir hikye anlatr. Bir fen dersi retmeni, alkoln tehlikesini anlatmak iin basit bir deney yapt. Biri su, dieri cin ihtiva eden iki bardak koydu. Her birinin iine birer solucan att. Suyun iindeki solucan neeli bir ekilde yzd. Cinin iindeki hemen ld. Bu deney neyi kantlar? diye sordu. Arka sradaki kk Johnny frlad: Eer cin ierseniz vcudunuzda solucan kalmayacan kantlar.
36

MAKALENN NEM ok sk olarak, sonularn nemi hi tartlmaz veya yeterince tartlmaz. Eer bir makaleyi okuyan, Tartma ksmn okuduktan sonra kendisini Peki sonra? diye sorarken bulursa; muhtemelen, yazar kendini aalara (veriler) o kadar kaptrmtr ki, ormanda ne kadar gne olduuna dikkat etmemitir. Tartma, almann nemini belirten ksa bir zet veya sonu ile bitmelidir. Anderson ve Thistlein (9) ifade eklini severim: Nihayet; iyi yazm, iyi mzik gibi, uyumlu bir zirve noktasna sahiptir. Pek ok makale, etkisinin ounu tartmann berrak ak bir delta eklinde dald iin kaybeder. BLMSEL GERE TANIMLAMA Gzlenen gerekler arasndaki ilikiyi gstermede, evrensel sonulara ulamanza ihtiya yoktur. Nadiren btn dorular aydnlatmaya muktedir olacaksnz. ou zaman yapabileceinizin en iyisi, dorularn sadece bir blgesine noktasal bir k tutmaktr. Sizin dorularnzn bir blgesi, verilerinize dayanabilir. Fakat verilerinizin gsterdiinden daha geni bir grne uzanrsanz, verilerle desteklenen sonularn bile phe gtrr olduu noktaya kadar varan aptalca bir izlenim verebilirsiniz. Daha anlaml dncelerden biri iirde Sir Richard Burton tarafndan The Kasidahda ifade edilmitir:
Btn inanlar yanltr, btn inanlar dorudur: Gerek; herkes kendi paracklarnn btn Olduuna inanrken, sonsuz paracklardan ibaret Paralanm bir aynadr.

te siz de kendi ufak ayna paranz sergileyin veya gerein bir ksmna k tutun. Tm gerek, en iyisi, hergn yksek sesle onu kefettiini ilan eden cahillere braklacak bir konu olarak kalsn. Siz kendinize ait kk bir gerek parasnn anlamn tarif ettiiniz zaman, onu basit bir ekilde yapn. En basit ifadeler, bilgi ve hnerin en ounu ortaya karr; ok kalabalk bir dil ve k teknik kelimeler s dnceleri iletmek iin kullanlr.

37

38

Blm

11

Teekkr Nasl fade Edilir?

Hayat o kadar ksa deildir ve nezaket iin daima yeterli zaman vardr.
Ralph Waldo Emerson

N N N
TEEKKRN NDEKLER Bilimsel makalenin ana metnini genellikle iki ilve blm izler; Teekkr ve Kaynaklar. Teekkrde iki olas konu, ele almay gerektirir. lk olarak, sizin laboratuvarnzda veya bakasnda bulunan herhangi bir kiiden alnan, herhangi bir nemli teknik yardm iin teekkr etmelisiniz. Ayrca; zel donanma, kltrlere veya dier malzemelerin kaynana da teekkr etmeniz gerekir. rnein, yle birey syleyebilirsiniz: Deneylerdeki yardmlar iin J. Jonesa ve deerli fikirleri iin R. Smithe teekkr borluyum (Kukusuz, bir sredir bu ilerle uraan oumuz bilir ki bu, Jonesun almay yaptn ve Smithin de ne anlama geldiini akladn kabul etmenin ince bir rt ile kapatlm eklidir). kinci olarak, genellikle Teekkr ksm, dardan alnan herhangi bir kontrat, burs veya proje destei gibi, madd katklara teekkr etmeniz gereken yerdir (Bugnlerde bu tr desteklerin, kontratlarn veya burslarn olmayna hafife sitem edebilirsiniz). NAZK OLMAK Teekkrde nemli olan, basit nezakettir. Bilimsel makalenin bu ksmnda gerekten bilimsel hi birey yoktur. Uygar yaamn herhangi bir alannda geerli kurallarn aynsnn buraya da uygulanmas gerekir. Bir komunuzun imen kesme makinasn aldysanz, teekkr etmeyi (umarm) hatrlarsnz. Eer komunuz, bahenizi dzenlemede size gerekten iyi bir fikir verdiyse ve siz de bunu uyguladysanz teekkr ederim demeyi (umarm) unutmazsnz. Bilimde de bu ayndr; eer komunuz (meslektanz) nemli fikirler, nemli malzemeler veya nemli donanm temin ettiyse, ona teekkr etmelisiniz ve teekkr basl olarak sylemelisiniz. nk bilimsel bahe dzenlemesinin ilgili ortama sunulma ekli budur.
39

Tedbirle ilgili birka sz etmenin srasdr. ou zaman, nerilen teekkr kelimelerini, yardmna teekkr ettiiniz kiiye gstermek akllca olur. O kii, teekkrnzn yetersiz olduunu veya (daha kts) ar olduunu dnebilir. Eer kendisinden donanm ya da fikir dn aldnz bir kii ile ok uzun sredir birlikte almakta iseniz, bu kii byk bir olaslkla bir arkadanz veya deerli bir meslektanzdr. Herkese ak baskya, incitici olabilecek dncesiz bir kelime koyarak, arkadalnz veya gelecekteki ibirlii frsatlarn riske atmak aklszlk olur. Hatta uygun olmayan bir teekkr ederim hi olmamasndan daha da kt olabilir. Arkadalarmzn ve meslektalarnzn yardmlarna veya nerilerine deer veriyorsanz, onlarn holanmayacaklar ekilde olmasndansa holanacaklar bir biimde kendilerine teekkr etmeye dikkat etmeniz gerekir. Daha da tesi, eer teekkrnz belli bir fikir, neri veya yorumla ilgili ise, onu zel olarak belirtiniz. Eer meslektamzn katks ok genel ifade edilirse, o kiiyi ok rahatlkla btn makaleyi savunma zorunda olmak gibi hassas ve utandrc bir konuma sokabilirsiniz. Meslektanz ortak yazar deilse, kesinlikle onu makalenizde ilenen temel konudan sorumlu taraf yapmamalsnz. Gerekten, meslektanz esas noktalarnzda sizinle ayn fikirde olmayabilir ve Teekkr, makaleniz destekleniyor grnmnde hazrlamanz drstlk ve iyi bilim deildir. Dilek kelimesinin Teekkrden yok olmasn dilerim. Dilek , baarlar dilerimde olduu gibi dilek anlamnda olduu zaman mkemmel bir kelimedir. Fakat, dilek kelimesinin istek kelimesinin yerine konmas kabul edilemez. Eer, John Jonesa teekkr etmek isterim derseniz, kelimeleri israf ediyorsunuz demektir. John Jonesa teekkr ederim yeterlidir. Ayrca, John Jonesa yardmlar iin teekkr etmek isterdim, fakat ok da yardm olmad gibi bir anlam veriyor olabilirsiniz.

40

Blm

12

Kaynaklara Nasl Atf Yaplr?

Saylamayacak kadar ok kaynak ieren metinler, bilimselliin iareti olmaktan ziyade gvensizliin gstergesidir.
William C. Roberts

N N N
ZLENECEK KURALLAR Kaynaklar ksmnda, tpk Teekkr ksmnda olduu gibi izlenecek iki kural vardr. lki; sadece yaymlanm olan nemli kaynaklar sralamalsnz. Yaymlanmam verilere, basndaki makalelere, Ksa zetlere, tezlere ve dier ikincil malzemeye atflar Kaynaklar veya Atf Yaplm Literatr ksmn bouna doldurmamaldr. Eer byle bir kaynak mutlaka gerekliyse, metne parantez iinde veya dipnotu olarak ilve edilebilir. kincisi; metni sunmadan nce ve belki tekrar dzeltme srasnda her kayna, zgn yaynn btn ksmlaryla kontrol edin. Eski bir ktphaneciye gre: Kaynaklar blmnde baka yerlerde olduundan ok daha fazla hata yaplr. KAYNAK TARZLARI Dergiler, kaynaklar ele al biimleri bakmndan nemli lde farkllklar gsterirler. Birisi, 62 bilimsel dergiye bakm ve kaynaklarn 33 deiik trde sralandn grmt (M. O Connor, Br. Med. J. I (6104): 31,1978). Baz dergiler makalelerin balklarn basar, bazlar basmaz. Bazlar, giren sayfalarn numaralarnn yazlmasnda srar ederken, bazlar sadece ilk sayfa numarasn basar. Akll bir aratrmac, kaynaklar (genellikle 3e 5 kartlara) btnyle yazar veya bilgisayar dosyasna btn bilgiyi geirir. Bylece daha sonra metni hazrlarken ihtiya duyulacak btn bilgiye sahip olur. Dzeltmek, deitirmek kolaylar. Zira dergi editr tarafndan istendiinde, 20 veya daha fazla kayna makale bal veya son sayfalar ilve etmek iin bulmak gerekten zor itir. Makalenizi gndermeyi planladnz derginin ksa form (makale balksz, rnein) kullandn bilseniz bile, kaynak listenizi tam olarak kurmanz yine de akllca olur. Bu iyi bir uygulamadr, nk (i) makalenizi gndermek iin
41

setiiniz dergi metni reddebilir ve bu da metninizi, istekleri ok daha fazla olan bir baka dergiye gnderme karar almanz sonucunu dourabilir (ii) daha byk bir olaslkla, baz kaynaklar daha sonraki aratrma makalelerinde, tarama/ deerlendirme yazlarnda (tarama/deerlendirme dergilerinin ou tam kaynak ister) veya kitaplarda kullanacaksnz. Yaymlanmas iin bir metin gnderdiiniz zaman, kaynaklarn Yazarlara Direktiflere gre sunulduundan emin olun. Eer kaynaklar arpc ekilde farklysa; editr veya deerlendirmeyi yapanlar, bunun nceki bir reddedilmenin gstergesi olduunu veya en iyi olaslkla, dikkatsizliin ak bir kant olduunu varsayabilirler. Hemen hemen sonsuz sayda kaynak gsterme biimi olmasna karn pekok dergi, kaynaklar genel ekilden birinde verir. Bunlar genellikle, isim ve yl, alfabetik liste numarasyla ve atf srasna gre numarayla olmak zere snflandrlr. SM VE YIL SSTEM sim ve yl sistemi (ou zaman Harvard sistemi olarak anlr) uzun sre ok poplerdi ve bir zamanlar kullanld kadar geni lde kullanlmamakla birlikte birok dergide hl kullanlmaktadr. Byk avantaj yazar iin rahatldr. Kaynaklar numarasz olduu iin, kaynaklarn ilvesi veya kartlmas kolaydr. Kaynak listesi ne kadar ok deitirilirse deitirilsin, Smith and Jones (1950) olduu gibi kalr. Eer iki veya daha fazla Smith and Jones (1950) kayna varsa problem, ilkini Smith and Jones (1950a), ikincisini Smith and Jones (1950b) v.b. listeliyerek kolayca halledilir. sim ve yl sisteminin dezavantaj, okuyucu ve yaymclarla ilgilidir. Okuyucu iin dezavantaj, (ounlukla Girite) bir cmle veya paragrafta kaynaklara ok sayda atf yapld zaman ortaya kar. Okuyucu bazen, metine tekrar devam edebilmek iin birka satr sren parantezli kaynaklar atlamak zorunda kalr. Hatta, bir arada atf yaplm iki veya kaynak bile okuyucu iin dikkat blcdr. Yaymc iin dezavantaj aktr: artan maliyet. Smith, Jones and Higginbotham (1948), (7) ye dntrld zaman, kompozisyon (dizgi) ve basm maliyetleri azaltlabilir. Daha nce belirtildii gibi, imdi bilimsel dergiyi basma kelime bana 12 sent mertebesinde bir maliyete sahiptir. Editrler (ve zellikle ynetici editrler) eskiden olduundan ok daha fazla, maliyetin bilincindedirler. Baz makaleler kontrol edilemeyecek sayda yazar tarafndan yazld iin, isim ve yl sistemini kullanan birok dergide et al. kural vardr. En tipik olarak, bu yle iler: Makalelere atf yaplrken isimler daima bir veya iki yazar iin kullanlr. rnein, Smith (1970), Smith and Jones (1970). Eer makalede isim varsa, makaleye ilk atf yapldnda n de sralayn. rnein, Smith, Jones ve Mc Gillicuddy (1970). Eer, ayn makaleye tekrar atf yaplrsa, Smith et al. (1970) eklinde ksaltlabilir. Atf yaplan makalede drt veya daha fazla yazar varsa, ilk atf bile Smith et al. (1970) olarak yazlmaldr. Kaynaklar ksmnda, baz dergiler btn yazarlarn (ka tane olursa olsun) sralanmasn ister; dier dergiler ve zellikle nde gelen tp dergileri, sadece ilk yazara atf yapar ve onu et al. izler. Bu kullanm, Uniform kurallar (29) tarafndan yedi veya daha fazla yazarl makaleler iin belirlenmitir. ALFABE SAYI SSTEM Bu sistem, yani alfabetik sralanm kaynaklardan atf yapma, isim ve yl sisteminin modern ekilde deitirilmiidir. Numara ile atf, bask masraflarn belli bir snr iinde tutar.
42

Alfabetik liste, zellikle de uzun bir listeyse, yazarlar iin hazrlamas ve okurlar iin de (rnein ktphaneciler iin) kullanmas kolaydr. sim ve yl sistemine alk yazarlar alfabetik numara sistemini, numaraya atf yapmann okuru aldattn iddia ederek beenmeme eilimindedir. Atf yaplan olayla ilgili kiinin isminin okuyucuya sylenmesi gerektii tartma konusudur. Bazen okura ayrca, 1888 kaynana 1988 kaynandan farkl ekilde baklaca dncesiyle, tarihin de sylenmesi gerekir. Neyse ki bu dncelerin stesinden gelinebilir. Metin iinde kaynaa atf yaparken, isimlerin veya tarihlerin nemli olup olmadna karar verin. Eer nemli deilse (genellikle yledir), sadece kaynak numarasn kullann: Pretyrosine, bu artlarda miktar olarak phenylalanine dntrld (13). Eer yazarn ismini vermek isterseniz, cmlenin yaps iinde gsterin: Solunumun dzeltilmesinde carotid sinusn rol Heymans (13) tarafndan kefedildi. Tarih vermek isterseniz bunu da cmle iinde yapabilirsiniz: Streptomycin ilk olarak 1945 (13) te veremin tedavisinde kullanld. ATIF SIRASI SSTEM Atf sras sistemi, kaynaklar (numarayla) makalede ortaya k srasna gre atf yapma sistemidir. Bu sistem, isim ve yl sisteminin byk basm giderlerini azaltr ve okuyucular da ounlukla beenirler. Zira istedikleri takdirde metin iinde nlerine ktka 1-2-3 sralamasyla abuk bir ekilde kaynak gsterebilirler. Her makalenin sadece birka kaynak gsterdii, esasta not tr dergiler iin faydal bir sistemdir. Birok kaynak gsteren uzun makaleler iin atf sras sistemi pek iyi bir sistem deildir. Yazar iin, kaynaklarn ilvesi veya kartlmasyla oluan, nemli lde yeniden numaralama ii nedeniyle iyi deildir. Okuyucu iin de ideal deildir. nk, kaynak listesinin alfabetik olmayan sunuluu, ayn yazarn almalarna yaplan kaynak gstermelerin ayrlmasyla sonulanabilir. Bu kitabn ilk basksnda, alfabetik numara sisteminin yava yava ykseli kazanr gibi grndn sylemitim. Fakat ondan hemen sonra, Biomedikal dergilere verilen metinler iin niform kurallar (Vancouver sistemi)nin, ortak alan dergiler iin atf sras sistemini destekleyen ilk ekli ortaya kt. Uniform kurallar (29) birka yz biomedikal dergi tarafndan tannm bulunuyor. Bu nedenle imdi, hangi atf sisteminin, eer varsa, ykselie geecei pek ak deil. Uniform kurallar belgesi birok ynden o kadar etkileyici ki, ok gl bir sonucu oldu ve oluyor. Bu belge, Amerikan Ulusal Standartlar Enstits (ANSI) tarafndan hazrlanan standart ile nemli lde uyum iindedir. Bununla beraber, literatr atfnn bu alannda kuvvetli bir muhalefet bulunmaktadr. rnein, gl Bioloji Editrleri Konsl, CBE Style Manualn beinci basksndaki alfabe say sistemini kullanmaya karar verdi. laveten, akademik yayn topluluunun kutsal kitab Chicago Manual of Stylen son basks, alfabetik olarak dzenlenmi kaynaklara destek vererek ortaya kt. Kitabn kaynaklar ele alma konusunda ayrntl neriler ve kurallar veren 100den fazla sayfasnda birok kez yle yorumlar yaplmaktadr. (sayfa 431): Kaynak listesi veya bibliyografya dzenlemek iin en pratik ve yararl yol, ya btn liste boyunca veya her ksmnda yazarlara gre alfabetik sralamadr.
43

Fakat daha yenisi, Huthun Medical Style and Format (27) kitabnn ortaya kdr. Hi olmazsa bu yeni, ayrntl el kitab stilini kullanan biomedikal dergiler iin yn, tekrar Uniform kurallar (atf sras) lehine evrilebilir. BALIKLAR VE GREN SAYFALAR Makale balklar kaynaklarda verilmeli midir? Normal olarak derginin tarzn izlemek zorundasnz. Eer dergi, seme izni veriyorsa (bazlar verir) tam kaynak vermenizi neririm. Makale bal genel kapsam gstererek, ilgili okuyucular (ve ktphaneciler) iin, atf yaplan kaynaklarn hibirine, bazlarna veya hepsine bakp bakmamaya karar vermeyi kolaylatrr. Giren sayfa kullanm (ilk ve son sayfa numaralar) potansiyel kullanclar iin bir sayfalk notlar 50 sayfalk tarama makalelerinden ayrmay kolaylatrr. Aktr ki, size veya ktphanenize kaynak salama zellikle fotokopi yoluyla olacaksa, maliyet sayfa saysna bal olarak nemli lde deiebilir. DERG KISALTMALARI Dergi tarzlar ok deimesine karn, kaynak atflarnn bir yn son yllarda standartlatrld: Dergi ksaltmalar. Bir standartn (2) geni lde kabul edilmesi sonucu olarak, hemen hemen btn bata gelen dergiler ve ikincil servisler imdi ayn ksaltma sistemini kullanyorlar. nceden birok dergi, dergi isimlerini (ksaltmayla bask maliyetinden nemli lde kanlabilir) ksaltrd, fakat tek form yoktu. Journal of the American Chemical Society, J.Amer. Chem. Soc., Jour. Am. Chem. Soc., J.A.C.S., v.b. eitli ekillerde ksaltlrd. Bu deiik sistemler, yazarlar ve yaymclar iin problem yaratt. imdi esas olarak sadece bir sistem vardr ve niformdur. Journal kelimesi daima J. olarak ksaltlr (Baz dergiler ksaltmadan sonra noktay koymazlar). Yazarlar, birok dergi baln kurallarn birkana dikkat ederek, hatta pek bilinmeyenleri bile kaynak listesine atf yapmakszn ksaltabilirler. rnein, btn ology kelimelerinin 1 de bitirildiini bilmek faydaldr (Bacteriology Bacteriol. olarak ksaltlr; Physiology Physiol. olur). Bylece eer kii, balklardan ok kullanlan kelimelerin ksaltln ezberlerse, birok dergi bal kolaylkla ksaltlr. Hatrlanacak bir istisna, tek kelime balklarn (Science, Biochemistry) asla ksaltlmayacadr. Ek 1de periyodik balklarnda ok kullanlan kelimelerin doru ksaltma listesi verilmektedir. METNDE ATIF Birok yazarn literatre atf yaparken zensiz yntemler kullanmasn zc buluyorum (Uzun sre znt iinde kalmam! Dikkat srecim ok ksadr). Bilinen bir yanl; Smithin ne anlatt veya Smithin yazarlarn imdiki sonularyla nasl ilgi kurduu hakknda herhangi bir iz vermeksizin, Smithin katksna iten olmayan ekilde yaplan atf, geitirme atfdr. Eer bir kaynak atf yaplmaya deerse, okuyucuya bunun nedeni sylenmelidir. Baz yazarlar btn atflar cmlelerin sonuna koyma alkanl iine girerler. Bu yanltr. Atf cmlede ilgili olduu yere koyulmaldr. Michaelson (35) u iyi rnei verir:
44

Multiple-access uydu iletiimi ve dijital mobil radyo telefonu iin bir spread-spectrum modlasyonu dijital yntemi inceledik.1,2
Cmlenin aadaki gibi yeniden dzenlenmesiyle atflarn ne kadar netletiine dikkat edin:

Smithin multiple-access uycu iletiimi1 iin yapt gelitirme ve Brownn dijital mobil radyotelefon2 teknii ile kullanmak zere bir spread-spectrum modulasyonu dijital yntemi inceledik.
DEK KAYNAK TARZLARINA RNEKLER deiik kaynak sistemi arasndaki farklar bir bakta grebilmek iin, bir derginin kaynaklar ksmnda gzkt gibi ite rnek: sim ve yl sistemi Day, R. A. 1988. How to write and publish a scientific paper. 3rd ed. Phoenix, AZ: The Oryx Press. Huth, E. J. 1986. Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med. 104: 269-274. Lee, M. R; Ho, D. D.; and Gurney M. E. 1987 Functional interaction and partial homology between human immunodeficiency virus and neuroleukin, Science 237: 1047-1051. Alfabe-Say Sistemi 1. Day, R. A. 1988 How to write and publish a scientific paper. 3rd ed. Phoenix, AZ: The Oryx Press. 2. Huth, E. J.1986 Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med. 104: 269-274. 3. Lee, M. R., Ho, D. D.; and Gurney, M.E. 1987. Functional interaction and partial homology between human immunodeficiency virus and neuroleukin. Science 237: 1047-1051. Atf Sras Sistemi 1. Huth, E. J. Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med. 104: 269274; 1986. 2. Lee, M. R.; Ho, D. D.; Gurney, M. E. Functional interaction and potential homology between human immunodeficiency virus and neurolekin. Science 237: 1047-1051, 1987. 3. Day, R.A. How to write and publish a scientific paper. 3rd ed. phoenix, AZ: The Oryx Press; 1988.

45

46

Blm

13

Etkin Bir Tablo Nasl Tasarlanr?

Verileri tablo halinde sunmak, bilimsel makalenin kalbi, daha da tesi, beynidir.
Peter Morgan

N N N
TABLOLAR NE ZAMAN KULLANILIR? Tablolarn naslna gemeden nce ilk olarak kullanp kullanmama sorununu inceleyelim. Kural olarak, tekrarl veriler sunmak zorunda kalmadka tablo yapmayn. Bu genel kural iin iki neden vardr. lki; en basit ekliyle, sayfalarla veriyi srf sizin laboratuvar defterinizde bulunduu iin vermek iyi bilim deildir. Sadece rneklerin veya kritik deer niteliindekilerin verilmesi gerekir. kincisi, metin ile karlatrldnda tablolarn yaynlanma maliyeti ok yksektir. Bilimsel literatr retmek ve yaymlamakla uraan bizler, maliyeti dnmek zorundayz.
Tablo 1. Streptomyces coelicolor bymesinde havalandrmann etkisi. Deney Says Byme ortamnn havalandrlmas +b Bymea

Scaklk (C)

24 24
a b

5 5

78 0

Optik younlukla belirlenmitir (Klett birimi). aretler: +, 500- ml Erlenmeyer kaplar bir lisansst rencisi tarafndan ilerine saatte 15 dakika flenmek suretiyle havalandrlmtr; -, havalandrmann yal bir profesr tarafndan salanmas haricinde zde deney artlar.

Eer sadece birka saptama yaptysanz (veya sunmanz gerekiyorsa) verileri metin iinde sununuz. Tablo 1 ve 2 faydaszdr; fakat bunlar, dergilere verilen birok tablonun tipik rnekleridir.
47

Tablo 2. Mee (Quercus) fidelerinin bymesinde scakln etkisi. Scaklk (C) -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
a

48 Saat iindeki byme (mm) 0 0 0 0 0 0 0 7 8 1 0 0 0 0 0 0

Herbir fide 10 cm apnda ve 100 m yksekliinde ayr bir yuvarlak saksda, %50 Michigan turbas ve %50 kurutulmu at dks ieren zengin bir byme ortamnda baklmtr. Aslnda turba %50 Michigan deil % 100 Michigand, tm bu eyaletten gelmiti. Ve gbre yar kurutulmu (%50) deil; tamamen kurutulmutu. Ve, % 50 kurutulmu gbre (at) demem gerektiini dnmeye baladm; at hi kurutmadm.

Tablo 1, iki kolonda, verileri ve deikenleri deil standart koullar verdii iin hataldr. Scaklk, deneylerdeki bir deiken ise kendi kolonu olabilir. Eer btn deneyler ayn scaklkta yapldysa bu kk bilginin tabloda kolon olarak deil, Malzeme ve Yntemlerde belki tablo dipnotu olarak belirtilmesi gerekirdi. Bu nedenle Tablo 1 uygun bir tablo deildir. Bu veriler metin iinde de, okuyucunun hemen kavrayaca biimde ve ayn zamanda tablo yapmann nemli ldeki ilve dizgi maliyetinden kanarak sunulabilir. ok basit olarak, bu sonular yle yazlabilirdi: Byme ortamnn havalandrlmas Streptomyces coelicolorun bymesi iin esastr. Oda scaklnda (24C), duraan kltrlerde (unaerated) hibir byme saptanmad. Oysaki, alkalanm kltrlerde nemli byme (OD, 78 Klett birimi) meydana geldi. Tablo 2de edeer okumalar yok ve iyi bir tablo gibi gzkyor. Fakat yle mi? Bamsz deiken kolonu (scaklk) yeterince mantkl grnyor, fakat baml deiken kolonunda (byme) kuku veren sayda sfrlar var. ok sayda sfr olan her tabloyu (l birimi ne olursa olsun) veya yzde kullanlyorsa ok saydaki 100 sorgulamanz gerekir. Tablo 2 yararsz bir tablodur. nk btn syledii udur: Mee tohumlar 20 ve 40C arasnda byd, 20C nin altnda veya 40C nin stnde llebilen bir byme olmad. Sfrlara ve 100 lere ilveten, art veya eksi iaretlerinden de kukulann. Ak olarak, Tablo 3 bilgi verici olmamasna karn, baskda ounlukla ortaya kan tiptendir. Bu tablonun btn syledii udur: S. bozus S. kzlus, S. herrenk ve S. gkkuaski aeorobik koullar altnda byd. Oysaki, S. renksiz ve S. yeilus anaerobik koullar gerektirdi. Ne zaman tablonun iindeki kolonlar veya tablo, kolaylkla kelimelere dklebiliyorsa nce bunu yapn.
48

Baz yazarlar, btn saysal verilerin tablolatrlmas gerektiine inanrlar. Tablo 4 zc bir rnektir. Hele sonularn nemli olmadn (P=0,21 ) rendiimizde (dipnotun sonunda) daha da zc oluyor. Eer bu veriler yaymlamaya deerse, (ki kuku duyarm) Sonular ksmnda bir cmle bu ii grrd: Baarszlk oranlar arasndaki fark- nocillin % 14 (35 te 5) ve potassinn penicilin V iin % 26 (34 te 9) nemli deildi (P= 0,2 1 ). Saylar sunarken, sadece anlaml rakamlar verin. Anlamsz rakamlar okuru, yapay bir hassasiyet hissi yaratarak yanl ynlendirebilir. Ayrca, verilerin karlatrlmasn ok zorlatrr. Laboratuvar saylar, basit hesap sonular ve nemli deiim gstermeyen kolonlar gibi esas olmayan veriler bir kenara braklmaldr.
Tablo 3. eitli Streptomyces trlerinin oksijen ihtiyalar. Organizma Aerobik artlar altnda bymea + + + + Anaerobik artlar altnda byme + + -

Streptomyeces bozus S. kzlrenkli S. renksiz S. herrenk S. yeilus S. gkkuaski

a

aretlerin aklamas iin Tablo 1e bkz.. Bu deneyde kltrler bir alkalama makinesi ile havalandrlmtr (New Brunwick alkalama A.., Bilimsel, NJ).

Tablo 4. Bakteriolojik baarszlk oran. Nocillin 5/35 (14)a

a

K Penicillin 9/34 (26)

Sonular baarszlk says/toplam eklinde gsterilmi sonra da yzdeye evrilmitir (parantez iinde). P=0.21

Tablo 5. Nicklecillinin 24. yetikin hasta zerindeki yan etkileri. Hasta says 14 5 2 1 1 1
a b

Yan etki Diyare Eosinofili (>=5 eos/mm3) Metalik tata Maya vaginitisb re nitrojeninde hafif ykselme Hematuria (8-10 rbc/hpf)

Metalik tat alan hastalarn her ikisi de bir inko madeninde almaktayd. Enfeksiyon yaratan orgnizma insanlarda deil, mayalarda vaginitis yapan Candida ablicansn az bulunan bir trdr.

49

Dier bir olaan fakat faydasz tablo, kelime listesidir. Tablo 5 tipik bir rnektir. Bu bilgi metin iinde kolayca verilebilirdi. yi bir kopya editr bu eit bir tabloyu yokedip verileri metin iine katacaktr. Ben kendim bu ii binlerce kere yaptm. Fakat bunu yaptmda (ve bu, tablolar hakkndaki bir sonraki kurala gtrr) ou kez, en az bu kadar veya tm bilginin halen metin iinde olduunu farkettim. Bylece, kural: Verileri metin iinde, tabloda veya ekillerde sunun. Ayn verileri asla birden fazla biimde sunmayn. Kukusuz, seilmi veriler metinde tartlmak zere dierlerinden ayrlabilir. Tablo 1 ve 5, tablolatrlmamas gereken malzeme eitleri iin tipik birer rnek vermektedir. imdi, tablolatrlmas gereken malzemeye bakalm. TABLOLAACAK MALZEME NASIL DZENLENR? Tablolaacak malzemeye karar vermi olarak, kendinize u soruyu sorun: Verileri nasl dzenlerim? Tablo, hem sa-sol ve hem de aa yukar boyutlara sahip olduundan iki seeneiniz vardr. Veriler, yatay veya dey olarak sunulabilir. Fakat, sunulabilir demek sunulmaldr anlam tamaz. Veriler yle dzenlenmelidir ki benzer elemanlar karya doru deil, aaya doru okunsun. Tablo 6 ve 7yi inceleyin. Tablo 7 aaya doru okunurken Tablo 6nn karya doru okunmas dnda, edeer tablolardr. Tablo 7 tercih edilen formattr, nk okuyucunun bilgiyi daha kolay kavramasna imkn verir ve daha sktrlm olduundan basm da ucuzdur. Okuyucuya kolaylk konusunun akl gzkyor (Hi dey olarak yazlacak yerde yatay yazlm rakamlar toplamaya altnz m?). Azaltlm bask giderleri konusu ise uradan kar: Karlkl dzenlemede btn kolonlar, elemanlarn eitliliinden dolay geni ve derin olmaldr. Oysaki, baz kolonlar (zellikle rakam ierenler), aaya doru dzenlemede daha dardr. Bylece Tablo 7, Tablo 6 ile ayn bilgiyi iermesine karn daha kk grnmektedir. Tablo 8, iyi kurulmu bir tablo rneidir (Journal of Bacteriologynin Yazarlara Direktifler ksmndan alnarak baslm). Karya deil, aaya doru okunur. Metine atf yaplmakszn verilerin anlamna yeterince aklk kazandran balklar iermektedir. Aklayc dipnotlar vardr, fakat ar lde deneysel ayrntlar tekrarlamaz. Buradaki ayrma dikkat edin. Metine atf yapmakszn, verilerin anlamna aklk getiren yeterli bilgi salamak yerinde olur. Fakat, deneyi tekrarlamada gerekli olacak deneysel ayrntlar tabloda vermek uygun olmaz. Verileri elde etmek iin kullanlan ayrntl malzeme ve yntemlerin, bu isimli blmde kalmas gerekir.
Tablo 6. Antibiyotik-reten Streptomyces zellikleri. Belirlenen Optimum byme scakl (C) Mycelium rengi retilen antibiyotik Antibiyotik retimi (mg/ml)
a

S. fluoricolor
-10 Bronz Fluoricillinmycin 4,108

S. bozus
24 Gri Streptomycin 78

S. kzl renkli 28 Kzl Rholmondelaya 2

S. renksiz
92 Mor Nomycin 0

ngilizler Rumley olarak telaffuz eder.

50

Tablo 7. Antibiyotik-reten Streptomyces zellikleri. Organizma Optimim byme scakl (C) -10 24 28 92 Mycelium rengi retilen antibiyotik Fluricillinmycin Streptomycin Rhomondelaya Nomycin Antibiyotik retimi (mg/ml) 4,108 78 2 0

S. fluricolor S. bozus S. kzlrenkli S. renksiz

a

Bronz Gri Kzl Mor

Uan balklarn oynad yer.

Tablo 8. Diyalize membrana blmlerindeki Protein ve ATPase dalm. ATPase Membran alnan hcreler Blmler U/mg protein 0.036 0.134 0.034 0.110 Toplam U

Kontrol hcreleri El ile ilem grm hcreler

Boaltlm membran Konsantre spernatan Boaltlm membran Konsantre spernatan

2.30 4.82 1.98 4.60

Kontrol hcreleri ve ilem grm hcrelerin boaltlmam membranlarnda ATPase zgl aktivitesi srasyla 0,21 ve 0,20 dir. Membranlar colicin Elle ilem grm hcrelerden ekil 4n alt yazsnda belirtildii gibi hazrlanmtr.

TABLO BALIKLARINDA STELLER Mmknse, tablo balklarnda stellerden kann. Ayn eyi ifade etmek iin baz dergilerin pozitif, baz dergilerin negatif stel kullanmas nedeniyle karklk oluuyor. rnein, Journal of Bacteriology dakikadaki bin saym iin cpmx103 kullanrken The Journal of Biological Chemistry ayn bin saym iin cpmx 10-3 kullanyor. Tablo balklarnda (veya ekillerde) bu tr etiketlerden kanmak mmkn deilse, dipnotta (veya ekil altnda) kukuyu gidermek iin hangi trn kullanlmakta olduundan bahsetmeye deebilir. MARJ ARETLER Metnin marjnda, her tabloya ilk atfn belirtilmesi iyi olur. rnein, marja sadece Tablo 3 yazn ve daire iine aln. Bu usl, her tabloya metin iinde numara srasyla atf yapldndan emin olmak iin iyi bir kontroldur. Fakat bu yol, esas olarak sayfa dzenlemesi aamasnda, kompozitrn tablolar koymak iin metni nerede keseceini bilmesi asndan iaret verir. Yeri siz iaretlemezseniz, kopya editr bunu yapacaktr. Fakat kopya editr, bir tabloya ilk atf gzden karabilir ve tablo metin iinde bahsedilen esas yerinden ok uzaa debilir. Daha da tesi, siz makalenin banda tabloya bir gei atf yapmak isteyebilir, fakat tablonun kendisinin makalede daha sonra grnmesini tercih edebilirsiniz. Kopya editr ve kompozitr, isteklerinizi sadece marj notlar vastasyla bilecektir.
51

BALIKLAR, DPNOTLAR VE KISALTMALAR Tablonun bal (ve ekil alt yazs), makalenin kendi bal gibidir. Yani, tablonun balk veya alt yazs ksa ve az olmal, iki veya daha fazla cmleye blnmemelidir. Gereksiz kelimeler kullanlmamaldr. Tablolarnzn dipnotuna gerekli dikkati gsterin. Eer ksaltmalarn tanmlanmas gerekiyorsa, tanmlarn ounu veya tmn ilk tabloda verebilirsiniz. Bylece, sonraki tablolara basit bir dipnot koyabilirsiniz: Ksaltmalar Tablo 1 deki gibi. Temp ksaltmasnn (Tablo 1, 2, 6 ve 7) temperature iin ksaltma olarak kullanldna dikkat edin. Tablolardaki yer kstlamalarndan dolay hemen hemen btn dergiler, metinde ksaltlamayacak olan belli kelimelerin tablolarda ksaltlmasn tevik eder. Kolon balnda ilk kelime olarak kullanlan byle ksaltmalara byk harfle balayn, nokta kullanmayn (no. haricinde). Siz, sekreter veya kompozitrn tablolar uygun dzenleyebilmesi iin, EK 2deki ksaltmalar kullanma alkanl edinin. Bu, zellikle kamera-hazr tablolar dzenlemede yardmc olur. KAMERA HAZIR KOPYA Kurumlarda alan birok yazarn kelime ileme aralarn veya hi olmazsa karbon eritli, modern, elektrikli yazclar kullanma imkn vardr. Etkin tablo dzenlemeyi bir kere rendikten sonra, siz (veya blm sekreteriniz) bu donanm kamera-hazr tablolar hazrlamak iin kullanabilirsiniz. Giderek artan sayda yazar, kendilerinin veya ynetici ya da dergi editrlerinin zorlamas ile bunu yapmaktadr. Yazara, dergiye ve literatre getirdii kazanlar ok nemlidir. Kamera-hazr tablo, kiiyi tablonun dzeltme okumalar gibi yorucu bir iten koruyarak, tablonun fotorafla oaltlmasna imkn verir (kamera, dizgi hatalar yapmaz). Dergiye getirdii kazan ise; malzemenin yazlmas, dzeltilmesi ve tekrar okunmas gibi ihtiyalar olmadndan tablonun oaltlma maliyetinin azalmasdr. Literatre getirdii kazan, yaymlanm verilerin daha az hata iermesidir. zgn kopyanzdaki hatalar kukusuz kalacaktr. Fakat eskiden, zellikle tablolar buna daha msait olarak her yerde grlen basm hatalarndan, kabul edilebilir nitelikte kamera-hazr kopyalar sunarak tamamen kanmak mmkndr. Yazlm metnin dier ksmlar da kamera-hazr kopya kullanmndan yararlanabilir. Bu ekilde, kopya editrnn veya kompozitrn sizin ne istediinizi tahmin ettiklerini deil, kendi istediinizi elde edeceksiniz. Kamera-hazr kopya; kark matematik ve fizik formlleri, kimyasal yaplar, genetik haritalar, diyagramlar ve ak diyagramlar iin ok gzel sonu verir. Niye denemeyeceksiniz? Son bir nlem: Yazl metni gndermeyi dndnz derginin Yazarlara Direktifler ksmn, tablolarnza son formu vermeden nce dikkatle okuduunuzdan emin olun. Dergi kabul edecei tablo tiplerini, tablo boyutlarn ve etkin tablo hazrlamak iin dier nerileri orada belirtebilir.

