Hyrje Sistemi bankar prballet me disa probleme dhe sfida si: kredit e kqija dhe problemet n procesin e huadhnies,

kolaterali dhe problemet q ai shfaq, problemet e auditimit t brendshm, shtrirja gjeografike e prqendruar e sistemit bankar, kultura ekonomike dhe lidhja me produktet e shrbimet bankare, parandalimi dhe pastrimi i parave, aspektet operacionale dhe mosfunksionimi i burss s letrave me vler etj. Problemi m shqetsues sht ai i huave me probleme, t cilat vijn si pasoj e disa faktorve si: problemet ekonomike t kredimarrsit, si pasoj e keqparashikimit pr t ardhmen, abuzimi i kredimarrsit, abuzimi i analistit t kredis dhe mosprofesionalizmi i tyre, dhnia pa kriter e kredive duke synuar maksimizimin e fitimit, mosha e re e sistemit bankar shqiptar, korrupsioni bankar, regjistri i kredive etj. Kredit klasifikohen si t kqija kur bankat kan vshtirsi n mbledhjen e tyre. Ato kategorizohen n disa mnyra n varsi t shkalls s problematiks q paraqesin. Pesha e kredive problematike dhe atyre n ndjekje kundrejt totalit t kredive ka ardhur n rritje gjat viteve t fundit. Ritmi i rritjes s peshs s kredive problematike ndaj totalit t kredive, sht shqetsues, pasi tregon rritjen e qart t vshtirsis paguese t bizneseve dhe individve, dhe rrit rrezikun e prgjithshm t sistemit. Kredit problematike duken t jen t prqndruara s shumti n kredit e bizneseve dhe koorporatave m shum sesa n ato t individve. Gjithashtu kredit m t mdha jan m t ekspozuara ndaj problemeve t performancs. Kjo sht n prputhje me faktin q pjesa m e madhe kredive problematike jan t prqndruara n biznese. sht vn re se n grupin e kredive t biznesit industria e Ndrtimit prbn ato m problematiket. Faktikisht industria e ndrtimit, si dhe sht raportuar n raporte t ndryshme, sht prekur nga rnja ekonomike e viteve t fundit dhe po prjeton aktualisht nj periudh me probleme n shitje dhe likuiditet, t cilat prekin drejtprdrejt aftsin paguese.

Kredit e Kqija

do investim i burimeve financiare t bankave, edhe n kushte normale t zhvillimeve ekonomike, prmban n vetvete nj nivel t caktuar t rrezikut t humbjes. N kushtet e pasiguris pr zhvillimet ekonomike, ky lloj rreziku konceptohet t jet edhe m i madh. Institucionet financiare, dhe n mnyr t veant bankat prballen me nj shumllojshmri risqesh t ndryshme. Ato jan hasur ndr vite me vshtirsi, dhe pr nj sr arsyesh.Faktori kryesor q shkakon probleme serioze vazhdon t qndroj dobsia e standardeve t kreditimit. Rreziku i kredis me origjin portofolin e huadhnies s bankave, mbetet rreziku m i rndsishm dhe me ndikim te drejtprdrejt pr stabilitetin financiar t ktij sektori. sht thelbsore pr suksesin afatgjat t bankave ti japin nj drejtim riskut t kredis. Me nocionin risku i kredis nnkuptohet mundsia q nj huamarrs t dshtoj n shlyerjen e detyrimeve ndaj huadhnsit, ose mund t thuhet q i referohet rrezikut q nj pal n nj transaksion t caktuar nuk do t jet e aft t prmbush detyrimet kontraktore me nj pal tjetr, ose do t jet e aft ti prmbush ato pjesrisht. Me risk t kredis kuptohet pamundsia e kredimarrsit dhe e garantuesit t kredis ose e kundrpartis pr aktivet e tjera, pr t prmbushur detyrimet ndaj banks sipas kushteve t marrveshjes s lidhur mes palve1. N prgjithsi kur vlera e aseteve kalon vlern e detyrimeve ndaj palve t treta, klientt kan mundsi t shlyejn detyrimet, por nse vlera e aseteve sht m e vogl se vlera e detyrimeve, huamarrsit nuk paguajn. Detyrimet prfshijn shumn e borxhit t marr, interesat e akumuluara si dhe komisione t tjera. Kjo mund t shkaktohet nga faktor t jashtm q ndikojn negativisht situatn ekonomike t huamarrsit ose nga mungesa e vullnetit t huamarrsit pr t respektuar kushtet e kontrats se borxhit. Nga kndvshtrimi i huadhnsit dshtimi n mbledhjen e borxheve shoqrohet me humbje. Manaxhimi i riskut luan nj rol t rndsishm n do biznes, por veanrisht ky rol luhet n rastin e bankave. Pjesa m e madhe e aseteve t bankave perbehen nga portofoli i kredis, pr kt arsye funksioni i kreditimit luan nj rol t rndsishm n drejtimin e riskut. Objektivi i kreditimit sht i thjesht, t krijoj vler pr bankn. Ndrkoh objektivi i drejtimit t riskut t kredis dhe t maksimizoj normn e kthimit duke mbajtur ekspozimin e riskut t kredis brenda parametrave t pranueshm.
1

Prkufizimi sipas rregullores 52 pr administrimin e rrezikut t kredis se Banks s Shqipris.