52

Blm

14

Etkin Gsterilimler Nasl Hazrlanr?

Bir kitabn yz sayfada ortaya koyabildiini, bir resim nnda verebilir.
Ivan Sergeyevich Turgenev

N N N
GRSEL MALZEME NE ZAMAN KULLANILIR? nceki blmde, tablolatrlmamas gereken belli trde verileri tarttk. Bunlar, ekil hline de sokulmamaldr. Aslnda grafikler, resim trnde tablolardr. nemli nokta budur. Belli tipte verilerin, zellikle seyrek veya monoton olarak tekrar edilenlerin, tablo veya grafikte biraraya getirilmesine ihtiya yoktur. Gerekler yine de ayndr. Grsel malzeme hazrlama ve basma maliyeti yksektir ve biz verilerimizi grsel malzeme hline getirmeyi, sonular okuyucuya gerek bir hizmet oluturuyorsa gz nne almalyz. Bu grn yinelenmesine ihtiya vardr. Zira birok yazar, zellikle hl balangta olanlar; bir tablo, grafik veya izelgenin verilere nem kazandrdn dnmektedirler. Bu nedenle, kredi aray iinde, birka veri elemann, etkileyici grnml grafik veya tabloya dntrme eilimi vardr. Benim nerim, bunu yapmamanzdr. Daha deneyimli meslektalarnz ve dergi editrlerinin ou, aldanmayacaklar ve hemen (rnein), grafiklerinizdeki veya drt erinin standart koullar olduunu ve drdnc erinin de sadece birka kelime ile ifade edilebilir olduunu farkedeceklerdir. Bilimsel verileri ssleme teebbs baarszla mahkmdur. Grafikte sadece bir eri varsa, bunu kelimelerle ifade edebilir misiniz? Muhtemelen, maksimum veya minimum, sadece bir deer gerekten nemlidir, gerisi vitrin sslemektir. rnein zel bir reaksiyon iin optimum pH deerinin pH 8.1 olduunu saptadysanz, Maksimum nokta, pH 8.1 de elde edildi eklinde ifade etmeniz yeterli olurdu. Eer bir organizmann maksimum bymesinin 37C ta meydana geldiini saptadysanz, bunun yazyla basit bir ifadesi, ayn eyi gsteren bir grafikten daha iyi bilim ve daha iyi ekonomidir.
53

Eer seim, grafik ve metin arasnda deil de grafik ve tablo arasnda ise; seiminiz, okuyuculara kesin saysal deerleri veya en basit ekliyle, eilimin resmini mi, verilerin eklini mi aktarmak istediinizle balantl olabilir. Nadiren, ayn verileri hem tablo hem de grafikte sunmak iin bir neden olabilir: lki kesin deerleri, ikincisi aksi halde ak olmayan eilimi gstermek zere (Fizikte bu yolun olduka ok kullanld gzkyor). Birok editr, nedenleri zorunluluk olmadka bu aka tekrara direneceklerdir. Gzel fakat ihtiya olmayan bir grafik rnei ekil 1 de gsterilmektedir. Bu ekil, metinde bir cmleyle yer deitirebilirdi. Ortalama 14 gn hastanede kalan 56 hastadan oluan test grubunda, 6 s enfeksiyon ald.

ekil 1.

Hastane kaynakl enfeksiyon olaylar. (Erwin F. Lesselin izniyle)

Bir grafik ne zaman yerinde kullanlm olur? Hi bir ak kural yoktur. Fakat etkin kullanm iin baz noktalara iaret ederek, grafik ve fotoraf gibi bilimsel yazmda ok kullanlan grsel malzeme tiplerini inceleyelim. GRAFKLER NE ZAMAN KULLANILIR? Verileri dzenli biimde sunma yolu olarak tablolara ok benzedikleri iin, belki grafiklerle (basm terminolojisinde izgi diyagramlar denir) balamamz gerekir. Aslnda, birok deneyin sonular tablo veya grafik olarak sunulabilir. Hangisinin tercih edileceine nasl karar veririz? Bu, genellikle zor bir karardr. yi bir kural u olabilir: Eer veriler, ilgin bir resim oluturarak, ne kan eilimleri gsteriyorsa grafik kullann. Eer saylar sadece orada, kantta heyecan verici bir eilim olmakszn duruyorsa, tablonun yeterli olmas gerekir. Sizin iin de hazrlamas kesinlikle daha kolay ve ucuzdur. Her ikisi de tam olarak ayn verileri kaydeden, Tablo 9 ve ekil 2yi inceleyin. Her iki format da yayn iin kabul edilebilir. Fakat ben ekil 2nin Tablo 9dan ok daha stn olduunu dnrm. ekilde, iki-ila karmnn synergistic etkisi hemen gzkyor. Bylece okuyucu, verilerin nemini abucak kavrayabilir. Ayrca grafikte, etkisinin bir ekilde yava olmasna karn streptomycinin isoniazidden daha etkin olduu aktr. Sonularn bu yn, tabloda hemen gzkmyor.
54

Tablo 9.

Streptomycin, isoniazid, ve streptomycin ile isoniazidin Mycobacterium tuberculosisa zerine etkisi. Negatif kltrlerin yzdesi

Tedavib 2 hafta Streptomycin Isoniazid Streptomycin + isoniazid

a b

4 hafta 10 12 60

6 hafta 15 15 80

8 hafta 20 15 100

5 8 30

imdi saylar azalm olmakla birlikte, hasta topluluu bundan nceki bir makalede (61) tantlmt. reticiden salanabilen en iyi kalite (Kasaba Eczanesi, Podunk, IA).

GRAFK NASIL ZLR? Sizin elle izdiiniz ilk grafik, kukusuz milimetrik grafik kdnda hazrlanacaktr. Bununla beraber, ini mrekkepli son izim grafik kadna yaplmamaldr. ekil 3, tipik grafik kdnda verilmi bir grafiin fotoraf ve basm sonucunda oluan ikinci kalite bir rn gsteriyor (insan ayrca, % cumulativein anlamn merak ediyor. Bazlarnz, mcg/mclnin mikrolitre bana mikrogram demek olduunu dnebilir. Eer yazarn ksaltmalar doru kullanldysa, milisantilitre bana milisantigram anlam kar, ne demekse!).

ekil 2.

Streptomycin (o), isoniazid (L), ve streptomycin + isoniazid'in (I) Mycobacterium tuberculosis zerine etkisi.

Ak mavi renk, fotoraf ekildiinde grnmedii iin, ak mavi koordinat izgileri baskl, kabul edilebilir bir grafik kd tipi de vardr. Bazen mavi kopya kd da kullanlr. Fakat standart beyaz kopya kd ucuz, kolay bulunabilir ve yeterlidir. Bununla beraber burada, zgn izimleri dergiye vermenin akllca olmayacan belirtelim. Byle izimler, gzden geirme ve basm ilemi srasnda zedelenebilir ve kukusuz, kaybolabilir. zgn olanlardan fotoraf basks yapmak ve bunu yazlm metinle gndermek akllca olur.
55

ekil 3.

Klinik izolatlarn plentycillin'e duyarll. Semboller: O, penicilin'e dayankl-resistant Staphylococcus aureus; L, penicillin'e duyarl -susceptible S. aueus; , S. epidermidis; , Tanganika'nn 1968'deki gayri safi milli haslas.

Grafik hazrlamann kolay yolu, veri noktalarn ve erileri izmek, sonra rakamlar ve apsis-ordinat isimlerini daktilo ile ilve etmektir. Fakat, hibir iyi dergi byle bir grafii kabul etmeyecektir. Nedeni aktr: Daktilo ile yazlm harfler, grafiklerin normal olarak maruz kaldklar fotorafik kltmede ayakta kalabilmek iin ok kktrler. Dergilerin ou iki kolon formatna sahiptir ve grafiklerin ou da bir kolona uyacak ekilde boyutlandrlrlar. Tipik bir bilimsel dergide, bir kolonun genilii (7 ine 10 in), yaklak 2 in (8.4 cm) olan 16 pikadr. Daktiloda yazlm birok grafik, bu genilie indirgendii zaman okunamaz. Herhangi bir harflendirme aracnn kullanlmas gerekir. Harf seti veya transfer harfleri kullanld zaman bile, niin kullanldn hatrlamak nemlidir. Harflerin boyutu, bask ileminde ortaya kabilecek fotorafik indirgemeye dayandrlmaldr. Bu faktr, iki veya daha fazla grafii tek bir grsel malzemede birletiriyorsanz zellikle nemlidir. ekil 4 gzel bir grafiktir. Harfler, fotorafik indirgeme iin yeterince byktr. ki tarafl olmak yerine (ekil 2 ile kyaslayn), grafiin sa tarafndaki deerleri tahmin etmeyi kolaylatran kutu biimindedir. Adm iaretleri, darya doru olacak yerde ieriye dorudur. GRAFKLERN BLGSAYAR OLUTURULMASI Geen son birka yl iinde, bilgisayarlarn grafik kapasiteleri byk lde artm bulunuyor. imdi laser printer her yerde bulunduu iin, birok bilim laboratuvarnn ok yaknda, yayn-kalitesinde grafik retme kapasitesine sahip olacana inanmak iin pek ok neden vardr.

Laser printerler iin bir yol gsterici: Laser-printer knn bir fotokopisi (lekesiz) zgn ktan daha iyidir. zgn k, genellikle in bana 300 noktadr. Noktalar, diyagonal izgilerde, ou zaman fotokopide dzelen sertlikler gsterir.
56

ekil 4.

B. sublillis BR 151'in dnmnde spermidine'in etkisi. Hcre bileenleri, ml bana 5 g ( I) veya 0.5 g verici DNA'nn (N) ilvesinden nce 40 dak. spermidine ile inkbe edildi. DNA rnekleri ml bana 5 g (N) veya 0.5 g (I) DNA'nn hcrelere ilvesinden nce 20 dak. inkbe edildi (Molec. Gen. Gent. 178: 21-25, 1980; Franklin Leach'in izniyle).

ekil 5.

Cefazolin ve cephradine'in doz-etki ilikisi (44).

GRAFKLERN BOYUTU VE DZENLENMES ekil 5i inceleyin. Aka grlyor ki, harfler yaplm olan indergemeyi kaldracak kadar byk deildir ve birok okuyucu ordinat ve apsis yazlarn okumakta zorluk ekecektir. Gerekte, ekil 5 iki sorunu etkin olarak gsteriyor. lki, harfler kolon veya sayfa geniliine indirgemede gzkmeye yetecek boyutta olmaldr. kincisi, basky yapan asndan genilik nemli olduu iin, ekilleri yan yana koymak yerine alt ve st olarak dzenlemek daha iyidir. Eer ekil 5in paras alt-st dzenlemesi olarak hazrlanm olsayd, fotorafik indergeme bu kadar arpc olmazd ve yazlar ok daha okunakl olurdu. ekil 5in yer asndan dzenlenmesi ideal olmayabilir. Fakat grafiin tek bir kompozit dzeni, tamamen uygun bir dzendir. Ne zaman ekiller birbiri ile bantlysa ve kompozit bir grafikte birletirilebilirse, birletirilmelidir. Kompozit dzen yer kazandrr ve bask masraflarn drr. ok daha nemlisi, okuyucu ilgili elemanlar yan yana grerek ok daha iyi bir izlenim elde eder. Ordinat veya apsisi (veya aklayc yazlar) grafiin gerektirdiinden daha teye uzatmayn. rnein, veri noktalarnz 0 ve 78 arasndaysa, en st endeks saynz 80 olmaldr. Grafii 100e uzatma (gzel bir yuvarlak rakam) eilimi hissedebilirsiniz. Bu istee, zellikle veri noktalar yzde ise, doal blge 0 dan 100e olduu iin kar konmas zordur. Fakat yine de direnim gstermelisiniz yle yapmazsanz, grafiinizin bir ksm bo kalacaktr. Daha da
57

kts, geniliin (veya yksekliin) % 20si veya daha fazlasn bo beyaz alanla harcam olduunuz iin grafiinizin canl ksm boyut olarak kstlanacaktr. Yukardaki rnekte (0 dan 78e deien veri noktalar) harflendirilmi referans noktalarnn 0, 20, 40, 60 ve 80 olmas gerekir. Bu rakamlarn herbirinde ve ara 10larda (10, 30, 50, 70) ksa endeks izgileri kullanmanz gerekir. Ak olarak, 0 ve 20 arasndaki bir referans u izgisi sadece 10da olabilir. Bylece, 10lar harflemenize ihtiya yoktur ve sktrmadan, 20ler iin daha byk harfler kullanabilirsiniz. Bu teknikleri kullanarak, grafikleri kark ve kalabalk olacak yerde basit ve etkin yapabilirsiniz. SEMBOLLER VE ALT YAZILLAR Grafiin kendisinde yer varsa, bu alan semboller iin anahtar vermekte kullann. ubuk grafiinde (ekil 1), ubuk glgelemesini alt yazda tanmlamak biraz zor olabilirdi, anahtar verildii iin daha fazla tanma ihtiya kalmamtr (ilve dizgi-dzeltme okumas ve masraftan kanlabilir). Eer sembolleri ekil alt yazsnda tanmlamanz zorunlu ise sadece standart kabul edilen ve birok dizgi sisteminde bulunabilen sembolleri kullanmalsnz. Belki en standart semboller, ak-kapal daireler, genler ve karelerdir (o, L, , I). Eer sadece bir eriniz varsa, referans noktalar iin ak daireler kullann. Ak gen ikincisi iin, ak kareler ncs iin, kapal daireler drdncs iin v.b. Daha fazla sembole ihtiyacnz varsa, muhtemelen bir grafik iin ok sayda eriniz vardr ve ikiye blmeyi dnmeniz gerekir. Eer birka sembol daha kullanmak isterseniz, her dizgici arp iaretine (x) sahiptir. Deiik trde birletirme izgileri (dolu, kesikli) de ayrca kullanlabilir. Fakat, farkl trde birletirme izgileri ve sembolleri birlikte kullanmayn. Grafikler muntazam izilmelidir. Baskda, bu izgiler siyah-beyaz olarak kar, griler yoktur. ok ak izilmi herhangi birey (ayrca silinti ve bulamalarla) baskda hi gzkmeyecektir. Gzken bulamalar ise ok koyu ve belki de utandracak lde koyudur. Neyse ki, nceden fotokopi yaparak baslm grafiinizin neye benzeyeceini belirleyebilirsiniz. Birok ofis fotokopi makinas, basmclarn kameralarnn iini yapabiliyor. Harf setleri v.b. hakknda sylediklerim, grafikleri kendinizin yapacan varsayyor. Eer yleyse, bu rnekler faydal olabilir. Kurumunuzdan herhangi bir bakas grafikleri hazrlarsa, temel noktalarn bilincindeyseniz doru direktifler verebilirsiniz. Grafik yapmada deneyiminiz yoksa ve byle bir yetenek kurumunuzda bulunmuyorsa, iyi bir ticar sanat kuruluu bulmaya almanz gerekir. Bilim adamlar bazen, kendileri iin saatler alacak ii uygun bir maliyetle (genellikle), ticar artistlerin bir ka dakikada yapabildiini grmekten aknlk duyarlar. Grafik izmek amatrlerin ii deildir. ekil alt yazlar, asla eklin alt veya stne deil, daima ayr bir sayfaya yazlmaldr. Bunun ana sebebi, baskda alt yazlar dizgi ile, ekiller fotorafik ilemle retildii iin iki parann ayrlmas gerektiidir.
58

FOTORAFLAR VE MKROGRAFLAR Eer makalenizde, baskda yar-ton haline gelen bir veya daha fazla fotorafla gsterilim yaplacaksa aklda tutulmas gereken birka konu vardr. Grafiklerde, derginin sayfa ve kolon geniliine bal olan bask boyutu (zellikle genilik) ok nemlidir. Bu nedenle boyut, malzemenizi dergi sayfasna uyumlu yapmakta sizin iin nemli olmaldr. Bu, dergi iin de nemlidir. nk yar-ton bask maliyeti ok yksektir. Bununla beraber dnlecek en nemli nokta, anlattnz konu iin fotoraflarn neminin deerlendirilmesidir. Bu nem esas olarak sfrdan, (bu takdirde, yararsz grafik ve tablolar gibi bunlar da konmamaldr) metine kendisini aan lde deer kazandrmaya kadar gidebilir. rnein, hcre ultrastructure almalarnn birounda yaznn nemi fotoraflardadr. Eer fotoraflarnz (zellikle elektron mikrograflar) ok nemliyse kendinize ilk olarak, hangi derginin ince-yap almalarn basmak iin yksek-kalite bask standartna sahip olduu sorusunu sormanz gerekir. Biyolojide, American Society for Microbiology ve The Rockefeller University Press tarafndan yaymlanan dergiler, zellikle bu ynden yksek standartlar ile dikkati ekerler. KESME VE EREVELEME Fotoraflarmzn kalitesi ne olursa olsun, okunakl baslmasn istersiniz. Aklnz kullanrsanz, bu ilemi bir dereceye kadar kontrol edebilirsiniz. Ar kltme ile ayrntlarn kaybolabileceinden korkuyorsanz, yardm edebileceiniz birka yol vardr. ou zaman, fotoraflarn marjlarna kes (crop) iaretleri koymanz gerekir. Fotorafn tmne nadiren ihtiya vardr. Bu nedenle, nemli ksm ereveye aln. Genilii, derginin kolon veya sayfa geniliine gre ereveleyebilirseniz zellikle faydal olur. Sonra, basknn kenarna veya n sayfaya aka yle yazabilirsiniz: Fotoraf kltmeksizin, bir kolon (veya sayfa) geniliinde basn. Bu eit dikkatlice hazrlanm ve zenli direktifler ieren fotoraflarla uramak kopya editrlerini memnun eder. ekil 6,7 ve 8 kesilmi ve kesilmemi fotoraflar gstermektedir. En iyi sonu; bytme ve kltme istemeyen, tam boyutta fotoraflar vererek elde edilir. nemli derecede kltmekten (%50den fazla) kanlmaldr (Grafiklerde yazlarn boyutu yeterli ise daha byk oranda kltme olabilir). Baz dergilerin istedii parlak baskya, mat yzey dzgn olduu srece gerek yoktur. Kes (crop) iaretlerini asla dorudan fotoraf zerine koymayn. Fotoraflar zellikle baka bir fon kad zerine yerletirilmise bazen marj iaretleri kullanlabilir. Aksi halde fotorafn yerletirildii kt zerine iaretler yaplmaldr. Faydal dier bir yol udur: Siyah kartondan, 3 in geniliinde 6 in yksekliinde ve 1 in kalnlnda iki L kesin. Bir L yi evirip dierinin zerine koyarsanz elinizde, uyarlanabilen ve fotoraf ereveleyebileceiniz bir dikdrtgen olur. Byle bir ereve ile, kes (crop) iaretini size en iyi resmi veren yere koyabilirsiniz.
59

GEREKL ANAHTARLAR VE REHBERLER zel ilgi ekici ynlerini bytemezseniz fotoraflar zerine harf veya oklar ilve etmeyi dnn. Bylece, anlaml bir alt yazy kurma kolaylarken, okuyucunun dikkatini nemli noktalara ekebilirsiniz. Daima, fotorafn st diye dndnz yeri st olarak iaretleyin (yumuak kurun kalemle arkaya iaret koyun). Aksi takdirde fotoraflar (st ksm ok belirgin olnadka) ters veya yan baslabilirler. Eer fotoraflar herhangi bir dorultuda baslabilecek bir konumda ise, st olarak dar ksm iaretleyin. (yani, 4x6 veya 8x10 basksnda, 4 in ve 8 in boyutunun genilik olmas gerekir. Bylece, bir-kolon genilii veya sayfa geniliine ulamak iin daha az kltmeye gerek olur). Tablolarda her grsel malzeme iin, tercih edilen yeri belirtmek iyi fikirdir. Bylece, metindeki btn grsel malzemelerin 1-2-3 srasyla kaynak gsterilmi olduundan emin olursunuz. Ve basky yapan, herbirinin ilgili metine en yakn olarak metnin tm iine nasl yerletirileceini bilecektir. Elektron mikrograflarnda, dorudan mikrograf zerine bir mikrometre marker koyun. Bylece, bask ileminde kltme yzdesinden bamsz olarak (ve hatta bytme), bytme faktr aka gzkr. Alt yazya (rnein, x 50,000) bytme koyma uygulamas tavsiye edilmez ve baz dergiler, boyutun (ve dolaysyla bymenin) baskda deiebileceini dnerek artk buna izin vermiyorlar. Ve genellikle yazar, dzeltme aamasnda bytme miktarn deitirmeyi unutuyor. RENKL FOTORAFLAR Birok laboratuvarn renkli fotoraf retme donanm olmasna karn, bunlar dergilerde nadiren baslrlar. Maliyet bunu bazen imknsz klar. Baz dergiler, eer editr zel bir olay gstermede rengin gerekliliini kabul ederse ve eer yazar ilave maliyeti ksmen veya tamamen (muhtemelen proje desteinden) deyebilirse, renkli grsel malzemeyi basacaktr. Bu nedenle laboratuvar fotoraflarnzn, normal olarak siyah beyaz olmas gerekir. Renkli fotoraflarn da siyah beyaz baslabilmesine karn, ou zaman renkleri alr ve zgn siyah beyaz fotorafn derinliine sahip deildirler. Son yllarda; drt-renkli grsel malzemelerin maliyeti biraz dt ve baz alanlarda (klinik tp, rnein) renk kullanm normal hle geldi. Ayrca birok tp dergisi, ok sayda drt renkli reklmlar alyor. O zaman, renkli fotoraflar en az maliyetle baslabilir (maliyetin ou reklm verenler tarafndan karlanm olarak). MREKKEPLE GSTERMLER Baz alanlarda (zellikle grsel biyoloji) mrekkeple gsterilim (izgisel) nemli ayrntlar gstermede fotoraflardan stndr. Bu tr grsel malzemeler tpta, zellikle anatomik grnleri sunmada ok kullanlmaktadr ve gerekten, neredeyse sanat olmutur. Normal olarak, byle bir gsterilim kanlmaz olduunda profesyonel bir grafikiye ihtiya vardr.
60

ekil 6.

Desulfovibrio vulgaris'in kltr. zgn fotoraf (stte) bu sayfaya uymas iin % 50 kltld. Kesilmi eklin (altta) fotorafik kltmeye ihtiyac yoktur. Kesilmi eklin ayrntlar daha iyi verdii grlmektedir. (Rivers Singleton, Jr.,ve Robert Ketcham'n izniyle)

ekil 7.

Desulfommaculum nigrificans'n ince kesitlerinin elektron mikrograf. zgn fotoraf (stte), spor formasyonunun daha net resmini vermesi iin kesildi (altta). (Rivers Singleton, Jr., ve Roger Buchanan'n izniyle)

61

ekil 8.

Kesildikten sonra orijinalin sadece kk bir blm (st sol ke) ayrntlar gstermek zere brakld. Alttaki kesilmi fotoraf Microvascular Research 34: 349-362, 1987de yaynland. (Roger C. Wagner ve Academic Press, Inc. izniyle)

62

Blm

15

Metin Daktiloda Nasl Yazlr?

Parlak siyah, uyumlu alan Fralanm, yalanm irin daktilo Darbeler iin hazr bekleyen mrekkep eidiyle Trl yazlar hazr, kt zerine dkmeye
John Masefield

N N N
Y HAZIRLANMI BR METNN NEM Deneyleri bitirip almay yazdnz zaman, metnin son olarak daktiloda yazlmas nemli deildir. nk eer almanz iyi ise, bilimsel ise, yaym iin kabul edilecektir. Doru mu? Bu yanltr. Kt daktilo edilmi veya kelime-ilemden gemi metin, sadece yaym iin kabul edilmemekle kalmayacak, ayn zamanda birok dergi iletmesinde yarm yamalak hazrlanm olduu iin dikkate bile alnmayacaktr. Bu ynden ok sra d olmayan, American Society for Microbiologynin yaym ofisinde, gnderilen her metin ilk olarak, sadece daktilo edilme baznda incelenir. Daha drlemeyecek bir minumum olarak, metin daktilo ile yazlm (el yazs deil), ift aralkl (tek aralkl deil), sayfann sadece bir tarafnda (arkal nl deil) olmal; iki tam kopyas iki set olarak tablo, grafik ve fotoraflar) gnderilmelidir. Derginin stiline bal kalnd (uygun balklar, uygun formda atf, bataki ksa zet) gzkmelidir. Yazl metin, bu belli bal noktalarn birinde yanllk yaparsa, hemen yazara iade edilir veya deerlendirme, yazar eksikleri dzeltinceye kadar geciktirilir. u ok nemli kural gznnde tutun: Metin son defa daktilo edilmeden nce, metni gndereceiniz derginin Yazarlara Direktifler ksmn dikkatle inceleyin. Baz dergiler ve yaymclar, American Society of Microbiology (7,8) iyi bir rnek olmak zere, dikkati ekici derecede eksiksiz ve yardmc direktifler yaymlamaktadr. Ayrca, derginin son saysna dikkatlice bakn. Literatr atflar, balk ve alt balklar, ksa zetin boyut ve yeri, tablo ve
63

ekil tasarmlar ve dipnotlar gibi dergiden dergiye geni lde deime eilimi gsteren editr tarzlarnn bu ynlerine zel dikkat gsterin. Bu arada, giderek artan sayda dergi metin dipnotlarn reddetmektedir. Bunun ana sebebi, deiik fontlarla sayfann altna dipnotlar koymak iin (kompozitr hangi dipnota hangi sayfada atf yapldn belirledikten sonra) her dipnot tayan sayfay yeniden dzenlemek zorunda kalmak sonucunda oluan nemli maliyettir. Daha da tesi, dipnotlar makaleyi abucak anlamada okumay zorlatrdklar iin okuyucularn dikkatini bler. Bu nedenle, zel bir dergi belirli bir amala bunu gerekli grmedike dipnotlar kullanmayn (Birok dergi imdiki adresi, yazar yer deitirirse ister. Baz dergiler rnlerin, yapmclarn isim ve adreslerinin dipnotta verilmesini gerekli grr). Ne zaman ilgisiz bir konudan sz edilmesi gerekirse, bunu metinde parantez iinde yapn. Baz dergilerde, her makalenin sonunda Kaynaklar ve Notlar blm vardr. Bylece, metin iindeki dipnotlardan kurtulmu olurlar. Pek ok yaz eidinde dipnotlardan kanma nerilir. Bilimsel makaleler iin ise dipnotsuz yazm daha kuvvetle tevik edilir. deal bir dnyada iyi bilim, belki aracn (yazlm metin) formatna baklmakszn yaymlanabilirdi. Oysaki gerek dnyada, birok ii cretsiz yapan ve ok youn ileri olan editr ve deerlendiriciler; kt, eksik metinler iin zaman ayramaz, ayramayacaklardr. Ayrca, en deneyimli editrler u dorudan ilikiye inanrlar: Kt hazrlanm bir metin, hemen hemen hi yanlmakszn, yetersiz bilimin gstergesidir. Bu nedenle, size nerim bu noktada kesindir. Eer metninizin yaymlanmasn istiyorsanz (aksi halde neden gndereceksiniz?) dergiye gnderilen metnin; hatasz, dzgn, derginin stiline uygun daktilo edildiinden ve her ynden tam olduundan emin olun. Bu bir zorunluluktur (olmazsa olmaz). METNN SAYFA DZEN Metnin her blmnn yeni bir sayfada balamasn nermek yerinde olur. Balk, yazarlarn isim ve adresleri genellikle ilk sayfada yer alr ve bu sayfann numaras 1 olmaldr. Ksa zet, ikinci sayfadadr. Giri, nc sayfada balar ve izleyen her blm (Malzeme ve Yntemler, Sonular v.s.) bir sonraki yeni sayfada balar. ekil alt yazlar ayr bir sayfada gruplanr. Tablo ve ekiller (ve ekil alt yazlar) metnin arkasnda toplanmal, metnin arasna sokulmamaldr. Tarihsel olarak, yeni sayfa sayfa sistemi; eski dizgi teknolojisi, deiik malzemelerin ayrlmasn gerektirdii iin, birok derginin zorunlu olarak istediidir. rnein, eer dergi stili Ksa zette 8lik ve Girite 9luk harf gerektiriyorsa, bu iki blm iki ayr makinaya gitmek zorundadr. Bu nedenle, nceden doal blmeler yaplmadka kopyay kesmek gerekir. Modern dizgi makinalarnn esneklii nedeniyle, artk kopyalarn kesilmesi zorunluluu yoktur. Fakat yine de bu doal blnmeyi korumak iyi fikirdir. Bu blme, artk dizgi ileminde yararl olmasa da, metindeki deiiklikler srasnda size yardmc olabilir. rnein, ou zaman siz (veya deerlendiriciler nerebilir), belli bir yntemin eklenmesi, geniletilmesi, ksaltlmas veya kartlmasna karar verebilirsiniz. Bylece metnin dier ksmlarn bozmadan sadece Malzeme ve Yntemler blmnde, deiikliin yapld sayfadan sonuna
64

kadar yeniden yazlabilme imkn doar. Muhtemelen, sadece Malzeme ve Yntemler blmnn son sayfasndaki beyaz ksmn alan deiecektir. Yeni malzeme, ilve sayfa gerektirse bile dier blmleri bozmaya ihtiya olmaz. rnein, varsayalm ki zgn metindeki Malzeme ve Yntemler blm 5. sayfada bitmi olsun. Sonular 6. sayfada balasn ve yeni malzemenin girmesi iin 5. sayfada yer kalm olsun. Malzeme ve Yntemler blmn, deime saysndan itibaren, sayfa 5ten 5aya devam ederek (ve gerekirse 5b, vs.) kolayca yazabilirsiniz. Sonular ve dier blmlere dokunmaya gerek yoktur. MARJLAR VE BALIKLAR Metninizin geni marjlar olmas gerekir. Alt, st ve her iki tarafta 2.5 cm minimumdur. Bu bolua, metnin deiiklikleri srasnda nce kendiniz ihtiya duyacaksnz. Daha sonra, kopya editr ve kompozitr gerekli direktifleri yazmak iin bu boluu kullanacaklardr. Ayrca, bask ve derleme ilemleri srasndaki problemlere iaret etmede kolaylk asndan, numaral izgileri olan kt kullanmak yararl olur. Son daktiloyu yapmadan nce, balklar dikkatlice inceleyin. Ana balklar (Malzeme ve Yntemler v.s.) genellikle sorun olmaz. Bu balklar, alt ve stte boluklar braklarak ortalanmaldr. Ana balklara ilveten pek ok dergi, alt balklar (koyu baskl paragraf girileri gibi) kullanr. Bunlar, okuyucuyu makale boyunca ynlendirmede yardmc olmak iin kolay iaretler olarak tasarlanmaldr. Ne eit balklar kullanldn belirlemek iin derginin son saylarndan birini inceleyin. Dergi koyu giri yazlar kullanyorsa, bu ekilde yazn. Siz veya daktiloyu yazan, dalgal alt izgi (koyu basky gstermek iin) ilve edebilirsiniz. Bylece kopya editr veya kompozitr, balklarnzn ne ve nerede olduundan kuku duymayacaklardr. Dergi, italik giriler kullanyorsa daktiloyu yazana, bu tr balklarn altna tek izgi izmesini syleyin. Balklar ve alt balklar, cmle deil etiket olmaldr. Kullanm dergi tarafndan zellikle belirtilmedike, nc (hatta drdnc) seviyede balk kullanma gibi ok yaplan bir hataya dmeyin. Aratrma makaleleri iin iki seviyede balk genellikle yeterlidir. Pek ok dergi daha fazlasna izin vermez. Bununla beraber, tarama/ deerlendirme dergileri, genellikle veya drt balk olabileceini zellikle belirtirler. Zira, tarama/deerlendirme makaleleri uzundur. Konu balklarnn kullanlmasyla ilgili iyi bir tartma, Skillin et al. (45) tarafndan verilmitir. ZEL SORUNLAR Metni sizin iin daktilo eden kiinin yaptklar, daha sonra kompozitr tarafndan yaplandan farkl deildir. Daktiloyu yazann metinle ilgili bir problemi varsa, muhtemelen kompozitrn de problemi olacaktr. Daktiloyu yazana ve kompozitre kolaylk salamak iin, baz problemleri nceden belirleyip zmeye aln. rnein, birok yazm aralar (ofis daktilosu gibi), alt ve st iaretleri koymay imknsz klma anlamna gelen sertlikte ileri atlama yapar. Bu nedenle ab-c de-x gibi bir alt-st oran, gerek bir problemdir. Formu, (ab-c)/(dex)e evirin, problem kalmaz. Bunun gibi, alt harfi stn tam altna yazmak da ok zordur. Bu 2 1 nedenle, a1 2 problem deilken, a 2 problemdir. Metindeki ax terimi, hemen hemen btn dizgi aralar iin gerek bir problemdir. Kolay olan dier bir yol, karekk ax2 diye yazmaktr. Eer bir forml, daktiloda yazlabilecek uygun bir forma koyulamyorsa, ini mrekkebiyle
65

yazarak zmeyi dnmelisiniz.. Bylece, daktiloyu yazan ve kompozitr bir ok dertten kurtarm olur, kendinizi de skntya sokmazsnz. Kamera, formlnz gayet gzel verecektir. Dizgi ilemi bunu yapamayabilir. Dier bir problem, Amerikan ngilizcesi ve ngiliz ngilizcesi yazlmlarndaki farklardr. Kendiniz ve ayn zamanda dizgi ve dzeltme okumas yapanlar zorluklardan kurtarmak iin, Amerikadaki dergiye gnderdiiniz metinde Amerikan yazm kurallarn, ngilteredeki dergiye gnderdiiniz metinde de ngiliz yazm kurallarn kullann. SON GZDEN GERME Metin daktiloda yazldktan sonra, iki ey yaparsanz aklllk etmi olursunuz. lk olarak, metni kendiniz okuyun. Ne kadar ok sayda metnin, son yazmdan sonra dzeltme okumas yaplmadan gnderildiini duysanz arrsnz. Metinde o kadar ok yazm hatas vardr ki, bazen yazarn ismi bile yanltr. Son gnlerde, sadece metni deil st mektubu bile dzeltemeyecek kadar megul bir yazar tarafndan bir metin gnderilmiti. Mektup yle diyordu: I hope you will find this manuscript exceptable. yle yaptk. kinci olarak, metni dergiye gndermeden nce (belki son yazmdan nce) bir veya birka meslektanzdan metni okumasn isteyin. Pekl makalenizin baz ksmlar, meslektanza gre tamamen anlalmaz olabilir. Tabii ki bu, meslektanzn yetersizliinden olabilecei gibi ayn olaslkla, metninizin bu ksmnn yeterince ak olmamas da demektir. Deiik bir alanda alan bir bilim adamndan da okumasn ve anlamad kelime veya ifadeleri iaretlemesini isteyebilirsiniz. Bu yol, metinde bulunabilecek jargonu belirlemek iin belki en iyi yoldur. Ayrca, ngilizce bilgisi olduka iyi olan birisinden de metni okumasn isteyin. Ksaca, metninizin kendi ortamnzda ideal deerlendirilmesi ileminin ieriinde, (a) sizin alannzda alan bir bilim adam (b) ilgisiz bir alanda alan bir bilim adam (c) dilbilgisini yeterince bilen bir kii olmaldr. Gndermeden nceki bu ilemlerin dikkatlice yaplmas, makalenin kabul edilme ansn arttracaktr. ELEKTRONK METN Yllardr bilimsel makaleler, yazarlarn kurumlarnda daktilo edilir ve sonra kompozitr tarafndan tekrar yazlrd. Yazm kompozisyonu olarak bilinen bu ikinci yazm, nesiller boyu linotip ve monotip gibi kurunlu makinalarda yaplrd. Bu scak kurun makinalarnn yerini son 25 ylda fotokompozisyon aralar ald. Bu aralarla, daktilo edilmi harfin metal dkm yerine fotorafik imaj retilir. Fakat normal olarak sistem, youn emek verilen ve pahal bir ilem olan kompozitrn, metnin tmn yeniden yazmas asndan ayn kalmtr. Tipik olarak, zel bir derginin (datm az olan) toplam retim maliyetinin yaklak yars kompozisyon maliyetidir. Yazarn metninin yeniden yazlmas eklinde olan bu geleneksel ve evrensel sistem yukarda ve Blm 18de (Yaynlama Sreci) anlatlmtr. Fakat sistem, deime aamasndadr. Yeni sistemin ana ksmlar yerlerini almtr. Kompozitr tarafnda, olduka ileri, bilgisayar gdml fotokompozisyon aralarmz bulunmaktadr. Yazar tarafnda, kurumlarn ktlarnn fotokompozisyon aralarna girdi olabilecei, elektronik aralar bulunmaktadr. Daha da tesi, nispeten ucuz kiisel bilgisayarlarn her yerde bulunmasyla, dier meslektekiler gibi bilim adamlar da bunlar iin birok kullanm yeri bulmaktadrlar. Veri toplama, literatr tarama ve metin hazrlama iin bu kiisel bilgisayarlar, bilimsel kullanmda ideal aralar olmutur.
66

Eksik olan, makinalarn birbirleri ile konumalar! Kullanmda olan bol eitteki fotokompozisyon aralar ve etraftaki deiik kelime ilemci birimler ve kiisel bilgisayarlarla, ok dil konuulan bir evde yayor gibiyiz. Hemen hemen her kelime ilemcinin ktlar, fotokompozisyon arac iin kodlanabilir, fakat maliyet yeniden yazmaktan daha yksek olabilir. htiya duyulan, her makinann anlayabilecei evrensel bir dildir. Buna yakn, sayfa tanmlama dili olan ve Postscript ad verilen dil, kiisel bilgisayarlarda gelimi kelime ilem yazlmlar iin (masa st yaymclk yazlm) standart olmaya balamtr. Yazlm, Postscript girdisini alp fotokompozisyonu yapan araca srmek iin hazrlanmtr. zellikle bilimsel yazm iin tasarlanm bir kelime ilem paketi, Pergamonun Manuscript Manager adndaki paketidir. Bu yazlm, ISIn SciMatei gibi, kaynaklar formatlamakta faydaldr. TERMNALDE ALIMA Birok bilim adam hlen; elektronik terminal, kiisel bilgisayar veya kelime ilemci kullanmaktadr. Henz nispeten az sayda bilim adamnn, dorudan metin girdisi olarak kullanlabilecek (kodlama problemi nedeniyle) ktlar retebilmesine karn, kelime ilemci veya kiisel bilgisayar kullanmann baka avantajlar vardr. Terminalde yazmak, standart daktiloda yazmaktan daha kolaydr. Dzenleme ve deitirme kolayl (video gsterilimiyle), birok yazma fonksiyonlarnn getirdii ilve gle, terminali daktiloya gre byk lde stn klmaktadr. En nemlisi, kelime ilemci veya kiisel bilgisayarn hafzasnn bulunmasdr. Terminalde yazarken, hlen hafzada olan herhangi bir malzemeye kolayca ulaabilirsiniz. Laboratuvar defterinizdeki ilenmemi verilere, ilgili makale ve ksa zetlere ve aldnz editr veya deerlendirici yorumlarna bakabilirsiniz. eitli yazm-denetleme (spell-checking) programlar mevcuttur ve bunlar sadece yazm hatalarn dzeltmek iin kullanlrsa yararldr. Anlam hatalarndan (bow yerine bough) korunmak iin dzeltme okumas yine gereklidir. Fakat anlam hatalar iin dzeltme okumas, genellikle yazm hatalar iin ikide bir durmazsanz daha etkili olur. Hemen daima btn yazm-denetim programlar, bilimsel terimler ve pek rastlanmayan kelimeler iin zel szlkler verirler. Uygun komutlar ve fonksiyon tularnn nasl kullanldn renerek; cmleleri, paragraflar ve btn blmleri kartp ilve edebilir, yerlerini deitirebilirsiniz. Her deiiklik yaptnzda, dzeltmenin doruluunu ekranda hemen inceleyebilirsiniz. Metnin sadece dzeltilmi ksmn kontrol etmeniz yeterlidir. Yeni metnin tmn okumanz gerekmez. Bilgisayar kullanarak, bir oturuta metni bir ok defa deitirebilirsiniz. Ne zaman isterseniz, bal bir yazcdan basl kopyay alabilirsiniz. Bylece, metnin yeni eklini alma ve dzeltme okumalarndaki uzun gecikmelerden saknlabilir. Kelime ilemci kullanmay dnyorsanz veya bu ite yeni iseniz, Zinsserin (51) kullanm kolay giri kitabndan holanabilirsiniz. Bilgisayarnz, dier bilgisayarlarn olduka byk hafzalarna balamak iin de kullanabilirsiniz. imdi, literatr aratrmas gibi, bilim adamlarnn eitli amalar iin kullanabilecei, dzineyle veri taban vardr. Index Medicus (National Library of Medicine), Science Citation Index (Institute tor Scientific Information), Biological Abstracts ve Chemical Abstractslarn taranmas evden veya ofisten (kukusuz, cretli olarak) hemen yaplabilir.
67

68

Blm

16

Yazl Metin Nereye ve Nasl Sunulur?

Byk dergiler editrlerin elinde doar, i adamlarnn elinde lr.
Bernard DeVoto

N N N
DERGY SEME Metnin nereye ve nasl gnderilecei seimleri nemlidir. Baz metinler uygun olmayan dergilere gmlr. Dierleri, yazarn dikkatsizlii nedeniyle kaybolur, hasar grr veya ok fazla gecikir. lk problem, metnin nereye gnderileceidir (Aslnda bu noktada, metni Yazarlara Direktiflere gre yazmadan nce bir karara varm olmalsnz). Aktr ki seiminiz almanzn trne baldr. lk olarak, sizin konunuzda yaym yapan dergileri belirlemelisiniz. Balang iin veya hafzanz tazelemek iin iyi bir yol, Current Contentsin son saysn taramaktr. Genellikle, sadece dergi balklar baznda, hangi dergilerin sizin konunuzda yayn yaptn saptamak kolaydr. Ayrca, meslektalarla konuarak da yararl bilgiler edinebilirsiniz. Hangi dergilerin sizin metninizi yaymlayabileceini belirlemek iin birka ey yapmanz gerekir. Gznne aldnz her derginin son saysndaki balk yazsn (derginin ismi, yaymcs ve amacn ksa bir ekilde anlatan ve genellikle balk sayfasnda yer alan yaz) okuyun. Genellikle Yazarlara Direktifler de verilen kapsam paragraflarn okuyun ve son saydaki iindekiler ksmna dikkatlice bakn. Dergiler, gittike daha zel konularla uratndan ve hatta eski dergiler bile kapsamlarn sk sk deitirdiklerinden (bilimin kendi de deitii iin, ihtiya nedeniyle) gznne aldnz derginin, sunmay nerdiiniz eitte almay hlen yaymlayp yaymlamadndan emin olmalsnz. Metninizi yanl dergiye sunarsanz, eyden biri banza gelebilir. Hepsi ktdr.
69

lki, almanzn dergi iin uygun olmad yorumu ile metniniz geri gnderilecektir. Bununla beraber genellikle, metin deerlendirilinceye kadar bu tr kararlar verilmez. Bylece, haftalar veya aylar sren gecikmeden sonra bir uygun deildir cevabnn sizi mutlu etme olasl yoktur. kincisi, eer dergi sizin almanz ile ilgisi asndan snrda ise, metniniz kt veya haksz deerlendirme ile karlaabilir. nk derginin deerlendiricileri (ve editrler), sizin zel alma alannzla sadece yzeysel olarak ilgili olabilirler. Metniniz doru bir dergi iin kabul edilebilecek durumda olsa bile, siz reddedilmenin skntsna maruz kalabilirsiniz. Veya, katlmadnz ve metni gelitirmeyen dzeltme nerileri ile urama durumunda kalabilirsiniz. Bu durumda, eer metninizde gerekten eksiklikler varsa, doru derginin editrlerinden gelecek olan doru eletirilerden yararlanma olanana sahip olamazsnz. ncs, makaleniz kabul edilip yaymlansa bile, meslektalarnzn okumad bir yaynda gml kald iin daha sonra almanzn hemen hemen bilinmeden kaldn anladnzda keyfiniz ksa srecektir. Bu arada, dergiye karar vermeden nce meslektalarnzla konumak iin de bu iyi bir sebep olabilir. PRESTJ FAKTR Eer bir ka dergi uygunsa, hangisini setiiniz farkeder mi? Belki farketmemesi gerekir, ama eder. Prestij meselesi vardr. Gelecekteki gelimeniz (terfiler, proje destekleri) sadece say meselesi ile belirleniyor olabilir. Fakat art deil. Pekl, faklte kurulunda veya proje destei deerlendirme panelinde bulunan bir kii, kalite faktrn tanyp takdir edebilir. Bir plk dergisinde yaymlanan makale, prestijli bir dergide yaymlananla eit deildir. Gerekte, bilge bir kiinin (ve bilimde byle kiiler etrafta az var) prestijli bir dergide, bir veya iki iyi yayn yapm bir adaydan etkilenmesi, ikinci derecede dergilerde on veya daha fazla yayn yapm kiiden etkilenmesinden daha fazla olabilir. Fark nasl anlarsnz? Kolay deildir ve kukusuz birok deiik dnceler vardr. Bununla beraber genelde, bir miktar bibliyografik aratrma ile mantkl kararlar oluturabilirsiniz. Kendi alannzda yeni yaymlanm nemli makaleleri mutlaka bilmelisiniz. Nerede yaymlandklarn belirlemeyi i edinin. Eer alannza yaplan gerek katklarn ou, Dergi A, Dergi B ve Dergi C de yaymlandysa muhtemelen seiminizi bu dergi ile snrlamanz gerekir. Dergi D, E ve F, incelediinizde sadece hafif makaleler iermektedir. Bylece bunlarn herbiri, kapsam doru olsa bile ilk seim olarak elenebilir. Sonra, dergi A, B ve C arasndan seebilirsiniz. Farzedin ki Dergi A, herhangi bir organizasyon veya komiteden destek almakszn ticar bir yaymc tarafndan ticar bir amala yaymlanan yeni ve ekici bir dergi olsun. Dergi B, mehur bir hastane veya mze tarafndan yaymlanan iyi bilinen, kk ve eski bir dergidir. Dergi C ise, sizin alma alannz temsil eden ana bilimsel grup tarafndan yaymlanan byk bir dergi olsun. Genel bir kural olarak (birok istisnalar olmasna karn), Dergi C (topluluun dergisi) muhtemelen en prestijli olandr. Ayrca, ulat okuyucu kitlesi en geni (ksmen kalite faktrlerinden, ksmen grup dergileri dierlerinden daha ucuz olduundan-hi olmazsa kendi yeleri iin) olandr. Byle bir dergide yaymlanacak makaleniz, amaladnz bilim adam topluluunda etki yapmak iin en byk ansa sahip olabilir. Dergi B de, hemen hemen ayn prestije sahip olabilir. Fakat, negatif deerlendirilebilecek ok snrl bir iletiim a olabilir ve ayrca, derginin ou i
70

yaynlara ayrlmsa onlarn arasna girebilmek ok zor olabilir. Dergi A (ticar dergi), hemen hemen kesin olarak dk datm (hem mevcut abone listesine sahip kurum veya gruplarn desteinin olmamas ve hem de yaymcnn kr amac neticesinde dierlerine kyasla yksek olan fiyat nedeniyle) dezavantajna sahiptir. Byle bir dergide yayn, makaleniz iin kstl bir dolamla sonulanabilir. DAITIM FAKTR Baz dergilerin karlatrmal datmn belirlemek isterseniz, Amerikan dergileri iin bunu yapmada kolay ve kesin bir yol vardr. Kasm ve Aralk saylarnn son birka sayfasna bakn. Bir Sahip, iletme ve Datm ifadesi bulacaksnz. Amerikan posta servisi; ikinci snf posta hakk tannan (hemen hemen btn bilimsel dergiler bu art salar) her yaymcnn, yllk bir sonu raporu doldurup yaymlamasn zorunlu klar. Bu rapor temel datm bilgilerini iermelidir. Gz nne almakta olduunuz dergilerin karlatrmal datmn belirleyemezseniz ve karlatrmal prestij faktrn bulmann baka bir yolunu bulamazsanz, bilimsel dergileri sralamak iin ok yararl bir yol vardr. Journal Citation Reportsdan (Science Citation Indexe ek olan yllk bir cilt) bahsediyorum. Bu kaynak belgeyi kullanarak, hangi dergilere, hem genel saysal miktar anlamnda hem de yaymlanan makale bana ortalama atf etki faktr) anlamnda en ok atf yapldn belirliyebilirsiniz. zellikle etki faktr, derginin kalitesine karar vermede akla uygun bir baz olarak gzkmektedir. Eer, Dergi Adaki ortalama bir makale, dergi Bdeki ortalama bir makaleden iki kere daha fazla atf almsa, dergi Ann daha nemli bir dergi olduunu sorgulamak iin ok az sebep vardr. SIKLIK FAKTR Gznne alnacak bir baka faktr derginin skldr. Aylk bir derginin yaymndaki gecikme, aylk bir dergininkinden hemen daima ksadr. Edeer deerlendirme sreleri olduunu kabul edersek, aylk olann ilve gecikmesi 2 veya 3 ay arasnda olacaktr. Ve birok (muhtemelen ou) aylk derginin editr deerlendirmesi sresi dahil yayn gecikmesi 4 ve 7 ay arasnda olduu iin, aylk olann gecikmesi byk bir ihtimalle 10 aya kar. Ayrca, ister aylk, iki aylk veya aylk olsun birok derginin geride toplananlar olduunu da hatrlaynz. Bazen meslektalarnza, gznne aldnz dergiyle ilgili deneyimlerinin ne olduunu sormak da yardmc olabilir. Dergi eer, yaym iin alnd tarihleri yaymlyorsa kendiniz iin ortalama gecikme sresini kartabilirsiniz. zellikle, bir topluluk tarafndan desteklenmeyen yeni dergiler konusunda dikkatli olun. Datm az olabilir ve dergi, sizin makaleniz bilim dnyasnca bilinmeden nce iflas edebilir. PAKETLEME VE POSTALAMA Metninizi hangi dergiye sunacanza karar verdikten sonra, gnderme ileminin ayrntlarn ihmal etmeyin. Nasl paketlersiniz? Dikkatlice! Uzun sre iletme editrl yapm bir kiiye gre: Birok metin ou zaman, uygun olmayan paketleme nedeniyle postada hasar grr, ok gecikir veya kaybolur. Metni zmbalamayn. Zmbalarken veya daha sonra kartrken hasar olabilir. Byk atalar tercih edilmelidir (zet not: Daima metnin hi olmazsa bir kopyasn elinizde tutun. Mevcut tek bir kopyay yollayan birka az akll tandm. Metinler ebediyen kaybolduunda unutulmaz bir fke iindeydiler).
71

Kuvvetli, lifli bir zarf ve hatta glendirilmi posta torbalar kullann. Bal veya basz zarf kullanmak dnda, zarfn yaptrlan ucuna gl bir bant koyarsanz aklllk etmi olursunuz. Yeterince pul koyduunuzdan emin olun ve birinci snf posta ile gnderin. Lifli zarfta gnderilen postalarn ou Amerikan postas tarafndan nc snf olarak ilem grr ve eer siz Birinci Snf Posta olduunu ak olarak yazmay ihmal ederseniz veya yetersiz pul yaptrrsanz, metnin iinde olduu paket nc snf posta muamelesi grerek ancak bir ayda gidecei yere ular. Birok bilimsel dergi, dier akademik alanlardaki pek ok derginin zorunlu olarak istemesine karn; yazarlarn pullu; kendi adresini ieren geri gnderme zarflar temin etmelerini istemez. Gerekte, bilimsel metinlerin dierlerine kyasla ksa oluu, yaymclar iin, yer tutan zarflar depolamaktansa postay deyip geri gndermeyi daha ekonomik klar. Deniz ar posta, hava yolu ile gnderilmelidir. Avrupadan Amerikaya gnderilen bir metin (veya tersi), uakla gnderilirse 3 ila 7 gn iinde ulaacaktr. Yzey postas ile geen zaman 4 ila 6 haftadr. KAPAK MEKTUBU Son olarak, metin ile birlikte daima bir kapak mektubu gndermeniz gerektiini belirtmem gerekir. Kapak mektupsuz metinler hemen problem karrlar: Metin hangi dergiye gnderilmektedir? Yeni metin, editrn istedii bir dzeltme midir (yleyse, hangi editr?)

72

veya deerlendirici ya da editr tarafndan belki yanl adrese gnderilen bir metin midir? Birka yazar varsa, hangisinin gnderen yazar olarak kabul edilmesi gerekir, hangi adreste? Metinde gsterilen adres ounlukla, katkda bulunan yazarn imdiki adresi olmad iin adresin zel nemi vardr. Katkda bulunan yazar, kapak mektubuna veya metnin balk sayfasna telefon numarasn da koymaldr. Editre nazik davrann ve bu zel paketi niye gnderdiinizi belirtin. Bu gnlerde, ana dili ngilizce olmayan bir kii tarafndan, fakat yanlsz bir ngilizceyle yazlm bir mektupta olduu gibi, gzel bireyler syleme yolunu bile seebilirsiniz. Mektup yleydi: Metnimiz sizi tamamiyle tatmin ederse memnun oluruz. RNEK KAPAK MEKTUBU Dear Dr :

Enclosed are two complete copies of manuscript by Mary Q. Smith and John L. Jones titled Fatty Acid Metabolism in Cedecia neteri, which is being submitted for possible publication in the Physiology and Metabolism section of the Journal of Bacteriology. This manuscript is new, is not being considered elsewhere, and reports new findings that extend results we reported earlier in The Journal of Biological Chemistry (135:112-I 17, 1982). An abstract of this manuscript was presented earlier (Abstr. Annu. Meet. Am. Soc. Microbiol., p. 406, 1982). Correspondence regarding this manuscript should be sent to me at the address shown in the above letterhead (not the address shown on the manuscript, from which laboratory I have recently moved).

Sincerely, Mary Q. Smith Sayn Dr :

Ekte, Journal of Bacteriology nin Physiology and Metabolism blmnde yaymlanmak zere, Mary Q. Smith ve John L. Jones tarafndan hazrlanan ve Fatty Acid Metabolism in Cedecia Neteri, adl metnin iki tam kopyas sunulmaktadr. Bu metin yenidir, baka bir yere sunulmamtr ve The Journal of Biological Chemistry (135: 112-117, 1982) de daha nce verdiimiz sonular genileten yeni bulgular vermektedir. Bu metnin bir Ksa zeti daha nce (Abstr. Annu. Meet. Am. Soc. Microbiol., p. 406, 1982) ye sunulmutu. Metinle ilgili haberleme benimle, bu mektupta gsterilen adres kullanlarak (metinde bulunan, yeni ayrldm adres deil) yaplmaldr.

Sayglarmla, Mary Q. Smith

73

ZLEME YAZIMASI Birok dergi, metin alndnda bir alnd form mektubu gnderir. Derginin bunu yapmadn biliyorsanz, editrn aldn teyit edebilmesi iin, metne kendi adresiniz yazl bir posta kart ilitirin. ki haftada teyit alamazsanz editr ofisine, metnin gerekten alnp alnmadn teyit iin telefon edin veya yazn. Metni postada kaybolan bir yazar biliyorum. Ancak 9 ay sonra, yazarn, deerlendiricilerin metin hakknda bir sonuca ulap ulamadklarn anlamak zere sabrla bir soru sormasyla mesele aydnlanabilmiti. Postann nasl olduu malum! ok megul editrler ve deerlendiricilerin ne olduklar da! Metninizi gnderdikten sonra bir ay iinde bir sonu alamazsanz dertlenmeyin. Dergi editrlerinin ou, hi olmazsa iyi olanlar, 4 ila 6 hafta iinde bir karara varmaya alrlar veya herhangi bir nedenle daha fazla bir gecikme olacaksa, yazara bir aklama gnderirler. Eer 6 hafta getikten sonra, metnin durumu hakknda hl hibir bilginiz yoksa, editrden kibarca bilgi istemek yanl olmaz. Hibir cevap alnamazsa ve geen zaman 2 ay amsa, kiisel olarak telefon etmek de yersiz olmayabilir.

74

Blm

17

Deerlendirme lemi (Editrlerle Nasl iletiim Kurulur?)

Btn bu ura ve yardmlarla, verdiimiz kararlarn belli lde bir keyfiyet ierdiinin farkndayz. Fakat byle bir sisteme sahip olmasaydk, onu kefetmemiz gerekirdi. Zira aksi halde, teyit edilmemi, eksik, olgunlamam ve yar pimi almalar denizinde boulurduk.
Arnold S. Relman

N N N
EDTRLERN VE YNETC EDTRLERN LEVLER Editrler ve ynetici editrlerin ileri ok zordur. Onlarn ilerini imknsz klan, yazarlarn tutumudur. Bu tutum, Mayo Kliniinden Earl H. Wood tarafndan Yazar, Editrden Ne Bekler? paneline yaplan katkda ok iyi ifade edilmitir. Dr. Wood, Editrn, gnderdiim btn makaleleri olduu gibi kabul etmesini ve hemen yaymlamasn bekliyorum. Ayrca ondan, dier btn makaleleri ve zellikle de rakiplerimin olanlar, byk bir dikkatle incelemesini beklerim diyordu. Bir zamanlar bir bakas da, Bence editrler, yaamn aa bir formudur-virslerden daha aa ve akademik dekanlarn sadece biraz stnde demiti. Ve bir de, ayn anda lp cennete ulaan Papa ve editr hakknda bir hikye vardr. Her zamanki giri ilemine tabi tutulmular ve sonra cennet blgesine gnderilmilerdi. Papa, kendi apartmannda etrafa bakt ve ok sade buldu. Dier taraftan editr, uzun tyl hallar olan gzel mobilyal ve muhteem dzenlenmi bir apartmana gnderilmiti. Papa bunu grdnde Tanrya gitti ve dedi ki, Galiba bir yanllk olmu. Ben Papaym ve kt bir yere gnderildim. Oysaki bu seviyesiz editr, ok gzel bir apartmana gnderilmi. Tanr cevap verdi, Bence senin ok zel bir durumun yok. Son 2000 ylda 200n zerinde Papay kabul ettik. Fakat bu imdiye kadar cennete gelen ilk editr! Bu blmn ilk cmlesine dnerek, editr ve ynetici editr birbirinden ayralm. Yazarlar, iler ters gidince kime ikyet edileceini bilmekten baka hibir neden iin deilse bile, aradaki fark bilmelidir.
75

Bir metnin kabul veya reddedileceine editr (baz dergilerde birka tane vardr) karar verir. Bu nedenle, bilimsel bir derginin editr bir bilim adam ve ounlukla da en st dzeyde olan bir bilim adamdr. Editr, sadece son kabul veya ret kararn vermez, ayn zamanda nerilerine gvendii deerlendiricileri de tayin eder. Ne zaman makalenizin deerlendirilmesine (veya varlan karara) kar kma nedeniniz olursa, ikyetiniz editre yaplmaldr. Editrn rolnn, tahl samandan ayrmak ve sonra samann baslmasn salamak olduu sylenir. Ynetici editr, normal olarak tam-zamanl ve cretli bir profesyoneldir. Oysaki editrler genellikle cretsiz, gnll bilim adamlardr (Birka ok byk bilimsel ve tbb derginin tam-zamanl cretli editrleri vardr. Dier dergiler, zellikle tp dergileri ve ticar olarak yaymlananlar, ksm zamanl editrlerine cret derler). Normal olarak, ynetici editr kabul-ret kararlaryla dorudan doruya ilgili deildir. Onun yerine; ynetici editr, deerlendirme ileminin idar ayrntlarnda ve brokratik ilemlerde editre yardm etmeye alr ve kabul edilmi metni yaymlanm makaleye dntren daha sonraki ilerden sorumludur. Bu nedenle, dzeltme ve yaymlama srasnda oluan problemler iin ynetici editrle iletiim kurmanz gerekir. Ksaca, kabul ncesi problemleri normal olarak editrn; kabul sonras problemleri ise ynetici editrn sorumluluk blgesindedir. Bununla beraber, ynetici editr olarak yllardr oluan deneyimlerimden, herkesin birletii temel bir yasann varln syleyebilirim: Ne zaman herhangi bir i ters giderse, ynetici editr sulayn.

76

DEERLENDRME LEM Sizin yazar olarak, deerlendirme ileminin niinleri ve safhalar hakknda biraz fikir sahibi olmanz gerekir. Bu nedenle, birok editr ofisinde tipik olan ilem ve politikalar tarif edeceim. Editrce verilmi kararlarn bazlarn anlayabilirseniz (ve belki, hatta takdir ederek), zaman iinde metinlerinizin kabul edilme orann, sadece editrlerle nasl iletiim kurulacan bilerek arttrabilirsiniz. Metniniz, derginin editr ofisine ilk ulatnda, editr (dergide sadece bir tane varsa, ynetici editr) baz n kararlar verir. lk olarak, metin derginin erevesi iinde kapsanan konular ile mi ilgilidir? Eer aka yle deilse, metin hemen yazara ilemin nedenini belirten ksa bir aklama ile iade edilir. Nadiren, bir yazar, byle bir karara kar kmay baarabilir ve uramak genellikle anlamszdr. Derginin konu erevesini tanmlamak, editrn iinin nemli bir ksmdr. Editrn, derginin ana karakterini tanmlamaktan herhangi bir nedenle ciz olduunu belirten yorumlar ne kadar kibarca ifade edilirse edilsin, bildiim editrler ok nadiren, yazarlardan gelen bu tr nerileri nezaketle dinlerler. Yine de byle bir kararn sizin veri veya sonularnzn reddi olmadn hatrlaynz. Gideceiniz yol bellidir: Baka bir dergiyi deneyin. kincisi, metninizin konusu uygunsa, metnin kendi formu uygun mudur? Metnin iki adet ift-aralkl kopyas var mdr? (Baz dergiler adet ister). Her sayfa, tablo veya ekil, her iki kopyada da tam mdr? Metin, hi olmazsa temelde, derginin yayn stilinde midir? Eer, yukardaki sorulardan herhangi birinin cevab hayr ise, metin hemen yazara geri gnderilebilir veya hi olmazsa deerlendirme, eksiklikler giderilinceye kadar geciktirilecektir. Birok dergi editr, deer verdikleri danma kurulu yelerinin zamann, onlara kt hazrlanm metinler gndererek harcamayacaktr. Bir editr biliyorum, tabiat olarak kibar bir insandr. Yazara geri gnderilen kt hazrlanm bir makale ok az deiikliklerle dergiye yeniden gnderildiinde son derece fkelenmiti. Daha sonra, heryerdeki bilim rencilerine bir uyar olmak zere basmaktan memnuniyet duyduum aadaki mektubu yazd: Sayn Dr. :

adndaki metninize atfediyorum. 23 Austos tarihli mektubunuzda, metnin ilk sunduunuz zamanki durumu iin hibir gereke gstermeksizin zr dilediinizi grdm. Bize tekrar gnderdiiniz bu samalk iin gerekten hibir gereke yok! Metin bu mektupla size geri gnderilmektedir. Baka bir dergi bulmanz neririz. Sayglarmzla

Sadece bu iki nkoul (uygun bir konuda uygun bir metin) salandktan sonra, editr metni yaymlamak iin gznne almaya hazrdr. Bu noktada editr, ok nemli iki i yapmaldr. lk olarak, temel dzen kurulmaldr. Yani, deerlendirme ve retim ilemleri (eer metin kabul edilmise) sresince metnin her iki kopyasnn da izlenebilmesi iin dikkatli kaytlar oluturulmas gerekir. Eer derginin bir ynetici editr varsa byk olanlarn ounda vardr bu iler normal olarak, ksmen o
77

kiinin grevinin bir parasdr. Bu almann, metnin her an nerede olduunun bilinmesi iin hassasiyetle yaplmas nemlidir. Ayrca, sistemin kendi iinde yerleik, sinyal verici aralarnn da olmas nemlidir. Bylece deerlendirme srasnda postada kaybolma veya dier felketler, editr veya ynetici editrn gecikmeden dikkatine getirilebilir. kinci olarak editr, metni kimin deerlendireceine karar vermelidir. Pek ok dergi iletmesinde, her metin iin iki deerlendirici seilir. Aktr ki deerlendiriciler, yazarn benzer dzeyli meslektalar olmaldr. Aksi halde neriler deer tamaz. Normal olarak editr ie, derginin yaz kurulu yeleri ile balar. Kurulda belli bir metni deerlendirmede kim yeterli uzmanla sahiptir? ou zaman modern bilimin byk lde uzmanlk alanlar ayrm nedeniyle, kurulun sadece bir yesi (veya hi) konuyla ilgili istenen yaknla sahiptir. O zaman editr, bir veya her iki deerlendiriciyi de kurul yesi olmayan ve belli bir konu iin deerlendiriciler (ad-hoc reviewers) veya editr danmanlar ad verilen kiilerden semelidir (Az sayda derginin yaz kurulu yoktur ve tamamen ad-hoc deerlendiricilerle alrlar). Bazen editrn, metne uygun deerlendiricileri belirlemesi iin ok sayda kiiyle temas kurmas gerekir. Eer uygun kaytlar tutulabilirse, deerlendirici bulma ii kolaylaabilir. rnein, American Chemical Society tarafndan yaymlanan dergilerin ou, olas deerlendiricilerle anket yapar. Cevaplara gre, deerlendiricilerin uzmanlk alanlarnn kaytlar tutulur. Meslekta deerlendirici sistemi iliyor mu? Bishopa (12) gre, Bu sorunun cevab kuvvetli bir Evet dir! Btn editrler ve pek ok yazar; hakemlerin nerdii deiiklikler sonucunda, ou zaman nemli lde gelimemi olan, yaymlanm hemen hibir makale olmadn syleyecektir. Birok dergi isimsiz deerlendirici kullanr. Az sayda dergi, metnin kopyalarndan yazarlarn ismini kararak, yazarlar da isimsiz yapar. Benim kendi deneyimim, Kanadal deerli bilim adam J. A. Morrisona uyar (38); Bazen, zor da olsa, dil olmak iin yazarlarn da isimsiz olmas gerektii tartlr. Aslnda editrler, hakemlerin dil olmad ve tarafl davrand ok az sayda durumla karlar; editr, belki toplam metinlerin ancak % 0.1i veya daha az iin, hakemlerin yorumlarn bir tarafa brakmak zorunda kalr. Eer deerlendirmeyi yapanlar akllca seilirse, deerlendirmeler anlaml olacak ve editr, metnin yaymlanmas konusunda karar vermek iin iyi bir duruma gelecektir. Deerlendiriciler, yorumlaryla birlikte metinleri geri gnderdiklerinde; zaman, editrn gereklerle yzleme zamandr. Normal olarak editrler, dayanaksz yorumlar istemez ve kullanmazlar. Bir keresinde, deerli bir bilim tarihisinden bilimin tarihi ve felsefesi ile ilgili bir kitap metnini deerlendirmesini istedim. Deerlendirmesi cmleden oluuyordu, fakat imdiye kadar grdm en ak ve faydal deerlendirmeydi.

Sevgili Bob: Yazarn ismini daha nce hi duymamtm. Kitabn zetinde olanlardan grdme gre, bu kiinin adn gerekten hi duymak istemezdim. Bana; bilim, tarih veya felsefe adna bildiim btn ne varsa hepsinden ok uzak grnyor. Bir sopann ucuyla bile dokunmazdm. Sayglarmla
78

Meslekta deerlendirmesi ilemi hakknda ok ey yazld. Neyse ki, bu yaynlar (281 kaynak) tanmlayan, analiz eden bir kitap (31) yeni yaymlanm bulunuyor. EDTRN KARARI Bazen editrn karar vermesi kolaydr. Eer her iki deerlendirici de, hi veya ok az bir dzeltme ile kabul nerirse, editrn hibir problemi yoktur. Fakat maalesef, iki deerlendiricinin grlerinin birbirine zt olduu pek ok durum vardr. Byle hallerde editr ya son karar vermeli veya gr birlii oluturmak iin yeniden birka deerlendiriciye daha gndermelidir. Eer editr metin konusunda yeterince bilgiye sahipse, ilk yaklam kullanmak nc bir deerlendirici yerine i grebilir. Editr bu yolu, zellikle bir deerlendiricinin ayrntl yorumu dierlerinden ok daha etkileyici ise kullanr. kinci yaklam, aka ok zaman alcdr ve ounlukla da sadece zayf editrler tarafndan kullanlr. Fakat metnin konusu editrn uzmanlk alanna girmiyorsa her editr bu yaklam semelidir. Deerlendirme ilemi tamamlanm ve hangi esasta olursa olsun editr kararn vermi olarak, imdi yazar editrn kararndan haberdar edilecektir. Ve bu, editrn karardr. Danmanlar kurulu ve deerlendiriciler sadece neri yapabilirler. Son karar editrndr ve yle olmaldr. Bu zellikle, isimsiz deerlendiriciler kullanan dergiler (ou) iin byledir. Editr, iyi karakterli olduuna inand isimsiz deerlendiricilerin arkasna saklanmyacaktr. Kararlar yazarlara, sanki editrn kendi karar gibi sunulacaktr ve gerekten de yledir. Editrn karar, herkese bilinen tek kelimeden ibaret kabul, ret veya dzelt olan genel tipten biri olacaktr. Normal olarak, bu karardan bir tanesi size metnin gnderilmesinden sonraki 4 ila 6 hafta iinde ulaacaktr. Editr, karar konusunda 8 hafta

79

iinde size bilgi vermezse veya gecikme konusunda bir aklama yapmazsa, editre yazmaktan veya telefon etmekten ekinmeyin. Makul bir srede bir karar veya hi olmazsa bir bilgi edinme hakkna sahipsiniz. stelik sizin bu konudaki giriiminiz, varsa probleme k tutabilir. ok aktr ki editr kararn vermitir, fakat bu karar iletecek mektup postada gecikmi veya kaybolmu olabilir. Gecikme, editrn ofisi yzndense (genellikle deerlendiricilerden birinin cevap vermemesi nedeniyledir), sizin giriiminiz problem ne ise zmek iin teebbse gemeyi salar. Bunun dnda, editrlerle konumaktan asla ekinmemeniz gerekir. Nadir haller dnda, editrler son derece ho insanlardr. Asla onlar dman grmeyin. Onlar sizin tarafnzdadr. Editr olarak yegne amalar, anlalabilir bir dilde iyi bilim yaymlamaktr. Bu, sizin de amacnz deilse gerekten lmne bir dmanla urayor olacaksnz. Fakat siz de ayn amac paylayorsanz, editrn sizin sadk bir yandanz olduunu anlayacaksnz. Byk bir ihtimalle, baka hibir ekilde satn alamayacanz neriler ve yol gsterici bilgileri de elde edebilirsiniz. KABUL MEKTUBU Nihayet cevab aldnz. Varsayn ki editrn mektubu, metninizin yaym iin kabul edildiini bildirsin. Byle bir mektup aldnz zaman, kendinize ifte martini smarlama veya byle baarlarda ne yapyorsanz onu yapma ve her trl ekilde kendinizi kutlama hakkna sahipsiniz. Byle bir kutlamann uygun olma nedeni, bu olayn nispeten nadir bir olay oluundandr. yi dergilerde (hi olmazsa biyolojide) gnderilen metinlerden, olduu gibi kabul edilenler yaklak % 5 civarndadr. DZELTME MEKTUBU Daha byk bir olaslkla editrden, byk bir zarfta metninizin her iki kopyas, deerlendiricilerin yorumlar etiketli iki veya daha fazla liste ve editrn kapak yazsn alacaksnz. Mektup yle birey diyebilir: Metniniz deerlendirildi ve ekteki yorum ve nerilerle size geri gnderiliyor. Bu nerilerin metininizi gelitirmekte yardmc olacana inanyorum. Bu, tipik bir dzeltme mektubunun balang ifadeleridir. Byle bir mektup aldnz zaman kendinizi hibir ekilde mitsizlie kaptrmamalsnz. Gereki olarak, en nadir olan, yani dzeltmesiz kabul mektubunu beklememeniz gerekir. Metin gnderen yazarlarn pek ou dzeltme veya ret mektubu alacaktr. Bu nedenle, reddedilmektense ilkini almaktan memnun olmanz gerekir. Dzeltme mektubu aldnz zaman, mektubu ve ekteki deerlendirici nerilerini dikkatle inceleyin (Byk bir olaslkla dzeltme mektubu bir form mektuptur ve nemli olan ekteki nerilerdir). imdi nemli olan soru, sizin deerlendiriciler tarafndan istenenleri yapp yapamayacanz ve yapmak isteyip istemediinizdir. Eer her iki hakem de metinde ayn soruna dikkati ekmilerse, hemen hemen kesinlikle o bir sorundur. Bazen bir hakem tarafl olabilir, fakat ikisinin ayn zamanda tarafl davranmas ok zordur. Hakemler yanl anlarsa, okurlar da yanl anlayacaktr. Bu nedenle benim nerim: Eer iki hakem de metni yanl anlyorsa, yanl bulun ve ayn dergiye veya baka bir dergiye gndermeden nce dzeltin.
80

Eer istenen deiiklikler nispeten az ve nemsiz ise hemen yapmanz gerekir. Kral Arthurun dedii gibi gerekten derin bir hendek yoksa yksek atnza binmeyin. Eer nemli bir dzeltme istenirse, bir adm geri atarak durumunuza tam olarak bakmanz gerekir. Deiik koullarda aadakilerden birinin olma ihtimali vardr. lki, deerlendiriciler hakldr ve makalenizde temel hatalar vardr. Bu takdirde, onlarn nerilerini izleyerek metni o dorultuda yeniden yazmanz gerekir. kincisi, deerlendiriciler sizi bir iki noktada yakalamlardr, fakat eletirilerin bazlar geersizdir. Bu takdirde, metni aklnzda iki ama bulundurarak yeniden yazmanz gerekir. Makul lde, kabul edebileceiniz deiiklik nerilerinin tmn gznne alp yapn ve deerlendiricilerin (grnze gre yanl olarak) istisna olarak belirttikleri noktay akla kavuturmay veya geniletmeyi deneyin. Son olarak ve nemle, dzeltilmi metni yeniden gnderirken, deerlendiricilerin nerilerinin ele alnn tek tek gsteren bir kapak yazsn da ekleyin. ncs, bir veya her iki deerlendiricinin ve editrn, metninizi cidd bir ekilde yanl okuyup yanl anlamas mmkndr. Siz onlarn eletirilerinin tamamnn yanl olduuna inanyorsanz ilk akla gelen ve uygun olan, metni, daha iyi deerlendirileceini umduunuz baka bir dergiye gndermektir. Bununla beraber eer bu metni zellikle bu dergide yaymlamay istemeniz iin kuvvetli bir nedeniniz varsa geri ekilmeyin, metni tekrar gnderin. Fakat bu durumda, elinizden gelen btn incelii ve hneri gstermelisiniz. Deerlendiricilerin yorumlarn sadece tek tek cevaplama ile kalmayp, bunu dmanca olmayan bir biimde yapmalsnz. Editrn, muhtemelen cretsiz olarak, bilimsel bir karara varmak iin uratn unutmayn. Kapak mektubunuza, editrn semi olduu, deerlendiricilere aptal (byle mektuplar grdm) diyerek balarsanz metninizin hi gznne alnmadan hemen geri gnderileceinden yzde binbeyz eminim. Dier taraftan, her editr, her deerlendiricinin yanlabileceini bilir ve zaman iinde (Murphynin yasas) yanlacaktr. Bu nedenle hrsa kaplmadan, editre sizin neden hakl, deerlendiricinin haksz olduunu (editrn haksz olduunu asla sylemeyin) belirtirseniz, editr byk bir olaslkla bu safhada metninizi kabul eder veya hi olmazsa, birka yeni deerlendiriciye yeniden gznne alnmak zere gnderir. Metni deitirmeye ve yeniden gndermeye karar verirseniz, editrn belirttii tarihe uymaya aln. Birok editr zaman snr koyar. Aktr ki, dzeltme iin geri gnderilen metinlerin ou, yeniden ayn dergiye gnderilmeyebilir. Bu nedenle, son tarih getikten sonra metinlerin geri ekildii dncesiyle, fazlalklardan kurtulmak iin derginin kaytlar temizlenebilir. Editrn verdii son tarihi yakalarsanz, metni hemen kabul edebilir veya dzeltme nemli ise yeni deerlendiricilere geri gnderebilir. Sylenenleri yaptysanz veya makalenizi eletirilere kar savunduysanz, metin muhtemelen kabul edilecektir. Dier taraftan, son tarihi karrsanz dzeltilmi metin yeni bir metin olarak ele alnp yeniden ve muhtemelen deiik bir deerlendirici grup tarafndan tam incelenmeye alnacaktr. Bu nedenle, mmknse editrn verdii son tarihe uyarak ifte tehlikeden ve ilve sreden uzak durmak akllca olur.
81