Rreziku kryesor n proesin e kreditimit sht mundsia q huamarrsi nuk do t paguaj kredin n koh dhe kjo sjell uljen e vlers pr bankn. Manaxhimi i sakt dhe i duhur i riskut t kredis sht e vetmja mnyr q mundson krijimin e vlers pr bankat. Tejkalimi i riskut sjell rritje t kredive t kqija, t provigjoneve dhe humbjeve nga kredi t cilat dobsojne vlern e banks nprmjet efektit negative n uljen e fitimit.

Pasojat e rritjes s kredive me probleme. Si rezultat i rritjes s kredive me probleme, dhe n prputhje me kriteret normative t Banks s Shqiprise, bankat rritn provigjionet e tyre, ka ka ndikuar dukshm n rezultatin neto t veprimtaris bankare dhe treguesit e prfitueshmris s sistemit Rritja e peshs s kredive t humbura n grupin e kredive me probleme: 1) Rrit varsin e bankave n mirfunksionimin e proesit t ekzekutimit t kolateralit, duke evidentuar rndsin e miratimit t ndryshimeve ligjore q prfshihen s fundi n Kodin Civil dhe Kodin e Proedurs Civile. 2) Zgjerimi i kredive t humbura, ul pritshmrin pr rikuperimin e kredive me probleme nga aktiviteti ekonomik. 3) Rrit ndikimin negativ n bilancin e bankave. 4) Shton nevojn pr ndrmarrjen e veprimeve me natyr strukturore. Kto t fundit, duhet t synojn vendosjen e krkesave dhe zbatimin e stimujve q mundsojn largimin e ktyre kredive nga bilanci i banks n mnyr t qndrueshme dhe brenda nj kohe t prshtatshme. Sipas analizs s Banks Botrore, rritja e ndjeshme e kredive t kqija dhe shtrngimi i kreditimit gjat viteve t fundit prbn nj ndr shqetsimet kryesore pr ekonomin Shqiptare, ashtu si pr shum vende t tjera t rajonit. Ndrkoh ajo renditet ndr vendet q kan nivel m t lart t huave me probleme n rajon. Shqipria s bashku me Maqedonin dhe Bullgarin jan vendet q kan lidhje t ngushta tregtare me shtetet q jan goditur m rnd nga kriza, duke i br ato m t brishta. Ulja intensive e raportit t mjeteve t veta ndaj kapitalit nga bankat evropiane gjat dy viteve t fundit ka kontribuar n shtrngimin e kushteve t kreditit dhe rritjen e dobt t huadhnies, veanrisht n vendet q kan nj prani t fuqishme t bankave europiane2.
2

Raport i Banks Botrore, 2013

A. Shkaqet q solln kt situat Shkaqet e rritjes s nivelit t kredive me probleme sigurisht i atribuohen si faktorve t brendshm, ashtu edhe atyre t jashtm. Ku ndr faktort e jashtm kryesor, duhet prmendur kriza ekonomike, pasi modelet e riskut t kreditit n t cilat u zhvilluan portofolet, nuk e parashikuan gjatsin dhe ashprsine e saj.

E.1. Faktor t jashtm

a) Kriza ekonomike solli nj ngadalsim t rritjes ekonomike, rritje nn potencial prodhimi prej disa vitesh si dhe probleme strukturore n sektor t caktuar t ekonomis. Kjo kushtzon kapacitetin e ripagimit t borxhit t huamarrsit. b) Kredimarrja e teprt nga industri t caktuara sht serish nj shkak i rritjes s kredive me probleme. Pr shkak t krizs ekonomike pr shum biznese u ul niveli i shitjeve gj q solli rritjen e problemeve t likuiditetit. Prsa i prket kredive t individve, kriza solli nj sr pasojash t cilat u reflektuan n aftsin e tyre paguese t tilla si: 1. Ulja e t ardhurave personale 2. Ndrprerjet e marrdhenieve t punsimit. 3. Reduktimi i orve t puns ..etj c) Ngadalsimi i rritjes s aktivitetit kreditues 2-3 vitet e fundit, kjo si rezultat i ngadalsimit t prgjithshm t rritjes ekonomike dhe krkess s ult pr kreditim si rrjedhoj e pasiguris s lart t perceptuar nga agjentt ekonomik dhe besimit t ult t biznesit/idividve n zhvillimet e ardhshme makroekonomike. d) Detyrimet e papaguara t Qeveris pr faturat dhe rimbursimet e TVSH-s, kundrejt kompanive q kan pjesn m t madhe t kredive me probleme. e) Planifikim i dobt financiar nga ana e klientit.