RET MEKTUBU imdi varsayalm ki ret mektubu aldnz (Hemen hemen btn editrler kabul edilmez veya mevcut ekliyle kabul edilmez der. Nadiren sert bir cevap olan, ret kelimesi kullanlr). Alamaya balamadan nce, iki ey yapn. lki, sizin durumunuzda olan birok kii olduunu kendinize hatrlatn. yi dergilerin ounun %50ye yaklaan (veya geen) ret oran vardr. kincisi, ret mektubunu dikkatlice okuyun. nk, dzeltme mektuplar gibi deiik trde reddetme vardr. Birok editr, retleri ekilden birinde snflandrrlar. lki, tamamiyle (nadiren) reddetmedir. yle bir metin trdr ki editr asla bir daha grmek istemez (dorudan bir ifade, fakat ince dnceli bir editr ret mektubuna koymaz). kincisi ve ok daha yaygn olan, baz faydal veriler ieren, fakat verilerde cidd hatalar olan metin trdr. Editr muhtemelen byle bir metni, nemli lde dzeltilip yeniden gnderilirse tekrar gznne alr fakat tekrar gnderilmesini tavsiye etmez. ncs, deneysel almalardaki bir hata, belki kontrol deneyinin olmay veya metindeki nemli bir hata (veriler kabul edilebilir olmak zere) haricinde, temelde kabul edilebilir trde bir metin olmasdr. Eer size gelen ret nc tip ise, muhtemelen deerlendiricilerin nerilerinde ayrntlar verdikleri ekilde gerekli dzeltmeleri gznne almal ve dzeltilmi metni ayn dergiye yeniden gndermelisiniz. Eer editr tarafndan istenen kontrol deneyini ilave edebilirseniz yeni metin hemen hemen kesinlikle kabul edilecektir. (Birok editr, ilave deney gerektiren makaleleri, makaleyi kabul edilebilir ekilde deitirmek kolay olmasna karn

82

reddedebilir.) Veya, metinde istenen temel deiiklii yaparsanz, (rnein, Tartmay tamamen yeniden yazarak veya makaleyi bir nota evirerek) yeniden gnderilen metin byk olaslkla kabul edilir. Eer ret cevab ikinci tipte ise (editrn ret mektubu ve deerlendiricilerin nerilerine gre cidd biimde hatal) editr, deerlendiricilerin metniniz hakknda cidd yanllar yaptklarna ikna etmedike, yeni metni ayn dergiye yeniden gndermemelisiniz. Fakat, metni daha ok kantla ve daha net sonularla glendirinceye kadar tutabilirsiniz. Byle bir yeni metnin ayn dergiye tekrar gnderilmesi ancak o zaman makul bir seenek olur. Kapak mektubunuz nceki metni kaynak gstermeli ve ksaca yeni katklarn zn anlatmaldr. Eer ret ilk (tam) tipte ise, metni tekrar ayn dergiye gndermek, hatta bunu tartmak anlamsz olacaktr. Metin gerekten kt ise muhtemelen yaynn isminize zarar verecei korkusuyla tekrar hibir dergiye gndermemelisiniz. Metin iinde kurtarlabilecek bir alma varsa, bu ksm yeni bir metin iine aln ve deiik bir dergiye tekrar gnderin. Neelenin! Birgn, bir duvar kaplayacak kadar ret mektubunuz olabilir. Hatta bazen, kullanlan ince ifadeleri takdir etmeye bile balayabilirsiniz. Aadaki trde bir mektup hi krc olabilir mi? (Bu, bir in Ekonomi dergisinde, ok kullanlan bir ret yazs). Metninizi sonsuz bir zevkle okuduk. Eer sizin makalenizi yaymlasaydk, daha dk kalitede herhangi bir almay yaymlamak imknsz olacakt. Gelecekteki bin yl iinde bir benzerini bulmak dnlemiyecei iin, maalesef sizin ilh yaznz iade etmek zorundayz ve ekingenliimizi ve ksa grllmz hogryle karlamanz iin binlerce defa yalvaryoruz. BEK OLARAK EDTRLER Belki hatrlanacak en nemli nokta, bir dzeltme veya ret ile urarken, editrn siz ve deerlendiriciler arasnda arabulucu olduudur. Eer editrle sayg erevesinde iliki kurarsanz ve almay bilimsel olarak savunabilirseniz, dzeltmelerinizin ou ve hatta reddedilen metinler, zamanla, yaymlanm makaleler haline geleceklerdir. Editr ve deerlendiriciler genellikle sizin tarafnzdadr. En nemli grevleri, kendinizi etkin bir biimde ifade etmenize yardmc olmak ve size, szkonusu olan bilimin durumunu gstermektir. Onlarla mmkn olan her ekilde ibirlii yapmak sizin yararnzadr. Editrlk ileminin mmkn olabilecek sonular, Peter Morgan (37) tarafndan ok gzel bir ekilde tanmlanmtr: Editrlk ii iin modern deyim, bir amaca varmaya alan btn arabalarn, iinden gemesi gereken bir araba ykama makinasdr. ok kirli arabalar alnmaz, temiz arabalar ok az deiirken, kirli arabalar ok daha temiz olarak kar. Atasz nitelikli, hatrlamak istemediimden daha fazla seneyi birok editrle alarak geirmi olarak; tam anlamyla inanyorum ki, editrlerin cesaretle srdrdkleri bekilik rol olmasayd, bilimsel dergilerimiz ksa zamanda anlalmaz gevelemeler olurdu. Editrler size nasl davranrsa davransn, bu zor ve karartlm meslein mensuplarna biraz sempati duymaya aln. Benim en sevdiim yazarlardan (edeb) biri olan H.L. Mencken, William Saroyana 25 Ocak 1936 tarihli bir mektup yazmt. Diyordu ki Bir magazinin editr olma arzun konusunda sylediklerine dikkat ettim. Bu mektupla sana 6
83

patlar bir silah gnderiyorum. Doldur ve herbirini kafana sk. Cehenneme gittiinde bana teekkr edeceksin ve oradaki dier editrlerden, dnyadayken yaptklar iin ne kadar korkun olduunu reneceksin.

84

Blm

18

Yaymlama Sreci (Dzeltmelerle Nasl Baedilir?)

Proofread carefully to see if you any words out.
Anonim

N N N
DZELTME LEM Aada verilenler, metninizin yaym iin kabulnden sonra geirecei ilemlerin ksa bir aklamasdr. Metin ounlukla, dilbilgisi ve kelimelerin doru yazllarnn kontrol edilip dzeltildii bir dzenleme ileminden geer. Ayrca kopya editr; btn ksaltmalar, l birimlerini, noktalama iaretlerini ve kelimeleri, metninizin yaymlanaca derginin stiline gre standart hle getirecektir. Kopya editr, sunduunuz yaznn herhangi bir ksm net deilse veya ilve bilgi gerektiriyorsa size soru yneltebilir. Bunlar, yazara sorular olarak, yazara gnderilen provalarn marjlarnda gzkecektir (Baz dergiler, dzenlenmi metni dizgiye sokmadan nce onay iin yazara gnderirler). Metin, makalenizin deneme basksn retecek olan dizgi sistemi ile iletiim kurabilen bilgisayara yazlr. Kompozitr, harf byklkleri ve sayfa dzeni ve metindeki kelimeleri gsteren kodu bilgisayara verir. Bunun sonucunda, size gnderilecek olan provalar ortaya kar. Bunlar size, makalenizde editrlerin yapt ilemleri ve yazm hatalarn kontrol etmeniz, varsa kopya editrnn sorularn cevaplamanz iin geri gnderilir. En sonunda, kompozitr yaptnz dzeltmeleri bilgisayara verir. Bu son ekil, dergi yaymlandktan sonra greceiniz ekildir. PROVALAR NYE YAZARLARA GNDERLR? Baz yazarlar, makaleleri yaym iin kabul edildikten sonra provalar geldiinde, yaynn dergide sihirli bir ekilde hatasz grneceini varsayarak ve gerekli dikkati gstermeyerek makaleyi unutur gibidir.
85

Dzeltme niye yazarlara gnderilir? Dzeltme, yazarlara bir tek nedenle gnderilir: Dizgi kompozisyonunun doruluunu kontrol etmek iin. Dier bir deyile, provalar dizgi hatalar ynnden dikkatlice incelemelisiniz. Metniniz ne kadar mkemmel olursa olsun, sadece dergide baslan ekli nemlidir. Basl makale cidd hatalar ierirse, isminize gelecek tamir edilemez zararlar gibi daha birok problem doabilir. Zarar, birok hatann anlam tamamen bozduu gerek bir zarar olabilir. Yanl konmu desimal noktas kadar kk bir hata, yaymlanm makaleyi tamamen faydasz klabilir. Bu dnyada, sadece eyden emin olabiliriz: lm, vergiler ve dizgi hatalar. YANLI YAZILMI KELMELER Hata, anlam nemli lde etkilemese bile, komik bir durum olarak ortaya karsa isminize etkisi iyi olmayacaktr. Makalenizde, nosocomical infection ifadesi gzktnde okuyucular ne demek istediinizi anlayacak ve gleceklerdir. Fakat siz bunu komik bulmayacaksnz. Yanl kelimeler zerinde konuurken, bu konuda nemli bir yorum yapma ans bulan bir ngilizce profesrn hatrlyorum. Bir renci, burro kelimesini yanl yazmt. Profesr, marja yle yazd: burro, kala demektir; burrow ise yerde alan delik! Kiinin, gerekten aradaki fark bilmesi gerekir. Reklam yapan belli bal bir laboratuvar ekipman firmas; byk, koyu harflerle Quality is consistant because we care yazan bir iln vermiti. Kelimelerin yazlna gsterdikleri dikkatten daha fazlasn rnlerinin kalitesine gsterdiklerini umarm. Yaymclkla uraan bizlerin, zaman zaman dizgi hatalar nedeniyle uykular kamasna karn; gzmden kaan hatalarn, benden nceki yaymclarn byk hatalarna kyasla muhtemelen daha az nemli olduunu farkedip rahatlyorum. Benim en houma giden dizgi hatas, 1631de ngilterede yaymlanm ncilde yaplmt. 7. Emir yle diyordu: Zina yapnz. Bu basknn yaymndan sonra Hiristiyanln neden gerekten popler olduunu anlyorum. Eer bu ifade kutsal gzkmyorsa, 1653te baslm dier bir ncil basksndaki bir satr size kaynak vermeliyim: Biliniz ki drst olmayan kii Tanrnn lkesine kavuacaktr. Dzeltilecek metni, bir bilimsel makaleyi okuduunuz biim ve hzda okursanz, muhtemelen dizgi hatalarnn % 90n grmeyeceksiniz. Deneme metnini okumann en iyi yolu, ilk nce dorudan okumak, sonra metnin zerinde almaktr. Okumak, bahsettiim gibi, hatalarn % 90n gzden karr, fakat ihmalden kaynaklananlar yakalar. Eer baskda bir satr yok olmusa, anlamak iin okumak bunu yakalamada en uygun yoldur. Bir baka yol veya ilve olarak; dzeltmeyi iki kii, biri yksek sesle okurken dieri metni izleyerek yapmaldr. Fakat, hatalarn ounu yakalamak iin her kelimeyi yava yava incelemelisiniz. Eer normal okumada olduu gibi gznzn bir grup kelimeden dierine atlamasna izin verirseniz, ok fazla hata yakalayamazsnz. zellikle teknik terimleri incelemelisiniz. Metni bilgisayarda yazanlarn, bilim adam olmadn hatrlamalsnz. yi yaz yazan bir kii
86

cherry kelimesini hataszca 100 kez yazabilir. Fakat, Escherichia kelimesinin bir prova metninde arka arkaya 21 kez (drt deiik ekilde) yanl yazldn hatrlyorum. Ayrca, forml Cl2H6Q3 olarak baslan kimyasaln mmkn olan kullanm olanaklarn da merak ettiimi hatrlyorum. Yanl koyulan bir desimal noktasnn oluturaca problemlerden bahsetmitim. Bu gzlem bizi, dzeltme okunmasnn genel kurallarna gtrmektedir. Herbir sayy dikkatlice inceleyin. zellikle de tablolar incelerken dikkatli olun. Bu kural iki nedenle nemlidir. lk olarak, zellikle tablolatrma srasnda olmak zere, saylar yazarken sklkla hata olur. kincisi, bu hatalar yakalayabilecek tek kii sizsiniz. Yazm hatalarnn ou, bask srasnda veya editrn ofisinde yakalanr. Bu profesyonel dzelticiler, yazlara gz gezdirerek hatalar yakalarlar. Bu kiilerin 16 saysnn aslnda 61 olmas gerektiini bilmesi imknszdr. DZELTMELER ARETLEME Provada bir hata bulduunuz zaman, hatann iki kez iaretlenmesi nemlidir. Bir kere hatann olduu yerde, bir kere de marjda gsterilir. Kompozitrn hatalar bulurken kullanaca iaretler marj iaretleridir. Sadece dktilo edilmi ksmda gsterilen bir dzeltme kolayca gzden kaabilir. Marjda gsterim, dikkati ekmek iin gereklidir. Bu ift iaretleme sistemi ekil 9da gsterilmektedir. Dzeltmelerinizi akllca ve aka gsterirseniz, uygun dzeltmeler yaplacaktr. Fakat kabul grm, belli dzeltme iaretleri kullanrsanz hem yanl anlamalar azaltabilir hem de kendinize ve dier ilgili kiilere zaman kazandrabilirsiniz. Bu iaretler, her eit yaymda kullanlan evrensel bir dildir. Bu nedenle, dilin sadece birka temel elemann renmek iin zaman ayrrsanz, kariyeriniz sresince her eit basl malzemenin dzeltilmesinde kullanabilirsiniz. En ok kullanlan iaretler Tablo 10da gsterilmitir. DZELTMELERE LAVELER Bu blmn banda, dizginin doruluunu kontrol edebilmeleri iin deneme basklarnn yazarlara gnderildiini belirtmitim. Olumsuz bir ifadeyle, dzeltme aamas; deitirme, yeniden yazma, ifade deitirme, yeni bilgilerin ilvesi veya son hlini alm malzemede herhangi bir nemli deiiklik yapma zaman deildir. Niin nemli deiiklikler yapmamanz gerektii konusunda nemli neden vardr. lki, ahlk bir konu: Ne dzeltmeler ne de deiiklikler, dergi tek kiilik bir iletme olmad srece, editr tarafndan grlemeyecei iin, nemli deiiklikler yapmak uygun dmez. Editr veya deerlendiricilerin grmedii, yeni malzeme ieren herhangi bir yeni metnin deil, deerlendirmeden getikten sonra editr tarafndan onaylanm metnin baslmas gerekir. kincisi, yeni hatalar ortaya kabilecei iin, gerekten gerekmedike dizilmi malzemeyi bozmak akllca olmaz. Satra yeni bir kelimenin eklenmesiyle, izleyen satrlar da yer deitirir (doru marjlar korumak iin). ncs, dzeltmeler pahaldr (21,23). Pahal olduklar iin, yaymcy (muhtemelen, normalde problemsiz bir yesi olduunuz bir bilimsel grup) zorlamamanz gerekir. Ayrca,
87

ekil 9.

Dzeltilmi bir prova. (Bu hatal dizgi iin, Waverly Basmevine teekkr ederiz. Waverlyden gelen normal bir prova o kadar az hata ierirdi ki gsterme amacyla kullanm faydasz olurdu.)

yazarn yapt deiiklikler diye nemli bir masraf faturas karnza kabilir. Pekok dergi, yazarlarn makul ldeki deiiklerinin maliyetini kendileri karlar. Ynetici editr ve iletmecileri olan dergiler ise, eer dzeltmelerde ar deiiklik yapmayla sulanrsanz, er veya ge faturay size karacaktr. Dzeltme metinlerinizde, bir tr eklemeye sklkla izin verilir. Sizin makaleniz ilem grrken, benzer veya ayn konuda bir baka makale yaymlanrsa bu ihtiya ortaya kar. Yeni almann nda, makalenizin baz ksmlarn yeniden yazma arzusu duyabilirsiniz. Yukarda belirtilen nedenlerden dolay bu arzuya kar koymalsnz.
88

Tablo 10. ok kullanlan dzeltme iaretleri.

Yapmanz gereken, yeni almay tanmlayan ve kaynaklar veren, ksa (sadece birka cmleyle) bir Addendum in Proof hazrlamaktr. Bu ek, makalenin yapsn bozmakszn son ksmda baslabilir. KAYNAKLARIN LAVES ok olaan bir ekilde, kaynaklarnza ilve etmek isteyebileceiniz yeni bir makale kabilir. Metinde, belki birka kelime ilvesi ve birka yeni kaynak numarasndan baka nemli bir deiiklik yapmanza ihtiya yoktur (Burada, derginin sayl alfabetik sistem kulland varsaylyor). imdi una kulak verin. Dzeltme srasnda kaynak ilve ederseniz kaynaklar yeniden numaralamayn. Hepsi olmasa da yazarlarn ou bu hatay yapar ve bu cidd bir hatadr. Kaynak listesinde ve metinde, numarann her gzkt yerde gerektiinden fazla birok deiiklik, nemli maliyetler getirecei iin bu bir hatadr. lgili satrlar yeniden yazldnda yeni hatalar oluabilir ve mutlaka metindeki kaynaklardan en az bir tanesi gzden kaacaktr. Yapmanz gereken, yeni kayna a numarasyla ilve etmektir. Yeni kaynak, alfabetik olarak 16 ve 17 nolu kaynaklar arasnda ise, yeni kaynaa 16a numarasn verin. Bylece, listenin geri kalan ksmnn numaralanmasnn deimesine ihtiya kalmaz. GSTERLMLER DZELTME Gsterilimlerin dzeltmelerinin dikkatlice incelenmesi zellikle nemlidir. Normal olarak, zgn metin ve zgn gsterilimler, deneme basksyla birlikte yazara gnderilir. Bu nedenle, derginin editr ofisinde sizi yazm hatalarn bulma konusunda destekleyecek dzeltmecilere gvenebilmenize karn, gsterilimlerin etkin olarak baslm olup olmadna sizin karar vermeniz gerekir. Zira, karlatrmay yapacanz zgn gsterilimler sizdedir. Makalenizde ince yap ieren nemli fotoraflar varsa ve siz zellikle yksek kalitede basm standart olduu iin o dergiyi setiyseniz; sadece kusursuz bir bask mit etmekle
89

kalmayp, bunu talep etmelisiniz. zgn gsterilimler sizde olduu iin bunu yapabilecek yegne kii sizsiniz. Siz, ama sadece siz, kalite kontrol denetimcisi olarak i yapmalsnz. Kopya editr okunamayacak kadar fazla kltme yapmadka veya yzde kltmeyi ilgili grupta uyumsuzluk yaratacak biimde kullanmadka, grafikler ve izgi diyagramlarda nadiren hata olacaktr. Bununla beraber, fotoraflarda arada bir problem olabilir. Bunlar bulmak size kalmtr. Gsterilimin deneme basksn zgn olanyla karlatrn. Deneme basks daha koyu ise muhtemelen basit bir problemdir. Bu nedenle ayrntlar kaybolursa, basmcdan fotoraf yeniden grntlemesini istemeniz gerekir (zgn gsterilimi deneme basks ile birlikte gndermeyi unutmayn). Deneme, kopyadan daha ak renkte ise, muhtemelen bask srasnda az k almtr. Bununla beraber, basky yapan, (Basky yapan ifadesini, basm srasnda geen her ilemin ksaltlm olarak kullanyorum) bu ekimi, bilerek az a maruz brakm olabilir. Bazen, zellikle kontrast az olan fotoraflarda, az a maruz brakma normalden daha fazla ayrnty ortaya karr. Bu nedenle, karlatrmanz aklk-koyulukla deil ayrntlarn yeterlilii ile ilgili olmaldr. Fotorafn sadece bir blm zel nem tayabilir. Eer yle ise ve ortaya kan grntden honut deilseniz; marj notlaryla veya ste koyulan katlarla, basknn hangi ksmnn ayrntlarnn yeterli olmadn syleyin. O zaman, basky yapan, sizce nemli olan ksma dikkatini verebilecektir. NE ZAMAN KAYET EDLR? Bu blmden, baka hibirey renmediyseniz bile, hi olmazsa dergideki gsterilimlerin basksnda kalite kontrolu yapmanz gerektiini imdi rendiinize inanyorum. Deneyimlerime gre birok yazar; yaymdan sonra, her ne iin ikyet ediyorlarsa bunu sadece kendilerinin dzeltebileceini anlamadan ikyet ediyorlar. rnein, yazarlar ou zaman resimlerin alt-st veya yan olarak basldndan ikyet ederler. Bu tr ikyetleri kontrol ettiim zaman hemen daima, deneme basksnda st olarak iaretlenenin dergide de st olduunu farkettim. Yazar, sadece gzden karmt. Aslnda yazar, muhtemelen iki kez gzden karmt: (ii) Dergiye gnderirken fotorafn st ksmn iaretlemeyi unutarak (i) Deneme basksnda, basky yapann yanllkla, yanl taraf st olarak iaretlediini not etmeyi unutarak. Bylece; eer ikyet edecekseniz, deneme basks aamasnda yapnz. Ve, ister inann ister inanmayn, ikyetleriniz nezaketle kabul edilecektir. Faturay deyen bizler, kaliteli retimi salayan standartlar kurmak iin ok nemli ve byk yatrmlar yaptmzn farkndayz. Yine de, paramzn israf edilmediinden emin olmak iin sizin kalite kontrolu yapmanza ihtiyacmz var. yi dergiler, iyi yaymclar tarafndan grevlendirilen iyi basmclarla baslr. Makaleniz sizin isminizi tayacaktr. Fakat, hem yaymc hem de basmcnn ismi de tehlikededir. stn bir rn karmak iin sizin onlarla beraber ura vermenizi beklerler.
90

Bu tr dergilerin iletme editrlerinin, rnn btnln korumalar gerektii iin, bildiim editrlerin hibiri basmclar sadece ucuzluk esasna dayanarak semezler. John Ruskin, Dnyada, biraz kt yaparak biraz daha ucuza satlabilecek hibir ey yoktur. Sadece fiyat gznne alanlar, o kiinin hakl avdrlar dediinde kukusuz haklyd. Bir bask atlyesindeki tabela da ayn noktaya iaret ediyordu: FYAT KALTE SERVS (Yukardakilerden herhangi ikisini sein)

91

92

Blm

19

Tekil Kopyalar Nasl Ismarlanr ve Kullanlr?

Yazarlarn ou, yaymladklar her makaleden meslek reklm amacyla istendiinde meslektalarna datmak zere 100 ila 300 tekil kopya alrlar.
John K. Crum

N N N
TEKL KOPYALAR NASIL ISMARLANIR? Tekil kopyalar, bir lde kendini beenmilik aracdr. Kendini beenmiliin beenmilii, hepsi kendini beenmilik (Ecclesiastes I, 2; XII, 8). Bunu sylemi olarak, tekil kopyalarn nasl satn alnaca ve kullanlaca zerine bir ka kelimeyle tavsiyede bulunacam. nk biliyorum ki tekil kopya isteyeceksiniz. Herkes ister. Tekil kopyalar smarlamak istemeyen ok az yazar vardr. Ismarlamak genellikle kolaydr. Tekil kopya smarlama formu, ou zaman provalarla birlikte gnderilir. Gerekte bu det yle evrenseldir ki, bu form provalarla birlikte elinize ulamazsa dergi ofisini aramanz gerekir. nk bunun ihmali muhtemelen bilerek deildir. TEK KOPYA RETME SSTEM Baz dergiler, hl tekil kopyalar (offprints) dergiyle birlikte basma ilemi ile retmektedirler (Tekil kopyalar, derginin kendisi baslrken overrun olarak baslr). Bu ilemde, erken smarlamak nemlidir. Ismarlama formunu, resm smarlama ileminin kurumunuzda sonulanmasn beklemektense erken bir zamanda, sylendii gibi provalarla birlikte gnderin. Ismarlanan almakta gecikme olsa bile smarlama numaras almaya aln. Baz dergiler, tekil kopyalar imdi kk ofset makinalarnda, esasta derginin retiminden bamsz bir ilemle retmektedirler. Son zamanlarda kt maliyeti byk lde arttndan, dergiyle birlikte basma ileminde mevcut olan kt israf, sistemi ekonomik adan anlamsz klmaktadr. Yeni sistemin byk bir avantaj vardr: Makalenizin tekil kopyalar herhangi bir zamanda, herhangi bir sayda retilebilir. Bu nedenle, byle bir dergide yaym yaparsanz, hi bir zaman tekil kopyasz kalma sorununuz olmaz.
93

KA TANE ISMARLANIR? Daha sonra yeniden smarlayabilseniz bile, ilk aamada fazla smarlamak akllca olur. Birok dergi ilk 100 tekil kopya iin, balangtaki ilemlerin masraflarn karlamak amacyla fiyat yksek tutar. kinci 100 ok daha ucuzdur, fiyattaki makul art, sadece ilve kt ve bask zaman masrafn yanstr. Bu nedenle, 100 tekil kopyaya ihtiyacnz olabileceini dnrseniz, 200 smarlayn; 200e ihtiyacnz olabilirse 300 smarlayn. Fakat fiyat fark o kadar azdr ki fazla ynnde hata yapmamak aklszca olur. Tablo 11de gsterilen fiyat listesi birou iin tipiktir. TEKL KOPYALAR NASIL KULLANILIR? Tekil kopyalar kullanrken hayal gcnz ve kendinizi beenmiliinizin yol gstermesine izin verebilirsiniz. ok nce yazm olmanz gereken mektubu imdi yazmanzdan ok daha kolay olduu iin, bir tane tekil kopyay annenize gndererek ie balayn. Gerekten iyi bir makale ise, zellikle bir gn sizin iin iyi bir eyler syleme durumunda olabilecek, herhangi bir yaa byk meslektanz gibi, etkilemek istediiniz herkese gnderin. Dneceiniz temel konu, posta kart oyununu oynayp oynamamaktr. Baz bilim adamlar onun yerine, tekil kopyalara ihtiya duyabilecek meslektalarnn bir datm listesini yaparak oyunu oynamay reddederler. Kiisel mektuplara hemen herkes olumlu karlk verirken, sradan posta kartlar ve form mektuplar ihmal edilir. Fakat birok bilim adam, posta kart oyununu oynamann maliyetine ve harcanan zamana kzmasna karn yine de bu oyunu oynar. Ve kendini beenmilik bir tarafa, oyun arada bir, tekil kopyay gndermeye deecektir. Tekil kopya isteklerinin byk miktar, koleksiyoncu olarak tanmlanabilecek kiilerden gelecektir. Bunlar ktphane bilim adam olma eilimindedir ve muhtemelen literatrle geni ilgisi olup belki laboratuvar ileriyle az ilgili doktora rencileri veya doktora sonras alma yapanlardr. Kartlarn altndaki imzalar okuyabilseniz bile, isimleri tanyamayacaksnz. Zira bu kiiler (eer yayn yapmlarsa), muhtemelen sizin sahanzda yayn yapmamlardr. Zamanla, baz isimleri tanmaya balayabilirsiniz. Gerek koleksiyoncu

Tablo 11. Tekil kopya fiyat listesi: Journal of Bacteriology. Kopya Says Sayfa says 100 200 300 400 500 Her ek 100 adet $12 15 20 26 31

4 8 12 16 20

$116 178 249 331 414

$132 199 275 362 451

$146 217 300 392 487

$160 234 323 422 521

$173 252 345 450 554

94

mthi bir srarla toplamaya devam edecektir. Her yayn yaptnzda, sizin konunuzda alan ayn koleksiyoncu grubundan tekil kopya istei almanz olasdr. Koleksiyoncu olduunu anlarsanz, karlk vermeniz gerekir mi? Muhtemelen. Zannederim bilimde, srekli toplayp dzenleyerek ve geni bir literatr birletirerek ktphanede saatler harcayan, disiplinleraras tiplere yer vardr. Byle geni ilgi alan olan kiiler, bilimsel aratrmada en nde olmayabilirler, fakat ounlukla iyi retmen ve idareci olurlar. Bu arada da, ancak sadece bir koleksiyoncunun nasl didikleneceini bildii, evrensel bir konuda, bir veya daha fazla, olaanst baarl tarama/deerlendirme makalesi veya monografi retmeleri muhtemeldir. Tekil kopya isteklerinin bir sonraki en byk grubu, yabanc lkelerden veya ok kk kurumlardan olabilir. ok ak olarak bu kiiler, makalenizin dizinleme veya zetleme servislerinde listelendiini grmler ve dergi kendi kurumlarna gelmedii iin de makaleyi grememilerdir (Makaleniz Current Contentsde listelendikten birka gn sonra isteklerdeki art bekleyin). Bu tr isteklere cevap vermeli misiniz? Aka, eer tekil kopya gnderiyorsanz bence bunu hakeden ilk grup bu gruptur. nc istek grubu, bildiiniz ya da isim ve laboratuvarlar kendi alannzda veya ilgili alanda alanlar olarak tandnz meslektalarnzdan gelecektir. Byle isteklere cevap vermeniz gerekir mi? Tekil kopyalarn gerekten kullanlacan bildiiniz iin, muhtemelen. Burada esas meseleniz, bir liste hazrlamann daha iyi olup olmayacadr. Bylece, siz ve baz meslektalarnz isteklerle zaman ve para israf etmeden, karlkl tekil kopya al verii yapabilirsiniz.

Sizin tekil kopyalar toplamanz gerekir mi? yle ise, nasl? Bu, kukusuz size baldr, fakat birka yol gsterici nlem yardmc olabilir.
Balangta; tekil kopyalarn eer bir faydas varsa, kolaylk ynnden olduunu bilmeniz gerekir. Kitap ve dergilerden farkl olarak, hibir ekonomik deeri yoktur. Baz nde gelen bilim adamlarnn, emekli olduktan sonra, byk saydaki tekil kopya koleksiyonlarnn satlamamasndan znt duyduklarn biliyorum. Hibir kurum bu koleksiyonlar hediye olarak da kabul etmez. Hatta hurda katlar bile tel zmbalar nedeniyle almak istemezler. TEKL KOPYALAR NASIL DOSYALANIR? Tekil kopyalar kiisel rahatlk iin kullanlacaksa, uygun yol ne olurdu? Tekil kopyalarnz yazar adna gre (ilve yazarlar apraz endeksleyerek) alfabetik olarak dzenleyin. Birok bilim adam, konuya gre dzenlemeyi tercih eder. Fakat koleksiyon bydke, konu ve ilgiler deitike, zaman getike koleksiyon giderek eriilmez hale gelir. Eski bir ktphaneci olarak, yaratlm her konu dzeni sisteminin zamanla bozulaca garantisini verebilirim. Ayrca, ihtiyacnz olan ve bir yerde olduunu bildiiniz bireyi, sonusuz bir ekilde aramaktan daha deli edici bir durum olmadn da garanti ederim. Geni bir koleksiyonunuz olmasn plnlyorsanz veya hlen varsa, hibir dosyalama sistemi etkin bir bulma yolu salamayacaktr. Kayt sistemi kurulmas gerekir. Kaytlar (3x5 kartlar) eitli ekillerde yaplabilir. Kartlar, yazar ve ortak yazarlara gre ve eitli konular iin ksa bir formda oluturulabilir. Btn kartlar da, bir szlk katalogda (ayakkab kutusu)
95

muhafaza edilir. Tekil kopyalarn kendileri; ilgili yazar ve konu, kartlarna yazlm olarak giri numaralar ile dosyalanabilir. Bu tr kayt tutma, olduka kolay ve artc lde etkindir. Bilgisayarnz varsa, tekil kopyalarnz bilgisayar dosyalarna da kaydedebilirsiniz. Bu tr kaytlar iin eitli yazlmlar mevcuttur. NEY BRKTRMEL Hangi tekil kopyalar biriktirmeniz gerekir? Meselenin kalbine veya hi olmazsa atardamarna gelelim. Kiilik olarak gerek bir koleksiyoncu deilseniz, koleksiyonunuzu rahatlk salayan kopyalarla snrlamanz gerekir. Hereyi biriktiremeyeceiniz iin en iyi kural, bulunmas zor olan biriktirmektir. Elinizde olan dergilerde yaymlanm makalelerin tekil kopyalarn toplamamalsnz. Hemen her ktphanede bulunabilecek dergilerde olan tekil kopyalar da toplamamanz gerekir. Kk ve zellikle yabanc dergi, bildiri kitab ve dier az bulunan yaynlarda yaymlanm makalelerin tekil kopyalarn biriktirmelisiniz. Bylece, sizin tekil kopya koleksiyonunuzun yaknnzdaki ktphanenin kk bir rnei olmasna ihtiya yoktur; fakat ktphanede bulunmayan malzemeye kendi dosyanzda ulamak bir rahatlk ve kolaylktr. Ayrca, tekil kopyalar sizindir. aretlersiniz, kesersiniz ve yararl bulduunuz her biimde dosyalarsnz. Tekil kopya dosyanz, elinizdeki dergi makalelerinin muhafazas iin de kullanabilirsiniz. Ktphaneniz, sizin iin bir makalenin fotokopisini ktphaneler aras ilemle elde ederse; bu tam olarak koleksiyonunuza girmesi gereken bir malzemedir (nk ktphaneler aras ileme tekrar girmek zorunda kalmamak nemli bir kolaylktr).

96

Blm

20

Bir Tarama / Deerlendirme Makalesi Nasl Yazlr?

Deerlendirme ve eletiriyi yapan, yazar hayatnn en acmasz alayna alan kiidir.
Anonim

N N N
TARAMA / DEERLENDRME MAKALESNN KARAKTERSTKLER Tarama/deerlendirme makalesi zgn bir yayn deildir. Baz durumlarda, byle bir tarama/deerlendirme, temel bir dergide henz yaymlanmam yeni veriler (yazarn kendi laboratuvarndan) ierebilir. Fakat bir tarama/deerlendirme makalesinin temel amac, daha nce yaymlanm makaleleri deerlendirmek ve bunlar ayn bak asna getirmektir. Tarama/deerlendirme makalesi genellikle uzundur. Tipik olarak 10 il 50 baslm sayfa tutabilir. Aratrma makalelerine kyasla konusu olduka genitir. Ve kukusuz, yayn taramas ana rndr. Gerekten iyi tarama/ deerlendirme makaleleri, orada yorumu yaplan kaynaklardan daha fazla anlam tar. Yaymlanm almalarn eletirisini verir ve ou zaman bu yaynlara dayanan nemli sonular retir. Tarama/deerlendirme makalesinin yaps aratrma makalesinden farkldr. Doal olarak; Malzeme ve Yntemler, Sonular ve Tartma trndeki dzen, tarama/ deerlendirme makalesi iin kullanlmaz. Eer daha nce aratrma makalesi yazmsanz ve imdi ilk tarama/deerlendirme makalenizi yazmak zereyseniz; bu makaleyi aratrma makalesi gibi, aadaki ekilde dnmek kavram bakmndan yararl olabilir: Giri ksmn byk lde geniletin, Malzeme ve Yntemleri karn (zgn veriler sunmadka), Sonular karn ve Tartma ksmn geniletin. Aslnda hlen, birok tarama/deerlendirme makalesi yazm durumdasnz. ekil olarak bu tr makaleler, iyi dzenlenmi bir dnem devi veya tezden ok farkl deildir. Bununla beraber, aratrma makalesinde olduu gibi, nemli olan, tarama/deerlendirme makalesinin dzenidir. Eer dzeni iyi kurarsanz yazmak kendiliinden gelir.
97

EREVEY HAZIRLAMAK Aratrma makalelerinden farkl olarak, tarama/deerlendirme makalesi iin nceden tanml bir dzen yoktur. Tarama/deerlendirme makalesi yazmak iin ana kural, bir ereve hazrlamaktr. ereve dikkatlice hazrlanmaldr. Bu size, ok nemli olan makale dzeninizi kurmakta yardmc olacaktr. Eer taramanz uygun dzenlenmise, taramann genel kapsam iyi tanmlanm olacaktr ve makaleyi oluturan paralar, birlikte bir mantk sras uyumuna girecektir. Aktr ki ereveyi, yazmaya balamadan nce hazrlamalsnz. Daha da tesi, yazmaya balamadan nce bir tarama/deerlendirme dergisinin byle bir metinle ilgilenip ilgilenmeyeceini saptamak akllca olur. Muhtemelen editr, nerdiiniz taramay snrlamak veya geniletmek veya baz alt konular karmak ya da eklemek isteyecektir. Microbiological Reviews, Yazarlara Direktiflerde yle ifade eder: Yazarlarn, nerdikleri almalar editrle tartmalar tavsiye edilir. ounlukla, editr danmalarndan yapc eletiriler alnd iin yorumlanacak konu erevesi hazrl gereklidir. Ayrca, dier aratrmaclarn bulgular ile yazarn sz konusu alana katklarn gsteren ana kaynak listesi; ama, kapsam ve tarama/deerlendirme ilikisini ayrntl olarak veren bir iki paragraf ve yazarn son yllardaki yaynlarnn bir listesi ereve ile birlikte verilmelidir.

98

ereve, sadece tarama/deerlendirme yazsn hazrlayan iin deil ayn zamanda yazy okuyacaklar iin de ok yararldr. Bu nedenle, pekok tarama/deerlendirme dergisi ereveyi yaznn ilk ksmna basar. Zira ereve, okuyucular iin iyi bir iindekiler sayfas tekil eder. Byle bir ereve ekil 10da gsterilmitir. TARAMA / DEERLENDRME ETLER Tarama/deerlendirme makalesini gerekten yazmadan nce, metni gndermeyi dndnz derginin kritik isteklerini de belirlemeniz gerekir. nk baz dergiler, makalelerin eletirili yorumunu isterken, bazlar kaynaklardaki btnlkle ilgilidir. Ayrca; dzenleme, tarz ve zerinde durulacak noktalar gibi konularda daha fazla ilerlemeden, aklnzda olmas gereken meseleler vardr. Genellikle eski izgideki tarama/deerlendirme dergileri, konu zerinde yaymlanm eserlerin otoriter ve eletirili bir deerlendirilmesini tercih eder ve bazlar da zellikle ister. Bununla beraber, kitap dizilerinin ou (Senelik Taramalar ........... Yeni gelimeler ............. Yllk ......... vb.) belli konu zerinde belli bir zaman sreci iinde yaymlanm makaleleri deerlendirmeksizin, sadece derlemek ve fikir vermek iin tasarlanm taramalar yaynlar. Baz aktif aratrma alanlar yl baznda taranr. Her iki tip tarama/deerlendirme makalesi deiik amalara hizmet eder, fakat bu deiik amalarn farknda olmak gerekir. Bir zamanlar, tarama/deerlendirme makaleleri tarih analizler sunma eilimindeydi. Gerekten de, taramalar ounlukla tarih srasna gre dzenlenirdi. imdi bu tr taramalar daha az olduuna gre, bilim tarihinin daha az nemli hle geldii sonucu karlmamaldr. Tarih iin her zaman yer vardr. Bununla beraber bugn, birok tarama/deerlendirme makalesi ortam state-of-the-art taramalarn veya hzl ilerleyen bir alana yeni bir anlay getiren taramalar tercih etmektedir. Sadece konu zerindeki son yaynlar kataloglanmakta veya deerlendirilmektedir. Daha nceden taranmam veya yanl anlamalar veya tartmalar olumu bir konuyu taryorsanz, tarihsel temel noktalar biraz daha kapsaml anlatmak uygun olur. Eer konu daha nceden etkin bir ekilde taranmsa, taramanzn balang noktas pekala nceki taramann tarihi (makalelerin taranm olduu gerek son tarih, yaym tarihi deil!) olabilir. OKUYUCULAR N YAZMAK Tarama/deerlendirme makaleleri ve ana aratrma makaleleri arasndaki dier bir temel fark, okuyuculardr. Ana makale, nemli lde zel konular iler ve okuyucular (yazarn meslektalar) da yledir. Tarama/deerlendirme makalesi ise, muhtemelen ok sayda byle konular kapsayacaktr ve daha ok kii tarafndan okunur. Ayrca, tarama/deerlendirme makalesi benzer alanlardaki birok kii tarafndan da okunur. nk, kiinin geni ilgi alann gncel tutmasnn en iyi yolu, iyi tarama/deerlendirme makalesi okumaktr. Nihayet, tarama/deerlendirme makaleleri renci kullanm yksek olabilen, deerli retim aralardr (Bu nedenle, yaymladnz tarama/deerlendirme makalesi kopyalarndan bol miktarda smarlayn. nk, kopya istekleri ynla gelecektir). Tarama/deerlendirme makalesinin byk bir olaslkla geni ve eitli bir okuyucu kitlesi olaca iin, yaz trnz bir aratrma makalesinin gerektirdiinden ok daha genel
99

olmaldr. zel terimler ve zel ksaltmalar atlmal veya dikkatlice aklanmaldr. Yazma stiliniz ksa olmaktan ziyade geniletici olmaldr. GR PARAGRAFLARININ NEM Okuyucular, tarama/deerlendirme makalesinin Giri ksmndan ok etkilenirler. Byk bir olaslkla, ilk birka paragrafta bulduklarna gre okumaya devam edip etmeyeceklerine karar vereceklerdir (Eer, hlen bal grdkten sonra vazgemedilerse). Okuyucular ayrca, her ana blmn ilk paragrafndan da etkilenirler. Bu ilk paragrafa gre; okumaya, sadece gzden geirmeye veya atlamaya karar verirler. Eer, ilk paragraflar iyi yazlmsa, gzden geirenler veya atlayanlar dahil btn okuyucular bir lde konuyu anlama frsat bulmu olacaklardr. SONULARIN NEM Tarama/deerlendirme makalesi, geni bir konuyu geni bir kitle iin incelediinden, bir Sonular blm, ele almak ve yazma zahmeti gstermek iin iyi bir blmdr. Bu, zellikle son derece teknik, ileri ve kark konular iin nemlidir. Eer, kii hem uzman hem de amatrler iin konular zetlemeye alrsa, bazen ok can skc dnler vermek zorunda kalabilir. Fakat, iyi zetlemeler ve basitletirmeler zamanla kitaplarda kendilerine yer bulur ve renciler iin bu, ok byk anlam ifade eder.

100

Blm

21

Bir Konferans Raporu Nasl Yazlr?

Konferans; tek bana hi birey yapamayan, fakat hi birey yaplamayacana birlikte karar veren nemli insanlarn toplantsdr.
Fred Allen

N N N

TANIM Bir konferans raporu pek ok ekilde olabilir. Yine de birka varsaym yapalm ve bunlardan, aa yukar tipik bir konferans raporunun neye benzemesi gerektiini gstermeye alalm. Herey kukusuz, bildiri kitab yaymlanacak olan bir konferansa (kongre, sempozyum, alma grubu, ak oturum, seminer, kolokyum) davet edildiiniz zaman balar. Bu erken dnemde, durup, kendinize ve konferans yrtcs veya editrne, yaynn tam olarak neler iereceini sormalsnz. En nemli soru ve genellikle de net olmayan, bildiri kitabnn temel yayn olup olmayacadr. Siz veya dier katlanlar, yaymlanmam veriler sunuyorsanz; bildiri kitabnn, burada yaymlanan verilerin daha sonra temel bir dergide yeniden yaymlanmasn engelleyecek, geerli bir yayn olup olmad sorunu ortaya kar. Giderek daha fazla bilim adam ve onlarn dernekleri, yaynlarn tanmlama ihtiyacnn farkna vardklar iin daha az problem olmaktadr. Son yllarda konferanslar o kadar popler oldu ki, konferans raporlar literatr bilimin birok alanndaki toplam literatrn nemli bir ksmn oluturmaktadr. Sanrm, konferans raporlarn geerli yaymlanm veriler olarak tanmlamamak aka grlen bir eilimdir. Bu, grnte nemli hususun kabul edilmesidir: (i) Birok konferans bildiri kitab bir kerelik, ksa mrl ve dnyadaki ktphaneler tarafndan yaygn olarak alnmayan kitaplardr. Bu nedenle, snrl datm ve varolu sonucunda, geerli yaynn temel
101

testlerinden birini geemezler. (ii) Birok konferans makalesi esasta, temel yayn nitelii olmayan tarama/deerlendirme makaleleri veya bilim adamnn, temel bir yayn olarak sunmaya daha cesaret edemedii; hl tereddtl ve sonusuz olabilen n alma verileri ve kavramlarn sunan makalelerdir. (iii) Konferans raporlar normal olarak derinliine bir eletiri ve deerlendirmeye veya ok az olmasnn tesinde bir dzeltmeye maruz deildir. Bu nedenle, gerek bir kalite kontrol olmadndan, iyi bilinen birok yaymc, bildiri kitaplarn temel yayn olarak kabul etmez (Kukusuz istisnalar vardr. Baz bildiri kitaplar ok zenle hazrlanr ve onlarn deeri temel yaynlarnkine eittir). Bu sizin iin nemlidir. Bylece, verilerinizin gizli kalm bir bildiri kitabnda gml kalp kalmayacan belirleyebilirsiniz. Ayrca bu saptama, raporunuzu nasl yazmanz gerektii sorusuna da nemli lde cevap verir. Eer bildiri kitab, temel yayn olarak ileri srlyorsa metni dergi tarznda (ve editr kukusuz gsterecektir) hazrlamanz gerekir. Tm deney ayrntlarn vermeli ve hem verilerinizi sunmal hem de bunlarn tartmasn, prestijli bir dergiye gnderir gibi zenle yazmalsnz. te yandan eer, temel yayn olmayan bir bildiri kitabna gnderiyorsanz yazma tarznz olduka farkl olabilir (ve olmaldr). Esas yaynda mevcut, temel gereksinim olan tekrar retilebilirlik burada gzard edilebilir. Malzeme ve Yntemler ksmna ihtiyacnz yoktur ve olmamas gerekir. Doal olarak, dier bir bilim adamnn deneyleri tekrarlamak istemesi durumunda gerekli olan karmak ayrntlar vermenize de ihtiya yoktur. Ne de, her zaman verilen yayn taramasn vermeniz gerekmez. Daha sonraki dergi makaleniz, sonularnz mevcut bilim dokusuna dikkatlice ileyecektir. Konferans raporunuzun, dinleyicilere almanzn haberini ve ilgili dncelerinizi verecek ekilde tasarlanmas gerekir. Sadece temel dergi, bilgileri ieren esas yer olarak hizmet etmelidir. FORMAT Eer konferans raporunuz, temel bilimsel makale deilse, her zamanki bilimsel yazdan fark ne olmaldr? Bir konferans raporu, ou zaman bir veya iki basl sayfa veya, 1000-2000 kelimeyle snrldr. Genellikle yazarlara yle basit bir forml verilebilir: ift aralkl en fazla be sayfa ve adetten fazla olmayan gsterilim (tablo, grafik veya fotoraflarn herhangi bir kombinasyonu). YEN FKRLER SUNMA Yukarda belirtildii gibi; deneysel ayrntlarn ou ve yayn taramasnn bir ksm karlabildii iin, konferans raporu greceli olarak ksa olabilir. Ayrca sonular, ksa bir ekilde sunulabilir. Tm sonularn daha sonra bir temel dergide yaymlanaca varsayld iin, konferans makalesinde sadece dikkat ekici olanlarn sunulmasna ihtiya vardr. Dier taraftan konferans raporu, dnceler ksmna daha ok yer ayrabilir. Temel dergilerin editrleri, verilerle tamamen desteklenmeyen teoriler ve olanaklarn tartlmasndan olduka rahatsz olabilirler. Buna karlk konferans raporu tam bir n rapor olma amacna hizmet etmelidir. Dnceleri, alternatif teorileri ve gelecekteki aratrmalar iin nerileri tevik etmeli ve sunmaldr.
102

Konferanslar, en yeni fikirlerin sunulmas iin bir ortamn yaratlmas amacn gttkleri iin heyecan verici olabilirler. Eer fikirler tam anlamyla yeni ise henz tam olarak denenmemilerdir. Su tutamayabilirler. Bu nedenle, tipik bir bilimsel konferans bir ses verme yeri olarak dzenlenmeli ve bildiri kitab bu havay yanstmaldr. Zorlu editrlerin sk kontrolu ve dier bilim adamlarnn dnceleri temel bir dergi iin iyidir, fakat konferans yaynlar iin yerinde olmaz. Tipik konferans raporu bu nedenle, her zamanki temel bir aratrma makalesi iin standart olan Giri, Malzeme ve Yntemler, Sonular ve Tartma dizisini izlemez. Onun yerine ksaltlm bir yaklam sunulur. Problem ortaya konur, yntem belirtilir (fakat ayrntl olarak anlatlmaz) ve sonular bir, iki veya tablo ya da ekille ksaca sunulur. Daha sonra, genellikle olduka uzun olarak sonularn anlamlar hakknda dnceler belirtilir. Yayn taramas byk bir olaslkla, yazarn kendi laboratuvarnda veya halen ilgili konuda alan meslektalarnn laboratuvarlarnda yaplan veya planlanan deneyleri kapsayacak ekildedir. DERLEME VE YAYIMLAMA Son olarak size, bildiri kitabnn editrnn (genellikle konferans yrten) metnin dzenlenmesiyle ilgili sorulara cevap verecek yegne kii olduunu hatrlatmak gerekir. Eer editr, Yazarlara Direktifleri datmsa, onu izlemelisiniz (dier konferanslara da davet edilmek istediinizi varsayarak). Reddedilmeyi dert etmek durumunda olmayabilirsiniz. Zira, konferans raporlar nadiren reddedilir. Bununla beraber, bir konferansa katlma konusunda anlatysanz o zaman hangi kurallar varsa onlara uymanz gerekir. Eer btn katkda bulunanlar, nasl olursa olsun kurallara uyarlarsa, sonuta yaymlanan bildiri kitab byk bir olaslkla iyi bir i dzen sergiler ve bu btn ilgililere kredi kaynadr.

103

104

Blm

22

Kitap Deerlendirmesi Nasl Yazlr?

Kitap yoksa; tarih sessiz, edebiyat bo, bilim felce uram, dnce ve fikir retimi durmutur.
Barbara W. Tuchman

N N N
BLMSEL KTAPLAR Kitaplar btn mesleklerde nemlidir. Fakat bilimde zellikle nemlidir. nk, bilimsel iletiimin ana birimi olan temel aratrma makalesi, ksa (birok alanda tipik olarak, be veya sekiz basl sayfa) ve dar bir konudadr. Bu nedenle; bilimin nemli bir dalna genel bir bak vermek iin bilimsel kitaplarn yazarlar, bir alanda aklanan bilgileri sentezle yeniden dzenliyerek daha anlaml ve daha geni bir paket haline getirirler. Dier bir deyimle, yeni bilimsel bilgiler daha geni bir kapsam vermek iin, ayklanp paralar elenerek anlaml bir hle getirilir. Bylece tekil bitki ve iekler, hatta tohumlar, bilim doasn oluturmu olur. Bilimsel, teknik ve tp (STM) kitaplar pek ok eittir. Geni kategori olarak; monografiler, bavuru kitaplar, ders kitaplar ve ticar kitaplar olarak adlandrlabilir. Bu drt tip arasnda nemli farklar olduu iin, deerlendirmeyi yapan kii bu farkll anlamaldr.

Monografiler: Monografiler, bilim adamlar tarafndan en ok kullanlan kitaplardr. Monografiler, bilim adamlar tarafndan, bilim adamlar iin yazlmtr. zel uzmanlk konularnda ve ayrntldrlar. ekil olarak ou zaman, uzun tarama/deerlendirme makalelerine edeerdirler ve bazlar gerekten byle isimlendirilirler (Senelik taramalar, ......... da ilerlemeler v.b.). Baz monografiler tek bir yazar tarafndan, ama ou da birden fazla yazar tarafndan yazlrlar. Eer monografiye ok sayda yazar katkda bulunuyorsa, tek tek konular veren ve sonra bunlar btnlemi bir ekilde kitap haline getiren bir veya birka editr bulunacaktr (Bu teoridir, uygulamada her zaman byle olmaz). Bu tr bir nonografi, posta vastasyla biraraya getirilir. Baka bir yol olarak; konferans yaplr, makaleler sunulur ve ortaya kan kitap bildirileri ierir.
105

Uzun sredir, ok iyisi olmasa da, bir yaymc olarak, imdi bir tedirginliimi ifade etmek istiyorum. Eer, bir kitap deerlendiricisi olarak, yaymclarn ald inanlmaz ldeki yksek fiyat hakknda yorum yapmak isterseniz, neden bahsettiinizi bilin (Bu, kitap deerlendirmesinin her yn iin iyi bir genel kuraldr). Benim gstermek istediim nokta udur. Baz deerlendiricilerin kitap fiyatlaryla ilgili olarak ok basit bir fikri vardr. Hatta bazlar; basl sayfas 10 sentten az olan her kitabn iyi, fakat sayfas 10 sentten fazla olanlarn bilimsel topluluklar baltaladn syleyerek basit bir forml ne srerler. Gerek olan udur ki, kitap fiyatlar byk lde deikendir ve yle olmaldr. Bu deiim, kitabn boyutlarndan ziyade okuyucu kitlesinin boyutuna baldr. 10.000 veya daha fazla kopya satma kapasitesine sahip bir kitabn mtevazi bir fiyat vardr; 1000-2000 satm kapasitesi olan bir kitap ise yaymc bu ite kalacaksa yksek fiyatl olmaldr. Bu nedenle, sayfa bana 10 sent fiyat (200 sayfalk kitap iin 20 USD) zel konulu bir monografi iin olmayacak lde dktr.

Bavuru kitaplar: Bilim ok sayda veri rettii iin STM yaymclar verileri ok deiik ekilde derler. Bunlarn ou el kitab trndedir. Baz geni konular ayrca, kendi ansiklopedi ve szlklerine sahiptir. Bibliyografiler bir zamanlar sradan bavuru kitaplarydlar. Fakat bugn olduka az retiliyorlar. Bilgisayarla bibliyografik tarama yaygnlatka, birok sahada basl bibliyografiler kullanlmaz olacaktr.
Bavuru kitaplarn yaymlamak pahaldr. ou, rn tasarlayan ve rnn kalitesini garantilemek iin bilim adamlarn danman olarak altran ticar yaymclar tarafndan retilir. Yaymlanm bavuru kitaplarnn, zellikle de ok ciltli almalarn pahal olma ihtimali vardr. Deerlendirmeyi yapanlarn bak asndan esas mesele, almada biraraya getirilen verilerin yararlar ve hatasz oluudur.

Ders Kitaplar: STM yaynclar ders kitaplarn, parann olduu yer bu saha olduu iin ok severler. Lisans seviyesindeki geni kapsaml baarl bir ders kitab, onbinlerce kopya satabilir. Yerlemi ders kitaplarnn yeni basklar sklkla (esasta kullanlm kitap pazarn yoketmek iin) yaymlanr. Baz bilim adamlar, ders kitab telif haklarndan mtevazi ekilde zenginlemitir.
Bir ders kitabnn baars, satn alanlar (renciler) tarafndan deil fakat onu kullananlar (profesrler) tarafndan belirlendii iin, ders kitab tekil bir olaydr. Bu nedenle, STM yaymclar bilimde isim yapm kiileri; esas kullanmn ismi tanmakla olaca dncesiyle, kitap yazmak iin elde etmeye alrlar. Arada bir aratrmalaryla tannan byk isimler iyi kitaplar yazarlar. Hi olmazsa bylece, kitap bilimsel olarak ok iyi ve gncel olacaktr. Fakat maalesef, baz ok parlak ve baarl aratrmaclar iyi yazar deildirler ve onlarn kitaplar retim arac olarak hemen hemen yararszdr. yi bir deerlendirici, bir kitab ders kitab olarak yarar asndan deerlendirmelidir, kitabn stndeki isim nemli deildir.

Ticar Kitaplar: Ticar kitaplar esas olarak kitap ticareti yoluyla satlan, yani toptanc ve perakendecilerin satt kitaplardr. Tipik bir kitap, yoldan geen kiilerin, yani genel okuyucularn zevkine gre kitap satar. Kitabevleri btn yaynlarn sadece kk bir ksmn muhafaza edebildikleri iin, yalnzca belli bir okuyucu kitlesinin ilgisini eken kitaplar sergiler. Kitabevlerinde, en ok okunan kitaplar listesinde gzken eitli kitaplar; genel ilgiye hitabeden kitaplar olarak ve belki de sadece bu kadar bulacaksnz.
106

Kitabevleri, bilim kitaplar da satar. Hem de milyonlarca. Fakat bunlar; monografi, bavuru kitab veya ders kitab (niversite kitaplklar hari) deildir. Bunlar bilim hakknda, genel okuyucu kitlesi iin yazlm kitaplardr. ou maalesef bilimsel deildir ve bazlar itici ekilde yalanc bilimdir. Son zamanlarda en ok satan kitaplar listesine baktnz m? Gereki kitaplar kategorisinde belki ancak yars bilimsel bir konu ile ilgili olabilir. Beslenme ve diyet zerine kitaplar, salk ve jimnastik kitaplar bugnn pazarnda ok poplerdir. Bu kitaplarn bazlar ok sradan ve hatta bilinli olarak bilimsel bilginin yanl kullanm olmakla birlikte, birok iyi STM kitaplar da satlr. Birinci kalite bilim ve bilim adamn, ilgin ve eitsel biimde ele alan ok sayda kitap vardr. nemli bilim adamlarnn biyografileri hemen pazar bulmaktadr. Hemen hemen btn kitabevleri atomdan evrene kadar herey hakknda kitap satarlar. KTAP DEERLENDRMESNN BLEENLER eitli trdeki STM kitaplar arasnda temel farklar olduuna inandm iin, yukarda bunlar baz ayrntlarla tanmladm. imdi ayn ekilde, verimli bir kitap deerlendirmesi yaplrken nelere dikkat edilmeli, devam edelim.

Monografiler: Monografileri, zel bir konuda zel bir okuyucu kitlesi iin yazlm kitaplar olarak tanmlayabilirsiniz. Bu nedenle, monografi deerlendiren kiinin sadece bir tek nemli grevi vardr: Muhtemel okuyucuya tam olarak kitapta ne bulunduunu anlatmak. Tam olarak kitabn konusu nedir? Ele alnan malzemenin snrlar nelerdir? Eer monografinin eitli konular varsa, belki deiik yazarl her konu tek tek ele alnmaldr. Kukusuz iyi bir deerlendirme, kitabn kalitesini yanstacaktr. Sradan malzeme abuk geilmeli, nemli katklara arlk verilmelidir. fadenin kalitesi, nadir istisnalarla, yorum gerektirmez. Okuyucular iin, kitaptaki bilgi nemlidir. ok teknik bir dil ve hatta baz jargon beklenir. Bavuru Kitaplar: Bavuru kitabnn konusu, monografiden ok daha genitir. Yine de deerlendirmeyi yapan kiinin, uygun ayrntlarla kitabn ieriini vermesi nemlidir. Birok dnce ve kiiye bal malzeme ieren monografiden farkl olarak, bavuru kitab gerekleri kapsar. Bu nedenle, deerlendirmeyi yapann ana sorumluluu, bavuru kitabndaki malzemenin mmkn olduu kadar doruluunu belirlemektir. Bir ktphaneci, yanl olan bavuru kitaplarnn, hi olmamasndan daha kt olduunu sylemiti. Ders Kitaplar: Ders kitabn incelerken, deerlendiricinin deiik bir yaklam vardr. Monografideki dilden farkl olarak, ders kitabnda teknik dil ve jargondan kanlmaldr. Okuyucu, kitab yazan bilim adamnn meslekta deil, rencidir. Kukusuz, teknik terimler kullanlacaktr, fakat her biri ilk kullanta dikkatlice tanmlanmaldr. Bavuru kitabndan farkl olarak, kesinlik zellikle nem tamaz. Orada burada, kesin olmayan bir say veya kelime, mesaj yerini buluyorsa kritik deildir. O zaman deerlendiricinin fonksiyonu, konunun ve sunulan bilginin rencinin kavrayp anlayaca biimde iyi ele alnp alnmadn belirlemektir. Ders kitab deerlendirenin ilve bir sorumluluu daha vardr. Eer bu konuda baka kitaplar varsa (genellikle byledir) deerlendirmeyi yapan, uygun bir kyaslama vermelidir. Yeni bir ders kitab, kendi bana iyi olabilir. Fakat mevcut olanlar kadar iyi deilse faydaszdr.
107

Ticar Kitaplar: Yine, deerlendirmeyi yapann deiik sorumluluklar vardr. Ticar kitab okuyan, bilim adam veya renci deil genel okuyucudur. Bu nedenle, dil teknik olmamaldr. Daha da tesi, dier STM kitaplarndan farkl olarak, bu kitap ilgin olmaldr. Kitaplar, eitim iin olduu kadar elence iin de satn alnrlar. Gerekler nemli olabilir, fakat gereklerin skc bir ekilde ortaya dklmesi yersiz olur. Bilimsel kurallar bazen, bilim d kimsenin anlamas iin zordur. Ticar pazar iin yazan bilim adam bu noktay daima aklnda tutmal, kitab deerlendiren de aynsn yapmaldr. Eer bir nedenle, teknik olmayan bir kelime teknik bir kelimenin yerini alacaksa, brakn yle olsun. Deerlendiren kii zaman zaman irkilebilir, fakat bilimsel kavramlar genel okuyucuya olduka baaryla veren bir kitap, arada bir, hassas olmad iin sulanmamaldr.
Son olarak, ticar kitaplar iin (bu konuda, dier STM kitaplar gibi), deerlendirmeyi yapan kii okuyucuyu tanmlamaya almaldr. Herhangi bir okur-yazar kii bu kitab okuyup anlayabilir mi? Yoksa, bir dereceye kadar bilimsel yetenek gerekli midir? Eer deerlendirici iini iyi yapmsa, muhtemel okuyucu bakt kitab okuyup okumayacan ve niin bu sonuca vardn bilecektir.

108

Blm

23

Tez Nasl Yazlr?

Ortalama bir doktora tezi, kemiklerin bir mezardan dierine tanmasndan baka birey deildir.
J. Frank Dobie

N N N

TEZN AMACI Bir doktora tezinden, adayn zgn aratrmasn sunmas beklenir. Bunun amac, adayn zgn aratrma yapma yeteneini kazandn gstermektir. Bu nedenle uygun bir tez, ayn amac gden bir bilimsel makale gibi olmaldr. Bir tezin, dergi yaynndan beklenen disiplinli yazma formunun aynsn sergilemesi gerekir. Bilimsel makaleden farkl olarak tez, birden fazla konuyu ve baz konulara da birden fazla yaklam anlatabilir. Tez, rencinin teziyle ilgili aratrmada elde ettii verilerin tmn veya byk bir ksmn sunabilir. Bunun iin tez, genellikle bilimsel makaleden daha geni ve daha uzun olabilir. Fakat bir tezin 200 sayfalk bir kitap olmas gerektii fikri yanl, ok yanltr. Grdm birok 200 sayfalk tez, belki de toplam 50 sayfalk iyi bir bilimsel alma iermekteydi. Dier 150 sayfa, birtakm ayrntlarn iirilerek anlatlmasndan ibaretti. ok sayda doktora tezi grdm ve bunlarn bir ounun yazlmas ve dzenlenmesine yardmc oldum. Bu deneyimin nda, tez hazrlanmasnda hemen hemen hibir kabul grm genel kural olmad sonucuna vardm. Bilimsel yazmn birok tr, olduka belirli bir yapya sahiptir. Fakat tez yazma yle deildir. Bir tezi doru yazma ekli geni lde kurumdan kuruma ve hatta ayn kurumun ayn blmnde bile profesrden profesre deiir. Birok ktphanenin en tozlu ksmlar blm tezlerinin yerald ksmdr. Kukusuz bu tezlerde, birok faydal bilgi paralar bulunur. Fakat yzlerce sayfalk sradan yaz arasndan birka sayfalk faydal bilgiyi ayklayacak zaman ve sabr kimde olabilir? Reid (41) geleneksel tezin, artk amaca hizmet etmediini syleyen pek ok kiiden biridir. Reidin szleriyle: Bir adayn doktora derecesi almak iin geleneksel tarzda geni bir
109

tez yapmas zorunluluu terkedilmelidir. Bu tr geleneksel tez; her tablo, her grafik ve baarl veya baarsz tm deneysel ilemlerin yazl kaytlarnn korunmas gerektii eklindeki yanl izlenimi desteklemektedir. Eer bir tez herhangi bir amaca hizmet ediyorsa, bu ama okur-yazarl belirlemek olabilir. Belki de niversiteler hep, bir doktora derecesinin cahil birine verilmi olmas durumunda imajlarnn ne olacan dndler. Bylece, tez zorunluluu ortaya kt. Daha olumlu ifade edilirse, aday; olgunlua erime, disiplin ve renme aamalarndan gemi olacaktr. k yolu, tatmin edici bir tezdir. Avrupa niversitelerinde tezlerin ok daha ciddiye alndndan szetmek faydal olabilir. Bu tezler, adayn olgunlua ulatn ve hem bilim yapp hem de bilimi yazabildiini gstermek iin tasarlanmtr. Byle tezler, yllarca sren almalar ve birka temel yayndan sonra, tezin kendisi de btn bunlar biraraya getiren bir tarama/deerlendirme makalesi olmak zere sunulmaktadr. YAZIM N NERLER Tez yazmada, kendi kurumunuzdakiler dnda birka kural daha vardr. zlenecek kurallar yoksa, blm ktphanesine gidin ve zellikle, blmnzn isim yapm ve kazan salam, nceki mezunlarnn tezlerini inceleyin. Belki hepsinde ortak bir yn belirleme olana bulursunuz. Gemite bakalar iin ilemi olan yol, byk bir olaslkla imdi sizin iin de ileyecektir. Genel olarak bir tez, tarama/deerlendirme makalesi tarznda yazlmaldr. Amac, sizi dereceye gtren almay deerlendirmektir. zgn verileriniz (daha nce yaymlanm veya yaymlanmam) kukusuz, btn gerekli deneysel ayrntlarla desteklenmi olarak tezin iine girmelidir. Birka blmn herbiri, aslnda aratrma makalesi (Giri, Malzeme ve Yntemler, Sonular, Tartna) izgisinde tasarlanabilir. Bununla beraber genelde, paralar monografi olarak yazlan tarama/deerlendirme makalesindeki gibi birbirine uymaldr. Balklar konusunda dikkatli olun. Bir veya birka sonular blm varsa, bunlar sizin sonularnzn bakalarnnkilerle karm deil, sizin sonularnz olmaldr. Eer bakalarnn sonularnn, sizin kendi sonularnzla nasl uyumlu veya uyumsuz olduunu gstermek iin bunlar vermek ihtiyacn duyuyorsanz, bunu Tartma blmnde yapmanz gerekir. Aksi takdirde karmaa doar ve daha da kts, yaymlanm almalardan veri almakla sulanrsnz. Dikkatlice hazrlanm bir genel ierik ile balayn ve almanz bu noktadan itibaren yrtn. Bu ereve iinde tezinizde, kukusuz kendi aratrma sonularnz ok dikkatli ayrntlarla vereceksiniz. Ayrca, btn ilgili yaynlar taramak da gelenektir. Daha da tesi, tezde; state-of-the-art tarama/deerlendirme makalelerinde olabilecei gibi ksaltma yoktur. ounlukla eski bir gelenek olarak, konunuzun gemiine dnmeniz istenir. Bylece, kendi alannzda gerekten iyi bir yayn taramas derleyebilir ve ayn zamanda, eitiminizin en deerli ksm olabilecek bilim tarihi hakknda bireyler renebilirsiniz. Tezinizin Giri ksmna zel nem vermenizi iki nedenle neririm. lki, kendi yararnz iin zerinde altnz problemi niin ve nasl setiinizi, nasl ele aldnz ve almanz
110

srasnda neler rendiinizi netletirmeye ihtiyacnz vardr. Tezin geri kalan ksm, Giriten sonra kolayca ve bir mantk srasnda ilerlemelidir. kincisi, ilk izlenim nemli olduu iin okuyucularnz daha balangta bir karmaa bulutu iinde kaybetmek istemezsiniz. TEZ NE ZAMAN YAZILIR? Tezinizi, bitmeden ok nce yazmaya balamanz akllca olur. Aslnda, belli bir deney serisi veya almanzn nemli bir yn tamamlandktan sonra, bunlar kafamzda hal tazeyken yazmanz gerekir. Her eyi son na kadar bekletirseniz, nemli ayrntlar unutmu olduunuzu farkedebilirsiniz. Daha da kts, iyi yazabilmek iin hi zamannz olmadn farkedebilirsiniz. nceden pek yaz yazmadysanz, ne kadar zor ve zaman alc bir i olduunu grp aracaksnz. Tezi yazmak iin, olduka tam zaman alarak, yaklak 3 aya ihtiyacnz vardr. Fakat, ne tam zamannz olacaktr, ne de tez danmannzn ve daktiloyu yazan kiinin her an hazr olacan varsayabilirsiniz. En az 6 ay ayrmalsnz. Doal olarak, aratrma almanzn yaymlanabilen ksmlar, mmknse kurumdan ayrlmadan nce makale olarak yazlmal ve gnderilmelidir. Kurumdan ayrldktan sonra bunu yapmak zor olacaktr ve her geen ay daha zorlaacaktr. DI DNYA LKLER Hatrlayn, teziniz sadece sizin isminizi tar. Tezler, normal olarak yazarn adna yaym hakkyla kaytlara geer. Sizin ilk verdiiniz izlenim ve belki i olanaklar, tezin kalitesi ve temel dergilerde kan ilgili yaynlara bal olabilir. Ksa ve z yazlm uyumlu bir tez, sizi iyi bir balangca getirecektir. Ar iirilmi, az bilgi ihtiva eden bir kitap kredi getirmez. yi tez yazarlar; ok fazla yaz, skclk ve sradan bilgiden kanmak iin ok urarlar. Tezin ksa zetini yazarken zellikle dikkatli olun. Birok kurumun tezlerinin ksa zetleri, Dissertation Abstractsda yaymlanr ve bylece daha geni bilim topluluuna sunulur. Eer bu kitaba ilginiz imdilik, nasl tez yazlaca konusunda ise, Blm 20yi (Tarama/deerlendirme Makalesi Nasl Yazlr) dikkatlice okumanz neririm. nk birok ynyle tez, gerekten bir tarama/deerlendirme makalesidir.

111

112

Blm

24

Bir Makale Szl Olarak Nasl Sunulur?

zet olarak, szl bir sunu yazl makaleden farkl bir ele al gerektirir. nk en olgun bir teknik konuma bile, ou zaman anlat ve gsterin bykler iin olan biimidir.
Herbert B. Michaelson

N N N
MAKALENN DZENLENMES Bir makaleyi szl anlatm iin dzenlemenin en iyi yolu (benim grme gre), makale yazarken kullandnz ayn mantk srasnda; yani, Problem neydi? ile balayp zm nedir? ile bitirme yolunda ilerlemektir. Bununla beraber, szl sunuun bir yayn oluturmadn ve bu nedenle farkl kurallarn ilediini hatrlamak nemlidir. En byk fark, deneylerin tekrarlanabilmesi iin, yaymlanm makalenin deney ynteminin tmn iermesi gerektiidir. Oysaki szl sunuun, uykusuzlar toplantsnda uyku getirme yolu gstermeniz istenmedike, btn deney ayrntlarn iermesine ihtiya da gerek de yoktur. Ayrca szl sunuta, yaynlara geni lde atf da istenmez. Sunularn yazl makaleler gibi dzenlenmesi gerektii eklindeki nerimi kabul ederseniz, dzenleme hakknda daha fazla birey sylemem gerekmez. Bu konu Konferans Raporlar Nasl Yazlr? (Blm 21)de anlatlmt. MAKALENN SUNULUU Szl sunularn ou ksadr (birok toplantda 10 dakika snr iinde). Byle olunca, kuramsal ierik bile yazl makaleye gre azaltlmaldr. Ne kadar iyi dzenlenirse dzenlensin, abuk sunulan ok sayda fikir kafa kartrr. En nemli noktaya veya sonulara bal kalp, bunun zerinde durmanz gerekir. Btn dier dncelerinizi sunmak iin vaktiniz olmayacaktr. Kukusuz, daha uzun olan szl sunular vardr. Sempozyum sunular iin ayrlan tipik sre 20 dakikadr. ok az daha uzundur. Bir seminer normal olarak bir saattir. Aktr ki, zamannz daha fazlaysa daha ok malzeme sunabilirsiniz. Fakat yle bile olsa, birka ana
113

nokta ve konuyu dikkatlice sunarak yava ilerlemelisiniz. zellikle balangta hzl giderseniz, dinleyicileriniz izinizi kaybedecek; hayal kurmalar balayacak ve mesajnz kaybolacaktr. SAYDAMLAR Kk, resmi olmayan toplantlarda eitli grsel aralar kullanlabilir. Tepegzler, hatta tahtalar bile verimli bir ekilde kullanlabilir. Bununla beraber, bir ok bilimsel toplantda 35 mmlik saydamlar genel uygulama hline gelmitir. Her bilim adamnn, etkin saydam hazrlamay bilmesi gerekir. Fakat, hemen hemen her toplantdaki dinleyici says, birounun bunu bilmediini hemen gstermektedir. te nemli olan birka nokta: lk olarak, saydamlar zel olarak ve szl sunuta kullanlmak zere hazrlanmaldr. Dergi yayn iin hazrlanm grafiklerden hazrlanan saydamlar, nadiren etkin olur; hatta kolayca okunabilecek nitelikte bile deildir. Daktilo edilmi metinden veya basl dergi veya kitaptan hazrlanan saydamlar hemen hemen hibir zaman etkin olmaz. Hatrlanmaldr ki basl gsterilimler iin istenen boyutlarn tam aksi olarak saydamlar, yksek olmaktan ziyade geni olmaldr. 35 mmlik saydamlar, kare (d ller 2x2 in veya 50x50 mm) olmasna karn, geleneksel 35-mm kamera, 36.3 mm geniliinde ve 24.5 mm yksekliinde bir grnt alan verir. Ayrca, normal olarak perdelerin genilii yksekliinden fazladr. Bu nedenle, ounlukla yatay ynlendirilmi saydamlar tercih edilir. kinci olarak, saydamlar profesyoneller tarafndan veya hi olmazsa yaz iin bask harfleri gibi (Letraset, Prestype, v.b.) profesyonel aralar kullanlarak hazrlanmaldr. Standart daktilo ile hazrlanan saydamlar hemen hibir zaman etkin deildir, harfler ok kktr (Geni byk harf yazan IBM orator, tatmin edici sonular verebilir). nc olarak, toplant odalarndaki klandrma, saydamlar iin nadiren uygundur. Ztlk bu nedenle nemlidir. En iyi saydamlar, mavi veya siyah zeminde beyaz harflerle elde edilir. Drdnc olarak, saydamlar kalabalk olmamaldr. Her saydam zel bir noktay gstermek, belki de birkan zetlemek iin tasarlanmaldr. Eer bir saydam 4 saniyede anlalamazsa, kt bir saydamdr. Beinci olarak, odaya dinleyicilerden nce gelin. Projektr, ilerleme mekanizmasn, klar kontrol edin. Saydamlarnzn doru ynde ve doru srada yerletirildiinden emin olun. Srasz ortaya kan, ters veya net olmayan saydamlara hibir sebep de ihtiya da yoktur. Normal olarak, her saydam basit ve kolayca anlalan bir grnt vermelidir. Saydam, grntdeyken sylediklerinizi tamamlamal, tekrarlamamaldr. Ve saydamda yazlanlar dinleyiciye asla okumamalsnz. Byle yapmak, okuma-yazma bilmeyen bir gruba hitabediyor olmadka dinleyiciye hakaret olacaktr. Dnceli bir ekilde tasarlanm ve iyi hazrlanm saydamlar bilimsel sunuun deerini nemli lde arttracaktr. Kt saydamlar Ciceroyu da mahvederdi.
114

DNLEYCLER Bir makalenin bilimsel bir toplantda sunuluu iki ynldr. Bilimsel konferansta sunulmakta olan malzeme, o alanda mevcut en yeni bilgiler olduu iin, hem konumac hem de dinleyici belli zorluklar kabul etmelidir. Yukarda belirtildii gibi, konumaclar anlatacaklarn, dinleyicinin anlayaca ve anlatlan bilgiden renecei ekilde ak ve etkin olarak sunmaldrlar. Hemen hemen kesin olarak, szl sunularn dinleyicisi bilimsel yaz okuyucusundan ok daha eitlidir. Bu nedenle szl sunu, yazl makalede olduundan daha genel dzeyde verilmelidir. Teknik ayrntlardan kann. Terimleri tanmlayn. Zor kavramlar aklayn. Biraz tekrar, ok yararl olabilir. letiimin etkin olmas iin, dinleyicilerin de eitli sorumluluklar vardr. Bu, basit nezaketle balar. Dinleyiciler sessiz ve dikkatli olmaldr. Konumaclar; ilgili, dikkatli bir dinleyici grubuna iyi karlk verirler. Oysaki dinleyici grltc olur veya daha da kts, uyursa, iletiim hemen tamamen ortadan kalkar. Szl sunuun en iyi ksm, soru ve cevap blmdr. Bu srede dinleyicilerin, grev olmasa da, konumac tarafndan sz edilmeyen konularda veya ksaca, konumac tarafndan sunulanlara uyan veya aksi veri veya fikirleri ortaya koyan sorular yneltme seenei vardr. Bu sre, kendi yaptklarn sonsuz bir ayrntyla anlatma veya fke gsterme (hepimiz bunu grm olmamza karn) zaman deildir. Ayn fikirde olmayabilirsiniz, fakat uzlalamaz olmayn. Ksaca, konumacnn dinleyiciye kar dnceli olma ve dinleyicinin de konumacya kar dnceli olma grevi vardr.