Faktor t brendshm

N rritjen e kredive problematike, po aq sa faktort e jashtm kan ndikuar edhe faktort e brendshm. -Objektivat agresiv (aggressive budgeting) t bankave lidhur me aktivitetin kreditues. Gjat periudhave t rritjes s aktivitetit kreditues bankat kan parashikuar shum m tepr dhenie kredie sesa realisht duhet t jepnin. -Planifikimi dhe raportimi i dobt financiar nga ana e klientit, i cilsuar si faktor i jashtm, sht gjithashtu shkak i brendshm q e vendos bankn n pozicionin e marrjes s vendimeve me informacion me cilsi t ult. -Proedurat jo efiente pr ekzekutimin e kolateralit, nprmjet proedurave te zgjatura ligjore dhe gjyqsore t cilat vshtirsojn rikuperimin e pasurive t vendosura si kolateral3. -Vlersimi i dobt i potencialit t bizneseve. Nqs n t ardhmen rezulton q bizneset mund t ken probleme n shlyerjen e kredive, kjo vjen edhe si rezultat i vlersimit n mnyr jot t duhur t potencialeve t atij biznsi nga banka. -Vlersimi i dobt i situats financiare n periudhn e aprovimit t kredive. Banka mund t neglizhoj situatn financiare n momentin e aprovimit t kredive. -Monitorim i dobt i kreditimit. -Prputhje e dobt e termave t kredis me nevojat apo mundsit e klientit. Kjo vjen si rezultat i planifikimit dhe raportimit t dobt financiar nga ana e klientit. -Mashtrime t klientve.

Shoqata Shqiptare e Bankave, raporti vjetor, 2012

Masat q mund t merren

Prball ksaj situate t kredive problematike n sistemin bankar shqiptar, bankat duhet t angazhohen n prcaktimin e masave q duhen marr pr t prmirsuar gjendjen. Akutalisht nj pjes e bankave jan prqndruar n riprogramimin e kredive, pra ndryshimin e kushteve t kontrats fillestare, normave t interesitetj, ndrkoh pjesa e tjetr e tyre sht prqndruar n ekzekutimin e kolateraleve si mjet kryesor i mbledhjes s aktiveve nga kredit ne rrezik. Duke qn se sistemi bankar e ka t pamundur t ndrhyj n faktort e jashtm, prpjekja duhet prqndruar n monitorimin e faktorv t brendshm q kan sjell kt rritje t kredive t kqija. Kshtu, bankat duhet t tregojn kujdes t veant n prcaktimin e objektivat e tyre pr aktivitetin kreditues. Dhnia e kredive duhet t jet brnda kufijve real t kreditimit.

B. Konkluzione

N prfundim t ktij punimi mund t nxjerrim kto konkluzione: 1. N gjasht vitet e fundit, niveli i kredive problematike n sistemin ton bankar ka ardhur n rritje. Sot shnon nivelin m t lart mbi 23% 2. Nj zhvendosje e mtejshme n kategorine e kredive t humbura sjell rritje te provigjioneve dhe humbjeve nga kredia duke ndikuar negativisht nprfitueshmrin e sistemit. 3. Kredit me probleme jan t prqndruara kryesisht n industrin e ndrtimit dhe n huat mbi 200 mij Euro. 4. N rajon Shqipria zotron cilsin m t keqe t kredive e ndjekur nga Serbia dhe Mali i Zi. 5. Situata aktuale e kredive sht rezultat i kombinimit t faktorve t jashtm, t shkaktuar kryesisht nga kriza ekonomike, dhe atyre t brendshm. 6. N prmirsimin e cilsis s kredive bankat mund t monitorojn faktoret e brendshem q kan ndikuar n prkeqsimin kredive.

C. Referenca Banka e Shqipris : www.bankofalbania.org : Raporti i Stabilitetit Financiar pr gjashtmujorin e dyt t vitit 2012 Vrojtimi pr aktivitetin kreditues_T1_2013 Performance and risk analysis 2011 Supervision annual report 2012 Raporti statistikor mujor Prill 2013 Raporti vjetor 2008 Vrojtimi pr aktivitetin kreditues gjashtmujori i dyt 2007

Shoqata Shqiptare e Bankave: www.aab.al : Raporti vjetor 2011 Raporti vjetor 2012

Revista Monitor : www.monitor.al Deloitte Non-performing loans in the Albanian Banking system, raport statistikor i publikuar m 7.03.2013 Teknika Bankare. L.Zaho, Sh.Cani, 2008