115

116

Blm

25

Poster Nasl Hazrlanr?

Bir gvercin gibi, banzn stnde olmad srece hayran olunacak birey!
Anonim

N N N
BOYUT VE EKL Son yllarda poster sergileri, hem ulusal hem de uluslararas toplantlarda giderek daha olaan hle geldi (Posterler, bilim adamlarnn verilerini astklar, deneylerini tanmladklar sergi panolardr). Toplantlara katlm arttka ve program komiteleri zerinde daha fazla makale sunma basks younlatka, birey deimeliydi. Deneysel Biyolojide Amerikan Dernekleri Birliininkiler gibi byk senelik toplantlar, mevcut toplant odalarn tkenme noktasna getirdi. Ve ayrca, yeterli sayda toplant odas olsa bile sonuta ortaya kan ok saydaki e zamanl oturumlar, katlan bilim adamlarnn, meslektalar tarafndan sunulmakta olan makaleleri izlemelerini zorlatrd ve hatta imknsz hle getirdi. lk bata program komiteleri, toplant odas kapasitesi iinde kalmak zorunda olan saynn ok stnde gnderilen, birok ksa zeti reddettiler. Sonra poster oturumlar gelitirildike, program komiteleri reddedilmilere, almalarn poster olarak sunmay dnebileceklerini syleyerek reddedilme sorununu hafifletebildiler. lk zamanlarda, posterler gerekten toplant otelleri veya konferans merkezlerinin koridorlarna konulurdu. Hl birok yazar, zellikle ilk makalelerini sunmaya teebbs eden doktora rencileri, almalarnn programdan tamamen karlmasndansa poster oturumunda kabul edilmesinden memnundurlar. Ayrca gen bilim adamlar nesli, bilim fuar dneminden gelmiler ve bunu sevmilerdi. Bugnlerde kukusuz, poster oturumlar birok toplantnn kabul grm ve anlaml paralardr. Byk toplantlar, poster sunular iin nemli yerler ayrrlar. Amerikan Mikrobiyoloji Derneinin 1987deki yllk toplantsnda, 2500 kadar poster sunulmutu. Hatta kk toplantlar bile poster sunularn destekliyorlar. nk birok kii imdi, baz malzemenin poster grafiklerinde, geleneksel 10 dakikalk szl sunu snrlarndan ok daha etkin sunulabileceine inanm durumdadr.
117

Poster oturumlar birok toplantnn normal bir paras hline geldike, poster hazrlama kurallar da daha sklat. Verilen alana ok sayda poster yerletirilmek zorunda kalndnda, aktr ki kurallar dikkatlice ortaya konmaldr. Ayrca, posterler olaanlatka toplant brolar, yer ve dier gereleri temin etmeyi ileri hline getirdiler. Bilim adamlar bylece, yer tutan malzemeyi toplant yerine tamak veya gndermekten kurtulabildiler. Sakn, toplant dzenleyicileri tarafndan belirtilen gerekleri reninciye kadar posteri hazrlamayn. Kukusuz, masann enini boyunu bilmelisiniz. Ayrca, sergilenecek malzemenin yerletirilmesi iin gerekli, onaylanm yntemleri de bilmelisiniz. Yazlarn minimum boyutu ve sunuun sras belirli olabilir (ou zaman soldan saa). Bu bilgiler, genellikle toplant programlarnda verilir. DZENLEME Grafikler ve basitlik ihtiyac aklda tutulmas gerekenler olmakla birlikte, normal olarak posterin dzenlenmesi IMRAD formatnda olmaldr. Giri, problemi ksa ve ak olarak sunmaldr. Poster, tam balangta amac aka belirtmedike baarl olmayacaktr. Yntemler blm ok ksa olacak, belki bir veya iki cmle kullanlan metodolojiyi tanmlamaya yetecektir. Yazl makalenin ou zaman en ksa blm olan Sonular, genellikle iyi tasarlanm posterin ana ksmdr. Mevcut alann byk bir ksm, Sonular gstermek iin kullanlacaktr. Tartma blm ksa olmaldr. Grdm en iyi posterlerden bazlar Tartma baln bile kullanmamt. Onun yerine Dnceler bal, en sadaki panelde gzkyordu ve belki tek tek dnceler, numaral ksa cmleler formundayd. Literatr atflar minimumda tutulmaldr. POSTER HAZIRLAMA Toplantnn programna uymak iin posterinizi numaralamalsnz. Balk ksa ve dikkat ekici (mmknse) olmaldr. ok uzun olursa sergi masasna smayabilir. Balk, en az 1,5 m mesafeden kolayca okunur olmaldr. Harflerin kaln ve siyah, boyutunun yaklak 30 mm byklkte olmas gerekir. Yazarlarn isimleri biraz daha kk (belki 20 mm) olmaldr. Metin yazs yaklak 4 mm byklkte olabilir. Bu boyut IBM elektrikli daktiloda orator tipi yaz ile elde edilir. Transfer harfleri (Letraset), zellikle balklar iin mkemmel bir seenektir. yi bir yol, balk iin transfer harflerini standart hesap toplama makinasnn rulo kadna yerletirmek olabilir. O zaman bal rulo haline getirip antanza koyar ve toplantda poster panosuna yaptrabilirsiniz. Poster iinde bol miktarda beyaz alan nemlidir. Rahatsz edici karklk insanlar uzaklatracaktr. lk, ikinci v.b. baklmas dnlenleri ok ak olarak belirtmeye aln (birok kii yine de tersten okuyacak olmasna karn). Posterler, gelip geenleri acaba ilgi ekici mi diyerek kolayca ilgilendirecek arpclklar iermelidir. Eer ilgilenirlerse, ayrntlar hakknda soru sormak iin zaman ok olacaktr. Ayrca, daha ayrntl bilgi ieren yazl metinler hazrlamak iyi fikirdir. Benzer ilgi alanlar olan meslektalar tarafndan takdirle karlanacaktr.
118

Gerekten, bir poster kark bir deneyin sonularn gstermek iin szl sunutan daha iyi olabilir. Posterde, konuyu bilen izleyicilere nelerin olup bittiini ve isterlerse daha sonra ayrntlar elde etmek ansn vermek iin, arpclklar zincirleme olarak ve yeterince iyi dzenlemelisiniz. Szl sunu sadece, nceki blmde belirtildii gibi tek bir sonu veya noktay anlamak iin daha iyidir. Posterlerle ilgili gerekten gzel olan, kullanlabilecek eitli gsterilimlerdir. Renk kullanmnda hibir kst (dergi yaynlarnda olduu gibi) yoktur. Her eitte fotoraflar, grafikler, izimler, resimler, rntgenler, hatta karikatrler sunulabilir. Yegne snr, yazarn yaratclk yeteneidir. Birok mkemmel poster grdm. Baz bilim adamlar gerekten nemli yaratcla sahipler. Ak olarak, bu kiiler yaptklar bilimle iftihar ediyorlar ve btn bunlar gzel bir biime sokmaktan memnunlar. Hatta belirlenmi poster oturum saatleri sresince, almalar konusunda gerek bir heyecan duyan yazarlarn bu kiiler olduunu farkettim. Ayrca, birok kt poster de grdm. Birka kt tasarlanmt. Bunlarn byk bir ksm, yazar ok fazla ey gstermeye alt iin ktyd. Daktilo edilmi ok byk bloklar, zellikle yazlar kkse okunamayacaktr. Kalabalklar; basit, iyi gsterilimler ieren posterler etrafnda toplanacak, ok dolu, ok yazl posterler bir kenara braklacaktr.

119

120

Blm

26

Ahlk, Haklar ve zinler

Bilim, zellikle drst kiileri semez ya da iine almaz. Onlar sadece, aldatmann dllendirilmedii bir ortama koyar..... Btn bildiim, bilim adamlar da vergi memurlarna veya elerine, tpk herkes kadar ok veya az yalan syleyebilir.
S. E. Luria

N N N
ZGRLN NEM Her trl yayn yapmada, eitli yasal ve ahlk ilkeler gznne alnmaldr. ou zaman birbiri ile ilgili olan ana hususlar, zgnlk ve sahiplik (yaym hakk) sorununu ierir. Baka birinin fikrini alma veya yaym hakkn bozma sulamalarndan kanmak iin, eer bir bakasnn almas veya hatta bazen kendi almanz yeniden yaymlanacaksa, belli baz izinlerin alnmas zorunludur. Bilimsel yaynlarda, sorunun ahlk yn daha da ne kar. nk bilimde zgnln, baka sahalarda olduundan daha derin bir anlam vardr. rnein, ksa bir hikye ahlk ilkeleri bozmakszn defalarca baslabilir. Oysa ki temel bir aratrma makalesi, temel bir dergide sadece bir kez yaymlanabilir. ift yayn, eer uygun yaym hakk elde edilmise yasal olabilir. Fakat evrensel olarak, bilim ahlk asndan ok byk bir gnah olarak kabul edilir. Ayn fikir veya verilerin eitli uluslararas veya ulusal dergilerde tekrarl yaym, bilimsel ksrl yanstr ve kiinin kendi reklmn yapmas iin ahlk ortam olarak kabul edilen ortamn smrlmesi demektir. Kendi kendinin fikirlerini tekrarl kullanma, bilimsel tarafszlk ve tevazu eksikliini gsterir (14). Her temel aratrma dergisi, genellikle en bataki yazl amalar ksmnda veya Yazarlara Direktifler de belirtilen istekler erevesinde olmak zere zgnlk ister. Tipik olarak bu tr ifadeler aadaki gibidir. Bir makalenin (tarama/deerlendirme dnda) bir dergiye gnderilmesi normal olarak, daha nceden yaymlanmam, baka yerde yaymlanmak zere incelemede olmayan ve kabul edilirse, ngilizce veya baka bir dilde, editrlerin izni olmadan ayn ekilde baka yerde
121

yaymlanmayacak olan, zgn aratrma sonularn veya yeni fikirleri sunmas demektir. (Bilimsel Makalelerin Hazrlanmas zerine Genel Grler, The Royal Society, London) Editrlerin izni, makalenizin tmn veya nemli bir ksmn baka bir dergide yeniden yaymlamak isterseniz, verilmeyecektir. Byle bir izin, herhangi bir ekilde elde edilmi olsa bile, ikinci derginin editr nceki yaymn farknda ise yaymlamay reddedecektir. Normal olarak, editrn izni (veya yaym hakk sahibi adna kim bu grevi yapyorsa) sadece, eer yaym temel olmayan bir dergide yaplacaksa verilecektir. Aktr ki; tablolar ve gsterilimler gibi makalenin baz ksmlar, tarama/deerlendirme makalelerinde yaymlanabilir. Hatta, eer yaynn temel yayn olmama karakteri aksa, makalenin tm yeniden yaymlanabilir. rnek olarak; bir kurumun Collected Reprints yaynnda, belli bir konunun Selected Papers yaynnda veya belli bir bilim adamnn makalelerini toplayan Festschrift yaynnda yeniden yayma hemen daima izin verilir. Bununla beraber btn bu durumlarda, hem ahlk hem de yasal nedenlerle uygun izinler alnmaldr. YAYIM HAKKI SORUNLARI Bir bakasnn almasn yeniden yaymlarken uygun izinler alnmasnn yasal nedeni, yaym hakk yasasdr. Eer bir dergiye yaym hakk verilmise (hemen hepsi yledir), yaymlanm makalelerin yasal sahiplii, yaym hakkn elinde tutan kiiye verilmi olur. Bu nedenle, yaym hakk alnm malzemeyi yeniden yaymlamak isterseniz, yaym hakkn elinde tutan kiinin onayn veya bu hakk bozmaktan dolay mahkemeye verilme riskini gze almalsnz. Yaymclar yaym hakkn; kendileri adna veya almalar dergilerde bulunan btn yazarlar adna, byle yaymlanm almalarn izinsiz kullanmn nlemek iin yasal baz oluturmak amacyla edinirler. Bylece yaym kurumu ve yazarlar; fikir alma, yaymlanan verilerin yanl kullanm, reklm veya baka amalar iin izinsiz bask ve dier muhtemel kt kullanma kar korunurlar. 1909 Yaym Hakk Kararnamesi (A.B.D.) altnda, metnin bir dergiye sunulmasyla, yazarlarn dergiye (yaymc) sahip olma hakk da tad varsaylrd. Derginin yaymlanmasyla uygun yaym hakk yazs yerinde olarak ve bunu takiben kopyalarn belirlenmesi ve yaym hakk kaytlar iin gerekli demenin yaplmas ile, o sayda bulunan btn makalelerin sahiplii etkin olarak yazarlardan yaymcya geerdi. 1 Ocak 1978te yrrle giren, 1976 Yaym Hakk Kararnamesi (A.B.D.) bu durumun artk varsaylamayacan, yazl olmas gerektiini belirtmektedir. Yaym hakknn yazl transferi olmamas durumunda, yaymcnn sadece makaleyi dergide yaymlama hakk olduu kabul edilir. O zaman yaymc; kopya, fotokopi, mikrofilm retme veya bakalarna bu hakk verme (veya bakalarn yasal olarak nleme) hakkndan yoksun olacaktr. Bu nedenle birok yaymc imdi, dergiye katkda bulunan her yazarn yaymcya yaym hakkn, metni gnderirken veya yaym iin kabul edildiinde devretmesini istemektedir. Bu ii yapmak iin yaymc, Yaym hakk devir formu diye adlandrlan belgeyi her makale gnderen yazara gnderir. ekil 11de, Biyoloji Konsl Editrleri (15) tarafndan nerilen form gsterilmektedir.
122

Yeni Yaym Haklar Kararnamesinin yazarlarn ilgisini ekebilecek dier bir yn, fotokopi yapma ile ilgilidir. Yazarlar, bir taraftan makalelerinin yaygnlamasn grmek isterler, dier taraftan bunun dergiler pahasna olmasn istemezler (umarz). Bu nedenle yeni yasa, ayn zamanda yaymcy izinsiz sistematik kopyalamaya kar korurken, baz ktphane ve eitsel kopyalamay (izin almakszn ve yaym hakk demeksizin yaplan kopyalama) makul kullanm olarak tanmlayarak bu elikili durumlar yanstmaktadr. Dergi makalelerini kullanmak iin sistematik fotokopi yapanlarn izin almasn kolaylatrmak ve yaym hakk demelerini yaymcya gndermek iin, bir Yaym hakk Temizleme Merkezi kuruldu. Bilimsel yaymclarn her apta olanlarnn byk bir ksm merkeze katlm durumdadr. Bu temizleme merkezi kullanc iin, nceden izin alma ihtiyac olmadan ve yaymcnn belirlenen yaym hakk demesini merkeze yapmaya istekli olmas durumunda, istedii kadar kopya yapma imknn salar. Bylece kullanc, yzlerce deiik yaynn izin formunu bulmak ve sonra yaym hakkn demek gibi durumlarla karlanmaktansa sadece bir yere muhatap olur.

ekil 11.

Biyoloji Editrleri Konsl tarafndan nerilen yaym hakk transfer formu.

123

Bilimsel ahlk ve Yaym Hakk Yasasnn her ikisi de temel neme haiz olduundan, her bilim adam bunlara kar son derece hassas olmaldr. Esas olarak bu, yaym hakkn tayandan izin elde etmedike, bir metnin byk bir ksmn, tablo ve ekilleri yeniden basmamanz gerektii anlamna gelir. zin alm olsanz bile byle yeniden baslm malzemeyi u dergi veya kitaptan izinle baslmtr; yaym hakk (sene) (yaym hakk sahibi) eklinde bir yaz ile damgalamanz nemlidir. ki konudan (ahlk ve yaym hakk yasas), ahlk daha nemlidir. Yaym hakk yolsuzluklarnn aka bilinenlerinde bile zararlar ispat etmek gtr. Bu nedenle, mahkemeye verilme korkusu gereklemesinden daha nemlidir. Bununla beraber, kaynaklara uygun krediyi vermezseniz, bir bakasnn almasnn ksa ifadeleri bile olsa meslek ahlk kurallar bozulur. Byle ahlk kural bozmalar, kt niyet olmasa bile meslektalar arasnda adnz ok kt etkileyebilir. En basit ekliyle ortaya konursa, bilimsel yaynn drstlk ve gvenilirliini korumak her bilim adamnn sorumluluudur. Bu arada; bir yapmc, parann geri verilecei eklinde bir garanti koymaya karar verir. Her rnn altnda u ifade gzkmektedir. Yetersiz bulunursa, para geri verilecektir. Bununla beraber yapmc bana, alnan btn paralarn yeterli bulunduunu syledi.

124

Blm

27

ngilizce nin Doru ve Yanl Kullanm

Byk kelimelerden asla korkmayn. Uzun kelimeler kk eyler ifade eder. Btn byk eylerin kk isimleri vardr; Yaam ve lm, Sava ve bar veya afk, gn, gece, ak, ev gibi. Kk kelimeleri byk bir anlamla kullanmay renin. Yapmas zordur, fakat demek istediinizi anlatrlar. Ne diyeceinizi bilmiyorsanz byk kelimeler kullann: Bunlar ekseriya kk insanlar aldatr.
SSC BOOKNEWS, Temmuz 1981

N N N
BAST OLSUN Bu kitabn nceki blmlerinde, bilimsel makalede olabilecek veya olmas gereken eitli blmlerin anahatlarn sundum. Belki, sadece bu anahatlarla, makale pek de kendi kendini oluturmayacaktr. Ancak bu anahatlar, bu dzenleme emas izlenirse, yazma ileminin hi olmazsa daha kolay olacana inanyorum. Kukusuz, hl ngilizceyi kullanmanz gerekir. Bazlarnz iin bu zor olabilir. zellikle anadiliniz ngilizce deilse. Fakat basit tutmay renirseniz, bu byk bir sorun olmaz. Ayrca, Barnesn, Communication Skills for the Fereign-Born Professional (10) kitabndan yararlanabilirsiniz. Anadiliniz ngilizce olsa bile, okurlarnzn ounun anadili ngilizce olmad iin yine probleminiz olacaktr. Birok ynetici editrn rendii gibi, basit ve ak cmlenin effaf gzelliini takdir etmeyi renin. Ancak o zaman, en ciddi gramatik problemlerden kanabilirsiniz. AYRIK MASTARLAR, ASKIDA KALAN TAMLAMALAR VE DER SULAR oumuz bugnlerde, ayrk mastarlar gibi sorunlarn zerinde pek durmuyoruz. Ancak bu durum arya kam olabilir. Bu konuda koleksiyonumdakilerden en iyisini; Kent ehri cinayetinden sonra 25 renci ve retim yesini mahkm eden Byk Jri Raporunu reddeden Yarg Thomasn kararn rnek vereceim. Yarg Thomas, Byk Jri Raporunun
125

dikkate alnmamas gerektiini, yle anlatyordu: it would be unreasonable to expect or ask a prospective juror to honestly promise to completely disregard these findings and to treat the indictments not as proof of guilt but only as an accusation of crime (oluacak yeni Jriden, bu bulgular tamamen bir kenara brakmaya ve verilen hkm, suun ispat deil de sadece sulama gibi grmeye drste sz vermesini istemek veya beklemek mantksz olurdu). Sadece bu cmleyle bence Yarg Thomas, Kent ehri rencilerine atfedilen sutan ok daha byk bir su ilemektedir. Askda kalan bir participle veya gerundu belirlemek her zaman kolay olmayabilir. Fakat, kelime diziliine (syntax) gereken dikkati gstererek bu tr hatalardan kanabilirsiniz. Syntax, cmle ve cmlecikleri oluturan kelimelerin dzenleni biimi demektir. Byle eylerden zevk alyorsanz, bu iyi dzenlenmi askda kalan bir participle veya yanl konmu bir tamlamada holanlacak bir taraf yoktur demek deildir. Bir ynetici editrn i gn, u ekildeki bir parann tadna varlmadka tamamlanm olmayacaktr. Lying on top of the intestine, you will perhaps make out a small transparent thread (Barsan zerine uzanarak, belki kk effaf bir iplik oluturabilirsiniz). (Dizili olarak, bu cmle daha yanl yaplamazd. Cmlenin en bandaki kelime Lying, en sondaki kelime threadi tamlamaktadr). Renk grntleriyle ilgili olanlarnz Journal of Bacteriologyye sunulan bir metindeki yeni bir teknii olduka ilgin bulabilirsiniz: By filtering through Whatman no. 1 filter paper, Smith separated the components (Whatman no.l filtre kadndan geerek, Smith bileenleri ayrd). Hampshire (ngiltere) itfaiyesi devletten, istatiksel bilgi isteyen bir belge almt. Sorulardan biri, How many people do you employ, broken down by sex?. tfaiye efi, None. Our problem here is booze (Hi. Bizim buradaki problemimiz ok iki iilmesidir) diye cevap vererek soruyu hemen, zorlanmadan, yazld ekliyle alglayarak cevaplamt. Eer bazlarnz, benim iki tekerlekli araba yarlarna olan ilgimi paylayorsanz, 1970 Hambletonian yarlarnn Timothy T. adl bir at tarafndan kazanldn hatrlayacaksnz. The Washington Post gazetesinin bu konuyla ilgili haberine gre Timothy T. aslnda ilgin bir gemie sahipti: Timothy T.sired by Ayres, the 1964 Hambletonian winner with John Simpson in the sulkywon the first heat going away. The Washington Post gazetesini gerekten severim. Bir sre nce AntibioticCombination Drugs Used to Treat Colds Banned by FDA (FDA tarafndan yasaklanan souk algnlnda kullanlan karma antibiyotik ilalar). Belki de bir sonraki FDA dzenlemesi btn souk algnlklarn yasaklayacak ve virologlar baka bir alma alan bulmak zorunda kalacaklardr. Ve, ok iyi bilindii gibi The Washington Posttaki dzeltmeleri yapanlar eitli Pulitzer dlleri kazanmlardr. Onlarn artistik ynlerine bir rnek aadaki paradr (1 Kasm 1979 tarihli Washington Posttan alnma):
126

Suicide Forest Toll 43 So Far This Year Reuter

FUJI-YOSHIDA, Japan, Oct. 31-The bodies of 43 suicides were recovered this year from the infamous Forest of No Return at the foot of Mount Fuji near here, police said today. In the final search of the year, police and firemen combed the forest yesterday and found five bodies. At least 176 bodies have been recovered from the area since 1975. A novel published in 1960 in Japan June 7. A jokes a joke, but hey, cut called Edwards that same afternoon, covered from the area since 1975. Joyce Selcnik was not amued. She and later serialized on television glamorized the forest as a place for peaceful death, especially for persons thwarted in love.

Ktphaneleri dnerek yeni bir derleme tr nerebilirim. Bir zamanlar u cmleyi ieren bir metin dzeltmitim: A large mass of literature has accumulated on the cell walls of staphylococci (Byk miktarda literatr staphylococcinin hcre duvarlarnda birikmitir). Yeni bir metinden alnan u cmleye gre, ktphaneciler staphylococciyi katologladktan sonra bala balamak zorunda kalacaklar: The resulting disease has been described in detail in salmon (Sonuta oluan hastalk, ayrntl olarak somon balnda tanmlanmtr). Yaymlanm bir kitap deerlendirmesi u cmleyi ieriyordu: This book includes discussion of shock and renal failure in separate chapters. American Lung Association tarafndan yaymlanan bir haberdeki ilk paragraf yle diyordu: `Women seem to be smoking more but breathing less, says Colin R. Woolf, M.D., Professor, Department of Medicine, University of Toronto. He presented evidence that women who smoke are likely to have pulmonary abnormalities and impaired lung function at the annual meeting of the American Lung Association ( Colin R. Woolf, M.D., Profesr, Toronto niversitesi, `Kadnlar daha ok sigara iip daha az nefes alyorlar gibi dedi. American Lung Associationnn yllk toplantsnda sigara ien kadnlarn, akcier fonksiyonlarnn aksayaca konusu ile ilgili bulgular sundu). ALA toplants gzel bir ehir olan Montrealde yaplmasna ramen, umarm sigara ien kadnlar evde kalrlar. Y YAZMANIN ON EMR 1. Each pronoun should agree with their antecedent. 2. Just between you and I, case is important. 3. A preposition is a poor word to end a sentence with. (Incidentally, did you hear about the streetwalker who violated a grammatical rule? She unwittingly approached a plainclothesman, and her proposition ended with a sentence). 4. Verbs has to agree with their subject. 5. Dont use no double negatives. 6. Remember to never split an infinitive.
127

7. When dangling, dont use participles. 8. Join clauses good, like a conjunction should. 9. Dont write a run-on sentence it is difficult when you got to punctuate it so it makes sense when the reader reads what you wrote. 10. About sentence fragments.
eviri Notu: Yukardaki esprili ifadeler okurlarn ngilizce dilini kullanrken dikkat etmesi gereken, rnekler oluturmaktadr. eviride anlam kayb olmamas iin olduu gibi braklmtr.

Aslnda, ift negatif kullanm konusundaki dncemi deitirdim. Son Bakanlk Seimi srasnda, kuzey Illinoisdeki byk msr tarlalarnn ortasnda yer alan doduum kasabay ziyaret ettim. Uzun seneler sonra oraya gittikten sonra, hl yerli insanlarn dilini anlayabildiime memnun olmutum. Gerekte, ift negatifler konusundaki kuraln hibir ekilde farknda olmamalarna ramen, kullandklar dilin istedikleri anlam tam olarak verdiini grnce ok ardm. Bir akam, Farmers Tavern diye adlandrlan yerel bir barda, yanmdaki taburede oturan bir adama iki bakan adaynn eksiklikleriyle ile ilgili ciddi bir yorumda bulundum. Onun konuyla olan ilgisizlii u ak ifadesiyle anlatld: Aint nobody here knows nothin about politics (Burada hi ama hi kimse politika hakknda hi bir ey bilmez). Bu l negatifin keyfine varrken, barn teki ucundaki ktmser bir mteri elindeki biraya dertli bir ekilde bakt ve dedi ki: Aint nobody here knows nothin about nothin nohow (Burada hi ama hi kimse hi birey hakknda hi bir ey bilmez zaten). Tuhaftr ki, bu drtl negatif, doduum kasabann imdiye kadar iittiim en iyi tanmn veriyordu. MECAZ KONUMA Mecazi kelimeler iin yukardaki kurallar yoksa da, benzetme ve mecazi anlamlar kullanrken dikkatli olmanz neririm. Bilimsel yazmda bunlar az kullann. Kullanrsanz da, dikkat edin. Hepimiz kark mecazi kelimeleri grm, mecazla birlikte anlamn ne kadar kartn farketmiizdir (unu anlamaya aln: A virgin forest is a place where the hand of man has never set foot (Bakir bir orman, insan elinin asla ayak basmad bir yerdir). Bu trde bir kullanma kendi kendini yokeden mecaz adn veriyorum. Koleksiyonumdakilerden en beendiim, deerli mikrobiyolog L. Joe Berrynin byk bir hnerle hazrlad bir ifadeydi. nerilerinden birinin, komite oyuyla reddedilmesinden sonra, Joe Boy, I got shot down in flames before I ever got off the ground (Oh, daha yerden havalanamadan isabet alp alevler iinde drldm) demiti. ok bilinen, bayatlam ifadelere dikkat edin. Bunlar ekseriya benzetmeler veya mecazlardr. rnein, timid as a mouse (fare kadar rkek). lgin ve sanatsal yazm, yeni benzetmeler ve mecazlarn kullanmyla oluur. Skc yazm, eskimi olanlarn kullanmnn sonucudur. KELMELERN YANLI KULLANIMI Kendi kendini geersiz klan tekrarl kelimelere dikkat edin. Son gnlerde, birisinin well-seasoned novice (iyi yetimi acemi) olarak tanmlandn duydum. Bir gazete makalesi young juveniles (gen genler)den bahsediyordu. Bir pul ve para dkkanndaki
128

tabelda authentic replicas (hakiki taklidler) yazlmt. 7. a.m in the morning (Sabah, sabahn 7sinde) ifadesinden daha aptalca bir tane daha varsa, o da viable alternativedir (Bir alternatif yaamyorsa, alternatif deildir). Belli kelimeler, bilimsel yazmda binlerce defa yanl kullanlmaktadr. En kt durumda olanlarn bir listesi karlsayd, aadakileri seerdim:

amount (miktar). Bu kelimeyi, say kullanlmayan nesneleri (agrega ktlesini) ifadede kullann. Birimler sz konusu ise say kullann. An amount of cash (bir miktar nakit para) dorudur. An amount of coins (bir miktar bozuk para) yanltr. and/or (ve/veya). Bu, binlerce yazar tarafndan kullanlan fakat deneyimli sadece birka editr tarafndan kabul edilen zensiz bir yapdr. Bernstein (11) der ki, Yasal ve ticar ngilizcede kullanm ne olursa olsun, bu tr birletirme dier tr yazmlarda kanlmas gereken bir grsel ve zihinsel canavarlktr. Case (durum). Bu, jargon dilinde en olaan kelimedir. Daha iyi ve daha ksa kullanm bunun yerini almaldr: in this case=here (burada); in most cases=usually (ounlukla), in all cases=always (daima); in no case=never (asla) demektir. each-every (herbir, her). Yaptm her (every) hata iin bir dolara sahip olsaydm, ne kadar dolarm olurdu? Cevap bir dolardr. Yaptm herbir (each) hata iin bir dolarm olsayd, milyoner olurdum. it (o). Bu olaan, faydal zamirin Free information about VD. To get it, call 555-7000 (VD hakknda cretsiz bilgi. Onu almak iin, 555-7000e telefon edin) yazsnda olduu gibi neyin yerini ald ak deilse problem olabilir. like (gibi). ou zaman bala olarak yanl kullanlr. Sadece preposition olarak kullanlmas gerekir. Balaca ihtiya varsa as kullann. Like I just said, this sentence should have started with As (imdi sylediim gibi, bu cmle As ile balamalyd). only (sadece). Birok cmle, sadece kelimesi, sadece bazen cmlede doru yerletirildii iin, sadece ksmen anlalabilir. u cmleye dikkat edin: I hit him in the eye yesterday. Only kelimesi, cmlenin bana, sonuna veya cmle iinde herhangi iki kelime arasna yerletirilebilir. Fakat, sonutaki anlam farkllklarna dikkat edin. quite (olduka). Bu kelime, bilimsel yazmda sklkla kullanlr. Bir dahaki defa, herhangi bir metinde kelimeyi grdnzde, karn ve cmleyi tekrar okuyun. stisnasz, quiten olduka gereksiz olduunu farkedeceksiniz. varying (deien). Kelime changing demektir. ou zaman various (eitli) denmek istendiinde yanl olarak kullanlr. Various concentrations (eitli konsantrasyonlar), deimeyen belirli konsantrasyonlardr. which. Which ve that, birbirlerinin yerine kullanlmazlar. Which kelimesi, cmlelerin geri kalan ksmna bir cmle paras ilve etmek iin kstlayc olmakszn uygun bir ekilde kullanlr. That ise, temel bir cmle parac getirir. u iki cmleyi inceleyin: CetB mutants, which are tolerant to colicin E2, also have an altered........ CetB mutants that are tolerant to colicin E2 also have an altered...... Anlamda nemli bir fark olduuna dikkat edin. lk cmle, btn CetB mutantlarnn colicine toleransl olduunu; ikinci cmle ise baz CetB mutantlarnn colicine toleransl olduunu belirtmektedir.
129

while (...... ken). Geici bir bant varsa, while dorudur. Aksi halde whereas daha iyi bir seimdir. Nero fiddled while Rome burned (Roma yanarken Nero keman ald) olur. Nero fiddled while I wrote a book on scientific writing (Ben bilimsel yazm zerine kitap yazarken, Nero keman ald) olmaz.
Kelimelerin yanl kullanm, bazen, aydnlatc olmasa da elendirici olabilir. Gk grltsnn arpt hibir kimseyle tanma zevkine ermemi olmama karn, thunderstruck (gk grlts arpm) kelimesinden her zaman holandm. Jimmy Durante, komedi stilini kelimelerin yanl kullanlmasnn yaratt mizah zerine kurmutur. Hepimiz bundan holanrz, fakat bunlar anlam nadiren glendirirler. Konumanza veya yaznza arpc bir ifade vermek iin, bilerek bu yanl kelime kullanm esprisinden faydalanabilirsiniz. Birok defa benim kullandm klasik bir tanesi, I am really nostalgic about the future (gelecek iin gerekten zlem iindeyim). Bu bana, dnyann uzak bir lkesinden buraya gelmi bir doktora rencisi hakkndaki hikayeyi hatrlatt. Yllarboyu zor ve srarl bir almann sonucunda olumu mthi bir ingilizce kelime bilgisi vard. Maalesef, dili konumak iin ok az ans olmutu. Bu lkeye geliinden ok ksa bir sre sonra, okulun dekan, birka renci ve retim yesini leden sonra ayna davet etmiti. retim yelerinden bazlar hemen yeni yabanc renci ile konumaya baladlar. lk sorulan sorulardan biri Evli misiniz? idi. renci, Oh, yes, I am most entrancingly married to one of most exquisite belles of my country, who will soon be arriving here in the United States, ending our temporary bifurcation dedi. retim yeleri, birbirlerine soru soran baklar gnderdiler ve hemen bir sonraki soru geldi: ocuunuz var m?. renci hayr dedi. Bir sre dndkten sonra, cevabn gelitirilmesi gerektiine karar verdi ve You see, my wife is inconceivable dedi. Bunun zerine, soruyu soranlar glmseyilerini saklayamadlar ve renci sosyal bir gaf yaptn farkederek, yeniden denemeye karar verdi. Perhaps, I should have said that my wife is impregnable dedi. Bu ekil ise ak bir kahkaha ile karlanca, renci bir defa daha denedi: I guess I should have said my wife is unbearable. Btn ciddiyet bir tarafa, bilimsel yazmda ngilizce kullanmnn (kt kullanm dnda) zel yorum gerektiren bir taraf var mdr? BLMSEL YAZIMDA ZAMANLAR Bilimsel makale yazmann zel bir yn vardr ki ok aldatc olabilir. Bu zamanla ilgilidir ve doru kullanm bilimsel ahlktan kaynakland iin nemlidir. Bilimsel bir makale temel bir dergide geerli bir ekilde yaymland zaman, bilgi hline gelir. Bu nedenle, nceden yaymlanm bir almaya ne zaman atf yaparsanz, ahlk, bu almay sayg ile anmanz gerektirir. Bunu, geni zaman kullanarak yaparsnz. Streptomycin, M. tuberculosisin bymesini engeller (13) demek dorudur. Yani ne zaman yaymlanm almalar tartr veya atf yaparsanz geni zaman kullanmalsnz. Zira, yer alm bilgiye atf yapmaktasnz. imdiki kendi almanz gemi zamanda olmaldr. Bu almanz, yaymlanncaya kadar, yerlemi bilgi olarak kabul edilemez. Streptomyces herrenkin, en iyi 37Cda bydn belirlediyseniz, S. herrenk en iyi 37Cda byd demeniz gerekir. Muhtemelen sizin olan, nceki bir almaya atf yapyorsanz, o zaman S. herrenk en iyi 37Cda byr demeniz doru olur.
130

Tipik bir makalede normal olarak, gemi ve geni zaman arasnda gidip geleceksiniz. Ksa zetin ou, kendi sonularnza atf yaptnz iin, gemi zamanda olmaldr. Benzer ekilde, Malzeme ve Yntemler ve Sonular blmleri, ne yaptnz ve ne bulduunuzu tanmladnz iin gemi zamanda olmaldr. te yandan, Giriin hemen hepsi ve Tartmann ou geni zamandadr. nk, bu blmler genellikle daha nce literatrde yeralm bilgiler zerinde durur. Varsayn ki, aratrmanz streptomycinin Streptomyces herrenk zerindeki etkisiyle ilgili olsun. Zaman seimi, aadaki gibi deiebilir.

Ksa zette Streptomycinin eitli ortamlarda bytlen S. herrenk zerine etkisi denendi. S. herrenkin optik younluk asndan llen bymesi, denenmi olan btn ortamlarda engellenmiti. Engellenme en ok yksek pH dzeylerinde belirgindi dersiniz.
Girite tipik cmleler Streptomycin, Streptomyces bozus (13) tarafndan retilen bir antibiyotiktir. Bu antibiyotik, Streptomycesin (7,14,17) baz alt-trlerinin bymesini engeller. Streptomycinin, S. Herrenk zerinde etkisi bu almada anlatlmaktadr eklinde olabilir. Malzeme ve Yntemler blmnde, Streptomycinin, Trpticase soy agar (BBL) ve dier ortamlarda (Tablo 1) bytlen S. herrenk karsnda etkisi denendi. eitli byme scaklklar ve pH dzeyleri kullanld. Byme, optik younluk (Klett birimi) cinsinden lld demelisiniz. Sonularda, S. herrenkin bymesi, denenen btn ortamlarda (Tablo 2) ve btn pH dzeylerinde (Tablo 3) streptomycinle engellendi . Maksimum engelleme pH 8.2de olutu; pH 7nin altnda engelleme azald denir. Tartmada, S. herrenk, streptomycine en fazla hassasiyeti pH 8.2de gsterdi. Oysaki, S. renksiz iin en fazla hassasiyet pH 7.6 (13) idi. Dier streptomyces trleri, daha da dk, pH dzeyleri iin streptomycine kar nemli hassasiyet gsterir (6,9,17) diyebilirsiniz. Ksaca, nceki yaymlanm almalara atf yaparken geni zaman; imdiki kendi almanza atf yaparken ise gemi zaman kullanmanz gerekir. Bu kurala kar en temel istisna, sunu ve atfetme srasndadr. Smith (9), streptomycinin S. renksizi engellediini gsterdi demek dorudur. Ayrca, Tablo 4, streptomycinin btn pH dzeylerinde S. herrenki engellediini gsterir demek de dorudur. Dier bir istisna da, atf yaplanlar gemi zamanda olsa bile istatistik analizlerin ve hesap sonularnn geni zamanda yazlmas gerektiidir. rnein; Erkeklerin daha hzl bydn gstermek zere, bu deerler ayn ya grubundaki diilerinkinden nemli lde byktr. Yine bir baka istisna, genel bir ifade veya bilinen gereklerdir. Basit bir ekilde ifade edilirse, Su ilve edildi ve havlular nemlendi; bu da yine suyun slak olduunu kantlar diyebilirsiniz. Daha olaan bir ekilde, u tr bir zaman deiimi yapmaya ihtiyacnz olacaktr: nemli miktarda tip IV procollagen izole edildi. Bu sonular, tip IV procollagenin, Schwann hcresi ECMnin en nemli eleman olduu gsterir. ETKEN VE EDLGEN YAPI KULLANIMI imdi cmle yapsndan sz edelim. Her eit yazmda etken yap, edilgen yapdan daha nettir ve daha az kelime kullanr (Bu her zaman doru deildir, doru olsayd Onbirinci Emir:
131

Edilgen yap asla kullanlmamaldr olurdu). O zaman niin, bilim adamlar edilgen yap kullanmakta srarldrlar? Belki bu kt alkanlk, herhangi bir nedenle ilk ahs kullanmann kibar olmayaca gibi yanl bir dncenin sonucudur. Neticede bilim adam, tipik olarak net ve ksa bir ekilde buldum diyecek yerde .........bulundu gibi bir ifade kullanmay tercih eder. Ben burada, btn gen bilim adamlarndan, nceki bilim adamlar neslinin bu yapay kibarln reddetmelerini istiyorum. Cmlede, eylemi yapann ismini vermekten, o kii ben veya biz olsa bile ekinmeyin. Bir kez ben buldum deme alkanln edinirseniz, Lactate, S. aureus tarafndan retildi demek yerine, zamanla S. aureus lactate retti demek eilimini de gsterdiinizi farkedeceksiniz (Etken yapda 3 kelime, edilgen yapda 4 kelime olduuna dikkat edin). Edilgen yapdan, .......... bulundu yerine yazarlar buldu diyerek kanabilirsiniz. Ancak, basit biz kelimesiyle karlatrlrsa yazarlar kullanm; yapmack, kelime saysn arttrc ve net olmayan (hangi yazarlar?) bir yapdadr. YLETRC KELMELER Bilimsel yazmda, yapmack kelime ve ifadeler normal olarak kullanlmamaldr. lmn ac gerei, yaamn yitirdi gibi bir ifade ile iyiletirilemez. Laboratuvar hayvanlar, sanki bilim adamlar din bir seromonideymiler gibi kurban edilmez, ldrlrler. O kadar! CBE Style Manual (16) bu tr kullanm iin gzel bir rnek verir: Nfusun bir ksm, una karm kurundan dolay lmcl sonulara maruz kald. Manual daha sonra cmleyi, nemli bir aklk getirerek ve yapmack ifadeyi kararak dzeltir: Baz insanlar, kurunla kirlenmi undan yaplan ekmei yeme sonucunda ld. Bu arada, lmcl sonular ifadesini, bilimsel yazmda test sorusu olarak yksek lisans rencilerine verdim. ou, basit bir ekilde ld diyemediler. te yandan, baz yaratc cevaplar aldm. zellikle beendiim iki tanesi unlard: Kurunu karamad ve Bazlar ekmekteki kurundan lmt. TEKL VE OUL Birinci ahs zamiri kullanlyorsa, ihtiyaca gre hem tekil hem de oul formlarn kullann. Ben yerine biz kullanmayn. Tek yazar tarafndan biz kullanm, ok rahatsz edici bir ekilde retici havas tar. Bilimsel makalelerde en ok yaplan hatalardan birisi, fiillerin tekil formu doru olaca yerde, oul formunun kullanmdr. rnein, 10 g were added, deil, 10 g was added demeniz gerekir. nk tekil bir miktar ilve edilmitir. Sadece, 1er g ilve edilerek 10 g ilve edilmise 10 g were added demek doru olurdu. Tekil-oul sorunu, isimler iin de geerlidir. Sorun bilimsel yazmda zellikle de biyolojide, kelimelerin ou Latince veya Latinceden retildii iin olduka yaygndr. Bu kelimelerin ou, hi olmazsa dikkatli yazarlar tarafndan kullanldklarnda Latincedeki oulu muhafaza ederler. Bu tr pek ok kelime (rnein; data, media) popler konumaya girmitir ve Latincedeki a oul biti olarak anlalmamaktadr. Pek ok kii, alkanlk olarak data is yapsn kullanr ve gerek tekil form olan datumu muhtemelen hi kullanmamtr. Maalesef bu dikkatsiz kullanm bilim dnda o kadar olaan hle gelmitir ki, baz szlkler bile bunu
132

hogrmektedir. Websters Ninth New Collegiate Dictionary, rnein, data is plentiful ifadesini kabul edilebilir kullanma rnek olarak vermektedir. Dikkatli yazar (11), der ki Datann sanki tekil isimmi gibi kullanm sradan bir dilbilgisi hatasdr. Bu oul sorununa, tannm mikrobiyolog ve The London Hospital Medical Collegeda akademisyen Sir Ashley Miles tarafndan, ASM News (44:600,1978) editr olarak bana u yorum getirilmiti:
A Memoranda on Bacterial Motility. The motility of a bacteria is a phenomena receiving much attention, especially in relation to the structure of a flagella and the effect on it of an antisera. No single explanatory data is available; no one criteria of proof is recognized: even the best media to use is unknown; and no survey of the various levels of scientific approach indicates any one strata, or the several stratae, from which answers may emerge. Flagellae are just as puzzling as the bacteriae which carry them.

SM SORUNLARI Bilimsel yazmda sklkla karlalan dier bir sorun, soyut isimlerin kullanmnn sonucu olan kelime fazlaldr. Bu hastalk, isimleri yle dntrerek dzeltilir. Hastalarn, incelenmesi gerekletirildi ifadesi, daha dorudan bir ifade olan Hastalar inceledim ekline deitirilmelidir. Bileenlerin ayrlmas tamamland, bileenler ayrld ekline; denklemlerin dnm elde edildi, denklemler dntrld ekline getirilebilir. simlerle ilgili dier bir sorun da onlar sfat olarak kullanma sonucu ortaya kar. Normal olarak byle bir kullanmda sorun yoktur. Fakat zel, durumlara dikkat etmeniz gerekir. Karacier hastal (hepatic sfat karacier isminin yerini alabilse de) ifadesinde bir sorun yoktur. Problemli taraf, benim biyografimden bir cmleyle gsterilebilir: When I was 10 years old, my parents sent me to a child psychiatrist. I went for a year and a half. The kid didnt help me at all (Ben 10 yandayken, ailem beni ocuk psikiyatra gnderdi. Oraya l.5 yl gittim. Ufakln bana hi faydas olmad). Bir defasnda, Good News for Home Sewers balyla bir iln (her zamanki The New York Timesda) grmtm. Borular temizleyen bir sv m veya ine ve iplik hakknda myd hatrlamyorum. (Hi ev diktiniz mi?). Problem; isim ynlar sfat olarak kullanlp, zellikle de gerek sfat arada kaynarsa, daha da ktleir. Tissue culture response (Doku kltr davran) tuhaftr; infected tissue culture response (enfekte olmu doku kltr davran) hi anlalmyor (davran enfekte olmadka). Ek 3, bilimsel yazmda ok grlen ve ou zaman, yanl yazlan, yanl kullanlan baz kelime ve ifadelerin listesini vermektedir. Eer nceleri konuma ve yaznz simgelemi olabilecek, bu tr ok belirgin yazm ve dilbilgisi hatalarn yapmaktan vazgeerseniz, dergi editrlerini ve belki ailenizi ve arkadalarnz etkileyebilirsiniz. SAYILAR lk olarak, kural: Bir rakaml saylar yazyla yazlmal, dier btn byk saylar rakamla gsterilmelidir. deney veya 13 deney demelisiniz. imdi, istisna: standart l birimlerinde her zaman rakam kullann. 3 ml ve 13 ml. demelisiniz. stisnann yegne istisnas, cmleye rakamla balamamanz gerektiidir. Cmleyi yeniden yazmal veya rakam ve l birimini yazyla yazmalsnz. rnein, cmleniz Karm A (3 ml) ilave edildi veya mililitre karm A ilve edildi eklinde balayabilir.
133

ACAYPLKLER Hibireye dayanmadan, ngilizcenin acayip bir dil olduundan bahsedeyim. Havein gemi zaman hadin basit bir tekrarla past participlea dntrlmesi ilgi ekici deil midir? He had had a serious illness. Tuhaftr ki, 11 adet hadi ard arda sralyarak dilbilgisi asndan doru cmle kurmak mmkndr. John ve Jim tarafndan hazrlanan devlere, retmenin reaksiyonunu tanmlayacaksanz unu syleyebilirdiniz : John, where Jim had had had, had had had had, had had had had an unusual effect on the teacher. Tuhaf kelime that, ayn ekilde arka arkaya, u cmlede olduu gibi sralanabilir: He said, in speaking of the word that, that that that that that student referred to was not that that that that other student referred to. Art arda sralanm hadler ve that ler noktalama iaretlerinin gcn gstermektedir. Bir baka gsteri olarak, arkadalarnzla denemeyi dnebileceiniz kk bir dilbilgisi oyununu anlataym. Gruptaki her bir kiiye bir kt verin ve u yedi kelimelik cmleye noktalama iaretleri koymalarn isteyin: Woman without her man is a savage. Sradan ve erkeklik taraftar birisi hemen, cmlede hibir noktalama iaretine gerek olmadn syleyecektir ve hakldr. Bu kiiler arasnda cmleye dengeleyici virgller koyacak bir ka titiz kii olabilir: Woman without her man, is a savage. Dilbilgisi ynnden bu da dorudur. Ancak bir feminist ve nadiren bir erkek, woman dan sonra izgi; her den sonra virgl koyacaktr. O zaman Womanwithout her, man is a savage. Gerekten, dilde cinsiyet ayrmnn vahi sonular olabileceini hepimizin anlamas gerekir. Stereotipik bilimsel yazm, bilimsel deildir. Cinsiyet ayrm yapan trde ifadeden nasl kanlacan gstermek iin olduka iyi kitaplar (6,33) yaymland. Bilinli olarak iyi huylar gelitirmeye alrsak, ne yazdmzn daha ok farkna varrz. zninizle, yine baladm yer olan kelimelerin sralanmasyla, yazm sona erdireyim. Anlam ne zaman pencereden kar giderse, genellikle sorumluluk, kelimelerin yanl sralanmasndadr. Bazen, yanl sralama sadece komiktir ve anlam kaybolmaz. lnlardan alnan u iki ifadeye baknz: For sale, fine German Shepherd dog, obedient, well trained, will eat anything, very fond of children (Satlk, Alman epard Kpek, itaatkr, iyi eitilmi, hereyi yer, ocuklara baylr). For sale, fine grand piano, by a lady, with three legs (Satlk, byk piyano, ayakl, sahibi tarafndan). Bilimsel literatrde binlerce benzeri olan, u cmleye baknz: Thymic humoral factor (THF) is a single heat-stable poly peptide isolated from calf thymus composed of 31 amino acids with molecular weight of 3.200. ift n takl ifade with molecular weight of 3.200, mantksal olarak, ndeki acids ismini tamlayarak amino asitlerin 3.200 molekl arl olduu anlamn veriyor. Daha az mantkls belki, calf thymusun molekl arlnn 3.200 olmasdr. En mantksz (cmledeki uzaklk nedeniyle), THFin 3.200 molekl arlna sahip olmas olurdu ve gerekten de yazarn sylemek istedii budur. ngilizceyi etkin kullanmay renme konusuna ilgi duyuyorsanz, Strunk ve Whitein The Elements of Stylen (46) okumalsnz. Elemanlar, ksaca (78 sayfada!) ve ak bir ekilde verilmektedir. Bir eyler yazan herhangi bir kii bu mehur kk kitab okuyup kullanmaldr.
134

Blm

28

Jargon dan Uzak Durmak

Ksa bir kelimenin amaca hizmet ettii yerde, asla uzun bir kelime kullanmazdm. Bu lkede, damarlar ligate eden profesrlerin olduunu biliyorum. Dier cerrahlar sadece diker ve bu da pekl kanamay durdurur.
Oliver Wendell Holmes, Sr.

N N N
JARGONUN TANIMI Szlk tanmna gre (rnein, Websters Ninth New Collegiate Dictionary), jargonun tanm vardr: (1) kark, anlamsz dil, acayip, yabanc grnml veya ilkel dil (2) teknik terminoloji veya zel bir grubun ya da iin karakteristik ad (3) gizemli ve ounlukla dolayl, uzun kelimelerle ortaya kan, nemli hissi veren dil. Mmknse, her tip jargondan da uzak durulmaldr. lk ve nc tanmlarda anlatlan kullanmdan her zaman kanlmaldr. kinci tanm (teknik terminoloji), bilimsel yazmda kanlmas ok daha zor olandr. Fakat iini iyi bilen yazarlar, teknik terminolojinin tantlp aklamas yapldktan sonra kullanlabileceini renmilerdir. Belli ki, teknik eitim alm okuyucular iin yazmaktasnz. Dolaysyla, sadece allann dndaki teknik terimlerin aklanmasna ihtiya vardr. AIZDA YUVARLAMA VE DER GNAHLAR Yazara zorluk yaratan ve en bata gelen gereksiz kelime kullanm jargondur. Ar hallerde bu sendrom, tek heceli kelimelerin tamamen bir kenara braklmas eklinde ortaya kar. ngilizceden rnekler verilirse, bu eilimde olan yazarlar, hibireyi asla use ile ifade etmezler, utilize kullanrlar. Asla do kullanmaz, yerine perform kullanrlar. Asla start deil, initiate kullanrlar. Asla end kullanmaz, finalize veya terminate kullanrlar. Make yerine fabricate kullanrlar. Bunlar gibi, first yerine initial; last yerine ultimate , before yerine prior, after yerine subsequent to, prohibit yerine militate against, enough yerine sufficient, too much yerine plethora gibi. Arada bir, bazlar drug kelimesi kullanrlar. Fakat ou, chemotherapeutic agent kullanmak iin can atarlar.
135

 harflik now kelimesini gzel bir ifade olan (!) at this point in time yerine kim kullanmak ister? Stuart Chase (17), hidroklorik asidin kapal su borularn amak iin kullanlabileceini Standartlar Brosuna yazan bir muslukunun hikyesini anlatr. Bro, cevap olarak Hidroklorik asidin istenen etkiyi gsterecei tartmasz dorudur. Fakat, klorin artklar metalik aksamla uyumsuzdur der. Musluku cevap olarak Broya, nerisinin kabul edilmesinden memnun olduunu yazar. Bro, bir yazyla tekrar cevap verir: Hidroklorik asidin oluturduu zehirli artklarn retiminden sorumluluk alamayz ve baka bir yntem kullanmanz neririz der. Musluku tekrar, Bronun kendisiyle hemfikir olduuna memnuniyetini bildirir. Nihayet Bro, muslukuya cevap olarak yle der: Hidroklorik asit kullanma! Borular yiyip bitirir. Bilim adamn muslukuya benzetmeli miyiz, yoksa bilim adam daha m yksek dzeydedir? u Doctor of Philosophy derecesi ile bilim adam biraz felsefe bilmeli midir? Muslukuluk mtevazi bir ura olduu iin bu iteki mkemmellie sayg duymayan ve yksek dzeyde bir ura olduu iin felsefede dk standard ho gren toplum, ne iyi bir muslukulua ne de iyi bir felsefeye sahip olacaktr. Ne borular ne de teoriler su tutacaktr diyen John W. Gardnerla ayn dncedeyim (Science News, p. 137, 2 Mart 1974). Aarsonun (1) ifade eklini de beenirim: Bilim uzmanlarnn jargonu, politik retorik ve brokratik konumada azda yuvarlama gibidir: duyumu kt, anlalmas zor ve tasarm uyumsuz! Bunlar kullananlar, nemli hissi veren fakat havada kalan kelimeleri, basit ve ak anlam olanlara tercih ettikleri iin byle yaparlar. Jargon ile ilgili sorun, bunun sadece bir uzmanlk grubu iinde yer alanlar iin anlam tayan zel bir dil oluundadr. Bilim evrensel olmaldr. Bu nedenle her bilimsel makalenin evrensel bir dille yazlmas gerekir. Belki Theodore Rooseveltin, 5 Ocak 1919da New Yorktaki bir Amerikan Festivalinde okunan mektubunda yer alan aadaki cmleyi kurarken, milliyetilik amac vard. Fakat dncesi tam anlamyla bilimsel yazma uygun: Bizim burada, sadece bir tek dile ihtiyacmz vardr. O da ngilizce dili. nk biz halkmz, deiik diller konuan insanlarn birarada olduu yerde yaayanlar olarak deil; eritme potasndan km birer Amerikal olarak grmek istiyoruz. Bilim tapnann, deiik diller konuan insanlarn biraraya gelerek yaad yer olmamas gerektiine kuvvetle inandm iin, her bilim adamnn, jargondan uzak durmas gerektii kansndaym. Sadece bazen deil, her zaman uzak durun. Kukusuz, zaman zaman zel terminoloji kullanmak zorunda kalabilirsiniz. Eer bu terminoloji, o konudaki renciler ve uygulamaclar tarafndan hemen anlalabiliyorsa, hi bir problem yoktur. Eer terminoloji, muhtemel okuyucu kitlesinin herhangi bir blm tarafndan hemen tannmyorsa, (i) daha basit terminoloji kullanmal veya (ii) kullandnz jargonu dikkatlice tanmlamalsnz. Ksaca, tam anlamyla sizin almalarnza benzer alma yapan bir dzine kii iin yazmamalsnz. almalar sizinkilerle ksmen ilgili olan, fakat almalarnzn belli bir ksmn bilmek isteyen veya bunlara ihtiya duyabilecek olan yzlerce kii iin yazmalsnz.
136

LKELER Bu kitabn btn okurlarnn ustalamas gereken birka nemli kavram aada verilmitir. Fakat, bu kavramlar tipik bilimsel jargonla ifade edilmektedir. Biraz gayretle, bu cmleleri basit ngilizceye evirebilirsiniz: 1.) As a case in point, other authorities have proposed that slumbering canines are best left in a recumbent position. 2.) It has been posited that a high degree of curiosity proved lethal to a feline. 3.) There is a large body of experimental evidence which clearly indicates that members of the genus Mus tend to engage in recreational activity while the feline is remote from the locale. 4.) From time immemorial, it has been known that the ingestion of an apple (i.e., the pome fruit of any tree of the genus Malus, said fruit being usually round in shape and red, yellow, or greenish in color) on a diurnal basis will with absolute certainty keep a primary member of the health care establishment absent from ones local environment. 5.) Even with the most sophisticated experimental protocol, it is exceedingly unlikely that you can instill in a superannuated canine the capacity to perform novel of legerdemain. 6.) A sedimentary conglomerate in motion down a declivity gains no addition of mossy material. 7.) The resultant experimental data indicate that there is no utility in belaboring a deceased equine. BROKRAS DL Maalesef birok bilimsel yazm, jargonun ilk ve nc tanmna uyar. ou zaman da bilim adamlar, Meyer (34) tarafndan anlatlan brokrat masal kahraman Henry B. Quill gibi yazmaktadr: Quill, devletin ana dilinde ustalk kazanmt. Fiilleri karmaaya sokar, zneleri kapatr ve hereyi modifierlarn az gelimilii iinde gizlerdi. nemsiz dnceleri, zenli ifadeler vererek rer, iler ve ssler; yine bilineni sylerdi. Genelletirmeyi yaygn bir vadide sel sular gibi yayard. Hereye, aspects, feasibilities, alternatives, effectuations, analyzations, maximizations, implementations, contraindications ve appurtenances serperdi. En iyi ekliyle, tam bir duraanlk oluur ve bazen bu, sayfalarca srerdi. Baz jargon veya brokrasi dili, ak ve basit kelimelerden oluur. Fakat bu kelimeler neredeyse bitmez tkenmez ekilde ard arda dizildiinde, anlamlar hemen ortaya kamaz. Aadaki, aalar korumak iin yazlan nemli bir devlet ynetmeliini inceleyin. (Code of Federal Regulations, Title 36, Paragraph 50.10) Bu yaz Washingtondaki mill parklara ve Plnlama Komisyonu dinlenme alanlarna aslmt:
137

TREES, SHRUBS, PLANTS GRASS AND OTHER VEGETATION (a) General Injury. No person shall prune, cut, carry away, pull up, dig, fell, bore, chop, saw, chip, pick, move, sever, climb, molest, take, break, deface, destroy, set fire to, burn, scorch, carve, paint, mark, or in any manner interfere with, tamper, mutilate, misuse, disturb or damage any tree, shrub, plant, grass, flower, or part thereof, nor shall any person permit any chemical, whether solid, fluid or gaseous to seep, drip, drain or be emptied, sprayed, dusted or injected upon, about or into any tree, shrub, plant, grass, flower or part thereof except when specifically authorized by competent authority; nor shall any person build fires or station or use any tar kettle, heater, road roller or other engine within an area covered by this part in such a manner that the vapor, fumes or heat therefrom may injure any tree or other vegetation. (EVR: Bitkilerle oynamayn).
Jargon, mutlaka zel kelimelerin kullanlmas demek deildir. ki kelime seenei ile karlatnda jargon seven bir kii, her zaman uzun olan seer. Bu kii; ksa, basit ifadeleri uzun kelimeler zincirine evirmekten gerekten zevk alr. Ve ou zaman, uzun kelimeler veya uzun kelime dizileri, basit ifadeler kadar ak deildir. Herkese soruyorum, at this point in time nasl olur da, basit kelime nowdan daha anlaml olabilir? If ile anlatlmak istenen, onun yerine in the event that gibi haval bir ifade koyularak nasl daha iyi olabilir? ZEL DURUMLAR Belki, hepsinin iinde en kt kullanlan kelime case kelimesidir. A case of canned goods veya a case of fluda bir problem yoktur. Fakat case kullanmnn % 99u jargondur. % 99 ok yksek bir oran diye dnrseniz kendiniz inceleyin. Benim verdiim oran yksek olsa bile, casein ok kullanldn sylemeye yeter. Her zaman, gereksiz kullanldn dndm dier bir kelime de interfacedir. Bildiim kadaryla, insanlarn interface edebildikleri yegne zaman ptkleri zamandr. Bazen, kullanld iin deil kullanlmad iin problem yaratan dier bir kelime de abouttr. Weiss (49) tarafndan iaret edildii gibi yazarlar, ak ve basit about kullanmaya pek istekli deildirler. Onun yerine, daha ok kelimeli ve daha az ak olanlar kullanrlar. rnein, approximately in connection with, in reference to in relation to in the matter of in the range of in the vicinty of more or less on the order of on the subject of pursuant to re reference regarding relative to relating to the subject matter of respecting with regard to with respect to within the ballpark of
138

Ek 4te, Uzak Durulacak Kelimeler ve fadelerden birkan yazdm. Bakmaya deer benzer bir liste, OConnor ve Woodford (39) tarafndan yaymlanmt. Bu kelime veya ifadelerden herhangi birini, arada bir kullanmak tamamen yersiz olmayabilir. Fakat tekrarl kullanrsanz, jargon kullanm olursunuz ve okurlarnz sknt eker. Savrukluk, Amerikan yazmnn hastaldr. Biz; gereksiz kelimelerde, anlamsz jargonda, marur sslemelerde, yuvarlak yaplarda boulmu bir toplumuz (52). Belki yeni kelime retmenin ingilizcede en sradan yolu, jargoncularn, isimleri fiile evirme huyudur. Klasik bir rnek, bir metinde yle gzkyordu: One risks exposure when swimming in ponds or streams near which cattle have been pasturized. Kopya editr, pasturized gibi bir kelime olmadn bilerek, bunu pasteurized diye evirmiti. (Bunda bir yanl gremiyorum. St pastrize edebiliyorsanz, orijinal vericiyi de pastrize edebilirsiniz). Kukusuz, bilim adamlar kendi meralarnda (pastures) uzmandrlar. Fakat ou zaman, okuyucuya bilmek istediinden veya ihtiya duyduundan daha fazla ey syleyerek, jargon tr, kitaba bal ve faydasz ifadeler iinde boulurlar. ngiliz romanc, George Eliot der ki: Syleyecek hibireyi olmad iin, bu gerei kelimelerle dile getirmekten kanan kii kutsanm kiidir. Bulutlu bir gnde, uzun bir seyahatten sonra yavaa alalmakta olan iki maceraperest baloncuyu hatrladm. Aaya bakarken nerede olduklar hakknda en ufak bir fikirleri yoktu. Tesadfen nl bir bilimsel aratrma enstitsnn topraklarnn zerinde srkleniyorlard. Baloncu, yol kenarnda yryen birisini grdnde seslendi: Hey, neredeyiz? Adam yukar bakt, durumu anlamaya alt ve birka dakika sonra Bir balondasnz dedi. Baloncu dierine dnd, Eminim ki bu bir bilim adam dedi. Dieri Neden? diye sordu. Arkada cevap verdi, Cevab kesinlikle doru - ve tamamen yararsz.

139

140

Blm

29

Ksaltmalar Nasl ve Ne Zaman Kullanlr?

ok fazla ksaltma kullanan yazarlarn engellenmesi gerekir.
Maeve OConnor

N N N
GENEL LKELER Deneyimli editrlerin ou, ksaltmalardan hi holanmazlar. Baz editrler, standart l birimleri ve uluslararas sistem (SI) iaretleri gibi btn dergilerce izin verilen ksaltmalar haricinde hi ksaltma kullanlmamasn tercih ederler. Ayrca birok dergi, tanm yaplmakszn, etc., et al., i.e. ve e.g. gibi standart ksaltmalara da izin verir. Kendi yazlarnzda, ksaltmalar en az sayda tutmanz akllca olur. Editr, makalenize daha iyi gzle bakacak ve okurlar da size mteekkir kalacaklardr. Bu noktada daha fazla sze ihtiya olmamas gerekir. nk, kukusuz kendiniz de tanmsz ve zlemeyen ksaltmalarla karlamsnzdr. Sadece, bu tr bilmecelerle karlatnz zaman ne kadar cannzn skldn hatrlayn. Ve imdi benimle birlikte, bir daha hibir zaman bilimsel literatr tanmsz ksaltmalarla kirletmeyeceinize sz verin. Ksaltmalar kullanmada Nasl? sorusu kolaydr, nk dergilerin ou ayn sistemi kullanr. Bir ksaltma kullanmay plnladnz zaman; ilk olarak kelime veya terimi, sonra da izleyen ekilde parantez iinde, ksaltmasn sunun. Bir makalenin Giri blmnn ilk cmlesi yle olabilir: Bakteriyel plasmidler, otonom olarak normal boyuttaki deoxyribonucleic acid (DNA) molekllerini kopyaladklarndan, DNA kopyalama ve kontrolu iin gelecek vaadeden modellerdir. Ksaltmalar kullanmada Ne zaman? sorusu ok daha zordur. Birka genel kural yararl olabilir. lk olarak, makalenin balnda asla ksaltma kullanmayn. ok az sayda dergi, balkta ksaltma kullanmna izin verir. Bunlarn kullanm, dizinleme ve zetleme servisleri tarafndan hi tevik edilmez. Ksaltma, eer standart bir ksaltma deilse, literatr bulma servisi iin zor ve zm imkansz bir problem olur. Ksaltma standart bile olsa, endeksleme
141

ve baka sorunlar ortaya kar. nemli bir dier problem de, kabul edilmi ksaltmalarn deime eilimi gstermesidir. Bugnn ksaltmalar birka yl sonra tannmayabilir. Council of Biology Editors Style Manualn eitli basklarnda sraland gibi belli ksaltmalarn karlatrlmas bu noktay ortaya karmaktadr. Terminolojinin kendisi deitii zaman dramatik deiiklikler olur. Bugnn rencileri, DPN (diphosphopyridine nucleotide iin kullanlan) ksaltmasnda, ismin kendisi nicotinamide adenine dinucleotide olarak deitii iin ve bunun da ksaltlm NAD eklinde olduu iin zorlukla karlaabilirlerdi. Ksaltmalar, Ksa zette hibir zaman kullanlmamaldr. Sadece, ayn uzun isim birok defa kullanlrsa ksaltma dnlebilir. Ksaltma kullanrsanz, Ksa zette ilk belirdii yerde tanmlamalsnz. Ksa zetin, makalenizin kaca dergiyi tarayan zetleme yaynnda tek bana yer alacan hatrlayn. Metnin kendisinde ksaltmalar kullanlabilir. Bunlar, makaleyi ksaltarak bask masraflarn azaltma amacna hizmet ederler. Daha da nemlisi, iyi kullanldnda okuyucuya yardmc olurlar. u anda nemli kelimesini yazarken, ocuklarmn bana bazen FIP (Fairly Important Person= Ksmen nemli Kii) dedikleri aklma geldi. Benim daha VIP (Very Important Person= ok nemli Kii) dzeyine gelmediimi biliyorlard. Y UYGULAMA Metnin ilk msveddesini yazarken btn terimleri ak olarak yazmak iyi bir yntemdir. Sonra, metnin ksaltmaya aday tekrarlanan uzun kelimeleri veya ifadelerinin olup olmadn inceleyin. Makalede sadece birka defa kullanlan bir terimi ksaltmayn. Eer terim makul sayda tekrarlanyorsa- 3 veya 6 kez diyelim- ve bu terim iin standart bir ksaltma varsa ksaltmay kullann (Baz dergiler, baz standart ksaltmalarn ilk geiinde tanm yaplmakszn kullanlmasna izin verirler). Eer hibir standart ksaltma yoksa, terim ok sk kullanlmadka veya ok uzun ve gerekten ksaltma bir zorunluluk olacak kadar kark olmadka, kendiniz yeni ksaltmalar retmeyin. ou zaman, eer yerinde ise uygun bir zamir (o, onlar, onlar) kullanarak veya kstlayc, ila, enzim veya asit gibi yerine geen bir ifade kullanarak ksaltmadan kanabilirsiniz. Genellikle, ksaltmalar metinde ilk ortaya ktnda birer birer sunmalsnz. Baka bir yol olarak, Giri veya Malzeme ve Yntemlerde ayr bir paragraf eklinde (Kullanlan Ksaltmalar bal ile) koyabilirsiniz. Bu son yntem (baz dergilerde zorunludur), eer ilgili reagentlar, rnein organik kimyasallar grubu, isimleri ksaltlm formda kullanlacaksa zellikle faydaldr. L BRMLER l birimleri, saysal deerleriyle birlikte kullanld zaman ksaltlr. rnein, 4 mg ilve edildi dersiniz (Tekil ve oul iin ayn ksaltma kullanlr). Fakat say olmakszn kullanld zaman, l birimleri ksaltlmaz. zgl aktivite, saatte miligram protein bana katlan mikrogram adenosine triphosphate olarak ifade edilir.
142

Diyagonalin dikkatsiz kullanm karmaa yaratr. Bu problem, younluu belirlemede sklkla ortaya kar. 4 mg/ml sodyum slfid ilve edildi derseniz, anlam nedir? Mililitre bana sodyum slfid (kelime anlamyla eviri) mi demektir? Yoksa ml bana reaksiyon karm? demek istendiini dnebilir miyiz? Ortamn mililitresi bana 4 mg sodyum slfid ilave edildi demek ok daha aktr. ZEL SORUNLAR Ksaltmalarla ilgili ska karlalan bir problem a veya an kullanmdr. a M.S. degree mi yoksa an M.S. degree mi demeliyiz? Sessiz harfle balayan kelimelerde a kullanm, sesli harfle balayan kelimelerde an kullanm eklinde olan eski kural hatrlayn. Bilimde sadece olaan ksaltmalar, yani okuyucunun kafasnda kelime artrma ihtiyac duyurmayanlar kullanmanz gerektii iin uygun a veya an seimi ksaltlan kelimenin ilk harfine deil ksaltmann ilk harfinin sesine bal olmaldr. Bylece, a Master of Science degree demek doru olmasna karn, a M.S. degree demek yanltr. nk okuyucu, M.S.i em es olarak okur ve doru kullanm an M.S. degree dir. Biyolojide, organizmalarn genel isimlerinin ilk kullanmdan sonra ksaltlmas gelenektir. lk kullanmda, Streptomyces griseus diye yazabilirsiniz. Daha sonra ise bu, S.griseus olarak kullanlabilir. Bununla beraber, varsayalm ki hem Streptomyces hem de Staphylococcusla ilgili bir makale yazyorsunuz. O zaman bu kelimeleri hep tam olarak yazmalsnz. Aksi takdirde okuyucular, hangi S ksaltmasnn neye kar geldiini kartrabilirler. SI BRMLER EK 5, btn SI (System International) birimleri ile kullanlan n taklar vermektedir. SI birimleri ve simgeleri ve baz tretilmi SI birimleri, bilim dilinin bir paras olmutur. Bu modern metrik sistem, btn fen rencileri tarafndan renilmelidir. CBE Style Manual (16) ve Huths Medical Style and Format (27) daha fazla bilgi iin iyi kaynaklardr. Ksaca, SI birimleri birim snfn kapsar: ana birimler, tamamlayc birimler ve tretilmi birimler. SI sisteminin temelini oluturan yedi ana birim; metre, kilogram, saniye, amper, kelvin, mole ve candeladr. Bu yedi ana birime ilveten, dzlem alar iin, srasyla, iki adet tamamlayc birim vardr: radyan ve steradyan. Tretilmi birimler, ana birimler ve tamamlayc birimler cinsinden cebirsel olarak ifade edilenlerdir. Baz tretilmi SI birimleri iin zel ad ve simgeler vardr. (SI birimleri metre ve litredir. Amerikan Standartlar Brosu ve onu izleyen Amerikan Kimya Birlii ve dier yaymclar srarla geleneksel Amerikan yazm tarz meter ve literi korumaktadrlar.) DER KISALTMALAR EK 6, imdi standart olarak kabul edilen ksaltmalar iin bir liste vermektedir. ou, CBE Style Manual (16) veya The ACS Style Guide (24) dan alnmtr. Gerektiinde bu ksaltmalar kullann. Dierlerinden kann. Kullandklarnz sunarken, hanedandan birisini sunarcasna dikkatli olmalsnz.

143

144

Blm

30

Kiisel Bir zet

Belki bir ark, belki bir vaaz olabilir!
Robert Burns

N N N
Bilimsel kitap ve dergilerle 30 yl aan bir sredir yakndan iliki iindeyim. Bu deneyim, iime bu konuda birka bilgelik tohumu yerletirmi olabilir. Mutlaka, bazlar olduka kuvvetli olan nyarglar da vermitir. Benim iime yerlemi olan her ne ise, hepsi imdi size artlp damla damla sunulacaktr. Bu felsef almann ark m, vaaz m, zet ya da bunlardan hibiri mi olduunu belirlemeyi size, yani okurlara brakyorum. Seneler boyunca, eitli bilimsel laboratuvarlar pek ok kez ziyaret etme frsat buldum. Hemen daima, laboratuvarlarn kendilerinden veya ierdikleri ara ve donanmn kalitesinden etkilendim, bazen aknla uradm. Grne gre bu laboratuvarlarda, insan en yeni ve en iyi (ve en pahal) donanm ve malzemelerin kullanldna inanabilirdi. Ayn dnemlerde, ayn laboratuvarlarn binlerce rnn grdm. rnlerin (bilimsel makaleler) bazlar, retimlerine giden masraf ve kaliteyi gerekten yanstyordu. Fakat ou yle deildi. Burada kaliteyi ve emei yanstmayan ounluk hakknda konumak istiyorum. Kendime birok defalar sorduum gibi, size de soruyorum. Niin, pek ok bilim adam, laboratuvarda ok parlak iler yapabilecek yetenekleri varken, birinci snf dzeyindeki bir kompozisyon dersinde bile baarsz not alacak yazlar yazarlar? Size soruyorum, niin baz bilim adamlar $40.000a mlolsa bile en yeni ultra centrifuge cihazn ister ve bu cihazla elde edilen sonular veren uygun bir grafik izdirmek iin bir grafikiye $20 demeyi reddederler? Bunlarn benzeri, daha bir dzine soru aklma geliyor. Maalesef ben cevaplar bilmiyorum ve bakalarnn bildiinden de kuku duyuyorum. Belki hi cevab yoktur. Eer yoksa, bu bana biraz felsefe yapma zgrl verir (Kitapta bu sayfalara geldiyseniz, daha birka paragraf iin kahramanca devam edebilirsiniz).
145

Eer bilgiyi yaadmz ev olarak dnrsek, bilimsel bilgi, evi nasl ina edeceimizi bize anlatacaktr. Fakat evi gzel yapabilmek iin artistik bilgiye, evdeki hayat anlayabilme ve takdir edebilmek iin ise insan bilgiye ihtiyacmz vardr. Eer bilimsel makaleyi, bilimsel aratrmann en yksek noktas olarak dnrsek, ki yledir; aba gsterdiiniz takdirde onu, daha gzel ve daha anlalr yapabilirsiniz. Bunu, bilimsel bilgilerinizi biraz sanat biraz da insan bilimlerle zenginletirerek gerekletirebilirsiniz. yi yazlm bir bilimsel makale, evet, iyi yetimi bir bilim adamnn rndr. Gerekten iyi bir makale yazabilen bilim adam, ayn zamanda da kltrl bir insandr. Fen bilimleri rencileri, sadece fen bilimleri almalaryla yetinmemelidir. Fen bilimleri, eer baka bilgilerle birlikte ilenirse daha anlaml olacaktr. zellikle renciler nasl yaz yazlacan renmelidir. nk bilim, yazl ifade gerektirir. Derin bilgiye fen bilimlerinde deer verilir. Fakat maalesef bu, ounlukla uzun cmleler, kelimeler veya nadir ifadeler ve karmaayla eit gibi grlmektedir. Yazmay renmek iin okumalsnz. yi yazmay renmek iin, iyi yazlm eserleri okumanz gerekir. Evet kendi meslek dergilerinizi okuyun, fakat ayrca gerek edebiyat da okuyun. imdi pek ok niversite bilimsel yazm iin dersler koyuyor. Bunu yapmayanlar kendilerinden utanmaldrlar. Benim bu kitapta sylediim udur: Bilimsel aratrma, sonular yaymlanmadka tamamlanm olmaz. Bu nedenle bilimsel makale, aratrma srecinin temel bir ksmdr. Bu nedenle anlalabilir bir makale, aratrmann kendisi kadar nemlidir. Makaledeki kelimeler laboratuvardaki malzemeler kadar dikkatle tartlmaldr. Bu nedenle, bilim adam kelimeleri nasl kullanacan bilmelidir. Bilim adamnn eitimi, yayn yapma yetenei elde edilene kadar tamamlanm deildir. AMN KES Bugne kadar yalanmay zellikle dert etmedim. rnein, doktorlarmn giderek gen olmalarn farketmeme karn, bu genlerle baedebileceimi varsaydm. Fakat son zamanlarda, Amniocentesis - Bir Ebeveyn Seimi zerine bir video kaseti reklm grdm. Kaset, in conjunction with a team of prenatal experts= doum ncesi (!) uzmanlarn ibirlii ile hazrlanmt. Otuz yl akn bir sredir, aresizce, herhangi bir konuda uzman olmak iin aba veren ben, imdi baz kiilerin bu konuma domadan nce geldiklerini gryorum. Bu hakszlk!

146

EK

Baz Dergilerin Balklarnn Ksaltmalar*

Kelime Abstracts Academy Acta Advances Agricultural American Anales Analytical Anatomical Annalen Annales Annals Annual Anthropological Antibiotic Antimicrobial Applied Arbeiten Archiv Archives Archivio Association Astronomical Atomic Australian Bacteriological Ksaltma Abstr. Acad. Ksaltmasz Adv. Agric. Am. An. Anal. Anat. Ann. Ann. Ann. Annu. Anthropol. Antibiot. Antimicrob. Appl. Arb. Arch. Arch. Arch. Assoc. Astron. At. Aust. Bacteriol. Kelime Botanisches Botany British Bulletin Bureau Canadian Cardiology Cell Cellular Central Chemical Chemie Chemistry Chemotherapy Chimie Clinical Commonwealth Comptes Conference Contributions Current Dairy Dental Developmental Diseases Drug Ksaltma Bot. Bot. Br. Bull. Bur. Can. Cardiol. Ksaltmasz Cell. Cent. Chem. Chem. Chem. Chemother. Chim. Clin. Commw. C. Conf. Contrib. Curr. Ksaltmasz Dent. Dev. Dis. Ksaltmasz

* Bu ksaltmalar birok dergide noktasz yazlr.

147

Kelime Bacteriology Bakteriologie Berichte Biochemical Biochimica Biological Biologie Botanical Entomological Environmental Ergebnisse Ethnology European Excerpta Experimental Fauna Federal Federation Fish Fisheries Flora Folia Food Forest Forschung Fortschritte Freshwater Gazette General Genetics Geographical Geological Geologische Gesellschaft Helvetica History Immunity Immunology Industrial Institute Internal

Ksaltma Bacteriol. Bakteriol. Ber. Biochem. Biochim. Biol. Biol. Bot. Entomol. Environ. Ergeb. Ethnol. Eur. Ksaltmasz Exp. Ksaltmasz Fed. Fed. Ksaltmasz Fish. Ksaltmasz Ksaltmasz Ksaltmasz For. Forsch. Fortschr. Ksaltmasz Gaz. Gen. Genet. Geogr. Geol. Geol. Ges. Helv. Hist. Immun. Immunol. Ind. Inst. Intern.
148

Kelime Ecology Economics Edition Electric Electrical Engineering Entomologia Entomologica Morphology National Natural, Nature Neurology Nuclear Nutrition Obstetrical Official Organic Paleontology Pathology Pharmacology Philosophical Physical Physik Physiology Pollution Proceedings Psychological Publications Quarterly Rendus Report Research Review Revue, Revista Rivista Royal Scandinavian Science Scientific Series Service

Ksaltma Ecol. Econ. Ed. Electr. Electr. Eng. Entomol. Entomol. Morphol. Natl. Nat. Neurol. Nucl. Nutr. Obstet. Off. Org. Paleontol. Pathol. Pharmacol. Philos. Phys. Phys. Physiol. Pollut. Proc. Psychol. Publ. Q. R. Rep. Res. Rev. Rev. Riv. R. Scand. Sci. Sci. Ser. Serv.

Kelime International Jahrbuch Jahresberichte Japan, Japanese Journal Laboratory Magazine Material Mathematics Mechanical Medical Medicine Methods Microbiological Microbiology Monographs Monthly Untersuchung Urological Verhandlungen Veterinary Virology Vitamin

Ksaltma Int. Jahrb. Jahresber. Jpn. J. Lab. Mag. Matr. Math. Mech. Med. Med. Ksaltmasz Microbiol. Microbiol. Monogr. Mon. Unters. Urol. Verh. Vet. Virol. Vitam.

Kelime Society Special Station Studies Surgery Survey Symposia Symposium Systematic Technical Technik Technology Therapeutics Transactions Tropical United States University Wissenschaftliche Zeitschrift Zentralblatt Zoologie Zoology

Ksaltma Soc. Spec. Stn. Stud. Surg. Surv. Symp. Symp. Syst. Tech. Tech. Technol. Ther. Trans. Trop. U.S. Univ. Wiss. Z. Zentralbl. Zool. Zool.

149

150

EK

Tablo Balklarnda Tanmlanmakszn Kullanlabilen Ksaltmalar (7)*

Kelime Amount Approximately Average Concentration Diameter Experiment Height Month Number Preparation Specific activity Ksaltma amt approx avg concn diam expt ht mo no. prepn sp act Kelime Specific gravity Standard deviation Standard error Standard error of the mean Temperature Versus Volume Week Weight Year Ksaltma sp gr SD SE SEM temp vs vol wk wt yr

* Listelenen kelimelere ilaveten, l birimlerinin ksaltmalarnn tanmlanmakszn kullanlmasna izen verilir.

151

152

EK

Stil ve Yazmda ok Yaplan Hatalar

Yanl acetyl-glucosamine acid fast bacteria acid fushsin acridin orange acriflavin aesculin airborn air-flow ampoul analagous analize bacteristatic bakers yeast baseline bi-monthly bio-assay biurette blendor blood sugar bromcresol blue by-pass byproduct can not catabolic repression chloracetic clearcut colicine coverslip Doru acetylglucosamine acid-fast bacteria acid fuchsine acridine orange acriflavine esculin airborne airflow ampoule analogous analyze bacteriostatic bakers yeast base line (n.), base-line (adj.) bimonthly bioassay biuret blender blood glucose bromocresol blue bypass by-product cannot catabolite repression chloroacetic clear-cut colicin cover slip
153

Yanl coworker cross over (n.) crossover (v.) darkfield data is desoxydessicator dialise disc Ehrlenmeyer flask electronmicrograph electrophorese eukaryote fermenter (apparatus) fermentor (organism) ferridoxin flourite fluorescent antibody technique fungous (n.) fungus (adj.) gelatine germ-free glucose-6-phosphate glycerin glycollate gonnorhea Gram-negative gram stain gyrotory halflife haptene Hela cells Hep-2-cells herpes virus hydrolize hydrolyzate immunofluorescent techniques india ink indol innocula iodimetric

Doru co-worker crossover cross over dark field data are deoxydesiccator dialyze disk Erlenmeyer flask electron micrograph subject to electrophoresis eucaryote fermentor fermenter ferredoxin fluorite fluorescent-antibody technique fungus fungous gelatin germfree glucose 6-phosphate glycerol glycolate gonorrhea gram-negative Gram stain gyratory half-life hapten Hel a cells Help-2 cells herpesvirus hydrolyze hydrolysate immunofluorescence techniques India ink indole inocula iodometric
154

Yanl ion exchange resin isocitritase keiselguhr large concentration less data leucocyte little data low quantity mediums melenin merthiolate microphotograph mid-point moeity much daha new-born occurrance over-all papergram paraffine Petri dish phenolsulfophthalein phosphorous (n.) phosphorus (adj.) pipet planchette plexiglass post-mortem prokaryote pyocine pyrex radio-active regime re-inoculate saltwater sea water selfinoculate semi-complete shelflife sidearm small concentration

Doru ion-exchange resin isocitratase kieselguhr high concentration fewer data leukocyte few data small quantity media melanin Merthiolate photomicrograph midpoint moiety many data newborn occurrence overall paper chromatogram paraffin petri dish phenolsulfonephalein phosphorus phosphorous pipette planchet Plexiglas postmortem procaryote pyocin Pyrex radioactive regimen reinoculate salt water seawater self-inoculate semicomplete shelf life side arm low concentration
155

Yanl spore-forming stationary phase culture step-wise students T test sub-inhibitory T2 phage technic teflon thiamin thioglycollate thyroxin transfered transfering transferrable trichloracetic acid tris-(hydroxymethyl)amino-methane trypticase tryptophane ultra-sound un-tested urinary infection varying amounts of cloudiness varying concentrations (5, 10, 15 mg/ml) waterbath wave length X-ray (n.) X ray (adj.) zero-hour

Doru sporeforming stationary-phase culture stepwise Students t test subinhibitory T2 phage technique Teflon thiamine thioglycolate thyroxine transferred transferring transferable trichloroacetic acid tris(hydroxymethyl)aminomethane Trypticase tryptophan ultrasound untested urinary tract infection varying cloudiness various concentrations (5, 10, 15 mg/ml) water bath wavelength X ray X-ray zero hour

156

EK

Uzak Durulacak Kelimeler ve fadeler

Jargon a considerable amount of a considerable number of a majority of a number of a small number of absolutely essential accounted for by the fact adjacent to along the lines of an example of this is the fact that an order of magnitude faster are of the same opinion as a consequence of as a matter of fact as is the case as of this date as to at a rapid rate at an early date at an earlier date at some future time at the conclusion of at the present time at this point in time based on the fact that by means of causal factor completely full Tercih Edilen Kullanm much many most many a few essential because near like for example 10 times faster agree because in fact (veya kullanmayn) as happens today about (veya kullanmayn) rapidly soon previously later after now now because by, with cause full
157

Jargon consensus of opinion considerable amount of definitely proved despite the fact that due to the fact that during the course of during the time that elucidate enclosed herewith end result entirely eliminate eventuate fabricate fatal outcome fewer in number finalize first of all following for the purpose of for the reason that from the point of view of future plans give an account of give rise to has been engaged in a study of has the capability of have the appearance of having regard to impact (v.) important essentials in a number of cases in a position to in a satisfactory manner in a very real sense in almost all instances in case in close proximity to in connection with in many cases in my opinion it is not an unjustifiable assumption that

Tercih Edilen Kullanm consensus much proved although because during, while while explain enclosed result eliminate happen make death fewer end first after for since, because for plans describe cause has studied can look like about affect essentials some can, may satisfactorily in a sense (veya kullanmayn) nearly always if close, near about, concerning often I think

158

Jargon in order to in relation to in respect to in some cases in terms of in the absence of in the event that in the not-too-distant future in the possession of in view of the fact that inasmuch as incline to the view initiate is defined as it has been reported by Smith it has long been known that it is apparent that it is believed that it is clear that it is clear that much additional work will be required before a complete understanding it is doubtful that it is evident that a produced b it is generally believed it is my understanding that it is of interest to note that it is often the case that it is suggested that it is worth pointing out in this context that it may be that it may, however, be noted that it should be noted that it was observed in the course of the experiments that join together lacked the ability to large in size let me make one thing perfectly clear majority of make reference to militate against

Tercih Edilen Kullanm to toward, to about sometimes about without if soon has, have because, since for, as think begin, start is Smith reported (Kaynaa bakma zahmetine katlanmadm) apparently I think clearly (Anlamadm) possibly a produced b many think I understand that (Kullanmayn) often I think note that I think but note that (veya kullanmayn) we observed join couldnt large (Kreme ilemi balyor!) most refer to prohibit
159

Jargon needless to say new initiatives of great theoretical and practial importance of long standing of the opinion that on a daily basis on account of on behalf of on no occasion on the basis of on the grounds that on the part of our attention has been called to the fact that owing to he fact that perform place a major emphasis on pooled together presents a picture similar to prior to protein determinations were performed quantify quite a large quantity of quite unique rather interesting red in color referred to as relative to resultant effect serious crisis smaller in size so as to subject matter subsequent to sufficient take into consideration terminate the great majority of the opinion is advanced that the predominate number of the question as to whether the reason is because

Tercih Edilen Kullanm (Kullanmayn ve izleyen hereyi de atn) initiatives useful old think that daily because for never by since, because by, among, for we belatedly discovered since, because do stress pooled resembles before proteins were determined measure much unique interesting red called about result crisis smaller to subject after enough consider end most I think most whether because
160

Jargon the vast majorty of there is reason to believe this result would seem to indicate through the use of to the fullest possible extent ultimate unanimity of opinion until such time utilize very unique was of the opinion that ways and means we have insufficient knowledge we wish to thank what is the explanation of? with a view to with reference to with regard to with respect to with the possible exception of with the result that with the realm of possibility

Tercih Edilen Kullanm most I think this result indicates by, with fully last agreement until use unique believed ways, means (ikisi birlikte deil) we dont know we thank why? to about (veya kullanmayn) concerning, about (veya kullanmayn) about except so that possible

Ksalk ve temizlik zerine vaazlar aa yukar ayn lde etkindir. Kelime fahielii; dil fakirlii, dnce oburluu ve bask iin gereksiz bir hrstan kaynaklanr. Eli Chernin

161

162

EK

SI (Systeme International) Birimleri in ntaklar ve Ksaltmalar

No. 10-18 10-15 10-12 10-9 10-6 10-3 10-12 10-1 10 102 103 106 109 1012 1015 1018 ntak atto femto pico nano micro milli centi deci deka hecto kilo mega giga tera peta exa Ksaltma a f p n m c d da h k M G T P E

163

164

EK

Kabul Edilmi Ksaltmalar ve Semboller

Terim Ksaltma veya Sembol A Ac Ade Ado ADP AMP ATP ATPase Ala ac A Ab Ag Ara BCG Bq BOD BUN bp cd CNS Terim Ksaltma veya Sembol CTP Cyt C DNase DNA DUMP DEAE-cellulose ECG EEG Et EDTA F FAD FMN FUBAR G g g Gdn Gua Guo GDP

absorbance acetyl adenine adenosine adenosine 5-diphosphate adenosine 5-monophosphate adenosine 5-triphosphate adenosine triphosphatese alanine alternating current ampere antibody antigen arabinose bacille Calmatte-Guerin becquerel biological oxygen demand blood urea nitrogen boiling point candela central nervous system

cytidine 5-triphosphate cytosine degree Celsius deoxyribonuclease deoxyribonucleic acid deoxyuridine monophosphate diethylaminoethyl cellulose electrocardiogram electroencephalogram ethyl ethylenediaminetetraacetate farad flavin adenine dinucleotide flavin mononucleotide fouled up (beyond all recognition) gauss gram gravity guanidine guanine guanosine guanosine
165

Terim

Ksaltma veya Sembol CoA C cpm Cyd CDP CMP hp h IR IDP IU i.v. Ile J K kg KE LD50 Leu l lm lx Lys mp mRNA

Terim

Ksaltma veya Sembol

coenzyme A coulomb counts per minute cytidine cytidine 5-diphosphate cytidine 5-monophosphate horsepower hour infrared inosine 5-disposphate international unit intravenous isoleucyl joule kelvin kilogram kinetic energy lethal dose, median leucyl litre (liter) lumen lux lysinyl melting point messenger ribonucleic acid metametre (m) methionly methyl Michaelis constant milliequivalent minimum lethal dose minute (time) molar (concentration) mole muramic acid newton

5-diphosphate hemoglobin hemoglobin, oxygenated henry heptyl hertz hexyl radian respiratory quotient reticuloendothelian system revolutions per minute ribonuclease ribonucleic acid ribose ribosomal ribonucleic acid roentgen second (time) serum glutamic oxalacetic transaminase seryl siemens species specific gravity standard deviation standard error standard temperature and pressure steradian subcutaneous tesla tobacco mosaic virus tonne (metric ton) transfer ribonucleic acid
166

Hb HbO2 H Hp Hz Hx rad RQ RES rpm RNase RNA Rib rRNA R s SGOT

mm Met Me Km meq MLD min M mol Mur N

Ser S sp (sing.), spp (pl.) sp gr SD SE STP sr s.c. T TMV t tRNA

Terim

Ksaltma veya Sembol NAD NADH

Terim

Ksaltma veya Sembol Tris Try UV USP Ura UDP V V W Wb wk WBC Xan Xao XDP xyl yr

nicotinamide adenine dinucleotide nicotinamide adenine dinucleotide (reduced) normal (concentration) nuclear magnetic resonance ohm ornithyl orthoorthophosphate osmole outside diameter parapascal phenyl plaque-forming units probability purine pyrophosphate

N NMR Orn oPi osmol o.d. pPa Ph PFU P Pur PPi

tris (hydroxy methyl) aminomethane tyrosinye ultraviolet United States Pharmacopeia uracil uridine 5-disposphate volt volume watt weber week white blood cells (leukocytes) xanthine xanthosine xanthosine 5-disposphate xylose year

167

168

Kaynaklar

1. 2.

Aaronson, S. 1977. Style in scientific writing. Current Contents, No. 2, 10 January; p. 615. American National Standards Institute, Inc. 1969. American national standard for the abbreviation of titles of periodicals. ANSI Z39.5-1969. American National Standards Institute, Inc., New York. American National Standards Institute, Inc. 1977. American national standard for bibliographic references. ANSI Z39.29-1977. American National Standards Institute, Inc., New York. American National Standards Institute, Inc. 1979. American national standard for writing abstracts. ANSI Z39.14-1979. American National Standards Institute, Inc., New York. American National Standards Institute, Inc. 1979. American national standard for the preparation of scientific papers for written or oral presentation. ANSI Z39.16-1979. American National Standards Institute, Inc., New York. American Psychological Association. 1983. Publication manual. Third Edition. American Psychological Association, Washington, D.C. American Society for Microbiology. 1985. ASM style manual for journals and books. American Society for Microbiology, Washington, D.C. American Society for Microbiology. 1987. Instructions to authors for all ASM journals. ASM News 53:i-xv. Anderson. J. A., and M. W. Thistle. 1947. On writing scientific papers. Bull. Can. J. Res., 31 December 1947, N.R.C. No 1691 . Barnes, G. A. 1982. Communication skills for the foreign-born professional. ISI Press, Philadelphia. Bernstein, T. M. 1965. The careful writer: A modern guide to English usage. Atheneum, New York. Bishop, C. T. 1984. How to edit a scientific journal. ISI Press, Philadelphia.
169

3.

4.

5.

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

13. 14. 15. 16.

Booth, V. 1981. Writing a scientific paper and speaking at scientific meetings. 5th ed. The Biochemical Society, London. Burch, G. E. 1954. Of publishing scientific papers. Grune & Stratton, New York. CBE Journal Procedures and Practices Committee. 1987. Editorial forms; a guide to journal management. Council of Biology Editors, Inc., Bethesda, Md. CBE Style Manual Committee. 1983. CBE style manual: guide for authors, editors, and publishers in the biological sciences. 5th ed. Council of Biology Editors, Inc., Bethesda, Md. Chase, S. 1954. Power of words. Harcourt, Brace and Co., New York. The Chicago Manual of Style. 1982. l3th ed., University of Chicago Press, Chicago. Council of Biology Editors. 1968. Proposed definition of a primary publication. Newsletter, Council of Biology Editors, November 1968, p. 1-2. Cremmins, E. T. 1982. The art of abstracting. ISI Press, Philadelphia. Day, R. A. 1972. Economics of printing, p. 45-56, In R. A. Day et al. (ed.), Economics of scientific publications. Council of Biology Editors, Washington, D.C. Day, R. A. 1975. How to write a scientific paper. ASM News 41 :486-494. Day, R. A. 1976, Scientific journals: an endangered species. ASM News 42:288-291 . Dodd, J. S. 1986. The ACS style guide: a manual for authors and editors. American Chemical Society, Washington, D. C. Houghton, B. 1975. Scientific periodicals; their historical development, characteristics and control. Linnet Books, Hamden, Conn. ISI Press, Philadelphia. Huth, E. J. 1986. Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med. 104:269-274. Huth, E. J. 1987. Medical style & format: an international manual for authors, editors, and publishers. ISI Press, Philadelphia. Huth, E. J. 1988. How to write and publish papers in the medical sciences. 2nd ed. International Committee of Medical Journal Editors. 1982. Uniform requirements for manuscripts submitted to biomedical journals. Br. Med. J. 284:1766-1770 [and Ann. Intern. Med. 96:766-770]. King, D. W., D. D. McDonald, and N. K. Roderer. 1981. Scientific journals in the United States. Hutchinson Ross Publishing Co., Stroudsburg, Pa. Lock, S. 1985. A difficult balance: Editorial peer review in medicine. The Nuffield Provincial Hospitals Trust, London. McGirr, C. J. 1973. Guidelines for abstracting. Tech. Commun. 25(2):25. Maggio, R. 1987. The nonsexist word finder: A dictionary of gender-free usage. The Oryx Press, Phoenix, Ariz.
170

17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29.

30. 31. 32. 33.

34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44.

Meyer, R. E. 1977. Reports full of gobbledygook. J. Irreproducible Results 22(4):12. Michaelson, H. B. 1986. How to write and publish engineering papers and reports. 2nd ed. ISI Press, Philadelphia. Mitchell, J. H. 1968. Writing for professional and technical journals. John Wiley & Sons, Inc., New York. Morgan, P. 1986. An insiders guide for medical authors and editors. ISI Press, Philadelphia. Morrison, J. A. 1980. Scientists and the scientific literature. Scholarly Publishing 11:157-167, 1980. OConnor, M., and F. P. Woodford. 1975. Writing scientific papers in English: an ELSECiba Foundation guide for authors. Associated Scientific Publishers, Amsterdam. Ratnoff, O. D. 1981. How to read a paper. In K. S. Warren (ed.), Coping with the biomedical literature, p. 95-101. Praeger, New York. Reid, W. M. 1978. Will the future generations of biologists write a dissertation? BioScience 28:651-654. Rosten, L. 1968. The joys of Yiddish. McGraw-Hill Book Co., New York. Sagan, C. 1977. The dragons of Eden. Speculations on the evolution of human intelligence. Ballantine Books, New York. Siegenthaler, W., and R. Luthy (ed.). 1978. Current chemotherapy. Proceedings of the 10th International Congress of Chemotherapy. American Society for Microbiology, Washington, D.C., 2 vol. Skillin, M. E., R. M. Gay, et al. 1974. Words into type, 3rd ed. PrenticeHall, Inc., Englewood Cliffs, N.J. Strunk, W., Jr., and E. B. White. 1979. The elements of style. Third Edition. The Macmillan Co., New York. Trelease, S. F. l958. How to write scientific and technical papers. The Williams & Wilkins Co., Baltimore. Tuchman, B. W. 1980. The Book; a lecture sponsored by the Center for the Book in the Library of Congress and the Authors League of America. Library of Congress, Washington, D.C. Weiss, E. H. 1982. The writing system for engineers and scientists. Pretice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N.J. Woodford, F. P. (ed.) 1968. Scientific writing for graduate students. A Council of Biology Editors manual. The Rockefeller University Press, New York. Zinsser, W. 1983. Writing with a word processor. Harper & Row, Publishers, New York. Zinsser, W. 1985. On writing well. An informal guide to writing nonfiction, 3rd ed., Harper & Row, Publishers, New York.
171

45. 46. 47. 48.

49. 50. 51. 52.

172

Teknik Terimler Szl

Abstract (Ksa zet). Genellikle, makalenin her nemli blmnn bir zetini veren, makalenin ksa ekli. Sonularn zeti olan Summary den farkl. Acknowledgements (Teekkr). Makalenin (Tartmadan sonra, fakat Kaynaklardan nce) kiilere ve kurumlara; makalenin oluumu srasndaki yardm, neri ve maddi katklar iin teekkr etmek amacyla tasarlanm blm. Ad hoc reviewer. Bak Referee. Address. Yazar tantr ve posta adresini verir. Alphabet-number system (Alfabe-say sistemi). Kaynaklarda veya atf yaplan literatr ksmnda, kaynaklarn alfabetik srayla dzenlendii bir sistem. Archival journal (Ariv dergisi). Bu terim temel dergiyle edeerdir ve zgn aratrma sonular yaymlayan dergi anlam tar. Author (Yazar). Deneylerin tasarm ve gerekletirilmesinde aktif olarak katkda bulunan ve sunulan aratrma sonularnda entellektel sorumluluk tayan kii. Biological Abstracts. Biyolojide, en byk ve en iyi bilinen yaym yeri (Ksa zet formunda). Biosciences Information Service tarafndan yaymlanmaktadr. Camera-ready copy (Ofset bask iin hazr kopya). Dergi veya kitapta fotorafik retimle, dizgiye gerek olmakszn retime hazr olan herey. Yazarlar ounlukla; kark formlleri, kimyasal yaplar, ak diyagramlar v.s.yi, dizgi srasndaki hatalar ve prova okunmasndan kanmak iin camera-ready copy olarak hazrlarlar. Caption. Bak Legend CBE. Bak Council of Biology Editors. Chemical Abstracts. Kimyada, en byk ve en iyi bilinen yaym yeri (Ksa zet formunda). American Chemical Society tarafndan yaymlanmaktadr. Citation-order system (Atf sras sistemi). Kaynaklarn metin iinde kullanld sraya gre, saysal atf yaplan kaynak sralama sistemi. Compositor. Dizgiyi yapan. Edeer terimler typesetter ve keyboarder.
173

Conference report (Konferans bildirisi). Konferansta sunulmak iin yazlan makale. Birok konferans bildirisi, geerli yayn tanmna uymaz. yi yazlm bir bildiri ksa olmaldr. Deneysel ayrntlar ve kaynaklar en az dzeyde tutulmaldr. Copy editr. Sorumluu; bask iin iaretler koyarak gerekli yazm, dilbilgisi ve stil dzenlemelerini yapmak suretiyle metni yayma hazrlamak olan (genellikle yaymcnn eleman) kiinin ad. Copyright (Yaym Hakk). Yazl entelektel eseri, yeniden retme, yaymlama ve satma iin zel bir yasal hak. Council of Biology Editors (Biyoloji Editrleri Konseyi). yeleri biyoloji ve ilgili alanlarda; dergi ve kitaplarn yazm, yaym ve editrl ile uraan bir organizasyon. Philip L. Altman, Executive Director, 9650 Rockville Pike, Bethesda, MD 20814. Cropping (Kesme). Yaymlanm fotorafta grnmesine ihtiya olmayan ksmlar belirlemek iin fotorafta yaplan iaretleme. Current Contens. Birok derginin balk sayfalarn fotorafik retimle sunan haftalk dergi. Bilim adamlar bylece, kendi alanlarnda nelerin yaymlandn izleyebilirler. Deiik alanlarda (Sanat ve Beeri Bilimler dahil), Institute for Scientific Information tarafndan alt deiik basks yaymlanmaktadr. Discussion (Tartma). Bir IMRAD makalesinin son blm. Amac, almann sonularn mevcut bilgi dokusuna ilemektir. nemli noktalar Conclusions (Sonular) da ifade edilir. Dual publication (ift yayn). Ayn verilerin, iki (veya daha fazla) kez, temel dergilerde yaymlanmas. Bilimsel ahlkn ak ekilde bozulmas. Editor. Bir dergide veya ok yazarl bir kitapta, neyin yaymlanacana karar veren kiiye verilen ad. Editorial consultant. Bak Referee. Festschrift. Deiik yazarlarn, belli bir kiinin hatrasna veya adna ithaf ettikleri yazlardan oluan cilt. Galley proof. Bak Proof. Graph (Grafik). Verilerin; izgi, ubuk ve dier grsel malzeme ile sunuluu. Grafikler, verilerin ynn ve eilimini gstermede ok yararldr. Kesin deerlerin listelenmesi zorunlu ise, tablo daha iyidir. Hackneyed expression. ok kullanlm, bayat ifadeler. Hard copy. Modas gemi, kat zerindeki metin, bilgisayar ke1ime ilemciyle hazrland zaman, hard copy denir. Harvard system. Bak Name and Year System.
174

Impact factor (Etki faktr). Dergilerin kalitesine karar vermede bir baz. Yksek etki faktr olan (Science Citation Indexin belirledii, yaymlanm her makale bana ortalama atf says) bir dergi, dk etki faktr olan bir dergiden daha fazla kullanlm demektir. IMRAD. Introduction (Giri), Methods (Yntemler), Results (Sonular) ve Discussion (Tartma) nn oluturduu bir akronim. Pekok modern bilimsel makalenin dzenleme emas. Incunubula. 1455 ve1500 M.S. arasnda baslan kitaplar. Introduction (Giri). IMRAD makalesinde ilk blm. Amac, aratrlan problemi aka ortaya koymak ve okuyucuya ilgili temel bilgiyi vermektir. Jargon. Websters Ninth Collegiate Dictionary, jargonu kark, anlamsz dil olarak tanmlar. Keyboarder. Bak Compositor Legend. Grsel malzemeye verilen isim veya balk; grsel malzemeyi aklayc bilgi. Bu bilgiler, grafik veya fotoraf zerine yazlmamaldr. Bunlar, kompozitr tarafndan dikkatle grsel malzemenin altna yerletirilir. Caption ad da verilir. Literature Cited (Kaynaklar). Birok dergi tarafndan, makalede atf yaplan kaynaklar sralamak iin kullanlan balk. References veya nadiren Bibliography balklar da kullanlr. Managing Editor. ounlukla derginin iletmesiyle uraan kiiye verilen ad. Tipik olarak, managing editor edit etme ilemiyle (metinlerin kabul) uramaz, fakat kopya editrlnden (retme ileminin bir ksm) sorumludur. Markup for the Typsetter. Kopya editrleri tarafndan (bazen de italikler iin altn izme gibi, yazarlar tarafndan), dizgi tipini belirtmek iin kullanlan iaret ve semboller. Masthead statement. ounlukla yaymc tarafndan derginin balk sayfasnda, derginin sahibini, ama ve kapsamn anlatan otoriter ifade. Materials and Methods. Bak Methods. Methods (Yntem). IMRAD makalesinin ikinci blm. Amac; deneyleri, bilgi ve becerisi olan her meslektan tekrarlayp, ayn veya benzer sonular elde edebilecei kadar ayrntl olarak tanmlamaktr. Monograph. Uzmanlar tarafndan, uzmanlar iin ayrntl olarak yazlm kitap. Name and Year System (isim ve yl sistemi). Metinde atf yaplan kaynaklarn, yazarn soyad ve yaynn senesine grernein, Smith (1950) verildii kaynak verme sistemi. Offprints. Bak Reprints. Oral report. Yaymlanm makaleye benzer bir dzenlemedir. Ancak deneysel ayrnt ve ok sayda kaynak olmakszn anlatlr. Peer review. Metnin, yazarn meslektalar (ayn alanda alan bilim adamlar) tarafndan deerlendirilmesi.
175

Primary journal. zgn aratrma yaymlayan dergi. Primary publication. Yazarn meslektalarnn, deneyleri tekrarlayabilecei veya sonular deneyebilecei formda ve bilimsel toplulua ak dergi veya baka bir dokmanda, zgn aratrma sonularnn ilk yaym. Printer. Tarihsel olarak, bask yapan ara veya bask yapan kii. Ancak ou zaman printer, basan firmay ifade eder ve bask ilemine giren her ilemi tanmlayan ksa bir ifade olarak kullanlr. Proof (Prova). Yazarlara, editrlere veya ynetici editrlere bask hatalarn dzeltmek iin gnderilen dizilmi malzeme. Sayfa numarasz olanlara galley proofs sayfa numaral olanlara page proofs denir. Proofreaders marks. Provalardaki hatalar kompozitrn dikkatine getirmek iin kullanlan iaret ve semboller. Publisher (Yaymc). Bir kitap veya derginin yaym ilerini yapan kii veya kurulu. Referee. Genellikle yazarla ayn veya benzer alanda alan, bir metni inceleyip editre yaymlama konusunda gr veren kii. Reviewer terimi, daha az anlaml fakat daha ok kullanlan bir terimdir. Reprints (Tekil Kopyalar). Dergi makaleleri ayr olarak baslp, yazarlara (genellikle cretle) gnderilir, bilim adamlar arasnda geni lde datm yaplr. Results (Sonular). IMRAD makalesinin nc blm. Amac, sunulan almada elde edilen yeni bilgiyi sunmaktadr. Review paper. Temel dergilerde nceden yaymlanm ok sayda makaleyi deerlendirmek iin yazlan makale. Byle makaleler, belli alandaki kaynaklarn basite anlatlmas olabilecei gibi, mevcut literatrn yorumlu ve eletirili bir derlemesi de olabilir. Reviewer. Bak Referee. Running head. Kitap veya derginin ardk sayfalarnda tekrarlanan balk yazs. ounlukla dergilerdeki makalelerin balklar ksaltlarak balk yazs olarak kullanlr. Science writing (Bilim Yazs). Amac; bilimsel bilgiyi, bilim adamlar veya bilim adam olmayanlar da ieren geni okuyucu kitlesine iletmektir. Scientific paper (Bilimsel Makale). zgn aratrma sonularn anlatan yazlm ve baslm rapor. Scientific writing (Bilimsel Yazm). Amac, yeni bilimsel bulular iletmektir. Series titles. Bir zaman srecinde, seri olarak yaymlanm makalelerin balklar. Bu balklar, serideki btn makalelerde ortak olan bir ana bala sahiptir. Altbalk (genellikle romen rakam ile verilir) her makale iin zeldir. Society for Scholarly Publishing. Bilim adamlar, editrler, yaymclar, ktphaneciler, basmclar, kitaplar ve bilimsel yaymla uraan dier kiilerden oluan bir organizasyon. Alice OLeary, Administrative Officer, 2000 Florida Avc., NW, Washington, DC 20009.

176

Summary (zet). Genellikle makalenin sonunda yer alan, sonularn bir zeti. Bir makalenin nemli blmlerini zetleyen ve makalenin banda gzken Abstracttan farkl. Syntax. fade, cmlecik veya cmlede kelimelerin sras. Table (Tablo). Saylarn genellikle kolon formunda sunuluu. Tablolar, birok bulgu sunmak gerektiinde ve kesin saylarn nemli olmas halinde kullanlr. Sadece verilerin ekli nemliyse, grafik tercih edilir. Thesis (Tez). Yksek derece almak iin, adaydan istenen metin. Amac, adayn zgn aratrma yapabildiini kantlamaktr. Dissertation terimi de esasta edeer anlamldr, fakat daha ok doktora iin sunulan metin iin kullanlmas gerekir. Title (Balk). Kitap, makale, poster v.b.de ierii yeterince tanmlayan en az sayda kelime. Trade books (Ticaret Kitaplar). Halka, kitap ticareti (toptan veya perakende) ile satlan kitaplar. te yandan, pek ok bilimsel kitap esasta dorudan adrese postalama ile satlr. Type composition. Yaymc tarafndan metnin, kopya editrnn kompozitr iin koyduu iaretlere gre yazlmas. Typsetter. Bak Compositor.

177